Yayn No: 1 2

CASUSLUK Yazar: ERNEST V O L K M A N ESPIONAGE The Greatest Spy Operations Of The Twentieth Century John Wiley & Sons, Inc.
Truva Yaynlar, 2004

Yayn Danman: Abdullah ahin Yayn Editr: Burak Fazl abuk Redaksiyon : Reha Sepken / B. Fikret lolu Bilgisayar Uygulama: Adem enel Kapak Tasarm: Burhan Derdiyok / Ebru Grafik Bask-Cilt: Kilim Matbaaclk Ltd. ti.
1. Bask Ekim 2004

ISBN: 975-6237-15-5

Kitabn telif haklar AKALI AJANS aracl ile Emre/Truva Yaynlar'na ait tir. Yaynevinden yazl izin alnmadan ksmen veya tamamen alnt yaplamaz, hibir ekilde kopya edilemez, oaltlamaz ve yaymlanamaz.
Truva bir Emre kuruluudur.

TRUVA YAYINLARI
Hocapaa Mal. Derviler Sok. No.7 Sirkeci/STANBUL Tel: (0212) 519 71 55-56 Fax: (0212) 528 71 12 www.truvayayinlari.com e-mail: truvayayinlari@truvayayinlari.com

ERNEST VOLKMAN

CASUSLUK
20. YZYILIN EN B Y K CASUSLUK OPERASYONLARI

eviren Sevda Kubilay & Melike Atik

IINDEKILER GR 13 SZLKE 23 CASUSLUUN KRALLIKLARI 29 MUAZZAM ALDATMACALAR 35 1. Usta Casus'un Son Olay 37 Gven Operasyonu, 1921-1924 Sovyetler Batnn Gzn Boyar 2. Havana'daki Adammz 57 Kba'nn kili alan Ajanlar, 1961-1987 Fidel Kastro ClA'yi Kazklar 3. Bat Cephesi'nde Yeni Bir ey Yok 73 Muhafz Operasyonu, 1943-1944 Almanlar Normandiya karmasn Gzden Karr 4. A3725'in D 89 ifte apraz Sistemi, 1940-1945 Bir Aldatmaca Harikas 5. Long Island Hamburg'u Aryor 105 Serseri Operasyonu, 1939-1941 Amiral Kanaris'in Yokedilmesi GKYZNDEK CASUSLAR 121 6. Bronz Tanra 125 Ultra Operasyonu, 1939-1945 Hitler'in Omzundan Gz Gezdirmek 7. Tahminle ve Tanryla 143 Sihir Operasyonu, 1936-1945 Tokya Apak Ortada

8. Rebeka'ya Anahtar Akbaba Operasyonu, 1942 l Tilkisinin Krletirilmesi ERDEK DMAN 9. ORTASI OYUK TENS RAKET Griffin Operasyonu, 1937-1945 Almanya'nn Srlar Ele Verildi 10. En Byk Sr Bonbon Operasyonu, 1941-1945 Ruslar Atom Bombasn alar 11. Black Tom Alman Sabotaj Operasyonu, 1915-1917 Amerika'y Havaya Uurmak 12. General Polyakov'a Bir Kurun Silindir apka Operasyonu, 1959-1985 CIA Moskova'ya Szyor AYNALARIN BOLUU 13. Kstebek Sava CIA-KGB ekimesi, 1961-1974 Dallas'ta Bir lm 14. "Drst Bir Gayrmusevi"nin Esrar Wallenberg Davas, 1944-1990 Lubyanka'daki Zehir 15. Gazeteci Bfesindeki Kadn Berlin'deki Casus Atlkarncas,' 1966-1989 l Bir Ajan 16. Bay Kent ay meye Gelir Amerikan Srlarnn alnmas, 1939-1941 Hedefteki Bykeli

159

173 177

191

207

223

. .236 241

257

273

283

11

FELAKETLER 17. Dou Rzgar, Yamur Z Operasyonu, 1932-1941 Pearl Harbor Facias 18. Demir Perde'de Yenilgi CIA'in Yeralt Sava, 1947-1956 Dou Avrupa'da Trajedi 19. Albay Ve Havac Kadn Manda Adalar'nda Casusluk, 1922-1937 Anlalmaz Bir eliki BAARI TABLOSU 20. Cambridge Cominterni Beli ember, 1934-1951 Stalin'in ngilizleri 21. Casus Aile Walker Casus emberi, 1967-1985 Ak Bir Kitap Olarak Amerika 22. Tel Aviv Korsanlar Plumbat Operasyonu, 1965-1968 stn srail Zaferi SONSZ Casusluk Komik Operaya Benzer Msr Gevrei Operasyonu, 1944-1945 Bir OSS Gizemi

295 297

317

333

347 349

363

379

392

GR

Gecelerinden kma bir ey gibi grlmeliydi. Amerikanlar, CIA'le (Merkezi Haber alma Servisi) ve bir uydu keif uzma nyla birlikte, Alaaddin'in maarasndakilerle rekabet edecek hazineleri tayarak gelmilerdi; yllarca sren amanszca bir savata, Irak'n ezeli dman olan ran'n elinde tuttuu top raklarn hayret verici net, gizli uydu fotoraflaryla. Kiisel tilki siperleri bile, 99 cm'ye kadar salam tahlil yapabilen ka meralar tarafndan belirlenmiti (yani kameralar, ap 99 cm ka dar kk olan nesnelerin bile net resimlerini ekebilmiti). Geni bir masaya yayldklarnda, renkli fotoraflar d mann genel grnmn gzler nne seriyordu, bu Irakl larn kendi gizli uydular olmadan yalnzca hayal edebilecek leri bir baaryd. Her ey apak ortadayd: cephe hatt po zisyonlar, cephaneleri, topu blkleri, patlayc depolar ve destek hatlar. Irakllar sevinlerini zorlukla gizleyebildiler; nk bu istihbarat sayesinde artk ranllar zerinde sonuca gtren bir stnlk elde etmeleri an meselesiydi. Ve bu da yetmezmi gibi, CIA analizcileri, baz fotografik aralar sayesinde havadaki rntgenci gzlerden saklanma

rak askeri istihbarat servisi, Estikhabarat grevlilerine g re, Amerikallarn 1989'da bir gn Badat'a gelileri, Arap

14

E R N E S T

V O L K M A N

yntemlerini nasl ortaya kardklarna dair baz pf nokta lar anlatmaya devam etti; gndz saatlerinde ar silah par alarnn harabe evlere gizlenmesi, incelikli kamuflaj dzen lemeleri, s yaylmn maskeleyecek zel aralar (ve kzlte si kameralar kullanan hatl uydular) ve gizli uydu kamerala rn artmak iin ynlar halindeki geni kanalizasyon bo rular arasna gizlenen fzeler. Irakllar ok dikkatlice dinle di -her ey akla kavutu; hatta fazla dikkatli. Her ne kadar Irakllar casusluk sihirbazlndan etkilenseler de, olayn ciddiyeti Iran-Irak Sava'nda kazanma ola slklarna etki etmeye alan gizli Amerikan giriiminden ok daha fazlayd. Amerikan gizli uydu fotoraflarnn Ba dat'ta masaya yatrlmas modern zamanlarn en muazzam istihbarat gaflarndan biri oldu. Bu, ok ynl bir baarsz lkt; Bush ynetiminin gizli yardmlar ve en az Amerikan yatrmyla Irak'n, ran'daki radikal Humeyni rejimi tehlike sini alt edebilecei inanc ile; Badat'a yaplan gizli Ameri kan yardmnn gya Saddam Hseyin'in totaliter devletin deki lml kiileri artraca ve sonuta bu yardmn Hse yin'in toprak elde etme hrsna ket vurup, onu Amerikan karlarna doru itecei yanlgsndan oluuyordu. Amerikan lar bu budala varsaymlara yle inandlar ki, Hseyin'e gizli bir silah hattnn almasn kabul ettiler, buna ek olarak Washington'un srarlaryla ingiliz stihbarat da benzer bir silah hatt at. Bu silah akm, ranl dmanlarn pskrtmeye a lan Hseyin'in, ayn zamanda tm Ortadou'yu tehdit eden birinci snf stratejik bir g haline gelmesine neden oldu. Ama bu en kts deildi. ki yl sonra Krfez Sava patlak verdiinde, Irakllar yararl CIA grmelerinden ok

15

C A S U S L U K

ey renmi olacaklard. En nemlisi, alak menzilli Scut f zelerini rntgenci gzlerden nasl saklayacaklarn biliyorlar d. Mttefiklerin stn hava kuvvetlerine, gizli uydular ile keif uaklarndan elde edilen 24 saat kesintisiz yayna ra men, Irakllar Scutlarn pek ounu usta kamuflaj yntemle ri ve datm dzenekleriyle saklamay baarmt. Bunun so nucunda ezici Mttefik stnl bile, Irak' srail ve Suudi Arabistan'a Scut fzeleri frlatmaktan alkoyamamt. Bu f zeler yznden len srailliler ile Amerikallarn says eski bir dersin altn izdi: "stihbarat hatasnn bedeli daima kan la denir." Krfez Sava'nn ilk dnemki tarihesi, Hseyin'in Ku veyt'i igaline yol aan bir dizi Amerikan istihbarat hatasn dan ok az bahseder, bu aslnda pek de artc olmayan bir yanlgdr. Geleneksel olarak tarih bilimi, dnya olaylarnn geliiminde istihbaratn oynad rol gzden karma eili mindedir, zellikle bu yzylda. Bu durum, ksmen devlet ilikilerinde algnn oynad nemli roln gz ard edilme sinden kaynaklanr; ama temelde istihbarat tamamen anla yla alakaldr. Ama tarihi, bazen kontrolleri dndaki kuv vetler tarafndan etkilenen ve harekete geirilen anahtar oyuncularyla birlikte tamamen izgisel olarak sunma eili mi vardr. Yakn zamandaki bir rnei yinelersek, Krfez Sava'na katlanlar amanszca dipsiz bir kuyuya iten anlay zme den sava tam olarak anlamak mmkn deildir. Mesela, George Bush'u, Saddam Hseyin gibi bir adamn Amerikan mttefiine evrilebilecei sonucuna iten neydi?

16

E R N E S T

V O L K M A N

Saddam Hseyin'e, Amerikanlar ve mttefiklerinin, Ku veyt gibi nemsiz bir kara paras iin savamayacaklarn dndren neydi? Cevap, farkl anlaylar; ama bu anlay farklln anlamann tek yolu onun arkasnda yatan istihba ratlardr ve bu anlaylar onlar ekillendiren istihbarat bil meden anlalamazlar. Kabul etmek gerekir ki, bu doal srele ba etmek hi de kolay deildir. Tarihilerin ve gazetecilerin dnya olayla rnda istihbaratn roln anlamaya alrken kullandklar yntem; karanlk ve karmakark bir gizemi, paradoksu, e lien gerekleri, kayp ya da deitirilmi kaytlar, nesnel ol mayan anlar, gizlilii, "makul yadsnabilirlii" ve bazen, kati yalan ifadeleri yonta yonta ayklayp, yanl ya da uy durma bilgi vermemekten geer. stihbarat dnyasnn bir ei daha yoktur; nk baka hibir alanda insan abas glgeler iinde icra edilmez. Zaru ri olarak grlse de (dnyadaki her millet hkmete bal bir eit istihbarat tekilat iletir) yine de dnya siyaset sistemi nin karanlk yzn temsil eder; kkeninde de, devlet tara fndan resmen onaylanm rntgencilie denk gelir. Casusluk, Yunan ehir-devletlerinin varolduu "proxenos" (temsilci) diye adlandrlan zel sefirlerin bir sava eh rinden dierine gnderildii gnlerden bu yana hep kt bir ne sahip olmutur. nceleri, sefirler "tanr misafiri" olarak onurlandrlp, onlara deiik imtiyazlar verilmitir; nk eski Roma'da eraf ve hanedan evlerine intisap eden kiiler, yanama (onurlu misafir) olarak grlrd. Ne yazk ki, bu yanamalarn "proxenos"un potansiyel casus ynn ortaya karmas ok zaman almad ve bylece devlet istihbarat

17

C A S U S L U K

dodu. Baz ehir devletleri, sefirlerin onlarn ev sahipliini kt amalar iin kullandn kefedince ortaya kan skan dal "resmi casus" unvannn parlakln donuklatrd ve ca susluk sadece toplumun ayak takm tarafndan yrtlebi lecek, zaruri bir ktlk olarak siyasi ilikilerin ller lkesi ne srld. Sonraki bir dzine yzyl iinde, casusluk "karanlk bilimler"e indirgendi ve siyasi ilikilerden tamamen aykland. Bu durum ldrc bir mcadeleye kitlenmi iki sava l ke, ngiltere ve Fransa'nn bulunduu 16. Yzyl Avrupas'nda deiti. Sadece birka millik okyanus ile ayrlan bu iki kral lk, birbirlerine kar ak ve gizli savalara kadar giden uzun soluklu, siyasi bir dmanlk besliyorlard. Birbirlerine kar oluturduklar bu tehlike karsnda, bir dierinin ne yapt n ve planladn takip etmek iin organize olmu, sistema tik bir istihbarat birimine hayati bir ihtiya hissettiler. Ve bu vazifeyi yalnzca devlet tarafndan ynlendirilecek ve yine devlet tarafndan parasal kaynak salanacak bir organizas yon gerekletirebilirdi. Baka bir deyile, bir mlki istihba rat brokrasisi. Bir sonraki yzylda casusluk, var olan ve varsaylan dmanlar denetlemek iin uluslar tarafndan ynetilen (ca suslarn mehur eski tabiriyle) "istihbaratlar" a ile. birlik te Avrupa devlet ynetimi sanatnn kklemi bir paras ha line geldi. Bu istihbarat birlikleri, yapsal adan, Kralie Elizabeth'in ba casusu Francis Walsingham tarafndan kurulan rnei izledi; onun istihbarata getirdii yenilikler, d istihba rat birimleri oluturmak iin istihbarat ebekelerinin blm lere ayrlmasn, dman casuslarn ve Kraliyet'e kar dahili

18

E R N E S T

V O L K M A N

muhaliflerin hareketlerini denetleyen kar-istihbarat teki latlarnn kurulmasn ieriyordu. 19. yzyln sonlarna doru, hzl teknolojik deiimler zellikle askeri teknolojide- Avrupa'da "tepenin dier tara fnda neler olduunu" ortaya karmak iin yeni yntemler arayan siyasi gerginlikle birleti. Kitlesel ordularn telgraf ve demiryollaryla kaynat, savalarn ezici gler arasnda ve ani bir sratle patlak verdii bir zaman iin istihbarat ka nlmazd. Tehlike annda uyarlmayan bir ulus, bir leden sonra kolayca malup edilebilirdi. Bu nedenle uluslararas diplomasi, oyun alann tanmla maya balad. Diplomatik ilikiler zerine yaplan uluslara ras anlamalar, resmi casusluu aka kabul eden bir siste mi ilk kez dzene soktu. Bugne kadar geerli kalan bu an lamalar, uluslarn denizar eliliklerine askeri ataeler yer letirmelerine izin veriyordu. Bu ataeler, resmi olarak kendi uluslarnn silahl kuvvetlerini temsil ediyordu; ama herke sin az ok farknda olduu gibi, diplomatlarn dolayl olarak gizledikleri gerek fonksiyonlar, kendilerine ev. sahiplii ya pan ulusun askeri glerini dikizlemek ve bunlar zerine is tihbarat toplamakt. stihbaratn hemen hemen yalnzca aske ri g ve dmanlarn gizli potansiyeliyle (hkmet istihba rat tekilatlar ounlukla askeriye tarafndan ynetiliyordu) ilgilendii bir zamanda, bu ataeler hayati bir grev stlendi ler. Bu uluslararas anlamalarda st kapal bir taviz vard; casusluk -dnyann ikinci en eski uzmanlk alan- politika iine yle yerlemiti ki, onu gz ard etmeye almann bir manas yoktu. Bylece, anlamalar casusluu kontrol edecek

19

C A S U S L U K '

yntemler aradlar; nasl ki Cenova Szlemesi kanlmaz olan bir baka savan ortaya kn kontrol etmeye al msa. Diplomatlar tutuklamadan muaf klma uygulamalar, deniz ar eliliklerin dokunulmaz, bamsz alanlar olarak addedilmesi, yetkili bir diplomatn "resmi casusluk" kuralla rn ihlalinde izlenecek belirli yasalarn oluturulmas, ulus lararas ilikiler bnyesinde casusluu bir dzene balama abasnn paralaryd. Bu abann etkisi, boksu, dzenli ve "medeni" bir spor yapan Marquis of Queensberry kurallar nn etkisine benziyordu. Centilmen diplomatlar, yirminci yzyln istihbarat dn yasnda meydana gelecek dramatik deiimi nceden gremeyebilirlerdi; nk bu deiim yalnzca hkmet istihba rat brokrasisinde izlenen sabit bir bymeyle deil, ayn za manda en azndan baz casus tekilatlarnn John Le Car re'nin syledii "jeopolitik simyager"e -hkmetlerin devril mesi, ekonomik dengenin bozulmas, bilinen dmanlarn suikast- dnmesiyle n plana kmt. yle bir gn gelecekti ki, bir istihbarat birimi ran ve Gu atemala hkmetlerini ok kullanlm bir mendil gibi kena ra atarken, dier bir istihbarat birimi kendi isteklerini Polon ya ve ekoslovakya insanlarna empoze edecekti; ama byle bir gnn geleceini 19. yzylda anlayabilecek pek fazla in san yoktu. Ksmen, bu yzylda byle operasyonlar nceden tah min edilebildii iin, tarihin onlarn gerek nemini gz ard etmi olabilecei hissi douyor. Kk ama bymekte olan bir tarihiler grubu tm dikkatini, modern tarihte "kayp bo yut" denilen konu zerinde younlatrmaya balad. Bu ta-

20

E R N E S T

V O L K M A N

rihilerin dnmesi gereken ok ey var tabi. Mesela, ingiliz istihbaratnn Almanya'y yenilmez bir askeri g olarak gr mesi, ngiliz Hkmeti'nin 1938'de Hitler ile kar karya gelmekten kanp, nl Mnih Anlamas'n imzalama ka rar almasnda nasl bir rol oynad? Hangi istihbarat, 1914'n Avrupa glerinin her birini, sahip olduklar askeri rgtler le rakiplerini byk bir savata kolaylkla yenebileceklerine ve byle bir savan uzun srmeyeceine (veya Fransz gene rallerin ordularna syledii gibi, 1914'n Austosu'nda "yapraklar dmeden nce" evlerinde olacaklarna) inandr d? Hangi istihbarat Amerika'y, Kuzey Vietnam' (Vietnam' birletirme) amacndan vazgeirmek iin, sadece Amerikan askeri gcnn hafif bir esintisin yeterli olacana ikna etti? Bu "kayp boyutu" anlama abalar, 1974'te ngiliz H kmeti'nin onlarca yllk artc bir srr aklamasyla hz kazand. Bu sr: kinci Dnya Sava srasnda kod ad ULTRA olan bir operasyonun hemen hemen tm Alman kodlar n krmay baarp Mttefikleri Hitler'in askeri planlar hak knda nceden bilgilendirdii gereiydi. Bu aklama, sava tarihinin ok geni apl bir ekilde yeniden ele alnmasna neden oldu; nk imdi tm Mttefik kararlar ULTRA'nn altnda yeniden deerlendirilecekti. Benzer ekilde Amerika Birleik Devletleri'nde 1970'lerde, Amerikan istihbarat topluluunun Souk Sava srasnda gsterdii g gsterisi (ve suistimali) hakkndaki aklama lar, tm lke endstrisinin yakn gemii yeniden ele almas iin esin kayna oldu. Bunun sonucunda dile getirilen soru lar -bu topluluk politikaclarn anlaylarn nasl ekillendir di, yoksa istihbarat tekilatlar, kendi d politikalarn olu turan "azgn filler miydi"- sorumluluk, bakana ait g ve

21

C A S U S L U K

d politikann kontrol konularna iaret ederek, Amerikan demokratik sistemine baz imalarda bulundu. Bu sorunlar tamamen Amerika'y ilgilendirmesine ra men, onlarn bir ksm dier lkelerdeki tarihilerle paylal d; zellikle Dou Avrupa Komnist rejiminin ykntlar ara snda ortaya kan istihbarat ymlaryla kar karya kalan tarihilerle. Dou Avrupa'nn kendi sakl tarihi bu kat y nlar iinde varln srdrrken, o lkenin insanlar, ken di istihbarat ve gizli polis tekilatlarnn nasl yaylmc bir ekilde onlarn yaamlarna ve kaderlerine nfuz ettiini ok uzun yllar sonra anlayacaklard. Ama sonuta tm bunlardan karlacak bir ders, tarih ile istihbaratn kesitii noktada tekerrr eden bir tema var; bu da en iyi Francis Bacon'un nl vecizesiyle zetlenebilir: "Bilgi gtr." Bu kitap "kayp boyut" ile ba etmeye alan bir girii min rndr. stihbarat operasyonlarn inceleyen bir dizi durum almasn ele almtr. Bu almalar kendi bnye sinde, grkemli baarlar, sefil yenilgileri, kolay snflandrlamayan gariplikleri barndrr. Kar-istihbarattan kod kr maya kadar pek ok farkl alanda snflandrlan bu istihbarat operasyonlarnn hepsi ortak bir zellii paylar: 20. yzyl tarihinin gidiatna etki etmi olmalar.

SZLKE

kadar casusluk mesleine ynelik zel terimleri kullanma maya zen gstersem de, normal dilde karl olmayan ba z terimleri kullanmak kanlmazd. Bu terimler: AJAN: Bir ulusun istihbarat servisi hizmetinde alan, dzenli maaa balanm ve devlet memuru statsndeki ca sus. P S T O N : nemli bir idari, politik ya da mesleki pozis yonda yer alan ve izlenecek politikann belirlenmesinde aktif rol alan ajan/maa. AJAN PROVOKATR: Genellikle kar-istihbarat ya da polis tekilatna bal olarak siyasi rgtlerin iine gizlice s zp, rgt iinde yasad eylemleri ya da iddet gsterilerini kkrtarak rgtn itibarn sarsmakla grevlendirilmi ajan. MAA: Bir istihbarat servisi tarafndan istihbarat kayna olarak grev yapmas ya da kendi ana vatannda buna benzer grevleri yerine getirmesi iin para karlnda ya da politik inanlar yznden yelie kaydedilen kimse. SYAH ANTA HLES: nce gizli belgelerin ele geiri lip kopyalanmas, sonra da bu belgelerin ayn ekilde geri gtrlmesi iin uygulanan hrszlk operasyonu. Bu operas-

nsan emeinin yer ald dier pek ok alan gibi, casuslu un da kendine zel bir dili vardr. Bu kitapta, ben her ne

24

E R N E S T

V O L K M A N

yonlar, sk bir eitimden gemi ve belgelerin kopyaland n ele verecek her trl belirtiyi ustalkla gizleyebilen gruplar tarafndan yrtlr. KARALAMA PROPAGANDASI: Aslnda komu lke lerdeki dman istihbarat servisleri tarafndan balatlan ve muhalif gruplarn kendi lke snrlar iinde ya da snrlarn hemen tesinde kurulan "gizli" bir radyo istasyonundan yaptklar propaganda. Bu propagandalar ounlukla lke hkmetine olan gveni sarsmak iin anlamazlk ve kark lk karmak amacyla yaplr. SPYON: Kar-istihbarata bir ajann ya da maann kimliinin aklanmas. Bu ajanlara Amerikan istihbarat tabi riyle "yank" ad verilir. Bir istihbarat tekilatnn, kimlii ele verilen ajan ya da maa hakknda dier istasyonlar uyarmak iin gnderdii resmi ihbarnameye de "yank ihtar" denir. KUYRUK TEMASI: Bir ajan ya da maa ile deneti su bay ya da kontrol ajannn elde ettikleri malzemeleri dei to ku etmek amacyla kalabalk, ak mekanlarda kar-istihbarat ajanlarn yanltmak iin gerekletirdikleri ani ve gr nte kazara meydana gelen temas. DENET SUBAY: deme konularnda, istihbarat topla maya ilikin mevzularda ve dier detaylarda ajanlar ya da maalar denetlemekle grevli ajan (ya da bir ebekenin "hal kas"). Ayrca "kontrol ajan" olarak da adlandrlr. STASYON EF: Deniz ar istihbarat birliklerine ba kanlk yapan ve genellikle elilik personelinin bir paras (herhangi bir tutuklama sz konusu olduunda diplomatik dokunulmazl olmas asndan) olan ajan. Sovyet istihba ratnda bu tr ajanlar rezident olarak bilinir.

25

CASUSLUK

FRE: Gizli mesajlar saklamak iin kullanlan bir yn tem: Mesajlarn zel bir sisteme gre yeniden dzenlenmi harflerle yazlmas. Sistem iinde, ifrelenmi mesajn zl mesini salayan bir "anahtar" bulunur ve ifreli mesaj ancak bu anahtara sahip biri tarafndan okunabilir. K O D : ifreden farkl bir mesaj gizleme yntemi: Dei meyen bir sistem iindeki farkl kelime ve rakamlarn, dz yaznn yerini almas. Kodlanm bir mesaj ancak sisteme eri imi olan bir kii tarafndan okunabilir -bunun iin genellik le sistemdeki kelime ve rakamlar listeleyen bir kod kitab kullanlr. M A S K E : Bir ajann istihbarat tekilatyla olan temaslar n gizlemek iin kulland rgtsel ya da baka trl bir r t. GZL FAALYET: stihbarat tekilatnn, baka bir lke deki politik deiimleri etkilemek iin hedef lkenin siyasi ya da ekonomik yapsna kar dzenledii, el altndan yr tlen almalar. Bu almalar genellikle mevcut rejimi sal lantya getirmek iin yaplr. FRE ZC: ifrelemede kullanlan anahtar zp, ifreyi krmakla grevli eitimli uzmanlar. Modern ifre sis temlerinin giderek daha karmak bir hale gelmesi zerine, bugn pek ok ifre analizcisi bilgisayar yapm ifreleri z mek iin muazzam bilgisayarlarla alan matematikilerdir. KUYTU: Genellikle umumi bir mekanda bulunan, ajan larn yz yze gelmeden mesajlarn dei toku ettikleri ve kimi zaman elde ettikleri materyalleri braktklar mevzi. Ti pik bir kuytu, insanlarn dikkat etmeyecei tenha bir ke ya da atlaktr. Sovyet istihbarat tabiriyle dbok olarak da bilinir.

26

E R N E S T

V O L K M A N

YEM: Dikkati daha nemli ajanlarn zerinden farkl bir noktaya ekmek amacyla bilerek feda edilen ajan ya da maa. YANLI BLG (DEZENFORMASYON): Baka bir l kenin istihbarat servisini yanl ynlendirmek ya da kark la sebebiyet vermek iin dizayn edilmi ok az gereklik pay olan ve dikkatlice arptlm bilgi. KILIF / PARAVAN: stihbarat servisinin ajanlarna ve maalarna maske salayacak, meru grnen bir kurum. Bu klf hayr kurumundan anonim irketine kadar pek ok de iik ekilde salanabilir. YASADII: Sovyet istihbaratnda, yabanc bir lkede ha yali bir kimlik maske ve bir meslek altnda alan ajan. YASAL: Sovyet istihbaratnda, yabanc bir lkede tutuk lamaya kar dokunulmazlk salamak iin diplomatik mas ke altnda grevini yerine getiren ajan. RVAYET: Bir ajann gerek kimliini saklamak amacyla oluturduu sahte biyografi. POSTA KUTUSU: Mesajlar iletmek iin gidip gelen ma a. Ayrca "siluet" olarak da bilinir. K S T E B E K : Hedef lkenin siyasi, istihbarat ya da aske ri yaps iinde, kilit pozisyona ulap nemli istihbarat sa lamas iin yerletirilmi olan ajan. TEK SEFERLK BLOKNOT: Bir bloknot ile gelii gzel rakamlarn olduu kat destesini kullanan ifre makinesi. Her bir kat yapra sadece bir mesajn ifrelenmesinde kul lanlr ve sonra atlr. Bu kat yapraklarndan her biri yalnz ca makinenin dier ucunda ayn bloknota sahip bir kii tara fndan okunabilecei iin sistem teorik olarak knlamaz.

27 C A S U SLUK

PLAYBACK: Gizlice balant kurulan bir ajan radyosuna yanl bilgi yayn yapma. Alman istihbarat terminolojisinde fnkspiel (radyo oyunu) olarak bilinir. Karargah, bu konuda uyarmak iin ajanlar vericilerine zel bir "uyar anahtar" yerletirir; bu genellikle zel bir kelime ya da deyimdir. UYKUCU: Normal yaamna devam edecek ekilde ya banc bir lkeye yerletirilen ve bir emir gelene kadar hibir casusluk operasyonu yrtmemesi emredilen ajan. STASYON: Yabanc bir lkedeki istihbarat tekilatnn ounlukla elilik iinde yer alan brosu. S I Z I N T I : Yabanc bir lkenin eliliine ya da istihbarat karargahna giren ve genellikle para karlnda casus ola rak almaya gnll olan maa. stihbarat tekilatlar bazen kastl olarak ajanlarndan birini yanl bilgi akmn sala mas iin dier tarafa gnderir; byle ajanlara "sarka" denir.

C A S U S L U U N KRALLIKLARI

0. yzyl zaman zaman "casusluun yzyl" olarak ad landrlr; bu dnemde, mlki casus tekilatlar kurum-

sallatrlmtr. Kaytl tarihin hibir dneminde, bu kadar ok insan ve bu kadar ok hazine satn alnamayacak bir dn

ya metasnn takibine adanmamtr: Bilgi. Byle organizas yonlarn binlercesinin iinden sadece birka tanesi dnya ta rihinin seyrinde nemli bir etki oluturmay baarmtr. Bunlarn ou, kitap boyunca ksaltmalaryla tekerrr ede cektir. Okuyucunun rahat asndan bu organizasyonlarn tam almlarn ve ulusal balantlarn ieren bir liste aa da verilmitir: Avustralya Avustralya Gizli Haberalma Servisi (ASIS, M09 olarak da bilinir), Avustralya Gizli stihbarat rgt'nn (ASIO) va risi olan tekilat. Savunma aretleri dare Meclisi (DSD), istihbarat bil dirimi.

30

ERNEST

VOLKMAN

Kanada Kanada Gvenlii stihbarat Servisi (CSIS), Kanada Kra liyeti Yksek Polis-Gvenlik Servisi'nin varisi olan tekilat. Ulatrma Gvenlik Tekilat (CSE), ulatrma istihbarat. in Guojia Anqouanbi (Devlet Gvenlik Bakanl) Te WU (Merkezi D rtibat Departman) Quingbao (Askeri stihbarat) Kba Direccin General de Intelligencia (DGI, stihbarat Servisi) Fransa Directorate Generale de la Scurit Extrieure (DGSE), Ser vice de Documentation Extrieure et de Contre-Espionage (SDECE)'nin varisi olan tekilat. Groupement de Communications Radioelectriques (GCR), haberalma servisi. Direction du Renseignements Militaires (DRM), Fransz Genel Kurmayl; askeri istihbarat Deuxime Bureau'nin va risi olan tekilat. Direction de la Surveillance du Territoire (DST), kar-istihbarat. Almanya Amt Ausland Nachrichten und Abwehr (Abwehr, D Sa vunma stihbarat Servisi) 1944'de Sicherheitsdienst tarafndan ilhak edilmitir.

31

CASUSLUK

Sicherheitsdienst (SD, Gizli Servis), 1945'te dald. Gehlen Org, 1954'te dald. Bundes Nachrichten Dienst (BND, Federal stihbarat Ser visi) Bundesamt fr Verfassungsschutz (BfV, Federal Anayasa Muhafaza Ofisi), kar-istihbarat Geheime Staatspolizei (Gestapo, Gizli Devlet Polisi), 1945'te dald; kar-istihbarat ran Savama (Ulusal Bilgi ve Gvenlik Servisi) Irak Al Mukharbarat (Genel stihbarat Departman) Estikhabarat (Askeri stihbarat) srail Mossad Letafkidim Meyouch hadim (Mossad, stihbarat ve zel Vazifeler iin Merkezi Kurum) Aman (Askeri stihbarat) Sherlut Bitachon Kalal (Shabak, Genel Gvenlik Servi si), kar-istihbarat Japonya Kempei Tai (Askeri Polis), 1945'te dald; kar-istih barat Naicho (D stihbarat)

32

ERNEST

VOLKMAN

Libya Mukhabarat (Merkezi Gvenlik Brosu) Rusya D stihbarat Servisi (FIS), Sovyet KGB'sinin varisi olan tekilat. Rusya Federasyonu eitli Sovyet stihbarat organlarnn varisi olan teki lat: Merkezi stihbarat Servisi (CIS) Glavnoye Razevedyaltelnoye (GRU), askeri istihbarat Gney Kore Milli Gvenlik Planlama Tekilat (ANSP), Gney Ko re Merkezi stihbarat Tekilat (KCIA)'nin varisi. Sovyetler Birlii Chrezuyehainaya Komissiya po Borbe s Kontrrevolutisnei i Sabottazhem (CHEKA, Kar Devrim ve Sabotaja Kar Olaa nst Komisyon), daha sonra KGB Komit Gosudarstvennoy Bezopasnosi (KGB, Devlet Gvenlii iin Levazm Dairesi) iinde yeniden organize olmutur ve 1990'da FIS iinde eritilmitir. Britanya Krall Gizli Haberalma Servisi (SIS), MI6 olarak da bilinir. Gvenlik Servisi (MI5), kar-istihbarat Hkmet Haberalma Merkez Brosu (GCHQ), Hk met Kod ve ifre Okulu (GCCS)'nun varisi.

33

CASUSLUK

Birleik Devletler Merkezi Haberalma Servisi (CIA) Milli Gvenlik Tekilat (NSA), haberalma birimi Federal Aratrma Brosu (FBI), kar-istihbarat Vietnam Bo Cong An (SRGV, Vietnam Genel Aratrma Servisi)

MUAZZAM ALDATMACALAR

en azametli eklini oluturur. Casusluk tabiriyle aldatmaca, dman yanltmak iin yaplan incelikli abann rndr, ki bu aba ou zaman ok byk oranda para, zaman ve in san kayb demektir. Baarya ulamak ok zor olsa da, en k k bir hatann dman uyararak aldatmaca operasyonunu ba aa etmesi bir o kadar kolaydr. . .scanned by darkmalt1 Aldatmaca operasyonunu balatacak pek ok sebep var dr: dman hayali bir gcn varlna inandrp zayfln gizlemek, dmann istihbarat servislerine gizlice szmak ya da dmana yanl bilgi akm salayarak sahte bir izlenim yaratmak vs. Casusluktan farkl olarak aldatmaca, su dn yasnn kulland bir teknii de kendi iinde barndrr: "he defi" kandrmak iin incelikle dizayn edilmi bir hile, "do landr" ya da "kazkla". Ve yine su dnyasnda olduu gibi, bir aldatmaca operasyonunun baars en ok kurbann safl na baldr.

er, kimi zaman savunulduu gibi casusluk uluslararas ilikilerin kara bys ise, o zaman aldatmacalar onun

36

ERNEST

VOLKMAN

lerleyen sayfalarda karlaacanz be durum alma s da, size aldatmacalarda safln nasl anahtar bir rol oyna dn gsterecek; her olayda kurbann, dmann inandr mak istedii eye olan meylini suistimal eden bir aldatmaca operasyonuna ahit olacaksnz. Baka bir deyile, hedefleri dolandran yine hedeflerin kendisi olacak. Bu durum almalar, 1920'lerde meydana gelen en eski aldatmaca operasyonlarndan birini ieriyor, ardndan kinci Dnya Sava srasnda Nazi Almanyas'n kafese koyan, ze kice dzenlenmi operasyonu gzler nne serdikten son ra, son olarak CIA'yi kandrmay baaran modern bir operas yona yer veriyor. Son almada ahit olacanz gibi, dnya zerinde ne kadar ok ey deiirse, bir o kadar da ayn kal maya devam ediyor.

1 USTA CASUSUN SON OLAYI GVEN OPERASYONU 1921-1924 Sovyetler Batnn Gzn Boyar

1921'in souk ve kuru bir sonbahar gnnde, Yuri Artamanov bir daha tekrar gremeyeceini dnd eski bir arkadann ziyaretiyle akna dnd. Ama daha sonraki yllarda, bu ziyaretin olmasndan byk bir pimanlk duya cakt. Ama o an iin, yalnzca dnyann siyasi gleri tarafn dan blnm uzun soluklu bir arkadaln yenilenmesi fik ri vard aklnda. ar ordusunun bir askeri olan Artamanov, 1918'de, Bolevik htilali'nden sonra Rusya'dan kam, Estonya'nn bakenti Talin'e yerlemiti; orada ingiliz Diploma tik Komisyonu'nda evirmen olarak alp kt kanaat yaa mn srdryordu. Bu arada Yce Monari Konseyi (VMS) olarak bilinen Anti-Bolevik srgn grubunun Estonya'daki

38

ERNEST

VOLKMAN

temsilcisi olarak hizmet ediyordu. Tpk Artamanov gibi di er yeler de Lenin'in rejimindeki kati lmden kaan nce ki arlk rejiminin askeri ya da hkmet grevlileriydi. Sr gnde, onlar ortak bir gayede birletirildi: Bolevik Hkmeti'ni ykp, monariyi yeniden yaplandrmak. Artamanov'un Rusya'da brakt arkadalarndan biri, Su leri Ynetimi'nin Patlayc Departman'n idare eden Aleksandr Yakushev'di. Su yollar konusundaki uzmanl nn lke iin ok gerekli olduunu ciddiyetle savunan Yakushev, Bolevikler gc ele aldklar zaman, Artamanov ve di erlerinden gelen tm kama basklarna direnmiti: kamak, ona gre, Rusya'nn ekonomik adan nemli kanal sistemi nin ksa zamanda kecei anlamna geliyordu. Kurulmas bir yzyl alan bu sistemin ihtilal ve sivil savan karmaasn da paralanmas fikrine katlanamyordu. Bu, onun sevdii lkesine ok zarar verecekti. Hayr, o kalacakt ve bir ekilde yeni ihtilalci hkmetle bir anlama yapacakt. Artamanov arkadann saf olduunu dnd; Bole viklerin, aka nefret ettikleri ar rejiminin tm izlerini yok etmek ve zellikle Lenin'in sulu olarak gsterdii askerleri ve hkmet memurlarn katletmek iin ne kadar hevesli ol duklarn tm Ruslar anlayabilirdi. Bu nedenle Artamanov, birka yldr grmedii ve haber almad eski arkada Yakushev'i, Talin'deki ofisinde sa salim grd zaman ok ard. Yakushev ona Leon Trotsky tarafndan yeni Sovyet Suyolu Departman'na danman olarak hizmet etmek zere alndn belirttiinde iyice aran Artamanov, ardndan Boleviklerin, Rusya'nn su yolu ticaret sistemini nasl yrt tklerini anlatt zaman ok daha fazla hayrete dt. Onun

39

CASUSLUK

uzmanlna olan ihtiya ok zaruriydi, diye belirtti Yakushev ve Bolevikler bir 'halk dman'n ie almak iin benze ri grlmemi bir adm atmaya gayet istekliydiler. Artamanov bu hayret verici haberleri zorlukla sindirebilmiti ki, Yakushev yeni bir oka neden oldu. Yakushev, Yeni ekonomik politikann bir temsilcisi olarak, Bat lkelerine se yahat edebilecekti, bu yeni ekonomik politika (NEP) Lenin'in yeni Sovyet devletini muhtemel bir ekonomik kntden korumak iin yapt zorba bir hamleydi -daha iyi bir mevki elde etmek iin gerekletirilen bir feda editi. Yani kapitalist dncelerin, Sovyet endstrisi ve tarmnn devletle olan or taklna kaynamasyd. NEP snrl derecede serbest ticare te izin veriyor ve yabanc ticari anlamalar mzakere ede cek, geni, zel gruplarn oluturulmasn salyordu. Yakus hev, Sovyet kerestesinin Batl lkelere satm konusunda ya placak mzakere iin seilmiti. Yakushev, kendisinin bir Bolevik olmadn ve Lenin'in politikalarn ve amalarn paylamadn aklkla dile ge tirdi. Bu iddiasn desteklemek iin de, Artamanov'a artc bir itirafta bulundu: o Rusya'nn iindeki bir yeralt monari rgtnn yesiydi, bu rgt Bolevik rejiminin kanlmaz dne kadar uygun zaman bekleyecek olan eski ar me murlar ve sempatizanlarndan oluuyordu. Bir maske olan Tres (Rusa gven) ad altnda ileyen rgt hakknda Yakus hev u srr verdi: rgtn Sovyet toplumunun her tabaka sndan yeleri vard ve imdi Moskova'daki rejimin ayann kaydrlmasna yardm edebilecek, Rusya dndaki monari srgnleriyle balant kurmann yollarn aryordu. Yakus hev, bu bilgiyi Artamanov ile olan uzun soluklu arkadal

40

ERNEST

VOLKMAN

nedeniyle paylatn iddia etti. phesiz Artamanov'un, onun syledii her kelimeyi, rktc CHEKA'ya- Bolevik istihbarat/ dahili gvenlik tekilatna- kaca korkusuyla ok byk bir dikkatle dinlediinin farknda olan Yakushev, CHEKA'nn yzbinlerce Rus'u katlettiini hatrlatma ihtiya c duymad; rejimin herhangi bir muhalifi, Moskova'daki Lubyanka Caddesi zerindeki yeni CHEKA karargahnn mahzenine srklenip, bann arkasna bir kurunla idam edilmeyi bekleyebilirdi. Ziyaret sona erdiinde Artamanov byk bir heyecan ierisindeydi. Monarik yeralt rgtnn, Sovyet devletinin iinde ayakta kalmay baarabilmesi hayret verici bir haberdi ve onun eski arkadalarndan birinin bu rgtn nemli fi grleri arasnda yer ald gerei ise dier bir avantajd. ki adam ayrlaca zaman, Yakushev yurtdna dier seyahat leri srasnda tekrar greceklerine dair sz verdi. Ayrca Yakushev yurtd seyahatine kamayaca zamanlarda ken di yerine "zel gizli ajanlar" gnderecekti, bu yzden Artamanov'un onlar tanyabilmesi iin bir dizi parolada anlatlar. Daha sonra Yakushev ayrld. Artamanov hemen oturdu ve Berlin'deki VMS'nin nc figrlerden biri olan Kiril Shirinsky-Shikhmatov'a, Yakushev'in ziyaretini anlatan bir mektup yazd. Shirinsky-Shikhmatov, Artamanov'un sevin cini paylat ve cevabnda onun Yakushev'le kontak kurma ya devam etmesini ve Tres ile ar ama sreen bir ekilde balant kurmasn yazd. Bu mektup ok nemliydi, bu ne denle mektubu VMS'nin hassas yazmalarn bir mddet elinde tutan zel bir kuryeye emanet etti.

41

C A S USLU K

VMS bilmiyordu; ama bu kurye aslnda bir CHEKA aja nyd. O, dikkatlice Shirinsky-Shikhmatov'n mesajnn oldu u zarf buulayp at, eliyle mesajn kopyasn yazd ve onu Berlin'deki Sovyet ticaret komisyonuna gnderdi. Ksa bir sre sonra, CHEKA karargahna kodlanm bir mesaj ulat; olta iin yem alnmt. Bu mesaj, tm tarih iindeki en byk ve en baarl al datmaca operasyonunun gerek balangcna iaret ediyor du. Nihayet, o organize olmu Anti-Bolevik muhalefeti yok edecek, henz bebek olan Sovyetler Birlii'nin harici d manlarn aldatacak, dahili dmanlarn aa karacak ve Sovyet istihbarat iin, yetmi yl sonra Sovyetler Birlii'nin kne kadar srecek olan vn verici bir nvann olu masn salayacakt. Bat istihbarat iin Gven Operasyonu olarak bilinecek ey, felaketlerin en nde gideniydi: bu ope rasyonun direk bir sonucu olarak, onlar yllarca Sovyetler Birlii iinde krletirileceklerdi. Sovyet devletinin, ilk ku rulduu dnemlerdeki zorlu ve tehlikeli yllarda ayakta kal masnn en nemli sorumlusunun bu operasyon olduunu sylemek abart olmaz. Mkemmel bir yetiyle tasarlanm ve organize edilmi olan Gven Operasyonu, faaliyet alan anlamnda nefes kesi ciydi. Onun sonunda eriilen gayesi, Rusya'nn iinde ve d ndaki tm Anti-Bolevik direnii gzlemlemek ve organize etmekti. Casusluk zanaatnn standartlar asndan bakld nda, operasyonun ok daha ilgin olan unsurlar arasnda, bizzat operasyon tarafndan yokedilmesi dnlen bir mu halefetin yaratlmas da vard.

42

ERNEST

VOLK.MAN

Gven Operasyonu'nun meydana geldii iki ortam var d ve her ikisi de Bolevik rejimine kar ok ciddi bir tehdit oluturuyordu. Yerel adan bakldnda, lkeyi ekonomik adan alt st eden kanl bir savatan sonra tm muhalefeti imha etmenin yollarn arayan bir 'krmz terr' ortaya k mt; yani Rusya huzursuzluk iinde kaynyordu. Bolevik lerin yalnzca ac bir ekilde farknda olduklar gibi, onlar h kmet brokrasisindeki ve askeri brokrasideki tm i po zisyonlarn eski arlk rejimi destekileriyle (aristler) dol durmaya zorlanmlard. Bunun da basit bir sebebi vard: Hkmet mekanizmasn yrtebilecek yeterli sayda ei timli Bolevik yoktu. Fakat bu durum dahili bir gvenlik so rununu da birlikte getirdi; direk hkmet ierisinde alan, potansiyel kar devrimci bir g olutu. Bu eski aristlerin ou, yeni Sovyet devletine ballklarn iddia ederken, yer alt hcrelerinde organize olmulard ve el altndan bir araya gelip, Rusya'da bu kadar ok acya sebebiyet veren rejimi de virmek iin hepsi gereki olmayan planlar yapyorlard. CHEKA gizlice bu hcrelerin bazlarna girdi ve ksa bir sre sonra onlarn arasnda Merkez Rusya'nn Monarik Cemiye ti (MOTsR) olarak anlan gizli, tumturakl, monarik bir r gtn olduunu rendi. Siyasi sempatilerini gizleyen hk met memurlarndan oluan bu rgt, Boleviklerin g yap s iine domay planlamt; onun iinden, onu zayflatp, Romanov hanedann yeniden yaplandracakt. MOTsR'nin nc militanlar arasnda Aleksandr Yakushev adnda bir h kmet memuru vard. Bu iltihaplanm yerel tehdit, harici ve daha tehlikeli, po tansiyel bir tehditle birletirilmiti. Devrim ve hemen sonra-

43

CASUSLUK

sndaki sivil savatan kaan birka yz bin Anti-Bolevik, Rusya'ya geri dnmek ve Bolevikleri yok etmek gayesiyle bir dzine Avrupa lkesine dalp -Fransa ve Almanya'da younlamasna ramen- Romanov Kraliyet Kabilesi'nin son yesi Byk Dk (Grand Duke) Nikolai'nin liderlii altnda sa ve sol gruplarn tutuk koalisyonunu oluturmutu. Mos kova'dan grld kadaryla, srgnler korkun bir tehdit oluturacakt; Kutsal Rusya'y yeniden ele geirmek iin or du kurmaya istekli drt yz bin adamlar vard. Takmlar ha lindeki srgnler yerel muhaliflerle bulumak, sabotaj ope rasyonlar yrtmek ve genel olarak Bolevik Hkmeti'nin yaamn strapl bir hale getirmek iin, rutin bir ekilde g zenekli snrlardan Rusya'ya getiler. Bu srgn gruplarnn pek ounun, istihbarat toplamak iin eitli istihbarat ser visleriyle (Japonlarmki de dahil) anlam olmalar bir sr de ildi. Karlnda para, cephane ve daha da nemlisi Bole vik rejimini devirme abalarna destek szleri almlard. Her geen ayla birlikte tehdit byyordu; harici srgn hareketi nin dahili muhalif hareketiyle birlemesi nihai bir karabasan ihtimalini oluturuyordu. 1921'in balarnda, Lenin bu teh ditlerin yok edilmesi emrini verdi. Lenin'in, bylesine yldrc bir grevde baarl olaca na inand tek bir adam vard: Feliks Dzerzhinsky. CHEKA'nn yaratcs ve efi olan Dzerzhinsky, Menevikleri terk edip Lenin'in Boleviklerine katld 1903 ylndan bu yana, Lenin'in yakn mttefiki ve dostu olmutu. Polonya'da dn yaya gelen Dzerzhinsky, 1897'de yirmi yanda bir niversi te rencisiyken hayatn, kendi lkesini (o dnemde Polon ya Rus yetki alan iindeydi) kleletiren Rus oligarisini de virmeye adayan bir devrimciydi.

44

ERNEST

VOLKMAN

Tarihin en byk casusu olacak bu adam, ilk bakta et kileyici bir figr imaj vermiyordu. Zayf, bir tutam sakal ve dklen salar vard ve ar Hkmeti tarafndan iki yllk mahkumiyeti boyunca bir Sibirya kmr madeninde al maya zorland srada kapt tberkloz hastalnn ksrkleriyle srekli sarslyordu. Ama Dzerzhinsky organizas yon yeteneiyle, rahatlyla, karakterinin salamlyla ayrt edilen mthi bir dimaa sahipti ve onun da ispat etmek ze re olduu gibi, entrikal aldatmaca operasyonlarn yrt mekte rakipsiz bir yetenekti. 1921 ylna doru, Dzerzhinsky bu hatr saylr yetenek lerini zaten sergilemiti. 1917'de CHEKA kurulduunda, o istihbarat alannda hi deneyimi olmayan bir devrimciydi. Kymetli eyalarna gelince, el altnda tuttuu bir ajan ekibi ne ve drt arabaya sahipti. Ama bir yl iinde, binlerce ajann gl organizasyonu nu, gelimekte olan bir kar-istihbarat servisini ve Bolevik kontroln glendirecek vahi ve bastna dahili bir gven lik rgtn ina etti. Dzerzhinsky'nin yeni grevi, onun en byk meydan okumasyd; ama yine de problemi derinlemesine dnmek iin birka hafta ayrd. Sonunda yardmclarnn biraz tuhaf bulduu bir planla zuhur etti; efleri, CHEKA'nn muhalefet iine girmesini teklif ediyordu. Satran oyununun al hamleleri gibi (Dzerzhinsky sa dk bir oyuncuydu) CHEKA'nn ilk hamleleri de phesiz nemsiz talard. Dzerzhinsky'nin emirleri zerine, teftiler MOTsR zerinde sklatrld, daha fazla CHEKA ajan onun asker saflarna girdi. CHEKA, rgt ve onun yeleri hakkn-

45

CASUSLUK

da tam bir tablo elde ettiinde, Dzerzhinsky bir sonraki ham lesini emretti: Aleksandr Yakushev gizlice tutuklanacakt. Yakushev, vurulmak zere olduunu sanmt ki, srpriz bir ekilde Lubyanka'da mahkumlarna grup terapisi benze ri oturumlar uygulayan bir dizi CHEKA memuruyla karla t. Tartmann byk bir blm, Dzerzhinsky'nin en parlak yardmclarndan biri ve ayn zamanda onun kar-istihbarat efi olan Artur Artuzov tarafndan yrtld. Sesinin tonu gizli bir polis sorgusundan ok, niversite semineri havas tayordu. Aslnda o Artuzov Yakushev'in zihni zerine al yordu. Bu sre iinde, Artuzov mahkumlarn iddialarn r tyordu. Yakushev, daha ok ar'n gaddar politikalarna kar olduunu ileri srd. Artuzov kmseyerek: "Evet, ama bunun iin ne yaptn?" arln yklmasndan nceki yllarda Yakushev'in yaad pek ok evlilik d ilikiye dik kat ekti ve ekledi "Ve ite, Asker Yakushev, Rus insanlar kur ban edilirken sen ne yaptn? Etrafta gezindin? "Artuzov esra rengiz bir ekilde dikkat ekmeye devam etti: ingilizler Bol evik rejimini devirmek iin geni, gizli bir aksiyon operas yonu yrttkleri srada, Yakushev 1918'de ngiliz istihbara t ile irtibat kurmutu. CHEKA'nn bulduu balantlarla ok olan Yakushev, ngilizlerle sadece Rusya'nn geleceini tart tklarn aklamaya alrken, Artuzov szn kesti: "Peki, gryoruz ki, sen Rusya'y ngilizlere satmaya baya istekliymisin. Bu mu vatanseverlik?" Birka hafta daha devam eden bu uygulamada, Yakushev'e 24 saat devam eden hakaretler edilerek istenilen yn de vicdann sorgulamas salanm ve sonunda utanm ve

46

ERNEST

VOLKMAN

piman bir mahkum zihniyeti oluturulmutu. Bu mahkum imdi tm hayat boyunca bir amatr olmaktan ileri gideme diini, nefret ettiini iddia ettii ve deitirmek iin hibir ey yapmad ar rejiminin ikiyzl bir destekisi olduu nu zgrce kabul etti. Yakushev gnahlar iin vurulmaya hazr olduunu ilan etti. Ama Dzerzhinsky'nin aklnda daha byk planlar var d. Oyuna bizzat kendisi girip, CHEKA'nn efi olarak Yakushev'e onun "iyi taraflarn" grdn syledi ve Yakushev, kendisini, gemiteki gnahlarnn telafisi ve Rusya'nn st raplarn dindirmek iin samimi bir eyler yapmak isteyen bir adam olarak buldu. Bunu baarmak iin, ilk gerekli eyin tek istekleri u anki rejimi ykp kendi imtiyazlarn yeniden yaplandrmak olan fanatik adamlar olan srgnler proble mini zmek olduunu belirtti Dzerzhinsky. Bu insanlar hi bir zaman Rus halknn kt durumuna ilgi gstermediler; onlarn tek dncesi yeniden g kazanmak ve yzyllarca yaptklar ekilde yine insanlar bask altna almakt. phe siz, Yakushev byle bir eyi istemezdi. Yakushev ikna olmutu ve Dzerzhinsky imdi en nemli kartn oynad. CHEKA, Bolevik rejiminin "zgrletiricileri" arasndadr dedi. te ve dta dmanlar tarafndan kua tlan rejim, ne yazk ki, devrimi canl tutabilmek iin terrist metotlar kullanmaya zorland. Ama bu tehditler bertaraf edi lir edilmez, bar ve demokrasi Rusya'ya geri dnecekti; her trl dnce tarznn olduu bir hkmet kurulacakt. Bu sz yerine getirebilmek iin, CHEKA'nn zgrletiricileri ve Bolevik hiyerarisi iindeki mttefikleri, ilk etapta krm z terre ilham vermi olan muhalefeti yava yava silme ih-

47

CASUSLUK

tiyac duyacakt. deal olarak, Rusya'da kendini reforma ve geliime adam, zeki adamlardan (Yahushev gibi) oluan "asil bir muhalefet" olmal dedi Dzerzhinsky. Bu rgt, Dzerzhinsky'nin son kertede belirttii zere MOTsR idi. Yakushev'in, CHEKA'nn daha iyi bir mevki elde edebil mek iin feda ettii talar ekinmeden almas onun muaz zam saflnn ve eit derecede muazzam egosunun bir gs tergesiydi. Yakushev bu deerli amaca nasl hizmet edebile ceini sordu; Dzerzhinsky'in kafasnda onun iin bir plan vard. Basite, Yakushev NEP'in ticari temsilcisi olarak yurt dna seyahat edecek, srgn komitelerinin liderleriyle an lamalar yapacak ve onlara tm Rusya'daki tek gl ve say gn muhalif rgtn MOTsR olduunu bildirecekti. yle ki, o srgn hareketi iin, ei olmayan bir haberalma ve istihba rat toplama noktas olarak hizmet etmeliydi. Rusya iindeki baka hibir muhalif grup, MOTsR'n rgtsel hedefine ve hkmet tayfyla olan mnasebetlerine yakn bir yere sahip deildi. Daha sonra Yakushev, Estonya'daki srgn lideri Artamanov ile tarihi nem tayan bulumasna gnderildi. Bir kere Rusya dna kt m, tabi ki, Yakushev tm operasyonu kertebilirdi; ama Dzerzhinsky yine de avn iyice lp tartmt. lk andan itibaren Yakushev ok hevesli bir ekilde atmt kendini projenin iine, tm bu sre boyunca CHEKA onun kulana, yapt iin ona yaknda ortaya kacak olan "demokratik" Rus Hkmet'inde nasl yksek bir mevki ka zandracan fsldamt. Yakushev'in Artamanov ile ilk karlamasn izleyen za manlarda, Dzerzhinsky, Yakushev'in srgnlerle yapaca

48

ERNEST

VOLKMAN

sonraki grmeleri bilerek kstlad ve bir satran ustas gibi gafil rakibini, yirmi hamle teye gtrecekmi grnen bir tuzakla cezbedip, bat istihbaratnn nazik byklar titremeye balayana kadar bekledi. Dzerzhinsky'nin ajanlar ona rapor verirken, yarm dzine istihbarat servisi de MOTSR hakkn daki haberlerle heyecanlanmt ve daha fazlasn renebil mek iin srgnlere ait maalar hakknda yazlar basyorlar d. Byle bir ilgi Dzerzhinsky'nin plannn nemli bir para syd: btn gzel drtlerde olduu gibi, hedeflerin kendi lerini ehvetin uygun ritimleri iine sokmalar gerekliydi. Dzerzhinsky'nin de bildii gibi, onun Bat muhalifleri Bolevik rejimiyle uyuan her eyde hayal krklna ura mlard. 1919'da Macaristan'daki komnist darbe, 1920'de Polonya'nn istilas, ve Almanya'daki komnist bazl ayak lanmalarn hepsi bu hayal krklna katkda bulunmutu. Lenin aka dnya devriminden bahsettiinde, kendi millet lerinin varlna gelebilecek tehdit hakknda bilgi edinmek iin her eyi yapmaya hevesli olmayan tek bir Bat istihbarat ajan yoktu. Dzerzhinsky, bu hevesin ok ateli bir hale geldiine hkmettiinde, Talin'de Artamanov'un kapsnda Pavel P. Kolesnikov (aslnda CHEKA* acentesi Viktor Stetakiewicz) adnda bir adam belirdi. Bu Yakushev'in ziyaretinden birka ay sonra oldu. Gven'in -en yaygn bilinen ekliyle- nemli bir temsilcisi olduunu iddia eden Kolesnikov, doru parola y syledi; Yakushev nezle olmutu ve o Yakushev'in yerine gemiti.
"Stetakievvicz vazifesini ifa ederken, CHEKA yeniden organize edildi ve ismi Gosudarstvennoye Politicheskoye Upravleniye (GPU) olarak deitirildi.

49

CASUSLUK

Daha sonra, Gven Operasyonu'nun Rusya iinde nasl bydne ve Sovyet toplumunun her tabakasna nasl giz lice girdiine dair pek ok atfta bulundu. yi bir hkm elde etmek iin, Gven'in Rusya iinde hazrlam olduu artla r ve ortam gzler nne seren daktiloda yazlm raporlar teslim etti. Bu raporlar gerei, yar gerei ve kurguyu bir birine katarak tertip eden Dzerzhinsky, Artamanov'un ngiliz istihbaratnn adam olduunun farkmdayd. phesiz, Artamanov hemen onlar MI6 iindeki kontana havale etmiti. Ksa bir sre sonra, Polonya, Estonya, Letonya, Fransa ve ekoslovakya istihbarat servisleri bunun kopyasn istediler. Amerikanlar bile harekete geti: Talin'deki Birleik Devletler Bykelilii'ndeki yerel alanlardan biri, ayn zamanda D leri Bakanl'nn kk istihbarat blmnn Rusya'daki ana kaynayd. Raporlar oradan, Ordu stihbarat'nn ve Donanma stihbarat Ofisi'nin eline gemi ve buralar da toplanmt. Btn olarak ele alndnda, Gven raporlar, arpc si yasi deiimler geiren bir Sovyetler Birlii tablosu iziyor du. Bu raporlara gre, Lenin dnya devrimi fikrinden vazge iyor, liberal bir rgt yava yava iktidarn ynetimini kont rol altna alyordu. Bu sre iinde, Josef Stalin gibi Politbro'nun ynetiminde ad km radikaller, Sovyetler Birlii'ni dnya cemiyetinin saygn bir yesi yapmak (tercmesi: Bat nn itimadn, ticari imtiyazn ve yardmlarn elde etmek) is teyen daha pragmatik (yararc) adamlarn lehine bir ekilde deitiriliyordu. Bu, Bat hkmetlerini etkilemek ve ayn zamanda d basky azaltmak iin dizayn edilmi tamamen yanl bir bil-

50

ERNEST

VOLKMAN

giydi. Sovyetler Birlii'ndeki arpc deiimden dolay kredi elde eden Gven, sonrasnda Rus snrlar iindeki tm poli tik muhalefetin tek ve gerek temsilcisi olarak konumunu ykseltti. Art bir prim olarak da ok abuk bir ekilde, Sov yet ilikilerinin hemen hemen tek istihbarat kayna oldu. Aslnda Gven, Bat istihbarat tekilatlarn, tamamen Gven idaresi altnda olan snr blgelerindeki pencerelerin" kontrol edildiine inandrarak, onlar Sovyet snrnn iinden ve d ndan gizli girilere yardmc olarak hizmet etmesi gerekti ine ikna etti. Genellikle, istihbarat tekilatlar CHEKA/GPU gibi, sk i gvenliin gz nnde, bir ekilde muvaffak olmay ba arm tek bir kaynaa dayanan istihbarat ve operasyonlara gvenmekte isteksiz olurlard; ama Dzerzhinsky her trl pheyi ortadan kaldrmak iin birka hayret verici gsteriy le dikkatlice ynetti sahneyi. Tedbirli istihbarat tekilatlar nn, Gven'in iddialarn ilk elden kontrol etmesi iin Rus ya'ya ajan gndereceinin farknda olan Dzerzhinsky, bu ajanlarn snrdan gizlice gemelerine izin verdi. Rusya'ya girdiklerinde ise, gizli operasyon sanatnn inceliklerini iyice benimsemi grnen ve etkileyici bir dizi parolay ve casus luun dier anlamsz, kark szlerini heyecanla okuyan Gven temsilcileri tarafndan karlandlar. Ajanlar, Rusya'daki hcrelerde gerekleen Gven konferanslarna, G ven yelerinin Bolevik rejiminin almalar hakkndaki ha yati istihbaratlarn dei toku ettikleri gizli mevzilere ve hatta hkmetin din zerindeki resmi yasana meydan okuyan Gven rahiplerini kullanan bir yer alt Dou Orto doks servisine gtrldler. Rusya'ya gizlice giren srgnle-

51

CASUSLUK

re de, nemli bir srgnn erkek kardeini hapisten karmay bile baarabilen, dikkate deer ekilde organize olmu yeralt hkmeti gsterildi. "Zehirli ne" filminden bir sahne gibi, bunlarn hepsi ssl, yalanc bir grnten ibaretti. Ziyaretiler Dzerzhinsky'nin tm gerek MOTsR yelerini toplayp, hapse att n, sonra da onlarn yerini kendi ajanlaryla doldurduunu bilmiyorlard. Snr gardiyanlar olarak alan "gizli Gven sempatizanlar"ndan, yer alt servislerini yrten rahiplere kadar herkes, itinayla prova ettikleri rollerini oynayan Dzerzhinsky'nin adamlaryd. Onun titizlikle detaylara dik kat etmesinin mkafat, bu salon oyununda tek bir hatann olmamasyd. Sonular kayda deerdi. Gven operasyonunun ilk iki yl iinde Dzerzhinsky, bu operasyonu Sovyetler Birlii ze rindeki tm Bat istihbaratnn ei grlmemi bir kayna haline getirmeyi baarmt. Buna ek olarak, srgn hareketi Gven'in samimi bir destekisi olmutu, ama bu sadakat pa halya mal oldu: esas srgn liderlerinden biri olan Boris Savinkov, Gven bnyesinde nemli liderlik rol vaatleriyle Rusya'ya ekilmiti. Daha sonra tutukland ve hapse atld. Bu olay Gven tarafndan, Savinkov'un emniyet tedbirleri konusundaki dikkatsizliinin sonucu olarak rtbas edildi. Daha da iyisi, operasyon o dnemde srgnler iin anahtar bir hafiye olan efsanevi ngiliz istihbarat ajan Sidney Reilly'i de cezbetmeyi baard. Snr getii anda yakaland ve ngi liz istihbarat operasyonlar -en nemlisi ajanlarn ve maala rn kimlikleri - hakknda bildii her eyi aklamas iin ar ikencelere maruz brakld. Daha sonra idam edildi ve onun

52

ERNEST

VOLKMAN

lm, Gven tarafndan talihsiz bir kaza olarak akland; bu kaza o gizlice Rusya'ya girmeye alt srada yanl pencereyi kullanmas zerine snr gardiyanlar tarafndan vurulmasyla meydana gelmiti GPU, Bat istihbaratn ve srgnleri, Savinkov ile Reilly'nin lmlerinin kaza olduuna ikna etmeyi baard; bu da byk oranda onlarn Gven'in emniyet dzenlemelerine dikkat etmemesinden kaynaklanyor gibi gsterildi. Bu zeki bir temast; nk byle bir aklama Gven'in her eye g cnn yetemeyeceini gzler nne seriyordu. Bir ok Bat istihbarat ajannn da belirttii gibi, Savinkov-Reilly olaylar gibi hatalar -gerek bahisler olarak- Gven'in lehine bir ekil de azalmaktayd. Tm bunlardan sonra, eer Gven bir al datmaca olsayd, byle hatalar olmazd. Keza, Yakushev G ven meselesi iin kt pek ok yurtd gezisinde sorgulan madan, Bolevikler iin alma ihtimali olmayan bilindik bir ar sempatizan olarak kabul edildi. Ama, sadece bir adam byle kolayca kandrlamad ve onun pheleri nihayet Gven aldatmacasnn sonunu getir di. Polonya istihbaratnda bir memur olan Wladyslaw Michniewicz, 1920'de Talin'e atanmt ve Rusya iinde Polanya istihbarat iin bir a kurmutu. Baz MOTsR yelerini de ie ren bir grup asker toplad ve bu grupla olan deneyimi, r gtn hi kimseyi, Boleviklerin en ufan bile devirecek ne rgtsel ne de gizli yetenekleri olmayan birka inat arist'ten olutuuna ve etkili olamayacana hkmetmesine sebep oldu. Bu yzden, sadece bir yl sonra stleri dualarna yant olarak MOTsR'u ilan ettiklerinde ok ard. Yanl bir eyler

53

CASUSLUK

olduunu dnen Michniewicz, kendi gzleriyle grmek iin Gven araclyla, Moskova'ya bir seyahat dzenledi. Orada yaadklar sadece en kt phelerini dorulad: G ven temsilcileri her ne kadar etkileyici grnseler de, Michniewicz askeri istihbaratn zel maddelerini renmek iin bask yaptnda, onlar acayip bir belirsizlik iinde buldu. Talin'e geri dnd zaman daha fazla aratrma yapan Michniewicz, nihayet Gven'in ssl bir aldatmaca olduu na kanaat getirdi. Onun bu taknlna, Gven'in imdiye kadar sunduu tm deerli istihbarat delil olarak gsteren stleri, onun raporunu da geri evirdi. Ama 1926'da, Polonya'nn yeni sava bakan Marshal Pilsudski de Gven'den phelendi ve Michniewicz'in rapo runun detayl bir ekilde incelenmesini emretti. Michniewicz'in hakl olduuna hkmeden bakan incelikli bir test hazrlad: Gven'den, Rus-Polonya sava srasnda Sovyet lerin izledii hareket plannn bir kopyasn sunmalar isten di. Pilsudski'nin, Sovyet genel kurmayl zerinden elde et tii bir kopyadan tamamen habersiz olan Gven, sonunda plann kendi hazrladklar kopyasn sundu. kisini karla tran Pilsudski, ilk bakta Gven'in plannn yanl bilgilerle dolu, zekice hazrlanm bir taklit olduuna karar verdi ve Polanya istihbaratna Gven ile tm ilikilerin kesilmesi iin emir verdi. Pilsudski'nin uyars, dier Bat istihbarat acentelerini tekrar deerlendirme yapmaya zorlad ve iki aylk sre zar fnda phe yoktu ki: onlarn hepsi Sovyet aldatmacasna kurban gitmilerdi. Artmakta olan phelerin farknda olan GPU, birdenbire Gven Operasyonu'nu bitirme karar ald.

54

ERNEST

V O L KM A N

Aldatmaca haberleri srgn hareketi zerine gk grl ts gibi dt. Onlarn tm umutlar ve hayalleri, Sovyetler Birlii iindeki muhalif hareketin kalntlaryla birlikte pa rampara duruyordu imdi. Srgnler bu ykmdan kendile rini asla toparlayamadlar, ta ki onlarca yl sonra Sovyetler Birlii'nin kne kadar ve kendi ana vatanlarnn gelece ini belirlemede hemen hemen hi rol oynamadlar. Gven felaketi srgnler arasndaki siyasi atlaklar derinletirdi ve onlar etkisiz gruplara ayrd. Sovyetler Birlii iindeki hibir muhalif harekete tekrar gven salanamamas, harici ve da hili muhaliflerin hibir zaman birlemesine izin vermedi -Stalin'in totaliter devletini yaratabilmesi yolunda az bir kat k deildi bu. stihbarat terimleriyle, Gven Operasyonu'nun nemi fazla tahmin edilemeyebilir. Esasen, o yalnzca Bat'nn bebek Sovyetler Birlii hakkndaki grne ekil vermedi, ayn za manda gcn salamlatrmak iin zamana ihtiya duyan bir rejime kar olan, ok tehlikeli bir tehdidi ntr hale getir mek iin hizmet verdi. Ayrca, Sovyetler, lkeyi her trl ye ni gizli geie hemen hemen kapal hale getiren dahili gven lik rgtlerini tasfiye ederek rahata nefes alma imkanna sa hip oldu. Tm bunlardan daha da nemlisi, Gven, Bat is tihbaratna karlkl olmayan bir giri salad; bu giri Sov yetlere Bat hafiyelerinin kimliklerini ve maalarn renme ans verdi. Bat istihbarat bu felaketin etkisini hibir zaman tamamen atlatamad. Tm bunlar mmkn klan adam, Felix Dzerzhinsky, muradna eremeden ld. 1924 ylnda Gven Operasyonu' nun baars tavana vurduunda, o tberklozdan vefat etti.

55

CASUSLUK

Onun yardmclar daha sonra GPU (en sonunda KGB oldu) iin almaya gittiler ve 1930'larda, Stalin'in tasfiyesi srasn da nedeni bilinmeyen bir ekilde harcandlar. Ve Alesandr Yakushev -oyunun anahtar piyonu olan dengesi bozulmu bir arist- ona ne oldu dersiniz? 1936'da bir gn Lubyanka mahzenlerine srklendi ve Trokist bir sabotajc' olarak suland. Troki'yle ilikilendirilmesi, Sta lin'in nefret ettii politik rakibi olan Troki ile kontaa geen herkese kar balatt merhametsiz tasfiyenin iinde kor kun meyvelerini verdi. Yakushev, tm bunlarla sersemletilmiti. Gven Operasyonu'na katklarn dnerek, nasl bu derece sulandn anlamak iin, ona ikence eden kiilerden aklama talep edi yordu. Onlar ise neyden bahsettiini anlamadklarn iddia ettiler ve sonra onu vurdular.

2 HAVANA'DAK A D A M I M I Z KBA'NIN KL ALIAN AJANLARI 1961-1987 Fidel Kastro CIA'yi Kazklar

1987 ylnn bir temmuz gn, Virjinya Langley'deki CIA karargahna bomba edeerinde bir kat geldi. Telgraf ek lindeki bu yaz tekilatn gerekte sahip olduu yazlan ana dmanlarnn birinden geliyordu ve yle diyordu: "BU SON MESAJI DEVLET GVENLK AJANLARI VE SA VAAN NSANLARIMIZ ADINA GNDERYORUM -NEREDE VE NASIL ARTLARDA OLURSA OLSUN BA KOMUTANIMI ZI KATLETME TEEBBSNZE KARI, ASKER TEHDTLE RNZE KARI, ULUSLARARASI DAYANIMAMIZI BOZMA TEEBBSLERNZE KARI, SOSYALST DEVRMMZ YIK MAYA YNELK HER TRL ENTRKAYA KARI SAVAMA KARARIMIZI YAZILI OLARAK ONAYLIYORUZ. OK YAA F DEL! PATRA O MUERTE!"

58

ERNEST

VOLKMAN

Bu abartl szler, belli ki Kba istihbarat tekilat Direcci n General de Intelligencia (DGI)'nn bir rnyd. Ama K ba'daki ba CIA maalarndan birinin kod ismi olan MATEO imzalyd. MATEO'nun aslnda DGI iin alt mesajda aikard. Telgraf tamamen srpriz olmamt. Sadece bir ay nce, Antonio Rodrguez adndaki Kbal bir DGI ajan CIA taraf na gemiti. O, soruturmas srasnda sorgulayclarn akln kartran bir imada bulundu. Ayrntlarn bilmiyordu ama, Havana'daki DGI karargah etrafndayken duyduu bir de dikoduya gre; CIA'in ikmal ettii tm Kbal maalar, ge mi 26 yl boyunca aslnda DGI iin almlard. Eer do ruysa, bu CIA maalarnn hep dier taraf iin alm oldu u anlamna geliyordu. Belirtiler, aka, mahvediciydi: Kba'daki CIA operasyonlarnn, deimeyen bir Amerikan saplantsnn erefi tehlikeye atlmt. Sadece birka hafta sonra, daha dolaysz bilgiye sahip olan dier bir DGI ajan da taraf deitirdii zaman, CIA'in en kt korkular doruland. Florentino Aspillaga Lombard, Prag'daki merkezin DGI efi, Kastro ynetimindeki hayatn skntlarndan usanmt ve srf bu yzden kz arkadayla birlikte snr geip Avusturya'ya doru ilerledi. Viyana'daki Amerikan eliliine geldi, niyetini belirtti ve i iin tm de erli bilgilerle birlikte kar tarafa kaan biri olduuna ak lk getirdi. akn CIA ajanlar onu dinlerken, Aspillaga daha nce DGI kar-istihbaratnda altn aklad,' oradaki meslei, tekilatn Kba'da CIA'e kar dzenledii operas yonlarna yardm etmekti. DGI, onun dediine gre, 1961 'den beri CIA'in Kba'da ikmal ettii 38 maann tek tek her birini kendi tarafna ekmeyi baarmt.

59

CASUSLUK

Baka bir deyile, Viyana merkezinden Langley'e gelen acil mesajn aklk getirdii gibi, CIA'in Kba hakknda bil diini dnd her ey aslnda DGI'nn vermi olduu yanl bilgilerdi. CIA karargahnn, Aspillaga'nn iddialar hakkndaki her trl phesi onun kar tarafa getiinden haberdar olan ve CIA maalarnn anlamalarn aa vura can tahmin eden DGI'nin, bu oyuna bir son verme karary la hemen ortadan kalkt. Langley'e gelen abartl telgraf son gelimeydi ve bu CIA'in byk bir pislie bulat anlamna geliyordu. Birka gn sonra DGI dier bir utan verici geli meyi su yzne kard: Kba devlet televizyonu Kba'ya kar CIA Sava balkl 11 blmlk bir belgesel dizisi ya ynlamaya balad. Bu seride CIA'in onlarca yl kendi adam olarak grd bir dzine Kbal bay ve bayanla yaplan r portajlara ve bununla birlikte DGI ajanlar tarafndan kame raya alnm, CIA ajanlarnn diplomatik maskeleri altnda Havana'daki kuytuya hizmet ettiini gsteren kumlu vide olara yer verildi. CIA'in bunun iyiden iyiye byyen bir istihbarat felake ti olduunu anlamas iin Kba Televizyonu'na ihtiyac yok tu. Zaten Aspillaga'nn geni soruturmalar ak ve net bir zarar takdir raporu olarak sonulanmt: DGI, CIA'in Kba l btn istihbaratlaryla anlaarak tamamen galip gelmiti. Raporun kuru, brokratik dili bile felaketin boyutunu gster meye yetiyordu: 26 yldr, toplam 38 Kbal maa DGI iin almt, bu durum Kballarn en az 179 CIA ajann tan malarna olanak vermiti. Onlarn 24 tanesi diplomatik mas ke altnda Havana'daki, Birleik Devletler Yatrm Blgesindeydi -U.S interests section- ve CIA felaketi ilk rendiinde

60

ERNEST

VOLKMAN

bunlar lkelerine katlar). Tm bu zamanlarda DGI, CIA'i krletirerek onun istihbaratn Kba'dan kontrol edebilmi ti. imdi, CIA'in Kba istihbaratnn neden ok uzun bir s redir ok kt durumda olduuna dair phe kalmamt. Bu felaket nasl meydana gelmiti? Nasl byle kk bir nc Dnya istihbarat servisi muazzam CIA'in gzn ta mamen boyamay baarabilmiti? Ajan ordular ve geni tek nolojik zrh olan bylesine bir sper gce kar, bu aldatma cay nasl bu kadar uzun zaman srdrmeyi baarabilmiti? Yant aka aldatmaca operasyonlarnn tm klasik un surlarn ieriyordu: aldatmacay tasarlayan ve yrtenlerin ok etkili almas, rollerini iyi oynayan ajanlar ve hepsin den nemlisi kurban tarafndaki belirgin saflk. Kba olayn da ok fazla Amerikan safl sz konusuydu, iyi bilinmesi gereken ajanln artc beceriksizlikleri bile Amerikan saf lnn nne geememiti. CIA karargahna "oh alan" son telgraf gnderen Kba l maa, CIA'in Kba'dan ikmal ettii maalarn bir prototi piydi. Asl ad Juan Acosta olan bu adam, bir balk teknesi nin kaptanyken, devrim srasnda Fidel Kastro'nun sadk bir takipisi haline gelmiti. 1959'da Kastro idareyi ele aldnda, Acosta Kba'da kalmaya karar verdi. Sadakatinden tr Acosta'ya, Kba'dan Kanarya Adalar'na kadar uzanan ulus lararas sularda avlanan, okyanusa alan gemiler topluluu olan tuna balklar filosunun bakan unvan verildi. Acosta'nn dnya casusluu hakkndaki bilgisi izledii birka casus filminden ibaretti, ama 1966'da DGI onu ar dnda, casus oyununun iine girmeyi hevesle kabul etti. CIA'in aktif bir ekilde Kballar, zellikle denizar yerler-

61

CASUSLUK

de alanlar ikmal ettii anlatld. Elbet, bir noktada kendi sine de yaklaacaklar konusunda hemen hemen kati bir bi imde uyarld. Bu gerekletiinde oyuna devam edecek ve hemen DGI'y durumdan haberdar edecekti; zaten gerisi DGI'ya kalmt. Balangta, Acosta casusluk mesleinin inceliklerini renmek iin bir eit ajan okuluna gnderileceini dn mt; ama onun DGI ile grmeleri byle bir eitime ge rek olmadna aklk getirdi. Eer ikmal iin ona yaklalr sa, o politikadan souduunu ama Kastro'ya kar istihbarat toplamaktan mutluluk duyacan belirtecekti. Ama byle bir ey olmazsa normal yaamna devam edecek ve hi kim seye hayatndaki deiiklikten bahsetmeyecekti. Ne tr istih barat toplamas istenirse istensin, o istihbarat DGI tarafndan salanacakt. DGI'nin tahmin ettii gibi, Acosta'nn Kanarya Adalar seyahati srasnda bir gn ona yaklatlar. Bu gayet standart bir ikmaldi: ona verilen direktiflere dayanarak Acosta politik muhalif roln oynad. kmalci kabul ederse ona, byk ks m Birleik Devletler banka hesabna yatacak aylk 250 dolar deneceini belirtti (Daha sonra aylk 1700 dolara ykseltil di). Gelecekte bir tarihte o, CIA tarafndan Kba'dan karla cak ve onun banka hesabnda birikmi olan para faiziyle bir likte denecekti. Acosta bu ikmalle akna dnmt; nk o, derin as keri ve politik srlardan haberdar deildi. Ksa bir sre sonra, CIA'in daha ok baz sradan bilgilerle ilgilendiini fark etti. Acosta, periyodik balklk gezileri ve dier deniz elencele ri srasnda aralarnda Kastro'nun da bulunduu Kba lider-

62

ERNEST

VOLKMAN

leri tarafndan kullanlan teknelere rehberlik eden birka ge mi kaptanyla yakn arkadat. Acosta'dan bu gezilerin de taylar, zellikle de Kastro'nun adadan tam hareket edi ve dn saatleri hakknda bilgi toplamas istendi. O da hrmetkarane bir biimde Kastro'nun hareketleri hakknda ra porlar sundu; DGI idarecileri tarafndan tertip edilen bu ra porlar yanl saat ve tarihlerden olutuu iin arapsana dnmt. Acosta, CIA ile grmelerinde oyunun ortaya kaca n dnmt; ama tam tersine, toplad bilgilerin kalite sinden dolay vld -ona CIA'in, onun sayesinde Kast ro'nun hareketlerinin "dzensiz" olduuna kanaat getirdii sylendi. CIA'in Acosta gibi ateli bir Fidelista'y ikmal etme si DGI iin kati bir avantajd. yle bir avantaj ki, CIA'in K ba'da ikmal yaparken, maalarn gemiini aratrma zah metinde bulunmadn rendiklerinde bu avantaj daha da nemli hale geldi. rnein, bir dier CIA maas olan Ig nacio Rodriguez-Mena Castrillion'un durumunu gzden geirelim. Rodriguez-Mena'nn gemiinin gelii gzel kontrol bile, uyar lambalarn yakmalyd; nk ondan daha tipik bir Fidelista hayal edilemezdi. Genliinde, Kba ocuk Mil li Takm'nda mevki kazandran yetenee sahip bir beyzbol fanatiiydi ve bu tutkusu babasndan miras kalmt. Yetikin Rodriguez-Mena, Birleik Devletlerde beyzbol byk ligin de oynama hayalini gerekletirecek yetenee hibir vakit sa hip olamasa da, bir dier beyzbol mptelas olan Fidel Kastro adndaki Havana niversitesi'nden gen bir politik mili tanla yakn arkada oldu. Onun olu, Kastro'yu favori amca

63

CASUSLUK

olarak kabul etti ve birka yl sonra ihtilal patlak verdiinde, Kastro'nun ateli bir yardmcs oldu.* rencilerin devrimci hareketlerinde aktif rol alan Rodriguez-Mena, Kbana Hava yollar'nda alt ve bu arada Kastro kart inat glere kar Escambray Dalar'ndaki anti-gerilla operasyonlarna ka tlmak iin zaman ayrd. Daha sonra, Domuzlar Koyu (Bay of Pigs) saldrsnda hava savunma nitesinin bir parasyd. 1966'ya doru, Kbana iin uluslararas uu operasyon lar zerine alan Rodriguez-Mena, sk sk Kastro iin haya tn vermeye istekli olduunu dile getiren fanatik bir Fidelista'yd. Birgn Madrid'te bir mola srasnda Kbal bir bayan srgnn ona yaklap CIA iin almasn istediinde yaa d oku hayal edebilirsiniz. Annda kabul etti ve Havana'ya dndnde bunu DGI'ya anlatt. DGI da, ikmal iin neden onun hedef seildii konusunda en az Rodriguez-Mena ka dar armt, zellikle de onun gemii dnldnde. Ama ok daha nemlisi, DGI onu da kontrol edilen CIA ma alarnn artan listesine ekledi ve CIA'in ona karlnda ay lk 2000 dolar vermeyi kabul ettii istihbarat hazrlamaya koyuldu. Temelde, CIA Rodriguez-Mena'dan, Kbana'nn (Cuba na) denizar operasyonlarna dair ve zellikle tabur ve si lahlarn Havana'dan nakliyesinde havayollarnn kullanm na ilikin her trl istihbarat renmek istiyordu. O devam l yanl bilgi akm salad ve bu durum 1975 ylnda K-

"Ortalama bir beyzbol oyuncusundan daha iyi olan Kastro, onun rencilik gnlerinde Washington Senatrlerine girmeyi denedi, ama kabul edilmedi. Tasav vur edin ki, eer Senatrler bu ateli, entrikac Kbal'yla kontrat yapsalard, ve o politika yerine beyzbolu seseydi ne olurdu?

64

ERNEST

VOLKMAN

ba'nn Angola'ya yapt silah ve ordu intikali srasnda do rua kt. Bu, CIA'in Angola'daki zayf istihbarat perfor mansn daha da zayflatt. Bu yzden CIA Angola sivil sava nda nihai zafer iin yaplan Kba desteini devaml olarak kmsedi ya da gzden kard. Yine de, Rodriguez-Mena CIA'in Kba'daki maalar arasnda bir yldz olarak grlyordu. O da Kastro'nun ha yal krklna uratt Kbal bir vatansever olarak roln baaryla srdrd, bu rol onun yapt muazzam operasyon hatalarn gizleyen bir rtyd. CIA tarafndan JULIO kod is mi verilen Rodriguez-Mena, DGI'da ise ISIDRO kod ad al tnda listelenmiti. Bir gece, CIA'in zel patlama vericisiyle birlikte gnderdii mesaj yanllkla ISIDRO ismiyle imzala d. nanlmayacak ekilde, CIA bu hatay fark etmedi. Rodriguez-Mena, CIA'in maalarnn iyi niyetlerini kont rol etmekte kulland yegane arac: yalan makinesini de alt edebilmiti. CIA'in bu teknolojiye ok gvenme gibi bir ya nlgs vard ve Kba'da bu hatann bedelini ar dedi. KGB eitim sistemi uzun sredir yalan makinesinin nasl alt edile ceine dair direktifler veriyor ve Kballara aslnda makine nin ok basit olan pf noktalarn anlatyordu. Makine pato lojik yalanclar (kendi yalanlarna inanan insanlar olarak ta nmlanmtr) tehis edemiyordu, ajanlar kendilerini maske leyen hikayelere evkle inanacak ekilde eitiliyor, makine nin tehis etmesi gereken gerek aldatmaca ortadan kalkyor du. CIA'in Kbal maalar bu yalan makinesi testlerine ma ruz brakldlar ve hemen hepsi testleri parlak bir baaryla getiler. Geemeyenler ise maalarndan birinin sahte oldu unu kabul ederek itibarn kaybetmek istemeyen (kariyerle-

65

CASUSLUK

rini tehlikeye atmak istemeyen) CIA kontrol ajanlar tarafn dan korunuyordu. Yalan makinesi baarszlklar, sklkla e itli mazeretlerle rtbas edildi; devaml olarak testlerin yeni den yaplmas maalarn makineyi nasl kandracaklar ko nusunda pratik yapmalarn salad. Ksmen KGB danman lar sayesinde DGI, yalan makinesi de dahil CIA'in kulland metotlar zerinde gayet etraflca bir fikir sahibi olmutu. DGI, Amerika'da adet olduu zere, CIA kltrnn rakam lara olan saplantsnn farkndayd. stihbarat terimleriyle bu, CIA memurlarnn ncelikle istatistiklere gre -verilen sre de ka tane maa ikmal edilebilmiti- deerlendirildii anla mna geliyordu. Nitelikten ok nicelie verilen nemde, ma alarn deerli bir katksnn olup olmadna daha az dikkat ediliyor, baary ikmal edilenlerin saysna gre tanmlama eilimi ortaya kyordu. DGI'nn iini kolaylatran CIA kltr ve iletim metot laryd. Bir rnek verecek olursak, tekilat Kballar tekilatidarecisi olarak kullanmad ve bylece Kba kltrnn ve Kastro Kba'snn gnlk yaamnn pek ok inceliklerini gzden kard, oysa bunlar maalarn raporlarnn deerlen dirmesi iin gerekliydi. Dier bir rnek, Kballarn kefetti i gibi, CIA ajanlarnda etnik bir kibir vard ve onlar maala r ocuk gibi muamele edilmesi gereken nc Dnya bu dalalar olarak gryorlard. Hem DGI hem de KGB tarafn dan deerlendirildiinde ortaya kan sonu, CIA deneti su baylarnn -ou Kba hakkndaki en temel bilgilere bile sa hip deildi- kalitesinin dk olduuydu. Bu boluu dol durmak iin CIA, denizar seyahatlere kan Kballara di rek yaknlamak gibi vazifeleri stlenmeleri iin, Birleik

66

ERNEST

VOLKMAN

Devletler'deki Kbal srgnler arasndan ikmal ettii maa lar kulland. Ama srgnler Kba'dan ok uzaktaydlar ve oradaki yaamn gereklerinden tamamen bihaberdiler. CIA, casusluk teknolojisinde, tm dnyaya liderlik etti ini dnd bir alanda bile, etkili olmaktan ok uzakt. Kbal maalar iin izlenen genel model, denizar yerlerde ikmal edilip sonra Kba'ya dner dnmez mesaj gnderme leri iin son sistem teknolojiyle donatlmalaryd. Favori CIA cihaz CD-501 vericisiydi, bu 1596 harfe kadar otomatik kodlamas, 30 gne kadar bilgiyi depolayabilen bilgisayar chip hafzas, uzayn 30 bin mil yukarsna yerletirilmi bir Ame rikan uydusu FLTSATCOM (donanma iletiimi) sayesinde 20 saniyede nakil yapabilen vericisiyle ne km harikulade bir elektronik parayd. Ama Havana'daki CIA maalar ksa zamanda, kendile rini CD-501'in tamiri iin kuytular doldurmak ve onarmak la megul buldular. Maalar teknolojinin sk sk bozulduun dan ve Kba ikliminin scak ve nemli havasnda bataryalarn rdnden ikayet ettiler. Ajanlar, CIA'in dzenli almayan dier casusluk tekno lojisinden de pek etkilenmemilerdi. Bunlardan biri, sradan grnml bir Sony radyoydu; ama iinde Langley'den ge len vericileri kayt eden ve bunlar zel hafzasnda depolayan gizli bir alcs vard. nceden tayin edilmi akamlarda, saat 7:00 ile 8:00 arasnda CIA, Kbal maalara ksa dalga sinyaller araclyla emir ve ricalarn bildiriyordu. Mesajlar alclar arasnda Cynthia olarak bilinen gece kulb ses to nundaki bir bayan sesi tarafndan okunuyordu. Her mesaj, dinleyiciye mesajn ka tane 4 basamakl kod grubundan

67 C A S U S L U

olutuunu syleyen 10 basamakl bir rakamla alyordu. Maalar gvenli ve basit bir sistem erevesinde mesaj oku mak iin tek seferlik bloknotlar kullanyordu ve mesajlar bir kerede okumalar iin kk talimatlar almlard. Fakat, dier casusluk cihazlarnda olduu gibi -dolma kalemler ve akmaklar iine gizlenmi minyatr mikrofonlar, kurnazca saklanm blmleri olan evrak antalar, oyuncak aylar iine dikilmi radyolar, hijyenik pedler iine gizlenmi nakledici mikrofonlar- radyolar da srekli bozuluyordu. Tm bu teknoloji, Amerika'nn son model teknolojisini ele geirmek iin DGI'ya ykl bir deme yapan KGB'nin lehine evrildi. DGI ayrca, aldatmaca operasyonlarndan muntazam bir gelir elde ediyordu; nk tm maalar hrmetkarane bir e kilde CIA'den aldklar demeleri hkmete veriyorlard. DGI, elde ettii parayla Havana'nn deiik kuytu blgeleri nin yaknlarna yerletirilen ve CIA ajanlarnn grntlerini kayt eden Japon video aksamlar satn ald. Bu kaytlardan biri beklenmedik, komik bir nbet deiimini gzler nne seriyordu. Kasetleri izleyen ajanlar skntdan baylmak ze reyken, bir CIA ajan ei ve kzyla birlikte ekranda belirdi, adam kuytunun tam yerini bulmakta sorun yayordu. Za man getike, iyice fkelenen ei ve kz scakta orada otur maktan ikayet ettiler. Adam onlara sylenmeye balad ve gerek bir aile mnakaas patlak verdi. Kz en az yz kez daha ne kadar bekleyeceklerini sorduunda, adam ona d np "Annenle konu!" diye bard. Sonunda kars lk atarak "te, burada deil belki de, seni aptal!" dedi.

68

ERNEST

VOLKMAN

Diplomatik maskesi altnda ilem gren bu ajan, 1977'de Havana'da alan Birleik Devletler Yatrm Blgesi'nde (ay n zamanda Kba'dakinin bir ei de Washington D.C'de olu turuldu) alyordu. DGI'nn tahmin ettii gibi, bu blgeye atanan yzden fazla Amerikan diplomatn en azndan insaf l bir ksm CIA ajanyd. DGI ve onlarn KGB mttefikleri bu ajanlar belirlemek iin byk aba sarfettiler, bu vazife dier bir CIA hatasyla daha da kolaylatrld. Tekilat Havana merkezindeki ajanlarn Yatrm Blmmn olduu binann ikinci katna ayrd, sonra da pencereleri, katn depo gibi g rnmesi iin betonla kaplad. Bylece Kastro'nun gzc ajanlarnn, bu katta alan herkesin CIA ajan olduunu fark etmesi uzun zaman almad. Bu arada DGI'nm byk aldatmacas sratle iliyordu. Langley deerlendirmelerine gre, Kba'daki ikmal operas yonu ok miktarda istihbarat salayan artc bir baar gs termiti. kmal isim listesinde yer alan Eduardo Leal -Kba Ulatrma Bakanl EMTELCUBA'nn bir memuru- Kastro ve dier ba memurlarn birbirleriyle ve denizar merkez lerle iletiim kurmalar iin gereken frekanslar salamakla ykmlyd. Leal ok deerli bir maa olarak grlyordu ve CIA tarafndan toplam 200. 000 dolar deniyordu; art 10. 000 dolarlk zel bir primi ve ahsen CIA yneticisi William Casey tarafndan gsne ilitirilen bir CIA madalyas vard. Ama Kastro'nun grmelerine gizli balant kurmak iin Leal'in istihbaratn kullanmas gereken Milli Gvenlik Te kilat (NSA) ondan ok etkilenmemiti; nk gizemli bir e kilde, ne Kastro ne de yardmclar bu frekanslarda sonuca gtrecek hibir ey sylemiyor gibiydiler. NSA Leal'in ikili

69

CASUSLUK

ajan olabileceinden phelendi; ama CIA, sper ajanlarnn pek ok kez yalan makinesinden getiine dikkat ekerek bu pheyi hesaba katmad. Leal'den rtbece aada, CIA'e, gya Kba tarmnn, sanayisinin, idari tekilatnn ve ekonomisinin gidiini gste ren etrafl bir tablo sunan dier maalar vard. Bu maalarn isim listesi eker sanayisinin bir memurunu, Kba amonyak endstrisinin bakann, Kba Spor Federasyonu'nun bir me murunu (Kba atletlerini taraf deitirmeye tevik eden kii), hkmetin sponsor olduu denizar yatrmlar gerekleti ren bir i adamn ve dier eitli memurlar ve uzmanlar ieriyordu. 1987 ylnda, bu ajanlardan bazlar, 26 yldr bir aldatma ca operasyonu iin CIA'ye rapor veriyorlard. Byle operas yonlarn yaam sresi snrldr; nk bir noktada kanl maz biimde bir hata ortaya kabilir veya hedefin pheleri uyandrlabilir veya taraf deitiren biri srlar ortaya dkebi lir. Aspillaga'nn aldatmacas olmasayd, Kba aldatmacas ne kadar srerdi kesin olarak bilinemez, ama u bir gerek ki bu aldatmacaya kadar CIA'in Latin Amerika Blm, birka dzine Kbal maa hakknda en ufak bir phe duymad (1976'da, CIA kar-istihbaratndan gelen bir uyar gzard edildi, uyarda her apartmannda, yerleim blounda ve ofi sinde DGI habercilerinin olduu totaliter idare altndaki bir devlette i gren bu maalarn -phe uyandracak derecedebu kadar ok istihbarat toplamalarnn mmkn olmayaca vurgulanyordu). Nihayet bu aldatmacann da sonu gelmiti. RodriguezMena'ya -beyzbol fanatii ve Kbana memuruna- bir CIA

70

ERNEST

VOLKMAN

kontrol ajan tarafndan, casus olarak Amerikanlar iin bun ca yllk vefal hizmetinin karlnda ne istedii soruldu. Bir Kbal da, akasna, onun Amerika'da yaayp byk ligler de hakemlik yapmak istediini syledi. Kontrol ajan, ciddi yetle bu konuya eileceini belirtti. ki hafta sonra gelerek, CIA'in Byk Lig Hakemler Kurulu zerindeki etkisi saye sinde Rodriguez-Mena'ya istedii beyzbol sezonunda topla ra ve vurulara karar verecei bir iin garanti edildiini gu rurla aklad. Kballar glmemek iin kendilerini zor tut tular. Bildiride, DGI'nm byk aldatmaca operasyonun bittii ve onu bir televizyon belgeselinin izledii yazlyd. By lenmi bir izleyici kitlesi, CIA ajanlarnn kuytulara gelileri ni, dier ajanlarn gizlice Kba ttnnn rn rneklerini toplaylarn, kalabalk Havana sokaklarnda maalarn giz li kuyruk temaslarn ve ANGEL kod isimli ajann her biri onun "temiz" mi (gzetim altnda deil) yoksa "kirli"mi (g zetim altnda) olduunu belirten deiik renklerdeki gm leklerini giyip grme iin parktaki bir banka oturuunu iz ledi. Bu arada Kballar ve Amerikallar oyunun diplomatik sonunu oynadlar. Kballar uzun bir liste halindeki Ameri kan diplomatlarn Havana merkezinden geri arlmasn ta lep etti; buna misilleme olarak Amerikanlar Washington'daki iki Kbal eliyi snr d ettiler. Amerikallarn hareketi diplomatik protokolde minimum ceza olarak grld. Bu aka gsteriyordu ki, Havana merkezinde CIA ajanlaryla Amerika'nn olaylar idrak etmesinde onu krletirmekten ve kendi lkelerini utandrmaktan baka hibir olayda baa-

71

CASUSLUK

r elde edemeyen- dolu bu kadar ok yabanc servise sahip olmak, devlet departmann ok da heyecanlandrmamt. Geriye, Havana'da DGI'nn aldatmaca operasyonlarn simgeleyen bir abide kald: vatkr bir Stalinist balk altnda deiik DGI operasyonlarndan elde edilen eitli CIA malze meleri sergileyen Devlet Gvenlik Organlar Mzesi. Burada pek ok minyatr verici mevcut ve ziyaretiler bu vericileri alp Birleik Devletlerle iletiim kurmaya almaktan zevk alyorla, ama tabi ki kardan yant gelmiyor.

3 BAT C E P H E S ' N D E YENI BIR EY Y O K M U H A F Z OPERASYONU 1943-1944 Almanlar Normandiya karmasn Gzden Karr

Alman Wehrmacht istihbarat albay Alexis von Roenne, gndz, 1943 ylnn knda hemen hemen her gn meyda na gelen felaketlerden etkilenmeyen soukkanl, profesyonel bir asker grnts tasavvur etmeye alt. Ama geceleyin, daha byk bir karabasanla yzlemekten uyuyamad. Masasnn ekmecesinden bir Avrupa haritas kard ve hl Almanya igali altnda olan bu geni Avrupa toprak par asna bakt. Bu toprak paras, von Roenne'ye binlerce mil lik ak ky eridiyle, vahi bir ejderhann bel alt gibi gr nyordu. Doru, bu ejderhann korkun silahlar vard; ama ejderha tepki gsteremeden onun yumuak bel alt blgesini ldrc ekilde delip geebilecek srpriz bir saldr, tm bu silahlar etkisiz klabilirdi.

74

ERNEST

VOLKMAN

Askeri ilimlere adanm bir hayatta bilenmi igdleri, von Roenne'e Mttefiklerin onun lkesine kar kesin bir darbe hazrl iinde olduklarn, Almanya'y dize getirecek, uzun sredir beklenen byk bir saldrnn varln dile ge tiriyordu. Ama nereden? Renkli kalemler kullanarak, Alman igali altndaki Avru pa'ya yaplabilecek muhtemel saldr noktalarn gsteren oklar izdi. Yeil ok anakkale Boaz'n, mavi ok Adriyatik kylarn, sar ok Fransa'nn gneyini, siyah ok talya'nn ku zeyini, krmz ok kuzey Fransa'nn Pas de Calais blgesi ci varn ifade ediyordu. Muhtemel saldr rotalarnn her biri askeri adan mantklyd; ama von Roenne'nin anlad, Al manya'nn tm bu glerin hepsine kar savunulamayacayd. Kanlmaz zm: Almanlarn gerek saldr blgesi ni nceden renmeleriydi, bylece dmanlar ayak basma dan nce hl ciddi olan askeri gleri onlar ezebilirdi. Al manya'nn sava kazanma veya en azndan Mttefikleri durdurma umutlar, nceden elde edecekleri bu istihbarata balyd. Von Roenne bu istihbarat ihtiyacn ok derinden hisset ti, nk onun meslei Wehrmacht'a tam olarak dmann nerede mevzilendii, birliklerin nereye yerletirildii ve on larn kapasitesi (muhtemel niyetlerini belirterek) hakknda bilgi sunmaktan ibaretti. Alman Yksek Komutas Oberkommandos der Wehrmacht'm askeri istihbarat nitesi Fremde Heeres Wesf'in (FHW, Batdaki Yabanc Ordular) efiydi. FHW'nin grevi Batdaki Mttefik ordularn takip etmekti. Von Roenne, Wehrmacht'n belirli zamanlarda dmann tam olarak nerelere ve nasl bir gle yayldn grmesini sala-

75

CASUSLUK

yan ve Almanlarn Feinbild dedikleri "dmann tablosu"nu ortay koymaktan sorumluydu. Von Roenne, bu zamana kadar, zellikle 1940'ta Fran sa'ya yaplan Alman hcumu srasndaki grlmeye deer performans sayesinde gz kamatrc bir askeri kariyer elde etmiti. O zaman yzba olan von Roenne Fransz gleri hakknda detayl bilgi veren btn bir tablo gelitirmi, bu tablonun yan sra olduka kritik bir istihbarat elde etmiti: Franszlar yeterli saydaki tanksavar toplarn, cephenin n saflarn zrhl saldrlara kar koruyacak ekilde yerletirememilerdi. Alman panzerleri bu gediklerden hzla geti ve Franszlar tamamen bozguna uratt. Ama yl sonra von Roenne daha yldrc bir vazifeyle kar karyayd. Bat Avrupa sahilinin Alman savunmasna bakan ufkunun biraz tesinde, Mttefik ordularnn mevzilendiini, Alman igalindeki Avrupa'nn kalbine sramak iin hazrlk yaptn biliyordu. Bu kez von Roenne'nin bu hazrlklar hakknda ok az fikri vard; nk birinci el istih barat toplamak iin dman kampna gizlice girebilecek iyi eitimli adamlarn gnderebilecei bir cephe yoktu. Mtte fiklerin hava stnlnden dolay, Alman hava tetkikat pek baarl olamyordu; ta atlasa dzensiz, yarm yamalak bilgiler salayabiliyordu. Daha da kts, Alman istihbarat kurumunun ok az yardmnn olmasyd. Abtehr'in bakan Amiral Wilhem Canaris ile yaplan grmelerden elde edilen, yalnzca Canaris'in Byk Britanya'da (mttefik ordularnn kararga hnn bulunduu yerde) sahip olduu en kaliteli 130 ajan sa yesinde, Almanya'nn tm Mttefik hcumlar hakknda pek

76

ERNEST

VOLKMAN

ok uyan alacana ilikin vnmeleriydi. "Neden bir gn iinde 29 adet rapor gnderen ajanlara sahibim sanyorsun" diye, vnd Canaris. Daima tedbirli bir askeri politikac olan von Roenne, iki yl nce Abwehr'in, nasl oldu da Mtte fiklerin Kuzey Afrika'ya yapacaklar saldrdan (stelik iki saldr filosunun Cebelitark'n kuzeyindeki Abwehr gzleme vinden hzla gemesine ramen) bihaber olduunu syleme mek iin kendini zor tuttu. Von Roenne'in, Canaris'in olas Mttefik hareketi hak knda syledii hibir eye itimad yoktu. Keza, Nazi istihba rat servisi Sicherheitsdienst'den de (SD) ok az ey umabilirdi. SD, onun fark ettii gibi, tm Alman istihbaratn ele ge irmek iin brokratik bir ete savana girmi gibi grn yordu (yalnzca bir ay sonra Abwehr' bnyesine alp, Canaris'i bertaraf ederek bu amacna ulaacakt). SD hemen her d istihbarat operasyonunda aikar beceriksizliini gzler nne serdi ve Mttefiklerin ne yaptna ne planladna dair en ufak bir ipucu bile sunmad. Von Roenne'in muhtemel hcum blgelerini gsteren ha ritasnn en belirgin etkisi, byk ihmal boluklarn ortaya karmasyd. Sadece Avrupa'nn d snr izgisi etrafndaki birka birim olumlu olarak tehis edilmiti; uursuzca dier pek ok birim Mttefiklerin sava emriyle ortadan kaybolu yordu. Von Roenne, onlarn gelmekte olan byk saldr ha zrlklar iin ngiltere'ye ekilmi olabileceklerinden phe lendi ama bu byyen gcn ne zaman saldrya geecei konusunda bir fikri yoktu. Daha da nemlisi, von Roenne tm Alman askeri plan lamasna hkmeden bir etkenle, Adolf Hitler'in fikirleriyle

77

CASUSLUK

mcadele etmek zorundayd. ou zaman, hangi askeri mant dikte ettiine baklmakszn, pek ok eye karar ver me aamasnda Hitler'in sezgileri etkiliydi. Enteresan biim de, von Roenne bu sezgilerle gizliden gizliye dalga gese de, Hitler'in sezgileri korkulacak surette geree yakn kyor du. 1941 ylnda, Hitler die Grosslandung der Alliierten (Mtte fiklerin Kati karmas) balkl dikkate deer bir ynerge yazd, bu ynergede Mttefiklerin "Normandiya ve Britanya"nn kntl ksmlarna yapaca, geni apl kara ve de niz saldrlarn tahmin etmi ve bu saldrnn ne ekilde teza hr edeceine ilikin belirgin bir taslak izmiti. Bu, yl sonra meydana gelen Fransa'ya asker karma gnn ng ren (ingilizce'de bu gn zellikle tanmlamak iin D-Day denmitir) neredeyse mkemmel bir kehanetti. 1943 ylna doru Hitler fikrini deitirdi; sezgileri bu kez ona Mttefik hcumunun baka bir yere geleceini, bu yerin de muhtemelen Fransz sahilindeki farkl bir blge ya da Balkanlar olacan sylyordu. Eer hcum Fransa'ya yaplrsa, Hitler muhtemelen Kuzey Fransa'nn Pas de Calais yaknlarna yaplacan belirtti. Von Roenne, Hitler'in Normandiya karmas teorisini hibir zaman kale almam t; ama Pas de Calais yaknlarna yaplacak bir karma fikrin den olduka etkilendi. Von Roenne gibi eitimli bir askeri de haya gre, byle bir hedef ok anlamlyd: ngiltere'deki Mttefiklerin menzil blgesinden sadece 48 km uzaktayd, Ruhr'da Alman endstrisinin kalbinin att blgeye en kes tirme hcum rotasn salyordu, muntazam karayollarna ve demiryolu ana sahipti ve hepsinden nemlisi Fransa'dan Almanya ilerine yaplacak bir saldrnn devam iin gerekli

78

ERN EST

VOLKMAN

levazm gemileri donanmas iin Le Havre'de muazzam bir liman sunuyordu. 1944 bahar geldiinde, von Roenne hcum ktasnn Pas de Calais olduuna iyice ikna olmutu. Norve, Balkanlar ve kuzey talya iin saldr planlar olduuna ilikin dedikodu lar duymutu; ama tm askeri mant o yerin Pas de Calais olduu konusunda srar ediyordu. Duygular bir yana, bu karm destekleyen ok az istihbarat vard. Kymetli bir ipu cu Ankara, TRKYE'den geldi; ngiliz Bykelisi'nin ua gizlice patronunun resmi yazmalarnn bulunduu kilit li kutuya gz atm ve oradaki katlarn birer kopyasn karmt. Daha sonra onlar Almanlara satt ve bylece ilk kez Almanlar Mttefik hcum plannn kod adnn DEREBEY ol duunu rendi. Saldr iin belirli bir blgeden bahsedilmi yordu; ama diplomatik yazmalardaki dier ipularndan anlald kadaryla DEREBEY'in Fransz sahillerinde bir ye re saldracana iaret ettii akt. Bu arada Stockholm'deki Abwehr merkezi Byk Britanya'da hizmet eden birka sve li askeri ataeyi ikmal etmiti; bu ataeler Mttefiklerin 1944 ylnda 15 Mays ile 15 Haziran arasnda bir tarihte, Fransa sahilindeki Normandiya blgesine byk kara ve deniz sal drlar dzenlemeyi planladklarn rapor ettiler. Abwehr karargah bu istihbarat, ngiliz istihbaratnn yanl bilgilendirmesinin bir sonucu olabilir diye reddetti; ama von Roenne zerinde dnmeye balad: DEREBEY'in Fransa sahilinde bir yere saldrma niyetini destekleyen, s rekli artan, istikrarl belirtiler vard. Asl sorun hangi birlikle re ve tam olarak nereye karma yapacaklaryd.

79

CASUSLUK

Hitler DEREBEY'in Fransa'y hedef aldna ikna olmad ve Alman igalindeki blgenin d snr etrafndaki birtakm muhtemel hcum ktalarna yaplabilecek saldrlar pskrt mek iin genel hazrlklarn yaplmasn emretti. Bat Avrupa iin, tm ky eridi boyunca, Alman yedek kuvvetleri hare kete geip baskn yapana kadar saldrlar deniz snrnda al koyacak muazzam bir savunma sisteminin ina edilmesini emretti. Festung Europa denilen Avrupa Kalesi 'Norve'ten s panya'ya kadar Avrupa'nn tm bat sahili boyunca uzatld -15.000 betonarme siperi, topu snf mevzileri, makineli t fek yuvalar, ukurlar, milyonlarca mayn ve 300.000 garni zon askeri olan bir duvar. Her ne kadar Hitler bu duvarn Bat Avrupa sahiline ya placak herhangi bir saldry engelleyeceine ikna olsa da, von Roenne o kadar emin deildi. 1940 ylnda, o kendi ordu su iin Maginot Snr'n gemenin ne kadar kolay olduunu grmt ve profesyonel bir asker olarak anlamt ki, karar l bir dmann saldrlarn engelleyebilecek bir istihkam sz konusu deildi. 1944 baharnn son gnlerinde, von Roenne aniden bir is tihbarat sznts elde etti. Alman haberalma tevkif istasyon lar, ngiltere'nin gneyindeki Birleik Devletler birimlerin den gelen baz tedbirsiz radyo mesajlarn dinlemeyi baard. Bu istasyonlar Fransa'nn kuzeyindeki Pas de Calais blgesi nin tam karsnda vuku bulan, byk bir imar hareketini aka gzetlediler. Von Roenne'e gre bu son delildi: DEREBEY Pas de Calais'e hedeflenmiti. Durum haritas zerinde, istasyonlarn tehis ettii Amerikan yaya askerlerinin ve zrhl blklerinin taslan yapmaya balad ve direk ngiliz Kanal'ndan Fransa'ya kaim, krmz bir ok izdi.

80

ERNEST

VOLKMAN

Bu hareketiyle von Roenne, lkesine savan bedelini deten, hayret verici bir aldatmacay hayata geirmi oldu. Von Roenne'in dikkatini Pas de Calais zerinde sabitle tirmesini salayan adam Winston Churchill'di. Onun syle mekten zevk ald bir sz vard: "Savata, geree daima ya lanlarn muhafz refakat etmelidir" ve Fransa'nn igali ko nusunda Almanlar yanltmak iin yaplan geni kapsaml al datmaca operasyonuna kod isim olarak 'MUHAFIZ' seti. Sovyetlere Fransa'nn igalinin vaad edildii 1943'teki Tahran Konferans'nda -Nazi Almanyas'n yenmek iin son hcum- Josef Stalin'e MUHAFIZ' aklad. Stalin, Mttefik lerin kara ve deniz hcumlar gibi ok bariz bir teebbs Al manlardan nasl gizleyeceklerini merak ettiinde, Churchill Almanlar tamamen kandracak bir aldatmaca plan olduu nu belirtti. "Bu tarihin en byk hilesi olacak" diye, ant iti. Churchill hakl kt; ama 1943'te Mttefiklerin yzletii gerek, askeri engelleri hibir aldatmaca plan zebilecekmi gibi grnmyordu. Bu engeller almaz grnyordu. Feci derecede insan ve malzeme kaybna ramen, yete nekli ve tedbirli liderlerin elindeki Alman sava makineleri 1944'te hl ie yarar durumdayd. En yetenekli liderler ara snda, Batdaki tm Alman glerinin komutan Mareal Gerd von Rundstedt ve her trl Mttefik saldry malup etmekle sorumlu yardmcs, "l tilkisi" olarak nlenmi Mareal Erwin Rommel yer alyordu. Von Rundstedt kendi hizmetinde Fransa'da, Belika'da, Hollanda'da, be adet ka ra ordusuna; art Norve ve Danimarka'da baz dier tmen lere sahipti. Hep anlatld zere, emrinde 1.500.000 askeri ve birka bin tank vard. Onun tmenlerinin 31'i ikinci snf-

81

CASUSLUK

ta; ama 17'si 35.000 darbe, Waffen-SS, askeri ieren birinci s nf tmenlerdi. Herhangi bir askeri okulun birinci snf rencisi bile problemi rahatlkla grebilirdi. Hizmetindeki byle bir gle, her trl Mttefik hareketini mat edebilirdi; nk Mttefik ler yalnzca dar bir cephe alannda: DEREBEY planna gre 10 000 silahl arala beraber 150.000 asker, enine birka mil uzayan Normadiya kumsallarnda karaya kabilirlerdi. Von Rundstedt karma blgesini rendii zaman, o sadece ye dek kuvvetlerini harekete geirip, Mttefik hava glerinin stnlne ramen karma yaplan sahili tamamen temizleyebilirdi. Hakim askeri teoriye gre, her hangi bir baary garantilemek iin hem su hem de kara saldr birliklerinin in san gcnn, dmannkine oranla l ' e 3 ila l ' e 6 arasnda avantajl olmas gerekir. Ksaca, hakikat Almanlarn sayca ok fazla olmalar ve Mttefikleri bu konuda alt etmeleriydi; ok daha tehlikelisi Almanlarn bu ezici insan gcn kar ma yaplacak kumsallara younlatrma ihtimaliydi. Churchill'in tasarlad zm, Alman glerinin Avru pa ky eridi boyunca dizili kalmasn salayacak ve bylece kmsallardaki sayca az olan Mttefik gce kar younla masn engelleyecek bir plan uygulamakt. Askeri terimlere gre, Mttefikler iinde biri gerek, biri sahte olan iki saldr nn yer ald bir aldatmaca plan tertip edeceklerdi. Gerek saldr oyalama gibi grnmeliydi ve oyalama da gerek g rnecek ekilde yaplmalyd. Bu hileli ifte blf, ngiliz ve Amerikan istihbaratnn ko alisyonundan oluan ve Birleik stihbarat Komitesi denilen bir kurumun yetki alan iindeydi. Bu kurumun sahip oldu-

82

ERNEST

VOLKMAN

u iki nemli avantaj vard: bunlardan biri ULTRA idi. Btn nemli Alman askeri mesajlarn okuyan, ok gizli ngiliz if re krma operasyonu. Bu, yalnzca Mttefiklerin Alman aske ri hareketlerini gzlemlemelerini deil, ayn zamanda onla rn, nasl herhangi bir aldatmaca plannn Alman Komutasyla oynayabileceini de grmelerini salyordu. kincisi ok daha sk gizlenen bir srd, ifte apraz Sis temi denilen yntemde, Britanya'ya gnderilen her Alman casusu ULTRA sayesinde nceden tehis ediliyordu ve bun larn bir ksm Almanya'ya yanl bilgi vermeleri iin geri gnderiliyordu. Mttefikler aldatmaca plannn temelini atmak iin bu paha biilmez iki avantajdan yararlanmaya balad: Alman lar, Mttefiklerin hem gerek hcumu hem de geni kapsam l harp hilelerini yrtecek yeterli sayda birlie ve munta zam glere sahip olduuna inandrlacakt. Ksacas plan, Almanlar Normandiya karmasnn bir harp hilesi olduu na ve Mttefik glerin byk ksmnn direk Pas de Calais'e yaplacak gerek hamle iin rezervde tutulduuna ikna et mekti. Aylardr taze bilgi iin kvranan Alman istihbarat, birka hafta iinde aniden bilgiye bouldu. Bunlarn hepsi, ngilte re'nin gneyindeki geni, Mttefik askeri imarn ilgilendi ren, bilerek szdrlm bilgiydi. Almanlar ilk kez FUSAG di ye bir ey duymaya baladlar (Birinci Birleik Devletler Or du Grubu), gelmekte olan saldrnn ilk hamlesini yapacak olan byk g. National Geographic dergisi bile onlar iin a lyordu: dergi Birleik Devletler Ordusunun gerekte var olmayan 24 tmenini ieren tmen blklerinin renkli bir

plann bast. Nihayet von Roenne'in karargahna ulaan sy lenti, onu durum haritas zerinde tmenleri listelemeye zor lad. Aldatmaca plann hazrlayanlarn umut ettii gibi, von Roenne, Pas de Calais'in tam karsndaki gney ingiltere blgesindeki esrarl tmenlere konsantre oldu. Bu tmenleri harita zerinde belirledii zaman, Almanlarn kafasnda t menlerin temsil ettii, bu gerek tehdit ihtimali kuvvetlen meye balad. Von Roenne, Pas de Calais blgesine silahlan m byk bir ordunun yerletirilmesini emretti, bu ordu emir altnda hareket edecek, yakndaki kumsallara gidip her trl karma giriimini bozguna uratacakt. Kontroll ikili ajanlar da rollerini iyi oynadlar, von Ro enne'in dmann konulandn dnd blgede ok byk bir ordunun oluturulduunu grdklerine dair bir dzine moral bozucu rapor naklettiler. Almanlarn bu rapor lar aldatmaca plannn bir paras olarak grme ihtimaline kar, ingilizler dier kaynaklarn rapor ettii bu hazrlklar, Almanlarn kendi gzleriyle grmelerini salayacak kusur suz bir plan tertip etti. Bunu gerekletirmek iin 1943'te, Tunus'ta esir alnan, Afrika Korps'un son komutan, General Hans Cramer ara olarak kullanld. Cramer hastalannca, ingilizler onu, ingiliz bir mahkum karlnda Almanya'ya iade etmeyi kabul etti ler. Iskoya'daki bir POW kampndan alnp, gneyde gemi sevkyat yapan bir limana gtrld. Cramer'i memnun eden, giderken sahil yolunun izlenmesi ve onun da Mttefik askeri imarn grebilme imkan bulmasyd. Heyecann zor lukla gizleyebildi, nk eitimli bir askeri uzman olarak tanklar, topu snf paralarn, kamyonlar ve adrlar sa-

84

ERNEST

V O L K M A N

yabilmiti (bundan yola karak ordugahta ka kii olduuna dair yaklak bir say elde etmiti). Bir ara kaytszca nerede olduklarn sordu, ona elik eden refakati Gney Sussex ve Kent'te olduklarn syledi. Ama aslnda sahilden 320 km uzakta Dorset'teydiler. ingilizler bu aldatmacay phe uyandrmadan atlattlar; nk onlar dikkatlice yol stnde ki tm yol ve blge panolarn karmlard. Almanya'ya d ner dnmez Cramer, oradayken ne grdyse ve her nerede grdyse teker teker nakletti. Aslnda ona Normandiya karmas iin yaplan hazrlklara gz atma ans verilse de, Cramer tm bunlarn Gney Sussex'de -Pas de Calais'i ku atmak zere olan askeri g iin ideal bir blge- olduunu sanmt. ... .scanned by darkmalt1 Von Roenne'in gnden gne yeni Mttefik birlikleriyle dolan durum haritas, Britanya'dan gelen son istihbaratla da ha net bir grnt ald. Bu istihbarat askeri tahminleri do ruluyordu: byk bir askeri g Pas de Calais'in karsnda toplanrken, kk bir g de Normandiya'nm karsnda mevzileniyordu. Akas Normandiya'nm karsndaki as keri g bir harp hilesine hizmet edecekti: o Normandiya kum sallarnda karaya kacak ve Pas de Calais etrafnda toplanm Alman rezervlerini ve silahlarn zerine ekecekti. Almanlar harekete geince, ana kuvvetler Pas de Calais'de von Rundstadt'in savunmasn mahvedecek saldrlar yapacakt. te bu tam olarak Mttefiklerin Almanlara dndr mek istedikleri eydi. ULTRA operasyonlarndan anladklar kadaryla, Almanlar bu aldatmacay kabul etmeye balam lard ve Mttefikler birka zekice dmle bunu daha da kuvvetlendireceklerdi. Fikirlerden biri, Almanlar tarafndan

85

CASUSLUK

Mttefiklerin en tedbirli komutan olarak dnlen General George Patton'u, bariz bir biimde Pas de Calais'in karsndaki ingiltere'nin gney blgesine yerletirmekti. Patton ora daki tm kutlamalarda, moral verici ziyaretlerde ve dier benzer olaylarda hazr ve nazr olarak varln bir havai fi ek gibi belli edecekti. Grnen o ki Alman taraf oktan ol taya taklmt. Onlar tm bunlardan yola karak u mant gelitirdiler: Alman destek glerinin kalbine yaplacak b yk kara ve deniz karmas ok riskli bir askeri operasyon olacakt, byle riskli bir operasyona da dmann en tedbirli lideri nderlik etmeliydi. Bundan dolay Patton'un ngilte re'nin gneyinde olmas sadece onun ana kuvvet hcumu nun komutan olduu anlamna gelebilirdi. Bulunduu mev ki dnldnde, FUSAG'n Pas de Calais'e saldrmaya niyetlendii akt. ... www.cizgiliforum.com Bu da yetmezmi gibi, aldatmaca operasyonu, Alman tevkif istasyonlarnn iini kolaylatran ve kasten zayf bir gvenlikle verilen haberleme sinyallerini, tamamen sahte bir ordu yayn ile btnletirdi. Bu hayali ordunun binlerce tank, ok miktarda adr ve herhangi bir tetkikat uuuyla kolayca tespit edilebilecek byklkte hava donanmas var d. Almanlar bu tetkikat uularn yaptlar ama Mttefik ha va stnlne ramen uaklarnn nasl gney ngiltere'nin zerinde rahata tetkikat yapabildiini ve neden uaksavar toplarn, yalnzca onlarn tetkikat uaklar 300.000 feet (91440 m)'ten alakta umaya altklar zaman aldn merak et mediler. nk daha alaa geldiklerinde tm o tanklarn, uaklarn ve cephanenin aslnda zekice hazrlanm plastik taklitler olduunu anlayabilirlerdi.

86

ERNEST

VOLKMAN

Mays ayna doru, incelikli aldatmaca operasyonu Al man Yksek Komutas iinde meyvelerini verdi. Von Roenne'in durum haritalarna gre, Mttefikler 85 ila 90 arasnda bir tmen birliiyle buna ek olarak 7 hava tmenini ngilte re'nin gneyinde hazr tutuyordu (aslnda gerek birlikleri 35 tmen ve sadece 3 hava tmeninden oluuyordu). Von Roenne'in tahminleri nemliydi, nk Fransz karmas (D-Day) 1944'n Haziran aynn 6. gn afak sk meden baladnda, Almanlar hemen Normandiya karma snn sahte bir taarruz olduunu dndler -harp alan tah minlerine gre ortalama 100.000 mttefik askei katld - n k karmaya Mttefik glerin sadece bir grubu katlmt. Keza, o gn leyin von Roenne'in Hitler'e gnderdii istih barat blteni de sadece yaklak 12 Mttefik tmenin katld na dikkat ekiyordu; o aka ana glerin -ok byk bir ihtimalle Pas de Calais'de- katlmak zere olduunu rapor ediyordu. (O gece 127.000 Mttefik askeri Normandiya'da karaya kt.) Von Roenne'in kard sonu Britanya'dan akan ajan raporlar tarafndan destekleniyordu. Ajanlardan biri gney sahillerinde hali hazrda tutulan geni Mttefik ordusunu ahsen grdn iddia ediyordu. Sonu olarak, Mttefikler Normandiya sahillerinde karmay geniletirken, yaklak 300.000 askerden oluan btn bir Alman ordusu Pas de Calais yaknlarnda hi gelmeyecek olan saldry bekliyordu. Mttefiklerin 30 tmeni Normandiya'da karaya kardklar 15 Haziran gnne kadar von Roenne ve Alman Yksek Ko mutas ok kt ekilde kandrldklarnn farkna varamad lar. "Patton FUSAG" diye bir eyin olmad akt; nk

87

CASUSLUK

Patton'un kendisi aniden, Wehrmacht'i oktan paralara ay ran hakiki bir nc Ordu'nun idaresini almak iin Normandiya'da belirmiti. Pas de Calais etrafndaki Alman gleri Normandiya'daki karma hareketini kontrol etme emri aldklarnda, artk ok geti. 200.000 Alman askerinin katledildii ya da esir alnd ok byk bir kuatmayla sendelediler, sa kalanlar sa douya doru katlar ama, bir yldan az bir sre sonra Al man teslimiyetine ahitlik edecek olan Mttefik ordular ta rafndan takip edildiler. Normandiya aldatmacas baarsnn byk blmn dikkatli planlamasna ve ULTRA ifre krma operasyonun dan ve ifte ajanlarn istihbaratlarndan elde ettii byk avantajlara borluydu. Baary garanti eden ve dier benzer aldatmacalarda ortak olan nemli ierik maddesi de mevcut tu: kurban aldatlmaya gnllyd. Almanlar sz konusu ol duunda, onlar daha ok askeri manta -sahip olduklar en kk bir istihbarat bile szdkleri prizma- ballklar y znden kurban edildiler. Bu birikerek baka bir alternatifi dnme abasndan yoksun, klasik bir pein hkm verme eilimine dnt. Bu, Berlin Radyosu tarafndan gayet gzel zetlenen bir "akl-kurgusuydu", Normandiya karmas henz zirvedey ken ak yreklilikle kabul edildii gibi, Wehrmacht "gafil av lanmt". Ama radyo yorumcusu zlecek bir ey olmad n sylemeye devam etti, nk hali hazrda tutulan ordu bi razdan Pas de Calais blgesine gelecek "asl hamle"yi berta raf etmek iin hazr bekliyordu. Sava haberlerinin sonunda, dinleyicilere ksa bir mzik aras olaca sylendi. Seilen ar knn ismi "Ve Bylece Dier Bir Gzel Gn Sona Erer" idi.

A3725'N D IFTE APRAZ SISTEMI 1940-1945 Bir Aldatmaca Harikas

Atlamadan hemen nce, Wulf Schmidt kar konulmaz bir korku iinde, her eyin ters gidip kanlmaz biimde onun lmyle sonulanaca dncesiyle irkildi. 1940 ylnn 17 Eyll gecesinde, ngiliz sayfiye alan ze rinde dolaan Heinkel bombardman uann ak kapsn dan dar bak, ilk huzursuzluklar balatt. Karanlk bir gecede paratle atlayaca dnlse de, o darya baknca aadaki blgeyi projektr gibi aydnlatan dolunay fark etti. Korktuu bana gelmiti. Bu, A3725'in -Schmidt Al man Abwehr'inde byle biliniyordu- sava zaman bir lkeye gizlice girmesi iin uygun bir ortam deildi. Pilot atlama zaman geldi uyarsn verince, Schmidt de vam eden bir dehet hissiyle kendini kap aralna balad.

90

ERNEST

V O L K M A N

Kapdan kma iareti geldiinde ise, ua sarsan ani ve id detli bir rzgr, Schmidt'in ellerinden birini kap erevesine arpp, kol saatinin kmasna neden oldu. ngiliz topraklar na doru yavaa alalrken, elinde szlayan bir ac hissetti. Cambridgeshire'daki Willingham kynn yaknlarna indi. Zorlukla paratn ve giydii normal takm elbiseyi gizleyen uu tulumu Luftuaffe'yi gizlemeyi baard. Sonra d srasnda vcuduna balanan valizini at. inde k k bir radyo, birka giysi, birka bin dolar deerindeki ngi liz poundu ve Harry Williamson -bir Danimarkal- adna karlm sahte bir pasaport vard. Kye doru yola koyulduunda eli onu iyice rahatsz et meye balamt. Bir sre sonra kye ulat ve hemen umumi bir su tulumbas fark etti. Onun yanna meldi ve zonklayan elini iyice slatmaya balad. ime ihtimaline kar elini bir sre souk suyun altnda tuttu. ok gemeden elini daha iyi hissetmeye balad ve su tulumbasnn arkasna kvrlp uy kuya dald. Uyandnda afak sokmutu. Baz kyller oktan uyanmt, dierleri de uyanmak zereydiler ve pheli gz lerle ona bakyorlard. nemsiz bir yolcu gibi grnmeye a larak valizini ald ve ar admlarla ana caddeye doru iler ledi. Bir kuyumcunun nnde durdu ve yeni bir saat almak iin ieriye girdi. Alman aksann duyan satc ona yan gz lerle bakmaya baladnda, Schmidt dardaki dier iki adamn da dkkana baktn sezdi. Gitme zaman diye geirdi iinden, ama dkkandan kar kmaz iki blge muhafz askeri onu durdurdu. "Bizim le gelsen iyi olur" dedi biri, dieri de Schmidt'in elinden va-

91

CASUSLUK

lizini ald. O an Schmidt onun iin bekledikleri izlenimine ka pld. Schmidt imdi tam bir dehet iindeydi. Ksa dalga rad yoyu grdkleri zaman, yetkililerin onun iini bitireceinden phesi yoktu. Muhakkak, ertesi gn afak skmeden onu bir kaza balayacaklar, sonra da vuracaklard. Onun casus luk vazifesi balamadan bitecekti bylece. Abwehr ondan ha ber alamayacak ve yava yava onun yakalanp katledildii sonucunu karacakt. A3725 artk olmayacakt ve Almanya, Schmidt gibi paratle ngiltere'ye girecek ve ngiliz kylar nn igali ncesi Almanya iin hayati nem tayan bilgileri ngilizlerin savunma birliklerinin gc, onlarn tehizatlar ve nerelere yerletirildikleri- toplayacak baka bir casus bul mak zorunda kalacakt. Ama byle olmad. Aslnda, A3725 yeni bir kod isimle: TATE ile yaayacakt. Ve bu kod ismi altnda tm zamanlarn en byk casuslarndan biri olacakt. Yaklak be yl Alman lara, ngiliz birliklerinin gleri ve idaresinden, Mttefiklerin Fransa'ya saldrma planlarna kadar her ey hakknda nefes kesen istihbaratlar salayacakt. Baars olaanstyd ve minnettar Almanya onu Demir Ha, ok miktarda para, sa va sona erdiinde cmert bir emekli aylyla birlikte rahat bir yaam vaadiyle dllendirecekti. nk hibir casus Al manya'ya bu kadar uzun sre bu kadar iyi biimde hizmet etmemiti. Veya Almanlar byle dnyordu. Yakalanmasnn ardndan, ask yzl bir Wulf Schmidt kendini Richmond'da, Ham Common'daki eski grnl bir hapishane arazisinde buldu. eri girerken hapishaneyi

92

ERNEST

VOLKMAN

gizli tutabilmek iin ortak bir abann sarfedildiini anlad: ana yoldan gizlemek iin aalar arasna yaplmt, ve girie giden grlmeyen kirli bir yolu vard. Onun varlnn tek d belirtisi gizemli, kk "Kamp 020" tabelas ve evresin de devriye gezen birka silahl askerdi, ierisi, hapishanenin siviller tarafndan ynetildii hissini uyandryordu. Garip diye geirdi iinden: halbuki dardaki askerler ona, burann askeri bir hapishane olduunu dndrtmt. Sonra da bir hcreye kondu. Ertesi sabah, bir masann arkasnda sivilin oturduu bir odaya gtrld. Onlardan biri gayet nazike "Gnaydn A3725, ngiltere'ye ho geldin" dedi. Schmidt karnnn iinden bir eylerin kopup yavaa ayaklarna indiini hissetti; grnen o ki, onu yakalayanlar bir ekilde onun hakkndaki her eyi biliyordu. Bu siviller, onun vazifesinin bir taslan izerken o da dili tutulmu e kilde onlar dinledi: ngiltere'ye gizlice girecek, lkeye daha nce paratle girmi olan dier iki Abwehr ajanyla kontaa geecekti ve onlarla birlikte muhtemel Alman hcumuna kar dzenlenmi ngiliz birliklerinin says ile karakteristik zellikleri hakknda istihbarat toplama operasyonunu orga nize edecekti. O anda Schmidt bana sarlmakta olan gzbalarn ve onu kuruna dizecek asker blnn varln hissedebili yordu. Ama konuma enteresan bir biimde geliti. nce Schmidt'e cesaret verildi ve sanki barda arkadalaryla soh bet eder gibi masada oturan bu adamlara Abwehr'e. nasl gir diini anlatmas istendi.

93-

CASUSLUK

"Anlatacak ok fazla ey yok aslnda" diye, yant verdi Schmidt. Danimarka snr yaknlarndaki Schleswig-Holstein'de kkl bir Danimarkal-Alman ailede dnyaya gelmiti; devaml macera arayan, dur durak nedir bilmeyen bir gen lik yaam, hatta bir ara Kamerun'daki bir muz iftliinde yneticilik yapmt. Nazi Partisi'ne katlan baz arkada ve akrabalarndan dinledii, "Yeni Almanya"nn -kahverengi gmlekli nc kolundayken yaadklar- heyecan verici hika yeleri onu cezbetmi o da partiye kaydolmutu. Sava patlak verdiinde, baz adamlar yaklap, onu ok daha enteresan bir yaama gtrecek olan casuslua kayt ettiler. kt seyahatlerde ngilizlerin komutasndaki asker ler hakknda bilgi toplayan bu ksa, zayf maceracyla ilgile nenler Aboehr memurlaryd. Ksa bir eitim seminerinin ar dndan Schmidt'e, paratle ngiltere'ye szaca, orada her an yaplmas muhtemel Alman hcumu iin hazrlklara yar dm edecei sylendi. "Gerisini biliyorsunuz" dedi, Ham Common'n adamlarna. ok daha fazlasn biliyorlard; ama imdilik bunu Schmidt'e sylemeyeceklerdi. Tek syledikleri ona alternatif bir seenek sunduklaryd: ya onlarla alacakt ya da kar tarafn casusu olarak vurulacakt. Srekli deiiklik arayan, dur durak nedir bilmeyen Schmidt, hayatnda yeni bir sayfa nn alaca fikri ile heyecanlanp bir saniye bile duraksama dan onlarla alma fikrini kabul etti. Onun bu karar din leyiciyi de artmamt; nk onlarn vazifesi insanlar ka rakterlerine gre deerlendirmekti. Schmidt hakkndaki d nceleri ise, her ne kadar Nazi gemii olsa da, ismi Alman casuslar arasnda listelense de, o temelde politik ilikileri ne

94

ERNEST

VOLKMAN

olursa olsun cretkar giriimlere baylan vatansz bir macera perestti ve srf macera iin politik ilikilerini feda edebilirdi. Politik inanlar, ki eer varsa, pamuk ipliine balyd. G rnen o ki, sadakatini ngilizler'in lehine deitirme karar, bir para lm korkusuyla verilmiti; ama her ne kadar fark l bir taraf iin olsa da yeniden entrikalar dnyasnn iinde olma fikri onu ok heyecanlandrmt. Schmidt o zaman farknda deildi; ama tarihin en baa rl kar-istihbarat operasyonlarndan birine ilk admn at mt. ifte apraz olarak bilinen bu operasyonun rekoru, kar-istihbarat dnyasnda nadiren krlmt: ikinci Dnya Sava srasnda ngiliz adalarna gnderilen 138 casusun ve ngilizlere kar casusluk yapmas iin Almanlar tarafndan ikmal edilen yaklak iki dzine insann her biri ngiliz G venlik Servisi (MI5) araclyla tek tek ngiliz tarafna geiril miti. Bu insanlarn krk baaryla ift ynl alan ajanlara evrilmi ve bunlar sava bitene kadar Almanya'ya yanl bilgi akm salamlard. Operasyon yle ustalkla yrtl d ki, Almanlar hibir vakit ngiliz adalarndan elde ettikleri istihbaratn aslnda dmanlar tarafndan tertip edilmi ola bileceinden phe etmedi. Alman istihbarat iin sonular felaketti. Tm sava sre since onlar aldatlm, artlm ve yanl ynlendirilmiti. zerinde oynanm istihbaratlara dayanarak hareket eden Almanlar iin, srekli olarak her ey ters gitti. phesiz, if te apraz, kinci Dnya Sava'nda ngiltere'nin korunmas iin hayati bir rol oynad. Ve eer birka parlak akademisye nin sorgulad baz noktalar olmasayd, bunlarn hibiri meydana gelmeyecekti.

95

CASUSLUK

Sava patlak verdiinde, ingiliz istihbarat asker saysn artrmaya zorland; bu genileme ani bir akademisyen ve profesyonel aknna sebep oldu. Akademisyenlerin, zellikle, mevcut bilgileri sorgulama alkanlklar vard ve byle bir phecilik, kdemli istihbarat askerleri arasnda ho karlanmadysa da, aslnda onun salad avantaj, zamanla eskiyen prosedrlere ve uygulamalara esin kayna olmasyd. MI5'e katlan zeki, gen akademisyenler arasnda Hugh Trevor-Roper adnda, yirmi be yanda, Oxfordlu bir akade misyen vard. O, Alman istihbarat tekilatlarnn kablosuz iletiimini denetleyen ve MI8-C olarak bilinen aprak bir ubesine atanmt. Trevor-Roper, acentenin yllarca rutin bir ekilde Almanlarn Enigma (bilmece) olarak bilinen kodlama makinesinden geldii dnlen kodlanm iletileri kayde dip, onlar Mlki Haberalma Merkezi Brosu'nun (GCHQ) ifre krma kuruluuna gnderdiini kefetti. Trevor-Roper (sonraki yllarda nl bir tarihi oldu) yine de onu yakn ta kibe ald ve en sonunda Byk Britanya'ya gizlice giren Al man casuslarn Enigma makineleri tamadn iddia etti; ona gre bu casuslar muhtemelen kolaylkla ustalaabilecekleri daha kolay bir ifre sistemi kullanyordu. Trevor-Roper hemen hemen tm uykusuz saatlerini kesintiye uratlan Al man iletiimini incelemeye adad, ksa bir sre sonra Alman larn kitap ifresi denilen sradan bir sistem kullandklarn anlad. Bu sistemi kullanan casuslar genellikle phe uyan drmayacak popler romanlar, birbirlerine gnderdikleri mesajlar kodlamakta kullanrd; bu kodlama, mesajdaki ke limelerin romann hangi sayfasnda ve satrnda getiini yeni bir bak gelitirmekte

96

ERNEST VOLKMAN

gsteren nceden belirlenmi bir sisteme gre yaplrd. (r nein 1410 kod grubu, ayn kitaba sahip olan alcya mesajda ki kelimenin 14. sayfann 10. satrnda olduunu belirtiyor du, sonraki gruplarsa kelimenin tam olarak hangisi olduu nu anlatmak iindi.) Grlmeye deer bir baaryla, Trevor-Roper tek bana Alman kodlama sistemini krd. Akc Almanca's ve Alman dil bilimindeki uzmanl sayesinde, 1939 Noel'inde Alman larn casusluk mesajlarn kodlamak iin nl Yreklerimiz Krpe ve endi isimli roman kullandklar sonucunu kard ve iki ay sonra, sistemi tamamen zd. MI5 memurlar bunu Alman casuslarn kesin yerlerini belirlemek, onlar tutuklayp idam etmekte kullanmak istedi ler, ama Trevor-Roper bu dar grl geleneksel yaklam dan ikayetiydi. ngilizlerin, Alman kod sistemindeki bilgi leri kullanarak kendi Alman casus ebekelerini oluturabile ceklerini savundu. Baka bir deyile, ingilizler Alman casus iletiiminin idaresini ele geirecek ve onu yanl bilgi aktar m yapan kanallara evirecekti. Trevor-Roper kendi savunmasn yaparken, dier bir gen MI5 memuru olan Thomas A. Robertson, Fransz Deuxi me Bureau memurlarnn verdii bir konferansa katlyordu. Franszlar, ngilizlerin casuslar ngiliz ajanna evirme ihti mali sz konusuyken, yakaladklar her Alman casusu he men idam ettikleri standart kar-istihbarat uygulamalarn sorguluyorlard (Sava baladndan bu yana 7 Alman casu su vurulmutu). Almanlar aleyhine kar-istihbarat operasyonlarna ata nan Robertson, Franszlarn savunduu bu dncenin des-

97

CASUSLUK

tekisiydi. Ama Robertson bu konu zerine eilecekken, bu fikir MI5'in eski tfekleri tarafndan reddedildi. Onlara gre, byle operasyonlar nadiren ie yaramt ve dier taraf da ka nlmaz ekilde bu hilenin farkna varyordu. Problem, ca suslarn ilk etapta neden Byk Britanya'ya gnderildiiydi: eer casus sahte istihbarat ya da dk kalitede malzemeyle gnderildiyse bu, o casusun kar tarafa getiinin ak bir habercisiydi. Bu noktada, ele geirilen ajann faydas sona eriyordu. Dier taraftan, casusun iyi niyetinin devamn sa lamann tek yolu onunla birlikte gerek istihbarat gnder mekti; ama bu kar-istihbarat tekilatnn gizlemeye alt ok nemli srlara zarar verecekti. zetle, kar-istihbarat iki ekilde de bu yntemi kullanamazd. Bunun yan sra, gele neki askeri tekilatlar kar-istihbarat amacyla bile olsa sr larn aklamaktan nefret ederdi. "Doru" diye dnd Robertson; "Ama dman ajan larn kendi tarafmza evirecek sonra da bu ajanlara kar taraf aldatmak iin dikkatlice hazrlanm, ok az gereklik pay olan dzmece istihbaratlar verilebilecek ve yanl bilgi akm salayabilecek otoriteye sahip bir kurum tasavvur edin" dedi. Tesadftr ki, dier iki gen ve zeki MI5 alan, Dick White ve J. C. Masterman de ayn fikirdeydi. White (da ha sonra hem MI5'nn hem de MI6'nn yneticiliini yapa cakt) MI5'in kdemli liderlerini cesaret isteyen bir deneyime ikna etmeyi baard: anahtar istihbarat komitesi oluturula cak, komitedeki askeri memurlar Almanlar yanl ynlen dirmek iin bir ksm milli srlardan oluan istihbaratlar d zenleyecekti. Bu istihbaratlar kendi yanlarna ekilmi ajan larn ve ele geirilen radyolarn gizli bilgi iletme hatlarndan

98

ERNEST

VOLKMAN

dmana ulatrlacakt. Komite oluturulduunda ylesine gizli tutulmaya allyordu ki, geleneksel brokratik bir ad bile verilmedi. Ona XX komitesi dendi, alanlar arasnda, ince bir cinasla, "ifte apraz" olarak biliniyordu. Ksa bir s re sonra btn sistem bu isimle anlmaya balad ve yine bu isimle casusluk literatrne geti. ifte apraz tam zamannda operasyona balad, nk Almanlar byk istihbarat elde etme abalarna hemen he men son vermi durumdaydlar. Aslnda, bu bir mitsizliin iaretiydi; 1937'de Abwehr bakan Amiral Wilhelm Canaris'in Byk Britanya'da casusluk operasyonlar dzenleme si Hitler tarafndan yasaklanmt. Hitler'in grne gre, Nazi Almanyas ksa bir sre sonra ingilizlerle sk bir uyum iine girecekti ve Hitler bu plannn, ters gidip ingilizleri si nirlendirecek bir casusluk operasyonu skandalyla tehlikeye atlmasn istemiyordu. Ama 1940'n balarnda Almanya'nn ngiltere'yi igali iin oktan DENZ ASLANI Operasyonunu planlam olan Hitler, yeniden fikrini deitirmiti. Canaris'e igal glerine yol amas iin 'maksimum aba' harcamasn emretti. Bu emir Canaris'i bir kmaza daha soktu, nk ngiltere'de maalar olmadan, ondan ok abuk bir casuslar ordusu kur mas isteniyordu. Abwehr tm Avrupa'y dolap durdu ve ok eitli gnlller ikmal etti sonra onlara casusluk mesle iyle ilgili hzlandrlm bir eitim semineri dzenledi. Al manlar ngiltere'nin srlarn renmek iin yaplan, bu tam hz saldrya LENA Operasyonu ismini verdiler. Ama Canaris ngilizlerin oyunda beinci bir asa sahip ol duklarn bilmiyordu; ngilizlerin Abwehr kodlar hakkndaki

99

CASUSLUK

bilgisi, onlarn Abwehr karargahndan gelen mesajlar oku malarn salyordu. Bu sayede, MI5 Abwehr''in ngiliz Adala rna ajan gndermek iin verdii komutlar nceden reni yordu, bu ajanlar ok sklkla Alman igali altndaki lkeler den gelen mlteciler olduklarn belirtip asl kimliklerini giz liyorlard. ngilizler ayrca paratle ya da Alman denizatllaryla gizlice lkeye girecek olan ajanlar veya Alman istih barat iin almay kabul etmi dier maalar nceden reniyordu. Onlar lkeye geldiklerinde toz gibi temizlendiler: Kamp 020'ye gtrldler ve orada MI5 tarafndan ifte apraz operasyonunda kullanlp kullanlamayacaklar asndan dikkatlice deerlendirildiler. Deerlendirme sonucu reddedi lenler katledildi, dierleri hapse atld. Yaral olabilecei d nlenler sistemin ajan-idare efi olan MI5'deki Robertson'a teslim edildi. Bunlarn arasnda Wulf Schmidt de vard. Kod ad TATE olan Schmidt, (nk Robertson onun n l ngiliz salon sanats Harry Tate'ye benzediini sylemi ti) Robertson'in evine tand. Orada MI5 ajannn ei Joan, dier birka ifte apraz maasna snak annesi olarak hiz met ediyordu. Schmidt'in anlad kadaryla tekilat ona zel eitim vererek onu yldz ajan olarak yetitirmeyi planlyor du. Bir MI5 radyo uzman Schmidt ile alp -Robertson A3725'in Almanya'ya iletecei "istihbarat" formle eder ken- ona "iaret parman" (vericideki Mors tularna ayrt edici dokunu) nasl ard ardna kullanacan retti. ifte apraz yemi dikkatlice oltaya takt. Schmidt'in ve ricisi, ngiliz askeriyesinin karakteristik zellikleri hakknda, gayet hnerli bir ekilde hazrlanm gerek (bu bilgiler Al-

ERNEST

VOLKMAN

martlarn farkl aralarla doruluunu kontrol edebilecei trdendi) ve suni (temelde ngiliz askeri gcnn nicelii ve nitelii hakknda zekice hazrlanm abartl bilgi) bilgiden oluan istihbarat gndermeye balad. Gelecekteki tm if te apraz operasyonlarnda olaca gibi, ULTRA ngiliz istih baratna, bu arptlm istihbaratn Alman askeri kurulula rnda nasl filtreden geirildiini grme imkan salayarak burada da ok nemli bir rol oynad. Bilgiler ok iyi szld ve Schmidt'in performansnn Berlin'de kabul grmesiyle birlikte, ifte apraz sonraki aa maya geti. Bu ksm, TATE'nin ngiliz endstrisinin ve aske riyesinin her seviyesine istihbarat salayacak kaynaklar ge litiren, hayret verici bir yetenee sahip olan ve yorulmak bil meyen bir adam olarak sper casuslua terfisinden oluu yordu. Bu gizemli tekilat yardmclaryla birlikte TATE, pek ok istihbarat alannda yava yava Abwehr'in klavuzu hali ne geldi. Schmidt, Abwehr karargahnn talepleri arasnda bo ulmutu, ondan Almanlarn renme ihtiyac hissettikleri deiik sorularn yantlar isteniyordu. Yantlar, en azndan bir ksmnn tamamen doru ve inanlr olmasna zen gste rilerek ifte apraz Komitesi tarafndan formle edildi. r nein, bir gn TATE'ye ngiliz sava gemisinin ne zaman Cebelitark'a gireceini renmesi istendiinde, komite n celikle ULTRA araclyla sava gemisinin bulunduu blge de hi Alman denizaltsnn olup olmadn kontrol etti. Hi denizaltnn olmad sylendii zaman, komite Almanya'ya gemi hakknda doru bilgi gndermenin gvenli olduunu hissetti -tabi bu arada komite, Cebelitark yaknlarndaki Ab wehr gzclerinin geminin ne zaman oraya vardndan ha-

101

CASUSLUK

berdar olacaklarn biliyordu. Gemi Cebelitark'ta grnd zaman TATE, onun gelmekte olduunu belirtti ve bylece Abwehr'in gznde TATE'nin itibar bir hayli artt. TATE'yi tm Byk Britanya'y dolap istihbarat sala yabilecek kiiler ikmal eden ve kilo dolusu sr toplayan gi zemli bir sper casus izlenimi vererek, ona olan gveni artr mak Robertson'un fikriydi. Efsanevi sper casusun daha ger eki olmas iin onun insani yn de olacakt, saf insanlara eziyet etmekten holanmayan bir mizac olacak ve patronlar onu ok zorladklarnda bunu onlarn yzne vurmaktan e kinmeyecekti. Ve bir gn Abwehr karargahndaki baz yarm aklllar ona ngiliz senetleriyle ne kadarlk giysi alnabilece ini sorduunda TATE ak szllkle u yant verdi: "KII MI PEBLRSNZ." Bu arada Byk Britanya'da byyen bir casus operas yonuna sahip olduklarna inandrlan Almanlar, ngiltere'ye ajan sokmaya devam ettiler. Muhtemel yeni girilerin ou ilk olarak, mnasip ekilde, onlar kanatlar altna alacak ve doru halatlar gsterecek olan TATE'ye nakledildi. Bu sra da MI5, Avrupa'nn baka bir yerinde ikmal edilmi ve ngi liz Hkmeti'nde yksek bir mevki elde etmekle grevlendi rilmi birka nemli Abwehr maasn kendi tarafna ekmek le meguld. Bunlar arasnda en nlleri BRUTUS (Roman Garby-Czerniawski, eski Polonya ordusu kumandan, ifte apraz onu General Omar Bradley'in karargahna irtibat su bay olarak yerletirdi); TREASURE (Lily Sergeyev, Fransz maceraperest, gya ngiliz Ulatrma Bakanl'nda yksek bir mevkiye sahipti); GARBO (Juan Pujol, spanyol iadam, szde ngiliz endstrisine gizlice szan alt kaynaklarn geni

102

ERNEST

VOLKMAN

an yrtyordu) ve en nlleri TRICYCLE'd (Dusko Po pov, ngiliz Hkmeti'nde st dzey istihbarat kaynaklan ana sahip olduu sanlan Yugoslav bankac). Tm ifte apraz kaynaklar, MI5'in bu beyinler savanda dnm noktas olacana inand, Fransa'nn igali amacyla dzen lenen byk aldatmaca operasyonu iin titizlikle dzenlendi. TATE'nin 14 Ocak 1944'te Abwehre naklettii acil mesajla bir likte ilk kurun atelendi, bu mesaj General Dwight Eisonhower'in Mttefik Keif Gc'nn komutasn almak zere giz lice Britanya'ya geldiini bildiriyordu. ki gn sonra Eisonhower'in gelii resmi olarak anons edildi; ama TATE'nin bu nu 48 saat nce renmi olmas onun Abwehr'deki itibarn artrd. Fakat bu, imdi gzler nne serilen incelikli aldatmaca nn balangcyd; Pas de Calais karsnda ok byk bir Mttefik ordusunun (gerekte varolmayan) oluturulduuna Almanlar inandrmak iin kurnazca dzenlenmi sahte is tihbarat demetiydi. Sonuna kadar GARBO, bu byk ordu nun varlna dair ba grnp sonu gelmeyen kk iddi alarda bulundu, TRICYCLE bir askeri yaverden elde ettii ok gizli sava emrini Winston Churchill'e bildirdi ve TRE ASURE Amerikan askerlerinin ordugah kurduu sayfiye ala nn kirleten prezervatif frtnas hakkndaki ikayetleri ie ren yerel gazete haberlerinin kopyasn kard (Bu ykler aslnda ifte apraz tarafndan retilmiti). TATE'in kendisi, aslnda varolmayan, hareket halindeki ngiliz ve Amerikan ordu tmenleri hakknda devaml rapor sunarak bu aldatmacada anahtar rol oynad. Bu raporlar bir liklerden gelen sahte radyo trafiine gre ayarlanmt; ngi-

103

CASUSLUK

lizler, Alman ulatrma tevkif istasyonlarnn bu sinyalleri alacann farkndayd. Bu yzden ifte apraz operasyonu bu sinyaller araclyla TATE'nin rapor ettiklerini "destekle yen" bilgiler veriyordu. D-Day hcumuna/Fransa karmasna gelince, TATE o gn hcum donanmasnn gelmekte olduuna dair bilgiler nakletti; ama o bu mesaj ilettiinde donanma oktan Normandiya sahillerine ulamt. Daha sonra bu gecikmenin ne denini "verimsiz" Abwehr radyosuna balad ve bu hayati is tihbarat daha erken gndermesini engelledii iin radyodan yaknd. Alman saflnn sonu yok gibiydi; Fransa karmas, en azndan Byk Britanya'da istihbarat toplamakla megul olan onca Abwehr maas arasnda bir eylerin ters gittii p hesini uyandrmalyd, ama Berlin onlara olan tm sadakati ni devam ettirdi. Bu sadakat tamamen insann doasyla ala kalyd. Bu maalar ikmal eden, eiten, besleyen Alman is tihbarat memurlar yine bu ajanlar tarafndan kandrldkla rn kabul etmeye hazr deildi. Bu ajanlar iin bylesine ya trm yapmken, Almanlar iin aldatldklarn itiraf etmek tabi ki kolay olmayacakt. Nazi Almanyas gibi bir devlette, bylesi bir itirafn ok ciddi sonular olabilirdi. Ve bylece, ifte apraz ingilizleri artarak ilemeyi srdrd. Fransa karmasndan birka ay sonra Almanlar, Londra zerine yamaya balayan V-l ve V-2 fzelerinin he deflerini belirlemesi iin TATE'den yardm istediler. TATE onlar memnun etti; ama ifte apraz, TATE'yi belirlenen he deflerin yerleim yerlerinden uzak olmas konusunda uyar d. TATE, ifte apraz'n isteini yerine getirdii gibi fazla-

104

ERNEST

VOLKMAN

dan, Berlin'e bu fzelerin tamamen verimsiz olduunu bil dirdi. Minnettar bir Almanya, TATE'ye onun bu ei bulunmaz performans karlnda Demir Ha ve bol miktarda nakit parayla dllendirildiini ve bu dllerin sava sonras ken disine teslim edilmek zere erkek kardeinin korumasna b rakldn bildirdi. Ama TATE hibir zaman onlar alma zahmetinde bulun mad. Sava sonras o gizlice ngiliz vatandalyla dllen dirildi, tamamen yeni kimlii altnda gazete fotorafs ola rak daha monoton bir yaama balad. Yeni hayat pek mace ral deildi; ama grnen o ki, casusluk dnyasndaki yaa m macera tutkusunu yattrmt. Arkadalar ve komular 1990 ylnda o, ifte apraz Operasyonu hakkndaki ngiliz televizyonu belgeseline katlmay kabul edene kadar onun casusluk gemiini bilmiyorlard. Sonrasnda da kayplara kart. Onun Demir Ha dekorasyonuna gelince, sava sonras MI5 onu Almanya'dan getirtti. Kar-istihbarat operasyonu nun grlmeye deer, nadir bir yadigr olarak MI5 kararg hnda bir yerde bu gnlere kadar geldi.

5 L O N G SLAND H A M B U R G ' U A R Y O R SERSERI OPERASYONU 1939-1941 Amiral Canaris'in k

Krk yandaki adam, iskele tahtasndan aaya doru yrmeye balad andan itibaren, ift gz onun zerin den ayrlmad. Kahverengi takml bu tknaz Amerikal'nn Hamburg gmrnden geiini izlediler. Geiten hemen sonra, adam hemen onun yannda belirdi. "Herr Sebold?" diye sordu ilerinden biri, elindeki anah tar zincirine geirilmi kk bir rozeti sallayarak. "Gestapo"* William Sebold sararmt. 1939 ubatnda dnyada Geheime Staatspolizei (Gizli Devlet Polisi)'nin - Kontrol edilme yen polis terrnn sembol olan, Nazi Almanya'snn ad

*. N.: Alman Nazi rejiminde yer alan gizli polis tekilat.

106

ERNEST

VOLKMAN

ktye km dahili gvenlik tekilat- nefret verici hretini duymayan ok az insan vard. Sebold 17 yl nce Birleik Devletler'e g etmi, yabanc uyruklu bir Amerikan vatan da olmasna ramen, bu uursuz grnl Gestapo adam laryla yz yze gelince kalbi hzl hzl atmaya balad. Ges tapo'nun neden kendisinin peinde olduunu gznde canlandramyordu; nk o Hamburg'a tamamen masum bir maksatla, annesini ziyaret etmek iin gelmiti. "Ne istiyorsunuz benden?" diye, sordu Sebold korktu unu beli etmemeye alarak. "Sadece konumak" diye, yantlad Gestapo ajanlarn dan biri; bu arada dier iki ajan Sebold'u kollarndan skca kavrayp onu kk bir ofise soktular. Orada takm elbiseli bir adam ona dmanca bir bak frlatt ve sonra emretti, "Pasaport." Sebold pasaportunu uzatt. Adam pasaportu dikkatlice incelerken odada t yoktu. Sonra masa zerindeki bir dosya ya uzand ve oradan bir belge kard. Sebold kad hemen tand, o gemiyle Almanya'ya gelmek iin vizeye bavurdu u zaman, New York'ta kiisel gemii hakknda doldurdu u formdu. "San Diego'daki Konsolide Uak irketi'nde makine usta s olarak alyorsun? diye sordu adam; aslnda bir yant bek lemiyordu. Sebold evet anlamnda ban sallad zaman, "Anavatanna byk bir hizmette bulunabilirsin" diye ekledi. te buraya kadard. Adamn tm Almanlarn "Yeni Al manya'ya yardm etmesi gerektii zerine yapt uzun ko numay, Sebold zorlukla dinleyebildi.

107

CASUSLUK

Adamn konumas bittiinde Almanya'nn casusu ol maya niyetinin olmadn aa vurarak, "Bu ilerle ilgilen miyorum" dedi. Adam ona ksa ve gergin bir tebessmle karlk verip, dosyadan baka bir kat paras kard. "Vaziyetiniz umut suz Bay Sebold" dedi adam ve etkili olmas iin biraz bekle di. "Veya Bay Dembowski mi demeliyim?" Kapann nlayarak kapann duyan bir hayvan gibi, Sebold hemen tuzaa drldn anlad. Gestapo, ak a, Sebold/Dembowski'nin Birinci Dnya Sava'nda dv tn ve sava sonras Almanya'nn karmaasnda nemsiz bir sua srklendiini ortaya kararak ev devini gayet iyi yapmt. Gmrk kaaklndan hapis cezas almt. Tah liyesinden sonra Sebold adna sahte belgeler dzenlemi, uak mekanii olarak sradan orta-snf bir yaam srmek iin Birleik Devletler'e g etmiti. Gayet yetenekli bir tek nisyen olarak hayat gzeldi, iyi para kazanyordu ve onun bir ksmn hrmetkrne bir ekilde Almanya'daki dul an nesine gnderiyordu. Bu arada Amerikan vatandalna da kabul edilmiti. Gestapo'nun adam bu kez "Sanrm Birleik Devletler Gmen Yasas'n unuttun" dedi "Amerikan vatandalna bavurduunda su kaytlarndan bahsetmedin. Her hal karda onlara sahte isim verdin. Amerikan yetkilileri bunu renirse, Herr Sebold, senin vatandaln hemen feshederler. Almanya'ya snr d edilirsin ve burada senin mesuliyetini Gestapo stlenir. Ama tabi, eer bizimle almaya karar ve rirsen..."

108

ERNEST

VOLKMAN

Cmleyi bitirmesine gerek yoktu, Sebold Almanya iin casus olmay kabul etti. stihbarat terimleriyle deerlendirildiinde, Sebold'a ya planlar casus ikmalindeki klasik tekniklerden birine takabl eder; antaj yaklam. Genellikle byle bir yaklam yalnzca seici bir ekilde kullanlr, nk insan doas deimez: in sanlar kendi manevi deerlerine ters den bir ey yapmala r iin antaja uramaktan holanmazlar -zellikle kendi l kesini aldatmak gibi. Bu ekilde ikmal edilen bireyler genel likle sinirli ve kskn olma eilimindedirler. Bu yzden on larn byk bir ksm ilk frsatta kar-istihbarat tekilatlarna bavurur. Bu tekilatlar, antaj tehdidiyle vatan haini olmu ve imdi kurtulu arayan bu insanlara kar gayet anlayl ve sempatik olabilirler. Alman istihbarat bu dersi yeniden alacakt; ama William Sebold davasnda da ok ac bir deneyim yaayacakt. Sak lanmas gereken bir gemii olan, orta yal bu uak mekani inin zorla ikmal edilmesi, Almanya'nn ok kaydadeer bir istihbarat yanlgsna sebep olacakt. Bu durumun Alman ya'ya olan zararnn boyutu hesaplanamaz, nk bu hata yznden Birleik Devletler'deki istihbarat operasyonlar en ok ihtiyac duyulduu dnemde yok olacakt. Bu yanlg sresince Almanlar pek ok hata yapt; ama onlarn arasnda belki de en nemlisi William Sebold'un yan l yorumlanmasyd. Casus olma anlamasndan sonra, Sebold, beklediinin aksine kendini Gestapo karargahnda deil, Berlin'de 72-76 Tirpitz Ufer'deki katl, ne olduu belirsiz bir binada bul du. Bu bina, alanlar arasnda mehur Fuchsbau (tilki ini)olarak bilinen Abwehr karargahyd.

109

CASUSLUK

bwehr alanlar kendilerini her ne kadar kurnaz grse ler de, Sebold binaya girdiinde hemen panie kapldlar. Ya knda patlak verecei dnlen sava iin (Eyllde patlak verecekti) Hitler, Amerikann atmada muhtemelen tarafsz olacana inanyordu, buna ramen, Birleik Devletler'in n giltere'ye lojistik yaam hatt olarak hizmet edeceinden de phesi yoktu, bu nedenle Abwehr'e "maksimum aba" har camasn emretti. Abwehr Amerikan savunma sanayisi, Birle ik Devletlerin askeri teknolojisi, ve Washington ile Londra arasnda imzalanan her trl askeri yardm anlamas hak knda mmkn olan her trl bilgiyi edinmekle grevlendi rildi. Bu nedenle Birleik Devletler'de bu ileri yrtmek iin acilen pek ok ajana ihtiya duyuldu. Hitler'in aklk getirdi i gibi herkesten bu abaya evkle katlmas bekleniyordu. Sonu olarak, Alman istihbarat kuruluunun her ubesi, Abwehr'in Amerikan operasyonlar iin yeni ikmaller olutur makla meguld. Gestapo'nun kulland ikmal yaklamla r, kurnazca hazrlanm olanndan William Sebold'da oldu u gibi daha dolaysz olanna kadar, hepsi Gestapo'ya kt bir n kazandran tipik bodoslama yntemlerdi, sonunda bu yntemler Gestapo'ya kt bir n kazandrmt. Fuchbau'da Sebold'un sorumluluunu, tekilatn Birleik Devletler harekat sorumlusu Nikolaus Ritter stne ald. k ve neeli bir insan olan Ritter, sivil yaamnda bir tekstil irke tinin yetkilisiydi, ii icab uzun sre Birleik Devletler'de bu lunmutu ve gayet akc bir ngilizce'si vard. O, Abwehr'in en parlak yldzlar arasnda kabul ediliyordu; nk tekilat yl lardr Amerikan operasyonlarna pek ncelik vermemesine ramen, Ritter birtakm etkileyici baarlara imza atmt.

110

ERNEST

V O L KM AN

Ritter'in hneri teknik casusluk alanndayd. Abwehr'in, Birleik Devletler'de operasyonlara balad 1927'den beri, o geni Alman-Amerikan topluluu arasnda gezinip "Anava tana hizmet etmeye" istekli insanlar aramt. statistiksel olarak deerlendirildiinde, Ritter'in ikmal abalan bir baa rszlk olarak grnebilirdi; nk onun aka iletiim kur duu Alman-Amerikanlarn ezici ounluu onun yakla mn reddetmiti. Ama deiik savunma fabrikalarnda al an anahtar kstebek an ikmal etmeyi baarmt, bunlarn arasnda yer alan Ford Motor irketi yneticisi, Amerikan sa nayi kurulularyla olan yaygn temaslar sayesinde, Ritter'in ok geni bir endstriyel ve teknolojik sr ana eriimini sa lamt. Ritter ayrca Amerikan Roket ncs Dr. Robert H. Goddard etrafndaki embere gizlice giren bir kaynak da ik mal etmiti (Amerikal yetkililer onun sv ile alan -liquidfueled- gelimi roketlerine pek ilgi gstermediler, ama Al manlar gsterdi, birka yl sonra bunun sonular Londra'ya saanak ekilde yaacakt). 1936'ya doru, Ritter zellikle havaclk ilmi hakkndaki Amerikan sanayi srlarn Almanya'ya tayan ve srekli ge limekte olan bir iletiim hatt kurdu. 1937'de Amerika'nn o zamanki en byk srr olan the Norden Bombsight (bombar dman vizr) -en kt artlar altnda bile bombalarn doru yere atlmasn salayan ciroskop teknolojisi- zerinde al an bir mhendisi ikmal ederek en byk hamleyi yapt. Bu maa projenin kritik planlarn ald ve onlar Ritter'in Birle ik Devletlere sk sk yapt "i gezilerinden" birinde ona teslim etti. Ritter, Almanya'ya dnnde bu belgeleri bir emsiyenin iine sararak, soukkanllkla Birleik Devletler Gmr'nden gemeyi baard.

Ili

CASUSLUK

Sonu, Ritter'in teknik casusluunu takdir eden Luftwaf fe'den gelen bir vg seliydi ve bu vgler, Ritter'in teknik casusluunun olduka ksa bir zamanda beklenilen kurnazl a ulamasn salayacakt. Luftwaffe generallerinin aka kabul ettii gibi, Ritter'in ajanlar tarafndan alnan Ameri kan hazineleri olmasayd, onlarn hava silahlar 1939'daki sa va iin hazr olamazd. Ritter'in Birleik Devletler'deki baarsnn iki sebebi var d. Birincisi lkenin i gvenlik konusundaki kati vurdum duymazlyd. Kendini dnya olaylarnn karanlk yzn den uzak tutmaya alan Birleik Devletler, iki okyanus tab yas arkasnda kendini gvende hissediyor gibiydi, ikincisi, daha da nemlisi, FBI en nemli yetki alanlarndan biri olan kar-istihbarat operasyonlarnda beceriksizce planlar yap yordu. Birleik Devletler'deki yabanc istihbarat tekilatlar nn yrtt almalardan tamamen habersizdi, bu sayede hem Sovyet hem de Alman istihbarat lkede gayet zgrce hkm sryordu. FBI ancak 1938'de kk bir Abwehr ca sus ebekesini temizlerken, Amerika'da aktif bir Alman istih baratnn varln idrak edebildi. Ama FBI bu ebekenin Ges tapo tarafndan yrtldn dnd; nk Bro'nun bildii tek Alman istihbarat kurumu buydu. (Oysa ki Gestapo'nun d istihbarat ilevi yoktu). William Sebold'u Amerika operasyonlar iin hazrlayan Nikolaus Ritter kendinden gayet emindi. yle emindi ki, as lnda, ok kritik iki hata yapmt. Birincisi Sebold'u ilgilen diriyordu. Ritter, Sebold'a nce Hamburg'daki Abwehr casus eitim okuluna gnderileceini sonra da Birleik Devletler'e geri

112

ERNEST

VOLKMAN

dnp mesleini icra ederken karlat her trl enteresan malzemeyi toplayacan syledi. Bir noktadan sonra, dier havaclk firmalarnda i arama giriimlerinde bulunacak ve teknik srlara olan eriimini geniletecekti. Sebold ilk bataki isteksizliinin stesinden gelmi grnerek imdi daha he vesli davranyordu. Ama Ritter e, kendisi Almanya'dayken karsna gnderilecek para dzenlenmelerini yapmak iin Kln'deki Amerikan Konsolosluu'na gitmesi gerektiini be lirtti. Ritter, yeni maasnn gerekte evli olup olmadn kontrol etme zahmetinde bulunmadan onun konsoloslua gitmesini kabul etti. Ama gerekte o evli deildi. Sebold, Ritter'in gr alanndan kar kmaz, Kln'e yneldi. Sebold'un konutuu Amerikan Diplomatlar olay FBI'a bildirdi. FBI ona imdilik sakince rolne devam etmesi ni, Birleik Devletlere dndnde kendisiyle irtibat halinde olacaklarn syledi. FBI'a talih kuu konmutu. Sebold, Aboehr okulundayken radyo alc ve vericilerinde esiz bir kabiliyet sergiledi, Sebold'un bu kabiliyeti Ritter in aklna parlak bir fikir getir di. Ritter, Amerika'daki ajanlarn elde ettikleri istihbarat ne ekilde Almanya'ya ileteceklerini dnyordu. Bir sredir, Atlas Okyanusu'nda ileyen Alman okyanus gemilerinde a lan iiler arasndan ikmal ettii kuryeleri kullanyordu. Ama scak istihbaratn (gemi konvoylar haberi gibi) Alman ya'ya mmkn olduunca abuk ulatrlmas gerekliydi, akas daha kestirme bir rotaya ihtiya vard. Ayrca, bir sa va halinde Alman gemilerinin ingiliz deniz ablukasnn bur nunun dibinde normal seyirlerini devam ettiremeyecekleri aikard.

113

CASUSLUK

zm radyo iletiimiydi, yani Atlas Okyanusu'ndan karya bilgi nakli yapabilecek gl bir radyo seti. Ayrca onu kullanabilecek, atmosfer artlarnn olumsuz etkisinin ve dier engellerin kolaylkla stesinden gelebilecek, yetenekli bir operatr. Alman istihbarat tabiriyle byle bir radyo Mel dekopf (ulatrma merkezi) olarak hizmet edecekti. Ritter bu radyo sistemi iin bir operatr denemiti ama adam ii yr tebilecek kadar yetenekli deildi. Ritter' e gre Sebold bu i iin biilmi kaftand. Ama henz test edilmemi bir ajan olan Sebold'u Meldekopf un merkezine yerletirmek dncesizce oynanm bir kumar olurdu. Zira Ritter'in planna gre, Sebold New York'ta byle bir operasyon sistemi kuracak ve tm Alman is tihbarat buradan akacakt. Sebold'u merkeze yerletirme ha tasnn yan sra, byle bir prosedr casusluk mesleinin ku rallarn da iniyordu- zellikle de bir yenin dier tm yeleri aldatmasn nlemek iin, casus emberi iindeki ye lerin grmelerini ve birbirleriyle ilgilenmelerini engelleyen mantkl bir uygulamay blmlere ayrma prensibini ihlal ediyordu. Bu kayglarn hibiri Ritter'de mevcut deildi. Grn te kendine olan gveniyle, FBI'dan korkmadan Birleik Dev letler operasyonunu yrtebilirdi. O planlarn casusluk mesleinin gereklerine gre deil, geniletilmi Abwehr mev cudiyetine gre yapmt. Plan gayet basitti: Sebold uak me kanii olmay brakacak, Broadway'de ve New York'ta 42. Cadde'de Diesel Aratrma irketi olarak bilinen bir ofis aa cakt. Bu aslnda Diesel Aratrma irketi -sadece bir klftad altnda ileyen merkezi istihbarat toplama noktas ola-

114

ERNEST

VOLKMAN

akt. Ritter'in maalar ofise gelecek ve istihbarat raporlarn Sebold'a teslim edeceklerdi ve o da bunlar radyo vericileri yoluyla Almanya'ya bildirecekti. Destek amacyla Ritter, New York'un en kuzeydeki kasabas olan Bronx'da ikinci bir radyo operasyonu balatt. 1940'n Mays aynda Sebold New York'a geldi. Rhtmda iki FBI ajan tarafndan karland. Sebold FBI ajanlarna Al manya'dan ayrlmadan nce Ritter'in ona verdii mikrofil min ok ilgin bir parasn gsterdi: Birleik Devletler'deki maalarn kod adlar, ev adresleri, alma blgeleri ve istih barat uzmanlk alanlar, ite bu kar-istihbarat memurlarnn hayalindeki eydi. Sebold, Ritter'in ona bolca verdii Amerikan dolarlaryla hrmetkarane bir ekilde Diesel Aratrma irketi'ni at, ama tabi ki Ritter'e onun kontrolndeki birka ekstra dekora tif dokunuu belirtme zahmetine girmedi: bir duvarn arka sna FBI ajanlar tarafndan yerletirilmi, tek ynl bir ayna dan ekim yapan film kameras ve oda etrafnda duvar ve mobilyalara gizlice ilitirilmi mikrofonlar. Ritter'e pahalya mal olan bir sonraki gelime; tamamen deimi, artk iinin banda olan bir FBI idi. Daima gemi teki hatalarndan ders karabilen bir kurum olan FBI, 1938'e geri gitmiti, artk hatasnn ne olduunu biliyordu, o zaman Alman casus operasyonlar hakknda hibir ey yapmamt. Ama imdi geniletilmi personeli, ana ajanlarn ikmali ve ye ni eitim programlaryla hayli korkulur bir kar-istihbarat te kilat olmutu. Sebold vakas onun ilk byk testi olacakt. Ritter, FBI'n ilk testi gemesini kolaylatran operasyon hatalar yapt. Gnbegn, Ritter'in yldz maalar, Diesel

115

CASUSLUK

Aratrma irketi'ne urayp eyalarn teslim ettike, FBI ka meralar kayt yapmaya balad. Sebold tarafndan aynann tam karsnda bir sandalyeye oturtulan bu maalar, az nce teslim ettikleri malzemeler hakknda (onu nasl kurnazlkla elde ettiklerini anlatp Sebold'u etkilemek istedikleri srada) ya da casus olmann getirdii eitli sorunlar hakknda Se bold ile sohbet ederken kaydedildiler. Sonralar, yar-belgesel bir film olan 92nci Caddedeki Ev iin kaynak olan Diesel Aratrma irketi operasyonu, yakn da olgunlam eftalilerin sepete dn izleyecekti. Ritte / in Amerikan maalarnn kaymak tabakas bu sade ofiste geziniyordu: Hermann Lang, Norden Bombsight projesinin planlarn alan ajan; Lily Stein, nemli srlara sahip olan adamlar ayartan batan karc gzel bir kadn; Edmund Heine, Ford'un yneticisi ve Amerikan sanayi srlarn elde eden ajan ve Carl Reuper, mesleini ilgin grnen kutularn iine bakmakta kullanan ambar mfettii. Hepsinin belirttii gibi, Ritter'in Amerikan casus embe rinin merkezinde 37 tane casusu vard. FBI' mitsizlie d ren, onlarn dikkate deer oranda birinci snf teknik istih barat topluyor olmalaryd. Ama u andan itibaren, bu istih baratn hibiri Almanya'ya ulamayacakt. FBI'n radyo uz manlaryla alan Sebold, New York ehrinin 72 km dou sunda, Centerport'un Long Island ehir kulbnde bir radyo istasyonu kurdu. kamera ve mikrofonlar tarafndan

116

ERNEST

V O L K M AN

Berlin'e geri dnen Ritter, Sebold'dan ald ilk verilerle memnun olmutu. eitli teknik konularda elde edilmi is tihbarat raporlarn iinde barndran ak ve net verilerdi. Ritter gayet mutlu bir ekilde onlar Alman ordusuna iletti, ama geleneksel tebriklerin yerine kstah notlar alyordu. Bir yanllk olmalyd: ona bu verilerin bir ksmnn fena halde bozulmu olduu, bazlarnn kontrol edilmedii, dier bir ksmnn teknik adan pek doru grnmedii ve bazlar nn ise tamamen sama olduu sylendi. Verilerin ok az ta mamen doruydu. Bu durum karsnda endielenen Ritter, ikinci radyo ope ratrne istihbarat nakletmesini emretti; ama operatr daha sonra radyo vericisini altramadn rapor etti. Ritter bu baarszlkla akna dnd nk radyo alc-verici takm nn her parasn etraflca kontrol etmiti, hatta sorun yarata bileceini dnd paralarn yenilemiti. Ama ne yapar sa yapsn radyo sinyalleri Almanya'ya ulamayacakt. Belki de, Abwehr alclarnda bir sorun vard? Hayr, yoktu, Ritter birden sorunun operatrden kaynaklandn dnd. Sonunda, Ritter ikinci operatrnn de yeteneksiz oldu una kanaat getirdi ve ona istihbarat naklini durdurmasn emretti. Bundan sonra Abwehr sadece Sebold'a gvenecekti ve ayn anda onun gnderdii materyalleri bir ekilde kar trp kartrmadn bulmaya alacakt. Mesajlarn yaratt artan hayal krkl Almanya'dan Sebold'a ulatnda, onunla alan FBI takm byk bir se vin yaad. FBI'n efsanevi kar-istihbarat ajanlarndan biri

117

CASUSLUK

olan, *William K. Harvey'in bakanlk ettii takm, Sebold'un nakletmesi iin hnerli bir ekilde arptlm istihbarat bilgi leri tertip etti. Bu arada, ikinci verici harekete gemeden n ce, onu etkisiz brakmak amacyla Harvey FBI teknisyenle rinden bu vericiyi her trl d sinyalin alnmasn engelleye cek ekilde parazitle evrelemelerini istedi. Harvey, New York'taki Alman konsolosluunda alan ve bulduu gizli dokmanlar FBI'a vermeyi kabul eden bir iiyi ikmal ederek, bu hileleri dier bir baar iin koz olarak kullanmt. Adam pek ok deerli belge elde etti; nk ora daki grevi baz hassas belgelerin konsolosluun kalorifer ocanda yaklmasn da kapsyordu. O ynlar arasndan il gin grnen dokmanlar dikkatlice ayryor ve onlar daha sonra FBI'a vermek zere kalorifer ocann bir kenarna yanmayacak ekilde brakyordu. Bu operasyonun amac konsoloslua Sebold'u incelemesi iin Abwehr'den bir talep gelip gelmediini renmekti. Eer gelmise bu, Berlin'in Se bold'un iyi niyetinden phe duyduunu gsteren kesin bir iaret olurdu. (FBI ayrca Ritter'in Amerikan ajanlar iin kul land Abwehr kod sisteminde bir deiiklik olmadn renince ok memnun oldu. O zamanki kitap kod sistemi ok satan hain roman "Hepsi Bu ve Cennet De Dahil" zerine kuHarvey sonraki kariyerinde -Kim Philby'in KGB'den ayrlmasndan 12 yl n ce- onun KGB'nin kstebei olduunu ispiyonlad. Harvey, J.Edgar Hoover ile olan tartmasndan sonra FBI'dan ayrld ve CIA'e katld, orada Dou Almanya'daki Sovyet iletiimine kaak balant kurmak iin balatlan tnel kazma operasyonunu ynetti ve bir sre sonra CIA'in Kba'ya kar nc birlii olan Task Force W.'nin y netiminde yerald. Genileyen evresinde "Armut" diye arlan Harvey, onunla tartan insanlara silah dorultup ve yava yava silahn atee hazr duruma getir me alkanlyla tannan bir ayyat.

118

ERNEST

VOLKMAN

rulmutu. Herhangi bir deiiklik olsayd, bu deiiklik Sebold'un yerine baka bir ajann geeceini gsterirdi; kod de iimi byle bir olayn standart uygulamas olurdu.) Yine de, FBI'n kabul ettii gibi aldatmaca sonsuza dek sremezdi. Ritter, Sebold'a srekli olarak fke dolu mesajlar gnderdi, bu mesajlarda Sebold'un gnderdii istihbaratlardaki problemin ne olduu sorgulanyordu. Bu tarz mesajlar gelmeye devam edince, FBI sistemi tamamen kapatma kara r ald. 1941'in haziran aynda Sebold'un ama taklan 37 ajan tutukland; Sebold aralarnda olmad iin bu ajanlar onun bir ekilde kamay baardn dndler. Ama ay son ra, federal mahkemedeki casusluk davasnda hkmet ilk a hidini ardnda ok oldular. O, William Sebold'du. Onun ahitlii FBI'n hayli sulayc kamera kaytlaryla birleince tm davallar mahkum edildi. Sebold aldatmacasnn dourduu bu felaket aslnda bir abart deildi. Bir hamlede Birleik Devletler'deki tm Ab wehr ann ba kesilmiti, stelik bu felaket daha kt bir zamanda gelemezdi. "Demokrasinin tophanesi" olarak hiz met eden bir Amerika izlenimiyle Almanlar, Amerikan-ngiliz destek hattnn i yzn kavrayamamlard. Ameri ka'ya ait endstriyel makinelerin sava rnlerine dnt rebileceine dair bir istihbarat almamlard; sonunda Al manya'y malup edecek teknolojiyi gelitirmeye balayan laboratuarlar ve geliim merkezleri hakknda hi bilgileri yoktu. 16 kritik ay boyunca, Almanya'nn Birleik Devletler hakknda bildiini dnd her ey sahteydi, FBI'n ze rinde oynama yapt bilgilerdi.

119

CASUSLUK

Abwehr bu darbeden sonra kendini hibir zaman toparlayamad. ef Amiral Wilhelm Canaris bu felaketi rtbas etmek iin adamlarnn bandan beri Sebold'un "hyaneti"nin far knda olduunu ve FBI'n ne kadar bildiini ortaya karmak iin oyuna devam ettiklerini iddia etti. Hikaye boluktan ge len ses gibiydi; hi kimse Abwehr'in 37 maasn sadece J. Ed gar Hoover'in ne bildiini renmek uruna feda edeceine inanmad. Abwehr'in d balad; iki yldan az bir sre sonra dald ve Canaris kovuldu. 1945 ylnda da idam edil di. Ritter savata hayatta kalmay baard ve sonrasnda fark l istihbarat birimlerinin balatt soruturmalarla dolu yo rucu iki yl yaad. Sebold'a gelince, Birleik Devletler hkmeti tarafndan hazrlanan yeni bir kimlik altnda kayplara kart. Baz ra porlara gre, hayatnn kalan ksmn Teksas'da bir ifti ola rak geirdi.

G K Y Z N D E K CASUSLAR

914'n 26 Austos sabahnda, Kuzeybat Rus Ordu Gru-

bu'nun Komutan General Yakov Jilinsky, radyo vericileri

yoluyla Dou Prusya'y igal eden Birinci ve kinci ordulara olduka yeni bir bulutu; bu yzden Jilinsky Almanlarn rad yo tevkif operasyonu balattklarndan tamamen habersiz, emirlerini aka radyo yoluyla iletiyordu. Bilgi naklinin yapld birka dakika iinde, Alman ko mutanlar, Ruslarn iki igalci ordusunu ve onlarn planlarn eksiksiz bir ekilde gzler nne seren bu emirlerden haber dar oluyorlard. Bu paha biilmez istihbaratla donanan Al manlar byk askeri hilelerinden birine imza att: Rus ordu su nndeki askeri birliklerinin byk bir blmn hareke te geirip, Tannenberg adndaki kk bir kasabann yak nnda bulunan dier bir Rus ordusu zerine gnderdi. Geri ekilme bir bozguna dnmt; bu bozgun gelecek iki hafta iinde Ruslarn 250.000 insann kaybetmesiyle birlikte, yl sonra ar mparatorluu'nun tamamen kne ka-

bir dizi emir verdi. Radyo ahc-vericileri, Rus askeriyesinde

122

ERNEST

VOLKMAN

dar devam edecek olan askeri felaketler zincirinin balang cyd. Tannenberg Sava Avrupa askeri kurulularn tedirgin etti; nk bu felaketin arkasnda yatan uyar gz ard edile bilecek trden deildi: yazklar olsun ki, milli bir ordu, ken di iletiim sistemini merakl kulaklara kar koruyamamt. imdiki modern ordular, bazen binlerce km uzayp giden cepheler zerinden operasyonlar dzenleyebilen geni ordu lard. Eski gnlerin at stnde yazl emirleri karargahtan alp komutanna tayan kuryeleri oktan lmt; artk ben zeri grlmemi hzda manevralar yapan byk askeri g lerin modern dnyasnda -demiryollar ve i yakml maki neler sayesinde- iletiim hemen hemen an meselesiydi. Sade ce dier bir bulu, radyo, byle bir hz mmkn klabildi. Ve bylece bir yar balad: askeriye, iletiimin gizlilii ni korumak iin iletileri mmkn olduu kadar abuk ifre lemeye alrken, istihbarat tekilatlar da ayn hzla o ifre leri kracak ifre zme metotlar gelitirdiler. Her iki taraf da yukarya dnk iddetli bir hortum iinde kalmt, bir taraf ok daha karmak sistemler gelitirirken, dier taraf bu sis temlere saldracak daha geni apl kaynaklar elde ediyordu. ronik bir biimde, Tanneberg'de alnan derse ramen, Almanlar sava boyunca ifre zcler yznden yaadk lar korkun malubiyetlerden hep zarar greceklerdi. Fran sz ifre analizcileri, Alman askeri ifre sistemlerine derinle mesine saldrlar dzenledi ve ingilizler, Alman diplomatik ifresini krp, Meksika'da bir ayaklanma balatma planlarn ele veren mesajlar okuyarak savan en byk darbesini in dirdiler. ngilizlerin bu mesaj tm insanlara duyurmas,

123

CASUSLUK

Amerikan kamuoyunun, Almanya'ya kar bir sava destek lemesinde anahtar rol oynad. Yukarda anlatlan olaylarn akna gre durum almas yapld, ikinci Dnya Sava patlak verecei srada, sava uluslar nceki savata istih baratn oynad rol dikkatlice inceleyip iki sonuca ulatlar: (1) ifre yazma sistemini karmak bir hale getirilmesi ve if re zcleri engellemek iin insanst ifreleme yapabilen ifre makinelerinin hayati nem tad ve (2) yalnzca bir ulusun ifre ilminde teknolojik adan geliimini salamakla kalmayacak ve dier uluslarn ifre-makinelerine saldrabilecek geni ifre zme kurulularnn oluturulmas. ikinci Dnya Sava srasnda gkyznde meydana ge lecek iddetli bir sava iin sahne hazrland -savaa katlan baz uluslarda ortaya kan kanlmaz sonularyla birlikte. Bu durum almalar yalnzca bu sava ilgilendirmekte, nk haberalma istihbaratnn casusluk iin ne kadar nem li bir rol oynadn bu savan dorua ulat gnlerde gz ler nne serdi.

6 B R O N Z TANRA ULTRA OPERASYONU 1939-1945 Hitler'in Omzundan Gz Gezdirmek

"Ve bu bize ne kadara mal olacak?" diye sordu endieli Gustave Bertrand, nk o Fransz askeri istihbarat tekilat Deuxime Bureau 'nun istihbarat satn almak iin ok miktarda para harcamaya izin vermeyen, 1931 kriz-dnemi btesin den haberdard. "ok, korkarm" diye yantlad, Almanya'daki ana ajan Henry Navarre. "ASCHE pahal bir teklif." Aslnda, Bertrand'n Belika'daki gizli bir mitingde onunla ilk grmesinde o yle biri olduunu kantlamt zaten. O grme Bertrand'n karar vermesini de salamt: ne yapmak zorunda kalrsa kalsn, bir ekilde bu erevesiz gzlkl adam kendine ekmek iin bol bol harcamas gere ken paray bulup buluturacakt. Bertrand ilk andan itibaren, o adamn arlnca altn deerinde olduunu anlamt.

126

ERNEST

VOLKMAN

Navarre' nin ona verdii kod adyla ASCHE, Hans ThiloSchmidt'ti ve onun alt kademedeki pozisyonu onun gerek deerini glgelemiti. OKW'nin (Alman Yksek Komutas) ifre blmnde katip olan Thilo-Schmidt'in, Bertrand iin paha biilmez bir nesne olan Enigma'ya (Alman ifre maki nesi) eriimi vard. 1929'un balarnda Bertrand, Deuxime Bureau'nun radyo istihbarat blm bakan olarak grev yapt srada, Al manlarn askeri iletiim sistemlerini Enigma diye adlandr dklar yeni ifre makinesiyle yenilediklerini rendi. Bert rand'n adamlar ilk sinyallerin bir ksmn ele geirmiti ve elde edilenler ok ciddi bir problemle kar karya oldukla rn anlamak iin yeterliydi. ifre krclar bu gndergeleri zmede tamamen aciz kalmlard, bu makine yle kark ifreler retiyordu ki, bilinen geleneksel metotlarn hibiri ie yaramyordu. Mmkn olan tek bir zm vard: Bertrand bu makinenin iini aacak, bylece ifre zcler onun sis teminin nasl alt hakknda bir fikir edineceklerdi. Sylemesi kolayd; Bertrand'n ileride kefedecei gibi, Almanlar Enigma'y saray mcevherleriymi gibi sk koru ma altnda tutuyorlard. Alman askeri iletiim aralar etra fndaki sk gvenlii geme abalar baarszlkla sonulan d. 1931 ylna doru, tekrar silahlanm yeni Almanya -Fran sa'nn geleneksel dman- manzaras karsnda umutsuzlu a kaplan Bertrand, Almanya'nn tm iletiim gvenlii al tnda, ileyilerini devam ettirmenin mmkn olmadn dnd. Tam Bertrand bu problemi zme umutlarn yitirmiken ASCHE kt ortaya. Enigma'nn deerinin farknda olan

127

CASUSLUK

Hans Thilo-Schmidt, tamamen para uruna lkesini aldat maya karar vermiti. ASCHE, Berlin'deki Fransz askeri ata esi maskesi altnda hizmet eden Navarre'ye yaklat ve yeni Alman ifre makinesinin srlarn satmay teklif etti. Belirli bir fiyat sylememiti; ama ok para isteyecei belliydi. ASCHE bunun iin kesin artlar belirledi: Alman toprak lar zerinde hibir ekilde Franszlarla grmeyecekti, sa dece onun belirledii zamanlarda grme yaplacakt, asla herhangi bir kuytuya hibir ey brakmayacakt. Ayrca, Franszlarla sadece hafta sonlar ve bayramlarda grecek bylece yokluunun nedenini aklayabilecekti. Belika snrndaki bir kasabada yaplan ilk grme Thilo-Schmidt'in tatil zamanna denk geliyordu, bu grme ASCHE'nin sadece paray dnen alayc ve apolitik kimlii ni ortaya kard. Bertrand heyecann zorlukla gizlemeye a lrken, ASCHE, ona Enigma makinesinin nasl kurulduu nu anlatan baz teknik katlarla kullanm klavuzunu verdi. Bertrand slerini bu yeni Almanya kaynann ok deerli ol duuna ikna etmeyi baarm ve 1931'de olaanst bir mik tar olan 10 000 dolar yannda getirerek tehlikeli bir teebbs te bulunmutu. lk hazineleri karlnda ASCHE'ye parann yarsn verdi ve gelecek dier malzemeler iin daha fazlas n vereceine dair sz verdi. Tecrbeli ve bilgili bir adam olan Bertrand ve ayn dere cede kltrl i arkadalar bir sonraki olayla ok oldular: Thilo-Schmidt tm bu paray bir hafta gibi ksa bir srede a raba, kadna ve pavyonlara yatrmt, Franszlar bile bu manzara karsnda hayrete dtler. Thilo-Schmidt tarif edi lemez bir ehvetle kadn ynlar satn alm, onlar yl-

128

ERNEST

VOLKMAN

dzl restoranlarda msrife yedirip iirmi, sonra seks ve ampanya dolu bir gece iin pahal otellere gtrmt. Za ten Thilo-Schmidt iin bir kerede yatana ya da drt fahi e atp gn doana dek sevimek olaand bir ey deildi. Bir Galyal phesiyle omuz silkti Bertrand, onun bu hayret verici azgnln fazla aktif bezlerine balad ve dik katini Thilo-Schmidt'den alnan malzemeler zerinde yo unlatrd. Elde ettikleri Bertrand'n dedii her franka de ecek trdendi, nk bu Franszlara insan zekasnn en b yk baarlarndan birini, Enigma'y inceleme imkan ver miti: o isminin belirttiinden (bilmece) daha kurnaz biim de dizayn edilmi bir ifre makinesiydi. Ama Bertrand ve birka dier adamnn daha sonra ke fedecei gibi, insan zekasnn rettii bir eyi, yine ayn insan zekas zebilirdi. Bu, gizli iletiim tarihinin ok sra d ve nemli yklerinden birinin ilk esasl dersiydi. Ayrca, mo dern casusluun kinci Dnya Sava'nn gidiini arpc bir ekilde deitiren nemli bir parasn oluturacakt. Bilinen tarihin en bandan beri, kodlar ve ifreler insan siyasetinin ayrlmaz birer paras olmutur, nk daima ile tiim srlarn saklamaya ynelik bir ihtiya olmutur. Ama aslnda olduka farkl olan bu iki terim genellikle aynym gibi birbirlerinin yerine kullanlr. Kod, dzyaznn yerine tamamen onun dengi bir kod kitabnn koyulmasndan oluan bir sistemdir ve ancak ayn kod kitabna sahip biri tarafndan okunabilir. Mesela "yarn" kelimesi veya her hangi baka bir kelime 2031 olarak kodlan d diyelim, bu kodlanm mesaj okumak iin alcnn yapma s gereken sadece numaralara veya kod kitabndaki kelimele re bakarak mesaj tercme etmektir.

129

CASUSLUK

ifre, dzyazy belirli ama deiken bir "anahtar" (bir ifreyi zmek iin kullanlan imlerin anlamlarn gsteren i zelge) yoluyla numaralara evirmekten ibarettir, anahtar dzyaznn harflerini, anahtar bilen bir alc iin dzenli g rnen, bir dizi numaraya datp karmakark bir hale geti rir. Basit bir ifre sistemi u ekilde grnr:

Bir mesaj ifrelemek iin, sol stunu okuyup sonra harfi dikey stunla eletirmek gerekir. Mesela "Come at once" (Hemen gel) 1-7 anahtaryla 1331 26 15 11 36 31 27 13 15 ek linde ifrelenecektir. Genelde, ifreleme be figrl gruplar halinde yaplr, bylece nakledilen mesaj u ekilde okunur: 13312 61511 36312 71315 Byle bir mesaj deifre etmek iin alcnn burada gste rilen levhann aynsn kurmaya yarayan 1-7 anahtarn bil mesi gerekir. Kod ve ifrelerin daha zor krlmasn salayacak pek ok incelik vardr. Kod kitaplarndaki numaralarn rutin bir ekil de deitirilen "ekleri" (bir veya iki basamakl rakam eklin de) olabilir. ifrelerin ok daha fazla hilesi olabilir, mesela bunlarn arasnda anahtarn srekli deitirilmesi yer alr: "devrilim/yer deitirme" (harflerin yeniden dzenlenmesi,

130

ERNEST

VOLKMAN

snrl biimde sralarnn deitirilmesi), ve "ornatma/yeri ne koyma" (zgn metnin temel unsurlarn yerine baka un surlarn konulmas) sistemleri gibi. Ama ne kadar incelikli hazrlanm olursa olsun btn kod ve ifreler saldrlara kar hassastr. nk bu problem dil biliminden kaynaklanr: btn dillerin ayrt edici bir ya ps vardr ve kod krclar ile ifre zcler bu yapy kod lanm ve ifrelenmi mesajlardan karabilirler. Gazete ifresiyle yazlan yazy zen herhangi birinin bilecei gibi, ngi lizce'de yazlm bir kod veya ifre bu dilin 'e' 'harfi tercihini yanstr. ngilizce'de her 1000 kelimeden ortalama 591'i bu harfi iinde barndrr. Franszca'da ise 1000 kelimeden 850'si. Benzer ekilde, spanyolca'da yazlm bir mesaj b yk oranda 'q' harfi ierir, Almanca mesajlarda 'e' ve 'n' har fi hakimdir. Sistem ne kadar karmak olursa olsun, bir nok tada, ifre zm iin harcanan abalar yava yava bu ayrt edici dil yaplarn ortaya karacaktr. Bu durumun zm, bu yaplar gizleyebilecek daha karmak sistemlerdir; fakat bu da sorunlara neden olabilir. zellikle askeri iletiimdeki, zellikle, kodlama ve ifreleme yalnzca hzl deil, ayn zamanda gvenilir ve memurlar ta rafndan kullanlmas kolay bir sre olmaldr. Bu problem 1915'te, Amerikal mhendis Edward Hebern'in bir ifreleme makinesi -sradan bir klavyede yazlan bir mesaj otomatik olarak ifreleyen i mekanizmaya sahip daktilo grnml bir ara- bulmasyla zld. Ayn ara la donanm olan alc, sadece makineyi gndericiyle ayn anahtar dzenine getiriyor, dier ilemleri makine otomatik olarak gerekletiriyordu.

131

CASUSLUK

lk makineler biraz kabayd; ama 1920'lerde svireli mhendisler makineyi yeni teferruatlar ve inceliklerle dona tarak, sonunda Enigma diye adlandrlm teknoloji harikas n elde ettiler. svireliler makineyi daha ok ticari piyasa ve zellikle uluslararas grmelerini gizlemek isteyen ok uluslu anonim irketler iin dizayn etmiti. Almanlar annda bu makinenin askeri potansiyelini idrak ettiler. Makinenin patentini satn aldlar, sonra 1929'da onun daha gelimi bir srmn retmeye baladlar; 1933'e doru dnyann en ileri ifre makinesini gelitirdiler. Askeriye makinenin geliti rilmesini srdrrken, Hitler Enigma'nn ticari sat zerine yasak konulmasn emretti. Deuxime Bureau'da alan Bertrand'n 1931'de rendi i zere, Alman Enigmas'nn kalbi iki rotor zerinde atyor du. 26 harften biri makinenin klavyesinde basldnda, her biri 26 yaldzl harf ieren dnen rotorlara elektrik (batarya araclyla) yoluyla sinyal iletiliyordu. Rotorlar dnd za man (bir birlik halinde deildir), makinenin arkasndaki harf dizilerinin gerisinden (daima klavyede baslan harflerden farkldr) bir k beliriyordu. Bu aydnlanm harf dier bir Enigma makinesine naklediliyor, alc makinenin rotorlar, gnderici Enigma'dakine e, nceden belirlenmi bir anahta ra gre kuruluyordu. Tm bunlar Enigma tarafndan gnderilen mesajlarn rastlantsal/dnemli bir ynteme* gre gnderildii anlam* . N.: zgn metnin dnemli ya da s: de rastlantsal bir kurala gre ifrelenmesi, devrilim ya da ornatma yntemlerine gre daha gelimi bir ifreleme yn temidir. Bu ekilde ifrelenmi metinlerin zlmesi olduka zordur ve indislerin kullanlmasna dayanan ok sayda deneme yaplmasn gerektirir.

132

ERNEST

VOLKMAN

na geliyordu; nk rotorlarn her birinin bir yznde en az 20 elektrik balants vard. Bunlar -hibir zaman ayn ekil de dnmeyen- dier yzndeki ayn sayda balantyla rast lantsal biimde birletirilmiti. Dier Alman dzenlemeleri makineye fi balantlar kuran bir sistemin yerletirilmesini salad, bylece makineye rastlantsal elektrik sinyalleri ve ren dier bir tabaka daha eklenmi oldu. Enigma zerinde bir kelimeye iaret parmayla sert bir dokunu, onun parlak kl oyuncak bir robot gibi grnme sini salayan bir ilem balatyordu. Ama bu ifreleme dilin de harikulade bir eydi: Enigmann karmak elektrik dzeni makine zerindeki tek bir tu hamlesi zerine mmkn olan harf kombinasyonlarnn matematiksel olarak yaklak 400 katrilyon olasln retebiliyordu. Daha da nemlisi, kulla nm asndan ok pratik olmasyd: tm bunlar makine ta banlyd, yani operatrler makineyi her kullandklarnda anahtar dzeneini (rotorlarn pozisyonu) kurabilmeleri iin ok az bir eitime ihtiya duyuyordu, anahtarn kurulmas dnda hemen hemen hibir ey yapmyorlard. Almanlar makinenin daha gvenli olmasn salamak iin bu anahtar dzeneini periyodik olarak deitiriyorlard. Bu nedenle, Bertrand'a Thilo-Schmidt tarafndan sala nan malzemelere ramen, Fransz ifre zclerin hl bir ey yapamam olmalarna amamal. Hatta Bertrand gerek bir Enigma'y alarak byk bir baar gstermi olsayd, bu nun bile onlara ok yardm olmazd, nk ifre analizcileri anahtar izelgelerini bilemeyecekti. Bertrand bu problemi Britanya Hkmeti Kod ve ifre Okulu'ndaki(daha sonra

133

CASUSLUK

Hkmet Haberalma Merkez Brosu olarak adlandrld, GCHQ) en kaliteli kod krclarla -Enigma'y knlamaz diye tanmlamlard- tarttnda ayn tepkiyle karlat. Fakat Bertrand'n grt bir sonraki istihbarat teki lat ok daha iyimseverdi. Polonya ordusu genel kurmayl na bal, pek tannmam bir kod krma nitesi olan Biuro Szyfrow 4, Enigma ile Franszlardan daha ok ilgilenmiti; Rusya'nn devasa bykl ile Almanya arasna skan Polonya, iki doal dmann arasndaki sava srasnda bir felaketin eiindeydi. Biuro Szyfrow 4 Alman ve Rus iletiim sistemini krmaya alyordu, bylece Polonya yaknda ol mas muhtemel bir askeri hareketten, nceden haberdar ola cakt. Polonyallar, Rus ve Almanlarn naklettii hemen he men her eyi okumada gsterdikleri dikkate deer baardan memnun oluyorlard; ama Enigma'nn ortaya kmasyla bir likte Alman iletiimine olan eriim de aniden kesildi. Gwido Langer, Biuro Szyfrow 4'n bakan, Bertrand'n ona gsterdii ASCHE malzemelerine ilk bakta onlardan esinlenerek, Enigma'y krmaya alanlarn yapt ortak ha tann geleneksel metotlar kullanmak olduuna karar verdi. zm matematikseldi: rotorlarn dnn ve deiik elektrik balantlarn matematiksel hesaplar araclyla n ceden tayin edip sonra da rotorlarn hareketlerini yeniden dzenlemekti. Ciddi anlamda kafa parlatlmas gereken bu i iin Langer en iyi matematikileri ikmal etti. 1932 ylnn ara lk ayna doru, Enigma'y kopyalamay baarmlar ve ilk krlm ifreleri okumaya balamlard. Ama Langer'in snrl sayda personeli vard, ksa bir s re sonra Alman gvenlik uygulamalar fazla olmaya balad:

134

ERNEST

VOLKMAN

anahtarlarn her gn deitirilmesi, daha fazla rotorun eklen mesi... Langerin parlak matematikilerinin sinirini bozan ey, onlarn kendilerini srekli bir yar iinde bulmalaryd: Enigma'nn bir versiyonunu analiz ettikleri srada Alman g venliinde yeni bir gelime onlar yeniden krletiriyor, onu zmek iin yeniden youn bir aba harcamalar gerekiyordu. Bu byle yedi yl, 1938 Aralna kadar devam etti ve yi ne dier bir Alman gelimesi -temelde beinci rotorun eklen mesinden ibaretti- Langer'in matematikilerini duraklatt. Onlar 24 saat almaya devam ettiler, ama dokuz ay sonra, onlar henz bir sonuca ulaamadan Almanlar Polonya'y i gal etti. Onlar da Enigma'nn kopyasn paketleyip Paris'e katlar. Fransa'nn bakentinde, Polonyallar ans eseri Bertrand ve ngiliz GCHQ'nun temsilcileriyle karlatlar. Fransa'ya kar Alman tehdidinden dolay, mttefik hep birlikte u na karar verdiler: Enigma'y krma almalar, Polonyalla rn baarsn temel alp sonraki gelimeleri onun zerine in a edecek kaynaklara sahip, geni haberleme istihbarat ku rulular olan Byk Britanya'da devam edecekti.* Onlar he nz farknda olmasa da bu karar ok nemli sonulan dou racakt.

* Bertrand Fransa'nn gneyine kat ve orada Alman igalci glerine kar gizli bir kod krma operasyonu yrtt. 1943'te tutukland, ama bir Gestapo hapis hanesinden kap ngiltere'ye gitti. Hans Thilo-Schmidt, onun ehvetli Alman maa s, 1943'te bir Fransz eitmen tarafndan Almanlara ihbar edildi. Thilo-Schmidt su unu itiraf etti ve sonra onlardan kendisini vurmalarn istedi, nk bayan arka dal olmayan uzun bir hapis cezas onun iin katlanlmaz bir eydi. Almanlar 1943'n temmuz aynda onun isteini yerine getirdiler. Bu arada Polonyallar ngil tere'ye kat ve orada sava sresince Alman ifrelerini krdlar.

135

CASUSLUK

1940'm balarnda, Winston Churchill "en gizli kayna m" diye adlandrmaktan holand, hkmet istihbarat ulatrma operasyonuna bir ziyaret dzenledi. ngiliz casus luk kuruluunun bu kymetli parasn, Londra'ya den Al man bombalarndan korumak iin Londra'nn dnda, Bletchley Park'ndaki bir malikaneye tayan GCHQ Alman kod ve ifrelerini krmak iin her trl uzman ikmal ederek hzl bir genileme abas iindeydi kmaller arasnda niversite retmenleri, London Times'in satran editr, matematikiler, ve apraz bulmaca ba mls Anglikan bir rahip vard, ikmallerin byk bir bl m garip kiiliklere sahip ahslardan oluuyordu. Churchill bu ikmallere bir kez bakt ve yaverine yle fsldad: "Ben sana ters yz edilmemi tek bir ta brakmaman syledim; ama sylediklerimi harfi harfine uygulayacan beklemiyor dum dorusu." Onlarn arasnda daha da acayip biri vard: Alan Turing adnda zeki bir Cambridge matematikisi. Bu adamn zekas, sonunda Enigma'ya kar balatlan savata ok nemli bir rol oynayacak ve o zaman kendisi fark etmese de, modern bilgisayar devrimini balatacakt. Savatan nce Turing "ev rensel otomaton (kendiliinden hareket eden ey)" diye ad landrd bir dnce gelitirdi: mekanik bir ara, ift dei kenli kodlar zerindeki sembolleri okuyarak her trl mate matiksel problemi zecekti (bu bugn elle tutulan hesap makinelerinin bu kadar yaygn olmasn mmkn klan ma tematiksel bir hamleydi). Ama Turing'i bu kadar dikkat ekici bir karakter haline getiren onun acayiplikleriydi: ngiliz poundunun her an -

136

ERNEST

VOLKMAN

kebilecei inancyla, tm parasn gm sikkelere harcam t, sonra da onlar kleler halinde eritip, Bletchley Park'na gmd ve bir mddet sonra onlar nereye gmdn unut tu. Ayrca kahve kupasn kskanan pek ok hrszn varoldu una inanyordu ve bu yzden alnmamas iin kupay oda sndaki kalorifere zincirledi. Krk kyafetleriyle, uzun sa ve fiyonklu ayakkab bayla klasik dalgn bir profesr gr nm izen Turing, soyut matematiin daha derin boyutlar na odaklanmt, bu alanda alan insan says parmakla sa ylrd. Onun hakknda bilinenler bu kadard. Bilinmeyenlerse karanlk bir sr gibiydi. Turing bir homosekseldi ve o d nemde Britanya'da homoseksellik ciddi bir sutu. Geceleri Bletchley'in evresindeki sk gvenlikten gizlice savuuveriyor, barlar gezinerek kamyon ofrleri bulmaya alyordu. Vazife saatlerinde, Turing'in dikkate deer zihni gc Enigma problemi zerinde younlayordu. Bir gn Polon yallarn matematiksel yaklamlarn incelerken, onlarn bombi (bu ismi popler bir Polonya dondurma markasndan almt) adn verdikleri bir aracn zekice dizayn edilmi ya ps dikkatini ekmiti. Bu ara Enigma'nn ifreleme ynte mini taklit etmek iin onun rotorlar yerine bir dizi tekerlek kullanan hnerli bir mekanizmaya sahipti. Bir gn Turing kritik bir anlay gelitirdi: bombi'nin hafzas yoktu, bu yz den nceden ald hibir bilgiyi geri arp kullanamyor du. Turing, bilgi depolayabilen hafzaya sahip bir bombi ta savvur etti. ifre analizciler bylece anahtar izelgesinin mmkn olan her trl kombinasyonunu kaydeden bir ma kineye sahip olacaklard ve bu kombinasyonlarla kesintiye uratlm bir Enigma mesajn karlatrabileceklerdi.

137

CASUSLUK

Turing kendi bombi'sini ina etti. O, bakr renkli, 210'a 210 cm llerinde ok geni ve irkin bir aletti, onun bulduu algoritma yardmyla, Enigma izelgelerinin mmkn olan kombinasyonlarna gre deiebilen elektromanyetik cihaz larla doluydu. Turing onu bronz tanra olarak adlandrd. Tanrann fonksiyonu rotorlarn ilk pozisyonunu zmekti. Bu grev, anahtar izelgelerinde kolay hatrlanabilen harf kombinasyonlarn -ABC veya XYZ gibi- kullanmak gibi k t bir alkanl olan Alman kod memurlar sayesinde ko laylamt. Turing dnyann ilk gerek bilgisayarn retmiti; o Bronz Tanra'y bugn milyonlarca masann zerinde duran makinelerin boyutuna getirmek ve zarifletirmek iin tran sistor teknolojisinin geliimini salad. Bu arada Turing'in icad ksa zamanda pek ok Enigma mesajnn deifre edil mesini de mmkn kld. Bir yl iinde, Bletchley Park per soneli -says on bin kiiye ulamt- Enigma mesajlarn gnderildii kadar abuk zmeyi baarmt. Kod ad ULTRA olan operasyon, ne kadar deerli oldu unu, Fransa iin yaplan savata ingiliz ve Fransz gleri nin yolunu kesmeye hazrlanan ezici Alman askeri kuvvetle rini ele vererek ispatlad. nceden bu uyary alm olmalar bu glerin byk bir ounluunun Dunkirk'ten tahliye edilmesini salad. Bundan sonra da, ULTRA grlmeye deer baarlara imza att: ngilizlere kar savaan bombaclara ve askeri filo lara verilen Alman emirlerini okuyarak, zaten sayca Alman lara gre ok eksik olan ngiliz glerinin maksimum etki ya-

138

ERNEST

V O L K M A N

ratmas iin anahtar noktalarda toplanmasn salad; Alman denizaltsna ve konvoylara kar dzenlenecek olan koordine saldrlara ilikin Enigma mesajlarn zerek; Alman Ma real Erin Rommel'in malzeme ve tankn az olmasndan ika yet eden mesajlarn okuyarak, ingiliz glerinin onu en g sz olduu yerde, El Alamein'de, bozguna uratmasnda et kili oldu.* ULTRA savan kazanlmasnda esas rol oynad. Yakla k be yldr, tm nemli Alman askeri iletiimi, dmanlar iin ak bir metin gibiydi. Bylece Alman istihbarat, tam olarak Mttefiklere, Hitler'in istihbarat kurulularn incele me frsat verdi. ULTRA'nn salad art bir dier avantaj: Mttefiklere aldatmaca ve ift tarafl ajan operasyonlarnn ne kadar etki li olduunu grme imkan salamasdr, nk Alman istih barat bu operasyonlarn deerlendirmesini ve onlara gste rilen tepkileri yine Enigma araclyla tartarak Mttefikle rin bunlardan haberdar olmasna neden olmutur. ULTRA'nn hayret verici bu baars akla u soruyu getiri yor: Almanlar nasl bu kadar uzun bir sre kandrlabilmiti? Bunun iki sebebi vard. lki ngilizlerin sonradan Ameri kanlarla birleerek en ufak bir szntya bile izin vermeyen olaanst bir gvenlik kurmalar. Her nemli ULTRA deif-

* Ama yine de ULTRA her derde deva deildi. rnein, o 1941'de Almanlarn, Balkanlara saldr hazrlklar iinde olduunu belirledi, ama alnan ifreli veriler as lnda tam olarak Balkanlardan bahsetmiyordu. Bu yzden Alman saldrs ngilizle ri tamamen gafil avlad. Keza, 1944'teki stnlk Sava olarak bilinen Alman sal drs, Mttefikler iin tam bir srpriz oldu, nk saldr emirleri sadece kara yo luyla gnderilmiti.

139

CASUSLUK

resi ok dikkatli bir ekilde yrtlyordu, bylece Almanla ra Enigma'nn srlarnn zldn belli edecek, zellikle de muhtemel Alman hareketine kar yaplacak her hangi bir askeri harekete dair ipucu verebilecek durumlardan kesinlik le kanlyordu. SLU (zel rtibat nitesi) olarak bilinen, ULTRA'nn zel gizli ajanlarndan oluan bir grup, ifreleme sonularn, onlarn kesinlikle bildirilmesi gerekli olan blge lerdeki byk komutanlara datyordu. Yaptklar iin ne minin farknda olan on binden fazla ULTRA alan dikkat sizce sarfedilen bir fsltnn bile sava kazandracak olan bu silah tehlikeye sokabilecei korkusuyla, bu srr titizlikle sakladlar. (1974'te ngilizler nihayet ULTRA'nn varln aka beyan edene kadar, sessizliklerini korudular.) kincisi, Oberkommandos der Wehrmacht Chifrierabteilung (OKW/chi ifre brosu)'un adamlar, Enigma'dan ve onun gvenliinden sorumlu olan organizasyon, byle inanlmaz bir makinenin zlebilecei fikrine kendilerini hazrlamamlard. Bu adamlar Enigma'y gelitirdiklerinde onun da yankll konusunda tarafszdlar, ama ondan sonraki her gelime onlar Enigma'nn kesinlikle zlemeyeceine inan drd. mkanszn gerekleebileceini, onlarn akllarndan daha stn olan akllarn, onlarn rettikleri nesneyi malup edebileceini hi dnmediler. Bu inan el altndaki delillere ramen devam etti. Alman ya'nn tutarl haberleme kuruluu, Forschungsamt yetersiz kaynaklarna ramen Mttefiklerin etkileyici kodlarna kar lk eit derecede etkili ifre krma operasyonlarna imza at t. Ayrca bu kurulu Birleik Devletler Ordu Hava Gleri kodunu krmay baard ve bylece 1943'te, Romanya'daki

140

ERNEST

VOLKMAN

Ploesti petrol alanlarna yaplacak saldrlar nceden ren di. Almanlar uaksavar toplarndan kurduklar tuzaklarla Amerikan bombaclar katlettiler. Forschwigsamt en nemli Amerikan diplomatik ifresini krmay da baard, bu baa ryla Almanlar Mttefik liderlerin Casablanka'da, Kuzey Af rika'da, bir konferans dzenleme planlarn rendiler. Al man SD'si Churchill, Roosevelt ve Stalin'e suikast dzenleme karar ald; ama Forschungsamt evirmeni aldklar mesajdaki Casablanka'nn (spanyolca'deki karl "beyaz saray") as lnda bir ifre olduuna ve toplantnn Alman eriiminden uzak bir yerde, Washington D.C.'de olaca sonucuna ulat. Forschungsamt ayrca gemi konvoylarnn bulunduu blgeyi gizlemekte kullanlan yksek derece OSS (Stratejik Servisler Ofisi) kodlarn, ifrelerini ve yurtdndaki Birleik Devletler ataelerinin gnderdii pek ok ifreli iletiyi krd. Bu baarlar, hibir ifre sisteminin kesin saldr karsn da kati bir dayankllk gsteremeyecei konusunda Enig ma'nn savunucularnn gzn amalyd. Almanya'nn drt taraftan sarld gne kadar OKW/chi'nin uzmanlar, organizasyonlarn bu ekilde telaffuz etmeyi tercih ediyor lard. natla Enigma'nn gvende olduuna inandlar. Ne za man Amiral Kari Doenitz - Alman denizaltlarmn komutangibi biri skntl bir ekilde 1943 yl srasnda bir ayda kay bedilen 43 denizaltnn belki de dmann, denizalt filolaryla olan Enigma grmelerini okumasndan kaynaklandn dile getirse, OKW/chi yeniden gven tazeliyordu: Alman de nizalt haberlemesi iin gelitirilmi alt-rotorlu zel bir Enigma bir sekstilyon (36 sfrl say) olas balang izelge sini retebiliyordu, yani 1036 farkl anahtar denemesi gerekletirebiliyordu. Hi kimse byle kark bir makineyi "bili nen metotlarla" zemezdi.

141

CASUSLUK

OKW/chi'nin savata hayatta kalmay baaran ve 1974'e kadar yaayan adamlar, tamamen ok olmu bir biimde, onlarn imkansz dedikleri eyin yllarca nce baarldn reneceklerdi: Enigma oktan zlmt. Onlar ayrca bu baardan en ok Alan Turing adndaki tannmam bir Cambridge matematikisinin sorumlu olduunu renecek lerdi. Ama bu zaferine ramen Turing'in hayatnn bir traje diyle sonlanacandan habersizlerdi. 1945'te, Turing ilk akna, saf matematie geri dnmt ve "bilgisayar" -devrimci bir kavram- diye adlandrd bir makine zerinde almaya balamt. Makinenin iinde i lemleri yapacak bir program yklyd, bununla birlikte ma kinenin yan grevlerini yerine getirmesini salayacak ve son ra programa geri dnecek olan "ast rota (subroute)" kavra myla adlandrlan bir ksm daha vard. Ama o, fikirlerinin yava yava bugnn bilgisayar dnyasnda zirveye ulat n grecek kadar yaamad. 1952'de on dokuz yandaki i siz bir fabrika amelesiyle yaad "gayri meru iliki" dola ysyla tutukland. Ondan hapis cezas ile deneysel hormon tedavisi arasnda seim yapmas istendi. O deneysel tedaviyi seti, ama onlar Turing'in gsnn byk oranda genile yip ona iddetli straplar vermesine sebep oldular. Bu stra ba ve hor grmelere daha fazla dayanamayarak, 1953'te bir sabah ev laboratuarnda siyanrl bir karm hazrlayp ie rek intihar etti. Vcudu yakld ve klleri savruldu, ikinci Dnya Sava'nda zafer kazanlmasna bu kadar katkda bu lunan byle bir adam iin hibir ant dikilmedi. Yaklak drt yl sonra onun ld gnn ertesinde, Byk Britanya'da homoseksellik su olmaktan kt.

7 TAHMINLE VE TANRYLA SIHIR OPERASYONU 1936-1945 Tokyo Apak Ortada

Sper gizli bir casus tekilata iin, bu mekan Frank B. Rowlett'in gzne pek de uygun grnmedi. Washington D.C.'deki eski Levazm Binas'nn kesine zar zor sdrlm, silahl korumalar, kimlik rozetleri, giri k kaytlar gibi sk gven lik aralar olmayan kasvetli bir ofisti. Duvar dekorasyonu D N olarak okunan tek, geni bir iaretten ibaretti. Ofisi, Birleik Devletler Ordusu Sinyal/Gnderge stih barat Servisi'nin (SIS) karargh olarak resmetmek zordu, 1929'un kk Amerikan istihbarat kuruluu iinde olutu rulmu bu yeni tekilat bir srd, bu yzden sadece birka ki i onun varlndan haberdard. Hatta ok az onun yetkileri nin - yabanc uluslarn iletiimini kesintiye uratp okumakfarkndayd.

144

ERNEST

VOLKMAN

Rowlett, SIS'e masann arkasnda oturan William R Friedman adndaki zayf ve kel adam -SIS'in efi- tarafndan arlmt. Friedman, parlak bir matematiki olan Rowlett'i, "heyecan verici bir macera" diye adlandrd tam olarak ne olduu belli olmayan bir grev iin ikmal etmiti. Bu macera, Friedman'n aklad gibi, dnyann en nemli kod ve if relerini krmak iin bir meydan okuma olacakt. Rowlett a rd: ifre ilmine dair hibir ey bilmiyordu, o zaman neden Friedman bu kadar hevesle onun yardmn istemiti? ok ynl yerine koyma (alfabelerin birbirinin yeine kullanlma s) gibi karmak eylerin gizli sakl dnyasnda bir matema tikinin nasl bir yarar olabilirdi ki? "Cevab ak olacak," dedi Friedman. Aniden, Rowlett'e u soruyu sordu: "ifre zme ilmi (cryptanalysis) hakknda ne dnyorsun?" "Daha nce hi duymadm" diye yantlad Rowlett. "Tabi ki" dedi, Friedman glerek "imdi uydurdum." Bu merak uyandrc ksa konuma zerine, Rowlett SIS'in ilk ikmallerinden biri olmay kabul etti. Zaman geldi inde, bir dzine daha olacakt ve onlar kriptoloji (ifre ilmi) tarihindeki en artc baarlardan birine imza atacaklard, yle bir baar ki, onun etkileri Fransa sahilinden Tokyo'ya kadar hissedilecekti. Sre iinde, belal bir miras brakacak lard. Gen matematiki ile papyon kravatl k ve zarif adam arasndaki bu konuma Amerikan iletiim istihbarat tarihin de bir dnm noktas oluturacakt. Sadece 12 yl nce, Amerikanlar Birinci Dnya Sava'na girdii zaman, tm askeriyede ifreler ve onlarn nasl z-

145

CASUSLUK

leceine dair bir eyler bilen topu topu kii vard. Avrupa l uluslar gelimi ifre sistemlerinin kurulmas ve dmanla rnn ifrelerini kracak istihbarat tekilatlarnn yaygnlat rlmas zerine amansz bir yar balattnda, yeni Birleik Devletler Sava Departman telgraf kod kitaplarn henz da tlyordu -yerel bir Washington ticari matbaas tarafndan basldktan sonra. Herhangi bir gvenlik snrlandrmas iermiyordu. Dehete dm olan ngiliz istihbarat uzman lar, bir kod kitabnn cadde zerindeki kk bir matbaa ta rafndan baslmasnn, hassas iletiimi korumada etkili bir yol olmadna dikkat ekti. ngilizler onlara yeni kodlarnn tamamen yararsz ve bo olduunu sylediinde akna d nen Amerikanlar bunun ne anlama geldiini pek anlamam gibi grndler. O yln haziran aynda arpc bir deiim meydana gel di. Devlet Departman'nda gen bir kod memuru olan Her bert O. Yardley ifre ilmi konusunda gayet bilgili bir insand ve Amerika'nn ilk haberleme istihbarat tekilatn, MI8 de nilen Ordu stihbarat birimini kurmas iin ordu tarafndan ikmal edildi. Yardley, ok abuk bir ekilde, bat cephesinde Alman ifrelerine kar pek ok baar elde eden birinci snf bir tekilat oluturdu. Yardley'in ikmalleri arasndaki William F. Friedman, ok deiik artlar iinden bugnlere gelmiti. Romanya'daki Ya hudi katliamndan kam olan bir gmen ailenin olu olan Friedman bir genetiki olarak yetitirilmiti. 1915'te garip bir milyoner tarafndan genetik yaplar zerinde aratrma yap mas iin ie alnd; ama bu daha sonra Friedman'n hayatn deitirecek bir gelimeye dnt. Patronu, Shakespeare'in

146

ERNEST

VOLKMAN

pek ok oyununun Francis Bacon tarafndan yazldn is patlamaya takmt kafasn. Bu inancn temelinde yatan, Elizabeth dnemi edebiyat hakknda bilgisi olan birka insann da dnd gibi, Bacon'un yazlarnn bir ksmnda ifre serilerinin olduu dncesiydi. Friedman'dan bu hi zl memi ifreler zerinde almas istendiinde, ifre ilmine kar yeniden canlanm ocuksu bir ilgi duydu. Konu hak knda bilmesi gereken her eyi rendi ve Bacon'un ifreleri ne dald. 1917'de sava araya girene kadar geen srede pek fazla bir ilerleme kaydedemedi. Yardley, Friedman'n Bacon ze rindeki almalarndan haberdard, ondan ordu ifre krc larnn yetitirilmesi iin balatlan hzlandrlm eitim programn stlenmesini istedi. Bu vazife tamamlandnda (80 mezunun snf resmi, Bacon'n nl sz "Bilgi gtr" eklinde okunan bir kod iinde dzenlendi), Friedman Al man askeri kodlarn krmakla grevlendirildi. Kendisi gibi ifre ilmine tutkun olan kars Elizabeth ile birlikte Alman ana ordu alan kodunu krdlar. Bu arada, Elizabeth Fried man, Hindu milliyetilerinin Hindistan'daki karargahlar ile dnyadaki deiik devrimci militanlar arasnda yaplan g rmelerinde kullandklar ifreyi krmay baararak ngiliz leri byk lde etkiledi. Savan sona ermesiyle Friedman genetie geri dnmeyi dnd, ama kriptolojinin ekicilii ok daha glyd. Onun nnden haberdar olan Amerikan Telefon ve Telgraf irketi (AT&T) ona enteresan bir teklifte bulundu. irket sa nat yapm mkemmel bir ifre makinesi retmiti ve onu dnya piyasasna srmeden nce, Friedman'dan AT&T'nin

147

CASUSLUK

"knlamaz" diye dnd bu ifre makinesini zmeye almas istendi. Bu Friedman'n kar koyamayaca bir meydan oku mayd, hemen kabul etti ve gelecek 4 ay boyunca haftada ye di gn ve gnde 12 saat alt. Sonra bu bekleyiten sklan AT&T mhendislerine makinenin rettii her mesaj zd n bildirdi. Bu dikkate deer baarnn sylentileri Ameri ka'nn gelimekte olan istihbarat kuruluu arasnda hemen yayld ve ordu en kaliteli kod krma tekilatn kurma heve siyle Friedman'a yaklat. Derin vatanseverlikleri ve kripto loji aklar, ordunun Friedman' ve eini Sinyal stihbarat Ser visi olarak adlandrlan yeni bir tekilatn kurulmas ve ida resi iin sivil alanlar olarak kiralamasn salad. Fried man'a, tekilat nasl isterse yle ynetmesi ve ihtiyac olan kimi isterse ie almas iin kaytsz artsz yetki verildi. Friedmanlara yllk maa olarak 4,500 $ dendi. Daha sonra bunun haberalma istihbarat tarihindeki en byk pa zarlklardan biri olduu ortaya kacakt. Bu srada, Amerikan haberalma istihbarat kurum ara snda paylald. Friedman'n SIS'ma ek olarak, Donanma OP-20-G olarak bilinen gelimekte olan bir operasyon balat t ve Devlet Departman ilerde ok nl olacak bir birimi -Amerika'nn nc ifre bilimcisi Herbert O. Yardley'in y netimi altndaki "Siyah Oda"- ynetiyordu. Fakat 1929'da, Siyah Oda (Black Chamber), "centilmen ler birbirinin mesajlarn okumaz" eklinde tuhaf bir kararla Dileri Bakan Henry Stimson tarafndan kapatld. Bu ifa de, btn byk glerin birbirlerinin grmelerini gizlice dinleme abas iinde olduu yirminci yzyl balarnda, d

148

ER NE S T

VOLKMAN

ilikiler hakkndaki korkun ihmali ele veriyordu. Ve tabi Bi rinci Dnya Sava'nn herkese rettii gibi, bir ulusun ni yetleri hakknda elde edilen istihbarattan daha iyi bir kaynak olamazd. Tehlikeli bir dnyada bu istihbarat kanlmazd. Siyah Oda diplomatik ifrelerle ilgileniyordu, bu kurum kapatlnca imdi bu grev Friedman'm tekilatna devredil di. O da bulabildii en iyi yedi matematikiyi ikmal etti ve onlar kriptolojik sanatlar hakknda eitmeye balad. Mate matikiler Friedman'm neden ok aktif bir ekilde onlar ik mal ettiini ancak bu eitim srasnda anladlar. Friedman derslerinde, kriptolojinin (bir ifre tasarlama ve krma bilimi) yzyllardr, bir kodu veya ifreyi aa ka ran gizli yaplar grebilecek zekaya sahip kiiler tarafndan yrtldn anlatt. Onlar sezgiyle hareket ederler, onla rn gizli mesajlar zme yntemleri sezgilerine dayanr. Bu "allmn dndaki beyinler" tam manasyla "tahminle ve tanryla" iler dedi Friedman. Ama Polonyallar gibi, byle yaklamlarn artk inanl maz derecede kompleks ifrelerin yeni dnyasnda; zellikle de hzla geliim gsteren ifre makineleri tarafndan retilen ler karsnda ie yaramayacan da fark etmiti. Bunun zm ise matematikte gizliydi; sadece bilim yine bilimin rettiini zebilirdi. Friedman, tm kat resmiyetine (hi kimse ona "Bay Fri edman" dnda bir hitapla seslenemezdi, hatta onunla yllar ca birlikte alm olanlar bile) ramen ona derin, sevgi do lu bir hrmet gsteren ve uyumlu bir takm ruhu sergileyen bu matematikilerden kk bir ekip oluturdu. Ve hayatn adamlarna adad, adamlar da onlarn gizli dnyasnda, ef-

149

CASUSLUK

lerini tanrsal zelliklere sahip bir insan gibi grdler ve ge lecek krk yl ondan hi ayrlmadlar. Uyank olunan her saati kriptolojiye adanm bir dnya lar vard. SIS alanlar arasnda Noel kartlar bile daima if reyle yazlrd ve her gnderici kimin daha zor bir ifre yaza ca konusunda dierleriyle rekabet ederdi. Friedmanlar, SIS alanlar iin verilen akam yemei partilerine ev sahiplii yapmaktan zevk duyard, ama misafirler uyank olmak zo rundayd. lk servisten sonra Friedmanlar ikinci servisin han gi restoranda yaplacan ifrelerle anons ederdi. Bu ikinci servis iin yeterince a olanlar, ayrca restorann adresini aklayan ifreyi zmek zorunda olurlard. Bu akl oyunlar SIS'in karlat engelleri aabilmesi yolunda gerekli pratii salyordu. imdiki grevleri, muhte mel bir savata Birleik Devletler'in potansiyel dman ola ca dnlen byk glerin nemli ifre ve kodlarnn zlmesiydi. 1930'da en byk ncelik Japonya'ya verildi, ikincisi ise Almanya'ya. Elde edilen veriler, her gn Birleik Devletleri'nin Pasi fik ve Atlas okyanusu etrafndaki snr blgesinde gizlice in a ettii radyo tevkif istasyonu andan akyordu. En kritik diplomatik ve askeri ifrelerin ilenmemi iletileri -diziler ve numaralarn be basamakl gruplar halindeki dizileri- Fried man ve ekibine veriliyordu. Onlar da saatlerce, masalarnda oturup bu numaralar retmi olan sistemi zmeye al yorlard: o tek seferlik bloknot kullanan "manuel" bir sistem mi, bir devrilim ifresi mi, bir ifreyi dier birini ifrelemekte kullanan bir "kafes" sistemi mi, sradan bir kitap kodu mu, rastlantsal ilaveleri olan bir kod kitab kullanan iletim kodu sistemi mi yoksa makine retimi bir ifre mi?

150

ERNEST

VOLKMAN

Friedman en zeki rencisi olan Rovvlett ile birlikte en e tin ceviz zerinde, Japonya zerinde younlaacakt. Kar latklar problem her zamankinin iki misliydi:, yalnzca Ja ponlarn en nemli diplomatik ve askeri grmelerini gizle mek iin gelitirdikleri ifre makinelerinin deil, ayn zaman da kompleks bir labirent olan Japon dilinin de stesinden gelmek zorundaydlar. Japonlar heceye dayanan bir yaz d zeni ile 5000'den fazla karakter kullanyordu, ama bu karak terler modern ifrelemede kullanlamyordu, nk karak terler nakledilemiyordu. Bu yzden Japonlar gizli grme lerinde kullanmak iin dil bilimi asndan pek ok incelik ve teferruat olan zel bir Latin alfabesi gelitirdiler. Ferbert Yardley farknda olmadan Japonlar gizli ileti imlerini ok daha delinemez bir hale getirmeleri iin kkr tarak her eyi daha da zorlatrd. Siyah Oda'nn kapatlma sndan sonra hem isiz kalmt hem de borsada hisselerinin birden dmesiyle iflas etmiti. Paraszlktan aresiz bir du ruma den Yardley, Siyah Oda'daki deneyimlerini ok satan bir kitapta toplad. Onun ifreli yazlar dnyasndaki hayret verici deneyimlerinin en dikkatli okuyucular Japonlard; bylece Japonlar Yardley'in Siyah Odas'nn 1920'lerde rutin bir biimde Tokyo'nun tm diplomatik trafiini okumu ol duunu rendi. Japonlar byle bir eyin yeniden olmamas konusunda kesin kararlydlar. Bunu baarmak iin hi kim senin kramayaca, ok kark ve gelimi bir ifre makine si retmeye karar verdiler. Sonu, gelecek on yl boyunca Friedman'm hayatna hkmedecek bir makinenin retilmesi oldu. Friedman ona EFLATUN kod adn verdi.

151

CASUSLUK

Yardley'in itiraflaryla donanan Japonlar zm iin n ce Almanya'ya yneldiler. Almanlar mttefiklerine bir Enigma makinesi verdi, ama Japonlar bununla yetinmediler. Makineyi inceleyen Japon teknisyenlerin dikkat ektii gibi, ma kinenin sistemi her ne kadar kompleks olsa da saldrlara da yankszd. Teknisyenler, Enigma'nn sinyallerinden i yap snn kefedilip bir kopyasnn yaplabileceini dndler, onlarn tahmini doruydu Enigma daha sonra bu yntemle alt edilecekti. Japonlarn bulduu zm Enigma'ya benzer bir maki nenin retilmesiydi, ama o ifte ifreleme sistemiyle daha ge ni bir makine olacakt -bunun anlam orijinal ifrelenmi me sajlarn spagetti benzeri elektrik devresi araclyla yeniden ifrelenmesi, bu devrenin klavyede her tua basldnda mate matiksel aklamann tesinde pek ok olaslk retmesiydi. Tipik zekalar ve alkanllaryla Japonlar, en kritik dip lomatik grmeleri iin, o dnemki en muazzam ifre maki nesini rettiler. Ona byle bir teknoloji harikas iin gayet s kc bir isim olan 97-shiki-O-bun In-ji-ki adn verdiler (alfabe tik daktilo 97). Balca zellii, 6 dereceli bir batarya ile 25 devre akm anahtarna sahip tek prizli kark bir elektrik devresine sahip olmasyd. Operatr hangi anahtarn kulla nlacana karar verdi, sonra da fii prize soktu ve makinenin rotorlarn iaret edilen pozisyona getirdi (anahtar her gn deitiriliyordu). Sonra operatr iletiye balant kurdu, onu nce kompleks elektrik sistemi araclyla ifreledi ve sonra ekstra gvenlik asndan yeniden ifreledi. Ayn anahtar kullanan alc tarafndaki makine bu ilemin tersini gerek letirip mesaj deifre edecekti.

152

ERNEST

VOLKMAN

Yeni makineden alnan ilk mesaj Friedman'a korkun bir meydan okumayla kar karya olduklarn gsterdi; nk bilinen tm metotlarla ilk ifre krma abalar sonu verme miti. Friedman, karsnda ok daha kark ve "kafes" zel liine sahip, Enigma benzeri bir makinenin olduu sonucu nu kard. ok cesur bir teebbste bulunmaya karar verdi: mesajlar matematiksel olarak analiz edilecekti, SIS bunlardan yola karak bu mesajlar retebilen permtasyonlar ve elektrik emalarn hesaplayacakt. Bu srada, SIS kendi tev kif mesajlar iin makinenin, SIS'e zg bir versiyonunu ina edecekti. Byle bir yntem daha nce hi denenmemiti. Bu yaklam kullanan ilk denemeler baarsz oldu ve bu baarszlk Friedman'n 11 diiye ykselmi olan personeli arasnda can skntsna sebep oldu. Daha nce pek ok dei ik ifreye kar kazanlan baarlar Friedman'n onlar "sihir baz" diye adlandrmasna neden olmutu ama, yetenekleri hakknda tekrar edilen moral verici konumalar bile, onlara Japonlarn fevkalade makinelerini zme konusunda ilham verememiti. 1938'e gelindiinde SIS iki yldan fazla bir sre dir EFLATUN'u zmeye alyordu, ama onlarn tm bu abalar en ufak bir ilerleme kaydedememiti. Mnih krizi nin patlak vermesi ve Japonlarn in'i igal etmesi zerine Friedman yaknda savan patlak vereceini dnd; bu yzden Japon grmelerini gizlice dinleme ihtiyac imdi her zamankinden daha fazlayd. 1939'un ubat aynda, Friedman, hedefe odaklanm bir hamlenin iyi sonular dourabilecei midiyle, adamlarna her eyi brakp sadece EFLATUN zerinde younlamalar n emretti. Gnde yaklak 24 saat alarak, Friedman ve si-

153

CASUSLUK

hirbazlar EFLATUN'a dnebildikleri her adan saldrd lar; kat ve kalemle silahlanm matematikiler hesaplama lar yaparken, Friedman n kiralad birka Japon dil uzman EFLATUN'un mesajlarn dikkatlice inceleyerek, ifreyi ele verebilecek dil yaplarn aradlar. Nihayet, bir su kanalnda yaklaan patla haber veren ilk kk su szntlar gibi, sihirbazlar EFLATUN'u delmeye baladlar. ncelikle, ar nazik Japonlarn, mesajlarda geen tipik ssl diplomatik selamlamalar alkanlk haline getir diklerini fark eden ("Emperyal Japon Hkmeti sizi bilgilen dirmekten onur duyar...") sihirbazlar, diplomatik mesajlarn banda ve sonunda tekrar eden kalplar bulmaya altlar. Bir sre sonra matematikiler yava yava ifreli harflerdeki dil yapsn kefetmeye baladlar. Onlardan biri, Genevieve Grotjan, ok kritik bir hamleyi gerekletirdi: Bu dil kalpla rnn matematiksel olarak yeniden yaplandrlmas ifrenin nasl altn ele verdi. Bu ok nemli bir admd ve sihir bazlar her zamanki gibi kendilerine kola smarlayarak bu ba ary kutladlar. 1940'n yaz aylarnda, Friedman bir EFLATUN makinesi retecek kadar bilgiye sahip olmutu. Makine tamamland nda ise, Friedman, ikizini hi grmeden bir insan klonlama teknolojisine edeer bir baarya imza atmt. Amerikan EFLATUN'u harekete geirilmiti -Friedman' memnun eden- ve tevkif edilen Japon mesajlarnn yzde 90'ndan faz las hemen deifre edilmiti. Artk Japonlar'n, en azndan kritik diplomatik mesajlar asndan ak bir kitapt okuna cak.

154

ERNEST

VOLKMAN

Fakat, gnlerce 18 saat youn alma sonucu elde edilen bu baarnn yaratt stres, Friedman'a darbe gibi indi. O yl aralk aynda Friedman sinir bozukluuyla kt ve ay hastanede yatt. Onun yokluunda, SIS'in sihirbazlar EFLA TUN zerinde elde ettikleri zaferin meyvelerini toplamaya baladlar. Kod ad SHR (bu isim Friedman tarafndan, ahsen, onun sihirbazlarna vg olarak seilmitir) olan operasyon, Amerikanlarn Japonya'nn omzundan gz gezdirmelerini salad. Onlar Japonya'nn Nazi Almanyas ile artan ittifak nn, l Pakt konusundaki grmelerinin ve hepsinden nemlisi Birleik Devletler'e kar artan bir soukluun fark na vardlar. Beklenmedik ekilde, Amerikanlar Nazi Alman yas hakknda da fikir edinmi oldu. Almanya hakknda bu fikirlerin olumasn, Berlin'deki Nazi taraftar olan Japon askeri ataesi Oima Hiroi salad. O Japon Hkmeti'ni savaa Hitler'in yannda girmesi iin ikna etmeye alyordu, bunun iin de Tokyo'ya Alman as keri gleri ve planlar hakknda uzun raporlar gnderiyor du -tabi hepsini EFLATUN yoluyla. 1941'in balarnda, S HR takm byk bir bomba elde etmiti: Hiroi'den, Hitlerin Sovyetler Birliini igal edeceini haber veren ve uak larn saysndan igalde yer alacak tmenlerin kimliklerine kadar pek ok detay ieren tam bir rapor alnmt. Bakan Roosevelt, bu paha biilmez istihbaratn ok acil bir ekilde Winston Churchill'e bildirilmesini emretti, Churchill de kay nan belirtmeden Stalin'i bu konuda uyard, ama Stalin bu na inanmad.

155

CASUSLUK

SHR Japonlarn, gneyde bir yeri vurma planlarn da rendi, ama Japon D likiler Bakan bu saldrnn hareket noktasnn Pearl Liman olduu konusunda bilgilendirilme miti. Bu yzden elde edilen ip ularnda bu yeri iaret eden bir bilgi yoktu. En yakn ip ucu 1941'in aralk aynda geldi, alnan mesajda Birleik Devletler'deki Japon diplomatlara sa hip olduklar kodlar yakmalar emrediliyordu, bu aka Ja ponlarn saldrmak zere olduklarnn kesin bir iaretiydi. Pearl Liman saldrsndan sonra, SHR Japonlarn sava makineleri hakknda ok deerli pek ok bilgi edindi. O, Ja pon sava emri ve askeri glerinin karakterleri hakknda ga yet doru bir tablo ortaya kmt: Japonlar Sovyetlere sald rarak Hitler'e yardm etmekten vazgemilerdi ve adalarn igal edecek bir Amerikan tehlikesiyle kar karya olsalar bile teslim olmayacaklard (atom bombas atma kararna se bep olan istihbarat). Buna ek olarak, SHR Berlin'deki Japon ataesi Hiroi'nin mesajlarn okumaya devam etti. Mesajlar dan biri muazzam bir katiyetle, Almanya'nn Normandiya blgesinde planlanan karmaya engel olabilecek olan byk kalibreli Alman silahlarnn bombardman uaklar ve do nanma toplar tarafndan tam isabetle vurulup yok edilmesi ni salayacak Alman askeri glerinin detaylarn veriyordu. Alman Enigmas'nda olduu gibi, neden Japonlarn hi bir vakit EFLATUN'un zlebileceinden phelenmedii sorusu kyordu ortaya. EFLATUN mucizesini reten Japonlar, Almanlar gibi, byle kurnaz bir makinenin insanolu ta rafndan asla zlemeyeceine inanmlard. Ama Japonlarda buna inanmalarn salayacak bir neden daha vard: Japon haberleme kuruluuna nfuz eden bir kibir. Japonlar, Bat

156

ERNEST

V O L K M A N

zihniyetinin EFLATUN'un ifrelerini zebilecek kadar yete nekli olmadna inanmt; nk byle zihniyetler komp leks Japon diline hakim olmay hayal bile edemezlerdi.* Fri edman'm Japonca konuan sihirbazlar bunun yanl bir ka n olduunu ispatlad. (Japonlarn teslim olmasndan sonra, SIS takm hl alan bir EFLATUN makinesinin olup olma dn aratrd. Japonlar onlarn hepsini yok etmilerdi, sa dece onlarn Berlin eliliinde sekiz paraya ayrlm ve son ykm bekleyen bir makine vard. Her ey Friedman'm be yl nce dikkatle EFLATUN'un bir kopyesini yaparak ne b yk bir baar elde ettiini gzler nne seriyordu.) Savan sonlarna doru SIS personelinin says 9.000'e ykselmiti, bu personel ksa bir sre sonra, Souk Sava'ta kullanma sokulacak olan Birleik Devletler merkezi istihba rat abidesi Milli Gvenlik Tekilat'nn (NSA) oluturulma snda kaynak olarak kullanlacakt. Friedman NSA tarafn dan, onun organize edilmesinde ve dier birka ulusla ba lantl alacak evrensel bir istihbarat ann kurulmasnda zel danman olarak almas iin kiraland. Ama Fried man, kendisinin meydana getirdii ve Frankenstein olarak grd bu kurumdan zamanla uzaklaacakt. NSA'nn dnyadaki hemen her elektronik sinyali souran, yakn mt tefiklerinin mesajlarn rutin bir biimde deifre eden, Amerika'daki politik muhalefete kar yerel casusluu kullanan ge ni gc karsnda, mutsuzluu artan Amerikan kriptolojisi-

* nancn hakikat zerindeki nadir stnlne vg: 1984'te Japonya'nn kinci Dnya Sava ordu sinyal kuruluunun yaayan son yelerinden biri Kamaga Kazui, bir dergi makalesinde Amerikanlarn hibir zaman Japon kodlarn kra madn belirtip, kodlarn sava srasnda da gvende olduunu iddia etti

157

CASUSLUK

nin en kdemli yesi ban elleri arasna alp figan edecekti, "Ben nasl oldu da bu eyin iine girdim?" Bu durumdan honutsuz olan NSA, sonunda Fried man'n gvenlik anlamasn feshetme karar ald. Bylece NSA ve Friedman ortakl bldler. 1969'da Friedman vefat etti ve tam askeri onurla Arlington'a defnedildi. Baz arkadalar tamamen ifreli yazlm bir lm ilan n gazeteye ekleyerek onun lmne damga vurdular. Riva yete gre, o ifre asla zlemedi.

REBEKA'YA ANAHTAR AKBABA OPERASYONU 1942 l Tilkisinin Krletirilmesi

1942'nin bir mays sabahnda, stleri toz olmu ve scak gnete yanm olan iki adam Bat l'nden kp Msr'da ki Assiut yaknlarndaki bir ingiliz ordu kampnn nnde belirdi. Adamlar aniden ortaya klarnn, Mareal Erwin Rommel'in Afrika Korps'un birka yz mil batya doru M sr' igal etmi ve Svey Kanal'na doru ilerledii gerei ne ramen, etrafta devriye gezinen askerleri alarma geirmemi grnmesine ardlar. Kampta, bu iki adam -biri Amerikan dieri Msrl- as kerlere lde bir keif gezisi iin ciplerini srerken kaybol duklarn ve sonunda aralarn orada brakp yola koyul duklarn sylediler. Askerlerden biraz su rica edip, Kahire'ye nasl geri dnebilecekleri konusunda yardm istediler.

160

ERNEST

VOLKMAN

Askerler bundan daha yardmsever olamazlard. Adam lara ay kaynatp, sihirli ingiliz iksirinden ikram ettiler ve Kahire'ye giden bir tren bulabilecekleri Assiut'taki tren istas yonuna nasl gidebileceklerini tarif ettiler. Adamlar biraz ho be iin oyalandktan sonra yollarna devam ettiler. Onlar gzden kaybolur kaybolmaz, ordu kampndaki radyo verici sinden Kahire'deki ingiliz istihbarat karargahna bir mesaj gnderildi: K PAKET ULATI. Ve bylece kinci Dnya Sava'nn ok tuhaf casus oyunlarndan birinin - Afrika Korps'un kaderini, Msr'n ge leceini ve Ortadou'daki ngiliz emperyalizminin k n anlatan garip bir destann- ilk perdesi ald. Tm bu so nular srekli gsterilen casusluk beceriksizliinin tipik bir rnei olan Alman istihbaratnn inanlmayacak derecede toy operasyonundan cereyan etti. Ama bu olay Almanlara paha lya mal olacakt. Bu iki adam Assiut'da trene bindikleri srada yanlarnda tadklar belgelere gre biri Hseyin Cafer adnda beyaz tenli bir Msrl, dieri ise Peter Monkaster adnda bir Ameri kalyd. Aslnda, Cafer'in gerek ismi Johann Eppler'di ve Monkaster ise gerekte Hans Gerd'di. Msr'da Alman istih barat kurmak ve Rommel'in bu lkeyi fethi iin hazrlk yap makla grevlendirilmi Abwehr ajanlaryd. Bu en usta casus lar iin bile gayet korkutucu bir grevdi, kald ki iki adam hibir ey demekti. Aleksandria'da varlkl bir Alman ailesinde dnyaya ge len Eppler, 28 ylnn byk blmn kumar oynayarak ve Kahire'deki kahvehanelerde taklarak geiren bir playboy olarak harcad. Ortadou'da maalar bulmakla grevlendiril-

161

CASUSLUK

mi ve Trkiye'de yaamn srdren nemli Abwehr ikmalcisi Paula Koch 1938'de Kahire'ye gitti. Orada bulunduu s re boyunca Eppler'den gzn ayrmad; nk bu adamn Almanca ve Arapa'y akc konumas, ok az potansiyel maann sahip olabilecei bir profile uyuyordu. Abwehr'in Ortadou'da ingiliz etkisinin ayan kaydrmak iin ina edecei geni istihbarat plan erevesinde, Eppler karlma yacak bir ikmal hedefiydi. Koch, onun Alman vatanseverli inden faydalanarak ve Alman istihbarat iin ne yapmas gerektii konusunda tam bilgi vermeden onu Abwehr e kay detmeyi baard. Paul, ona imdilik uykucu olmasn syledi. Eppler 1939'un Temmuz ayna kadar baka haber alamad. Paul onu harekete geirdiinde ikinci Dnya Sava'nn pat lak vermesine sadece birka ay vard. Eppler ncelikle, bir s re, Hitler'in ingiliz kart Arap liderlerle yapt grmeler de Arapa evirmenlik yapmas iin Almanya'ya gnderildi ve sonra Alman radyolar iin Arapa propaganda yaynlar yap t. Bunlardan sklan Eppler ne zaman gerek bir casus gibi g revlendirileceini merak ediyordu. 1942'nin Mart aynda beklenen an geldi. Abwehr nce onu casusluk mesleine ilikin ksa bir eitimden geirdi ve sonra Rommel'in Libya'daki karargahna gnderdi. Orada tipik bir Abwehr ikmali olan Hans Gerd ile eletirildi. Birinci Dnya Sava'nda ngilizlerin kontrolne gemeden nce Al man Dou Afrika's olan blgede dnyaya gelen Gerd, koyu bir ngiliz kartyd. Yirmi alt yllk yaamnn byk bl mn kaba ve dayankl bir gezgin olarak geiren Gerd, ngi lizce'deki akcl sayesinde Abwehr tarafndan ikmal edil mi ve radyo operatr olarak yetitirilmiti.

162

ERNEST

VOLKMAN

Eppler ve Gerd'e, Almanya'nn Ortadou'daki en hzl istihbarat operasyonu olarak tanmlanan plan hakknda zet bilgi verildi. O an bu, Eppler'e casus romanlarndan km bir ey gibi geldi: o ve Gerd Bat l'nden geerek Msr'a gizlice gireceklerdi. Bu baar Macar asll nl l kaifi Laszlo von Almasy'nin rehberlii altnda kazanlacakt. Ora dan Kahire'ye ynelecekler ve orada Eppler -Cafer ad altn da gizlenecekti ve bu soyad ona, doal olarak, dul annesiyle evlenen Msrldan gemiti- tembel playboy kiiliine yeni den brnecekti. Gerd Peter Monkaster adna dzenlenmi bir Birleik Devletler pasaportuyla, Eppler'in zengin Ameri kal bir arkada gibi davranacakt. Kahire'de bir yere radyo dzeneini kuracak ve Eppler'in toplayaca istihbarat bura dan merkeze ulatracakt. Aslnda Eppler'in iki grevi vard. Birincisi, Msr'daki ngiliz askeri gleri hakknda detayl bilgi toplamakt, zel likle de Rommel'in Msr'1 igaline kar batya ynelen g ler hakknda. kincisi ise, Msr' ngiliz igalinden kurtarmak iin Almanlardan yardm isteyen bir grup muhalif Msr or du subayyla irtibata gemekti. Enver Sedat adnda gen bir subay tarafndan ynetilen grup, ayaklanma karma planla rna yardm eden Almanlara bunun karlnda ngiliz g leri hakknda istihbarat toplayacakt. Tm bunlar ok hrsl bir istihbarat giriiminin parala ryd ve en uygun artlar altnda bile byle bir giriimi baa ryla yrtebilecek ok fazla ajan yoktu. Grev, Eppler'in ye teneklerinin ok tesindeydi; g bela eitilmiti ki ok sk bir ngiliz gvenlik sistemi altnda nasl ngiliz askeriyesi hakknda istihbarat toplamas gerektiine dair en ufak bir

163

CASUSLUK

fikri yoktu, ayn ekilde muhalif Msr ordu subaylarna nasl yardm etmesi gerektiini bilmiyordu. Olaylar daha da yokua sren, Abwehr'in de Eppler ve Gerd'in bu hrsl vazifeleri nasl yerine getirecekleri hakkn da pek bir fikrinin olmamasyd. Eppler'i huzursuz edense ona sadece Kahire'de ikmal edilmi dier aktif ajann isminin verilmesiydi: o Msr'daki en nl gbek danss Hikmet Fa tmi idi. Kinci bir ingiliz kart (duygularn dikkatlice gizli yordu) olan Fatmi Almanlara hizmet etmekteydi. Belki de Eppler'deki huzursuzluu sezmi olduklarn dan, Abwehr denetileri ona Rommel'in en gizli silah olan ok byk bir srr akladlar. Eppler'e Almanlarn Rom mel'in ndeki birliklerinden baya uzakta ileyen ve radyo tevkif operasyonlar hakknda zel eitim alm sekin bir komando birlii olduunu anlattlar. Onlar ngilizlerin en ge ri saflarna kadar derinlemesine szmlar, telefon hatlarna gizlice balant kurmular ve ulaabildikleri her radyo sinya lini tevkif etmilerdi. Tevkif edilen her ey Rommel'in karar gahna gnderilmi; kodlanm ve ifrelenmi materyaller haberalma istihbarat tarafndan zlmek zere Alman ya'ya iletilmiti. 1942'nin balarnda komandolar petrol yataklarna arp tlar; yani Kahire'deki Birleik Devletler askeri ataesi Albay Bonner Fuller'den nakledilen mesajlar tevkif etmeyi baard lar. Amerika'y savaa sokmaya hevesli olan ngilizler, Ful ler'e Kuzey Afrika konusundaki askeri planlarn en ince de taylarna kadar anlatyorlard. Fuller bu bilgilerle birlikte, n gilizlerin Msr' Afrika Korps'a kar koruyup korumayacak-

164

ERNEST

VOLKMAN

lar konusunda kendi uzman deerlendirmelerini Washington'a bildiriyordu. Almanlar Fuller'in naklettii mesajlarn SYAH diye bilinen olduka dk seviyeli Birleik Devletler diplomatik koduyla kodlanm olarak gnderildiini kefet tiler. Bu kodlar kolayca krld ve Rommel iin, ngiliz askeri planlarnn iine bakan paha biilemez bir pencere ald. Bu, Malta Adas'ndaki nemli hedeflerin tehis edilmesi, Alman larn yenebilecei baz byk deniz konvoylarnn saptan mas ve ngiliz komandosunun geni apl baskn -Almanla rn ar kayplar vererek yenilgiye uratt- hakknda nce den bilgi vererek ldeki birka byk saldrda ngilizlerin alt edilmesini salad. Ama Abvehr'in fark ettii gibi, bu istihbarat emesinin srekli akacana dair bir garanti yoktu (gerekten de akma d, 1942'nin yaznda ULTRA sznty fark etti ve onu kapat t). Bylece Eppler, en azndan ncelikli olarak, SYAH istih baratnn devamn salamak iin arka plana gerilen bir par maklk gibi hizmet edecekti ve sonra o kapatlrsa onun yeri ni dolduracak baka bir istihbarat kayna bulacakt. O elde ettii istihbaratlar lde pusuya yatm olan komando tak mna, Daphne du Maurier'in mehur roman Rebecca'y kod olarak kullanp radyo vericileriyle iletecekti. Sahte belgeler, bir radyo ve 80.000 dolar deerindeki n giliz poundlaryla donanm olan Eppler ve Gerd ldeki yolculuklarna baladlar. Almasy'nin rehberliinde birka hafta yasak arazileri getiler; ta ki, bu Macar rehber onlar us taca Assiut yaknlarna getirip brakana kadar. imdiye kadar her ey yolunda gidiyor gibiydi; ama as lnda ngilizler her eyin farkndayd. Bu iki adam lden

165

CASUSLUK

geirme grevini yerine getiren Almasy bu baary Libya'daki Abwehr kararghna rapor etti, haber buradan da ENGMA yoluyla Berlin'e iletildi. ULTRA hemen mesaj de ifre etti ve ingilizler iki ajann Msr'a gizlice girdiinden ha berdar oldu. Almasy'nin mesaj onlarn kimliklerini belirtmi yordu; ama ingilizler snrdaki askeri menzillerini blgede gezinen ve neden orada olduklarna dair inandrc nedenle ri olmayan iki adama dikkat etmeleri konusunda uyard. Ay rca adamlara engel olunmayacakt; ingilizler oyuna ayak uydurup ne olacan grmek istediler. Daha sonra da Assiut'daki menzilden iki adamn Kahire'ye doru ilerlediine ilikin rapor iletildi. Hibir eyin farknda olmayan Eppler ve Gerd Kahire'ye ulat. Eppler gbek danss Fatmi ile kontaa geti; Fatmi onlara kalabilecekleri bir yer ayarlayacakt. Onun ilk buldu u yer pek uygun deildi, oras etraf yksek binalarla sarl m bir apartmand ama bu yksek binalar radyo alc ve ve ricilerini engelleyebilirdi. Daha sonra o Nil'e demir atm y zen bir ev buldu. ki adam evi savurganca dediler, bu eya larn arasnda Gerd'in vericisini saklad ssl bir radyo ka sas da vard. Bylelikle Abwehr'in AKBABA (KONDOR) olarak adlan drd operasyon harekete hazrd. Gerd Rommel'in koman dolarna gvende olduklarn belirten ilk kodlanm mesaj gnderildi. Komandolar mesaj karargaha naklettiler ve son rasnda Berlin'e ulatrlan rapor ngilizleri ULTRA aracl yla harekete geirdi. Onlar yalnzca Kahire'de gereklee cek olan Abwehr operasyonundan deil, ayn zamanda lde bir yerden yayn yapan belirlenememi bir radyo ssnden

166

ERNEST

VOLKMAN

haberdar oldular. ngiliz radyo yn bulma cihaz altrld ve radyo ssnn yeri belirlendi. Yaplan basknda Rommel'in iki komandosu ele geirildi. Onlar hibir ey akla madlar; ama ele geirilen malzemeler arasnda garip bir ey vard: Rebeka adl romann bir kopyas. ngiliz kar istihbara t kitab dikkatlice inceledi ve kitap kapann i ksmnda sa st kede kk bir leke fark etti. Mikroskopla bakld nda "50 escudos" kelimeleri grlebiliyordu. Bu Portekiz para birimiydi ve Lizbon'da yaplan bir kontrol sonunda, l de ele geirilen bu kitabn aslnda Alman Bykelilii'ndeki Alman askeri ataesinin ei tarafndan birka ay nce Liz bon'da bir kitapdan alnan alt kitaptan biri olduu ortaya kt. ngilizlerin, bu elde edilenlerden yola karak Kahire'deki iki maann mesajlar nakletmede kitap kodu olarak Rebeka'y kullanacaklar sonucunu karmas olduka basitti. Ye tenekli kod krclar iin, zellikle de kitap ellerindeyse, bir kitap kodunu krmak ocuk oyuncayd. Bu kod krclar sa brszlkla ilk mesaj nakillerinin gereklemesini beklediler. Ama hi olmad; Gerd vericisiyle ciddi problemler yayordu ve onu bir trl altramamt. Gerd onu tamir etmeye alrken, Eppler de maske kim liini oluturma giriimindeydi. Kahire'nin gece klplerinde ona verilen 80.000 dolar deerindeki poundlar msrife har cayan bir playboy roln oynamaya balamt bile. Ama Eppler'in cmertlii Abwehr operasyonunun dier bir hata yapmasna sebep oldu. ngilizler kendi paralarn izlemek iin sk bir para birimi kontrol tesis etmilerdi; ksa bir s re sonra onlar bu poundlarn Alman paras karlnda Liz-

167

CASUSLUK

bon'daki bankalarda basldn kefettiler -bu, parann Al man bir casus tarafndan harcandn gsteren ak iaretti.* Eppler, Fatmi araclyla Enver Sedat'la gizli bir rande vu ayarlad ama Msrllar ok rkekti. ngilizler muhalif or du subaylar arasnda sk bir tefti balatmt ve Sedat ya kalanp hapse atlmaktan ok korkuyordu. Ayrca, Sedat, Eppler'den pek etkilenmemiti; nk onun ordu subaylar tarafndan planlanan ayaklanmaya Abwehr 'in nasl yardm edecei konusunda hibir fikri yok gibiydi. Sedat birka is tihbarat malzemesi salamt; ama Almanlarla olan bu iliki nin daha ileriye gidecei konusunda pek iyimser deildi. Eppler ok fazla ey renememiti, ama bu kk bilgi krntlarn hi vakit kaybetmeden Rommel'e iletmek iin yzen evlerine dnd. Fakat, Gerd hl vericiyi tamir etmek le meguld. Sonunda makinenin hatal olduuna kanaat ge tirdi ve onun yerine geebilecek bir ey aramaya balad. Da ha greve gnderilmeden nce Eppler'e sadece ok acil du rumlarda ba vurabilecekleri, Abwehr temas salayacak bir isim verilmiti. O Kahire'deki sve Bykelilii'nde alan milli bir Alman iisiydi. Bunun kesinlikle acil bir durum ol duuna karar veren Eppler, Gerd ile birlikte sve Bykeli lii'ne doru yola kt.

* Bu kontroller toplama kamplarnda uzman oymaclar bulup, sonra onlar ya amlar karlnda sahte pound banknotlar yapmaya zorlayan byk Alman SD kalpazanlk operasyonuna karlk balatlmt. Sachsenhausen toplama kampnda karargah kuran SD operasyonu BERNHARD 600 milyon dolar deerindeki parann sahtesini yle ustalkla yapmt ki, sahte olduklar hemen hemen hi fark edilmi yordu. Yaklak 36 milyon dolar deerindeki sahte para sirklasyona sokulmutu. Bu sahte paralarn izlenip yok edilmesi ingilizlerin yaklak on yln ald.

168

ERNEST

VOLKMAN

Orada boyunlarna geirilen ilmii daha da sklatrmaktan baka bir ey yapmadlar. ngilizler bykelilii g zaltna almlard ve bu iki yabancy dk mevkideki, tesa dfen Alman bir iiyle olan samimi sohbetlerinden tehis et tiler. Radyo yn belirleme cihazlarnn Kahire'den -ya da ba ka hibir yerden- hibir bilgi nakli tehis edemeyince aran ngiliz kar-istihbarat, aslnda sonuca biraz daha yaklam t. Radyolarnn imdiye kadar iki ajann yerini kolaylkla tehis etmi olmas gerektiini dnen avclar yine de avla rn ele verecek pek ok ipucuna sahipti. Adamlardan birinin gece klplerinde para harcam olduunu biliyordu; bu klplerin patronlarnn aratrlmas tesadfen yeterli bilgiyi de beraberinde getirmiti, Siyonist yer alt rgtnn istihba rat servisi iin alan bir kadn, ona "kken olarak bir Avru pal" gibi grnen, msrife para harcayan Msrl bir patron grdn syledi. (O gnlerde Siyonistler Londra'nn Ya hudilerin anavatan olarak Filistin Manda ynetimini destek leyecei umuduyla ngiliz istihbaratna hevesle yardm edi yorlard.) Bundan sonra yaplacak ey basit bir polis almasyd. Eppler'in ekli hakknda bilgi edinen ngiliz takmlar tm Kahire'yi tarad ve byle bir adam grdn belirten dk kan sahipleri buldu. Bu avlanma blgesi, birok pahal yzen evin demir att Kahire'nin nehir kenarndaki semtinde yo unlat. Bir tefti operasyonuyla Eppler belirlendi ve izlen meye balad, ne yazk ki Eppler o gn Gerd ile birlikte, g bek danss Fatmi ile bulumak iin gece kulbne gidecek ti.

169

CASUSLUK

Bu ebeke kapatlnca Eppler ve Gerd, Fatmi ve Sedat ile birlikte tutukland. ngilizler tm dikkatlerini bu iki Alman zerinde younlatrd, ama ikisi de tek bir kelime bile etme diler. Birlikte kk bir hcreye kapatlan iki adam, konu malarnn gizlice dinlenmesinden phelenerek (gerekten de yleydi) tedbirli davranmaya altlar. Bu yntem ie ya ramaynca ngilizler gelmekte olan birka talyan POW'u iin hcrenin gerekli olduunu syleyerek onlar aniden hcre den kardlar. ki Alman hapishane arazisi iindeki bir ad ra tand. ngilizlerin adr gizlice dinleyemeyeceini d nen Almanlar direin altnda sarkan adr rtsnn hemen dnda -ngilizler oraya bir mikrofon yerletirmiti- serbest e konutular. Yeni bir sorgu raundunda Eppler ve Gerd sorgulaycla rn, onlarn misyonunu tam olarak renmi olduklarn farkedince ok oldular. Bunun zerine Gerd intihar etmeyi de nedi ama kurtarld ve sonunda gnlszce onlarla alma y kabul etti. Eppler, ngilizlere hizmet etmek konusunda da ha hevesliydi. ngilizler yanl bilgi akmn salamak iin KONDOR operasyonunu ift tarafl kullanmay planlam lard. Tabi bu arada kitap koduna ve Gerd'in vericisine sahip olmalar, Almanlara srekli olarak arptlm istihbarat ileti minde etkili oldu. Bu Rommel iin zehirli bir elmayd. O SYAH koddan al d istihbarat kesilince, Msr'da onu durdurmak iin topla nan gler hakknda istihbarat elde edemeyecei endiesine kaplmt. KONDOR'un istihbarat tam zamannda geldi, ama l Tilkisinin ilerde kefedecei gibi, bu istihbarat eksik ti. KONDOR ngiliz gleri hakknda yanl rakamlar vermi

170

ERNEST

VOLKMAN

ve bir ekilde ngilizlerin El Alamein adl kk bir kasaba yaknlarna, byk bir kar atak yapma planlarna deinme yi unutmutu. O yl sonbaharda gerekleen bozgun, Rommel'in geri ekilmeye balayan efsanevi ordusunun bir yl sonra Tunus'ta teslim olmasyla sonulanacakt. ngilizler Abwehr'e AKBABA'nn ok mhim baarlar el de ettiini vurgulayan ve onun bymesi iin daha ok yar dma ihtiya olduunu belirten mesajlar gndererek oyuna ekstra bir boyut kazandrdlar. Tahmin edildii zere, Abwehr daha fazla ajan gndermeye balad; bu ajanlar gelir gelmez ngilizler tarafndan topland. Bu zamana kadar geen sre zarfnda Eppler tam yetkiye sahip gerek bir ngiliz kar-istihbarat ajan olmutu; kendisini ifte rolne yle hevesli bir ekilde adamt ki, artk muhafzlar onun Kahire sokakla rnda dolamasna ve orada zamannn byk bir blmn Abwehr tarafndan verilen bahii gece klplerinde ve kumar salonlarnda harcamasna izin vermiti. (Eppler sava sonra s Almanya'da kitap satcs olarak sakin bir yaama balad. Gerd Almanya'ya gitti ve ortadan kayboldu.) Eppler'in gbek danss olan arkada Hikmet Fatmi onun kadar ansl deildi. O tutuklanp hapse atlmt ve hastalndan dolay bir yl sonra salverildi. Evlenmek ve evinin kadn olmak iin danslktan ayrld. AKBABA'nn sonular Rommel ve Alman istihbarat iin sert olsa da, ngilizler iin bulunmaz nimetti. ngilizler Sedat' tutukladlar; ama o hapis kampndan kat ve savan sonuna kadar Msr yer alt rgtnde sakland. ngilizler bu yer alt hareketini durduramadlar ve Sedat - Cemal Abdl Nasr adndaki dier bir gen subay arkadayla birlikte-

171

CASUSLUK

1953'te ngilizlerin baa geirdii Kral Faruk'u indirmek iin bir ayaklanma balatt. yl sonra Msrllar Svey Kana l'n milliletirdiler, bylece Ortaoou'daki ngiliz hakimiyeti son bulmu oldu. Sedat Msr bakan ve Camp David ittifaknn kahrama n olmaya devam etti. Sedat, 1981'de urad suikastten n ce, "garip Alman arkadana" ne olduunu merak ederek sa va yllarndaki anlarn tazeliyordu.

ERDEK DMAN

ohn Dryden'n bir zaman bize hatrlatt gibi, biz "vatan hainlerinden ve hyaneti sevenden nefret ederiz", hyanet

greceli bir kavramdr demenin dier bir yolu. Amerika'nn ak hainler arasnda saylr; ama galeri Oleg Penkovsky'i iermez - lkesinin Birleik Devletlere nkleer roket atma planlarn ele veren Sovyet albay- nk Sovyetler Birlii'nin nc Dnya Sava'n balatacana inanan Penkovsky vicdannn sesini dinleyerek lkesinin en derin srrn ele ver mitir ve "bar kahraman" olarak kabul edilmitir. Ama bu, Rosenbergler ve dierlerinin Amerika'nn Sov yetler Birlii'ne ataca atom bombasn ele vermelerinde kendilerini hakl karmak iin kullandklar argmanlarn ayns deil mi? Onlar da, bu korkun silahn "emperyalist bir gcn" tek hakimiyeti altnda kalmasna izin vermeyerek "bar kahramanlar" olduklarn iddia etmemiler miydi? Evet, ite bu; neden tm uluslarn, dmanlar arasndan ik mal etmeyi baardklar insanlarn ihanetini anlam kaydr-

byk hainler panteonunda, Julius ve Ethel Rosenberg en al

174

ERNEST

VOLKMAN

malaryla hakl kartmaya alrken, ayn ekilde kendi va tandalar arasnda bu suu ileyenleri (genellikle lmle so nulanan) cezalandrmalarn aklyor. Hyanet casusluun hayati bir paras. Kar tarafta neler olduunu bilen bir kaynaktan, dorudan doruya dklen srlar kadar iyi istihbarat olamaz. Bu hainler, politik veya ah laki adan srlar aklama zorunluluu hissederler ya da ta mamen vicdandan yoksun bir ekilde lkelerini satmaya is tekli olurlar. Sovyet istihbarat bunu razvedka (kabaca, "do ru istihbarat") olarak adlandrmay tercih eder, bu istihbara tn -Stalin'in istihbarat servislerine verdii d alnt ya parsak- "dorudan dmann emniyeti iinden kmas" an lamna gelir. stihbarat tekilatlar dmanlar arasndaki hainleri ye titirmek ve beslemek iin ok zaman harcar. stihbarat ei tim okullarnn mfredatnn byk bir ounluu aldatma tekniklerine adanmtr: potansiyel hainler nasl tehis edilir, onlar nasl terbiye edilir, insan zaaflar (seks, iki, uyuturu cular) nasl suiistimal edilir ve gerektiinde nasl bu teknik ler kullanlarak "bal kavanozu" operasyonu eklinde aldat macalar hazrlanr (cinsel antaj). Burada verilen drt durum almas, ihanetin imdiye kadar ve bundan sonra da hangi tarafn deerlendirdiine bal olarak deien bir mevzu olduunun altn izer. Onlar dan ikisi bu yzyln en byk srr olan atom bombasyla alkal. lki, elinde tm insanl tehdit edecek nkleer bir si lah bulunduran Nazi rejimini ele vermek iin ahlaki bir mec buriyet hisseden drst, erdemli bir Alman'n hikayesini ele alyor. kinci alma, aynann yansmas gibi, politik inanla-

175

CASUSLUK

r, onlar "dnya bar" adna Amerika'nn en byk srrn aklamaya iten birka adam ve kadnla alkaldr. nc alma ihanetin dier bir boyutuna deiniyor, yaadklar lkeyi kendi z anavatanlarna zulmedenler ara sna katld gerekesiyle, kendilerini iinde yaadklar o l keyi aldatp sonra da ykmaya almakta hakl gren bir grup insan ele alyor. Drdnc alma, ihaneti kaytl tarihin balangcndan beri insan siyasetinin ayrlmaz bir paras haline getiren tm unsurlarla birlikte ok modern bir aldatmaca yksn ieriyyor. ki vatan haininin yollarnn nasl aktn anlatan bir ykdr b u - biri lke rejiminin kt olduuna inanm idealist bir adam, dieri bu vatan hainini srf para iin ele ve ren bir adam. Bu almalarn aka gsterdii gibi, "vatansever" ve "vatan haini" etiketlerini doru kullanmak dikkat ve ustalk gerektirir. Bu durumu en iyi eski, alayc, politik bir vecize di le getirir: "hanet bir tarih meselesidir

ORTAS O Y U K TENIS RAKETI GRFFN* O P E R A S Y O N U 1937-1945 Almanya'nn Srlar Ele Verildi

1939'un 9 Kasm akam, Norve'te Oslo'nun nezih bir blgesinin sakin bir caddesinde Nazi Almanyas'nn bozgu nu balad. Drammensvien 79 blgesinde bir adam koarak ngiliz Bykelilii'nin bulunduu byk binann n kap sna geldi ve pasaport kontrol memuru Francis Foley'i sordu. Foley'in orada olmad sylenen adam, diplomatlardan birinin eline sade kahverengi bir katla sarlm bir paket tu tuturdu ve yle dedi: "Bu paketin, Bay Foley dner dn mez kendisine verilmesi gerekiyor." Sonra da geldii gibi yi ne hzla elilik binasndan uzaklat.

*. N.: Griffin, yarsnn aslan dier yarsnn kartal olduuna inanlan ejderha.

178

ERNEST

VOLKMAN

Paketi alan diplomat deniz ataesiydi. Paketi at ve iin de Almanca yazlm bir yn teknik rapor, birka diyagram ve ataenin bir eit radyo lambas olabileceini dnd bir cam tp vard. zellikle bu diyagramlardan biri arpt gzne, ald eitime dayanarak onun Alman denizaltlar iin gelitirilmi yeni bir torpil eidi olabilecei sonucunu kard, eer yleyse bu, o zaman dnyada ei olmayan bir teknolojiye sahip sese gre hedef belirleyebilen bir silaht. Atae etkilenmi bir ekilde malzemeleri bir kenara koy du. Daha sonra Foley geldiinde, paket ona teslim edildi. O paketi kimin getirdiini sorma ihtiyac hissetmemiti; nk GRIFFIN adn verdii adamn szn yerine getireceinden emindi. Ve gelecek alt yl boyunca tek bana Hitler'in askeri te hizat deposundaki her nemli gelimeyi ingilizlere aklaya cak olan kiiydi GRIFFIN. O, Almanya iin savan kaderini tersine evirebilecek byklkte bir silah, Alman biliminin srlarn da ele vermiti. GRIFFIN bu silah etkisiz klarak sa ysz insann hayatn kurtaracak ve Hitler'in devrilmesine nemli katklar salayacakt. O gne kadar hi kimse bir ulu sun teknik ve bilimsel potansiyelini byle adamakll bir e kilde gzler nne serememiti. GRIFFIN'in baarlar ara snda en nemlisi Alman biliminin en uursuz silah olan atom bombasn aa vurmasyd. GRIFFIN Paul Rosbaud'un kod adyd. ok az insan onu duymutu ve ok daha az onun modern casusluun nemli adlarndan biri olduunu biliyordu.Bu durum tam Rosbaud'a greydi, arka planda yer almay seven, alak gnll bu adam, iinde bulunduu belirsizlikten gayet memnundu.

179

CASUSLUK

Ama bu sessiz kiilii aslnda onun iinde kopan frtnay gizliyordu; bu vatanseverlik ile hainlik arasnda yaanan korkun bir elikiydi. Bu elikiye sra d bir aldatmacayla son verdi. Paul Rosbaud, minyon zayf bir olan, sanki akademik kariyer iin yaratlm ciddi ve alkan bir ocuktu. Ayn za manda kederli biriydi: Alman olan annesi Avusturya'ya g etmi ve orada bir Avusturyal ile yaad ilikiden, 1897'de Graz ehrinde, Rosbaud dnyaya gelmiti. Babas Rosbaud doar domaz annesini terk etmiti ve Rosbaud tm ocukluunu baba zlemiyle geirdi. Babas olan dier ocuklar kskanarak ve zamannn byk bl mn kitaplara gmlerek harcad, zellikle de fen dersi ki taplarna. Birinci Dnya Sava patlak verdiinde orduya yazld ve talyan cephesinde savat. 1917'de ngilizler tarafndan esir alnd, her ne kadar o zaman kendisi farknda olmasa da, bu onun hayatnda yeni ufuklar aan bir deneyim olacakt. ngilizler ona ok nazik davrandlar, bu Rosbaud'un onlar sevmesine ve takdir etmesine sebep oldu. Sava sonras bilim adam olmay kafasna takm bir e kilde, Darmstadt Teknik niversitesi'nde kimya okudu ve Xnl sinematografi zerinde nc almalar yapaca Ber lin'deki nl Kaiser Wilhelm Enstits iin burs kazand. a lmalar ona Berlin Teknik niversitesi'nden doktora kazan drd.

180

ERNEST

VOLKMAN

Etkileyici kimlii ona, o zaman bilim dnyasnn zirve sinde olan Alman biliminin sekin dnyasna girme ans verdi. Alam maddelerinden nkleer fizie kadar Almanla rn hakim olmad tek bir bilimsel veya teknik alan yoktu. Dnyann en iyi bilim adamlarnn kesime noktas olan Ka iser Wilhelm niversitesine, Goettingen niversitesi'ne ve Heidelberg niversitesi'ne -stn Alman biliminin sinir merkezleri- aratrma yapmaya geliyordu. (Bu bilim adamla r arasnda Robert Oppenhaimer adnda gen bir Amerikan nkleer fiziki de vard.) zellikle fizikiler iin, onlarn gelii bilim tarihinde nemli bir zamana denk geldi. Albert Einstein, Max Born, Ot to Hahn, Lise Meitner ve Werner Heisenberg gibi Alman bi liminin titanlar nefes kesen bir dizi keifle klasik fizii alt st ediyorlard. Birka sradan lml, izafiyet teorisi veya qu antum teorisi gibi eyleri tamamen idrak etmi, stelik insa nolunun anladn sand maddesel dnyann arkasnda yatan srlar ortaya kararak devrim yapmt. Hemen hemen her gn pek ok yeni bulu ve gelime oluyordu; bu nedenle Rosbaud bilime en iyi katksnn bura daki gelimeleri tm dnyaya duyurmak olduuna karar verdi. Bu gaye ile, birka bilimsel dergi ve bilimsel devrim haberlerini okur dnyasna tayacak bir dizi kitap basmak dncesiyle Almanya'nn prestijli yaynevlerinden birinde almaya balad. Onun plan rehber bilim adamlarndan gelimeler hakknda belgeler rica etmek, onlar dzenlemek bu yeni bulular mmkn olduu kadar abuk yaymlamak t.

181

CASUSLUK

Bu sre zarfnda, Rosbaud Alman bilim dnyasyla de erli temaslarda bulunmaya balad. 1933'e doru, Einste in'dan spersonik jet uaklarnn mmkn olduunu ispatla maya alan havaclkla ilgilenen daha az tannm bilim adamlarna kadar Alman bilim ve tekniindeki dahilerin tam sfatlaryla birlikte bir isim kaynana sahip olmutu. Rosba ud onlarn d dnyayla olan hayati balaryd, nk onun yaynlar bilim adamlarnn almalarn aa karyor, di er bilim adamlarndan gelen sonulandrc geri bildirimi salyor ve yeni fikirler iin ilham kayna oluyordu. Bu bi lim dnyasnda yeni keiflere yol aan bir sreti. Ama 1933'te Rosbaud, oluturduu bu bilim dnyasn ykmakla tehdit eden Naziler tarafndan giderek artan bir bi imde rahatsz ediliyordu. Almanya'nn Naziletirilmesi, bi limin de Naziletirilmesiyle birleti; Rosbaud'u ok eden imdi "Yahudilerin ilmi" diye izafiyet teorisiyle dalga geilmesiydi. Ayn barbarlk Einstein, Meitner, Born ve Almanya dndan gelen dier byk bilim adamlarna da yaplmt, bilim literatrnn incileri bir enlik atei zerine frlatlm t -bu literatr Rosbaud'un dnyay aydnlatmak iin ok a larak yaymlad literatrd. Yava yava Rosbaud kendi iinde bir zm retmeye balad: Ne yapp edip bu kanseri yenecek, bir yol bulacakt. Onun bulduu zm fikri, 1935 balarnda srgn Max Born baz kiisel eserleriyle ktphanesini geri almak iin Al manya'ya dndnde daha da kuvvetlendi. Rosbaud, evi ne gidene kadar Born'a elik etti -Born'un evine "Yahudi su larna" tazminat olarak Nazi Hkmeti el koymutu- ve ora da yirminci yzyl biliminin titann "Yahudi domuzu" ola-

182

ERNEST

VOLKMAN

rak aran, onun bilimsel notlarn atee atp kendisini tar taklayan alayc Nazi ekya etesiyle karlatlar. Born can n onlarn elinden zor kurtard. Rosbaud'a da svp sayl mt ama aresizdi; bu ekya etesine karlk verecek pozis yonda deildi. Daha sonra yaamnda ok ansl bir rastlant meydana geldi. Yahudi olan ei iin ok endielenen Rosbaud onu Almanya'daki Nazi akn geene kadar ngiltere'ye gnderme karar ald. O, Nazilerle savamak iin Almanya'da kalacakt -henz nasl yapacan bilmiyordu ama. Rosbaud kars iin vize almak amacyla Berlin'deki ngiliz Bykelilii'ne git tiinde Francis Foley adnda dikkate deer bir adamla kar lat. Birinci Dnya Sava'nda kdemli piyade olan Foley 1918'de yaralannca, yeniden istihbarat blmne tayin edil di, savatan sonra dil bilimi zerindeki yetkinlii (Almanca's ok kuvvetliydi, ana dili gibi konuabiliyordu) nede niyle MI6'ya ikmal edildi. 1931'de pasaport kontrol memuru kimlii altnda Berlin Bykelilii'ne atand, orada Nazile rin ykseliini gzlemledi. Hitler ve adamlar tarafndan ok kt bir muameleye maruz kalan Foley, vize uygulamalarn bilim adamlar ve aileleri bata olmak zere Almanya'dan kamaya alan pek ok Yahudi'ye turist vizesi verebilecek ekilde ayarlad (bazen bu dzenlemeleri tmden ihlal ettii de oldu). Foley'in de ok iyi bildii gibi, bu "turistlerin" asla geri dnmeye niyetleri yoktu. 1937'nin sonlarna doru Rosbaud ona rastladnda, Fo ley Yahudileri Almanya'dan karmak iin tam bir kaaklk operasyonu yrtyordu. Bayan Rosbaud'n ngiltere "ziya-

183-

CASUSLUK

reti" iin memnuniyetle vize hazrlayan Foley, kocasna da eiyle birlikte kaabileceini belirtti, ama Rosbaud reddetti. Rosbaud ile Foley abucak kaynatlar ve Rosbaud Nazilere olan nefretini, bilim adam olan arkadalarna yaplan kt muamelenin intikamn almak iin kararlln ve Alman va tanseverlii ile rejime zarar verme niyeti arasnda yaad elikiyi aka dile getirince, Foley ona bir neride bulundu. Rosbaud'un yaynevi eserlerinin ngilizce evirisini dzenle mek iin periyodik olarak Byk Britanya'ya gittiini re nen Foley, ans eseri tant nl ngiliz bilim adamlarnn adlarn sralayarak Rosbaud'un onlarla "tartma" imkn elde edebilecei nerisinde bulundu. Aslnda bu bilerek kontroll yaplan bir ikmaldi; Rosbaud'un youn Alman va tanseverliinin farknda olan Foley ok dikkatli hareket edi yordu. Foley biliyordu ki, Rosbaud'un isteyebilecei en son ey lkesine ihanet eden bir ngiliz casusu olmakt. Ama bu tam olarak Rosbaud'un olaca eydi. Foley'in ynlendirmeleri zerine Rosbaud'un sonraki ngiltere seya hatlerinde, bu bilim adamlaryla yapt grmeler balan gta ok youn deildi. Fazla srarc grnmeden onlar Rosbaud'a Alman ilminin giderek askeriletirilmesi ve Almanla rn byk gelimeler kaydettii zel alanlar hakknda soru lar sordular. Bilimsel sohbet havasnda gelien konumada Rosbaud Almanya'daki son gelimeler hakknda bildii her eyi serbeste anlatt. Bu s iliki 1938'in 22 Aralk gecesinde, Rosbaud'un bi lim adam olan arkadalarndan Nobel dll kimyac Otto Hahn'n heyecan verici haberler veren telefonundan sonra aniden deiti. Fritz Strassman ile uranyum atomunun ar

184

ERNEST

VOLKMAN

ntronlarla bombardman zerine laboratuar deneyleri ya pan Hahn, sonunda fihzyonu gerekletirmiti -bu alma srasnda uranyum atomunun ekirdei paralandnda ina nlmaz derecede bir enerjinin ortaya kacan kefetti. Rosbaud, ona bulduklar bu sonucun mmkn olan en ksa zamanda bilimsel bir dergide yaynlanmas iin tm a balarn sarfetmelerini nerdi. Rosbaud bu aciliyetin, byle byk bir gelimeyi hemen bilim dnyasna yetitirme ihti yacndan kaynaklandn belirtti, ama aslnda aklnda baka fikirler vard. Rosbaud'un nkleer fizik alanndaki bilgisi he men o anda Hahn Strassman'n buluunun ne anlama geldi ini idrak etmesini salad: bu iki adam atomu paralamt. Ve dahas, eer bu fizyon ok daha geni lde kontrol edi lebilirse, inanlmaz derecede ykm gcne sahip bir silah ge litirilebilirdi. Hepsinden nemlisi, onun bu gelimeyi bilim dnyasna duyurup dier nkleer fizikilerden de bu hipote zin doruluu hakknda onay almas gerekiyordu. Rosbaud, Hahn ve Strassman'm deneyleri zerine bir ya z basmalarn salad. Alman yetkilileri bu basm durdur mak iin hibir ey yapmad; onlar henz Hahn'n laboratu arnda olan eylerin nelere yol aabileceini anlayamamlar d. Rosbaud tam zamannda harekete geti, bu yaz basldk tan sadece birka ay sonra, Nazi hkmeti Alman nkleer fi zikilerine "fizyon bombas" zerinde almalarn emretti. Bilimsel literatrde bu konudaki sregelen tartmalar yasak land ve Almanya'da nkleer fizik zerine sk bir gvenlik kapa rtld. Bu arada Rosbaud'un abalar istenen tepki yi toplad: New York'taki srgn talyan fizikisi Enrico Fer mi Hahn-Strassman'n yazsn okuduunda ellerini greyfurt

185

CASUSLUK

byklnde bir top gibi tuttu, bu byklkte bir bomba, Fermi'nin fiziki arkadalarna belirttii gibi, tm New York ehrini yerle bir edebilirdi. 1939'da yaklaan sava Rosbaud'un gizli yaamn zor latrmt. Ksa bir sre sonra ngiltere'ye i seyahatleri yap lamayacakt ve Berlin'deki ngiliz Bykelilii'ndeki Foley ile olan temaslar da tartmasz bir biimde, sava balad nda bykeliliin kapatlmasyla kesinlikle sona erecekti. O yl eyll aynda sava patlak verdiinde Rosbaud'un ngil tere seyahatleri kesildi ve o imdi bilgi aktarm yapaca aralardan yoksundu. Sava balar balamaz Oslo'daki ngiliz Bykelilii'ne kaan Foley, ustaca bir zm retmiti. Almanya'da okuyan pek ok Norveli deiim rencisini ikmal etmi ve onlar kurye olarak almalar konusunda ikna etmiti. Almanlar tarafndan Nazi sempatizan olarak grlen renciler, asln da Hitler'in dne katkda bulunmaktan memnun olan Nazi kartlaryd, (onlar Nazi taraftar grnlerini Alman larn Norve'i igalinden sonra da 1945'e kadar devam ettir diler). O eyll aynn bir sabah, Norveli deiim rencilerin den biri Rosbaud'un Berlin'deki evinin nnde belirdi. "Bay Foley'den selamlar" getirmiti ve Rosbaud'a kuryelik yapt n belirtip eski arkadana iletmesini istedii bir "haber" olup olmadn sordu. O srada Rosbaud ngiliz istihbaratnn tam yetkili bir maasyd. Bilimsel gelimelerin yol aabilecei sonular dnmekle meguld: Alman bilim kuruluunun sava iin donanm salamas Rosbaud'a zerinde dnmesi iin ok

186

ERNEST

VOLKMAN

ey salamt. Dier baz verilerin dnda, Wehrner von Braun adnda pek duyulmam bir ordu roket bilimcisinin bakanlnda Baltk'ta yaplacak gizli bir konferans ren miti. Orada askeri roketlerin geliimi tartlacakt. Bu ha berler Rosbaud'un ciddi bir endieye kaplmasna sebep ol du, bu roketlerin atom bombasyla birlikte kullanld d nlnce gerekten rktc bir manzara ortaya kyordu. Rosbaud dier nemli istihbaratlarn da akn salad, bunlar arasnda Almanlarn elektronik sinyaller araclyla kontrol edilebilen roket atarl bir uak gelitirdikleri haberi de yer alyordu. (Gemilere kar gelitirilen bu silah 1943'te harekete geirildi, ama Rosbaud'un verdii bilgiler sayesinde kar tedbir gelitiren Mttefikler onu devre d brakmay baard). Rosbaud yalnzca bilgi naklini salamakla kalmad, ayn zamanda teknik planlar, diyagramlar, planlarn mavi kop yalar ve bazen de askeri teknoloji rnlerinin elle tutulur r neklerini gndermeye balad. Foley'in ikmal ettii Norveli diplomatlar sayesinde baz nemli belgeler bu diplomatlarn antalarnda gmrkten karlp Norve'e getirildi. Alman larn Norve istilasndan sonra, nakillerin devam etmesi iin ok daha ustaca yntemlerin bulunmas gerekliydi. Bu yn temlerden biri fanatik bir tenis oyuncusu olan Norveli bir renci sayesinde gerekletirildi. Alman yetkililerden raket lerini onarm iin evine gnderme izni alan bu renci, raket lerin bir ksmnn iinin oyulup mavi kopyalar ve diyagram larla doldurulmasn kabul etti. Foley ve MI6'nn farkna vard gibi onlarn Almanya'daki deerli kaynaklarnn kimlii ne pahasna olursa ol-

187

CASUSLUK

sun korunmalyd. Hem Rosbaud'u hem de operasyonu tem sil eden GRIFFIN kod ad altnda, bu vaka ok sk kstlama lara maruz braklmt, sadece birka memur Rosbaud'un gerek kimliinden haberdard. GRIFFIN'den alnan her is tihbaratn snrl bir ekilde devir daim yapmasna izin veri liyor, mttefiklere bildirildii zamansa onun Rosbaud'la olan ilikisini ele verecek her trl ipucu yok edilecek ekilde ste rilize ediliyordu. Foley Rosbaud'un radyo vericilerini kullan masnn ok tehlikeli olduuna kanaat getirdi, bu nedenle ba sit bir plan yapt: GRIFFIN yazl raporlarn dzenli bir e kilde Norveli renciler araclyla iletecek, sonra da bu ra porlar Norve yeralt rgt tarafndan Londra'ya tanacak t. Rapor ellerine geince BBC radyosu u anonsu yaynlaya cakt, "Ev tepenin stnde" sonrada ka tane kap ve pence re olduunu belirtecekti. Bu rakamlar Rosbaud'un raporun daki baz paragraflara iaret ediyordu, bu ksmlar MI6'nn daha fazla bilgiye ihtiya duyduu konular ieriyordu. Rosbaud iyi bir maskeye sahipti ama tabi ki o da m kemmel deildi. Alman bilim sahnesinde uzun sredir varo lan bir demirbat ve bilim dnyasndaki hemen hemen her kesle samimi bir ilikisi vard, hibir bilim adam onun ya nnda son gelimeleri aka tartmaktan ekinmezdi. Ros baud daima dikkatli davranr ve aratrma yapyormu gibi grnmemeye gayret ederdi. Bir yaymc olarak Almanya'daki tm bilimsel literatr tekeline almt, ii gerei pek ok bilim adamyla temasa geebiliyordu. Ayrca yetkililer, ona hangi bilimsel materyallerin gvenlik nedenlerinden tr gizli tutulmas gerektii konusunda fikir danyordu.

188

ERNEST

VOLKMAN

Rosbaud tm dikkatini Alman atom bombas program zerinde younlatrd, bu sava annda Almanlarn lehine evirebilecek bir bilimsel gelimeydi. 1942'ye doru progra mn geride kaldn fark etti. Bu durumun nedenlerinden bi ri kaynak eksikliiydi; Almanlarn gerek bir bomba iin ge rekli byk miktarda ilenmi uranyum retebilecek yeterli sanayi kaynaklar yoktu. Daha da nemlisi, Alman "Uran yum Kulb" -Alman nkleer fizikileri kendilerini bu ekil de aryorlard- baz kritik bilimsel hatalar yapyordu. Bun larn en nemlisi; kontroll bir nkleer reaksiyonun bomba nn ana paras olduunu dnmeleriydi. Halbuki bu reak siyon bomba iin lazm olan malzemeyi retmek iin gerek liydi. 1943'n balarnda Rosbaud'un bilgileri ngiliz istihbara tn Almanlarn bomba retmeyi baaramad konusunda ikna etmek iin yeterli oldu. Fakat Rosbaud, "beklenmedik hamle" diye adlandrd ihtimale kar program yakndan takip etmeye devam etti. Ve bu hamlenin asla gerekleme mesi iin srekli olarak program bozmaya alt. Bu srada reaksiyonun anahtar paralarndan birinin Norve'te bir fab rikada retildiini kefetti- nkleer reaksiyonda ntronlarn akn yavalatmak iin kullanlan dteryum oksit. 1939'da Almanlar gizlice burann idari hissesini satn ald ve 1943'te onlar tonlarca kimyasal su retiyorlard. Rosbaud'dan gelen bilgiler sayesinde nce Norve direni komandolarnn akn sonra da ngilizlerin bombal saldrs fabrikay devre d b rakt; gemilere yklenen ar su Almanya'ya doru yol alr ken gidecei yere ulaamadan batrld.

189

CASUSLUK

Bu arada Rosbaud Almanya'nn dier nemli teknik ve bilimsel srlarn tamakla meguld. Mesela, Almanlarn jet motorlar gibi yksek scaklk isteyen uygulamalar iin ge rekli Cermet dedikleri seramik bir madde gelitirdiklerini kefetti. (Cermet'in somut bir rneini gemiyle Foley'e gn derdi ayrca dnyann ilk kullanma hazr avc ua olan ME-262'nin tm plann elde etti.) Rosbaud'un, yaylma ala nn byk oranda genileten Alman denizatllar iin geliti rilen nefes alma borusu schnorkel'in detaylarn sunmas ngi liz Deniz Kuvvetleri Komutanl'n memnun etti. Alman atom bombas programnn dnda Rosbaud uzun menzilli roketlerin gelitirilmesi hakknda endieleni yordu. O Almanlarn bu roketlere olan ilgisini ilk kez 1939'da hissetmiti, daha sonra ilk konferansn yapld toplant blgesi Peenemnde'de byk bir test etme ve ateleme tesi satnn kurulduunu rendi. Bu istihbaratla donanan ngilizler 1943'te bombardman uaklarna Peenemnde'yi nian aldrarak, roket programn da ar tahribatlara sebep oldular. Bunun zerine Almanlar projeyi bir yer alt tesisatna tamay baard; ama asla telafi edemeyecekleri kadar zaman kaybettiler. 1944'te Londra'ya saldrabilecek roketler gelitirmiti, ama bu roketlerin etkili olabilmesi iin artk ok geti. Savan sona ermesiyle birlikte, Rosbaud yeni bir tehdit le yzlemek durumunda kald: Sovyet istihbarat. Ruslar bir ekilde GRIFFIN'i renmiler (muhtemelen ngiliz maalar araclyla) ve onu izleme abas iine girmilerdi. Rosbaud bu avlama operasyonunu fark edince, MI6 devreye girdi ve onu Londra'ya kard. Rosbaud Londra'da son grevini ye-

190

ERNEST

VOLKMAN

rine getirdi. ngiliz ve Amerikanlar iin, Ruslarn eline d mesini engellemek amacyla batdan aldrlmas gerektiini dnd tm nemli Alman bilim adamlarn listeleyen kapsaml bir rapor yazd. Ve bylece GRIFFIN'in casusluk kariyeri sona erdi. Bi limsel gelimeleri yaynlama iine geri dnd ve 1963'te ve fatna kadar sakin bir yaam srd. Tamamen unutulmu bir ekilde ld; ona hibir dl ya da onur verilmedi, kendisi de hibir zaman byle eyler umut etmemiti aslnda. kinci Dnya Sava srasnda gsterdii stn baar iin bile tek bir sent kabul etmemiti ve hibir zaman lkesini korumak adna onu aldatmaya gtren vicdani bunalm aka tart mamt. Tm mal varlnn toplam 1000 dolar gemezdi; zel cenaze trenine sadece kii katld ve sonrada denize defnedildi. MI6 ajan olan Frank Foley, vicdannn sesini dinleyerek binlerce Yahudi'yi Hitler'in katliamndan kurtard. 1958'de ngiliz istihbaratnn hafiyeleri iin tercih ettii ekilde, belir sizlik iinde ld. Onun savan kazanlmasna yapt b yk katkdan hi bahsedilmedi ve ngiltere ona hibir dl ya da onur vermedi. Ama srailliler, muhtemelen Foley'in n giliz Hkmeti'nin verebilecei her trl dlden ok daha fazla anlaml bulaca, bir onurla dllendirdiler. lmn den bir yl sonra, 1959'da srail Hkmeti onun ansna bir aa korusu diktirdi ve onu "Yahudi olmayan ama adil olan insan" olarak ilan etti.

10 EN BYK SR B O N B O N OPERASYONU 1941-1945 Ruslar Atom Bombasn alar

Yksek gerilim hatt kadar tehlikeli diye dnd; en kk yanl bir adm onu lme gtrebilirdi. Tm bunlara ramen, her yere pusu kurmu olan dzinelerce FBI ile Ordu gvenlik ajanlarnn phesini uyandrmadan hareket edebi lirdi. En ufak bir hata tm dikkatleri onun zerine evirebilir ve czdan aranrken drt uzun mikrofilm eridini ortaya karabilirdi. Ve bu, onun ok iyi bildii gibi, BONBON Operasyonu'nun sonu olurdu, tabi Sovyetler Birlii'nin geleceiyle birlikte. 1945'in serin bir Ocak gn, New Meksika'daki Albuqu erque tren istasyonunda beklerken, orada bekleyen yolculara pheli gzlerle bakan adamlarn hibiriyle gz gze gelme-

192

ERNEST

VOLKMAN

meye zen gsterdi. Ayrca belgelerini gstermek zorunda olan ve evrak antalar ile czdanlar aranan yolcularn geli igzel durularna da dikkat etmemeye alt. Koyu bir komnist ve Komit Gosudarstvennoy Bezopasnosi (KGB) ajan olan Lona Cohen, gerek bir aslan ininin iinde olduunun farkndayd. ok uzakta deil, Los Alamos adn da belirsiz bir l kasabasnda tarihin en byk srlarndan biri gece gndz harl harl alyordu: Atom bombas ret meye alan Manhattan Projesi. Tm srlarn en nemlisi olan bu projeyi korumak iin her yere dikkatlice ok geni bir gvenlik birimi yerletirilmiti. Ne kadar nemsiz olursa ol sun her phe uyandracak hareket, her st kapal im ve en az pheli grnen insanlar bile imdiye kadar grlme mi bir gvenlik teftiiyle iyice denetleniyor, ordu Albuquer que gibi bir yerde, gvenlik kontrollerinden geirmeden si nek bile uurmuyordu. Fakat Lona Cohen, byk srrn ierden delindiini, ve bu srrn KGB tarafndan ikmal edilmi birka maa tarafn dan ele verildiini biliyordu. Onlarn arasndaki en iyi kay naa dair tek bildii ey kod adnn PERSEUS olduuydu. Cohen kocas Morris (ei gibi o da ateli bir Amerikan kom nistti) ile birlikte on yl nce KGB tarafndan Birleik Devletler'deki casusluk operasyonlar iin ikmal edilmiti. Onlarn grevi PERSEUS'un ele geirdii ve Albuquerque'daki bir kuytuya brakt materyali alp onun New York'taki KGB idaresine teslim etmekti. Bu mkemmel bir plan deildi bel ki, ama PERSEUS ele geirdii materyalin hayati nem ta dn belirtmiti, ki Cohen'i blgedeki sk gvenlik gleri nin hmna uratacak kadar nemliydi.

193

CASUSLUK

Bu arada Cohen'in kendisini gizlemek iin taknd maske de pek kaln saylmazd. Mary K. Johnson adna d zenlenmi bir ehliyetle, sosyal gvenlik kartna sahipti, bir de neden New Meksika'ya gittiini belgeleyen katlara. Bu bel gelere gre o, tedavi iin New Meksika sanatoryumunu peri yodik olarak ziyaret eden bir tberkloz hastasyd. Ama Co hen'in de farknda olduu gibi dikkatsizce yaplan bir kont rol bile Mary K. Johnson diye birinin olmadn ortaya ka rp onun gerek kimliini ele verebilirdi. Ayrca o tberkloz hastas deildi ve sanatoryum aslnda bu aldatmacaya yar dm etmeye hevesli Amerikal bir komnist tarafndan idare edilen, ok methedilen bir doktorun ofisiydi. New York treninin geli saati yaklanca, Cohen czda nndaki mikrofilm iin bir are dnmeye balad. Kk bir paket Kleenex (Selpak) satn ald ve bayanlar tuvaletinde mikrofilmi paketteki kt mendillerin arasna yerletirdi. Tren istasyona vardnda, kat mendillerden birini azna bastrp ara ara ksrd ve tberklozdan rahatsz bir hasta grnts yaratmaya alt. Trene binmeye hazrlanrken mendil paketini, yolcularn trene binmesine yardm eden kondktre verdi. "Rica etsem bana yardm edebilir misiniz, ltfen?" dedi en aresiz ses to nuyla. Birka gvenlik ajannn dikkatle ona baktn grebi liyordu. Kondktr onun basamaklar kmasna yardm et ti. Vagona girmek zere dnnce, kastl olarak adamn elin deki kat mendil paketine bakt. Umduu gibi kondktr bir anda elindeki paketi anmsad ve basamaklardan hzla kp "Mendilinizi unuttunuz bayan" dedi. Adam paketi uza trken, Cohen gvenlik ajanlarnn artk ona bakmadn

194

ERNEST

VOLKMAN

fark etti ve bylece rahat bir nefes ald. Bu arada kondktre teekkr etmeyi de unutmad. Ve bylece btn zamanlarn en sk ekilde korunan sr r Moskova'ya doru yola koyuldu. Birka gn sonra New York'taki Sovyet Konsolosluunda bir radyo saatler sren yaynna balad. Sayfalarca yazlm be-rakaml kod grup lar olaanst bir mesaj gizliyordu: Manhattan Projesi'nin dnyann ilk nkleer silahn retmekte karlalan bilimsel ve teknik engellerin stesinden geldiini aklayan ok gizli teknik raporlarn evirisini. Ksa bir mddet sonra, bir grup Rus bilim adamna verilen bu raporlarn bilimsel adan Ro setta ta -1799'da Msr'da Reit civarnda bulunan, stnde Yunanca ve hiyeroglif yazlar olan bazalt tablet- kadar aydn latc olduu ortaya kt. Bu raporlar sayesinde btn belir sizlikler ve engeller almt; artk emindiler, bilim adamlar nn Stalin'e syledii gibi, onlar bir zamanlar retimi iin yir mi ya da otuz yln gerekli olduunu dndkleri Sovyet atom bombasnn imdi ok daha ksa bir srede, sadece drt ylda tamamlanabileceini iddia ediyorlard. Sovyetler Birli i artk onu sper bir g haline getirecek mucize bir silaha sahip olacakt. Tarihte, ok nadir bir ekilde, bir casusluk operasyonu dnya siyasetinde bu kadar dramatik bir rol oynuyordu. Sovyet istihbaratnn BONBON kod ad verdii atomik ca susluk operasyonu daha nce nadiren rastlanan, ok parlak bir baarya imza att. Sovyetler bu baary istihbarat uz manlarnn ustalklarna ve daha da nemlisi kar taraf kan drma yetilerine borluydu. lk bata Sovyetlerin kabul ettii gibi, politik ideolojileri adna lkelerine ihanet etmeyi kabul

195

CASUSLUK

eden uzun bir liste halindeki vatan hainleri olmasayd BON BON Operasyonu bu kadar baarl olamazd. Onlar bu ideolojinin bedelini ar deyeceklerdi. 1938'de iki Alman bilim adam deneysel metotla atomu paralamay baarp yirminci yzyl biliminde yeni bir sayfa anca BONBON Operasyonu balatld. Daha sonra Ameri kan fiziki Robert Oppenheimer nkleer fiziin nasl dnya siyasetiyle kesitiini -ikisi iin de ok nemli sonular do urmutur- aklarken yle diyecekti: "Biz gnahkr olarak tanndk." Dnyadaki dier meslektalar gibi, Rus bilim adamlar da Alman deneylerinin ok mhim bir gelimeye iaret etti ini anlad: imdiye kadar benzeri grlmemi bir gce sa hip nkleer bir silah -btn bir ehri tek seferde yerle bir edebilecek gte gerekten "mucizevi bir silah"- artk teorik adan mmknd. Dnyadaki dier siyasiler de bunun farkna varmt ve Sovyetler de dahil olmak zere pek ok lkede gizlice atomik silahlar zerine aratrmalar balatld. lk abalar biraz ka ramsar ekilde yrtlyordu; nk Japonya, talya, ngil tere ve Sovyetler Birlii'ndeki bilim adamlar ok byk bir problemle kar karya olduklarnn farkndayd. ncelikle bir laboratuarda atom paralanacak, sonra bu daha yaygn ekilde yaplacak, bir ekilde kontrol edilecek, sonra da bu inanlmaz enerji hedef zerine frlatlabilen bir silaha evri lecekti. Pek ok bilim adam tm bunlarn bir mrlk sre de baarlabileceinden bile emin deildi. Hem GRU {Glavnoye Razevedyaltelnoye) hem de KGB, ba lca Sovyet istihbarat tekilatlar, nkleer silah gelitirmede

196

ERNEST

VOLKMAN

karlalan bilimsel sorunlar anlamlard, ayrca iyi istihba rat tekilatlarnn ele geirilen bilgileri olduu gibi kabul et meyip onlar sorgulamas gerektiini de biliyorlard. Sonun da batdaki dmanlarnn herhangi birinin bu almas zor engellerin stesinden gelip gelemediini aratrmaya karar verdiler. En byk endieleri Almanya'yd. Komnizmi Avru pa'dan skp atmaya ahdetmi ezeli dmanlar Hitler'in bu nkleer silahlara sahip olduunu dnmek bile akllarda dayanlmaz derecede dehet verici bir tablo iziyordu. Bilim sel standartlarla deerlendirildiinde atom bombasn ret me ihtimali en yksek olan lke Almanya kyordu; nk Almanya bilimde ncyd, atom enerjisinin kefinde ilk bi limsel hamleyi gerekletirmiti, lkenin gney blgesinde nemli uranyum yataklarna sahipti, geliim programna yardm dokunabilecek kayda deer teknik kaynaklar vard. Bunun yan sra, Almanya dnyada dteryum oksidinin (ya da ar hidrojen) retildii tek fabrikada idari bir hisseye sa hipti. Norve'teki bu fabrika, kontroll bir fizyon (blnme) operasyonunda ntronlarn yavalatlmas iin gerekli dteryumdan gayet byk miktarlarda retiyordu; buradaki d zenein devasa elektrik trbinleri 100.000 (450.000 litre) ga lon normal suyun bir galon (4.5 litre) dteryuma evrilmesi iin gereken enerjiyi salyordu. Hepsinden nemlisi, Almanlar baarl bir bilimsel ara trma projesinin en nemli unsuruna sahipti: beyin gc. Pek ok bilim adam lkeden kam olsa da, Alman ilim dnya snn Wunderkind'i (harika ocuu) Werner Heisenberg Al manya'da kalmaya karar vermiti. Bu kararn aklarken de

197

CASUSLUK

yle demiti: "Almanya'nn bana ihtiyac var." Ne iin ona ihtiya duyulmutu? Nkleer silah program iin tabi ki; n k o dnyann en iyi nkleer fizikilerinden biriydi, 1925 y lnda 23 yandayken fizii zirveye ulatrp Nobel dl alan bir adamd. O, geleneksel atom modelinin yanl oldu unu ispatlamt; tanecikler ekirdein etrafnda gezegenle rin gne etrafnda dnd gibi dnmyordu, aslnda Heisenberg'in kefettii gibi elektronlar enerjiyle bir yrnge den dier bir yrngeye sryorlard. Tm bunlar baarm zihniyetin neler yapabileceini tahmin etmek hi de zor de ildi, o atomlarn dnyasn zmt ve onlar havaya uurabilecek bir yol elbette ki bulabilirdi. Ruslar endielendiren baka rahatsz edici ipular da vard. Hitler 1939'da Polonya'nn igali srasnda Danzig'de yapt bir konumada "ona sahip olduumuzda kimse bize saldramayacak" diye gizemli bir silahtan bahsetmiti; o d nem KGB, nc Alman nkleer fizikilerinin Kaiser Wilhelm Enstits'nde toplanp, nkleer silah aratrmalarna bala dklarn rendi. Nkleer fizik aratrmalarnn Alman bilim yaynlarndan kaybolmas da yine bu dneme rastlar. Baka bir ipucu da Alman basnnn gelimekte olan bir "lm n n im etmesi ve bir stanbul gazetesinin de, kaynan be lirtmeden, Almanlarn yaknda "atom enerjisiyle alan s per bir silah" reteceklerine deinmesiydi. Her ey, retilmekte olan bir Alman atom bombasna ia ret ediyordu. 1941'in Haziran aynda Almanya'nn Sovyetler Birlii'ni igal etmesi, Sovyet istihbaratnn grevini her za mankinden daha acil bir hale getirmiti: Stalin, Hitler'in Rus lar savunmasz brakacak bir silahla donanmak zere olup

198

ERNEST

VOLKMAN

olmadn renmesi iin, istihbarat tekilatnn elinden ge len tm abay sarf etmesini emretti. Her ne kadar beklenme dik bir kaynaktan, ngiltere'den renilse de istihbarat teki lat Stalin'in istedii yant vermeyi baard. Ruslar gibi ngilizler ve onlarn Amerikan mttefikleri de Almanya'nn bir atom bombasna sahip olma ihtimalinden ciddi ekilde endielenmeye balamlard. ngilizler, g men Alman bilim adamlarnn Almanya'da kalan meslekta larnn bir atom bombas gelitirme abas iinde olduklarn belirten uyarlarndan esinlenerek Tp Alamlar Projesi kod ad altnda kendi programlarn balattlar. Manhattan Proje si ise, Albert Einstein'n Bakan Roosevelt'e Alman atom bombas hakknda yazd uyar mektubundan sonra kurul du. (Sonunda ngiliz ve Amerikan almalar tek bir proje al tnda birletirildi ve bu proje 1945 ylnda alr vaziyette bir bomba retmeyi baard.) Her ne kadar ngilizler oyunun ok banda Almanlarn bir bomba retemeyecekleri sonucunu elde ettiyse de, nce lik ngiliz-Amerikan atom bombas projesine verildi. Ameri kanlar, ngilizlerin Alman nkleer programnn incelikleri hakknda gayet salam bir ekilde bilgilendirildiini fark edince ok ardlar; ama ngilizler mttefikleri bu salam bilgilerin kayna hakknda bask yapnca onlar aydnlat maktan vazgetiler. ngilizler Almanya'daki "en deerli kay naklarn (Paul Rosbaud, GRIFFIN) korumak iin tm bu detaylar nasl rendiklerini aklamak istemediler. Bu ne denle ngilizler, mttefiklerine gayet emin bir ekilde Alman larn "yanl viraj" aldklarn ve sava sona ermeden bir Al man bombas retmelerinin mmkn olmadn belirtince, Amerikanlar phe duymaya balad. En ok phe edenler arasnda yer alan Manhattan Pro jesi bakan ve ayn zamanda onun istihbarat kolu efi Gene-

199

CASUSLUK

rai Leslie Groves, Alman nkleer programnn ne durumda olduunu renmekle grevlendirilmiti. Almanya'da GRIFFTN gibi kaynaklar olmadan, Grove'un istihbaratlar ancak dolayl ipularn szgeten geiriyor ve programn gayet iyi iledii ve annda nkleer bir silah retebilecei sonucuna ulayordu. OSS'de Alman kaynaklar olmad iin ayn so nuca ulamt. Bu iki hkm de yanlt. Aslnda GRIFFIN (ngilizler de tabi) haklyd: Almanlar aresizce tkanp kalmlard. Onlar yalnzca bomba yapmnda nemli elementlerden biri olan pltonyumu, ilenmi uranyum rnn, gzden karmamlar; ayn zamanda kontroll nkleer reaksiyon deneyini alabilecei byklkte yapmay becerememilerdi. (Enri co Fermi bu hataya dmemiti, 1942'de dnyann ilk zincir leme nkleer reaksiyonunu yapmay baard, bu baar bom ba yapmak iin atlan ilk nemli admd.) ngilizler Grove'dan Alman atom bombasnn yaknda vaki olaca inancn destekleyen ok zayf olsa bile elle tutu lur bir kant gstermesini istedi. Grove byle bir kantn ol madn kabul etti, ama enteresan bir fikir ileri srd: hibir kantn olmamas Alman bombasnn varln ispat ediyor du. Bu delil yetersizlii, hibir szntya izin vermeyen, gz atrmayan bir gvenlik sistemine iaret ediyordu.*

* Groves, Alman bombasnn retimini yarda brakmak amacyla Werner Heisenberg'in karlmas fikrini ne srd. Operasyon OSS tarafndan, Heisenberg svi re'de bilimsel bir konferansa katld srada gerekletirilecekti, o bu fikirden vazgeti ama ajanlarndan birini, eski Red Sox takipisi yeni casus Moe Berg'i konferansa gizli ce szmas iin gnderdi. Bir rivayete gre Berg dokuz dil konuabilen bilgili bir adam d ve takm arkada bir keresinde onun "bu dillerin hibirinde taklmadn" belirt miti. Berg silahyla konferansa gidecek ve Heisenberg nkleer silahlar konusundaki "nemli gelimeleri" tartmaya balarsa, onu vuracakt. Ama Berg'in fizik hakknda hibir bilgisi yoktu, Heisenberg'in tam olarak neyden bahsettiini nasl anlayaca ise tan bir mehuld. Ama her halkarda onu vurmaktan vazgemiti.

200

ERNEST

VOLKMAN

ngilizler onunla bu konuyu tarttnda, Grove yle demiti: "Peki ama, siz de emin olamazsnz". GRIFFIN saye sinde ngilizler elde ettikleri sonulardan gayet emindiler; ama sadece tedbirli davranmak asndan, Tp Alamlar Projesinde alan gen ve zeki bir fizikiyi GRIFFIN'in elde ettii sonular bilimsel adan deerlendirip, tamamen g venilir olup olmadna kanaat getirmesi iin grevlendirdi ler. Bu vazife iin seilen fizikinin ismi Alan Nunn May'di. Tesadf ki, May Tp Alamlar projesini en ince detayna ka dar Moskova'ya bildiren bir KGB maasyd. Bu grevle ekst ra bir kazan daha elde etmiti. Bylece Ruslar, May sayesin de, hem Almanlarn bomba yapma umutlarnn kalmadn, hem de Amerikanlarn, Alman bombas tehdidiyle kendi si lahlarnn retimine baladklarn rendi. Bu noktada, Sovyet istihbarat ok kritik bir karar ald. Almanlar bombay retemediine gre, bomba konusunda geriye tek bir alternatif kalyordu; ngiliz-Amerikan projesi. Akas sadece bu iki mttefik atom silahlar retmek iin gerekli kaynaklara sahipti. Bu nedenle Sovyet istihbarat Al man programn tamamen gz ard edecek, tm abasn n giliz-Amerikan projesi zerinde younlatracakt. Daha ba sitletirecek olursak, Amerikan atom bombas tehdidi -ve bombann "ana dmanlarna" sava sonras g vermesi zayf Alman bombas tehdidine nazaran ok daha ciddiydi. Sovyet istihbaratna elinden gelen tm abay sarf edip, bu Mttefik bombann srlarn ortaya karmas emredildi. Bylece Sovyetler Birlii ona ayak uydurabilecekti. Bu ope rasyona BONBON kod ad verildi.

201

CASUSLUK

Sovyet d istihbarat tekilat kocaman bir makine gibi harl harl almaya balad. KGB'nin ngiltere'deki yldz kstebei Donald Maclean'a, bomba zerine yaplan ngilizAmerikan mzakereleri hakknda bulabildii her eyi iletme si emredildi. O da ingiliz ve Amerikanlarn birlikte aldklar ok gizli kararlar hakknda 60 sayfalk cevher deerinde bir rapor sundu. KGB ayrca gmen talyan Komnist fiziki Bruno Pontecorvo'yu ikmal etti, onun deeri kendisi gibi gmen bir bilim adam olan Enrico Fermi ile olan samimi ilikisinden kaynaklanyordu. Bu balant Ruslara Fermi'nin 1942'deki baarl nkleer reaksiyon deneyi hakknda ok nemli bilgiler salad. Bu srada KGB ve GRU ajanlar bomba zerine aratrma yapan yardmc bir ubeye, Kanada'ya yerletirildi. Orada bu ajanlar bomba iin gerekli pltonyumun retilmesinde kulla nlan gazl yaylm yntemi gibi hayati nem tayan teknik srlar ortaya karan bir dzine Kanadal komnisti abucak harekete geirdi. Ruslar, Alan Nunn May'in bomba progra mnn Kanada ubesine tayin edilmesiyle yeni bir avantaj da ha elde ettiler, Alan bu pozisyonda iken Ruslara ilenmi uranyum rnekleri gnderdi. Ama operasyon tam olarak Birleik Devletlerde gerek letirildi; bu da byk bir oranda stn yetenekli be istihba rat memurunun abalar sayesinde saland: G R E G O R Y KHEIFETZ: San Francisco'daki rezident. Kheifetz 1939'da Massachusetts Teknoloji Enstits'nde (MT) renciydi ve burada ald eitim, onun nkleer fizik daln ok iyi kavramasn salamt. O, ok dikkatli bir e kilde Amerikan bilim topluluu iindeki komnizm sempa-

202

ERNEST

VOLKMAN

tizanlar ile bir dizi temasta bulunmaya alt. Bu temaslar imdi meyvesini veriyordu: Kheifetz, Birleik Devletler atom enerjisi aratrma merkezi ve Manhattan Projesi iin ana ik mal blgesi olan Berkeley'deki Radyasyon Laboratuar'na gizlice girebilmiti. (Burann mdr, Robert Oppenheimer, proje bakan oldu.) Laboratuarda alan maa sayesinde, Kheifetz 1941'in sonlarna doru Moskova'y Amerikan bomba projesinin gidii hakknda bilgilendirdi. Ayrca kay naklarnn ok geni olduunu taahht eden Kheifetz, Ame rikanlarn baaracaklarndan emin grndklerine de dikkat ekti. VASSILI ve ELIZABETH ZARUBIN: Washington D.C.'de rezident. Vassili Zarubin diplomatik maskesi altnda, Birleik Devletler'deki BONBON Operasyonu'nun ba sorumlusuydu. Kaliteli bir KGB ajan olan ei Elizabeth, be dil de akc bir ekilde konuabiliyor ve Sovyetler Birlii'nin de bir mttefik olarak atom bombasn paylamas gerektii d ncesine lml bakan Amerikan komnistleriyle kapsaml temaslarda bulunuyordu. Elizabeth projede yer alan nc bi lim adam PERSEUS'u ikmal etti (KGB onun gerek kimlii ni hibir zaman aklamad). Ayrca ingiltere'de Tp Alam lar projesinde alrken KGB'ye hizmet etmi olan kom nist, gmen Alman bilim adam Klaus Fuchs'i de ele geir miti. Onu Los Alamos blgesinde almaya ikna etti ve Fuchs orada Zarubinlere bombann yapmna ilikin detayl teknik bilgiler salad. Bu istihbarat Sovyetler Birlii'nin ilk atom bombasnn inasnda ok kritik bir rol oynad. GAIK OVAKIMIAN: New York'ta AMTRONG (Sovyet ticari organizasyonu) temsilcilii maskesi altnda ilem g-

203

CASUSLUK

ren, en nemli KGB hafiyesi olan Ovakimian, ajan ikmal et me konusunda bir dahiydi. 1930'larda Amerikan teknolojisi ni almak amacyla pek ok Amerikan komnistini ikmal et miti. kmal ettii komnistleri atom bombas hakknda bilgi toplamakla grevli casuslara evirdi ve bu arada Julius ve Et hel Rosenberg adndaki iki maann Los Alamos'da bir akra balar olduunu rendi. Bu kii, Ethel'in erkek kardei Da vid Greenglass't, nemli bir mevkide deildi, sradan teknik bir grevi vard ama ok kritik bir rol oynad: projenin en s k ekilde korunan srlarndan birini deldi, bombann ei g rlmemi dizaynnn bir kalbn yapmay baard. ANATOLI YATSKOV: New York'a yerletirilen dier nemli bir KGB ajan olan Yatskov da ok miktarda Amerika l komnisti ikmal etmiti, zellikle de Birleik Devletler h kmetinde yetkiye sahip olanlar. KGB'yi, Manhattan Projesi'nin faaliyet alan ile uranyum gereksinimini karlamak iin dizayn edilmi retim tesisat hakknda bilgilendirdi (Bu Ruslarn, Amerika'nn ortalama ka bomba retebileceini tahmin etmesini salyordu). 1944'e doru Manhattan Projesi, BONBON Operasyonu tarafndan iyice delinmiti ve hemen hemen Ruslarn onun hakknda bilmedii hibir ey kalmamt. Moskova yaklak iki yz maann salad istihbaratla, dorudan projenin ko muta merkezinden alnm olan 286 ok gizli dokmana sa hip olmutu. BONBON Operasyonu'nun izleme ve rapor et me grevi sona eriyordu. Fakat zafer an meselesiyken bir felaket meydana geldi. Bu felaket Ruslarn hi beklemedii bir yerde patlak vermi ti; onlarn radyo dzeneklerinde. imdi onlarn da fark ettii

204

ERNEST

VOLKMAN

gibi, byle byk ynlar halindeki materyali Moskova'ya radyo ile iletmenin bedeli ar olacakt; nk bu durum if re memurlarna dayanabileceklerinden ok daha fazla i yk lemiti. Hayati istihbaratn ok acil bir ekilde iletimi srasn da memurlar baz hatalar yapt. Baz durumlarda tek kulla nmlk bloknotlar iki kez kullanma hatasna dmler, ba ka bir durumda bilgileri ok hzl iletebilmek iin kolay ifre ler kullanmlard ve bazen de dikkatsizce deiik ajanlar ve maalar hakknda gereksiz pek ok detay vermilerdi. Ame rikan ve ngiliz istihbarat tekilatlar 1945'te Rusya'y hedef ald ve geni ynlar halindeki sava zaman Rus istihbarat balantlarn krmaya balad. Ksa bir sre sonra, BONBON Operasyonu'nun kirli a marlar ortaya dkld. Fuchs, Zarubin'in anahtar kuryele rinden biri olarak Harry Gold adyla yakaland. KGB mm kn olduu kadar ok adamn oradan aldrmaya alt; Lona Cohen ve eini dar karmay baard, ama Rosenberg er sahte pasaportlarn alamadan yakalandlar. Bruno Pontecorvo kamay baarmt ama Fuchs (itiraf etti) ve Alan Nunn May tutukland. .. ..scanned by darkmalt1 Olaylar daha da kmaza srkleyense, GRU'nun Igor Gouzenko adl ifre memurunun 110 ifreli telgrafla birlikte Kanada, Ottowa'da tehis edilmesiydi. Bu BONBON Operas yonu'nun iletiim trafiinin daha ok delinmesine sebep ol du. Operasyonun tm Kanada ubesi, Birleik Devletler'deki dier maalarla birlikte tehis edildi. Zarubinler ve dier st dzey Sovyet istihbarat ajanlar, BONBON Operasyonu gzleri nnde paralanrken, diplo matik dokunulmazlklar sayesinde Moskova'ya geri dne-

205

CASUSLUK

bilmilerdi. Moskova Merkezi olarak bilinen KGB kararg hnda soukkanllkla karlandlar; nk karargh felake tin sorumlusunun zayf ifre gvenlii olduunu dn yordu. KGB ile GRU'nun kdemli memurlarnn, atom bom basn almak iin oluturulan bu geni Sovyet istihbarat a nn gelecek operasyonlar iin daha elverili bir hale gelecei ni hi bkmadan usanmadan hatrlatmalarna ramen, imdi o a perian bir ekilde yerlerde srnyordu. Moskova'nn benzer bir a yeniden yaplandrmas yllar alacakt ama hibir zaman bunu tam olarak baaramad. BONBON Operasyonunun knn gerek yk, Sovyet istihbaratnn en ok ihtiyac olduu zaman kendileri ni evkle onun hizmetine adayan Komnistlerin omzunda kald. Onlarn hyanetleri imdi apak ortadayd ve onlara duyulan gveni tamamen yerle bir etmiti. Onlar Souk Sa van dzene bakaldranlar sindirme av iinde darmada n olacaklar ve Amerikan komnizmi sonsuza kadar yok edilecekti, tabi bir noktaya kadar ngiltere ve Kanada'daki emsalleriyle birlikte. Sonunda BONBON operasyonu iin tuhaf ama nemli bir dipnot dld. Bu dipnot, 1945 baharnda Heisenberg ve dier Alman nkleer fizikilerinin hapsedildii bir ngiliz mlkne geldi. Alman fizikiler, Amerikan, ngiliz ve Rusla rn onlarn beyninden faydalanmak istedikleri iin orada tu tulduklarn dnmlerdi. Ama hi kimse gelip onlara ne bildiklerini sormuyordu. Onlar asl ok eden ey: 7 Austos ta Hiroima'ya atlan atom bombas haberi oldu. O an, Almanlar yzyln en byk bilimsel eserinde, b rakn ba rol, sadece figran roln stlendiklerini anlad-

206

ERNEST

VOLKMAN

lar. Heisenberg'in belirttii gibi tarih onlarn yanndan geip gitmiti. Uluslarn kaderinde son sz syleyen bilimin g c, imdi yaban ellerdeydi. Son olarak "Ve Tanr hepimizin yardmcs olsun" dedi.

11 BLACK T O M ALMAN SABOTAJ OPERASYONU 1915-1917 Amerika'y Havaya Uurmak

1916 ylnn 29 Temmuz Cumartesi gnnn afak sk meden nceki ilk saatleri, henz aydnlanmam bo sokak lar ve New York. O gn New York sakinleri mevsim normal leri dnda 23 derecelik serin bir havaya ahit olacaklard. Aslnda o sabah, sra d gzellikte hava artlarnn yaana ca bir haftay mjdeliyordu. Yazn allagelmi nemli hava snn yerine byle serin hava artlaryla karlaan New Yorklular bu duruma hem arm hem de sevinmiti. Pek ou bu havay deerlendirmek iin ertesi gn, Coney Island'm oyun alanna gidip ehrin profesyonel takmndan birinin beyzbol man izleyerek geirmeyi planlad. O sabah erkenden baslan gazeteler, Avrupa'da giderek iddetlenen sava haberleriyle doluydu; ama ou okuyucu

208

ERNEST

VOLKMAN

dikkatini sava haberlerinden son yllarn en heyecanl beyzbol sezonunun haberleri zerinde younlatrmt. Gazete haberleri, Brooklyn Robinleri (=Brooklin'in kzl ard kula r) -daha sonra takm, ismini Dodgers (=hilekarlar) olarak deitirmitir- takmnn d saha oyuncusu Casey Stengel'in, St Louis Kardinallerini yenmek iin nceki gn Ebbets saha snda att sekizinci kalelik top vurularndan bahsedi yordu. Bu arada ikinci ve nc minder arasnda oynayan oyuncusu Honus Wagner ile n plana km olan Pittsburg Korsanlar takmyla Devler takm arasnda Polo Grounds'da oynanacak byk cumartesi msabakasna da yer vermiti. zgrlk Heykeli yaknndaki New Jersey'den New York Koyu'nun stne knt yapan dalk burunun zerin deki geni doldurma blgesi Black Tom diye adlandrlmt. O gece Black Tom'daki Ulusal Rhtm ve Depolama irketi'nin gece bekileri gnlk devirlerini yaptlar: Ertesi gn Avrupa'daki harp alanlarna gitmek zere gemiye yklenmeyi bekleyen byk harp silahlarnn geni ynlar halindeki mermi kovanlarn, yivli silah cephanelerini ve oraya sralan m barut kutularn tek tek kontrol ettiler. Orada yaklak 90 hektarlk (45 acres) Black Tom arazisinin her bir karesini kap layan milyonlarca ton patlayc vard. Amerikan silah fabri kalarnn verimi, Byk Britanya, Fransa ve Rusya'ya sava malzemeleri salayarak gayet gzel bir kazanca evrilmiti. Dnyann en youn ekilde nfuslanm alanlarnn bi rinden sadece be mil uzakta olan bu geni patlayc kutusu hakknda imdiye kadar halktan en ufak bir ikayet gelme-

209

CASUSLUK

misti. 24 saat durmadan ileyen bu silah fabrikalarnda pek ok ii altrlyordu ve New York liman da bu hzl sat tan gayet mutluydu. Sava, Amerikan tophaneleri iin baar demekti ve hi kimse bu baardan ikayeti deildi. Elbette ki, Bakan Woodrow Wilson gibi pek ok Amerikal iin sa va iren bir eydi, ama Birleik Devletler tamamen tarafsz olduu iin Amerikallarn bu eyin iinde yer almas mm kn deildi. 3000 mil geniliindeki okyanusun ardnda g vende olan Amerika iin, Avrupallar birbirini ldrrken onun kazan salamasnn bir zarar yoktu. Fakat sabah saat 2:08'de sava Amerika'ya da geldi. Black Tom blgesinde geceyi gndze eviren mthi bir patlama oldu. Patlamadan yaylan ok dalgalar Manhattan'daki camlar parampara etti, arapneller zgrlk Hey keli'ne arpt, gmen girii olan Ellis Island blgesindeki bi nalarda geni delikler ald ve Brooklyn Kprs salland. Maryland kadar gneyde olan insanlar bile patlamann se siyle uyand. Dnyann sonunun geldiini dnen Manhattanllar k rlan cam sesleriyle yataklarndan frlayp, ne olduunu anla maya alan gzlerle caddelere kotular. Gneyde New Jer sey sahilinde ok byk bir yangn olduunu grdler. On lar bu yangn izlerken daha az etkili birka patlama daha ol du; ama 20 dakika sonra ilki kadar ykc, byk bir patlama daha meydana geldi. ok katl, yksek binalar rzgarda sal lanan krpe fidanlar gibi titriyordu. Sonra sessizlik hakimdi. Bu byk yangn, bir mil geniliindeki duman bulutuyla gneye doru iddetleniyordu.

210

ERNEST

VOLKMAN

afak sktnde, yetkililer ne olduunu anlamaya ba ladlar. Black Tom'un cephane kmeleri alev alm ve depo edilen tm o malzemelerden geriye sadece kl ymlaryla eilmi elik paralar brakan devasa bir patlamaya sebep olmutu. Mucizevi bir ekilde patlamada sadece iki kii l mt, ikisi de Black Tom blgesinde alan gece bekileriy di. Bunun dnda 38 kii yaralanmt ve bunlarn ou etraf ta uuan cam krklar tarafndan bir yerleri kesilen Manhat tan sakinleriydi. Yangn sndrmek bir gnden fazla zaman ald. Daha sonra patlama blgesini incelemek iin yangn tehlikesine kar binalar kontrol eden grevlilerle, endstriyel patlayc uzmanlar geldi. Onlar bir eit serseri kvlcmn ya da tesa dfi bir yldrm dmesinin cephaneyi atelemi olabilecei ni dndler. Bu patlama karsnda sinirlenen New York yetkilileri belki de cephanenin Black Tom gibi ak bir alan da tedarik edilmesinin iyi bir fikir olmad konusunda ikna edildi. Yeni, daha gvenli bir depolama tesisatnn kurulaca ve Black Tom gibi bir faciann tekrarlanmayaca sylendi. Yava yava Black Tom olay insanlarn belleklerinden si linmeye balad ve onun yerini 1916'nn fevkalade yaznn elenceleri ald. Ama Lehigh Vadisi Demiryollar yneticileri bu durumu pek unutacaa benzemiyordu; Black Tom faci asnda buharlaan yk vagonlar, raylar ve demiryolu ma kaslar yznden milyonlarca dolar zarara girmilerdi ve bu patlamann nedenini ortaya karmaya kararlydlar. Eer patlamann Ulusal Rhtm ve Depolama irketi'nin bir ihma li yznden kaynaklandn ispatlayabilirlerse, demiryolu nun kayplarn karlamas iin irkete sivil mahkeme dava s alacakt. .... www.cizgiliforum.com

211

CASUSLUK

Olay aratrmas iin demiryolu tarafndan bir grup giz li dedektif kiraland. Dedektiflerin almas sonucu birka gn iinde, Black Tom'daki gece bekilerinin balarna bela olan sivrisinek bulutlarn kendilerinden uzaklatrmak iin geceleri ate yakmay alkanlk haline getirdikleri ortaya k t. Fakat Black Tom blgesinin yaknnda oturan grg ahit leri patlamann olduu gece byle bir ate grmediklerini sylediler; onlar sadece Black Tom'un ortasndaki raylar ze rinde duran kapal bir yk vagonunun iinde kk bir ate grdklerini belirttiler. Bu ok anlamszd. Detektifler Black Tom'da alan her bekiyi dikkatlice izlediler. Bazlar sivri sinekleri karmak iin sahil kenarnda, varillerin iinde ate yaktklarn itiraf etti; ama hibirinin kapal yk vagonu iin deki ateten haberi yoktu. Sivrisinekler iin yaktklar atein patlayclardan mmkn olduu kadar uzakta, elik variller iinde ve suya yakn yerlerde yakldn belirttiler. Hibiri bunca mermi yn arasnda kapal bir yk vagonunun iine ate yakmazd. Dedektifler patlamadan birka ay nce iten ayrlan bir gece bekisini takip ettikleri zaman beklemedikleri bir yant la karlatlar. rlanda gmeni olan bu adam nceleri olay hakknda hibir ey bilmediini iddia etti, ama detektifler he men onun bir ayya olduunu anladlar. Onu bir bara gt rp durmadan iki iirdikten sonra, yava yava enesinin dmeye baladn fark ettiler. O nce "gizli plan" dedii eyin bir paras olduunu iddia ederek patlamadan elde et tii kazan hakknda vnmeye balad, sonra da detektifle re onu yapann "jairmans" olduunu syledi. Sonrada bir grup Alman casusundan oluan fantastik bir gizli plann tas-

212

ERNEST

VOLKMAN

lan izmeye balad. Ama Black Tom'u havaya uurarak savata Mttefik glere destek salayan Birleik Devletler silah fabrikalarna gzda vermekti. Manhattan'n kahve rengi kumtandan yaplm evlerinde yaplan gizli toplant larda ngiliz kart rlanda gmenlerini ikmal etmek iin ok para dkld, Black Tom'un gvenlik sistemi hakknda bilgi vermeleri iin gece bekilerine rvet teklif edildi ve son olarak birinci snf Alman sabotajclar bombalar Black Tom'a yerletirdi. Bu tehlikeli bombalar yerletirirken nere deyse kendilerini havaya uuracaklard. Tm bu anlatlanlar sanki dehet verici bir casus kurgu sundan alnm gibiydi, ama dedektifler anlatlanlarn arka sn iyice demeye devam etti. Sonunda bu sarho adamn doru sylediini gsteren yeterli delil elde edilmiti, evet doruydu: Black Tom'a sabotaj dzenlenmiti. Demiryolu i letmesinin hl, bu itiraflar depolama irketine gevek g venlik sistemi yznden alacak bir davada kullanma umu du olsa da, bu rendikleri onu pek tatmin etmi grnm yordu. Ama zaten dedektifler yeminli beyan almak iin gece bekisine geri dndklerinde, o oktan gitmiti. Komular onun birka "Alman adam"la gittiini belirtti. Sonra da ta mamen ortadan kayboldu. Bu dedektiflerin ilk phelerinde hakl olduklar tam 63 yl sonra kesin olarak ispatlanm olacakt. Black Tom patla masnn ardndaki gerein su yzne kmas iin de hemen hemen bu kadar uzun bir sre gerekliydi. Black Tom olay Birinci Dnya Sava srasnda Alman is tihbaratnn Birleik Devletler'de imza att en nemli baa ryd. Fakat Almanlarn en iyi ajanlar tarafndan tasarlanp

213

CASUSLUK

yrtlen bu grlmeye deer sabotaj operasyonu, ayn za manda Almanlar iin tam bir felaket olmutu. Harikulade bir havai fiek gsterisiyle Alman istihbarat kendisini feda et mi ve asl yapmas beklenen vazifeyi baaramayaca garantilenmiti. Black Tom Almanya iin ok ciddi sonular dour mutur, o sadece Amerikan kamuoyu zerinde kt bir etki yaratmam, aksine Amerika'nn sava hakkndaki yaygn tutumunu tersine evirip sonunda Amerikan'n sava ilan et mesine sebep olmutur, ki bu olay Birinci Dnya Sava'nda Alman yenilgisinin en nemli sebebidir. Almanlarn bu felaket srasnda ikmal ettii Amerikan gmenlerin durumu da pek i ac deildi: "Amerikan va tandal elde etmi bu gmenlere" kar yenilenen bir mil li gvensizlik olumu ve onlara kar politik bir ayrm g lenmeye balamt. Ayrca Amerikan toplumu iin de baz etkileri olmutur: Amerika'da dahili gvenlik sistemi kurul mu ve bu sistem ulusun tarihi boyunca sivil zgrlklere getirilen en byk tehdit olmutur. Tm bunlar kk bir grup adamn yaptklarndan kay naklanmt ama alnan nlemleri kanlmaz klan onlarn gemileri ve braktklar izlenimdi. Birinci Dnya Sava patlak verdikten dokuz gn sonra, Birleik Devletler'deki Alman Bykelisi Kont Johann von Bernstoff, Berlin'de D leri Bakanl'nda yaplacak gizli bir konferansa arld. Von Bernstoff e, Alman Genel Kur maylnn istihbarat servisi Dienst III-B'nin Birleik Devlet lerde byk bir istihbarat operasyonu balatmaya karar ver dii bildirildi. Bu operasyonun drt ana gayesi olacakt: (1) Amerikanlarn tarafsz kalmasn salamak, (2) muhtemel n-

214

ERNEST

VOLKMAN

giliz propagandalarna kar kapsaml propaganda operas yonlar yrtmek, (3) Amerikan limanlarndan Mttefik dev letlere gnderilen silah dolu gemiler hakknda istihbarat top lamak, (4) Almanya ile ilikisi kesin olarak gizlenmi maa lar araclyla mmkn olduu zaman bu tahmil blgesine sabotaj dzenlemek. Bu operasyondan tamamen von Bernstoff sorumlu ola cakt; ama zamannn byk blmn g koridorlarn kullanarak Amerika'y bu Avrupa savandan uzak tutmak iin harcayacakt. Dier grevler iin, III-B Amerika'ya en iyi hafiyelerini yollayacakt. Bu hafiyelere deme, von Berns toff un kontrolnde, 15 milyon dolarlk -o gnlerde inanl maz bir miktard- bir bteden yaplacakt. Amerika'ya gnderilen eit eit ajanlar sayesinde, von Bernstoff biraz soluk alabilmiti. Onlarn arasnda istihbarat blmne ynlendirilmi Karl Boy-ed adnda bir deniz suba y vard. Von Bernstoff bu deniz subaynn fanatik bir Alman milliyetisi olduunu fark etmiti, nk bu deniz subayna gre casusluk anavatanna ok byk getiriler salayacakt. Ama onun casusluktan anlad, bir eyleri havaya uurmak tan ibaretti. Bu gr, grubun Franz von Papen adndaki Prusyal bir svari askeri olan lider ajannda da hakimdi. Von Berns toff un Birleik Devletlerde sabotaj operasyonlar yrtme nin kt bir fikir olduunu sylemesi ve bunun Amerikan kamuoyunda ters tepki yarataca konusundaki uyarlarna ramen, Von Papen de tpk deniz subay olan meslekta gi bi sabotaj fikrine taklp kalmt. Zaten von Bernstoff un sy lediklerini kale bile almamt.

215

CASUSLUK

Grubun dier bir yesi olan Horst von der Goltz, von Papen'in kilisede pazar gn din dersleri veren bir rahip gibi grndn syledi. ngilizlere olan nefretiyle hrslanan von der Goltz, hemen bir plan ne srd, ok sayda rlanda l gmeni ikmal edip Kanada'ya bir saldr dzenleyecekler di. Von Bernstoff bu fikri hemen geri evirdi, ama von der Goltz'un sorun yaratmaya devam edeceini dnd. Her ne kadar bykeli dier iki ajan hakknda daha az endie duysa da, Alman istihbaratnn byle adamlar niye ikmal ettiine anlam veremedi. Onlardan biri haznedar ola rak hizmet etmesi iin, ticari atae maskesi altnda Alman el iliine gnderilen Heinrich Albert'ti. Von Bernstoff onun her sabah kendine gbela eki dzen veren dalgn bir acemi ol duunu kefetti. Keza o Alman istihbarat tarafndan gizlice satn alnan Manhattan'n nl kahverengi talarndan yapl m pahal evinde oturan, ok gzel ve ekici bir opera sanat s olan Martha Held'den de etkilenmediini belirtmiti. Held'in orada oturmasnn nedeni New York'ta yrtlen is tihbarat operasyonlar iin bir emniyet evi salamakt, zel likle de ngiliz tahvili iin yaplacak operasyonlar iin. Von Bernstoff bu plann ileyeceinden pek emin deildi, nk Held gr sesiyle, her gece alkanlk haline getirdii gibi, Wagnerian melodilerinin provasn yapacakt ve bylece ma hallede tm dikkatleri kendi zerine toplayacakt, tabi onun tek kelime ngilizce konumamas da cabas. Her eye ramen, balangta Alman casuslar baz baa rlar elde ettiler. Von Papen, ehir liman blgesindeki ayak ta kmnn ikmal edildii bir operasyon balatt. Bu ikmaller kendi adlarna pasaport alacaklar ve bu pasaportlar sava

216

ERNEST

VOLKMAN

patlak verdiinde ngiliz deniz kuatma gemileriyle dne meyecek olan ve Birleik Devletlerde kapana kslan binler ce Alman askeri yedek subaynn lkeden karlmasnda kullanlacakt. Bu pasaportlar onlarn tarafsz Amerikanlar olduunu tasdik edecek, onlar da serbeste seyahat edebile ceklerdi. Boy-ed ise yrtt bir operasyonda bulac ve tehli keli bir hayvan hastal olan sakann ldrc kltrn , ekle etmiti; bu mikroplar ngiliz ve Franszlara gnderilecek olan silahlarn gemilere yklenmesinde kullanlan atlara ve katrlara bulatrlacakt. Bu arada, enerjik von der Goltz da kimyaclar toplayp sigara ve iri paral maden kmr ek linde patlayclar yaptrmt. Bu patlayclar saatli bomba eklinde dzenlenip, ngiltere'ye gitmeye hazrlanan gemile rin ambarna atlyordu; gemiler kydan uzaklap gzden kaybolunca fitil ateleniyor ve bomba infilak ediyordu. Pek ok gemi bu ekilde ak denizde yok edildi. Elde edilen ilk baarlar ne kadar etkileyici olsa da, 1915'te Dienst III-B'den gelen bir bildiride Amerikan fabrika larndan Mttefik ordulara yaplan silah yardmnn kesilme si iin daha fazla aba harcanmas emrediliyordu. Von Berns toff un tm itirazlarna ramen tm g bir sabotaj operasyo nunun dzenlenmesi emrediliyordu. Eski svari askeri olan Prusyal von Papen bu vazifeyi stlendi. Msrif bir ekilde harcamalar yaparak o ve dier Alman ajanlar Amerika'nn geni rlandal gmen nfusu arasndan maa ikmal etmeye devam ettiler. Bu ikmaller sra snda rlandallara onlarn anavatanna zulmedenleri defet me sz veriliyordu.

217

CASUSLUK

Almanlar bunlardan ok daha ekici bir dl de sunu yorlard: ngilizler def edildikten sonra zgr ve bamsz bir rlanda vaadi. Bu vaatlere kanan yzlerce rlandal-Amerikan, anava tanlarna yardm etmenin en byk sorumluluklar olduu na inandrlan yzlerce Alman-Amerikan ile birlikte, Mtte fiklere giden levazm desteini durdurmak iin kurulan or duya katlmt. lk hedef Weiland Kanalyd, Ontario ile Erie gllerini birbirine balayan bu kanal ayrca Mttefiklerin si lah fabrikalarnda ilenmesi iin gnderilecek olan demir madeni ile dier ilenmemi madenlerin gemiye yklenmek zere tanmasn salyordu, bu kanal havaya uurulmalyd. Fakat onlar Welland'i evreleyen askeri gvenlik hattn aamadlar, bu yzden dikkatlerini ok daha kazanl bir he defe, Black Tom'a evirdiler. Black Tom'daki pek ok rlandal gmen ii sayesinde, Almanlar bu blgede hemen hemen hi gvenlik olmadn, emniyetin sadece birka gece bekisine brakldn rendi ler. Hem Weiland Kanal'na nazaran ok daha az patlayc madde gerekliydi, nk Black Tom Avrupa'ya gidecek olan barut ve patlayclarn kartrld ok geni bir fabrika bl gesine sahipti; etrafta bunca patlayc varken kk bir bom ba bile devasa patlamalara yol aabilirdi. Alman casus emberi iindeki iki tecrbeli sabotajc, Lot har Witzke ile Kurt Jahnke ii gibi giyinip Black Tom blge sinde keif iin tetkikat yaptlar, bu tetkikat srasnda gven lik sisteminin gerekten gevek olduuna kanaat getirdiler, artk sabotaj kolayca gerekletirebilirlerdi. Bir ambar dolu su patlayc toplayp onlar Held'in oturduu eve sakladlar.

218

ERNEST

VOLKMAN

Bu ev ayrca geceleri dzenlenen stratejik grmeler iin kullanlyordu, bu grmeler Almanlar ile onlara gerek sa botaj operasyonunda yardm edecek olan baz rlandalAmerikanlar arasnda yaplyordu. rlandallar bu grme lerden pek holanmyorlard; nk gecenin elencesine -Marta Held'in piyano eliinde Wagner operasndan para lar sylemesine- katlanmak zorunda kalyorlard. Operasyon przsz ekilde gerekletirildi. 1916 ylnn 29 Temmuzunun alacakaranlnda Witzke ile Jahnke yanla rna iki rlandal maay da alarak, saatli bomba ile kundak patlayclaryla dolu kayklarn Black Tom blgesine getirdi ler. Gece bekilerinden kolaylkla yakay syran sabotajclar nce bombalar yerletirdiler sonra da hzla krek ekerek oradan uzaklatlar. Fakat patlama beklediklerinden ok da ha iddetli olmutu, patlamann ok dalgalaryla sarslan ka yklar neredeyse devrilip sabotajclarn boulmasna sebep olacakt. Sahile ulatklarnda marifetlerinin neticesini izle mek iin bir mddet orada beklediler. Bu grlmeye deer patlama New Jersey-Kingsland'deki Kanada Vagon ve Dkm irketi'nin fabrikasnda gerek leen dier bir patlamayla devam etti. Pek ok rlandal g men iiye sahip olan bu fabrika, ngilizler iin ayda mil yon topu mermi kovan imal ediyordu. Buradaki rlandal iiler fabrikaya bomba yerletirmeleri iin Almanlar tarafn dan ikmal edilmilerdi. Bir gece, 500.000 mermi kovan ile tm fabrika byk patlamayla yok oldu. Fakat hi len ya da yaralanan olmad. Berlin bu sabotaj baarlaryla memnun olurken, Ameri ka'daki casus ann pek fazla ans kalmamt. lk olarak

219

CASUSLUK

Black Tom ile Kingsland'e sabotaj dzenlendii gerei szd rld. Bunun zerine Amerikan gazeteleri lkede sinsice do laan Alman sabotaj ordusuna ilikin korkun yklerle dol du. Hi kimse gvende deildi. Tm bunlar yetmezmi gibi, Almanlar inanlmaz derece de aptal bir hata yaptlar. Bu hata Heinrich Albert tarafndan yaplmt. Sabotaja yardm eden maalara paralarn de mek iin New York'a giderken, yanna para dolu ve gelecek sabotaj operasyonlarnn isimlerini, planlarn detayl bir e kilde listeleyen belgelerin olduu bir evrak antas almt. Bir gn yol stnde uzayan kprlerden geen metro hattn da seyahat ederken uyuyakald. Duraa yaklatklarnda he nz uyanmt ve ok acele bir ekilde trenden indi, tabi bu arada uyku sersemliiyle evrak antasn trende unutarak. anta bulundu ve polise teslim edildi, daha sonra polis onu Adalet Bakanl'na gnderdi. ngiliz propagandaclar bayram etti, nk Albert'in ev rak antasnda bulunanlar aklayacak hibir delil yoktu. Ba kan Wilson Albert'e von Papen ve Boy-ed ile birlikte lkeyi terk etmesini emretti. emberin dier yeleri Martha Held de dahil olmak zere Meksika'ya kat. Martha, Manhattan'daki kahverengi tal evini terk etmi, kmadan nce yardmsever ekilde evin anahtarlarn gelecek kirac iin ye mek odasnn masas zerine brakmt. Bykeli von Bernstoff, lkesinin barl yaklamlar konusunda Amerika'y ikna etmek iin harcad ok uzun ve zorlu bir abann, dumanlar arasnda kayboluunu izledi. O bu byk zarar telafi etmek iin her eyi denedi ama ne are, herkesin ahit olduu bu Alman alaklnn telafisi ola-

220

ERNEST

VOLKMAN

mazd. Daha da kts, Birleik Devletlerde Almanlara kar artan dmanln farkndayd, Amerikan gazeteleri artk onun memleketlilerinden bahsederken "Barbar" kelimesini kullanyordu. Berlin bu felaketten ders almam gibiydi, dalan Ame rikan casus emberini 1917'de Meksika'da yeniden olutur maya balad, stelik onlara ihtilal balatmalar ve Birleik Devletlerin ayan kaydracak idari bir tekilat kurmalar emredildi. Bu lgn fikir Alman Hkmeti'ndeki st dzey yetkililer arasnda rabet grd ve Dileri Bakan Arthur Zimmerman bunu Meksika Hkmeti'ne st kapal bir me saj olarak iletti. Zimmerman Alman askeri glerinin Meksi ka'ya "kaybedilmi topraklarn geri alnmasnda" yardm edeceklerini iletti, bu topraklardan kast Kaliforniya, New Meksika, Arizona ve Teksas'n byk blmyd, ingilizler bu mesaj gizlice dinleyip, analiz ettikten sonra onu tm dn yaya duyurdu. Zimmerman' in dillere den bu hain mesajn dan iki hafta sonra, Bakan Wilson Milli Meclisi toplayp Al manya'ya sava ilan etti. Alman istihbaratnn sebep olduu bu felaketin ok ince likli bir etkisi daha vard. Amerikan ynetiminde "ierdeki dmanlar" -Almanlara yataklk eden rlandal-Amerikanlar ile Alman-Amerikanlar- hakknda bir saplant meydana ge tirdi. ok ani bir dzenlemeyle Casusluk Kanunu meclisten geti; bu yasaya gre sava srasnda yabanc glere yardm ve yataklk edenler lmle cezalandrlacak ve u andan iti baren tamamen yeni bir dahili gvenlik sistemi kurulacakt. Bu yasann uygulamalar arasnda Adalet Bakanl'na bal bir tekilatn kurulmas yer ald, bu tekilata Aratrma Bro-

221

CASUSLUK

su ad verildi. Daha sonra J. Edgar Hoover liderliinde geni letilen ve yeniden kuvvetlendirilen tekilat, Federal Aratr ma Brosu olarak yeniden adlandrld ve dahili dmanlara kar yeni yasalarn karlmasn salad. Bu dman listesi Bolevikleri, anaristleri ve sosyalistleri kapsayacak ekilde geniletildi; savan bitimine doru Amerikan sivil zgrlk leri yok denecek kadar azd. Daha sonra dengeyi salayacak yeni dzenlemeler yapld; ama vatandalk haklar ve dahili gvenlik, Amerika'nn yllarca kanayacak yaras haline geldi. Irlandal-Amerikanlara gelince, onlar iin Alman sabota jnn miraslar ok daha ar oldu. Birka rlandalnn Alman larla ibirlii yapmas onlara duyulan gveni tamamen sars t, artk lkelerini zaptetmi olan bu "beladan" kurtulma ve bamszlklarna kavuma mitleri kalmamt. Bu sorun da bugne kadar devam etti. O cumartesi sabah Black Tom'da neler olduu ise, zl mesi altm yldan fazla alan siyasi bir dm haline geldi. Savatan sonra Birleik Devletler hkmetiyle Alman hk meti karlkl olarak sava zararlarnn denmesini talep eden bir komisyon oluturdular. Almanya batan Lusitania ge misinde len Amerikanlarn akrabalarna 2.5 milyon dolarlk tazminat dedi; ama bu miktar Black Tom'daki zararn kar lanmas iin bulunan taleplerle tam 23 milyon dolara yksel tildi. Almanlar Amerikan temsilcilerini ileden karan bir id diada bulundular: Black Tom'a sabotaj dzenlediklerini in kar edip bunun iin tek bir sent bile demeyi reddettiler. Amerikanlar Black Tom'un Almanlar tarafndan havaya uu rulduunu ispat eden pek ok delil sunmalarna ramen, Al manlar kllarn bile kprdatmadlar. Kendi istihbarat kayt-

222

ERNEST VOLKMAN

larnn yok edildiini savunan Almanlar, Amerikan kaytlar nn doruluunu gsteren bir ey yok dediler. Bu mesele 1936'ya kadar devam etti ve sonunda bir uzlamaya varld: Almanlar bu miktarn yarsn deyecekti. Fakat bir yl sonra baa geen Nazi Hkmeti bu anlamay feshetti. 1941 ylnda Alman borlarnn bir ksm Birleik Devlet ler bankalarndaki Alman hesaplarndan tahsis edildi. Bor cun kalan ksm 1979'a kadar denmedi, sonunda Bat Alman Hkmeti sessizce meseleyi halletti. Bu taleplerde bulunan tm hak sahipleri oktan lmt, bu nedenle para onlarn miraslarna dendi. Bu sre iinde, Bat Almanya Black Tom faciasndan Al manya'nn sorumlu olduunu "pimanlkla" kabul etti; ama onun "pimanlk" kelimesiyle neyi kastettii anlalamad. Belki de onlar Black Tom faciasndan sonra Almanya'ya d nen Franz von Papen'in politikaya atlp Hitler'i babakan yapan giriimlerinden bahsediyorlard. Zaten bundan daha fazla pimanlk uyandrabilecek bir gelime hayal edile mezdi.

12 GENERAL POLYAKOV'A BIR K U R U N SILINDIR APKA O P E R A S Y O N U 1959-1985 CIA Moskova'ya Szyor

Tpk bir on sekizinci yzyl valsi gibi casuslarn dans da yava ve epey trenseldi. FBI kar casusluu bir Sovyet istih barat ajanna olan ilgisini ima etme srecine "mendil atma" olarak adlandrmay tercih ediyordu. Sinyaller zellikle kurnazcayd: casus olduunu biliyoruz ve eer hayatta payna denden memnun deilsen yardm etmeye hazrz. Casus ya "mendili alrd" ya da fark etmemi gibi yapp onu yerde brakrd. FBI'n SLNDR APKA adn verdii adamn icabet et tii dans, 1959 ekiminde New York'taki Birlemi Milletler karargahnda balad. Sovyet elilii, ou ilk byk deniz tesi greviyle meslee balamakta olan yeniyetmelerden oluan KGB ve GRU ajanlaryla emekliyordu. BM evresinde

224

ERNEST

VOLKMAN

scak istihbarata engel olacak pek bir ey yoktu, ama buras, sonradan ok daha karmak ve tehlikeli grevler stlenecek ajanlar iin iyi bir tatbikat zeminiydi. SLNDR APKA Dmitri F. Polyakov'du ve FBI onu he deflerken ok byk bir balk oltalama abasndayd. u ok akt ki o, ykselen bir yldzd. 1951'de otuz yanda bir GRU hafiyesi olarak, BM personeline atanm bir diplomat kisvesi altnda Sovyet BM eliliiyle ilkin New York'a gnde rilmiti. Ar sorumluluklarn yansra (Birleik Devletlerin teknolojik srlarn ele geirmek), nemli bir deniz tesi grev iin biraz gen olmas GRU'nun onu daha byk ve nemli eyler iin hazrladn gsteriyordu. 1956'da, Polyakov BM'deki grevini tamamlayp Moskova'ya dndnde, BM'deki Sovyet istihbarat istasyonuna yaylm FBI gzetimi onu zel takip edilmesi gereken GRU yldzlarndan biri ola rak listeye oktan almt bile. yl sonra, Polyakov baka bir grev iin BM'ye dn dnde zerindeki youn FBI gzetimi ilgin bir ey ortaya kard: Sovyet sistemi onu hayal krklna uratmaya ba lamt. FBI, Polyakov'un hayal krklnn ounlukla para merkezli olduunu kefetti. GRU'da meteorik bir kariyer tr man anlamna gelen bir dizi terfnin sonucu albayla yk seltilmesine ramen, Polyakov yllk 10.000 dolar tutarnda ve byk bir blmn Sovyet slerine geri demek zorun da olduu nemsiz bir maa alyordu. Bu, Sovyet sisteminde ki olaan uygulamayd; ama Polyakov'u Moskova'da yaa yan kars ve ocuuna hediye almaktan bile aciz brakp, bir fukara gibi yaamasna neden oluyordu.

225

CASUSLUK

Ayn zamanda her gn New York sokaklarnda grebil dii eitsizlik Polyakov'u gittike daha ok sarsyordu. Mtevazi bir maaa sahip Amerikallar bile ailelerine bakmay ve Amerika'nn bolluk boynuzunun baz nimetlerinin tadn karmay karlayabilirken Polyakov'un kars her sabah ek mek almak iin uzun bir kuyrukta beklemek zorundayd. Ama Sovyet Komnist Partisi ve hkmet kodamanlar kuy rua girmiyordu; onlarn, elit tabakadaki yeliklerinin bir gstergesi olarak denen zel "altn rubleleriyle" (sradan Ruslarn deersiz kat rublelerinden fakl olarak) hereyi alabilecekleri zel devlet maazalar vard. Polyakov gibi subaylardan altn rubleyle lks bir hayatn tadn karmak iin elit tabakann st makamlarna trmana bilecekleri zamana kadar tamhkr bir varl srdrmeye katlanmalar bekleniyordu. Ama Polyakov'un olaan kariyer yollarn izlemeye hi niyeti yoktu. Aksine, Rusya'ya zarar verdiine artk emin olduu bu sistemin yklmak zorunda olduu sonucuna varmt. Ve onun epey zarara yol aabile cek bir konumu vard. 1960'n balarnda iki FBI kar casusluk ajan kendilerini kasten Polyakov'a belli ettiklerinde, o da niyetini gsterdi. Rus, bir sabah ehirdeki bir sokakta gezinti iin dardayken gerekleen bu karlama srasnda casuslukla ilgili hibir ey sylenmedi. Ajanlar, yllar sonra bir snf arkadalarna rastlam iki eski niversite arkadaymlar gibi sadece akalap kendi aileleri hakknda sohbet ettiler ve sonra Polya kov'a tartmak istedii herhangi bir "sorun" olursa kendile rini grmesini sylediler. Polyakov ketumca karlk verdi; ama bu yaklamay geri pskrtmemesi ya da Sovyet istih-

226

ERNEST

VOLKMAN

barat tznn lm cezas yaptrmyla talep ettii gibi durumu slerine rapor etmemesi yeterince anlamlyd. Baka bir deyile FBI mendili brakmt ve Polyakov da onu almt. Ksa bir sre sonra Polyakov da admn att. Diplomatik bir kabulde Amerikal bir diplomata yaklat ve ona FBI'yla konumak istediini syledi. te imdi Souk Sava casusluundaki en nemli d nemlerden biri, bir yirmi be yl daha srecek bir yk bal yordu. Bu, Sovyet ve Amerikan istihbaratlar arasndaki mt hi bir yeralt savann odak noktas olacakt. Her iki taraf da kar tarafa ihanet alamaya altndan, temelde bu bir hainler savayd. Yazl tarihin hibir dneminde ihanet, ba ka hainlere ihanet eden hainlerin, gerek hainleri tuzaa d rmek iin grevlendirilen sahte hainlerin ve "ihanet" sz cnn sadece kar tarafn grevlendirdii kiiler iin kul lanlmas gerektiini, kendi tarafnn grevlendirdiklerinin "vatansever" olduunu buyuran yksek bir politik ahlaksz ln hkm srd bu derece yaygn bir amel sanat hali ne gelmemiti. Sovyetlerin dalmasyla sava nihayet sona erecekti ama yol boyunca pek ok kayp vard. Bu kayplardan biri de SLNDR APKA'yd; ironik bir ekilde baka bir hain tara fndan ihanete uramt. Polyakov neredeyse acl grnyordu. FBI dinleyicileri ni souka bilgilendirdi, hayr, hi para istemiyordu. "Bunu sizin iin yapmyorum," dedi. "Bunu lkem iin yapyo rum." Polyakov, gya ev sahiplerini gcendirmeme kaygsyla, FBI'n minnetinin kabul etmekten mutluluk duyaca bir

227

CASUSLUK

maddi gstergesi olabileceini alelacele ekledi. Ateli bir el yapm antika silah koleksiyoncusuydu. Bir gn Beinci Cadde'deki ssl bir maaza vitrininde gzel bir el yapm ta banca grmt. Fiyat mtevazi gelirinin ok stndeydi; ama sk sk silah ustasnn aheserini zlemle seyretmek iin o maaza vitrinine dnyordu. Eer FBI onu Polyakov'a he diye olarak alrsa ok memnun olacakt. Sonu olarak, vergi mkelleflerinin parasnn 6.000 dolar kadar Amerikan kymet bilirliinin bu gstergesi iin har cand. Polyakov minnettar biri olarak neredeyse hemen bu parann casusluk tarihindeki en akllca yatrmlardan biri haline geleceini kantlayacakt. New York evresindeki emniyet evlerinde SLNDR APKA'yla yaplan grmeler srasnda FBI tam bir saf alt n ie aldn rendi. Polyakov'un hayat hikayesi hereyi anlatyordu: Ukraynal bir kitapnn oluydu, kinci Dnya Sava srasnda topu memuru olarak almt, buradaki cesareti ve liderlii savatan sonra Sovyetlerin Bat Noktas olan prestijli Frunze Askeri Akademisi'ne alnmasn salad. Yldz bir renci olduu iin, akademi rencilerinin kay mak tabakasn istihbarat kariyeri iin ekip alan GRU tara fndan ie alnd. 1951'de BM'deki ilk denizar grevinin ar dndan Sovyet istihbaratnn en nemli istasyonlarndan biri olan Berlin'e gnderildi. Orada kanunla ba derde giren ki ileri Bat Almanya'ya karyordu. Bu harekatlar o kadar ba arlyd ki; 1959'da tam bir albay olmutu ve GRU'nun gele cekteki liderleri listesindeydi. Polyakov iin bana getiinde FBI alanlar iin ok rahatsz edici haberleri vard. "Ordunuza szdk," dedi. "Bi-

228

ERNEST

VOLKMAN

zim iin herey ak bir kitap gibi. Bize yardm eden hainler var." Sonra GRU'nun Amerikan ordusundaki balca maala rnn adlarn verdi. JACK E. DUNLAP: Tam anlamyla para iin alan al kolik bir avu olan Dunlap, ok gizli Ulusal Gvenlik Teki lat (NSA) iin ofr-kuryelik yapyordu. NSA belgelerini GRU'ya gsteriyordu. Bylece GRU da zel yksek-hzl ka meralarla bu belgeleri, fotoraflarn ekip Dunlap'n kurye programnda hi gecikmeye yol amadan geri veriyordu. Dunlap, lks srat motorlar, hzl arabalar ve pahal bir met resten oluan bir yaanty salayan yksek demeler karl nda yllarca hi phe ekmeden Ruslarn NSA'ya szmala rn salamt WILLIAM H. WHALEN: Sovyet istihbaratnn Birleik Devletler'deki en deerli maalarndan biri olan Whalen, 1959'da istihbarat elde etmek iin paha biilmez bir avantaj noktas olan Birleik Personel Amirleri'nde danmanlk ya pan ordudaki bir yarbayd. Tpk Dunlap gibi Whalen da l kesine tamamen para iin ihanet etti; yaklak 400.000 dolar karlnda GRU'ya Amerikan nkleer silahlar hakkndaki ayrntlar, sava halinde Birleik Devletler gleri iin yap lan harekat planlarn, Amerikan istihbaratnn Sovyet askeri kapasitesi zerine tahminlerini ve masasna gelen ilgi ekebi leceini dnd hereyi aktaryordu. NELSON D R U M M O N D : Dunlap olaynda olduu gibi Drummond'un kendi neminin ok altnda, alak bir askeri rtbesi vard. Sava gemisinde kk rtbeli bir subay olma sna karn servisinin en gizli iletiim sistemlerine giriyordu. Londra'daki bir donanma iletiim merkezine yerletirildiin-

229

CASUSLUK

den, donanma yaylmas zerine geni bir ok gizli telgraf sa hasyla silah ve ifre sistemlerinin teknik ayrntlarna eriim sahibiydi. Tamamen para iin ihanet etti. Polyakov onu ele verdikten sonra Pentagon onun szdrdklarnn yerine yeni lerini koymak iin yz milyonlarca dolar harcamak zorunda kald. HERBERT W. BOECKENHAUBT: te bir baka kymet li balantlara sahip alak rtbeli asker; Boeckenhaubt hava kuvvetlerinde ok gizli haberlemeyle uraan bir avutu. Paragz bir hain olarak hava kuvvetlerinin kod ve sinyal sis temlerini ve hepsinden ykc olan, dnya sava kmas ha linde kullanlacak olan stratejik hava kumandas iin retilen zel ifre sistemlerini satt. Polyakov'un nadiren belirtme gerei duyduu zere, 1950'lerin ikinci yarsnda herhangi bir zamanda Ameri ka'nn Sovyetlerle savaa girmemi olmas byk bir anst; nk girseydi kaybederdi. Yalnzca Whalen ve Boeckenhaubt'un istihbarat bile ABD askeri planlarnn ak bir kitap haline gelmesi anlamna geliyordu. Polyakov, ngilizlerin de daha iyisini yapamayacana iaret etti, nk GRU Frank Bossard adnda, ykl demeler karlnda ngiliz gdm l torpil endstrisindeki btn ngiliz torpillerinin ayrntla rn aa karan bir aratrmacy grevlendirmiti. Polyakov'un bir GRU sznts olabilecei yolundaki p helerinin tm FBI onun Birleik Devletler'deki GRU maa lar hakkndaki aklamalarn aratrmaya baladnda or tadan kalkt. Tamamen hakl olduu ortaya kt ve FBI ma alarn tek tek ipini ekmeye balad. hanetleri iin muhtelif kaderlere katlanacaklard: Dunlap ajanlar izine yaklatnda

230

ERNEST

VOLKMAN

intihar etti, Whalen 40 yl hapis cezas aldktan sonra hapis hanede ldrld ve Drummond'la Boeckenhaubt ihaneti sularn en irenci olarak deerlendiren bir federal jri tara fndan uzun dnem hapis cezalarna arptrldlar. (Bossard ngiliz kar casusluu tarafndan enselendi ve uzun bir ha pis cezasna arptrld.) FBI bu davalarda ok dikkatli davrand, nk onlar a a karrken ne pahasna olursa olsun SLNDR APKA'nn roln gizli tutmalyd. Bir dizi incelikli hile ve sahte ka nt sayesinde FBI, GRU'yu GRU'nun st kademelerindeki bir hainden baka nedenlerin kymetli maalarnn kaybndan sorumlu olduuna inandrmay baarmt. Byle bir bahane sadece SLNDR APKA'y korumak iin deil bir sonraki aama iin zemin hazrlamak asndan da nemliydi. 1962'nin sonlarnda grevi biten Polyakov, baka bir deniz tesi ie aktarlacakt. Yasaya gre FBI deniz tesi istihbarat harekatlarnda alamadndan Polyakov'un kontrol Merkezi stihbarat Tekilat'na (CIA) geti. Btn Sovyet maalarna kukuyla yaklaan CIA kar casus luunun pheciliine karn Polyakov gerek bir kaynak ol duunu ksa zamanda kantlad. nce Rangoon'a atanan Polyakov -CIA tarafndan BOURBON ve GT/ACCORD kod adlaryla biliniyordu- en st seviyede istihbarat pompalyordu. GRU'nun in ve Vietnam silahl kuvvetleri zerine rakipsiz bilgi bankasndan rendi i her eyi, GRU'nun teknoloji hrszl harekatlar hakkn daki ayrntlar (ki bu, Sovyet sava uaklarn alnt Ameri kan teknolojisini ne kadar ileri bir dzeyde zmsediini gsterir) ve en arpc darbesi, Sovyetlerle in arasndaki bo-

231

CASUSLUK

zumanm iyznn ayrntlarn aktaryordu. Polyakov'un istihbarat o kadar ayrntlyd ki, Vietnam savann bitmesi ne yol aan tek etmen olan Nixon ynetiminin bu bozuma dan faydalanma ve in'e "almay" balatma kararnda te mel bir rol oynamt. 1974'e gelindiinde Polyakov generallie terfi etmiti, bu kariyer ykseliinde CIA'in Polyakov'un iyi niyetini poh pohlamak iin onu besledii istihbarat krntlarnn rol pek kk deildi. Herey bir yandan kariyerini gelitirirken bir yandan da zerine gelebilecek herhangi bir kukuyu engelle me amal bir idare plannn parasyd. Gvenlik nlemleri olaanst skyd; Polyakov Moskova'ya geri atandnda CIA kk ziyaretlerin ya da baka herhangi bir eit doru dan balantnn fazla riskli olacana karar verdi. Onun yeri ne yldz maalar iin gelimi bir teknolojik cihaz formle ettiler. Bu, ortalama bir hesap makinesi boyunda, Polya kov'un 50 sayfaya kadar istihbarat yazabilecei zel bir ileti im aletiydi. Alet yazlanlar kendiliinden ifreliyor ve istih barat 2.6 saniye iinde aktaryordu. Yntem epey gvenliy di: Polyakov gnderecek bir eyi olduunda bilgiyi alete yklyor sonra da sadece Moskova'nn aa mahallelerine giden bir otobse biniyordu. Otobs ABD eliliinin nn den geerken Polyakov cihazdaki bir tua basyor ve bilgile ri elilikteki zel bir alcya gnderiyordu. Bu kadar nleme deerdi; nk 1980'e gelindiinde Polyakov oktan CIA'in Sovyetlerdeki 11 maa listesinin ta mcevheri olmutu. Raporlar CIA karargahlarnda 25 dosya dolab doldurmutu ve gerisi de geliyordu. Polyakov'un Sovyet General Personeli'nin i askeri almalarna eriimi

232

ERNEST

VOLKMAN

vard ve bunlar CIA'e aktyordu. Hereyin tesinde, CIA Ruslarn nihayet bir nkleer sava Sovyetlerin hi kazanma ansnn olmadna karar verdiini renmiti. 1985'te artk Polyakov neredeyse 25 yldr, allmadk l de uzun bir sredir nde gelen Amerikan maalarndan bi riydi. Yine de Moskova'nn srlarnn szdrlmas ve Bat'daki nemli maalarnn yok olmasna ramen tek bir kuku k rnts bile Polyakov'un yaknna uramyordu. Ama o yl, bir ocak sabah Bogota, Kamboya'daki bir KGB emniyet evinde Amerikal bir kstebek oturdu ve Polyakov'un sonunu geti recek olan u szleri syledi: "Saatinizi temizliyorlar." En iyi niyetli deerlendirme bile Aldrich Ames'i pek yksek bir yere koymazd; isteksiz, hayal gcnden yoksun, tembel ve alkol sorunlarna sahip. Ames, herhangi bir kuru luun sahip olmaktan gurur duyaca cinsten bir adam deil di. Yine de Ames, btn bu kusurlarna ramen kdemli bir CIA alanyd. Neden byle bir adamn 32 yllk bir kariyer izgisinde dzenli aralklarla kdemli ynetici makamlarna atanm ol duuna dair hl aklc bir aklama yoktur. Belki ailesi yo luyla bir aklama yaplabilir: Kendisi de mkemmellikten uzak bir CIA alan olan Carleton Ames'in olu olarak o unlukla Rick Ames adyla anlan adam, 1962'de bu hayatta baka hibir ey yapamayaca ortaya knca i bulmak iin babasnn nfuzuna gvenip CIA'e katld. Bu tandk a ayn zamanda neden stlerinin -pek ou babasnn arkadayd- cansz baarlarna ramen srekli iyi i performans deerlendirmeleri verdiini de aklyor. Bu deerlendirmeler Ames'in Roma istasyonuna atandnda bir eme havuzunda zil zurna sarho bulunmas gibi olayla rn bir ekilde gze arpmamasn salyordu.

233

CASUSLUK

alma arkada olan CIA ajanlar Ames'i beceriksiz bir soytar olarak deerlendiriyordu ki. Bu hkm pek ok ya banc tekilat arasnda da yaygnd. Kk grldnn farknda olan Ames gcenmiti; bu zamanla iin iin bir nef rete dnt ve teki ajanlarn hepsinden daha zeki olduu yolunda bir kibri de beraberinde getirdi. Olaylar gelitike bu dnce ekli tehlikeli bir hal alacakt. 1983'te Ames hayatn deitirecek bir deneyim yaad. Mexico City'ye atannca Kolombiya eliliinde kltr ateelii yapan Maria Del Rosario'nun taraf deitirmesini sala d. ansa bakn ki Rosario ayn zamanda Kba DGI'sma ba l bir kstebekti ve Kastro'nun komnizminin onu hayal k rklna uratt varsaymna dayanarak Ames'e Rosa rio'nun kafasn kartrma grevi verilmiti. Ender baarla rndan birini sergileyerek onu ikna edebilmiti; ama bu sre ierisinde kstebeiyle duygusal ilikiye girmek gibi affedil mez bir su ilemiti. Ames o srada evliydi ve bu iliki ksa srede evliliini ykt. Boanma ac olmutu ve ok geme den Ames kendini bakmas gereken bir e (1985'te Rosario'yla evlendi) ve yllk 54.000 dolar tutarndaki nafaka de mesiyle ba baa buldu. Onu uurumun kenarna maddi basklarn m yoksa ka rsnn akln elmesinin mi ittii asla bilinmeyecek; ama 1985'te Ames KGB'ye yaklat ve bildii her eyi anlatmay teklif etti. Bir CIA ajan olmasna ramen Ames'in teklifi ilk bakta KGB'ye mthi krlar vadetmiyordu. Sonuta Ames'in Ruslarn bilmek isteyecei ou eye eriimi yoktu. Ama sabrl olmak eski bir KGB geleneiydi; bylece Ruslar, iyi bir konuma gelmesi halinde cmertliklerinin karln alabilecekleri varsaymna dayanarak Ames'e ykl deme ler yapmaya baladlar.

234

ERNEST

VOLKMAN

Sadece bir yl sonra KGB sabrnn karln umabileceinin ok tesinde ald: Ames inanlmaz bir ekilde CIA'in Sovyetler blmnn kar casusluk ksmna ef tayin edil miti. Ames, mesleinin doas gerei hemen CIA'in Sovyet lerdeki harekatlar hakkndaki her srra, en nemlisi maala rn isimlerine ulaabildi. CIA, Sovyet kstebeklerini grevlendirmede uzun sreli ve kesintisiz baarya alkn olduundan 1985'te her ey bir anda yanl gidiyormu gibi grndnde normalde ara candan daha fazla armt. Kstebekler bir biri ardna or tadan kayboluyordu, bu da yakalandklar ve neredeyse da ima kafalarna sklan bir kurunla noktalanan bir KGB kar casusluk srecinin iinde tlmekte olduklarnn amaz bir gstergesiydi. Kurbanlar arasnda Dmitri Polyakov da vard. Bu arada FBI'n ard ardna gelen akl elme abalar da kof kyordu. Bro en ok Washington'daki Sovyet eliliin den taraf deitirtmeyi baard Valeri Martynov ve Sergei Motorin adl iki diplomat konusunda rahatszd. FBI CIA'e diplomatlarn grevlendirilmesi konusunda olaan bilgilen dirmeyi yaptktan hemen sonra birden bire Moskova'ya geri arlp idam edilmilerdi. FBI dnlemez olan dnme ye balad: CIA'in en st seviyelerinde bir KGB kstebei mi vard? Ayn ey CIA'in de aklna geldi; ama tam phe derin leecekken cevap gibi grnen ey Roma'da taraf deitiren KGB ajan Vitali Yurchenko'dan geldi. KGB kar casusluun da yksek rtbeli bir subay olan Yurchenko, Birleik Devlet ler' de en nemlileri Edward Lee Howard olan pek ok nem li KGB kstebeini yakalatmt. Moskova istasyonundaki bir greve atanm eski bir CIA ajan olan Howard, CIA kendi sinde yalan makinesi testiyle uyuturucu kullanm ve baka

235

CASUSLUK

kiilik sorunlar karnca atand yerden geri ekildi. ten atlan Howard daha sonra KGB'ye yaklat ve bildii hereyi onlara satt. Howard tutuklanmadan nce Sovyetler Birlii'ne kat ama artk herey daha anlalrd: CIA ve FBI'in btn o ba arszlklarndan o sorumluydu. Ama baarszlklar devam ettiine gre CIA'de bir yerlerde baka bir KGB kayna da ha olmalyd. nk CIA nde gelen kstebeklerinden biri nin, KGB kar casusluundaki st dzey bir subayn tutuk lanp idam edildiini renmiti. Howard bu kaynak hakkn da bir ey bilmiyordu. Londra'da alrken MI6 tarafndan taraf deitirtilen bir KGB ajan olan Oleg Gordievski hakkn da da bir ey bilmiyordu. Gordievski Moskova'ya geri arl d ama kamay baard. Emniyete ulatnda MI6'y ve CIA'i KGB'nin st dzey bir CIA kayna olduu konusunda uyard. imdi, Polyakov ve Godievski'nin varlndan haber dar olacak kadar incelikli istihbarata eriebilecek btn ajan larn listesini karmak gibi can skc bir i balyordu. Ames listedeydi ama zerindeki kukuyu datmak iin hibir giri imde bulunmad. Hatt ihanetinin reklamn yapan bir neon lambas takmak dnda hereyi yapt. Ames, minnettar bir KGB tarafndan CIA'in Sovyetlerdeki nde gelen 11 kstebe ini ele vermesi karlnda denen yaklak 1.5 milyon do larla 540.000 dolarlk bir ev, bir Jaguar ve btn bir katalog dolusu tketim maddesi satn ald. Normalde ylda 60.000 dolar kazanan bir adam iin pheli bir belirti olan bu ms rif harcamalar, asla yakalanamayacana olan ar gveninin gstergesiydi. Bu, ayn zamanda iki tane yalan makinesi tes tini nasl geebildiini de aklyor. Ama kanlmaz olarak, kar taraftan Ames hakknda bireyler bilen birinin ilmii boynuna takmas an meselesiy-

236

ERNEST

VOLKMAN

di. Ames'in gn 1989'da tekilatn ifre blmnde alan KGB'den taraf deitirmi bir kstebek CIA'de bir KGB kay na olduuna iaret eden kantlar ve bu kaynan KGB de neti subayyla Kolombiya'nn Bongot kentinde bir emniyet evinde pek ok kez grtne ilikin bilgi aktardnda gelmiti. Verilen tarihlerle CIA'in izin tablolarnn karlat rlmas bir akmay ortaya kard: Bu grmeler Ames'in Bogota'ya gittii tatillerle ayn dneme denk geliyordu. 1991'e gelindiinde FBI'n takibi Ames'in onlarn adam olduu yolunda yasal nitelik tayan deliller ortaya koymaya balad. Ames artc bir biimde ok dikkatsizdi. Evinin evresinde su unsuru belgeler ve KGB iin yazd raporla rn kopyalarn ieren bilgisayar diskleri brakyordu. FBI'n evinde yapt bir arama KGB'den 2.5 milyon dolar aldn ve kendisine CIA'den emekli olup Sovyetler Birlii'ne yerle tiinde nehir kenarnda gzel bir dachann verileceinin vadedildiini gsteren belgeler ortaya kard. Ames sonunda 1993'te ihanetine yardm eden karsyla birlikte tutukland (mr boyu hapis cezasna arptrld). CIA'deki byk kstebek av baladnda douya doru kamay neden hi dnmedii sorulduunda sadece "Ben bir Amerikalym ve daima yle kalacam" dedi. Bu, Polyakov'un bir zamanlar KGB izine yaklarsa batya kamas teklif edildiinde sylediklerinin uursuz bir yanksyd. "Hayr," demiti. "Ben bir Rusum ve Rus olarak leceim."

AYNALARIN

BOLUU

"Bir kstebeimiz var, Jim," der John Le Carre'nin Tene keci, Terzi, Asker, Casus'undaki yal uzman casus ve baka hibir sz bir istihbarat tekilatn rpertmek iin bundan da ha fazla hesaplanm olamaz. Bu szn rakibin iine derin ve dikkatle planlanm bir szmay ieren anlam, yalnz casus luk mesleine zgdr. Szma harekatlar casusluk edebiyatnn olmazsa olmaz drlar; nk dedektiflik hikayelerinin ve arkas yarn dizile rinin itah aan elerini ve eskimeyen konular olan gven, ihanet ve kukuyu ierirler. Gerek casusluk dnyasnda sz ma harekatlar nadiren tam gerekliin keskinliiyle son bul duundan kurmacann hayali izgilerinden ok daha fazla belirsizlik ierir. Genelde, bir szma harekatnn iki amac vardr. Birincisi, bir dmann ne dndn ya da tasarladn renmek iin i meclislerine girmek iin tasarlanmtr, ikinci ama ve ilerin karmaklamaya balad nokta ise gcn yanl ynlendirmesine neden olarak ya da rakibinin asl amacn

238

ERNEST

VOLKMAN

gizleyerek dman yanl yola sevk etmektir. Ancak bu ama, tpk genileyen bir labirent gibi pek ok kandrmaca katmannn iinde baka kandrmacalar da ierebilir; ta ki bu belirsizlik kaln bir sis halini alana kadar. Kar casusluk tekilatlar en canl tasviri CIA kar ca susluunun eski ba James Angleton tarafndan "bir aynalar boluu" olarak yaplan bu labirentte kolayca kaybolabilirler. Rakip tekilattan taraf deitiren ajan X rneini ele alalm. Siyasi ynden hayal krklna uradn iddia ediyor ve yeni koruyucularna lkesindeki liderlerin devasa askeri glerini sadece savunma amal kullanmaya karar verdii konusunda srar ediyor. Bu doru olabilir, ama o lkenin dmanca niyetlerini gizlemek ve rakiplerini uyutmak iin uydurulmu bir yalan da olabilir. Ama konuyu o ya da bu e kilde akla kavuturmak bizi karanlk bir korulua gt rr: niyetler anlalmas zor eylerdir, bu yzden taraf dei tiren kiinin doruyu syleyip sylemedii konusunda asla kesin bir cevap olmayabilir; sava patlak vermedii srece. Bir sava olmadka bir lkenin askeri yaplanmasn azaltma taraftar olanlar kstebein aklamalarn yaplanmann ge reinden fazla geni olduuna ilikin saptamalar iin delil kabul ederlerken kar kanlarsa kstebein yanl bilgi ya yan bir sahtekar olduunu iddia edeceklerdir. Ya da ajan Y rneini ele alalm. alt istihbarat tekilatnn baka bir lkedeki dengi hakkndaki deerlendirmelerden sorumlu ve o tekilatn zayf, etkisiz olduu ve lkesine ynelik bir teh dit oluturmad sonucuna varyor; hibir nemli kaynaa sahip deil. Ama ikinci lkenin istihbarat servisinden bir kstebek, gerekte ajan Y'nin teki taraf iin altn ve de-

239

CASUSLUK

erlendirmelerinin balca kstebekleri gizlemek iin yapl m kastl arptrmalar olduunu sylyor. Ajan Y bunu red dediyor ve kstebein aslnda istihbarat tekilatnda nifak skntleri amak ve zerinden dmler atmakla grev lendirilmi bir sznt ajan olduunu sylyor. Tpk "btn Teballar yalancdr..." diye balayan nl mantksal eliki gibi dm, eer zlebilirse, ok zor zlecektir. Bu tr belirsizlik, takip eden drt durumda sk sk tek rarlanan bir konudur. Bunlardan birincisi; casusluk tarihin deki en karmak labirent, 1960'lar ve 1970'lerde 12 yl sren KGB ile CIA arasndaki "kstebek sava", btn bir casus luk kurgusu ktphanesini etkilemi bir olayla ilgili. Buna karlk dier durum Souk Sava casusluunun karma klklar arasnda kalm nl bir insani yardm projesi, en sonunda drt istihbarat servisi ve neredeyse onu opak yapa cak kadar ok belirsizlik ieren ok katmanl bir CIA szma harekat ve gelecekteki bir Birleik Devletler bakannn ba basna itibar kaybettirmek iin ngiliz istihbarat tarafndan kullanlan Birleik Devletler Hkmeti'nin en st seviyeleri ne Alman istihbarat tarafndan gerekletirilen bir sznt ile ilgili.

13 K S T E B E K SAVA CA-KGB E K I M E S I 1961-1974 Dallas'ta Bir lm

Yuri Nosenko'nun 1964 ubat'nda CIA lehine taraf de itirmekle ilgili karar konusunda son dakika pheleri ol sayd bile, yeni evine ulat anda yok olurlard. Aslnda oras evden ok malikaneye benziyordu: sere serpe uzanan Virginia Eyaleti'nde kapal bir yzme havuzu ve tam dona nml spor salonuyla devasa bir CIA emniyet eviydi. Nosenko, Sovyet hayatnn sertlii ve yoksunluklarndan sadece hayalini kurabildii bir dnyaya girmiti. Her istei bir hizmetiler srs tarafndan yerine getirilirken, her gn zamannn belli bir blmn CIA yetkilileriyle arkadaa sorgulara ayryordu. Nosenko onlara eski ivereni KGB'nin Birinci Blm (d istihbarat) kinci Ba Mdrl'nn ha rekatlar hakknda bildii hereyi anlatrken atmosfer olduk a dostaneydi.

242

ERNEST

VOLKMAN

CIA'ir kstebeini rahat ettirmek iin hereyi dnd ok akt. En sevdii Kba purolar tedarik ediliyor ve geceyi CIA'in salad fahielerle geirebilecei Baltimore'a ve Washington'a dzenli gezilere gtrlyordu. Ancak bir ay sonra, tam da Nosenko bu hayat sevmeye balamken ho bir ryadan uyanr gibi her ey bir gece ani den bitiverdi. Bana silah dayam siyah niformal bir adam tarafndan serte sarslp uyandrldmda afak sk meden hemen nce uykudayd. "Kalk ve giyin." dedi adam. O srada Nosenko, odada ayakta duran, yine siyah niforma l adam daha fark etti. Onu yakaladlar, bileklerine kelepe geirdiler ve dar srkleyip bir kamyonun arkasna attlar. Be saat boyunca kamyon dolambal olduu anlalan bir yolda ilerledi. So nunda Nosenko'ya henz terk ettii malikaneden bir dnya boyu uzaktaym gibi grnen sk aal bir alandaki tanm lamas zor bir evin nnde durdu. (O lks emniyet evinden sadece 80 kilometre kadar uzakta olduunu bilmiyordu.) eri alndnda Nosenko yeni yaama alanna itildi: tek bir ampuln aydnlatt 365 santimetreye 365 santimetrelik derme atma bir hcre. Btn eya bir tabure, metal bir kar yola ve bir yem kovasndan ibaretti. Kilitlenip ne olup bitti ini tahmin etmesi iin yalnz brakld. Nosenko anlamaya alarak lgnca hcresini arnlad. O adamlar kimdi? Ne den hapsedilmiti? Nosenko baka bir yl daha cevaplar renemeyecek ti. Btn bu sre boyunca psikolojik ikence, aralksz sorgu lar ve bu korkunun yllarca srebileceini anlamann rktcl kbusunu yaayan bir esir olacak. Yalnz ve unutul-

243

CASUSLUK

mu olduunu biliyordu; kimse yardmna gelmeyecekti. O hcrede lecekti. Nosenko'ya olanlar Amerikan istihbarat tarihinin en utan verici olaylarndan biri olacakt. KGB'li Sovyet bir ks tebek yl boyu kanunsuz bir ekilde hapis tutuldu, Birle ik Devletler kanunlarnn yasaklad trde kt muamele ye maruz kald ve bir gmen olarak en asgari haklarndan bile yoksun kald. Nosenko olay, Souk Sava casusluunun, CIA ve KGB arasndaki stnlk iin yartklar amansz yeralt sava nn en karanlk dnemlerinden birinin gizemli noktasdr. On iki yl boyunca ifte ajanlar, l ajanlar, kstebekler, taraf de itirenler ortal birbirine katt. Sonunda hangi tarafn "ka zandn" sylemek zordu; kazanmak, bu balamda d nerek kullanlmas gereken bir szck. Her iki taraf da ar pmadan zarar grd ve ikisi de uzun sreli hasar yaaya caklard. Sava James Jesus Angleton, Harold Adrian Russel Philby tarafndan smrldn fark ettiinde balad. Hi kimsenin istihbarat oyununun inceliklerini akl g lerini kar casusluun gizemli sanatna dntrmeye karar vermi, pek ok zihinsel yetenee sahip bir adam olan Angleton'dan daha ok sevmedii sylenir. Angleton, bir edebi yat dergisi kard ve kampusun en nde gelen gzel sanat merakls rencisi olduu Yale'den II. Dnya Sava srasn da OSS'e ikmal edildiinde OSS X-2 (kar casusluk) dalnda hayatnn amacn buldu. Savan sonunda, sadece yirmi se kiz yanda olmasna karn Alman istihbarat harekatlarn baarszla uratmada parlak bir rekora imza atmt. Ka-

244

ERNEST

VOLKMAN

nlmaz bir ekilde 1947'de kuruluu srasnda CIA'e katld ve bir anda kurucu yelerin en dikkat ekeni oldu. Cl'n (ye ni CIA'in kar casusluk blm) efi olarak, tekilata KGB'nin szmamasn kesinletirme emirleri sayesinde mt hi bir gc elinde tutuyordu. Btn harekatlar kar casus luk belirtileri (Sovyetler tarafndan szlmaya yatknlk) iin tekrar gzden geiriyordu, btn iletileri gryordu, btn kiralama ve bulumalar gzden geiriyordu, gelen btn is tihbarat muhtemel kandrmaca unsurlarna kar deerlen diriyordu ve CIA'in teki istihbarat servisleriyle olan ilikile rini o servislerden herhangi bir irtibat memurunun CIA'den almas gerekenden daha fazla istihbarat almaya alp al madna ilikin her trl ipucuna gzlerini drt aarak gz lemliyordu. Angleton'u 1949'da Washington'daki MI6'ya atanan yeni istasyon efi Philby'yle balantya geiren de bu son ileviy di. Byle durumlarda ska olduu gibi iki adam da kar ta rafn gerekten neyin peinde olduunu bulmaya alarak kurnazca bir ayine baladlar. ngiliz ve Amerikan istihbarat tekilatlar sava srasnda sk balar kurmulard; ama iin iindeki herkesin anlad zere, istihbarat nankr meslekti. Ne ngilizler Amerikal kuzenlerine hereyi anlatmakla me guld, ne de Amerikallar btn kartlarn amaya hazrd. Angleon ve Philby, yakn bir i ilikisinin yan sra arka da da oldular. Haftann pek ok gn sakin bir Georgetown restorannda birlikte le yemei yiyor, yeterince alkoln bir dil srmesine yol aacan umarak birbirlerine durmadan iiriyorlard (ikisi de iyi iicilerdi). Deneyimli istihbaratlar olarak her ikisi de brnn oynad oyunun farkndayd

245

CASUSLUK

ve kimi zaman bunun katksz samalna kahkahalarla glyorlard. Angleton Philby'nin yeteneklerine sayg duymaya bala mt ve majestelerine olan sadakatinden bir an bile phe duymamt. 1951'de Guy Burgess ve Donald Maclean'in iha netinin ardndan baz CIA yetkilileri, Maclean'i yaklaan tu tuklanmas konusunda uyaran ve kendi de bir KGB kstebe i olan Philby'nin "nc adam" olduundan phelenme ye balamt. Angleton Philly'yi i arkadalarnn daha ok isel yetilerine olan sadk bir inan olarak kabul ettikleri eye dayanarak iddetle savundu: altnc hissi Philly'nin sadk ol duunu sylyordu, o zaman yleydi. Sonuta 1955'te, gittike daha ok kant Philby'nin ger ekten bir KGB kstebei olduunu gsterdiinde yaanan aknlk ok daha bykt. Angleton'u iyi tanyanlar sonra dan haberin onu darmadan ettiini ve kendini btn Philby aldatmacasnn ba hedefi olarak grmeye baladn syleyeceklerdi. Nedeni ne olursa olsun, Angleton artk KGB tarafndan Bat'y kandrmak iin hazrlanm ktlesel ve kurnazca bir dzenin -amac Bat'y kesin bir komnist iga line hazrlk iin zayflatmaktan aa olmayan beklenmedik bir aldatmaca harekat- teorisini kurmaya balamt. Byle bir canavar plann varlndan phe duyanlara Angleton daima Philby rneini verirdi. Angleton'un iddiasna gre, ortada MI6'nn bana gemesine kl pay kalm bir adam vard; ok ak bir ekilde o tekilat ele geirmek iin KGB ta rafndan zekice hazrlanm bir harekatn sonucu olarak. Ve bu harekata ka kstebek yardm etmiti, hl ite olan ka kstebek? Dahas, Angleton ekliyordu, KGB CIA'i "ba d-

246

ERNEST

VOLKMAN

man" kabul ettiine gre Ruslarn CIA'i iten kertmek iin benzer bir harekat tasarladklarn var saymak akllca olur du. Ve aklnda Philby'nin Ruslara bunu nasl yapacaklar ko nusunda tavsiyelerde bulunduuna dair hibir phe yoktu. Kar casuslua egemen olan paranoyak mantk tryle skca deerlendirildiinde teori anlamlyd, Angleton hi ka nt olmadn kabul etse de. Bir gn o kant bulacana, kendini dinleyenlere Philby'nin ihanetinin cn almaya odaklanm takntl bir nefret gibi grnen bir havayla ye min ederdi. Onlara gre tpk Bermuda eytan geni ve uzayllarn kardklar insanlar gibi Angleton'un teorisi iin de hibir tutarl kant bulunamazd. Ama 1961'de kant geldi, ya da Angleton yle olduuna inand. O aralk aynda Anatoli Golitsin adnda tknaz, kaim enseli bir KGB'li Helsinki'de CIA lehine taraf deitirdi. Golit sin, KGB karargahndaki Bat Avrupa harekatlarn da iine alan ii sayesinde KGB'nin kulland kstebeklerin uzunca bir listesinin ayrntl bir taslana sahipti. Dzinelercesinin ayan kaydrd, en nemlisi de Fransz Hkmeti'nin st kademelerinde i grmekte olan SAPPHIRE adl bir ebeke nin. Ek olarak, Philby'nin 1934'ten beri bir KGB kstebei ol duuna ilikin son kant da salamt, ki bu aklama Philby'yi Moskova'ya kamak zorunda brakmt. Ne kadar deerli olursa olsun, bu aklamalar Angleton iin Glotsin'in asl deerinin yannda ikinci planda kalyor du: KGB'nin Bat istihbaratn kertme amal temel plan hakknda bildikleri. Golitsin, Angleton'a sa'nn Kutsal Ka dehi'nin yerini aklayan bir adam edasyla 1959'da Mosko-

247

CASUSLUK

va'da kdemli KGB yetkililerinin "dmann temel dn n etkilemeyi" amalayan bir plan konusunda bilgilendi rildikleri zel bir KGB konferansna katldn anlatt. Glotsin'e gre bu plan, yanl bilgi yaymak iin batya doru sah te kstebekler gnderip Bat'y Sovyetler Birlii'nin asl amalar konusunda yanl ynlendirmek ve Bat'y kandrp askeri hazrlklarn azaltma amacyla ok sayda byk al datmaca harekat dzenlemeyi kapsyordu. Glotsin, Stalin-Tito ayrlnn ve in-Sovyet srtmesi nin incelikli aldatmacalar olduunu iddia etti, bu ou CIA yetkilisinin gln bulduu bir iddiayd. Yine de Angleton'un tekilattaki etkinlii nedeniyle Glotsin'in iddialarn aratrmak iin zel bir komite kuruldu. Alayc bir ekilde kendilerine "Dnya Dzdr Dernei" diyen komite yeleri, pek de artc olmayan bir ekilde Tito'nun gerekten Sov yetlerle arasnn ak olduunu kantlayan dalar kadar delil olduu ve in-Sovyet srtmesinin de son derece gerek ol duu sonucuna vardlar. Golitsin bu reddediliten ylmamt, aksine bunun sade ce KGB'nin yanl bilgi yayma almalarnn ne kadar baa rl olduunu gsterdiini iddia ediyordu. Daha da beteri, Angleton'u CIA kurumunun byle kandrmacalar ortaya karmaktaki baarszlnn temelde btn Batl istihbarat tekilatlar gibi iine szlmasndan kaynaklandna inandr mt. Golitsin, CIA'in Sovyet Blm'nn st kademelerin de bir "sper kstebek", temel ilevi teki KGB maalarn korumak ve CIA'in Moskova'nn yayd yanl bilgileri ka bul etmesini kesinletirmek olan kurnaz bir KGB maas bu lunduunu savunuyordu. Sper kstebein kimliini bilmi yordu ama kod adn bildii iddiasndayd: SASHA.

248

ERNEST

VOLKMAN

Varlna oktan karar verdii komplonun artk kalbine girmekte olduuna inanan Angleton, Golitsin'i fiilen tek kiilik kar casusluk tekilat haline getirmiti. Mthi bir gizlilik iin de Golitsin'i New York'ta kuryelerin CIA'in en gizli personel dosyalarn tad bir apartmana yerletirdi. Golitsin dosyala r inceleyecek, SASHA'ya giden ipular arayacakt. CIA gvenliinin bu akl almaz ihlali yetmezmi gibi Go litsin bunu kstebek fikri zerine baka bir macerayla daha birletiriyordu. Angleton'a artk KGB iin ok tehlikeli oldu undan Moskova'nn mutlaka, grevi Golitsin'in syledii her eye kuku drmek olan akll bir ifte ajan, sahte bir hain gndereceini anlatt. Golitsin itibardan dnce CIA'in iindeki sper kstebein ve daha kk klelerinin yollar zerinde tekilat kertmek iin hibir engel kalmayacakt. Angleton, bu inanlmaz senaryoyu KGB hakkndaki kendi asl planyla yine mkemmel bir uyum iinde buldu. Ve tam da Golitsin'in tahmin ettii gibi 1964'n balarnda bir KGB yetkilisi taraf deitirmeye karar verdi. Ad Yuri Nosenko'ydu. KGB'nin ba Laventri Beria'nn 1953'teki lmnden sonra tekilata katlan pek ok yetkili gibi Nosenko da KGB kariyerini Sovyet hiyerarisindeki nemli aile balantlarna borluydu. Nikita Khrushchev'in bir arkada olan babas (Gemi inas bakan olmasn salayan bir balant) oluna donanmada bir i edinmek iin kulland nemli bir perde arkas gce sahipti. Babasnn kendisi iin istedii donanma kariyerine zel bir ilgi duymayan Yuri, donanma istihbarat na kayd. Bu ite geirdii 3 yldan sonra babasnn balant lar sayesinde KGB'ye aktarld.

249

CASUSLUK

O zamanlar KGB ok iyi bir kariyer tercihi kabul edili yordu. Sovyet sistemindeki zel rol sayesinde, KGB sradan bir Rus'un kazanabileceinin ok tesinde bir gelir de dahil olmak zere yelerine nemli ayrcalklar sunabiliyordu. Ayrt edici krmz kaplamasyla bir KGB kimliinin bir anlk grnts, herhangi bir KGB alannn bir tiyatro ya da si nema kuyruunun en nne gemesi ya da bir restorandaki en iyi yere oturmas iin yeterliydi. Babasnn amasz bir hayalci olduunu dnd No senko, kar casusluk iin beklenmedik bir kabiliyet gsterdi. 1955'e gelindiinde Amerikal turistler, misafir akademisyen ler ve iadamlar aleyhine antaj ve tuzaa drme alma lar yrten, KGB'nin en gizli blmlerinden Yedinci Blm'de nde gelen bir ajand. Allageldik yntem, bir Amerikal'y bir kadn fahieyle (Sovyet istihbarat argosunda "kuzgun" denir) ya da bir erkek fahieyle (krlang) bir ara ya getirip sonucu fotoraflamak, sonra da resimleri hedef ki inin eine ya da iverenine gstermekle tehdit etmekti; kur ban "ibirlii" yapmak istemedii srece. Ama 1962'de, Nosenko Sovyet sisteminden hayal krkl na uraynca CIA'le balant kurmaya karar verdi. Nosen ko bir Sovyet silahszlanma delegasyonuna elik etmesi iin Cenevre'ye gnderildiinde (Grevi onlar KGB iin gzle mekti) CIA'in Birleik Devletler delegasyonuna bal adam n buldu ve konumak istediini ima etti. Daha sonra, gven li bir CIA binasnda Sovyetler Birlii snrlar iinde asla CIA ajanlaryla grmemek artyla yerinde kalp ibirlii yapa can bildirdi. Sebebini aklamas istendiinde KGB'nin, ABD eliliindeki Rus iilerin (hepsi KGB iin alyordu)

250

ERNEST

VOLKMAN

tandklar CIA ajanlarnn ayakkablarnn tabanna srd kimyasal bir toz gelitirdiini syledi. KGB, nereye giderler se gitsinler CIA ajanlarnn izini srmek iin zel kimyasal ta rayclar kullanyordu. Nosenko iyi niyetini gstermek iin birka kk apl KGB maasn ele verdikten sonra CIA'e paylaacak daha fazla istihbarat olduunda onlarla balant kuracan syle yip delegasyonuna geri dnd. Nosenko'dan baka hibir ey duyulmamt; ama bu arada kaderi Anatoli Golitsin'in New York'taki snanda ekillenmekteydi. CIA'in Nosenko'yla ilk konumalarnn tutanaklar kendisine gsterildi inde Golitsin ona hemen "aldatmaca" damgasn bast. Go litsin, Nosenko'nun casus tozu hikayesiyle bunun sadece Moskova'da diplomatik klf altnda alan CIA ajanlarnn kimliklerini ele veren KGB sper kstebeini gizlemek iin uydurulmu incelikli bir masal olduunu syleyip alay etti. Dahas, Nosenko'nun srf Golitsin'in itibarn sarsmak ama cyla bir noktada taraf deitirecei tahmininde bulundu. Tabi ki tam da Golitsin'in ngrd gibi 1964'n bala rnda Nosenko Cenevre'de tekrar ortaya kt ve CIA'le ba lantya geti. Moskova'ya dnmesini emreden bir geri ar ma telgrafnn henz eline ulatn syledi; ona gre bu, phe ektiine dair tartmasz bir iaretti. Bir an nce taraf deitirme niyetinde olduunu bildirdi. Sadece CIA'in dee rini anladndan emin olmak iin byk srprizi patlatt. Birka yl nce Lee Harvey Oswald adnda muhalif bir Ame rikal Sovyetler Birlii'nde yaarken KGB Nosenko'yu gen eski denizciyi gzetleyip bir CIA maas olup olmadn be lirlemesi iin grevlendirmiti. Nosenko, olmad sonucuna

251

CASUSLUK

varmt. Sonra KGB onu ie almay dnd ama sonunda Oswald'in "ie yaramaz" olduuna karar verdi.. Bu aama dan sonra onu yalnz braktlar, hatta Sovyet hayatndan bktnda Rus asll karsyla ABD'ye dnmesine bile izin verdiler. Nosenko davas imdi karanlk bir bataa girmiti. Eer Golitsin'in iddia ettii gibi Nosenko KGB'nin aldatmaca ha rekatnn bir parasysa bu, Oswald hakknda syledii her eyin yalan olduu anlamna gelirdi. Angleton'un dnce sine gre KGB, bir tanesi de CIA'i Oswald'la bir ilgisi olma dna inandrmak olan pek ok ama iin Nosenko'yu sah te bir taraf deitirici olarak ortaya brakyordu. Bu yz den, tam tersi doruydu: KGB'nin OswaldTa bir ilgisi var d, bir bakana KGB tarafndan dzenlenmi bir suikast hortluyordu. Nosenko'yu tayan uak Washington'a inie geerken, Nosenko'nun aalarda esen korkun frtna hakknda hi bir fikri yoktu. Balangta ona zellikle iyi davranlmt, bylece yumuayacak ve gelen oka hazrlksz yakalanacak t. Esareti srasnda onu yldrmak ve Angleton'un birer ger ek olduuna zaten karar verdii eyleri itiraf ettirmek iin tasarlanm bir dizi psikolojik ikenceden geirildi: Yuri No senko, grevi CIA'i KGB'nin Bakan Kennedy suikastindeki rol konusunda yanl ynlendirmek olan bir KGB'liydi. Ama bu yntemlerin hibiri ie yaramad. Gardiyanlar hcre ssn ok scak ve ok souk arasnda dnml ola rak deitirdiler, ok ge saatlerde sorgu iin dar srkle diler, bir seferde haftalarca alk snrnda yaamaya zorlad lar, ttn vermediler, hcresini iddetli kla aydnlatp uyu-

252

ERNEST

VOLKMAN

masna izin vermediler, onu her an kimsenin haberi olmadan ldrebileceklerini syleyen sorgu takmlar dmanca soru lar sordular. Aslnda Nosenko da sorgucularna mhimmat salam t. u "geri arma telgraf" mesela; Cenevre'deki silahsz lanma mzakereleri boyunca Sovyet haberlemelerini gz lemleyen Ulusal Gvenlik Tekilat'nn kaytlarnn gzden geirilmesi Moskova'dan byle bir telgrafn hi gnderilme diini gstermiti. Ve bir albay olduu iddias da bo km t, aslnda bir binbayd. Nosenko iki yalan da itiraf etti ama sadece CIA'in onu Birleik Devletlere getirmesini kesinletir mek iin nemini artrmak istediini syledi. Ve gardiyanla r onu ne tr korkularla kt muameleye maruz brakrlarsa braksnlar hikayesine bal kald: O gerekten taraf deitir miti ve Lee Harvey Oswald KGB'nin ie almamaya karar verdii bir atlakt. Golitsin'le ilgili olarak da KGB'nin ondan kurtulmaktan memnun olduunu syledi: Katlanlmaz bir egoistti, bir keresinde gerekten kendisinin banda olaca tamamen yeni bir Sovyet istihbarat yaplanmas nermiti. Nosenko sadece boynunu giyotin bana daha da yak latrdnn farknda deildi. Almamak iin inatla diren mesi Angleton tarafndan KGB davasna olan ballnn ak bir gstergesi olarak yorumlanyordu. imdilik Nosenko meselesinde bir netleme olmadndan Angleton ve Golitsin zamanlarn Golitsin'in CIA personel dosyalarndan ka tane muhtemel KGB kstebei kardn belirlemeye ayryor lard. Dehet verici 120 kiilik bir "pheli" listesi kardlar. Bu, sonra 50 "ciddi pheliye" en sonunda da 16 "casusluk vakasna" indi.

253

CASUSLUK

Onalt CIA yetkilisinden casusluk gibi ciddi bir su iin phelenilmesinin tek nedeni Golitsin'in personel dosyalar n incelemesiydi. Sadece Angleton'un anlar gibi grnd garip bir indirgemecilikle, Golitsin bir KGB ajannda olmas beklenen kiilik zelliklerini, yani 'amaz ipular'n insan larn gemiinde aryor ve kimin olas bir KGB ajan olduu na bu ekilde karar veriyordu. stelik, Golitsin Angleton'u Avarell Harriman ve ingiliz Babakan Harold Wilson'un da muhtemelen KGB iin altklarna inandrd. Bu dnme eklinin katksz lgnlna ramen, Angleton artk gizliden gizliye Moskova iin alyor olma aibesi altndaki bir dzine CIA yetkilisinin kariyerlerini kertecek kstebek avn balatt (Bu pheliler arasnda Sov yet Blm'nn sper kstebek SASHA olmasndan kuku lanlan ba da vard.) Ama zaman getike ve CIA'in Angleton'un lgnca ara masnda alt stne geldike sper ya da baka trl hibir KGB kstebeinin ortaya kmayaca akla kavutu. H l gizlice hapiste tutulan Nosenko, hikayesine balyd ve Angleton'un CI yeleri, phelenilen kstebekler aleyhine zerre kadar kant bulamamt. CIA'in st kademeleri sabr szlanmaya balad ve Angleton'a Nosenko meselesini artk kesinlikle zmesi emredildi. Son bir sorgulama turu da hi bir yere varamaynca Nosenko'nun salverilmesi emredildi. Nosenko'ya yaplan muamelenin kamuoyunda ortaya k masndan kayglanan CIA ona 30.000 dolar nakit deme yap t ve (Angleton'u kzdrmasna ramen) tekilatta bir dan manlk grevine getirdi. CIA yneticisi Richard Helms dava nn bir tekilat ii incelemesinin yaplmasn emretti. Aratr-

254

ERNEST

VOLKMAN

mann sonucunda Nosenko'nun tamamen drst olduu or taya kt. Nosenko'yu kabul karar Angleton ve byl bilgelik kayna Golitsin iin sonun balangc oldu. Angleton hak knda artan ikayetler vard ve 1974'te CIA'in yeni yneticisi William Colby CI efinin CIA'i masals KGB kstebeklerin den korumak adna aralarnda Nosenko'nun yasad hapsi de olan pek ok ar su ilediini ortaya kard. Ayrca Colby Angleton'un phelendii CIA yetkililerinin evlerini yasad bir ekilde dinlemeye aldn ve yllarca uluslarara s postann KGB tarafndan ajanlaryla haberlemek iin kul lanlp kullanlmadn (ki kullanlmyordu) renmek iin yasad bir posta ama almas yrttn de ortaya kard. Angleton istifa etmeye zorland, Golitsin'e hizmetleri ne artk ihtiya olmad bildirildi. Byk kstebek av bitmiti. Angleton'un kovulmasn dan bir yl sonra, yerine atanan George Kalaris CIA kararga hnda olaanst bir olayla karlat. Bu, Sovyet kar casus luk yntemleri zerine bir konferanst; konumac Yuri Nosenko'ydu. Konumasn bitirdiinde ayaa kalkan dinleyici lere kendi hikayesini anlatt; sonunda gz yalar iinde "Ama hl Amerika'y Seviyorum" dedi. Ayakta alkland. Sonralar, kstebek avnn kurbanlarna, kuku yzn den kariyeri zedelenen CIA yetkililerine sessizce denen te lafiler olacakt. Angleton 1987'deki lmne kadar batan so na hakl olduunda ve tamamyle bir KGB uydusu haline geldiini anlamay reddetmenin CIA'in safl olduunda s rar etmeyi srdrd.

255

CASUSLUK

Souk savan en ok trmand, tam da Angleton'u ba langta istihbarat iine eken eler olan belirsizlik, phe ve yanltmacann hkm srd bir zamanda CIA ve KGB arasndaki mthi yeralt casusluk savann ba kurban bel ki de Angleton'dur. ok daha az aa vurulsa da KGB de epey kayp vermiti. Pek ok KGB emektar, tekilatn kste bekler, kar kstebekler, sahte taraf deitirenler ve yanl bilgilendirme oyunlarna kendini ok fazla kaptrdndan artk kimseye gvenilmedii ve kimsenin gerein ne oldu unu bilmedii gnleri hznle anyor. Hayatta olsayd Angleton KGB-CIA savann son derece ilgin sonularndan birine ok aard. Bu, tekilatn sava tan ne kadar ok etkilendiini lmek iin onun ayrlndan sonra CIA komitesi tarafndan hazrlanm uzun bir tekilat ii rapordu. Tekilatn ok ciddi hasar grd sonucuna va ran rapor, bu hasara tekilat yanl ynlendirmek iin st ka demelerdeki kurnaz bir "sper kstebek" tarafndan yneti len kastl bir KGB harekatnn yol at kararna ulamt. Rapora gre sz konusu KGB kstebeinin ad James Jesus Angleton'du.

14 " D R S T BIR GAYRMUSEVI"NIN ESRAR WALLENBERG DAVAS 1944-1990 Lubyanka'daki Zehir

1944 knn olaand olaylarla dolu dnyasnda bile, Budapete'deki Alman karargh alanlar byle bir eye ta nk olmamlard. Bir Aralk gn zayf, seyrek sal sveli bir diplomat karargh binasna frtna gibi dald, doruca ge neral August Schmidhuberin odasna yrd ve onu tehdit etti. Pek az insan Schmidhuber gibi gl bir adam tehdit edecek kadar saf cesaretine sahipti. Schmidhuber, aylar nce Almanya'nn kolayca igal ettii bir lkede stn gce sahip yaklak yarm milyon askerin komutan olarak sadece par maklarn klatarak bir saniye iinde bu haddini bilmez dip lomattan kurtulabilirdi. Ama Raoul Wallenberg'in younlu undaki bir ey onu sessizce diplomat dinlemeye itti.

258

ERNEST

VOLKMAN

Wallenberg, Schmidhuber'in Berlin'den yerli faistlerle ibirlii yapp Budapete'deki Yahudi gettosunu yok etmesi ve burada bulunan 70,000 korkulu yerleimcinin Auschwitz'e gemiyle yollanmalar iin Schutzstaffel'e (SS) aktarl mas dorultusunda emir aldn duyduunu syledi. Bir fke prlts iinde "Eer bu olursa sava sular iin yarg lanmanzla kiisel olarak ilgileneceim" dedi. Schmidhuber bir an iin hibir ey sylemedi. Sonra, emrindekileri byk bir aknla uratarak telefonu ald ve havlarcasna bir emir verdi: Yahudi gettosuna dokunulmaya cakt ve blge Alman asker korumas altnda olacakt, 70.000 Yahudi'den herhangi birine zarar verecek her kim olursa ol sun en ksa zamanda vurulacakt. Telefonu kaparken Wallenberg'in elini skt ve dar karlmasn emretti. Raoul Wallenberg Macaristan Yahudilerini kurtarma sa vanda bir zafer daha kazanmt ama bu ona yeterince ra hatlk vermemiti. Naziler, igalci Ruslar Macaristan'n tama mn almadan nce Yahudilerin kkn kurutmak iin 24 sa at alrken ok fazla yenilgi yaanyordu. Yz binlerce Ya hudi toplama kamplarna gnderilecekti. Onlarn kaderleri, bir lm makinesini yenmek iin hayatn riske atan Wallenberg'e ac ektiriyordu. Sonunda Wallenberg 100.000 civar Macar Yahudi'yi kur tarmay baard. Bu yzden tarih onu Avrupal Yahudileri kurtarmak iin bir eyler yapan maalesef saylar pek az bir ka kiiden biri olarak kutsad. Yahudi halk onu Oskar Schindler ile birlikte daima ktlerle savaan iyiliin gc olarak "drst gayrmusevi" adyla hatrlayacakt. Raoul Wallenberg'in yks hem ilham verici hem de trajiktir. En

259

CASUSLUK

byk baarsndan -Budapete gettosundaki Yahudileri kur tarmak- yalnzca bir ka hafta sonra Ruslar tarafndan yaka land ve bir daha hi grnmedii iin ada tarihin b yk gizemlerinden biridir. Sonraki elli yl boyunca kaderi milyonlarca insann merakn mknats gibi kendine ekti. Sovyetler Birlii'nin Wallenberg davasn tartmay bile red detmesi bu bilmeceyi daha da opaklatrd. Ortadan kaybo lan diplomatn davas haline gelen derin glgede srekli, tek rarlanan dedikodular vard. Casus olduunu dnen Rus lar tarafndan vurulmutu. Hapse atlm ve 1947'de lm t. 1965 gibi yakn bir gemie kadar Sibirya'daki bir esir kampnda hl hayattayd; ama ikenceden akln kaybetmi ti. Aslnda hep gizli bir Rus ajanyd ve sonradan lkesine dnp yeni bir kimlik edinmiti. Ruslar tarafndan ortaya karlan bir Amerikan ajanyd ve daha sonra tamamen yeni bir kimlik altnda bir KGB derin szma ajan yaplmt. imdi, kaybolmasnn neredeyse yarm yzyl ardndan nihayet gizemi ortadan kalkmakta. Raoul Wallenberg'in ger ek yksnn Stalinist paranoya, ikiyzllk, grnte mttefikler arasndaki gvensizlik ve hepsinin tesinde ola anst ahlakl bir adamn sekin kiiliinin eit oranlarda ekillendirdii karmak bir casusluk bilmecesi olduu orta ya kyor. Raoul Wallenberg hakknda hatrlanmas gereken en nemli gerek, yalnzca doumunun bile II. Dnya Sava ncesi Avrupa'nn gerginliklerinden muaf bir hayatn gven cesi olduudur. sve'teki efsanevi varlkl bankac Wallen berg hanedannn bir yesi olarak domasnn yan sra, Wal lenberg banka imparatorluunun bu kadar zenginlemesini

260

ERNEST

VOLKMAN

salayan uluslararas hisse senetlerinin komisyonculuunu yapan baka bir aileye ok gen yata damat olarak girerek kendisi de bir banker olmutu. Amcas Marcus Wallenberg teki byk Avrupa bankalaryla, zellikle de Alman Reichsbank'la kapsaml ortaklklara sahip isve'in en by olan Enshilda Bankas'nn sahibiydi. Bir baka amca Jacob Wallen berg de Sovyetler Birlii de dahil dnya finansal kurulular arasnda nemli balantlardan oluuna kadar byk bir n fuz ana sahip ileri gelen bir bankerdi. Bu balantlar Wallenberglerin hayati sonulan olan politik hamlelerde bulun malarna yol aacakt. Yarm dzine dilde uzmanlam par lak bir dilbilimci olan Raoul hayatnn ok erken aamalarn da bankaclktan baka bir kariyer dnmeye balad. Mic higan niversitesi'nde mimarlk okudu ve hl hayatta tam olarak ne yapmak istedii konusunda kararsz bir halde Stockholm'e dnd. Zaman dikkate alarak isteksizce aile bankasnda almaya raz oldu. 1938 ylnda 25 yandayken Wallenberg hayatn deitirecek bir deneyim yaad. Baz ileri konumak iin aile temsilcisi olarak Filistin'e gnderildiinde Nazilerin dnyann en geni Yahudi toplu luuna yaptklar hakknda korkun hikayeler anlatan Avru pa'dan kam ok sayda Yahudi mlteciyle karlat. ak na dnen Wallenberg dnyann geri kalannn bunu durdur mak iin ne yaptn sordu. Cevap: Hibir ey. Stockholm'e dnerken, Wallenberg'e daha ok dilsel ye tenekleri nedeniyle aileye ait bir ithalat-ihracat firmasn y netme grevi verildi. Ortaklarndan biri Macaristan'n yedi yz bin Yahudisinin kaderi iin gittike derinleen kayglar n aa vuran bir Macar Yahudisi'ydi. Nazi Almanyas'na

261

CASUSLUK

yaklamakta olan faist Macar hkmeti Nazi Almanyas-' ndaki Yahudileri pek ok meslekten men eden, Yahudi olma yanlarla balant kurmalarn yasaklayan, yolculuk haklarn elinden alan ve onlar kstl alanlarda yaamaya zorlayan benzer yasalar rnek alarak hazrlanm, rk yasalar diye anlan yasalar yrrle koyarak Hitler'in gzne girmeye almt. Orta bunun sadece bir balang olduu ve daha byk felaketlerin yaklamakta olduu yolunda onu uyar yordu. Orta artk Macaristan'a yolculuk yapamadndan Wallenberg 1941'de onun yerine bir i gezisine gitti. Buda pete'de, Macaristan'n savata Hitler'e katlp Sovyetler Bir lii'nin igaline yardm iin kuvvet sevketmesine karn eh rin efsanevi neesini kaybettiini grd. Ama Wallenberg Ya hudilerin olaanst gergin ve korkmu olduunu fark etti. Ve tabi ki; Macaristan'n yerel Faist hareketi "Oklu Ha"n izmeli askerleri her yerdeydi. Sokaklarda Yahudileri tehdit ediyorlar, sk sk dvyorlar ve genellikle hayat ekilmez bir hle getiriyorlard. Geleneksel bilgi kaynaklar olan kafelerde Hitler'in Macar Hkmeti'ne Yahudileri "yeniden yerletir me" iin kendisine teslim etmesi iin bask yapyor olduuna ilikin fsltlar dolayordu. imdiye kadar Macarlar Hitlerin Yahudilerin vatandalktan men edilmesiyle yetinecei ni umarak kar koymulard; ama Macarlar daha ne kadar Berlin'den gelen amansz baskya direnebilirlerdi? Wallenberg'in Budapete'de grdklerinden midesi bu lanmt, isve'e dndnde ailesini ve onlarn iyi balant lar olan dostlarn yoklamaya balad; bu berbat sular dur durmak iin bir eyler yaplamaz myd? Omuz silkiler ve

262

ERNEST

VOLKMAN

herhangi bir mdahaleyi engelleyen "politik engellerle" ilgi li karmak aklamalarla karlat. Ona anlatmadklar ise Wallenberg ailesinin ok ynl aklnda baka eyler vard, zellikle de uluslararas dalavere. Asl karmak hikaye 1942'de Stockholm'deki KGB rezident'i Boris Rybkin svelilerle gizli bir i kotardnda bala d. Havaclk sanayileri iin yksek gerilebilirlikteki elie muhta olan Ruslar (Sovyet metalrji kaynaklar Almanlar tarafndan ele geirilmiti) kendi platinyum rezervlerine kar lk sve eliinin ticaretini yapmak istiyordu. sve taraf szlnn byk bir ihlli olan anlama, Jacob Wallenberg'in anahtar bir rol oynamasyla Enshilda Bankas'nca komisyonlanmt.Wallenberg bu i sayesinde bankasna epey ykl bir kr salamt ama bu, Wallenberg'in nasl daha fazla ya rarl olabileceini hesaplamaya balayan KGB'nin dikkatini ekmesine neden olmutu. Marcus Wallenberg bu srada bankann Finlandiya'daki yatrmlarndan kayg duyuyordu.Bu holdingler Finlandi ya'nn Sovyetler Birlii'ni igal ederek Hitler'e yardm etme karar sonucu ciddi bir tehlike iindeydiler. Wallenberg'in he saplarna gre Ruslar sava kazanrlarsa Finlandiya'nn ku rumlarna sava tazminat olarak el koyacaklard. Wallenbergler asndan byle bir durumun pek ok eksi yan ola cakt, nitekim Sovyetler kapitalistlerin kayplarn telafi et mekle n yapm bir lke deildi. Ve Wallenbergler de kesin likle kapitalistti. Byle bir felaketin nne gemek iin Wallenberg, Mar cus Rybkin'in araclyla gizlice KGB'ye yaklat, ve bir ne ride bulundu. Finlandiya'daki nfuzunu kullanarak Mosko-

263

CASUSLUK

va ve Finliler arsnda bir bar anlamas kotarmaya ala cakt. Kaybedecek bir eyleri olmayan Ruslar ona onay verdi. 1944'te Marcus Wallenberg holdinglerini koruma altna alan Rusya Finlandiya arasndaki bar anlamasnn imzalanma snda anahtar bir perde arkas rol oynuyordu. Marcus artk bilerek ya da bilmeyerek kardei Jacob'un durumundaki gibi tamamyla bir KGB maas olarak kabul ediliyordu.Ruslar iki adamn da gnn birinde ie yarayabileceine karar vermi ti. Ama Wallenbergler de Stalin'in paranoyasn beslemek adna ok ey yaptlar. KGB'nin rendiine gre Marcus'un ngiliz tekilatyla ok sk balar vard ve sve'in tarafszl n ihll ederek, stelik Almanlarn bilgisi dnda, sve fir malarnn ngiltere'ye hayat ham madde satmalarna izin ve rilmesi iin gizli mukavelelere girmiti.Ayn zamanda Mar cus Alman Hkmeti'nin st kademelerinden pek ok yetki liyle sk balant iinde olmay srdrmt. ngiltere'deki balantlar sayesinde Marcus Berlin'den Londra'ya giden baarsz bir bar heyetinde arabuluculuk yapmt ve bu KGB'yi epey endielendirdi. Bizzat Hitler'in tevikiyle gn derilen heyet sonunda ngilizler tarafndan kendi taraflarna ekilmiti; ama KGB'nin pheliler listesine de Marcus Wal lenberg aleyhine siyah bir iaret eklenmiti. Marcus'un bir e it ngiliz istihbarat maas olmas mmkn myd? KGB Jacob Wallenberg'in ok daha kukulu zelliklerini bulacakt. 1942'de Hitler'i devirip bir an nce Bat'yla bir ba r imzalayarak yeni bir hkmet kurmay tasarlayan ve Almanya'daki Nazi kartlarndan oluan bir yeralt rgt kurmaya yardm eden Alman sosyalist politikac Kari Grd-

264

ERNEST

VOLKMAN

lefin yakn arkadayd. Yeralt rgtnn yesi olan pek ok Alman diplomat Bat'yla anlamak iin istekliliklerini gstermek iin gizlice ngiliz muadillerine yaklamlard. Bu gelimeden, en nde gelen ingiliz kstebeklerden biri H.A.R. Philby tarafndan haberdar edilen KGB telalanmt: -byk olaslkla Almanlarn Doudaki sava srdrmelerine izin verecek- ayr bir bar anlamas Stalin'in merkez, takntl korkusuydu. Philby, Alman yeralt heyetinin smenalt edil mesini salamt; ama KGB de Jacob Wallenberg hakknda kapsaml bir dosya hazrlamaya balamt. KGB'nin gznde o, aka itin her iki yanyla da oyna yan bir adamd; bir yandan ngilizlere yardm ederken bir yandan da Alman yeralt rgtyle Londra arasnda bir an lama kotarmaya alyordu. Her iki taraftan birinin de istih barat servisinin maas olabilirdi; ya da ayn anda ikisinin de. Btn bu uluslararas dalaverenin ayrdnda olmamas na karn, Raoul Wallenberg kendisini btn dnyada ne kavuturacak davaya katlrken sonunda kaderini belirleye ceini renecekti. Wallenberg'in davas, 19 Mart 1944'te afak skmeden birka saat nce Hitler Alman askerlerine Macar Hkmeti'ni devirip lkeyi igal etmeleri emrini verdiinde domutu. Hitler yzbinlerce genci kaybettikleri savatan bkt iin Macarlar'n, Ruslarla mstakil bir bar imzalamaya altk larn rendiinde harekete geti. Nazi soykrmnn gereklemesinden tam on iki gn sonra Adolf Eichmann Budapete'ye ulat. Macar Yahudi meclisini toplanmaya arrken "Benim kim olduumu bili yor musunuz? Ben bir tazym" demiti.

265

CASUSLUK

Yahudiler, ne demek istediini ok abuk reneceklerdi. Listelenmeye ve sar yldzlar takmaya zorlanp binlerle top lanarak kamyon kasalarna tklyorlar ve gnde bin kii gibi bir hzla Auschwitz'e gemiyle yollanyorlard. 1944 yaz baladnda 250.000'den fazla Macar Yahudisi gazla zehir lenmiti. Eichmann'n ilan ettii amac, Macaristan' judenrein (Yahudisiz) hale getirmeyi, gerekletirmesi an meselesi gibi grnyordu. Oklu Ha canilerinin de yardmyla Eichmann ve katil mangas neredeyse gnde yirmi drt saat al yordu; nk Ruslar Macaristan'a doudan girmilerdi ve gittike ilerliyorlard. Eichmann iini Ruslar lkeyi ele geir meden nce tamamlamak istiyordu. Katliamdan derinden etkilenen Amerikan elisi Herschel Johnson Bakan Roosvelt'e bir eyler yapmas iin yalvard. Roosevelt Sava Mltecileri daresi ve Dnya Yahudi Meclisi'yle alp mmkn olduunca fazla Macar Yahudisi'ni kurtarmak iin bir plan zerinde anlat. Diplomatik krmz band ap Yahudilere tarafsz lkelere k vizeleri edinmek iin olaanst yetkilerle donatlm tarafsz bir temsilci Bu dapete'ye gnderildi. sve tarafndan iki tarafla da balar olan tarafsz bir temsilcinin uygun olduuna karar verildi. sveliler de buna katld ve Raoul Wallenberg'in bu i iin en uygun adam ol duu sonucuna vardlar; pek ok dili iyi konuuyordu, hem Macaristan' hem de Filistin'i iyi tanyordu. Eichmann, 1944 sonbaharnda Budapete'de Wallenberg'le ilk karlamasnda ondan pek etkilenmemiti. Asis tanlarna onun "sradan yozlam bir diplomat" olduunu syledi, bu krk takm elbiseli (Wallenberg byle eylere

266

ERNEST

VOLKMAN

pek nem vermezdi) cazibesiz adam soykrm davalarna bir engel tekil etmeyecekti. Ama Eichmann Wallenberg'i fena halde hafife almt. Varnn zerinden daha birka gn gemiti ki yorulmak bilmez sveli her yerdeydi. Yahudileri Eichmann'n penele rinden kurtarmak iin rvet veriyor, pohpohlayp kandr yor, olmazsa tehdit ediyor, elinden gelen her eyi yapyordu. Sinirlenen Eichmann Wallenberg'i lmle tehdit etti; ama Berlin sveli diplomat rahat brakmasn sk sk tembihle di, sve'le dosta ilikiler iinde olma hevesindeki Almanya bu ilikilere glge drecek herhangi bir olay istemiyordu. Eichmann elinden geldiince idare etmek zorundayd. Korkun bir yar sryordu: Eichmann eline geirebildiince Yahudi'yi istiflerken Wallenberg de olabildiince faz lasn kurtaryordu. En sevdii yntemi, sahipleri sve va tanda olmak zere olduu iin sve'in korumas altnda ol duunu belgeleyen binlerce sve vizesi datmakt. (Berlin, diplomatik nedenlerle Almanlara bu tr belgelere sayg gs termelerini emretmiti.) Wallenberg ayrca Yahudiler iin sahte belgeler dzenleyen geni apl bir sahtekarlk hareka t balatmt. teki durumlarda da Yahudilerin frnlara ya pacaklar gemi yolculuunu bekledikleri Macarlarn kontro lndeki toplama kamplarna mdahale ediyordu. Ya Macarlara Yahudileri brakmalar iin rvet veriyordu ya da btn esirleri salvermezlerse sava sularnda yarglatmakla tehdit ediyordu. 1944 kna gelindiinde 20.000 Yahudi'yi sve belgele riyle kurtarm, baka bir 13.000'i Macar kamplarndan sal verilmelerinin ardndan Budapete evresindeki emniyet ev-

267

CASUSLUK

lerine gizlemi ve Alman komutanna bask yaparak baka bir 70.000 Yahudi'nin istiflendikleri Budapete gettosundan salverilmelerini salamt. Wallenberg iin bu baarlarn bir anlam yoktu; nk yaklak 400.000 Macar Yahudisinin ya oktan ldnn ya da lm kamplarna gnderilme srecinde olduunun far kndayd. Ruslar her geen gn Budapete'ye biraz daha yak layordu, bu yzden eer olabildiince fazla Yahudi kurta rrsa almanlar sonunda Macaristan'dan karldnda g vende olacaklarna inanan Wallenberg her zamankinden sk alyordu. Kanl bir terr atmosferinde alyordu. Faist Oklu Ha Naziler tarafndan serbest braklnca Yahudileri rasgele tu tuklamaya balamt. Bazlar vurulup cesetleri sokaklarda braklmt, dierleri gpegndz ldresiye dvlm ya da Tuna Nehri'nin kenarna gtrlp soyunmalar emredil mi ve sonra da faistlerin "yzme dersi" diye adlandrd dondurucu suya atlamaya zorlanmlard. Ahlakl bir adam olan Wallenberg saf ktln neye benzediini hep merak etmiti; ama artk biliyordu. Kabus Ocak 1945'te Ruslar Budapete'ye girince bitti. Ama Wallenberg'in asl sknts henz balyordu. Budape te'deki KGB ajanlarnn geldii gnden beri kendisini izle mekte olduklarndan habersizdi. KGB, Macarlar her iki tara fa da savatan ekilmek iin heyet gnderdiklerinden beri Macaristan'daki gelimelerle yakndan ilgileniyordu. Rusla rn duyumlarna gre Macarlar Moskova'ya yaklamt, ama Moskova'nn gznde affedilmez bir ekilde ingiltere ve Amerika'ya da yaklamt. Bu hareket Stalin'e gre'yeterin-

268

ERNEST

VOLKMAN

ce ktyd; ama Amerikallar 1944 balarnda mstakil bir bar grmek iin kod ad SERE olan gizli bir OSS mis yonu gndererek Stalinist paranoyay iddetlendirmiti. Sta lin iin bu misyon yzeysel mttefiklerin ikili oynama heves lerini simgeliyordu. Stalin'in paranoyasn daha da derinletiren sveli Wallenberg'in Alman generaller, Macar faistler ve hatta SS'le birlikte grldn bildiren KGB raporlaryd. Almanlarla bir anlama kotarmak iin hazrlanm eytani bir ngilizAmerikan plannn paras olmas manta yatkn deil miy di? Dahas, iki ferdi daha kukulu ikili oynama olaylarnda rol alm Wallenberg ailesindendi. Bu noktada Stalin, Raoul Wallenberg'in sradan bir diplomat olmadna karar verdi; Yahu dileri koruma misyonu daha derinlikli bir oyun iin klft. Wallenberglerle ilgili bir eyler yapmann zaman gelmiti. 17 Ocak 1945'te Raoul Wallenberg kurtarmay baard binlerce Yahudi'ye yiyecek ve barnak salamay grmek iin Sovyet askeri kumandannn Budapete dndaki karar gahna kendisiyle bir grme yapmaya gnderildi. O gr meden asla geri dnmedi. 24 saat geince, kayglanan asis tanlar ve Yahudi cemaatinin nderleri Ruslara Wallenberg'in nerede olduunu sordular. Ruslar nazike kararlatrlan g rmeye hi gelmedii yantn verdiler. nce gnler, sonra haftalar geti. Wallenberg'den hl iz yoktu. Yeryznden si linip gitmiti. 1945'teki o Ocak sabah, Wallenberg'e tam olarak ne ol duunun renilmesi iin yaklak elli yl gemesi gerekiyor du. u anda, grme yerine ulatnda KGB ajanlar tara fndan ofr Macar Vilmos Langfelder'le birlikte gzaltna alnd biliniyor.

269

CASUSLUK

Balangta Wallenberg'e eref konuu gibi davranlmt. Lks bir trenle Moskova'ya gtrlm, KGB'nin ana ha pishanesinde VIP mahkumlara ayrlm, alak gnll bir otelin havasna ve olanaklarna sahip zel bir blmde tutul mutu. Moskova'nn grlmeye deer yerlerini, en tuhaf da Moskova metrosunu iine alan bir ehir turuna karlmt. Btn bunlar olurken KGB onu yoldan karmaya almak la meguld; planlar, Wallenberg'i temel grevi gl Wal lenberg ailesi ve onun geni ekonomik, siyasi balantlarna bir pencere salamak olan bir maa haline getirmekti. KGB ayn zamanda Wallenberg'in Budapete'de tam ola rak neyin peinde olduunu bulmaya da istekliydi. Bu kadar zengin bir ailenin veliahdnn kendini Yahudileri kurtarmaya adayacana inanamayan Ruslar, onu nazike ama amanszca hangi tekilat iin alt konusunda sorguladlar. Wal lenberg tekrar tekrar hibir istihbarat tekilat iin almad yantn verdi ve Ruslar iin almak gibi bir niyetinin ol madn da aka belirtti. Yumuak dokunuun ie yaramayaca anlalr anlal maz Wallenberg'e yaplan muamele aniden deiti. KGB'nin ana hapishanesinin en kt blmlerinden birine atld ve KGB'nin en korkun gardiyanlarndan olan Viktor S. Abakumov'un ellerine teslim edildi. KGB lideri Beria Laventri'nin Stalinist sa kolu olan Abakumov, zel yetenei baka kimse nin elde edemeyecei sonulara ulamak olan sadist bir zor ba olmakla n yapmt. Wallenberg'in en byk ikencesi balamt: 24 saat s ren sorgular, alk nbetleri, aralksz dayaklar ve Abakumov'un insanlar yldrma sanatna adanm kariyerinde ha-

270

ERNEST

VOLKMAN

frlayabildii sekin ikencelerin tm. Ama Wallenberg ylmad. Eichmann gibi Abakumov da sveliyi hafife almt; banka veznedar gibi grnen ufak tefek, zayf adam grn dnden etin ceviz kmt. Stalin, sabrszlanarak Abakumov'un elde etmekten asla amad trde sonulara ulamasn bekliyordu. Ama haf talar gemesine ramen Wallenberg hibir teslim olma belir tisi gstermiyordu. Bu arada Ruslar zamanla oynuyorlard: Wallenberg'in babasna ifreli bir telgraf gndermilerdi, "Olun Rusya'da ve iyi durumda." sve'in diplomatik basky artrmasna karn bundan baka bir aklama yaplmad. Ruslar Wallenberg'le ilgili b tn bilgi taleplerine kar ldrtc bir belirsizlik iindeyken KGB de eitli dedikodular yaymakla meguld. Bunlar ara snda Wallenberg'in inat Macar Faistler tarafndan ld rldne dair bir rapor ve Sovyetler Birlii'ne gidip "dn ya bar iin almaya" karar verdiine dair bir bakas var d. 1947 balarken Wallenberg'i yldrmann hi yolu olma d aa kmt. Ancak Ruslar imdi incelikli bir sorunla kar karyayd: ki yl sren ikence Wallenberg'in saln kertmiti. Ciddi ekilde hastayd ve yal bir adam gibi g rnyordu. Wallenberg'in kaderi konusunda gittike merak lanan bir dnyaya onu bu haliyle brakmann imkan yoktu. Sonunda Stalin delilin yok edilmesine karar verdi. 17 Temmuz 1947'de Wallenberg hcresinden karld ve ktleen bir kalp sorunu iin revire ila almaya gtrlece i sylendi. Revirde ona kk bir iede bir miktar sv ve rildi. Bu, aslnda gl bir zehirdi. Hemen ld. Cesedi hi

271

CASUSLUK

vakit kaybetmeden yakld ve klleri datld. Bir yl sonra ofr Langfelder de ayn akbete urad. Ardndan Abakumov kaytlar tarayp Wallenberg'in KGB tarafndan hapiste tutulmasna ilikin btn belgeleri yok etti. Wallenberg esrarnn Rus tarafna bir sessizlik perdesi in di. Ruslar btn aratrmalara ve bilgi taleplerine srarla bir ey bilmedikleri yantn verdiler. Bu, 1956'da Stalin lp Moskova birden bire sveli diplomatlara Wallenberg'in 1945'te "Almanya iin casusluk yapma" suundan tutuklan dn ve 1947'de doal nedenlerden hapishanede ldn aklayana kadar deimedi. Btn suu Abakumov'un ze rine ykp zalimliiyle n yapm bu KGB boasnn 1953'te "devlete kar ilenmi sulardan" tutuklandn ve bir yl sonra idam edildiini belirttiler. Sovyetler zntyle(!) Aba kumov'un Wallenberg'le ilgili btn Sovyet bilgilerini meza ra gtrdn aklad. Bylece, takip eden otuz yl boyu KGB'nin yanl bilgi lendirme masallaryla sslenen baka bir sessizlik perdesi in di. Bu masallar arasnda Wallenberg'in bir akl hastanesinde olduu, 1977'ye kadar Gulag'da hayatta olduu, 1961'de kalp sektesinden ld ve Batl istihbarat tekilatlaryla olan ilgisini itiraf edip Ruslardan merhamet ve af diledii gi bi pek ok senaryo vard. Gerekler ancak Sovyetler Birlii ktkten sonra ortaya kt. Wallenberg davasnn kamuoyunda ateli bir tartma konusu haline geldii isve'ten gelen basklara karlk Rus lar bir sve delegasyonuna davayla ilgisi bilinen KGB yetki lileriyle grmeleri iin daha nce benzeri grlmemi bir eriim izni verdiler. Sonular aprakt; Ruslar yle ok ya-

272

ERNEST

VOLKMAN

lan sylemiti ki, artk gerein ne olduunu kendileri de bil miyor gibiydiler. 1990' da bu gizemin anahtar ingilizler lehine taraf dei tirmi kdemli bir KGB yetkilisi olan Oleg Gordievski'yle gel di. Stalin'e (ve onun yerine geenlere) Wallenberg'le ilgili su nulan KGB raporlarn gren Gordievski, tam olarak ne olup bittiinin kapsaml bir resmini izebilirdi. Ayrca Wallenberg'i "muhteem ve ok cesur bir adam" diye anarken me zar tanda yazanlar da aktard.

15 GAZETECI BFESINDEKI K A D N BERLIN'DEKI CASUS ATLKARNCAS 1966-1989 l Bir Ajan

Amerikan istihbarat terimcesinde kar tarafa gsterili bir yem gsterip akln elmeye almak bazen "olta" diye adlandrlr (ingilizler "kanmak" deyimini tercih ederler). Terimin getii balklkta da olduu gibi umulan, oltann ucundaki yemin byk bir bal cezbetmesi ve kancay yutturmasdr. Hu Simeng Gasde'nin durumunda, ok byk bir balk yemi yutup yakalanmt ama olaylar gelitike bu, Souk Sava casusluunun derinliklerinde bir yerde dmlenen bir meselenin sadece bir yz olarak kalacakt. Sonunda y le ok dolamba olutu ki olayla ilgili hi kimse, kimin kim iin casusluk yaptn tam olarak kavrayamad. Eer "ayna lar boluunun" etkisini mkemmel bir ekilde rnekleyen

274

ERNEST

VOLKMAN

bir olay varsa; bu, bir ok yere ball olan inli bir bayan, Bat Almanya'daki bir gazeteci bfesi, ok az Almanca konu abilen bir CIA ajan, ok megul baz Dou Alman uzman casuslar, kafas karm pek ok KGB ajan, aalanm in istihbarat tekilat ve bir markette casusluun ok krl olabi leceini kefeden bir kar-kocay iine alan bir olaydr. Her ey Hu Simeng'le balad. ince leheler zerinde alan bir Dou Alman lisansst renci olan Horst Gasde'yi 1966'da grp ak olduunda Pekin niversitesi'nde otuz yanda bir lisansst renciydi. Dile olan ortak ilgile ri, son derece farkl olan bu iki insan arasndaki kltrel ve etnik ayrlklarn ok abuk stesinden geldi. Sonunda bir e virmen olmak amacyla Bat dilleri zerinde alan Hu Simeng, memnuniyetle Gasde'yle ok iyi olduu Almanca'y konuabiliyordu. Ayn ekilde ince'de ok iyi olan Gasde de onunla bu dilde sohbet edebilirdi. Zihinsel jimnastik olarak sk sk dnml ekilde bu iki dilde sohbet eder ve iki dil de birden sohbet etmekten zevk alrlard. Bir yl sonra evlendiler. Kocas almalarn bitirip Humbolt niversitesi'nde dil profesr olmak iin Dou Alman ya'ya dnerken Hu Simeng de onunla gitmeye karar verdi. Casusluk servenleri de ite tam bu noktada balad. lkin, Gasde daha ok, snrlarndaki (ou inli olan) ya banc renciler hakknda rapor vermesi iin Dou Alman is tihbaratna danman olarak alnd. Dou Almanya hesabna almaya meyilli yabanc rencilere zellikle dikkat etmesi sylenmiti. in arkasnda KGB vard; bir doulu yzler de nizi olan in'e Ruslar szamad iin buradaki acil ihtiyala rndan olan yerli kstebekler edinmesini salayacak inli rencilere zel bir ilgi duyuyordu.

275

CASUSLUK

Gasde'nin Dou Alman kontrolne ilk nerdii olas kstebekler arasnda kendi kars da vard. Belirttii gibi, ka rs Almancalarn gelitirmeye alan ve Dou Almanya'ya yerletirilmi inli diplomat ve iadamlarna dil retmenli i yapyordu. Bylece, Hu Simeng'e teklifte bulunuldu ve o da Dou Almanya'daki inli topluluk iinde zellikle diplo matlara dikkat ederek casusluk yapmay kabul etti. Dou Al manlar ok zor bir hedefe szabilecek bir kstebek aldklar iin kendilerini tebrik ettiler. Yeni kstebeklerinin dou Al manlar arasnda casusluk yapmas iin daha nceden in is tihbarat tarafndan grevlendirildiini bilmiyorlard. Bu ge lime ilgin olaslklar da beraberinde getirdiinden kocas durumu bilmesine ramen kar kmad. ler karmaya balyordu. Dou Almanlar memnun bir ekilde en nde gelen inli kstebeklerinin zerine titrerlerken inliler de kendi kste beklerine sahip olmaktan ayn lde memnundular. Hu Simeng ise her iki taraftan da para ald iin memnundu. Bu, kocasnn Dou Almanlardan almakta olduu parayla birle ince kendi dzeylerindeki vatandalarn nadiren ulaabildi i bir yaant salyordu. Yeni bir arabalar, ho bir evleri, ki isel bilgisayarlar (Dou Almanlar iin duyulmadk bir lks) ve Bat Almanya'ya dzenli aralklarla yaplan alveri se ferleriyle zenginletirilen byk boy bir giysi dolaplar vard. Gasdeler katksz ticari casuslard; istihbarat tekilatla rnn nemli bilgi olarak algladklar her eye ykl miktar larda para dediklerini kefedince herkesin zerine -tabi ki belli bir cret karlnda- bir eyler yazabilecei bo sayfa lar haline geldiler. Bir ana maden damarnn varlnn ok

276

ERNEST

VOLKMAN

abuk farkna vardlar: in-Sovyet ayrlndan doan byk istihbarat boluu. Sovyetler Birlii'nin uzants olan Dou Almanlar, Moskova iin inliler hakknda ellerine geen her trl istihbarat toplamak iin ldryorlard. Buna karlk inliler de Sovyetler hakknda ellerinden geldiince ok ey renebilmek iin ldryorlard; ve Dou Almanya'nn bu nun iin uygun bir arka kap olduuna inanyorlard. Temelde, Gasdeler apolitik hesaplard. Hu Simeng Do u Almanlara Kltr Devrimi'nin yaylmas nedeniyle lke sine ihanet etmeye istekli olduunu sylemeyi seviyordu. inlilere karysa ateli bir devrimciydi, Dou Almanlara ye terince komnist olmadklar ve nefret uyandran Ruslarla i birlii iinde olduklar iin ihanet ettiini sylyordu. Taraflardan hibirinin onun sadakatinden zerre kadar kukusu yoktu. Dou Almanlar (ve geniletme nedeniyle Ruslar) hakknda rendiklerini derinlemesine konumak iin in'e muntazaman ziyaretlerde bulunmaya davet edil miti, bu ziyaretlerinde kralieler gibi arlanyordu: VIP otel odalar, savurgan yemekler, ailesini ziyaret etmesi iin yete rince zaman. Akrabalar, bu kadarn Almanca retmenli inden kazanlan parayla nasl elde ettiini merak etmeleri ne karn nemli olduu ak olan konumundan ve zenginli inden epey etkilenmilerdi. Dou Almanlar da minnetlerini gstermeye hazrd. 300 dolarlk bir maaa ek olarak (o gnlerde bir Dou Alman i inin yllk geliri) Gasdelere ayrcalklarn en deerlisi, Bat Almanya'ya istedikleri sklkta seyahat edebilme izni veril miti. Orada, Dou Almanya'da bulunmayan tketim mad delerini satn alabilirlerdi.

277

CASUSLUK

Gasdelerin de farknda olduklar gibi bu varlkl yaant Dou Almanlar ya da inliler oyunlarn zd anda teh likeye girebilirdi. Bunun gereklemesini engellemek iin Simeng cesur bir kumar oynad: her iki tarafa da kar tarafn taraf deitirmesi iin kendisine yaklamakta olduunu bil dirdi. Tahmin ettii gibi iki taraf da haberlerden honut kal d. Rakibin iine szma yntemi olarak tekliflerle oynamaya tevik edildi. Artk oyun olaanst karmak bir hal almt; ama Gasdeler bununla baa kmakta mthi bir yetenek gsteri yorlard. Dou Almanlar'a Hu Simeng'in balantya getii btn inli istihbarat yetkililerinin kimliklerini akladlar, sonra dnp Dou Alman istihbarat yetkililerinin kimlikleri ni de inlilere verdiler. Bir sonraki adm, Gasdeler asndan ok daha zevkliydi: iki taraf da kar tarafn kan dolamna rngalanmas iin yanl bilgi aktarm yapmaya balad. Ta bi ki Gasdeler her iki mterilerini de bu kandrmaca konu sunda bilgilendirdi, stelik kar taraf daha da suni istihba ratla artmak iin yan rn olarak daha baka senaryolar da retiyorlard. 1977'de bu karmak istihbarat atlkarncas on yldr dnmekteydi ve tek sonu Gasdelerin zenginlemesiyle Do u Almanya ve in istihbarat servislerinin kafalarnn iyice karmasyd. Dou Almanlar'n in'e iki tarafl szma oldu unu iddia ettikleri eye gittike daha fazla ilgi duyan KGB'nin de kafas karmt: kstebekleri sadece istihbarat toplamyordu, ayn zamanda bir inliye taraf deitirtmilerdi. Bu nedenle, Gasdeler Dou Almanlara sadece inliler le ilgili bildiklerini anlatmyordu, buna ek olarak in istihba-

278

ERNEST

VOLKMAN

ratnn personelini ve yntemlerini de renmilerdi. Bu ara da, inliler de tam olarak bunun aynadaki yansmasnn doru olduuna inanyorlard. Gasdeler'in bu kadarn hi tkezlemeden nasl baar dklarnn hikmeti hl kandrmaya olan zel yeteneklerinde aranyor. Yetkilileri Gasdeler'in neyi peinde olduklar ve as lnda kime sadk olduklar konusunda kararszlk yaayan KGB'nin daima phe tayan yneticilerini bile uyutmay baarmlard. Yine de inliler hakknda bir takm nadide is tihbarat ele geirmekten memnun olan KGB Dou Almanla rn ileri bu ekilde yrtmelerine ve karklar kendi bala rna zmeye almalarna izin vermeye istekliydiler. Ama dm daha da karmaklamak zereydi, nk Dou Almanlar 1978'de oyuna baka bir oyuncu daha sok maya karar verdiler: CIA. Karmakln bu yeni katman Gasdeler'in nihai engeli olacakt. Dou Almanlar Berlin'deki CIA istasyonunu bir sre dikkatle takip ettiler. Bu gzlemler nda sz konusu istas yonun CIA'in en verimlilerinden biri olmad sonucuna var dlar. Ajanlarnn nitelikleri genellikle zayft (ou Almanca bile bilmiyordu), mesleki becerileri yetersizdi ve gvenlik konusunda dikkatleri gevekti. CIA istasyonu yllarca nere deyse btn enerjisini Ruslara ve Dou Almanlara adam olmasna karn Birleik Devletlerle in arasndaki tarihi yu muama CIA'in kaynaklarnn daha byk bir ksmn in'e ynlendirmesine neden olmutu. in'de iyi kaynaklardan yoksun kald iin CIA dnyann drt bir yanndaki istas yonlarna yurt dnda alan inlileri CIA hesabna al maya ikna etmelerini emrediyordu. inlileri ie alma zerine

279

CASUSLUK

younlamas emredilen deniz ar istasyonlar arasnda Ber lin karakolu da vard. Dou Almanlarn da belirttii gibi CIA'in akl elme a balar dztaban olma eilimindeydi. ounlukla, CIA ajanla r dorudan doruya bir inli'ye yaklayor ve Birleik Dev letler iin almak ister miydi diye soruyordu. Bu pek etkili bir kstebek edinme yntemi deildi; ama CIA istasyonunun mmkn olduunca abuk bir kstebek bulmas iin mthi bir bask altnda olduu ok akt. Bu gayretke atmosferde, Dou Almanlar bunun bir "ol ta" kullanmak iin mkemmel bir zaman olduu hissine ka pldlar. Seilen yem Hu Simeng'di. CIA'in inlilere yaklamay tercih ettii yerler arasnda, nde gelen btn ince gazeteler, dergiler ve kitaplar da da hil olmak zere geni bir yabanc yaym seeneine sahip, Bat Berlin'deki bir gazeteci bfesi de vard. 1978 baharndan itibaren Hu Simeng Dou Berlin snrn ap her gn bfeye gidiyor, gazete ve dergiler arasnda saatlerce oyalanyordu. Ve tam da Dou Almanlarn tahmin ettii gibi CIA'in her gn bfenin sattklarna gz atmak iin usanmadan Dou Ber lin'den gelen gen inli bayan fark etmesi an meselesiydi. Bir gn, kendini Dou Avrupa siyaseti zerine younlam bir enstitnn "aratrma grevlisi" olarak tantan bir Ame rikal ona yaklat. Almancas o kadar ktyd ki Hu Si meng konumay ngilizce srdrd; nk sylediklerinin tek bir kelimesini bile anlamyordu. Bir CIA ajan olduunun reklamn yapmaktan baka her eyi yapan Amerikal, arkadalk da kurmaya alt ama Simeng'in gemii, nerede alt, Dou Almanya'daki ha-

280

ERNEST

VOLKMAN

yat hakknda dndkleri hakknda sorular sorarak bu ansn kaybetti. Hu Simeng, ok dikkatli bir ekilde in'de olanlardan pek memnun olmadn, Dou Almanya'daki hayatn da onu bundan fazla heyecanlandrmadn temkin li szlerle ima etti. CIA'li sevecen bir ekilde onaylad, sonra da ona enstitsnn in'deki siyaset ve dier konulardaki gelimeler zerine "raporlar yazabilecek" inliler aradn syledi. Tabi ki bu tr "raporlarn" yazarlarnn emeklerinin karln ok iyi bir ekilde alacaklarn da aceleyle ekledi. Hu Simeng, teklifle fazla ilgilenmiyor gibi yapt, sonra da bu konuda dnmek iin zaman istedi. Bir ka gn son ra da CIA'liyle grmek iin bulumalar ayarlad. Dou Berlin'e dndnde mjdeyi verdi, yem yutulmutu. Bir hafta iinde Hu Simeng tam bir CIA kstebei haline gelmiti. Dzenli olarak kontrol noktas Charlie'den geip Bat Berlin'e gelecek, ardndan arabayla Bat Berlin'deki pek ok gvenlik evinden birine gtrlecekti. Orada, Dou Al manya'da almakta olan inli diplomatlar ve i adamlar hakknda ele geirdii btn istihbarat ezbere okuyacakt. CIA bu verilerin son derece kymetli olduuna, yeni inli kstebeine verdii aylk 300 dolara dediini dnyor du. stihbaratn Dou Almanlar tarafndan piirildiini bil miyordu. Dou Almanlar da aktardklar yanl bilgileri Hu Simeg'in inlilerden edindii yanl bilgilere dayanarak ha zrlyorlard. Artk drt ayr istihbarat tekilatn ieren ba dndr c aldatmacalar ite byleydi. Bunlar yetmezmi gibi Hu Si meng oyuna yeni bir dolamba daha ekledi: CIA'e kocasnn da ie alnmasn teklif etti, Dou Alman rejiminden sou-

281

CASUSLUK

mutu ama st seviyedeki hkmet yetkililerine eriimi ol duunu iddia ediyordu. Horst Gadse sonunda CIA tarafn dan kadroya alnd (bylece. Gadseler'in srekli byyen banka hesaplarna ayda 300 dolar daha eklendi) ve atlkarn ca artk tamamlanmt. Bu herkese ak istihbarat zetlemek kolay deil ama aa yukar una benziyordu: Hu Simeng, ayn zamanda Dou Almanlar iin de altn bilmeyen inliler iin alyordu, bunun yannda onun bir inli kste bei olduunu bilmeyen ama hem Dou Almanlar hem de inliler iin altndan habersiz olan CIA iin altn bi len Dou Almanlar iin de alyordu. inlilere aktarmakta olduu bilgiler aslnda Dou Almanlarn ve KGB'nin rettii safsatalard; ama inliler bunu biliyordu, bu yzden Dou Almanlara aktarmas iin onlar da Hu Simeng'e yanl bilgi ler veriyorlard. Dou Almanlar da buna karlk, Hu Simeng'in kendilerine salad istihbaratn dier istihbarat tekilat tarafndan habersiz olan CIA'e, kendilerine aktarlan yanl bilgileri temel alarak baka yanl bilgiler aktaryorlar d. Bu arada Horst Gasde de bir CIA kstebei olmutu ama CIA'in onun aslnda CIA'e aktarmas iin devaml yanl bil giler reten Dou Almanlar iin altndan haberi yoktu. Bunlar olurken in'in gelimelerden haberi vard, nk Horst durumu karsna anlatmt. O da inlilere anlatmt, ama inlilerden nce Dou Almanlara anlatmt ve CIA bunlar da bilmiyordu. Gasdeler bu korkun derecede karmak oyunu on yl daha srdrmeyi baardlar, ta ki sonunda yakalanana kadar. Dou Alman rejimi yklrken istihbarat dosyalar Bat Al manya'nn eline geti. Bat Almanlar Hu Simeng'in in istih-

282

ERNEST

VOLKMAN

barahyla olan balantlarn da ortaya karan Gasdeler'le il gili dosyalarla aama aama karlatlar. CIA bilgilendirildi ve Langley sessizce inlilerin Hu Simeng'in onlar smrd n renmelerini salad. Kocas cesurca CIA'le olan son grmesine gitti ve daha da cesurca geen ayn "ii" iin demesinin yaplmasn iste di. Terslenince baz belirsiz tehditlerde bulundu. CIA ajan bildik Amerikan umursamaz tavryla "o za man bana dava a" dedi. Ve bylece ok ynl Gasde aldatmacas sona ermiti. 1990'da eski Dou Alman istihbarat kontrolclerinden biri kaplarna geldi ve inanlmaz bir ekilde Gasdeler'i KGB'ye katlmalar iin ikna etmeye alt. Geri evrildi, uzun bir s reden sonra Gasdeler artk oynamaktan bkmlard.

16
BAY K E N T AY IMEYE GELIR A M E R I K A N SRLARNN A L N M A S 1939-1941 Hedefteki Bykeli

18 Mays 1940 sabah ngiliz MI5 kar casusluk blm nn ba Guy Liddell, ABD Bykelisi Joseph P Kennedy'nin ofisini arayp leden sonra te yardmcsnn "hassas bir konuyu" tartmak iin kendisiyle grmesinin mmkn olup olmadn sordu. Bu tipik bir st rtl ngiliz szyd. Liddell'in yar dmcs Maxwell Knight olduunu bildirdi. ulatnda. Bykeli Kenedy'ye ba ifre yazcs Tyler Gatewood Kent'in bir Alman casusu Knight, akn haldeki Kennedy'ye Kent'in apartmannda sadece birka saat nce ele geirilen iki binden fazla ok gizli diplomatik telgraf gsterdi. Bunlar arsnda Bakan Roosevelt ve Winston Churchill arasndaki son derece hassas zel konumalarn da tutanaklar vard.

284

ERNEST

VOLKMAN

Knight, Kent aleyhine srdrlen davann boyutlarn i zerken Kennedy'nin aknl fkeye dnt. Knight, ger gin ve hafif bir glmsemeyle MI5'in Kent Ekim 1939'da Londra eliliindeki grevi iin Londra'ya geldiinden beri onu yakn takibe aldn anlatt. Bu aamada, MI5'in Kent'i bilinen bir Alman casusuyla grrken yakaladn ve o andan itibaren ihanetini ortaya karmay baaran MI5'in g zetiminde olduunu syledi. Sinirlenen Kennedy sordu: "Kent'in ben bundan haber dar edilmeden nce sekiz ay boyunca gzaltnda olduunu mu sylyorsunuz? Bu kabul edilemez." Knight samimi bir ekilde zr diledi ama MI5'in Kent'in ihanetinden emin olamadn syledi, ta ki "yakn zamana kadar." Kennedy, Knight'n kendisine btn gerei anlatmad ndan phelenmeye balad iin sadece ksmen sakinle miti. Aptal olmad iin bu davayla ilgili ok garip bir ey lerin dnmekte olduunu da hissediyordu. Bu ruh hali iin deyken fkesini diplomatik dokunulmazl kaldrlm olan Kent'ten kard. Casusluk sularndan tutuklanan Kent, ka meralardan uzak tutuldu (ngilizler de Amerikallar da u gizli Roosevelt-Churchill konumalarnn kamuoyuna duyu rulmasn istemiyordu), sulu bulundu ve on iki yl hapse mahkum edildi. Ve bu, nispeten sade bir casusluk vakasnn sonu gibi g rnebilirdi. Aleyhine alan davaya gre karmak nedenler den dolay bir Nazi sempatizanyd. Kindar bir Yahudi d man olmasnn yan sra Roosevelt'in ABD'yi zellikle sava a soktuuna inanan bir izolasyonistti. Roosevelt'le Churchill

285

CASUSLUK

arasndaki el altndan ingilizlere yardm etmek iin yaplan dzenlemeler konusunda Almanlar uyarmak iin onlara bu diplomatik telgraflar salyordu. Yaptklarnn casusluk ya da ihanet olduunu dnmemiti. Ama grn aldatcyd. Aslnda Kent, amac bozguncu olduunu dnd bir Amerikan bykelisini yerinden etmekten baka bir ey olmayan ngiliz istihbaratnn hazr lad bir dalaveredeki kk bir piyondu. Bu, amac Ameri ka'y ngiltere'ye ve dolaysyla savaa yaklatrmak olan da ha byk bir plann parasyd. Ama bu dalaverede ngilizle rin haberinin olmad baka bir oyuncu daha vard: KGB. Nasl bir eyin iinde olduuna dair hibir fikri olmayan bir balon kafal olan Kent, sadece Alman istihbaratnn maa s olmakla kalmyordu; ayn zamanda bir KGB maasyd ve daha da nemlisi dikkatle hazrlanm bir ngiliz harekatnda yle olduundan haberi bile olmayan bir ngiliz maasyd. Baka bir deyile, tam bir konu salayd. Kiilii gz nn de tutulursa bu rol zerine ok iyi oturmutu. Dou WASP kuruluunun gl bir ailesinin ferdi olarak dnyaya gelen Tyler Gatewood Kent erken bir yatan itiba ren kendini nemli bir diplomat olarak grmeye balad. An cak Hazrlk okulunun ve Ivy League gemiinin dilerine alnmasn salayacan dnmesine karn devlet yle d nmyordu. "Nrotik" olmas nedeniyle geri evrilmiti. Muhtemelen bu, Kent'in uluorta, yksek sesle ve sklkla di le getirmekten holand hastalkl Yahudi dmanlna ya plm bir atft. Ama iyi balantlar olan ebeveynleri sayesinde ona bir yerlerde bir boluk bulunabildi. 1934'te yirmi yanday-

286

ERNEST

VOLKMAN

ken Moskova'daki yeni ABD eliliinde ifre yazcl gibi alak da olsa- bir grev teklifi ald. Kent, Dileri Bakanl'nn parlak (en azndan o yle sanyordu) yeteneklerini an layamamasna kzd ve ailesinin basksyla isteksizce ii ka bul etti. Ama intikamn almaya kararlyd. Moskova'ya varr varmaz frsat eline geti, nk klasik bir KGB "bal kp" harekatnn tam ortasna dmt. Bu harekattaki bal, KGB'nin ABD eliliindeki gen Amerikal diplomatlar cezbetmekle grevlendirdii gzel bir Bolshoi aktristi olan Tatiana Ilovaiskaya'yd. Ilovaiskaya Kent de da hil olmak zere yarm dzinesini bylemeyi baarmt. dndaki zamanlarn bitmek bilmez iki, esrar ve gzel ka dn ikramlarna dalarak Moskova'daki lks apartman daire sinde ya da ehir dndaki dachasnda geiriyorlard. KGB bu gelimeleri kaydediyor ve sonularn olayda rol alm baz kiilere ibirliine zorlamak iin antaj yapma amacyla kullanyordu. rnein, ABD bykelisinin yar dmcs gen olanlarla ilikiye girerken kameraya alnmt ve otuz yl sonraki lmne kadar srdrmek zorunda kala ca bir rol olan KGB kstebekliine zorlanmt. Kent'e de antaj yaplmt ama onun durumunda neden parayd. Ilovaiskaya'yla karaborsaclk iine girmiti ve ksa bir sre iinde iki araba ve bir ifre yazcsnn alm gcnn ok tesinde olan lks tketim mallan alacak kadar para ka zanmt. Parann zengin ailesinden geldiini varsayan eli lik alanlar bunun fazla zerinde durmadlar. Ama durma lydlar, nk Kent KGB tarafndan bir antaj tuzana d rlmt: "Ya bizimle alrsn ya da seni yasa d kara borsa ticaretinden mahkemeye veririz ve diplomatik kariye-

287

CASUSLUK

rin zarar grr." Masasna gelen gizli diplomatik telgraflarn kopyalarn KGB'ye vermeye balad. Aslnda, ABD eliliinde istihbarat adna KGB'nin ilgisi ni eken pek fazla ey yoktu ama, Kent gibi adamlarn ie alnmas gelecek vaad ediyordu. 1938'de Moskova'daki drt yllk grevi sona erince Kent yeni grevini beklemeye bala d. KGB'nin nerisiyle diplomatik iletilerin Ruslarn daha ok ilgisini ektii Berlin'e atanmay istedi. Kent bunun yeri ne Londra'ya atanmt. KGB hayal krklna urad ama olaylar gelitike Moskova beklenmedik bir avantaj kazand. Balangta, KGB'nin yeni Amerikan kstebei kurumu gibi grnyordu. Aklamad nedenlerden dolay Kent, Moskova'y terk eder etmez KGB'yle balantsn kesti; kara borsayla olan ilgisine gsterilen sabrn tkenmekte olduuna ilikin imlar bile bir cevap gelmesini salamad. Ama sonra her eyi deitiren tuhaf bir olay oldu. Bir gn, Kent yeni grevi iin batya doru trenle yolcu luk yaparken Alman bir iadamyla sohbete balad. Hemen kendilerini bu sohbete kaptrdlar nk ikisi de fanatike bir Yahudi dmanln paylayorlard. Sonunda, Kent'in Hitler'in Yahudilere kar yrtt savaa duyduu hayranl belirtmesinin ardndan, Alman ondan bir iyilik yapmasn ri ca etti. Londra'ya ulatnda oradaki bir otelde kalmakta olan bir arkadana kk bir paket ulatrabilir miydi? Kent'in kabul etmesi kanlmazd. Londra'ya varr varmaz emanet sahibini arad ve paketi verdi. Adamn bir SD ajan olduundan habersizdi. Daha da nemlisi, adamn MI5 gzetimi altndaki bir SD ajan oldu undan habersizdi. MI5 Amerikalyla ilgili ne gibi bir sonuca

288

ERNEST

VOLKMAN

varmas gerektiine karar veremedi (bir SD kuryesi miydi?); bu yzden onu da takip edip olacaklar grmeye karar verdi. Kent zerindeki bu ilk MI5 bulgusu sonradan nem ka zanacakt; nk st kademelerdeki bir harekat iin mkem mel bir iz brakacakt. Hedef, Bykeli Kennedy'iydi. 1938'de Bykeli Kennedy'nin Londra'daki grevinin bana gemesiyle birlikte ngilizler aknla uramlard. Acmaszlyla tannan Boston rlandal cemaatinin patrii olan Kennedy, byk bir servet yapmt ve Demokrat Par ti'ye yapt ykl balarla politik nfuz satn almt. On dan holanmayan Roosevelt, yapt balara karlk olarak ngiltere bykeliliini vermiti-Kennedy'nin aklnn Birle ik Devletler Bakan olma fikriyle megul olduunun herkes kadar farknda olmasna ramen. teki takntl ihtirasysa para kazanmakt. ngilizlerin cann skacak ekilde btn zamann ya po litik senaryolarla ya da 400 milyon dolarlk servetini artrmak iin borsay takip ederek geiriyordu. Ara sra ngiliz kaymak tabakasna hava atmak iin iki byk olunu, Joseph Jr ve John'u Londra'ya getiriyordu ama ngilizler bundan etkile miyorlard. Babalarnn kopyas olan iki gen adam da kadn lar konusunda saplantl grnyordu ve dnya siyaseti ko nusunda pek az anlaya sahiptiler. Byk olan Kennedy kendini bu konularda uzman san yordu ve sorun da tam burada kyordu. Gizli bir Nazi hay ran haline gelmiti ve Washington'a gnderdii raporlarnn tekrarlanan bir konusu vard: Nazi Almanyas gelecein ak myd ve ngilizlerin varlklarnn srdrme anslar bile yoktu. II. Dnya Sava baladktan sonra Kennedy Almanla-

289

CASUSLUK

rn ngilizleri yenecei konusunda srar etti ve bu nedenle Amerikallarn yenilgiye mahkum bir lkeye yardm ederek vakit kaybetmesi iin hibir gereke yoktu. Washington'la Berlin arasnda muhtemelen Hitler'in Avrupa'daki toprak id dialarnn tannmas anlamna gelen bir "anlamadan" ya nayd. Kennedy bilmese de iletileri haberleme istihbarat kuru mu Atlantik kablolarna girmeyi ve Dileri Bakanl'nn hassas denizar telgraflar iin kulland ifreyi krmay ba aran ngilizler tarafndan okunuyordu. Okuduklar dehet vericiydi. Kennedy'nin bozgunculuunun ve aktan aa ngiliz kart nyarglarnn resm Amerikan grleri ze rinde bir etkisinin olabilecei fikri rktc bir ihtimaldi. Churchill'in Kennedy'yi atlayp Roosevelt'le gizli, zel bir haberleme balants amasnn nedeni de buydu. Yine de Kennedy ciddi bir sorun olmaya devam ediyordu. Bir eyler yapp onu tarafszlatrmak ya da daha iyisi ondan kurtul mak gerekiyordu. Ama nasl? Tyler Kent cevab verdi. Devam eden MI5 gzetiminden hibir ey kmad; Kent gayretle iini yapyor gibi grn yor ve akam saatlerini de evli bir Amerikal kadnla geiri yordu. Ama 1940 balarnda -MI5 ajanlar- onda Sa Klp adnda tuhaf bir rgte kayma grdler. Yahudi dmanlar ve bazlar Hitlerci olan eitli ar sac atlaklardan oluan rgtn toplanma yerleri Londra'daki Rus ayhaneleriydi. New York'taki benzer isme sahip kafeyle ilgisi olmayan bu kafe, arist bir emekli amiral olan Nicholas Wolkoff tarafn dan iletiliyordu. Kent, amiralin ilgin bir rastlant sonucu Sovyetlere giden ve oradan gelen posta ve mektuplar ap

290

ERNEST

VOLKMAN

okuyan gizli bir projede ngiliz istihbarat iin alan iddet li bir Yahudi dman olan kzyla arkada olmutu. MI5'in lke ii politik gruplara Almanlarn szmasn da ieren kar casusluk harekat sorumlusu Maxwell Knight, ge limekte olan bu durumu gzetime almaya karar verdi. kadn Wolkoff Kafe'ye girip Anna Wolkoff a yaklamak ve Kent'in orada ne yaptn renmekle grevlendirdi. Ek ola rak, ar saclarn Almanlarla herhangi bir balant kurup kurmadklarn da reneceklerdi. Knight'n kadn ajan, ateli Yahudi dmanlar ve Hitler hayranlar olan muhalif Savunma Bakanl alanla r gibi yaparak Sa Klp evresine girmeyi baard. Ajanlar dan biri Joan Miller, Anna Wolkoff un gvenini kazanmay baard. Daha da yaknlatklarnda Wolkoff, arkada Tyler Kent'in Roosevelt'le Churchill arasndaki Birleik Devletleri ngiltere'nin yannda savaa sokmak iin gizli bir anlamann yaplmakta olduuna dair gizli telgraflar grdn anlat tn syledi. Bu aamada, Knight, basite ABD eliliini Kent'in g venlik iin risk oluturduu konusunda bilgilendirebilirdi. Kent geri arlrd, mesele de burada kapanrd. Ama Knight'n kafasnda daha nemli hedefler vard ve bir sat ran oyununu balatt. lk hamlesi Miller'a, Wolkoff'a Kent'ten baz ilgin telgraflar alp kendisine getirmesini is temesini tlemeyi emretti. Sonra da bu telgraflar Alman lara ulatrrd. Wolkoff ve Kent seve seve kabul ettiler. Wolkoff, Kent'in elindekileri Almanlara nasl ulatraca n bilmiyordu; ama aniden talyan eliliindeki yardmc atee Antonio Del Monte'yi tandn hatrlad. Del Mon-

291

CASUSLUK

te'nin Londra'daki talyan askeri istihbaratnn en nde gelen temsilcisi olduunu bildiinden Kent'in ald telgraflarn kopyalarn ona vermeye balad. ok gemeden telgraflar Roosevelt'in Churchill'e 50 ar ABD destroyerini veremeye ceini bildirdii ileti gibi ayrntlara epey ilgi duyan Alman lara ulayordu. Kent harekatn balatan Knight bir ka aylna onu ken di haline brakp asl iki amacna ulamaya dnd. Bu ama larndan biri Sa Klp'n baz yelerini sava zaman i g venlik statleri dahilinde gzaltna almaya yetecek kadar de lil elde etmekti. Bu aamaya kadar Sa Klp, sadece konu ma ve GZLCE geceleri zerinde NGLTERE: UYUTURU CU VE YAHUDLN LKES yazan posterler asmak gibi ocuka gsterilerden ibaretti. Artk, yalanlanamaz delillerle grubun nder yelerinden Anna Walkoff un casusluk ilerine kart sabitti, MI5'in i gvenlik tehdidinden sz etmeye yetecek kadar verisi vard. Ama ikinci hedef olan Bykeli Joseph R Kennedy'yi yerinden etmek Knight'n oyununun en nemli etkisi haline gelmiti. Knight, 1940'ta o mays sabah Kent hakkndaki k t haberleri iletmek iin Kennedy'nin ofisine girdiinde, b ykelinin bann byk dertte olduunun son derece far kndayd. Birincisi, Londra eliliindeki gvenlik szntsnn haberleri Kent'in patronuna glge drecekti; Beyaz Sa ray'n ilk merak edecei, Kennedy'nin ofisinde Amerikan diplomasi srlarnda bu kadar ciddi bir szntya yol aabile cek ne tr sakar bir gvenliin bulunduu olacakt. kincisi, Kent'in apartmannda bulunan telgraf definesi sayesinde n gilizler kendi tutuklamalarn ve ABD'nin diplomatik ifrele-

292

ERNEST

VOLKMAN

rini krlarn aklamak zorunda kalmadan sessizce Ken nedy'nin tavizini basna szdrabilecekti. Kennedy, Churchill gibi ngiliz liderler hakknda aalayc yorumlarla dolu olan bu raporlarn gizli kalacan sanmt. Kennedy'nin diplomatik konumunun daha ziyade Ro osevelt Londra'daki olaylara pheyle yaklamaya balad iin tamir edilemez halde zarar grd ok akt. Alt kade meden bir ifre yazcsnn elilikten dar kucak dolusu giz li telgrafla basite yryebilecei ve bunlar Almanlara akta rabilecei fikri gvenilirliini zedelemiti. Kent'in, elilikte daha st kademelerdeki, Berlin'in Roosevelt-Churchill ba lantsndan ve Almanlarn yararl bulabilecei ilgin ayrnt lardan haberdar olmasn isteyecek Alman yanls birilerinin seilmi maas olmas mmkn myd? Bu yalnzca bir kuku esintisiydi ama Bakan ve Lond ra'daki bykelisi arasndaki ilikiler balamnda zehirliy di. Kent'in tutuklanmasnn ertesi gn Kennedy, Beyaz Sa ray'da derinlemekte olan bir soukluk sezdi, Roosevelt'in Churchill'le sler karl destroyer verme iini grmeye baladnda kendisini saf d braktn aalanma duygu lar ierisinde rendiinde, bu soukluktan artk emindi. Gururu krlan Kennedy istifa etti ve ngiliz-Amerikan iliki leri hemen iyi ynde bir deiimden geti, sonunda da yakn mttefiklerin "zel ilikisine" dnt. Yeni ngiliz-Amerikan ilikisi, Kent davasnn baz rahat sz edici ynlerini belirsizlikte brakyordu, bunlar arasnda MI5'in Kent'i sekiz ay boyunca -telgraflar ald sre zarfn da- gzetim altnda tuttuu yolundaki itiraf da vard. Neden MI5 Amerikallar hemen alanlarndan birinin Amerikan

293

CASUSLUK

eliliinin en hassas alannn gvenliini tehdit ettii konu sunda uyarmad? Ve eer MI5 Kent'in btn bu telgraflar Almanlara verdiinin farknda idiyse neden bu ciddi gven lik ann devam etmesine izin verdi? Casusluu kantla mak iin MI5'in Kent'in iki bin telgrafn almasna ihtiyac yoktu, sadece bir ka tanesi onu casusluk suundan tutukla mak iin yeterli olurdu. FBI bu yantlanmam sorular konusunda meraklanma ya balad. MI5'ten ald yantlardan tatmin olmayan J. Edgar Hoover Kent davasyla ilgili tam teekkll bir sorutur ma yaplmasn emretti. FBI ajanlar Moskova'dan baladlar ve orada, Amerikan eliliindeki artc gvenlik bolukla rn, Bolshoi aktrisinin KGB adna yapt yoldan karmala r ve Kent'i tuzaa dren karaborsa harekatn aa kar dlar. Kent'in bir KGB kstebei olduuna inanan ajanlar, Londra'daki faaliyetlerini yepyeni bi kta grmeye balad lar. Balangta ar sac bir atlak olduu dnlen Anna Wolkoff imdi yeni bir renk kazanyordu. Su ortaklndan Kent'le birlikte hapse atlan Anna (bir ka yl sonra orada le cekti), FBI ajanlar gelip onun gelimelerdeki roln sorduk larnda hi yardmc olmamt. Ama ajanlar, onun gizlice mektup amakla ilgili istihbarat grevi hakknda bir eyler buldular; bu, KGB'nin dikkatini ekmi bir harekatt. phe lere baklrsa, Wolkoff o iinde Ruslar lehine ihanet etmiti, bu da Kent'in telgraflarnn Almanlara aktarlmasn dzen ledii sre boyunca bir KGB kstebei olduu anlamna ge liyordu. KGB iin baka kopyalar da retmi olabilir miydi?

294

ERNEST

VOLKMAN

FBI durumu asla bu yntemlerden herhangi biriyle kantlayamad. 1972'de bile baz ajanlar hl bu iin peini ko valyor ve bunun iin Kent'le yz yze grmek de dahil her eyi deniyorlard. O dnemde, 1946'da hapisten km olan Kent, Amerikan tarihinde sadece bir dipnot olarak kal m ve yurttalarnn ou tarafndan uzun sre nce unutul mutu. FBI ajanlarnn da grd gibi, yllar onu deitir memiti: hl yapt hibir eyin yanl olmadnda inat eden bo kafal bir Yahudi dmanyd. KGB'nin olaydaki ro l hakknda hibir ey bilmiyordu ve Ruslar tarafndan ken disine antaj yapldn reddediyordu, diplomatik telgrafla r da asla KGB'ye vermemiti. (FBI daha iyi bilir, ama snrla ma stats ortadan kalkmt, bu da meseleyi akademik bir boyuta tayordu.) FBI Kent'i epey lks artlarda buldu. Hapisten ktktan sonra Carter'in Kk Cier Lokmalar servetinin varisiyle evlendi ve bu da onun Yahudilerin dnyay nasl ele geir diklerine ilikin deli samas fikirleri iin megafon olarak kulland Florida'da kan kk bir gazeteyi satn almasn salad. Ama bu uzun srmeyecekti. Beceriksiz bir iadam ola rak karsnn btn servetini sonradan batan speklatif bir Meksika yatrmna yatrd. 1982'de Teksas'ta karsyla fakir lik snrna yakn yayorlard. Alt yl sonra kanserden ld, lm ok az kii tarafndan fark edilmiti. hanetinin gerek srr da onunla birlikte ld. Bize ka lan, yalnzca MI5'li Maxwell Knight'n 1940'ta Kent'in tutuk lanmasndan sonra syledii ifreli szler: "Bazen bir kapla n korkutmak iin bir maymunu yakalamak gerekir."

FELAKETLER

der mantndaki Murphy'nin Yasas'na tabidir. CIA yetkili leri buna "aplama" derler, baz nemli istihbarat harekatla rnn kt gidip sonunda da fazlaca sk bir ekilde kamuoyu nun dikkatini epey zerine eken olaanst bir patlamayla sonlanma eilimleri. Tabi ki neden, bu tr harekatlar insanlarn balatp y rtmesi ve bunun akla getirebilecei her eydir. Evrim em berinin en tepesinde olmalarna ramen insanlarn da hata yapma alkanlklar vardr. Aslnda casusluk; belirsizlik, kuku, kararszlk, nyargyla dolu ve ounlukla tamamen tahmine dayal bir insan faaliyeti alan olduundan bu ei limdeki en kt sonular ortaya karabilir. "Ben bir hata yaptmda, bu gzel bir eydir" diye sk sk sylerdi Harry Truman ve bu, aadaki rnek iin bir yol iareti kadar tanmlaycdr. Birincisi, istihbarat felaketi iin yaplan benzetmeyle, Pearl Harbor'la ilgilidir. Yaygn ka naate gre hata tamamen Amerikallarnsa da aslnda casus-

nsan emeinin sz konusu olduu tm dier alanlarda da olduu gibi, casusluk da yanl gidebilecek ey yanl gi

296

ERNEST

VOLKMAN

luk acemiliinin bu kalc simgesi iki taraflyd: Japonlar da en az Amerikallar kadar kt hata yapt ve hatalar iin kor kun bir bedel dediler. Dorudan ilkiyle ilikili olan baka bir rnek, II. Dnya Sava ncesi dnem boyunca Amerikan istihbaratnn Ja ponlara olan takntsyla ilgilidir. Kr balayan bir harekat, sre iinde parlak bir deniz kolordu subayn ve nl bir ba yan havacy tketerek olaanst bir hatayla bitti. Son rnekse, tarihi neme sahip II. Dnya Sava sonra s, dnyann yeni sper gleri ABD ve Sovyetler Birliimin Dou Avrupa'da birbirlerine cephe aldklar dneme ait bir olaya ilikindir. Sovyet dalgasn durdurma amal bir Ame rikan istihbarat akn baarszla uramt ve bunun yank lar daha sonra yllarca hissedilecekti.

17 D O U RZGAR, YAMUR Z OPERASYONU 1932-1941 Pearl Harbor Facias

5 Aralk 1941 akam Honolulu'da, Japon Konsoloslu u'ndaki konsolos yardmcs Ito Morimura Tokyo'dan acil bir ileti ald. Hata pay olmakszn Pearl Harbor'da hangi sa va gemilerinin olduuna dair tamamen doru bir saym ya pp bu istihbarat ertesi gn Hawai saatine gre en ge akam altda gndermesi emredilmiti. leti, Morimua'nn aylardr gzlemekte olduu bir yer olan Pearl Harbor'la ilgili bu ani aciliyeti aklamyordu; ama ipularn bir araya getirebilirdi. Yalnzca 24 saat nce Konso los, kod defterlerini ve teki hayati belgelerini yakmas do rultusunda emirler almt. Aka, Japonya Amerika'ya kar savaa giriyordu, Pearl Harbor'a dzenleyecei bir sald ryla balataca bir savaa.

298

ERNEST

VOLKMAN

Morimura, omuzlarnda tarihin arlyla ertesi sabah Hawai'deki son casusluk grevine balad. Kimse, byle dik kat ekmeyen, krfez sularnn zerindeki mekanlar gezen bir adamn zerinde bu kadar can alc bir sorumluluun olabi leceini tahmin edemezdi. Tpk bu sulu cenneti ziyaret eden ve hibir ayrnty karmazken grlmeye deer her eyi gr meye alan teki Japon turistlerden biri gibi grnyordu. Morimura, yeterince sradan bir ekilde bir drbn, bir fotoraf makinesi ve izlenimlerini kaydetmesi iin kk bir defterle donanmt. Kimse onun sradan grntsne dik kat etmiyordu, le yemei zaman bir restoranda durup ak havada krfeze bakan bir masa istediinde de kimse phelenmedi. Ve Morimura dzenli aralklarla krfezi gz den geirip defterin notlar alarak yemeinin banda oyala nrken ,de kimseye olaand gelen bir ey yoktu. Sonuta Pearl Harbor'la ilgili gizlenen hibir ey yoktu; kilometreler ce teden grlebiliyordu. Aslnda, turistlerin rhtmdaki sa va gemilerinin, donanma tersanelerinin ve liman faaliyetle rinin fotoraflarn ekmelerine bile izin verilen dzenli tu ristik geziler yaplyordu. O gece Morimura konsolosun radyosuyla Tokyo'ya ifre li bir ileti gnderdi. Krfezdeki btn Amerikan donanmas gemilerini ve demirlemi haldeki be sava gemisine nn daha eklendiini ayrntlaryla bildiriyordu. Aktarm tamam landnda Morimura ve dier pek ok konsolosluk alan iletinin gnderildii MOR ifre makinesini ortadan kaldrd lar. Sonra, iki dosya dolab dolusu belgeyi dar tadlar. ki byk varil kullanarak her bir sayfay yntemsel bir biimde yaktlar.

299

CASUSLUK

24 saatten az bir sre sonra, Pearl Harbor hl batk ge milerin ve paralanm uaklarn duman bulutuyla kaply ken Morimura ciddi grnl bir grup FBI ve ONI (donan ma stihbarat Brosu) ajan konsoloslua dalarken sessizce bekliyordu. u anda Japon mparatorluu'yla Amerika Birle ik Devletleri arasnda bulunan sava durumu nedeniyle Ja pon diplomatik personelinin tutuklandn bildiriyorlard; ayn uygulama daha sonra Japonya'daki Amerikal diplo matlar iin de geerli olacakt. O an iin, Pearl Harbor'a yaplan srpriz saldrnn ca susluk zaferi Morimura'ya ait gibi grnecekti. Tokyo'dan gelen ABD donanmasnn gcne ve her bir geminin tam ye rine ilikin ayrntl istihbarat taleplerini yetkin bir biimde karlayarak Amerikan deniz ssn neredeyse bir yl bo yunca gzlemlemiti. Buna karn Amerikan hatas daha ar pc olamazd. Amerikallar Japonlarn Amerika'ya kar sa vaa girme kararn sezmeyi baaramamlard, Pearl Har bor'a yaplacak saldrnn hazrlklarn renmeyi baarama mlard, bu saldry gerekletiren Japon deniz gcn gr meyi baaramamlard ve Pearl Harbor' yaklaan bir darbe ye kar uyarmay baaramamlard. Daha byk bir istih barat fiyaskosu dnlemezdi. Yine de gerek, Pearl Harbor'da iki byk istihbarat ha tas olduudur. Bunlardan biri Amerikallara aitti. teki de Japonlara. Japonlarn hatas tamamen Japon istihbaratnn doasyla ve onun en tipik alanlarndan olan Japon mpa ratorluu Donanma stihbarat Blm'nden Ito Morimura'nn, ya da gerek adn kullanrsak, Ensing Takeo Yoshikawa'nn yntemleriyle ilgiliydi.

300

ERNEST

VOLKMAN

Yoshikawa, tipik bir sava ncesi Japon askeri kltr rnyd. ocukluundan itibaren askeri kariyere ynlen dirildiinden okuldayken geleneksel bambu kl msabaka larnn ampiyonuydu ve nndeki etin hedefler iin vcu dunu hazrlamak adna dondurucu denizde 13 kilometre yzebilirdi. Japon donanmasna katld ama 1936'da, sadece yir mi yandayken, gen subay, karnyla ilgili bir salk soru nu yznden Japonya'nn yeni nesil donanmasnn sava ge milerinde aktif grev alma hayalinden vazgemek zorunda kalmt. Masaba iiyle snrlandrlnca bu greve de denizcilik te gsterdii heves ve gayretle sarld. Gen asker, istihbarata alnd ve Amerikan masasna atand. Drt yl youn bir ekil de ngilizce alt ve 1941'in banda btn Japon istihbara tnn en nemli makamna seildi. Btn halinde incelendiinde, Yoshikawa'nn atanmas basitti. Diplomatik klf altnda Ito Morimura kimliiyle Honolulu'ya gnderilecekti. Ald emir Pearl Harbor hakknda mmkn olan her bir bilgi krntsn toplamakt: gemilerin saylar ve trleri, ka askerin ve denizcinin orada konulan drld, savunma tedbirleri ve zaaflar. 1941'in balarnda yeni Japon konsolos yardmcs Honolulu'ya ulat. Varnn zerinden saatler gemiti ki grevi nin bana geti. Sonraki aylarda, yorulmak bilmez, kendini tamamen iine adam ve sinirsiz Yoshikawa, Japon istihba ratna Pearl Harbor'la ilgili kk bir ayrnt yn salaya cakt. Sorun, Japonya'nn gerekten bilmek istediinden ba ka her eyi bulmasyd.

301

CASUSLUK

Pearl Harbor, 1932'de Japon Donanma Komutan Isoroku Yamamoto ilgin bir ey kefettiinden beri Japon Donanmas'nn dikkatinin odandayd. ABD Donanmas Filo Problemi XIV adnda ABD Pasifik Filosu'nun younlamas na kar Pearl Harbor'a bir hava saldrs olacan farz eden geni bir tatbikat balatt. Tatbikat, Hawaii'den 300 kilometre kadar uzaktaki uak gemilerinden yaplacak bir saldrnn ssn savunmasna kar kesin bir zafer kazanacan ortaya koydu. Birleik Devletlerle kanlmaz bir kapma olaca tah min edilen karlamaya donanmasn hazrlamakta olan Ya mamoto, imdi Pasifik Filosu'nu datmak iin Pearl Har bor' a havadan ate amay dnmeye balamt. 1940'a ge lindiinde Z Harekat'nn ayrntlarn belirlemiti. Bu, ABD Pasifik Filosu'na indirilecek, Amerikallarn Filipinler gibi hayati tabyalarna ikmal yapmalarn engelleyecek can alc bir darbenin ardndan Japon Donanma kuvvetinin ktle ha linde gneye doru kaydrlmasyd. Al darbesiyle ilgili plan cesaret isteyen ve riskle dolu bir pland. Bir donanma darbe kuvveti Kuzey Pasifik'i disip linli bir radyo sessizliiyle geecek ve bilinen btn gemici lik hatlarn atlatacakt. Pearl Harbor'a 375 kilometre kadar bir mesafede hava saldrsn balatacakt. Uaklar, Amerikan hava devriyelerince kullanld bilinen hava koridorlarnda uacaklard; Japonlar, Amerikallarn gelenlerin dost mu yok sa dman m olduklarn belirlemek iin gereksinim duya caklar zamann Japon filosunun krfezde demirlemi gemi lere ulamasna yeteceini umuyorlard.

302

ERNEST

VOLKMAN

Ayrntl planlamaya inanan Yamamoto grev kuvvetini toplad ve Japonya'daki aa yukar Pearl Harbor'un boyut larnda ve grnmnde olan Kagoshima Krfezi'ne gerek saldry dnerek almaya gnderdi. 1940 sonbaharnda Japon istihbarat ona fazladan bir silah verdi. Yamamoto, tayc uaklarn bomba ykleme kapasitele ri snrl olduundan hep pilotlarnn mmkn olan en yk sek hedefi tutturma kabiliyetine ulamalar gerektiini d nmt; her bir bomba tam olarak hedefin zerine dmeliydi. Ykc gemi katilleri olan hava torpidolarn kullanama yacana karar verdi, nk Pearl Harbor'un s sular (1-1,5 km civar) bir hava torpidosunun ihtiyac olan 2.5 km'den az d. Ama 1940 Eyll'nde ngilizler talya'nn Taranto Krfe zine hava torpidolar kullanarak epey baarl bir saldr d zenlediler. talyan Filosu torpidolarla dalmt, nk Ta ranto'nun s sularnda gereksiz saylan torpidosavar alar gerilmemiti. Japonlar, Alman istihbaratyla olan balantlar sayesinde ngilizlerin s sular iin hazrlanm torpidolar kullandklarn bildiren olay sonras talyan raporlarna ula mlard. Bu istihbarat sayesinde Yamamoto'nun mhendisleri Ja pon torpidolarn s sularda almalarn salayacak zel ahap balklar ekleyerek yeniden yaplandrdlar. Yeni torpi dolar Kagoshima Krfezi'nde dubadan hedeflere kar de nendiklerinde mkemmel altlar. Yamamoto artk demirle mi gemilere kar saldr uaklarnn nispeten daha uzun mesafelere tayabilecekleri can alc bir silaha sahipti. Tek bir torpido bile doru nian alndnda yaamsal bir noktay vurursa bir sava gemisinin gvertesini krabilirdi.

303

CASUSLUK

Ama torpidolardan mmkn olan en yksek verimi ala bilmek iin Yamamoto'nun, pilotlarnn silahlarn tam doru noktaya dorultabilmek adna hedeflerin yeri hakknda ay rntl bilgiye ihtiyalar vard. Ayn ihtiya, bomba brakacak uaklar iin de geerliydi. Her eyin tesinde, btn saldr plan bir kumard; Yamamoto'nun da anlad gibi, tayc uaklarnn snrl silah tama kapasitesi ve ayn lde s nrl saylar gz nne alnrsa, Pasifik Filosu'nu devirebil mek iin tek bir at hakk vard. Mkemmel bir attan daha az felaket olurdu. Bu yzden Japon istihbaratna ar i dyordu: Pasifik Filosu ve Pearl Harbor hakknda Yamamoto'nun saldr kuv vetinin Z Harekat'n tam olarak uygulayabilmesine yetecek kadar, yani olaanst ayrntl istihbarat salamas gereki yordu. Bu nedenle, Takeo Yoshikavva'nn grevi hayat nem tayordu. Yoshikawa'nm rendii kadaryla Pearl Harbor bir be lediye parknn btn gvenliine sahipti. Yerleim yerleriy le evrili olmasnn yan sra nde gelen bir turist mekanyd (zel uaklar isterlerse ssn zerinden uabiliyorlard) ve her gn hibir gvenlik talebi olmakszn binlerce sivil ii altryordu. Krfez evresindeki tepelerden her hangi bir kimse demirlemi gemilerin ve btn alet edevatn fotoraf n ekebilirdi. Ama Yoshikawa'y bu kolaylklar bile tatmin etmiyordu. Daha ayrntl istihbarat toplamak iin Filipinli baldr plak bir p klna girdi; bu klkta, Pearl Harbor'daki plerin ieriklerini inceleyip orada ka denizci bulunduuna dair ipular ve dikkatsizlikle atlm olabilecek nemli belgeler

304

ERNEST

VOLKMAN

aramaya balad. Krfezin deniz tarafnda yzerek sahilin eimini ve aknt iddetini lt. Bir iki dedikodu yakalaya bilme umuduyla geceleri ABD Donanma personelinin gittii barlarn ve gece klplerinin evresinde dolayordu. Yoshikawa, Japon istihbaratnn Hawai'de ve evresinde edindii dier kuvvetlerce destekleniyordu. Denizaltlar d zenli olarak krfeze yanayor ve periskoplarndan keif fo toraflar ekiyordu. Hawai'de ise Japonlar Pearl Harbor hakknda istihbarat toplamalar iin on iki Japon asll adal dan oluan bir a oluturmulard. (e yaramaz ktlar; ile rinden biri, eski bir donanma subay, komularna dnemda olan subaylarn -kendininki de dahil- imzal fotoraflarn gstermek istemiti.) Yoshikawa'nn Japon harekatlarn beyaz Amerikan yzlerine karmas zor olacandan farknda olan stlerinin aklna ona Japon olmayan bir yardmc bulma fikri geldi. Al man istihbaratna yaplan bir ricann sonucu, Bernard Kuehn adnda gezici bir her-ie-gelir ajan oldu. Kuehn, Japonlardan ald 25.000 dolar karlnda kars ve kzyla birlikte Honolulu'ya iltica etti, bir ev ald, sonra da Yoshikawa'ya Pearl Harbor'a szma plann anlatt. Plan, karsnn ssn yaknn da bir gzellik salonu amasyd; Kuehn Yoshikawa'ya g vence veriyordu, denizcilerin karlar dkkann dk fiyat laryla byleneceklerdi, sa kurutucusunun altndayken ko calar hakknda dedikodu yapacaklard. Kuehn, bu yolla akl almaz miktarda istihbarat elde edileceini syledi. Yoshikawa etkilenmemiti, baka bir Kuehn fikriyse da ha da az cezbediciydi: Japonlar Pearl Harbor'u gerekten vurduklarnda o ve kars evlerin klarn ve asl amarla-

305

CASUSLUK

r dzenleyerek saldrnn geliimini bildirecekler, denizalt lar da bylece olanlar takip edebileceklerdi. Bu, Yoshikawa'nn duyduu en aptalca fikirdi ama nazike hibir ey sylemedi ve sadece Tokyo'ya Kuehn'in plannn ayrntlar n aktarmakla yetindi. (Tokyo plann harika olduu fikrine vararak onu aknla uratt.) Kasma gelindiinde, Yoshikawa Tokyo'yla Pasifik Filo su, Pearl Harbor'daki tertibat, Amerikan hava devriyeleri ve krfezdeki her bir geminin tam yerine ilikin artc lde ayrnt ieren yirmi drt uzun rapor dosyalamt. Filonun en zayf annn azaltlan mrettebattan ve devriyelerden anlal d kadaryla ssn dk alarm halinde olduu pazar sa bah olduunu renmiti. Ek olarak, donanmann zaten dar olan denize alma kanaln snrlandrmak istemedii iin torpido alarnn normalde krfezde kullanlmadn da renmiti. (Dahas, ABD Denizcilik uzmanlar hava torpidola rnn Pearl Harbor'n s sularnda kullanlamayacandan emindiler.) Ama bir btn olarak bakldnda Yoshikawa'nn gay retli bilgi toplay Japon istihbaratnn en byk hatasn gsteriyordu: fasulye sayma taknts, nemli ya da nemsiz devasa llerde bilgi toplamak, dmann yeteneklerinin kapsaml bir resmini izmek. Pearl Harbor harekat sorunu mkemmel bir ekilde gzler nne seriyordu. Yoshikawa'nn raporlar Tokyo'ya Amerikan sava gemilerinin de mirliyken ne yana eildikleri gibi zel eylerle ilgili bilmek istedii her eyi anlatabilirdi; ama Japonlarn Amerikallarn o gemilerle ne yapmay tasarladklar hakknda ya da ilk ko numda balca hedef olarak bir deerlerinin olup olmadna ilikin hibir fikirleri yoktu.

306

ERNEST

VOLKMAN

Daha da nemlisi, Yoshikawa'nm ana istihbarat hedefle ri arasnda Pasifik Filosu'nun drt uak gemisi vard. Yine, Yoshikawa'nm salayabilecei istihbarat snrlyd; slerine gemilerin her hangi bir zamanda limanda olup olmadn syleyebilirdi ama aldklar yzme emirlerin iyzn bilmi yordu. ler ilerledike bu nemli bir istihbarat boluu hali ni almaya balad. Yoshika, Japon saldrsndan gnler nce Lexington ve Saratoga'nn, genellikle Pearl Harborda duran drt uak gemisinden ikisi teki ikisi West Coast'tayd- Wa ke Adas ve Guam'a uak gtrmek zere emir aldndan habersizdi. 5 Aralk'ta Yoshikawa yerlerinde olmadklarn fark etti. Gemilerin krfezde olmadn rapor edebilirdi; ama nereye gittiklerine ya da neden gittiklerine ilikin hibir fikri yoktu. Japon'un tek bildii Japonya'y bir ka gn nce terk eden gemiler doruca Yamamoto'nun saldr kuvvetleri ne doru yol alyor da olabilirlerdi. Ne talih ki, yle yapmyorlard. Japonlar bu aktan za rarsz kurtulmay baardlar; nk onlarn istihbarat hatala r Amerikallarn yaptklar daha byk istihbarat hatalarnn glgesinde kalyordu. Amerikallarn Japonlarn btn niyet lerinin farknda olduklarn, Pearl Harbor'un Japon istihbara tnn ilgisinin odak noktas olduunu bildiklerini ve hepsin den artcs Yoshikawa'nm Tokyo'ya gnderdii her keli meyi okumakta olduklarn gz nne alrsak bu hatalar ok daha artcdr. Pearl Harbor donanma ssnn inaasnn balad 1919'dan itibaren Birleik Devletler Pasifik'teki rakibi Japon ya'yla savan kanlmaz olduu varsaymna gre hareket ediyordu. ABD Donanmas 2000 km uzunluundaki bir m-

307

CASUSLUK

himmat yoluna bal, sava halinde kolayca kapatlabilecek tek bit darack giri kanalna sahip ve gemileri, yakt deposu ve tamirhanesi nispeten dar bir alana sktrlm bir s fik rine asla scak bakmadysa da Pearl Habor'n Japon saldr ganlna kar caydrc etmen olmas tasarlanmt. Donanma daima ssn saldrya ak olduunu dn mt ama filolarnn dmanlk durumunda denize alp Japon donanmasn toplu bir deniz savana ekebileceini varsayyorlard. Byle bir savata, Amerikallarn tahminine gre, stn Amerikan sava gemileri ve uaklar Japon do nanmasnn ksa srede iini bitirirdi. Ancak 1930'larm sonla rna gelindiinde Japon ordusu hakkndaki ABD istihbarat ciddi ekilde geri kalmt; kt rgtlenip ynetilmekte ol duundan Japon askeri teknolojisindeki nemli gelimeleri karyordu. En kt hatalardan biri Japonya'nn 45 cm'lik silahlar olan ve btn Amerikan sava gemilerinden yapca ve snf a stn olan yeni nesil sava gemilerini gzden karmala ryd. En fazla 40 cm'lik bir glleye dayanabilecek ekilde ta sarlanm olan ABD gemileri onlar karsnda toz duman olurdu. teki istihbarat hatalar arasnda Amerikan cephanesindeki her eyden daha stn olan Japon "uzun menzil" tor pidosunun ve hepsinden ykcs, Amerikallarn karsna yeni silahlar kardklar 1942'nin sonlarna kadar nispeten yava Amerikan uaklarn dren hareketli Zero Fighter'n gzden karlmas vard. (Zero istihbarat hatasn zellikle anlamak zor; nk bu Japon ua 1937'de in-Japon sava nda kullanlmt.)

308

ERNEST

VOLKMAN

Temelde sorun Amerikan istihbaratnn kt bir ekilde bir araya getirilmi olmasyd, rgt birbiriyle istihbarat pay lamayan yarm dzine farkl tekilat arasnda blnmt. Tpk ibirlii yapmadan bir yap-bozu tamamlamaya alan bir sr insan gibi, her bir tekilat btn teki paralar gr meden bir anlam tamayan kk bir paray elinde tutu yordu. Amerikan tarihinde bu trdeki en kt felaket olan Pearl Harbor'a yol aan da bu paralanma olacakt. Paralanm Amerikan istihbaratnn Pearl Harbor'da na sl baarszla uradn anlamak iin nce, saldrdan ev vel Japonya'ya kar dzenlenen istihbarat kaynaklarn bil mek gerekiyor. Bu kaynaklar, aadakilerden oluuyordu: ONI Pasifik evresine konulandrlm Japon donan ma sinyallerini dorultu bulucularla avlayan ve gemi hare ketlerini ykleyen "alt" radyo tarayc istasyonlar. "Alt sis temin donanmaya Japon gemilerinin her hangi bir anda ne rede olduklarn bildirmesi gerekiyordu. OP-20-G, denizde hareket halinde olan gemilere karar ghtan gelecek harekatla ilgili emirleri renebilmek iin Japon Donanma kodlarn hedef alan bir ONI kod krma birimi. Ajanlara gnderilen Japon istihbarat almalarnn odak noktasn aa karabilecek emirleri taramak iin H a wai ve baka her yerdeki Japon slerine kar ABD'nin yrt t telle gizlice dinleme harekatlar. Tokyo'dan gelen gizli dmanlk belirtisi olabilecek herhangi bir emri yakalayabilmek iin Amerika'daki ticari ve diplomatik Japon heyetlerine kar yrtlen ONI telle gizli ce dinleme harekatlar.

309

CASUSLUK

Amerikan istihbaratnn ba tac olan MAGIC, yksek dzey Japon diplomatik kodunu krm ve bu sayede Japon Hkmeti'nin savaa girme kararn renebilecek olan Amerikan askeri kriptanalitik harekat. lk bakta bu, olduka etkileyici bir istihbarat dzenle mesi gibi duruyor ama ok ak bir eksiklii var: Japonya'da hi kayna yok. Bu, Amerikallarn Japon dnne hi ierden bakamadklar anlamna geliyor, Japon filosunun de nizcilerinin limanda zgrlk adna m bulunduklar (bu ge milerinin savaa girmeyecei anlamna gelir) gibi temel istih barat bildiriminde bulunabilecek bizzat Japonya'da bulunan kstebekleri de yoktu. Hi Japon kayna olmayan Amerikan istihbarat Japon sava gemisine ounlukla elektronik olan amaz ipularnn dmanca niyetlere kar uyar salaya caklarn umarak ancak dardan bakabiliyordu Ksmen sistemin fazla paralanm yapsndan, ksmen en ok ihtiya duyulduu anda sistem ktnden byle bir uyar hi gelmedi. lk krlma ABD Donanma istihbaratnda oldu. 1941 Ka sm'nda byk bir Japon deniz kuvvetinin aniden normal yerinden Japonya'nn ana adalarnn kuzeyine, Kurilelere doru hareket ettiini fark etti. Uursuz bir ekilde kuvvetin radyosu btnyle sessizdi (demek ki bu bir tatbikat deildi) ve bylece donanmann belirleme yapmak iin radyo sinyal lerine ihtiyac olan "alt" istasyonlarn kr etmiti. Bir ka gn iinde donanma istihbarat gizemli deniz kuvvetinin izi ni tamamen kaybetti. Donanma imdi Japonya'da hi kayna olmamasnn bedelini dyordu.

310

ERNEST

VOLKMAN

Japon Donanmas'nn ana kodunun en azndan bir bl mn zmeyi baaran OP-20-G kod krclar sayesinde bu gizemli deniz kuvvetinin neyin peinde olduunu renme nin hl bir yolu vard. JN-25 diye bilinen kod, 33.000 kod szcnden ve 500 sayfalk bir kitap dolusu rasgele eklenen anlamsz szden oluan ok karmak bir sistemdi. Japonlar bunu kararghlardan denizdeki gemilere harekatla ilgili emirleri aktarmak iin kullanyorlard. Radyosu sessiz olsa bile deniz kuvvetinin hl emir almas gerekiyordu. Ama bu dnm noktasnda Japonlar JN-25'i deitirip tamamen okunmaz hale getirmilerdi. ABD Donanma istihbarat kr olmutu. yleyse u anda, Amerika'yla Japonya arasndaki gerili min gittike trmand bir dnemde Pasifik'te bir yerlerde byk bir Japon deniz kuvveti dolayordu. Fransz Indochina'nn Japonlar tarafndan igaline tepki olarak Bakan Ro osevelt Japonya'ya kar petrol ambargosu koymutu. Bu ha reketin Amerika'yla Japonya arasnda bir sava kmasn ka nlmaz hale getirdii yolunda yaygn kan olmasna karn Amerika, Japon dnne ierden bakmasn salayacak Japonya'da bulunan yksek dzey kaynaklardan yoksundu. Doru, MAGIC vard; ama bu kriptografi mucizesi bile snrlara sahipti. Ordu, ifresi zlm metinleri sk kontrol altnda tutuyordu, bu metinler ancak snrl sayda seilmi yetkiliye (Roosevelt de onlardan biriydi) gsteriliyordu. Asl sorun, sz konusu yetkililer teki istihbaratlara ulamadkla r srece bu metinler tek balarna bir anlam tamyorlard. 1941'in sonlarna doru, ifresi zlen metinlerin tm ABD-Japon diplomatik ilikilerinde bir kopmaya iaret edi-

311

CASUSLUK

yordu. Sz konusu olan, yalnzca yaklaan bir savan a maz belirtisi deildi, metinler ayn zamanda bu krlma iin disiplinli bir zaman izelgesinden sz ediyordu, bu da do rudan doruya askeri bir mdahaleyi beraberinde getirecei anlamna gelirdi. Pearl Harbor'daki kara ve deniz kumandanlar slerinin muhtemel hedef olacan kestirebilirlerdi belki; ama MAGIC istihbaratnn alclar arasnda olmadklarndan Tok yo'yla Washington'un krlma noktasna yaklatnn farkn da deillerdi. Japon denizar diplomatlarnn kod kitaplar n ve teki hassas belgeleri yakmalar -yaklaan savan ba ka bir kesin belirtisi- dorultusunda emir aldklarndan da habersizdiler. Daha da nemlisi, MAGIC, Hawai'deki Japon Konsolos luundan Japonya'ya gnderilen hepsi de Pearl Harborla il gili tonlarca istihbarat raporu okuyordu. 5 Aralkta MAGlC'in, Pearl Harbor'daki Amerikan gemilerinin konumla ryla ilgili ayrntl istihbaratn aciliyetini bildiren Tokyo'dan gelen emri okumas ssn kumandanlar iin hayati bir ipu cu tekil ederdi. Ama onlara ne bundan bahsedilmiti, ne de daha nemli bir MAGIC istihbarat olan Japon istihbaratnn Alman kstebei olan Kuehn'in Pearl Harbor'a yaplacak gerek bir saldrnn geliimini sinyalle bildirmek iin yapt dzenlemeleri bildiren rapordan bahsedilmiti. Benzer ekilde, askeri kumandanlar, kasm ayndaki nemli MAGIC istihbaratlar yoluyla bir Japon saldrsnn yaklatn anlayabilirlerdi. Bunlar, Japonlarn zararsz gibi grnen hava raporlar araclyla diplomatlara savan her an balayabileceini bildirdikleri ifreli iletilerdan oluan bir

312

ERNEST

VOLKMAN

sistem kurduklarn ortaya kard. MAGIC'in bulgularna gre bunlar arasnda Birleik Devletlerle sava anlamna ge len higashi no kaze ame (dou rzgar, yamur) gibi eyler var d. Ancak yine, kdemli askeri kumandanlara duyurulduu anda btn askeri sleri tam alarm durumuna geirmelerine neden olacak bu alarm zilinden sz edilmemiti. Bu istihbarat sakarlklar zincirinin son halkas, 6 Aralk 1941'de MAGIC Tokyo'dan Washington'daki Japon eliliine 14 paralk olaand bir iletim ifresini zdnde eklen di. letide, zel iki Japon elisine Amerikallarla bar gr melerini brakmalar ve bunu Amerikan Dileri Bakan Cordell Hull'a tam olarak 7 Aralk dou saati uygulamasna g re 13:00'da bildirmeleri emrediliyordu. Roosevelt ve dan manlar ilgin bir biimde belirtilmi olan saatin anlam ze rine dndler; neden Japonlar bar grmelerinin kesile cei saate bu kadar zen gsteriyorlard? Sonunda biri 36 yl nce Japonlarn Rus-Japon savan balatrken Port Arthur'da Rus Filosu'na yaptklar srpriz saldrdan nce de Rusya'ya benzer bir ileti gnderdiklerini hatrlad. "Bu sava demek" dedi Roosevelt, artk Japonlarn sal drmak zere olduuna inanmt. Ama nereye? Danmanla r haritalar ve emalar getirip Hollandal Dou Hint Adalar ve Filipinler de dahil olmak zere Japon saldrsnn muhte mel hedeflerini gsterdiler. Listenin en sonlarnda Pearl Har bor da vard. Roosevelt'e yakn emberdeki herkes gibi, bakann ba asker danman, ordu bakomutan George Marshall'n da muhtemel hedeflerden hangisinin vurulacana dair hibir fikri yoktu. Bu istihbarat sisinde, sonunda Pasifik Filosu'nun

313

CASUSLUK

ss Pearl Harborun en olas hedef olduuna karar verdi. ssn kumandanna ss genel alarma geirmesini emreden bir telgraf gnderdi. Ancak bir yazcnn dikkatsizlii sonucu yksek ncelikli askeri iletiim sistemi yerine Western Union'la gnderilmiti. Ertesi sabah 7:55'te Japonlar saldrdkla rnda Honolulu Western Union ubesinde bir posta kutusundayd. Kibo Butai'nin (saldr kuvvet) Hawai sahilinden 400 km tedeki bir noktaya varmak iin Kuzey Pasifik'i gemesi on gn almt. 432 uakla ykl alt uak gemisi, iki sava ge misi, dokuz destroyer, iki ar kruvazr, bir hafif kruvazr, sekiz tanker ve denizalt binlerce kilometre hi fark edil meden yol almt. Japon uaklar, krfezde demirlemi 96 gemiye ve Ford Field'da braklm uaklara yapacaklar saldr iin konum alrken alarma geirilmemi Pearl Harbor'dan hibir direni le karlamadlar. "Tora! Tora!" dedi radyoya en ndeki pi lot, bu Amerikallarn gafil avlandn bildiren ifreli bir szd. Bir saatten az zamanda gemilerden, sava gemisi ol mak zere, on sekizi vurulmutu. Ford Field'da yanyana park edilmi 394 uan yars yok edilmiti. Yaklak 2400 Amerikal ldrlmt. Ancak bu noktada Japonlarn istihbarat hatalar ayyuka kyordu. Saldrnn sonularn ya da Amerikan destek kuv vetlerinin yolda olup olmadn bildirecek herhangi bir d zenei olmayan saldr kuvvetinin kumandan Amiral Chuichi Nagumo harekat grmeden ynetiyordu. lk saldr dal gasndan olan pilotlar muhteem sonular bildiriyorlard ama Nagumo'nun da iyi bildii gibi pilotlar kendi abalar-

314

ERNEST

VOLKMAN

nn sonularn abartmaya baylr, ikinci saldr dalgasndaki pilotlarn krfez blgesini kaplayp yeni hedefler saptamay ya da nceki hedeflerin sorumluluklarndan kp kmad n belirlemeyi imkansz hale getiren ar ve kaln sis yzn den kafalar karmt. Nagumo'nun asndan daha da kay g verici olansa nereye gittiini bilmedikleri Amerikan uak gemileriydi. Nerede olduklar hakknda hibir fikri yoktu ve bu uak gemilerinin pek de uzak olmayan bir yerde kendi uaklar Pearl Harbor'la megul olan saldr kuvvetine bir darbe indirmeye hazrlanyor olmalar kuvvetle muhtemeldi. Nagumo hayati bir kararla kar karyayd: uaklarn tamir edip, yeniden silahlandrp yeniden saldrmalar iin Hawai'ye gndermeli miydi? O noktada salam bir istihba ratn kendisine yol gstermesi iin her eyi yapard ama by le bir eyi yoktu. Japon istihbaratnn Alman Kuehn'i kulla narak sinyal sistemi kurma plan da asla yrrle girmedi. Zaten, Japon denizalt kuvveti ABD destroyerlerinin saldr sna uradklarndan epey meguldler (bir denizalt batm t). Naguma ok gemeden en kt hatalarn kefedecekti, Japon istihbarat Pearl Harbor' didik didik incelemesine ra men en nemli hedefin gemiler deil Pasifik filosu iin kulla nlan tm yakt bulunduran yakt deposu ve tersane olduu nu Naguma'ya bildirmemiti. Eer bu iki hedeften biri vurulsayd Amerikan Donanmas'nn ba ciddi derde girecekti: yakt olmadan ve ayn ebatlardaki en yakn tersane olan 4500 km tedeki San Francisco'yu kullanmak zorunda kalnca kendine gelmesi aylar alrd. Her yannda olabilecek grnmeyen tehlikelerden bkan ve Pearl Harbor'da can alc bir darbe indirdiine inanan Na-

315

CASUSLUK

gumo ikinci saldry iptal etti ve Japonya'ya geri dnd. Ja ponlar ksa sre sonra baarsz olduunu reneceklerdi. Pearl Harbor'da vurulan on sekiz gemiden on bei tamir edi lip savan geri kalannda Japonya'ya dnyay dar etmeleri iin tekrar denize braklacaklard. Yani saldrnn en parlak sonucu, pek ok sava gemisinin batrlmas, nemsiz bir ka yp halini alacakt. Kurbanlardan biri Utah, sadece tatbikat iin kullanlan eski bir gemiydi, teki ikisi Arizona ve Oklaho ma ABD Donanmas'nn ltlerine gre bile eski modeldi. Ford Field'de vurulan 188 uan ou eski modellerdi. Uak gemileri, tersaneler, tamirhaneler ve Pasifik Filosu'nun yakt deposu, yani ABD Donanmas'nn temel yenilen me aralarna dokunulmamt bile. stelik sadece alt ay sonra dnm noktalarndan biri olan Midway savanda Bir leik Devletler Pearl Harbor saldrsnda rol alan alt Japon uak gemisini batrd. Sonraki yl boyunca Japonya istihbarat hatalarnn be delini ar deyeceinden Pearl Harbor'da dndrlmeye balayan bir spiralde epey hasar grecekti. Sz konusu istih barat hatalar sadece Japonya'nn Pearl Harbordaki hatalar deildi. En by Birleik Devletler'in byle bir saldrya nasl iddetle karlk vereceini ve Japonya'nn ulama umudunun olmad bir sanayi gcn zerine salacan hesaplayamamas olan ok daha byk istihbarat boluklar n ieriyordu. Pearl Harbor saldrsn planlamada ve uygulamada rol alan Japonlarn pek az savatan sa kabildi (Fikir babas Amiral Yamamoto 1943'te ldrld). Japonya'ya konsolos yardmcs Morimura kimliiyle dnen Ensing Yoshikawa

316

ERNEST

VOLKMAN

kurtulanlar arasndayd. Sava yllarn bo yere Byk Ame rikan Armadalar' nn bir dahaki sefere nereyi vuracaklarn belirlemeye alarak Japon donanma istihbaratnda geirdi. Savan ardndan yirmi be yl sonraki lmne dek bir ben zin istasyonu altrd. lmnden hemen nce, Yoshikawa kendini beklenme dik bir ekilde zamanda geri gidip 1941'de Honolulu'da, Amerika'da ortaya kan tuhaf bir Pearl Harbor hayaletinin ban ektii bir olayn iinde buldu. Japonlar iin alan ka dersiz Alman casus Bernard Kuehn'in dul ei Amerikan H kmeti'nin 1941'de Pearl Harbor'dan sonra Honolulu'da ko casn casusluktan tutukladnda evlerine el koyduu iin kendisine borlu olduunu iddia ettii 25.000 dolar istiyor du. (MAGIC ifre zcler sayesinde yakalanan Kuehn, n ce idama sonra da mebbet hapse mahkum edildi; 1945'te sa lverildi ve 1965'te ld Almanya'ya srld.) Kuehnler'in evine federal ceza kanunlarna gre el koyan Amerikan Hkmeti Bayan Kuehn'in iddialarndan Yoshikawa'y tank gstererek kurtuldu, imparatorluk Japonyasnm Pearl Harbor'daki yldz casusu Kuehnlerin evinin israflktan baka bir ey olmayan Japon istihbarat fonlaryla alndn dorulad, Yoshikawa Kuehn hibir ie yaramadndan bu ifadeyi kullanmt. Ancak ardndan Pearl Harbor'dan zaten hi faydal bir eyin kmadn ekledi.

18

DEMR PERDEDE YENLG

CIA'N YERALTI SAVAI 1947-1956

Dou Avrupa'da Trajedi

Hatrladklarna gre bir kbus sahnesi gibiydi. Az say daki eyalarn antalara ve valizlere tktrm, keskin k souunda bir araya itelenmi kadnlar ve erkekleri grebi liyorlard. Sopalar, kamlar ve hrlayan kpeklerle donan m askerler insanlar aa yukar yzer kiilik gruplara ay ryorlard. Tren geldiinde askerler gruplara yk vagonlarna bin melerini emretti, onlar sanki srmlar gibi itip kakyorlar d; duraksayan ya da direnenler baylana kadar sopalanyor sonra da yk vagonuna frlatlyordu. Sonunda yk vagonla r tka basa insanla dolduunda tren hareket etti. Uzun bir yk vagonu kuyruuna sahip baka bir tren geldi, iine daha fazla insan yklendi ve sre tekrarland. Gn doana kadar

318

ERNEST

VOLKMAN

saatler boyu bu devam etti, 80.000 insan lmlerine gnderil miti. Korkun bir canavarlk gereklemiti. 14 Ocak 1945'te artk gece inmiti. Romanya'nn Bkre ehrindeki ana demiryolu istasyonunda durdurma gleri olmayan bu sua tank olan Amerikal grubun midesi bulan mt. Ama o gn grdkleri ey azimlerini pekitirmiti: bu sua itirak edenlerin dnyann hibir yerinde insanlar ze rinde asla byle bir gce sahip olmalarna izin verilmemeliy di. Ve bu su iin emir verenler yok edilmeliydi. Ertesi gn, ajanlar demir yolu istasyonundaki felakete tank olan Bkre'teki OSS misyonunun ba Frank Wisner Washington'daki OSS kararghna uzun bir rapor yazd. Kendisi ve adamlarnn nceki sabah grdklerini ayrntl bir ekilde anlatp geen bir ka ay boyunca Romanya'da ger ekleen olaylarn uzun bir deerlendirmesini yapt. Ortaya tamam Sovyetler Birlii tarafndan lkeyi komnizme geir me srecinde gerekletirilen boyun eme, siyasi korkutma, suikastler, ac ve baskdan meydana gelen tekdze bir kata log kyordu. Btn niyetler ve amalar asndan Sovyetler Birlii'yle Birleik Devletler arasndaki Souk Sava o gn balad. Wisner'n raporu OSS kararghnda byk rahatszlk yaratt ve bu rahatszlk ksa srede hkmetin kalanna da aksetti. Ra poru okuyan pek ok yetkili iin bu, en byk korkularn doruluyordu: Roosevelt ynetiminin umduunun aksine sa va zamanndaki mttefiklik Stalin ve yardaklarn yattrmamt. Romanya'daki (ve ardndan Kzl Ordu tarafndan i gal edilen teki lkelerdeki) olaylarn da ortaya koyduu gibi Sovyet komnizmini Dou Avrupa'ya zorla yerletirmeye ka rarlydlar. Birleik Devletlerin yeni bir dman vard.

319

CASUSLUK

Wisner, bunlarn o srada son yenilgisine yaklamakta olan Naziler'den fark olmayan bir dman olduuna karar verdi. O k sabah Bkre istasyonunda olanlar Dou Avru pa'da Ruslar kontrol ele geirdike eitli ekillerde tekrar lanyordu. Avrupa Yahudilerini katliama gtren trenler im di Sovyetler Birlii tarafndan yz binlerce insan KGB'nin idam kilerlerine ya da kle ii kamplarna tamak iin kul lanlyordu. Kimdi bu kurbanlar? Temelde, Stalin'in olas ya da deil, Sovyet hegemonyasna tehdit olabileceini dnd her kes. Romanya'da, Alman kan tayan her bir Rumen vatan dann Rumen insanlar dayatt komnist rejim iim tehdit unsuru olduuna karar vermiti. Sonu olarak, on yedi ve krk be ya aras btn "Alman kkenli" Rumenler topland ve Sibirya'daki kle ii kamplarna gnderildi. Tek suu, Al man bir bykanneye, hatta uzak bir Alman akrabaya sahip olmak olan 80.000 kadar insan yiyecek ve su olmakszn yk vagonlarna tkld. Gnler sonra trenler Sibirya'ya ulatkla rnda neredeyse yars lmt. Kalanlar da bir ka ay iinde hayatn kaybetti. Baz artlarn bir araya gelmesi sonucu, Sovyetlerin Do u Avrupa'daki boyun edirme ve hakimiyet kurma yntem lerini tartmasz en kapsaml biimde ve en uzun sre izle yen ABD ekibi olan VVisner'in OSS takm byle vahetlere tank olmak iin en n sradan bilete sahipti. Wisner'in gr dkleri ve raporlarna yazdklar nem kazanacakt; nk bunlar Amerikan istihbaratnn Sovyet totaliterciliinin iler leyiini nce durdurmak, sonra da yenmek iin aaca b yk bir rtl savaa neden olacakt. Bu sava krk yldan fazla srecekti. Birleik Devletler kaybedecekti; ancak sonunda asl zafer tarihin olacakt. Sov-

320

ERNEST

VOLKMAN

yet komnizmi, Moskova'nn oluturmak iin epey aba sarf ettii Dou Avrupa uydusuyla beraber tamamen ortadan kalkacakt. Frank Wisner'in mr, bu tarihi olay grmeye yetmeye cekti. Savataki ilk kayplardan biriydi; olaylarn gelimesiy le beraber, yaklmasna yardm ettii yangn tarafndan yutulmutu. Pearl Harbor'a saldrld gn, Frank Wisner henz otuz iki yanda, Mississippi doumlu, Manhattan'daki bir g venlik irketinde alan bir avukatt. Sklm bir avukatt; enerjik, ylmak bilmez bir adam olarak o srada dnyann te mellerini sarsan olaylarda rol almas iin yaratldna inan mt. ONI'ya bavurdu ama ksa zamanda bulduu donan ma istihbaratndaki ii de -masada oturup gemi konvoyu is tihbaratnn Almanlarn eline gemesini nlemek iin plan larla ilgili raporlar sraya dizmek- gvenlik irketindeki ii kadar skcyd. Tandk bir Manhattanl avukat olan dinamik William (Vahi Bili) Danovan tarafndan yrtlen OSS adn da yeni bir Amerikan istihbarat tekilatnn varln duyun ca transfer olmak iin bavuruda bulundu. Ksa zamanda stanbul gibi yabanc yerlerin entrikasnda yeteneinin gelitiini fark etti. Wisner istihbarat iine bayl yordu, ne kadar zorsa o kadar iyiydi. Eyll 1944'te Danovan ona en ok Wisner in entrika ve ifte muameleye olan yatkn lna uyduunu dnd etrefilli bir grev verdi. Bu, Wisner'in hayatn deitirecek bir grev olacakt. Austos 1944'te Romanya Kral Michael, ynetimdeki faist hkmete kar bir darbe giriiminde bulundu ve Ro manya'y savatan karmak iin Sovyetler Birlii'yle gr melere balad. yi niyetini kantlamak iin birden bire btn

321

CASUSLUK

Almanlara ancak valizlerini toplayabilecek kadar sre tan yp lkeyi terk etmeleri emrini verdi. Bu arada Bat'daki mt tefikleriyle de balantya geip ounluu Almanlarn yaka lad batk pilotlar olan yaklak iki bin ngiliz ve Amerikal sava esirinin lkelerine dnmeleri iin dzenlemelerde bu lunacak delegasyonlar gndermeye davet etti. Danovan'a gre, altn bir frsat ele geirilmiti. Wisner'e, Romanya'ya gidip Amerikal sava esirlerinin tahliyesini d zenleyecek olan bir ka dzine askeri yetkiliden oluan Ame rikan Hava Birimi'nin ba klnda alma grevi verilmi ti. Birimin geri kalan klk deitirmi OSS ajanlarndan olu uyordu. levleri aamalyd: (1) Amerikan esirleri Mtte fiklere ulatrmak, (2) Almanlarn alelacele blgeyi terk eder ken arkalarnda brakm olabilecekleri her hangi bir Alman istihbaratn ele geirmek, (3) bu kez Romanya'y igale giri ecek olan Ruslar sk gzetim altnda tutmak. Bu son grev, Danovan'n Sovyetler'in sava sonras ni yetleri hakknda gittike derinleen phelerinden kaynakla nyordu. imdi Ruslar bir lkeye el attklarnda neler olaca n, zellikle de ynetimdeki hkmeti kandrmak iin kulla nacaklar gizli yntemleri izleme frsat domutu. VVisner'in bu alanda temkinle yol almas gerekiyordu; Danovan, Rusla rn ileri yrtme yollaryla ilgili sessizce toplayabildii b tn istihbarat onlara mdahalede bulunmadan toplamas ko nusunda uyard. Bu istihbarat, Danovan'n Amerikan Hk meti'nin st kademelerini Sovyetler'in niyetleri konusunda uyard kendi izlenim yazlarna payanda olarak kullanla cakt. Dou Avrupa lkelerinde alan teki OSS istasyonla rna ve yetkililerine de benzer gizli talimatlar gnderilmiti.

322

ERNEST

VOLKMAN

1944 Kasm'nda Wisner ve birimi Bkre'e ulatlar ve varr varmaz bir istihbarat madenine rastladlar. Danovan'n tahmin ettii gibi Alman Abwehr ve SD'si yakmaya vakit bu lamadklar dalarca belge brakmlard: istihbarat raporlar, Romanya'da kullandklar kstebeklerin isimleri ve Dou Avrupa'daki Sovyet istihbarat almalaryla ilgili rendikleriyle ilgili deerli malzemeler. Wisner Rumen hkmetiyle Amerikal esirleri Bkre'teki havalimanna gtrmenin ay rntlarn ve tama iin gelecek uaklarn ini koullarn ko nuurken adamlar da terk edilmi Alman ofislerinde bul duklar belge hazinesini ykleyeceklerdi. Bu belgeler, 1888 Amerikal esirle birlikte Bkre'ten ha valanmt ama bu arada Wisner bir dman edinmiti: KGB. Sovyet ajanlar o ekim ilerlemekte olan Kzl Ordu'nun he men ardndan gelmilerdi ama Alman ofislerinde ancak bo dosya dolaplar ve kasalar buldular. Almanlarn dosyalar ve kaytlar yakmaya vakit bulamadklarnn farknda olan KGB; hemen Wisner'in ekibi tarafndan alndklar sonucuna vard. Wisner bu tr belgelerden haberinin olmadn iddia etti ama Ruslar o kadar saf deildi. Wisner, izlenmeye deer bir adamd. Ancak KGB'nin ilgisini asl eken konu, Stalin'in Kral Michael'in naip hkmeti ve onun demokrasi ve zgrlk sylemlerinden kurtulmak iin kurduu planda zerine d en rold. Stalin'in Romanya'da istedii son ey demokrasiy di ve Wisner, Ruslarn isteklerini uygulamaya koyma yn temlerinin esiz bir manzarasna tank olmutu. lk adm kolayd. Michael yeni hkmeti kurarken, ye leri Romanya'nn farkl siyasi grlerini yanstan bir bakan-

323

CASUSLUK

lar kurulu oluturdu. Hibir siyasi kesimi gcendirmemek iin komnistlere de hangi grevi istediklerini sordu. Cevap lar yeterince mantkl bir biimde Adalet Bakanl'yd. Ama yerel komnistlerin, KGB'den aldklar emirlerle, istedikleri daha tesiydi. lkin, "dzeni koruma" klfyla, komnizm kartlarnn dzenledii her hangi bir siyasi gsteri ya da toplant olarak tanmlanan "rahatszlklar" datma greviy le bir araya getirilmi serserilerden oluan bir solcu birlik olan Milliyeti Savunma Muhafzlar n kurdu. Adalet Bakanl grevi komnistlerin Romen istihbarat servisini ellerine geirmelerini de salad. Almanlarla ibirli i yapanlar temizlendi, yerlerine tekilat komnist olmayan btn liderler aleyhine kulaktan dolma bilgi toplayan yerel bir casusluk rgtne eviren komnistler getirildi. Wisner ve ekibi, Romanya'nn kaymak tabakasndan komnirtlerin Rumen hayatnn neredeyse her aamasna szllerini izlemelerine yardm edecek kstebekler edindiler. TFO kod ad verilen Wisner raporlar, her gece radyoyla OSS kararghna aktarlyordu. Balangta bu raporlar Almanlar hakkndaki sava dnemi istihbaratlar evresinde dnyor du ancak bu belgelerin gnderilmesi zerlerinde yazlacak yeni raporlar gereksizletiriyoniu. Zamanla, TFO'nun ra porlar Wisner'in uyank olduu her saniye kafasn kurcala maya balayan meseleyle, yani Romanya'nn komnizme gemesiyle ilgili olmaya balad. lkenin dnmnde Sovyetlerin parmann olduu nu bulmak Wisner'in OSS misyonu iin pek aba gerektiren bir ey deildi. Bkre, pek ou Adalet Bakanl'na "dan manlk" yapan KGB ajanlaryla kaynyordu. Bakanlk etki

324

ERNEST

VOLKMAN

alann geniletmekle meguld ve zamanla ileri Bakanl'n da ele geirdi. Bu nemli bakanlk ellerindeyken kom nistler ve Sovyet danmanlar artk btn lkenin kontrol n ellerine almaya ynelebilirlerdi. Btn komnizm kartlarn ibirliki damgasyla topla yp hapse atmak iin mkemmel bir ara olan, btn kurum lar Almanlarla ibirlii yapanlardan temizlemek de ileri Bakanl'nn grevleri arasndayd. ileri Bakanl yetkili leri sulamalar kantlayan gizli bilgiler olduunu ama ulusal gvenlii tehlikeye atmamak adna bu bilgileri aklayama yacaklarn iddia ediyorlard. Bu arada Sovyet askerleri de gayretli bir biimde Romen petrol sahalarndaki aletleri s kp gemiyle Sovyetler Birlii'ne gnderiyorlard. Geride kal m Alman kuvveti olmadndan rahatsz edilmeksizin al yorlard; VVisner'in sonradan kefedecei zere, Stalin, Al man kumandanlarla Rus ilerleyiine yakalanan iki Alman blnn lkeden kamasna izin verilmesi karlnda Hitler'in Romanya'ya kar saldrya gemeyeceine dair Almanlardan gvence almas konusunda gizli bir anlama yapmt. (O Aralk aynda Mttefiklerin Romanya'da yok edildiini sandklar o iki blk, Belika'daki Bulge Sava'nda durumdan habersiz Amerikan askerlerinin karsna kacakt.) 1944 sonlarnda ileri Bakanl tarafndan farkl temel lerde yasal hale getirilen ve 1945 Oca'ndaki "Almanlarn" toplanmasyla zirveye ulaan Sovyetler Birlii'ne srgnler balad. Wisner daha da ktsnn gelmekte olduunu his settiinden ajanlarna Sovyet destekli hkmete szma aba lar hakknda bilgi salayacak daha ok kstebek bulmalar-

325

CASUSLUK

ni emretti. Ancak VVisner OSS'in oyunun tamamen dnda kaldn ok gemeden grd: KGB'nin sadece Bkre'te 1200 ajan, ehirdeki aa yukar btn telefonlarda dinleme cihaz ve yerel komnistler arasndan bulunmu kstebekler ordusu vard. KGB, Wisner ve Amerikallarn neyin peinde olduklar n ok iyi biliyordu. Ruslar VVisner'in resmi grevi olan Bal kanlar daki Amerikan sava esirlerinin tanmasnn, asl g revi olan Ruslar ve Romanya'y ele geirileri hakknda istih barat toplamak iin sadece bir klf olduunu biliyorlard. Yu nanistan'daki ingiliz etkisine kar Romanya ve Yugoslav ya'da Moskova'ya "egemen ses" olma hakkn tanyan Churchill'le Stalin arasndaki bir anlama sayesinde Stalin bir dzine Amerikalnn Romanya'da ne grmek istiyorlarsa onu grmelerine izin verebilirdi. KGB Amerikallarn ne yap tn izlemekle ve kstebeklerinin kontroln ele geirmek le tatmin oluyordu. Ve eer Amerikallar komnistlerin a kstebekler gibi Romen hkmetinin altn kemirdiini grmlerse ne olmu? Romanya kimin umurundayd? Wisner'in umurundayd ve Sovyet penesinin sklatn grdke raporlar daha telal bir hal alyordu. 1945 uba tnda KGB "Ulusal Demokratik Cephe" adnda yeni bir siya si hareketin bayra altnda byk gsteriler dzenlemeleri iin bir mfreze uzman komnist kkrtc getirdi. Rumen halknn "kendine zg" sesi olarak tantlan hareket, Bkre sokaklarnda eylem yapp hkmette sz hakk istiyordu. Olay kt ve uygun bir ekilde bir buuk kilometre tede du ran Sovyet askerleri durdurmak iin mdahale etti. ileri Bakanl "antidemokratik" glerin gsteriyi datmaya a-

326

ERNEST

VOLKMAN

ltklarm iddia edip yeni bir tutuklama dalgas balatt. (As lnda kan olaylar zellikle byle davranmalar tembihlenen KGBliler'in iiydi) Kral Michael hkmete daha fazla komnist sokma tale bine direnmiti; ama 27 ubat 1945'te Stalin inat yabanc li derleri bask altna alma konusunda en nde gelen canisi olan Dileri Bakan Yardmcs Andrei Vyshinsky'yi gnder di. Vyshinsky, Michael'la yapt bir grmede bizzat Stalin'in Romen hkmetinde daha fazla komnist istediini vurgulad. Michael ne zaman bir ey sylemek istese Vyshinsky yumruunu masaya vuruyordu. Sonunda hmla odadan kp arkasndan kapy yle sert arpt ki kap atla d. Michael, binann dnda "olaan devriye yryndeki" yzlerce Sovyet askerini grebiliyordu. Kral durumu an lad ve bir ka saat iinde komnistlerin hkmetteki ou bakanl ve komisyonu ele geirmesini kabullendi. Sonras zorbala giden yoldu. Mart 1945'te Michael yurt dna kanca, komnistler hkmeti ele geirdiler. KGB'li "danmanlarn" delik deik ettii yeni hkmet bir bask k busu balatt. Binlerce Rumen, komnistlere muhalif olmala rnn yalnzca "emperyalizmin ajan" olmalarndan kaynak landn itiraf etmeleri iin yeni bir hapishaneler ve ikence evleri ana srklendi. 24 aydan ksa bir sre sonra Roman ya komnist bir devlet ve Sovyet satrapl haline gelmiti. Bu srada 282.000 Rumen tutuklanp Sibirya'ya srlmt (190.000'den fazlas orada, kle ii kamplarnda lecekti). Kalan Romenlerin hayatlarysa her tr "yanl dncenin" bastrlmas, lke iindeki btn hareketler zerinde sk kontroller, ortakla zorlanma ve mecburi iilikten ibaretti.

327

CASUSLUK

Wisner'se lkeyi terk edeli ok olmutu. Eyll 1945'te OSS grnrdeki grevi sava esirlerini lkelerine geri g trme ii bittii iin ekilmiti. Ama Wisner'in Romanya'daki deneyimleri onda byk bir deiiklie neden olmutu. Savatan sonra hukuk mesleine dnd ama aklnda hep Ro manya'da grd dnyann geri kalann ele geirme yo lunda ilerleyen Sovyet putunun vahye benzer grnts vard, doal olarak Gvenlik ve Takas Komisyonu tz gi bi angaryalar iin heves duymuyordu. Komnist tehdidiyle ilgili bir eyler yapmak istiyordu. 1947'de Merkezi Haberalma Servisi (CIA) kurulduunda ans dnd. Kuru cu yelerinin ou -aralarnda tekilatn ilerideki eflerinden biri olan Allen Dulles da vard- Wisner'in Romanya'nn Sovyetletirilmesiyle ilgili raporlarn okumutu. Dulles, Wisner'i CIA'e alma srecinde ona "gzlerimizdeki perdeyi kal drdn" demiti. Ama Wisner sadece yeni bir ajan olmayacak t; CIA'in onun iin ok daha byk planlar vard. Temelde, bu planlar Dou Avrupa'daki komnistleri ge ri pskrtme amac gden gizli bir savatan ibaretti. Birleik Devletler, aktan askeri mdahale iermeyen her yolla, ko mnist rejimler zerinde nfuz kullanarak, dengelerini boza rak, bask altna alarak Sovyetler Birlii'yle baa kmak iin her eyi yapacakt. Rejimleri, kurulma yntemlerini kullana rak ykacakt. CIA bu amaca ulamak iin ynetimi ve finansman ken disine ait olmasna karn teknik olarak Dileri Bakanl'na bal bulunduundan zellikle belirsiz braklm bir ismi olan Politik Dzen Ofisi (OPC) rgtn kurdu. Wisner OPC'nin bana geirilir geirilmez bir imparatorluk yarat-

328

ERNEST

VOLKMAN

maya koyuldu. 1949'a gelindiinde kendisi iin alan 302 kii ve 4.7 milyon dolarlk bir yllk btesi vard; 1952'de ise 2812 alan ve 82 milyon dolar tutarnda yllk btesi var d, CIA'in btn btesinin yarsna sahipti. OPC'nin olaanst bymesinin CIA iindeki nemi daha fazla deildi. Wisner'in gizli sava Sovyetler Birlii aleyhindeki Amerikan kar saldrsnn keskin ucunu temsil ediyordu. Sper gler arasndaki dorudan askeri yzle meyi dnlemeyecek boyutlara getiren nkleer silahlarla dolu bir dnemde Wisner'in almalar Amerika'nn Sovyet tehdidine verdii cevapt. Wisner buna "muhteem Wurlitzer" demeyi tercih edi yordu, her trl politik yntemi ieren tam gle yaplan bir saldryd: propaganda, rvet, bask, yanl bilgilendirme, ajan szdrma, sabotaj ve komnizm kart srgnlerin (ya zk ki ok sayda Nazi sava sulusu bu gruba dahil) destek lenmesi. Wisner, Dou ve Bat Avrupa'da izgi tesi gerilla ilevi grecek Bat Avrupa'nn Sovyet igaline uramas ha linde Sovyet askeri kuvvetlerini epey uratracak, Wisner' in yaratt gizli ordu kaeleri tayan bekleme halinde ok say da yeralt grubu rgtlemiti. Enerjik VVisner bu devasa yatrm yrtmek ve hep yeni fikirler retmek (Dou Avrupa'ya propaganda kitapklar datmak iin bir balon filosu gnderme fikri gibi) iin gn de yirmi drt saat alyordu. Ama Wisner ne denerse dene sin, hibir ey ie yaramyor gibi grnyordu. Dou Avrupa'daki komnist rejimlerin dengesini bozmak iin yaplan her giriim baarszla uruyordu, stelik bazen ok feci e kilde.

329

CASUSLUK

Wisner'e gre, OPC'nin ana ilevi Dou Avrupa'da in sanlar isyana kkrtp rejimleri devirtmeye yetecek kadar honutsuzluk yaratmakt. Ancak ok gemeden anlald gibi, OPC'nin karlat sorunlar -devasa i gvenlik sis temleri, en ufak devinimi bile duymak iin kulaklarn am bekleyen KGB ve hepsinden nemlisi Kzl Ordu'nun varlWisner'in umduu kadar kolayca stesinden gelinir eyler deildi. Wisner'in asl arlk verdii alan olan Romanya ilk der si verdi. 1947'deki CIA ajanlar, komnist rejime szma ve onun dengesini bozmann ilk aamas olarak geni bir antikomnist a oluturmak iin ok fazla aba sarf etmilerdi. A, ksa srede KGB tarafndan fark edilmi, Amerikallar bir miktar yanl bilgiyle artldktan sonra toplanp yok edilmiti. Benzer ekilde, Macaristan'daki ayn amaca ynelik bir giriim de KGB kar casusluuna kurban gitmiti; sadece bir gn iinde komnist rejimi devirecek antikomnist koalis yon hkmeti iin CIA tarafndan bir araya getirilen 102 kii yakalanmt. Wisner'in zor yoldan rendii gibi bir polis devletinde gizli faaliyetler yrtmek kolay deildir, hele de bu devlet ekirdekten yetimi bir gizli polis kuvveti olan KGB'nin ajanlanyla ve yz binlerce Sovyet askeriyle kaynyorsa. Bu ders en ac ekilde Polonya'da renilmiti. 1950'de Polonya gerek bir OPC zaferini simgeliyor gi biydi. Zafer, zgrlk ve Bamszlk Hareketi adnda bir r gtn Polonya dilindeki ksaltmas olan WIN'in adyla anl yordu. Londra'daki ana Polonyal gmen hareketi olan Po-

330

ERNEST

VOLKMAN

lonya Politik Konseyi'yle ibirlii iinde alan WIN OPC'nin yardmyla 1947'den beri Polonya iinde byk bir yeralt hareketi rgtlyordu. 1950'ye gelindiinde WIN 500 aktif ajana, 20.000 "ksmen aktif" ajana ve bunlarn dnda batya doru bir Sovyet istilasnn gereklemesi durumunda Sovyet hattnn ardnda gerilla olarak savamaya and imi 100.000 adama sahipti. Grubun, liderlerini II. Dnya Sava ncesinde ve srasn da hem Almanlara hem de Ruslara kar partizan olarak sa vam antikomnistler olarak tanyan Londra'daki Polonya llarn da dorulad baars Wisner'e onu geniletmek iin daha fazla kaynak ayrmas konusunda cesaret verdi. Kaak lk ve parat yoluyla Polonya'ya para, askeri malzeme ve radyo ara gereleri gnderildi. 1952'ye gelindiinde Wisner WIN'in artk komnist rejimi tek bana devirebilecek nokta ya ok yakn olduunu dnyordu. Sonra, felaket patlak verdi. 1952 Aralnda Polonya devlet radyosu, kaaklktan duyduu tatmini glkle engelleyerek WIN'in kurulduu ilk andan beri KGB'ye bal bir uydu rgt olduunu duyur du. Radyo kanalnn aklamasna gre 1947'de kk WIN hareketi KGB tarafndan yok edilmiti. Liderleri ailelerinin idamyla tehdit edildiklerinden ibirlii yapmaya raz ol mulard. Sonraki be yl boyunca, WIN'in baarsn doru lamak iin Polonya'ya gizlice gelen bir OPC ajanna gsteril mek zere btn bir yeralt "hkmeti" yaratan incelikli bir oyun da dahil olmak zere pek ok hileyle OPC'yi kandr mlard.

331

CASUSLUK

Stalin'in WIN hakkndaki gerekleri aklamaktaki ama c belliydi: kt yabanclara kar vatandalar "koruma" kis vesi altnda Dou Avrupa'da daha fazla bask yaplmasn hakl karmak iin kullanlacakt. Yldrlm Dou Avrupa llar bile ancak bu kadar baskya dayanabilirken Dou Al man iiler 1953'te isyan ettiklerinde Wisner OPC'nin sonun da baardn sanmt. Ama Sovyet tanklar isyan bastrd, bu, Wisner'in byk aknnn merkezindeki zayfln yann da hafif kalan bir olayd: Dou Avrupa'da geni Sovyet aske ri kuvvetleri bulunduka bu rejimlerin ierden yklmas iin gerekten umut yoktu. Sovyetler Birlii'nin buna asla izin vermeyecei gn gibi aikrd ve bu kararlln destekleye cek askeri adalelere sahipti. II. Dnya Sava sonrasnda Do u Avrupa'nn Sovyet denetimi altna girmesi byk lde gereklemiti nk komnist tehdidi di kazandracak ge ni Sovyet askeri gc daima mevcuttu. Ne yazk ki Wisner bu gerei anlayamad. abalar Ma caristan'da bir faciaya yol aacakt. OPC yllarca Macarlara balarndaki zorbalar devirmeleri dorultusunda cesaret ve ren propaganda yaynlar yapmak da dahil olmak zere bas knn en ok hkm srd Dou Avrupa lkesi olan Ma caristan'da i banda olmutu. 1956'da baardlar, popler bir k, komnist hkmeti devirip yerine komnist olma yan bir ynetim getirdi. Ancak Moskova'nn byle bir isya nn baarya ulamasna gz yumup teki Dou Avrupa l kelerine ilham vermesine izin vermesinin imkn yoktu. Sov yet askerleri isyan zalimce bastrdlar. OPC propaganda ya ynlarnda yaylan beklentilerin aksine ABD'nin askeri m dahalede bulunup III. Dnya Savan balatmaya hi niyeti yoktu.

332

ERNEST

VOLKMAN

Wisner cann diine takp Macar isyanclar kurtarmak iin bir ABD askeri mdahalesinin yaplmasna destek bul maya alt ama Ortadou'daki krizle (srail, Fransa ve ngil tere Msr' igal etmiti) megul olan ve Macaristan'a yapla cak hibir askeri mdahalenin o blgedeki kayg verici Sov yet gc karsnda ans olmadn bilen Amerikan hk meti hibir ey yapmamaya karar verdi. Wisner kzgnlk iinde Avusturya-Macaristan snrnda durup gvenlie ka maya alan isyanclarn avlanp makineli tfekle ldrl melerini izledi. Yeniden Ocak 1945'e dnmt, hatta o za mankinden de ktyd. Bu deneyim Wisner' ok sarsmt. Sinirlerinde kme oldu ve alt ay ie dnmedi. Ancak baka bir kme daha ya ad ve 1961'de CIA'den emekli oldu. Hibir ila tedavisi his settii korkun fkeyi ve sululuu aklndan silemezdi.- Bu sava korkun bir ktle kar koymak iin balatmt ama tam kazand sand anda her ey yerle bir olmutu. Wisner bu ykn artan ikencesi altnda 1965'te bir sa bah bir silah alp beynini datt. lmnden nce sadece sa va iin cann vermeyi isteyen bir "iyilik askeri" olarak anl may istedi.

19 ALBAY VE HAVAC BAYAN MANDA ADALAR'NDA CASUSLUK 1922-1937 Anlalmaz Bir eliki

Kocasna yazd son mektubunda "baarszlk kadnla ra daha ok azim vermelidir" diyordu. Yenilgiyi asla kabul etmeyen bir kadnn genelde iyimser olan mektubundaki bu ilgin ekilde ktmser szler mezar tana yazlacakt. Amelia Earhart, bu mektubu 1937'de dnya evresinde ki uuunun son ayaklarndan birine balamak iin uana binmeden az nce yazmt. Uuunu asla tamamlayamayacakt; Pasifik Okyanusu'nda bir yerlerde kayboldu- ve hava clk tarihinin en byk gizemlerinden biri haline geldi. Bu olayl uutan yaklak altm yl kadar sonra bile ba na ne geldii bilinmiyor. Ona olanlar ayn zamanda bir ca susluk gizemidir de; nk Earhart'n son uuu entrikalarla

334

ERNEST

VOLKMAN

doluydu. Onlarca yl, Earhart'n korkun ekilde yanl giden ie yaramaz bir Amerikan istihbarat grevinde bir ekilde rol ald yolunda aralksz dedikodular, ipular, ba grnp ucu gelmeyen iaretler ortaya kt durdu. Hi kimse Earhart gizeminin bu en entrikal ynn ay dnlatmay baaramad; ama hikayeye daha geni bir ba lamda bakldnda karlabilecek pek ok sonu var. Sz ko nusu balam, parlak bir deniz mfreze subaynn trajik kade rinin, zengin bir adamn yatnn ve Amerikan istihbaratnn hl srmekte olan bir saplantsnn bir araya gelmesiyle olu uyor. Hawaii ve Filipinler arasnda Orta Pasifik'te binlerce ki lometre kareye yaylm yzlerce mercanada ve volkanik adack Manda Adalar diye anlyordu. Aslnda, ayr ta km ada olarak biliniyorlard: Marshallar, Carolineler ve Marianalar. Bir zamanlar Almanya'nn imparatorluk amalar nn doruk noktasn simgeliyorlard; ama bu uzak koloniler 1914'te Japonya Almanya'ya sava ilan ettiinde ellerinden kt. Parlak bir ganimetti: sarf edilen ok az askere ve para ya karlk Japonya Gney Pasifik'teki kendi imparatorluk hedeflerinin altn izen dev bir Pasifik imparatorluunu g vence altna almt. Japonya'nn Pasifik'teki egemenliinin en byk rakibi olan ABD'yi kayglandran da tam olarak buydu. Japonlar, adalarda manda ynetimi kurmak iin Milletler Cemiyeti'nin onayn almt ama pek az insan kandrabilmilerdi: Japon ya'nn manda ynetiminin gerektirdii gibi gelecekte ada halklarna bamszlklarn vermek gibi bir niyeti yoktu.

335

CASUSLUK

Pasifik haritasna yle bir bakmak, Amerika'nn yeni den canlanmakta olan Japonya'nn Manda Adalar'nn kont roln ele geirmesinden neden kayg duyduunun anlal mas iin yeterlidir. Japonlar bu adalar silahlandrp zerle rinde askeri hava alanlar ve donanma sleri kurmaya kalksalard, Gney Asya'ya yaklaanlar ve Hint okyanusu'na ge ii kontrol altna alrlard. Japonya'yla Birleik Devletler ara snda sava kmas halinde Manda Adalar Japonya iin, Ha waii ve Filipinler'i almalarn ve tm Pasifik iletiim hatlarn kontrol etmelerini salayacak batmas imkansz bir uak ge misi salam olacakt. Milletler Cemiyeti'nin mandaclk kurallarna gre, Ja ponya'nn Manda Adalar'n silahlandrmas yasakt ama Amerikallar adalardan rahatsz edici haberler duymaya ba lamlard. Ticari gemi kaptanlarnn bildirdiine gre, Ja ponlarn btn ziyaretileri caydrmaya ynelik ve adalar evresinde kimsenin seyahat etmesine izin vermeyen sk g venlik nlemlerini uygulamaya koymulard. Yerliler arasn da byk tersaneler ve hava alanlar inaatlarna ilikin fsl tlar dolayordu. Her gn botlarla Japon iilerin geldii syleniyordu. 1920'ye gelindiinde Manda Adalar donanma istihbara tnn btn zamann alan bir saplant haline gelmiti. Japon larn adalar birer istihkam haline getirdiine inanan ONI ne ler olup bittiini renmek iin Mikronezya yerlileri arasn dan kstebekler edinmeye alt; ama btn bu abalar al mas imkansz Japon gvenlii karsnda baarszla ura d. Truk, Peleliu ve Saipan gibi adalarn zerine karanlk bir esrar perdesi kt- Bu isimler, yirmi yl sonra tarihte yank lanacakt.

336

ERNEST

VOLKMAN

Esrar zmeye kararl olan ONI, Manda Adalarma sza bilecek ve orada olup biteni ortaya karabilecek bir ajan ara maya balad. Byle bir ajanda aranan zellikler belliydi: as keri sleri belirleyip zerlerinde deerlendirme yapabilecek askeri deneyime sahip, blgeyi iyi bilen, yakalanmadan tek kiilik bir casusluk harekatn yrtebilecek biri aranyordu. Nihayet ONI birini buldu: ABD Donanma Mfreze Yarbay Earl Hancock Ellis. ONI Ellis'i seerek ok parlak bir ajana kavumutu, ama bu ajan ayn zamanda kusurlara da sahipti. Bu kusurlar bir istihbarat felaketine yol aacakt ve btn ii bir trajediye e virecekti. Arkadalarnn "Pete" diye seslendikleri Ellis 1900'de on yedi yandayken krdaki hayatn zorluklarndan kamak iin Donanma Mfrezesi'ne katlan Kansasl bir iftlik ocu uydu. I. Dnya sava baladnda, btn Amerikan ordusundaki en parlak kurmay subaylarndan biri saylyordu ve zellikle yapt harekat planlaryla dikkat ekiyordu. Gele cein ynetici kadrosunda olacana kesin gzyle baklyor du. Savatan sonra Pasifik'te ve Japonya'da pek ok grevde hizmet verdi. Blgeyi ok sevdi ve bo zamannn ounu buradaki lkeleri ve insanlar btn ynleriyle incelemeye ayrd. Ancak Ellis'in salt askeri bir beyni vard ve almala r Japonya ile Birleik Devletler arasnda gelecekte kabile cek bir savala ilgili sorulara saplanm jeostratejik bir bak asnn szgecinden geiriliyordu. Japonya'ya yapt bir i seyahati onu Japon ordusunun Amerikallarla niha bir kar lamaya niyetli olduuna inandrmt, bu yzden vaktinin

337

CASUSLUK

ounu Birleik Devletlerin byle bir sava nasl kazanaca n dnmekle geiriyordu. Ellis, Manda Adalar'nn gelecekteki savata zaferin anahtar olacana inanmt. O sava, hangi taraf Manda Adalar'nn kontroln eline alrsa o taraf kazanacakt, y leyse Amerikan zaferinin en temel gerei o adalar Japonlar dan almakt. Uzun bir incelemeden sonra, dncelerini Mikronezya'daki leri s Harekatlar bal altnda dikkat ekici l de ileri grl bir almada toplad. Bu alma, Ameri kallarn nispeten daha nemli adalar ele geirip, tekileri de hava ve deniz kuvvetiyle yaltacaklar kapsaml bir harekatn ana izgilerini veriyordu. ncelik, Amerikallar Japonlarn ana adalarna saldrda bulunabilecek kadar yaklatracak adalardayd. Bu harekat balatmak iin Amerikallar asker lerini denizde de savaabilen zel paletli aralara bindirip hem suda hem de karada hareket edebilen kapsaml bir sava gc gelitirmek zorundaydlar. Yirmi yl sonra adalar ele geiren ve Japonya'ya saldrrken kullanlan sleri salayan Amerikan "Ada Sekii" harekatn artc bir tutarllkla tahmin eden bir ngryd bu. Ellis'in almas onu cesaret isteyen bir i iin grevlen diren ONI'nin dikkatini ekti. Ellis, sivil klkta Manda Ada lar'na szacak ve Japon askeri gelimelerinin boyutlarn be lirleme amacyla ayrntl bir aratrma yrtecekti. Uzman lk alan gz nne alndnda, Ellis byle zor ve tehlikeli bir grev iin mkemmel bir tercih gibi grnyordu. Ancak pek ok adan da olabilecek en kt tercihti. Ya zk ki Ellis, parlak zekasna ramen alkol bamlsyd. stle ri zekasnn nimetlerinden yoksun kalmamak iin sorununu

338

ERNEST

VOLKMAN

srekli rtbas ediyorlard. Sonuta Ellis daha da ktye gitti. stelik akut zihinsel dengesizlik belirtileri gstermeye bala mt: Bir keresinde, Filipinler" deki bir partide sohbetten sk lnca tabancasn karp masadaki tabaklara ate etmiti. Ay n zamanda iki alkanl yznden arlaan bir bbrek ra hatszl olan nefrit hastal vard. Yine de greve gnderildi. 1922'nin balarnda New York ithalat ihracat dnyasnda yeni ve gizemli bir irket kendini gsterdi. Ancak Hughes Ticaret irketi biraz farklyd. Btn gn ofiste oturup dergiler okuyan ve ara sra gelen telefonla ra bakan bir sekreterden baka alan yoktu. Hughes Ticaret irketi ONI'ye ait bir paravan irketti. Sekreteri dnda tek personeli irket kaytlarna gre irket adna kurutulmu hindistan cevizi iinin Pasifik'teki dzen leyicisi olan Bay E. H. Ellis'ti. Ancak Bay Ellis kurutulmu hindistan cevizi iiyle ilgili pek bir ey yapmyordu, Yokoha ma'ya ulatktan sonra Manda Adalar'na gidecek bir Japon yolcu gemisine binmek iin mthi bir iki alemine dald ve kendini hastanede buldu. Telaa kaplan ONI, birdenbire Ellis'in greviyle ilgili endie duymaya balad; iki sorununun ktletii ok akt ve bu her ynden bir gvenlik riskiydi. ONI Ellis'e iyileir iyilemez Birleik Devletler'e dnme sini emretmeyi planlyordu ama o daha nce hastaneden ka t. Ancak iki ay sonra kk bir botla Manda Adalar'ndan ba zlarnn evresinde dolarken grld. Karlat herkese kurutulmu hindistan cevizi iinde olduunu sylemise de o i dalnn pek az tam zamanl alan tccar olduundan her kes E. H. Ellis'in olduunu syledii kii olmadn anlad. Ta bi Japonlar da; bylece onu yakndan takip etmeye baladlar.

339

CASUSLUK

1922 Araln'da Jaluit adl kk adada alan Protes tan bir misyoner hasta bir Amerikalya bakmas iin ada sa kinleri tarafndan uyandrld. Bu Ellis'ti. Misyoner bir dok tor buldu, Ellis de birka hafta iinde iyileti. Kurutulmu hindistan cevizi iiyle uratm syledi ama misyonerin de fark ettii zere peinde her admn izleyen bir alay Japon vard. Aylar sonra 12 Mays 1923'te Palau Adas'nda l bulundu. Tuhaf bir casusluk gizemi ortaya kmt. Japonlar Tok yo'daki Amerikan eliliine Ellis'in lmn bildirmek iin dokuz gn beklediler. Sonra, kukular daha da artracak bi imde, Ellis'in cesedinin alnmas iin bir Amerikan gemisi nin Manda Adalar sularna gnderilmesine izin vermeyi reddettiler. Amerikal diplomatlarla uzun uzun pazarlk et tikten sonra nihayet tek bir Amerikalnn Palau'ya gidip El lis'in cenazesini yerel mezarlktan karmasn ve Birleik Devletler'e geri gtrmesini kabul ettiler. Ellis'in vasiyeti ge rei cenazesinin yaklmas gerekiyordu, Japonlar ayn Ame rikal'nn cenazeyi yakp klleri bir porselende geri getirme sine izin vermeyi de kabul ettiler. Bu i iin seilen Amerikal 17 yllk, tecrbeli bir deniz ciydi ama ONI onu bir casusa evirdi. Ellis'in Palau'da ne ka dar sre kald, ldnde yannda hi belge olup olmad ve ilgi ekebilecek baka her konuda bilgi toplamas emredil miti. Ayrca ada evresindeki herhangi bir inaat belirtisine kar da gzlerini ak tutmas sylenmiti. Denizci Palau'ya ayak basar basmaz ada sakinlerine ve misyonere sorular sormaya balad. Onlar da Ellis'in l mnden nce hi hastalk belirtisi gstermediini ve Japonla rn onu yakn takibe aldklarn sylediler. Japonlarn onu ze-

340

ERNEST

VOLKMAN

hirlemi olmalarndan pheleniyorlard. Misyonerinse ok daha rahatsz edici bir istihbarat vard: Ellis kk botuyla gnbirlik geziler iin terk ettii adada bir sredir kalyordu. Aylarca, kimseye gstermedii bir sr kat, defter ve deniz haritas biriktirmiti. O ldkten sonra Japonlar hepsini al mlard. Denizci, artk gittike sklaan Japon gzetimi altnda Ellis'in cenazesini ald, yakt ve porseleni Birleik Devletlere gtrmeye hazrland. Ancak kendisini almaya gelecek gemi nin varndan yalnzca bir ka saat nce kendini ok hasta hissetmeye balad. Japonlar hasta denizciyi Yokohama'daki, Amerikallarn da ona gzatmay planladklar hastaneye g trmeyi teklif ettiler. Ama tam denizci hastane odasna so kulmuken, 1 Eyll 1923'te byk bir deprem Japonya'y sarst. Yokohama'daki hastane yklarak hastalarnn ou nun lmne neden oldu. Palau'da gizemli bir biimde has talanan Amerikal denizci de kurbanlar arasndayd. ki Amerikalnn lmyle birlikte Manda Adalar yine esrara gmlmlerdi. ONI baka harekatlar yrtmeyi de denedi; ama ar Japon gvenlii en temel istihbaratn bile toplanmasn engelliyordu. ONI'nin denedii hibir ey ie yaramyor gibi grnyordu, bu da ONI'nin youn Japon gvenliinin sadece saklayacak nemli bir eyleri olduu an lamna geldii yolundaki ngrsn ateliyordu. Sonraki on yl boyunca ONI baarszla uramaya devam etti. Son ra, zengin adam geldi. Franklin Roosevelt, pek ok ilgi alannn yan sra bir ca susluk tutkunuydu; rahatlamak iin casusluk romanlarn yutarcasna okurdu ve casusluk dnyasndan birilerinin ya-

341

CASUSLUK

nnda oturup gerek hayat hikayeleri dinlemekten daha ok sevdii hibir ey yoktu. Ayn zamanda bilgi ak iin daha resmi kanallara paralel giden geri kanallar oluturmay se ven srlarla dolu bir adamd. En sevdii gayr resmi kanal "Oda" adnda casusluk dnyasna amatr olarak girip kan ve bu alanla ilgili ufak tefek eyler toplayan zengin arkadalardan oluan bir grup tu. En nde gelenleri, Narwhal adnda byk bir okyanus ya t olan New Yorklu finans Vincent Astor'du. Roosevelt'in sa kolu ve en yakn arkadalarndan biri olan Astor, Roosevelt'in kendisinden isteyecei her eyi yap maya hazrd.* 1935'te, eski bir donanma mstear olan Ro osevelt'in aklnda bir rica vard. Astor'un yatyla uzak yerle re uzun yolculuklar yapmay sevdiini bilen Roosevelt arka dana Pasifik'e gitmesini, zellikle de Manda Adalar evre sini grmesini nerdi. Astor grev bilinciyle hemen kabul etti, ama Narwhal ok sk gvenlie sahip bir blgeye girmenin fazla gsterili bir yoluydu. Dahas, Astor parlak bir finans olsa da tersane in aat ve askeri hava alanlar gibi eyler hakknda pek bir ey bilmiyordu. ONI'nin yakndan ilgilendii baz adalara yak-

* Bir ricas su ilemeyi de ieriyordu. 1934'teki Federal letiim Yasas Birle ik Devletler'deki telgraf yoluyla yaplan iletiime mdahalede bulunulmasn ya da ifa edilmesini su kapsamna ald. Yasa, Birleik Devletlerden kan ya da Birle ik Devletler'e giren btn yabanc iletiime dzenli bir ekilde dalan Amerikan if re zcler iin bir engeldi. Ek olarak, ticari kablo irketleri Amerikan ticari kablo larn kullanan yabanc eliliklerin ifreli telgraflarnn kopyalarn getiriyorlard. irketler de bunu yapmay durdurunca ifre zcler Roosevelt'e bavurdu. O da Western Union'un yneticilerinden olan Astor'a kopyalarn gelmeye devam etmesi ni salamasn syledi yasay ihlal ederek.

342

ERNEST

VOLKMAN

lamay basarsa bile bakt eyin ne olduunu anlayp an layamayaca tartma gtrr bir meseleydi. Baka bir yolun bulunmas gerektii ok akt. 1937'de baka bir frsat kendini gsterdi. Tpk Ellis olay gibi bu da trajediyle nok talanacakt. "Bulaklar ykadmdan daha iyi uuyorum" derdi Amelia Earhart umakla ilgili saplantsndan kstaha sz ederken. Tpk Earhart'n kendisi gibi bu szler de zekice ve kendini kmseyen bir havaya sahipti, bunlar dikkate deer bir kadnn iki zelliiydi. Ellis gibi Earhart da Kansasl'yd. Aile servetini iip biti ren alkolik bir babann kz olarak yine de gemiinin stesin den gelmeyi ve kaderin cilvelerine bakl olan garip bir serinkanlla sahip olmay baarmt. 1928'de Boston'da otuz bir yandaki bir sosyal hizmetler alan olarak sklmt ve deiiklik istiyordu. Bir gn, bir gazetede yaync George P. Putnam tarafndan koyulmu At lantik'ten karya direk bir uuta yolcu olarak umay kabul edecek bir kadn arandndan bahseden bir ilan fark ettiin de hayat deiti. Dnemin acemi havaclk teknolojisi gz nne alnrsa, (Lindbergh'in kendisine yol gstermesi iin sadece ucuz bir pusulas vard) uu ok tehlikeliydi. Earhart uu iin bavuran iki dzine kadn arasndayd. Putnam onu ilk grd anda, daha ok pazarlama nedenle rinden dolay semiti. Uuun amac havacl halka mal et mekti, Lindbergh'in yar tanr konumunu dikkate alarak, Putnam Earhart'm Lindbergh'e arpc ekilde benzemekle kalmayp ayn ekici utangala sahip olduunu grmekten byk zevk ald. igdsnn dln, Earhart uuu baa-

343

CASUSLUK

rh bir ekilde tamamlayp ulusal kahraman haline geldiin de ald. Kadnlarn oy verme hakkn kazanmasndan sadece sekiz yl sonra gerekleen Earhart'n uuu Amerika'daki kadnlar iin yeni bir afa simgeliyordu. Atlantik ar uu Earhart'n kalbini havacla kaptr masna neden oldu ve hemen uu dersleri almaya balad. 1931'de Atlantik'i tek bana geti, bu onu uluslararas bir olay ve btn bir kadn neslinin ilham kayna yapt. Onu havaclkla tantran kii George P. Putnam en ateli hayran lar arasndayd. Birbirlerine ak oldular ve Earhart evlenme teklifini kabul etti; ama ancak Putnam, "evlilik halini katla nlmaz bulursa" boanma hakk tanyan bir belgeyi imzala dktan sonra. Earhart, kendisini tm zamanlarn en nl kadn havac s yapan bir dizi havaclk ilkini gerekletirdi. 1937'de bek lenmedik bir meydan okuma planlad: dnya evresinde tek mrettebat bir klavuz kaptan olan bir uakla umak; kor kutucu, binlerce kilometrelik aamalardan oluan 40500 kilo metrelik bir yolculuk. Zamannn dnya apndaki en iyi ua olan bir Lockheed Electra'yla uacakt*. Sonradan olanlarn nda temelde uzun mesafe hava clnn olabilirliini gstermeye ynelik bir halk gsterisi olan bu gya ticari uu iin Earhart'n Beyaz Saray'dan ald olaand yardm dikkat ekicidir. nk Roosevelt uu un Pasifik ar aamas iin, uu rotas zerinde Howland Adas'na zel bir hava alan yaplmasn ve sahil gvenliin
Ne ilgintir ki, ua Earhart'n uuu iin dzenleyen, Clarence (Kelly) John son adnda sonradan U-2 ve SR-71 casus uaklarn tasarlayan parlak ve gen bir Lockheed mhendisiydi.

344

ERNEST

VOLKMAN

radyo iaretleri ve benzeri yardmlarda bulunmasn emret miti. Roosevelt'in olaand yardmnn Eleanor Roosevelt'in Earhart'la arasndaki yakn dostlukla ok az ilgisi vard; asl ama, Earhart'n klavuz kaptan Fred Noonan'la ilgiliydi. Alkol bamll yznden iten atlan eski bir Pan Am kla vuz kaptan olan Noonan, Pasifik zerindeki uularda ONI'ye ara sra ufak tefek iyilikler yapan ok sayda Pan Am alanndan biriydi. imdi ondan yeni bir iyilik isteniyordu. Uutaki ilevinin zel ayrntlar hibir zaman aklanmad; ama uuun Gney Pasifik'teki Japonlara ait, ONI'nin daima ilgisini ekmi olan baz alanlara yakn rotasyla bir ilgisi ol duu belliydi. Earhart'n bu zel istihbarat dzenlemesinin farknda olup olmadn tahmin etmek zor. Her halkarda 2 Temmuz 1937'de Howland'a yapaca 3750 kilometrelik bir uu iin Yeni Gine'deki Lae'den havaland. Ama asla oraya ulaama d: Kalkndan 15 saat sonra Howland, kendisinden aday (deniz seviyesinin sadece be metre zerindeki kk bir ka yalk) grmekte zorluk ektiini bildiren son radyo verisini ald. Bundan baka hibir ey duyulmad. Earhart ve Noonan kaybolmutu. Tarihin en geni deniz aramas Roosevelt'in emriyle ba latld. Donanma gemileri ve uaklar Pasifik'in 450.000 km'si ni tarad, ama hibir ey bulunamad. Sonunda hibir ey g remeden baklan bir haftann ardndan arama sona erdirildi. Takip eden yllarda sadece akbeti -ve onun olas casus luk ilikisi- hakknda arkas kesilmek bilmeyen ipular var d. Amiral Chester W. Nimitz yllar sonra "gerek hikaye ha yal gcn zorluyor" dedi. Nimitz ayrntya inmeyecekti,

345

CASUSLUK

Roosevelt'in hazine sekreteri Henry Morgenthau da bir gn Eleanor Roosevelt'e syledii "Umarm bunu hibir zaman halka aklamam gerekmez. Pek ho bir hikaye deil" sz nn anlamn aklamayacakt. Earhart'm annesi 1948'de k znn Roosevelt iin "gizli bir grev" stlendiini syledi ama o da ayrntya inmedi. Putnam 1944'te bir ordu istihbarat subay olarak sesin karsna ait olup olmadn belirlemesi iin Japonya'nn pro paganda yayn arac Tokyo Gl'nn kasetlerini dinlemesi istendiinde bizzat esrara dahil oldu. Byle garip bir greve ne ilham vermi olabilirdi? Bu fi kir, ABD kuvvetleri sava srasnda Japonlara ait Manda Adalar'n ele geirip de 1937'de Japonlar tarafndan rehin alnan, sonra da Japonya'ya gtrlen beyaz bir kadn ve adamdan bahseden yerli adallara rastladklarnda ortaya kmt. Japonlar kendi adlarna byle bir olayn gerekleti ini inkar ettiler. Sava, Manda Adalar'yla ilgili zc bir ekilde ironik gerei ortaya koymutu. Savatan nceki btn o Japon g venlii gc deil zayfl gizlemek iindi. Japonya adalar silahlandrmamt; ama bu gerei Amerikallardan gizle mek istemiti; Manda Adalar'nda Pearl Harbor sonrasna kadar ciddi askeri yaplanma gereklememiti. Amerikan is tihbarat sonradan ok sayda Amerikalnn hayatna mal olan bu yaplanmadansa habersizdi. Amerikallar neredeyse tamamen kr bir ekilde igal etmilerdi. Tarawa ve Peleliv gibi kanl noktalarda denen ar be del istihbarattaki baarszln bedelinin her zaman kanla dendii gereini tekrar gzler nne serdi.

BAARI T A B L O S U

"Bir su aygrn mendille gizleyemezsin", casusluk mes leinde eski bir zdeyitir. Bu sz, geni apl bir casusluk harekatn, hele de pek ok insan ieriyorsa ve byk bir corafi alana yaylmsa gizli tutmann zorluunu anlatr. Bu ilke zellikle baarl harekatlar iin geerlidir. stih barat tekilatlar dikkat ndan uzaktaki karanlklarda a lmay tercih ediyorsa da; onlar her eyden nce btn ben zer kurulular gibi bte savalarna girmesi gereken hk met brokrasileridir. Byk bir istihbarat baarsnn kamu oyunda duyulmasnn btedeki kesenin azn gevetmeye nasl yardmc olduunu oyunun daha balarnda renen casusluk tekilatlar genellikle byle haberlerin halkn dikka tini ekmesini salarlar (Baarszlklar konusunda daha az konukandrlar). Ayrca, istihbarat tekilatlarn yrten insanlar da btn insanlara ait bir zellik olan tarihteki yerlerini kesinletirme isteine sahiptirler. stihbarat eflerinin hayat hikayelerini yazmalar adna ormanlar dolusu aa kesilmitir, srekli

348

ERNEST

VOLKMAN

tekrarlanan bir konuya sahip kitaplar iin: Ben dorudan doruya harikulade baarlarmzdan sorumluydum, baar szlklar da szm dinlemeyen budalalarn iiydi. Ne ilgin tir ki, bu konu Sovyetler Birliimin dalmasyla ortaya kan yeni biyografi selinde de tekrarlanm. st kademeden baz Sovyet istihbarat yetkililerinin KGB'nin ve GRU nun muhte em baarlar hakknda ok ey bilirken bu tekilatlarn ba arszlklar ve iledikleri sulardan habersiz grnmeleri ok artc. Aadaki rnek, bu tr baarlarn genellikle gn y zne kmasn salayan nedenlerden dolay ayrntlar ak lanan harikulade baarl harekatlar iermektedir: (1) onlar dzenleyen tekilatlar ve istihbarat yetkilileri iin birer zafer diler; (2) meseleyle ilgisi olanlar tarihin katklarndan sz et mesini istediler; (3) kar taraf onlar aklad; (4) faaliyet alanlar gizlenemeyecek kadar geniti (su aygr etkisi). rneklerden ikisi Sovyet istihbaratnn yrtt hare katlarla ilgili. Biri yzyln en byk istihbarat harekatlarn dan, KGB'nin ngiltere'de "Beli emberi" sabrla kendi tara fna geirmesi ve beslemesi. kincisi, Birleik Devletler'deki mthi bir KGB harekat olan Walker casus emberiyle ilgili. nc rnek, bir dizi istihbarat baarsyla dikkat eken srail istihbarat tarafndan parlak bir ekilde yrtlen bir harekatla ilgilidir. Burada anlatlan olay, ak deniz korsanl n da ieriyor ve sylentiler saylmazsa, byle bir yetenee sahip olmakla nebilecek istihbarat tekilatlarnn says pek fazla deildir.

20 C A M B R I D G E COMNTERN'I BELI E M B E R 1934-1951 Stalin'in ngilizleri

Geen yzyln byk hicivcisi Alman komnist oyun yazar Bertolt Brecht 1951'de Avrupa idealizminin ykntlar na bir gz att ve kendi nesli adna komnizmin kl olduu nu itiraf etmeye meyillendi. Yine de daha stn bir alternati fin bulunduunu aklamaya hazr deildi. "Dou da Bat da fahiedir," dedi, "ama benim fahiem hamile." Daha iyisi olmadndan, bu szler kendisi mezarna ya zlacak bir ey brakmayan ok uzun boylu bir ngilizin me zarna yazlacakt. Tam Brecht bu szleri syledii srada HOMER kod adl adam Moskova'daki bir konferans salo nundaki masada oturmu votkasn yudumluyordu. Masa nn evresinde byk zaferlerini kutlayan KGB'nin st d zey yetkilileri vard.

350

ERNEST

VOLKMAN

Herkes, KGB'nin en byk ingiliz casusu HOMER'in e refine kadehini kaldrmt. Bu defalarca tekrarland. Sonun da, KGB yetkililerinden biri byk bir ciddiyet iinde ngili zin klapasna bir madalya ilitirdi, elini skt ve iki yanan dan pt. Bylece tren bitmiti. Donald Stuart Maclean -yaklak yirmi yl boyunca lkesinin btn nemli srlarn KGB'ye veren, Demir Perde'den ve Kore Sava'nda keye sklmasndan en ok sorumlu olan sper casus HOMER- artk ii b rakmt. Bir casus olarak takdir toplayan kariyeri bitmiti. evresinde rlen adan bir adm nce davranp Sovyet ler Birlii'ne kamt. Artk hayatnn byk blmn ada d komnist cennete rahat bir ekilde yerleebileceine ina nyordu, ne de olsa Sovyetler Birlii'nin yaamas iin her kesten fazla gayret sarf etmiti. Ruslar srekli onun parlayan yldzlar, en byk casusluk zaferleri olan "Beli embe rin"-Sovyetler Birlii iin kendi hkmetlerinin sinir sistemi ne szp ona ihanet eden be ingiliz komnistin- ba tac ol duunu tekrarlyorlard. Maclean'n byle vglere inanmamas iin bir neden yoktu. Sovyetler Birlii iin ele geirdii bilgiler KGB karar gahnda neredeyse btn bir duvar kaplayan dosya dolab n doldurmutu, bu az rastlanr bir casusluk kariyerinin ka ntyd. Ve o bilgiler, Sovyetler Birlii'nin dmanlarnn en gizli srlarnn, dncelerinin ve planlarnn gerek belgesel kantyd, tamamen saf altnd. KGB'nin muhteem casus emberinin baka hibir yesi -H.A.R. Philby, Anthony Blunt, Guy Burghess ve John Cairncross- bu kadar deerli bir sr ha zinesi salamay baaramamt.

351

CASUSLUK

Ancak Maclean'n zaferi ok gemeden kle dnd.dealizmin artk ie yaramad bir devlette iyi bir komnist olmaya alacakt. Sovyet komnizminin ldrc eliyle boulan Maclean baarszla uradn bildii bir sistemde gnlerini mutsuz ve yklm bir adam olarak bitirecekti. Yal nzca Bertolt Brecht'in holanabilecei bir ironi sonucu uru na yle ok ve yle sk ihanet ettii sistemin ihanetine ura yacakt. Bu, harekatlardaki nemsiz ayrntlara taklp kalm dar ufuklu adamlarn ynettii KGB yznden kaybedilen bir ironiydi. Bu adamlar onun yerine Beli emberleri hakknda ilgin bir harekat ironisine kafa yormay tercih ediyorlard: an yelerinden KGB'nin balangta en ok phelendii Maclean'di, takipileri asla byk bir casus olamayacana inanyorlard. Bu, insanlarn Donald Maclean'i fena halde yanl oku duklar ilk olay deildi. Maclean, Beli emberin teki yeleri gibi zenginlik ve ayrcalk iinde domutu. Babas Sir Donald Maclean, 1906'da parlamentoya seilen, 1917'de de valye yaplan sekin ve zengin bir avukatt. Maclean kendi kopyasn ret mek iin onu duygusuz bir sertlikle yetitiren kat ve otoriter babasndan nefret ediyordu. Yal Maclean olunun olanlar kendilerine dokunmasnlar diye pantolonlarnn ceplerinin dikildii zel bir okula gitmesine karar vermiti. Maclean'in dnm 1931 'de on sekiz yandayken Cambridge niversitesi'ne girdiinde balad. Orada iki ve cinsellikle tant (biseksel olduunu kefetti ve bu hayat nn geri kalannda ona sululuk duygusuyla ikence etti) ve

352

ERNEST

VOLKMAN

sol siyasetin heyecan verici dnyasna girdi. Onu cinsellikle de siyasetle de tantran niversiteden arkada Anthony Blunt ve gz alc bir homoseksel renci olan Guy Burg hess'ti. Gizli bir klp kurdular ve aralarna sonradan Burghess'in akln eldii bir homoseksel renci John Cairncross ve ar sol grl baka bir renci olan "Kim" Philby de katld. Marksizm'e olan ballklar nedeniyle yok edilmesi ge rektiine inandklar kapitalist bir sistemin sonucu olduuna inandklar korkun eitsizlikler konusunda bir eyler yapma azmiyle birbirlerine balydlar. Bunalm dnemi ngilteresinde bu eitsizlikler zellikle arpcyd; ama Maclean'in i sizlerin yapt bir eylem srasnda patlak veren bir meydan kavgasnda tutuklanmas dnda bu konuda yaptklar pek bir ey yoktu. Bu noktada, bu gen radikallerde onlar Marksizmleri misafir odas trnde olan yaygn ingiliz Komnist profilin den ayran deiken e vard: komnizme olan ateli bir inan, nefret ettikleri kapitalist sistemi ykmak ve dnyay deitirmek iin azim ve Sovyetler Birlii'nin insanln fene ri olduuna eletiri gtrmez bir inan. Bu elerden KGB adna yararlanmak en yetenekli ajan larndan ikisine, Avusturyal bir komnist olan Arnold Deutsch'a ve bir zamanlar Katolik inancna sarld evkin aynsyla komnizme sarlan eski bir Macar papaz olan The odore Maly'ye dyordu. ki adam, sonradan nem kazana cak bir hareketle ileride ngiltere'de sz sahibi olacak bir s nftan istekli kstebekler bulmak iin Cambridge ve teki yerlerdeki gen komnistleri incelemeye karar verdiler. Stra-

353

CASUSLUK

tejileri dikkatli ve sabrl almakt, yaklamlarn faizme kar yeralt mcadelesine "savalar" arama ad altnda giz liyorlard. Deutsch ve Maly asla " K G B " ve "Sovyetler istih barat" szlerini azlarna almyorlard. Onun yerine kste beklerinin idealizmine ve yksek bir dava uruna kendileri ni feda etmeye duyduklar istee hitap ediyorlard. renci lere, uluslararas komnist rgt Comintern iin gizli iler yapacaklar syleniyordu. Bir dzine yeralt mcadelesinde tecrbe kazanm iki grgl ve kltrl adam olan Deutsch ve Maly gen Cambridge radikallerine rnek tekil ediyorlard. Bilginlik havas yayan sakin ve kendinden emin adamlard; gelecei grm lerdi ve iyi olacakt. Maly Maclean zerinde younlamt, onu mezuniyet sonras Sovyetler Birlii'nde ingilizce retmenlii yapma planndan vazgemesi gerektiine inandrmt. Tpk gzle ri kamam idealist arkadalar gibi, Maclean de kendini i i giysileri iinde fabrika iilerine cmlede fiilin yeri gibi eyler retirken hayal ediyordu; sonra bir araya gelip "Enternasyonel"i syleyecekler ve retim hatlarna dnp b yk komnal toplumu yaratmak iin i ba yapacaklard. Maly, onun yerine asl siyasi grlerini gizleyip Dileri'ne girmesi ve bylece Sovyetler Birlii'nin kapitalist dmanlar ve onlarn klelerinin kurduu eytani planlardan haberdar olmasn salamas gerektiini syledi. Deutsch ve Maly'nin Cambridge rencilerinin idealiz mini casuslua ynlendirmede neden bu denli baarl ol duklar hl gizemini korur. Bu tuhaf bir hikaye ve ngilte re'nin iki dnya sava arasndaki neslinin kltr ve ahla-

354

ERNEST

VOLKMAN

kyla derinden ilgili. Belki de bazlarnn ne srd gibi yaptklar sadece ksmen siyasi bir anlam tayordur; Beli emberi bir araya getiren ebeveynleri ve onlarn temsil ettii eylere olan nefretleriydi. Bu kadar giriken bir ekilde dei tirmeye altklar geree hepsinin garip bir mesafede dur duuna gre bu etmeni gz nne almakta fayda var. rnein emberin daha yal, devlet adam olan yesini Anthony Blunt' ele alalm. Yllar sonra ihanetini itiraf etti inde kendisinin ve emberin teki yelerinin neden kendi lerini KGB iin almak zorunda hissettiklerini aklamaya alyordu. MI5 sorgucusuna "1930'lar anlamyorsunuz" diye dudak bkmt. Ne aka ama: MI5 grevlisi ingiltere'nin ii snfndaki bir ailesinde domutu ve babasnn korkun 1930 bunal mnda iten atldn, i bulamaynca en sonunda kendini aresizlik iinde ikiye verip mahvettiini ok iyi hatrlyor du. Bu arada Blunt ailesinden gelen ykl cep harlyla Cambridge'de rahat bir hayat sryor, yazlan da aylak aylak ailesinin kr evinde geiriyordu. Maclean de yleydi: Her tr l ihtiyacnn ailesi tarafndan karland Cambridge'deyken asla para konusunda kayglanmas gerekmedi. Yazlar da ailesinin kr evi evresinde oyalanmakla geiyordu. Aslnda Beli emberin yelerinin hibiri hayatlarnda bir gn bile ar alma koullarnda geirmediler. Eitsiz lik ve ii snfnn yk hakknda bu kadar ok konumala rna karn bu kavramlar onlar iin sadece politik soyut kav ramlard. Daha kts, politikalar krd: "Emperyalizmin" tehlikelerinden bahsetmeye baylyorlard ama bu, Sovyetler Birlii'nin 1920'de Polonya'y igalini ve ardndan Baltk l-

355

CASUSLUK

kelerini ele geirmesini, Finlandiya'y igal etmesini ve Hitler'le Polonya'y paylamak iin yapt aalk anlamay iine alan bir kategori deildi. Beli emberin en nde gelen savunucusu Graham Greene onlarn ihanetini Hristiyanlk' kendilerine gre yorum layan ve hakim Ortodokslua boyun emeyi reddettikleri iin idam edilen Cizvit tarikatyla kyaslyordu. Greene'nin iddiasna gre Cizvitlerin erdemi sadakatsizlikti ve kurban larn anda sadakatsizlik gerekli bir eydi. Bu, Beli em berle ilgili fevkalade yanl bir deerlendirmeydi nk ger ekler Greene'nin eri br savunmasn yalanlyordu. emberden kii-Philby, Burgess, Maclean- tekiler kalr ken erdemli olduu dnlen sadakatsizliklerinin hesabn vermek yerine Sovyetler Birlii'ne katlar. Blunt'n sanat ta rihi kariyerini ve Londra kulbyle tamamlanan ngiliz st snf yaantsnn rahatln brakmaya yrei elvermedi. Cairncross'sa Fransa'nn gneyindeki villasnn rahatln dan ayrlamad. Bu yzden "Stalin'in ngilizleri" Cizvit kahramanlar-ya da herhangi baka trde kahramanlar deildiler. Maclean kesinlikle kendisini kahraman olarak grm yordu. Bir keresinde Philby'ye KGB iin yapt iin "tuvalet temizlemeye" yakn olduunu sylemiti: "Kirli bir i ve bi rilerinin bunu yapmas gerek." Ayn eyi balangtaki pat ronlarna, Deutsch ve Maly'ye de syledi. Duymam gibi ya pacak kadar grglydler, ama Maclean bu duygularndan yeni KGB'den Anatoli Gromov'a atnda sert ekilde azar land. Gromov ak bir ekilde Memleket iin razvedka topla ma iinin tuvalet temizlemeyle kyaslanmayacan belirtti.

356

ERNEST

VOLKMAN

Gromov ve Maclean 1940'ta Maclean Paris'teki ngiliz el iliinden Londra'ya srldnde kk bir srtme ya adlar. O srada, Cambridge'den kmasnn ardndan 1935'te dilerine girdiinden beri be yldr yldz bir KGB kstebeiydi. KGB'ye masasna gelen her eyi vererek bala d. 1938'de Paris'e atandnda ngiliz ve Franszlarn Hitler'i susturma hevesleri hakknda bilgi salayarak (bunun Stalin'in Alman diktatrle mstakil bir anlama arayna girme kararndaki etkisi hi de kmsenecek gibi deildir) ve Fin landiya'ya mdahale etmek iin Fransz-ngiliz olaslk plan larn ortaya kararak KGB'nin yatrmn dllendirdi. Maclean'in Londra'ya dnmesi Londra eliliinde Gorsky sahte kimlii ve ikinci sekreter klf altnda rezident olan Gromov'un emri altna girmesi anlamna geliyordu. Maclean ona baylmyordu. Espri anlayndan yoksun ve KGB'nin ilerinde en kk ayrntya bile saatlerce taklan bi ri olan Gromov daha rahat ve Maclean'in iten ie dknlk besledii Maly'den ok farklyd. Ama Maly, btn bir ya banc asll KGB'li nesliyle birlikte Stalin'in her eyden te KGB'yi "Ruslatrma" amac tayan slahnda silinmiti. Gromov Beli emberi ilk inceleyiinde dehete dm t. Yaygn casusluk uygulamalarnn aksine emberin btn yeleri birbirini kiisel olarak tanyordu (Gromov Blunt ve Burgess'n sk sk birlikte uyuduklarn kefettiinde ok ra hatsz olmutu), ok az gvenlik nlemi alyorlard ve kendi iyilikleri iin, ok fazla iiyorlard. Gromov emberi ekle sokmaya alt ama gizli bulumalar konusundaki ayrntl emirlerini grmezden geldiler ve gizlice braklan mektup larla uramak yerine Maly ve Deutsch'la yerletirdikleri

357

CASUSLUK

gayrresm bir uygulama olan belediye parknda bulumay tercih ettiler. Gromov Beli emberi en temel gvenlik nlemleriyle tantrrken bile hayal krklna urad. Her an tutuklana bileceklerine inandndan emberin en deerli yesi olan Maclean'i tekilerden ayrmaya karar verdi, bylece KGB en azndan onu kurtarabilecekti. Ama Maclean'in kendine ait sorunlar vard. Mekanik yeteneklerden yoksun olduundan Gromov'un belgelerin fotoraflarn ekmesi iin kendisine verdii minyatr casus kamerasn kullanmay bir trl renemiyordu. Sonunda Gromov vazgeti. Maclean'in gizli belgeleri alp Gromov'a kopyalamas iin getirip sonra da geri gtrmekten ibaret olan yntemini kullanmasna izin verildi. Binadan karlmas fazla riskli olan zellikle hassas belgelerle karlalmas durumunda insanst bir grsel ha fzaya sahip Maclean okuduunu ezberliyor, sonra da kelime kelime tekrarlyordu. KGB, Maclean'in saladklarnn yksek deeri nedeniy le meslek kurallarn bu ihllini ho grmeye razyd. Birleik Politika Komitesi'nin ngiliz irtibat subaylna atandndan Ruslar'a, gizli ngiliz Boru Alam Projesi (Atom bombas), Amerikallar'n Manhattan Projesi'ne balama karar ve daha bir sr artc diplomatik sr hakknda bilgi verebiliyordu. Sanki Ruslar en gizli ngiliz ve Amerikan meclislerinde oturabiliyorlarm gibiydi. II. Dnya Sava Beli emberin altn ayd. Blunt, giz lice diplomat antalarn amaktan ve srgndeki hkmet leri takibe almaktan sorumlu olduu MI5'e katlmt; Burgess ayn zamanda Philby'yi de ie alan MI6'ya katlmt;

358

ERNEST

VOLKMAN

Cairncross ifresi zlm, ULTRA metinlerini KGB'ye ak tard GCHQ'ya katlmt. Ama yldz hl Maclean'di. 1944'te istihbarat fkran Washington D.C.'ye aktarld. Maclean ngiliz eliliinde ok poplerdi, nedeni akt: Hasta ya da tatile kan i arkadalarnn yerine bakmak, uzun alma saatleri ve hafta sonu mesaileri iin her zaman istekliydi. arkadalar her gizli keye burnunu soktuunu fark etmeden onun azimli bir ikolik olduunu dndler. Maclean'in bir noktada karlamad herhangi bir sr yoktu ve salad istihbaratn deeri KGB'yi bunlar almak iin yksek gvenlikli bir yol kullanmaya itiyordu. Gromov sa dece Maclean'le ilgilenmesi iin Washington'a atand ama ehrin KGB almalar iin emniyetli olmadndan kaygla nyordu. Gromov btn Sovyet diplomatlarnn FBI gzetimi altnda olduunu varsayarak zel bir sistem kurdu: Macle an'in dzenli olarak yolculuk edip bir dizi gizli braklan mektupla istihbarat brakaca New York'a tand. Bu yol culuklardan biri Maclean'e ve KGB'ye ok pahalya mal ola cakt. 1945'te ngiliz ve Amerikal kriptoanalistler yeni bir d mana ynelerek, Sovyetler'in byk bir ifreli iletiim ana saldrmaya baladlar; bu New York'taki Sovyet konsoloslu undan kan allmadk younluktaki trafii de ieriyordu. Ruslar btn saatler sren bu youn trafikte ne aktaryor ola bilirdiler? Yava yava, ifre zcler gelime kaydettike kod ad HOMER olan ve Moskova'ya aktarlmas iin tonlar ca istihbarat salayan nde gelen bir KGB kstebei vard. ifre zcler ilerleme kaydettike HOMER btn ii ele veriyordu. Atom enerjisi meselelerinde karara varan

359

CASUSLUK

Amerikallarla ortak bir komitenin ingiliz irtibat subay ol mas sayesinde, Maclean sava sonras Amerikan nkleer cephanesinin iirilmi bir balondan ibaret olduuna dair pa ha biilmez istihbarat KGB'ye salayabilmiti: Sovyet inan cnn tersine Amerikallar nkleer silah retmiyorlard ve icat edilme aamasnda ok az silahlar vard. 1948'de Truman Sovyet saldrganlna karlk vermek iin Avrupa'ya B291a/1 gnderdiinde Maclean, Truman uaklarn atomik si lahlarla ykl olduu izlenimini yaratmaya altysa da sa dece konvansiyonel silahlarnn olduunu aa karmt. Etkilenmeyen Stalin Demir Perde'yi kurdu. 1950'de eliliin Amerikan blmnn bana getirilen Maclean bir istihbarat bombasyla karlat. Truman yneti minin Kore'deki sava snrl tutmaya karar verdiini ren di; nkleer silah kullanlmayacakt ve Manurya igal edil meyecekti. Kore'deki in kuvvetlerinin kumandan inli Field Marsha Lin Pao'nun da sonradan dorulad gibi in, Sovyet istihbaratndan Amerika'nn in'in kendisine kar saldrda bulunmasnn olaslk d olduuna dair ciddi g vence almasa ordusunu Kore'de riske atmazd. Ancak Maclean bu en byk zaferi srasnda gnlerinin sayl olduunu rendi. Baka bir kstebek olan arkada Philby 1949'da ngiliz istihbaratnn Amerikan istihbaratyla arasnda irtibat subay olarak hizmet verdii Washington'daki MI6 istasyonunun bana atanmt. Philby mthi bir sr ra ortak olmutu: Sovyet istihbarat iletiiminin krlmas, ya ni BRIDE harekt HOMER'i ortaya karmt. Balangtaki yzlerce kiilik pheli listesi sadece alt isme drlmt. Onlardan biri Maclean'di. Philby'nin KGB kontrolne de an-

360

ERNEST

VOLKMAN

latt gibi Maclean, New York'a yapt yolculuklar Mosko va'ya yaplan Sovyet aktarmlarndaki sramalarla mkem mel bir ekilde aktndan hzla ba pheli konumuna yaklayordu. ok gemeden pheli says nce ikiye sonra da bire dt. ifre zcler 1945'te bir gn HOMER tara fndan New York'taki hamile karsn ziyaret etmek iin yap lacak bir yolculuktan bahseden bir Sovyet telgrafn zdler. O gn, Maclean hamile karsn ziyaret etmek iin New York'a gitmiti. A daraldka Maclean atrdamaya balad. Bir arkada na "Ben ngiliz slksym" diye azndan kard. Gromov gittike daha ok kayglanyordu: Maclean tutuklanmak ze reydi ve bir kez kar casusluk sorgucularnn eline geerse neredeyse yzde yz ihtimalle terdi ve btn Beli embe ri aa karrd. Bir eyler yaplmalyd. zm Maclean'i Guy Burgess'i yanna koruma olarak verip Moskova'ya karmakt. Plan mkemmel iledi, Burgess'in de son anda KGB'yi aknla uratarak iltica etme ye karar vermesi hari. Bu hareket arkada Philby'nin zeri ne phe ekti; etkililii sona ermiti. te Beli ember byleydi. Maclean ve Burgess gidip Philby de aibe altnda kalnca (o da 1963'te Sovyetler Birli i n e kaacakt) geride sadece Blunt ve Cairncross kald. An cak sanat tarihisi ve Kralie'nin resimlerini inceleme uzma n olarak sahip olduu kariyeriyle ilgili kayglar nedeniyle Blunt da casusluktan emekli oldu. Cairncross ise her hangi trde deerli istihbarata eriiminin snrl kald Hazine Bakanl'na katld (Zaten casusluu brakmaya karar ver miti).

361

CASUSLUK

Bu arada Sovyetler Birlii'nde, Maclean, sonradan lke nin dalmasna yol aacak ve tam da o dnemde rmeye balayan Sovyet komnizminin etin ve duraan dnyasna giriyordu. Yeni ad Mark Petrovich Frazer'le (Altn Dal'n ya zarndan esinlenmiti) kendini bir ekonomi dergisi zerinde almas iin sanayi ehri Kuibyshev'de bir keye atlm buldu. Bunalma girip ailesini yanna almak iin izin istedi. Sovyetler izin vermeyince intihar etmeye kalkt. Bunalma gi ren Maclean'in tekrar taraf deitirmesinden kayglanan KGB kars Melinda ve ocuunun Sovyetler Birlii'nde ona katlmasn salad ve aileyi Moskova'ya yerletirdi. O dnemde Burgess da Moskova'da yayordu ama Maclean zellikle ona rastlamaktan kamyordu. Burgess'n (o da ingiliz Victoria Dnemi romanclarndan Marian Evans'n mahlas George Eliot'tan esinlenip Jim Andreyevitch Eliot ismini semiti) grntsnden bile tiksiniyordu. Burgess umutsuz bir alkolik haline gelmiti. Ama asl gr mek istemeyen Maclean'di. Sovyetler Birlii'ndeki hayattan hayal krklna uram ve yllar nce bir Sovyet ajan ol mak iin verdii karardan piman bir halde ok fazla imeye balad ve ksa zamanda kn hazrlad. Evlilii ykld: Kars daha sonra 1963'te Sovyetlere gelen Philby'yle evlen mek iin onu terk edecekti. Philby'nin varndan ksa sre sonra akut karacier yetmezliinden ld. Ne Maclean ne de Philby cenazesine gitti. Bir yl sonra Beli emberin son ye leri Blunt ve Cairncross kamuya akland. Blunt itiraf edip Cairncross'tan ayrld. Cairncross da itiraf etti. Maclean yirmi yl daha yaad ama mutsuz bir ekilde. ki ate arasnda kalm bir adamd: devrime ihanet etmi, fo-

362

ERNEST

VOLKMAN

silleen Sovyet komnizmine duyduu fkeyle katlanamayaca kapitalist sisteme duyduu kzgnlk. Btn insanla rn kabusuyla lanetlenmiti; hayatn boa harcam olmak. Maclean 1983'te ld, ondan be yl uzun yaayan Philby cenazesine gelmedi. Maclean'in mal varl 10.000 dolardan azd ve vasiyetindeki artc bir istei yerine getirmeye an cak yetti: Yaklp kllerinin ngiltere'ye anne babasnn yan na gmlmesini istemiti. stei yerine getirildi ve ngiltere'de bir avu insann ka tld ksa bir cenaze treni yapld. Cenazeyi yneten papaz Maclean'in Beli emberdeki rolnden ve casusluk tarihin deki yerinden hi sz etmedi. Onun yerine ncil'in lk Korintliler blmnn on nc ksmn okudu: "Sevgi hatalarn etelesini tutmaz, bakalarnn gnahlarndan zevk duymaz, ancak hakikatten holanr."

21 CASUS ALE WALKER CASUS EMBER 1967-1985 Amerika Ak Bir Kitap Gibi

Casus tedbirliydi; kar casusluk ajanlar tarafndan izle nip izlenmediini srekli kontrol ediyordu. Gece, ssz kr yo lunda kararlatrlan yere yaklarken kamyonunun hzn nce 30 km'ye drd, sonra da aniden 105 km'ye kt. Drt saat boyunca dnd durdu; geri gitti, durdu, yavalad ve hzland, dmann kendisini izleyip izlemediine ilikin belirtileri kollad. Sonunda etrafta hi takipi olmadndan emin olunca mektuba yaklat. Mektubun servise hazr olduunu belirten iaret olan dik duran 7-UP kutusunu bekledi. Sonra yedi km. daha gidip zerinde av yasa tabelas olan bir elektrik dire inin nnde durdu. Aratan kp bir anta dolusu belgeyi naylon bir p torbasna koydu ve direin dibine brakt; yol-

364

ERNEST

VOLKMAN

dan geenlere yolun kenarna atlm bir torba p gibi gr necekti. Casus imdi mektup harektnn ikinci aamasna ge miti, yolun kenarndaki bir buuk kilometre tedeki yolun kenarndaki bir noktaya gidecekti. Bir baka dik duran iecek kutusu almasn bekleyen bir para paketinin belirtisiydi. Ku tu oradayd, ama ilgin bir ekilde hi para yoktu yannda. Belge antasn brakt yere dnd. Gitmilerdi. Casus kaygland; belki de bir dalavere olmutu. Mmkn deil, diye dnd. Kotrolcleri hata yapmayan gerek profes yonellerdi. Neredeyse gece yars olmutu. Ne yapacan bilmez halde yerel motele gitmeye karar verdi. Geceyi orada geire cek, ertesi gn, gn nda eksik paketin yanllkla yanl tarafa konup konmadna bakmak iin kararlatrlan yere tekrar gidecekti. Sabaha kar saat buukta danmadaki katip kamyo nuna ikili bir srcnn arptn sylemek iin onu uyan drd. Danmaya gelip bir kaza raporu doldurabilir miydi? Casus pencereye gidip dar bakt. Kamyonu park halindey di ve bulunduu yerden hi hasar gremiyordu. Belki de bu bir tuzakt. Kararlatrlan yer hakkndaki ya zl talimatlar yakmay dnd. Hayr, talimatlar ok kar mak olduklarndan ezberlenmeleri ok zordu. Bir hafta iinde onlara tekrar ihtiyac olacakt: kontrolclerinin ynte mi, kararlatrlan bir yeri baarszla uramas halinde ta m tamna bir hafta sonra tekrar kullanmakt. Silahn karp yavaa odasna giden kapy at. Kori dor temizdi. En utaki buz makinesinin durduu odadan ge-

365

CASUSLUK

len sabit zrltdan baka ses yoktu. Casus srtn duvara ve rip dikkatle koridorun sonuna kadarki mesafeyi hesaplad. Koridorun sonuna ulatnda kulan metal kapya dayad. Souktu. br taraftan buz makinesinin zrltsndan baka hi ses gelmiyordu. Dikkatle kapy at. Odada kimse yoktu. Fena deil, ama hl tedbirliydi. Talimatlar buz makinesinin arkasna sakla d sonra da odasna dnd. Hl bir hasar belirtisi olmama sna karn belki de gerekten birileri kamyonuna arpmt. Aa inip bakacakt. Silah hl elindeyken asansre yaklat. "Aa" dme sine dokunduu anda iki adam arkasnda belirdi. "Dur! F B I ! " diye bard biri. Casus silahn gstererek dnd. ki adam silahlarn ona dorulttular. "Silah brak" diye emretti birisi. Saniyenin binde biri kadarlk bir anda, casus ate edip tuzaktan kurtulmay denemeyi dnd, ama bunun bir an lam olmadn fark etti. ki adam ondan sadece bir-iki met re tedeydiler; bu mesafeden birini vurmay basarsa bile te ki onu ldrrd. Silahn yavaa koridorun halsnn zeri ne brakt. ki adam onu duvara dayarken sandan bir tutam ko pardlar, sonra ayaklarndan kaim tabanl ayakkablarn e kip aldlar. imdiyse nereden geldii belli olmayan yarm d zine adam ortaya kvermiti. Onu asansrn yan banda ki bir odaya tktlar. "Giysilerini kar!" diye emretti ilerinden biri casusa. Soyunmaya balad; her kard giysi, alnp ayrntl bir in celemeden geiriliyordu. Casus, adamlarn her bir dikii ve

366

ERNEST

VOLKMAN

dme deliini dikkatle gzden geirdiini fark etti. Biri ca susun kafasndan tel ereveli gzlkleri skp ald ve dik katle inceledi. "Lanet hain" dediini duydu odadakilerden birinin. u anda, ilk defa korku hissetti; belki de bu kzgn grnl ajanlar onu ldresiye dveceklerdi ya da ldreceklerdi. Bi rinin beylik uyary okuduunu duyduunda hl korkuyor du, "Sessiz kalma hakkn var..." "Sessiz kalmay tercih ediyorum beyler" dedi casus, f kelerini yattrabileceini umduu dikkatli bir nezaketle. "Otur" diye komut verdi ajanlardan biri, bu srada teki ikisi onu bir sandalyeye itmilerdi. "Sana gsterecek ilgin eylerimiz var." lkin, casusa buz makinesinin arkasndan karlan karar latrlan yerle ilgili talimatlar gsterildi. "Bu talimatlar," de di ajan, "Sovyetler Birlii'nin elilii tarafndan hazrland. Sen ve KGB bir tr define avnda falan deilseniz, bunlar bir treff 'in gizli randevunun Rusas] ayrntl talimatlar. Treff'in ne olduunu biliyorsun deil mi?" Casus sessizliini korudu. "Ama dahas var" dedi ajan, tam bu srada bir bakas odaya naylon bir p torbas getiriyordu. Onu anca iinden belgelerle dolu bir anta kt. Casusun yazd, kontrolclerine nlerindeki on yl boyunca antadakine benzer belgeler iin bir milyon dolar alacan hatrlatan bir mektup kard. Ajan bir bir btn belgeleri kard. Katlar masann zerine hrtyla derken odada baka hi ses kmyordu. Her biri nin zerinde OK GZL damgas vard ve ABD Donanmas nn ifre yntemleriyle, nkleer sava balatma tzyle, nkleer uak gemisi USS Nimitz'le ilgili harekat dzenleme leriyle ilgiliydiler.

367

CASUSLUK

"Birleik Devletler casusluk yasasn ihllden tutuklusu nuz" dedi ajan. Naylon p torbasn grdnde casusun rengi atmt; bir ekilde, kararlatrlan yere braktklar FBI tarafndan alnmt. Bu nasl olabilirdi? Tekrar titrediini hissetti. Ajanlar ona dik dik bakyorlar, orada oturmu korkudan titreyerek miyop gzleriyle ipil ipil kendilerine bakan bu kel, gsterisiz adamn muhteem KGB casusu olduuna inanamyorlard. Sper casus diye bilinen o ender casusluk kategorisindendi; on sekiz yl boyunca en incelikli gvenlik n lemlerinden bile szm, hayat Amerikan asker srlarnda nefes kesici bir tahribata yol am bir adamd. Amerikan sr larna derinlemesine dalm bir casus emberi rgtlemiti ve uzun bir sre pheden ve yakalanmaktan paasn kurta rabilmiti. Aslnda zaten ans eseri yakalanmt. in gerei, John Anthony Walker Jr'n sper casus -ya da her hangi trde bir casus- gibi grnmemesi baarsnn srlarndan biriydi. Bir bakas ise, politik tercihiydi: John Birch Vakfmn bir yesi ve Ronald Reagan'n ateli bir des tekisi olarak yle belirgin bir sacyd ki kimse bir Sovyet casusu olduundan phelenmedi. Ancak baarsnn asl srr katksz bir ahlak yoksunluuydu. Bilinten yoksun bir adam olan Walker lkesini salt para iin satt. Kendi ailesine ve en yakn arkadana KGB hesabna almalar iin taraf deitirtti ve Ruslara eline geen her hayati srr verirken zer re kadar vicdan azab duymad. Sonu olarak KGB'nin Birleik Devletler'de yrtt en baarl harekatlardan biriydi; Amerikan asker planlar hak knda yle ok istihbarat salamt ki Sovyetler Walker'n

368

ERNEST

VOLKMAN

yldz kstebekleri olduu on sekiz yllk dnemde Ameri ka'yla giritikleri btn blf oyunlarn kazanacakt. Walker'n hazinelerinin bir blmnn alt alta dizilmesi bile KGB iin neminin boyutunu gsterir: 1971'den 1973'teki ABD geri ekiliine kadarki Viet nam'daki btn Amerikan kara ve hava hareketleri. Amerikan bombalama harekatnn zirve noktasnday ken Kuzey Vietnam'a yaplacak btn ABD hava saldrlar nn ayrntl zamanlar ve planlanan hedefleri. srlar. ABD nkleer torpillerinin zelletirme kodlan. ABD sava gemilerindeki torpil savunmas sistemleri nin teknik ayrntlar. Tomahawk akll fzesinin teknik ayrntlar. Toplu sava halinde Sovyetler Birlii'ne saldrmak iin ABD Donanmas'nn olaslk hesaplan. Sovyet nkleer denizaltlarn saptamak iin kullanlan gizli ABD Donanmas denizalt mikrofonlarnn yerleri. Amerikan casus uydularnn zaaflar Nkleer sava kmas halinde Sovyetler Birlii'ne kar nkleer torpil yklemeye hazr bulunan Amerikan nk leer denizaltlarn yerleri ve planlar. Bu, herkesin adam olamayacan dnd liseden atlm bir baarszlk timsali iin epey byk bir baar. Alkolik bir babann olu olan John Walker, 1947'de ailesi Virginia'daki Richmond kentine tandklarnda on yan dayd. Ama ok gemeden ban derde sokmaya balad. Ufak tefek yaramazlklarla balad, yirmili yalara yaklatABD Donanmas'nn btn ifreleme makinelerinin

369

CASUSLUK

nda poliste hrszlk ve gasp dosyas vard. 1955'te baka bir hrszlk tutuklamasnn ardndan blgedeki bir mahke me Walker'a iki seenek verdi: Hapishane ya da ordu. Okul dan nceki sene atlan Walker donanmaya bavurdu. Ailesi tarafndan kt tohum olarak deerlendirilse de donanmada artc bir alkanlk ve verimlilik gsterdi. S k alt ve abuk terfi etti. 1964'te kariyerinde bir yol ayrmyla karlat: Uzman erbala atanmay umduundan bu rtbe iin ok temiz bir sicile ihtiyac vard. Ama ergenlik d nemindeki sabka kayd orada duruyordu. Normalde bir g venlik temizlii iin engel tekil edecek olan Walkern sabka kayd sonunda donanmaya katldndan beri gsterdii i performansnn "artk yontulduunu" gsterdiine karar ve ren donanma mfettilerince gz ard edildi. Gvenlik te mizlii teslim edildi ve uzman erbala atand. Bu, donan mann yapt en byk hatalardan biri olacakt. 1967'de evli ve iki kk ocuk babas olan Walker, do nanma kariyerine iyice yerlemi gibi grnyordu. Elektro nik iletiimde uzmanlamt ve ileri dzeydeki iletiim sis temlerinin girdisini ktsn bilen bir avu insandan biriydi. O yln nisan aynda Norfolk, Virginia'daki Atlantik Filo su'nun kararghna gzetim subay olarak atanmt. Bylece dnyadaki en ok srrn topland noktalardan birinin tam kalbine yerlemiti. Kararghn iletiim merkezinde nkleer denizaltlarn gnderdii ve ald iletiler, filoya verilen hare kt emirleri ve saat ba gelen donanma istihbarat raporlar gelip geiyordu. letiler NSA'nn salad sanat eserini andran ifre ma kinelerinden geiriliyor, saniyeler iinde ifreleniyor ya da

370

ERNEST

VOLKMAN

ifreleri zlyordu. Makineleri altran sistemler, nere deyse matematiksel sonsuzlua ulaan karmaklkta ifreler reten sper bilgisayarlar tarafndan gelitirildiinden nere deyse krlmazd; bir dman bir ekilde makinelere elini srmedii srece. Walker grevini hararetli bir alkanlkla yrtyordu, kafas grev d bir meseleyle megul olsa da, donanmadaki balantlarnn mteri getireceini umarak Norfolk'ta bir bar amt. Ama iler kt gidiyordu. Mtevazi birikimleri nin barda battn gren Walker, para konusunda aresizlie dyordu. 22 Aralk 1967 gecesi sonradan "anlk bir karar" olduu nu syleyecei bir davranta bulunup donanma demirbala rnn en eskilerinden olan KL-47 ifre makinesinin ok gizli kullanm klavuzunun ofisteki fotokopi makinesinde fotokopisi ni ekti. Sayfalan pantolon ceplerine tktrd ve yksek gven likli steki silahl deniz piyadelerinin arasmdan syrlp geti. Ertesi gn Washington D. C.'ye gitti. Telefon rehberinden Sovyet eliliinin yerini buldu ve 16. Cadde NW'ya gitmek iin bir taksi tuttu. Binann nnde ieri nasl gireceini bile mez halde dikildi. FBI'n kendisini izliyor olabileceinden korkarken kapnn dar kmakta olan bir arabaya yol ver mek iin aldn fark etti. Kap kapanrken ieri srad ve akn grevliye gvenlik amirini grmek istediini syledi. Elilie alnnca bir KGB ajan olduunu tahmin ettii iyi giyimli gen bir adamn odasna alnd. Rus ona neden orada olduunu sordu. "Sovyetler Birlii'ne st snf ABD hkmet belgelerini satma olanaklaryla ilgileniyorum" derken cebin den katlar karp uzatt.

371

CASUSLUK

Rus hibir ey sylemeden bir dakikalk izin istedi. Dn dnde Walker'a yirmi tane elli dolarlk banknot ieren bir zarf verdi. Sonra Walker" a imzalamas iin bir senet verdi. (Senet standart bir mesleki kurald: hkmet defterdarlarn tatmin ediyordu ve bir kstebein resmen edinildiine dair yazl kant niteliindeydi; kstebek daha fazla hizmet et mekte duraksarsa ya da reddederse manivela ii grrd.) Birden bir sr srnak Rus ortaya kt. Biri Walked a bir pards ve geni kenarl bir apka verdi. Bylece giyindi ve dar karlp hemen elilik dna gazlayan bir arabann ar ka koltuuna tkld. zleyen biri varsa arka koltuktaki pardsye sarmalanm apkal adam tanmas imkanszd. Ruslar arabay Virginia'ya srdler, yarm saat sonra durup tek ke lime etmeden Walker'1 arabadan attlar. Ardndan araba hz la gzden kayboldu. KGB prosedrnn bu davranyla Walker bir Sovyet casusu olmu oldu. Daha sonra bir Rus Norfolk yaknlarnda onunla balant kurup Walker"a minyatr bir casus kameras ve Washington dnda, krsal blgede bir mektup brakma yerine ilikin incelikli talimatlar verdi. ok gemeden Walker bu kameray Amerika'nn en gelimi ifre makinesi olan ORESTES'in ayrntlar da dahil olmak zere iletiim merke zinden hazinelerle doldurmaya balad. Walker'n salad kurulum diyagramlar ve kullanma talimatlarndan oluan istihbaratla Ruslar, btn st dzey Amerikan askeri haber lemelerini okumalarn mmkn klacak kendi ORESTESlerini yapabilirlerdi. 1968'de Walker KGB'den ayda 4000 dolar kazanyordu ve casusluk kariyerini sonlandrabilecek bir olay atlatmt.

372

ERNEST

VOLKMAN

Bir sabah kars Barbara, Walker'in masasnda en alt ekme celerden birine saklanm metal bir kutu buldu. Kutuyu an ca makaralarca film, kr yolu gibi grnen yerlerin fotoraf larn ve zerinde "dnemete bilgi isteniyor" yazan bir not buldu. Notun sonunda bir uyar buldu: "Ltfen bu notu yok edin." Walker karsyla karlanca sadece "Ben bir casusum" diye cevap verdi. Barbara Walker ne yapacan bilmediin den ve yetkililere giderse ailesinin dalacana inandn dan hibir ey yapmamaya karar verdi. Walker bu yakn tehlikeyi atlattktan sonra almalarn geniletmeye karar verdi. San Diego'ya atandnda ef Yardmcs Jerry Whitworth adnda bir radyo uzmanyla arkada oldu. Walker onun akln dikkatle, sonunda paraya ihtiyac olduunu rendiinde eldi. Whitworth'un srail yanls ol duunu bildiinden onun akln elerken deyim yerindeyse sahte bayrak kullanp istihbarat srailliler iin aldn sy ledi. Whitworth'un bu yalana inanp inanmad tartlr ama donanmann en st dzeydeki radyo iletiiminin ayrn tlarn aktarmaya balad. 1971'de KGB'den gelen daha ok ifre istihbarat elde et mesi dorultusundaki basklar sonucu Walker, nce USS Ni agara elaleleri gemisinde, sonra da Vietnam sularnda grev iin gnll oldu. Walker'n da farknda olduu gibi gemi, Vietnam'daki btn ABD silahl kuvvetlerinin ana iletiim merkeziydi. Daha da iyisi gittiinde CMS (zel Bilgiler Siste mi) muhafzlna atand ve bylece Vietnem'daki Amerikan askeri kuvvetlerinin kendi aralarnda ve Birleik Devlet ler'deki kumanda merkeziyle alp verdikleri neredeyse her

373

CASUSLUK

bir iletiye yasal eriim kazanm oluyordu. Btn bunlarn zerine Walker" a bir de st snf belgeleri Saigon'daki ABD karargahna elden vermesi iin ara sra zel kuryelik grevi de veriliyordu. Walker gelimekte olan birikiminden en iyi altn klele ri seiyor ve ev iznine kt zamanlarda onlar KGB'ye bra kyordu. Karlnda Ruslar ona ok cmert davranyordu ve nedenini tahmin etmek zor deildi. Walker" n salad is tihbarat sayesinde Ruslar hava kuvvetleri ve donanmann Vi etnam'a yapt hava saldrlarnn harekat emirlerini ieren ifreleme sistemlerini ve B-52 saldrlarn ynetmek iin kul lanlan sistemi rendiler. Amerikallar neden Kuzey Viet namllarn her zaman Amerikan saldrlarnn hedeflerini bi liyor gibi bir halleri olduunu ve neden Gney Vietnam'da ki kuvvetlerinin B-521er" in vurmas ngrlen alanlar nfus tan arndrmakta esrarengiz bir yetenee sahip olduklarn merak etmeye baladlarsa da kimsenin aklna dmann Amerikan gndergelerini okuyor olabilecei gelmedi. Viet namllarn byle bir eyi baaracak yetkinlie eriebilmeleri imkansz kabul ediliyordu; daha mantkl bir olaslk olan Ruslarn gndergeleri okuyup Kuzey Vietnamllar'a tler veriyor olabilecekleriyse pek kimsenin aklna gelmiyordu. Ayn zamanda, ABD Donanmas Ruslar'n nasl her sefe rinde Amerikan sava gemilerinin denize aldndan habe ri olduunu merak etmeye balamt. En gizli sefer bile bir Rus gemisinin belirmesiyle aniden kesilirdi. Yine, ifreleme sistemlerinin krlm olmas en uzak olaslk olarak deer lendiriliyordu; bu sistemlerin anahtarlar srekli deitirili yordu ve NSA'nn uzmanlar en azimli Rus saldrsnn bile sistemleri kramayacama inanyorlard.

374

ERNEST

VOLKMAN

Geen sre iinde Walker casusluktan neredeyse yarm milyon dolar kazanmt ama baar tablosu sona yaklayor du. 1974'te emekliye ayrlmas gerektii halde KGB'den para aknn devamn salamaya kararlyd. Boluu doldurmak iin donanmaya katlan kendi olunun, Micheal'n akln el di. Ardndan, arkada Jerry Whitworth artk bktn ve ok gizli belgeler almak istemediini sylediinde, bir savunma mteahhitliinde har mhendisi olarak alan emekli bir donanma kdemli yzbas olan kardei Arthur'u onun yeri ne geirdi. Whitworth'e yapt gibi, belgeleri srailliler iin aldn syledi. Arthur Walker sadece snrl deer tayan belge sal yordu ama Michael Walker baka bir altn madeni olmutu. Babasnn dn dinleyip donanma iletiimine girmek iin ok alt. Babasnn bak asna gre, ans eseri Nimitz'e atand ve bu geminin iletiim merkezi ok gemeden Walker' a bir st dzey belge hazinesi salad. Gen Walker'in grev yerleri arasnda artk gereksinim duyulmayan ok giz li iletilerin kopyalar ya da baka st dzey belgelerin imha edildii ya da yakld "yakma merkezi" de vard. Walker il gin grnen her eyi alp yatann altnda saklyordu. Bu srada John Walker KGB galaksisindeki parlak yldz olmu, Viyana'daki KGB yetkilileriyle dorudan grme e refine nail olmutu. Bir KGB'li ona, "John, Amerika'daki b tn adamlarmz iinde en iyisi sensin." demiti. Buna karn, Walker'in nasl bunca zaman yakalanmadna hayret ederek gvenlik konusundaki kayglarndan sz ederek konumas na devam etti. Walker, kendisine, oluna, kardeine ya da Jerry Whitworth'e ynelik zerre kadar kuku olmadn be-

375

CASUSLUK

lirtip gld. Ve byk olaslkla asla da olmayacan ekledi. Emeklilii srasnda Virginia'da zel bir detektiflik irketi y rtyor, arada srada yerel televizyona kp izleme ve dinle me yntemlerini tartyordu. Birch Vakf yesi ve ateli bir Ronald Reagan destekisiydi. Walker akn Ruslara neden bir Birchli'nin ve Reagan destekisinin Sovyet ajan olacan dan asla phelenilmeyeceini aklamaya alt. Walker, Ruslara gizliliinin tek kusurundan bahsetmedi: kars Barbara. Yllar nce onun casusluk ynn rendi inde onu ele vermemeye karar vermiti. Ama geen sre iinde boanmlard. Maine'ye tand ama Walker kazand onca paraya ramen ona nafaka ve ocuk yardm de mekten kanmt. Gittike byyen bir iki sorununun da ha da ktletirdii fakirlik snrnda, sefil bir hayat yayor du. Walker, karsnn bir noktada FBI'a yapaca basit bir ih barla casusluk hayatn bitirebileceinin farkndayd ama bu nu aklndan kard, yapsayd bile yle umutsuz bir ayyat ki kim inanrd ki ona? Olup biten de tam olarak byleydi. 23 Kasm 1984'te, Walker Amerikan KL-36 ifre makinesinin ayrntlar iin minnet duyan KGB'den 100.000 dolar aldktan ksa sre son ra eski kars Maine'deki yerel FBI ofisini arayp kocasnn bir Sovyet casusu olduunu syledi. Hafzas gidip geliyordu, tutarszd ve eski kocas iin zehirle doluydu. Onu bizzat grmeye giden ajanlar, kocasndan intikam almak iin byle bir hikaye uydurduunu dndler. Ayrca sarho olduu ok akt. Ama ajanlarn rutin ekilde Norfolk'a aktarlan raporlar oradaki iki kar casusluk ajannnda merak uyandrd. Yllar

376

ERNEST

VOLKMAN

nce kocasnn metal kutusunda bulduu fotoraflarn ve notun betimlemesinden ok etkilenmilerdi. Bu onlara KGB'nin olaan alma yntemini hatrlatmt. Barbara Walker"in bu kadarn uydurmas imkanszd. John Walker"a bir gz atmann zaman gelmiti. FBI, donanmaya alnmasnn hemen ardndan babasnn kendisini casus yapmaya altn aklayan Walker" in k zyla grtnde ipin ucunu buldu. Kz, babasn geri e virdiini syledi. Bu, Walker"n telefonunu dinlemeye almak iin izin karmaya yetti, bylece baka bir ipucu daha bulun du: ajanlar Walker"la gelini arasnda gelinin kocasna "casus luu brakmasn" sylemesi iin Walker"a yalvard gzya dolu bir konuma duydular. Bu kadar Walker"n olunu nemli belgelere eriimden men etmek iin yeterliydi ama FBI hl byk bir sorunla kar karyayd: John Walker" casusluktan tutuklayp yarg lamak iin daha kesin kantlara ihtiyac vard. zm, daha nce hi denenmemi sra d bir pland. RZGAR GL Harekat ad verilen fikir. Walker"in bir sonraki istihbarat tes limi bulumasn renmek, sonra da braklan belgelere ka nt olarak el koyup Walker" -ans eseri evrede bulunan KGB ajanlarn- su st yakalamakt. FBI, Walker"n evinde artc bir ekilde, KGB'nin ona verdii buluma yeri talimatlar ve onlar ezberledikten son ra yakmas gerektiine ilikin not ieren bir kara antaya rastlad. Walker ve KGB bylesi bir su unsurunu evin evre sinde brakmakla iledii byk yntemsel hatann bedelini ok ar deyeceklerdi. FBI KGB'nin Walker'a verdii bulu ma yerine ait fotoraflar deerlendirmeye ald ve burann Maryland'de krsal bir yol olduu sonucuna vard.

377

CASUSLUK

Buluma noktas belirlendi ve 19 Mays 1985 gecesi kilo metrelerce genilikteki bir FBI izleme harekat arazide yava a ilerleyen diplomatik ruhsata sahip bir arabay gzlyordu. Ksa bir aratrma aracn Sovyet eliliine ait olduunu ve resmiyette nc sekreter, FBI bilgilerine greyse kdemli bir KGB yetkilisi olan Aleksei Tkachenko zerine kaytl ol duunu ortaya kard. Tkachenko'nun Sovyet diplomatlara tannan krk kilometre apndaki alann en ucunda gecenin o vaktinde keyif srne kmad akt. Dikkatli KGB kar takibine ramen FBI Tkachenko'nun yolun kenarna dik bir soda kutusu koymasn (Walker'a ka rarlatrlan yerin emanetin braklmasna hazr olduunu gsteren iaret) ve birka kilometre tedeki bir elektrik dire inin dibine sradan bir p torbas brakmasn izlemekte hi zorluk ekmedi. Bu noktada FBI harekete geip Tkachenko ve teki iki KGB ajann yakalad, onlar da hemen diplomat kimliklerini karp dokunulmazlklar olduunu sylediler. FBI ajanlar p torbasn ap 100.000 dolar nakit para buldu. Saatler sonra Walker KGB tuzana dmek zere oraya geldi. Kendine olan kstaha gveni bile imdi yz yze ol duu delillerle baa kamazd: Buluma yerine brakt bel geler, eyalar arasnda bulunan KGB talimatlar ve geliniyle yapt telefon grmesinin kayd. Ruslar hapse girmeyeceklerdi -istenmeyen insan ilan edi lip lke dna atldlar- ama Walker'in ba byk dertteydi. Davay kazanma yolundaki zayf mitleri de FBI'n yaklat Arthur Walker aniden sorgucularna kardeinin kendisini nasl casus yaptna ilikin otuz be saatlik ayrnt vererek itirafta bulunduunda kayboldu. John Walker teslim oldu;

378

ERNEST

VOLKMAN

suunu itiraf edecekti, ama oluna nispeten hafif bir ceza olan 25 yl verilmesi karlnda. Walker'n kendisineyse merhamet yoktu, mebbet hapse mahkum olmutu. Jerry Whitworth 365 yla mahkum oldu, Arthur Walker da mebbete. Amerikan ordusu btn iletiim sistemlerini hararetle te mizleyip yeniden kurarken-bu vergi mkelleflerine yaklak bir milyar dolara mal oldu- taraf deitiren KGB'li Vitali Yurchenko Amerikallara Walker harekatyla ilgisi bulunan KGB ajanlarna salan onur nianlarn ve atamalar anlat maya geldi. (Yine de, Yurchenko'nun ac ac ekledii gibi, as lnda hibiri Walker'i kazanmak ya da onu gelitirmek iin bir ey yapmamt, o kucaklarna bir hazine brakan bir da vetsiz misafirden baka bir ey deildi.) Yurchenko harekatn KGB'nin tarihteki en byk Ameri kan harekat sayldn iddia etti, II: Dnya Sava'ndaki atom bombas casusluu harekatndan bile daha bykt. "Biliyorsunuz" dedi Yurchenko, "Walker zamannda bizimle savaa girseydiniz kaybederdiniz, tpk Vietnam'daki gibi. Sizi ezer geerdik." Amerikal dinleyicileri ciddi ciddi balarn salladlar, ta mamen hakl olduunu biliyorlard.

22 TEL AVV K O R S A N L A R I PLUMBAT OPERASYONU 1965-1968 stn srail Zaferi

Norve tatil beldesi Lillehammer'deki polisin ok kor kun ve tehlikeli bir eyin huzurlu lkelerine keder vermeye geldiini anlamas iin bir bak yeterliydi. Arabn vcudu kan glnn iinde rpnd. ki makineli tfein paralad vcudu, 1973 yaznda Norvelilerin uzak kalmak iin dua edecekleri lmcl bir ekimenin, kirli bir yeralt savann Norve'e tandnn canl kantyd. Ama grg tanklarnn ifadeleri polisin en kt korku sunu doruluyordu. Kurban, popler bir restoranda alan, poliste kayd ya da siyasi eilimi bulunmayan Fasl bir gar sondu. Kapanma saatinden hemen nce iinde be adam olan bir araba grltyle ortaya ktnda restorann ak hava ksmn temizliyordu. ki adam arabadan srayp kur-

380

ERNEST

VOLKMAN

ban iki makineli tfein ateiyle sktrmlard. Adamlar arabaya binmiti ve araba hzla gzden kaybolmutu. Profesyonel bir saldr olduu akt; ama neden onca yer varken birileri Lillehammer'deki alelade Fasl bir garsonu l drmek istesindi? Norveliler, baka yarm dzine Avrupa polis tekilatndaki meslektalarndan duyduklarna dayana rak hemen garsonun en u Filistinli terrist grup olan Kara Eyllle srail'in Mossad' (Mossad Letafkidim Meyouchhadijn) arasndaki dur durak bilmez ekimenin son kurban olduu sonucuna vardlar. 1972 Olimpiyatlar'nda terristler srailli atletleri ldrdnden beri Mossad'n vuru takmlar so rumlu olduuna inandklarn acmaszca avlayp ldrerek Ortadou ve Avrupa'y kasp kavurmutu. ntikam olarak da Kara Eyll pek ok Mossad ajann ldrmt. Garsonun Kara Eyll-Mossad savayla bir ilgisi yokmu gibi grnyorsa da polis onun ok gizli bir st dzey ter rist olabilecei tezi zerinde duruyordu; byle bir adamn byk bir gmen Arap nfusuna sahip olan Paris ve Filistin terrnn yrtme karargahnn bulunduu Kbrs gibi ta nnm terr entrikas merkezlerinden ok uzakta, Lillehammer'de bulunmasnn mantkl bir nedeni grnmyorsa da. Yine de, bir polis ekibi len adamn varsaylan Kara Eyll balantlarn ortaya karmak iin gemiini incelemeye giri irken bir bakas da katillerin izini bulmaya younlat. Bu ikinci grev artc ekilde kolay oldu. Epey fazla sa ydaki grg tan sayesinde polis, plakayla birlikte asl vur ma iini yapan iki adamn tasvirini elde etti. Ksa srede, l keye cinayetten hemen nce giren alt yabancya ulatlar. Onlardan biri olan bir kadn olayda kullanlan arabay kira-

381

CASUSLUK

lamt. Danimarka damgas tayan pasaportlarn dik katle incelenmesi, sahte olduklarn ortaya kard. Daha da nemlisi, Dan Aerbel adnda bir adam olan grubun lideri Da nimarkal bir iadam olduunu iddia ediyordu; ama belirgin bir srailli aksanyla konuuyor ve renildiine gre, sra il'le ifte vatandalk ba bulunuyordu. teki bei de yley di. Bunlardan baka bir ka delil daha polisi efsanevi Mossad vuru takmlarndan birini yakaladna ikna etti. Cinayetten tutuklu bulunan alt srailli balangta ko numaya isteksizdiler, ama polis onlara zor bir durumda ol duklarn hatrlatt, sonra da kurtulu iin bir yol gsterdi: birlii yapmaya yanarlarsa belki de bireyler ayarlanabilir di. Polis anlaylyd, sraillilerin halkn katleden terristler den kurtulmay istemeleri anlalr bir eydi elbette. Norve mahkemeleri de anlayl olabilirlerdi; tabi ki srailliler btn yaptklarn aklarlarsa. Aerbel teslim olmaya balad. Tkenmiti, vuru takm harektlaryla yorucu aylar geirmiti. Yine de Lillehammerde ana hedefi olan Ali Salameh'ten kurtulmay baard iin geriye tatmin duygusuyla bakabiliyordu. Aerbel'in Nor veli sorgucularna anlattna gre, "Kzl Prens" diye bili nen Ali Salameh dnyann en nl terristlerinden biriydi; uzun bir liste dolusu bombalama, uak karma ve en byk baars, srailli Olimpiyat takmnn ldrld 1972 Olimpi yatlar faciasnn planlanmasnda rol almt. Klk deitirme de ve yeralt savanda uzmand; ama Mossad sonunda onun izini bulmutu. Salameh'in Lillehammer'de gmen bir Arap garson klna girdiini kefetmilerdi. lm sraillileri se vindirmiti, en azndan 1972 Olimpiyatlar'nn c alnmt.

382

ERNEST

VOLKMAN

Aerbel'in hesabna gre terr konusunda yapt itiraflar ve telafi olarak salad bilgiler bir Norve mahkemesinde epey ie yarard. Doru, Norve topraklarnda souk kanl bir cinayet ilenmiti; ama artlar renildiinde mahkeme nin evkatli davranacana kuku yoktu. Aerbel'in gveni polis haberleri patlattnda sarsld: len garson hakkndaki ayrntl bir aratrma, onun olduu nu syledii kii olduunu ortaya kard; ok alan, hibir ekilde politik eilimi olmayan ve maann ounu dzenli olarak ailesine gnderen Fasl bir garsondu. Salameh'e arp c bir ekilde benziyordu ama Salamehie arasndaki tek ben zerlik de buydu. Yava yava, korkutucu gerek Aerbel'in zerine kt: Takm yanl adam vurmutu. Bunun nasl olduunu kimse bilmiyordu ama Aerbel imdi kendisinin ve takmnn bann ciddi bir dertte oldu unu biliyordu. Grg tanklarnn ifadeleriyle desteklenmi bir cinayet davasyla yz yzeydiler ve tutuklanan casusla rn ezelden beri kaldklar durumla kar karya kalmlard: Resm olarak srail hkmeti ne vuru takmlar hakknda bir ey biliyordu ne de Dan Aerbel ve yandalarnn adlarn duymutu. Mecaz olarak, ak denizde kpek balklarnn arasnda kalmlard. Bir cankurtaran kayna ihtiyalar ol duunu ilk fark eden Aerbel oldu. Tam Aerbel ve arkadala r mahkemeye karlmak zerelerken aklna bir tane geldi. Bir anlama nerdi: Yetkililerin "anlay" gstermeleri kar lnda Aerbel srail'in en byk srrna ek olarak tarihinde ki en cretkar (ve en yaamsal) istihbarat harekatn aklaya cakt.

383

CASUSLUK

Norveli yetkililerin duyduklar -ve birlikte i yaptklar pek ok istihbarat tekilatna aktardklar- yle fantastik bir casusluk hikayesiydi ki, casusluk edebiyat yannda soluk kalrd. Aerbel harekatn ban eken adam olarak btn ay rntlar biliyordu. Doal olarak rolyle gurur duyuyordu, nk uzun sre imkansz olduu dnlen eyi baarm t: Ulusuna atom bombas vermiti. lk kez, bu gizli dnya kod ad PLUMBAT olan dehet verici bir casusluk darbesini duyuyordu. Hikaye, 1965'te srail hkmeti derin bir gizlilikle, etraf sarlm Yahudi devletinin nkleer silahlar gelitirmesi ge rektiine karar verdi. "Samson seenei" olarak adlandrlan fikir, srail'in temel gvenlii Arap igali tehdidi altna girer se kullanlmak zere nkleer cephane retmekti. srail'in bir sava kaybetmek zere olmas halinde silahlar srail'in d manlarna kar stratejik koz olarak kullanlacakt. Ek olarak, bu cephane, tek silah tedarikileri olan Moskova'ya nkleer silah eriimi iin bask yaptklarndan kukulanlan ana dmanlar Msr ve Suriye'ye kar caydrc unsur olacakt.sra il'in ngrsne gre, nkleer cephanelerini gelitirip ret meyi baardnda bu tr nihai silahlarn varlna ilikin bil giler dar szdrlacak ve bylece Araplarn benzerlerini kul lanmalar halinde sraillilerin de kullanaca aka belirtile cekti. Ancak bu tr silahlar gelitirmenin nnde ciddi engeller vard. Her eyden nce, srail'in bir nkleer aratrma gelitir me programnn en temel malzemesi olan yeterli miktarda uranyum oksit cevherine ihtiyac vard. Buna sahip olmad ok akta ve elde etmek de pek olaslk dahilinde deildi.

384

ERNEST

VOLKMAN

Sorun, ilenmi uranyum retimi ve satnn dnya nkleer gleri "kulbnn", zellikle de Birleik Devlet ler'in denetimi altnda olmasyd. Malzeme ok kk mik tarlarda ilemden geiriliyor ve son derece sk gzetim altn da tutuluyordu, bylece nkleer kulp dndan hibir lke nin nkleer silah gelitirip retmeye yetecek kadar ok mik tarda bu deerli madenden edinmemesi gvence altnda tu tuluyordu. ABD yetkilileri Ortadou'daki lirtmilerdi. srail'in atom bombas iin hammadde elde etmekle g revlendirilen Mossad, her abasnda engellenmiti. Sonunda, kdemli harekatlarndan biri olan Dan Aerbel'in aklna bir fikir geldi. Danimarka Yahudisi bir aileden gelen Aerbel uzun yllardr Danimarkal bir iadam olarak ticari klf al tnda alyordu, bu sre iinde Avrupa'daki i evrelerin de geni bir balant ana sahip olmutu. Aerbel, srail'in so rununun zmnn o evrede yattn fark etti. Mossad, uranyum karan ve ileyen irketlerden birine szmal, son ra da retimini srail'e ynlendirmeliydi. Ancak uranyum retimi zerindeki sk denetim gz nne alndnda, bu i imkansz grnyordu. Aerbel'in zmyse hem basit hem de zekiceydi. Uran yumla herhangi bir ilikisi bulunan (sklkla nkleer enerji te sisleri iin) Avrupal kimya irketleri arasnda yapt bir aratrmann sonucunda Asmara Kimya adnda kk bir Bat alman irketinde karar kld. Aerbel'in de farknda oldu u gibi Asmara'nn ortaklarndan biri olan Herbert Schulzen II. Dnya Sava srasnda bir Luftwaffe pilotuydu ve lkesicad kazanna nkleer silah girmesine asla izin vermeyeceklerini aka be

385

CASUSLUK

nin alt milyon Yahudinin lmnden sorumlu olduu sa vata kk bile olsa rolnn olmasndan duyduu byk sululuu sk sk dile getirirdi. Katliamda pek ok aile ferdini kaybeden Aerbel, eitli srail kurulular iin yabanc irketlerle retim kontratlar dzenleyen srail Hkmeti adna alc olduunu iddia ede rek Schulzen'le balant kurdu. Aerbel dikkatli davrand, Asmara'nn srail ordusu iin artma ara gereleri yapmak iin mtevazi bir anlamayla dllendirilmesini salad. chulzen, sraillilerin bu tr eylerin piyasadaki ederinin ok ze rinde bir deme yaptklarn fark etti; byk sempati duydu u insanlara yardm etme karlnda iyi kr etmenin verdi i minnet duygusuyla Aerbel'in yakn bir arkada oluverdi. Pek ok uzun sohbet srasnda Aerbel Auschwitz'de ldr len aile fertlerinden ve srail'e kaan tekilerden sz ederek Schulzen'in katliam iin duyduu sululuu kad. Aerbel, srail'in tabi ki pek ok dman olduunu ve yeni bir katli amn her zaman olas olduunu ekliyordu. O gnlerde sra il'le i yapan birilerini bulmann zor olduunu da ekliyordu. Tehlikeli bir dnyada bir Alman'n Yahudi devletiyle ala ca fikri umut vericiydi. Schulzen kancaya taklmt ve artk Mossad onu aa ek meye giriiyordu. Aerbel onu aslnda Mossad ajanlar olan ve Schulzen'e ne ok akrabalarnn Naziler tarafndan ldrl dn anlatan srailli iadamlarnca bolluk iinde arlan d srail'e davet etti. srailliler, onlar yok etmesine ramak kalm tehdidin yirmi yl sonra bile varln srdrdn sylyorlard. rnein, Arap boykotu ve nde gelen lkele rin dmanl srailli iadamlarnn hayatn zorlatryordu,

386

ERNEST

VOLKMAN

en azndan Schulzen'e yle sylenmiti. En byk sorunlar, dediklerine gre, "hayatta kalmalar iin gerekli baz madde lerin" elde edilmesinde yaanyordu. Bu konuda daha ayrn tl bir ey sylenmedi ama Schulzen onlar anlyor gibiydi. Schulzen'in aklnn elinmesinde bir sonraki adm o Al manya'ya dndkten sonra balad. Kk iini patlama ya pan bir giriime eviren srailli alclardan gelen anlama tek lifleri yayordu. Zamannn geldiini dnen Aerbel son adm iin harekete geti: Schulzen'e sraillilerin 200 ton uran yum oksit edinmelerine yardm edip edemeyecei soruldu. Aerbel lkesinin bu kadar fazla maddeye Negev'deki yeni nkleer tepkime merkezini ve Dimona adl aratrma merke zini altrmak iin ihtiyac olduunu iddia etti. (sraillilerin nkleer silah gelitirmek iin Dimona'da katl bir yeralt tesisi ina ettiini sylemeye gerek grmedi.) Schulzen'in Aerbel'in masalna inanp inanmad bilin miyor ama yardm etmeyi kabul etti. 1968 Mart'nda irketi Belikal bir madencilik irketine uranyum madeni smarla d. Asmara hem madencilik irketi hem de bomba yapm amal olanlar da dahil btn uranyum ticaretini denetim al tnda tutan Uluslararas Atom Enerjisi Tekilat tarafndan yakn incelemeye alnd. Hibir ey yanl grnmyordu; Asmara sabun retmek iin gereken yeni bir petrokimyasal bir ilem iin bu miktarda uranyuma ihtiya duyuyordu; bu yasal ve gelimekte olan bir giriimdi; ve svire bankalarn daki be milyon dolarn zerindeki hesap bakiyeleriyle ka ntlanm kalpl bir finanssal profile sahipti. Gerekte Asmara'nn sabun yapmak gibi bir plan yoktu ve svire'deki o milyonlar da Alman irketinin profilini iir-

387

CASUSLUK

mek iin Mossad tarafndan gizlice aktarlmt. Asmara'nn uranyumu nasl kullanacana ilikin denetilere verdii ay rntl plan yazan da Mossad'd. Asmara'nn nerisi, nkleer maddelerin kara zerinden tanmasna ynelik Avrupa'daki sk denetime gnderme yaparak radyoaktif madenin Ant werp'ten gemiyle alnp, ilenmek zere talya, Milan'a gt rlp sonunda da Asmara'nn tesislerine yine gemiyle geti rilmesini talep ediyordu. Denetilerin bilmedikleri, talyan firmasnn uranyumdan haberinin olmadyd. Schulzen, Mossad'n tevikiyle eski bir arkadayla balantya geti ve Milanl firmann ad n "biraz madenin" gemiyle tanmas konusunda baz can skc gmrk dzenlemelerini ieren tamamen brokratik bir formalite iin kullanmak iin izin istedi. Schulzen'in leke siz bir itibar olduundan arkada raz oldu. Denetiler de anlamay onayladlar. Artk yasalarla ilgili btn kat ilemleri hallolduuna gre Mossad entrikal plannn geriye kalann da uygulama ya koyabilirdi. Mossad ajanlar Scheersberg A. adnda 2.260 tonluk pas kovas bir Bat Alman ticaret gemisini almak iin kullandklar svire'de, Liberya bandral sahte bir deniz ta macl irketi kurdular. 1968 kasmnda gemi bir mrettebat tuttu sonra da ma deni yklemek iin Antwerp'e doru yola kt. Yzlerce e lik kasay ykleyen iilerin her bir kasann zerinde "plumbat" damgasnn olduunu grnce kafalar kart. Mrette batn da kafas karmt; ama ok gemeden iler daha da tuhaflat.

388

ERNEST

VOLKMAN

Yklerini teslim etmek iin Milan'a gitmekte olduunu sanan mrettebat, Bat Avrupa kylarndan aa doru ola an rotay takip ediyordu. Ama sadece yirmi drt saat sonra gemi aniden yn deitirdi ve Bat Almanya'daki Hamburg Liman'na demir att. Mrettebata geminin yeni bir mrette bat isteyen yeni bir sahibi satld sylendi. Eski mretteba ta gayretlerinden dolay teekkr edildi ve szlemelerine uyarak ltufkar demelerde bulunuldu. Olaylarn o ana kadarki geliiminden temelli akna dnen eski mrettebat, yeni mrettebat gelip de denizcilerin yakn kardelik ilikile rinde pek rastlanlmayan bir ekilde selam bile vermeden iin bana getiinde iyice ard. 17 Kasm 1968'de Scheersberg A. liman yetkililerine tal yan liman Cenova'ya gidecei bilgisini vererek Ham burg'dan ayrld. Cenoval yetkililer geminin geliini bir ka gne kadar beklemeleri dorultusunda nemle uyarldlar. Ama Cenova bouna bekledi; nk Scheersberg A. hi gelme di. Aslnda gemi hibir yere ulamad, yok olup havaya ka rt sanki. Balangta yetkililer geminin battn sandlar ama Ce nova istikametindeki gemicilik hatlarnda hi batk ihbar yoktu. lgin bir ekilde, geminin sahipleri geciktiini ve kay bolduunu bildirmemilerdi ve kayp mrettebattan kimse nin ailesi oullarnn kaybolduunu ihbar etmemiti. Avrupa'daki yetkililer Scheersberg A.'y bulmaya alr larken gemi on be gn sonra aniden Trk liman skende run'da ortaya kt. Esrarengiz bir ekilde, geminin kaptan ve mrettebat gemiyi haftalar nce Bat Almanya'da yola karan kaptan ve mrettebattan tamamen farklyd. Geminin

389

CASUSLUK

Avrupa'da kayp ilan edildiinden habersiz Trk yetkililer, geminin kaptannn Napoli'den henz yola kt, gemiyi tekrar yklemek iin orada durduu ve bir ka saat iinde italya'ya dnecei eklindeki hikayesine inandlar. Gemide herhangi bir yk indirme almas olmadndan ve iinin bo olduu anlamna gelecek ekilde suya fazla batmadn dan Trkler gemiyi aramaya gerek grmediler. Buna karn, yklenen eyalar yakndan incelediler. Her eyin yolunda olduunu grnce de Scheersberg A'nn yoluna gitmesine izin verdiler. Gizemli geminin bir sonraki ortaya k yeni kaptan ve mrettebatn gemiden inip gzden kaybolduu Sicilya lima n Palermp'da oldu. Geminin sahibi yeni bir mrettebat daha tuttu ve Scheersberg A. Antwerp'e doru yola kt. Varyla birlikte kapsaml bir aratrma balad; nk liman yetkilile ri geminin ambarlarnn bo olduunu belirlediler. Nkleer denetiler oka girmilerdi: ki yz ton uranyum madenine ne olmutu? Schulzen hibir ey bilmediini iddia etti; o sadece ma denin talyan ileme tesisine gemiyle gnderilmesini ayarla mt. Ama tesislerdeki alanlar uranyum madeniyle ilgili hibir ey duymadklarn sylediler. Geminin sahipleri eer ortadan kaybolmu olmasalard, yardmc olabilirlerdi ama arkalarnda svire'de bo bir ofis ve orada bulunduklarna dair kimsenin bulamad kantlar brakp gitmilerdi. Uranyum madeninin bir ekilde alnd belli olduun dan Scheersberg A. ve onun yk meselesi bir gizlilik kskac iindeydi. Kimin ald bilinmiyordu ama nkleer deneti lerin on tane atom bombas yapmaya yetecek kadar ham

390

ERNEST

VOLKMAN

maddenin alnp byle olaylar engellemesi iin tasarlanm sk olduu sanlan bir denetim sisteminin parmaklarnn arasndan kayp gitmi olduunu dnyann bilmesine izin vermelerinin imkan yoktu. Scheersberg A'nn gizemi, yllar sonra Mossad ajan Dan Aerbel cinayet kararndan paasn syrabilme umuduyla Norveliler'e konuana kadar aa kmayacakt. Uranyum madenini karmak iin uygulamaya konan incelikli Mossad harekatnn btn ksmlarn, Schulzen'le yaplan dzeni, s vireli gemicilik irketinin yaratln, talyan ileme tesisi nin ayarlann, deien mrettebatlar (srailli gemiciler) Mossad'n uranyum madeni ele geirmek iin yapt hum mal bir alma olarak aklad. Asl soygun ak denizde gereklemiti; Scheersberg A, 17 Kasm 1968'de Ham burg'dan ayrlmasndan gnler sonra Akdeniz'de Kbrs ya knlarnda srailli teknelerden oluan kk bir filoyla bulu tu. Uranyum boaltld ve gemi Trkiye'ye yneldi. Bu uranyum srail'in nkleer silah programnn be yl sonra bir atom bombasn mkemmellik derecesine getirme sini mmkn kld. Nihayet, srailliler kk ama gvenilir nkleer cephane ve Gabriel adnda bir torpil iin nkleer sava balklar retmeyi baarmlard. srail'in nkleer caydrcl amaland gibi bilinen bir srd; son derece ak olan iletisi, hibir dmann srail'i tamamen yenemeyeceiydi. Bu cayd rcln sonunda srail'in Arap dmanlaryla politik anlama ya varmasnda ne kadar etkisinin olduu hl mehul. Yine de PLUMBAT harektnn bu caydrcl meydana getirmede yaamsal bir rol oynadna kuku yok. Mossad, muhteem harektlaryla tannan bir istihbarat servisi iin bi-

391

CASUSLUK

le uranyum hrszlyla btn teki baarlarn geride b rakt; PLUMBAT hibir zaman resmen itiraf edilmediyse de. PLUMBAT olayndaki baz anahtar kiiler hakknda bun dan ok daha fazlas biliniyor. Dan Aerbel, Norveliler'e Sche ersberg A ' n n gizemini aklamas sayesinde masum Fasl garsonun cinayetinden nispeten hafif bir ceza olan on dokuz ay hapisle kurtuldu. Tam bir itirafta bulundu, ama ifadesinde PLUMBAT'a ilikin tek bir kelime bile yoktu. O konuda sy lemek zorunda olduklar gizli bir belge olarak dost istihbarat servislerine aktarld, onlar da bylece Israilliler'in iki yz ton uranyumu nasl aldklarn rendiler. Haberler yeterince zcyd; ama daha ktsnn de olabilecei konusunda gr birlii vard: Ya bunu alan bir grup terrist olsayd? Aerbel'in vuru takmnn itirafta bulunan teki yeleri de ayn hafiflikte cezalar aldlar. Aerbel'le birlikte hapisten ktktan sonra srail'e dndler ve Mossad'n ajanlarnn ev resine indirdii kaim sisin iinde kayboldular. PLUMBAT'ta yardmc bir rol oynayan Bat Almanyal iadam Herbert Schulzen asla bir sutan yarglanmad. Biraz da keyif duyarak, nkleer denetilerin tonlarca hammadde nin gemiyle karlmasn rtbas etmeye almalarn seyret ti. Bu, sylendiine gre baka bir PLUMBAT'm asla gerek lememesi iin gsterilen bir abayd. Mkemmel bir "at a lndktan sonra ahrn kapsn kilitleme" rnei verilmiti. Evet, bir de Scheersberg A. var! srailliler gemiyi Kbrsl , bir gemicilik irketine sattlar. Pek az insan imdilerde Akdeniz'de ar aksak dolap imento tayan yorgun pas kovas nn -yeni adyla Kerkya- bu dramatik casusluk harekatnda bylesi nemli bir rol oynayan gemi olduunun farknda.

SON SZ CASUSLUK K O M K OPERAYA BENZER M I S I R GEVRE OPERASYONU 1944-1945 Bir OSS Gizemi Hibir casusluk anlats her insanda bulunan bir eilim olan budalala atfta bulunmadan tamamlanm'saylmaz; ya da Marx'n nl sznde de belirttii gibi, tarih kendini nce trajedi sonra da komedi olarak tekrarlar. Casusluk normalde ok ciddi insanlarn yrtt ok ciddi bir itir. Yine de bu kendine hakim insanlar bile mant n tmyle terk ettii anlar vardr. Bazen gereklikten ve saduyudan yle kopuk harekatlar planlarlar ki, geriye d np bakldnda bir istihbaratnn byle bir delilii nasl dnebildiini anlamakta zorluk ekersiniz. Byle bir ok budalalk vardr, ama tarihte neredeyse unutulmu bir dipnot olarak kalm muhteem bir rnek var. Bu, MISIR GEVRE harekat adnda II. Dnya Sava sra snda gereklemi tam anlamyla hibir ey baarmamak iin inanlmaz kaynaklar kullanan tmyle lgnca bir istih-

393

CASUSLUK

barat giriimidir. Harekat, onca abann buna deip demediini bir saniye bile dnmedii ak olan Amerikan OSS tarafndan balatlm ve yrtlmtr. Sonu, tabi ki baa rszlkt. Ama harekat yle kt tasarlanmt ki, hi hasar yoktu. Kt tasarlanm istihbarat giriimlerinde ender rast lanan bir vaka olan MISIR GEVRE harekatnn sonucunda hi hayatn kaybeden olmad. MISIR GEVRE harekat bir Amerikan fikri olsa da asl filizlenii ngiliz istihbaratnda oldu. ngilizler, Nazi Almanyas aleyhindeki geni apl propaganda harekatlarnn bir paras olarak Almanlarn moralini mektuplar kullanarak kertmek iin bir plan gelitirdiler. e yararl kukulu olan plan, ngilizler'i tarafsz lke lerden Almanya'ya giden uluslararas postay kullanarak zellikle imzalanmam mektuplar gndermeye aryordu. MI6 harekatlar, tarafsz lkelerdeki gazetelere abonelii olan Almanlarn listesine ulatktan sonra tarafsz bakentlerdeki varolmayan irketlerden Almanlarn adreslerine yazl m zarflara yaptrlacak gereine ok yakn kalitede bir dizi sahte pul retmesi iin uzman bir sahtekr tuttular. Zarf lar ilk bakta normal grnyorlard ama pullar gerekleri nin kara mizahyd. rnein, pullardan birine, Hitler'in port resinin yerine Heinrich Himmler'inki baslm, bu yolla Nazi Almanyas'nn iinde ayrlkl kkrtmak amalanmt. Bu, ngiliz istihbaratnn yrtt Himmler'in hkmeti ele geirme hevesinde olduunu yaymay amalayan fslt hare katnn bir parasyd. i bandan akn posta memurlar, her zarfn zerinde ki pulu incelemeye vakitleri olmadndan bu gibi zarflan olaan ekilde atlayp adreslerine gndereceklerdi. Ayn e kilde, ok daha megul olan sansr grevlileri de zarflarn

394

ERNEST

VOLKMAN

zerine bakmaya zahmet etmeyip zamanlarn ieriklerine ayracaklard (ki zarflarn ierii her zaman zararsz grnen i yazmalar ya da kiisel mektuplar olurdu.) Sonu en iyimser yorumla nemsemeye demezdi. lk olarak, Almanya'da sava dneminde pahal bir lks olan ya banc gazetelere abone olmak iin yeterli imkanlara sahip Al manlarn ou ya zengin iadamlar ya da morali bir propa ganda puluyla kolay kolay bozulmayacak Nazi Partisi yele riydi. kincisi, MI6 harekat Nazi Almanyas'nn gereklerini hesaba katmamt; her an her yerde bulunan Gestapo ve onun dev lke ii muhbir ebekesi her Alman' syledikleri, yazdklar, yaptklar -ve posta kutusundakiler konusunda son derece ihtiyatl olmaya itiyordu. Yabanc bir lkedeki adn daha nce hi duymadklar bir kiiden ya da irketten mektup alan Almanlarn byk ounluu ya bir yanllk olduunu ya da o mektubun provokasyon amal gnderildi ini dnd. Her iki durumda da etrafta kendilerini aibe altna sokabilecek deliller bulunmasndan korkarak bu tr mektuplar yaktlar. Ne tuhaftr ki Amerikan OSS ngilizlerin hatasndan hi ders almam gibi grnyordu. 1944'n balarnda daha da teferruatl bir harekat dzenlediler. Bu, sonunda Amerikal vergi mkelleflerine milyonlarca dolara mal olacak, binlerce insan megul edecek ve II. Dnya Sava'nn gidiat zerin de hi etkisi olmayacakt. OSS bnyesindeki, Almanlara kar kirli numaralar ta sarlamakla grevli verimli beyinlerden filizlenen harekatn temel fikri epey azimkard. MISIR GEVRE harekat ad ve rilen bu plann amac, mttefik propagandasnn youn bir ekilde Alman posta sistemine szp Hitler'e olan gveni sar sarak ve Almanya iinde bozgunculuk duygusu yaratarak Almanlarn cephe gerisindeki morallerini kertmekti.

395

CASUSLUK

Emir byk yerdendi ve onu yerine getirmek iin OSS MI6'nn propaganday mektup yoluyla yayma fikrini ald ve daha da gelitirdi. OSS'in plan, tarafsz lkelerden gnderi len be mektup yerine binlerce mektubu ok daha ksa bir yoldan rngalamakt. Mttefik uaklar sk sk Alman tren lerini vuruyorlard ve bu trenler artk sahte mektup uvalla r tayacakt. Posta vagonu olan bir treni vurduktan sonra uvallar enkaz evresine atlacakt. OSS'in de farknda oldu u zere, tren enkazlarndan posta uvallarn toplayp ba ka bir yoldan ulatrmak Alman posta servisinin her zaman yapt bir eydi. 1944'n balarndan itibaren OSS ajanlar posta memuru olarak alm Alman sava esirleri bulmak iin esir kampla rn taramaya balad. akn Alman memurlar kapsaml sor gulardan geirildiler ve ortalama esir artlarnn ok zerin deki yemekler ve ikiyle akllar elinip Alman posta tekila tnn alma eklinin ayrntlar zerine sohbet etmeye tevik edildiler. Dmann alt seviyedeki sivil hizmetlere byle id detli bir ilgi duymasndan heyecanlanan (ve bu ansn sr mesine istekli olan) eski posta memurlar, Almanya'da mek tuplarn nasl topland, onayland ve ulatrld konu sunda son derece konukandlar. Bu bilgileri edinen OSS, srlerce srgn edilmi Alman toplad ve yurttalarna mektuplar yazmalar iin grevlen dirdi. Srgndeki Almanlar, Nazi Almanyas iinden olaa nst riskle ve masrafla elde edilen telefon rehberlerinden rastgele insanlar seip bu yabanclara varl bile gerek ol mayan akrabalar hakknda aile dedikodularyla dolu mek tuplar yazyorlard. Mektuplarn hepsi, sansrden geirilme yen lke ii posta snfndayd.

396

ERNEST

VOLKMAN

Bir sahtecilik uzman ekibi bu mektuplar iin gerek pos ta pullarnn mkemmel taklitleriyle birlikte Alman moralini sarsmak iin tasarlanm bir miktar kastl kara mizah retti. En arpc kara mizah rnei Hitler'in bir portresini tayan deimez bir Alman resmiydi. OSS versiyonuysa portreyi Hitler'in kafatasnn bir blmn gsterecek ekilde dei tirmi ve altna Alman sokak azyla "Alman hkmetinin can cehenneme" anlamna gelen bir cmle eklemiti. Baka sahtekr gruplar da Almanya'nn normal posta krtasiyesi iin kulland kat tryle standart Alman pos ta uvallarnn tpatp ayns sahtelerini yapmak iin ura yordu. Bir sahtekar grubu ise binlerce "mektubun" onaylan mas iin Alman posta mhrlerinin bire bir kopyalarn ya pyordu. Bunlar olurken, OSS yazarlar da gnlerini Dietrich'in iltihap toplayan ayann iyilemekte olduunu, Helga Hala'nn hl o gerzekle dolatn ve bu arada hkme tin yemek taynlarn daha da azaltacak olmasnn ne kadar da kt olduunu (yazar, hkmetin st kademelerinden bir arkadann bu zc haberin kayna olduunu iddia edi yordu) anlattklar mektuplar yazmakla geiriyorlard. Binlerce insan bu harektn iindeydi ama btn abala rn bo olduu 1944 Austosu'nda OSS, Almanlar'n lke ii mektuplarda kullandklar damgalar deitirmi olduklarn rendiinde ortaya kt. Yeni damgalar kullanlarak zarf lanm mektuplar ayrld ve MISIR GEVRE harekat tekrar yaz tahtasnn bana dnd. Hali hazrda yazlm bulunan binlerce zarf atld ve bir yn yeni zarf hazrland. Bir dahaki ay hepsi gnderilmeye hazrken baka bir fe laket gerekleti: Sava dnemi sorunlar nedeniyle Alman posta tekilat tren enkazlarndan uvallar toplandnda sa dece i mektuplarnn ulatrlacan duyurdu. OSS bu kez

397

CASUSLUK

telefon rehberlerinden bulunmu tm gerek Alman irket leri olan gndericiler adna yeni bir zarf yn hazrlamak iin tekrar i bana dnd. Sonunda 1945 ubat'nda MISIR GEVRE harekat ba lamaya hazrd. Posta vagonu olan trenleri vuran saldr uak lar tarafndan sekiz ayr noktaya sahte posta uvallar brakl mt. OSS'in umutlarna gre, nerdeyse gerekleriyle ayn olan sahte uvallar alnp Almanya'nn drt bir yanndaki adreslere gnderilmek zere tekilerle birlikte yklenecekti. Baz zarflarn iinde kiisel mektuplara ek olarak OSS'in en nde gelen propaganda arac olan Das Neue Deutschland (Yeni Almanya) adndaki tek sayfalk gazete de vard. Bir za manlar Alman gazete ve dergilerinde alm Nazi kart srgn Almanlarn hazrlad gazete resmi Alman Nazi ga zetesinin mkemmel bir kara mizahyd; bir farkla: Gazete nin OSS versiyonu resmi gazetenin asla yaynlamad trde haberler yaynlyordu. Bunlar arasnda 1944'te Hitler'e kar giriilen darbe giriiminin ayrntlar, ou Alman fakirlik s nrnda yaarken st dzey SS subaylarnn srekli zengin lemesi ve Almanya'nn askeri konumu hakkndaki gerek ler vard. OSS byk bir umutla Almanlarn morallerinde bir sar snt bekledi. Ama yoktu. Sorun uydu ki OSS adresleri bul mak iin ehirlerin telefon rehberlerine bakmt ama savata 1945'e kadar ou Alman ehrinin yerle bir olduu gereini gz ard etmiti. 1945'te Almanya'daki hayatn gerekleri ne deniyle ulalmaz durumda olan bu ehirlerdeki neredeyse btn temel hizmetler, posta tekilat da dahil, neredeyse or tadan kalkmt ve OSS bunu fark edememiti. Asl sorun ise, mttefiklerin bombalar yznden pek ok Alman'n evini kaybetmi ve milyonlarcasnn akrabalaryla yayor olma-

398

ERNEST

VOLKMAN

siydi. Byle bir kargaada pek az insan adres deiiklii formlarn doldurmaya zaman bulabiliyordu. Enkaz haline gelmi bir adresle karlaan posta datclar, alcy bula mazlarsa mektubu atyorlard. Ancak ok daha ciddi bir sorun vard ve bu, Nazi Almanyas'nn kendi yapsyla ilgiliydi. Tpk MI6 gibi OSS de sra dan bir Alman'n hi i yapmad bir irketten mektup ald nda verecei tepkiyi hesaplayamamt. Bir Alman, zarfn iinde akrabalarla gerekle hi balants olmayan olaylardan bahseden kiisel bir mektup bulur. Tek varabilecei sonu ya mektubun yanllkla kendisine geldiidir ya da bir eylerin ciddi ekilde yanl olduudur. Eer zarfta bir de OSS basm propaganda gazetelerinden varsa bu alarm nedeniydi, by le yoldan karc bir kat parasnn elinde grlmesi bile sahibinin idam edilmesi iin yeterliydi. Ayn ekilde, zarfta OSS kara mizah rneklerinden biri varsa bu da kayglanmak iin geerli bir nedendi. Alclar sadece sadakatlerini lme amac tayan bu tr bir provokasyon iin kendilerinin sei lip seilmediini merak edebilirlerdi. Her durumda sonu neredeyse hep aynyd: Almanlar yoldan karc mektubun alcs olduklarn kimsenin gr memi olduunu umarak alelacele katlar yakyorlard. Bu nedenle MISIR GEVRE harekatnn etkisi okyanustaki bir kar tanesinden daha azd. Yine de baz beklenmedik istisnalar da vard. Kendileri ni bir ekilde MISIR GEVRE harekatnn mektuplarndan birinin alcs konumunda bulan ve Almanca OSS gazetesinin saylar gnderilen baz ateli Naziler birden ellerine bir si gorta poliesinin getiini fark ettiler. Nazi Almanyas'nn dalmasnn ardndan ellerinde gazeteleri sallayarak sadece buna sahip olmalarnn bile bandan beri Nazi kart olduk larn kantlad iddiasyla ortaya ktlar.

399

CASUSLUK

MISIR GEVRE harekat mektuplarnn teki alclarysa sonraki yllarda o katlar yaktklar gne lanet edecekler di. Pek az savatan salam kan pullar koleksiyoncular sa yesinde ok para ettiler, zellikle de zerinde sahte OSS pu luna sahip gerekten kullanlm zarflar epey alc buldu. Pul koleksiyoncusu uzmanlara gre savatan sadece iki tane zarf salam kurtuldu ve onlar u anda servet deerindeler. MISIR GEVRE harekatnn ortaya k pul koleksi yoncular sayesinde oldu. Haris bir pul koleksiyoncusu olan Bakan Roosevelt'in lmnn ardndan nl koleksiyonu sata karld. Dev koleksiyona deer bimesi iin tutulan uzmanlar Alman pullarnn Hitler"in kafatasnn bir blm n gsteren garip grnl kara mizahlarn ve Heinrich Himmler'i Hitler'in yerinde gsteren bakalarn grnce a knla uradlar. Sadece ayrntl incelemenin sahte oldukla rn ortaya karabildii, sava dnemi Alman pullarnn uz manca yaplm sahteleriyle de karlatlar. Bu sahte pullarn en iyi cins hakketme ara gerelerini, gereinin ayns olsun diye gayretle hazrlanm kat ve asl bask yntemlerini ay nen tekrarlayan retim srelerini kullanan kiiler tarafndan yapldklar akt. Baka bir deyile, yalnzca bir hkmetin byle pahal ve uzman teknikler kullanan bir almay yrtebilecei orta dayd. Ancak Amerikan yasalarna gre sahtekarlk ok ar bir su olduundan bir Amerikan hkmetinin byle bir su la ilgili olabilecei akl d grnyordu. Dahas sebep ne olabilirdi ki? Sahtekarlar bir dolarlk banknotlar yapmak iin sahte para yapmak gibi byk bir yasal riske girmezler. Ayn mantkla, bir sahtekar, bunca zaman, abay ve paray sra dan posta pullar yapmak iin harcamaz. Sava dnemi Almanyas'nda lke ii postada kullanlan pullar Amerikan pa-

400

ERNEST

VOLKMAN

rasyla iki cent civar bir ey tutuyordu; bunun sahtekarla deecek bir mebla olmad ok aktr. Uzmanlar, cevabn baka yerde aranmas gerektiine inanyorlard. Biraz zamanlarn ald ama sonunda Roosevelt'in katlarnn arasnda kendisiyle OSS'in ba General William Danovan arasndaki yazmay buldular. Bir noktada, -Ro osevelt'in pul merakn bilen- Danovan MISIR GEVRE ha rekat iin retilen baz sahte OSS pullarn ve propaganda iin kara mizah rneklerini ona gndermiti. Baka bir yazmaysa harekatn amacn bildiriyordu. OSS, harekatlarnn Roosevelt'in koleksiyonunun sat s rasnda ortaya kmasndan pek de mutlu deildi; o srada ku rum yaam mcadelesi veriyordu. Bakan Truman OSS'in ok fazla alan olduunu, ok para harcadn ve en iyimser de erlendirmeyle, lekeli bir gemiinin olduunu dnyordu ve ondan bylenmi gibi bir hali de yoktu. Sava sonras ida resinde lkenin byle masrafl kurumlara ayracak paras ol mad bahanesiyle tekilat datmak istiyordu. Bu noktada, MISIR GEVRE harektnn kamuya szmas OSS'e pek yar dmc olmad. Gazetelerdeki yazlar harekt hakknda sadece nemsiz ayrntlar ieriyordu; ama bu kadar bile onun kt ta sarlandnn, belli bir ama olmakszn ok fazla para harcad nn ve resm hedefi olan Alman moralini sarsmak adna ok az ey yapabildiinin anlalmas iin yeterliydi. MISIR GEVRE harektnn hikayesinin tmnn aa kmas iin yllar sonra gizli OSS kaytlarnn incelenmesi gerekecekti. Ama o ayrntlar bile Truman (ve tekilerin) ba langtaki kararn deitirmedi; harekt tam anlamyla bir ahmaklk rneiydi. Truman'n da dedii gibi, "Oralarda dnen birileri yok muydu? www.eskikitaplarim.com

SON