Druk nr 1865

Warszawa, 31 marca 2009 r.

SEJM
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
VI kadencja
Rzecznik Praw Obywatelskich
RPO-R-071-10/09

Pan
Bronis!aw Komorowski
Marsza!ek Sejmu
Rzeczypospolitej Polskiej

Wielce Szanowny Panie Marsza!ku

Wykonuj"c obowi"zek wynikaj"cy z artyku!u 212 Konstytucji

Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku, przedk!adam

- „Informacj! o dzia"alno#ci Rzecznika

Praw Obywatelskich w roku 2008 oraz o
stanie przestrzegania wolno#ci i praw
cz"owieka i obywatela.”

#"cz$ wyrazu szacunku

(-) Janusz Kochanowski

 INFORMACJA
o dzia"alno#ci Rzecznika Praw Obywatelskich
w roku 2008
oraz o stanie przestrzegania wolno#ci i praw cz"owieka
i obywatela

Informacja stanowi wykonanie art. 212 Konstytucji

Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U.
Nr 97, poz. 483 z pó%n. zm.), który przewiduje, &e
Rzecznik corocznie informuje Sejm i Senat o swojej
dzia!alno'ci oraz o stanie przestrzegania wolno'ci i praw
cz!owieka i obywatela i art. 19 ust. 2 ustawy z dnia 15
lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (Dz.U. z
2001 r. Nr 14, poz. 147 i z 2007 r. Nr 25, poz. 162),
ustanawiaj"cego obowi"zek podania Informacji Rzecznika
do wiadomo'ci publicznej.
 Spis tre#ci

Wprowadzenie .................................................................................................... 8

Rozdzia! I Rzecznik Praw Obywatelskich jako organ wskazany przez

Rzeczypospolit" Polsk" do monitorowania realizacji obowi"zków
wynikaj"cych z prawa mi$dzynarodowego; wykonywanie przez
Rzecznika Praw Obywatelskich zada( Krajowego Mechanizmu
Prewencji .................................................................................................... 22

Rozdzia! II Dzia!alno') Rzecznika Praw Obywatelskich na forum

mi$dzynarodowym w roku 2008 .................................................................. 26
A. Aktywno') Rzecznika na forum mi$dzynarodowym............................... 26
B. Promocja praw cz!owieka na 'wiecie ..................................................... 29
C. Aspekty mi$dzynarodowe w dzia!alno'ci Rzecznika .............................. 30

Rozdzia! III Dzia!ania podejmowane dla ochrony konkretnych praw i

wolno'ci ..................................................................................................... 40

1. Prawo do dobrej legislacji ........................................................................... 40

2. Prawo do s"dowej ochrony wolno'ci i praw jednostki ................................. 48

A. S"downictwo i prokuratura .................................................................... 48
B. Zagadnienia zwi"zane z prowadzeniem post$powa( przygotowawczych 58
C. Brak lub ograniczenie drogi s"dowej ..................................................... 67
D. Prawo do rzetelnego procesu s"dowego ................................................. 71
E. Prawo do skutecznego 'rodka odwo!awczego ........................................ 81
F. Koszty post$powania............................................................................. 87
G. Bezp!atne poradnictwo prawne .............................................................. 90
H. Przewlek!o') post$powa( ...................................................................... 92
I. Represje ze strony organów pa(stwa w latach 1944-1989 .................... 101

3. Wolno') osobista ...................................................................................... 107

4. Bezpiecze(stwo obywateli. Uprawnienia Policji i innych s!u&b

mundurowych. .......................................................................................... 113

5. Ochrona praw ofiar przest$pstw ................................................................ 129

6. Wybrane konstytucyjne prawa i wolno'ci obywateli .................................. 151

 -4-

A. Wolno') s!owa i prawo do informacji .................................................. 151

B. Wolno') zgromadze( .......................................................................... 157
C. Przeciwdzia!anie dyskryminacji .......................................................... 158
D. Szkolnictwo wy&sze ............................................................................ 164
E. Prawo dost$pu do dóbr kultury ............................................................ 166
F. Prawo do prywatno'ci i ochrona danych osobowych ............................ 167
G. Lustracja ............................................................................................. 169
H. Organizacje spo!eczne i stowarzyszenia............................................... 172
I. Prawa wyborcze .................................................................................. 173

7. Rozbie&no'ci w stosowaniu prawa............................................................. 174

8. Przestrzeganie praw obywateli przez administracj$ lokaln" ....................... 180

9. Zagadnienia z zakresu prawa pracy ........................................................... 193

A. Bezrobocie .......................................................................................... 193
B. Urlopy pracownicze ............................................................................ 198
C. Wynagrodzenie za prac$ i inne 'wiadczenia zwi"zane z prac" ............. 199
D. Bezpiecze(stwo pracy ......................................................................... 204
E. Choroby zawodowe ............................................................................. 207
F. Obowi"zki pracodawcy i pracownika................................................... 209
G. Rozwi"zanie umowy o prac$. Wyga'ni$cie stosunku pracy .................. 212
H. Urz$dnicy pa(stwowi i pracownicy samorz"dowi ................................ 216
I. Nauczyciele i pracownicy nauki .......................................................... 219
J. Zatrudnianie cudzoziemców ................................................................ 221

10. Egzaminy zawodowe i prawo wykonywania zawodu ................................. 223

11. Polacy za granic" ...................................................................................... 244

12. Prawo do zabezpieczenia spo!ecznego ....................................................... 251

A. Prawo do emerytury lub renty oraz zasady ustalania prawa do tych
'wiadcze( oraz ich wysoko'ci ............................................................. 251
B. Zasady podlegania ubezpieczeniom spo!ecznym .................................. 259
C. *wiadczenia pieni$&ne z ubezpieczenia spo!ecznego w razie choroby i
macierzy(stwa, pomoc spo!eczna ........................................................ 268
D. Zaopatrzenie inwalidów wojennych, kombatantów i osób
represjonowanych. *wiadczenia deportacyjne...................................... 271

13. Ochrona zdrowia ....................................................................................... 275

 -5-

A. Prawo do &ycia .................................................................................... 275

B. System ochrony zdrowia...................................................................... 281
C. Ochrona praw pacjentów ..................................................................... 291

14. Ochrona praw dziecka ............................................................................... 322

A. W kierunku strategii na rzecz ochrony praw dziecka w Polsce ............. 322
B. Uwaga! Nasze dzieci w niebezpiecze(stwie ......................................... 325
C. Prawo dziecka do &ycia, ochrony zdrowia i ochrony przed przemoc" ... 331
D. Wspó!praca instytucji Rzecznika Praw Obywatelskich i Rzecznika Praw
Dziecka ............................................................................................... 338

15. Ochrona praw rodziny ............................................................................... 341

A. Rodziny zast$pcze ............................................................................... 341
B. Alimenty ............................................................................................. 345
C. Placówki opieku(czo-wychowawcze ................................................... 345

16. Ochrona praw osób niepe!nosprawnych ..................................................... 352

17. Prawo do nauki ......................................................................................... 364

18. Ochrona 'rodowiska.................................................................................. 370

19. Przestrzeganie praw obywateli w sprawach mieszkaniowych ..................... 375

A. Ochrona praw lokatorów ..................................................................... 375
B. Prawa w!a'cicieli lokali i budynków mieszkalnych .............................. 379
C. Prawa mieszkaniowe funkcjonariuszy s!u&b mundurowych .................. 383
D. Prawa cz!onków spó!dzielni mieszkaniowych ...................................... 386
E. Sprzeda& lokali mieszkalnych .............................................................. 402
F. Sprawy dostaw energii ........................................................................ 405

20. Gospodarka nieruchomo'ciami, ochrona praw maj"tkowych...................... 409

A. Gospodarka nieruchomo'ciami ............................................................ 409
B. Ochrona praw maj"tkowych ................................................................ 412
C. Prawo budowlane ................................................................................ 427
D. Reprywatyzacja i prywatyzacja ........................................................... 432
E. Dzia!alno') rolnicza ............................................................................ 436
F. Prawo wodne....................................................................................... 439

21. Egzekucja 'wiadcze(. ............................................................................... 441

 -6-

22. Ochrona konsumentów .............................................................................. 445

A. Us!ugi bankowe................................................................................... 445
B. Produkty niebezpieczne ....................................................................... 452
C. Ubezpieczenia ..................................................................................... 455

23. Problematyka danin publicznych ............................................................... 457

A. Problematyka danin publicznych ......................................................... 457
B. Papiery warto'ciowe ........................................................................... 469

24. Ruch drogowy........................................................................................... 473

25. Wykonywanie kar i 'rodków karnych. Zapobieganie demoralizacji i

przest$pczo'ci nieletnich........................................................................... 479
A. Wykonywanie kar i 'rodków karnych .................................................. 479
B. Zapobieganie demoralizacji i przest$pczo'ci nieletnich ....................... 500

26. Ochrona praw &o!nierzy i funkcjonariuszy s!u&b publicznych .................... 505

A. Ochrona praw &o!nierzy ...................................................................... 505
B. Ochrona praw funkcjonariuszy s!u&b publicznych................................ 517

27. Ochrona praw cudzoziemców oraz mniejszo'ci narodowych i

etnicznych ................................................................................................ 541
A. Cudzoziemcy....................................................................................... 541
B. Mniejszo'ci narodowe i etniczne ......................................................... 554

28. Informacja o dzia!aniach Rzecznika Praw Obywatelskich przeciw

ubóstwu .................................................................................................... 561

Rozdzia! IV Zespo!y eksperckie..................................................................... 567

Rozdzia! V Dzia!alno') Pe!nomocników Terenowych RPO ............................ 581

Rozdzia! VI Ogólna ocena stanu przestrzegania praw cz!owieka w Polsce;

wnioski z dzia!alno'ci Rzecznika Praw Obywatelskich.............................. 589
A. Stanowienie prawa .............................................................................. 589
B. Brzmienie prawa ................................................................................. 593
C. Wykonywanie wyroków Trybuna!u Konstytucyjnego........................... 597
D. Niekompletno') prawa ........................................................................ 597
E. Stosowanie prawa. Wyk!adnia prawa ................................................... 602
F. Kontrola przestrzegania prawa i wymiar sprawiedliwo'ci .................... 603
 -7-

Za!"czniki:................................................................................................ 614
Za!. Nr 1 - Dane informacyjno-statystyczne .............................................. 614
Za!. Nr 2 - Wyst"pienia o charakterze ogólnym (systemowym) – art. 16 ust.
1 i 2 pkt 1 ustawy o RPO ..................................................................... 626
A. Wyst"pienia o charakterze generalnym ........................................... 626
B. Wnioski o podj$cie inicjatywy prawodawczej ................................. 648
Za!. Nr 3 - Wnioski do Trybuna!u Konstytucyjnego – art. 16 ust. 2 pkt 2
ustawy o RPO ..................................................................................... 670
Za!. Nr 4 - Zg!oszenie udzia!u w post$powaniu przed Trybuna!em
Konstytucyjnym w sprawach skarg konstytucyjnych – art. 51 ust. 2
ustawy o Trybunale Konstytucyjnym oraz art. 16 ust. 2 pkt 3 ustawy o
RPO .................................................................................................... 673
Za!. Nr 5 - Wnioski do Naczelnego S"du Administracyjnego o wyk!adni$
przepisów............................................................................................ 676
Wnioski do S"du Najwy&szego o odpowied% na pytanie prawne .......... 676
Za!. Nr 6 - Kasacje w sprawach karnych.................................................... 678
Za!. Nr 7 - Skargi do Wojewódzkich S"dów Administracyjnych ................ 680
Za!. Nr 8 - Skargi kasacyjne do Naczelnego S"du Administracyjnego........ 682
Za!. Nr 9 - Przyst"pienie do post$powania s"dowego ................................ 683
Za!. Nr 10 - Wyst"pienia legislacyjne........................................................ 685
Za!. Nr 11 - Opinie i stanowiska................................................................ 686
Za!. Nr 12 - Pozosta!e wyst"pienia ............................................................ 687
Za!. Nr 13 - Wizyty Rzecznika Praw Obywatelskich w terenie .................. 689
 -8-

Wprowadzenie

Rzecznik Praw Obywatelskich jest konstytucyjnym organem kontroli

i ochrony prawa. Przedmiotem prawnej ochrony udzielanej przez Rzecznika
jest ochrona wolno'ci i praw cz!owieka i obywatela wynikaj"cych z
Konstytucji oraz innych aktów normatywnych. Obejmuje ona wszystkie
podmioty – obywateli polskich, cudzoziemców i bezpa(stwowców, a tak&e
osoby prawne i jednostki organizacyjne nie maj"ce tej osobowo'ci.
Rzecznik w swojej dzia!alno'ci poddaje kontroli legalno') dzia!ania
organów, organizacji i instytucji obowi"zanych do przestrzegania i realizacji
praw i wolno'ci cz!owieka i obywatela, a tak&e przestrzeganie zasad
wspó!&ycia i sprawiedliwo'ci spo!ecznej. Konstytucyjnym obowi"zkiem
Rzecznika jest ocena stanu przestrzegania tych wolno'ci i praw.
Do 'rodków oddzia!ywania Rzecznika nale&":
- 'rodki postulatywne (wnioski w sprawach o charakterze ogólnym jak
i w sprawach indywidualnych),
- 'rodki dla zapewnienia zgodno'ci z prawem potencjalnych rozstrzygni$)
organów w!a'ciwych do za!atwienia danej kategorii spraw (wnioski o
podj$cie inicjatywy ustawodawczej, przyst"pienie do post$powa(
s"dowych, administracyjnych i w sprawach skarg konstytucyjnych),
- 'rodki zaskar&enia okre'lonych aktów i czynno'ci,
- 'rodki dla ujednolicenia prawid!owego stosowania prawa (wnioski o
wyk!adni$ przepisów prawa do S"du Najwy&szego i Naczelnego S"du
Administracyjnego),
- 'rodki restrykcyjne, maj"ce na celu poci"gni$cie do odpowiedzialno'ci
winnych !amania wolno'ci i praw cz!owieka i obywatela.
W misj$ Rzecznika Praw Obywatelskich obecnej V kadencji wpisuj" si$
inicjatywy o fundamentalnym znaczeniu dla jej realizacji:
- szerokie promowanie praw cz!owieka i zwi$kszanie aktywno'ci
krajowych mechanizmów tych praw – zarówno poprzez inicjowanie
rozwi"za( systemowych, jak i pe!nienie funkcji takich mechanizmów w
 -9-

zakresie przeciwdzia!ania torturom, nieludzkiemu i poni&aj"cemu

traktowaniu, zakazu dyskryminacji czy prawa do równego traktowania,
- aktywne wspieranie rozwoju poradnictwa prawnego i obywatelskiego
i podnoszenie 'wiadomo'ci prawnej spo!ecze(stwa,
- wspieranie idei spo!ecze(stwa obywatelskiego i skutecznych metod
przeciwdzia!ania wykluczeniu spo!ecznemu, ubóstwu, bezrobociu
i dyskryminacji osób dotkni$tych niepe!nosprawno'ci" oraz aktywizacji
ludzi starszych,
- inicjowanie dzia!a( na rzecz poprawy standardów etycznych zawodów
prawniczych poprzez przygotowanie projektów rozwi"za( prawnych dot.
odpowiedzialno'ci dyscyplinarnej czy Kodeksu etycznego prawnika,
- przeprowadzenie diagnozy przewlek!o'ci post$powa( s"dowych i
opracowanie raportu z wnioskami dot. koniecznych zmian w organizacji
systemu s"downictwa,
- sta!e monitorowanie procesu stanowienie prawa, którego efektem jest
m.in. rzecznikowski projekt ustawy o Radzie Stanu, której przyj$cie
b$dzie gwarancj" poprawy stanu legislacji w Polsce,
- aktywny udzia! w dzia!aniach na rzecz prawa do „dobrej administracji”
poprzez upublicznienie rzecznikowskiego projektu ustawy „przepisy ogólne
prawa administracyjnego”, wniosek o podj$cie inicjatywy ustawodawczej
zosta! skierowany przez Rzecznika do uprawnionych podmiotów,
- ocena stanu przestrzegania praw Polaków pracuj"cych poza granicami
kraju, dokonana po zbadaniu i analizie zarzutów dotycz"cych ich
wyzysku – obszerny raport w tej sprawie wybitnego znawcy tematu w
Wielkiej Brytanii, prof. J.R.Carby-Hall'a b$dzie w kolejnych latach
aktualizowany,

Rok 2008, trzeci rok V kadencji Rzecznika Praw Obywatelskich,

obfitowa! w wa&ne wydarzenia, zwi"zane z ide" i misj" rzecznikowsk":
Jubileusz XX-lecie urz$du Rzecznika w Polsce, 60. rocznica uchwalenia
Powszechnej Deklaracji Praw Cz!owieka, przyj$cie przez Rzecznika
funkcji Krajowego Mechanizmu Prewencji a tak&e przyj$cie przez
pa(stwa Unii Europejskiej programu Wschodniego Partnerstwa w ramach
 - 10 -

Europejskiej Polityki S"siedztwa, w którym polskiemu Rzecznikowi

wyznaczono rol$ organizatora eksperckich szkole( dla instytucji ochrony
praw cz!owieka w 6 pa(stwach le&"cych na wschód od Unii Europejskiej.

* * *

W roku 2008 wp!yw listów w sprawach indywidualnych wyniós!

61522, w tym 27872 nowe sprawy i by! o ponad 7% wy&szy od wp!ywów
w roku 2007.
Przyj$tych zosta!o 6 993 interesantów, udzielono 23117 porad
telefonicznych.
Rozpatrzono 35043 nowe sprawy, z których podj$to do prowadzenia
13567 spraw (39%). W stosunku do roku 2007 nast"pi! znaczny wzrost
spraw pozytywnie zako(czonych o 571 spraw, co 'wiadczy o zwi$kszonej
o 24,2% skuteczno'ci dzia!a( Rzecznika.
W zakresie wyst"pie( problemowych o charakterze systemowym
oraz szczególnych 'rodków zaskar&enia Rzecznik wniós! w omawianym
okresie m.in.:
- wyst"pie( problemowych - 646 (2007 – 405)
- w tym o podj$cie inicjatywy prawodawczej - 300 (2007 – 178)
- wniosków do Trybuna!u Konstytucyjnego
o stwierdzenie niezgodno'ci przepisów prawa
- z Konstytucj" - 18
- o przyst"pienie do skargi konstytucyjnej - 19
- kasacji do S"du Najwy&szego - 46
- skarg do Wojewódzkich S"dów Administracyjnych - 11
- przyst"pi! do post$powania s"dowego i admin. - 19
- pyta( prawnych do S"du Najwy&szego - 7
Wzrost liczby wyst"pie( o charakterze systemowym o 60%, utrzymuj"ca
si$ du&a liczba spraw indywidualnych podj$tych do prowadzenia, ich co raz
wy&szy stopie( z!o&ono'ci, wymagaj"cy indywidualnego badania wskazuje na
stale utrzymuj"cy si$ wysoki poziom aktywno'ci Rzecznika.
Przejawia si$ ona równie& w podejmowaniu spraw z inicjatywy
w!asnej Rzecznika – na podstawie publikacji prasowych, telewizyjnych
programów informacyjnych, publicystycznych i interwencyjnych oraz
 - 11 -

innych przekazów medialnych. Miesi$cznie jest badanych ok. 85 takich

spraw (w 2007 r. – ok. 40).
Istot" dzia!a( Rzecznika V kadencji jest inicjowanie zmian
systemowych, takich jak reforma systemu stanowienia prawa,
usprawnienie dzia!a( administracji, reforma wymiaru sprawiedliwo'ci,
reforma systemu ochrony zdrowia, dzia!ania na rzecz Polaków
migruj"cych zarobkowo.
Przyj$ta przez Rzecznika koncepcja dzia!ania ma charakter autorski.
Jej istot" jest podejmowanie spraw z inicjatywy w!asnej Rzecznika –
spraw problemowych, o du&ym spo!ecznym znaczeniu, wskazuj"cych na
bezwzgl$dn" konieczno') wprowadzenia mechanizmów naprawczych.
W roku 2008 Rzecznik podj"! samodzielnie i zbada! 1007 spraw,
których %ród!em by!y m.in. publikacje medialne, raporty organizacji
mi$dzynarodowych o przestrzeganiu przez w!adze publiczne praw i
wolno'ci jednostki, do'wiadczenia organizacji pozarz"dowych, a tak&e
w!asne analizy prawne obowi"zuj"cych przepisów i praktyki ich
stosowania
W Biurze RPO, z pomoc" o'rodków naukowych, prowadzone s"
badania i opracowywane raporty zawieraj"ce uogólnione wnioski. Wyniki
prac badawczych wykorzystywane s" do dzia!a( na rzecz poprawy stanu
przestrzegania wolno'ci i praw cz!owieka i obywatela.
Badania sonda&owe, analizy przepisów i danych statystycznych
stanowi"ce materia! do raportów wykraczaj" poza ramy bie&"cej
dzia!alno'ci urz$du.
W roku 2008 dorobek Rzecznika wzbogaci!y publikacje trzech
wa&nych raportów Rzecznika Praw Obywatelskich o przebiegu i wynikach
programów badawczych.
Pierwszy z nich dotyczy! sytuacji migrantów ekonomicznych z
Polski i innych krajów A8 w pa(stwach Unii Europejskiej, przygotowany
dla Rzecznika przez prof. J. R. Carby – Hall’a, Dyrektora
Mi$dzynarodowego Centrum Bada( Prawnych Uniwersytetu w Hull.
Dzia!ania Rzecznika zwi"zane z emigracj" zarobkow" i prawami
osób podejmuj"cych prac$ za granic" datuj" si$ od pierwszych dni
urz$dowania, kiedy to zosta!y zlecone przez Rzecznika badania,
zaprezentowane w raporcie. Powodem tego by!y niepokoj"ce doniesienia,
 - 12 -

pojawiaj"ce si$ w raportach otrzymywanych przez Rzecznika z wielu

wiarygodnych %róde!, dotycz"ce wyzysku migrantów ekonomicznych z
krajów A8 w pa(stwach UE przez agencje zatrudnienia i pracodawców.
Inicjatywy Rzecznika przynios!y ju& wymierne korzy'ci w aspekcie
u!atwienia dost$pu do opieki konsularnej i pomocy prawnej oraz rozwi"za(
podatkowych.
We wrze'niu 2008 r. odby!a si$ promocja raportu w Brukseli i w
Warszawie. Inicjatywa Rzecznika spotka!a si$ z bardzo du&ym uznaniem i
zainteresowaniem.
Dwa kolejne programy polega!y na badaniu sposobu wykonywania
'rodków probacji i readaptacji skazanych oraz sposobu realizowania przez
organy samorz"du terytorialnego obywatelskiego prawa do „dobrej
administracji”.
Raport „Wykonywanie 'rodków probacji i readaptacji skazanych w
Polsce” jest zbiorem o'miu opracowa( tematycznych, których celem by!o
wykazanie, jak przestrzegane s" prawa osób poddanych tym 'rodkom, jak
wykonywane s" zadania przez s!u&b$ kuratorów s"dowych dla doros!ych, a
tak&e znaczenie 'rodków probacji jako alternatywy dla kary pozbawienia
wolno'ci. Autorami raportu s" pracownicy Zespo!u Prawa Karnego
Wykonawczego w Biurze Rzecznika.
Raport „Realizacja prawa do dobrej administracji” przygotowany w
Zespole Administracji Publicznej w Biurze Rzecznika, by! wynikiem ponad
rocznej pracy grup badawczych sk!adaj"cych si$ z pracowników Biura,
którzy zwizytowali 115 jednostek administracji samorz"dowej pod k"tem
standardów stanowienia prawa miejscowego, za!atwiania spraw w trybie
dzia!a( w!adczych oraz przejrzysto'ci organizacyjnej i dost$pu do informacji
publicznej.
W tej ostatniej publikacji najwa&niejszym materia!em jest projekt
ustawy „Przepisy ogólne prawa administracyjnego”, opracowany przez
rzecznikowski zespó! ekspercki pod kierunkiem prof. Dariusza Kijowskiego.
W marcu 2008 r. w Biurze RPO odby!o si$ specjalne seminarium z udzia!em
przedstawicieli doktryny prawa administracyjnego oraz s$dziów s"dów
administracyjnych, po'wi$cone prezentacji projektu.
 - 13 -

W roku 2008 realizowany by! kolejny program badawczy p.n.

„Diagnoza przewlek!o'ci post$powa( s"dowych w Polsce”. Wpisuje si$ on w
inicjowan" przez Rzecznika gruntown" reform$ wymiaru sprawiedliwo'ci.
W kontek'cie ochrony praw podmiotowych szczególnej uwagi
wymaga problematyka przewlek!o'ci post$powa( s"dowych oraz
stosowanie tymczasowego aresztowania. Kwestie te maj" istotne
znaczenie nie tylko na szczeblu krajowym. Spo'ród 47 pa(stw
europejskich, które podlegaj" jurysdykcji Europejskiego Trybuna!u Praw
Cz!owieka, pod wzgl$dem liczby skarg Polska jest na 6 miejscu. W'ród
wnoszonych przez Polaków spraw dominuj" te dotycz"ce przewlek!o'ci
post$powania i zbyt d!ugiego tymczasowego aresztowania. Skarg
dotycz"cych przewlek!o'ci post$powania jest wprawdzie mniej ni& jeszcze
cztery lata temu. Dzieje si$ tak dzi$ki wprowadzeniu do ustawodawstwa
skargi na przewlek!o') post$powania. Nadal jednak nie jest to droga w
pe!ni skuteczna z uwagi na niech$) polskiego s"downictwa do uznawania,
&e zasz!a przewlek!o') post$powania, a tym samym do zas"dzania
zado')uczynienia pieni$&nego.
Na tle orzecznictwa ETPCz Rzecznik Praw Obywatelskich
przedstawi! w wyst"pieniu z ko(ca kwietnia 2008 r. do Ministra
Sprawiedliwo'ci szereg postulatów podj$cia odpowiednich 'rodków w
celu przeciwdzia!ania przewlek!o'ci post$powa( s"dowych (RPO–
582023-II/08) 1.

Kolejnym wyrazem d"&e( systemowych Rzecznika s" intensywne

prace nad opracowaniem reformy systemu ochrony zdrowia. Obecny obraz
gwarantowanego konstytucyjnie prawa do ochrony zdrowia wywo!uje
g!$bokie zaniepokojenie Rzecznika. Zwraca uwag$ konieczno')
rzeczywistej a nie tylko pozornej realizacji konstytucyjnego prawa
obywateli do publicznej s!u&by zdrowia, problem nieprzestrzegania praw
pacjenta w publicznych szpitalach, konieczno') zapewnienia szczególnej

1 Szeroko rozumianej przewlek!o'ci post$powania dotyczy!y m.in. wyst"pienia: RPO-

580613-III/08 – przewlek!o') post$powania w sprawach z zakresu prawa pracy i
ubezpiecze( spo!ecznych; RPO-462591-IV/04-nieterminowe za!atwianie spraw w s"dach
wieczysto ksi$gowych; RPO-587050-V/08- zawieszenie przez s"d post$powania w
sytuacji, gdy w innej sprawie tego samego rodzaju zosta!a wniesiona skarga kasacyjna do
NSA.
 - 14 -

opieki zdrowotnej dzieci, kobiet ci$&arnych, osób niepe!nosprawnych i

osób w podesz!ym wieku – o tym stanowi obszerny rozdzia! niniejszej
informacji, po'wiecony tej problematyce. Wnioski i postulaty zmian
zosta!y przedstawione w rozdziale, dotycz"cym stanu przestrzegania
wolno'ci i praw cz!owieka i obywatela.

Dzia!ania Rzecznika, s!u&"ce szeroko rozumianej ochronie praw

jednostki, maj" odzwierciedlenie nie tylko w rozpatrywaniu spraw i
podejmowaniu kroków w celu ich realizacji we wspó!pracy z
odpowiednimi organami, ale równie& w licznych debatach publicznych,
konferencjach naukowych, patronatach, dzia!alno'ci wydawniczej,
wyst"pieniach medialnych, wywiadach prasowych, seminariach i
wyk!adach o charakterze edukacyjnym.
W roku 2008 do najwa&niejszych inicjatyw popularyzuj"cych rol$
Rzecznika w ochronie praw i wolno'ci nale&a!y:
- Organizacja Dnia Otwartego z Rzecznikiem Praw Obywatelskich,
którego celem by!o zapoznanie obywateli z misj", histori" i zadaniami
dzia!ania urz$du RPO. Spotkania w Warszawie, Gda(sku, Katowicach
i Wroc!awiu by!y okazj" do udzielania porad i przyjmowania skarg.
- Uroczysta Konferencja naukowa z okazji XX rocznicy funkcjonowania
polskiego Ombudsmana, która odby!a si$ na Zamku Królewskim w
Warszawie – w dniu 15 maja 2008 r.
Wzi$li w niej udzia! przedstawiciele najwy&szych w!adz
pa(stwowych, reprezentanci organów Unii Europejskiej, ombudsmani
z kilkudziesi$ciu pa(stw, przedstawiciele krajowych i zagranicznych
gremiów naukowych, organizacji obywatelskich oraz 'rodków
masowego przekazu.
Uroczysto'ci jubileuszowe by!y okazj" do podsumowania 20 lat
dzia!alno'ci polskiego Rzecznika, ukazania, jak szeroko a zarazem
intensywnie Polska kszta!tuje i jednocze'nie odwo!uje si$ do
wspólnego europejskiego dziedzictwa praw cz!owieka i obywatela. W
ramach sesji naukowej p.n. „Wolno'), prawda, sprawiedliwo')”, z
referatami wyst"pili: prof. Alain Besançon z Akademii Nauk
Spo!ecznych i Politycznych w Pary&u, dr Joachim Gauck (by!y Prezes
Urz$du do spraw Akt S!u&by Bezpiecze(stwa b. NRD) oraz dr Janusz
 - 15 -

Kochanowski, Rzecznik Praw Obywatelskich. W drugiej sesji

naukowej, zatytu!owanej „Model i funkcja Rzecznika Praw
Obywatelskich – przesz!o'), tera%niejszo'), przysz!o')”, g!os zabrali:
Ullrich Galle (Przewodnicz"cy Europejskiego Instytutu Ombudsmana),
Mats Melin (Ombudsman Parlamentarny Szwecji), prof. Hans
Gammeltoft-Hansen (Ombudsman Parlamentarny Danii) oraz Nina
Karpaczowa (Ombudsman Parlamentarny Ukrainy). Obie sesje by!y
okazj" do podsumowa( i refleksji dotycz"cych aksjologicznych
fundamentów pa(stw wspó!czesnych oraz XX-letniej praktyki
funkcjonowania urz$du. Symbolicznym wyrazem refleksji, &e wci"& s"
pa(stwa, dla których przestrzeganie praw cz!owieka i obywatela jest
wyzwaniem, by! apel uczestników uroczysto'ci na Zamku Królewskim
do w!adz chi(skich w sprawie obrony praw cz!owieka w Tybecie.
Podczas Konferencji zosta!a zaprezentowana Ksi$ga Jubileuszowa
XX–lecia instytucji Rzecznika Praw Obywatelskich, po'wi$cona
problematyce praw cz!owieka i ich ewolucji, zawieraj"ca zbiór
wszystkich najwa&niejszych aktów normatywnych o prawach
cz!owieka, stanowi"cych fundament wolno'ci i praw cz!owieka na
'wiecie. Ksi$ga sk!ada si$ z czterech tomów, pierwszy sk!ada si$ z
pomników prawa w historii, poczynaj"c od edyktu Cesarza Karakali z
212 r. a ko(cz"c na Karcie Narodów Zjednoczonych, tom II zawiera
aktualny wybór dokumentów prawa mi$dzynarodowego, odnosz"cych
si$ do praw cz!owieka. Tom III to antologia tekstów, dotycz"cych
praw cz!owieka (od Moj&esza do Benedykta XVI). Uwie(czeniem
czterotomowego dzie!a jest tom ostatni, dokumentuj"cy
dwudziestoletni" dzia!alno') Urz$du.
Wydawnictwo jest pioniersk" publikacj", s!u&"c" upowszechnianiu i
rozwojowi wiedzy o prawach cz!owieka i obywatela.
- Mi$dzynarodowa Sesja z okazji 60. rocznicy uchwalenia Powszechnej
Deklaracji Praw Cz!owieka, zorganizowana w O'wi$cimiu, w dniu 4
grudnia 2008 r., w ramach corocznych obchodów Dnia Praw
Cz!owieka. Sesja odby!a si$ pod honorowym patronatem Prezydenta
Rzeczypospolitej Polskiej oraz Przewodnicz"cego Komisji
Europejskiej. Wspó!organizatorami byli: Ombudsman Izraela,
Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Ministerstwo Kultury i
 - 16 -

Dziedzictwa Narodowego oraz Pa(stwowe Muzeum Auschwitz -

Birkenau. W uroczysto'ci wzi$!o udzia! 20. ombudsmanów z ró&nych
krajów 'wiata. Dyskusji o prawach i wolno'ciach jednostki, o post$pie
w zakresie ich przestrzegania towarzyszy!a podnios!a atmosfera
miejsca, którego wybór sprzyja! g!$bokiej refleksji i pozytywnej
ocenie misji upowszechniania idei ochrony praw cz!owieka w oparciu
o mi$dzynarodowe standardy prawne. Podczas uroczysto'ci Rzecznik
Praw Cz!owieka przyzna! Antoninowi Scalii – S$dziemu S"du
Najwy&szego Stanów Zjednoczonych Ameryki Pó!nocnej doroczn"
nagrod$ im. Paw!a W!odkowica – za odwag$ w bronieniu
podstawowych warto'ci i prawd nawet wbrew zdaniu i pogl"dom
wi$kszo'ci. W swej laudacji Rzecznik podkre'li! zas!ugi S$dziego
Antonina Scalii, wskazuj"c na niezwyk!" konsekwencj$ w stosowaniu
w praktyce s$dziowskiej przyj$tej przez siebie filozofii gramatycznej
wyk!adni przepisów prawa na odwag$ przeciwstawiania si$ stanowisku
wi$kszo'ci – w imi$ wierno'ci interpretacji tekstu prawniczego oraz
tradycji Konstytucji.
- Konferencja prasowa i debata po'wi$cona sytuacji prawnej osób
starszych w Polsce. Konferencja odby!a si$ w Mi$dzynarodowym Dniu
Osób Starszych. Podczas obrad zosta!a zaprezentowana publikacja
Rzecznika – raport p.n. „Stan przestrzegania praw osób starszych w
Polsce. Analiza i rekomendacje dzia!a(”. Raport zawiera diagnoz$
obecnej sytuacji, szczególnie praktyk dyskryminacyjnych ze wzgl$du
na wiek. Raport zosta! przygotowany w oparciu o analiz$
podstawowych zagadnie(, kszta!tuj"cych sytuacj$ osób starszych oraz
badania empiryczne. Przes!aniem tego opracowania by!o wskazanie
dzia!a(, które przyczyni" si$ do pe!nego urzeczywistnienia zasady
równego traktowania.
- VIII Konwencja Ruchu przeciw bezradno'ci spo!ecznej, zorganizowana z
okazji obchodów Mi$dzynarodowego Dnia Walki z Ubóstwem, 17
pa%dziernika 2008 r. Przes!aniem Konferencji by!a misja ochrony praw i
wolno'ci osób, których po!o&enie spo!eczne, niedostatek materialny i
deprywacja w zakresie korzystania z us!ug socjalnych powoduj"
niemo&no') pe!nej realizacji przys!uguj"cych ka&demu cz!owiekowi
praw obywatelskich. Konwencja, jak podkre'li! w swym wyst"pieniu
 - 17 -

inauguruj"cym obrady Rzecznik, da!a pocz"tek wielu krajowym

inicjatywom obywatelskim samorz"dowym, dzia!aniom przeciwko
biedzie i wykluczeniu spo!ecznemu. Solidarno') w tych dzia!aniach
powinna by) za' konieczno'ci" moraln", ekonomiczn" i polityczn".

Szczególnie istotnym wyrazem dzia!a( systemowych Rzecznika s"

wnioski kierowane do Trybuna!u Konstytucyjnego (dalej TK). Nale&" one
do najistotniejszych 'rodków proceduralnych, znajduj"cych si$ w
dyspozycji RPO jako organu strzeg"cego wolno'ci i praw podmiotowych.
Liczba wniosków kierowanych przez Rzecznika do Trybuna!u
Konstytucyjnego stale kszta!tuje si$ na wysokim poziomie – w 2008 roku
wynios!a 18 spraw. Rzecznik jest jednym z najaktywniejszych podmiotów
maj"cych legitymacj$ do wszcz$cia post$powania przed TK. Równie&
skuteczno') wniosków Rzecznika jest bardzo du&a. Na 21 rozpatrzonych
przez TK w 2008 r. spraw z wniosku Rzecznika, Trybuna! zaledwie w 5
sprawach w ca!o'ci nie podzieli! argumentacji Rzecznika. W Biurze RPO
prowadzone s" systematycznie analizy spraw, w których TK nie
przychyli! si$ do wniosku RPO.

Istot" sk!adanych przez Rzecznika V kadencji wniosków do TK jest

przede wszystkim podnoszenie problemów o charakterze systemowym,
których rozstrzygni$cie ma w istotny sposób zmieni) okre'lone sfery
&ycia jednostki, w tym – urzeczywistni) zasad$ zaufania jednostki do
pa(stwa i dzia!alno'ci jego organów.
Co do istoty, sprawy przed!o&one przez Rzecznika Trybuna!owi
dotyczy!y sze'ciu grup problemowych:
1) ochrona w!asno'ci (wniosek w sprawie niektórych przepisów ustawy o
spó!dzielniach mieszkaniowych; wniosek w sprawie niektórych
przepisów ustawy o kszta!towaniu ustroju rolnego oraz ustawy o
gospodarowaniu nieruchomo'ciami rolnymi Skarbu Pa(stwa),
2) sprawy podatkowe i daniny publiczne (wniosek w sprawie kontroli
zasad opodatkowania alimentów wyp!acanych na rzecz osób innych
ni& dzieci; wniosek dotycz"cy podatku VAT),
3) prowadzenie dzia!alno'ci gospodarczej (wniosek w sprawie kontroli
skarbowej; wniosek w sprawie ograniczenia odpowiedzialno'ci
 - 18 -

kontraktowej przewo%nika; wniosek w sprawie obowi"zku uzyskania

zezwolenia na utworzenie wielkopowierzchniowego obiektu
handlowego; wniosek w sprawie przepisów reguluj"cych zwolnienie
niektórych grup podatników z obowi"zku prowadzenia ewidencji
obrotu i kwot podatku przy pomocy kas fiskalnych),
4) prawo do kontroli decyzji podejmowanych w post$powaniu
administracyjnym, dyscyplinarnym, przygotowawczym i s"dowym
oraz prawo do kontroli wyroku s"dowego (wniosek w sprawie kontroli
niektórych przepisów ustawy o ochronie informacji niejawnych;
wniosek w sprawie ograniczenia prawa do obrony w zakresie
post$powania dyscyplinarnego prowadzonego przez NIK; wniosek w
sprawie braku s"dowej kontroli postanowienia prokuratora
dotycz"cego przeszukania i zatrzymania rzeczy; wniosek w sprawie
zasad udost$pniania akt w trakcie post$powania przygotowawczego;
wniosek w sprawie zasad zatrzymywania osób podejrzanych na
podstawie zarz"dzenia prokuratora),
5) dost$p do zawodu i warunki wykonywania zawodu (wniosek w
sprawie przepisów ustawy o Instytucie Pami$ci Narodowej, zgodnie z
którymi osoby zamierzaj"ce prowadzi) badania naukowe w oparciu o
akty Instytutu Pami$ci Narodowej oraz dziennikarze s" zobowi"zani
do przedstawienia rekomendacji odpowiedniego pracownika
naukowego b"d% redakcji; wniosek w sprawie ponoszenia kosztów
okresowych bada( lekarskich i psychologicznych przez pracowników
ochrony; wniosek w sprawie braku wytycznych dla szczegó!owego
uregulowania w akcie wykonawczym sposobu odbywania specjalizacji
przez lekarzy i lekarzy dentystów; wniosek w sprawie upowa&nienia
ustawowego do uregulowania w rozporz"dzeniu kwestii dotycz"cych
podnoszenia kwalifikacji zawodowych; wniosek w sprawie
kwalifikacji wymaganych od kandydatów na syndyków upad!o'ci;
wniosek w sprawie wymogów dotycz"cych instruktorów jazdy),
6) !ad aksjologiczny pa(stwa demokratycznego (wniosek w sprawie
odpowiedzialno'ci karnej s$dziów orzekaj"cych w sprawach karnych
podczas stanu wojennego; wniosek w sprawie niekonstytucyjno'ci
dekretów wydanych przez Rad$ Pa(stwa w zwi"zku z wprowadzeniem
13 grudnia 1981 r. stanu wojennego).
 - 19 -

Wyst"pienia systemowe Rzecznika maj" za cel zrównowa&enie

relacji zachodz"cych mi$dzy organami w!adzy publicznej a jednostk" i jej
zwi"zkami. Pokazuj", i& w pa(stwie prawnym wszelkie zobowi"zania
nak!adane przez organy w!adzy publicznej na jednostk$ musz" mie)
nale&yte umocowanie w normie prawnej, by) racjonalne i proporcjonalne
do po&"danego przez parlament uk!adu stosunków spo!ecznych. Z tego te&
tytu!u sprawy podnoszone przez Rzecznika przed Trybuna!em spotykaj"
si$ z du&ym odd%wi$kiem spo!ecznym i zarazem sk!adaj" si$ na prawn"
socjalizacj$ obywateli.
W'ród spraw rozpatrzonych przez TK w 2008 r. istotnych dla du&ych
grup spo!ecznych wystarczy wspomnie) wyrok w sprawie kontroli
skarbowej, wyrok w sprawie braku s"dowej kontroli postanowienia
prokuratora dotycz"cego przeszukania i zatrzymania rzeczy, wyrok w
sprawie zasad udost$pniania akt w trakcie post$powania
przygotowawczego, wyrok w sprawie zasad zatrzymywania osób
podejrzanych na podstawie zarz"dzenia prokuratora, wyrok dotycz"cy
przest$pstwa pomówienia narodu polskiego, czy te& rozstrzygni$cie w
sprawie ograniczenia prawa do obrony w zakresie post$powania
dyscyplinarnego prowadzonego przez Najwy&sz" Izb$ Kontroli oraz
zró&nicowania przes!anek nabywania prawa do emerytury wed!ug
kryterium p!ci.

Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym przyznaje Rzecznikowi, obok

mo&liwo'ci zainicjowania post$powania w trybie kontroli abstrakcyjnej,
szczególn" pozycj$ w post$powaniu skargowym. W 2008 r. Rzecznik,
korzystaj"c z tej mo&liwo'ci, przyst"pi! do 19 skarg.
W opinii Rzecznika, po&"dane by!oby wprowadzenie odpowiedniej
regulacji prawa wewn$trznego, która pozwala!aby Ombudsmanowi na
bezpo'rednie zaj$cie stanowiska tak&e w post$powaniu przed Europejskim
Trybuna!em Praw Cz!owieka (dalej ETPCz). Aktualny wyraz istnienia tej
potrzeby w praktyce da!a sprawa Janowiec and Trybowski v. Russia.
Szczególnej uwagi wymaga równie& kwestia wykonywania orzecze(
TK oraz zalece( wynikaj"cych z orzecznictwa ETPCz w sprawach
przeciwko Polsce.
 - 20 -

Wyrazem upowszechniania przez Rzecznika w Polsce

mi$dzynarodowych standardów praw cz!owieka s" dzia!ania maj"ce na
celu doprowadzenie polskiego prawa i jego stosowania do standardów
wyznaczanych w orzecznictwie ETPCz. Tytu!em przyk!adu mo&na
wspomnie) o wyst"pieniach Rzecznika na tle sprawy Alicji Tysi"c.
Rzecznik przeprowadzi! w tej sprawie konsultacje eksperckie, w wyniku,
których przedstawi! w dniu 25 stycznia 2008 r. Ministrowi Zdrowia oraz
Ministrowi Sprawiedliwo'ci zastrze&enia, dotycz"ce ustawy z dnia 7
stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie p!odu ludzkiego i
warunkach dopuszczalno'ci przerywania ci"&y 2. Kolejne wyst"pienia by!y
kierowane do Ministra Zdrowia i dwukrotnie do Prezesa Rady Ministrów.
Do ko(ca 2008 r. postulaty Rzecznika, znajduj"ce oparcie w orzeczeniu
ETPCz, zmierzaj"ce do doprecyzowania obecnie istniej"cej regulacji
prawnej, nie doczeka!y si$ finalizacji (szczegó!owe omówienie tej kwestii
znajduje si$ w rozdziale dotycz"cym ochrony zdrowia).
Istotne dla wypracowywania jednolitego orzecznictwa s"dowego i
zapewniania w ten sposób bezpiecze(stwa obrotu prawnego jest
wyst$powanie przez Rzecznika do S"du Najwy&szego z abstrakcyjnymi
pytaniami prawnymi. Co do zasady, dotycz" one sytuacji prawnej du&ych
grup spo!ecznych, tj. maj" charakter systemowy. W'ród g!ównych
motywów wyst"pienia do S"du Najwy&szego, jak szczególna z!o&ono')
niejasnego zagadnienia prawnego, wysoka cz$stotliwo') wyst$powania
danego zjawiska oraz istotna dotkliwo') skutków wywo!ywanych przez
budz"cy zastrze&enia stan faktyczny, aktywno') Rzecznik motywuj"
przede wszystkim dwa ostatnie: wysoka cz$stotliwo') wyst$powania
danego zjawiska i towarzysz"ca mu istotna dotkliwo') skutków
wywo!ywanych przez budz"cy zastrze&enia stan faktyczny. W 2008 r. tego
typu charakter mia!y wnioski: o podj$cie uchwa!y maj"cej na celu
wyja'nienie rozbie&no'ci w orzecznictwie dotycz"cych odpowiedzialno'ci
odszkodowawczej Skarbu Pa(stwa za zaniechania legislacyjne powsta!e
przed dniem 1 wrze'nia 2004 r.; w sprawie dodatkowego wynagrodzenia
dla twórców za reemisj$ utworu w telewizji kablowej; w sprawie
dopuszczalno'ci ukarania osoby pozbawionej wolno'ci, w tym tak&e

2 RPO-578571-I/08 z 25 stycznia 2008 r.

 - 21 -

tymczasowo aresztowanej, kar" pozbawienia wolno'ci do czternastu dni;

w sprawie rozbie&no'ci w interpretacji poj$cia „przerwa w wykonywaniu
kary pozbawienia wolno'ci”; o rozstrzygni$cie zagadnienia prawnego
dotycz"cego liczenia rocznego okresu odroczenia wykonania kary
pozbawienia wolno'ci, uprawniaj"cego skazanego do ubiegania si$ o
warunkowe zawieszenie wykonania kary; w sprawie rozbie&no'ci w
wyk!adni art. 169 § 1 k.p.c. w zakresie sposobu okre'lania terminu do
wyst"pienia z wnioskiem o przywrócenie terminu do dokonania czynno'ci
procesowej; w sprawie osi"gni$cia wieku emerytalnego i nabycia prawa
do emerytury jako przyczyny uzasadniaj"cej wypowiedzenie
pracownikowi umowy o prac$.
W swej codziennej dzia!alno'ci Rzecznik kieruje si$ za!o&eniem, &e
odpowiednie stanowienie, jak i stosowanie prawa powinno budowa) wi$zi
zaufania mi$dzy organami w!adzy publicznej i jednostkami. Powinno
przyczynia) si$ do przestrzegania prawa przez obywateli w poczuciu, &e
jest ono sprawiedliwe, szanuje przyrodzon" godno') cz!owieka.
Warunkiem ludzkiego rozwoju i zachowania przyrodzonej godno'ci jest
prawo do wolno'ci, prawdy i sprawiedliwo'ci. Mówi"c o wolno'ciach i
prawach obywatelskich nale&y pami$ta) o niezb$dnej symetrii mi$dzy
prawami i obowi"zkami, jak te& o zachodz"cej mi$dzy prawami i
wolno'ciami rywalizacji, a tym samym potrzebie sta!ego ich wywa&ania i
równowa&enia.
 - 22 -

Rozdzia" I

Rzecznik Praw Obywatelskich jako organ wskazany przez

Rzeczypospolit$ Polsk$ do monitorowania realizacji
obowi$zków wynikaj$cych z prawa mi!dzynarodowego;
wykonywanie przez Rzecznika Praw Obywatelskich zada%
Krajowego Mechanizmu Prewencji

Rzeczpospolita Polska jest jednym z 41 Pa(stw Stron, które

ratyfikowa!y Protokó! fakultatywny do Konwencji w sprawie zakazu
stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poni&aj"cego
traktowania albo karania (zwany dalej OPCAT), przyj$ty przez
Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w Nowym Jorku dnia 18
grudnia 2002 r. Jest równie& jednym z 19 pa(stw, które wyznaczy!y
krajowy mechanizm prewencji (dane na dzie( 31 grudnia 2008 r.,
www.apt.ch).
Na podstawie ustawy o ratyfikacji Protoko!u fakultatywnego do
Konwencji ONZ w sprawie zakazu stosowania tortur (…) 3, Prezydent RP
dnia 2 wrze'nia 2005 r. ratyfikowa! wy&ej wymieniony Protokó! 4. W
stosunku do Rzeczypospolitej Polskiej wszed! on w &ycie dnia 22 czerwca
2006 r.
Zgodnie z tre'ci" art. 17 OPCAT w!adze Rzeczypospolitej Polskiej by!y
zobowi"zane utrzyma), wyznaczy) b"d% utworzy), najpó%niej w okresie roku
od wej'cia w &ycie Protoko!u, jeden lub kilka niezale&nych krajowych
mechanizmów prewencji. Proces ten jednak si$ przed!u&y! i dopiero w dniu
18 stycznia 2008 r. dosz!o do oficjalnego wyznaczenia Polskiego
Ombudsmana na Krajowy Mechanizm Prewencji. W tym dniu, Podsekretarz

3 Ustawa z 8 lipca 2005 r. (Dz.U. Nr 150., poz.1252).

4 Dz.U. z 2007 r., Nr 30, poz. 193 - O'wiadczenie rz"dowe z dnia 23 czerwca 2006 r. w
sprawie mocy obowi"zuj"cej Protoko!u fakultatywnego do Konwencji w sprawie zakazu
stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poni&aj"cego traktowania albo
karania, przyj$tego przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w Nowym
Jorku dnia 18 grudnia 2002 r.
 - 23 -

Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwo'ci, dzia!aj"c na podstawie uchwa!y5

Rady Ministrów, skierowa! do Rzecznika Praw Obywatelskich pismo
powierzaj"ce mu wykonywanie zada( Krajowego Mechanizmu Prewencji
(zwanego dalej KMP).
Powierzenie Rzecznikowi Praw Obywatelskich funkcji Krajowego
Mechanizmu Prewencji gwarantuje, wymagan" przez art. 18 ust. 1
OPCAT, funkcjonaln" niezale&no') oraz niezale&no') personelu KMP.
Zgodnie z Konstytucj" Rzecznik jest bowiem w swojej dzia!alno'ci
niezale&ny i niezawis!y od innych organów pa(stwowych, odpowiada
jedynie przed Sejmem. Ponadto, pracownicy zespo!ów wizytuj"cych
posiadaj" niezb$dne umiej$tno'ci i wiedz$ zawodow" do przeprowadzania
wizytacji zapobiegawczych.
Zadania KMP wykonywane by!y w Biurze RPO w 2008 r. przez
Zespó! Prawa Karnego Wykonawczego, z udzia!em Zespo!u Administracji
Publicznej, Zdrowia i Ochrony Praw Cudzoziemców oraz Zespo!u Praw
+o!nierzy i Funkcjonariuszy S!u&b Publicznych. Ponadto, do sk!adów
grup wizytacyjnych byli w!"czani pracownicy Zespo!ów Terenowych
Biura RPO. Zgodnie z zaleceniami Stowarzyszenia Zapobiegania
Torturom (zwanego dalej APT, skrót od Association for the Prevention of
Torture), w wizytacjach uczestniczyli tak&e zewn$trzni eksperci, w tym
psycholodzy, psychiatrzy, specjali'ci do spraw uzale&nie( (w 2008 r.
dziewi$ciokrotnie).
Dzia!alno') KMP by!a w 2008 r. ograniczona wobec braku
jakichkolwiek 'rodków finansowych na ten cel w pierwszej po!owie roku.
Mimo obowi"zku w!adz Rzeczypospolitej Polskiej, wyra&onego w art. 18
ust. 3 OPCAT, udost$pnienia odpowiednich 'rodków na dzia!alno') KMP,
dopiero z dniem 1 lipca 2008 r. Minister Finansów przekaza! z rezerwy
bud&etowej 426 000 z! na jego finansowanie. Pozwoli!o to usprawni)
przeprowadzanie wizytacji zapobiegawczych w ró&nego rodzaju miejscach
zatrzyma(, na terenie ca!ej Polski. Jednak w ostatnich miesi"cach 2008 r.
ponownie wyst"pi!o zagro&enie braku 'rodków na dzia!alno')
Mechanizmu w roku 2009. Wobec problemów w tym wzgl$dzie, Rzecznik
osobi'cie spotka! si$ w dniu 17 grudnia 2008 r. w Genewie, z

5 Uchwa!a z 25 maja 2005 r., Nr 144/2005.

 - 24 -

przedstawicielami APT, którzy monitoruj" proces tworzenia i

funkcjonowania krajowych mechanizmów prewencji w poszczególnych
Pa(stwach Stronach Protoko!u fakultatywnego do Konwencji ONZ w
sprawie zakazu stosowania tortur (…).
Wizytacje KMP przeprowadzane s" przez zespó!, którego sk!ad,
zgodnie z wymogiem art. 18 ust. 2 OPCAT, jest w miar$ mo&liwo'ci
zró&nicowany pod wzgl$dem p!ci oraz wykszta!cenia. W nast$pstwie
ka&dej wizytacji, opracowywane jest sprawozdanie, a w!a'ciwym
w!adzom przedstawiane s" stosowne rekomendacje. Wydawane zalecenia
maj" przede wszystkim na celu popraw$ traktowania oraz warunków
bytowych osób pozbawionych wolno'ci, jak równie& zapobieganie
torturom i innym formom okrutnego, nieludzkiego lub poni&aj"cego
traktowania albo karania. Pod tym k"tem analizowane s" równie&
obowi"zuj"ce, jak i projektowane przepisy prawa (art. 19 pkt b i c
OPCAT). Aby usprawni) t$ kwesti$, Rzecznik zwróci! si$ do Prezesa
Rady Ministrów, Marsza!ka Sejmu i Senatu, a tak&e Szefa Kancelarii
Prezydenta o przesy!anie projektów aktów prawnych odnosz"cych si$ do
sposobu traktowania i praw osób pozbawionych wolno'ci,
przebywaj"cych w miejscach zatrzyma(. Definicja tych ostatnich, zawarta
w art. 4 ust. 1 OPCAT, jest bardzo szeroka i obejmuje w Polsce oko!o
1000 ró&nego typu jednostek, w których przebywaj" osoby pozbawione
wolno'ci. W roku 2008 przedstawiciele Rzecznika, wykonuj"c zadania
Krajowego Mechanizmu Prewencji, przeprowadzili wizytacje
zapobiegawcze w 76 ró&nego rodzaju miejscach zatrzyma(. By!y to w
szczególno'ci zak!ady karne, areszty 'ledcze, pomieszczenia dla osób
zatrzymanych jednostek organizacyjnych Policji, policyjne izby dziecka,
izby wytrze%wie(, m!odzie&owe o'rodki wychowawcze, m!odzie&owe
o'rodki socjoterapii, zak!ady poprawcze, schroniska dla nieletnich,
wojskowe areszty dyscyplinarne, wojskowy o'rodek wykonywania kary
ograniczenia wolno'ci, szpitale psychiatryczne, o'rodki strze&one dla
cudzoziemców, areszty w celu wydalenia. Szczegó!owy wykaz placówek,
w których przeprowadzono wizytacje jest dost$pny na stronie internetowej
Rzecznika: www.rpo.gov.pl w zak!adce Dzia!alno') – Krajowy
Mechanizm Prewencji – Wizytacje KMP w 2008 r. wed!ug jednostek.
 - 25 -

W zwi"zku z wykonywaniem zada( KMP, Rzecznik zwróci! si$

równie& do Rzecznika Praw Dziecka z pro'b" o systematyczne
przekazywanie informacji na temat jednostek dla nieletnich,
wizytowanych przez jego przedstawicieli. KMP powinien mie) bowiem
dost$p do wszystkich informacji na temat wizytacji przeprowadzanych
przez inne instytucje, czy organizacje. W tym mi$dzy innymi celu
Rzecznik spotyka si$ raz na 2-3 miesi"ce z przedstawicielami
„Porozumienia na rzecz wprowadzenia OPCAT”. Pod t" nazw", w dniu 26
pa%dziernika 2007 r. na Uniwersytecie Warszawskim zosta!a utworzona
Grupa inicjatywna, w sk!ad której wchodz" przedstawiciele 'rodowisk
akademickich oraz organizacji pozarz"dowych, dzia!aj"cych na rzecz
praw cz!owieka oraz ich ochrony. W 2008 r. Rzecznik spotyka! si$
systematycznie z przedstawicielami Porozumienia, omawiaj"c problemy
zwi"zane z pierwszym rokiem funkcjonowania Mechanizmu w Polsce,
uzyskuj"c jednocze'nie informacje na temat jednostek wizytowanych
przez organizacje pozarz"dowe.
Celem wizytacji KMP jest zapobieganie torturom oraz okrutnemu,
nieludzkiemu lub poni&aj"cemu traktowania albo karaniu osób
pozbawionych wolno'ci. Przeprowadzone w 2008 r. wizytacje pokazuj",
&e w Polsce nie mamy do czynienia z najsurowsz" form" z!ego
traktowania osób pozbawionych wolno'ci, jak" s" tortury. Wizytatorzy
dostrzegaj" jednak te elementy detencji, które mog" ewentualnie
prowadzi) do uznania traktowania umieszczonych w miejscach zatrzyma(
osób za nieludzkie lub poni&aj"ce. Realizacja przedstawianych w tym
zakresie rekomendacji jest na bie&"co monitorowana.
 - 26 -

Rozdzia" II

Dzia"alno#& Rzecznika Praw Obywatelskich na forum

mi!dzynarodowym w roku 2008

A. Aktywno#& Rzecznika na forum mi!dzynarodowym

1. Projekt wspó!pracy ombudsmanów pa"stw Partnerstwa

Wschodniego Unii Europejskiej
Rzecznik wyst"pi! z inicjatyw" opracowania projektu wspó!pracy
ombudsmanów pa(stw obj$tych Partnerstwem Wschodnim Unii
Europejskiej w zakresie szeroko poj$tej ochrony praw cz!owieka.
W czerwcu 2008 roku przywódcy pa(stw Unii Europejskiej
zaaprobowali na szczycie w Brukseli zg!oszon" przez Polsk$, dzia!aj"c"
przy wsparciu Szwecji, ide$ wzmocnienia wschodniego wymiaru
Europejskiej Polityki S"siedztwa, pod nazw" Partnerstwo Wschodnie.
Celem programu jest podniesienie standardów demokratycznych,
gospodarczych i administracyjnych u wschodnich s"siadów UE poprzez
wzmocnienie polityki UE wobec wschodnich partnerów w dwustronnych i
wielostronnych aspektach. Wschodnie Partnerstwo przewiduje stworzenie
forum regionalnej wspó!pracy 27 pa(stw UE z jej pi$cioma s"siadami
wschodnimi, tj. Ukrain", Mo!dawi", Gruzj", Azerbejd&anem i Armeni".
W pa(stwach tych instytucja ombudsmana funkcjonuje od niedawna.
Co za tym idzie, wzmocnienie pozycji tego urz$du w ramach
przys!uguj"cych ju& kompetencji wydaje si$ by) szczególnie po&"dane. W
zwi"zku z powy&szym w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich powsta!
projekt zacie'nienia wspó!pracy polskiego Rzecznika z ombudsmanami
krajów, w których instytucja ta nie jest na tyle mocno ustabilizowana, co
w Polsce. Polskie rozwi"zania prawne normuj"ce pozycj$ ustrojow" oraz
zakres kompetencji Rzecznika zosta!y powszechnie docenione. W dniu 7
listopada 1997 r. Regionalne Biuro na Europ$ i Kraje Wspólnoty
Niepodleg!ych Pa(stw Programu Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju –
„Regionalny Program Wspierania Demokracji, Spo!ecze(stwa
 - 27 -

Obywatelskiego i Administrowania Pa(stwem” (UNDP) zawar!o z

Rzecznikiem porozumienie, na podstawie którego mia! on wspiera)
pa(stwa b. ZSRR, Ba!kanów i Europy *rodkowej w analizowaniu
projektów ustaw i innych aktów prawnych dotycz"cych instytucji
ombudsmana. Pomoc ta mia!a równie& obejmowa) szkolenie pracowników
i usprawnianie zarz"dzania biurami obs!ugi ombudsmanów. Rzecznik
udziela! pomocy pa(stwowym instytucjom ochrony praw jednostki m.in.
Armenii, Albanii, Czech, Gruzji, Kirgistanu, czy te& S!owacji, jak równie&
jest stron" dwustronnych umów o wspó!pracy z ombudsmanami Litwy,
Federacji Rosyjskiej, Ukrainy oraz Azerbejd&anu.
Wspó!praca w ramach Partnerstwa Wschodniego ma obejmowa)
m.in. szkolenia dla pracowników urz$dów, oparte na dwudziestoletnim
do'wiadczeniu pracy polskiego Rzecznika. Projekt wspó!pracy
ombudsmanów ma w zamierzeniu stworzy) wymiern" „warto') dodan"”
do Wschodniego Partnerstwa w zakresie budowy demokratycznego i
obywatelskiego pa(stwa prawa szanuj"cego podstawowe prawa jednostki.
W sprawie tej Rzecznik wyst"pi! 6 do Komisarza Praw Cz!owieka
Rady Europy. Rzecznik postulowa! zacie'nienie wspó!pracy, pod egid"
Rady Europy, z ombudsmanami krajów, w których instytucja ta nie jest
tak mocno ustabilizowana, jak w Polsce.
Projekt uzyska! wst$pn" akceptacj$ Prezydenta Rzeczypospolitej
Polskiej oraz Ministra Spraw Zagranicznych.

2. Wspó!praca dwustronna z ombudsmanami w innych krajach

W 2008 r. Rzecznik podpisa! dwa kolejne porozumienia o
bilateralnej wspó!pracy – z Rzecznikiem Praw Cz!owieka Republiki
Azerbejd&anu 7 oraz Rzecznikiem Praw Cz!owieka Sankt Petersburga 8.
Odby!y si$ dwie wizyty studyjne i szkolenia warsztatowe dla
pracowników instytucji Ombudsmana Macedonii i Republiki
Azerbejd&anu.
Rzecznik uczestniczy! w konferencjach mi$dzynarodowych
organizowanych przez m.in.: Ombudsmana Francji nt. „Pozbawienie

6 RPO-588415-I/08 z 6 czerwca 2008 r.

7 Porozumienie z 25 stycznia 2008 r.
8 Porozumienie z 14 maja 2008 r.
 - 28 -

wolno'ci i ochrony praw cz!owieka” 9, Ombudsmana Ukrainy nt.

„Wspó!czesne wyzwania dla praw i wolno'ci cz!owieka” 10, Ombudsmana
Azerbejd&anu nt. „Prawa cz!owieka w 'wiecie globalizacji”11 i
Ombudsmana Bu!garii nt. „Prawa Cz!owieka – ziemia obiecana, prawa,
ale równie& sprawiedliwo'ci” 12.
Ponadto Rzecznik wzi"! udzia! w I Forum Organizacji Narodów
Zjednoczonych ds. Mniejszo'ci – „Mniejszo'ci i edukacja” 13
przedstawiaj"c problematyk$ dost$pu mniejszo'ci narodowych do
edukacji w Polsce.

3. Problematyka ochrony praw polskich migrantów ekonomicznych –

kontynuacja dzia!a" Rzecznika
W 2008 r. Rzecznik kontynuowa! dzia!ania na rzecz ochrony
polskich migrantów ekonomicznych (zarobkowych).
Podczas konferencji z okazji XX – lecia instytucji ombudsmana w
Polsce, w dniu 15 maja 2008 r., zaprezentowany zosta! raport pt.
„Sytuacja migrantów ekonomicznych z Polski i innych krajów A8 w
pa(stwach cz!onkowskich Unii Europejskiej”, przygotowany na zlecenie
Rzecznika przez mi$dzynarodowy zespó! ekspertów dzia!aj"cy pod
kierunkiem wybitnego znawcy przedmiotu – prof. Jo Carby-Halla.
Prezentacja wyników tego programu badawczego mia!a równie&
miejsce na seminarium po'wi$conym problematyce wolnego przep!ywu
pracowników w Unii Europejskiej, które odby!o si$ z udzia!em Rzecznika
w Brukseli w dniu 15 wrze'nia 2008 r. oraz konferencji w Warszawie w
dniu 17 wrze'nia 2008 r.
Rzecznik wielokrotnie wyst$powa! do licznych organów i organizacji
z wnioskiem o podj$cie dzia!a( maj"cych na celu stworzenie o'rodków
poradnictwa prawnego dla obywateli polskich mieszkaj"cych i
pracuj"cych zagranic". Pierwszy tego rodzaju o'rodek – Centrum

9 15 stycznia 2008 r., Pary&.

10 12-14 kwietnia 2008 r., Kijów.
11 18-19 czerwca 2008 r., Baku.
12 17 listopada 2008 r., Sofia.
13 16 grudnia 2008 r., Genewa.
 - 29 -

Informacji Spo!ecznej i Prawnej – zosta! uroczy'cie, z udzia!em

Rzecznika, otwarty w dniu 23 wrze'nia 2008 r. w Dublinie.

B. Promocja praw cz"owieka na #wiecie

1. Przestrzeganie prawa cz!owieka w Tybecie

Z inicjatywy Rzecznika uczestnicy mi$dzynarodowej konferencji
zorganizowanej z okazji jubileuszu XX – lecia instytucji polskiego
ombudsmana wydali apel w sprawie !amania praw cz!owieka w Chinach,
w którym zwrócili si$ do w!adz chi(skich o podj$cie dialogu z Dalajlam"
celem jak najszybszego rozwi"zania konfliktu w Tybecie.
W dniu 12 grudnia 2008 r. Rzecznik zosta! przyj$ty przez Jego
*wi"tobliwo') XIV Dalajlam$ Tenzin Gjaco.
Rzecznik skierowa! 14 równie& wyst"pienie do Ambasadora Chi(skiej
Republiki Ludowej w Polsce, w którym wyrazi! zaniepokojenie
informacjami na temat sytuacji w Tybecie. Rzecznik stwierdzi!, &e je&eli
przytaczane, g!$boko wstrz"saj"ce, doniesienia na ten temat odpowiadaj"
prawdzie, nale&y niezw!ocznie zaniecha) praktyk naruszaj"cych
fundamentalne ludzkie prawa – odst"pi) od stosowania tortur, zarówno
fizycznych, jak i moralnych, dostosowa) w Chinach procedury s"dowe do
aktów prawa mi$dzynarodowego ratyfikowanych przez Pa(stwo Chi(skie
oraz uwolni) wi$%niów politycznych Tybetu.
Rzecznik pozostaje w sta!ym kontakcie z dzia!aj"cymi w Polsce
organizacjami monitoruj"cymi przestrzeganie praw cz!owieka w Chinach,
w tym zw!aszcza na terenie walcz"cego o autonomi$ Tybetu.

2. Sze#$dziesi%ta rocznica uchwalenia przez Zgromadzenie Ogólne

Narodów Zjednoczonych Powszechnej Deklaracji Praw Cz!owieka.
Konferencja w O#wi&cimiu, 4 grudnia 2008 r.
W zwi"zku z przypadaj"c" w 2008 roku 60. rocznic" uchwalenia
przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych Powszechnej
Deklaracji Praw Cz!owieka w dniu 4 grudnia 2008 r., pod patronatem
Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej i Przewodnicz"cego Komisji
Europejskiej, Rzecznik wraz z Kontrolerem Pa(stwowym i

14 RPO-604584-I/08 z 24 grudnia 2008 r.

 - 30 -

Ombudsmanem Izraela, we wspó!pracy z Ministerstwem Spraw

Zagranicznych, Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego i
Pa(stwowym Muzeum Auschwitz – Birkenau, zorganizowa!
mi$dzynarodow" sesj$ z udzia!em ombudsmanów wielu pa(stw 'wiata,
przedstawicieli nauki i kultury, duchowie(stwa, organizacji
obywatelskich. Konferencja odby!a si$ w Centrum Dialogu i Modlitwy w
O'wi$cimiu. G!ównym prelegentem by! prof. Aharon Barak, który
przedstawi! wyk!ad pt. „Powszechna Deklaracja i walka z terrorem z
punktu widzenia s$dziego”. Uczestnicy sesji zwiedzili miejsce, gdzie
fundamentalne ludzkie prawa zosta!y tak brutalnie i bezwzgl$dnie
podeptane. Takie miejsca jak obóz koncentracyjny Auschwitz-Birkenau –
powinny pozosta) widocznym znakiem do czego mo&e doprowadzi)
odwrócenie si$ od podstawowych warto'ci.

3. Wydanie specjalnego, 3-tomowego wydawnictwa, 60 Years of the

Universal Declaration of Human Rights: Anniversary Book.
Z inicjatywy Rzecznika, pod redakcj" Zast$pcy Rzecznika dra hab.
Marka Zubika opracowana zosta!a 3-tomowa publikacja, b$d"ca jedynym
w swoim rodzaju wyborem najwa&niejszych aktów prawnych dotycz"cych
praw cz!owieka, od antyku po wspó!czesno'). Sk!ada si$ ona z
nast$puj"cych cz$'ci: The Monuments of Human Rights, Collection of
International Documents on Human Rights oraz Human Rights: An
Anthology of Texts

C. Aspekty mi!dzynarodowe w dzia"alno#ci Rzecznika

1. Monitoring orzecznictwa s%dów mi&dzynarodowych oraz

mi&dzynarodowych raportów na temat stanu przestrzegania praw
cz!owieka
Rzecznik Praw Obywatelskich z uwag" monitoruje aktualne
orzecznictwo s"dów mi$dzynarodowych, a w szczególno'ci Europejskiego
Trybuna!u Praw Cz!owieka w Strasburgu oraz Trybuna!u Sprawiedliwo'ci
Wspólnot Europejskich w Luksemburgu, maj"ce wp!yw na prawa
jednostki w Polsce. Rzecznik w praktyce w swoich wyst"pieniach cz$sto
powo!uje si$ na to orzecznictwo, maj"c na wzgl$dzie w!a'ciwy stan
 - 31 -

przestrzegania praw i wolno'ci obywatela w zmieniaj"cym si$ polskim

porz"dku prawnym.
Rzecznik monitoruje równie& raporty mi$dzynarodowych i
zagranicznych organów i instytucji oraz innych mi$dzynarodowych
organizacji, w tym pozarz"dowych, zajmuj"cych si$ ocen"
stanu przestrzegania praw jednostki w Polsce i na 'wiecie, wykorzystuj"c
informacje zawarte w tych raportach w swojej dzia!alno'ci. Warty
podkre'lenia jest fakt, &e w tego typu raportach, oceniaj"cych stan
przestrzegania praw cz!owieka w Polsce, podnoszone s" problemy
zauwa&ane przez Rzecznika Praw Obywatelskich w jego dzia!alno'ci (np.
problematyka nadmiernej d!ugo'ci tymczasowych aresztowa(, problem
rasizmu na polskich stadionach, etc.).

2. Sytuacja obywateli polskich zamieszkuj%cych w Niemczech

Zaniepokojenie Rzecznika budzi!y nap!ywaj"ce skargi polskich
obywateli, którzy pozostawali w zwi"zkach ma!&e(skich z obywatelami
Niemiec. W przypadku rozk!adu po&ycia ma!&e(skiego, ma!oletnie dzieci
decyzj" s"du niemieckiego by!y przyznawane opiece jednemu z rodziców
– z regu!y tego, który jest obywatelem niemieckim. W takich sytuacjach
kontakty z dzieckiem drugiego z rodziców by!y bardzo ograniczane.
Spotkania by!y organizowane i nadzorowane przez w!a'ciwy Urz"d ds.
Dzieci i M!odzie&y – Jugendamt, który zakazuje porozumiewania si$
rodzica z dzieckiem w j$zyku polskim. Zdarza!o si$ tak&e, i& obywatelowi
polskiemu zosta!y ca!kowicie zakazane jakiekolwiek kontakty z
dzieckiem, co uzasadniane by!o trosk" o dobro dziecka i ochron"
ma!oletniego przed uprowadzeniem do Polski.
Maj"c na uwadze skargi nap!ywaj"ce do Rzecznika od osób
indywidualnych i stowarzysze(, Rzecznik postanowi!, zasygnalizowa)
powy&sze problemy mi$dzynarodowym instytucjom ochrony praw
cz!owieka, Komisarzowi Praw Cz!owieka Rady Europy, Przewodnicz"cej
Komisji Petycji Parlamentu Niemieckiego oraz niemieckiemu
Ombudsmanowi Nadrenii i Palatynatu. Zwróci! si$ 15 tak&e o informacje w
przedmiotowej kwestii do Ambasady Polskiej w Berlinie.

15 RPO-576195-I/07 z 6 maja 2008 r.

 - 32 -

W odpowiedzi Rzecznik uzyska! 16 ze strony regionalnego

ombudsmana w Niemczech zapewnienie udzielenia pomocy i zbadania
przedstawionego problemu dyskryminacji polskich rodziców w
Niemczech. Rzecznik uzyska! odpowiedzi tak&e ze strony kilkunastu
innych landowych ombudsmanów niemieckich w tej sprawie. Ambasador
RP w Berlinie wyja'ni! natomiast, &e w przypadku ma!&e(stw mieszanych
w sytuacjach, gdy zg!aszane s" nieprawid!owo'ci w dzia!aniach
niemieckich urz$dów, interwencje podejmowane s" natychmiast i wiele
spraw udaje si$ za!atwi) pozytywnie. W sprawach trudniejszych konsulaty
polskie staraj" si$ nie') Polakom wszelk" pomoc. Ambasador podkre'li!,
&e niezmiernie wa&ne jest informowanie konsulatów ju& w pocz"tkowej
fazie konfliktu.
Skargi polskich rodziców dotycz"ce ich dyskryminacji przez
instytucje niemieckie, wp!ywa!y do Komisji Petycji Parlamentu
Europejskiego od 2006 r. Komisja ta jednak decyzj" z dnia 29 listopada
2007 roku uzna!a, i& nie dosz!o do dyskryminacji, a dzia!ania w!adz
niemieckich s" zgodne z zasadami praw podstawowych. Maj"c na uwadze
powy&sze, Rzecznik wyst"pi! 17 w tej kwestii do Przewodnicz"cego
Komisji o ponowne zbadanie powy&szego problemu. Z udzielonej
odpowiedzi wynika!o, &e Komisja Petycji do ko(ca 2008 r. przygotuje
raport w tej sprawie.
Rzecznik zwróci! si$ 18 do Przewodnicz"cego Komisji o udost$pnienie
tego raportu, po jego opracowaniu.

3. Nierówne traktowanie Polaków w konkursach unijnych

organizowanych przez Europejski Urz%d Doboru Kadr (EPSO)
Rzecznik wyrazi! swoje zaniepokojenie sygna!ami o nierównym
traktowaniu Polaków w konkursach na urz$dników unijnych
organizowanych przez Europejski Urz"d Doboru Kadr (EPSO). Polacy
uczestnicz"cy w zorganizowanej rekrutacji sk!adali skargi do EPSO oraz
Komisji Europejskiej. Skar&"cy wskazywali, i& byli oddzieleni od innych
narodowo'ci i egzaminowani przez odr$bn" komisj$ ni& kandydaci

16 Pismo z 30 maja 2008 r.

17 RPO-576195-I/07 z 6 sierpnia 2008 r.
18 RPO-576195-I/07 z 28 stycznia 2009 r.
 - 33 -

pozosta!ych narodowo'ci, a tak&e otrzymali inny zestaw pyta(. Rzecznik

zwróci! si$ 19 do Europejskiego Ombudsmana i Komitetu Integracji
Europejskiej z pro'b" o rozwa&enie mo&liwo'ci zbadania powy&szej
sprawy i podj$cia stosownych dzia!a( zapewniaj"cych równe traktowanie
kandydatów wszystkich pa(stw cz!onkowskich.
W odpowiedzi poinformowano 20 Rzecznika, &e z wyja'nie(
udzielonych Komisji Europejskiej przez Europejski Urz"d Doboru Kadr
(EPSO) wynika!o, &e post$powanie konkursowe przeprowadzono zgodnie
z obowi"zuj"cymi przepisami i standardami. Decyzja o powo!aniu
odr$bnej komisji konkursowej dla obywateli polskich wynika!a z
przewidywa( du&ej frekwencji Polaków. Komisje konkursowe stosowa!y
przy ocenianiu egzaminu ustnego te same kryteria. Zdaniem EPSO s!absze
wyniki polskich kandydatów mog!y wyp!ywa) z niezbyt gruntownego
przygotowania z zakresu europejskiej administracji publicznej i
zarz"dzania zasobami ludzkimi.
Urz"d Komitetu Integracji Europejskiej podj"! intensywne dzia!ania
zmierzaj"ce do uruchomienia programu szkoleniowego przygotowuj"cego
polskich obywateli do udzia!u w konkursach og!aszanych przez EPSO.
Jednocze'nie zapewniono, &e w przypadku wyst"pienia problemów z
wype!nieniem do 2010 r. przyznanej Polsce puli etatów urz$dniczych z
obecnych list rezerwowych, rozwa&one b$dzie zorganizowanie przez
EPSO kolejnych konkursów.

4. Stan przestrzegania praw cz!owieka Federacji Rosyjskiej

Rzecznik zwróci! si$ 21 do Komisarza do Spraw Praw Cz!owieka
Rady Europy w sprawie stanu przestrzegania praw cz!owieka w Federacji
Rosyjskiej. W swym wyst"pieniu Rzecznik podkre'li!, &e nie mo&na
przej') oboj$tnie wobec informacji o wyroku 22 Europejskiego Trybuna!u
Praw Cz!owieka w sprawie Mas!owa i Nalbandov przeciwko Rosji, w
którym stwierdzono, i& funkcjonariusze rosyjskich organów 'cigania
torturowali oraz wielokrotnie zgwa!cili przes!uchiwan" kobiet$. W ci"gu

19 RPO-589281-I/08 z 20 maja 2008 r.

20 Pismo z 17 czerwca 2008 r.
21 RPO-576084-I/07 z 4 lutego 2008 r.
22 Orzeczenie z dnia 24.01.2008 r., skarga nr 839/02.
 - 34 -

kilku lat, które min$!y od tych wydarze(, ich sprawców nie uda!o si$
os"dzi). Co wi$cej, jak pokazuje orzecznictwo Trybuna!u oraz jak
donosz" organizacje pozarz"dowe badaj"ce naruszenia podstawowych
praw cz!owieka w Rosji, niezgodne z podstawowymi standardami
humanitarnego traktowania i poszanowania godno'ci osoby ludzkiej
techniki przes!ucha( nie s" w Rosji sytuacjami rzadkimi. W dniu 18
stycznia 2008 r. na konferencji zorganizowanej przez Komisarza Praw
Cz!owieka Rady Europy oraz Mediatora Republiki Francuskiej w Pary&u,
ombudsmani i przedstawiciele organizacji zajmuj"cych si$ ochron" praw
cz!owieka z wielu pa(stw cz!onkowskich Rady Europy, niestety bez
udzia!u przedstawiciela Rosji, dyskutowali o dzia!aniach podejmowanych
przeciwko torturom oraz innemu okrutnemu i nieludzkiemu traktowaniu
osób pozbawionych wolno'ci. Rzecznik ponowi! swój apel, aby Rada
Europy jako organizacja stawiaj"ca sobie za podstawowy cel umacnianie
demokracji i poszanowanie praw cz!owieka, podj$!a stanowcze dzia!ania
maj"ce na celu sk!onienie Federacji Rosyjskiej do przestrzegania
standardów i zobowi"za( mi$dzynarodowych w dziedzinie poszanowania
praw jednostki.

5. Odmowa przyznania wizy wjazdowej do Federacji Rosyjskiej

Rzecznik wystosowa! 23 o'wiadczenie w sprawie odmowy przyznania
wizy wjazdowej do Federacji Rosyjskiej przewodnicz"cemu organizacji
Human Rights Watch. Rzecznik, zaniepokojony tymi informacjami,
wyrazi! nadziej$, &e wysi!ki zarówno organizacji zajmuj"cych si$
przestrzeganiem praw cz!owieka, takich jak Rada Europy, jak i
dyplomacji krajów europejskich, b$d" zmierza!y do zapobie&enia
wyst"pieniu podobnych przypadków w przysz!o'ci.

6. Ochrona praw osób poszkodowanych konfliktem zbrojnym w

Po!udniowej Osetii
Rzecznik zwróci! si$ 24 do Komisarza Praw Cz!owieka Rady Europy w
sprawie ochrony praw osób poszkodowanych konfliktem zbrojnym w

23 RPO-582770-I/08 z 26 lutego 2008 r.

24 RPO-598092-I/08 z 29 wrze'nia 2008 r.
 - 35 -

Po!udniowej Osetii, po zapoznaniu si$ z przedstawionym w dniu 8

wrze'nia 2008 r. przez Komisarza Praw Cz!owieka Rady Europy raportem
dotycz"cym praw cz!owieka w rejonach Po!udniowej Osetii, obj$tych w
ostatnich tygodniach konfliktem rosyjsko-gruzi(skim. Rzecznik z
uznaniem przyj"! opracowany przez Komisarza sze'ciopunktowy plan
niezb$dnej pomocy w ochronie praw cz!owieka na terenach obj$tych
dzia!aniami zbrojnymi. Za szczególnie wa&ny uzna! postulat
zagwarantowania uchod%com mo&liwo'ci powrotu do swoich domów.
Szacowana przez Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Uchod%ców
liczba osób, które musia!y opu'ci) zamieszkiwane przed wybuchem wojny
tereny to oko!o 158 tysi$cy. W przypadku zaistnia!ego konfliktu du&a
cz$') tych uchod%ców ma status "osób wewn$trznie przemieszczonych"
(internally displaced persons), czyli osób, które z powodu konfliktu
zbrojnego nie mog" mieszka) w regionie, w którym tocz" si$ walki i s"
zmuszeni do przeniesienia si$ do innej cz$'ci kraju. Osób tych nie dotycz"
postanowienia Konwencji Dotycz"cej Statusu Uchod%ców podpisanej w
Genewie w 1951 r. – zgodnie z jej postanowieniami ochron" obj$te s"
jedynie osoby przebywaj"ce poza granicami kraju swojego pochodzenia.
W zwi"zku z powy&szym ca!a spo!eczno') mi$dzynarodowa powinna
d"&y) zarówno do zapewnienia osobom poszkodowanym dobrowolnego
powrotu do miejsca zamieszkania, jak i zagwarantowania bezpiecze(stwa
tego powrotu i godnych warunków egzystencji. Rzecznik zapewni! o
wsparciu dla dalszych dzia!a( podejmowanych przez Komisarza w
niniejszej sprawie. Wyrazi! równie& nadziej$, &e wysi!ki podejmowane
przez Komisarza i Rad$ Europy, jak i przez Uni$ Europejsk", przynios"
pozytywne rezultaty dla osób poszkodowanych konfliktem.

7. Dzia!ania Rzecznika w zwi%zku z wdra'aniem funduszy UE

Rzecznik monitoruje sprawy i problemy wi"&"ce si$ z procesem
absorpcji 'rodków pochodz"cych z Unii Europejskiej. Jak dowodzi
praktyka, w tym obszarze wyst$puje szereg spraw, które powinny by)
obj$te zainteresowaniem Rzecznik.
 - 36 -

Ustawa o zasadach prowadzenia polityki rozwoju 25, reguluj"ca

procedury rozdzia!u funduszy strukturalnych UE oraz Funduszu Spójno'ci
w okresie programowania 2007-2013, wy!"cza!a zastosowanie przepisów
dotycz"cych post$powania administracyjnego i s"dowoadministracyjnego
do procedury ubiegania si$ o dofinansowanie z tych %róde!. Nale&y przy
tym zaznaczy), &e Naczelny S"d Administracyjny 22 lutego 2007 r., na
gruncie poprzednio obowi"zuj"cych regulacji, podj"! uchwa!$, w której
uzna!, &e rozstrzygni$cia podejmowane przez instytucje w ramach procesu
rozdzia!u 'rodków z funduszy UE maj" charakter decyzji
administracyjnych i jako takie podlegaj" kontroli s"dów
administracyjnych. Rzecznik uzna!, &e nie wyst"pi!y przes!anki do zmiany
sposobu rozumienia „decyzji” podejmowanych w ramach procedur
dystrybucji 'rodków, tym bardziej, &e nowo przyj$te regulacje znacz"co
ogranicza!y prawa wnioskodawców/beneficjentów. W tym stanie rzeczy
stwierdzi!, &e zasadne b$dzie skierowanie wniosku do Trybuna!u
Konstytucyjnego 26 o uznanie wyra&onego w w/w ustawie wy!"czenia za
niezgodne z art. 45 ust. 1 – prawem do s"du i art. 184 Konstytucji,
zgodnie z którym s"dy administracyjne s" w!a'ciwe do kontroli legalno'ci
dzia!a( administracji publicznej. Stanowisko Rzecznika w toku
post$powania przed TK podzieli! zarówno Prokurator Generalny, jak i
Marsza!ek Sejmu. W wyniku podj$cia tych dzia!a(, Rada Ministrów
wyst"pi!a z inicjatyw" legislacyjn" maj"c" na celu zmian$ budz"cych
w"tpliwo'ci przepisów. Ustawa zmieniaj"ca kwestionowany przepis i
wprowadzaj"ca oczekiwane rozwi"zania – zgodne z postulatami
Rzecznika – zosta!a uchwalona w dniu 7 listopada 2008 r. Wobec
powy&szego post$powanie przed TK zosta!o umorzone, z uwagi na
zb$dno') wydania orzeczenia. W niniejszej sprawie z!o&ony przez
Rzecznika wniosek do TK sta! si$ niezwykle skutecznym narz$dziem
zmiany przepisów prawa. Sukces jest tym wi$kszy, &e b!"d zosta! uznany i
naprawiony jeszcze przed wydaniem orzeczenia przez TK. Obywatele
szybciej zatem uzyskali dost$p do odpowiednich 'rodków prawnych
s!u&"cych ochronie ich praw i interesów.

25 Ustawa z dnia 6 grudnia 2006 r. (Dz.U. Nr 227, poz. 1658 z pó%n. zm.)
26 Informacja RPO za rok 2007, s. 36.
 - 37 -

Uwag$ Rzecznika zwróci! tak&e problem zwi"zany z

zabezpieczaniem 'rodków finansowych wyp!acanych beneficjentom w
procesie absorpcji 'rodków unijnych w perspektywie finansowania 2007-
2013 i znaczenie w tym zakresie wystawianych weksli in blanco. W
zwi"zku z kierowanymi do Rzecznika wnioskami, skierowane27 zosta!o
wyst"pienie do Ministra Rozwoju Regionalnego. W pi'mie tym Rzecznik
podniós!, &e Instytucja Zarz"dzaj"ca &"da takiej formy wystawienia
weksla, która w przypadku indosu zwalnia nowego w!a'ciciela weksla od
obowi"zku przestrzegania deklaracji wekslowej. Zastrze&enia wywo!uje
tak&e brak nie budz"cych w"tpliwo'ci kryteriów okre'laj"cych prawo do
uznania przez Instytucj$ Zarz"dzaj"c", &e wnioskodawca nie wywi"za! si$
z umowy. Z tych powodów wielu przedsi$biorców stwierdza, &e ryzyko
podj$cia zobowi"za( jest zbyt wysokie. Konsekwencj" jest ograniczenie
rozwoju przedsi$biorczo'ci i stopnia wykorzystania funduszy z UE.
Rzecznik zaproponowa!, aby maj"c na uwadze zwi$kszenie
bezpiecze(stwa obrotu, wzór weksla: „W dniu …. zap!ac$ za ten weksel
Polskiej Agencji Rozwoju Przedsi$biorczo'ci (instytucji Zarz"dzaj"cej)
sum$ …”, uzupe!ni) o klauzul$ „lecz nie na jej zlecenie”. Wówczas
przeniesienie weksla na inne osoby mia!oby skutki zwyk!ego przelewu, a
zatem tak&e wobec osoby trzeciej wystawca móg!by podnosi) zarzuty z
samej umowy. Minister podzieli! 28 w tym zakresie stanowisko Rzecznika i
zadeklarowa!, i& do Instytucji Zarz"dzaj"cych poszczególnymi
programami operacyjnymi zostanie skierowane zalecenie stosowania
wzoru weksla zawieraj"cego w/w klauzul$. W styczniu 2009 r.
poinformowano o modyfikacji wzoru weksla in blanco. Zmiana ta
wychodzi naprzeciw oczekiwaniom Rzecznika, ale równie& oczekiwaniom
wielu przedsi$biorców.

8. Potrzeba ratyfikacji Europejskiej Konwencji Bioetycznej

Konwencja o ochronie praw cz!owieka i godno'ci istoty ludzkiej
wobec zastosowa( biologii i medycyny: Konwencja o prawach cz!owieka
i biomedycynie, zwana Europejsk" Konwencj" Bioetyczn", og!oszona

27 RPO-601773-I/08 z dnia 6 listopada 2008 r.

28 Pismo z dnia 27 listopada 2008 r.
 - 38 -

przez Rad$ Europy w dniu 4 kwietnia 1997 r., jest najwa&niejszym

dokumentem w Europie maj"cym na celu zapewnienie w!a'ciwej ochrony
praw cz!owieka i godno'ci istoty ludzkiej w dobie dynamicznie
rozwijaj"cych si$ zastosowa( biologii i medycyny. W zwi"zku
z towarzysz"cymi temu post$powi mo&liwymi zagro&eniami, istotne jest
podniesienie okre'lonych zasad i norm etycznych do rangi zobowi"zania
prawnego. Polska dotychczas nie ratyfikowa!a tej Konwencji ani
protoko!ów dodatkowych 29. Uwzgl$dniaj"c fakt, i& zagadnienia bioetyczne
zyskuj" wspó!cze'nie coraz wi$ksze znaczenie oraz stanowi" temat debaty
publicznej, niezb$dne jest przyj$cie odpowiednich regulacji prawnych w
tym zakresie, wzmacniaj"cych ochron$ prawn" cz!owieka.
W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 30 do Prezesa Rady
Ministrów oraz Marsza!ka Sejmu z pro'b" o podj$cie niezb$dnych dzia!a(
w celu ratyfikacji Konwencji oraz przyj$cia innych niezb$dnych narz$dzi
gwarantuj"cych poszanowanie fundamentalnych warto'ci. Zdaniem
Rzecznika na poziomie ustawodawstwa krajowego powinna nast"pi)
konkretyzacja podstawowych zasad Konwencji, do których nale&y
zaliczy): nakaz ochrony godno'ci i to&samo'ci ka&dej osoby ludzkiej oraz
poszanowania jej integralno'ci (art. 1), prymat interesu i dobra jednostki
nad wy!"cznym interesem spo!ecze(stwa lub nauki (art. 2), sprawiedliwy
dost$p do opieki zdrowotnej o w!a'ciwej jako'ci (art. 3). Przyj$te w
Konwencji klauzule generalne podkre'laj" znaczenie godno'ci ka&dej
osoby ludzkiej; pierwszoplanowe umieszczenie regulacji dotycz"cych
ochrony autonomii pacjenta równie& s!u&y temu celowi. Z tych regulacji
Konwencja wyprowadza dalej normy dotycz"ce niezwykle wra&liwej
materii dopuszczalnego zakresu bada( i eksperymentów medycznych –
chroni zw!aszcza przed zagro&eniami zwi"zanymi z badaniami nad
genomem ludzkim, a przede wszystkim przed zagro&eniami zwi"zanymi
z komercjalizacj" wyników tych bada( oraz manipulacjami genetycznymi.
Dokument ten zawiera tak&e istotne regulacje dotycz"ce prokreacji
wspomaganej medycznie, w tym bada( na embrionach in vitro oraz

29 Rada Europy og!osi!a dotychczas trzy protoko!y, dotycz"ce: zakazu klonowania istot
ludzkich, transplantacji organów i tkanek ludzkich oraz bada( naukowych na cz!owieku,
których przyj$cie musi poprzedzi) ratyfikacja Konwencji. Rzeczpospolita Polska nie
ratyfikowa!a dotychczas &adnego z wymienionych dokumentów, cho) Konwencja i
protokó! dodatkowy dotycz"cy zakazu klonowania istot ludzkich zosta!y podpisane w
dniu 7 maja 1999 r.
30 RPO-577511-I/08 z dnia 4 stycznia 2008 r.
 - 39 -

dopuszczalnego z nimi post$powania. Brak uregulowa( w tym wzgl$dzie

mo&e skutkowa) takimi praktykami, jak niszczenie nadliczbowych
ludzkich embrionów uzyskanych metod" in vitro, czy te&
wykorzystywanie ich dla potrzeb eksperymentów medycznych.
W wyst"pieniu Rzecznik zasugerowa! ponadto podj$cie przez
Premiera zadania promowania towarzysz"cej przygotowaniu ratyfikacji
Konwencji dyskusji publicznej na temat problemów wynikaj"cych z
zastosowania biologii i medycyny, a tak&e mo&liwych rozwi"za( tych
problemów oraz o powo!anie Krajowej Rady Bioetycznej, która stale
monitorowa!aby sytuacj$ w tym tak wra&liwym etycznie i spo!ecznie
obszarze.
W odpowiedzi31 Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwo'ci
poinformowa!, &e podj$cie decyzji o ratyfikacji Konwencji powinno by)
poprzedzone rozwa&nym sformu!owaniem zagadnie( szczególnie
kontrowersyjnych, wobec których konieczne b$dzie wypracowanie
niezb$dnego kompromisu spo!ecznego, a nast$pnie dog!$bn" analiz"
regulacji ca!okszta!tu zagadnie( biomedycznych w Polsce. Zadanie to
mog!oby zosta) powierzone Zespo!owi do Spraw Bioetyki, którego
powo!anie przez Prezesa Rady Ministrów brane jest pod uwag$.

31 Pismo z dnia 22 stycznia 2008 r.

 - 40 -

Rozdzia" III

Dzia"ania podejmowane dla ochrony konkretnych praw i wolno#ci

1. Prawo do dobrej legislacji

1. Projekt ustawy – Przepisy ogólne prawa administracyjnego

opracowany przez Zespó! ekspercki dzia!aj%cy przy Rzeczniku Praw
Obywatelskich
Prawo administracyjne, cho) jest najobszerniejsz" ga!$zi" prawa, nie
ma swojej cz$'ci ogólnej, okre'laj"cej zasady jego stosowania i
u!atwiaj"cej jednolite jego rozumienie. Brak ten jest mocno odczuwany,
zw!aszcza wobec &ywio!owego rozwoju prawa administracyjnego i coraz
wyra%niejszej potrzeby okre'lenia jasnych kryteriów kontroli dzia!ania
organów administruj"cych, szczególnie w sferze tzw. luzów decyzyjnych.
Rzecznik powo!a! Zespó! ekspercki ds. opracowania przepisów
ogólnych prawa administracyjnego. W toku prac Zespo!u przygotowany
zosta! projekt ustawy, który uwzgl$dnia zarówno potrzeby praktyki, jak
równie& dotychczasowy dorobek pi'miennictwa w tym zakresie oraz
rekomendacje Unii Europejskiej i Rady Europy. Do podstawowych celów
regulacji nale&y zaliczy): porz"dkowanie zamierze( prawodawcy,
wzmocnienie jednolito'ci orzecznictwa administracyjnego, ujednolicenie
kryteriów kontroli administracji publicznej, wyra%ne okre'lenie dyrektyw
wype!niania luk prawnych oraz stosowania prawa w przypadku kolizji
norm. Rzecznik wyrazi! nadziej$, &e przyj$cie do stosowania wyra&onych
w projekcie ustawy zasad mog!oby znacz"co poprawi) standard ochrony
praw jednostki w jej kontaktach z administracj" publiczn" oraz jako')
administrowania, obni&aj"c przy tym znacznie poziom jej
zbiurokratyzowania. Maj"c powy&sze na wzgl$dzie Rzecznik wyst"pi! 32

32 RPO-597873-I/08 z 9 wrze'nia 2008 r.

 - 41 -

do Prezydenta RP, Prezesa Rady Ministrów, Marsza!ka Sejmu, Marsza!ka

Senatu z wnioskiem o podj$cie inicjatywy ustawodawczej.

2. Problem niewykonywania orzecze" Trybuna!u Konstytucyjnego

Sytuacj$, w której liczne wyroki Trybuna!u Konstytucyjnego
pozostaj" niewykonane, Rzecznik odbiera jako powa&ne zagro&enie dla
praw i wolno'ci obywatelskich. W zwi"zku z powy&szym, od pocz"tku
2007 r. Rzecznik kierowa! szereg wyst"pie( maj"cych na celu zmian$ tego
stanu rzeczy 33. Z opracowania pt. „Nast$pstwa orzecze( Trybuna!u
Konstytucyjnego w orzecznictwie s"dów, pi'miennictwie prawniczym i
dzia!alno'ci prawodawczej” przekazanego w dniu 29 lutego 2008 r. przez
Prezesa Trybuna!u Konstytucyjnego wynika, &e w a& 68 sprawach, w
których orzeka! Trybuna!, nie podj$to odpowiedniej inicjatywy
ustawodawczej, cho) zachodzi taka konieczno'), b"d% jest to zalecane.
Podczas wyst"pienia w dniu 12 marca 2008 r. na forum
Zgromadzenia Ogólnego S$dziów Trybuna!u Konstytucyjnego Rzecznik
postulowa! rozwa&enie przeprowadzenia zmian systemowych w postaci
sta!ego monitoringu zapadaj"cych wyroków oraz przygotowania
harmonogramu prac nad ich wykonywaniem. Prezes Rady Ministrów,
zgodnie z postanowieniami ustawy o Radzie Ministrów 34, dysponuj"c
uprawnieniami do ustanawiania odpowiednich cia! doradczych i
pomocniczych, ma w tym zakresie bardzo szerokie pole dzia!ania. W
zwi"zku z powy&szym, Rzecznik zwróci! si$ 35 do Prezesa Rady Ministrów
o przedstawienie stanowiska w sprawie.
Prezes Rady Ministrów poinformowa! 36, i& podj"! decyzj$ o
powierzeniu Rz"dowemu Centrum Legislacji zadania obejmuj"cego
monitorowanie i analizowanie orzecze( Trybuna!u Konstytucyjnego oraz
koordynowanie prac Rady Ministrów w tym zakresie. Podj$te prace
zmierzaj" do uporz"dkowania systemu prawa, w szczególno'ci przez
dokonanie zmian stosownych przepisów, wyeliminowanie z obrotu

33 Informacja o dzia!alno'ci RPO za rok 2007, str. 18.

34 Ustawa z 8 sierpnia 1996 r. (Dz.U. z 2003 r. Nr 24, poz. 199, z pó%n. zm.).
35 RPO-547814-I/06 z 20 marca 2008 r.
36 Pismo z 21 kwietnia 2008 r.
 - 42 -

prawnego unormowa( sprzecznych z orzeczeniami Trybuna!u

Konstytucyjnego lub usuni$cie powsta!ych w ich wyniku luk prawnych.

3. Brak szczegó!owych regulacji dotycz%cych przedmiotu i trybu

rozpatrywania skarg, wniosków i petycji sk!adanych do organów
administracji publicznej
W zwi"zku ze sprawowaniem przez Prezesa Rady Ministrów,
zgodnie z art. 257 ustawy – Kodeks post$powania administracyjnego 37,
zwierzchniego nadzoru nad przyjmowaniem i za!atwianiem skarg i
wniosków sk!adanych do organów administracji publicznej, Rzecznik
zwróci! si$ w przedmiotowej sprawie.
Art. 63 Konstytucji stanowi o prawie ka&dego do sk!adania petycji,
wniosków i skarg w interesie publicznym, w!asnym lub innej osoby za jej
zgod" do organów w!adzy publicznej oraz do organizacji i instytucji
spo!ecznych w zwi"zku z wykonywanymi przez nie zadaniami zleconymi
z zakresu administracji publicznej. Zgodnie z dyspozycj" konstytucyjn",
tryb rozpatrywania petycji, wniosków i skarg powinna okre'la) ustawa.
Kodeks post$powania administracyjnego w dziale VIII reguluje
post$powanie dotycz"ce skarg i wniosków. Jedynym przepisem
odnosz"cym si$ do petycji jest art. 211 Kodeksu post$powania
administracyjnego. Ustawodawca nie po'wi$ci! tej instytucji &adnych
szczegó!owych postanowie(, nie wiadomo, czy ze 'rodka tego mo&na
korzysta) w celu ochrony interesów tylko indywidualnych b"d% równie&
zbiorowych. Kwestia mo&liwo'ci zwracania si$ przez ka&dego do w!adz
publicznych i !"cz"cy si$ z tym obowi"zek udzielenia odpowiedzi dotyczy
bezpo'rednio wolno'ci i praw cz!owieka i obywatela. Tymczasem brak
szczegó!owej regulacji odno'nie do przedmiotu i trybu rozpatrywania
petycji powoduje, &e delegacja konstytucyjna z art. 63 pozostaje
niewykonana. W zwi"zku z powy&szym, Rzecznik zwróci! si$ 38 do Prezesa
Rady Ministrów o rozwa&enie podj$cia przez Rad$ Ministrów inicjatywy
ustawodawczej w tym zakresie.

37 Ustawa z 14 czerwca 1960 r. (Dz.U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 z pó%n. zm.).
38 RPO-584559-I/08 z 20 marca 2008 r.
 - 43 -

Sekretarz Stanu w Ministerstwie Spraw Wewn$trznych i

Administracji poinformowa! 39, &e zasadnym wydaje si$ rozwa&enie
kwestii szczegó!owego uregulowania trybu rozpatrywania petycji w
Kodeksie post$powania administracyjnego, analogicznie jak to uczyniono
w sprawie skarg i wniosków, w zwi"zku z czym, w Ministerstwie Spraw
Wewn$trznych i Administracji podj$to stosowne dzia!ania.

4. Niezgodno#$ z Konstytucj% wytycznych wydawanych przez

Ministra Rozwoju Regionalnego
Rzecznik zwróci! uwag$ na przepis art. 35 ust. 3 ustawy o zasadach
prowadzenia polityki rozwoju 40 i na pojawiaj"c" si$ w tym kontek'cie
mo&liwo') zaistnienia sprzeczno'ci z ustrojow" zasad" zamkni$tego
katalogu %róde! prawa powszechnie obowi"zuj"cego, a w konsekwencji
gro%b$ narusze( praw i wolno'ci jednostki. Wspomniana regulacja
stanowi, i& minister w!a'ciwy do spraw rozwoju regionalnego, w celu
zapewnienia zgodno'ci sposobu wdra&ania programów operacyjnych z
prawem Unii Europejskiej oraz spe!niania wymaga( okre'lanych przez
Komisj$ Europejsk", a tak&e w celu zapewnienia jednolito'ci zasad
wdra&ania programów operacyjnych, mo&e wydawa) wytyczne.
Jak wynika z uzasadnienia ustawy, pos!ugiwanie si$ przez ministra
w!a'ciwego do spraw rozwoju regionalnego tego typu aktami
normatywnymi ma zapewni) wi$ksz" elastyczno') w procesie absorpcji
funduszy unijnych. Wydawanie rozporz"dze(, przewidziane dot"d w
ustawie o Narodowym Planie Rozwoju 41, w ocenie ustawodawcy, okaza!o
si$ instrumentem nieodpowiadaj"cym dynamice przydzia!u 'rodków
unijnych i zosta!o zast"pione mo&liwo'ci" regulowania tych kwestii
poprzez wytyczne. W ocenie Rzecznika jednak zmiana ta mo&e budzi)
w"tpliwo'ci natury konstytucyjnej.
Akty prawa o charakterze wewn$trznym musz" odpowiada)
ogólnemu modelowi okre'lonemu w art. 93 Konstytucji. Analiza
„Wytycznych w zakresie procedury odwo!awczej dla wszystkich
programów operacyjnych” z 14 sierpnia 2007 r. dost$pnych na stronie

39 Pismo z 12 maja 2008 r.

40 Ustawa z 6 grudnia 2006 r. (Dz.U. Nr 227, poz. 1658 z pó%n. zm.).
41 Ustawa z 20 kwietnia 2004 r. (Dz.U. Nr 116, poz. 1206 z pó%n. zm.).
 - 44 -

internetowej Ministerstwa Rozwoju Regionalnego wskazuje, i& mog!o

doj') do naruszenia dwóch norm konstytucyjnych: omawiane wytyczne
dotycz" nie tylko jednostek organizacyjnych podleg!ych organowi
wydaj"cemu ten akt (art. 93 ust. 1 Konstytucji) oraz mog" by) w pewnych
sytuacjach podstaw" decyzji wobec wnioskodawców (art. 93 ust. 2
Konstytucji). Rzecznik zwróci! si$ 42 do Ministra Rozwoju Regionalnego o
przekazanie stanowiska w sprawie.
W odpowiedzi wyja'niono 43, &e wytyczne, o których mowa w art. 35
ust. 3 ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju, w tym w
szczególno'ci „Wytyczne w zakresie procedury odwo!awczej dla
wszystkich programów operacyjnych”, nie naruszaj" art. 93 ust. 1 i 2
Konstytucji w zakresie, w jakim zakwestionowa! je Rzecznik.
Poinformowano te&, &e trwaj" prace nad projektem ustawy o zmianie
niektórych ustaw w zwi"zku z wdra&aniem funduszy strukturalnych i
Funduszu Spójno'ci, który zawiera nowelizacj$ ustawy o zasadach
prowadzenia polityki rozwoju w zakresie m.in. procedury odwo!awczej.
Nowelizacja zawiera równie& propozycj$ wprowadzenia zamkni$tego
katalogu wytycznych, które móg!by wyda) Minister Rozwoju
Regionalnego.

5. Dzia!ania zmierzaj%ce do usuni&cia z polskiego systemu prawa

tzw. „bubli prawnych”
Rzecznik z zainteresowaniem przyj"! powo!anie przez Sejm Komisji
Nadzwyczajnej „Przyjazne Pa(stwo” do spraw zwi"zanych z
ograniczaniem biurokracji, a tak&e zapowied% podj$cia przez Ministerstwo
Gospodarki dzia!a( zmierzaj"cych do usuni$cia z polskiego systemu
prawa przepisów utrudniaj"cych prowadzenie dzia!alno'ci gospodarczej.
Skuteczna ochrona praw i wolno'ci obywatelskich, respektowanie
ludzkiej godno'ci, ale te& obrona prawa jako takiego s" zagro&one przez
„z!" legislacj$”, której obecnie mamy w nadmiarze. Propozycje naprawy
tego stanu musz" odnosi) si$ jednak przede wszystkim do samego procesu
tworzenia prawa.

42 RPO-584806-I/08 z 29 maja 2008 r.

43 Pismo z 13 czerwca 2008 r.
 - 45 -

Do najwa&niejszych propozycji w tym zakresie nale&y zaliczy)

nast$puj"ce: deregulacj$, wprowadzenie rzeczywistej kontroli projektów
ustawodawczych, wprowadzenie kontroli nast$pczej w postaci
monitorowania funkcjonowania obowi"zuj"cego ustawodawstwa,
wprowadzenie regulacji typu sunset, która polega na przyj$ciu zasady
automatycznej utraty mocy obowi"zuj"cych aktów normatywnych, o ile w
okre'lonym czasie nie zostanie wyra&ona polityczna wola ich utrzymania,
poddanie prac zwi"zanych z polityk" tworzenia prawa kontroli
prewencyjnej wyspecjalizowanego organu o funkcji techniczno-
legislacyjnej oraz monitoruj"cej skutki legislacji. Specjalnie powo!any
Zespó! ekspercki przygotowuje pod kierunkiem Rzecznika projekt ustawy
o Radzie Stanu – organie realizuj"cym szereg z wymienionych zada(.
Dlatego te&, Rzecznik w wyst"pieniach skierowanych do Ministra
Gospodarki oraz Przewodnicz"cego Sejmowej Komisji „Przyjazne
Pa(stwo” wyrazi! 44 gotowo') wspó!pracy w podejmowanych przez nich
dzia!aniach w zakresie likwidacji „bubli prawnych”.
Przewodnicz"cy Komisji „Przyjazne Pa(stwo” zaprosi! 45 Rzecznika
na wszystkie posiedzenia Komisji, dzi$kuj"c za w!"czenie si$ w dzia!ania
na rzecz uproszczenia procedur nadmiernie formalizuj"cych &ycie
obywateli i utrudniaj"cych funkcjonowanie instytucji oraz innych
podmiotów prywatnych i publicznych.
Sekretarz Stanu w Ministerstwie Gospodarki poinformowa! 46, &e
Ministerstwo Gospodarki analizuje postulaty najpilniejszych zmian w
przepisach prawa gospodarczego zg!aszane przez organizacje
przedsi$biorców i samych przedsi$biorców. Na podstawie
przeprowadzonej analizy Ministerstwo opracuje projekt ustawy
deroguj"cej, która b$dzie mia!a na celu uchylenie zb$dnych przepisów i
wprowadzenie pewnych zmian merytorycznych w niektórych ustawach,
u!atwiaj"cych funkcjonowanie przedsi$biorcom. W zwi"zku z powy&szym
Sekretarz Stanu zwróci! si$ z propozycj" nawi"zania wspó!pracy roboczej
z Biurem Rzecznika w zakresie usuwania z polskiego prawodawstwa
przepisów utrudniaj"cych prowadzenie dzia!alno'ci gospodarczej.
Przedstawiciele Rzecznika wielokrotnie monitorowali dzia!ania
legislacyjne prowadzone przez Komisj$ „Przyjazne Pa(stwo”.

44 RPO-582311-I/08 z 25 lutego 2008 r.

45 Pismo z 29 lutego 2008 r.
46 Pismo z 6 marca 2008 r.
 - 46 -

6. Stan realizacji przez organy administracji rz%dowej obowi%zku

wydawania przepisów wykonawczych do ustaw
Z fundamentalnej zasady pa(stwa prawa i wywodzonego z niego
prawa do dobrej legislacji wynikaj" m.in. postulaty przejrzysto'ci,
spójno'ci i kompletno'ci systemu prawnego – jako zbioru norm
kszta!tuj"cych sytuacj$ prawn" obywateli, sfer$ ich wolno'ci i praw. W
zwi"zku z otrzymywanymi sygna!ami o wyst$puj"cych zaleg!o'ciach w
zakresie wydawania aktów wykonawczych do ustaw Rzecznik zwróci! si$
do Prezesa Rz"dowego Centrum Legislacji z pro'b" o przedstawienie
aktualnej informacji na temat stanu realizacji przez organy administracji
rz"dowej tego obowi"zku 47.
W odpowiedzi Prezes RCL poinformowa! 48 Rzecznika o ustaleniach
przyj$tych w tym zakresie przez Komitet Rady Ministrów w styczniu
2008 r. Ministrowie zostali zobowi"zani do pilnego opracowania lub
sfinalizowania prac nad projektami aktów wykonawczych, których
wydanie jest mo&liwe w obecnym stanie prawnym oraz do przygotowania
projektów nowelizacji tych ustaw, w których konieczne jest uchylenie lub
zmiana niektórych niezrealizowanych jeszcze upowa&nie(. W wykonaniu
dalszych zalece( Komitetu, RCL w marcu 2008 r. przedstawi! projekt
ustawy o uchyleniu niektórych upowa&nie( do wydawania aktów
wykonawczych.
Ponadto w wyst"pieniu tym poinformowano Rzecznika, &e wed!ug
stanu na dzie( 31 grudnia 2007 r. do wykonania, zmiany czy uchylenia
pozostaje ogó!em 170 upowa&nie(, z których cz$') znajduje si$ w
ko(cowym etapie realizacji.
Jednocze'nie zapewniono Rzecznika, &e sta!" trosk" Rady Ministrów
jest jak najszybsze usuni$cie zaleg!o'ci oraz terminowe wydawanie aktów
wykonawczych do ustaw i znajdowanie skutecznych rozwi"za( w zakresie
umacniania zasady praworz"dno'ci oraz poprawy zaufania obywateli do
organów w!adzy i stanowionego prawa.

47 RPO-583307-I/08 z 17 marca 2008 r.

48 Pismo Prezesa RCL z 30 kwietnia 2008 r.
 - 47 -

7. Problem opó(nie" w udzielaniu odpowiedzi na wyst%pienia

Rzecznika
W zwi"zku z wyst$puj"cymi, nierzadko znacznymi, opó%nieniami w
przedstawianiu odpowiedzi na jego wyst"pienia, Rzecznik zwróci! si$ 49 w
tej sprawie do Prezesa Rady Ministrów. W pi'mie tym podkre'li!, &e w
systemie organów pa(stwowych Rzecznik Praw Obywatelskich zajmuje
szczególne miejsce i pe!ni specyficzn" rol$. Jako konstytucyjny organ
ochrony prawa znajduje si$ poza klasycznym, trójdzielnym podzia!em
organów w!adzy. Wykonuj"c powierzone mu obowi"zki obserwuje, a
tak&e staje si$ swoistym recenzentem tych dzia!a(, które rzutuj" na sfer$
wolno'ci i praw cz!owieka i obywatela. Ustawa o Rzeczniku Praw
Obywatelskich przewiduje szereg uprawnie(, dzi$ki którym Rzecznik
mo&e skutecznie pomaga) skar&"cym si$ podmiotom w ochronie ich
wolno'ci i praw. Jednocze'nie ustawa ta statuuje po stronie organu,
organizacji czy instytucji, do których zwróci si$ Rzecznik, obowi"zek
wspó!dzia!ania i udzielania mu pomocy, w tym poprzez
ustosunkowywanie si$ do ogólnych ocen, uwag i opinii Rzecznika (art.
17), bez zb$dnej zw!oki, nie pó%niej jednak ni& w terminie 30 dni.
Rzecznik zaznaczy!, &e co do zasady jego wspó!praca z organami
w!adzy wykonawczej jest zadowalaj"ca. Niestety, cz$') jego wyst"pie(
pozostaje bez odpowiedzi. Stanowi to naruszenie obowi"zku prawnego i
s!u&bowego le&"cego po stronie adresata wyst"pie(. Mo&e to te& niekiedy
wywo!ywa) wra&enie, i& niektóre zg!aszane przez obywateli problemy,
podejmowane przez Rzecznika, s" ignorowane. Wobec powy&szego
Rzecznik zwróci! si$ do Prezesa Rady Ministrów z pro'b" o
spowodowanie udzielenia przez podleg!e organy i instytucje zaleg!ych
odpowiedzi na jego wyst"pienia.
W odpowiedzi Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrów
poinformowa! 50, &e wyst"pi! do w!a'ciwych ministrów z pro'b" o pilne
udzielenie stosownych informacji i dochowanie nale&ytej staranno'ci przy
procedowaniu spraw kierowanych przez Rzecznika.

49 RPO-598884-I/08 z dnia 8 pa%dziernika 2008 r.

50 Pismo z dnia 29 pa%dziernika 2008 r.
 - 48 -

2. Prawo do s$dowej ochrony wolno#ci i praw jednostki

A. S$downictwo i prokuratura

1. Najistotniejsze problemy s%downictwa

Polski wymiar sprawiedliwo'ci, za po'rednictwem konstytucyjnego
organu, jakim jest Krajowa Rada S"downictwa, od wielu lat apeluje o
zapewnienie 'rodków finansowych pozwalaj"cych na prawid!owe
funkcjonowanie s"downictwa. Maj"c na uwadze problemy, z jakimi
boryka si$ 'rodowisko s$dziowskie i system wymiaru sprawiedliwo'ci w
Polsce, a tak&e realizacj$ konstytucyjnej gwarancji niezawis!o'ci
s$dziowskiej, która gwarantuje s$dziom m.in. zapewnienie warunków
pracy i wynagrodzenie odpowiadaj"ce godno'ci urz$du oraz zakresowi ich
obowi"zków, Rzecznik zwróci! si$ 51 do Przewodnicz"cego Krajowej Rady
S"downictwa o poinformowanie o poczynionych ustaleniach i
planowanych dzia!aniach Krajowej Rady S"downictwa w tej sprawie.
W odpowiedzi przes!ano 52 syntetyczne opracowanie obrazuj"ce
dzia!alno') KRS w przedmiocie systemu kszta!towania w!a'ciwych
wynagrodze( s$dziowskich i opracowania bud&etu s"downictwa.
W kolejnym wyst"pieniu do Przewodnicz"cego KRS Rzecznik
zwróci! si$ 53 z pro'b" o informacj$ o szczegó!owych ustaleniach ze
spotkania cz!onków KRS z Prezydentem RP, które odby!o si$ w dniu 30
stycznia 2008 r. Podczas spotkania poruszono m.in. spraw$ powo!ywania
na stanowiska s$dziowskie osób przedstawionych przez KRS, których
kandydatury nie zosta!y zaakceptowane przez Prezydenta RP.
Ponadto omówiono potrzeb$ stworzenia nowego modelu s!u&by
s$dziowskiej, wynikaj"c" z tre'ci orzeczenia wydanego przez Trybuna!
Konstytucyjny w sprawie skargi konstytucyjnej dotycz"cej asesorów
s"dowych 54, jak równie& zaakcentowano potrzeb$ respektowania
materialnych gwarancji niezawis!o'ci s$dziów oraz niezale&no'ci s"dów.

51 RPO-579288-I/08 z 8 lutego 2008 r.

52 Pismo z 21 lutego 2008 r.
53 RPO-568818-I/07 z 20 lutego 2008 r.
54 Wyrok z 24 pa%dziernika 2007 r. (sygn. SK 7/06).
 - 49 -

Kwestie te, jako dotycz"ce bezpo'rednio praw i wolno'ci cz!owieka i

obywatela, s" szczególnie istotne w 'wietle konstytucyjnych zada(
Rzecznika.
Przewodnicz"cy KRS poinformowa! 55, &e Rada zaproponowa!a
Prezydentowi RP mo&liwo') rozwa&enia inicjatywy ustawodawczej
maj"cej na celu odst"pienie od corocznego ustalania kwoty bazowej
wynagrodzenia i wprowadzeniu zmiany polegaj"cej na okre'laniu
wynagrodzenia s$dziów jako procentowego stosunku do 'redniego
wynagrodzenia w gospodarce narodowej. Prezydent RP wyrazi! akceptacj$
proponowanych zmian, a ponadto poinformowa! o swojej woli zmiany
rozporz"dzenia kszta!tuj"cego wynagrodzenia s$dziowskie.
Prezydent RP poinformowa!, &e jego zdaniem, ma on prerogatyw$ do
powo!ywania s$dziów, przy jednoznacznym braku obowi"zku
uwzgl$dniania wniosków Rady o powo!anie w przypadku negatywnej
oceny kandydata dokonanej przez Prezydenta RP. KRS podnios!a, &e nie
kwestionuje faktu, i& Prezydent RP jest organem wy!"cznie w!adnym do
wydawania postanowie( w przedmiocie powo!ania na stanowisko
s$dziowskie. Jednak Prezydent RP nie jest, zdaniem Rady, uprawniony do
oceny kandydatów na s$dziów. W zwi"zku z powy&szym KRS zwróci!a
si$ do Pierwszego Prezesa S"du Najwy&szego i Prezesa Naczelnego S"du
Administracyjnego o wyst"pienie do Trybuna!u Konstytucyjnego w celu
wyja'nienia sporu kompetencyjnego pomi$dzy Prezydentem RP a Krajow"
Rad" S"downictwa o prawo do merytorycznej oceny kandydatur.

2. Zasady powo!ywania na stanowisko s&dziego

Rzecznik zg!osi! udzia! w trzech post$powaniach w sprawie skarg
konstytucyjnych dotycz"cych zasad powo!ywania na stanowisko
s$dziego 56.

55 Pismo z 20 marca 2008 r.

56 RPO-572484-I/08 z dnia 9 czerwca 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w
sprawie po!"czonych skarg konstytucyjnych Jerzego W., El&biety L.-R. i Przemys!awa K.
(sygn. akt SK 16/08).
RPO-595048-I/08 z dnia 19 wrze'nia 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w
sprawie po!"czonych skarg konstytucyjnych Adriana K. (sygn. akt SK 37/08), Ewy W.
(sygn. akt SK 38/08), Aleksandry D.-B. (sygn. akt SK 40/08) i Marka D. (sygn. akt SK
41/08), rozpoznawanych pod wspóln" sygnatur" SK 37/08).
RPO-595041-I/08 z dnia 19 wrze'nia 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w
sprawie skargi konstytucyjnej Marka S. (sygn. akt SK 39/08).
 - 50 -

W powy&szych sprawach Prezydent RP odmówi! powo!ania s$dziów

s"dów powszechnych przedstawionych z wniosku Krajowej Rady
S"downictwa do pe!nienia urz$du na stanowisku s$dziowskim bez podania
zainteresowanym uzasadnienia swej decyzji.
Rzecznik przyst"pi! do post$powania w zakresie, w jakim naruszono
konstytucyjne prawo kandydatów do poinformowania ich o powodach
decyzji odmownej Prezydenta RP, co ma wp!yw na równy dost$p do
s!u&by publicznej.

3. Immunitet parlamentarny i s&dziowski

Rzecznik skierowa! 57 w 2007 r. wyst"pienie do Marsza!ka Sejmu
dotycz"ce potrzeby ograniczenia immunitetów parlamentarnego i
s$dziowskiego. W odpowiedzi Marsza!ek Sejmu poinformowa! 58, i&
wszelkie przekszta!cenia dotycz"ce tych immunitetów wi"&" si$ ze zmian"
Konstytucji. Dlatego te& Marsza!ek przekaza! wyst"pienie Rzecznika
przewodnicz"cym Komisji Ustawodawczej oraz Komisji Regulaminowej i
Spraw Poselskich jako wewn$trznym organom Sejmu w!a'ciwym do
zbadania tego zagadnienia. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci!
si$ 59 do przewodnicz"cych wskazanych komisji z pro'b" o
poinformowanie o zaj$tym stanowisku.
W odpowiedzi wyja'niono 60, i& w zwi"zku z rozpocz$tymi przez
Komisj$ Nadzwyczajn" pracami nad nowelizacj" Konstytucji, równie& w
kierunku ograniczenia zakresu immunitetu parlamentarnego 61,
Przewodnicz"cy Komisji Regulaminowej i Spraw Poselskich przekaza!
stanowisko Rzecznika na r$ce Przewodnicz"cego Komisji Nadzwyczajnej.

4. Usytuowanie instytucji asesora s%dowego w polskim wymiarze

sprawiedliwo#ci
W wyniku rozpoznania po!"czonych skarg konstytucyjnych p. Józefa
W. i spó!ki AD Dr"gowski SA w Warszawie, Trybuna! Konstytucyjny

57 Informacja za rok 2007, str. 33.

58 Pismo z 17 stycznia 2008 r.
59 RPO-556485-II/07 z 14 maja 2008 r. i z 21 maja 2008 r.
60 Pismo z 28 maja 2008 r.
61 Poselski projekt ustawy o zmianie Konstytucji – druk nr 433.
 - 51 -

orzek! 62, i& art. 135 § 1 ustawy – Prawo o ustroju s"dów powszechnych 63,
zezwalaj"cy Ministrowi Sprawiedliwo'ci, za zgod" kolegium s"du
okr$gowego na powierzenie asesorowi s"dowemu pe!nienia czynno'ci
s$dziowskich w s"dzie rejonowym na czas okre'lony, nieprzekraczaj"cy
czterech lat, narusza konstytucyjne prawo do rozpatrzenia sprawy przez
w!a'ciwy, niezale&ny, bezstronny i niezawis!y s"d (art. 45 ust. 1
Konstytucji).
Trybuna! orzek! ponadto, &e przepis ten utraci moc obowi"zuj"c" z
up!ywem 18 miesi$cy od dnia og!oszenia wyroku w Dzienniku Ustaw 64.
Z informacji zamieszczonej na stronie internetowej Ministerstwa
Sprawiedliwo'ci wynika!o, &e przygotowywany jest projekt ustawy o
zmianie ustawy – Prawo o ustroju s"dów powszechnych oraz o zmianie
innych ustaw, który obj") ma m.in. uregulowania dotycz"ce statusu
s$dziego i modelu kariery s$dziowskiej. W ramach tej nowelizacji mia!
by) tak&e uregulowany status asesorów s"dowych. Rzecznik zwróci! si$ 65
do Ministra Sprawiedliwo'ci z pro'b" o poinformowanie o stanie prac nad
tym projektem.
Minister poinformowa! 66, &e nowelizacja ustawy – Prawo o ustroju
s"dów powszechnych jest jednym z najwa&niejszych zamierze(
legislacyjnych Ministerstwa Sprawiedliwo'ci w 2008 r. Pierwszym
etapem realizacji powy&szego zamierzenia by!o powo!anie zarz"dzeniem z
dnia 4 grudnia 2007 r. zespo!u ekspertów do spraw zmian systemu
kszta!cenia kadr wymiaru sprawiedliwo'ci i prokuratury, przes!anek
powo!ywania i statusu s$dziego oraz likwidacji instytucji asesora
s"dowego.
Kolejnym etapem by!o przygotowanie projektu za!o&e( w zakresie
racjonalizacji i uelastycznienia struktury organizacyjnej s"dów
powszechnych oraz wzmocnienia statusu s$dziego i kariery s$dziowskiej,
zak!adaj"cych m.in. ustanowienie konkursów na stanowiska s$dziowskie,
a tak&e wprowadzenie regulacji, zgodnie z któr" obecni asesorzy zostan"

62 Wyrok z 24 pa%dziernika 2007 r. (sygn. SK 7/06).

63 Ustawa z 27 lipca 2001 r. (Dz.U. Nr 98 poz. 1070 z pó%n. zm.).
64 Wyrok Trybuna!u Konstytucyjnego zosta! og!oszony w Dzienniku Ustaw z 5 listopada
2007 r. Nr 204, poz. 1482 i z tym dniem orzeczenie wesz!o w &ycie.
65 RPO-523562-I/06 z 16 stycznia 2008 r.
66 Pismo z 21 stycznia 2008 r.
 - 52 -

poddani weryfikacji oraz b$d" ubiega) si$ o nominacj$ s$dziowsk" na

starych zasadach.
W prasie pojawi!y si$ informacje na temat zapowiedzi powo!ania 42
osób do pe!nienia funkcji asesora s"dowego i powierzenia im funkcji
s$dziowskich, mimo i& Trybuna! Konstytucyjny potwierdzi! zarzuty co do
niekonstytucyjno'ci instytucji asesorów s"dowych 67. Jednocze'nie uzna!,
i& automatyczne odsuni$cie asesorów s"dowych od orzekania
doprowadzi!oby do parali&u wymiaru sprawiedliwo'ci. St"d utrata mocy
obowi"zuj"cej przepisu uznanego za sprzeczny z Konstytucj" zosta!a
od!o&ona na maksymalnie mo&liwy okres 18 miesi$cy. Oznacza to, &e
przepis ten nadal formalnie obowi"zuje, jednak z momentem og!oszenia
sentencji wyroku upada domniemanie jego konstytucyjno'ci. Wszystkie
organy pa(stwa s" zatem obowi"zane do powstrzymywania si$ od
stosowania niekonstytucyjnych, lecz nadal obowi"zuj"cych przepisów,
które mog" w konsekwencji doprowadzi) do naruszenia praw i wolno'ci
jednostek. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 68 do Ministra
Sprawiedliwo'ci o poinformowanie, czy po opublikowaniu wyroku
Trybuna!u we wspominanej sprawie b$d" mia!y miejsce – jak wynika!o z
informacji prasowych – liczne nominacje asesorskie.
Minister poinformowa! 69, &e nie przewiduje &adnych mianowa(
asesorów s"dowych na podstawie art. 134 § 1 i art. 135 § 1 ustawy z dnia
27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju s"dów powszechnych. O powy&szej
decyzji zostali powiadomieni wszyscy prezesi s"dów okr$gowych, którzy
wyst"pili z wnioskami o mianowanie asesorów s"dowych. Jednocze'nie
zapewni!, &e po wyroku TK nikt nie zosta! mianowany asesorem
s"dowym.
W czerwcu 2008 r. Rzecznik ponownie wyst"pi! 70 do Ministra
Sprawiedliwo'ci w sprawie konieczno'ci dostosowania obowi"zuj"cych
przepisów do wyroku Trybuna!u Konstytucyjnego o niezgodno'ci z
Konstytucj" powierzania czynno'ci s"dowych asesorom s"dowym. Jak
wynika!o z wcze'niejszej korespondencji, projekt ustawy dotycz"cy

67 Patrz przypis 62.

68 RPO-523562-I/08 z 25 lutego 2008 r.
69 Pismo z 4 marca 2008 r.
70 RPO-523562-I/06 z 25 czerwca 2008 r.
 - 53 -

systemu powo!ywania osób sprawuj"cych w!adz$ s"downicz" zosta! uj$ty

w planie pracy Rady Ministrów na I pó!rocze 2008 r. Do Rzecznika
zwraca!y si$ osoby pracuj"ce w charakterze asesora s"dowego przez okres
krótszy ni& trzy lata, zaniepokojone swoj" sytuacj" po wej'ciu w &ycie
regulacji wykonuj"cych wyrok Trybuna!u. Rzecznik zwróci! si$ o
poinformowanie, czy przewiduje si$ przepisy przej'ciowe w tym zakresie
i jaki okres pe!nienia funkcji asesora b$dzie wystarczaj"cy do powo!ania
na stanowisko s$dziego.
Minister poinformowa! 71, o trwaj"cych pracach nad projektem ustawy
o Krajowej Szkole S"downictwa i Prokuratury. Nowa regulacja zdaniem
Ministra, ma da) podstaw$ do opracowania nowoczesnego i jednolitego
modelu aplikacji ogólnej, której celem b$dzie przygotowanie osób do
zajmowania stanowisk: zwi"zanych ze sprawowaniem wymiaru
sprawiedliwo'ci
Ustawa ta zosta!a uchwalona przez parlament w dniu 23 stycznia
2009 r.

5. Informatyzacja sal s%dowych

W zainteresowaniu Rzecznika pozostawa!a kwestia zwi"zana z
informatyzacj" sal s"dowych, dzi$ki której mo&liwe b$dzie m.in. wizyjne
i foniczne rejestrowanie przebiegu rozpraw. Usprawnienie procedur i
zapewnienie s"dom odpowiedniej infrastruktury technicznej umo&liwi
rejestrowanie przebiegu rozpraw w sposób szybszy ni& ma to miejsce
obecnie, co doprowadzi do skrócenia czasu rozpoznawania spraw
s"dowych. Rozwi"zanie to zapobiegnie przewlek!o'ci prowadzenia spraw
i dostosuje polski wymiar sprawiedliwo'ci do standardów
mi$dzynarodowych, wypracowanych w ramach struktur Rady Europy. W
zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 72 do Ministra Sprawiedliwo'ci
o udzielenie informacji, czy Ministerstwo Sprawiedliwo'ci przewiduje
informatyzacj$ wszystkich s"dów i jakie b$d" rzeczywiste koszty
rejestrowania przebiegu rozpraw.

71 Pismo z 21 lipca 2008 r.

72 RPO-582023-II/08 z 4 wrze'nia 2008 r.
 - 54 -

W udzielonej Rzecznikowi odpowiedzi wyja'niono 73, &e w latach

2006-2007 Ministerstwo Sprawiedliwo'ci zrealizowa!o projekt
wyposa&enia wszystkich s"dów okr$gowych w urz"dzenia audiowizualne,
umo&liwiaj"ce przes!uchanie na odleg!o') np. 'wiadka, bieg!ego oraz
prezentacj$ dowodów. Realizacja projektu wpisa!a si$ w priorytety prac w
dziedzinie e-sprawiedliwo'ci okre'lone przez Rad$ UE w czerwcu 2007 r.
Po wprowadzeniu tego projektu nast"pi! wzrost liczby realizowanych
przez s"dy przekazów wideokonferencyjnych jako formy uczestnictwa
stron w post$powaniu s"dowym (z 126 w roku 2005 do 405 w roku 2007).
Ministerstwo Sprawiedliwo'ci podj$!o dzia!ania zmierzaj"ce do obj$cia
projektem 20 s"dów rejonowych do ko(ca I kwarta!u 2009 r.
Wdro&enie systemu rejestracji audio przebiegu rozpraw we
wszystkich salach rozpraw w s"dach powszechnych mo&liwe by!oby do
zrealizowania w okresie trzyletnim i skutkowa!oby !"cznym obci"&eniem
dla bud&etu pa(stwa na poziomie oko!o 24 mln z!otych. Poniesienie
kosztów w takiej wysoko'ci by!oby uzasadnione w przypadku
oczywistych i niebudz"cych w"tpliwo'ci korzy'ci z wdro&enia systemu.
Jednak w ocenie Ministerstwa, wobec braku do'wiadcze( wynikaj"cych z
zastosowania takiego rozwi"zania w polskiej praktyce s"dowej, nie jest
celowe wdra&anie kosztownego post$pu organizacyjno-technologicznego,
poprzez dzia!ania odgórne, tym bardziej, &e brak jest wyra%nie
artyku!owanych przez 'rodowiska prawnicze potrzeb na stosowanie
rejestracji audio przebiegu rozpraw.
W zwi"zku z otrzymanymi wyja'nieniami, Rzecznik zwróci! si$ 74 do
Prezesa Naczelnej Rady Adwokackiej oraz Prezesa Krajowej Izby Radców
Prawnych o zaj$cie stanowiska w kwestii rejestracji rozpraw s"dowych.
Prezes Naczelnej Rady Adwokackiej poinformowa! 75, &e podczas
posiedzenia plenarnego w dniu 22 listopada 2008 r., Rada podj$!a uchwa!$
nr 31/2008, w której wyrazi!a swoje poparcie dla prac zmierzaj"cych do
rejestrowania przebiegu posiedze( s"dowych przy pomocy urz"dze(
rejestruj"cych. W przekonaniu Rady rozwi"zanie takie s!u&y zarówno
wymiarowi sprawiedliwo'ci, jak i stronom i ich pe!nomocnikom,

73 Pismo z 29 wrze'nia 2008 r.

74 RPO-582023-II/08 z 29 pa%dziernika 2008 r.
75 Pismo z 10 grudnia 2008 r.
 - 55 -

wzmacniaj"c gwarancje procesowe i podnosz"c jako') orzekania.

D%wi$kowy lub wizualny zapis posiedzenia umo&liwi wyja'nienie
wszelkich niejasno'ci, pomy!ek, b!$dów protoko!u, przyczyniaj"c si$ do
wi$kszej pewno'ci co do zgromadzonego materia!u dowodowego.
Elektroniczny zapis przebiegu rozprawy nie powinien jednak zast"pi)
tradycyjnego protoko!u, nadal stanowi"cego podstaw$ do sporz"dzenia
orzeczenia.

6. Biegli s%dowi
Rzecznik skierowa! wyst"pienie w przedmiotowej sprawie w zwi"zku
z publikacjami prasowymi 76 na temat instytucji bieg!ego s"dowego.
Ustawa – Prawo o ustroju s"dów powszechnych 77 w art. 157 § 2 zawiera
delegacj$ do okre'lenia przez Ministra Sprawiedliwo'ci, w drodze
rozporz"dzenia, „trybu ustanawiania bieg!ych s"dowych, pe!nienia przez
nich czynno'ci oraz zwalniania ich z funkcji”. Minister, rozporz"dzeniem
w sprawie bieg!ych s"dowych 78, odniós! si$ do bardzo szerokiego zakresu
spraw zwi"zanych z powo!ywaniem, funkcjonowaniem i odwo!ywaniem
bieg!ych s"dowych. Upowa&nienie ustawowe, wraz z wydanym na jej
podstawie rozporz"dzeniem, mo&e budzi) w"tpliwo'ci natury
konstytucyjnej. Tytu!em przyk!adu mo&na wskaza), i& w ustawie znajduje
si$ jedynie delegacja do okre'lenia „trybu ustanawiania bieg!ych”,
podczas gdy Minister rozporz"dzeniem okre'li! m.in. czas pe!nienia
czynno'ci przez bieg!ego, kwalifikacje do wyst$powania w roli bieg!ego
oraz ustanowi! nadzór prezesa s"du okr$gowego nad bieg!ymi. W zwi"zku
z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 79 do Ministra Sprawiedliwo'ci o
udzielenie informacji na temat prowadzonych w Ministerstwie
Sprawiedliwo'ci prac legislacyjnych, planowanego terminu ich
zako(czenia i ewentualnego wniesienia projektu ustawy do Sejmu.
Minister poinformowa! 80, &e z uwagi na rang$ i wag$ regulacji
prawnych dotycz"cych funkcjonowania bieg!ych s"dowych, w

76 „Rzeczpospolita” z 21 kwietnia 2008 r. Bieg!ych s%dowych trzeba zreformowa$.

77 Ustawa z 27 lipca 2001 r. (Dz.U. Nr 98 poz. 1070 z pó%n. zm.).
78 Rozporz"dzenie z 24 stycznia 2005 r. (Dz.U. Nr 15, poz. 133).
79 RPO-587846-I/08 z 30 kwietnia 2008 r.
80 Pismo z 6 czerwca 2008 r.
 - 56 -

Ministerstwie Sprawiedliwo'ci podj$te zosta!y prace zwi"zane z

przygotowaniem projektu ustawy o bieg!ych s"dowych, która w sposób
spójny, kompleksowy i wyczerpuj"cy ureguluje zagadnienia zwi"zane z
organizacj" tej grupy zawodowej. W przepisach ko(cowych przewiduje
si$, i& art. 157 ustawy – Prawo o ustroju s"dów powszechnych zostanie
uchylony, a w zwi"zku z tym utraci moc obowi"zuj"c" tak&e
rozporz"dzenie w sprawie bieg!ych s"dowych. Projekt ustawy o bieg!ych
s"dowych zosta! zg!oszony do rozpatrzenia przez Rad$ Ministrów w IV
kwartale 2008 r.

7. Funkcjonowanie w praktyce instytucji lekarza s%dowego

Rzecznik, nawi"zuj"c do wcze'niejszej korespondencji w
przedmiotowej sprawie, zwróci! si$ 81 do Ministra Sprawiedliwo'ci o
poinformowanie, czy Ministerstwo, po pó!rocznym okresie
obowi"zywania znowelizowanej ustawy o lekarzu s"dowym 82 dostrzega
potrzeb$ dokonania dalszych jej zmian, tak by zapewni) dost$p do lekarzy
uprawnionych do wystawiania za'wiadcze( potwierdzaj"cych niemo&no')
stawienia si$ uczestnika post$powania karnego na wezwanie lub
zawiadomienie organu prowadz"cego post$powanie.
Minister zapewni! 83, i& problematyka dotycz"ca mo&liwo'ci
zapewnienia prawid!owego funkcjonowania instytucji lekarza s"dowego w
dalszym ci"gu pozostaje w jego zainteresowaniu. Wed!ug informacji za
wrzesie( 2008 r., w kraju zawarto !"cznie 555 umów z lekarzami
s"dowymi.
W zwi"zku z w"tpliwo'ciami zg!aszanymi przez s"dy co do
interpretacji niektórych przepisów ustawy o lekarzu s"dowym oraz w
zwi"zku z uchwaleniem ustawy nowelizuj"cej 84, skierowano do prezesów
s"dów okr$gowych wyja'nienia podnoszonych kwestii. Jednoczenie
zwrócono si$ o okre'lenie aktualnych potrzeb s"dów w zakresie liczby
lekarzy s"dowych oraz o przedstawienie ewentualnych propozycji zmian
legislacyjnych. Uzyskane informacje wskazuj", &e ustawa o lekarzu

81 RPO-497263-II/05 z 7 pa%dziernika 2008 r.

82 Ustawa z 15 czerwca 2007 r. Dz.U. 2007 r. Nr 123, poz. 849 z pó%n. zm.).
83 Pismo z 31 pa%dziernika 2008 r.
84 Ustawa z 29 lutego 2008 r. (Dz.U. z 2008 r. Nr 51, poz. 293).
 - 57 -

sadowych w jej obecnym kszta!cie nie spe!ni!a wszystkich zwi"zanych z

jej uchwaleniem zada(.
Wobec powy&szego, na podstawie zg!oszonych propozycji, w
Ministerstwie Sprawiedliwo'ci opracowano projekt zmiany ustawy o
lekarzu s"dowym.
Poruszony problem funkcjonowania w praktyce instytucji lekarza
s"dowego pozostanie nadal w zainteresowaniu Rzecznika, który b$dzie
monitorowa! post$p prac legislacyjnych w tej kwestii.

8. Niezale'no#$ i apolityczno#$ prokuratury

W trakcie post$powania wyja'niaj"cego podj$tego z urz$du w dniu
11 lipca 2007 r., Rzecznik zwróci! si$ m.in. do Prokuratora Krajowego z
pro'b" o poinformowanie, jakie czynno'ci zosta!y podj$te przez
powszechne jednostki organizacyjne prokuratury w zwi"zku z zeznaniami
Prezesa Stowarzyszenia Prokuratorów RP z!o&onymi w zwi"zku z
prowadzonym przez Wojskow" Prokuratur$ Okr$gow" post$powaniem
sprawdzaj"cym, mog"cymi wskazywa) na u&ywanie prokuratury w sposób
niezgodny z prawem przez osoby nie podlegaj"ce w!a'ciwo'ci
wojskowych organów 'cigania.
Z odpowiedzi udzielonej Rzecznikowi wynika!o 85, &e Prokuratura
Krajowa nie zleca!a podleg!ym jednostkom prowadzenia post$powa(
odno'nie do zarzutów podnoszonych przez Prezesa Stowarzyszenia,
bowiem w tym zakresie stosowne post$powanie przeprowadzi!a uprzednio
Wojskowa Prokuratura Okr$gowa.
W tre'ci odpowiedzi nie ustosunkowano si$ jednak do istotnych
nieprawid!owo'ci wskazanych w zeznaniach Prezesa Stowarzyszenia.
Dotyczy!y one dzia!a( funkcjonariuszy publicznych, którzy nie podlegaj"
w!a'ciwo'ci podmiotowej prokuratury wojskowej. Prokuratura wojskowa
nie zweryfikowa!a w sposób procesowy informacji odnosz"cych si$ do
dzia!a( tych funkcjonariuszy publicznych. W tej sytuacji Naczelny
Prokurator Wojskowy winien spowodowa) podj$cie na nowo tego
post$powania i przekaza) materia!y dotycz"ce wskazanych osób
powszechnym jednostkom organizacyjnym prokuratury, w celu ich

85 Pismo z 11 grudnia 2007 r.

 - 58 -

prawno-karnej oceny. Rzecznik zwróci! si$ 86 do Ministra Sprawiedliwo'ci

– Prokuratora Generalnego o zaj$cie stanowiska w sprawie.
Prokurator Krajowy poinformowa! 87, &e Wojskowy Prokurator
Okr$gowy w Warszawie przekaza! Prokuraturze Krajowej akta
post$powania sprawdzaj"cego, dotycz"ce przekroczenia uprawnie( lub
niedope!nienia obowi"zków s!u&bowych przez nieustalonych
funkcjonariuszy publicznych-prokuratorów i dzia!ania w ten sposób na
szkod$ interesu publicznego wraz z postanowieniem o podj$ciu na nowo
tego post$powania.
Post$powanie prowadzone od marca 2008 r. przez Prokuratur$
Okr$gow" w P!ocku obj$te jest nadzorem zwierzchnim Prokuratury
Apelacyjnej w Warszawie i pozostaje w zainteresowaniu Biura
Post$powania Przygotowawczego Prokuratury Krajowej.
Sprawa nadal pozostaje w zainteresowaniu Rzecznika, który
monitoruje to post$powanie.

B. Zagadnienia zwi$zane z prowadzeniem post!powa%

przygotowawczych

1. Udost&pnienie osobom reprezentuj%cym pokrzywdzonego

niejawnych materia!ów #ledztwa prowadzonego w sprawie zabójstwa p.
Krzysztofa Olewnika
Rzecznik, w trosce o ochron$ i przestrzeganie praw obywatelskich
osób pokrzywdzonych i innych uczestników post$powania karnego
tocz"cego si$ w zwi"zku ze stwierdzonymi uchybieniami pope!nionymi
przez funkcjonariuszy organów 'cigania – w toku 'ledztwa prowadzonego
uprzednio w sprawie porwania, a nast$pnie zabójstwa p. Krzysztofa
Olewnika, z w!asnej inicjatywy podj"! t$ spraw$ i pozostaje ona w jego
sta!ym zainteresowaniu.
W zwi"zku z prowadzonym w powy&szej sprawie 'ledztwem, w dniu
4 wrze'nia 2008 r. mia!o miejsce spotkanie Ministra Sprawiedliwo'ci z p.
W!odzimierzem Olewnikiem i pe!nomocnikiem procesowym rodziny w
sprawie udost$pnienia osobom reprezentuj"cym pokrzywdzonego

86 RPO-563156-II/07 z 9 stycznia 2008 r.

87 Pisma z 22 stycznia i 4 czerwca 2008 r.
 - 59 -

niejawnych materia!ów 'ledztwa, w tym dziesi$ciodniowego bilingu

rozmów telefonicznych przeprowadzonych tu& po porwaniu,
zawieraj"cego prawdopodobnie nazwisko g!ównego inspiratora porwania i
zabójstwa p. Krzysztofa Olewnika.
Wobec powy&szego, Rzecznik zwróci! si$ 88 do Ministra
Sprawiedliwo'ci o poinformowanie, czy i jakie decyzje podj$to w zakresie
mo&liwo'ci procesowego wykorzystania tych dokumentów w toku
dalszego post$powania karnego, a tak&e w kwestii udost$pnienia osobom
reprezentuj"cym pokrzywdzonego niejawnych materia!ów 'ledztwa.
Prokurator Krajowy poinformowa! 89, &e decyzj" Ministra Spraw
Wewn$trznych i Administracji, dla potrzeb prowadzonych 'ledztw,
udost$pniony zosta! materia! trzech prowadzonych post$powa(
operacyjnych. Udost$pnienie nast"pi!o przy zachowaniu nadanych
dokumentacji klauzul tajno'ci. Obecnie prokuratorzy zapoznaj" si$ z
materia!ami operacyjnymi celem wyst"pienia z wnioskiem o cz$'ciowe
ich odtajnienie. Z materia!ami niejawnymi zosta! zapoznany p.
W!odzimierz Olewnik oraz jego pe!nomocnicy. Jednocze'nie z!o&yli oni
wnioski w przedmiocie odtajnienia ca!o'ci materia!ów post$powa(
operacyjnych. Zosta!y one przekazane celem rozpoznania jednostce
prowadz"cej post$powania przygotowawcze.
W celu uzyskania informacji o aktualnym stanie post$powania w
dniu 12 listopada 2008 r., Rzecznik zwróci! si$ do Zamiejscowego
Wydzia!u Biura do Spraw Przest$pczo'ci Zorganizowanej Prokuratury
Krajowej w Gda(sku.
W odpowiedzi Rzecznik zosta! poinformowany 90 o biegu
post$powania przygotowawczego dotycz"cego oceny dzia!a(
funkcjonariuszy w toku 'ledztwa w sprawie porwania i nast$pnie
zabójstwa p. Krzysztofa Olewnika. Ponadto ujawniono, &e na mocy
decyzji Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji na potrzeby
'ledztwa udost$pniono materia!y operacyjne Policji. Udost$pnienie to
nast"pi!o przy zachowaniu nadanych tej dokumentacji klauzul tajno'ci. Po
zapoznaniu si$ z tymi materia!ami operacyjnymi Prokuratura wyst"pi!a do

88 RPO-586400-II/08 z 10 wrze'nia 2008 r.

89 Pismo z 24 wrze'nia 2008 r.
90 Pismo z 15 grudnia 2008 r.
 - 60 -

Ministra w!a'ciwego do spraw wewn$trznych o odtajnienie

poszczególnych dokumentów maj"cych znaczenie dla prowadzonego
'ledztwa. W dniu 21 listopada 2008 r. uzyskano pozytywne decyzje
Ministra w opisanej kwestii. Do dnia udzielenia odpowiedzi nie uzyskano
jednak stanowiska odno'nie odtajnienia jednego z rozpracowa(
operacyjnych.
Sprawa ta b$dzie przez Rzecznika konsekwentnie monitorowana.

2. Nieprawid!owo#ci zwi%zane z ujawnieniem jednemu z

podejrzanych, w cz&#ci nie dotycz%cej jego osoby, akt #ledztwa
prowadzonego w sprawie zabójstwa p. Krzysztofa Olewnika
Z tre'ci artyku!u prasowego 91 wynika!o, &e Prokuratura Okr$gowa w
Olsztynie umo&liwi!a by!emu liderowi SLD w Sierpcu zapoznanie si$ z
ca!o'ci" akt 'ledztwa prowadzonego w tzw. sprawie Olewników i
skopiowanie zebranych materia!ów. Na skutek rozpoznania skargi p.
W!odzimierza Olewnika w tym wzgl$dzie i jego pro'by o interwencj$
Ministra Sprawiedliwo'ci, prokuratorzy Prokuratury Okr$gowej w
Olsztynie uznali ujawnienie ca!o'ci akt 'ledztwa za b!"d taktyczny, nie
stanowi"cy naruszenia prawa. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci!
si$ 92 do Prokuratora Krajowego z pro'b" o odniesienie si$ do
podnoszonych w omawianym artykule zarzutów i poinformowanie o
zaj$tym stanowisku.
W odpowiedzi wyja'niono 93, i& sprawa ujawnienia ca!o'ci materia!ów
post$powania podejrzanemu Grzegorzowi K., opisana w wyst"pieniu
Rzecznika, by!a dwukrotnie przedmiotem rozpoznania w trybie
skargowym przez Prokuratur$ Okr$gow" w Olszynie. W ocenie
Prokuratora Krajowego, brak podstaw do kwestionowania legalno'ci
przeprowadzonej czynno'ci procesowej, a stanowisko zaj$te przez
Prokuratur$ Okr$gow" w Olsztynie w odpowiedziach na skargi
W!odzimierza Olewnika oraz jego pe!nomocnika, jest zasadne.
Zgodnie z obowi"zuj"c" procedur" karn" prokurator ma obowi"zek
umo&liwienia podejrzanemu zapoznania si$ z ca!o'ci" materia!ów

91 „Nasz Dziennik” z 11 wrze'nia 2008 r. „Skandaliczny” b!%d ws. porwania Olewnika.

92 RPO-598266-II/08 z 17 wrze'nia 2008 r.
93 Pismo z 4 listopada 2008 r.
 - 61 -

post$powania, w którym jest podejrzanym lub wspó!podejrzanym nawet

tym, które go nie dotycz".
Rzecznik zwróci! si$ 94 do Wydzia!u Zamiejscowego Biura do Spraw
Przest$pczo'ci Zorganizowanej Prokuratury Krajowej w Gda(sku o
przed!o&enie informacji o aktualnym stanie sprawy prowadzonej
przeciwko Grzegorzowi K.

3. Udost&pnianie dziennikarzom przez Policj& lub prokuratur&

informacji o prowadzonych post&powaniach przygotowawczych oraz
udost&pnianie do wgl%du aktów oskar'enia, przed rozpocz&ciem przewodu
s%dowego
Rzecznik skierowa! 95 wyst"pienie do Prokuratora Krajowego, w
którym podniós! problem udost$pniania przez Policj$ lub prokuratur$
przedstawicielom lokalnych mediów informacji pochodz"cych ze 'ledztwa
lub dochodzenia oraz udost$pniania im do wgl"du aktów oskar&enia,
przed rozpocz$ciem przewodu s"dowego, celem sporz"dzenia przez media
informacji prasowych o uko(czonych na etapie post$powania
przygotowawczego sprawach. Rzecznik zwróci! si$ o udzielenie
informacji, czy omawiana praktyka znana jest Prokuraturze Krajowej i czy
ma ona oparcie w przepisach prawa.
W odpowiedzi poinformowano96, &e zgodnie z przepisami Kodeksu
post$powania karnego, w toku post$powania przygotowawczego
wy!"cznie prokurator jest organem uprawnionym do udzielania informacji
z tego& post$powania, w tym do wyra&enia zgody na ujawnianie danych
osobowych i wizerunku osób, przeciwko którym toczy si$ post$powanie.
Po skierowaniu aktu oskar&enia do s"du, uprawnienia te przys!uguj"
s"dowi w!a'ciwemu do rozpoznania sprawy.
Realizuj"c zadania zwi"zane z urzeczywistnianiem konstytucyjnych
praw obywateli do jawno'ci &ycia publicznego oraz rzetelnego
informowania o dzia!alno'ci organów w!adzy publicznej, uprawnia
prokuratora do informowania spo!ecze(stwa o efektach prowadzonych
post$powa( przygotowawczych, zw!aszcza w sprawach szczególnej wagi

94 Pismo z 8 grudnia 2008 r.

95 RPO-593126-II/08 z 30 wrze'nia 2008 r.
96 Pismo z 5 listopada 2008 r.
 - 62 -

lub w sprawach o du&ym wyd%wi$ku spo!ecznym. Zakres udzielanych

informacji ogranicza jednak konieczno') zapewnienia prawid!owego
funkcjonowania wymiaru sprawiedliwo'ci, w szczególno'ci
zabezpieczenia post$powania przygotowawczego przed przedwczesnym
rozpowszechnieniem zgromadzonych wiadomo'ci oraz poszanowanie
zasady domniemania niewinno'ci oraz tajemnic prawem chronionych, w
tym ochrony danych osobowych.
Prokurator Krajowy podzieli! stanowisko Rzecznika w kwestii
wadliwo'ci praktyki udost$pniania dziennikarzom skierowanego do s"du
aktu oskar&enia wraz z uzasadnieniem. Prawid!owo sporz"dzony akt
oskar&enia zawiera wskazanie i analiz$ zgromadzonych w sprawie
dowodów, które mog" zosta) ujawnione dopiero w toku post$powania
s"dowego.

4. Dost&p stron do akt sprawy na etapie post&powania

przygotowawczego
Trybuna! Konstytucyjny orzek! 97, i& art. 156 § 5 Kodeksu
post$powania karnego w zakresie, w jakim umo&liwia arbitralne
wy!"czenie jawno'ci tych materia!ów post$powania przygotowawczego,
które uzasadniaj" wniosek prokuratora w przedmiocie tymczasowego
aresztowania, jest niezgodny z art. 2 oraz art. 42 ust. 2 w zwi"zku z art.
31 ust. 3 Konstytucji. Trybuna! podkre'li! w szczególno'ci, &e poddany
kontroli art. 156 § 5 k.p.k. pozosta! w mocy. Jednocze'nie jednak
wskaza!, i& wyrok powinien spowodowa) zmian$ w stosowaniu
zaskar&onego przepisu, polegaj"c" na wyeliminowaniu takiej mo&liwo'ci
jego interpretacji, która jest niezgodna z Konstytucj". Zdaniem Trybuna!u
w razie zainicjowania przez prokuratora post$powania incydentalnego w
przedmiocie zastosowania lub przed!u&enia tymczasowego aresztowania,
oskar&ony, którego dotyczy) ma ten 'rodek zapobiegawczy, ma prawo
wgl"du do materia!ów post$powania przygotowawczego (do tej cz$'ci
akt), które stanowi" uzasadnienie wniosku prokuratora.
Niezale&nie od powy&szego, Trybuna! Konstytucyjny uzna! za
po&"dane wprowadzenie przez ustawodawc$ do kwestionowanego

97 Wyrok z dnia 3 czerwca 2008 r. (sygn. akt K 42/07).

 - 63 -

przepisu przes!anek ograniczaj"cych arbitralne jego stosowanie. Powinny

one – w ocenie Trybuna!u – polega) na doprecyzowaniu przepisów
dotycz"cych dost$pu do akt w zwi"zku z zastosowaniem lub
przed!u&eniem tymczasowego aresztowania w taki sposób, aby oskar&ony
(jego obro(ca) mia! mo&liwo') efektywnej obrony i podwa&enia
zasadno'ci zastosowania 'rodka zapobiegawczego. Rzecznik zwróci! si$ 98
do Ministra Sprawiedliwo'ci o poinformowanie, czy w poruszonym
zakresie prowadzone s" prace legislacyjne.
Minister poinformowa! 99, &e w Ministerstwie Sprawiedliwo'ci
prowadzone s" prace nad projektem zmiany ustawy Kodeks post$powania
karnego dotycz"ce gwarancji podejrzanego w zakresie dost$pu do akt
sprawy na etapie post$powania przygotowawczego, maj"ce na celu
realizacj$ orzeczenia Trybuna!u Konstytucyjnego, o którym mowa w
wyst"pieniu Rzecznika. Zakres tych prac rozszerzono o zmian$ ustawy
Kodeks post$powania karnego, dotycz"c" umo&liwienia oskar&onemu
zapoznania si$ z wnioskiem w przedmiocie zastosowania lub przed!u&enia
tymczasowego aresztowania, która ma celu wykonanie wyroków
Europejskiego Trybuna!u Praw Cz!owieka wobec Rzeczypospolitej
Polskiej.
Powy&sza problematyka pozostanie nadal w zainteresowaniu
Rzecznika, który b$dzie monitorowa! przebieg procesu legislacyjnego w
tej kwestii.

5. Dost&p stron do akt sprawy o wykroczenie na etapie czynno#ci

wyja#niaj%cych
W aktualnym stanie prawnym strony post$powania w sprawach o
wykroczenia – na etapie prowadzenia czynno'ci wyja'niaj"cych, tj. przed
skierowaniem do s"du wniosku o ukaranie – nie posiadaj" prawa wgl"du
do akt, sporz"dzania odpisów i kserokopii z akt oraz otrzymywania
uwierzytelnionych odpisów lub kserokopii z akt, co stanowi z jednej
strony ograniczenie prawa do obrony osoby, co do której istnieje
uzasadniona podstawa do sporz"dzenia przeciwko niej wniosku o

98 RPO-548840-II/07 z 7 pa%dziernika 2008 r.

99 Pismo z 27 pa%dziernika 2008 r.
 - 64 -

ukaranie, a tak&e naruszenie praw pokrzywdzonego, który nie ma dost$pu

do dowodów zebranych w sprawie. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik
zwróci! si$ 100 do Ministra Sprawiedliwo'ci o udzielenie informacji, czy
Ministerstwo przewiduje zmiany legislacyjne, które stanowi!yby
rozwi"zanie przedstawionego problemu.
W odpowiedzi udzielonej Rzecznikowi podzielono 101 pogl"d, i& brak
w art. 38 § 1 Kodeksu post$powania w sprawach o wykroczenia odes!ania
do odpowiedniego stosowania art. 156 § 5 Kodeksu post$powania karnego
jest ograniczeniem zarówno prawa do obrony osoby, wobec której istnieje
podstawa do sporz"dzenia wniosku o ukaranie, jak i naruszeniem praw
pokrzywdzonego. Nale&y równie& w pe!ni zgodzi) si$ z pogl"dem, &e brak
regulacji dotycz"cej dost$pu do akt sprawy o wykroczenie na etapie
czynno'ci wyja'niaj"cych wymaga zmian legislacyjnych. W zwi"zku z
tym w Ministerstwie Sprawiedliwo'ci podj$to ju& prace zmierzaj"ce do
usuni$cia omawianej luki normatywnej.
Rzecznik b$dzie monitorowa! proces legislacyjny

6. Projekt nowelizacji Kodeksu post&powania karnego dotycz%cej

procedury wnoszenia przez pokrzywdzonego subsydiarnego aktu
oskar'enia
W poprzedniej kadencji Parlamentu, rz"d przygotowa! i skierowa! do
Sejmu projekt zmiany Kodeksu post$powania karnego i innych ustaw 102.
W projekcie tym przewidziano m.in. zmian$ unormowa( zawartych w art.
55 i w art. 330 tego Kodeksu.
Projektowane zmiany polega) mia!y przede wszystkim na tym, je'li
s"d rozpoznaj"cy za&alenie na rozstrzygni$cia prokuratora o odmowie
wszcz$cia lub umorzeniu post$powania przygotowawczego uznawa!, &e w
materiale dowodowym istniej" luki, które nale&y uzupe!ni),
konsekwentnie nakazywa! prokuratorowi podejmowanie odpowiednich
czynno'ci dowodowych. Dopiero w sytuacji, w której s"d nie podziela!
oceny prawnej lub faktycznej prokuratora, ale uznawa! materia!
dowodowy za kompletny i uchyla! postanowienie prokuratora o odmowie

100 RPO-577154-II/07 z 15 pa%dziernika 2008 r.

101 Pismo z 15 grudnia 2008 r.
102 Projekt z 12 wrze'nia 2007 r., druk sejmowy nr 2177.
 - 65 -

wszcz$cia lub umorzeniu post$powania przygotowawczego,

pokrzywdzony zyskiwa! prawo do wniesienia subsydiarnego aktu
oskar&enia, je&eli prokurator ponownie odmówi! 'cigania.
Projektowane unormowania stwarza!y realn" kontrol$ dzia!alno'ci
prokuratorskiej, a tak&e nie nak!ada!y na pokrzywdzonego –
niedysponuj"cego w tym zakresie uprawnieniami w!a'ciwymi dla
oskar&yciela publicznego – obowi"zku gromadzenia materia!u
dowodowego. Ponadto, chroni!y s"dy (i osoby nies!usznie oskar&ane)
przed nap!ywem nieuzasadnionych aktów oskar&enia.
W przyj$tym przez Rad$ Ministrów w dniu 28 sierpnia 2008 r.
projekcie nowelizacji Kodeksu karnego, Kodeksu post$powania karnego
oraz innych ustaw, nie znalaz!y si$ analogiczne do przytoczonych wy&ej
uregulowania. Rzecznik zwróci! si$ 103 do Ministra Sprawiedliwo'ci o
zaj$cie stanowiska wobec przedstawionego problemu, a tak&e
poinformowanie o motywach zaniechania prac nad nowelizacj"
powy&szych unormowa( i czy projektowane jest ich podj$cie.
Minister poinformowa! 104, &e obecny stan prawny umo&liwia
dostatecznie szerokie mo&liwo'ci ingerencji s"du w przebieg
post$powania przygotowawczego w p!aszczy%nie oceny zasadno'ci
podj$tych przez prokuratora decyzji o odmowie wszcz$cia lub o
umorzeniu post$powania, nale&ycie zabezpieczaj"c przy tym interes
pokrzywdzonego. Tym niemniej, analiza istniej"cego brzmienia art. 330 §
2 k.p.k. prowadzi do wniosku, &e w p!aszczy%nie legislacyjnej nie jest ono
wystarczaj"co precyzyjne, czego negatywny rezultat stanowi"
wyst$puj"ce w praktyce b!$dne interpretacje tego przepisu. Z uwagi na
powy&sze w Ministerstwie Sprawiedliwo'ci zostan" podj$te prace maj"ce
na celu przygotowanie rozwi"za( precyzuj"cych brzmienie art. 330 § 2
k.p.k. Po ich przygotowaniu zostanie rozwa&one inkorporowanie
zaprojektowanego zapisu normatywnego do jednej z przysz!ych
rz"dowych nowelizacji Kodeksu post$powania karnego.
Rzecznik b$dzie 'ledzi! prace nad zmian" tre'ci art. 330 § 2 Kodeksu
post$powania karnego.

103 RPO-578573-II/08 z 7 listopada 2008 r.

104 Pismo z 29 grudnia 2008 r.
 - 66 -

7. Przes!uchiwanie w charakterze #wiadków pacjentów Oddzia!u

Alzheimerowskiego Kliniki Neurologii Centralnego Szpitala Klinicznego
MSWiA w Warszawie
Rzecznik otrzyma! do wiadomo'ci pismo skierowane do Ministra
Sprawiedliwo'ci przez Helsi(sk" Fundacj$ Praw Cz!owieka 105. W pi'mie
tym poruszono problem przes!uchiwania w charakterze 'wiadków
pacjentów Oddzia!u Alzheimerowskiego Kliniki Neurologii Centralnego
Szpitala Klinicznego MSWiA w Warszawie w post$powaniu
przygotowawczym prowadzonym przez Prokuratur$ Okr$gow" w
Warszawie, dotycz"cym korupcji w s!u&bie zdrowia. W zwi"zku z
powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 106 do Ministra Sprawiedliwo'ci o
poinformowanie o stanowisku zaj$tym wobec kwestii poruszonych przez
Fundacj$.
Z wyja'nie( 107 Prokuratora Krajowego wynika!o, &e w
post$powaniach o wy!udzenia 'wiadcze( na szkod$ Narodowego
Funduszu Zdrowia oraz po'wiadczenia nieprawdy w dokumentacji
elektronicznej pacjentów nie przes!uchiwano 'wiadków, których stan
zdrowia to uniemo&liwia! lub gdy czynno') mog!aby mie) negatywny
wp!yw na stan zdrowia 'wiadka. Odst$puj"c od czynno'ci funkcjonariusze
dokumentowali ten fakt sporz"dzaj"c notatk$ s!u&bow" lub przes!uchiwali
cz!onków rodziny pacjenta. Je&eli zachodzi!a w"tpliwo') co do stanu
psychicznego 'wiadka, jego stanu rozwoju umys!owego, zdolno'ci
postrzegania lub odtwarzania przez niego spostrze&e( przeprowadzano
czynno'ci przes!uchania 'wiadka z udzia!em bieg!ego psychologa.
Niestety, z uwagi na obszerno') zgromadzonego w tej sprawie materia!u
dowodowego (przes!uchano 4200 pacjentów) nie jest mo&liwe wskazanie
danych liczbowych dotycz"cych przypadków, gdy odst"piono od
przes!uchania 'wiadków lub przes!uchano 'wiadka z udzia!em bieg!ego
psychologa.

105 Pismo z 13 pa%dziernika 2008 r.

106 RPO-601153-II/08 z 7 listopada 2008 r.
107 Pismo z 21 listopada 2008 r.
 - 67 -

C. Brak lub ograniczenie drogi s$dowej

1. Udzia! na prawach strony organizacji spo!ecznych w

post&powaniu o wydanie pozwolenia wodnoprawnego
Do Rzecznika wp!yn"! wniosek organizacji spo!ecznej w sprawie
braku mo&liwo'ci udzia!u w post$powaniu w sprawie wydania pozwolenia
wodnoprawnego. Ustaw" o zmianie ustawy – Prawo ochrony 'rodowiska
oraz niektórych innych ustaw 108, zmieniono art. 127 ust. 8 ustawy – Prawo
wodne 109 w ten sposób, i& wy!"czono udzia! organizacji spo!ecznych na
zasadach okre'lonych w art. 33 ustawy Prawo ochrony 'rodowiska.
Obecnie mo&liwo') udzia!u organizacji spo!ecznych istnieje tylko w
post$powaniach, w których przed wydaniem pozwolenia wodnoprawnego
wymagane jest wcze'niejsze uzyskanie decyzji o 'rodowiskowych
uwarunkowaniach. Decyzja ta jest jednak wymagana tylko przed
uzyskaniem pozwolenia wodnoprawnego na wykonywanie urz"dze(
wodnych, a wi$c nast"pi!o istotne zaw$&enie mo&liwo'ci uczestnictwa
organizacji spo!ecznych w stosunku do post$powa( wymienionych w
katalogu art. 122 ustawy – Prawo wodne w przedmiocie wydania
pozwolenia wodnoprawnego. Jest ono niezb$dne dla realizacji
przedsi$wzi$), które wkraczaj" w 'rodowisko naturalne. Tym samym
zrozumia!e wydaje si$ wzmocnienie kontroli organizacji ekologicznych
poprzez mo&liwo') uczestnictwa w ramach prowadzonych post$powa(
wodnoprawnych innych ni& wykonanie urz"dze( wodnych. Rzecznik
zwróci! si$ 110 do Ministra *rodowiska o przedstawienie stanowiska w
sprawie.
Minister poinformowa! 111, i& co do zasady podziela ustalenia
poczynione przez Rzecznika w kwestii uzasadnienia nowelizacji art. 127
ust. 8 ustawy – Prawo wodne. Wyja'ni! powody zmiany przepisów ustawy
– Prawo wodne w drodze ustawy o zmianie ustawy Prawo ochrony
'rodowiska oraz niektórych innych ustaw.

108 Ustawa z 26 kwietnia 2007 r. (Dz.U. Nr 88, poz. 587).

109 Ustawa z 18 lipca 2001 r. (Dz.U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019 z pó%n. zm.).
110 RPO-568853-IV/07 z 16 czerwca 2008 r.
111 Pismo z 5 listopada 2008 r.
 - 68 -

Ponadto zapewni!, &e ustawa o udost$pnianiu informacji o

'rodowisku i jego ochronie, udziale spo!ecze(stwa w ochronie 'rodowiska
oraz o ocenach oddzia!ywania na 'rodowisko 112 przewiduje zasadnicze
rozszerzenie dost$pu organizacji ekologicznych do udzia!u w
post$powaniach o wydanie pozwolenia wodnoprawnego.

2. Niedopuszczalno#$ skargi o stwierdzenie niezgodno#ci z prawem

orzeczenia s%du wyrz%dzaj%cego szkod&, które sta!o si& prawomocne
przed dniem 1 wrze#nia 2004 r.
Rzecznik zg!osi! udzia! 113 w post$powaniu w sprawie skargi
konstytucyjnej 114 Krystyny H. dotycz"cej niedopuszczalno'ci skargi o
stwierdzenie niezgodno'ci z prawem orzeczenia s"du wyrz"dzaj"cego
szkod$, które sta!o si$ prawomocne przed dniem 1 wrze'nia 2004 r. i
przedstawi! nast$puj"ce stanowisko: art. 5 ustawy o zmianie ustawy –
Kodeks cywilny 115 oraz niektórych innych ustaw, w zakresie, w jakim
niedopuszczalna jest skarga o stwierdzenie niezgodno'ci z prawem
orzeczenia s"du wyrz"dzaj"cego szkod$, które sta!o si$ prawomocne
przed dniem 1 wrze'nia 2004 r. – jest niezgodny z art. 45 ust. 1 i art. 77
ust. 2 Konstytucji.
Kwestionowany przepis stanowi, &e za szkody wyrz"dzone
dzia!aniem w!adzy publicznej przed dniem 1 wrze'nia 2004 r., Skarb
Pa(stwa (jednostka samorz"du terytorialnego) ponosi odpowiedzialno')
na poprzednich zasadach.
Sama zasada intertemporalna jako taka nie budzi zastrze&e(,
niemniej jednak nabra!a ona szczególnego znaczenia na skutek wydania
przez S"d Najwy&szy uchwa!y sk!adu siedmiu s$dziów (maj"cej moc
zasady prawnej) z dnia 26 pa%dziernika 2005 r. (III BZP 1/05). Uchwa!a
ta dotyczy odpowiedzialno'ci Skarbu Pa(stwa za wydanie niezgodnego z
prawem orzeczenia s"dowego, przes"dzaj"c, i& od orzecze(, które sta!y
si$ prawomocne przed 1 wrze'nia 2004 r. nie przys!uguje skarga o
stwierdzenie niezgodno'ci z prawem prawomocnego orzeczenia. Poniewa&
jest to jedyny tryb, w jakim mo&na uzyska) potwierdzenie bezprawno'ci

112 Ustawa z 3 pa%dziernika 2008 r. (Dz.U. Nr 199, poz. 1227).

113 RPO-591754-IV/08 z 11 sierpnia 2008 r.
114 Sygn. akt SK 34/08.
115 Ustawa z 17 czerwca 2004 r. (Dz.U. Nr 162, poz. 1692).
 - 69 -

orzeczenia s"du, a przed wprowadzeniem skargi z art. 424 k.p.c. z dniem

6 lutego 2005 r. przepisów takich w systemie prawnym w ogóle nie by!o,
oznacza to, &e w okresie od wej'cia w &ycie Konstytucji do nowelizacji
k.p.c. nie istnia!a prawna mo&liwo') domagania si$ odszkodowania od
Skarbu Pa(stwa z tego tytu!u. Obywatele zostali zatem pozbawieni
ustanowionego w art. 77 ust. 1 Konstytucji prawa do wynagrodzenia
szkody wyrz"dzonej przez niezgodne z prawem dzia!anie organu w!adzy
publicznej. Z tego te& powodu w ocenie Rzecznika przyj$ta w cytowanej
uchwale wi"&"ca SN wyk!adnia kwestionowanego przepisu pozostaje w
sprzeczno'ci z art. 77 ust. 2 Konstytucji, zgodnie z którym ustawa nie
mo&e nikomu zamyka) drogi s"dowej dochodzenia naruszonych wolno'ci
lub praw. Jednocze'nie z uwagi na zamkni$cie dost$pu do s"du w tych
sprawach stanowi to naruszenie prawa do s"du wyra&onego art. 45 ust. 1
Konstytucji.

3. Dopuszczalno#$ drogi s%dowoadministracyjnej w sprawie o zwrot

op!aty za wydanie karty pojazdu)
W toku rozpoznawania skargi kasacyjnej Starosty W. od wyroku
Wojewódzkiego S"du Wojewódzkiego w Kielcach z dnia 8 czerwca 2006
r., Naczelny S"d Administracyjny przedstawi! 116 sk!adowi siedmiu
s$dziów tego S"du do rozstrzygni$cia zagadnienie prawne budz"ce
w"tpliwo'ci: czy w sprawie o zwrot cz$'ci op!aty za kart$ pojazdu
pobranej na podstawie § 1 pkt 1 rozporz"dzenia Ministra Infrastruktury w
sprawie wysoko'ci op!at za kart$ pojazdu 117, dopuszczalna jest droga
administracyjna, a w konsekwencji skarga do s"du administracyjnego ?
Wskazane zagadnienie prawne powsta!o na tle &"da( kierowanych do
starostów powiatu, dotycz"cych zwrotu pobranej zawy&onej op!aty za
kart$ pojazdu.
Rzecznik przyst"pi! 118 do post$powania przed Naczelnym S"dem
Administracyjnym, przedstawiaj"c stanowisko, &e w przedmiotowej
sprawie w!a'ciwa jest droga administracyjna, a w konsekwencji
dopuszczalna jest skarga do s"du administracyjnego.

116 Postanowienie z 11 wrze'nia 2007 r.

117 Rozporz"dzenie z 28 lipca 2003 r. (Dz.U. Nr 137, poz. 1310).
118 RPO-579670-VI/08 z 24 stycznia 2008 r.
 - 70 -

Pogl"d ten podzieli! Naczelny S"d Administracyjny, który podj"! 119

uchwa!$, &e jest to sprawa administracyjna, któr" organ za!atwia w drodze
aktu lub czynno'ci, na które przys!uguje skarga do s"du
administracyjnego na podstawie art. 3 § 2 pkt 4 ustawy – Prawo o
post$powaniu przed s"dami administracyjnymi 120.

4. Odrzucenie skargi o stwierdzenie niezgodno#ci z prawem

prawomocnego orzeczenia
Rzecznik zg!osi! udzia! 121 w sprawie skargi konstytucyjnej Gminnej
Spó!dzielni „Samopomoc Ch!opska” 122 i przedstawi! nast$puj"ce
stanowisko: artyku! 424 8 § 1 w zwi"zku z art. 424 5 § 1 pkt 3 ustawy –
Kodeks post$powania cywilnego 123 w zakresie, w jakim przewiduje
odrzucenie – bez wezwania do usuni$cia braków – skargi o stwierdzenie
niezgodno'ci z prawem prawomocnego orzeczenia niespe!niaj"cej
wymaga( okre'lonych w art. 4245 § 1 pkt 3 powo!anej ustawy, jest
niezgodny z art. 45 ust. 1 w zwi"zku z art. 31 ust. 3 i art. 2 Konstytucji.
W uzasadnieniu stanowiska Rzecznik podkre'li! 124, &e zgodnie z
danymi statystycznymi udost$pnianymi przez S"d Najwy&szy, odrzucenie
skargi o stwierdzenie niezgodno'ci z prawem, stanowi regu!$ w
za!atwianiu tego 'rodka. Do ko(ca kwietnia 2008 r. jedynie 49 spo'ród
wszystkich skarg zosta!o merytorycznie rozpoznanych, a tylko trzy skargi
zosta!y przez S"d Najwy&szy uwzgl$dnione. Trudno mówi) w tym
przypadku, &e post$powanie, jakie przewidziano w kodeksie post$powania
cywilnego, spe!nia postulat rzeczywistego i skutecznego korzystania z
praw gwarantowanych przez art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw
Cz!owieka.
W ocenie Rzecznika kszta!t przepisów nakazuj"cy stosowanie
niezwykle restrykcyjnego formalizmu przy wnoszeniu skargi o
stwierdzenie niezgodno'ci z prawem prawomocnego orzeczenia,
nieprzewiduj"cy wezwania do uzupe!nienia braków skargi, przed jej

119 Uchwa!a NSA z 4 lutego 2008 r., sygn. akt I OPS 3/07
120 Ustawa z 30 sierpnia 2002 r. (Dz.U. Nr 153, poz. 1270 z pó%n. zm.).
121 RPO-599525-IV/08 z 6 listopada 2008 r.
122 Sygn. akt SK 49/08.
123 Ustawa z 17 listopada 1964 r. (Dz.U. Nr 43, poz. 296, z pó%n. zm.).
124 Pismo z 16 grudnia 2008 r.
 - 71 -

odrzuceniem, wskazuje na jedynie pozorn", iluzoryczn" mo&liwo')

realizacji prawa wyra&onego w art. 77 ust. 1 Konstytucji.
Zasadniczym powodem wprowadzenia systemu odrzucenia skargi o
stwierdzenie niezgodno'ci z prawem bez wzywania do uzupe!nienia jej
braków by!o zapewnienie szybko'ci post$powania i zniwelowanie
zagro&enia, jakiego projektodawca upatrywa! w upowszechnieniu skargi.
Za!o&eniem by!o zapewnienie, by nap!yw skarg nie zak!óci! pracy S"du
Najwy&szego i nie powodowa! przewlek!o'ci post$powa(. W przekonaniu
Rzecznika, co równie& zosta!o wielokrotnie podkre'lone w orzecznictwie
Trybuna!u Konstytucyjnego, szybko') rozpoznania sprawy nie jest
warto'ci", na rzecz której mo&na po'wi$ci) ochron$ praw podmiotowych.

D. Prawo do rzetelnego procesu s$dowego

1. Post&powanie przed Europejskim Trybuna!em Praw Cz!owieka z

wniosku p. Trybowskiego i Janowca (sprawa nr 55508/07), dotycz%cego
nieujawnienia przez rz%d rosyjski dokumentów zwi%zanych ze zbrodni%
katy"sk%
W zwi"zku z tocz"cym si$ przez Europejskim Trybuna!em Praw
Cz!owieka post$powaniem Janowiec i Trybowski przeciwko Rosji (nr
55508/07), Rzecznik zwróci! si$ 125 do Przewodnicz"cego Europejskiego
Trybuna!u Praw Cz!owieka na podstawie zasady 44.2(a) Regulaminu
Europejskiego Trybuna!u Praw Cz!owieka, o dopuszczenie go do
przedstawienia pisemnego stanowiska w sprawie, jak równie& o
mo&liwo') wzi$cia udzia!u w ewentualnej rozprawie.
Rozpatrywana sprawa ma bardzo istotne znaczenie z punktu widzenia
praw i wolno'ci jednostki. T!em sprawy s" bowiem bolesne
do'wiadczenia polskiego narodu, zwi"zane z dokonanym przez NKWD
mordem polskich oficerów w Katyniu w kwietniu 1940 r. Wydaje si$, i&
pó%niejsze post$powanie rosyjskiej G!ównej Prokuratury Wojskowej, w
szczególno'ci postanowienie z dnia 21 sierpnia 2004 r. o umorzeniu
'ledztwa, mo&e narusza) zagwarantowane w art. 2, art. 6 oraz art. 13
Europejskiej Konwencji Praw Cz!owieka prawo do &ycia, prawo do

125 RPO-602280-I/08 z 18 listopada 2008 r.

 - 72 -

rzetelnego procesu s"dowego oraz prawo do skutecznego 'rodka

odwo!awczego.
Europejski Trybuna! Praw Cz!owieka poinformowa! 126, &e po analizie
wniosku Rzecznika, Przewodnicz"cy Izby zdecydowa! oddali) wniosek
Rzecznika, bowiem w jego opinii interwencja Rzecznika nie jest
konieczna w 'wietle art. 44 par. 2 Regulaminu Europejskiego Trybuna!u
Praw Cz!owieka.

2. Nagrywanie w aresztach #ledczych rozmów adwokatów z ich

klientami
Z tre'ci publikacji prasowej 127 wynika!o, i& Naczelna Rada
Adwokacka podj$!a w dniu 13 lutego 2008 r. uchwa!$, w której wskazuje,
&e u&ywanie w aresztach urz"dze( nagrywaj"cych prowadzi do naruszenia
prawa do rzetelnego procesu.
W odpowiedzi na pytanie dotycz"ce tej materii skierowane do
Prezesa Naczelnej Rady Adwokackiej, Rzecznik zosta! poinformowany,
&e po zbadaniu sygna!ów dotycz"cych monitorowania spotka( adwokatów
– obro(ców z klientami w aresztach 'ledczych i zak!adach karnych,
Naczelna Rada Adwokacka wyrazi!a g!$bokie zaniepokojenie tym, &e
rejestrowanie przebiegu rozmów obro(ców z klientami, mo&e prowadzi)
do naruszenia prawa do rzetelnego procesu, a w szczególno'ci do
efektywnej i nieskr$powanej obrony. Nadto wskazano, &e praktyka ta
budzi tak&e w"tpliwo'ci co do legalno'ci ich stosowania oraz narusza
prawo do prywatno'ci i prawo do obrony. Dlatego te& Rzecznik zwróci!
si$ 128 do Ministra Sprawiedliwo'ci o stanowisko w sprawie, a tak&e jakie
dzia!ania zosta!y podj$te w celu jej rozwi"zania.
Minister poinformowa! 129, i& zgodnie z informacjami otrzymanymi z
Centralnego Zarz"du S!u&by Wi$ziennej, w zak!adach karnych i aresztach
'ledczych nie prowadzi si$ kontroli i rejestracji rozmów adwokatów z
klientami, a tym samym przestrzega si$ regulacji zawartej w art. 8 ust. 3

126 Pismo z 5 grudnia 2008 r.

127 „Rzeczpospolita” z 14 lutego 2008 r. Adwokaci obawiaj% si& nagra" w aresztach.
128 RPO-582026-II/08 z 30 czerwca 2008 r.
129 Pismo z 20 sierpnia 2008 r.
 - 73 -

ustawy – Kodeks karny wykonawczy130. Minister potwierdzi!, &e w

niektórych jednostkach penitencjarnych stosuje si$ kamery telewizji
przemys!owej, ale wy!"czn" przyczyn" stosowania monitoringu s"
wzgl$dy bezpiecze(stwa osób odwiedzaj"cych oraz nadzór nad
zachowaniem osadzonych, co jest zgodne zarówno z rozporz"dzeniem
Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie sposobów ochrony jednostek
organizacyjnych S!u&by Wi$ziennej 131, jak i uregulowaniami zawartymi w
Kodeksie post$powania karnego (art. 147 § 1). Z powy&szych wzgl$dów
Ministerstwo Sprawiedliwo'ci nie podejmie &adnych dzia!a( w tym
zakresie.
Maj"c na uwadze tre') powy&szej odpowiedzi Rzecznik zwróci! si$
do Prezesa Naczelnej Rady Adwokackiej o udzielenie informacji o
przypadkach, w których kamery wykorzystywane by!y w sposób
sprzeczny z obowi"zuj"cymi regulacjami prawnymi 132.
W odpowiedzi 133 Prezes wskaza!, &e wprawdzie nie by!o
bezpo'rednich skarg na wykorzystywanie kamer w sposób niezgodny z
prawem, to niemniej jednak Naczelna Rada Adwokacka widzi
niebezpiecze(stwo w nadu&ywaniu wykorzystywania 'rodków
technicznych monitoruj"cych rejestrowanie przebiegu rozmów obro(ców
z klientami. Jako przyk!ad wskazano przedstawion" w mediach spraw$
nagrywania przez policj$ rozmów adwokatów z podejrzanymi i
wykorzystywania ich jako dowodów w sprawie nadbudowy kamienicy w
K. Fragment jednej z rozmów zosta! opublikowany w prasie, co jest
ewidentnym naruszeniem tajemnicy adwokackiej. W zwi"zku z tym – jak
podkre'li! Prezes Naczelnej Rady Adwokackiej – jest wielce
prawdopodobne, i& podobne praktyki b$d" wykorzystywane przy
monitorowaniu spotka( w aresztach 'ledczych i zak!adach karnych i z
tego te& powodu wyrazi!a nadziej$, &e Rzecznik b$dzie wyczulony na to
zagadnienie.
Maj"c to na uwadze Rzecznik monitorowa! post$powanie
prowadzone w sprawie wykorzystywania przez policj$ nagra( z rozmów

130 Ustawa z 6 czerwca 1997 r. (Dz.U. Nr 90, poz. 557 z pó%n. zm.).
131 Rozporz"dzenie z 31 pa%dziernika 2003 r. (Dz.U. Nr 194, poz. 1902 z pó%n. zm.).
132 Pismo z dnia 22 wrze'nia 2008 r.
133 Pismo z dnia 23 pa%dziernika 2008 r.
 - 74 -

adwokatów z podejrzanymi, jako dowodów w sprawie nadbudowy

kamienicy w K. 134. W sprawie tej Prokurator Okr$gowy w K. 135
poinformowa! Rzecznika, &e S"d prowadz"cy to post$powanie posi!kuje
si$ zapisami rozmów oskar&onych, weryfikuj"c ich wyja'nienia (w toku
tego procesu dokonano protokolarnego ods!uchu i sporz"dzenia
stenogramu tych rozmów). Natomiast S"d nie uwzgl$dni! wniosku
obro(ców o zniszczenie i usuni$cie materia!ów dotycz"cych rozmów
adwokatów z oskar&onymi.
Poniewa& Rzecznik nie jest uprawniony do merytorycznej ingerencji
w czynno'ci podejmowane w ramach tocz"cego si$ post$powania
s"dowego, podj$cie przez Rzecznika dzia!ania w tej sprawie b$dzie
mo&liwe po jej prawomocnym zako(czeniu.

3. Zwolnienie z tajemnicy statystycznej

Rzecznik skierowa! 136 wniosek do Trybuna!u Konstytucyjnego 137 o
stwierdzenie, i& art. 180 § 1 Kodeksu post$powania karnego w zakresie, w
jakim zezwala na zwolnienie z tajemnicy statystycznej, jest niezgodny z
art. 51 ust. 2 (stanowi"cym, &e w!adze publiczne nie mog" pozyskiwa),
gromadzi) i udost$pnia) innych informacji o obywatelach ni& niezb$dne w
demokratycznym pa(stwie prawnym) w zwi"zku z art. 31 ust. 3
Konstytucji, art. 47 w zwi"zku z art. 31 ust. 3 Konstytucji, art. 42 ust. 3 i
art. 2 Konstytucji.
Do Rzecznika wp!yn$!a skarga Prezesa GUS dotycz"ca praktyki
prokuratur, które w prowadzonych przez siebie sprawach, w oparciu o art.
180 § 1 k.p.k., wydawa!y postanowienia o zwolnieniu dyrektorów
Urz$dów Statystycznych z tajemnicy zawodowej (statystycznej), po czym
na podstawie art. 217 § 1 i 2 k.p.k. &"da!y wydania kopii sprawozda(
statystycznych sk!adanych przez oznaczone w postanowieniach podmioty.
Ustawa o statystyce publicznej138 ustanawia tajemnic$ statystyczn",
chroni"c" dane zbierane dla celów statystycznych. Tajemnica statystyczna

134 RPO-596582-II/08.
135 Pismo z 9 grudnia 2008 r.
136 RPO-590645-II/08 z 27 pa%dziernika 2008 r.
137 Sygn. akt K 33/08.
138 Ustawa z 29 czerwca 1995 r. (Dz.U. Nr 88, poz. 439).
 - 75 -

zagwarantowana zosta!a przede wszystkim w celu ochrony interesu

publicznego polegaj"cego na zabezpieczeniu wiarygodno'ci statystyk
publicznych. Zaskar&ony przepis narusza zasad$ proporcjonalno'ci
stanowi"c", i& ograniczenie wolno'ci i praw mo&liwe jest tylko wtedy,
gdy jest racjonalne i uzasadnione wynikaj"cymi z tego ograniczenia
korzy'ciami ogólnospo!ecznymi.
Brak w art. 180 § 1 k.p.k. warunków zwolnienia od zachowania
tajemnicy statystycznej i niedostatecznie ukszta!towana kontrola
za&aleniowa decyzji w powy&szym przedmiocie sprawiaj", i& przepis ten
w analizowanym zakresie jest niezgodny z art. 51 ust. 2 w zwi"zku z art.
31 ust. 3 Konstytucji, gdy& nie spe!nia standardów „konieczno'ci”
ograniczenia konstytucyjnych wolno'ci jednostki. Z tych samych
wzgl$dów narusza prawo do prywatno'ci. Jest tak&e niezgodny z zasad"
domniemania niewinno'ci, bowiem dane statystyczne, które podejrzany
(oskar&ony) ma obowi"zek przekaza) organom statystycznym, mog"
zosta) wykorzystane przeciwko niemu w post$powaniu karnym.
Art. 42 ust. 3 Konstytucji stanowi, &e „Ka&dego uwa&a si$ za
niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym
wyrokiem s"du”. Przepis ten konstytucjonalizuje fundamentaln" zasad$
prawa karnego – zasad$ domniemania niewinno'ci. Domniemanie
niewinno'ci podniesione do rangi zasady konstytucyjnej to jeden z
istotnych elementów wyznaczaj"cych pozycj$ obywatela w
spo!ecze(stwie wobec w!adzy, gwarantuj"c mu odpowiednie traktowanie,
zw!aszcza w sytuacji podejrzenia o pope!nienie przest$pstwa.
Zasada domniemania niewinno'ci stanowi podstaw$ prawn"
stworzenia oskar&onemu okre'lonej sytuacji procesowej. Jej
konsekwencje procesowe, to przede wszystkim rozk!ad ci$&aru dowodu i
wyra&ona w art. 5 § 2 k.p.k. zasada in dubio pro reo. Podstawowym
skutkiem obowi"zywania zasady domniemania niewinno'ci jest
wymaganie, by ten, kto zarzuca oskar&onemu przest$pstwo, musia! je
udowodni). Z drugiej strony, oskar&ony mo&e pozostawa) bierny, gdy&
stan istniej"cy w wyniku dzia!ania zasady domniemania niewinno'ci jest
dla niego korzystny. Jedn" z konsekwencji procesowych zasady
domniemania niewinno'ci, o których mowa powy&ej, wyra&a art. 74 § 1
k.p.k. Zgodnie z dyspozycj" tego przepisu: „Oskar&ony nie ma obowi"zku
 - 76 -

dowodzenia swojej niewinno'ci ani obowi"zku dostarczania dowodów na

swoj" niekorzy')”. W doktrynie prawa karnego procesowego podkre'la
si$, &e art. 74 § 1 k.p.k. wyra&a jedn" z wa&niejszych gwarancji
procesowych oskar&onego, a mianowicie regu!$ nemo se ipsum accusare
tenetur. Pozostaj"cy pod jej ochron" oskar&ony nie mo&e by)
przymuszany do dostarczania dowodów przeciwko sobie; ich wykrycie i
procesowe utrwalenie nale&y do organów 'cigania i oskar&yciela.
Niemo&no') przymuszania oskar&onego do dostarczania dowodów
przeciwko sobie oznacza zakaz wymuszania na nim aktywnych form
dostarczania dowodów oskar&eniu.
Stwierdzi) nale&y, &e w 'wietle zasady nemo se ipsum accusare
tenetur dopuszczalno') zwolnienia w trybie art. 180 § 1 k.p.k. z tajemnicy
statystycznej budzi znaczne w"tpliwo'ci w zakresie, w jakim umo&liwia
organom wymiaru sprawiedliwo'ci dost$p do danych statystycznych,
których udost$pnienie s!u&bom statystycznym by!o obowi"zkowe.

4. Zasady przeprowadzania bada" DNA w cywilnych post&powaniach

s%dowych
Kwestia uregulowania zasad przeprowadzania bada( DNA w
cywilnych post$powaniach s"dowych – jako istotna dla zabezpieczenia
prawa obywateli do w!a'ciwej i zgodnej z wymogami sprawiedliwo'ci
procedury s"dowej – od siedmiu lat pozostaje w kr$gu zainteresowa(
Rzecznika.
W grudniu 2004 r. Kodeks post$powania karnego i ustawa o Policji
zosta!y uzupe!nione o przepisy dotycz"ce sposobu i mocy dowodowej
bada( DNA w post$powaniu karnym. W czerwcu 2005 r. Rzecznik
zwróci! si$ do ówczesnego Ministra Zdrowia z pro'b" o ocen$ stanu prac
legislacyjnych nad regulacj" dotycz"c" przeprowadzania bada( DNA dla
celów post$powania cywilnego. Minister Zdrowia zgodzi! si$ z
konieczno'ci" uregulowania tych kwestii i zg!osi! gotowo') wspó!pracy
nad medycznymi aspektami zagadnienia. W listopadzie 2007 r. odby!o si$
spotkanie robocze przedstawicieli Ministerstwa Sprawiedliwo'ci i
Ministerstwa Zdrowia maj"ce na celu rozwa&enie ewentualnej
konieczno'ci prawnego uregulowania wykorzystania bada( DNA jako
'rodka dowodowego w s"dowym post$powaniu cywilnym.
 - 77 -

Wp!yw, jaki wyniki bada( DNA w cywilnych sprawach s"dowych

wywieraj" na losy licznych rodzin, prawa dziecka oraz stan cywilny osób
powoduje, i& niezb$dne jest szybkie opracowanie standardów medycznych
ich przeprowadzania pozwalaj"cych na zagwarantowanie ich rzetelno'ci i
zgodno'ci z prawd" materialn". Rzecznik zwróci! si$ 139 do Ministra
Zdrowia o poinformowanie o stanowisku w przedmiotowej kwestii.
Minister poinformowa! 140, &e obowi"zuj"ce regulacje prawne z
zakresu post$powania dowodowego w post$powaniu cywilnym zak!adaj"
mo&liwo') dopuszczenia przez s"d na ka&dym etapie post$powania
dowodu z bada( DNA. Jednocze'nie Ministerstwo Zdrowia dostrzega
potrzeb$ uregulowania technicznych aspektów przeprowadzania bada(
DNA, w szczególno'ci poprzez ustanowienie jednolitej procedury
zabezpieczaj"cej prawid!owy przebieg pobierania próbek badawczych
oraz standardów badania i opiniowania tak, aby mo&liwe by!o
wykluczenie pomy!ek lub nadu&y) ze strony badanych lub badaj"cych. Z
uwagi na charakter takiej regulacji musia!aby ona przybra) posta) aktu
wykonawczego. Rozwa&enia wymaga jednak kwestia sposobu powi"zania
takiego aktu z przepisami procesowymi. Inicjatywa wprowadzenia
stosownych przepisów reguluj"cych wykorzystanie bada( DNA w
sprawach cywilnych nale&y do Ministra Sprawiedliwo'ci.
Po uzyskaniu powy&szych wyja'nie(, Rzecznik zwróci! si$ 141 do
Ministra Zdrowia ponownie o przedstawienie stanowiska w sprawie.
Rzecznik stwierdzi!, &e celem jego dzia!a( jest stworzenie regulacji
wykonawczej wprowadzaj"cej techniczne i medyczne standardy
wykonywania bada( kodu genetycznego, uniemo&liwiaj"ce manipulacje
np. przy pobieraniu, oznaczaniu i magazynowaniu próbek. W!a'ciwo')
Ministra Sprawiedliwo'ci w tej sprawie ogranicza si$ jedynie do wydania
upowa&nienia.
Tymczasem Rzecznik otrzyma! wyja'nienia, z których wynika!o, &e
Ministerstwo Zdrowia dostrzega potrzeb$ uregulowania technicznych
aspektów przeprowadzania bada( DNA, jednak inicjatywa wprowadzenia

139 RPO-383896-IV/01 z 8 lipca 2008 r.

140 Pismo z 22 pa%dziernika 2008 r.
141 RPO-383896-IV/01 z 18 grudnia 2008 r.
 - 78 -

stosownych przepisów reguluj"cych wykorzystanie bada( DNA w

sprawach cywilnych nale&y do Ministra Sprawiedliwo'ci.

5. Procedura uregulowania opieki nad dzieckiem na czas trwania

post&powania s%dowego
Do Rzecznika zwracali si$ rodzice, których w!adza rodzicielska
zosta!a przez s"d ograniczona bez przeprowadzenia post$powania
dowodowego, a zw!aszcza bez wys!uchania uczestników post$powania.
Chodzi tu o sytuacje, w których s"d rodzinny wydaje rozstrzygni$cie o
formie sprawowania opieki rodzicielskiej na czas trwania post$powania
s"dowego.
We wszystkich sprawach, w których s"d rozstrzyga o w!adzy
rodzicielskiej nad ma!oletnimi dzie)mi (np. w sprawach o rozwód czy
separacj$, b"d% o uregulowanie opieki nad dzieckiem na podstawie art.
106 lub 107 kodeksu rodzinnego i opieku(czego), postanowienie o
zabezpieczeniu z regu!y zapada na posiedzeniu niejawnym, bez
przeprowadzenia dowodów.
Zdaniem Rzecznika konieczne jest rozwa&enie takich zmian
legislacyjnych, które zapewni" rozpoznanie wniosku o zabezpieczenie w
sprawie dotycz"cej opieki rodzicielskiej na jawnym posiedzeniu s"dowym
(przy zachowaniu zasady natychmiastowej wykonalno'ci orzecze().
Rzecznik zwróci! si$ 142 do Ministra Sprawiedliwo'ci o przedstawienie
stanowiska w sprawie.
Minister poinformowa! 143, &e je&eli potrzeba interwencji nie jest
nag!a i nie wymaga dzia!ania z urz$du (zwyk!y wniosek o uregulowanie
stosunków na czas post$powania), postanowienie mog!oby by) wydawane
po przeprowadzeniu rozprawy. Ponadto mo&na równie& rozwa&y) zmian$,
polegaj"c" na tym, &e w sytuacji nag!ej lub wymagaj"cej dzia!ania z
urz$du w!a'ciwy by!by tylko s"d rodzinny, cho)by nawet toczy!a si$
sprawa rozwodowa. Wtedy postanowienie powinno by) wydane na
posiedzeniu niejawnym. Stanowisko przedstawione przez Rzecznika
zostanie wykorzystane w pracach legislacyjnych dotycz"cych

142 RPO-596390-IV/08 z 14 listopada 2008 r.

143 Pismo z 15 grudnia 2008 r.
 - 79 -

post$powania egzekucyjnego, prowadzonych obecnie w Ministerstwie

Sprawiedliwo'ci.

6. Dochodzenie roszcze" zwrotnych od osób, które swym bezprawnym

dzia!aniem doprowadzi!y do wyp!aty odszkodowa" przez Skarb Pa"stwa
W odpowiedzi na wcze'niejsze wyst"pienie Rzecznika dotycz"ce
instytucji powództw regresowych, Minister Sprawiedliwo'ci – Prokurator
Generalny poinformowa! 144 o problemach, zwi"zanych z interpretacj" i
stosowaniem przepisów dotycz"cych wytaczania powództw regresowych
na podstawie art. 557 § 1 i 2 k.p.k. Zawarta w odpowiedzi informacja o
w!"czeniu do konsultacji w!a'ciwych komórek organizacyjnych
Ministerstwa Sprawiedliwo'ci, Ministerstwa Finansów, Ministerstwa
Skarbu Pa(stwa, Przewodnicz"cego Krajowej Rady S"downictwa,
Rz"dowego Centrum Legislacji i Prezesa Prokuratorii Generalnej Skarbu
Pa(stwa, spowodowa!a, &e Rzecznik zwróci! si$ 145 do Ministra
Sprawiedliwo'ci o poinformowanie o wynikach konsultacji oraz
ewentualnych dalszych dzia!aniach.
Minister poinformowa! 146, &e podj$te konsultacje doprowadzi!y do
zgodno'ci stanowiska o konieczno'ci podj$cia dzia!a( maj"cych na celu
nowelizacj$ przepisów reguluj"cych kwestie zwi"zane z wprowadzeniem
instytucji roszczenia regresowego, przys!uguj"cego Skarbowi Pa(stwa
wobec osób, które swoim dzia!aniem spowodowa!y nies!uszne skazanie,
zastosowanie 'rodka zabezpieczaj"cego, niew"tpliwie nies!uszne
tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie. Zadania tego podj$!a si$
Prokuratura Krajowa.
Rzecznik zwróci! si$ do Ministra Sprawiedliwo'ci 147 o udzielenie
informacji o przebiegu i wynikach prac legislacyjnych.
Minister poinformowa! 148 Rzecznika, &e prace nad projektem ustawy
pozostaj" w ko(cowej fazie. Po ich zako(czeniu projekt nowelizacji,
opracowany na podstawie za!o&e( przygotowanych w Prokuraturze

144 Pismo z 5 wrze'nia 2007 r.

145 RPO-522661-II/06 z 17 kwietnia 2008 r.
146 Pismo z 21 maja 2008 r.
147 RPO-522661-II/06 z dnia 19 listopada 2008 r.
148 Pismo z dnia 17 grudnia 2008 r.
 - 80 -

Krajowej, zostanie skierowany do uzgodnie( wewn$trznych w I kwartale

2009 r.
Rzecznik b$dzie 'ledzi! post$p prac legislacyjnych w tej kwestii.

7. Dor&czenia pism s%dowych w post&powaniu cywilnym na adres

skrytki pocztowej
Kilkuletnie zabiegi 149 Rzecznika o wprowadzenie odpowiednich
zmian w Kodeksie post$powania cywilnego, w przedmiocie umo&liwienia
dor$cze( pism s"dowych w post$powaniu s"dowym na wskazany przez
stron$ adres skrytki pocztowej przynios!y spodziewany efekt.
Konstytucja wymaga bowiem, aby post$powanie s"dowe by!o
ukszta!towane zgodnie z zasadami sprawiedliwo'ci (art. 45 ust. 1).
Wymaganie to dotyczy równie& regu! dokonywania dor$cze( 150. W ocenie
Rzecznika ten sposób dor$cze( pism s"dowych pozwala!by równie&
unikn") cz$stych perturbacji zwi"zanych z zagini$ciem tzw. awiza w
sprawach, w których strony (wspó!uczestnicy) mieszkaj"cy pod tym
samym adresem pozostaj" w konflikcie (np. sprawy rozwodowe,
dzia!owe). W za!o&eniu jednak regulacja taka mia!a u!atwi) dost$p do
s"du tak&e tym wszystkim, którzy z ró&nych przyczyn nie mog" odbiera)
korespondencji w miejscu zamieszkania, czy te& siedzibie
przedsi$biorstwa. W uzasadnieniu projektu nowelizacji ustawy
wywodzono, i& „sposób ten mo&e znale%) szersze zastosowanie; mo&e by)
zastosowany tak&e do innych – poza bezdomnymi – uczestników
post$powa( s"dowych, tak&e nieb$d"cych osobami fizycznymi”.
W dniu 9 maja 2007 r. wprowadzono do Kodeksu post$powania
cywilnego przepis, który stanowi, i& na wniosek strony dor$czenie mo&e
by) dokonane na wskazany przez ni" adres skrytki pocztowej.
Dopuszczenie dor$czania pism s"dowych za po'rednictwem skrytki
pocztowej spowodowa!o post$p w uskutecznianiu warto'ci
konstytucyjnych, w tym zw!aszcza s!u&y realizacji prawa do s"du osób,
które s" bezdomne i tym samym nie mog" poda) adresu miejsca
zamieszkania.

149 RPO/347732/2000/IV z 5 pa%dziernika 2000 r. i 18 grudnia 2001 r. RPO/479912/IV/2004

z 26 stycznia 2005 r.
150 Por. wyrok Trybuna!u Konstytucyjnego z 7 wrze'nia 2002 r. (sygn. akt SK 35/01).
 - 81 -

Jednak przepis ten nie jest stosowany, bowiem rozporz"dzenie

Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie szczegó!owego trybu dor$czania
pism s"dowych przez poczt$ w post$powaniu cywilnym 151, jest
niedostosowane do aktualnych wymaga( ustawowych.
Liczne skargi obywateli na odmow$ przez s"dy rozpoznaj"ce sprawy
cywilne dokonywania dor$cze( na wskazan" skrytk$ pocztow" z powodu
braku procedur, spowodowa!o skierowanie przez Rzecznika wyst"pienia 152
w tej sprawie do Ministra Sprawiedliwo'ci.
Minister poinformowa! 153, i& w Ministerstwie Sprawiedliwo'ci
opracowano projekt nowelizacji tego rozporz"dzenia.

E. Prawo do skutecznego #rodka odwo"awczego

1. Publikowanie w prasie danych osobowych i wizerunku osób,

przeciwko którym toczy si& post&powanie przygotowawcze lub s%dowe
Zgodnie z art. 13 ust. 2 ustawy – Prawo prasowe 154, nie wolno
publikowa) w prasie danych osobowych i wizerunku osób, przeciwko
którym toczy si$ post$powanie przygotowawcze lub s"dowe, jak równie&
danych osobowych i wizerunku 'wiadków, pokrzywdzonych i
poszkodowanych, chyba &e osoby te wyra&" na to zgod$. Z przepisu art.
13 ust. 3 tej ustawy wynika natomiast, i& w!a'ciwy prokurator lub s"d
mo&e zezwoli), ze wzgl$du na wa&ny interes spo!eczny, na ujawnienie
danych osobowych i wizerunku osób, przeciwko którym toczy si$
post$powanie przygotowawcze lub s"dowe.
Ten ostatni przepis stanowi daleko id"c" ingerencj$ w!adzy
publicznej w sfer$ chronionego konstytucyjnie prawa do prywatno'ci.
Przepisy prawa prasowego oraz Kodeksu post$powania karnego nie
przewiduj" mo&liwo'ci wniesienia przez podejrzanego (oskar&onego)
za&alenia na zarz"dzenie prokuratora lub postanowienie s"du w
przedmiocie zezwolenia na ujawnienie danych osobowych i wizerunku.
Rzecznik postuluje wprowadzenie w polskim systemie prawnym
przepisów, stanowi"cych o prawie do wniesienia takiego za&alenia.

151 Rozporz"dzenie z 17 czerwca 1999 r. (Dz.U. Nr 62, poz. 697 z pó%n. zm.).
152 RPO-587706-IV/08 z 3 lipca 2008 r.
153 Pismo z 24 lipca 2008 r.
154 Ustawa z 26 stycznia 1984 r. (Dz.U. z 1984 r. Nr 5, poz. 24 z pó%n. zm.).
 - 82 -

Rzecznik zwróci! si$ 155 do Ministra Sprawiedliwo'ci o podj$cie prac nad

zmian" krytykowanego stanu prawnego.
W odpowiedzi nie podzielono156 w"tpliwo'ci Rzecznika co do
niekonstytucyjno'ci wskazanych w wyst"pieniu rozwi"za( prawnych, a
tym samym nie znaleziono podstaw do podj$cia prac zmierzaj"cych do
zmiany w omawianym zakresie obowi"zuj"cego stanu prawnego. W
uzasadnieniu wskazano, &e przepis art. 13 ust. 3 prawa prasowego nie
narusza konstytucyjnego prawa do prywatno'ci ani prawa do s"du.
Zgodnie z art. 78 Konstytucji, ka&da ze stron ma prawo do zaskar&ania
orzecze( i decyzji wydanych w pierwszej instancji. Wyj"tki od tej zasady
oraz tryb zaskar&ania okre'la ustawa. Ponadto, na podstawie art. 23 i art.
24 Kodeksu cywilnego mo&na &"da) ochrony swojej prywatno'ci na
drodze procesu przeciwko Skarbowi Pa(stwa, je&eli w trakcie procesu
karnego dosz!o do naruszenia tej prywatno'ci.
Problem ten jest analizowany w Biurze Rzecznika Praw
Obywatelskich.

2. Odrzucenie apelacji z powodu nieprawid!owego jej op!acenia

Rzecznik zg!osi! udzia! 157 w post$powaniu w sprawie skargi
konstytucyjnej 158 dotycz"cej odrzucenia apelacji z powodu
nieprawid!owego jej op!acenia i przed!o&y! nast$puj"ce stanowisko: art.
130 2 § 3 ustawy – Kodeks post$powania cywilnego 159 – w zakresie, w
jakim przewiduje odrzucenie bez wzywania do uzupe!nienia braków
apelacji wnoszonej przez adwokata, radc$ prawnego lub rzecznika
patentowego, która to apelacja nie zosta!a prawid!owo op!acona – jest
niezgodny z art. 45 ust. 1 oraz art. 78 Konstytucji.
W uzasadnieniu 160 swego stanowiska Rzecznik zwróci! uwag$, &e
ustawa o kosztach s"dowych w sprawach cywilnych 161 wprowadzi!a nie
tylko nowe stawki op!at s"dowych, ale tak&e now" systematyk$ i zasady

155 RPO-577368-II/08 z 6 sierpnia 2008 r.

156 Pismo z 13 pa%dziernika 2008 r.
157 RPO-593668-IV/08 z 4 wrze'nia 2008 r.
158 Sygn. akt SK 36/08.
159 Ustawa z 17 listopada 1964 r. (Dz.U. Nr 43, poz. 296 z pó%n. zm.).
160 Pismo procesowe z 1 pa%dziernika 2008 r.
161 Ustawa z 28 lipca 2005 r. (Dz.U. Nr 167, poz. 1398 z pó%n. zm.)
 - 83 -

obliczania tych op!at. Ju& w pierwszych tygodniach jej obowi"zywania

sta!o si$ jasne, &e nowe przepisy wywo!uj" wiele w"tpliwo'ci
interpretacyjnych. Tymczasem w!a'nie ta ustawa – pomimo, i& nie jest
bezpo'rednio zaskar&ona w niniejszym post$powaniu – faktycznie tworzy
wymogi fiskalne, których spe!nienia wymaga art. 130 2 § 3 k.p.c.
Skoro przepisy ustawy nie s" jednoznaczne i budz" tak wiele
w"tpliwo'ci w praktyce, rygor przewidziany przez art. 130 2 § 3 k.p.c.
nale&y uzna) za zbyt surowy. Kwestionowana regulacja prawnoprocesowa
przybiera posta) swoistej „pu!apki”. Z jednej bowiem strony mamy do
czynienia z niejasnymi przepisami procesowymi, z drugiej za', ich
naruszenie sankcjonowane jest najsurowszym rygorem – odrzuceniem
'rodka zaskar&enia bez mo&liwo'ci naprawienia ewentualnego, a by)
mo&e wcale nie pope!nionego przez stron$, b!$du. Sytuacja taka jest nie
do pogodzenia z zasad" sprawiedliwo'ci proceduralnej, gwarantowan"
przez art. 45 Konstytucji. W opinii Rzecznika, norma ta narusza tak&e
prawo do zaskar&ania orzecze( – nawet najmniejszy b!"d pe!nomocnika
skutkuje zamkni$ciem stronie drogi do merytorycznego rozpatrzenia
sprawy przez s"d drugiej instancji. Sprawno') rozpoznania przez s"d
mo&na osi"gn") za pomoc" innych mechanizmów, bez wy!"czania
stronom drogi odwo!awczej w post$powaniu s"dowym.

3. W!a#ciwo#$ organu podatkowego do rozpatrzenia odwo!ania

Zgodnie z ogóln" zasad" wyra&on" w art. 220 § 2 ustawy –
Ordynacja podatkowa162 w!a'ciwy do rozpatrzenia odwo!ania jest organ
podatkowy wy&szego stopnia. Istotne odst$pstwo od tej zasady przewiduje
jednak art. 221 tej ustawy stanowi"cy, &e w przypadku wydania decyzji w
pierwszej instancji przez ministra w!a'ciwego do spraw finansów
publicznych, dyrektora izby skarbowej, dyrektora izby celnej lub przez
samorz"dowe kolegium odwo!awcze, odwo!anie od decyzji rozpatruje ten
sam organ podatkowy, stosuj"c odpowiednio przepisy o post$powaniu
odwo!awczym.
Zdaniem Rzecznika zastosowana w tym zakresie konstrukcja
post$powania odwo!awczego oznacza w istocie odej'cie od kontroli

162 Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. (Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 z pó%n. zm.)

 - 84 -

instancyjnej decyzji administracyjnej, a tak&e prowadzi do rzeczywistego

ograniczenia gwarancji procesowych strony post$powania podatkowego.
Bezpo'rednim skutkiem takiego rozwi"zania jest bowiem to, i& w tak
ukszta!towanym post$powaniu odwo!awczym pracownik izby skarbowej i
pracownik izby celnej nie podlegaj" wy!"czeniu od udzia!u w
post$powaniu w sprawach, w których brali udzia! w wydaniu zaskar&onej
decyzji. W ocenie Rzecznika tak ukszta!towana procedura odwo!awcza nie
gwarantuje bezstronno'ci orzekania i nie spe!nia konstytucyjnego
wymogu zaskar&alno'ci decyzji wydanych w pierwszej instancji. Dlatego
te& Rzecznik zwróci! si$ 163 w tej sprawie do Ministra Finansów o zaj$cie
stanowiska.
Minister wyrazi! 164 opini$, i& przepisy Ordynacji podatkowej
gwarantuj" zachowanie zasady dwuinstancyjno'ci post$powania. O
skuteczno'ci nadzoru decyduje obiektywizm post$powania, nie za'
umiejscowienie organu w strukturze aparatu skarbowego. Natomiast w
przypadku wyst"pienia u skar&"cego w"tpliwo'ci co do obiektywizmu
dyrektora izby skarbowej lub dyrektora izby celnej w post$powaniu
podatkowym mo&e on, w trybie art. 227 k.p.a., z!o&y) skarg$ do Ministra
Finansów.
Wobec zaprezentowania odmiennego ni& Rzecznik stanowiska w
sprawie, Rzecznik rozwa&a mo&liwo') podj$cia dalszych dzia!a( w tej
sprawie.

4. Zwrot akt po prawomocnym uchyleniu (stwierdzeniu niewa'no#ci)

przez s%d administracyjny zaskar'onej decyzji organu drugiej instancji
oraz poprzedzaj%cej j% decyzji organu pierwszej instancji
W trakcie badania sprawy indywidualnej wy!oni! si$ problem
dotycz"cy braku 'rodków prawnych, za pomoc" których strona mog!aby
doprowadzi) do rozstrzygni$cia jej indywidualnej sprawy w post$powaniu
administracyjnym w sytuacji, gdy w razie prawomocnego uchylenia przez
s"d administracyjny decyzji organów obu instancji, organ administracji
publicznej drugiej instancji, któremu s"d zwróci! akta, zwleka z ich

163 RPO-585881-V/08 z 4 kwietnia 2008 r.

164 Pismo z 7 maja 2008 r.
 - 85 -

przekazaniem organowi pierwszej instancji w!a'ciwemu do rozpatrzenia

sprawy. W razie zw!oki organu administracji publicznej, któremu s"d
administracyjny zwróci! akta, w przes!aniu tych akt organowi pierwszej
instancji, strona nie dysponuje 'rodkami prawnymi, przy u&yciu których
mog!aby doprowadzi) do ponownego rozpoznania jej sprawy.
Po analizie sprawy Rzecznik zwróci! si$ 165 do Prezesa Naczelnego
S"du Administracyjnego o ocen$ poprawno'ci stosowanych zasad
biurowo'ci w s"dach administracyjnych, dotycz"cych kwestii
terminowego zwrotu akt po prawomocnym rozstrzygni$ciu sprawy.
W ocenie Prezesa NSA166, przedstawiony problem nie dotyczy
wadliwych przepisów reguluj"cych prac$ s"dów administracyjnych, tylko
z!ej pracy organów administracji publicznej drugiej instancji. Dlatego te&,
jego zdaniem, rozwi"zania nale&y upatrywa) w ewentualnej modyfikacji
procedur administracyjnych w zakresie 'rodków dyscyplinuj"cych tok
czynno'ci post$powania administracyjnego po prawomocnym wyroku
uchylaj"cym decyzje organów obu instancji tak, by umo&liwia!o to
wniesienie skargi na bezczynno') organu wstrzymuj"cego tok
post$powania.
W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 167 do Ministra Spraw
Wewn$trznych i Administracji o zaj$cie stanowiska w przedstawionej
sprawie, a w razie podzielenia stanowiska Rzecznika – o podj$cie dzia!a(
zmierzaj"cych do wyeliminowania istniej"cej „luki” w prawie, w drodze
stosownych zmian legislacyjnych.
Minister wyja'ni! 168, &e incydentalne przypadki opó%nienia w
przekazaniu akt nale&y uzna) za z!" praktyk$, nie uzasadniaj"c"
wprowadzenie nowych 'rodków prawnych.
W opisanej sytuacji strona mo&e z!o&y) skarg$ w trybie art. 227 i
nast. k.p.a. na zaniedbanie lub nienale&yte wykonywanie zada( przez
w!a'ciwe organy albo przez ich pracowników, naruszenie praworz"dno'ci
lub interesów skar&"cych, a tak&e przewlek!e lub biurokratyczne
za!atwianie spraw. Dopuszczalne by!oby równie& z!o&enie skargi na

165 RPO-563533-V/07 z 3 lipca 2008 r.

166 Pismo z 16 lipca 2008 r.
167 RPO-563533-V/07 z 2 pa%dziernika 2008 r.
168 Pismo z 3 listopada 2008 r.
 - 86 -

bezczynno') organu w trybie przepisów ustawy – Prawo o post$powaniu

przed s"dami administracyjnymi. Wobec powy&szego stanowiska,
Rzecznik odst"pi! od dalszych dzia!a( w tej sprawie.

5. Zwrot pism procesowych bez wezwania do uzupe!nienia braków

formalnych w post&powaniu w sprawach gospodarczych
Rzecznik zg!osi! 169 udzia! w post$powaniach w sprawie skarg
konstytucyjnych dotycz"cych zwrotu pism procesowych, bez wezwania do
uzupe!nienia braków formalnych, w post$powaniu w sprawach
gospodarczych, przedstawiaj"c nast$puj"ce stanowisko: art. 479 8a § 5
ustawy – Kodeks post$powania cywilnego 170 w zakresie, w jakim
przewiduje, i& s"d odrzuca sprzeciw od nakazu zap!aty zawieraj"cy braki
formalne, bez uprzedniego wezwania strony reprezentowanej przez
profesjonalnego pe!nomocnika do ich usuni$cia, jest niezgodny z art. 45
ust. 1 w zwi"zku z art. 31 ust. 3 i art. 32 ust. 1 oraz art. 78 Konstytucji.
W uzasadnieniu stanowiska Rzecznik stwierdzi!, &e intencj"
ustawodawcy by!o przede wszystkim przyspieszenie post$powania
cywilnego oraz wymuszenie wi$kszej staranno'ci w wykonywaniu
czynno'ci procesowych przez zawodowych pe!nomocników. Uproszczenie
i przyspieszenie post$powania mo&e dotyczy) kwestii formalnych,
natomiast w &adnym wypadku nie mo&e odnosi) si$ do uprawnie( stron
wi"&"cych si$ z obron" ich praw i interesów, tym bardziej, &e sprawno')
rozpoznania sprawy przez s"d mo&na osi"gn") za pomoc" innych
mechanizmów, tj. bez wy!"czania stronom drogi odwo!awczej w
post$powaniu s"dowym. Trybuna! Konstytucyjny wielokrotnie wyra&a!
pogl"d, i& w imi$ szybko'ci rozpoznania sprawy nie mo&na po'wi$ci)
ochrony praw podmiotowych.

169 RPO-589368-VI/08 z 10 lipca 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie

skargi konstytucyjnej spó!ki NKZ Niezale&ny Zespó! Konsultantów sp. z o.o. (sygn. akt
SK 28/08).
RPO-600091-VI/08 z 23 pa%dziernika 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w
sprawie skargi konstytucyjnej (sygn. akt SK 53/08).
RPO-597840-VI/08 z 24 pa%dziernika 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w
sprawie skargi konstytucyjnej (sygn. akt SK 45/08).
170 Ustawa z 17 listopada 1964 r. (Dz.U. Nr 43, poz. 296, z pó%n. zm.).
 - 87 -

6. Potrzeba nowelizacji przepisów Kodeksu post&powania karnego i

kodeksu karnego skarbowego dotycz%cych wznowienia post&powania
W roku 2008 Rzecznik kontynuowa! 171 wyst"pienia do Ministra
Sprawiedliwo'ci w sprawie zapowiedzianej nowelizacji art. 540 § 2 k.p.k.
maj"cej na celu umo&liwienie wznowienia post$powania na korzy')
innych uczestników post$powania karnego, w tym interwenientów w
post$powaniu karnym skarbowym (co wi"za!oby si$ tak&e ze zmian" art.
128 k.k.s.), o ile nie spowoduje to pogorszenia sytuacji oskar&onego.

7. Brak s%dowej kontroli postanowienia prokuratora dotycz%cego

przeszukania i zatrzymania rzeczy, wydanego w post&powaniu
przygotowawczym 172
Po rozpoznaniu wniosku 173 Rzecznika dotycz"cego braku s"dowej
kontroli postanowienia prokuratora dotycz"cego przeszukania i
zatrzymania rzeczy, wydanego w post$powaniu przygotowawczym,
Trybuna! Konstytucyjny orzek! 174, i& art. 236 § 2 ustawy – Kodeks
post$powania karnego175 jest niezgodny z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2
Konstytucji. Zaskar&ony przepis traci moc obowi"zuj"c" z up!ywem 6
miesi$cy od dnia og!oszenia wyroku w Dzienniku Ustaw RP.

F. Koszty post!powania

1. Zwolnienie od kosztów s%dowych

Rzecznik zg!osi! 176 udzia! w czterech post$powaniach w sprawie
skarg konstytucyjnych dotycz"cych zwolnienia od kosztów s"dowych,
przedstawiaj"c nast$puj"ce stanowisko: art. 14 ust. 2 oraz art. 100 ust. 2

171 RPO-514592-II/05 z 7 pa%dziernika 2008 r.

172 Informacja o dzia!alno'ci RPO za rok 2007, str. 37.
173 RPO-554470-II/07 z 16 sierpnia 2007 r.
174 Wyrok z 3 lipca 2008 r. (sygn. akt K 38/07).
175 Ustawa z 6 czerwca 1997 r. (Dz.U. Nr 89, poz. 555, z pó%n. zm.).
176 RPO-575757-IV/07 z dnia 1 lutego 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w
sprawie skargi konstytucyjnej sygn. akt SK 42/07.
RPO-583543-IV/08 z dnia 29 kwietnia 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w
sprawie skargi konstytucyjnej sygn. akt SK 11/08.
RPO-597288-IV/08 z 30 wrze'nia 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie
skargi konstytucyjnej sygn. akt SK 44/08.
RPO-599260-IV/08 z 16 pa%dziernika 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w
sprawie skargi konstytucyjnej sygn. akt SK 47/08.
 - 88 -

zdanie 2 ustawy o kosztach s"dowych w sprawach cywilnych 177, w

brzmieniu obowi"zuj"cym przed dniem 10 marca 2007 r., s" niezgodne z
art. 45 ust. 1 w zwi"zku z art. 31 ust. 3 i art. 2 Konstytucji.
Zaskar&one przepisy obowi"zywa!y w pe!nym zakresie do momentu
wej'cia w &ycie ustawy o zmianie ustawy o kosztach s"dowych w
sprawach cywilnych 178. Obecnie kwestionowane przepisy obowi"zuj" w
zakresie ograniczonym, bo jedynie z intertemporalnej mocy art. 2 ustawy
o zmianie ustawy o kosztach s"dowych w sprawach cywilnych. W ramach
przytoczonych powy&ej przepisów wprowadzono do systemu prawa nowy
rodzaj op!aty s"dowej w postaci op!aty podstawowej. Wprowadzenie
regu!y, i& nawet strona zwolniona przez s"d od obowi"zku ponoszenia
kosztów obowi"zana jest do uiszczenia op!aty podstawowej mia!o
przeciwdzia!a) nadu&ywaniu prawa do s"du. Unormowania dotycz"ce
kosztów post$powania s" 'ci'le zwi"zane z realizacj" konstytucyjnych
regu! porz"dku prawnego, które gwarantuj" skuteczn" ochron$ praw
jednostek przez dost$p do s"du. Przy generalnej zasadzie odp!atno'ci
wymiaru sprawiedliwo'ci sama mo&liwo') zwolnienia od kosztów
s"dowych (jako wyj"tek od tej&e zasady) ma istotne znaczenie dla
zapewnienia podmiotom prawnym dost$pu do s"du dla realizacji ochrony
ich s!usznych praw. Pozwala bowiem na dochodzenie tej ochrony
podmiotom gorzej sytuowanym, dla których poniesienie kosztów w
ca!o'ci lub nawet w cz$'ci nie jest mo&liwe bez uszczerbku dla swego
niezb$dnego utrzymania. Zdaniem Rzecznika tylko orzekaj"cy s"d jest
w!adny oceni) w sposób prawid!owy mo&liwo') uiszczenia kosztów przez
stron$ post$powania cywilnego, nawet je'li koszty te s" okre'lone na
poziomie 30 z!.
W wyroku 179 z dnia 17 listopada 2008 r., wydanym w jednej z
powy&szych spraw, Trybuna! Konstytucyjny uzna! zgodno')
kwestionowanych przepisów z Konstytucj". Pozosta!e sprawy dotychczas
nie zosta!y rozpoznane.

177 Ustawa z 28 lipca 2005 r. (Dz.U. z 2005 r., Nr 167, poz. 1398 z pó%n. zm.).
178 Ustawa z 14 grudnia 2006 r. (Dz.U. z 2007 r., Nr 21, poz. 123).
179 SK 33/07.
 - 89 -

2. Zwolnienie od kosztów s%dowych osób, których dotyczy

post&powanie o ubezw!asnowolnienie
W sprawach zwi"zanych z ochron" zdrowia psychicznego strona jest
zwolniona od kosztów s"dowych, na mocy art. 96 ust. 1 pkt 9 ustawy o
kosztach s"dowych w sprawach cywilnych 180. Na podstawie art. 48 ustawy
o ochronie zdrowia psychicznego s"d mo&e ustanowi) dla osoby, której
post$powanie dotyczy bezpo'rednio, adwokata z urz$du, nawet bez
z!o&enia wniosku, je&eli osoba ta ze wzgl$du na stan zdrowia
psychicznego nie jest zdolna do z!o&enia wniosku, a s"d uzna udzia!
adwokata w sprawie za potrzebny. Podobnych u!atwie( nie maj" osoby w
procedurze o ubezw!asnowolnienie, a ich problemy tak&e zasadniczo
wynikaj" z problemów psychicznych. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik
zwróci! si$ 181 do Ministra Sprawiedliwo'ci o rozwa&enie wprowadzenia do
przepisów k.p.c. dotycz"cych ubezw!asnowolnienia oraz do ustawy o
kosztach s"dowych w sprawach cywilnych regulacji analogicznych do ju&
obowi"zuj"cych w sprawach z zakresu ochrony zdrowia psychicznego.
Minister popar! 182 t$ propozycj$. W zwi"zku z powy&szym zostan"
podj$te prace legislacyjne zmierzaj"ce do wprowadzenia w omawianym
zakresie stosownych zmian. Poinformowa! tak&e, i& mo&liwo')
ustanowienia adwokata lub radcy prawnego z urz$du powinna by)
fakultatywna i dotyczy) tylko osoby ju& ubezw!asnowolnionej. Posiada on
bowiem opiekuna lub kuratora i je&eli przy!"czaj" si$ oni do wniosku
ubezw!asnowolnionego, to nie wydaje si$, aby potrzebowa! on
dodatkowego wsparcia profesjonalnego pe!nomocnika w sprawie.

3. Zasady zwrotu #wiadkom kosztów dojazdu

Rzecznik zg!osi! 183 udzia! w post$powaniu w sprawie skargi
konstytucyjnej 184 dotycz"cej zasad zwrotu 'wiadkom kosztów dojazdu i
przedstawi! nast$puj"ce stanowisko: art. 4 ust. 1 dekretu Rady Ministrów

180 Patrz przypis 178.

181 RPO-509359-IV/05 z 10 lipca 2008 r.
182 Pismo z 2 wrze'nia 2008 r.
183 RPO-583542-II/08 z 28 kwietnia 2008 r.
184 Sygn. akt SK 13/08.
 - 90 -

o nale&no'ciach 'wiadków, bieg!ych i stron w post$powaniu s"dowym 185

jest niezgodny z art. 64 ust. 2 Konstytucji.
Istota zarzutów dotyczy!a tego, i& obj$ty ni" przepis ró&nicuje w
sposób nieuzasadniony zwrot kosztów dojazdu 'wiadka z uwagi na
przedmiot post$powania s"dowego. Odmienne regu!y zwrotu kosztów
dojazdu 'wiadka do s"du (bardziej korzystne) obowi"zuj" w post$powaniu
cywilnym, odmienne za' w post$powaniu karnym, gdzie zwrotowi
podlega jedynie cz$') kosztów poniesionych w tym zakresie przez
'wiadka.
Zró&nicowanie, jakie powsta!o w zakresie zasad zwrotu na rzecz
'wiadków poniesionych przez nich kosztów podró&y, nosi wszelkie cechy
dowolno'ci.

G. Bezp"atne poradnictwo prawne

1.Nieodp!atna pomoc prawna dla osób ubogich

W 2008 roku Rzecznik konsekwentnie ponowi! 186 wyst"pienie do
Ministra Sprawiedliwo'ci z pro'b" o poinformowanie, o tok prac nad
projektem ustawy reguluj"cej dost$p najubo&szych obywateli do
nieodp!atnej pomocy prawnej. Niepokój Rzecznika budzi! fakt, i& kwestia
o tak zasadniczym znaczeniu od lat nie mo&e zosta) prawid!owo
unormowana. W przekonaniu Rzecznika istnieje pilna potrzeba
kompleksowego zreformowania systemu udzielania pomocy prawnej
najubo&szym obywatelom. Obecnie jest on niewydolny i niesprawiedliwy,
reguluje poszczególne kwestie w sposób wycinkowy i niespójny.
Gruntowna reforma winna obj") wszystkie komponenty systemu, do
których nale&y zaliczy) zarówno (nienormowane obecnie) udzielanie
pomocy na etapie przeds"dowym, jak i zwalnianie z op!at s"dowych, a
tak&e 'wiadczenie pomocy na etapie post$powania s"dowego w postaci
zast$pstwa procesowego.

185 Dekret z 26 pa%dziernika 1950 r. (Dz.U. Nr 49, poz. 445).

186 RPO-481256-IV/04 z 18 kwietnia 2008 r. (patrz Informacja za rok 2007, str. 44).
 - 91 -

Minister wyja'ni! 187, &e opracowane w latach 2005 i 2007 projekty

rz"dowe nie zd"&y!y przej') pe!nej 'cie&ki legislacyjnej przed
zako(czeniem kadencji Sejmu i nie sta!y si$ obowi"zuj"cym prawem.
W Ministerstwie Sprawiedliwo'ci podj$to na nowo prace nad
przygotowaniem projektu ustawy o nieodp!atnej pomocy prawnej, który –
spe!niaj"c wymogi szerokiego dost$pu do takiej pomocy oraz spójno'ci z
innymi rozwi"zaniami systemowymi – b$dzie uwzgl$dnia! mo&liwo'ci
finansowania tego przedsi$wzi$cia ze 'rodków publicznych. W
odpowiedzi podkre'lono, &e projekt ten wymaga szerokich konsultacji
spo!ecznych, w tym ze 'rodowiskami korporacji prawniczych.

2. Wyst%pienie do Ministra Sprawiedliwo#ci, Prezesa Naczelnej Rady

Adwokackiej, Prezesa Krajowej Izby Radców Prawnych w sprawie
projektu wprowadzenia do programów aplikacji prawniczych zasady
nieodp!atnego udzielania przez aplikantów porad prawnych osobom
najubo'szym.
Analiza do'wiadcze( Rzecznika wskazuje, &e w ponad po!owie
spraw, które wp!ywaj" do Biura RPO, poucza si$ wnioskuj"cego o
przys!uguj"cych mu 'rodkach dzia!ania. Dane te dowodz" ogromnej
potrzeby dzia!a( na rzecz podniesienia poziomu 'wiadomo'ci prawnej
obywateli, a tak&e konieczno'ci zapewnienia szerszego dost$pu do
informacji i pomocy prawnej. Rzecznik wielokrotnie zabiega! o przyj$cie
uregulowa( ustawowych w zakresie zapewnienia obywatelom szerszego
dost$pu do pomocy prawnej oraz s!u&"cych rozwojowi poradnictwa
obywatelskiego i prawnego, a tak&e wyra&a! swoje poparcie dla oddolnych
inicjatyw w tym zakresie. Z tego powodu Rzecznik przedstawi! projekt
naukowców i dzia!aczy spo!ecznych skupionych wokó! Fundacji Prawo
Europejskie, który zak!ada wprowadzenie do programów aplikacji
adwokackich, radcowskich i s"dowoprokuratorskich zasady nieodp!atnej
pracy aplikantów w o'rodkach pomocy spo!ecznej lub placówkach
organizacji po&ytku publicznego, w celu udzielania porad prawnych
osobom najubo&szym oraz zagro&onym wykluczeniem spo!ecznym.
Rzecznik zwróci! si$ w tej sprawie do Ministra Sprawiedliwo'ci, Prezesa

187 Pismo z 9 czerwca 2008 r.

 - 92 -

Naczelnej Rady Adwokackiej, Prezesa Krajowej Izby Radców Prawnych

188 o rozwa&enie mo&liwo'ci wprowadzenia w &ycie proponowanych przez
Fundacj$ rozwi"za(.
W odpowiedzi wszyscy adresaci wyst"pienia 189 wyrazili
zainteresowanie projektem oraz zapowiedzieli rozwa&enie poszerzenia
programów aplikacji prawniczych o propozycje Rzecznika oraz Fundacj$
Prawo Europejskie.

H. Przewlek"o#& post!powa%

1. Przeciwdzia!anie przewlek!o#ci post&powa" s%dowych

Prawo do rozpatrzenia sprawy w rozs"dnym terminie zosta!o
zagwarantowane w Konstytucji, jak i w uregulowaniach prawa
europejskiego (tj. w ramach struktur unijnych, jak i w prawie Rady
Europy). Pomimo nowelizacji procedur, a tak&e wprowadzenia do
polskiego systemu prawnego ustawy o skardze na naruszenie prawa strony
do rozpoznania sprawy w post$powaniu s"dowym bez nieuzasadnionej
zw!oki 190, w szeregu orzecze( Europejski Trybuna! Praw Cz!owieka
przyznawa! obywatelom polskim zado')uczynienie z tytu!u przewlek!o'ci
post$powania s"dowego.
W wyst"pieniu do Ministra Sprawiedliwo'ci Rzecznik przedstawi! 191
na tle orzecznictwa ETPC szereg postulatów podj$cia odpowiednich
'rodków w celu przeciwdzia!ania przewlek!o'ci post$powa( s"dowych.
Rzecznik wskaza! na potrzeb$ szkole( s$dziów w zakresie wymogów co
do uzasadnie( postanowie( o tymczasowych aresztach, z uwagi na fakt, i&
w!a'nie lakoniczno') uzasadnie( b"d% automatyczne powtarzanie
wcze'niej podawanych powodów decyduje o uznaniu przez ETPC
stosowania aresztu za nieuzasadnione. W stosunku do s$dziów (ew.
prezesów s"dów) dopuszczaj"cych si$ ra&"cej i nieuzasadnionej
przewlek!o'ci w rozpoznawaniu za&ale( powinny by) wyci"gane
konsekwencje dyscyplinarne. Prezesi s"dów powinni by) zobowi"zani do
nadzoru nad sprawami, których termin rozpoznania przekracza

188 Pisma z dnia 17 wrze'nia 2008 r.

189 Pisma z 8, 14 i 22 pa%dziernika 2008 r.
190 Ustawa z 17 czerwca 2004 r. (Dz.U. z 2005 r. Nr 179, poz. 1843).
191 RPO-582023-II/08 z 24 kwietnia 2008 r.
 - 93 -

odpowiedni standard. Ministerstwo Sprawiedliwo'ci powinno by) za'

informowane o szczególnie drastycznych przyk!adach przewlek!o'ci,
zanim jeszcze dojdzie do skargi do ETPC.
Zwa&ywszy, &e ETPC przyznaje zado')uczynienie cz$sto sprawcom
przest$pstw, nale&y zapewni), aby otrzymane kwoty pos!u&y!y w
pierwszej kolejno'ci zaspokojeniu roszcze( osób pokrzywdzonych
przest$pstwem, za' w nast$pnej – pokryciu kosztów procesu.
Minister wyja'ni! 192, &e kwestia d!ugotrwa!o'ci stosowania
tymczasowego aresztowania oraz przewlek!o'ci post$powa( s"dowych
jest w jego sta!ym zainteresowaniu. Kontroli poddano uzasadnienia
postanowie( o tymczasowym aresztowaniu, które by!y zaskar&ane do
Trybuna!u w Strasburgu. Wdro&ono system szkole( dla s$dziów w oparciu
o orzecznictwa SN i ETPC w Strasburgu. W Ministerstwie powsta! zespó!
opracowuj"cy system rejestrowania i pozyskiwania informacji
dotycz"cych stosowania tymczasowego aresztowania, a tak&e trwaj" prace
legislacyjne nad zmian" przepisów dotycz"cych omawianej problematyki.
W zakresie d!ugotrwa!o'ci post$powa( s"dowych podj$to dzia!ania
obejmuj"ce systematyczne i konsekwentne kontrolowanie sprawno'ci
post$powa( z uwzgl$dnieniem standardów europejskich. W kwestii
wykonywania 'rodków zabezpieczaj"cych wyja'niono, &e od pa%dziernika
2007 r. prowadzone s" w Ministerstwie dzia!ania maj"ce na celu ocen$
regulacji prawnych dotycz"cych tej kwestii. Dzia!ania te s" prowadzone w
porozumieniu z podmiotami odpowiedzialnymi za prawid!ow" realizacj$
tych 'rodków.
Powy&sza problematyka pozostaje w szczególnym zainteresowaniu
Rzecznika.

2. Przewlek!o#$ post&powa" s%dowych w sprawach z zakresu prawa

pracy i ubezpiecze" spo!ecznych
Szczególnie niepokoj"cym zjawiskiem jest utrzymywanie si$
wysokiego wp!ywu do s"dów apelacyjnych spraw z zakresu roszcze(
pracowników i ubezpieczonych. Zdaniem Rzecznika konieczne jest
wznowienie prac nad zmian" przepisów maj"c" na celu odci"&enie s"dów

192 Pismo z 13 czerwca 2008 r.

 - 94 -

apelacyjnych. Rzecznik popar! inicjatyw$ nowelizacji art. 477 k.p.c. w

celu poszerzenia w!a'ciwo'ci s"dów rejonowych o sprawy o renty
socjalne, roszczenia ze stosunków prawnych mi$dzy cz!onkami otwartych
funduszy emerytalnych a tymi funduszami lub ich organami, spraw o
ustalenie podlegania ubezpieczeniom spo!ecznym oraz ustalanie sk!adek
na te ubezpieczenia. Warte rozwa&enia jest wprowadzenie regulacji
prawnych dyscyplinuj"cych wykonywanie czynno'ci przez bieg!ego.
Nale&a!oby równie& znowelizowa) art. 471 k.p.c. tak, aby na!o&y)
obowi"zek rozpoznawania przez s"dy w pierwszej kolejno'ci spraw z
powództw pracowników, z okre'leniem rozs"dnego terminu ich
za!atwienia od daty wniesienia pozwu. Rozwa&enia wymaga tak&e
wprowadzenie obowi"zku rozpoznania apelacji w tych kategoriach spraw
w zakre'lonym terminie. Warto równie& zbada) potrzeb$ wprowadzenia
podobnych rozwi"za( w odniesieniu do terminów za!atwiania spraw w
post$powaniu w sprawach z zakresu ubezpiecze( spo!ecznych. Rzecznik
zwróci! si$ 193 do Ministra Sprawiedliwo'ci z pro'b" o przedstawienie
stanowiska wobec zasygnalizowanych problemów.
Minister poinformowa! 194, &e analiza informacji statystycznych z
dzia!alno'ci s"dów pracy i ubezpiecze( spo!ecznych za 2007 r. wskazuje
na znacz"c" popraw$ wska%ników czasu trwania post$powa( s"dowych.
Ministerstwo podejmowa) b$dzie dalsze dzia!ania nadzorcze maj"ce na
celu obni&enie przeci$tnego okresu oczekiwania na rozpoznanie spraw
ubezpieczeniowych w tych s"dach. Problem d!ugotrwa!o'ci post$powania
wyst$puje g!ównie w odniesieniu do spraw, w których s"d rozstrzyga
kwesti$ uprawnie( do 'wiadcze( zwi"zanych z niezdolno'ci" do pracy,
niepe!nosprawno'ci", czy niezdolno'ci" do samodzielnej egzystencji. W
post$powaniu dowodowym w takich sprawach s"dy powo!uj" bieg!ych
lekarzy specjalistów, którzy dokonuj" oceny stanu zdrowia
ubezpieczonego i wydaj" opini$.
Podj$cie prac nad projektem ustawy zmieniaj"cej w!a'ciwo')
rzeczow" s"dów ubezpiecze( spo!ecznych jest obj$te zamierzeniami
legislacyjnymi Ministerstwa Sprawiedliwo'ci, w perspektywie dotycz"cej

193 RPO-580613-III/08 z 17 marca 2008 r.

194 Pismo z 24 kwietnia 2008 r.
 - 95 -

2010 r. W toku tych prac zostan" rozwa&one zmiany przepisów

dotycz"cych post$powania w sprawach z zakresu ubezpiecze(
spo!ecznych, zmierzaj"ce do ich usprawnienia.
W ocenie Ministra nadanie priorytetu sprawom z zakresu prawa
pracy i ubezpiecze( spo!ecznych nie wydaje si$ uzasadnione. Przyj$te w
ustawie o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w
post$powaniu s"dowym bez nieuzasadnionej zw!oki 195 rozwi"zania s"
wystarczaj"ce.

3. Nieterminowe za!atwianie spraw w s%dach wieczystoksi&gowych

Do Rzecznika nap!ywa!y niepokoj"ce sygna!y dotycz"ce
terminowo'ci i sprawno'ci za!atwiania spraw w s"dach
wieczystoksi$gowych. Mimo informatyzacji w dalszym ci"gu rozpatrzenie
wniosku o dokonanie wpisu do ksi$gi wieczystej trwa wiele miesi$cy, w
niektórych wypadkach prawie rok. Sytuacja taka wyst$puje nie tylko w
du&ych o'rodkach, ale tak&e w ma!ych miejscowo'ciach, gdzie skala
obrotu nieruchomo'ciami – a co za tym idzie, zakres jego
ewidencjonowania w ksi$gach – nie s" znaczne.
Skar&"cy wskazuj" tak&e na wymierno') strat maj"tkowych, jakie
ponosz" w zwi"zku z opó%nieniami w rozpatrzeniu wniosku – jest to
najcz$'ciej kwota ubezpieczenia kredytu, któr" musz" op!aca) przed
dokonaniem w!a'ciwego zabezpieczenia transakcji (w postaci wpisu
hipoteki do ksi$gi wieczystej). Realny uszczerbek maj"tkowy jest
spowodowany tak&e przez „zamro&enie” mo&liwo'ci zbycia prawa do
czasu dokonania wpisu. Owa „wymierno') strat” jest wa&na równie& ze
wzgl$du na ewentualno') procesów odszkodowawczych, wytaczanych na
podstawie art. 15 i 16 ustawy o skardze na naruszenie prawa strony do
rozpoznania sprawy w post$powaniu s"dowym bez nieuzasadnionej
zw!oki 196 – w 'wietle orzecznictwa SN, a tak&e ETPC, trudno'ci natury
organizacyjnej nie zwalniaj" pa(stwa z odpowiedzialno'ci za przewlek!e
prowadzenie sprawy. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 197 do
Ministra Sprawiedliwo'ci o poinformowanie o przyczynach znacznych

195 Patrz przypis 190.

196 Patrz przypis 190.
197 RPO-462591-IV/04 z 9 pa%dziernika 2008 r.
 - 96 -

opó%nie( w za!atwianiu wniosków przez s"dy wieczystoksi$gowe oraz o

przedsi$wzi$tych i planowanych 'rodkach zaradczych.
Minister poinformowa! 198, i& ka&dego roku opracowywane s" kierunki
nadzoru nad dzia!alno'ci" administracyjn" sadów powszechnych,
kierowane s" pisma nadzorcze do prezesów s"dów okr$gowych którym
podlegaj" sady rejonowe prowadz"ce ksi$gi wieczyste. Prowadzony jest
monitoring ruchu spraw w odniesieniu do wydzia!ów, w których
funkcjonuje system Nowej Ksi$gi Wieczystej. Trwaj" te& prace
analityczne w celu dalszego zautomatyzowania dost$pu do ksi"g
wieczystych oraz post$powania wieczystoksi$gowego, które spowoduj"
wzrost bezpiecze(stwa obrotu i przyspieszenia rozpoznawania wniosków.
Ustosunkowuj"c si$ do problemu „zamro&enia” mo&liwo'ci zbycia
prawa do czasu dokonania wpisu wyja'niono w odpowiedzi, &e w
systemie prawa polskiego istnieje dualizm charakteru wpisów
dokonywanych w ksi$gach wieczystych. Nabycie, powstanie, zmiana czy
wyga'ni$cie prawa, przy konstytutywnym charakterze wpisu, nast$puje
zawsze z chwil" dokonania wpisu, nawet nieprawomocnego, ale ze
skutkiem wstecznym od chwili z!o&enia wniosku o jego dokonanie.
Dotyczy to ustanowienia hipoteki, odr$bnej w!asno'ci lokalu, czy
ustanowienia i przeniesienia prawa u&ytkowania wieczystego. Przed
dokonaniem konstytutywnego wpisu, a po z!o&eniu wniosku o jego
dokonanie, osobie, na rzecz której wpis ma nast"pi) oraz jej
spadkobiercom przys!uguj" wszystkie uprawnienia wynikaj"ce z umowy o
ustanowienie prawa, które ma by) wpisane, oprócz samego prawa
(ekspektatywa). W przypadku za' w!asno'ci nieruchomo'ci, jej nabycie
nast$puje z chwil" zawarcia umowy i nie jest uzale&nione od wpisu do
ksi$gi wieczystej (tzw. deklaratoryjny charakter wpisu).

4. Zawieszenie przez s%d post&powania w sytuacji, gdy w innej

sprawie tego samego rodzaju zosta!a wniesiona skarga kasacyjna do
Naczelnego S%du Administracyjnego

198 Pismo z 2 grudnia 2008 r.

 - 97 -

W zwi"zku z ujawnionymi rozbie&no'ciami w orzecznictwie s"dów

administracyjnych Rzecznik z!o&y! 199 wniosek do NSA o rozstrzygni$cie
nast$puj"cego zagadnienia prawnego: czy art. 125 § 1 pkt 1 ustawy –
Prawo o post$powaniu przed s"dami administracyjnymi 200 mo&e stanowi)
podstaw$ do zawieszenia przez s"d z urz$du post$powania w sprawie tego
samego rodzaju, do czasu prawomocnego zako(czenia post$powania w
innej sprawie, w której zapad!o ju& orzeczenie, ale zosta!o ono zaskar&one
do NSA?
Wojewódzkie s"dy administracyjne wydaj" postanowienia o
zawieszeniu post$powania z uwagi na to, &e rozstrzygni$cia innych
tocz"cych si$ post$powa( s"dowoadministracyjnych (skarg kasacyjnych
od wyroków s"dów administracyjnych pierwszej instancji) b$d" mia!y
istotne znaczenie dla zawis!ych przed tymi s"dami post$powa(. Zdaniem
Rzecznika nie zachodzi 'cis!y zwi"zek pomi$dzy wynikiem tocz"cego si$
post$powania kasacyjnego, a post$powaniem zawis!ym przed
wojewódzkim s"dem administracyjnym w innej, jakkolwiek rodzajowo
jednorodnej sprawie. W rezultacie w omawianym zakresie nie zachodzi
ustawowa przes!anka uzasadniaj"ca zawieszenie post$powania.
Zawieszenie post$powania w sytuacji procesowej, gdy jego wynik nie
zale&y od innego tocz"cego si$ post$powania s"dowoadministracyjnego
mo&e by) uznane za równoznaczne z naruszeniem konstytucyjnego prawa
do rozpoznania sprawy przez s"d bez nieuzasadnionej zw!oki.
NSA podj"! 201 nast$puj"c" uchwa!$: Artyku! 125 § 1 pkt 1 ustawy –
Prawo o post$powaniu przed s"dami administracyjnymi nie stanowi
podstawy do zawieszenia przez wojewódzki s"d administracyjny z urz$du
post$powania do czasu prawomocnego zako(czenia post$powania w innej
sprawie tego samego rodzaju, w której zapad!o ju& orzeczenie, ale zosta!o
ono zaskar&one do Naczelnego S"du Administracyjnego.
W uzasadnieniu uchwa!y NSA zwróci! uwag$ na nast$puj"ce aspekty
rozwa&anego zagadnienia. Mianowicie, art. 178 ust. 1 Konstytucji,
zawiera skierowany do s$dziów nakaz samodzielnego rozstrzygania
wszystkich zagadnie( faktycznych i prawnych, zwi"zanych z

199 RPO-587050-V/08 z 16 kwietnia 2008 r.

200 Ustawa z 30 sierpnia 2002 r. (Dz.U. nr 153, poz. 1270 z pó%n. zm.).
201 Uchwa!a z 24 listopada 2008 r. (sygn. akt II FPS 4/08).
 - 98 -

rozpoznawan" spraw". W odniesieniu do spraw s"dowoadministracyjnych

oznacza to, i& s$dziowie wojewódzkich s"dów administracyjnych
zobowi"zani s" samodzielnie rozstrzyga) wszystkie zwi"zane ze spraw"
dylematy faktyczne i prawne. Oczekiwanie przez nich na rozstrzygniecie
spornego zagadnienia przez NSA jest zatem dzia!aniem wbrew dyspozycji
art. 178 ust. 1 Konstytucji. Ponadto zawieszenie post$powania wi"&e si$ z
nieuchronn" zw!ok" w za!atwieniu sprawy, co ma niebagatelne znaczenie
w 'wietle konstytucyjnego nakazu rozpoznawania spraw bez zb$dnej
zw!oki (art. 45 ust. 1 Konstytucji) oraz zasady szybko'ci post$powania
s"dowo administracyjnego (art. 7 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo
o post$powaniu przed s"dami administracyjnymi).

5. Sposób prowadzenia #ledztwa przez prokuratur&, a tak'e

post&powania s%dowego w sprawie wydarze" na Wybrze'u w grudniu
1970 r.
W zwi"zku z doniesieniami mediów o d!ugotrwa!ym, tocz"cym si$
od 17 lat post$powaniu s"dowym przeciwko oskar&onym o pope!nienie
zbrodni wobec bezbronnych osób na Wybrze&u w grudniu 1970 r., maj"c
na wzgl$dzie konstytucyjne powinno'ci w zakresie ochrony prawa
obywateli do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej
zw!oki, Rzecznik zwróci! si$ 202 do Ministra Sprawiedliwo'ci o zaj$cie
stanowiska, czy sposób prowadzenia 'ledztwa przez prokuratur$, a tak&e
post$powania s"dowego by! prawid!owy. W ocenie Rzecznika, sposób
procedowania w tej sprawie sk!ania do wyra&enia pogl"du, i& zosta!o
naruszone, statuowane w Konstytucji i aktach normatywnych, prawo do
szybkiego rozpatrzenia sprawy.
Ponadto Rzecznik zwróci! si$ o udzielenie informacji o obecnym
stanie post$powania s"dowego dotycz"cego wprowadzenia stanu
wojennego, równie& w aspekcie przestrzegania zasady rozstrzygni$cia
sprawy w rozs"dnym terminie, wyra&onej w art. 2 § 1 pkt 4 Kodeksu
post$powania karnego.

202 RPO-576509-II/07 z 24 stycznia 2008 r.

 - 99 -

Minister poinformowa! 203, &e sprawa dotycz"ca wydarze( na

Wybrze&u w grudniu 1970 roku obj$ta jest nadzorem administracyjnym
Prezesa S"du Apelacyjnego w Warszawie od dnia 12 maja 2005 r.
Pozostaje ona równie& od 1998 r. w nadzorze Departamentu S"dów
Powszechnych.
Niezale&nie od dotychczas podejmowanych czynno'ci nadzorczych,
Prezes SA w Warszawie zarz"dzi! w dniu 13 lutego 2008 r. lustracj$
przedmiotowej sprawy pod k"tem ra&"cej przewlek!o'ci post$powania,
której wyniki b$d" podstaw" do dalszych decyzji, w tym dyscyplinarnych.
Oceniaj"c dotychczasowy bieg post$powania w sprawie
wprowadzenia stanu wojennego w 1981 roku stwierdzono w odpowiedzi,
&e podejmowane s" wszelkie niezb$dne dzia!ania zmierzaj"ce do
zabezpieczenia prawid!owego toku post$powania, tak aby rozstrzygni$cie
sprawy mog!o nast"pi) w rozs"dnym terminie, z poszanowaniem
standardów orzecznictwa ETPC w Strasburgu.
W odpowiedzi na kolejne wyst"pienie 204 Rzecznika Prezes S"du
Apelacyjnego w Warszawie poinformowa! 205, &e w wyniku zarz"dzonej
lustracji ustalono ra&"c" przewlek!o') w rozpoznaniu tej sprawy.
Wynikiem tego by!o wszcz$cie post$powania wyja'niaj"cego.
Na pytanie 206 Rzecznika o dalszy tok tego post$powania Prezes SA
poinformowa! 207 o skierowaniu wniosku w sprawie wszcz$cia
post$powania dyscyplinarnego w stosunku do Przewodnicz"cego
Wydzia!u VIII Karnego S"du Okr$gowego w Warszawie. Przedmiotem
badania b$dzie zarzut niew!a'ciwego wywi"zywania si$ z czynno'ci
nadzorczych. Ponadto Prezes S"du Apelacyjnego zwróci! uwag$, z
poleceniem do!"czenia jej do akt osobowych, s$dziemu referentowi w
zwi"zku ze stwierdzonymi uchybieniami w zakresie sprawno'ci tego
post$powania. Ponadto w odpowiedzi tej przedstawiono Rzecznikowi
aktualny stan post$powania s"dowego dotycz"cego protestów na
Wybrze&u w 1970 r.

203 Pismo z 28 marca 2008 r.

204 RPO-576509-II/07 z dnia 8 maja 2008 r.
205 Pismo z dnia 21 maja 2008 r.
206 RPO-576509-II/07 z dnia 1 wrze'nia 2008 r.
207 Pismo z 22 wrze'nia 2008 r.
 - 100 -

Ze swojej strony Rzecznik systematycznie monitorowa! 208 bieg

sprawy, otrzymuj"c 209 bie&"ce informacje o przebiegu post$powania
dyscyplinarnego.
Rzecznik nadal b$dzie monitorowa! bieg post$powania w sprawie
Wydarze( Grudniowych oraz opisanego post$powania dyscyplinarnego.

6. Zawieszanie post&powa" dyscyplinarnych wobec przedstawicieli

zawodów prawniczych jako g!ówna przyczyna przewlek!o#ci tych
post&powa"
Minister Sprawiedliwo'ci udost$pni! Rzecznikowi dane statystyczne
dotycz"ce czynno'ci dyscyplinarnych wobec s$dziów oraz wyników tych
post$powa(, a tak&e o liczbie spraw w przedmiocie rozpoznania
wniosków o poci"gni$cie s$dziego do odpowiedzialno'ci karnej za lata
1996-2008. W'ród nades!anych danych znalaz!y si$ liczby dotycz"ce
post$powa( dyscyplinarnych niezako(czonych w dniu przygotowania
zestawienia. Rzecznik zwróci! si$ 210 do Ministra o poinformowanie, czy
przedstawione dane w dalszym ci"gu s" aktualne oraz o wyja'nienie
przyczyn tak d!ugiego prowadzenia post$powa( dyscyplinarnych.
W odpowiedzi przedstawiono211 informacj$ na temat
niezako(czonych spraw dyscyplinarnych z lat 2001-2007. Najcz$stsz"
przyczyn" niezako(czenia post$powa( dyscyplinarnych by!o ich
zawieszenie do czasu zako(czenia post$powania karnego tocz"cego si$
przeciwko s$dziemu. W jednym przypadku przewlek!o') post$powania
dyscyplinarnego spowodowana by!a zaniedbaniem by!ego Zast$pcy
Rzecznika Dyscyplinarnego, wobec którego wyci"gni$to, z inicjatywy
Ministra Sprawiedliwo'ci, konsekwencje s!u&bowe.
Uzyskane informacje sk!oni!y Rzecznika do zwrócenia si$ 212 o
rozwa&enie przez Ministra Sprawiedliwo'ci podj$cia dzia!a(
zwi$kszaj"cych efektywno') i sprawno') prowadzonych przeciwko
cz!onkom zawodów prawniczych post$powa( dyscyplinarnych w zakresie,

208 RPO-576509-II/07 z dni 10 pa%dziernika i 14 listopada 2008 r.

209 Pismo z dnia 12 listopada 2008 r.
210 RPO-578040-II/08 z 27 czerwca 2008 r.
211 Pismo z 14 lipca 2008 r.
212 RPO-564860-II/07 z 17 pa%dziernika 2008 r.
 - 101 -

w jakim dochodzi do przewlek!o'ci tych post$powa( spowodowanych

nieuzasadnionym ich zawieszaniem.
W udzielonej odpowiedzi podkre'lono 213, i& liczba post$powa(
dyscyplinarnych prowadzonych wobec s$dziów, adwokatów, radców
prawnych i notariuszy w zwi"zku z zachowaniami b$d"cymi jednocze'nie
przedmiotem post$powa( karnych, w stosunku do wszystkich post$powa(
dyscyplinarnych, dotyczy nieznacznej ilo'ci spraw i nie jest g!ówn"
przyczyn" przewlek!o'ci post$powa( dyscyplinarnych ich zawieszanie z
powodu oczekiwania na zako(czenie tocz"cego si$ równolegle
post$powania karnego. Zwrócono uwag$, &e je'li orzeczenie
dyscyplinarne zapad!oby przed orzeczeniem karnym, mog!oby doj') do
wymierzenia niewspó!miernie !agodnej kary dyscyplinarnej. Wówczas w
wypadku skazania za przest$pstwo i nieorzeczenia 'rodka karnego w
postaci zakazu wykonywania zawodu, brak by!oby podstaw do odwo!ania
ze stanowiska osoby skazanej w wyroku karnym. Orzeczona kara
dyscyplinarna, z uwagi na zasad$ res iudicata, nie mog!aby zosta)
zmieniona.

I. Represje ze strony organów pa%stwa w latach 1944-1989

1. Niezgodno#$ z Konstytucj% dekretów wydanych przez Rad&

Pa"stwa w zwi%zku z wprowadzeniem 13 grudnia 1981 r. stanu wojennego
Rzecznik z!o&y! 214 wniosek do Trybuna!u Konstytucyjnego 215 o
stwierdzenie, i& dekrety: o stanie wojennym216; o post$powaniach
szczególnych w sprawach o przest$pstwa i wykroczenia w czasie
obowi"zywania stanu wojennego217; o przekazaniu do w!a'ciwo'ci s"dów
wojskowych spraw o niektóre przest$pstwa oraz o zmianie ustroju s"dów
wojskowych i wojskowych jednostek organizacyjnych Prokuratury
Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w czasie obowi"zywania stanu
wojennego 218 – s" niezgodne z art. 31 ust. 1 w zwi"zku z art. 8 ust. 2 i 3
Konstytucji PRL oraz o stwierdzenie, &e uchwa!a Rady Pa(stwa w
sprawie wprowadzenia stanu wojennego ze wzgl$du na bezpiecze(stwo

213 Pismo z 4 grudnia 2008 r.

214 RPO-604624-I/08 z 12 grudnia 2008 r.
215 Sygn. akt K 35/08.
216 Dekret z 12 grudnia 1981 r. (Dz.U. Nr 29 poz. 154).
217 Dekret z 12 grudnia 1981 r. (Dz.U. Nr 29, poz. 156).
218 Dekret z 12 grudnia 1981 r. (Dz.U. Nr 29, poz. 157).
 - 102 -

pa(stwa 219 jest niezgodna z art. 8 ust. 2 i 3 w zwi"zku z art. 31 ust. 1 w

zwi"zku z art. 33 ust. 2 w zwi"zku z art. 30 Konstytucji PRL.
Rzecznik podkre'li! w uzasadnieniu wniosku, i& zaskar&one akty
normatywne, mimo ich uchylenia, nadal wywo!uj" skutki prawne.
Uchylony przepis mo&e by) przedmiotem kontroli Trybuna!u
Konstytucyjnego, je&eli wywiera – cho)by w ograniczonym zakresie – w
dalszym ci"gu skutki prawne w odniesieniu do okre'lonych stanów
faktycznych. Do norm dekretu o stanie wojennym odwo!uje si$ S"d
Najwy&szy, rozpoznaj"c kasacje od wyroków skazuj"cych lub
umarzaj"cych post$powania karne, za pope!nienie przest$pstw
okre'lonych w rozdz. VI dekretu o stanie wojennym. Ponadto w!a'ciwe
s"dy powszechne oraz s"dy wojskowe orzekaj" o uznaniu za niewa&ne
orzecze( wydawanych wobec osób represjonowanych za dzia!alno') na
rzecz niepodleg!ego bytu Pa(stwa Polskiego. Innym przyk!adem jest
uchwa!a S"du Najwy&szego 220, w której stwierdzono, &e s"dy orzekaj"ce w
sprawach karnych o przest$pstwa z dekretu Rady Pa(stwa o stanie
wojennym nie by!y zwolnione z obowi"zku stosowania retroaktywnych
przepisów karnych rangi ustawowej.
W stosunku do zaskar&onych aktów normatywnych wzorcami
kontroli s": art. 7 Konstytucji RP (zasada legalizmu) w zwi"zku z art. 31
ust. 1 (kompetencja Rady Pa(stwa do wydawania dekretów z moc"
ustawy) i art. 8 ust. 2 i 3 Konstytucji PRL (zasada praworz"dno'ci i
legalizmu). Konstytucja PRL przyzna!a Radzie Pa(stwa kompetencj$ do
wydawania dekretów z moc" ustawy. Zgodnie z art. 31 ust. 1 zd. 1
Konstytucji PRL, upowa&nienie to by!o aktualne wy!"cznie w okresie
mi$dzy sesjami Sejmu. W grudniu 1981 r. trwa!a trzecia sesja Sejmu VIII
kadencji, co oznacza, &e Rada Pa(stwa, wbrew literalnemu brzmieniu
Konstytucji PRL, wyda!a w dniu 12 grudnia 1981 r. dekrety daj"ce
podstaw$ do wprowadzenia stanu wojennego, nie b$d"c organem do tego
upowa&nionym.
Dziennik Ustaw, w którym opublikowane zosta!y dekrety Rady
Pa(stwa z dnia 12 grudnia 1981 r., jak i uchwa!a Rady Pa(stwa o
wprowadzeniu stanu wojennego, zosta! opatrzony dat" 14 grudnia 1981 r.
Faktycznie jednak skierowany do druku i powielany by! dopiero w dniach
17-18 grudnia 1981 r., a do abonentów wys!any by! w dniach 19-23

219 Uchwa!a z 12 grudnia 1981 r. (Dz.U. Nr 29, poz. 155).

220 Uchwa!a z 20 grudnia 2007 r. (sygn. akt I KZP 37/07).
 - 103 -

grudnia 1981 r. Powodowa!o to m.in., &e w pocz"tkowym okresie stanu

wojennego s$dziowie, którzy orzekali w sprawach dotycz"cych czynów
pope!nionych w dniu 13 grudnia 1981 r., pos!ugiwali si$ maszynopisami
dostarczonymi przez pos!a(ca. Tre') dekretów grudniowych zosta!a
wprawdzie upubliczniona przez radio i telewizj$ w dniu 13 grudnia 1981
r., niemniej jednak okoliczno') ta nie mog!a by) rozumiana jako to&sama
z „prawnym og!oszeniem” dekretu. Ponadto stosowanie przepisów
dekretów grudniowych w odniesieniu do okresu poprzedzaj"cego ich
faktyczne opublikowanie w Dzienniku Ustaw prowadzi!o do dzia!ania
prawa wstecz, w tym przepisów karnych.
Rzecznik oczekuje na wyznaczenie terminu rozprawy przez Trybuna!
Konstytucyjny.

2. Odpowiedzialno#$ karna s&dziów orzekaj%cych w sprawach

karnych podczas stanu wojennego
Rzecznik skierowa! wniosek 221 do Trybuna!u Konstytucyjnego 222 o
stwierdzenie, i& art. 80 § 2b zdanie pierwsze ustawy z dnia 27 lipca 2001
r. – Prawo o ustroju s"dów powszechnych 223 – w zakresie, w jakim w
poj$ciu wniosku oczywi'cie bezzasadnego o poci"gni$cie s$dziego do
odpowiedzialno'ci karnej mie'ci wniosek o poci"gni$cie do
odpowiedzialno'ci karnej s$dziego, który orzekaj"c w sprawach karnych
pod rz"dami Konstytucji PRL 224 stosowa! retroaktywne przepisy karne
rangi ustawowej – jest niezgodny z art. 7 i art. 42 ust. 1 Konstytucji RP
oraz z art. 7 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Cz!owieka i
Podstawowych Wolno'ci 225 i z art. 15 Mi$dzynarodowego Paktu Praw
Obywatelskich i Politycznych 226.
Zaskar&ony przepis stanowi, i& je&eli wniosek o zezwolenie na
poci"gni$cie s$dziego do odpowiedzialno'ci karnej nie odpowiada
warunkom formalnym pisma procesowego okre'lonym w Kodeksie
post$powania karnego lub jest oczywi'cie bezzasadny, prezes s"du
dyscyplinarnego odmawia jego przyj$cia. Zdaniem Rzecznika niezgodne z

221 RPO-580197-II/08 z 6 maja 2008 r.

222 Sygn. akt K 10/08.
223 Ustawa z 27 lipca 2001 r. (Dz.U. z 2001 r. Nr 98, poz. 1070 z pó%n. zm.).
224 Konstytucja z 22 lipca 1952 r. (Dz.U. z 1952 r. Nr 33, poz. 232 z pó%n. zm.).
225 Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284.
226 Dz.U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167.
 - 104 -

art. 7 i art. 42 ust. 1 Konstytucji oraz z art. 7 Europejskiej Konwencji o

Ochronie Praw Cz!owieka i Podstawowych Wolno'ci i z art. 15
Mi$dzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych jest
traktowanie jako oczywi'cie bezzasadnego wniosku o poci"gni$cie do
odpowiedzialno'ci karnej s$dziego, który orzekaj"c w sprawach karnych
pod rz"dami Konstytucji PRL stosowa! dzia!aj"ce wstecz przepisy karne
rangi ustawowej.
Norma zawarta w zaskar&onym przepisie, rozumiana tak, jak przyj"!
to S"d Najwy&szy 227 narusza podstawowe standardy pa(stwa prawa. W
powy&szej uchwale nale&"cej do zasad prawnych uznano bowiem, i& s"dy
orzekaj"ce w sprawach karnych o przest$pstwa z dekretu Rady Pa(stwa z
dnia 12 grudnia 1981 r. o stanie wojennym, nie by!y zwolnione z
obowi"zku stosowania dzia!aj"cych wstecz przepisów karnych rangi
ustawowej.
Rzecznik podkre'li! w uzasadnieniu wniosku, i& s$dziowie
orzekaj"cy w sprawach karnych o przest$pstwa z dekretu Rady Pa(stwa o
stanie wojennym stosowali retroaktywne przepisy karne !ami"c zasad$ lex
retro non agit, która – chocia& niewyra&ona wprost w Konstytucji PRL –
obowi"zywa!a na gruncie ówczesnego prawa wewn$trznego, jak i w
prawie mi$dzynarodowym, które obowi"zywa!o bezpo'rednio w polskim
ówczesnym porz"dku prawnym.

3. Dochodzenie roszcze" odszkodowawczych od Skarbu Pa"stwa

przez osoby faktycznie poddane represjom ze strony organów pa"stwa w
latach 1944-1989 w zwi%zku z dzia!alno#ci% ich bliskich na rzecz
niepodleg!ego bytu Pa"stwa Polskiego
Rzecznik zwróci! si$ 228 do Ministra Sprawiedliwo'ci z pro'b" o
rozwa&enie mo&liwo'ci zainicjowania dzia!a( legislacyjnych
prowadz"cych do obj$cia zakresem podmiotowym art. 8 ustawy o uznaniu
za niewa&ne orzecze( wydanych wobec osób represjonowanych za
dzia!alno') na rzecz niepodleg!ego bytu Pa(stwa Polskiego 229 osób, które
poddane by!y faktycznym represjom ze strony organów pa(stwa w latach

227 Uchwa!a z 20 grudnia 2007 r. (sygn. I KZP 37/07).

228 RPO-396073-II/01 z 7 lipca 2008 r.
229 Ustawa z 23 lutego 1991 r. (Dz.U. Nr 34, poz. 149 z pó%n. zm.).
 - 105 -

1944 – 1989 bez przeprowadzenia post$powania, w zwi"zku z

dzia!alno'ci" niepodleg!o'ciow" ich najbli&szych.
Minister nie uwzgl$dni! 230 wniosku Rzecznika o podj$cie inicjatywy
ustawodawczej we wnioskowanym zakresie.
Rzecznik rozwa&a mo&liwo') kontynuowania dzia!a( zmierzaj"cych
do pozytywnego rozwi"zania problemu dochodzenia odszkodowa( przez
osoby poddane represjom nie w zwi"zku z w!asn" dzia!alno'ci"
niepodleg!o'ciow", lecz tak" dzia!alno'ci" swoich bliskich.

4. Termin zg!oszenia '%dania odszkodowania i zado#$uczynienia z

tytu!u internowania w zwi%zku z wprowadzeniem stanu wojennego,
przewidziany w ustawie o uznaniu za niewa'ne orzecze" wydanych wobec
osób represjonowanych za dzia!alno#$ na rzecz niepodleg!ego bytu
Pa"stwa Polskiego
W zwi"zku z tre'ci" pisma Pe!nomocnika Stowarzyszenia
„Solidarno') Walcz"ca”, w którym zwróci! si$ o wsparcie dzia!a(
postuluj"cych nowelizacj$ ustawy o uznaniu za niewa&ne orzecze(
wydanych wobec osób represjonowanych za dzia!alno') na rzecz
niepodleg!ego bytu Pa(stwa Polskiego 231 w zakresie m.in. okre'lenia w
ustawie rocznego terminu do sk!adania &"da( o odszkodowanie za
poniesion" szkod$ i zado')uczynienie za doznan" krzywd$ wynik!e z
wykonania decyzji o internowaniu w zwi"zku z wprowadzeniem w dniu
13 grudnia 1981 r. w Polsce stanu wojennego, Rzecznik skierowa! 232
wyst"pienie do Prezesa Rady Ministrów o rozwa&enie zainicjowania
stosownych dzia!a( legislacyjnych.
W wyst"pieniu Rzecznik podniós!, i& w istocie przepisy powy&szej
ustawy nie przewiduj" przedawnienia roszcze( o odszkodowanie i
zado')uczynienie, w tym osób pozbawionych wolno'ci bez
przeprowadzenia zako(czonego orzeczeniem post$powania. Odmienna
sytuacja prawna ma miejsce w odniesieniu do osób internowanych – a
zatem pozbawionych wolno'ci – w zwi"zku z wprowadzeniem stanu
wojennego. Wprowadzony w ustawie termin ró&nicuje zatem dwie grupy

230 Pismo z 31 lipca 2008 r.

231 Ustawa z 23 lutego 1991 r. (Dz.U. Nr 34, poz. 149 z pó%n. zm.).
232 RPO-593492-II/08 z 17 lipca 2008 r.
 - 106 -

represjonowanych za dzia!alno') na rzecz niepodleg!ego bytu Pa(stwa

Polskiego bez okre'lenia szczegó!owych kryteriów znajduj"cych oparcie
w racjonalnych i przekonuj"cych argumentach, co w 'wietle orzecznictwa
Trybuna!u Konstytucyjnego mo&e stanowi) naruszenie zasady równo'ci
wyra&onej w Konstytucji.
Problem ten zosta! pozytywnie rozwi"zany. Mianowicie ustaw" z
dnia 19 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy o uznaniu za niewa&ne orzecze(
wydanych wobec osób represjonowanych za dzia!alno') na rzecz
niepodleg!ego bytu Pa(stwa Polskiego 233 znowelizowano tre') art. 8 ust.
2c w ten sposób, &e z!o&enie wniosku o odszkodowanie i
zado')uczynienie przez osoby internowane w czasie stanu wojennego nie
jest ju& ograniczone &adnym terminem.

233 Dz.U. z 2009 r. Nr 14, poz. 74.

 - 107 -

3. Wolno#& osobista

1. Zasady przed!u'ania aresztu tymczasowego

Rzecznik zg!osi! 234 udzia! w post$powaniu w sprawie skargi
konstytucyjnej 235 Dariusza P. dotycz"cej przed!u&ania tymczasowego
aresztowania, przedstawiaj"c nast$puj"ce stanowisko: art. 263 § 3 ustawy
– Kodeks post$powania karnego 236 rozumiany w ten sposób, i& do
dwuletniego okresu maksymalnego stosowania tymczasowego
aresztowania nie wlicza si$ okresów, gdy tymczasowo aresztowany
równocze'nie odbywa kar$ pozbawienia wolno'ci orzeczon" w innej
sprawie, a tym samym pozwalaj"cy w takiej sytuacji na przed!u&enie
stosowania tymczasowego aresztowania na okres powy&ej 2 lat przez s"d I
instancji na zasadach ogólnych – jest niezgodny z art. 41 ust. 1 w zwi"zku
z art. 2 oraz z art. 45 ust. 1 Konstytucji.
Stosowanie przez s"dy art. 263 § 3 K.p.k. w oparciu o zaskar&on"
wyk!adni$ prezentowan" w utrwalonej linii orzecznictwa S"du
Najwy&szego, powoduje sytuacj$, w której o przed!u&eniu aresztu
tymczasowego – de facto ponad dwa lata – decyduje s"d I instancji, a co
za tym idzie równie& i s"d rejonowy; ponadto powy&sza interpretacja
zaskar&onego przepisu wprowadza stan niepewno'ci prawnej.
Lakonicznie sformu!owany przepis art. 263 § 3 K.p.k. daje bowiem
niedopuszczaln" dowolno') i tym samym wprowadza zagro&enie
arbitralno'ci" decyzji podejmowanych w sprawach tak donios!ych jak
pozbawienie wolno'ci.
Omawiany przepis nie uwzgl$dnia tak&e sytuacji, w której
tymczasowy areszt stosowany jest wobec osoby pozbawionej wolno'ci na
mocy wyroku skazuj"cego wydanego w innej sprawie. Powoduje to luk$
prawn" która wype!niona zosta!a w wadliwy sposób wykszta!con" w tym
zakresie praktyk" s"dów, co stanowi prze!amanie konstytucyjnej zasady
wyra&onej w art. 41 ust. 1 Konstytucji. Pozbawienie wolno'ci winno

234 RPO-575136-II/07 z 15 stycznia 2008 r.

235 Sygn. akt SK 39/07.
236 Ustawa z 6 czerwca 1997 r. (Dz.U. Nr 89 poz. 555 z pó%n. zm.)
 - 108 -

nast$powa) na mocy przepisów prawnych, a nie utrwalonej praktyki

s"dów.
Odnosz"c si$ do zarzutu skar&"cego, i& przepis art. 263 § 3 k.p.k. w
zakresie, w jakim okre'la !"czny czas stosowania tymczasowego
aresztowania tylko do chwili wydania pierwszego wyroku przez s"d I
instancji, jest niezgodny z art. 41 ust. 1 w zw. z art. 2, art. 31 ust. 1 i 3,
art. 32 i art. 45 ust. 1 Konstytucji, gdy& nie przewiduje maksymalnego
okresu stosowania tymczasowego aresztowania w stosunku do osób,
wobec których post$powanie karne toczy si$ od pocz"tku po uchyleniu
wyroku s"du pierwszej instancji, Rzecznik wyrazi! pogl"d, i& w skardze
wskazana zosta!a niew!a'ciwa norma, która mo&e by) oceniona z punktu
widzenia jej zgodno'ci z Konstytucj" w podanym zakresie. Takim
przepisem jest natomiast art. 263 § 7 k.p.k., który jednak nie zosta!
wskazany przez S"d jako podstawa prawna do wydania orzeczenia
b$d"cego podstaw" wywiedzenia skargi konstytucyjnej. Odnosz"c si$
zatem do konstytucyjno'ci tego ostatniego przepisu Rzecznik przedstawi!
stanowisko, i& w zakresie w jakim nie wskazuje on górnej granicy
stosowania tymczasowego aresztowania po wydaniu pierwszego wyroku
przez s"d pierwszej instancji a ponadto nie okre'la przes!anek
pozwalaj"cych na przed!u&anie tymczasowego aresztowania tak&e na
okres przekraczaj"cy wskazany w art. 263 § 3 k.p.k. jest niezgodny z art.
31 ust. 1 i 3 w zw. z art. 41 ust. 1 Konstytucji.
Rzecznik zwróci! uwag$, i& na podstawie art. 263 § 7 k.p.k. o
przed!u&eniu aresztowania decyduje s"d rozpoznaj"cy spraw$ zarówno
wówczas, gdy s"dem tym jest s"d odwo!awczy jak i wtedy, gdy pierwszy
wyrok s"du pierwszej instancji zosta! uchylony a sprawa przekazana do
ponownego rozpoznania – tak&e s"d pierwszej instancji. Przed!u&enie
limitowane jest jedynie 6 miesi$czn" jednorazow" prolongat", przy czym
nie jest okre'lona liczba takich okresów w konkretnym post$powaniu. W
takim wypadku przed!u&anie stosowania tymczasowego aresztowania
nawet na okresy przekraczaj"ce wskazane w art. 263 § 3 k.p.k. traci swój
nadzwyczajny charakter, wynikaj"cy z tre'ci art. 263 § 4 i 4a k.p.k.
 - 109 -

W lutym 2008 r. Rzecznik zg!osi! 237 udzia! w post$powaniu w

sprawie skargi konstytucyjnej 238 Józefa J. dotycz"cej przed!u&ania okresu
tymczasowego aresztowania i przedstawi! nast$puj"ce stanowisko: art.
263 § 4 ustawy – Kodeks post$powania karnego, w brzmieniu
obowi"zuj"cym przed wej'ciem w &ycie w dniu 16 lutego 2007 r. ustawy
o zmianie ustawy – Kodeks post$powania karnego 239, jest niezgodny z art.
41 ust. 1 w zwi"zku z art. 31 ust. 1 i 3 Konstytucji.
W uzasadnieniu stanowiska Rzecznik stwierdzi!, i& z punktu
widzenia osoby tymczasowo aresztowanej skar&ony przepis stwarza
sytuacj$, w której – korzystaj"c z domniemania niewinno'ci – nie mo&e
przewidzie), jak d!ugo mo&e potrwa) pozbawienie jej wolno'ci. Nale&y
zauwa&y), i& tylko jedna z przes!anek uzasadniaj"cych przed!u&enie
stosowania aresztu zwi"zana jest z osob" tymczasowo aresztowan", a
mianowicie celowe przewlekanie post$powania przez oskar&onego. W
pozosta!ym zakresie przepis ten odwo!uje si$ do okoliczno'ci
niezale&nych od woli oskar&onego, wynikaj"cych natomiast z
niedostatków organizacyjnych wymiaru sprawiedliwo'ci.

2. Przewlek!o#$ zwolnie" z aresztów #ledczych osób, którym s%d

uchyli! tymczasowe aresztowanie
Do Rzecznika dociera!y sygna!y o kilkudniowym przetrzymywaniu w
jednostkach penitencjarnych osób, którym s"d uchyli! tymczasowe
aresztowanie. Problem ten nie wyst$puje sporadycznie, o czym 'wiadczy
publikacja prasowa 240 dotycz"ca by!ego dziennikarza „Gazety
Wyborczej”, jak równie& artyku! 241 o &o!nierzach podejrzanych o zbrodni$
wojenn" w Afganistanie. Osoby te przez kilka dni by!y pozbawione
wolno'ci faktycznie bez podstawy prawnej.
Zgodnie z art. 41 ust. 1 Konstytucji, pozbawienie lub ograniczenie
wolno'ci mo&e nast"pi) tylko na zasadach i w trybie okre'lonych w
ustawie. Zatem osoby nie skazane prawomocnym wyrokiem s"du na kar$

237 RPO-576490-II/07 z 11 lutego 2008 r.

238 Sygn. akt SK 46/07.
239 Ustawa z 12 stycznia 2007 r. (Dz.U. Nr 20, poz. 116).
240 „Gazeta Wyborcza” z 26 marca 2008 r. Dziennikarz siedzi, cho$ go zwolnili.
241 „Rzeczpospolita” z 10-11 maja 2008 r. Szeregowcy wychodz% z aresztu.
 - 110 -

pozbawienia wolno'ci mog" przebywa) w jednostce penitencjarnej

jedynie na podstawie postanowienia s"du o zastosowaniu lub przed!u&eniu
tymczasowego aresztowania. We wskazanych przypadkach postanowie(
takich ju& nie by!o, tak wi$c pobyt tych osób w areszcie po wydaniu przez
s"d postanowie( o uchyleniu 'rodka zapobiegawczego musi by) uznany za
naruszenie ich konstytucyjnego prawa do wolno'ci. Rzecznik zwróci!
si$ 242 do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora Generalnego o pilne
podj$cie dzia!a( w celu wyeliminowania nieprawid!owo'ci zwi"zanych z
opó%nieniami w zwalnianiu z jednostek penitencjarnych osób, którym s"d
uchyli! tymczasowe aresztowanie.
Minister stwierdzi! 243 w odpowiedzi, i& obowi"zuj"ce w omawianym
zakresie regulacje prawne nale&y uzna) za wystarczaj"ce. Istnieje
natomiast konieczno') wypracowania w!a'ciwej praktyki, gdy wyst$puj"
trudno'ci w terminowym przekazaniu z s"du orygina!u postanowienia
uchylaj"cego tymczasowe aresztowanie.

3. Rozpoznawanie za'alenia na zatrzymanie w sytuacji #mierci osoby

zatrzymanej
W toku podj$tych przez Rzecznika dzia!a( w sprawie 'mierci p.
Barbary Blidy zarysowa! si$ problem dotycz"cy rozpoznawania za&alenia
na zatrzymanie (lub na postanowienie prokuratora o zatrzymaniu).
Mianowicie przepisy reguluj"ce t$ kwesti$ mog" by) zinterpretowane w
ten sposób, i& 'mier) zatrzymanej osoby podejrzanej uniemo&liwia
rozpoznanie takiego za&alenia, a ponadto, i& osoby najbli&sze nie s"
uprawnione do sk!adania za&alenia na zatrzymanie w sytuacji, gdy osoba
zatrzymana zmar!a podczas lub w wyniku podejmowanych wobec niej
dzia!a(.
W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 244 do Ministra
Sprawiedliwo'ci – Prokuratora Generalnego o rozwa&enie mo&liwo'ci
podj$cia dzia!a( legislacyjnych maj"cych na celu wprowadzenie do
Kodeksu post$powania karnego zmian, które umo&liwi!yby nast$pcom
prawnym zatrzymanego, zmar!ego w toku zatrzymania, uruchomienie

242 RPO-589042-VII/08 z 20 maja 2008 r.

243 Pismo z 17 czerwca 2008 r.
244 RPO-557609-II/07 z 27 lutego 2008 r.
 - 111 -

kontroli s"dowej tej formy pozbawienia wolno'ci, jak równie&

wy!"czy!yby mo&liwo') umorzenia post$powania w przedmiocie za&alenia
na zatrzymanie ze wzgl$du na 'mier) podejrzanego.
W odpowiedzi podzielono 245 pogl"d Rzecznika wyra&ony w
wyst"pieniu oraz wskazano, &e stosowne dzia!ania legislacyjne zosta!y
podj$te. Po kilku miesi"cach Rzecznik zwróci! si$ 246 o poinformowanie,
jakie efekty przynios!y wspomniane wy&ej dzia!ania legislacyjne.

4. Zatrzymywanie osób podejrzanych

Na tle badanych przez Rzecznika spraw dotycz"cych zarz"dzania
przez prokuratora zatrzymania osób podejrzanych ujawni! si$ problem
zgodno'ci z Konstytucj" art. 247 § 1 K.p.k.. Zgodnie z tym przepisem,
prokurator mo&e zarz"dzi) zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie
osoby podejrzanej. W tym celu wolno zarz"dzi) przeszukanie. W 2006 r.
Rzecznik skierowa! 247 wniosek do Trybuna!u Konstytucyjnego o
stwierdzenie niezgodno'ci art. 247 § 1 K.p.k. z art. 41 ust. 1 w zwi"zku z
art. 31 ust. 3 Konstytucji 248.
W uzasadnieniu wniosku Rzecznik stwierdzi!, i& konstrukcja prawna
zatrzymania w celu przymusowego doprowadzenia zawiera istotne wady.
Art. 247 § 1 K.p.k. nie precyzuje bowiem, z jakich przyczyn mo&e
nast"pi) zatrzymanie w celu przymusowego doprowadzenia osoby
podejrzanej. W konsekwencji nie chroni on we w!a'ciwy sposób jednostki
przed arbitralnym dzia!aniem w!adzy publicznej.
Trybuna! Konstytucyjny, po rozpoznaniu wniosku Rzecznika
orzek! 249 o niekonstytucyjno'ci zaskar&onego przepisu. Przepis art. 247 §
1 K.p.k. traci moc obowi"zuj"c" z up!ywem 12 miesi$cy od dnia
og!oszenia wyroku w Dzienniku Ustaw.

245 Pismo z 8 lipca 2008 r.

246 RPO-557609-II/07 z 19 listopada 2008 r.
247 RPO-540881-II/06 z 23pa%dziernika 2006 r.
248 Informacja RPO za rok 2006, str. 55.
249 Wyrok z 5 lutego 2008 r., sygn. akt K 34/06.
 - 112 -

5. Stosowanie tymczasowego aresztowania

Rzecznik krytycznie ocenia praktyk$ orzecznicz" w zakresie
stosowania tymczasowego aresztowania w przypadku wyst"pienia
uzasadnionej obawy, &e oskar&ony (podejrzany), któremu zarzucono
pope!nienie zbrodni lub umy'lnego wyst$pku, pope!ni przest$pstwo
przeciwko &yciu, zdrowiu lub bezpiecze(stwu powszechnemu, a
zw!aszcza, gdy grozi! pope!nieniem takiego czynu. Zwraca uwag$, i&
niew!a'ciwa praktyka polegaj"ca na zastosowaniu nieizolacyjnych
'rodków zapobiegawczych, powoduje, i& sprawcy pope!niaj" ponownie
przest$pstwa to&samej kategorii – niejednokrotnie przeciwko tej samej
osobie pokrzywdzonej.
W ocenie Rzecznika, w przypadku spe!nienia przes!anek okre'lonych
w art. 258 § 3 K.p.k. zastosowanie tymczasowego aresztowania w tej
kategorii spraw powinno by) obligatoryjne w przypadku spe!nienia
wszystkich przes!anek okre'lonych w tym unormowaniu.
Sprawa zostanie podj$ta w aspekcie generalnym w roku 2009.
 - 113 -

4. Bezpiecze%stwo obywateli. Uprawnienia Policji i innych s"u'b

mundurowych.

1. Skargi na naruszenia praw i wolno#ci cz!owieka i obywatela przez

funkcjonariuszy Policji
Zaniepokojenie Rzecznika wzbudzi!a liczba wp!ywaj"cych do niego
wniosków obywateli dotycz"cych dzia!a( Policji, zawieraj"cych m. in.
zarzuty niedozwolonego u&ywania przymusu fizycznego wobec osób
zatrzymanych i przes!uchiwanych. W 2008 r. Rzecznik otrzyma! 322 takie
wnioski. Ponadto, w wielu sprawach Rzecznik podejmowa! dzia!ania z
urz$du na podstawie doniesie( mediów o bulwersuj"cych opini$ publiczn"
przypadkach – niekiedy bardzo drastycznych – naruszenia przez
policjantów takich podstawowych praw i wolno'ci jak godno'),
nietykalno') cielesna, czy wolno') seksualna. We wszystkich tych
sprawach prowadzone s" lub by!y post$powania przez w!a'ciwe
prokuratury i s"dy. Przed ich prawomocnym zako(czeniem nie mo&na
jednak przes"dza) o zasadno'ci skarg lub informacji prasowych, które
da!y Rzecznikowi podstaw$ do podj$cia dzia!a(.
Rzecznik zwróci! si$ 250 do Komendanta G!ównego Policji o podj$cie
dzia!a( zmierzaj"cych do wyegzekwowania przestrzegania przez
funkcjonariuszy Policji obowi"zuj"cych procedur, a tak&e praw i wolno'ci
obywatelskich.
Rzecznik poda! w wyst"pieniu przyk!ady podj$tych przez niego
dzia!a(, na podstawie otrzymanych skarg, a tak&e publikacji prasowych.
W udzielonej Rzecznikowi odpowiedzi Komendant G!ówny Policji
szczegó!owo odniós! si$ 251 do szesnastu spraw wymienionych w
wyst"pieniu Rzecznika. Poinformowa! te& o pisemnym zobowi"zaniu
komendantów szczebla wojewódzkiego do niezw!ocznego podj$cia
dzia!a( zapobiegawczych, które w dostatecznym stopniu zapewni"
zgodno') z obowi"zuj"cymi przepisami czynno'ci zwi"zanych z
podejmowanymi interwencjami i zatrzymywaniem osób. Aktualnie w

250 RPO-603545-II/08 z 28 listopada 2008 r.

251 Pismo z 23 grudnia 2008 r.
 - 114 -

komendach wojewódzkich Policji trwa proces wdra&ania przedmiotowych

zalece(. Uwzgl$dnione w nich zosta!y tak&e uwagi adresowane do Policji
przez Rzecznika, dotycz"ce m.in. niew!a'ciwego stosowania przez Policj$
obowi"zuj"cych uregulowa( prawnych – w szczególno'ci skutecznego
informowania osób zatrzymanych o mo&liwo'ci sk!adania za&ale( na
zatrzymanie oraz mo&liwo'ci sk!adania skargi na podj$te czynno'ci
zwi"zane z podejmowan" interwencj".

2. Ochrona praw osób zatrzymywanych przez Policj&

W dniu 3 czerwca 2008 r. w audycji TVP „Magazyn Ekspresu
Reporterów”, wyemitowany zosta! reporta& zatytu!owany „Policyjne
tortury”. Przedstawiono w nim spraw$ sprzecznego z prawem traktowania
osób zatrzymywanych w jednej z komend powiatowych Policji.
Reporta& uwidoczni! wysoki poziom spo!ecznego niezadowolenia ze
sposobu wykonywania policyjnych zatrzyma( i nik!e wykorzystywanie
uprawnie( do wnoszenia skarg i za&ale( na dzia!alno') policjantów.
W"tpliwo'ci budzi obowi"zuj"ca procedura dokumentowania
zastosowania 'rodka przymusu bezpo'redniego oraz tryb informowania
zatrzymanych o przys!uguj"cych im prawach. Liczne przepisy nie tworz"
jednak czytelnego systemu, ponadto problemem jest dost$p do informacji
o podstawowych prawach. Obowi"zuj"ce przepisy nakazuj", aby osoba
zatrzymana by!a bezzw!ocznie informowana o uprawnieniach
przys!uguj"cych w trakcie pobytu w pomieszczeniach dla zatrzymanych
oraz zapoznana z regulaminem pobytu. Rzecznik zwróci! si$ 252 do
Komendanta G!ównego Policji o przedstawienie stanowiska w sprawie
podj$cia dzia!a( zmierzaj"cych do zapewnienia skutecznej ochrony praw
osób zatrzymywanych przez Policj$.
W opinii 253 Komendanta przepisy dotycz"ce u&ycia 'rodków
przymusu bezpo'redniego s" wystarczaj"ce, wymagaj" jedynie 'cis!ego
przestrzegania.
W Komendzie G!ównej Policji opracowano wzory protoko!ów
zatrzymania osoby oraz zatrzymania nieletniego i polecono stosowa) je w

252 RPO-591186-VII/08 z 23 wrze'nia 2008 r.

253 Pismo z 29 pa%dziernika 2008 r.
 - 115 -

jednostkach Policji. Na formularzach z zatrzymania b$dzie znajdowa!o si$

pouczenie o mo&liwo'ci z!o&enia za&alenia na sposób przeprowadzenia
zatrzymania.
W Biurze Prewencji KGP opracowano projekt nowego zarz"dzenia
Komendanta w sprawie metod i form wykonywania zada( w
pomieszczeniach przeznaczonych dla osób zatrzymanych lub
doprowadzonych w celu wytrze%wienia, które b$dzie uwzgl$dnia!o
sugestie Rzecznika dotycz"ce skutecznego zapoznania osoby zatrzymanej
z jej uprawnieniami, a tak&e poprawi uregulowanie kwestii
dokumentowania obra&e( cia!a osoby zatrzymanej (do dokumentacji
do!"czona b$dzie notatka s!u&bowa o okoliczno'ciach powstania obra&e(
cia!a oraz za'wiadczenie lekarskie zawieraj"ce ich opis, które b$dzie
mog!o stanowi) materia! dowodowy).

3. Policyjny system rejestracji skarg

W wyst"pieniu z dnia 18 kwietnia 2007 r. Rzecznik przedstawi! 254
ówczesnemu Ministrowi Spraw Wewn$trznych i Administracji swoje
spostrze&enia dotycz"ce wyst$puj"cych, w praktyce trudno'ci w
rejestrowaniu i monitorowaniu skarg na niew!a'ciwe traktowanie
obywateli przez funkcjonariuszy Policji, a tak&e w ocenie zasadno'ci
rozstrzygni$), wydawanych w rezultacie przeprowadzanych post$powa(
wyja'niaj"cych.
Z udzielonej odpowiedzi 255 wynika!o, &e Policja podj$!a prace nad
zmianami w policyjnym systemie rejestracji skarg, tak aby dostosowa) go
do standardów pozwalaj"cych na sporz"dzanie odpowiednich statystyk i
zestawie( wymaganych przez instytucje mi$dzynarodowe monitoruj"ce
dzia!alno') organów porz"dku publicznego. Nowy system mia! by)
modyfikowany i testowany do ko(ca 2007 r., a od 2008 r. dane dotycz"ce
wp!ywaj"cych skarg mia!y by) wprowadzane wed!ug nowych zasad.
W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ do Ministra Spraw
Wewn$trznych i Administracji 256 oraz Komendanta G!ównego Policji 257 o

254 Informacja za rok 2007, str. 62.

255 Pismo z 12 lipca 2007 r.
256 RPO-541402-II/06 z 8 lutego 2008 r.
257 RPO-541402-II/08 z 9 maja 2008 r.
 - 116 -

poinformowanie o rezultatach modyfikacji i wdro&enia nowego

policyjnego systemu rejestracji skarg.
Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Spraw Wewn$trznych i
Administracji poinformowa! 258, &e Komendant G!ówny Policji powo!a! w
dniu 5 lutego 2008 r. Zespó! do opracowania planu dzia!a( Policji w
zakresie gromadzenia, przetwarzania i analizowania danych dotycz"cych
post$powa( skargowych i dyscyplinarnych w Policji na lata 2008-2009.
Komendant G!ówny Policji poinformowa! 259, &e nowy system
rejestrowania skarg ma zosta) opracowany do ko(ca 2008 roku. Rok 2009
b$dzie rokiem pilota&owego wprowadzenia nowego systemu
klasyfikowania, rejestrowania i przetwarzania danych dotycz"cych skarg.
Po rocznym funkcjonowaniu nowego systemu zostanie opracowany raport
ewaluacyjny.
W kolejnym wyst"pieniu w tej sprawie skierowanym do
Komendanta, Rzecznik wskaza! 260, na potrzeb$ utworzenia funkcjonalnego
systemu skarg, wyodr$bniaj"cego kategori$ tortur i nieludzkiego lub
poni&aj"cego traktowania lub karania ze wskazaniem, które ze skarg w tej
kategorii dotycz" osób pozbawionych wolno'ci. Z do'wiadcze(
podmiotów mi$dzynarodowych, zw!aszcza Europejskiego Komitetu Rady
Europy do Spraw Zapobiegania Torturom oraz Nieludzkiemu lub
Poni&aj"cemu Traktowaniu albo Karaniu wynika, &e zagro&enie torturami
oraz innymi formami niew!a'ciwego traktowania jest najwi$ksze w
pierwszym okresie pozbawienia wolno'ci domniemanego sprawcy
przest$pstwa, a jednym z miejsc, w których niew!a'ciwe formy
traktowania najcz$'ciej maj" miejsce, s" policyjne izby zatrzyma(.
Komendant G!ówny Policji poinformowa! 261, &e Policja od 2 lat
podejmuje usilne starania maj"ce na celu rozwi"zanie problemu
zwi"zanego z wprowadzeniem zmian systemu rejestrowania,
przetwarzania i analizowania skarg na dzia!alno') Policji, w kontek'cie
realizacji przez Polsk$ postanowie( konwencji mi$dzynarodowych oraz
zalece( m.in. Europejskiego Komitetu Rady Europy do Spraw

258 Pismo z 12 marca 2008 r.

259 Pismo z 10 wrze'nia 2008 r.
260 RPO-541402-II/06 z 23 grudnia 2008 r.
261 Pismo z 23 grudnia 2008 r. (dotycz"ce sprawy RPO-603545-II/08).
 - 117 -

przeciwdzia!ania Torturom oraz Nieludzkiemu lub Poni&aj"cego

Traktowaniu i Karaniu.
Nie przynios!y one jednak po&"danych efektów. Policja nie posiada
w!asnych 'rodków finansowych na budow$ nowego Informatycznego
Systemu Rejestracji Skarg. Zadanie to zosta!o uj$te w planach na
pierwsz" po!ow$ 2009 r., tym niemniej jego realizacja b$dzie zale&a!a od
'rodków finansowych b$d"cych w dyspozycji Policji. Komendant G!ówny
Policji podj"! jednak szereg dzia!a( maj"cych na celu jak najszybsze
wprowadzenie zmiany dotychczasowego systemu klasyfikacji, rejestracji i
przetwarzania danych skargowych.
Do czasu uruchomienia nowego systemu informatycznego dane b$d"
gromadzone w formie papierowej w oparciu o nowy katalog kategorii
skarg. Program warsztatów doskonal"cych umiej$tno'ci klasyfikowania,
rejestrowania i przetwarzania danych skargowych pozwoli na
przeszkolenie wszystkich policjantów zajmuj"cych si$ rozpatrywaniem
skarg.

4. Gromadzenie przez Policj& informacji o osobach legitymowanych

Podj$ta 262 w 2007 r. sprawa legalno'ci zbierania przez Policj$
szczegó!owych danych dotycz"cych osób legitymowanych nie straci!a na
aktualno'ci.
Przepis art. 20 ust. 2b w zw. z ust. 2a ustawy o Policji 263 upowa&nia,
w stosunku do wskazanych osób, do pobierania, uzyskiwania i
gromadzenia, przetwarzania i wykorzystywania w celu realizacji
ustawowych zada( Policji m.in. informacji dotycz"cych opisu wizerunku,
cech, znaków szczególnych i pseudonimów, czy informacji o 'rodowisku i
kontaktach sprawców. A zatem, wy!"cznie dane tej grupy osób mog"
znale%) si$ w Krajowym Systemie Informacyjnym Policji. Wobec tre'ci
poprzedniej korespondencji w przedmiotowej sprawie, Rzecznik zwróci!
si$ 264 do Komendanta G!ównego Policji o poinformowanie, czy
legitymowanie po!"czone ze zbieraniem informacji dodatkowych o
legitymowanej osobie, takich jak: pseudonimy, blizny, tatua&e, znaki

262 Informacja za rok 2007, str. 62-65.

263 Ustawa z 6 kwietnia 1990 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 43, poz. 277).
264 RPO-555788-II/07 z 21 stycznia 2008 r.
 - 118 -

szczególne, kolczyki, szaliki klubowe etc. mog" by) dokonywane tak&e

wobec innych osób, ni& wskazane w przepisach ustawowych, a je&eli tak,
to jaka jest podstawa prawna dla takiego dzia!ania.
Komendant poinformowa! 265, &e gromadzenie w Krajowym Systemie
Informacyjnym Policji danych na temat legitymowa( dotyczy wy!"cznie
osób wymienionych w art. 20 ust. 2a ustawy o Policji. Zgodnie z art. 20
ust. 2b tej ustawy Policja ma prawo gromadzi) m.in. zdj$cia, szkice i
opisy wizerunku oraz cechy i znaki szczególne, pseudonimy, niezale&nie
od tego, czy gromadzenie tych danych zwi"zane jest z legitymowaniem
osoby.

5. Policyjne statystyki dotycz%ce wykrywalno#ci przest&pstw

Z tre'ci publikacji prasowej 266 wynika!o, i& Policja wykrywa mniej
przest$pstw ni& podaj" to oficjalne policyjne statystyki. W artykule
wskazano, &e MSWiA przygotowuje zmiany sposobu opracowywania
zestawie( statystycznych dotycz"cych bezpiecze(stwa obywateli i
informowania o nich opinii publicznej. Rzecznik zwróci! si$ 267 do Ministra
Spraw Wewn$trznych i Administracji o poinformowanie o aktualnym
stanie prac nad zmianami, g!ównych za!o&eniach tej reformy oraz
planowanym terminie wej'cia jej w &ycie.
Rzecznik wyst"pi! 268 równie& do Komendanta G!ównego Policji o
ustosunkowanie si$ do tre'ci artyku!u i poinformowanie, jaka jest skala
nieprawid!owo'ci na terenie kraju i czy podejmowane s" dzia!ania w celu
wyeliminowania nadu&y).
Komendant G!ówny Policji poinformowa! 269, &e problematyka
rzetelno'ci danych statystycznych dotycz"cych wykrywalno'ci
przest$pstw i wykrocze( by!a od wielu lat przedmiotem kontroli
problemowych i dora%nych, a tak&e post$powa( skargowych. Ujawniane
przypadki wprowadzania do zestawie( wyników pracy jednostek Policji
nieprawdziwych danych statystycznych z regu!y nie wp!ywa!y w istotny

265 Pismo z 12 lutego 2008 r.

266 „Polska” z 7 grudnia 2007 r. Policyjne zestawienia s% mocno zawy'one.
267 RPO-575985-II/07 z 24 stycznia 2008 r.
268 RPO-575985-II/07 z 24 stycznia 2008 r.
269 Pismo z 11 lutego 2008 r.
 - 119 -

sposób na ogóln" ocen$ ich pracy i nie powodowa!y zniekszta!cenia

statystyki wykrywalno'ci.
Statystyka policyjna jest cz$'ci" statystyki publicznej, której zasady,
w tym dotycz"ce odpowiedzialno'ci karnej, okre'la ustawa o statystyce
publicznej 270. Statystyka policyjna obj$ta jest programem bada(
okre'lanym w corocznym rozporz"dzeniu Rady Ministrów w sprawie
programu bada( statystycznych statystyki publicznej. Szczegó!owe
metody i formy wykonywania przez s!u&by policyjne zada( w zakresie
gromadzenia i przetwarzania danych o przest$pczo'ci okre'la Zarz"dzenie
Nr 350 Komendanta G!ównego Policji z dnia 1 lipca 2003 r.
Podsekretarz Stanu przekaza! 271 informacje o Policyjnym Systemie
Statystyki Przest$pczo'ci „Temida” oraz sprawozdawczo'ci policyjnej.
Z kolei aktem prawnym reguluj"cym kwestie sprawozdawczo'ci w
Policji jest Zarz"dzenie nr 159 Komendanta G!ównego Policji z dnia 23
lutego 2007 r. w sprawie planowania i sprawozdawczo'ci w Policji.
System sprawozdawczo'ci w Policji obejmuje sporz"dzanie dokumentów
sprawozdawczych przez jednostki organizacyjne Policji i komórki
organizacyjne KGP oraz ocen$ pracy Policji wynikaj"c" z dokumentów
sprawozdawczych, s!u&"c" m. in. ustalaniu i wprowadzaniu zmian
Priorytetów Komendanta G!ównego Policji, a tak&e mierników oceny
efektywno'ci pracy Policji.
Z odpowiedzi wynika!o ponadto, &e w MSWiA zosta!y podj$te prace
zmierzaj"ce do wypracowania systemowych rozwi"za( w zakresie
statystyki przest$pczo'ci w Polsce, tak aby w wi$kszym stopniu
obrazowa!y rzeczywisty stan przest$pczo'ci, jak równie& sta!y si$ realnym
narz$dziem umo&liwiaj"cym rzeteln" ocen$ stanu bezpiecze(stwa i
porz"dku publicznego w kraju.
W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 272 do Ministra Spraw
Wewn$trznych i Administracji o bie&"ce informowanie o wdra&anych
rozwi"zaniach.

270 Ustawa z 29 czerwca 1995 r. (Dz.U. Nr 88 poz. 439).

271 W pi'mie 6 marca 2008 r.
272 RPO-575985-II/07 z 4 lipca 2008 r.
 - 120 -

Podsekretarz Stanu w MSWiA poinformowa! 273, i& w resorcie podj$to

uzgodnienia z przedstawicielami Ministerstwa Sprawiedliwo'ci,
Ministerstwa Finansów, Ministerstwa *rodowiska, Agencji
Bezpiecze(stwa Wewn$trznego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego,
Komisji Nadzoru Finansowego, +andarmerii Wojskowej i innych
podmiotów dotycz"ce okre'lenia charakteru zbieranych danych
statystycznych oraz sporz"dzanych analiz, a tak&e zdefiniowanie
obszarów zagro&e( przest$pczo'ci". Planowane jest opracowanie raportu
diagnozuj"cego stan bezpiecze(stwa i porz"dku publicznego, zarówno w
uj$ciu przedmiotowym, jak i obszarowym. Planuje si$, a&eby raport ten
powstawa! cyklicznie, umo&liwiaj"c identyfikacj$ zmian w obszarze
bezpiecze(stwa i porz"dku publicznego.
W ocenie MSWiA zasadnym by!oby uwzgl$dnienie w Krajowym
Centrum Informacji Kryminalnych informacji o wyniku post$powania
s"dowego, w celu umo&liwienia monitorowania sprawy od zdarzenia do
wyroku s"dowego oraz generowania jednolitej informacji statystycznej. W
tym celu trwaj" konsultacje z kierownictwem Krajowego Centrum, maj"ce
doprowadzi) do okre'lenia sposobu realizacji przedmiotowego
rozwi"zania, a tak&e oszacowanie kosztów oraz zakresu zmian
legislacyjnych zwi"zanych z jego wprowadzeniem.

6. Dzia!alno#$ operacyjna uprawnionych s!u'b

W sta!ym zainteresowaniu Rzecznika pozostawa!a problematyka
prowadzenia dzia!alno'ci operacyjnej przez uprawnione s!u&by policyjne i
wojskowe. Kontrola operacyjna, rozumiana jako niejawna dzia!alno')
polegaj"ca na: kontrolowaniu tre'ci korespondencji i zawarto'ci
przesy!ek, uzyskiwaniu i utrwalaniu tre'ci rozmów telefonicznych i
innych informacji przekazywanych za pomoc" sieci telekomunikacyjnych,
zawsze zwi"zana jest z g!$bok" ingerencj" organów w!adzy publicznej w
sfer$ praw i wolno'ci obywatelskich.
Podstaw$ do prowadzenia dzia!a( operacyjnych zawieraj"
poszczególne ustawy dotycz"ce uprawnionych s!u&b. W ocenie Rzecznika
uregulowanie uprawnie( tych s!u&b w jednym akcie ustawowym

273 Pismo z 6 sierpnia 2008 r.

 - 121 -

zapewni!oby mo&liwo') skuteczniejszej kontroli przestrzegania praw i

wolno'ci obywateli, wobec których podejmowane s" dzia!ania operacyjne.
W aktach normatywnych dotycz"cych dzia!ania poszczególnych s!u&b
zosta!yby natomiast okre'lone przypadki, w jakich funkcjonariusze
konkretnej s!u&by byliby uprawnieni do prowadzenia dzia!a(
operacyjnych oraz przepisy kompetencyjne wskazuj"ce podmioty, które
mog" podj") decyzj$ co do stosowania takich dzia!a(, wzgl$dnie
wyst$powa) do innych w!a'ciwych organów z wnioskami o wyra&enie
zgody w tym zakresie. Rzecznik zwróci! si$ 274 do Prezesa Rady Ministrów
o zaj$cie stanowiska i poinformowanie o podj$tych dzia!aniach.
Podsekretarz Stanu w MSWiA poinformowa! 275, &e Minister Spraw
Wewn$trznych i Administracji, podzieli! pogl"d Rzecznika i powo!a!
specjalny zespó! do opracowania projektu ustawy o pracy operacyjnej. Do
jego prac w!"czono przedstawicieli wszystkich s!u&b pa(stwowych
uprawnionych do wykonywania czynno'ci operacyjno-rozpoznawczych.
W roboczych posiedzeniach zespo!u uczestnicz" równie& przedstawiciele
Ministerstwa Sprawiedliwo'ci, Ministerstwa Finansów, S"du
Najwy&szego oraz Prokuratury Krajowej.
W roboczym projekcie ustawy o czynno'ciach operacyjno-
rozpoznawczych zosta!y opisane zasady oraz cele prowadzenia czynno'ci
operacyjno-rozpoznawczych, a tak&e precyzyjnie wskazano zakres
uprawnie( funkcjonariuszy organów i s!u&b pa(stwowych w trakcie
wykonywania czynno'ci operacyjno-rozpoznawczych.
Ponadto, w dniu 8 lutego 2008 r. zosta! wniesiony do Marsza!ka
Sejmu poselski projekt ustawy o czynno'ciach operacyjno –
rozpoznawczych (druk sejmowy nr 353).
Rzecznik b$dzie monitorowa! dalszy bieg prac legislacyjnych.

7. Stan bezpiecze"stwa sieci teleinformatycznych w Polsce

Doniesienia mediów wskazywa!y na powa&ne zagro&enia
bezpiecze(stwa sieci teleinformatycznych urz$dów pa(stwowych w
Polsce, mi$dzy innymi poprzez mo&liwo') zak!ócania i blokowania ich

274 RPO-578577-II/08 z 1 kwietnia 2008 r.

275 Pismo z 15 maja 2008 r.
 - 122 -

serwerów internetowych. Zaniepokojenie Rzecznika wzbudzi!y tak&e

informacje zamieszczone w „Dzienniku” z 19 sierpnia 2008 r. 276, o braku
dostatecznych zabezpiecze( przed tego rodzaju zagro&eniami, a tak&e o
niezg!oszeniu przez Polsk$ udzia!u w Centrum Doskonalenia
Cyberobronno'ci, powo!anym przez NATO w kwietniu 2008 r.
Rzecznik, maj"c na wzgl$dzie swe konstytucyjne powinno'ci w
zakresie szeroko rozumianych praw i wolno'ci obywateli, w tym
gwarancji zapewnienia im bezpiecze(stwa, zwróci! si$ 277 do Szefa Agencji
Bezpiecze(stwa Wewn$trznego o poinformowanie, czy systemy
elektroniczne w Polsce posiadaj" stosowne zabezpieczenia przed
zagro&eniami maj"cymi istotny wp!yw na stan bezpiecze(stwa pa(stwa.
Poprosi! równie& o przedstawienie stanowiska ABW w sprawie obecnego
stanu bezpiecze(stwa pa(stwa w zakresie ochrony przed bezprawnymi
dzia!aniami w cyberprzestrzeni, a tak&e, czy odnotowano tego rodzaju
przypadki i jaka jest skala zagro&e(.
Szef ABW przedstawi! 278 przygotowany w Agencji raport w tej
sprawie, skierowany m.in. do Prezydenta RP i Prezesa Rady Ministrów.
Po zapoznaniu si$ z tre'ci" raportu, Rzecznik zwróci! si$ 279 do Szefa
ABW o poinformowanie, czy planowane jest przygotowanie rozwi"za(
legislacyjnych problemów sygnalizowanych w raporcie.
Szef ABW poinformowa! 280, &e w MSWiA podj$to prace nad
rz"dowym planem ochrony cyberprzestrzeni. Zgodnie z za!o&eniami
dokument ma mie) charakter strategiczny i stanowi) b$dzie podstaw$ do
stworzenia projektów wykonawczych s!u&"cych wdro&eniu mechanizmów
ochronnych. Przyj$cie planu przez Rad$ Ministrów umo&liwi dalsze
dzia!ania Agencji w aspekcie ochrony cyberprzestrzeni RP. W projekcie
nowelizacji ustawy o zarz"dzaniu kryzysowym 281 zosta!y uwzgl$dnione
rozwi"zania ochrony cyberprzestrzeni RP. Ponadto MSWiA planuje
powo!anie zespo!u do spraw opracowania rz"dowego projektu ustawy

276 Artyku! Polski internet zagro'ony.

277 RPO-596458-II/08 z 20 sierpnia 2008 r.
278 Pismo z 12 wrze'nia 2008 r.
279 RPO-596458-II/08 z 17 pa%dziernika 2008 r.
280 Pismo z 7 listopada 2008 r.
281 Ustawa z 26 kwietnia 2007 r. (Dz.U. Nr 89, poz. 590).
 - 123 -

antyterrorystycznej, oraz ochrony infrastruktury krytycznej pa(stwa.

ABW zg!osi propozycje ochrony cyberprzestrzeni.

Badaj"c problem bezpiecze(stwa sieci teleinformatycznych w Polsce,

Rzecznik zwróci! si$ 282 tak&e do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie
Sprawiedliwo'ci o powiadomienie o stanie prac legislacyjnych
zmierzaj"cych do ratyfikacji Konwencji Rady Europy z dnia 23 listopada
2001 r. o cyberprzest$pczo'ci oraz Protoko!u dodatkowego do Konwencji
o cyberprzest$pczo'ci. Rzecznik zwróci! si$ równie& o informacj$, jakie
zmiany zosta!y dotychczas wprowadzone do polskiego prawa i jakie s"
planowane, w celu usuni$cia przeszkód formalnych i doprowadzenia do
zgodno'ci naszego prawa z postanowieniami konwencyjnymi.
W odpowiedzi adresat wyst"pienia poinformowa! 283, i& Ministerstwo
Sprawiedliwo'ci podejmuje dzia!ania zmierzaj"ce do szybkiej ratyfikacji
Konwencji Rady Europy o cyberprzest$pczo'ci. Prace legislacyjne,
podj$te po podpisaniu Konwencji, doprowadzi!y do zgodno'ci prawa
polskiego z wi$kszo'ci" przepisów Konwencji. Stosowne zmiany
wprowadzono do Kodeksu karnego, do ustawy – Prawo
telekomunikacyjne oraz do ustawy o Policji.
Dla pe!nego wdro&enia Konwencji do polskiego porz"dku prawnego
pozosta!o dostosowanie art. 267 k.k. dotycz"cego kradzie&y informacji
(tzw. hackingu) do art. 2 Konwencji przewiduj"cego karalno') umy'lnego
czynu polegaj"cego na bezprawnym dost$pie do ca!o'ci lub cz$'ci
systemu informatycznego, a tak&e zmiany art. 202 § 4 i 4a k.k.
Rzecznik b$dzie monitorowa! przebieg prac legislacyjnych
dotycz"cych bezpiecze(stwa sieci teleinformatycznych.

8. Dzia!ania funkcjonariuszy Agencji Bezpiecze"stwa Wewn&trznego

podejmowane wobec dziennikarzy podczas przeszukania mieszkania
jednego z cz!onków Komisji Weryfikacyjnej Wojskowych S!u'b
Informacyjnych

282 RPO-595750-II/08 z 12 wrze'nia 2008 r.

283 Pismo z 24 wrze'nia 2008 r.
 - 124 -

Rzecznik otrzyma! wniosek Prezesa Stowarzyszenia Dziennikarzy

Polskich o zbadanie prawid!owo'ci i zasadno'ci dzia!a( funkcjonariuszy
ABW wobec dziennikarzy w dniu 13 maja 2008 r. podczas czynno'ci
procesowych w mieszkaniu p. Piotra B., jednego z cz!onków Komisji
Weryfikacyjnej WSI. Funkcjonariusze ABW odebrali dziennikarzom
s!u&bow" kamer$ filmow", kasety z no'nikami, telefony komórkowe i
prywatne iPody, a ponadto dokonali upokarzaj"cej rewizji osobistej. Z
wnioskiem o zbadanie sprawy zwróci! si$ tak&e Prezes Zarz"du Telewizji
Polskiej, wskazuj"c na z!amanie przez funkcjonariuszy ABW prawa do
wolno'ci i nietykalno'ci osobistej dziennikarzy. Rzecznik zwróci! si$ 284
do Szefa ABW o przed!o&enie szczegó!owej informacji o okoliczno'ciach
oraz przebiegu interwencji podj$tej przez funkcjonariuszy wobec
dziennikarzy, wraz z ocen" jej legalno'ci.
Jednocze'nie Rzecznik zwróci! si$ 285 do Prokuratora Krajowego o
informacj$ o aktualnym stanie post$powania przygotowawczego, w
ramach którego funkcjonariusze ABW realizowali czynno'ci procesowe
oraz poinformowanie o podj$tych dzia!aniach w sprawie wyja'nienia
zasadno'ci skarg dziennikarzy.
Zast$pca Szefa ABW wyja'ni! 286, &e w zwi"zku z zak!ócaniem przez
dziennikarzy czynno'ci procesowych, funkcjonariusze podj$li zgodne z
prawem dzia!ania, a dziennikarzom nie przys!uguje status strony w
post$powaniu przygotowawczym, nie maj" te& upowa&nienia do udzia!u w
niejawnych ze swej istoty czynno'ciach prowadzonego 'ledztwa.
Prokurator Krajowy poinformowa! 287 natomiast, &e okoliczno'ci incydentu
s" przedmiotem 'ledztwa wszcz$tego w dniu 9 czerwca 2008 r. na
podstawie zawiadomienia z!o&onego przez dziennikarzy TVP. Przebieg i
okoliczno'ci przedmiotowego zdarzenia zostan" wyja'nione i ocenione
przez prokuratur$ okr$gow".
W odpowiedzi na kolejne wyst"pienie do Prokuratora Krajowego288
wywo!ane skarg" p. Piotra B. na czynno'ci procesowe, Zast$pca

284 RPO-589505-II/08 z 21 maja 2008 r.

285 RPO-589505-II/08 z 21 maja 2008 r.
286 Pismo z 20 czerwca 2008 r.
287 Pismo z 20 czerwca 2008 r.
288 Pismo z 21 lipca 2008 r.
 - 125 -

Prokuratora Generalnego poinformowa! 289 o dokonywanych dzia!aniach i

poczynionych ustaleniach, nie podzielaj"c zarzutów skar&"cego o
przewlek!o'ci post$powania i stronniczo'ci prokuratorów.
Przebieg post$powania w sprawie b$dzie przez Rzecznika
monitorowany.

9. Grupowa kontrola korespondencji obywateli przez Agencj&

Bezpiecze"stwa Wewn&trznego
Z doniesie( prasowych 290 wynika!o, i& ABW dokonuje grupowej
kontroli korespondencji obywateli, co wskazywa!o na naruszenie prawa
do prywatno'ci. Rzecznik zwróci! si$ 291 do Szefa ABW o wyja'nienia
dotycz"ce równie& poruszonej w publikacji kwestii przetargów na dostaw$
maszyn sortuj"cych przesy!ki pocztowe i ingerencji funkcjonariuszy ABW
w warunki specyfikacji istotnych warunków zamówienia tego typu
urz"dze(, zw!aszcza wyposa&enia w funkcje umo&liwiaj"ce tworzenie
bazy danych o adresatach i nadawcach oraz analiz grafologicznych.
Ponadto, Rzecznik zwróci! si$ o przedstawienie informacji dotycz"cych
procedury, kryteriów oraz podstawy prawnej grupowej kontroli
korespondencji obywateli, je&eli jest ona dokonywana.
W odpowiedzi, Szef ABW poinformowa! Rzecznika 292, i& korzystanie
przez funkcjonariuszy ABW z uprawnie( zwi"zanych z dost$pem do
danych posiadanych przez operatora 'wiadcz"cego us!ugi pocztowe,
dotyczy wy!"cznie osób pozostaj"cych w zainteresowaniu ABW oraz
organów 'cigania i wymiaru sprawiedliwo'ci, a nadto znajduje
umocowanie w przepisach ustawy o ABW, ustawie prawo pocztowe i
przepisach wykonawczych i nie ma charakteru grupowej kontroli
korespondencji. Odnosz"c si$ do sugestii mediów dotycz"cych wp!ywu
ABW na wynik przetargu na dostaw$ maszyn sortuj"cych korespondencj$
wskazano, i& ABW jest s!u&b" w!a'ciw" do okre'lania warunków
brzegowych, jakie powinny spe!nia) te maszyny w celu zabezpieczenia
obrotu pocztowo – kurierskiego przed jego przest$pczym wykorzystaniem

289 Pismo z 3 wrze'nia 2008 r.

290 „Dziennik” z 12 listopada 2008 r. S!u'by #ledz% nasze listy.
291 RPO-602424-II/08 z 25 listopada 2008 r.
292 Pismo z 9 grudnia 2008 r.
 - 126 -

i nie ma to zwi"zku ze wskazaniem czy wyborem kontrahenta. System

funkcji specjalnych w urz"dzeniach sortuj"cych nie posiada mo&liwo'ci
tworzenia baz danych i adresatów i nie wykonuje specjalistycznych analiz
grafologicznych.

10. Odmowa udost&pnienia Rzecznikowi Praw Obywatelskich raportu

o dzia!alno#ci Centralnego Biura Antykorupcyjnego
W dniu 29 maja 2008 r. Rzecznik przedstawi! na forum Komisji
Sprawiedliwo'ci i Praw Cz!owieka Sejmu RP „Informacj$ o dzia!alno'ci
Rzecznika Praw Obywatelskich w 2007 roku, z uwagami o stanie
przestrzegania wolno'ci i praw cz!owieka i obywatela”. W trakcie
wyst"pienia Rzecznik zwróci! szczególn" uwag$ na spraw$ odmowy
udost$pnienia mu raportu o dzia!alno'ci Centralnego Biura
Antykorupcyjnego, przygotowywanego przez Sekretarza Stanu w
Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, Pe!nomocnika Rz"du ds.
Opracowania Programu Zapobiegania Nieprawid!owo'ciom w
Instytucjach Publicznych. Dzia!alno') CBA by!a przedmiotem wyst"pie(
Rzecznika zarówno w sprawach indywidualnych, jak i w aspekcie
generalnym, m.in. wniosku do Trybuna!u Konstytucyjnego 293 w sprawie
uprawnie( CBA do stosowania 'rodków przymusu bezpo'redniego w
postaci kajdanek i prowadnic. Ponadto Rzecznik podj"! dzia!ania w
sprawach zabezpieczenia przez CBA dokumentacji medycznej pacjentów
szpitala MSWiA w Warszawie; nieuprawnionego badania prawid!owo'ci
zbywania nieruchomo'ci przez prezydentów Gda(ska i Sopotu 294, a tak&e
czynno'ci operacyjnych podejmowanych przez CBA w Ministerstwie
Rolnictwa i Rozwoju Wsi 295.
W sprawie odmowy udost$pnienia raportu i jej uzasadnienia
Rzecznik skierowa! wyst"pienie do Sejmu RP 296 wskazuj"c na wyra%ne
przejawy nadu&ycia w!adzy przez Pe!nomocnika Rz"du i uniemo&liwienia
Rzecznikowi realizacji jego konstytucyjnych uprawnie(.

293 RPO-551675-II/07 z 1 czerwca 2007 r., sygn. akt U5/07.

294 RPO-577369-II/07 z 4 czerwca 2008 r.
295 RPO-571541-II/07 z 14 marca 2008 r.
296 RPO-577226-II/07 z 4 czerwca 2008 r.
 - 127 -

W odpowiedzi na wyst"pienia kierowane bezpo'rednio do

Pe!nomocnik Rz"du Rzecznik uzyska! 297 zapewnienie, &e tzw. Raport w
sprawie CBA zostanie udost$pniony Rzecznikowi niezw!ocznie po jego
zako(czeniu.
Kontynuuj"c badanie kwestii odmowy udost$pnienia raportu o
dzia!alno'ci CBA, Rzecznik skierowa! 298 wyst"pienie do Prezesa Rady
Ministrów, w zwi"zku z wyrokiem Wojewódzkiego S"du
Administracyjnego 299 w sprawie ograniczenia przez Kancelari$ Prezesa
Rady Ministrów obywatelskiego prawa dost$pu do informacji publicznej.
Rzecznik po raz kolejny zwróci! si$ o udost$pnienie mu raportu w trybie
przepisanym prawem, który otrzyma! w dniu 28 grudnia 2008 r.

11. Weryfikowanie informacji medialnych o istnieniu w Polsce

tajnych wi&zie" CIA
W roku 2008 Rzecznik ponownie podj"! spraw$ domniemanego
istnienia w Polsce tajnych wi$zie( CIA. W roku 205 polskie w!adze
oficjalnie zdementowa!y liczne doniesienia prasowe o przetrzymywaniu w
Polsce cz!onków organizacji terrorystycznej Al-kaida.
Kwestia ta powróci!a za spraw" publikacji w „New York Times”,
opartej na relacji analityka CIA o wi$zieniu w Szymanach, jako jednej z
najwa&niejszych tajnych baz CIA. W publikacji wskazano na
przetrzymywanie w Polsce wi$%niów i poddawanie ich torturom.
Rzecznik zwróci! si$ 300 do Prezesa Rady Ministrów o
poinformowanie, czy podj$to, b"d% planuje si$ podj$cie dzia!a( maj"cych
na celu dalsze zweryfikowanie informacji o przewo&eniu przez terytorium
Polski i przetrzymywaniu i poddawaniu torturom cz!onków
terrorystycznej organizacji Al-Kaida. Prezes Rady Ministrów
poinformowa! 301, &e wyst"pi! do Prokuratora Generalnego o
przeprowadzenie szczegó!owego post$powania wyja'niaj"cego w tej
kwestii.

297 Pismo z 17 czerwca 2008 r.

298 RPO-594389-I/08 z 25 lipca 2008 r.
299 Wyrok z 17 lipca 2008 r., (sygn. II SA/Wa 721/08).
300 RPO-520361-II/05 z 30 czerwca 2008 r.
301 Pismo z 21 sierpnia 2008 r.
 - 128 -

12. Bezpiecze"stwo pasa'erów linii lotniczych

Z wniosku Pos!a na Sejm RP, podj$to spraw$ zagro&enia jakie
stwarza!a konstrukcja pasa startowego Portu Lotniczego im. W!adys!awa
Reymonta w #odzi. Wed!ug uzyskanych informacji, rozpadlina w pasie
startowym, która odnawia si$ mimo napraw, zagra&a bezpiecze(stwu
lotów. Rzecznik zwróci! si$ 302 do Prezesa Urz$du Lotnictwa Cywilnego o
zbadanie sprawy i poinformowanie o poczynionych ustaleniach. Prezes
Urz$du wyja'ni! 303, &e w sprawie opisanej w wyst"pieniu Rzecznika trwa
audyt certyfikacyjny. W przypadku stwierdzenia niezgodno'ci oraz uwag
co do stanu technicznego drogi startowej lub jej poboczy, zostan" podj$te
odpowiednie dzia!ania korekcyjne, maj"ce na celu zapewnienie
bezpiecze(stwa operacji lotniczych.
Po kilku miesi"cach Rzecznik ponownie zwróci! si$ 304 do Prezesa
Urz$du o udzielenie informacji o wynikach audytu certyfikacyjnego i
ewentualnych dzia!aniach podj$tych w celu poprawy bezpiecze(stwa na
terenie lotniska. Z udzielonej odpowiedzi 305 wynika!o, i& audyt
certyfikacyjny zako(czono z wynikiem pozytywnym i Port Lotniczy
otrzyma! certyfikat dla lotniska u&ytku publicznego, który jest
potwierdzeniem zachowania zasad bezpiecze(stwa. Wobec powy&szego
Rzecznik postanowi! zako(czy) post$powanie w sprawie.

302 RPO-584971-X/08 z 25 marca 2008 r.

303 Pismo z 28 marca 2008 r.
304 RPO-584971-X/08 z 13 czerwca 2008 r.
305 Pismo z 26 czerwca 2008 r.
 - 129 -

5. Ochrona praw ofiar przest!pstw

Rzecznik, stoj"c na stra&y praw i wolno'ci obywatelskich, d"&y do

stworzenia realnych gwarancji przestrzegania praw obywateli. W
przypadku ofiar przest$pstw spraw" podstawow" jest realizacja
ustawowych zapisów przewiduj"cych uwzgl$dnienie prawnie chronionych
praw pokrzywdzonego. Sytuacja ofiar zmienia si$ na lepsze. S" to jednak
zmiany zbyt powolne, stymulowane najcz$'ciej tylko nag!a'nianymi przez
media skandalami. Dlatego te& Rzecznik chce d"&y) do tego, aby by!y to
zmiany realne, systemowe, odczuwane przez wszystkich
zainteresowanych oraz aby dosz!o do integracji poczyna( ró&nych
instytucji i organizacji pozarz"dowych w tej sferze.

1. Krajowy Program na Rzecz Ofiar Przest&pstw

Po kilku latach stara( Rzecznika, w tym wielokrotnych wyst"pie( 306
o stworzenie systemu pomocy instytucjonalnej i prawnej dla ofiar
przest$pstw, w Ministerstwie Sprawiedliwo'ci powo!any zosta!
mi$dzyresortowy zespó!, który opracowa! projekt rz"dowego Krajowego
Programu na Rzecz Ofiar Przest$pstw na lata 2009-2013. Zosta! on oparty
na wst$pnym projekcie Rzecznika Praw Obywatelskich.
Cel ogólny Programu realizowany ma by) m.in. przez:
1) utworzenie ogólnopolskiej struktury, której zadaniem b$dzie
udzielanie interdyscyplinarnej pomocy osobom pokrzywdzonym,
2) zwi$kszenie skuteczno'ci i dost$pno'ci pomocy udzielanej osobom
pokrzywdzonym,
3) opracowanie projektu ustawy o pomocy pokrzywdzonym,
4) podejmowanie bada( i analiz dotycz"cych osób pokrzywdzonych,
5) podnoszenie wra&liwo'ci spo!ecznej wobec osób pokrzywdzonych,
6) podnoszenie kompetencji osób zajmuj"cych si$ udzielaniem pomocy
osobom pokrzywdzonym.

306 RPO-445687-II/03.
 - 130 -

W pracach nad rz"dowym projektem Programu bra! udzia! z g!osem

doradczym przedstawiciel Rzecznika w osobie G!ównego Koordynatora
ds. Pomocy Ofiarom Przest$pstw w Biurze RPO.

2. Kompensata dla pokrzywdzonych przest&pstwem

Obok wskazanej, instytucjonalnej i interdyscyplinarnej pomocy dla
pokrzywdzonych przest$pstwem, Rzecznik konsekwentnie d"&y do zmian
prawnych w kwestii kompensaty dla ofiar przest$pstw.

W roku 2008 zosta! spe!niony postulat Rzecznika, zawarty w

wyst"pieniu 307 generalnym z dnia 20 grudnia 2007 r., aby o dostosowaniu
przepisów ustawy o pa(stwowej kompensacie przys!uguj"cej ofiarom
niektórych przest$pstw umy'lnych 308 do przepisów (art. 18 ust. 2)
dyrektywy Rady Unii Europejskiej309. Pozosta!y nierozwi"zane inne
postulaty Rzecznika, w tym m.in. kwestia zwi$kszenia wysoko'ci kwoty
kompensaty.
Minister Sprawiedliwo'ci poinformowa! Rzecznika 310, &e zosta!
opracowany projekt nowelizacji ustawy o pa(stwowej kompensacie, który
przewiduje m.in. rozszerzenie kr$gu osób uprawnionych do wyst"pienia z
wnioskiem o przyznanie kompensaty oraz podwy&szenie górnego limitu
kompensaty.

3. Umocnienie pozycji pokrzywdzonego

a) Potrzeba wzmocnienia uprawnie" procesowych ofiar przest&pstw
Ju& w 2007 r. Rzecznik zwraca! si$ 311 do Ministra Sprawiedliwo'ci o
zainicjowanie nowelizacji przepisów Kodeksu post$powania karnego,
polegaj"cej na wprowadzeniu unormowania nak!adaj"cego na s"d
obowi"zek informowania pokrzywdzonych, na ich wniosek, o przebiegu
post$powania karnego oraz o tre'ci podejmowanych istotnych dla nich
decyzji procesowych, a nadto dor$czania pokrzywdzonemu orzeczenia

307 RPO-548015-II/06.
308 Ustawa z dnia 7 lipca 2005 r. (Dz.U. z 2005 r. Nr 169, poz.1415 z pó%n. zm.)
309 Dyrektywa z dnia 29 kwietnia 2004 r. nr 2004/80/WE
310 Pismo z 7 sierpnia 2008 r.
311 Informacja RPO za 2007 r. str. 73.
 - 131 -

ko(cz"cego post$powanie jurysdykcyjne, nawet wówczas gdy nie ma

statusu oskar&yciela posi!kowego. Rzecznik wielokrotnie podejmowa!
problemy zwi"zane z realizacj" uprawnie( procesowych ofiar przest$pstw
w toku post$powania karnego, wyst$puj"ce w licznych skargach.
W ocenie Rzecznika istnieje konieczno') umocnienia pozycji
pokrzywdzonego, poprzez zapewnienie mu prawa strony w post$powaniu
jurysdykcyjnym i dostosowania przepisów Kodeksu post$powania
karnego do wymogów Unii Europejskiej, a dok!adnie Decyzji Ramowej
Rady UE w sprawie pozycji ofiar w post$powaniu karnym.
Rzecznik zaproponowa! zmian$ tre'ci art. 54 k.p.k. w taki sposób,
aby pokrzywdzony, który nie chce dzia!a) w charakterze oskar&yciela
posi!kowego, móg! z!o&y) stosowne o'wiadczenie o rezygnacji z tego
uprawnienia.
Rzecznik postulowa! równie& nowelizacj$ art. 49 § 1 k.p.k. tak, aby
nie dochodzi!o do dowolnej interpretacji tego przepisu przez s"dy,
uznaj"ce niejednokrotnie, i& mimo istnienia osób, które ponios!y
wymierne straty skutkiem niektórych przest$pstw, pokrzywdzony jest
abstrakcyjny bez imienia i nazwiska (problem ten wyst$puje g!ównie w
sprawach dotycz"cych przest$pstw przeciwko wiarygodno'ci dokumentów
i przest$pstw przeciwko wymiarowi sprawiedliwo'ci).
W roku 2008 Rzecznik ponownie zwróci! si$ 312 w tej sprawie do
Ministra Sprawiedliwo'ci.
W odpowiedzi poinformowano 313 Rzecznika, &e nowelizacja art. 49 §
1 k.p.k. wydaje si$ zb$dna. Zapatrywania doktryny, jak i orzecznictwo
wskazuj" na konieczno') ka&dorazowego ustalania, czy dany podmiot
rzeczywi'cie jest pokrzywdzonym. Potrzeba czynienia rozwa&a(
odnosz"cych si$ do charakteru zwi"zku pomi$dzy znamionami czynu a
zagro&eniem dobra prawnego podmiotu odnosi si$ równie& do ustale( w
sprawach o przest$pstwa przeciwko wiarygodno'ci dokumentów i
wymiarowi sprawiedliwo'ci.
Postulowana zmiana tre'ci art. 54 k.p.k. równie& nie wydaje si$
zasadna w ocenie Ministra. Ocena ta oparta zosta!a o uznanie, i& wskazana

312 RPO-547812-II/06 z 15 lutego 2008 r.

313 Pismo z 1 kwietnia 2008 r.
 - 132 -

zmiana doprowadzi do przewlek!o'ci post$powania s"dowego i

przekonanie, i& rozwi"zanie takie jest równie& niekorzystne dla
pokrzywdzonego.
Wobec w"tpliwo'ci odnosz"cych si$ do wskazanej argumentacji oraz
w zwi"zku z faktem, &e analiza spraw wp!ywaj"cych do Rzecznika wci"&
wskazuje na niezmienne, przekonanie wielu s$dziów, &e jest pewna grupa
przest$pstw, w których z za!o&enia nie ma pokrzywdzonego, w dniu 9
grudnia 2008 r. Rzecznik Praw Obywatelskich ponownie wyst"pi! do
Ministra Sprawiedliwo'ci-Prokuratora Generalnego w tej sprawie.
b) Konieczno#$ poprawy sytuacji procesowej osób pokrzywdzonych,
sk!adaj%cych prywatny akt oskar'enia do s%du
Rzecznik wyst"pi! 314 do Ministra Sprawiedliwo'ci równie& w sprawie
poprawy sytuacji procesowej osób sk!adaj"cych prywatny akt oskar&enia
do s"du. Rzecznik zwróci! uwag$ na konieczno') realnej kontroli
dzia!alno'ci prokuratorskiej, a tak&e potrzeb$ odci"&enia pokrzywdzonego
– nie dysponuj"cego uprawnieniami w!a'ciwymi dla oskar&yciela
publicznego – z obowi"zku gromadzenia materia!u dowodowego.
W odpowiedzi 315 Minister stwierdzi!, &e nie podziela stanowiska
Rzecznika wskazuj"c, &e skoro oskar&yciel subsydiarny, jako osoba
prywatna, nie posiada mo&liwo'ci przeprowadzenia post$powania
dowodowego, to istnieje mo&liwo') opisana w art. 55 § 1 k.p.k.
wykonywania czynno'ci dowodowych przez Policj$ na polecenie s"du.
Jednocze'nie, wobec uznania przez Ministra, &e zapis art. 330 § 2
K.p.k. jest nieprecyzyjny i wzbudza w"tpliwo'ci interpretacyjne,
zapowiedziano, &e w Ministerstwie Sprawiedliwo'ci zostan" podj$te prace
maj"ce na celu przygotowanie rozwi"za( precyzuj"cych brzmienie
wskazanego przepisu.
c) Konieczno#$ zapewnienia pokrzywdzonemu dost&pu do akt sprawy
o wykroczenie na etapie czynno#ci wyja#niaj%cych
Rzecznik wyst"pi! 316 do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie braku
dost$pu stron do akt sprawy o wykroczenie na etapie czynno'ci
wyja'niaj"cych. zgodnie z art. 38 § 1 Kodeksu post$powania w sprawach

314 RPO-578573-II/08 z 7 listopada 2008 r.

315 Pismo z 29 grudnia 2008 r.
316 RPO-577154-II/07 z 15 pa%dziernika 2008 r.
 - 133 -

o wykroczenia. Pomini$cie legislacyjne w tej materii mo&e pozostawa) w

sprzeczno'ci z art. 32 ust.1 Konstytucji RP. Skoro bowiem podejrzany i
pokrzywdzony maj" zagwarantowane prawo do przegl"dania akt w
post$powaniu przygotowawczym, to równie& takie prawo winno by)
zagwarantowane pokrzywdzonemu oraz osobie, co do której istnieje
uzasadniona podstawa do sporz"dzenia przeciwko niej wniosku o ukaranie
– na etapie czynno'ci wyja'niaj"cych w sprawie o wykroczenie.
Z udzielonej odpowiedzi 317 Ministra wynika, &e zosta! podzielony
pogl"d Rzecznika o konieczno'ci zmian legislacyjnych regulacji
dotycz"cej dost$pu do akt sprawy o wykroczenie na etapie czynno'ci
wyja'niaj"cych. Przygotowany w Ministerstwie Sprawiedliwo'ci projekt
ustawy o zmianie ustawy – Kodeks wykrocze( oraz niektórych innych
ustaw przewiduje nowelizacj$ art. 38 § 1 Kodeksu post$powania w
sprawach o wykroczenia, polegaj"c" na rozszerzeniu dyspozycji tego
przepisu o odpowiednie stosowanie w post$powaniu w sprawach o
wykroczenia przepisów art. 156 § 5 oraz art. 159 Kodeksu post$powania
karnego.
d) Konieczno#$ wzmocnienia uprawnie" pokrzywdzonych w toku
post&powania prowadzonego na podstawie przepisów ustawy o
post&powaniu w sprawach nieletnich
Konieczno') wzmocnienia uprawnie( pokrzywdzonych odnosi si$
równie& do spraw regulowanych ustaw" o post$powaniu w sprawach
nieletnich 318 (dalej: u.p.n.). Nale&y zauwa&y), &e budzi powa&ne
zastrze&enia marginalizacja osoby pokrzywdzonej czynem karalnym
nieletniego lub zachowaniem nieletniego 'wiadcz"cym o jego
demoralizacji.
Ustawodawca nie przyzna! bowiem pokrzywdzonemu prawa strony
(jego interesy mo&e reprezentowa) jedynie prokurator, jako rzecznik
interesu spo!ecznego). Mo&e to stanowi) naruszenie konstytucyjnej zasady
równo'ci wobec prawa oraz zasady prawa do s"du. Uprawnienia, które
mo&e realizowa) pokrzywdzony samodzielnie, w toku post$powania, w
praktyce ograniczaj" si$ do mo&liwo'ci uczestniczenia w rozprawie, a w

317 Pismo z 15 grudnia 2008 r.

318 Ustawa z 26 pa%dziernika 1982 r. (Dz.U. z 2002 r., Nr 11 poz. 109, i Nr 58 poz. 542).
 - 134 -

toku post$powania wyja'niaj"cego: zg!aszania wniosków dowodowych,

przejrzenia akt sprawy i sporz"dzenia z nich odpisów, a tak&e z!o&enia
za&alenia na czynno'ci naruszaj"ce prawa pokrzywdzonego. Jednak nawet
i te uprawnienia wydaj" si$ w praktyce trudne do realizacji, bowiem nie
ma wyra%nych przepisów nakazuj"cych zawiadomienie pokrzywdzonego o
terminach rozprawy.
Podobnie uprawnionym do wnoszenia za&ale( na postanowienie o
niewszczynaniu oraz umorzeniu wszcz$tego post$powania (art. 21 § 2
u.p.n.) jest jedynie pokrzywdzony czynem karalnym nieletniego. Poza
regulacj" prawn" pozostaj" pokrzywdzeni zachowaniem nieletniego
'wiadcz"cym o jego demoralizacji.
Pokrzywdzony nie dysponuje ponadto prawem zaskar&enia
postanowie(, o których mowa w art. 42 u.p.n. W efekcie, osoby
pokrzywdzone czynem o du&ym ci$&arze gatunkowym, pope!nionym przez
nieletniego, nie mog" z!o&y) za&alenia na postanowienie o rozpoznaniu
sprawy w post$powaniu opieku(czo-wychowawczym lub poprawczym.
Rzecznik zwróci! si$ 319 do Ministra Sprawiedliwo'ci o rozwa&enie
zainicjowania zmian omawianej ustawy.
W odpowiedzi poinformowano 320, i& proces przygotowania projektu
ustawy – Prawo nieletnich nie zosta! jeszcze zamkni$ty z uwagi na zakres
regulacji i jej skomplikowany charakter. Rozwi"zania wypracowane w
wyniku dotychczasowych spotka( Zespo!u opracowuj"cego projekt Prawa
nieletnich przewiduj" odej'cie od kontradyktoryjnego modelu
post$powania. W projektowanej ustawie poj$cie „stron”, wyst$puj"ce na
gruncie ustawy o post$powaniu w sprawach nieletnich zast"piono
terminem „uczestnicy post$powania”. Do tej kategorii podmiotów w
post$powaniu w sprawie nieletniego projektowana ustawa zalicza
pokrzywdzonego (obok nieletniego, rodziców nieletniego, jego opiekuna i
prokuratora), przyznaj"c mu okre'lone uprawnienia, zapewniaj"ce
odpowiedni" pozycj$ w post$powaniu. Przekazanie pe!nej informacji w
tym zakresie mo&liwe b$dzie po zako(czeniu prac nad projektem Prawa
nieletnich.

319 RPO-487004-II/04 z 7 marca 2008 r.

320 Pismo z 9 wrze'nia 2008 r.
 - 135 -

4. Ochrona praw osób pokrzywdzonych zn&caniem

a) Ochrona pokrzywdzonych zn&caniem w toku post&powania
karnego
Spo'ród wp!ywaj"cych do Rzecznika wniosków pochodz"cych od
ofiar przest$pstw, w 2008 r., podobnie jak w latach ubieg!ych,
dominowa!y wnioski od osób pokrzywdzonych zn$caniem, które skar&y!y
si$ na fakt dalszych ataków agresji ze strony osób podejrzanych, cz$sto
mimo tocz"cego si$ post$powania karnego czy interwencji Policji, i na
brak dzia!a( organów procesowych, zmierzaj"cych do odseparowania od
nich osób podejrzanych o zn$canie.
Od kilku lat Rzecznik ubiega si$ o rozpowszechnienie w praktyce
zasady stosowania zakazu zbli&ania si$ oskar&onego do pokrzywdzonego
w sprawach dotycz"cych zn$cania – w sytuacji zagro&enia dalsz"
przemoc", tak aby to oskar&ony by! zobowi"zany do opuszczenia
zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym lokalu. Rzecznik postulowa! 321
zmian$ art. 275 § 2 k.p.k. w celu wyra%nego wskazania, &e dozór
policyjny mo&e by) po!"czony z zakazem zbli&ania do pokrzywdzonego.
Minister Sprawiedliwo'ci – Prokurator Generalny zapowiedzia! wówczas
stosowne zmiany legislacyjne, jednak w 2007 r. nie zosta!y one
wprowadzone. Z tej przyczyny, do Rzecznika wci"& nap!ywaj" pisma
'wiadcz"ce o zagro&eniu pokrzywdzonego dalsz" przemoc", mimo
tocz"cego si$ post$powania karnego oraz konieczno'ci opuszczania
przeze( w!asnego domu, co utwierdza ofiary zn$cania w przekonaniu, &e
sprawcy przest$pstwa przys!uguj" wi$ksze uprawnienia.
Jak wynika z analizy spraw karnych, b$d"cych przedmiotem
zainteresowania Rzecznika, sprawy dotycz"ce zn$cania obarczone s" i
innymi wadami. Niejednokrotnie nieprawid!owa ocena zachowania
sprawcy czynu zabronionego prowadzi do odmowy wszcz$cia lub
umorzenia post$powania przygotowawczego. Du&a liczba post$powa(
umarzana jest z powodu mylnego uznania przez organ prowadz"cy, &e w
danej sprawie brak dostatecznych dowodów lub &e czyn pope!niony przez
sprawc$ nie zawiera znamion czynu zabronionego.

321 Informacja RPO za 2007 r. str. 75.

 - 136 -

Orzekaj"c kar$ pozbawienia wolno'ci z warunkowym zawieszeniem,

na sprawców nie nak!ada si$ obowi"zków maj"cych na celu faktyczn"
popraw$ ich post$powania. Wskazana praktyka jedynie utwierdza
sprawców w poczuciu bezkarno'ci, jednocze'nie pozbawiaj"c
pokrzywdzonego mo&liwo'ci zmiany swojej sytuacji za pomoc" 'rodków
prawnych.
Dlatego te&, Rzecznik wyst"pi! 322 do Ministra Sprawiedliwo'ci o
rozwa&enie podj$cia dzia!a( zmierzaj"cych do eliminacji powy&szych
problemów.
W odpowiedzi Minister zapowiedzia! 323 nowelizacj$ art. 275 k.p.k.
tak, aby istnia!a czytelna mo&liwo') zastosowania tzw. zakazu zbli&ania
podejrzanego (oskar&onego) o przest$pstwa pope!niane w rodzinie do
pokrzywdzonego. W kolejnym pi'mie do Ministra Sprawiedliwo'ci
Rzecznik postulowa! poszerzenie katalogu osób pokrzywdzonych o inne
„kategorie” ofiar ni& zwi"zane wi$zami rodzinnymi. Ponadto
projektowany art. 275 § 3 k.p.k. nie powinien uzale&nia) mo&liwo'ci
zastosowania nakazu powstrzymywania si$ oskar&onego od kontaktu z
pokrzywdzonym w okre'lony sposób, od opuszczenia lokalu zajmowanego
wspólnie z pokrzywdzonym. W praktyce mo&liwe s" bowiem takie
sytuacje, gdy pokrzywdzony nie mieszka z oskar&onym, ale jest przez
niego nachodzony w miejscu zamieszkania czy pobytu i nara&ony na
dalsze ataki agresji z jego strony. Rzecznik zwróci! si$ 324 do Ministra
Sprawiedliwo'ci o poinformowanie o ostatecznym kszta!cie zapisów
projektu nowelizacji przepisów Kodeksu post$powania karnego.
Minister poinformowa! 325 Rzecznika, &e prowadzone s" prace
legislacyjne, zmierzaj"ce do szybkiej implementacji instytucji okre'lonej
w art. 14 ustawy o przeciwdzia!aniu przemocy w rodzinie 326 do Kodeksu
post$powania karnego, poszerzonej o uprawnienie do stosowania tzw.
„warunkowego dozoru Policji”. Proponowana regulacja odnosi si$ do
rozszerzenia katalogu obowi"zków mo&liwych do na!o&enia na sprawc$

322 RPO-453872-II/03 z 15 stycznia 2008 r.

323 Pismo z 13 lutego 2008 r.
324 RPO-453872-II/03 z 21 maja 2008 r.
325 Pismo z 24 czerwca 2008 r.
326 Ustawa z 29 lipca 2005 r. (Dz.U. Nr 180, poz. 1493).
 - 137 -

okre'lonych czynów w zwi"zku z wykonywaniem dozoru na podstawie

Kodeksu post$powania karnego. Propozycja Rzecznika dotycz"ca nowego
przepisu Kodeksu karnego, penalizuj"cego dodatkowo zachowanie
polegaj"ce na nierespektowaniu przez oskar&onego obowi"zków
wynikaj"cych z postanowienia o oddaniu pod dozór, zostanie rozwa&ona
przy okazji kolejnych nowelizacji prawa karnego materialnego.
b) Brak zainteresowania ze strony Policji sytuacj% osób
pokrzywdzonych zn&caniem.
W skargach kierowanych do Rzecznika przez pokrzywdzonych
zn$caniem, a odnosz"cych si$ do pracy Policji, dominowa!y nast$puj"ce
kwestie: nieumiej$tno') profesjonalnej diagnozy sytuacji i zastosowania
odpowiednich procedur, brak adekwatnego do sytuacji pouczenia o
przys!uguj"cych pokrzywdzonym 'rodkach prawnych, powolne
reagowanie na zg!oszenia pró'b o pomoc i interwencje sprowadzaj"ce si$
do pouczenia, mimo &e podczas wcze'niejszych interwencji pouczenia nie
dawa!y efektu, oraz stronniczo') w przypadku, gdy osob" podejrzewan" o
zn$cenie jest funkcjonariusz Policji. Rzecznik zwróci! si$ 327 do
Komendanta G!ównego Policji o zaj$cie stanowiska w przedmiotowej
sprawie i powiadomienie o podj$tych dzia!aniach.
W odpowiedzi, poinformowano 328 Rzecznika, &e w 2007 r. policjanci
przeprowadzili ogó!em ponad 6 mln interwencji, w tym 718 tys. tzw.
interwencji domowych, z czego 81 tys. dotycz"cych przemocy w rodzinie.
Policja w ramach wspó!pracy z innymi instytucjami administracji
rz"dowej i pozarz"dowej realizuje szereg dzia!a( na rzecz profilaktyki
zwi"zanej z szeroko rozumian" przemoc". Komendant wyda!
Zarz"dzenie 329 w sprawie metod i form wykonywania przez Policj$ zada(
w zwi"zku z przemoc" w rodzinie w ramach procedury „Niebieskie
Karty”. Regulacja ta ma na celu poprawienie skuteczno'ci dzia!a( Policji
w zakresie profesjonalnej pomocy ofiarom dotkni$tym przemoc" w
rodzinie. Biuro Prewencji KGP przes!a!o do Departamentu Pomocy i
Integracji Spo!ecznej Ministerstwa Pracy i Polityki Spo!ecznej obszerny
materia! opisuj"cy najcz$stsze problemy zwi"zane z funkcjonowaniem

327 RPO-531269-II/06 z 25 czerwca 2008 r.

328 Pismo z 17 lipca 2008 r.
329 Zarz"dzenie nr 162 z 18 lutego 2008 r.
 - 138 -

ustawy o przeciwdzia!aniu przemocy w rodzinie oraz Krajowego

Programu Przeciwdzia!ania Przemocy w Rodzinie.
Komendant G!ówny w grudniu 2007 r. podj"! decyzj$ o powo!aniu
pod przewodnictwem Pe!nomocnika ds. Ochrony Praw Cz!owieka w
Policji Zespo!u, którego zadaniem by! przegl"d realizowanych w Policji
szkole( z zakresu tematyki przemocy w rodzinie. Zespó! opracowa!
materia! b$d"cy podstaw" prac Biura Kadr i Szkolenia KGP
zmierzaj"cych do szybkiego wdro&enia szkole( z zakresu tematyki
przemocy domowej.
W udzielonej odpowiedzi zawarta zosta!a równie& informacja o
konieczno'ci zminimalizowania zjawiska zn$cania si$ w rodzinach
funkcjonariuszy Policji. W tym zakresie Komendant G!ówny poleci!
podleg!ym mu kierownikom jednostek i komórek organizacyjnych, w tym
komendantom wojewódzkim Policji, podejmowanie konsekwentnych
dzia!a( przewidzianych przepisami prawa, gdy sprawc" przemocy w
rodzinie jest funkcjonariusz policji. Komendant zapowiedzia! nadto
wydanie zarz"dzenia w sprawie form i metod wykonywania zada( przez
psychologów pe!ni"cych s!u&b$ lub zatrudnionych w jednostkach policji,
albowiem to w!a'nie psycholodzy policyjni zostali zobowi"zani do
wypracowania skutecznych metod przeciwdzia!ania m.in. temu zjawisku.
c) Szkodliwa dla zwalczania przemocy w rodzinach stereotypizacja
kobiet jako ofiar i m&'czyzn jako sprawców.
Problem psychicznego i fizycznego zn$cania si$ przez kobiety nad
m$&czyznami nie jest przedmiotem du&ej liczby wniosków wp!ywaj"cych
do Rzecznika, a tak&e spraw karnych, w których pokrzywdzonymi s"
m$&czy%ni. Wydaje si$ jednak, i& problem ten nie jest dog!$bnie
zdiagnozowany i udokumentowany, co mo&e potwierdza) w"tpliwo'ci
wyra&one w kierowanych do Rzecznika wnioskach organizacji
pozarz"dowych, zajmuj"cych si$ problematyk" zn$cania si$ nad
m$&czyznami – podnosz" one problem pomijania w kampaniach
spo!ecznych kwestii zn$cania si$ kobiet nad m$&czyznami.
W ocenie Rzecznika nale&y poszukiwa) uniwersalnego podej'cia: nie
p!e) sprawcy czy ofiary powinna mie) decyduj"ce znaczenie, ale sam fakt
przemocy w rodzinie.
 - 139 -

Rzecznik przedstawi! Ministrowi Pracy i Polityki Spo!ecznej i

Pe!nomocnikowi Rz"du ds. Równego Traktowania wniosek
Stowarzyszenia na Rzecz Równouprawnienia i Poszanowania Prawa
dotycz"cy opisanej sprawy i zwróci! si$ 330 o stanowisko dotycz"ce
podniesionych w nim wniosków i postulatów oraz o informacj$ na temat
podj$tych dzia!a(.
W wyst"pieniu do Pe!nomocnika Rz"du ds. Równego Traktowania
Rzecznik sugerowa! wykorzystanie jego uprawnie( do samodzielnego
zbadania problemu.

5. Zjawisko krzywdzenia dzieci

a) Problem stosowania kar cielesnych wobec dzieci
Rozstrzygni$cia organów post$powania karnego w sprawach
dotycz"cych m.in. zn$cania oraz naruszenia nietykalno'ci cielesnej
dziecka prowadz" do wniosku, &e w praktyce orzeczniczej ukszta!towa!
si$ pogl"d, i& nie pope!nia przest$pstwa naruszenia nietykalno'ci
cielesnej, kto fizycznie karci swoje dziecko. Wywodzi si$ to z
przekonania, &e stosowanie kar cielesnych wobec dziecka jest elementem
jego wychowania. Wed!ug danych pochodz"cych z Systemu
Informatycznego Krajowego Rejestru Karnego przedstawionych
Rzecznikowi przez Ministerstwo Sprawiedliwo'ci, w okresie od 1
wrze'nia 1998 r. do 31 grudnia 2005 r. skazano !"cznie 10 osób za
naruszenie nietykalno'ci cielesnej ma!oletniego. W tym samym czasie
prawomocnie skazano 2138 osób za ten sam czyn pope!niony wobec
osoby doros!ej. Z bada( przeprowadzonych na zlecenie Ministerstwa
Pracy i Polityki Spo!ecznej przez TSN OBOP wynika, &e do przemocy
fizycznej wobec syna przyznaje si$ 26% rodziców, wobec córki – 18%
(dane dotycz" równie& pasierbów i pasierbic).
Art. 19 obowi"zuj"cej Polsk$ Konwencji o Prawach Dziecka stanowi,
&e Pa(stwa-Strony Konwencji b$d" podejmowa!y wszelkie w!a'ciwe kroki
w dziedzinie ustawodawczej, administracyjnej, spo!ecznej oraz
wychowawczej dla ochrony dziecka przed wszelkimi formami przemocy
fizycznej. Pogl"d, &e stosowanie kar fizycznych wobec dziecka nie mo&e

330 RPO-591750-II/08 z 7 listopada 2008 r.

 - 140 -

by) usprawiedliwione tradycj" lub obyczajem spowodowa!, &e Rzecznik

zwróci! si$ 331 do Ministra Sprawiedliwo'ci z pro'b" o przedstawienie
stanowiska w przedmiotowej sprawie.
Minister wyrazi! 332 stanowisko, &e w 'wietle zasad nowoczesnej
pedagogiki, jak te& obowi"zuj"cych standardów prawnych, stosowanie
jakichkolwiek kar cielesnych wobec dzieci jest naganne. Ocena takich
zdarze( na p!aszczy%nie prawa karnego musi by) jednak zró&nicowana w
zale&no'ci od ich charakteru. Odró&ni) trzeba karcenie dzieci przez
rodziców, które jest w 'wietle doktryny prawa karnego oraz w
powszechnym odbiorze spo!ecznym uznane za dopuszczalne w rozs"dnych
granicach, od nadu&ycia tego prawa, które mo&e stanowi) form$ karalnego
zn$cania si$ nad osob" ma!oletni".
Wypracowaniu zmiany w podej'ciu spo!ecznym do stosowania kar
cielesnych wobec dzieci powinna s!u&y) kampania edukacyjna. Za istotn"
nale&y równie& uzna) kwesti$ prawid!owej reakcji organów 'cigania w
przypadkach, gdy ma miejsce zn$canie si$ nad dzieckiem b"d% naruszenie
jego nietykalno'ci cielesnej w okoliczno'ciach wskazuj"cych na
przekroczenie granicy karcenia.
W celu rozeznania skali sygnalizowanego problemu Prokurator
Krajowy poleci! podleg!ym prokuratorom przeprowadzenie stosownych
bada( aktowych.
W dniu 27 sierpnia 2008 r. Rzecznik otrzyma! od Ministra
Sprawiedliwo'ci sprawozdanie uogólniaj"ce wyniki lustracji spraw
dotycz"cych przemocy fizycznej, stosowanej wobec dzieci w rodzinach,
szko!ach i innych instytucjach, b"d% przez osoby pe!ni"ce funkcje
opieku(cze. W sprawozdaniu wskazano, &e poprawy wymaga poziom
wykonywania czynno'ci sprawdzaj"cych i procesowych, szczególnie
wyja'nianie wszystkich okoliczno'ci b$d"cych przedmiotem post$powa(
przygotowawczych. Uwag$ Rzecznika zwróci!a informacja zawarta w
sprawozdaniu, &e wielokrotnie ko(czono post$powanie karne dotycz"ce
przest$pstwa przemocy wobec ma!oletniego wobec o'wiadczenia
ma!&onka czy partnera sprawcy, &e nie wyra&a zgody na przes!uchanie

331 RPO-553697-II/07 z 21 stycznia 2008 r.

332 Pismo z 12 lutego 2008 r.
 - 141 -

dzieci i rezygnacji z dalszych czynno'ci dowodowych. Nieliczne s"

przypadki ustanawiania kuratora celem zabezpieczenia praw dziecka w
przypadku umarzania spraw dotycz"cych czynu z art. 207 § 1 k.k. i rzadko
stosuje si$ art. 23 k.p.k., pomimo jego obligatoryjnego charakteru.
Problemem jest tak&e pozyskiwanie zezna( od osób postronnych,
które wyra%nie niech$tnie dziel" si$ informacjami istotnymi dla
prowadzonych spraw, traktuj"c incydenty przemocy domowej jako
„sprawy rodzinne”. Sprawozdanie wskazuje na konieczno')
zdecydowanych dzia!a( prokuratorów w takich sytuacjach, pozwalaj"cych
na prze!amanie tych spo!ecznych stereotypów.
Na kanwie ujawnionych w toku lustracji nieprawid!owo'ci,
wystosowano do prokuratorów zalecenia w zakresie prowadzenia
post$powa( przygotowawczych we wskazanej kategorii spraw.
b) Zawiadamianie Policji o przypadkach maltretowania dzieci i
przemocy w rodzinie
W 2008 r. Rzecznik otrzymywa! liczne sygna!y pochodz"ce od osób
mog"cych by) 'wiadkami przemocy i maltretowania dzieci, wskazuj"ce na
niech$) z ich strony do powiadamiania organów 'cigania o podejrzeniu
pope!nienia przest$pstwa przez rodziców i opiekunów ma!oletnich, ze
wzgl$du na l$k przed sprawcami.
Analiza post$powania niektórych sprawców zn$cania w sprawach
b$d"cych przedmiotem zainteresowania Rzecznika i innych sygna!ów
pochodz"cych od samych pokrzywdzonych zn$caniem (ofiar przemocy w
rodzinie) wskazuje m.in. na to, &e sprawcy cz$sto korzystaj" z
przys!uguj"cych im uprawnie(, aby wzi") odwet na zawiadamiaj"cych i
'wiadkach, czy te& zniech$ci) ich do sk!adania zezna(. Sprawcy
niejednokrotnie sk!adaj" liczne zawiadomienia o pope!nieniu przest$pstw
czy wykrocze( przez osoby wyst$puj"ce w charakterze zawiadamiaj"cych
i 'wiadków, w dotycz"cych ich sprawach karnych. Sprawy najcz$'ciej s"
umarzane, ale osoby te anga&owane s" w czynno'ci z nimi zwi"zane,
poprzez wezwania i przes!uchania. Narasta w nich poczucie zagro&enia
oraz przekonanie, i& sprawca jest faktycznie zdolny bezkarnie wyrz"dzi)
im krzywd$.
 - 142 -

Rzecznik zwróci! si$ 333 do Komendanta G!ównego Policji z pro'b" o

powiadomienie, czy zosta! wypracowany model dzia!ania Policji w
przypadku, gdy zg!aszaj"cy jednocze'nie wskazuje na l$k przed sprawc" i
czy planowana jest kampania informacyjna maj"ca zach$ci) obywateli do
wspó!pracy z Policj" i u!atwi) im anonimowe zg!aszanie przypadków
maltretowania dzieci.
W odpowiedzi poinformowano 334 Rzecznika, &e w Komendzie
G!ównej Policji trwaj" prace analityczne dotycz"ce karno-materialnych i
procesowych aspektów ochrony 'wiadka w polskim procesie karnym na
tle prawa mi$dzynarodowego. Jako rezultat tych prac planuje si$
opracowanie materia!ów o charakterze metodycznym w postaci poradnika
dla policjanta prowadz"cego post$powanie o przest$pstwa przeciwko
'wiadkowi.
Na stronach internetowych jednostek organizacyjnych Policji
przekazywane s" aktualne informacje dotycz"ce zjawiska przemocy, m.in.
dane teleadresowe instytucji pomocowych, a tak&e telefony zaufania.
Przedstawiciele Policji uczestnicz" w realizacji ogólnokrajowej kampanii
pod nazw" „Kocham. Nie bij$”, w ramach której zostanie uruchomiona
bezp!atna infolinia dla ofiar przemocy i jej 'wiadków. Równocze'nie
trwaj" przygotowania Policji oraz jej pozapolicyjnych partnerów do
uruchomienia specjalnego telefonu zaufania dla dzieci do'wiadczaj"cych
przemocy, który obs!ugiwany b$dzie przez do'wiadczonych psychologów.
B$dzie ona równie& %ród!em informacji o przypadkach wykorzystywania
seksualnego oraz stosowania przemocy wobec osób ma!oletnich.
c) System monitorowania zjawiska krzywdzenia dzieci i
rejestrowania urazów, odniesionych na skutek doznanej przemocy
Liczne doniesienia 'rodków masowego przekazu o przemocy
fizycznej wobec dzieci, mog" 'wiadczy) o narastaniu zjawiska
krzywdzenia dzieci w Polsce. Oficjalne statystyki tego nie potwierdzaj",
co mo&e mie) 'cis!y zwi"zek z faktem skazania sprawców zn$cania.
Analiza spraw, które wp!yn$!y w 2008 r. do Rzecznika wskazuje te&, i&
cz$sto nies!usznie sprawy dotycz"ce zn$cania s" umarzane na wczesnym

333 RPO-591184-II/08 z 30 lipca 2008 r.

334 Pismo z 20 sierpnia 2008 r.
 - 143 -

etapie post$powania karnego, a dzieci wyst$puj" w tych sprawach raczej

w roli 'wiadków ni& pokrzywdzonych.
W Polsce brakuje wyspecjalizowanych s!u&b ukierunkowanych na
ochron$ dzieci przed krzywdzeniem, dzia!aj"cych w oparciu o centralny
system monitorowania losów dziecka, nie dubluj"cych zada( i czynno'ci.
Skomputeryzowany, zintegrowany system informacji o dziecku,
umo&liwiaj"cy realizacj$ indywidualnego planu pomocy dziecku przez
pracownika socjalnego istnieje np. w Wielkiej Brytanii. Wed!ug doniesie(
prasowych, w Ministerstwie Pracy i Polityki Spo!ecznej rozwa&ana by!a
mo&liwo') podj$cia dzia!a(, zmierzaj"cych do wprowadzenia systemu
monitorowania losów dziecka, w tym ustanowienia tzw. Centralnego
Rejestru Urazów Dzieci. Rzecznik zwróci! si$ 335 do Ministra Pracy i
Polityki Spo!ecznej z pro'b" o przedstawienie stanowiska w poruszonych
kwestiach i udzielenie informacji o stanie ewentualnych prac nad
stworzeniem systemu pozwalaj"cego na zbieranie i przep!yw informacji
dotycz"cych krzywdzenia dzieci, a zw!aszcza na monitorowanie rodzin
dysfunkcyjnych, gdzie ryzyko ró&nych form krzywdzenia, w tym
przemocy fizycznej wobec dzieci, jest szczególnie wysokie.
W odpowiedzi poinformowano 336 Rzecznika, &e zadania wynikaj"ce z
ustawy o przeciwdzia!aniu przemocy w rodzinie 337 s" realizowane przy
pomocy Krajowego Programu Przeciwdzia!ania Przemocy w Rodzinie 338,
który wyznacza zadania dla wojewody, marsza!ka województwa,
samorz"dów powiatowych i gminnych. Pod koniec 2008 r. nowelizacja
ustawy o przeciwdzia!aniu przemocy w rodzinie poddana b$dzie
konsultacjom mi$dzyresortowym i z partnerami spo!ecznymi.
Projektowane s" zmiany ustawy zobowi"zuj"ce samorz"dy lokalne do
wspólnych dzia!a( maj"cych przede wszystkim zapobiega) aktom
przemocy. Planowane jest wprowadzenie obowi"zku tworzenia zespo!ów
interdyscyplinarnych, a tak&e opracowania i realizacji gminnego programu
przeciwdzia!ania przemocy w rodzinie. Rozwa&ane jest wprowadzenie

335 RPO-595479-II/08 z 8 sierpnia 2008 r.

336 Pismo z 27 sierpnia 2008 r.
337 Ustawa z 29 lipca 2005 r. (Dz.U. Nr 180 poz. 1493).
338 Program zatwierdzony przez Rad$ Ministrów w dniu 25 wrze'nia 2006 r. uchwa!" nr
162/2006 na lata 2006-2016.
 - 144 -

kodeksowego zakazu stosowania kar fizycznych, zadawania cierpie(

psychicznych i innych form poni&ania dziecka. Planowana jest równie&
zmiana regulacji prawnych w zakresie systemu opieki nad dzieckiem i
rodzin", której celem b$dzie przede wszystkim wzmocnienie systemu
profilaktyki w najbli&szym 'rodowisku dziecka. System monitorowania
losów dziecka, zdaniem Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej, nie
powinien mie) charakteru centralnego rejestrowania urazów dzieci, nale&y
inicjatyw$ w tym wzgl$dzie pozostawi) samorz"dom lokalnym.
Rzecznik nie uzna! sprawy za zako(czon" i wyst"pi! 339 do Ministra
Zdrowia z pytaniem, czy resort planuje dzia!ania zwi"zane ze
stworzeniem systemu monitorowania urazów dzieci, odniesionych na
skutek doznanej przemocy. W ocenie Rzecznika znajomo') faktycznych
przyczyn cz$'ci urazów i zatru) u dzieci, mo&e pomóc w zaplanowaniu
strategii skutecznego ich zapobiegania, oraz zaanga&owa) w dzia!ania
odpowiednie instytucje i organizacje.

6. Konieczno#$ wykluczenia ofiar przest&pstw z kr&gu podmiotów,

wobec których mo'e by$ stosowana kara porz%dkowa aresztu
W zwi"zku z kierowanymi do Rzecznika skargami osób
pokrzywdzonych przest$pstwem, wobec których w toku post$powa(
karnych zosta!o wydane tytu!em kary porz"dkowej postanowienie o
zastosowaniu aresztu, Rzecznik dwukrotnie zwraca! si$ 340 do Ministra
Sprawiedliwo'ci o rozwa&enie zainicjowania nowelizacji art. 287 § 2
k.p.k., zmierzaj"cej do wykluczenia pokrzywdzonych z kr$gu podmiotów,
wobec których mo&e by) stosowana kara porz"dkowa aresztu, b"d%
znacznego ograniczenia takiej mo&liwo'ci. Po 'rodek dyscyplinuj"cy w
postaci tzw. aresztu dyscyplinuj"cego, s"dy si$gaj" w przypadku
uchylania si$ pokrzywdzonych od sk!adania zezna(. Cz$st" tego
przyczyn" by! strach przed sprawc" przest$pstwa o bardzo drastycznym
przebiegu.
Mimo, i& z ilo'ci wniosków wp!ywaj"cych do Rzecznika nie wynika,
aby stosowanie wobec pokrzywdzonych aresztu by!o zjawiskiem cz$stym,

339 RPO-595479-II/08 z 19 stycznia 2009 r.

340 RPO-546733-II/06 z 7 lutego 2008 r. i 1 sierpnia 2008 r.
 - 145 -

to jednak sam fakt mo&liwo'ci stosowania wobec nich takiej kary

porz"dkowej budzi zaniepokojenie.
Istnienie wskazanego przepisu jest sprzeczne, w ocenie Rzecznika, z
tre'ci" Ramowej Decyzji Rady Komisji Europejskiej o pozycji ofiar w
post$powaniu karnym 341, która nakazuje, aby ofiary w trakcie
post$powania traktowane by!y z nale&ytym poszanowaniem godno'ci
jednostki, z uwzgl$dnieniem interesów ofiary i wymaga, aby w!adze
przes!uchiwa!y ofiary wy!"cznie w stopniu koniecznym dla post$powania
karnego, unika!y stawiania ofiar pod zb$dn" presj" i zapewni!y mo&liwo')
unikni$cia kontaktu ofiar z przest$pcami.
Przedmiotowy zapis narusza równie& zasad$ równo'ci wobec prawa.
W post$powaniu cywilnym, 'wiadek uchylaj"cy si$ od z!o&enia zezna(
mo&e by) aresztowany na czas nie przekraczaj"cy tygodnia. Co wi$cej,
przed zastosowaniem tego 'rodka w post$powaniu cywilnym nale&y
stwierdzi), czy 'wiadek odmawia zezna( w sposób nieuzasadniony.
W odpowiedzi Minister Sprawiedliwo'ci poinformowa! 342, &e kara
porz"dkowa aresztowania nie nosi cech nadmiernej represyjno'ci, gdy&
stosuje si$ j" jako ostateczno'), gdy wcze'niejsze kary porz"dkowe nie
przynios!y efektu. Stosowanie tej kary jest mo&liwe jedynie w przypadku
uporczywego i bezpodstawnego uchylania si$ od obowi"zku z!o&enia
zezna(, wykonania czynno'ci bieg!ego, t!umacza lub specjalisty albo
wydania przedmiotu, a nie jest mo&liwe wobec innej osoby, która nie
wykona!a ci"&"cego na niej obowi"zku. Ponadto istnieje obowi"zek
(nakaz) uchylenia kary, je&eli osoba aresztowana spe!ni na!o&ony na ni"
obowi"zek.

7. Handel lud(mi
a) Konieczno#$ ratyfikacji przez Polsk& Konwencji Rady Europy w
sprawie dzia!a" przeciwko handlowi lud(mi
Konwencja Rady Europy w sprawie dzia!a( przeciwko handlowi
lud%mi, sporz"dzona w Warszawie dnia 16 maja 2005 r. i tego dnia
podpisana przez Rzeczypospolit" Polsk", nie zosta!a ratyfikowana przez

341 Decyzja z 15 marca 2001 r. (2001/220/WSiSW).

342 Pismo z 11 wrze'nia 2008 r.
 - 146 -

Polsk$ przed dat" wej'cia w &ycie Konwencji, czyli przed dniem 1 lutego
2008 r.
Konwencja zmierza w kierunku wzmocnienia pozycji ochrony ofiar i
'wiadków m.in. w post$powaniu karnym i skutecznego 'cigania
sprawców handlu lud%mi. Uwzgl$dnia wszelkie formy handlu lud%mi i
wszelkie grupy ofiar handlu lud%mi.
Zgodnie z Konwencj", te pa(stwa, które zostaj" stronami Konwencji,
zobowi"zuj" si$ do podj$cia dzia!a( zmierzaj"cych do prawid!owej
identyfikacji osób, które sta!y si$ ofiarami handlu lud%mi, ochrony &ycia
prywatnego ofiar handlu lud%mi i udzielenia koniecznej pomocy w
odzyskaniu równowagi fizycznej, psychicznej i spo!ecznej. Co wi$cej,
zgodnie z zapisami Konwencji, nale&y zapewni) mo&liwo') niekarania
ofiar za ich udzia! w czynach bezprawnych w zakresie, w jakim by!y
do tego zmuszone przez sprawców przest$pstw. Klauzula niekaralno'ci
powinna zach$ci) pokrzywdzonych do wspó!pracy z policj" i prokuratur".
Rzecznik zwróci! si$ 343 do Marsza!ka Sejmu i Prezesa Rady
Ministrów z pro'b" o podj$cie niezb$dnych dzia!a( w celu ratyfikacji
Konwencji.
Marsza!ek Sejmu poinformowa! 344, &e w dniu 27 marca 2008 r. do
Sejmu wp!yn"! projekt ustawy o ratyfikacji Konwencji Rady Europy w
sprawie dzia!a( przeciwko handlowi lud%mi. Zapewni! jednocze'nie, &e
prace w Sejmie b$d" przebiega) bez zb$dnej zw!oki.
Tego samego dnia, w którym udzielona zosta!a odpowied%
Rzecznikowi Praw Obywatelskich, projekt ustawy ratyfikacyjnej zosta!
skierowany do prac w komisjach sejmowych z zaleceniem przedstawienia
sprawozdania do dnia 22 kwietnia 2008 r. Sejm RP jednog!o'nie uchwali!
ustaw$ ju& w dniu 25 kwietnia 2008 r. Na podstawie ustawy z dnia 25
kwietnia 2008 r. o ratyfikacji Konwencji Rady Europy w sprawie dzia!a(
przeciwko handlowi lud%mi, sporz"dzonej w Warszawie w dniu 16 maja
2005 r. (Dz. U. 2008 r. Nr 97, poz. 626), Prezydent Rzeczypospolitej
Polskiej w dniu 22 pa%dziernika 2008 r. ratyfikowa! wy&ej wymienion"
konwencj$, z terminem wej'cia w &ycie w dniu 1 marca 2009 r.

343 RPO-547813-II/06 z 14 lutego 2008 r.

344 Pismo z 8 kwietnia 2008 r.
 - 147 -

8. Naruszenia przez prokuratur& uprawnie" pokrzywdzonych w

sprawie o molestowanie
Rzecznik zwróci! si$ 345 do Prokuratora Krajowego z pro'b" o
zbadanie prawid!owo'ci post$powania Prokuratury Okr$gowej w B. w
g!o'nej sprawie molestowania urz$dniczek przez Prezydenta O. oraz
prawid!owo'ci post$powania Prokuratury Rejonowej w O., która
wcze'niej umorzy!a 'ledztwo w sprawie o gwa!t dokonany na jednej z
urz$dniczek. Rzecznik prosi! równie& o udzielenie informacji o stanie
wymienionych spraw. Z tre'ci artyku!ów prasowych 346 wynika, &e dosz!o
do naruszenia przez Prokuratur$ Okr$gow" w B. uprawnie(
pokrzywdzonych.
Zgodnie z Decyzj" Ramow" Rady UE z dnia 15 marca 2001 r. w
sprawie pozycji ofiar w post$powaniu karnym, w toku ka&dego
post$powania karnego powinien by) zapewniony odpowiedni poziom
ochrony ofiarom oraz, gdzie w!a'ciwe, ich rodzinom lub osobom maj"cym
pozycj$ zbli&on" do rodziny, w szczególno'ci w odniesieniu do ich
bezpiecze(stwa i ochrony prywatno'ci. Zgodnie z art. 2 § 1 pkt 3 Kodeksu
post$powania karnego, w toku post$powania nale&y uwzgl$dnia) prawnie
chronione interesy pokrzywdzonego.
Jednocze'nie Rzecznik zwróci! si$ z wnioskiem, aby w przypadku
stwierdzenia nieprawid!owo'ci ze strony konkretnych prokuratorów
zajmuj"cych si$ przedmiotow" spraw", wszcz$te zosta!o post$powanie
dyscyplinarne lub zastosowane zosta!y sankcje s!u&bowe.
W odpowiedzi Prokurator Krajowy poinformowa! 347, &e w ocenie
Prokuratora Apelacyjnego w B., któr" podziela Prokurator Krajowy, w
post$powaniu prokuratorów Prokuratury Okr$gowej w B. nie mo&na by!o
dopatrze) si$ naruszenia obowi"zuj"cych przepisów procedury.
Prokuratura dostrzeg!a – sygnalizowane przede wszystkim w prasie –
obawy pokrzywdzonych i innych osób o mo&liwo'ci wykorzystania

345 RPO-579803-II/08 z 15 lutego 2008 r.

346 „Rzeczpospolita”: z 21 stycznia 2008 r. Skandal w magistracie, z 22 stycznia 2008 r.
Sekstelefony prezydenta, z 13 lutego 2008 r. Prokurator zdradzi! nazwiska ofiar oraz z 14
lutego 2008 r. Prokurator demaskuje 'wiadków.
347 Pismo z 17 marca 2008 r.
 - 148 -

stosunków zale&no'ci i wp!ywania na 'wiadków. Ta okoliczno') zosta!a

wzi$ta pod uwag$ poprzez skierowanie wniosku o zastosowanie wobec
podejrzanego 'rodka zapobiegawczego w postaci tymczasowego
aresztowania. W 'wietle poczynionych ustale( brak by!o podstaw do
wdra&ania wobec prokuratorów zajmuj"cych si$ 'ledztwem czynno'ci
dyscyplinarnych.

9. Procedury przyznawania odszkodowania dla osób pokrzywdzonych

w wyniku wypadków komunikacyjnych
Rzecznik otrzymywa! wnioski od osób pokrzywdzonych wypadkami
drogowymi, które podnosz", i& dochodzenie roszcze( od sprawcy
wypadku jest utrudnione ze wzgl$du na fakt od!o&enia momentu
zas"dzenia odszkodowania do czasu wydania prawomocnego wyroku w
sprawie karnej, co oznacza wielomiesi$czny, a cz$sto d!u&szy okres
oczekiwania. Tymczasem, osoby pokrzywdzone w wypadku drogowym
najwi$kszej pomocy wymagaj" zaraz po nim, kiedy to musz" przechodzi)
kosztowny proces leczenia i rehabilitacji. Zw!oka w przyznaniu im
odszkodowania powoduje cz$sto nieodwracalne konsekwencje dla stanu
ich zdrowia.
W poprzedniej kadencji Parlamentu, rz"dowy projekt zmiany
Kodeksu post$powania karnego i innych ustaw, w kierunku poprawy
sytuacji osób pokrzywdzonych przest$pstwem, które dozna!y szkody
maj"tkowej lub uszczerbku zdrowotnego, w wyniku czynu sprawcy,
którego skutki s" obj$te obowi"zkowym ubezpieczeniem
odpowiedzialno'ci cywilnej lub takim obowi"zkowym ubezpieczeniem
obj$te by) powinny nie doczeka! si$ realizacji. ze wzgl$du na
przedterminowe rozwi"zanie Sejmu. W przyj$tym w 2008 r. przez Rad$
Ministrów projekcie nowelizacji Kodeksu karnego, Kodeksu
post$powania karnego oraz innych ustaw nie znalaz!y si$ powy&sze
rozwi"zania.
Dla zapewnienia w!a'ciwej ochrony prawa do zdrowia osób
pokrzywdzonych wypadkami drogowymi konieczne jest stworzenie
mo&liwo'ci uzyskiwania ju& w toku procesu karnego (na etapie
post$powania przygotowawczego) 'wiadczenia tymczasowego. W tej
 - 149 -

sprawie Rzecznik zwróci! si$ 348 do Ministra Sprawiedliwo'ci o zaj$cie

stanowiska, a tak&e poinformowanie o motywach zaniechania prac nad
nowelizacj" powy&szych unormowa( oraz czy przewidywane jest ich
podj$cie.
W udzielonej odpowiedzi 349 Minister w pe!ni podzieli! pogl"d
Rzecznika o celowo'ci wprowadzenia do porz"dku prawnego takich
rozwi"za( legislacyjnych, które mog" u!atwi) uzyskanie przez
pokrzywdzonego pope!nionym przez inn" osob$ przest$pstwem,
'wiadcze( odszkodowawczych z tytu!u obowi"zkowego ubezpieczenia
sprawcy szkody od odpowiedzialno'ci cywilnej. Minister zapowiedzia!
zaprojektowanie nowych rozwi"za( normatywnych maj"cych na celu
rozwi"zanie przedstawionego problemu.

10. Utrudnienia w dzia!aniach organizacji pozarz%dowych na rzecz

pokrzywdzonych przest&pstwem
Rzecznik otrzymywa! od wspó!dzia!aj"cych z nim organizacji
pozarz"dowych zajmuj"cych si$ pomoc" ofiarom przest$pstw,
niepokoj"ce sygna!y o powa&nych utrudnieniach w praktycznej
mo&liwo'ci dzia!ania na rzecz pokrzywdzonych przest$pstwem,
wynikaj"cych z braku podstawy prawnej do udzia!u organizacji spo!ecznej
w post$powaniu przygotowawczym.
W ocenie Rzecznika przepis art. 90 § 1 k.p.k., obecnie ograniczaj"cy
udzia! organizacji wy!"cznie do post$powania s"dowego powinien
dotyczy) równie& post$powania przygotowawczego. Ofiara przest$pstwa z
ró&nych wzgl$dów ma s!absz" pozycj$ w post$powaniu karnym od
sprawcy, dlatego Rzecznik postuluje mo&liwo') wspierania jej na ka&dym
etapie sprawy. Zasadne wydaje si$ tak&e wprowadzenie udzia!u
przedstawiciela organizacji spo!ecznej równie& w procedurach, które
odbywaj" si$ bez rozprawy (tryb nakazowy, orzekanie na posiedzeniach
przed rozpraw", np. art. 341 k.p.k., art. 343 k.p.k.). Kolejn" spraw", 'ci'le
zwi"zan" z podniesionym problemem, jest brak mo&liwo'ci zaskar&enia
postanowienia o odmowie dopuszczenia organizacji spo!ecznej do udzia!u

348 RPO-578572-II/08 z 23 pa%dziernika 2008 r.

349 Pismo z 22 stycznia 2009 r.
 - 150 -

w post$powaniu s"dowym oraz nadu&ywanie przez s$dziów mo&liwo'ci

odmówienia dopuszczenia organizacji spo!ecznej do udzia!u w
post$powaniu s"dowym. Rzecznik zwróci! si$ 350 do Ministra
Sprawiedliwo'ci z pro'b" o rozwa&enie podj$cia inicjatywy legislacyjnej
w proponowanym przez Rzecznika zakresie.
W odpowiedzi 351, Minister nie podzieli! pogl"du o potrzebie podj$cia
inicjatywy nowelizacyjnej we wskazanym przez Rzecznika kierunku.
Zastrzeg! przy tym, &e planowana jest zmiana Kodeksu prawa karnego,
zmierzaj"ca do rozszerzenie uprawnie( dopuszczonego do udzia!u w
post$powaniu s"dowym przedstawiciela organizacji spo!ecznej, poprzez
przyznanie mu prawa do sk!adania w post$powaniu s"dowym wniosków
dowodowych

350 RPO-586383-II/08 z 26 listopada 2008 r.

351 Pismo z 6 stycznia 2009 r.
 - 151 -

6. Wybrane konstytucyjne prawa i wolno#ci obywateli

A. Wolno#& s"owa i prawo do informacji

1. Regulacje ustawy o Instytucie Pami&ci Narodowej, zgodnie z

którymi osoby zamierzaj%ce prowadzi$ badania naukowe w oparciu o akta
IPN oraz dziennikarze maj% obowi%zek przedstawienia rekomendacji
odpowiednio pracownika naukowego b%d( redakcji
Rzecznik wniós! 352 do Trybuna!u Konstytucyjnego wniosek o
stwierdzenie, &e art. 36 ust. 4 pkt 2 lit b ustawy o Instytucie Pami$ci
Narodowej – Komisji *cigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu 353
jest niezgodny z art. 2 Konstytucji RP oraz art. 73 w zw. z art. 31 ust. 3
Konstytucji oraz art. 36 ust. 4 pkt 3 lit b powy&szej ustawy jest niezgodny
z art. 54 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP.
Ustawodawca w art. 36 ust. 4 pkt 2 lit. b ustawy o IPN przyzna!
prawo nieskr$powanego korzystania z wolno'ci bada( naukowych jedynie
osobom b$d"cym pracownikami naukowymi uprawnionymi do
prowadzenia bada( naukowych w dyscyplinach nauk humanistycznych,
spo!ecznych, gospodarki lub prawa. Pracownicy naukowi w innych
dziedzinach nauki mog" korzysta) z tej wolno'ci dopiero po uprzednim
do!"czeniu do wniosku o udost$pnienie dokumentów rekomendacji
uprawnionego pracownika naukowego. Zdaniem Rzecznika takie
rozwi"zanie mo&e nadmiernie ograniczy) konstytucyjn" wolno')
prowadzenia bada( naukowych.
Zgodnie natomiast z art. 36 ust. 4 pkt 3 lit b powy&szej ustawy, do
wniosku o udost$pnienie dokumentów zgromadzonych przez IPN w celu
publikacji materia!u prasowego, w rozumieniu przepisów ustawy – Prawo
prasowe 354, nale&y do!"czy) upowa&nienie redakcji albo wydawcy do
wyst"pienia z takim wnioskiem. Brak upowa&nienia redakcji albo
wydawcy, skutkuje odmow" udost$pnienia dokumentów. Rozwi"zanie

352 RPO-571782-I/07 z 31 stycznia 2008 r.

353 Ustawa z 18 grudnia 1998 r. Dz.U. z 2007 r. Nr 63, poz. 424, ze pó%n. zm.
354 Ustawa z 26 stycznia 1984 r. (Dz.U. Nr 5, poz. 24 z pó%n. zm.).
 - 152 -

takie stanowi nadmiern" ingerencj$ w prawo wolno'ci wypowiedzi oraz

pozyskiwania i rozpowszechniania informacji.
Wyrokiem z dnia 25 listopada 2008 r. Trybuna! Konstytucyjny nie
dopatrzy! si$ 355 niekonstytucyjno'ci w zaskar&onych przepisach, w
zakresie obj$tym wnioskiem Rzecznika.

2. Niektóre postanowienia ustawy o ochronie informacji niejawnych

Rzecznik wniós! 356 do Trybuna!u Konstytucyjnego wniosek o
stwierdzenie niezgodno'ci art. 21 ust. 3, ust. 4 i ust. 5 ustawy o ochronie
informacji niejawnych 357 z zasad" poprawnej legislacji oraz obywatelskim
prawem dost$pu do informacji publicznej. Bezpo'redni" przyczyn"
sformu!owania zarzutów by!a sprawa odmowy ujawnienia opracowania
dotycz"cego CBA, przygotowywanego przez Pe!nomocnika Rz"du ds.
Opracowania Programu Zapobiegania Nieprawid!owo'ciom w
Instytucjach Publicznych (tzw. „raportu Pitery”). Pe!nomocnik odmówi!a
udost$pnienia Rzecznikowi powy&szego dokumentu podnosz"c, i& nie ma
on waloru dokumentu urz$dowego, &e raportowi przyznano klauzul$
„tajne”, a w kolejnym pi'mie wyja'ni!a, &e raport nie jest gotowy i b$dzie
udost$pniony po jego zako(czeniu.
Rzecznik zakwestionowa! unormowanie przyj$te w art. 21 ust. 3
ustawy o ochronie informacji niejawnych, który wprowadzaj"c zasad$
odpowiedzialno'ci za przyznanie klauzuli tajno'ci osoby upowa&nionej do
podpisania dokumentu, nie wskazuje, o jak" odpowiedzialno') chodzi
(karn", s!u&bow", czy dyscyplinarn"). Przepis art. 21 ust. 4 ustawy
stanowi, i& zawy&anie lub zani&anie klauzul tajno'ci jest niedopuszczalne.
Z ustanowionym zakazem nie wi"&" si$ jednak &adne skutki prawne w
postaci obowi"zku zmiany klauzuli tajno'ci. Ponadto, powy&sze
unormowanie pomija problematyk$ bezprawnego utajniania informacji.
Trzeci z zaskar&onych przepisów zawiera szereg uchybie(, b$d"cych w
sprzeczno'ci z wynikaj"cym z zasady demokratycznego pa(stwa
prawnego nakazem przestrzegania przez ustawodawc$ zasad prawid!owej
legislacji.

355 Sygn. Akt K 5/08.

356 RPO-591811-I/08 z 8 sierpnia 2008 r.
357 Ustawa z 22 stycznia 1999 r. (Dz.U. z 2005 r. Nr 196, poz. 1631 z pó%n. zm.).
 - 153 -

3. Brak realizacji obowi%zku og!aszania aktów normatywnych w

formie elektronicznej
W maju 2008 r. wesz!y w &ycie znowelizowane przepisy ustawy o
og!aszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych 358,
wprowadzaj"ce obowi"zek wydawania dzienników urz$dowych oraz
og!aszanych w nich aktów prawnych w formie elektronicznej. Przepisy tej
ustawy by!y kilkakrotnie nowelizowane w celu odroczenia terminu
uruchomienia elektronicznych publikatorów aktów prawnych – pierwszym
terminem by! 1 stycznia 2006 r., potem dat$ t$ ustawowo przesuni$to na
dzie( 1 lipca 2006 r., a nast$pnie na dzie( 1 maja 2008 r. Publikacje
prasowe 359 wskazuj"ce zagro&enie dochowania kolejnych terminów
spowodowa!o wyst"pienie Rzecznika do Prezesa Rz"dowego Centrum
Legislacji o poinformowanie o stanie prac nad wprowadzeniem
elektronicznej publikacji przepisów.
W odpowiedzi poinformowano 360 Rzecznika , &e od 1 maja 2008 r.
dost$p do elektronicznej formy dzienników urz$dowych zosta!
zapewniony na stronach internetowych Rz"dowego Centrum Legislacji
oraz Centrum Obs!ugi Kancelarii Prezesa Rady Ministrów. Zastrze&enie o
informacyjnym charakterze tych publikacji powodowany by! obawami o
nieuprawnion" ingerencj$ w tre') plików oraz mog"ce z tego wynikn")
konsekwencje dla pa(stwa.
Minister SWiA wyda! rozporz"dzenie w sprawie wymaga(
technicznych dokumentów elektronicznych zawieraj"cych akty
normatywne i inne akty prawne, elektronicznej formy dzienników
urz$dowych oraz 'rodków komunikacji elektronicznej i informatycznych
no'ników danych 361. W zwi"zku z w"tpliwo'ciami, jakie wynikn$!y po
opublikowaniu rozporz"dzenia, a dotycz"cymi jego tre'ci i zawartych w
nim rozwi"za( technicznych, Ministerstwo opracowa!o projekt
przesuwaj"cy dzie( wej'cia w &ycie rozporz"dzenia na 1 stycznia 2009 r.

358 Ustawa z 20 lipca 2000 r. (Dz.U. z 2005 r. Nr 190, poz. 1606 z pó%n. zm.).
359 „Rzeczpospolita” z 7 maja 2008 r., Rz%d nie zd%'y! z elektronicznym prawem.
360 Pismo z 30 czerwca 2008 r.
361 Rozporz"dzenie z 25 kwietnia 2008 r. (Dz.U. Nr 75 poz. 451).
 - 154 -

4. Wniosek do Trybuna!u Konstytucyjnego w sprawie przepisu art. 55

ustawy o IPN penalizuj%cego tzw. przest&pstwo negacjonizmu
Rzecznik wniós! 362 do Trybuna!u Konstytucyjnego wniosek o
stwierdzenie niezgodno'ci art. 55 ustawy o Instytucie Pami$ci Narodowej
– Komisji *cigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu 363 z art. 54
ust. 1 i art. 73 w zwi"zku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Wprowadzaj"c do ustawy o IPN art. 55, ustawodawca pod gro%b"
kary zakaza! negowania zbrodni nazistowskich, komunistycznych oraz
innych przest$pstw stanowi"cych zbrodnie przeciwko pokojowi, ludzko'ci
lub zbrodni wojennych, pope!nionych w okresie od dnia 1 wrze'nia 1939
r. do 31 lipca 1990 r. na obywatelach narodowo'ci polskiej lub
obywatelach polskich innych narodowo'ci.
W ocenie Rzecznika w!adza publiczna powinna stwarza) warunki
dochodzenia do prawdy, powinna upowszechnia) wiedz$ o wydarzeniach
historycznych. Jednak pa(stwo nie mo&e jednocze'nie ustala)
historycznych dogmatów w drodze procesu legislacyjnego. W
demokratycznym pa(stwie prawa ustalenie prawdy historycznej nale&y
bowiem do naukowców, nie za' do przedstawicieli parlamentu, czy
wymiaru sprawiedliwo'ci. Uznanie niekonstytucyjno'ci art. 55 ustawy o
IPN nie oznacza pozbawienia ochrony prawnej dóbr chronionych obecnie
w drodze kwestionowanej regulacji. Wszelkie publiczne wypowiedzi, w
tym publikacje naukowe propaguj"ce totalitaryzm lub zniewa&aj"ce grup$
ludno'ci np. z powodu jej przynale&no'ci wyznaniowej, b$d" podlega!y
sankcjom karnym na podstawie art. 256 i 257 Kodeksu karnego. Wobec
powy&szego nale&y uzna), i& zakaz ustanowiony w art. 55 ustawy o IPN
przekracza konstytucyjnie legitymowan" granic$ ograniczania wolno'ci
s!owa i nie mo&e by) uznany za konieczny w demokratycznym pa(stwie
prawa.
Rzecznik oczekuje na termin rozprawy.

362 RPO-595164-I/08 z 19 wrze'nia 2008 r.

363 Ustawa z 18 grudnia 1998 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 63, poz. 424 z pó%n. zm.).
 - 155 -

5. Przejawy wulgaryzacji j&zyka polskiego

Rzecznik z zaniepokojeniem obserwowa! wszelkie przejawy
wulgaryzacji j$zyka polskiego, który stanowi podstawowy element
narodowej to&samo'ci i jest dobrem narodowej kultury. Jak wskazuje
przepis art. 3 ust. 1 ustawy o j$zyku polskim 364, ochrona j$zyka polskiego
polega m.in. na przeciwdzia!aniu jego wulgaryzacji. Zgodnie z ustaw" o
radiofonii i telewizji 365 na Telewizji Polskiej ci"&y szczególna
odpowiedzialno') – pe!nienie powierzonej jej misji publicznej
zobowi"zuje do dba!o'ci o wysoki poziom nadawanych programów.
Rzecznik spotka! si$ z wieloma krytycznymi uwagami dotycz"cymi
III edycji programu rozrywkowego „Gwiazdy ta(cz" na lodzie”,
emitowanego przez TVP 2. Skar&"cy wskazywali, &e j$zyk u&ywany
podczas programu jest w najwy&szym stopniu niestosowny. Okoliczno')
ta jest tym bardziej bulwersuj"ca, i& program ten skierowany jest m.in. do
dzieci i m!odzie&y i jego celem jest popularyzowanie jazdy na lodzie
w'ród m!odych ludzi. W zwi"zku z powy&szym, Rzecznik zwróci! si$ 366
do Prezesa TVP o udost$pnienie nagra( z tego programu oraz o zaj$cie
stanowiska w sprawie uwag dotycz"cych stosowno'ci j$zyka u&ywanego
w tym programie.
W odpowiedzi 367 wyja'niono, i& wszystkie niestosowne wypowiedzi,
które pojawi!y si$ w jednym z odcinków programu, nie by!y elementem
scenariusza, lecz wynikiem, spontanicznych wypowiedzi uczestników
programu emitowanego na &ywo. Ponadto Prezes poinformowa!, &e w
powtórce odcinka wszystkie kontrowersyjne fragmenty audycji zosta!y
usuni$te a uczestników programu powiadomiono o kategorycznym braku
akceptacji ze strony TVP 2 dla u&ywania na antenie zwrotów
niecenzuralnych.
6. Odpowiedzialno#$ karna za publiczne pomawianie Narodu
Polskiego o udzia!, organizowanie lub odpowiedzialno#$ za zbrodnie
komunistyczne lub nazistowskie

364 Ustawa z 7 pa%dziernika 1999 r. (Dz.U. Nr 90, poz. 999).

365 Ustawa z 29 grudnia 1992 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 253, poz. 2531 z pó%n. zm.).
366 RPO-600188-I/08 z 16 pa%dziernika 2008 r.
367 Pismo z 5 listopada 2008 r.
 - 156 -

Trybuna! Konstytucyjny rozpozna! z!o&ony przez Rzecznika w 2007

r. wniosek 368 o stwierdzenie niezgodno'ci art. 37 ustawy o ujawnianiu
informacji o dokumentach organów bezpiecze(stwa pa(stwa z lat 1944-
1990 oraz tre'ci tych dokumentów 369 z art. 54 ust. 1 i art. 73 w zwi"zku z
art. 31 ust. 3 Konstytucji RP.
Wyrokiem z dnia 19 wrze'nia 2008 r. wniosek Rzecznika zosta!
cz$'ciowo uwzgl$dniony 370.

7. Wolno#$ s!owa, a etyka lekarska

Rzecznik przy!"czy! si$ 371 do post$powania przed Trybuna!em
Konstytucyjnym ze skargi konstytucyjnej Zofii Sz. dotycz"cej
ograniczenia wolno'ci s!owa. Rzecznik wniós! o stwierdzenie, &e art. 15
pkt 1, art. 41 i art. 42 ust. 1 ustawy z dnia 17.05.1989 r. o izbach
lekarskich, dookre'lone przez art. 52 ust. 2 Kodeksu Etyki Lekarskiej – w
zakresie, w jakim przepisy te wy!"czaj" mo&liwo') krytyki innego
lekarza, opieraj"cej si$ na prawdziwych faktach i czynionej w interesie
publicznym, stanowi" nieproporcjonaln" ingerencj$ w konstytucyjne
prawo wolno'ci s!owa. Przepisy te ustanawiaj" „tam$” dla jakiejkolwiek
wypowiedzi o charakterze publicznym zawieraj"cej krytyk$ praktyki
medycznej innej osoby, chocia&by krytyka ta znajdowa!a oparcie w
rzeczywistym stanie rzeczy i podejmowana by!a w interesie publicznym
(np. dla dobra pacjentów). Kwestionowana regulacja wprowadza wi$c
nieproporcjonalne ograniczenie wolno'ci s!owa.
Trybuna! Konstytucyjny podzieli! 372 stanowisko Rzecznika i orzek!,
&e art. 52 ust. 2 Kodeksu etyki lekarskiej w zwi"zku z art. 15 pkt 1, art. 41
i art. 42 ust. 1 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o izbach lekarskich w
zakresie, w jakim zakazuje zgodnych z prawd" i uzasadnionych ochron"
interesu publicznego wypowiedzi publicznych na temat dzia!alno'ci
zawodowej innego lekarza, jest niezgodny z Konstytucj" RP.

368 Informacja za 2007 r., str. 86.

369 Ustawa z 18 pa%dziernika 2006 r. (Dz.U. Nr 218, poz. 1592).
370 Wyrok TK z 19 wrze'nia 2008 r., sygn. akt K 5/07.
371 Informacja za 2007 r. str. 91.
372 Wyrok z 23 kwietnia 2008 r., sytn. akt SK 16/07.
 - 157 -

B. Wolno#& zgromadze%

1. Zgromadzenia spontaniczne
Wyrokiem ze stycznia 2006 r. Trybuna! Konstytucyjny stwierdzi! 373,
i& art. 65 ustawy Prawo o ruchu drogowym 374, w cz$'ci obejmuj"cej wyraz
„zgromadzenia”, jest niezgodny z art. 57 Konstytucji.
W sprawie organizowania zgromadze( spontanicznych, Rzecznik
jeszcze w 2007 r. zasygnalizowa! 375, i& art. 52 ustawy – Kodeks
wykrocze( 376 przewiduje sankcje karne dla osoby zwo!uj"cej
zgromadzenie bez wymaganego zawiadomienia albo przewodnicz"cej
takiemu zgromadzeniu, a tak&e dla pod&egacza i pomocnika. Oznacza to,
i& nadal mo&na by) potencjalnie ukaranym za naruszenie przepisu Prawa o
ruchu drogowym uznanego przez Trybuna! Konstytucyjny za niezgodny z
Konstytucj". Przepis ten – zdaniem Rzecznika – nale&y wyeliminowa) z
systemu prawnego. Dlatego te& Rzecznik zwróci! si$ 377 do Ministra SWiA
o zaj$cie stanowiska w przedstawionej sprawie.
W odpowiedzi Minister powo!a! si$ 378 na wskazanie Trybuna!u
Konstytucyjnego, i& prawo do zgromadze( nie mo&e podlega)
jakiejkolwiek reglamentacji, gdy& jest prawem kardynalnym zapisanym w
Konstytucji. W zwi"zku z powy&szym wyeliminowanie z systemu
prawnego art. 65 ustawy – Prawo o ruchu drogowym nie wymaga
dalszych dzia!a( legislacyjnych, a przepis art. 52 Kodeksu wykrocze( nie
znajduje zastosowania do uznanego za niezgodny z Konstytucj" art. 65
ustawy – Prawo o ruchu drogowym. Ustawodawca jednoznacznie okre'li!
czyny, których pope!nienie zagro&one jest sankcj" przewidzian" w art. 52
Kodeksu wykrocze(. W zwi"zku z tym wyeliminowanie tego przepisu z
porz"dku prawnego nale&y uzna) za niecelowe.
W wyniku interwencji Rzecznika, w Ministerstwie prowadzono prace
studyjne nad mo&liwo'ciami uregulowania problematyki zgromadze(
publicznych o charakterze spontanicznym. Z przeprowadzonej wst$pnej

373 Wyrok TK z 16 stycznia 2006 r., sygn. K. 21/05.

374 Ustawa z 20 czerwca 1997 r. (Dz.U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908).
375 Informacja za 2007 r. str. 98.
376 Ustawa z 20 maja 1971 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 176, poz. 1238 z pó%n. zm.).
377 RPO-559255-I/07 z 10 marca 2008 r.
378 Pismo z 16 kwietnia 2008 r.
 - 158 -

analizy problemu wynika, &e nie jest mo&liwe odst"pienie od pewnych

wymogów formalnych, polegaj"cych cho)by na konieczno'ci okre'lenia
organizatora zgromadzenia oraz obowi"zku zg!oszenia zamiaru
zorganizowania zgromadzenia w!a'ciwemu organowi gminy. Wskazane
elementy de facto odró&niaj" bowiem zgromadzenie od zbiegowiska.
Sprawa dotycz"ca tzw. zgromadze( spontanicznych jest nadal
przedmiotem zainteresowania Rzecznika.

C. Przeciwdzia"anie dyskryminacji

1. Prace nad ustaw% o równym traktowaniu

Minister Pracy i Polityki Spo!ecznej przedstawi! Rzecznikowi projekt
ustawy o równym traktowaniu, z pro'b" przedstawienie opinii 379. Rzecznik
w odpowiedzi 380 pozytywnie oceni! koncepcj$ przyj$t" w przedstawionym
projekcie ustawy, w tym odst"pienie od przewidywanego uprzednio
powo!ania odr$bnego organu (urz$du) ds. równego traktowania.
W wyst"pieniu tym Rzecznik przedstawi! stanowisko w zakresie
propozycji zmian niektórych przepisów ustawy o Rzeczniku Praw
Obywatelskich, maj"cych na celu dookre'lenie kompetencji Rzecznika po
przej$ciu funkcji krajowych mechanizmów ochrony wolno'ci i praw.
W odpowiedzi 381 za s!uszne uznano zg!oszone przez Rzecznika
postulaty jako zmierzaj"ce do umo&liwienia jeszcze bardziej skutecznych
dzia!a( Rzecznika.
W zwi"zku z przygotowaniem kolejnej wersji projektu ustawy (z
dnia 3 lipca 2008 r.) do Rzecznika zwróci! si$ 382 Pe!nomocnik Rz"du ds.
Równego Traktowania z wnioskiem o ocen$ konstytucyjno'ci
proponowanych przepisów oraz roli Rzecznika, jako organu ochrony praw
cz!owieka.
Rzecznik za szczególnie istotn" uzna! 383 kwesti$ w!a'ciwego u!o&enia
kompetencji i zada( organu do spraw równego traktowania, ze
szczególnym uwzgl$dnieniem roli Rzecznika Praw Obywatelskich.

379 Pismo z 15 lutego 2008 r.

380 RPO-583174-I/08 z 7 marca 2008 r.
381 Pismo Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Spo!ecznej z dnia 16
kwietnia 2008 r.
382 Pismo z dnia 23 lipca 2008 r.
383 Pismo z dnia 7 sierpnia 2008 r.
 - 159 -

Nast$pna wersja projektu ustawy w sprawie wdro'enia niektórych

przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania (projekt z dnia
25 wrze'nia 2008 r.)384 zosta!a oceniona385 przez Rzecznika pozytywnie w
cz$'ci zgodno'ci nowych regulacji z Konstytucj" i ju& obowi"zuj"cymi
przepisami.

2. Stosowanie przez kluby pi!karskie praktyk dyskryminacyjnych

wobec kibiców pi!karskich
Dost$p do dóbr kultury, w tym do ró&nych form kultury fizycznej
reguluj": art. 73 Konstytucji, ustawa o kulturze fizycznej 386 oraz ustawa o
bezpiecze(stwie imprez masowych 387.
Kluby pi!karskie, w trosce o bezpiecze(stwo uczestnicz"cych w nich
osób, wprowadzaj" do swych regulaminów postanowienia, które
ograniczaj" udzia! w imprezie sportowej. Zastrze&enia Rzecznika
wzbudzi! Regulamin uchwalony przez Klub Pi!karski Legia Warszawa,
który umo&liwia uniewa&nienie wykupionego abonamentu lub innego
dokumentu uprawniaj"cego do wej'cia na stadion, bez mo&liwo'ci &"dania
zwrotu jego kosztu, w przypadku uznania osoby na podstawie
wcze'niejszych i udokumentowanych zachowa( za „znanego lub
potencjalnego sprawc$ k!opotów”. Takie postanowienia Regulaminu nie
znajduj" oparcia w obowi"zuj"cym prawie.
Rzecznik otrzymywa! te& skargi kibiców pi!karskich, którym
odmówiono sprzeda&y biletów wy!"cznie ze wzgl$du na ich miejsce
zamieszkania. Trudno'ci z nabyciem biletów na mecze, wy!"cznie przez
Internet wynika!y z ograniczonego dost$pu kibiców do w!a'ciwej strony
internetowej. Rzecznik zwróci! si$ 388 do Prezesa Polskiego Zwi"zku Pi!ki
No&nej o zaj$cie stanowiska w przedstawionych kwestiach, w
szczególno'ci o zwrócenie uwagi klubom zrzeszonym w PZPN na
wskazane problemy oraz podj$cie dzia!a( zmierzaj"cych do usuni$cia
dostrze&onych nieprawid!owo'ci.

384 Pismo Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Spo!ecznej z dnia 15

pa%dziernika 2008 r.
385 Pisma z dnia 21 pa%dziernika 2008 r.
386 Ustawa z 18 stycznia 1996 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 226, poz. 1675 z pó%n. zm.).
387 Ustawa z 22 sierpnia 1997 r. (Dz.U. z 2005 r. Nr 108, poz. 909 z pó%n. zm.).
388 RPO-572145-I/07 z 27 lutego 2008 r.
 - 160 -

Prezes poinformowa! 389 Rzecznika, &e Klub Legia Warszawa

zadeklarowa! rezygnacj$ z kontrowersyjnego zapisu Regulaminu.
Nabywca dokumentu wielorazowego wst$pu b$dzie móg! otrzyma) zwrot
proporcjonalnej cz$'ci op!aty za dokument uniewa&niony w zwi"zku z
wprowadzonym zakazem wst$pu.
PZPN stworzy! ju& przed wieloma laty mo&liwo') realizacji
zorganizowanych wyjazdów grup kibiców na mecze ligowe lub pucharowe
rozgrywane na stadionie przeciwnika. Ograniczenia sprzeda&y biletów
kibicom maj"cym miejsce zamieszkania w innym województwie,
stosowane obecnie przez 4 z 16 klubów ekstraklasy, maj" minimalizowa)
istniej"ce zagro&enia i nie powinny by) odczytywane wy!"cznie przez
pryzmat ograniczenia dost$pu do kultury fizycznej.
Problemy z dystrybucj" biletów przez Internet wynika!y z ogranicze(
frekwencji kibiców loguj"cych si$ w systemie internetowym.

3. Dyskryminacja ze wzgl&du na narodowo#$ - incydenty o pod!o'u

rasistowskim i antysemickim w czasie imprez sportowych
Sport, dzi$ki swej powszechno'ci, powinien promowa) takie
warto'ci jak, tolerancja, solidarno') oraz zasady fair play. Jednak sport
napotyka równie& na powa&ne zagro&enia i wyzwania, do których nale&"
m.in. rasizm, ksenofobia i agresja ze strony tzw. pseudokibiców.
W 2008 r. mia!y miejsce niepokoj"ce zdarzenia, 'wiadcz"ce o tym, i&
propagowanie tre'ci o pod!o&u rasistowskim lub antysemickim na
polskich stadionach nie nale&y do rzadko'ci. Poza wznoszeniem okrzyków
i gestów, wyst"pi!y przypadki wywieszania flag i transparentów
odwo!uj"cych si$ do tre'ci faszystowskich, rasistowskich czy
antysemickich. Problem antysemickich zachowa( na polskich stadionach
by! szeroko komentowany równie& za granic".
Rzecznik z uznaniem przyj"! wszelkie dzia!ania maj"ce na celu
ograniczenie przejawów dyskryminacji na stadionach pi!karskich, m.in.
zmiany Statutu PZPN, stanowi"ce o neutralno'ci PZPN oraz zabraniaj"ce
jakiejkolwiek dyskryminacji pod gro%b" zastosowania sankcji
dyscyplinarnych, czy zmiany w Regulaminie Dyscyplinarnym PZPN

389 Pismo z 31 marca 2008 r.

 - 161 -

okre'laj"ce zakres i wysoko') kar dyscyplinarnych wobec osób

fizycznych i klubów pi!karskich, dopuszczaj"cych si$ aktów
dyskryminuj"cych. Jednak&e celowe by!oby podj$cie dzia!a(
edukacyjnych i wychowawczych, maj"cych na celu pog!$bienie
wra&liwo'ci kibiców na odmienno'ci kulturowe czy rasowe. Rzecznik
zwróci! si$ 390 do Prezesa PZPN o informacj$, jakie dzia!ania na rzecz
rozwi"zania problemu incydentów o pod!o&u antysemickim lub
rasistowskim na stadionach pi!karskich s" podejmowane. Rzecznik
zaoferowa! swoj" pomoc w rozwi"zaniu tego niepokoj"cego problemu.
W odpowiedzi poinformowano391 Rzecznika, &e uchwa!a PZPN z dnia
11 maja 2008 r. dotycz"ca zwalczania korupcji przewiduje powo!anie
Rzecznika Dyscyplinarnego PZPN dzia!aj"cego w sprawach korupcji,
dopingu, ra&"cych przypadków rasizmu i chuliga(stwa. Utworzona
zostanie równie& Komisja Fair Play, upowa&niona do opracowania
programów zwalczaj"cych rasizm i inne formy dyskryminacji. Natomiast
w ramach Wydzia!u ds. Bezpiecze(stwa na Obiektach Pi!karskich PZPN
planowane jest utworzenie Zespo!u ds. weryfikacji hase! eksponowanych
na stadionach.
Ponadto poinformowano, Rzecznika o dzia!aniach planowanych we
wspó!pracy z Antyrasistowskim Stowarzyszeniem "NIGDY WI,CEJ".
Przy pomocy tej organizacji PZPN zamierza przygotowa) i wdro&y)
program walki z wszelkimi przejawami rasizmu i innych form
dyskryminacji na polskich stadionach.
Za spraw" 'rodków masowego przekazu Rzecznik powzi"!
informacj$ na temat incydentu o charakterze rasistowskim, który mia!
miejsce podczas zawodów ligi &u&lowej w Grudzi"dzu. Z podanych
informacji wynika!o, &e czarnoskóry zawodnik Rybnickiego Klubu
Motorowego pad! ofiar" agresji ze strony obserwuj"cych zawody polskich
kibiców, którzy obrzucili go wyzwiskami. Incydent ten, szeroko
opisywany by! tak&e przez pras$ Szwecji, której obywatelem jest
poszkodowany zawodnik.

390 RPO-585333-I/08 z 10 kwietnia 2008 r.

391 Pismo z 16 maja 2008 r.
 - 162 -

Rzecznik zwróci! si$ do Prezesa Polskiego Zwi"zku Motorowego o

poinformowanie, o dzia!aniach Zwi"zku zmierzaj"cych do wyja'nienia
powy&szej sprawy oraz unikni$cia podobnych incydentów w przysz!o'ci.
W odpowiedzi poinformowano Rzecznika, &e w sprawie
rasistowskich i chuliga(skich wybryków wymierzonych w czarnoskórego
zawodnika wszcz$te zosta!o post$powanie dyscyplinarne wobec
Grudzi"dzkiego Towarzystwa +u&lowego za naruszenie przepisów
Regulaminu Sportu +u&lowego. W wyniku przeprowadzonego
post$powania dowodowego orzeczono wobec obwinionego klubu kary
pieni$&ne. W Regulaminie Sportu +u&lowego brak obecnie przepisów
pozwalaj"cych poci"gn") klub, zawodnika, lub s$dziego do
odpowiedzialno'ci dyscyplinarnej za wybryki chuliga(skie na tle
rasistowskim. G!ówna Komisja Sportu +u&lowego rozwa&y potrzeb$
wprowadzenia zmian do regulaminu.

4. Dyskryminacja ze wzgl&du na orientacj& – sytuacja osób

homoseksualnych w Polsce
Rzecznik przekaza! 392 Dyrektorowi Agencji Praw Podstawowych
raport dotycz"cy sytuacji osób homoseksualnych w Polsce w perspektywie
dzia!a( Rzecznika Praw Obywatelskich, z nadziej", &e oka&e si$ on
przydatny w trakcie prac nad przygotowywanym obecnie przez Agencj$
Praw Podstawowych raportem dotycz"cym przejawów dyskryminacji ze
wzgl$du na orientacj$ seksualn" w krajach Unii Europejskiej.
Wyst"pienie w tej sprawie Rzecznik skierowa! 393 równie& do
Pe!nomocnika Rz"du ds. Równego Traktowania, po opublikowaniu w
czerwcu 2008 przez Agencj$ Praw Podstawowych UE raportu pn.
„Homofobia i dyskryminacja z powodu orientacji seksualnej w krajach
cz!onkowskich Unii Europejskiej”.

392 RPO-580873-I/08 z 31 marca 2008 r.

393 RPO-599671-I/08 z 7 listopada 2008 r.
 - 163 -

5. Dyskryminacja ze wzgl&du na wiek – przestrzeganie praw osób

starszych
W dniu 1 pa%dziernika obchodzony jest Mi$dzynarodowy Dzie(
Osób Starszych, ustanowiony przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 1990 r.
Wobec coraz cz$'ciej powtarzaj"cej si$ w publicznej debacie tezy o
dyskryminacji osób starszych, Rzecznik uzna! za wskazane opracowanie
raportu, który odzwierciedla!by rzeczywisty, aktualny stan w tym
zakresie. W wyniku prac Zespo!u ekspertów dzia!aj"cego przy urz$dzie
Rzecznika, zosta!a wydana publikacja pt. „Stan przestrzegania praw osób
starszych w Polsce. Analiza i rekomendacje dzia!a(”. Poruszone w niej
zosta!y nast$puj"ce tematy: zagro&enia praw osób starszych na rynku
pracy, pieni$&ne 'wiadczenia spo!eczne i sytuacja mieszkaniowa osób
starszych, wskazanie wprowadzenia spo!ecznego ubezpieczenia
piel$gnacyjnego, rodzina i 'rodowisko zamieszkania jako obszary ryzyka
wykluczenia spo!ecznego osób starszych, przemoc, dost$p do edukacji,
uczestnictwo w sferze publicznej, zagro&enia praw osób starszych na
rynku dóbr i us!ug konsumpcyjnych, ochrona zdrowia. Rzecznik
przekaza! 394 powy&sze opracowanie Premierowi oraz Ministrowi Pracy i
Polityki Spo!ecznej.

6. Dyskryminacja w uprawnieniach do #wiadcze" pieni&'nych dla

paraolimpijczyków
W 2008 r. Rzecznik kontynuowa! 395 dzia!ania w sprawie wykluczenia
grupy sportowców – paraolimpijczyków, którzy zdobyli medale podczas
igrzysk paraolimpijskich przed 1992 r., z kr$gu beneficjentów
'wiadczenia z bud&etu pa(stwa. Ustawodawca przyj"! bowiem za!o&enie,
&e igrzyska paraolimpijskie organizowane do 1992 r. nie spe!nia!y
kryterium konkurencyjno'ci. Rzecznik wskazywa! na niezgodno')
przedmiotowej regulacji z konstytucyjn" zasad" równego traktowania (art.
32 Konstytucji). W wyniku podj$tych przez Rzecznika dzia!a( wszyscy
niepe!nosprawni sportowcy zostali uprawnieni do 'wiadcze( z bud&etu
pa(stwa z tytu!u udzia!u w igrzyskach paraolimpijskich.

394 RPO-599337-I/08 z 30 wrze'nia 2008 r.

395 Informacja za 2007 r., str. 103-104.
 - 164 -

D. Szkolnictwo wy'sze

1. Zasady przyznawania stypendium socjalnego dla studentów

Do Rzecznika zwracali si$ studenci ze skargami na krzywdz"c"
wyk!adni$ przepisu art. 179 ust. 6 ustawy – Prawo o szkolnictwie
wy&szym 396, od której zale&y otrzymanie stypendium socjalnego przez
studenta samodzielnego finansowo. Miesi$czny dochód studenta ustalany
jest stosownie do zasad ustawy o 'wiadczeniach rodzinnych 397,
okre'laj"cych dochód netto, który nie mo&e by) mniejszy od minimalnego
wynagrodzenia za prac$ (tzw. dochodu brutto). Zdaniem Rzecznika taka
wyk!adnia przywo!anych wy&ej przepisów budzi zasadnicze w"tpliwo'ci.
Minimalne wynagrodzenie za prac$ jest poj$ciem ustawowym i okre'la
zawsze kwot$ dochodu brutto. Nie do przyj$cia jest pos!ugiwanie si$
poj$ciem minimalnego wynagrodzenia za prac$ w innym znaczeniu ni&
powszechnie przyj$te w przepisach prawa. W zwi"zku z powy&szym
Rzecznik zwróci! si$ 398 do Ministra Nauki i Szkolnictwa Wy&szego z
pro'b" o zaj$cie stanowiska w przedstawionej sprawie.
W odpowiedzi poinformowano 399 Rzecznika, &e ustalanie sytuacji
materialnej studenta do celów stypendialnych odbywa si$ co do zasady z
uwzgl$dnieniem dochodów osób pozostaj"cych we wspólnym
gospodarstwie domowym, wymienionych w art. 179 ust. 4. Wyj"tkiem od
tej zasady jest ustalanie dochodu studenta, który spe!nia warunki
samodzielno'ci finansowej (tj. suma dochodów studenta i jego ma!&onka
stanowi kwot$ co najmniej minimalnego wynagrodzenia).
W ocenie Ministra przy interpretacji poj$cia „dochód”, u&ytego w
art. 179 ustawy – Prawo o szkolnictwie wy&szym, nale&y mie) na uwadze
ca!y zespó! norm reguluj"cych kwesti$ pomocy materialnej dla studentów.
Poj$cie „dochód” powinno by) identycznie interpretowane w ka&dym
ust$pie tego artyku!u. Ewentualna zmiana interpretacji omawianych
przepisów – co w 'wietle przedstawionych wyja'nie( nie wydaje si$
zasadne – mo&e wi"za) si$ ze skutkami dla bud&etu pa(stwa tj.

396 Ustawa z 27 lipca 2005 r., (Dz.U. Nr 164, poz. 1365 z pó%n. zm.).
397 Ustawa z 28 listopada 2003 r., (Dz.U. Nr 228, poz. 2255 z pó%n. zm.).
398 RPO-546903-I/06 z 02 stycznia 2008 r.
399 Pismo z 24 stycznia 2008 r.
 - 165 -

konieczno'ci" zwi$kszenia kwoty przeznaczonej na pomoc materialn" dla

studentów.

2. Rekrutacja na studia wy'sze osób z tzw. „star% matur%”

W 2008 r. Rzecznik przedstawi! 400 Ministrowi Nauki i Szkolnictwa
Wy&szego najcz$stsze problemy sygnalizowane w skargach dotycz"cych
sposobu i trybu rekrutacji na studia wy&sze. Niektóre uczelnie
wprowadzi!y system tzw. parytetów, gdzie limit miejsc zosta! podzielony
proporcjonalnie pomi$dzy kandydatów z tzw. star" i now" matur". Wiele
uczelni wy&szych stosuje system tzw. przeliczników, pozwalaj"cych na
porównanie wyników egzaminów dojrza!o'ci oraz egzaminów
maturalnych. System ten budzi jednak wiele kontrowersji. Podstawowym
kryterium rekrutacji kandydatów na studia powinna by) ocena uzyskana
bezpo'rednio na egzaminie maturalnym lub ocena uzyskana w wyniku
egzaminów wst$pnych.
Koniecznym wydaje si$ takie ukszta!towanie systemu rekrutacji na
uczelnie wy&sze, aby szanuj"c konstytucyjn" zasad$ autonomii szkó!
wy&szych, zapewni) jednocze'nie równy dost$p do nauki wszystkim
grupom maturzystów.
W odpowiedzi na wyst"pienie Rzecznika Minister zwróci! si$ 401 do
rektorów szkó! wy&szych z pro'b" o wykorzystanie uwag Rzecznika i
przyj$cie w podejmowanych przez Senaty Uczelni uchwa!ach
rekrutacyjnych rozwi"za(, które – przy pe!nym poszanowaniu autonomii
uczelni – zapewni" równy dost$p do nauki wszystkim maturzystom.
Problem poruszony przez Rzecznika stanie si$ tak&e jednym z w"tków
dyskusji nad proponowanymi zmianami ustawy – Prawo o szkolnictwie
wy&szym 402. Wyst"pienie Rzecznika zosta!o przekazane
Przewodnicz"cemu Konferencji Rektorów Akademickich Szkó! Polskich,
do wykorzystania w pracach Konferencji i dyskusji nad rozwi"zaniami
prawnymi problemów rekrutacji na studia.

400 RPO-556183-I/07 z 12 lutego 2008 r.

401 Pismo z 27 lutego 2008 r.
402 Patrz przypis 396
 - 166 -

3. Op!aty pobierane przez niektóre uczelnie za egzaminy poprawkowe

Wielu studentów przysy!a!o skargi do Rzecznika w sprawie op!at za
egzaminy poprawkowe pobierane przez niektóre uczelnie. Nieprecyzyjne
przepisy ustawy – Prawo o szkolnictwie wy&szym prowadz" do tego, i&
rektorzy wielu szkó! niepublicznych nakazuj" podleg!ym sobie organom
pobieranie op!at od studentów. W wielu przypadkach obowi"zek ci"&"cy
na studentach w tym zakresie nie wynika ani z regulaminów studiów, ani
z umów cywilnoprawnych zawieranych przez uczelnie ze studentem. Jest
to jedynie arbitralna decyzja rektora. Rzecznik zwróci! si$ 403 do Ministra
Nauki i Szkolnictwa Wy&szego o przedstawienie jednoznacznego
stanowiska w zasygnalizowanej sprawie, w szczególno'ci odno'nie do
mo&liwo'ci precyzyjnego ustawowego uregulowania tego problemu.
W odpowiedzi poinformowano 404, &e poruszony w wyst"pieniu
Rzecznika problem b$dzie przedmiotem rozwa&a( w toku prac nad zmian"
ustawy – Prawo o szkolnictwie wy&szym i w tym kontek'cie istnieje
potrzeba precyzyjnego ustawowego uregulowania kwestii odp!atno'ci za
us!ugi edukacyjne, poprzez okre'lenie zamkni$tego katalogu op!at
pobieranych zarówno przez uczelnie publiczne, jak i niepubliczne.

E. Prawo dost!pu do dóbr kultury

1. Projekt nowej ustawy o bezpiecze"stwie imprez masowych, w

cz&#ci dotycz%cych meczów pi!ki no'nej
W zwi"zku z tocz"cymi si$ w Sejmie pracami nad projektem nowej
ustawy o bezpiecze(stwie imprez masowych 405, Rzecznik wyrazi!
w"tpliwo'ci co do zgodno'ci niektórych jej przepisów z konstytucyjnym
prawem dost$pu do dóbr kultury, w tym dóbr kultury fizycznej. Na
uznanie zas!uguj" ogólne za!o&enia projektu, m.in. wyodr$bnienie
szczegó!owych regulacji dotycz"cych organizacji meczów pi!ki no&nej,
doprecyzowanie i poszerzenie uprawnie( oraz obowi"zków organizatora,
zaostrzenie odpowiedzialno'ci karnej za wykroczenia i przest$pstwa
pope!nione w zwi"zku z omawianym rodzajem imprezy sportowej.

403 RPO-575722-I/07 z 13 lutego 2008 r.

404 Pismo z 27 lutego 2008 r.
405 Druk sejmowy nr 1074.
 - 167 -

Zastrze&enia budzi jednak sposób uregulowania tzw. zakazów

klubowych nak!adanych przez organizatora meczu pi!ki no&nej na kibica,
który dopu'ci! si$ naruszenia regulaminu klubowego albo swoim
zachowaniem stworzy! zagro&enie dla bezpiecze(stwa innych osób
bior"cych udzia! w imprezie. Nale&a!oby rozwa&y) mo&liwo') przyznania
kibicom 'rodka odwo!awczego w celu kontroli decyzji organizatora o
na!o&eniu zakazu klubowego, b"d% pozostawienie uprawnienia do
nak!adania 'rodków zakazuj"cych wst$pu na imprezy sportowe wy!"cznie
w gestii s"du. Z uwagi na konstytucyjne prawo dost$pu do dóbr kultury
Rzecznik zwróci! si$ 406 do Przewodnicz"cego Sejmowej Komisji
Administracji i Spraw Wewn$trznych o rozwa&enie mo&liwo'ci
wprowadzenia stosownych poprawek do projektu ustawy.
W toku prac legislacyjnych w Sejmie wi$kszo') zastrze&e(
Rzecznika zosta!o uwzgl$dnionych. Je'li chodzi o instytucj$ „zakazu
klubowego”, Komisja zaproponowa!a, aby kibicowi przys!ugiwa!o
odwo!anie od decyzji klubu o zastosowaniu omawianego 'rodka do
podmiotu prowadz"cego rozgrywki. O ile na uznanie zas!uguje fakt, i&
ewentualny spór mi$dzy kibicem a organizatorem b$dzie móg! by)
zbadany przez podmiot trzeci, niemniej jednak z punktu widzenia
standardów wynikaj"cych z prawa do s"du (art. 45 Konstytucji), brak
mo&liwo'ci przed!o&enia sprawy do ostatecznego rozstrzygni$cia przez
bezstronny i niezawis!y s"d nadal budzi powa&ne zastrze&enia co do
konstytucyjno'ci proponowanej regulacji.

F. Prawo do prywatno#ci i ochrona danych osobowych

1. Dane ujawnione w raporcie o Wojskowych S!u'bach

Informacyjnych
Kieruj"c si$ trosk" o jak najlepsz" ochron$ konstytucyjnych praw
podmiotowych obywateli, a g!ównie maj"c na uwadze art. 51 ust. 4
Konstytucji, w 'wietle którego ka&dy ma prawo do &"dania sprostowania
oraz usuni$cia informacji nieprawdziwych, niepe!nych lub zebranych w
sposób sprzeczny z ustaw", Rzecznik ju& 2007 r. przedstawi! 407 Ministrowi

406 RPO-602795-I/08 z 1 grudnia 2008 r.

407 Informacja za 2007 r., str. 118-119.
 - 168 -

Obrony Narodowej problem dotycz"cy skarg osób, których dane osobowe

zosta!y zamieszczone w Raporcie o dzia!aniach &o!nierzy i pracowników
WSI.
W 2008 r. we wnioskach kierowanych do Rzecznika skar&"cy
podnosili, i& jako pracownicy wywiadu b"d% kontrwywiadu wojskowego
nigdy nie podejmowali opisanych w Raporcie dzia!a(. Wp!ywa!y tak&e
skargi osób twierdz"cych, &e nigdy nie wspó!pracowa!y – w jakiejkolwiek
formie – z wojskowymi s!u&bami wywiadowczymi lub
kontrwywiadowczymi. Na tle tych skarg ujawni! si$ problem braku
odpowiedniego 'rodka prawnego, który pozwala!by na kwestionowanie
informacji zawartych w Raporcie tym osobom, których dane s" w nim
zamieszczone.
Rzecznik zwróci! si$ 408 do Ministra Obrony Narodowej o
przedstawienie stanowiska w tej sprawie.
W odpowiedzi poinformowano 409 Rzecznika, &e w resorcie obrony
narodowej podj$to prace legislacyjne nad projektem ustawy o zmianie
ustawy – Przepisy wprowadzaj"ce ustaw$ o S!u&bie Kontrwywiadu
Wojskowego oraz S!u&bie Wywiadu Wojskowego oraz ustaw$ o s!u&bie
funkcjonariuszy S!u&by Kontrwywiadu Wojskowego oraz S!u&by
Wywiadu Wojskowego.

2. Problem nieuznawania przez polskie urz&dy stanu cywilnego

odpisów skróconych aktów stanu cywilnego wydanych w pa"stwach
b&d%cych stronami Konwencji nr 16 dotycz%cej wydawania
wieloj&zycznych odpisów skróconych aktów stanu cywilnego, sporz%dzonej
w Wiedniu dnia 8 wrze#nia 1976 r. i ratyfikowanej dnia 21 sierpnia 2003
r. przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej
Do Rzecznika nap!ywa!y skargi dotycz"ce problemów zwi"zanych z
nieuznawaniem przez polskie urz$dy stanu cywilnego odpisów
skróconych aktów stanu cywilnego wydanych w pa(stwach b$d"cych

408 RPO-552919-I/07 z 18 marca 2008 r.

409 Pismo z 11 kwietnia 2008 r.
 - 169 -

stronami Konwencji nr 16 410. Problem ten wynika z obowi"zuj"cych

wzorów polskich odpisów aktów stanu cywilnego, okre'lonych w
rozporz"dzeniu Ministra SWiA 411. Polski wzór skróconego aktu
ma!&e(stwa zawiera rubryk$ „dane rodziców”, której to informacji
brakuje w odpisie wydawanym za granic". Odmowa uznania skróconego
odpisu aktu ma!&e(stwa, sporz"dzonego zgodnie z wzorem okre'lonym w
Konwencji jest niezgodna z postanowieniami tej Konwencji. Istniej"ce
uregulowania podwa&aj" zaufanie obywateli do pa(stwa oraz nara&aj" ich
na dodatkowe koszty zwi"zane z konieczno'ci" uzyskiwania w obcym
pa(stwie pe!nego odpisu aktu ma!&e(stwa. Rzecznik zwróci! si$ w tej
sprawie 412 do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji o rozwa&enie
podj$cia stosownych dzia!a( legislacyjnych.
W odpowiedzi 413 poinformowano, i& na skutek przekazanych przez
Rzecznika sygna!ów, w czerwcu 2008 r. wystosowano pismo okólne do
organów nadzoru wojewódzkiego wskazuj"ce na b!$dy w stosowaniu
Konwencji nr 16, a szczególnie na podniesiony przez Rzecznika w ww.
wyst"pieniu problem, co pozwoli mi$dzy innymi na wyeliminowanie
problemu, który zosta! zasygnalizowany przez Rzecznika.

G. Lustracja

1. Sankcje za tzw. k!amstwo lustracyjne osób wykonuj%cych zawody

prawnicze
Rzecznik wniós! 414 do Trybuna!u Konstytucyjnego wniosek o
stwierdzenie, &e art. 21 f ust. 2 ustawy o ujawnianiu informacji o
dokumentach organów bezpiecze(stwa pa(stwa z lat 1944-1990 oraz

410 Konwencja nr 16 dotycz"ca wydawania wieloj$zycznych odpisów skróconych aktów

stanu cywilnego, sporz"dzona w Wiedniu dnia 8 wrze'nia 1976r., ratyfikowana dnia 21
sierpnia 2003r. przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 2004 r. Nr 166, poz.
1735).
411 Rozporz"dzenie Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji z dnia 28 pa%dziernika
1998r. w sprawie szczegó!owych zasad sporz"dzania aktów stanu cywilnego, sposobu
prowadzenia ksi"g stanu cywilnego, ich kontroli, przechowywania i zabezpieczania oraz
wzorów aktów stanu cywilnego, ich odpisów, za'wiadcze( i protoko!ów (Dz.U. Nr 136,
poz. 884 ze zm.).
412 RPO-587751-I/08/AK z dnia 6 czerwca 2008 r. oraz z dnia 14 listopada 2008 r.
413 Pismo z dnia 18 grudnia 2008 r.
414 RPO-559982-I/07 z 20 czerwca 2008 r.
 - 170 -

tre'ci tych dokumentów 415 – w brzmieniu nadanym przez ustaw$ z dnia 7

wrze'nia 2007 r. 416 – w zakresie, w jakim dotyczy osób pe!ni"cych funkcje
publiczne wymienione w art. 4 pkt 13-16, 47 i 48 tej ustawy jest
niezgodny z art. 2 oraz art. 65 ust. l w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP,
a tak&e art. 66 ustawy wymienionej w pkt 1 w cz$'ci obejmuj"cej zwrot:
„z wyj"tkiem art. 30” – w zakresie, w jakim dotyczy osób pe!ni"cych
funkcje publiczne wymienione w art. 4 pkt 13-15 i 47 tej ustawy
(wykonywanie zawodu adwokata) jest niezgodny z art. 2 i z art. 65 ust. l
w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP.
Zgodnie z zaskar&onym przez Rzecznika art. 21f ust. 2 ustawy
lustracyjnej, za z!o&enie przez s$dziego, prokuratora, radc$ Prokuratorii
Generalnej Skarbu Pa(stwa, adwokata, radc$ prawnego, notariusza lub
komornika, niezgodnego z prawd" o'wiadczenia lustracyjnego,
stwierdzone prawomocnym orzeczeniem s"du, s"d dyscyplinarny orzeka
kar$ z!o&enia z urz$du lub inn" przewidzian" w odpowiednich ustawach
kar$ dyscyplinarn" skutkuj"c" pozbawieniem pe!nionej funkcji publicznej.
Mimo i& obecnie orzeczenie o skutkach wyroku s"du dyscyplinarnego
nale&y wy!"cznie do zawodowych s"dów dyscyplinarnych, to jednak&e ich
rola jest wy!"cznie notyfikacyjna. Jednowymiarowa sankcja jest bowiem
przewidziana przez ustaw$, s"d nie ma w tym wypadku &adnej „swobody
decyzyjnej”. Nale&y uzna), i& automatyzm sankcji za z!o&enie
nieprawdziwego o'wiadczenia, bez mo&liwo'ci niuansowania
odpowiedzialno'ci w ramach dzia!alno'ci orzeczniczej
wyspecjalizowanych s"dów dyscyplinarnych, znaj"cych specyfik$ danej
profesji, narusza zarówno zasad$ rzetelnej legislacji, jak i zasad$
proporcjonalno'ci.
Rzecznik zakwestionowa! tak&e zgodno') z Konstytucj" art. 66
ustawy lustracyjnej w zakresie, w jakim utrzymuje w mocy art. 30 ustawy
z dnia 11 kwietnia 1997 r. o ujawnieniu pracy lub s!u&by w organach
bezpiecze(stwa pa(stwa lub wspó!pracy z nimi w latach 1944-1990 osób
pe!ni"cych funkcje publiczne, w odniesieniu do osób pe!ni"cych funkcje
publiczne wymienione w art. 4 pkt 13-15 i 47 ustawy lustracyjnej.

415 Ustawa z 18 pa%dziernika 2006 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 63, poz. 425 z pó%n. zm.).
416 Dz.U. Nr 165, poz. 1171.
 - 171 -

Obecne uregulowanie skutków prawnych z!o&enia niezgodnego z

prawd" o'wiadczenia lustracyjnego narusza wolno') wykonywania
zawodu przewidzian" przez art. 65 ust. 1 Konstytucji – poprzez
niezachowanie proporcjonalno'ci mo&liwych ogranicze(, okre'lonej przez
art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Rzecznik oczekuje na wyznaczenie terminu rozprawy przez Trybuna!
Konstytucyjny.

2. B!&dy formalne w o#wiadczeniach lustracyjnych

Na mocy ustawy o Instytucie Pami$ci Narodowe 417, ustawodawca
uczyni! Biuro Lustracyjne IPN podmiotem odpowiedzialnym za
prowadzenie rejestru o'wiadcze( lustracyjnych, analiz$ tych o'wiadcze(
oraz zbieranie informacji niezb$dnych do ich oceny. Ustawa nie precyzuje
jednak trybu post$powania z o'wiadczeniami, które cho) z!o&one w
przewidzianym prawem terminie zawieraj" braki lub b!$dy formalne. Z
informacji przekazanych Rzecznikowi przez Prezesa IPN wynika, i& w
praktyce, b$d"cej niewi"&"c" interpretacj" przepisów, Biuro Lustracyjne
zwraca!o wadliwe o'wiadczenia organom, o których mowa w art. 8 ustawy
lustracyjnej, uznaj"c, i& to w!a'nie organ przyjmuj"cy o'wiadczenie
lustracyjne i maj"cy bezpo'redni kontakt z osob" zobowi"zan" winien
przeprowadzi) wst$pn" kontrol$ formaln" o'wiadczenia lustracyjnego.
Maj"c na uwadze postulat jasno'ci i okre'lono'ci przepisów prawa,
Rzecznik zwróci! si$ 418 do Prezesa Rady Ministrów, jako organu
wyposa&onego w inicjatyw$ ustawodawcz", o rozwa&enie mo&liwo'ci
doprecyzowania przepisów ustawy lustracyjnej oraz ustawy o IPN tak,
aby sposób post$powania z o'wiadczeniami lustracyjnymi zawieraj"cymi
b!$dy formalne nie budzi! w"tpliwo'ci. Stanowisko Rzecznika w tej
kwestii popar!a Helsi(ska Fundacja Praw Cz!owieka.
W odpowiedzi poinformowano 419 Rzecznika, &e Rada Ministrów nie
planuje podj$cia takiej inicjatywy ustawodawczej.
Prace takie s" jednak prowadzone przez Klub Parlamentarny
Platformy Obywatelskiej.

417 Ustawa z 18 grudnia 1998 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 63, poz. 424 z pó%n. zm.).
418 RPO-587847-I/08 z 8 wrze'nia 2008 r.
419 Pismo z 13 pa%dziernika 2008 r.
 - 172 -

H. Organizacje spo"eczne i stowarzyszenia

1. Projektowane zmiany w ustawie o dzia!alno#ci po'ytku

publicznego i wolontariacie
Rzecznik otrzymywa! wiele skarg przedstawicieli organizacji
pozarz"dowych, które dotyczy!y projektowanej przez Ministerstwo Pracy
i Polityki Spo!ecznej nowelizacji ustawy o dzia!alno'ci po&ytku
publicznego i o wolontariacie420. W projekcie 421, wy!"czono mo&liwo')
zawierania umów wolontariackich przez cz!onków stowarzyszenia ze
stowarzyszeniem, na rzecz którego wykonuj" oni prac$ spo!eczn".
Oznacza to ograniczenie lub ca!kowite pozbawienie tej grupy
spo!eczników uprawnie( przys!uguj"cych wolontariuszom 422. Warto przy
tym zauwa&y), &e ustawodawca co do zasady dopu'ci! mo&liwo')
wykonywania 'wiadcze( w formie wolontariatu na rzecz stowarzysze(.
W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 423 do Ministra Pracy i
Polityki Spo!ecznej o przedstawienie stanowiska w sprawie, w
szczególno'ci informacji o stanie prac nad projektem nowelizacji ustawy
o wolontariacie oraz rozwa&enie uwzgl$dnienia przy podejmowaniu
dalszych dzia!a( w tym zakresie uwag przedstawionych przez Rzecznika.
W odpowiedzi poinformowano 424 Rzecznika, i& w zwi"zku z
procesem konsultacji spo!ecznych dotycz"cych projektu ustawy o
dzia!alno'ci po&ytku publicznego i o wolontariacie zorganizowano szereg
konferencji regionalnych. W wyniku zg!oszonych uwag, w projekcie
ustawy wprowadzono poprawki postulowane przez Rzecznika, m.in.
wykre'lono zakaz zawierania porozumie( wolontariackich przez cz!onków
stowarzyszenia.

420 Ustawa z 24 kwietnia 2003 r. (Dz.U. Nr 96, poz. 873 z pó%n. zm.).
421 Ustawa z 7 kwietnia 1989 r. (Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 855 z pó%n. zm.).
422 Zgodnie z ustaw" o wolontariacie, wolontariusz ma prawo do zawarcia porozumienia z
podmiotem, na rzecz którego wykonuje 'wiadczenia, a je&eli 'wiadczenie wolontariusza
wykonywane jest przez okres d!u&szy ni& 30 dni, porozumienie powinno by) sporz"dzone
na pi'mie. Korzystaj"cy ze 'wiadcze( wolontariusza na jego pro'b$ musi wyda) pisemne
za'wiadczenie o wykonywanej pracy i jej zakresie oraz opini$ na temat jej wykonania.
Korzystaj"cy ma ponadto obowi"zek zapewni) wolontariuszowi bezpieczne i higieniczne
warunki wykonywania przez niego 'wiadcze( oraz odpowiednie 'rodki ochrony
indywidualnej. Wolontariusz ma prawo do zwrotu kosztów podró&y i delegacji
s!u&bowych na takich samych zasadach jak pracownicy etatowi. Wolontariuszowi, który
wykonuje 'wiadczenie przez okres d!u&szy ni& 30 dni, korzystaj"cy zobowi"zany jest
zapewni) ubezpieczenie od nast$pstw nieszcz$'liwych wypadków. W szczególnych
przypadkach wolontariuszowi mog" tak&e przys!ugiwa) 'wiadczenia zdrowotne na
zasadach przewidzianych w przepisach o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym.
423 RPO-588310-I/08 z 9 lipca 2008 r.
424 Pismo z 12 sierpnia 2008 r.
 - 173 -

I. Prawa wyborcze

1. Konieczno#$ zmian prawa wyborczego

W corocznych wyst"pieniach dotycz"cych stanu przestrzegania praw
i wolno'ci obywatelskich oraz w wyst"pieniach generalnych Rzecznik
wielokrotnie podkre'la!, i& obecne rozwi"zania prawne mog" ogranicza)
czynne prawo wyborcze Polaków zamieszka!ych za granic", osób
niepe!nosprawnych, a tak&e innych obywateli, którzy z ró&nych przyczyn
nie mog" w dniu wyborów stawi) si$ w lokalu wyborczym. Polska
pozostaje obecnie jednym z ostatnich krajów Europy, w którym prawo
nadal wymaga, aby bez wzgl$du na wszelkie trudno'ci obywatele
osobi'cie udawali si$ do lokalu wyborczego.
W ostatnich latach Rzecznik wielokrotne wyst$powa! 425 o przyj$cie
regulacji prawnych maj"cych na celu wprowadzenie alternatywnych
sposobów g!osowania, w tym przede wszystkim g!osowania
korespondencyjnego. Wyra&a! te& poparcie dla koncepcji jednolitego
kodeksu wyborczego, który w kompleksowy sposób regulowa!by kwestie
zwi"zane z przeprowadzaniem wyborów i referendów w Polsce.
W wyst"pieniu do Prezesa Rady Ministrów Rzecznik postulowa! 426
przygotowanie pakietu najwa&niejszych reform zmierzaj"cych do
unowocze'nienia procedur wyborczych, w terminie umo&liwiaj"cym ich
wprowadzenie do polskiego porz"dku prawnego jeszcze przed wyborami
do Parlamentu Europejskiego w 2009 r. Do najwa&niejszych zmian nale&y
zaliczy) odst"pienie od wymogu osobistego stawiennictwa w lokalach
komisji wyborczych oraz ujednolicenie przepisów prawa wyborczego w
zakresie u!atwie( dla osób chorych i niepe!nosprawnych.
W odpowiedzi poinformowano 427 Rzecznika, &e mo&liwo')
uwzgl$dnienia uwag przedstawionych w wyst"pieniu Rzecznika zostanie
zbadana w trakcie prac nad niezb$dn" zmian" przepisów dotycz"cych
wyborów do Parlamentu Europejskiego. W Sejmie podj$to prace
legislacyjne w tym zakresie.
Sprawa pozostaje nadal w obszarze zainteresowa( Rzecznika.

425 Informacja za 2007 r. str. 100

426 RPO-572441-I/07 z 14 listopada 2008 r.
427 Pismo z 25 listopada 2008 r.
 - 174 -

7. Rozbie'no#ci w stosowaniu prawa

1. Wynagrodzenia dla twórców za reemisj& utworu audiowizualnego

w telewizji kablowej
Rzecznik wniós! 428 do S"du Najwy&szego wniosek o podj$cie
uchwa!y maj"cej na celu rozstrzygni$cie istniej"cych w orzecznictwie
s"dowym rozbie&no'ci co do wyk!adni art. 70 ust. 2 pkt 3 ustawy o prawie
autorskim i prawach pokrewnych 429 – w brzmieniu obowi"zuj"cym do dnia
6 czerwca 2007 r., a zawieraj"cej odpowied% na pytanie: czy wskazane w
art. 70 ust. 2 pkt 3 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych
okre'lenie „nadawanie utworu w telewizji lub poprzez inne 'rodki
publicznego udost$pniania utworu” obejmuje równie& reemisj$ utworu
przez operatorów sieci kablowych?
Rzecznik przychyla si$ do pogl"du wed!ug którego, wymienionym w
art. 70 ust. 2 autorom dzie! wykorzystanych lub stworzonych do dzie!a
audiowizualnego nie nale&y si$ wynagrodzenie za reemisj$ utworu
audiowizualnego, przepis ten jest bowiem przepisem szczególnym,
wymieniaj"cym wyczerpuj"co pola eksploatacji utworu audiowizualnego,
za które twórcom w nim wskazanym nale&" si$ tantiemy. Skoro zatem nie
wymienia reemisji, która jest osobnym, zdefiniowanym polem
eksploatacji utworu, nie mo&na przyj"), &e poj$cie to mie'ci si$ w
okre'leniu „nadawania utworu w telewizji lub przez inne 'rodki
publicznego udost$pnienia utworu”.
S"d Najwy&szy rozpatrzy! wniosek Rzecznika i podj"! 430 uchwa!$, w
my'l której poj$cie „nadawanie utworu w telewizji lub poprzez inne
'rodki publicznego udost$pniania utworu” u&yte w art. 70 ust. 2 pkt 3
ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych
nie obejmowa!o reemisji utworu przez operatorów sieci kablowych.

428 RPO-576477-IV/07 z 25 kwietnia 2008 r.

429 Ustawa z 4 lutego 1994 r. (Dz.U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631).
430 Uchwa!a z 25 listopada 2008 r., Sygn. akt III CZP 57/08
 - 175 -

2. Sposób okre#lania terminu do wyst%pienia z wnioskiem o

przywrócenie terminu do dokonania czynno#ci procesowej
Rzecznik wniós! 431 do S"du Najwy&szego wniosek o podj$cie
uchwa!y wyja'niaj"cej ujawniaj"ce si$ w orzecznictwie SN rozbie&no'ci
w wyk!adni art. 169 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks
post$powania cywilnego, zawieraj"cej odpowied% na pytania: czy
przewidziany w art. 169 § 1 k.p.c. termin do wyst"pienia z wnioskiem o
przywrócenie terminu do dokonania czynno'ci procesowej podlega
przywróceniu oraz czy przyczyna uchybienia terminowi do wniesienia
skargi kasacyjnej przez pe!nomocnika ustanowionego przez s"d ustaje w
dniu, w którym dowiedzia! si$ on o wyznaczeniu go pe!nomocnikiem?
W ocenie Rzecznika prawne usankcjonowanie przywracania terminu
do dokonania czynno'ci procesowej ma charakter s!u&ebny wobec
wyra&onego w art. 45 ust. 1 Konstytucji RP prawa do s"du. Zanegowanie
prawnej mo&liwo'ci przywrócenia terminu do wyst"pienia z wnioskiem o
przywrócenie terminu do dokonania danej czynno'ci procesowej jest
dopuszczalne jedynie wówczas, gdy wszystkie mo&liwe stany faktyczne
zas!uguj"ce w 'wietle konstytucyjnych warto'ci na ochron$ zostan" obj$te
realn" mo&liwo'ci" pozytywnego zastosowania instytucji przywrócenia
terminu. Nadto, zdaniem Rzecznika, sama natura instytucji przywrócenia
terminu przes"dza o konieczno'ci rzetelnej weryfikacji ca!okszta!tu
zaistnia!ych faktów w oparciu o wyznaczone niejako modelowo mierniki
nale&ytej staranno'ci dzia!aj"cej w procesie cywilnym strony. St"d te&
wymogów takiej weryfikacji zdaje si$ nie spe!nia) pogl"d uto&samiaj"cy
generalnie ustanie przyczyny uchybienia terminowi do wniesienia skargi
kasacyjnej przez pe!nomocnika, ustanowionego przez S"d po up!ywie
terminu do wniesienia 'rodka zaskar&enia, z momentem powzi$cia przez
pe!nomocnika wiadomo'ci o swoim ustanowieniu w sprawie. W tym
kontek'cie bardziej uprawnione staje si$ wi$c zapatrywanie, które !"czy
moment ustania przyczyny uchybienia terminu z faktyczn" mo&liwo'ci"
wniesienia skargi kasacyjnej przez pe!nomocnika ustanowionego z
urz$du.

431 RPO-577529-IV/07 z 30 wrze'nia 2008 r.

 - 176 -

Termin rozpatrzenia wniosku zosta! wyznaczony na dzie( 17 lutego

2009 r.

3. Wyk!adnia przepisów dotycz%cych pomocy finansowej dla

funkcjonariuszy S!u'by Wi&ziennej na uzyskanie lokalu mieszkalnego
Rzecznik wniós! 432 do Naczelnego S"du Administracyjnego wniosek
o rozstrzygni$cie nast$puj"cego zagadnienia prawnego: czy dopuszczalne
jest przyznanie funkcjonariuszowi S!u&by Wi$ziennej pomocy finansowej
na budownictwo mieszkaniowe, o której mowa w art. 90 ust. 1 ustawy o
S!u&bie Wi$ziennej 433 w sytuacji, gdy nabycie przez funkcjonariusza domu
mieszkalnego mia!o miejsce przed z!o&eniem przez niego wniosku o
przyznanie takiej pomocy, a do dnia zakupu wspomnianego domu
funkcjonariusz ten nie mia! zaspokojonych potrzeb mieszkaniowych w
sposób okre'lony w art. 91 ust. 1 ustawy o S!u&bie Wi$ziennej ?
W orzecznictwie s"dów administracyjnych ujawni!y si$ rozbie&no'ci
dotycz"ce tego, czy dopuszczalne jest udzielenie pomocy finansowej na
uzyskanie lokalu mieszkalnego, o której mowa w art. 90 ust. 1 ustawy o
S!u&bie Wi$ziennej funkcjonariuszowi S!u&by Wi$ziennej, który w celu
zaspokojenia swoich potrzeb mieszkaniowych kupi! lokal na wolnym
rynku, a nast$pnie z!o&y! wniosek o przyznanie tego 'wiadczenia.
W ocenie Rzecznika na poparcie zas!uguje pogl"d wyra&ony w
wyroku434 Naczelnego S"du Administracyjnego z marca 2008 r., w którym
stwierdzono, &e nabycie przez funkcjonariusza udzia!u w domu
mieszkalnym przed wyst"pieniem z wnioskiem o przyznanie pomocy
finansowej w sytuacji, gdy do dnia zakupu udzia!u w nieruchomo'ci
funkcjonariusz nie mia! zaspokojonych potrzeb mieszkaniowych w sposób
okre'lony w art. 91 ust. 1 ustawy o S!u&bie Wi$ziennej, nie wy!"cza tego
funkcjonariusza z kr$gu osób uprawnionych do otrzymania pomocy.

432 RPO-600494-V/08 z 28 pa%dziernika 2008 r.

433 Ustawa z 26 kwietnia 1996 r. (Dz.U. z 2002 r. Nr 207, poz. 1761 z pó%n. zm.).
434 Wyrok z 7 marca 2008 r. (sygn. akt I OSK 347/07).
 - 177 -

4. Odpowiedzialno#$ odszkodowawcza Skarbu Pa"stwa za

zaniechanie legislacyjne powsta!e przed dniem 1 wrze#nia 2004 r.
Rzecznik wniós! 435 do S"du Najwy&szego wniosek o podj$cie
uchwa!y maj"cej na celu wyja'nienie istniej"cych w orzecznictwie
rozbie&no'ci w wyk!adni i stosowaniu przepisu art. 417 ustawy Kodeks
cywilny 436, w poprzednim brzmieniu, w zwi"zku z art. 77 ust. 1
Konstytucji, a zawieraj"cej odpowied% na pytanie: czy Skarb Pa(stwa
odpowiada za szkody wyrz"dzone zaniechaniem legislacyjnym w sytuacji,
gdy stan bezczynno'ci prawodawcy powsta! przed dniem 1 wrze'nia 2004
r.?
Po wej'ciu w &ycie Konstytucji w dniu 17 pa%dziernika 1997 r.,
obywatele uzyskali konstytucyjn" gwarancj$ uzyskania odszkodowania za
bezprawne dzia!ania w!adzy publicznej (art. 77 ust. 1 Konstytucji),
niemniej jednak w pewnych obszarach brak by!o przepisów rangi
ustawowej, które by realizacj$ tego prawa umo&liwia!y, powoduj"c stan
swoistej „luki realizacyjnej”. „Ogólna” podstawa ustawowa z art. 417 k.c.
w poprzednim brzmieniu nie udziela!a precyzyjnej odpowiedzi na pytanie,
czy ka&de bezprawne zachowanie (tj. zarówno aktywne dzia!anie, jak i
pasywne zaniechanie) i ka&dej z w!adz (nie tylko administracyjnej czy
s"downiczej, ale równie& ustawodawczej) uzasadnia zg!oszenie &"dania
rekompensaty przez poszkodowanego obywatela. Problemy te przejawia!y
si$ w sposób szczególny w zakresie ewentualnej odpowiedzialno'ci
Pa(stwa za bezprawne zaniechanie legislacyjne, tj. niewydanie aktu
prawnego w sytuacji, gdy taki obowi"zek wynika! z przepisów prawa.
W"tpliwo'ci co do samej zasady odpowiedzialno'ci Skarbu Pa(stwa
w takich sytuacjach mia! sam S"d Najwy&szy. Rzecznik przychyli! si$ do
tego kierunku w orzecznictwie, który opowiada si$ za obj$ciem
odpowiedzialno'ci" odszkodowawcz" tak&e zaniecha( ustawodawczych
istniej"cych w okresie od wej'cia w &ycie Konstytucji RP. W ocenie
Rzecznika najistotniejsze jest przede wszystkim jednoznaczne
rozstrzygni$cie poruszanych tu kwestii. Stan istniej"cy, ze wzgl$du na
znaczn" niejasno') przepisów reguluj"cych zakres konstytucyjnego prawa

435 RPO-598253-IV/08 z 25 listopada 2008 r.

436 Ustawa z 23 kwietnia 1964 r. (Dz.U. Nr 16, poz. 93 z pó%n. zm.).
 - 178 -

do odszkodowania za delikt w!adzy nale&y uzna) za dalece

nieprawid!owy. Granice tego prawa musz" by) w systemie prawnym nie
tylko jasno wyra&one, ale i nale&ycie uzasadnione, w &adnym za' razie nie
mo&na ich domniemywa). W przeciwnym bowiem razie dochodzi do
podwa&enia nie tylko stabilno'ci obrotu, ale tak&e zaufania do prawa.
Do ko(ca 2008 r. wniosek Rzecznika nie zosta! rozpatrzony.

5. Wyk!adnia poj&cia „nabywca nieruchomo#ci”

S"d Najwy&szy rozpatrzy! 437 wniosek Rzecznika o podj$cie uchwa!y
maj"cej na celu wyja'nienie istniej"cych w orzecznictwie rozbie&no'ci w
wyk!adni i stosowaniu przepisu art. 68 ust. 2 i 2a pkt 1 ustawy o
gospodarce nieruchomo'ciami 438, a zawieraj"cej odpowied% na pytanie:
czy pod poj$ciem „nabywcy nieruchomo'ci” zawartym w art. 68 ust. 2
ustawy o gospodarce nieruchomo'ciami w brzmieniu sprzed nowelizacji
dokonanej ustaw" o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomo'ciami oraz
o zmianie niektórych innych ustaw439 nale&y rozumie), poza nabywc"
pierwotnym, który naby! nieruchomo') lokalow" od Skarbu Pa(stwa b"d%
jednostki samorz"du terytorialnego, za kwot$ równ" warto'ci
nieruchomo'ci pomniejszon" o udzielon" bonifikat$, równie& osob$ blisk"
nabywcy, na rzecz której nabywca pierwotny dokona! przeniesienia prawa
w!asno'ci przed up!ywem 5 lat licz"c od dnia jej nabycia, a w
konsekwencji, czy przewidziany w art. 68 ust. 2 ustawy o gospodarce
nieruchomo'ciami obowi"zek zwrotu kwoty równej udzielonej bonifikacie
obci"&a osob$ blisk" nabywcy pierwotnego, która zby!a nieruchomo') lub
wykorzysta!a j" na inne cele ni& cele uzasadniaj"ce udzielenie bonifikaty
przed up!ywem 5 lat od dnia jej nabycia przez pierwotnego nabywc$ ?
S"d Najwy&szy podj"! 440 uchwa!$, w my'l której nabywc"
nieruchomo'ci, o którym mowa w art. 68 ust. 2 ustawy z dnia 21 sierpnia
1997 r. o gospodarce nieruchomo'ciami przed jej zmian" ustaw" z dnia 24
sierpnia 2007 r. o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomo'ciami oraz o

437 Por. Informacja za 2007 r., str.147.

438 Ustawa z 21 sierpnia 1997 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 261, poz. 2603 z pó%n. zm.).
439 Ustawa z 24 sierpnia 2007 r. (Dz.U. Nr 173, poz. 1218).
440 Uchwa!a z 11 kwietnia 2008 r., Sygn. akt III CZP 130/07.
 - 179 -

zmianie niektórych innych ustaw jest wy!"cznie kupuj"cy nieruchomo')

od Skarbu Pa(stwa lub jednostki samorz"du terytorialnego.

6. Wyst&powanie w sprawie, w charakterze pe!nomocnika strony,

osoby, która nie mo'e by$ pe!nomocnikiem
S"d Najwy&szy rozpatrzy! 441 wniosek Rzecznika o podj$cie uchwa!y
maj"cej na celu wyja'nienie istniej"cych w orzecznictwie s"dowym
rozbie&no'ci co do wyk!adni i stosowania przepisu art. 97 k.p.c., a
zawieraj"cej odpowied% na pytanie: czy wyst$powanie w sprawie w
charakterze pe!nomocnika strony osoby, która nie mo&e by)
pe!nomocnikiem, oznacza brak nale&ytego umocowania, co powoduje
niewa&no') post$powania (art. 379 pkt 2 k.p.c.), czy te& uchybienie to
mo&e by) usuni$te poprzez zatwierdzenie przez stron$ czynno'ci
dokonanych przez t$ osob$?
S"d Najwy&szy podj"! 442 uchwa!$, wskazuj"c, &e której wyst$powanie
w charakterze pe!nomocnika procesowego osoby, która nie mo&e by)
pe!nomocnikiem, oznacza brak nale&ytego umocowania, powoduj"cy
niewa&no') post$powania.

441 Por. Informacja za 2007 r., str. 147-148.

442 Uchwa!a z 8 lipca 2008 r., Sygn. akt III CZP 154/07.
 - 180 -

8. Przestrzeganie praw obywateli przez administracj! lokaln$

1. Obowi%zek meldunkowy
W korespondencji wp!ywaj"cej do Rzecznika w sprawie obowi"zku
meldunkowego, dominowa!y skargi osób bezdomnych – z natury rzeczy
nie posiadaj"cych sta!ego zameldowania – na ró&nego rodzaju utrudnienia
i bariery, g!ównie przy poszukiwaniu zatrudnienia, w dost$pie do us!ug
bankowych, do 'wiadcze( pomocy spo!ecznej oraz ubezpieczenia
zdrowotnego.
Tre') tych skarg potwierdza trafno') wyra&onej publicznie oceny
Prezesa Rady Ministrów, &e obowi"zek meldunkowy jest przejawem
zb$dnej biurokracji utrudniaj"cej &ycie obywateli. W zwi"zku z
wypowiedzi" Prezesa Rady Ministrów na temat zamiaru zlikwidowania
obowi"zku meldunkowego, Rzecznik zwróci! si$ 443 do Ministra Spraw
Wewn$trznych i Administracji o poinformowanie o poj$tych dzia!aniach
oraz zamierzonych kierunkach zmian systemowych w omawianym
zakresie.
Minister poinformowa! 444, &e rozwa&aj"c zniesienie obowi"zku
meldunkowego, zwróci! si$ do pozosta!ych cz!onków Rady Ministrów o
ocen$ konsekwencji prawnych, organizacyjnych i finansowych dla
ka&dego z resortów, jakie b$d" wi"za!y si$ ze zniesieniem obowi"zku
meldunkowego. Jednocze'nie wyst"pi! do 15 placówek dyplomatycznych
innych krajów europejskich oraz Stanów Zjednoczonych i Kanady z
pro'b" o przedstawienie sposobu rejestracji obywateli w tych pa(stwach.
Na podstawie zebranych materia!ów opracowano wst$pn" koncepcj$
nowych zasad rejestracji osób na terytorium Polski. Przewiduje si$
równie& odst"pienie od wymogu zamieszczania w dowodzie osobistym
danych adresowych, dlatego te& zmiana adresu zamieszkania nie b$dzie
skutkowa!a konieczno'ci" wymiany tego dokumentu.

443 RPO-577339-X /07 z 8 kw ietn ia 2008 r .

444 Pismo z 17 kw ietn ia 2008 r .
 - 181 -

2. P!atne parkowanie pojazdów

Do Rzecznika nap!ywa!y skargi obywateli dotycz"ce funkcjonowania
stref p!atnego parkowania. W skargach poruszano nast$puj"ce problemy:
obowi"zek wnoszenia op!at za parkowanie przez mieszka(ców strefy
p!atnego parkowania, konieczno') wnoszenia op!at za parkowanie przez
niepe!nosprawnych kierowców z dysfunkcj" narz"dów ruchu 445, a tak&e
brak procedury odwo!awczej w sprawach pobierania op!aty dodatkowej z
tytu!u nieuiszczenia op!aty za parkowanie.
Przepisy ustawy o drogach publicznych 446 nie zwalniaj" mieszka(ców
strefy p!atnego parkowania z obowi"zku wnoszenia op!at za parkowanie.
Wprawdzie rada gminy (miasta), ustalaj"c stref$ p!atnego parkowania,
mo&e wprowadzi) zerow" stawk$ op!aty dla niektórych u&ytkowników
drogi, w tym dla mieszka(ców strefy, jednak organy samorz"du gminnego
rzadko korzystaj" z tej mo&liwo'ci w odniesieniu do osób zamieszka!ych
na terenie strefy. Osoby niepe!nosprawne tak&e nie zosta!y zwolnione
przez ustawodawc$ z obowi"zku uiszczania op!at za parkowanie, a tylko
niektóre w!adze samorz"dowe przyzna!y im prawo do zerowej stawki
op!aty za parkowanie.
Regulacje dotycz"ce op!at za parkowanie nie przewiduj" mo&liwo'ci
z!o&enia odwo!ania w przypadku pobrania przez zarz"d drogi op!aty
dodatkowej z tytu!u nieuiszczenia op!aty za parkowanie. Je&eli kierowca,
odmawia jej zap!aty powo!uj"c si$ na niezasadno') &"dania, wszcz$ta
zostaje egzekucja administracyjna. Zdaniem Rzecznika, pobranie op!aty
dodatkowej powinno nast"pi) w drodze decyzji administracyjnej.
Rzecznik zwróci! si$ 447 do Ministra Infrastruktury z pro'b" o podj$cie
dzia!a( zmierzaj"cych do zmiany przepisów w powy&szym zakresie.
Minister poinformowa! 448, &e kompetencje w zakresie ustalania strefy
p!atnego parkowania i wysoko'ci stawek op!aty za parkowanie w jej
obr$bie, ustawodawca pozostawi! w!a'ciwym organom samorz"du
terytorialnego. W ramach tych kompetencji samorz"d mo&e samodzielnie
wprowadzi) op!aty abonamentowe lub zrycza!towane, a nawet zerow"

445 Szerzej w rozdziale: Ochrona praw osób niepe!nosprawnych.

446 Ustawa z 21 marca 1985 r. (Dz.U. 2007 r., Nr 19, poz. 115).
447 RPO-574709-X/07 z 17 stycznia 2008 r.
448 Pismo 18 marca 2008 r.
 - 182 -

stawk$ op!aty dla niektórych u&ytkowników dróg i swobodnie przyzna)

przywileje okre'lonym u&ytkownikom. Dowolno') dzia!ania w tym
zakresie przez rad$ gminy (miasta) jest ograniczona poprzez
jednoznacznie wskazany przez ustawodawc$ cel, jakiemu s!u&y
wprowadzenie op!at za parkowanie.
Natomiast problematyka dotycz"ca pobierania przez zarz"d drogi
op!aty dodatkowej z tytu!u nieuiszczenia op!aty w strefie p!atnego
parkowania, wymaga szczegó!owej analizy. Dla jasno'ci stosowania
przepisów i wyeliminowania w"tpliwo'ci interpretacyjnych, Ministerstwo
Infrastruktury przygotuje odpowiednie zmiany w ustawie o drogach
publicznych.

3. Ograniczenie kr&gu podmiotów uprawnionych do otrzymania

abonamentu rocznego w strefie p!atnego parkowania
Rzecznik wniós! 449 skarg$ do Wojewódzkiego S"du
Administracyjnego w Warszawie na § 6 uchwa!y Rady m. st. Warszawy z
26 czerwca 2008 r. w sprawie ustalenia strefy p!atnego parkowania oraz
na § 2 ust. 7 Regulaminu funkcjonowania strefy p!atnego parkowania
niestrze&onego, stanowi"cego za!"cznik Nr 2 do wspomnianej uchwa!y, w
cz$'ci przywo!anych przepisów zawieraj"cych zwrot „pojazd
samochodowy o dopuszczalnej masie ca!kowitej do 2,5 tony”.
Rzecznik zarzuci! uchwale w zaskar&onym zakresie ra&"ce
naruszenie art. 32 Konstytucji i wniós! o stwierdzenie niewa&no'ci
uchwa!y w tej cz$'ci.
Rada m. st. Warszawy, zgodnie z uprawnieniem wynikaj"cym z art.
13b ust. 4 pkt 2 ustawy o drogach publicznych 450, wprowadzi!a op!at$
abonamentow" w wysoko'ci 30 z! rocznie za parkowanie przez osob$
zameldowan" na obszarze strefy p!atnego parkowania, jednego pojazdu
samochodowego o dopuszczalnej masie ca!kowitej do 2,5 tony (§ 6
uchwa!y).
Jak wynika z powy&szego, op!ata abonamentowa nie przys!uguje
mieszka(com strefy, którzy s" u&ytkownikami pojazdu samochodowego o

449 RPO-591528-X/08 z 23 grudnia 2008 r.

450 Ustawa z 21 marca 1985 r. (Dz.U. 2007 r., Nr 19, poz. 115).
 - 183 -

masie powy&ej 2,5 tony. Wed!ug informacji uzyskanych przez Rzecznika

z Zarz"du Dróg Miejskich w Warszawie, powodem ograniczenia w
przepisach prawa miejscowego kr$gu podmiotów uprawnionych do
otrzymania abonamentu rocznego, s" postanowienia art. 47 ust. 1 i 2
ustawy – Prawo o ruchu drogowym451, z których wynika zakaz postoju na
chodniku samochodów o dopuszczalnej masie ca!kowitej powy&ej 2,5
tony. Nale&y jednak&e zauwa&y), &e przyj$te w § 6 zaskar&onej uchwa!y
oraz w § 2 ust. 7 Regulaminu funkcjonowania SPPN rozwi"zanie, opiera
si$ na b!$dnym i niezgodnym z rzeczywisto'ci" za!o&eniu, i& wszystkie
miejsca przeznaczone na parkowanie samochodów w strefie p!atnego
parkowania s" wyznaczone na chodnikach. Wed!ug szacunków ZDM w
Warszawie, na ogóln" liczb$ prawie 21,5 tys. miejsc postojowych w
strefie p!atnego parkowania, oko!o 20 % miejsc jest zlokalizowanych poza
chodnikami. W 'wietle powy&szego zaskar&one regulacje prawne
wprowadzaj" nieuzasadnione zró&nicowanie uprawnie( zmotoryzowanych
obywateli zamieszka!ych na terenie strefy.
Przepisy prawa miejscowego reguluj"ce kwesti$ p!atnego
parkowania, jako normy prawne powszechnie obowi"zuj"ce, skierowane
do nieokre'lonej liczby abstrakcyjnych adresatów, musz" respektowa)
konstytucyjn" zasad$ niedyskryminacji.

4. Kumulacja sankcji za zaj&cie pasa drogowego bez zezwolenia

W roku 2008 Rzecznik ponownie podj"! 452 spraw$ zmiany przepisów
dopuszczaj"cych stosowanie wobec obywateli podwójnych sankcji za
zaj$cie pasa drogowego bez zezwolenia. Zgodnie z art. 40 ust. 12 ustawy
o drogach publicznych 453, za zaj$cie pasa drogowego bez zezwolenia
zarz"dcy drogi lub z przekroczeniem terminu okre'lonego w zezwoleniu,
zarz"dca drogi wymierza kar$ pieni$&n" w wysoko'ci 10-krotno'ci op!aty
za zaj$cie pasa drogowego, natomiast przepisy art. 99 § 1 pkt 1 Kodeksu
wykrocze( stanowi" podstaw$ do nak!adania grzywny za zaj$cie bez
zezwolenia drogi publicznej lub pasa drogowego.

451 Ustawa z 20 czerwca 1997 r. (Dz.U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908).

452 RPO-533355-X/06 z 3 sierpnia 2006 r.
453 Ustawa z 21 marca 1985 r. (Dz.U. 2007 r., Nr 19, poz. 115).
 - 184 -

Zainicjowana w 2006 r. przez Ministra Transportu procedura

stosownej nowelizacji Kodeksu wykrocze( zosta!a przerwana w wyniku
rozwi"zania Sejmu w 2007 r. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci!
si$ 454 do Ministra Sprawiedliwo'ci o podj$cie stosownych dzia!a(
legislacyjnych w celu wyeliminowania z Kodeksu wykrocze( przepisów
przewiduj"cych sankcje za niezgodne z prawem zaj$cie drogi publicznej
lub pasa drogowego.
Z udzielonych odpowiedzi wynika!o 455, i& Ministerstwo
Sprawiedliwo'ci przygotowa!o projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks
karny, ustawy – Kodeks post$powania karnego, ustawy – Kodeks karny
wykonawczy, ustawy – Kodeks karny skarbowy oraz niektórych innych
ustaw. Projekt zmian obejmuje tak&e uchylenie pkt 1 i 4 w art. 99 § 1 k.w.

5. Dyskryminacja w przyj&ciach do przedszkoli dzieci ko"cz%cych

trzy lata po 31 sierpnia danego roku
Do Rzecznika wp!ywa!y liczne skargi rodziców dzieci ko(cz"cych w
2008 roku trzy lata, urodzonych mi$dzy 1 wrze'nia, a 31 grudnia. Rodzice
kwestionowali zasady przyj$) do przedszkoli, które w praktyce nie
pozwalaj" na przyj$cie ich dzieci do przedszkola w 2008 roku.
Rekrutacja w przedszkolach eliminuje z mo&liwo'ci przyj$cia do
przedszkola dziecka, które nie uko(czy!o trzeciego roku &ycia do 1
wrze'nia. W gminach, w których wprowadzono elektroniczn" rejestracj$
dzieci, premiuje si$ dzieci urodzone przed dniem 1 wrze'nia. Opisany stan
rzeczy wynika przede wszystkim z braku dostatecznej liczby miejsc w
przedszkolach w stosunku do wyst$puj"cych w tym zakresie potrzeb.
W my'l art. 14 ust. 1 zd. 1 ustawy o systemie o'wiaty 456 wychowanie
przedszkolne obejmuje dzieci w wieku 3-6 lat. W szczególnie
uzasadnionych przypadkach dyrektor przedszkola mo&e przyj") do
przedszkola dziecko, które uko(czy!o 2,5 roku. Przypadki te nie zosta!y
jednak dookre'lone, co spowodowa!o, &e Rzecznik zwróci! si$ 457 do

454 RPO-533355-X/06 z 24 stycznia 2008 r.

455 Pisma z 10 marca i 22 pa%dziernika 2008 r.
456 Ustawa z 7 wrze'nia 1991 r. (Dz.U. 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z pó%n. zm.).
457 RPO-584001-X/08 z 31 marca 2008 r.
 - 185 -

Ministra Edukacji Narodowej o zaj$cie stanowiska w sprawie zgodno'ci

zasad rekrutacji z konstytucyjn" zasad" niedyskryminacji.
W odpowiedzi poinformowano458, &e doln" granic$ rozpocz$cia
wychowania przedszkolnego, wskazan" w art. 14 ust. 1 ustawy o systemie
o'wiaty, nale&y interpretowa) tak, &e prawo do korzystania z wychowania
przedszkolnego od dnia 1 wrze'nia maj" wszystkie dzieci, które ko(cz" 3
lata w danym roku kalendarzowym. W celu rozstrzygni$cia w"tpliwo'ci
co do tre'ci tego przepisu, podj$te zosta!y prace nad odpowiedni" jego
nowelizacj".
W 'wietle powy&szych wyja'nie(, Rzecznik uzna! za zasadne
ponowne zwrócenie si$ 459 do Ministra o udzielenie informacji, czy i jakie
'rodki prawne przys!uguj" osobom, którym odmówiono przyj$cia do
przedszkola dziecka, które nie uko(czy!o 3 lat do 1 wrze'nia.
Minister poinformowa! 460, i& przepisy ustawy o systemie o'wiaty nie
okre'laj" formy, w jakiej nast$puje odmowa przyj$cia dziecka do
przedszkola publicznego. Rozporz"dzenie Ministra Edukacji Narodowej i
Sportu w sprawie warunków i trybu przyjmowania uczniów do szkó!
publicznych oraz przechodzenia z jednych typów szkó! do innych 461, w § 2
wskazuje, które dzieci maj" pierwsze(stwo w przyj$ciu do przedszkola. Z
kolei rozporz"dzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie ramowych
statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkó! 462 w § 16 ust. 3
w zakresie zasad rekrutacji dzieci do przedszkola odsy!a w ca!o'ci do
statutu przedszkola.
Prezentowane przez Ministra stanowisko wskazuje na konieczno')
ustanowienia jasnych, precyzyjnych i zunifikowanych w skali ca!ego
kraju zasad rekrutacji do przedszkoli publicznych, po!"czonych z kontrol"
s"dow" w przedmiocie prawid!owo'ci przyjmowania dzieci do
przedszkoli. Pogl"d ten sk!oni! Rzecznika do skierowania 463 do Ministra
Edukacji Narodowej wniosku o podj$cie stosownych kroków
legislacyjnych.

458 Pismo z 8 kwietnia 2008 r.

459 RPO-584001-X/08 z 23 kwietnia 2008 r.
460 Pismo z 30 czerwca 2008 r.
461 Rozporz"dzenie z 20 lutego 2004 r. (Dz.U. Nr 26, poz. 232).
462 Rozporz"dzenie z 21 maja 2001 r. (Dz.U. Nr 61, poz. 624).
463 RPO-584001-X/08 z 23 lipca 2008 r.
 - 186 -

W odpowiedzi poinformowano 464, &e w Ministerstwie przygotowany

zosta! projekt nowelizacji ustawy o systemie o'wiaty, wprowadzaj"cy
obowi"zkowe wychowanie przedszkolne dla dzieci pi$cioletnich, a tak&e
okre'laj"ce sposób realizowania rocznego obowi"zkowego wychowania
przedszkolnego. W okresie przej'ciowym dziecko w wieku 5 lat b$dzie
mia!o prawo do odbycia rocznego wychowania przedszkolnego, a
nast$pnie obowi"zek rocznego wychowania przedszkolnego. Oznacza to,
&e ju& w roku szkolnym 2009/2010 dziecko pi$cioletnie b$dzie mia!o
zagwarantowane miejsce w przedszkolu. Natomiast odmowa przyj$cia
dziecka pi$cioletniego do przedszkola, zgodnie z projektem, b$dzie
nast$powa!a wy!"cznie w drodze decyzji administracyjnej. Istniej"ce
przepisy wystarczaj"co okre'laj" kryteria przyj$) dzieci do przedszkoli, a
poza tym daj" mo&liwo') decydowania o sprawach rekrutacji gminom. W
zwi"zku z powy&szym nie wydaje si$ zasadne tworzenie ujednoliconych w
skali ca!ego kraju zasad rekrutacji do przedszkoli publicznych.

6. Brak powszechnego dost&pu do wychowania przedszkolnego dzieci

w wieku 3–5 lat
Z korespondencji kierowanej do Rzecznika oraz z sygna!ów 'rodków
masowej informacji wynika!o, &e oferowana liczba miejsc w
przedszkolach dla dzieci w wieku 3 – 5 lat jest niewystarczaj"ca w
stosunku do potrzeb. Na przyk!ad w Warszawie w 2008 roku zabrak!o
oko!o 3 tysi$cy miejsc. W opinii pedagogów i psychologów, edukacja
przedszkolna jest nieodzownym elementem harmonijnego rozwoju
ka&dego dziecka. Rola pa(stwa nie mo&e ogranicza) si$ tylko do
gwarantowania równego i powszechnego dost$pu do nauki, lecz powinna
obejmowa) pomoc w zapewnieniu opieki nad dzie)mi. Wynika to m.in. z
postanowie( Konwencji o prawach dziecka. Rzecznik zwróci! si$ 465 do
Ministra Edukacji Narodowej o przedstawienie stanowiska w sprawie, a
tak&e rozwa&enie mo&liwo'ci podj$cia zmian legislacyjnych
zmierzaj"cych do podniesienia dost$pno'ci wychowania przedszkolnego,
z uwzgl$dnieniem specyfiki 'rodowisk wiejskich oraz potrzeb dzieci

464 Pismo z 11 sierpnia 2008 r.

465 RPO-586892-X/08 z 30 kwietnia 2008 r.
 - 187 -

niepe!nosprawnych. Celowe wydaje si$ rozwa&enie mo&liwo'ci zmiany

sposobu dotychczasowego finansowania wychowania przedszkolnego, w
tym zwi$kszenie zaanga&owania pa(stwa w pomoc dla jednostek
samorz"du terytorialnego, realizuj"cych zadania w omawianym zakresie.
Rzecznik skierowa! w tej sprawie wyst"pienie do Ministra Edukacji
Narodowej.
Udzielone Rzecznikowi wyja'nienia 466 opiera!y si$ na stwierdzeniu,
&e kwestie prowadzenia przedszkoli nale&" do zada( w!asnych gminy. W
przypadkach uzasadnionych wzgl$dami demograficznymi i
geograficznymi rada gminy mo&e uzupe!ni) sie) publicznych przedszkoli i
oddzia!ów przedszkolnych w szko!ach podstawowych o inne formy
wychowania przedszkolnego, czyli punkty przedszkolne lub zespo!y
wychowania przedszkolnego. Za!o&enie innej formy wychowania
przedszkolnego nale&y do kompetencji rady gminy. Minister wskaza!a
równie& %ród!a finansowania edukacji przedszkolnej oraz %ród!a
wspó!finansowania, jakim b$d" 'rodki z Europejskiego Funduszu
Spo!ecznego w ramach Priorytetu IX Programu Operacyjnego Kapita!
Ludzki 2007-2013.

7. Przepisy reguluj%ce warunki hodowli i posiadania psów

nale'%cych do ras niebezpiecznych
W zwi"zku z doniesieniami medialnymi dotycz"cymi pogryzie(
dzieci przez psy, w Biurze Rzecznika podj$to z urz$du badania krajowych
regulacji prawnych dotycz"cych warunków hodowli i posiadania psów
nale&"cych do ras niebezpiecznych, na tle rozwi"za( prawnych w
wybranych pa(stwach Unii Europejskiej. Zgodnie z art. 10 ustawy o
ochronie zwierz"t 467, prowadzenie hodowli lub utrzymywanie psa rasy
uznawanej za agresywn" wymaga zezwolenia organu gminy w!a'ciwego
ze wzgl$du na planowane miejsce prowadzenia hodowli lub utrzymywania
psa. Zezwolenie wydawane jest na wniosek osoby zamierzaj"cej
prowadzi) hodowl$ lub utrzymywa) takiego psa, przy czym, zezwolenie
nie jest wydawane, a wydane zezwolenie cofa si$, je&eli pies b$dzie lub

466 Pismo z 21 maja 2008 r.

467 Ustawa z 21 sierpnia 1997 r. (Dz.U. z 2003 r. Nr 106, poz. 1002 z pó%n. zm.).
 - 188 -

jest utrzymywany w warunkach i w sposób stanowi"cy zagro&enie dla

ludzi lub zwierz"t. Rozporz"dzenie Ministra Spraw Wewn$trznych i
Administracji w sprawie wykazu ras psów uznawanych za agresywne 468
wylicza 11 ras psów. Prowadzenie bez wymaganego zezwolenia hodowli
lub utrzymywanie psa rasy uznanej za agresywn", jest wykroczeniem,
zagro&onym kar" aresztu lub grzywny.
Aktualny stan prawny nie zawiera wystarczaj"cych mechanizmów
zabezpieczaj"cych przed skutkami agresywno'ci psów, powoduj"cej
bezpo'rednie zagro&enie dla zdrowia lub &ycia ludzkiego. Problematyka
warunków hodowli i posiadania psów niebezpiecznych wymaga
uszczegó!owienia.
W tej sprawie Rzecznik wyst"pi! 469 do Ministra Spraw Wewn$trznych
i Administracji oraz do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z wnioskiem o
dokonanie stosownych zmian w obowi"zuj"cym porz"dku prawnym,
bowiem istniej"ce regulacje nie chroni" dostatecznie porz"dku i
bezpiecze(stwa publicznego, a w konsekwencji zdrowia i &ycia ludzkiego.
Minister Rolnictwa poinformowa! 470, &e zawarty w wyst"pieniu
wniosek Rzecznika dotycz"cy wprowadzenia, wzorowanych na prawie
francuskim, regulacji dotycz"cych w!a'cicieli psów, wykracza poza
materi$ uregulowan" w ustawie o ochronie zwierz"t, dotyczy bowiem
przepisów porz"dkowych z zakresu bezpiecze(stwa publicznego,
niezwi"zanych bezpo'rednio z ochron" zwierz"t.
Regulacje prawne dotycz"ce w!a'cicieli psów mog" by)
wprowadzone zgodnie z art. 4 ust. 1 i ust. 2 pkt 6 ustawy o utrzymaniu
porz"dku w gminach 471. Rada Gminy uchwala regulamin utrzymania
czysto'ci i porz"dku w gminach, w których okre'la m.in. obowi"zki osób
utrzymuj"cych zwierz$ta domowe, maj"ce na celu ochron$ przed
zagro&eniem uci"&liwo'ci" dla ludzi. Nie wymaga to podejmowania
inicjatywy ustawodawczej w postulowanym zakresie.

468 Rozporz"dzenie z 28 kwietnia 2003 r. (Dz.U. Nr 77 poz. 687).

469 RPO-586891-X/08 z 10 lipca 2008 r. i z 13 listopada 2008 r.
470 Pismo z 18 grudnia 2008 r.
471 Ustawa z 13 wrze'nia 1996 r. (Dz. U z 2005r. Nr 236, poz. 2008 z pó%n. zm.).
 - 189 -

8. Zezwolenia na posiadanie zwierz%t niebezpiecznych dla 'ycia i

zdrowia ludzi
Przepis art. 73 ustawy o ochronie przyrody472, znowelizowany w
pa%dzierniku 2008 r. 473, wprowadzi! dwie kategorie zwierz"t
niebezpiecznych dla &ycia i zdrowia ludzi. W odniesieniu do najbardziej
niebezpiecznych gatunków zwierz"t ustanowiono zakaz ich posiadania,
przetrzymywania, sprowadzania z zagranicy, sprzeda&y, wymiany,
wynajmu, darowizny i u&yczania podmiotom nieuprawnionym,
wprowadzaj"c nieliczne odst$pstwa od tych zakazów. Druga kategoria
obj$!a zwierz$ta niebezpieczne dla &ycia lub zdrowia ludzkiego w stopniu
uzasadniaj"cym pozostawienie w gestii regionalnego dyrektora ochrony
'rodowiska wydawanie zezwole( odno'nie do ich posiadania,
przetrzymywania i sprowadzania z zagranicy.
Wprowadzono te& zobowi"zanie w!a'cicieli zwierz"t
niebezpiecznych do uzyskania stosownych zezwole(, dokonania wpisu do
rejestru, albo przekazania podmiotowi uprawnionemu do jego posiadania
– w wyznaczonym terminie. Rzecznik nie kwestionuje samej idei
wprowadzenia ogranicze( dotycz"cych posiadania zwierz"t
niebezpiecznych dla &ycia i zdrowia, jednak w jego ocenie obowi"zek
przekazania zwierz"t bez stosownej rekompensaty dla dotychczasowego
w!a'ciciela, mo&e budzi) w"tpliwo'ci co do zgodno'ci z art. 21 ust. 2
Konstytucji, dopuszczaj"cym wyw!aszczenie na cele publiczne jedynie za
s!usznym odszkodowaniem. Tym bardziej, &e dotychczas posiadanie
zwierz"t niebezpiecznych by!o legalne. Rzecznik zwróci! si$ 474 do
Ministra *rodowiska o przedstawienie stanowiska w tej sprawie.

9. Dzia!ania organów samorz%dowych na rzecz pomocy osobom

bezdomnym
Rzecznik zbada! w kilku najwi$kszych polskich miastach stan
pomocy bezdomnym w okresie zimowym. Organy samorz"dowe tych
miast, w tym Warszawy, podejmowa!y dzia!ania na rzecz zabezpieczenia
potrzeb osób bezdomnych w trudnych warunkach zimowych, zapewniaj"c

472 Ustawa z 16 kwietnia 2004 r. (Dz.U. Nr 92 poz. 880 z pó%n. zm.).

473 Ustawa z 3 pa%dziernika 2008 r. (Dz.U. Nr 201, poz. 1237).
474 RPO-599570-X/08 z 15 grudnia 2008 r.
 - 190 -

miejsca noclegowe, ciep!e posi!ki oraz zimow" odzie& dla potrzebuj"cych.

Ocen$ t$ potwierdzili osobi'cie Rzecznikowi bezdomni w czasie
spotkania wigilijnego w jednej z warszawskich noclegowni. Wskazano
jednak na brak w stolicy publicznych toalet, !a%ni oraz pralni. Rzecznik
zwróci! si$ 475 do Prezydenta m.st. Warszawy z apelem o podj$cie dzia!a(
dla zapewnienia tego rodzaju elementarnych obiektów sanitarnych.
W odpowiedzi zapewniono476 Rzecznika, &e we wszystkich
schroniskach i noclegowniach prowadzonych przez organizacje
pozarz"dowe na zlecenie m.st. Warszawy s" toalety i prysznice, z których
korzystaj" osoby bezdomne. Równie& przy jad!odajniach dla najubo&szych
s" prysznice i toalety. Dodatkowo Stowarzyszenie Patronat prowadzi
pralni$ dla osób bezdomnych, schronisk i noclegowni.

10. Skargi na sposób wyp!aty #wiadcze" rodzinnych w Stalowej Woli

Do Rzecznika wp!ywa!y skargi mieszka(ców Stalowej Woli na
wprowadzony przez Urz"d Miasta obowi"zek korzystania przez osoby
uprawnione do 'wiadcze( rodzinnych wy!"cznie z przedp!aconych kart
p!atniczych Banku Handlowego. *wiadczeniobiorcom, którzy nie stawili
si$ po odbiór tych kart, 'wiadczenia by!y co prawda wyp!acane w
dotychczasowej formie, jednak w decyzjach przyznaj"cych tym osobom
'wiadczenia rodzinne na kolejne okresy zasi!kowe zapowiedziano zapis o
dost$pno'ci 'wiadcze( jedynie przy u&yciu kart p!atniczych.
Skar&"cy wskazywali na uci"&liwo'ci wynikaj"ce z braku w mie'cie
placówki Banku Handlowego, w której mo&na sprawdzi) wysoko')
'rodków na koncie oraz ogranicze( w korzystaniu z bankomatów.
Ustawa o 'wiadczeniach rodzinnych 477 nie okre'la sposobu wyp!aty
tych 'wiadcze(, ustalaj" to dowolnie organy gminy. Wydaje si$, &e ustawa
powinna ustala) dwa lub trzy dopuszczalne sposoby przekazywania
'wiadczeniobiorcom 'rodków pieni$&nych (np. wyp!ata gotówki w kasie
urz$du gminy lub przelew na wskazany przez 'wiadczeniobiorc$ rachunek
bankowy). Rzecznik zwróci! si$ 478 do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej

475 RPO-573683-X/07 z 25 stycznia 2008 r.

476 Pismo z 11 lutego 2008 r.
477 Ustawa z 28 listopada 2003 r. (Dz.U. z 2006 r. Nr 139, poz. 992).
478 RPO-579021-X/08 z 17 lipca 2008 r.
 - 191 -

o rozwa&enie mo&liwo'ci podj$cia stosownych dzia!a( legislacyjnych,

zmierzaj"cych do uregulowania w ustawie o 'wiadczeniach rodzinnych tej
kwestii.
Minister poinformowa! 479, &e w jego ocenie, pozostawienie sposobu
wyp!aty w gestii gmin jest rozwi"zaniem, które si$ sprawdza. Przyj$cie
przez gmin$ najbardziej dogodnej dla 'wiadczeniobiorcy formy wyp!aty
nie zawsze jest mo&liwe z uwagi na relatywnie wysokie koszty obs!ugi.
Przyk!adowo, dor$czenie 'wiadcze( bezpo'rednio do r"k osoby
uprawnionej za po'rednictwem poczty jest kilkakrotnie dro&sze ni&
przelew na konto bankowe lub udost$pnienie 'rodków poprzez kart$
przedp!acon". Wzgl$dy ekonomiczne przemawiaj" za pozostawieniem
gminom swobody w ustalaniu formy wyp!at 'wiadcze( rodzinnych.

11. Brak prawnej mo'liwo#ci rozsypywania prochów zmar!ych

W korespondencji kierowanej do Rzecznika pojawi! si$ problem
dotycz"cy braku prawnej mo&liwo'ci rozsypywania szcz"tków
pochodz"cych ze spopielania zw!ok w ogrodach pami$ci, urz"dzanych na
terenach cmentarzy. Sytuacji takiej bowiem nie przewiduje wielokrotnie
nowelizowana ustawa o cmentarzach i chowaniu zmar!ych 480. Tymczasem,
jak wynika!o z kierowanych do Rzecznika wniosków, taki sposób
dokonania pochówku stanowi najcz$'ciej ostatni" wol$ zmar!ego, która
nie mo&e by) przez jego bliskich zrealizowana ze wzgl$du na sprzeczno')
z prawem.
Z informacji posiadanych przez Rzecznika wynika!o, i& do Sejmu
poprzedniej kadencji wp!yn"! projekt rz"dowy, który przewidywa!
wprowadzenie takiej instytucji do obowi"zuj"cego porz"dku prawnego
(druk sejmowy nr 299). Jednak&e w toku prac parlamentarnych
projektowany zapis zosta! wykre'lony. Jako uzasadnienie wskazywano m.
in. okoliczno'), i& praktyka rozsypywania popio!ów po kremacji zw!ok
nie mie'ci si$ w tradycji polskiej, nie mie'ci si$ te& w tradycji &adnej z
trzech wielkich religii monoteistycznych (chrze'cija(stwa, islamu i
judaizmu).

479 Pismo z 20 sierpnia 2008 r.

480 Ustawa z 31 stycznia 1959 r. (Dz.U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908).
 - 192 -

Osoby kieruj"ce listy do Rzecznika wskazywa!y, i& brak legalnej

mo&liwo'ci rozsypania prochów w ogrodach pami$ci na cmentarzach
narusza prawo do prywatno'ci, stanowi w swej istocie dyskryminacj$ oraz
niezgodn" z konstytucyjnymi regu!ami, dysproporcjonaln" i
niewspó!miern" ingerencj$ w sfer$ wolno'ci cz!owieka. W 'wietle art. 31
ust. 3 Konstytucji, jedynymi ewentualnymi ograniczeniami, które nale&y
w niniejszej sprawie wzi") pod uwag$ s" ochrona 'rodowiska, zdrowia i
porz"dku publicznego. Trudno jednak&e dostrzec tutaj kolizj$ z tymi
warto'ciami konstytucyjnymi. Rzecznik zwróci! si$ 481 do Ministra
Infrastruktury o przedstawienie stanowiska w sprawie.
W odpowiedzi podzielono 482 pogl"d Rzecznika w kwestii
konieczno'ci prawnego uregulowania mo&liwo'ci pochówku w postaci
rozsypywania szcz"tków pochodz"cych ze spopielania zw!ok w ogrodach
pami$ci. Obecnie w zwi"zku z brakiem ze strony zwi"zków i wspólnot
wyznaniowych woli zmiany przepisów w omawianej kwestii, nale&a!oby
stanowisko to uszanowa) i nie narzuca) rozwi"za( prawnych stoj"cych w
sprzeczno'ci z tradycj" i ceremonia!em religijnym, a tak&e
postanowieniami umów zawartych ze zwi"zkami i wspólnotami
wyznaniowymi dzia!aj"cymi w Polsce. Z drugiej jednak strony kwestia ta
powinna zosta) formalnie uregulowana w sposób daj"cy mo&liwo')
wyboru form, innych ni& dotychczas obowi"zuj"ce, pochówku zmar!ej
osoby 'wieckiej na terenach cmentarzy komunalnych.

481 RPO-569428-X/07 z 14 kwietnia 2008 r.

482 Pismo z 14 maja 2008 r.
 - 193 -

9. Zagadnienia z zakresu prawa pracy

A. Bezrobocie

1. Brak zewn&trznej kontroli nad decyzjami wydawanymi w sprawach

osób bezrobotnych ubiegaj%cych si& o #rodki na podj&cie dzia!alno#ci
gospodarczej
*rodki na podj$cie dzia!alno'ci gospodarczej mog" by) przyznane
osobie bezrobotnej przez starost$ na podstawie art. 46 ust. 1 pkt 2 ustawy
o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy 483. W art. 9 ust. 1 pkt
14 tej ustawy okre'lono zakres zada( rozpatrywanych przez samorz"dy
powiatowe w formie decyzji administracyjnych. W katalogu tym nie
przewidziano wydawania decyzji w sprawach 'wiadcze( przyznawanych z
Funduszu Pracy lub odmowy ich przyznania. Pierwsze wyst"pienie
Rzecznika w tej sprawie zosta!o skierowane do Ministra Gospodarki i
Pracy w 2005 r. i niestety, nie spotka!o si$ z oczekiwanym zrozumieniem.
Zdaniem Rzecznika brak zewn$trznej kontroli nad rozstrzygni$ciami
starostów w sprawach wniosków o przyznanie 'rodków na podj$cie
dzia!alno'ci gospodarczej mo&e by) uznany za niezgodny z art. 45 ust. 1 i
art. 184 Konstytucji. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik ponownie
zwróci! si$ 484 do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej o podj$cie dzia!a(
dotycz"cych zmiany art. 9 ust. 1 pkt 14 ustawy o promocji zatrudnienia i
instytucjach rynku pracy.
Minister poinformowa! 485, &e sugerowana przez Rzecznika zmiana
art. 9 ust. 1 pkt 14 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku
pracy wymaga!aby uznania, &e dzia!ania zmierzaj"ce do aktywizacji
zawodowej osób bezrobotnych powinny by) kontrolowane w odmienny
sposób ni& dotychczas. Ustawodawca przyj"! za pewnik, &e nie ka&da
dzia!alno') gospodarcza i nie przez ka&dego bezrobotnego podejmowana,
jest w!a'ciwa na terenie danego powiatu i powinna by) finansowana ze
'rodków publicznych.

483 Ustawa z 20 kwietnia 2004 r. (Dz.U. Nr 99, poz. 1001 z pó%n. zm.).
484 RPO-479850-III/04 z 28 stycznia 2008 r.
485 Pismo z 21 lutego 2008 r.
 - 194 -

Odr$bnym zagadnieniem jest, czy starosta, przyznaj"c 'rodki na

rozpocz$cie dzia!alno'ci, przestrzega przepisów prawa. W latach 2005-
2007 do Ministerstwa wp!ywa!y wyst"pienia w sprawach niezgodno'ci
postanowie( regulaminów przyznawania 'rodków z przepisami
stanowi"cymi podstaw$ ich wydania. W wyniku podj$tych dzia!a(,
zmienione zosta!y regulaminy w niektórych powiatowych urz$dach pracy.
W odpowiedzi poinformowano ponadto o prowadzonych w Ministerstwie
pracach legislacyjnych nad nowelizacj" ustawy o promocji zatrudnienia i
instytucjach rynku pracy, tak&e w obszarze wspierania przedsi$biorczo'ci
bezrobotnych 486.

2. Bezrobocie na obszarach popegeerowskich

Do Rzecznika wp!ywa!y pisma od osób mieszkaj"cych na obszarach
popegeerowskich, w których wyra&ano niezadowolenie z sytuacji
panuj"cej na lokalnych rynkach pracy oraz z poziomu i jako'ci us!ug
'wiadczonych przez powiatowe urz$dy pracy. Problemy przedstawiane
przez osoby bezrobotne dotyczy!y g!ównie problemów ze znalezieniem
pracy zarobkowej, oraz braku ofert pracy ze strony powiatowych urz$dów
pracy lub ofert szkole(, które pozwoli!yby zwi$kszy) szans$ na podj$cie
zatrudnienia.
Obserwacje dokonane przez Rzecznika pokrywaj" si$ w du&ej cz$'ci
z wynikami bada( przeprowadzonych na zlecenie Departamentu Analiz
Ekonomicznych i Prognoz w Ministerstwie Pracy i Polityki Spo!ecznej, a
opublikowanych w opracowaniu pt.: „Rynki pracy na obszarach
popegeerowskich – Raport z bada(”. Z tre'ci „Raportu” wynika, i& mimo
up!ywu blisko dwudziestu lat od momentu rozpocz$cia transformacji
gospodarczej, polska wie' nadal nie ma przed sob" pozytywnych
perspektyw i wiele obszarów wiejskich staje si$ enklawami biedy, z
których bardzo trudno si$ wydosta).
Rzecznika szczególnie zaniepokoi!a postawiona w raporcie teza,
jakoby dotychczasowe dzia!ania instytucji, takich jak powiatowe urz$dy

486 Zapowiadane przez Ministerstwo zmiany – w tym zmiany dotycz"ce kontrolowania

sposobu przyznawania przez starostów 'rodków z Funduszu Pracy – zosta!y wprowadzone
w &ycie z dniem 1 lutego 2009 r. (ustawa z dnia 19 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy o
promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy – Dz.U. z 2009 r. Nr 6, poz. 33).
 - 195 -

pracy, cechowa!a niska skuteczno') w zakresie aktywizacji 'rodowisk

wiejskich. Rzecznik zwróci! si$ 487 do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej
o przedstawienie informacji na temat planowanych dzia!a( w tym
obszarze.
W odpowiedzi Rzecznik otrzyma! informacj$ 488, &e osoby
zamieszkuj"ce tereny popegeerowskie nie stanowi" wyodr$bnionej grupy
adresatów dzia!a( pomocowych. Osoby te nie stanowi" tak&e
wyodr$bnionej kategorii w ramach statystyki publicznej dotycz"cej
bezrobocia. W ko(cu 2007 r. w urz$dach pracy zarejestrowanych by!o
1.746,6 tys. bezrobotnych, natomiast osoby zamieszka!e na wsi stanowi!y
45,0% ogó!u zarejestrowanych bezrobotnych (785,7 tys. osób). Od
pocz"tku 2008 r. zaktywizowanych zosta!o 196,6 tys. bezrobotnych
zamieszka!ych na wsi, tj. 44% wszystkich bezrobotnych obj$tych ró&nymi
aktywnymi formami przeciwdzia!ania bezrobociu. Obowi"zuj"ce przepisy
daj" dodatkowe mo&liwo'ci aktywizacji osób bezrobotnych d!ugotrwale,
bezrobotnych samotnie wychowuj"cych co najmniej jedno dziecko do 18
roku &ycia i innych, b$d"cych w szczególnej sytuacji na rynku pracy.
W odpowiedzi wyja'niono ponadto, &e w 2007 r. wesz!y w &ycie dwa
rozporz"dzenia Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej: w sprawie
standardów us!ug rynku pracy 489 oraz w sprawie szczegó!owych warunków
prowadzenia przez publiczne s!u&by zatrudnienia us!ug rynku pracy 490.
Stosowanie tych przepisów powinno wp!yn") na popraw$ 'wiadczenia
przez urz$dy pracy podstawowych us!ug rynku pracy i zwi$kszy) ich
skuteczno').

3. Niejasno#$ regulacji prawnych dotycz%cych prawa do #wiadczenia

przedemerytalnego osób, które rozwi%za!y umow& o prac& z przyczyn
dotycz%cych pracodawcy
Na podstawie wp!ywaj"cych skarg, Rzecznik podj"! problem braku
mo&liwo'ci nabycia prawa do 'wiadczenia przedemerytalnego przez
osoby, które w okresie poprzedzaj"cym uzyskanie statusu osoby

487 RPO-583129-III/08 z 29 wrze'nia 2008 r.

488 Pismo z 31 pa%dziernika 2008 r.
489 Rozporz"dzenie z 2 marca 2007 r. (Dz.U. Nr 47, poz. 314).
490 Rozporz"dzenie z 2 marca 2007 r. (Dz.U. Nr 47, poz. 315).
 - 196 -

bezrobotnej i prawa do zasi!ku rozwi"za!y umow$ o prac$ ze swym

pracodawc" na podstawie art. 55 § 1 1 Kodeksu pracy, tzn. w zwi"zku z
dopuszczeniem si$ przez pracodawc$ ci$&kiego naruszenia podstawowych
obowi"zków wobec pracownika. Rzecznik zwróci! si$ 491 do Podsekretarza
Stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Spo!ecznej o rozwa&enie
mo&liwo'ci podj$cia dzia!a(, których celem b$dzie wprowadzenie zmian
w przepisach ustawy o 'wiadczeniach przedemerytalnych 492 tak, aby
kwestia nabycia prawa do 'wiadczenia przedemerytalnego przez osoby,
których wi$% z pracodawc" uleg!a wyga'ni$ciu, by!a uregulowana w
sposób przejrzysty i nie budz"cy w"tpliwo'ci.
W odpowiedzi poinformowano 493 Rzecznika, &e w trakcie prac nad
nowelizacj" ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy,
zosta!y przygotowane propozycje zmian rozszerzaj"cych definicj$ „z
przyczyn dotycz"cych zak!adu pracy” o „udowodnienie pracodawcy
ci$&kiego naruszenia podstawowych obowi"zków wobec pracownika” 494.

4. Przyznanie prawa do #wiadczenia przedemerytalnego lub zasi!ku

dla bezrobotnych osobom, które w okresie poprzedzaj%cym rejestracj& w
powiatowym urz&dzie pracy mia!y ustalone prawo do renty z tytu!u
niezdolno#ci do pracy, lecz podczas kontroli tego prawa zosta!y uznane
przez organ rentowy za zdolne do pracy
Do Rzecznika wp!ywa!y skargi na odmow$ przyznania prawa do
'wiadczenia przedemerytalnego lub zasi!ku dla bezrobotnych. Dotyczy!o
to w szczególno'ci osób, które w okresie poprzedzaj"cym rejestracj$ w
powiatowym urz$dzie pracy mia!y ustalone prawo do renty z tytu!u
niezdolno'ci do pracy, lecz podczas kontroli tego prawa zosta!y uznane
przez organ rentowy za zdolne do pracy. Zdarza!o si$, &e powodem
decyduj"cym o negatywnym dla nich rozstrzygni$ciu w przedmiocie
odmowy przyznania 'wiadczenia przedemerytalnego by!o niedope!nienie
zawartego w art. 2 ust. 1 pkt 4 ustawy o 'wiadczeniach

491 RPO-518547-III/05 z 31 stycznia 2008 r.

492 Ustawa z 30 kwietnia 2004 r. (Dz.U. Nr 120, poz. 1252).
493 Pismo z 21 lutego 2008 r.
494 Zapowiadane zmiany zosta!y wprowadzone w &ycie z dniem 1 lutego 2009 r. (ustawa z
dnia 19 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku
pracy – Dz.U. z 2009 r., Nr 6, poz. 33).
 - 197 -

przedemerytalnych 495 obowi"zku zarejestrowania si$ w powiatowym

urz$dzie pracy w ci"gu 30 dni od dnia ustania prawa do renty z tytu!u
niezdolno'ci do pracy. Osoby takie o konieczno'ci rejestracji w
okre'lonym terminie cz$sto dowiadywa!y si$ dopiero z tre'ci uzasadnienia
decyzji o odmowie przyznania prawa do 'wiadczenia przedemerytalnego.
Zwraca!y si$ do Rzecznika równie& osoby, które w zwi"zku z faktem
niezarejestrowania si$ w powiatowym urz$dzie pracy w okresie
nast$puj"cym po ustaniu prawa do renty ponosi!y negatywne
konsekwencje na gruncie ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach
rynku pracy 496. Osoby te wskazywa!y na brak pouczenia o konieczno'ci
rejestracji w powiatowym urz$dzie pracy w okre'lonym terminie.
Zdaniem Rzecznika korzystnym by!oby umieszczenie w decyzji
organu rentowego odmawiaj"cej prawa do renty z tytu!u niezdolno'ci do
pracy informacji o prawach i obowi"zkach wynikaj"cych z ustawy o
promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz ustawy o
'wiadczeniach przedemerytalnych. Rzecznik wyst"pi! 497 w tej sprawie do
Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej.
W odpowiedzi 498 Rzecznik uzyska! zapewnienie o wyst"pieniu
Ministerstwa do Prezesa ZUS o rozwa&enie mo&liwo'ci opracowania
odpowiedniej informacji pouczaj"cej osoby trac"ce prawo do renty z
tytu!u niezdolno'ci do pracy o warunkach uzyskania prawa do
'wiadczenia przedemerytalnego czy zasi!ku dla bezrobotnych.

5. Mo'liwo#$ nabycia statusu bezrobotnego przez osoby posiadaj%ce

wpis do ewidencji gospodarczej, które faktycznie jej nie prowadz%
W zwi"zku z brzmieniem art. 2 ust. 1 pkt 2 lit. f ustawy o promocji
zatrudnienia i instytucjach rynku pracy 499, z mo&liwo'ci nabycia statusu
bezrobotnego wy!"czone s" osoby faktycznie nie prowadz"ce dzia!alno'ci
gospodarczej (tj. takie osoby, które maj" okre'lony pó%niejszy termin
rozpocz$cia dzia!alno'ci lub te& zawiesi!y wykonywanie dzia!alno'ci

495 Ustawa z 30 kwietnia 2004 r. (Dz.U. Nr 120, poz. 1252).

496 Ustawa z 20 kwietnia 2004 r. (Dz.U. z 2008 r., Nr 69, poz. 415 z pó%n. zm.).
497 RPO-602720-III/08 z 25 listopada 2008 r.
498 Pismo z 8 stycznia 2008 r.
499 Ustawa z 20 kwietnia 2004 r. (Dz.U. z 2008 r., Nr 69, poz. 415 z pó%n. zm.).
 - 198 -

gospodarczej). Posiadanie samego wpisu nie !"czy si$ z jakimikolwiek

okre'lonymi profitami oraz nie wp!ywa na zdolno') i gotowo') do
podj$cia zatrudnienia. W zwi"zku z tym, zdaniem Rzecznika, nale&a!oby
umo&liwi) powy&szej grupie osób rejestracj$ w charakterze bezrobotnych.
Jednocze'nie Rzecznik zwróci! uwag$ na problem wydawania przez
Ministerstwo „interpretacji” konkretnych przepisów, na przyk!ad
wspomnianego art. 2 ust. 1 pkt 2 lit. f ustawy o promocji zatrudnienia i
instytucjach rynku pracy. Interpretacjami tymi kieruj" si$ organy
pierwszej i drugiej instancji prowadz"ce post$powania administracyjne.
Wyk!adnie zawarte w kolejnych interpretacjach tego samego przepisu
ró&ni" si$ diametralnie, co w efekcie prowadzi do odmiennego
ukszta!towania praw osób zainteresowanych obowi"zywaniem
konkretnych przepisów. Dzia!ania takie prowadz" do „korygowania” stanu
prawnego wed!ug bie&"cych i dora%nych potrzeb, a tak&e eliminuj" wol$
ustawodawcy w procesie stosowania prawa. W zwi"zku z powy&szym
Rzecznik zwróci! si$ 500 do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej z pro'b" o
zaj$cie stanowiska w sprawie „interpretacji” oraz o podj$cie stosownych
dzia!a( legislacyjnych, których celem b$dzie stworzenie mo&liwo'ci
nabycia statusu bezrobotnego osobom posiadaj"cym wy!"cznie wpis do
ewidencji dzia!alno'ci gospodarczej.

B. Urlopy pracownicze

1. Wymiar urlopu na warunkach urlopu macierzy"skiego

Do Rzecznika ponownie zacz$!y wp!ywa) wnioski dotycz"ce nadania
przepisowi art. 183 § 1 Kodeksu pracy – reguluj"cego wymiar urlopu na
warunkach urlopu macierzy(skiego – takiego brzmienia, aby uwzgl$dnia!
zwi$kszony wymiar tego urlopu dla pracowników adoptuj"cych bli%ni$ta.
Problem ten by! ju& sygnalizowany przez Rzecznika w wyst"pieniach
skierowanych w 2002 r. do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej 501 oraz w
2003 r. do Przewodnicz"cej Sejmowej Komisji Polityki Spo!ecznej i
Rodziny 502.

500 RPO-598169-III/08 z 19 grudnia 2008 r.

501 RPO-416884-VIII/02 z 3 pa%dziernika 2002 r.
502 RPO-416884-VIII/02 z 12 lutego 2003 r.
 - 199 -

W art. 18 Konstytucji ustanowiono obowi"zek sprawowania przez

Pa(stwo opieki i ochrony ma!&e(stwa, rodziny, macierzy(stwa i
rodzicielstwa. W'ród instytucji prawnych wspieraj"cych rodzicielstwo
znalaz!a si$ równie& wprowadzona w zwi"zku z kodyfikacj" prawa pracy
instytucja urlopu na warunkach urlopu macierzy(skiego.
Jednakowy wymiar urlopu stawia pracownika dokonuj"cego adopcji
bli%ni"t w sytuacji mniej korzystnej w stosunku do adoptuj"cego jedno
dziecko. Jest nieuzasadnione zarówno z punktu widzenia spo!ecznego, jak
równie& prawnego. Rzecznik zwróci! si$ 503 do Ministra Pracy i Polityki
Spo!ecznej o zaj$cie stanowiska w przedmiotowej sprawie.
W odpowiedzi Minister podkre'li! 504, &e urlop macierzy(ski i urlop
na warunkach urlopu macierzy(skiego s" instytucjami, których cele s"
zbie&ne, ale nie to&same.
Bior"c pod uwag$ ca!okszta!t uregulowa( prawnych dotycz"cych
sprawowania opieki nad ma!ym dzieckiem, nie mo&na ocenia) tych
rozwi"za( jako dyskryminuj"ce opiekunów prawnych dziecka, nie
b$d"cych ich rodzicami biologicznymi. W zwi"zku z powy&szym Minister
poinformowa!, i& obecnie nie planuje wprowadzania zmian w zakresie
b$d"cym przedmiotem wyst"pienia Rzecznika.
Rzecznik, nie zgadzaj"c si$ ze stanowiskiem Ministra, przygotowa!
w tej sprawie wniosek do Trybuna!u Konstytucyjnego. Nie zosta! on
jednak z!o&ony z uwagi na zmiany wprowadzone do art. 183 Kodeksu
pracy z inicjatywy Senatu. Znowelizowany ustaw". o zmianie ustawy –
Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw 505 przepis art. 183 §
1 Kp przewiduje zró&nicowany od 1 stycznia 2009 r. wymiar urlopu na
warunkach urlopu macierzy(skiego, w zale&no'ci od liczby dzieci
przyj$tych na wychowanie.

C. Wynagrodzenie za prac! i inne #wiadczenia zwi$zane z prac$

1. Prawo do odprawy pieni&'nej

503 RPO-586139-III/08 z 21 kwietnia 2008 r.

504 Pismo z 15 maja 2008 r.
505 Ustawa z 6 grudnia 2008 r., (Dz.U. Nr 237, poz. 1654).
 - 200 -

Zarówno w orzecznictwie, jak i w'ród autorów komentuj"cych

przepis art. 23 1 § 4 Kodeksu pracy w zakresie prawa do odprawy
pieni$&nej, istniej" rozbie&no'ci. Ich przyczyn", zdaniem Rzecznika, jest
mo&liwo') ró&nego rozumienia skutków, jakie przepisy prawa wi"&" z
rozwi"zaniem stosunku pracy przez pracodawc$ za wypowiedzeniem. Na
tle tej regulacji, S"d Najwy&szy w kilku orzeczeniach zaprezentowa!
odmienne stanowiska co do prawa pracownika do odprawy, o której mowa
w art. 8 ustawy o szczególnych zasadach rozwi"zywania z pracownikami
stosunku pracy z przyczyn niedotycz"cych pracowników 506, w sytuacji
rozwi"zania stosunku pracy przez pracownika.
W wyst"pieniu skierowanym do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej,
Rzecznik postulowa! 507 doprecyzowanie art. 23 1 § 4 Kodeksu pracy
poprzez ustalenie, &e takie rozwi"zanie stosunku pracy nale&y do katalogu
przes!anek le&"cych po stronie pracodawcy skutkuj"cych nabyciem przez
pracownika prawa do odprawy pieni$&nej, a w przypadku dochodzenia
roszcze( na drodze s"dowej – wyeliminowa!oby mo&liwo') wyst"pienia
rozbie&no'ci.

2. Restrykcyjne przepisy uzale'niaj%ce ponowne podj&cie pracy w

PKP od zwrotu jednorazowej odprawy
Na tle skargi by!ego pracownika PKP, Rzecznik podj"! spraw$
funkcjonowania restrykcyjnych przepisów uniemo&liwiaj"cych ponowne
zatrudnienie osób, które otrzyma!y jednorazowe odprawy w okresie
restrukturyzacji przedsi$biorstwa 508. Obowi"zek zwrotu odprawy mimo
up!ywu wielu lat by! warunkiem stara( o powrót do pracy w PKP.
Przepisy te by!y uzasadnione ówczesnym wysokim poziomem
bezrobocia. W ocenie Rzecznika obecna sytuacja na rynku pracy i
pojawiaj"ce si$ oferty pracy ze strony PKP wskazywa!y na potrzeb$
analizy mo&liwo'ci zmiany przyj$tej regulacji prawnej. Rzecznik zwróci!
si$ 509 do Ministra Infrastruktury o zaj$cie stanowiska w tej sprawie.

506 Ustawa z 13 marca 2003 r., (Dz.U. Nr 90, poz. 844 z pó%n. zm.).
507 RPO-593390-III/08 z 9 grudnia 2008 r.
508 Ustawa z 8 wrze'nia 2000 r. (Dz.U. Nr 84, poz. 948 z pó%n. zm.).
509 RPO-583128-III/08 z 15 kwietnia 2008 r.
 - 201 -

W odpowiedzi wyja'niono 510, i& w ca!ym procesie restrukturyzacji w

PKP nast"pi!o zmniejszenie zatrudnienia o ok. 48 tys. osób, w tym 28 tys.
osób otrzyma!o jednorazow" odpraw$ pieni$&n", któr" w razie ponownego
zatrudnienia w PKP S.A. lub spó!kach PKP S.A. s" zobowi"zani zwróci).
Informacje, jakie dotar!y od niektórych spó!ek PKP 'wiadcz" o tym, &e
zacz$to zatrudnia) ponownie osoby, które na pocz"tku restrukturyzacji
odchodz"c z pracy otrzyma!y odpraw$ pieni$&n" i obecnie zwracaj" j".
Ewentualna zmiana przepisu w kierunku postulowanym przez Rzecznika
b$dzie wymaga) oszacowania jej skutków ekonomicznych i prawnych ze
wzgl$du na to, &e os!ony socjalne dla odchodz"cych pracowników PKP
zosta!y sfinansowane z kredytów gwarantowanych przez Skarb Pa(stwa.
W kolejnym wyst"pieniu do Ministra Infrastruktury Rzecznik
podkre'li! 511, &e restrykcyjne przepisy ustawy o komercjalizacji,
restrukturyzacji i prywatyzacji przedsi$biorstwa pa(stwowego „Polskie
Koleje Pa(stwowe”, mog!yby zosta) z!agodzone w szczególno'ci poprzez
okre'lenie okresu, po up!ywie którego powrót do pracy w PKP nie
skutkowa!by obowi"zkiem zwrotu odprawy pieni$&nej.
Z nades!anej informacji 512 wynika!o, &e w trakcie prac w Sejmie nad
projektem nowelizacji ustawy o komercjalizacji, restrukturyzacji i
prywatyzacji przedsi$biorstwa pa(stwowego „Polskie Koleje Pa(stwowe”,
w art. 50 uchylono kontrowersyjny ust. 4 513.

3. Wynagradzanie nauczycieli za ocenianie ustnych egzaminów

maturalnych
W 2008 roku Rzecznik powróci! 514 do niezrealizowanego postulatu
wprowadzenia na trwa!e do systemu o'wiaty regulacji ustawowej 515, w
'wietle której udzia! nauczycieli w egzaminach ustnych b$dzie traktowany
przy obliczaniu wynagrodzenia jak praca w godzinach

510 Pismo z 9 czerwca 2008 r.

511 RPO-583128-III/08 z 22 wrze'nia 2008 r.
512 Pismo z 30 wrze'nia 2008 r.
513 Ostatecznie art. 50 ust. 4 zosta! uchylony przez art. 1 pkt 24 ustawy z dnia 24
pa%dziernika 2008 r. (Dz.U. Nr 206, poz. 1289) zmieniaj"cej t$ ustaw$ z dniem 6 grudnia
2008 r.
514 Informacja za 2007 r., str. 175.
515 Ustawa z 7 wrze'nia 1991 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z pó%n. zm.).
 - 202 -

ponadwymiarowych i skierowa! 516 w tej sprawie wyst"pienie do Ministra

Edukacji Narodowej.
Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej
poinformowa! 517, &e aprobata dla stanowiska Rzecznika w sprawie
wynagradzania nauczycieli oraz nauczycieli akademickich za
przeprowadzanie sprawdzianów i egzaminów, o których mowa w art. 9
ust. 1 pkt 1-3 ustawy o systemie o'wiaty, znalaz!a wyraz w nowych
uregulowaniach ustawy o zmianie ustawy o systemie o'wiaty, ustawy –
Karta Nauczyciela oraz ustawie o post$powaniu w sprawach nieletnich 518,
przez dodanie w ustawie o systemie o'wiaty w art. 9c ust. 9-12 i w art. 22
w ust. 2 pkt 13 oraz w Karcie Nauczyciela w art. 42 ust. 2 b.

4. Wynagradzanie pracowników instytucji kultury

Na tle skarg pracowników Opery *l"skiej w Bytomiu ujawni! si$
problem generalny braku jednoznacznych regulacji dotycz"cych
wynagradzania pracowników instytucji kultury za czas przerwy w pracy.
w ustawie o organizowaniu i prowadzeniu dzia!alno'ci kulturalnej 519.
W trakcie badania powy&szej sprawy ujawni!y si$ tak&e w"tpliwo'ci
co do zgodno'ci z art. 92 ust. 1 Konstytucji upowa&nienia ustawowego
zawartego w art. 31 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu dzia!alno'ci
kulturalnej. Zdaniem Rzecznika przepisy ustawy nie odnosz" si$ do
kwestii zwi"zanych z wynagrodzeniem pracowników instytucji kultury, a
co za tym idzie na gruncie ustawy nie ma zawartych „wytycznych” co do
kszta!tu rozporz"dze( wydanych na podstawie art. 31 ustawy. Rzecznik
zwróci! si$ 520 do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego o zaj$cie
stanowiska w przedstawionych sprawach.
W odpowiedzi poinformowano 521, &e sygnalizowany problem zostanie
uregulowany w toku planowanych prac legislacyjnych nad zmian" ustawy
o organizowaniu i prowadzeniu dzia!alno'ci kulturalnej.

516 RPO-561595-III/07 z 9 maja 2008 r.

517 Pismo z 30 pa%dziernika 2008 r.
518 Ustawa z 25 lipca 2008 r. (Dz.U. Nr 145, poz. 917).
519 Ustawa z 25 pa%dziernika 1991 r. (Dz.U. z 2001 r., Nr 13, poz. 123 z pó%n. zm.).
520 RPO-550854-III/07 z 8 lutego 2008 r.
521 Pismo z 10 marca 2008 r.
 - 203 -

W kolejnym wyst"pieniu do Ministra Kultury i Dziedzictwa

Narodowego w przedmiotowej sprawie, Rzecznik ponownie wyrazi! 522
w"tpliwo'ci co do zgodno'ci z art. 92 ust. 1 Konstytucji przepisu art. 31
ustawy o organizowaniu i prowadzeniu dzia!alno'ci kulturalnej i zwróci!
si$ o podj$cie dzia!a( maj"cych na celu oczekiwan" zmian$ art. 31
powy&szej ustawy.
Minister poinformowa! 523 Rzecznika, &e prace legislacyjne nad
omawian" ustaw" s" przewidziane w drugim kwartale 2009 r.

5. Zasady wynagradzania syndyków

Rzecznik zg!osi! udzia! 524 w post$powaniu w sprawie skargi
konstytucyjnej Tadeusza K. dotycz"cej zasad wynagradzania syndyków i
przedstawi! nast$puj"ce stanowisko: art. 123 § 5 rozporz"dzenia
Prezydenta Rzeczypospolitej – Prawo upad!o'ciowe 525 w zakresie
dotycz"cym syndyków jest niezgodny z art. 32 i art. 64 ust. 2 Konstytucji.
Ponadto art. 2 pkt 6 i art. 8 pkt 7 ustawy o wynagradzaniu osób
kieruj"cych niektórymi podmiotami prawnymi, w zakresie dotycz"cym
syndyków 526 s" niezgodne z art. 32 i art. 64 ust. 2 Konstytucji 527.
Zgodnie z przepisami Prawa upad!o'ciowego syndyk ma prawo do
wynagrodzenia za swoj" dzia!alno') oraz do zwrotu wydatków, które
wy!o&y! z powodu swoich czynno'ci. Wynagrodzenie okre'la s"d
stosownie do zakresu i trudno'ci czynno'ci wykonywanych przez
syndyka. Pomimo obowi"zywania powy&szych zasad ustalania
wynagrodzenia syndyka, ustawodawca zdecydowa! si$ na wprowadzenie
dodatkowego re&imu prawnego dotycz"cego syndyków masy upad!o'ci
podmiotów gospodarczych sektora publicznego. W tym przypadku do
wynagrodzenia syndyków stosuje si$ przepisy ustawy o wynagradzaniu
osób kieruj"cych niektórymi podmiotami prawnymi. W 'wietle tych
przepisów maksymalna wysoko') wynagrodzenia miesi$cznego nie mo&e
przekroczy) dla syndyków czterokrotno'ci przeci$tnego miesi$cznego

522 RPO-550854-III/07 z 8 grudnia 2008 r.

523 Pismo z 8 stycznia 2009 r.
524 RPO-585571-VI/08 z 6 maja 2008 r.
525 Rozporz"dzenie z 24 pa%dziernika 1934 r. (Dz.U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512 z pó%n. zm.).
526 Ustawa z 3 marca 2000 r. (Dz.U. Nr 26, poz. 306 z pó%n. zm.).
527 Sygn. akt SK 15/08.
 - 204 -

wynagrodzenia w sektorze przedsi$biorstw bez wyp!at nagród z zysku w

czwartym kwartale roku poprzedniego. Ustawodawca wprowadzi! zatem
istotne zró&nicowanie sytuacji prawnej syndyków w zakresie ustalania ich
wynagrodze(, przy czym jako kryterium wprowadzonego zró&nicowania
przyj"! status prawny upad!ego. W ocenie Rzecznika zró&nicowanie
zosta!o wprowadzone wed!ug dowolnego kryterium, w sposób naruszaj"cy
zasad$ równo'ci wobec prawa i zasad$ równej ochrony praw
maj"tkowych.

D. Bezpiecze%stwo pracy

1. Stan bezpiecze"stwa pracy w polskich kopalniach w&gla

kamiennego
Druga rocznica tragicznego wypadku zbiorowego w Kopalni W$gla
Kamiennego „Halemba” w Rudzie *l"skiej oraz rozpocz$cie procesu osób
oskar&onych o doprowadzenie do tej tragedii wywo!a!y publikacje
medialne o stanie bezpiecze(stwa w kopalniach w$gla kamiennego. W
jednym z artyku!ów prasowych 528 zamieszczono niepokoj"ce
przewidywania kolejnych katastrof wobec braku poprawy stanu
bezpiecze(stwa w 'l"skich kopalniach.
We wspomnianym artykule znalaz!a si$ tak&e krótka wzmianka, o
tym &e Wy&szy Urz"d Górniczy potwierdzi! informacje o „fatalnym”
stanie bezpiecze(stwa w 'l"skich kopalniach. Maj"c na uwadze powy&sze
oraz fakt, &e prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy jest
prawem okre'lonym w art. 66 ust. 1 Konstytucji, Rzecznik zwróci! si$ 529
do Prezesa Wy&szego Urz$du Górniczego o zaj$cie stanowiska.
Prezes WUG potwierdzi! 530, &e wyniki bada( przyczyn i okoliczno'ci
wypadków wskaza!y na zaniedbania w organizacji pracy, obni&enie
dyscypliny, brak analizy ryzyka zawodowego. Ponadto brak by!o
skutecznego nadzoru nad wykonywanymi pracami i podleg!ymi
pracownikami. W celu likwidacji tego niepokoj"cego zjawiska organy
nadzoru górniczego podj$!y dzia!ania zmierzaj"ce do wyegzekwowania od

528 „Polska” z 14 listopada 2008 r. Górnicy: Kolejna tragedia w kopalni to kwestia czasu.
529 RPO-602799-III/08 z 21 listopada 2008 r.
530 Pismo z 11 grudnia 2008 r.
 - 205 -

przedsi$biorców niezb$dnych dzia!a(, dla podniesienia wiedzy,

'wiadomo'ci i dyscypliny zarówno w'ród pracowników, jak i osób
nadzoruj"cych wykonywane roboty.
Rzecznik jeszcze w 2007 r. podj"! 531 badanie tego problemu poprzez
wyst"pienie do Wy&szego Urz$du Górniczego, G!ównego Inspektora
Pracy i Ministra Gospodarki, który pismem z dnia 10 stycznia 2008 r.
udzieli! Rzecznikowi odpowiedzi na wyst"pienie z dnia 20 grudnia 2007
r. 532 Przedmiotem wyst"pienia by!y kwestie zwi"zane z pracami
legislacyjnymi dotycz"cymi poprawy bezpiecze(stwa pracy w kopalniach.
Z udzielonej odpowiedzi wynika!o, &e prowadzone s" intensywne prace
legislacyjne w tym zakresie. Efektem tych prac jest projekt nowego Prawa
geologicznego i górniczego.

2. Naruszanie praw pracowniczych kierowców komunikacji miejskiej

Na podstawie pojawiaj"cych si$ w mediach informacji oraz w
oparciu o nap!ywaj"ce skargi Rzecznik podj"! spraw$ naruszania praw
pracowniczych kierowców komunikacji miejskiej 'wiadcz"cych prac$ na
terenie Warszawy. Przeprowadzone na wniosek Rzecznika kontrole w
latach 2007-2008 wykaza!y szereg nieprawid!owo'ci. Dotyczy!y one w
szczególno'ci nieprzestrzegania przez pracodawców norm czasu pracy,
przys!uguj"cych odpoczynków (skracanie odpoczynków dobowych i
tygodniowych), czy te& dopuszczania pracowników do pracy bez
stosownych bada( lekarskich i psychologicznych. Szczególny niepokój
wzbudzi!y informacje dotycz"ce kwestii zwi"zanych z odpoczynkiem
kierowców. Równie& stan techniczny niektórych autobusów zagra&a!
zdrowiu i &yciu kierowców, pasa&erów i innych uczestników ruchu
drogowego. Rzecznik zwróci! si$ 533 do Prezydenta m.st. Warszawy,
G!ównego Inspektora Pracy oraz G!ównego Inspektora Transportu
Drogowego o zaj$cie stanowiska w przedstawionych sprawach, a tak&e o
podj$cie przez G!ównego Inspektora Pracy ogólnopolskiej akcji kontroli
przedsi$biorstw komunikacji miejskiej w zakresie przestrzegania prawa
pracy oraz zasad bhp, oraz przeprowadzenia przez G!ównego Inspektora

531 Informacja za 2007 r., str. 167.

532 RPO-545954-III/06.
533 RPO-595214-III/08 z 16 pa%dziernika 2008 r.
 - 206 -

Transportu Drogowego kontroli w zakresie przestrzegania praw

kierowców i stanu technicznego taboru.
G!ówny Inspektor Pracy wyja'ni! 534, &e problem przestrzegania
przepisów o czasie pracy kierowców jest stale badany przez inspektorów
pracy. W latach 2006-2007 oraz w pierwszej po!owie 2008 r.
przeprowadzono 422 kontrole przestrzegania przepisów o czasie pracy w
firmach transportowych. W wyniku kontroli inspektorzy pracy wydali
1276 decyzji oraz 1720 wniosków w wyst"pieniach stwierdzaj"cych
nieprawid!owo'ci w zakresie przestrzegania przepisów o czasie pracy.
Najwi$cej nieprawid!owo'ci odnotowano w zakresie nierzetelnego
prowadzenia ewidencji czasu pracy. Inspektorzy pracy wydali w tym
zakresie 324 wniosków skierowanych do 290 pracodawców. Najcz$stsze
nieprawid!owo'ci polega!y na niewykazywaniu faktycznie
przeprowadzonej liczby godzin pracy, a w szczególno'ci na
nieewidencjonowaniu pracy w godzinach nadliczbowych. Kontrole
wykaza!y równie& nieprawid!owo'ci w zakresie zatrudniania pracowników
z naruszeniem przepisów o minimalnym odpoczynku dobowym. Te
nieprawid!owo'ci spowodowa!y konieczno') skierowania 169 wniosków
do 155 pracodawców. Kontrole b$d" przeprowadzane równie& w 2009 r.
G!ówny Inspektor Transportu Drogowego poinformowa! 535, &e w
2008 r. dokonano kontroli kilku przedsi$biorstw komunikacji miejskiej na
terenie Warszawy. Stwierdzono w nich powa&ne naruszenia
obowi"zuj"cych przepisów, co skutkowa!o wydaniem decyzji o na!o&eniu
kary. Ponadto zapewniono Rzecznika, &e stan techniczny autobusów
komunikacji miejskiej jest przedmiotem wielu codziennych kontroli
drogowych, a pojazdy nie spe!niaj"ce odpowiednich warunków s"
natychmiast eliminowane z ruchu.
Z odpowiedzi Prezydenta m.st. Warszawy wynika!o 536, &e
zagadnienia dotycz"ce przestrzegania praw pracowniczych kierowców,
jako'ci us!ug transportowych, w tym stanu technicznego taboru, stanowi"
jeden z priorytetów Urz$du m.st. Warszawy.

534 Pismo z 31 pa%dziernika 2008 r.

535 Pismo z 24 listopada 2008 r.
536 Pismo z 29 grudnia 2008 r.
 - 207 -

W wyniku przeprowadzonych w latach 2007-2008 przez organy

zewn$trzne kontroli w Miejskich Zak!adach Autobusowych sp. z o.o.,
stwierdzono nieprawid!owo'ci polegaj"ce na przekraczaniu bezwzgl$dnie
obowi"zuj"cych norm czasu pracy. Spó!ka otrzyma!a zalecenia
pokontrolne, które stara si$ konsekwentnie realizowa).
Spó!ka wykonuje badania stanu technicznego autobusów, posiada
dokumentacj$, potwierdzaj"c" spe!nienie wymogów technicznych
u&ytkowanych autobusów. Poza wydatkami na bie&"ce naprawy, Spó!ka
ponosi znaczne nak!ady inwestycyjne na zakup nowego taboru autobusów
(w latach 2007-2008 wycofano z eksploatacji 288 autobusów, a dokonano
zakupu 350 nowych). W nast$pnych latach planuje si$ sukcesywne
wycofywanie najstarszych autobusów tak, aby docelowo ich wiek nie
przekroczy! 10 lat. Ze strony m.st. Warszawy nadzór nad jako'ci" us!ug
transportowych sprawuje ZTM, który równie& czyni starania maj"ce na
celu podwy&szenie standardów 'wiadczonych us!ug oraz zapewnienia
zgodnych z prawem warunków pracy kierowców, obs!uguj"cych transport
publiczny.

E. Choroby zawodowe

1. D!ugotrwa!o#$ post&powania w sprawie ustalenia choroby

zawodowej
Do Rzecznika wp!ywa!y skargi dotycz"ce d!ugotrwa!o'ci
post$powania w sprawie ustalenia choroby zawodowej. Analiza tych skarg
pozwala stwierdzi), &e na d!ugotrwa!o') post$powania wp!yw mia!y
przede wszystkim rozwi"zania prawne przyj$te w obowi"zuj"cych
przepisach reguluj"cych kwestie chorób zawodowych.
Stosownie do przepisów rozporz"dzenia Rady Ministrów w sprawie
wykazu chorób zawodowych, szczegó!owych zasad post$powania w
sprawach zg!aszania podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób
zawodowych oraz podmiotów w!a'ciwych w tych sprawach 537, w!a'ciwy
inspektor sanitarny wydaje decyzj$ o stwierdzeniu choroby zawodowej
albo decyzj$ o braku podstaw do jej stwierdzenia na podstawie materia!u
dowodowego, a w szczególno'ci danych zawartych w orzeczeniu

537 Rozporz"dzenie z 30 lipca 2002 r. (Dz.U. Nr 132, poz. 1115).

 - 208 -

lekarskim w sprawie choroby zawodowej oraz oceny nara&enia

zawodowego pracownika. Przepisy rozporz"dzenia nie okre'laj" terminu
przeprowadzenia okre'lonych bada( i wydania przedmiotowych orzecze(.
Ponadto s"dy wydaj" wyroki uchylaj"ce decyzje organów inspekcji
dotycz"ce chorób zawodowych i w uzasadnieniach wskazuj" na
konieczno') uzupe!nienia materia!u dowodowego. W wyniku ponownego
post$powania, mimo zalece( s"du, nie dochodzi jednak do uzupe!nienia
materia!u dowodowego zgodnie z zaleceniami s"du. Kolejne decyzje
obarczone s" tymi samymi wadami, które s" kwestionowane przez s"dy.
Zdarza si$ dosy) cz$sto, &e taka sytuacja powtarza si$ wielokrotnie, w
wyniku czego post$powanie trwa wiele lat.
Trybuna! Konstytucyjny orzek! 538, &e art. 237 § 1 pkt 2 i 3 Kodeksu
pracy oraz rozporz"dzenie Rady Ministrów w sprawie wykazu chorób
zawodowych, szczegó!owych zasad post$powania w sprawach zg!aszania
podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych oraz
podmiotów w!a'ciwych w tych sprawach 539 s" niezgodne z art. 92 ust. 1
Konstytucji. Trybuna! postanowi!, &e zaskar&one przepisy trac" moc
obowi"zuj"c" z up!ywem dwunastu miesi$cy od dnia og!oszenia wyroku w
Dzienniku Ustaw 540.
Konieczno') wykonania tego wyroku stwarza dogodn" okazj$ do
dokonania zmian legislacyjnych, które przyczyni" si$ do wyeliminowania
istniej"cych nieprawid!owo'ci. Rzecznik postuluje przyj$cie takich
rozwi"za(, które b$d" dawa!y mo&liwo') kontroli (nadzoru) nad
jednostkami orzeczniczymi prowadz"cymi post$powanie w sprawie
rozpoznania choroby zawodowej, podobnie jak uczyniono to w przypadku
nadzoru nad orzecznictwem w sprawach dotycz"cych niezdolno'ci do
pracy. Zasadne wydaje si$ tak&e wprowadzenie w przepisach Kodeksu
pracy zasady, &e decyzje organów Inspekcji Sanitarnej o stwierdzeniu
choroby zawodowej lub o braku podstaw do jej stwierdzenia, zostaj"
poddane kontroli s"dów powszechnych, tak jak ma to miejsce w stosunku
do decyzji ZUS przyznaj"cych lub odmawiaj"cych prawa do renty z tytu!u

538 Wyrok z 19 czerwca 2008 r. (sygn. akt P 23/07).

539 Rozporz"dzenie z 30 lipca 2002 r. (Dz.U. Nr 132, poz. 1115).
540 Sentencja wyroku zosta!a og!oszona 2 lipca 2008 r. (Dz.U. Nr 116, poz. 740).
 - 209 -

niezdolno'ci do pracy. Rzecznik zwróci! si$ 541 do Ministra Pracy i Polityki

Spo!ecznej o przedstawienie stanowiska w sprawie.
W odpowiedzi Minister poinformowa! 542 Rzecznika, &e Wydzia!
Orzecznictwa Biura Prawnego Rz"dowego Centrum Legislacyjnego podj"!
prace nad nowelizacj" art. 237 § 1 Kp, stanowi"cego upowa&nienie
ustawowe dla Rady Ministrów do wydania rozporz"dzenia w sprawie
wykazu chorób zawodowych. Po wej'ciu w &ycie znowelizowanego
artyku!u, podj$te zostan" prace legislacyjne nad nowelizacj"
przedmiotowego rozporz"dzenia. Zapewniono Rzecznika, &e w trakcie
tych pracy, wszystkie zg!aszane przez Rzecznika propozycje zmian w
dzia!aniach dot. post$powania w sprawie stwierdzenia choroby
zawodowej, b$d" szczegó!owo analizowane. Zapewniono równie&, &e
uwzgl$dnione zostan" postulaty dotycz"ce terminów i ew. regulacje w
zakresie kontroli nad jednostkami orzeczniczymi prowadz"cymi
post$powanie w sprawie rozpoznania choroby zawodowej.

F. Obowi$zki pracodawcy i pracownika

1. Podnoszenie kwalifikacji zawodowych

Rzecznik skierowa! 543 wniosek do Trybuna!u Konstytucyjnego o
stwierdzenie niezgodno'ci z art. 92 ust. 1 Konstytucji art. 103 ustawy z
dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy w brzmieniu: „W zakresie i na
warunkach ustalonych, w drodze rozporz"dzenia, przez Ministra Edukacji
Narodowej oraz Ministra Pracy i Polityki Socjalnej pracodawca u!atwia
pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych”.
Zdaniem Rzecznika upowa&nienie zawarte w art. 103 Kodeksu pracy
nie zawiera wytycznych dotycz"cych tre'ci aktu oraz w sposób nazbyt
szeroki okre'la zakres spraw przekazanych do uregulowania w
rozporz"dzeniu. Wskazówek pozwalaj"cych na zrekonstruowanie
wytycznych nie mo&na tak&e odnale%) na gruncie pozosta!ych przepisów
Kodeksu pracy.

541 RPO-577928-III/08 z 8 grudnia 2008 r.

542 Pismo z 12 stycznia 2009 r.
543 RPO-598118-III/08 z 12 wrze'nia 2008 r.
 - 210 -

W rozporz"dzeniu Ministra Edukacji Narodowej oraz Ministra Pracy

i Polityki Spo!ecznej w sprawie zasad i warunków podnoszenia
kwalifikacji zawodowych i wykszta!cenia ogólnego doros!ych 544,
okre'lono w szczególno'ci, do jakiej grupy podmiotów stosuje si$
przepisy rozporz"dzenia oraz w jaki sposób i kiedy znajduj" one
zastosowanie. Najwa&niejszymi rozwi"zaniami, które zosta!y szczegó!owo
uregulowane na gruncie rozporz"dzenia s" kwestie zwi"zane z
przyznawaniem i wymiarem urlopu szkoleniowego oraz zwolnieniami z
cz$'ci dnia pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Ze wzgl$du na
spo!eczne znaczenie oraz znacz"ce obci"&enie pracodawców nale&a!oby
przyj"), &e problematyka ta powinna by) uregulowana ustawowo, a nie w
rozporz"dzeniu.

2. Brak przepisu zobowi%zuj%cego pracodawców do refundacji

soczewek kontaktowych osobom pracuj%cym przy komputerze
Po analizie tre'ci artyku!u prasowego 545, Rzecznik podj"! problem
braku prawnego ograniczenia pracownikom pracuj"cym przy monitorach
ekranowych mo&liwo'ci wyboru refundacji kosztów pomi$dzy okularami,
a szk!ami kontaktowymi.
Rozporz"dzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie
bezpiecze(stwa i higieny pracy na stanowiskach wyposa&onych w
monitory ekranowe 546 stanowi o konieczno'ci zapewnienia pracownikom
przez pracodawc$ okularów koryguj"cych wzrok, je&eli wyniki bada(
okulistycznych wyka&" potrzeb$ ich stosowania. Rozporz"dzenie nie
dopuszcza obowi"zku zapewnienia pracownikom na ich wniosek
soczewek kontaktowych zamiast okularów koryguj"cych wzrok.
Konieczno') zapewnienia pracownikom przez pracodawców okularów lub
szkie! kontaktowych przewiduj" natomiast przepisy unijne.
W sytuacji coraz bardziej powszechnego stosowania szkie!
kontaktowych zamiast okularów korekcyjnych, warte rozwa&enia jest
wdro&enie do systemu wewn$trznego rozwi"za( przewidzianych w

544 Rozporz"dzenie z 12 pa%dziernika 1993 r. (Dz.U. Nr 103, poz. 472 z pó%n. zm.).
545 „Rzeczypospolita” z 22 pa%dziernika 2008 r. P!acimy za okulary, za szk!a kontaktowe nie
musimy.
546 Rozporz"dzenie z 1 grudnia 1998 r. (Dz.U. Nr 148, poz. 973).
 - 211 -

Dyrektywie Rady 90/270/EWG z dnia 29 maja 1990 r. w sprawie

minimalnych wymaga( w dziedzinie bezpiecze(stwa i ochrony zdrowia
przy pracy z urz"dzeniami wyposa&onymi w monitory ekranowe.
Rzecznik zwróci! si$ 547 do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej o
rozwa&enie potrzeby wprowadzenia stosownych zmian do w/w
rozporz"dzenia.
Sekretarz Stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Spo!ecznej
poinformowa! 548, &e poj$cie u&yte w Dyrektywie Rady 90/270/EWG brzmi
„corrective appliances”, czyli „urz"dzenia koryguj"ce”; nie wyst$puje w
niej natomiast poj$cie „soczewki kontaktowe”. W zwi"zku z powy&szym,
w rozporz"dzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 grudnia
1998 r. w sprawie bezpiecze(stwa i higieny pracy na stanowiskach
wyposa&onych w monitory ekranowe, wdra&aj"cym postanowienia
omawianej Dyrektywy, uznano, &e takimi urz"dzeniami s" okulary
koryguj"ce wzrok. W zasadzie nie ma uzasadnienia do zapewnienia przez
pracodawc$ zamiast okularów koryguj"cych wzrok – soczewek (szkie!)
kontaktowych. W niektórych jednak przypadkach lekarz mo&e zaleci)
stosowanie przy obs!udze monitora soczewek kontaktowych. Przypadki te
mog" by) zwi"zane z okre'lonymi wadami wzroku pracownika, przy
których nie jest mo&liwe skorygowanie wzroku przy pomocy okularów. W
takiej sytuacji nale&y uzna), &e soczewki kontaktowe przeznaczone,
zgodnie z zaleceniem lekarza do korekty wzroku pracownika przy
obs!udze monitora, spe!niaj" ten sam cel co okulary koryguj"ce wzrok.
Obecnie w Komisji Europejskiej trwaj" prace nad dostosowaniem
postanowie( ww. Dyrektywy do post$pu naukowo-technicznego, jaki
nast"pi! w okresie od czasu jej wydania. Nowe wymagania b$d" podstaw"
do zmiany przepisów krajowych wdra&aj"cych prawo Unii Europejskiej
dotycz"ce bezpiecze(stwa i ochrony zdrowia przy pracy z urz"dzeniami
wyposa&onymi w monitory ekranowe.

547 RPO-601347-III/08 z 12 listopada 2008 r.

548 Pismo z 27 listopada 2008 r.
 - 212 -

G. Rozwi$zanie umowy o prac!. Wyga#ni!cie stosunku pracy

1. Osi%gni&cie wieku emerytalnego i nabycie prawa do emerytury

jako przyczyna uzasadniaj%ca wypowiedzenie pracownikowi umowy o
prac&
Z przygotowywanych przez Ministerstwo Pracy i Polityki Spo!ecznej
programów zwi$kszania aktywno'ci zawodowej wynika, &e wyj"tkowo
niekorzystnie przedstawia si$ na rynku pracy sytuacja osób w wieku
powy&ej 50 lat, w szczególno'ci kobiet. Niepokoj"co du&a cz$') osób z
przedzia!u wiekowego 50-65 jest zawodowo nieaktywna. Tymczasem w
orzecznictwie s"dów powszechnych i S"du Najwy&szego coraz cz$'ciej
prezentowany jest pogl"d, &e osi"gni$cie wieku emerytalnego i nabycie
prawa do emerytury stanowi wystarczaj"c" i samoistn" przyczyn$
wypowiedzenia pracownikowi, szczególnie za' pracownicy, stosunku
pracy 549. Taka linia orzecznicza sankcjonuje, a w pewnych
okoliczno'ciach mo&e nawet zach$ca) pracodawców do eliminowania z
zatrudnienia osób w wieku emerytalnym.
Zestawiaj"c informacje o dzia!aniach Rady Ministrów maj"cych na
celu aktywizowanie zawodowe osób w wieku powy&ej 50 lat, z
kszta!tuj"c" si$ lini" orzecznicz", nie sposób nie zauwa&y) powsta!ego
dysonansu. Dlatego te&, maj"c na uwadze potrzeb$ zachowania
równowagi dzia!a( w prawid!owym kszta!towaniu rynku pracy, Rzecznik
zwróci! si$ 550 do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej o rozwa&enie
wprowadzenia do Kodeksu pracy przepisu, z którego wynika!oby, i&
osi"gni$cie wieku emerytalnego i nabycie przez pracownika prawa do
emerytury nie powinno stanowi) jedynej i wystarczaj"cej przyczyny
rozwi"zania z nim stosunku pracy.
Minister podkre'li! 551, i& prawo pracy chroni trwa!o') stosunku pracy
pracowników w wieku przedemerytalnym, którzy po jego osi"gni$ciu
nab$d" prawo do emerytury. Uchylenie tej ochrony po osi"gni$ciu przez
pracownika wieku emerytalnego i nabyciu prawa do emerytury nie jest
równoznaczne z konieczno'ci" rozwi"zania z nim stosunku pracy.

549 M.in. wyrok SN z 3 grudnia 2003 r. (sygn. I PK 80/03, OSNP z 2004 r., Nr 21, poz. 363).
550 RPO-571564-III/07 z 10 lipca 2008 r.
551 Pismo z 25 lipca 2008 r.
 - 213 -

Minister poinformowa!, &e nie planuje wprowadzenia zmian w

zakresie b$d"cym przedmiotem wyst"pienia Rzecznika. W ocenie Ministra
przepisy prawa pracy w sposób wystarczaj"cy chroni" przed
nieuzasadnionym zwolnieniem z pracy pracowników osi"gaj"cych wiek
emerytalny i nabywaj"cych uprawnienia emerytalne.
Rzecznik z!o&y! 552 wniosek do S"du Najwy&szego o podj$cie uchwa!y
maj"cej na celu wyja'nienie przepisów prawnych, których stosowanie
wywo!a!o rozbie&no') w wyk!adni prawa w orzecznictwie S"du
Najwy&szego, poprzez odpowied% na pytanie: „Czy osi"gni$cie wieku
emerytalnego i nabycie prawa do emerytury mo&e stanowi) wy!"czn"
przes!ank$ rozwi"zania za wypowiedzeniem stosunku pracy z
pracownikiem – kobiet" lub m$&czyzn" i nie oznacza dyskryminacji
pracownika ze wzgl$du na p!e) i wiek (art. 11 3 Kodeksu pracy)?”
S"d Najwy&szy w sk!adzie siedmiu s$dziów Izby Pracy, Ubezpiecze(
Spo!ecznych i Spraw Publicznych podj"! uchwa!$, zgodnie z któr"
osi"gni$cie wieku emerytalnego i nabycie prawa do emerytury nie mo&e
stanowi) wy!"cznej przyczyny wypowiedzenia umowy o prac$ przez
pracodawc$ (art. 45 § 1 Kp)553.

2. Regulacje dotycz%ce wyga#ni&cia stosunku pracy, zawarte w

projekcie ustawy – Przepisy wprowadzaj%ce ustaw& o finansach
publicznych
Rzecznik przedstawi! uwagi do zamieszczonego na stronie
internetowej Ministerstwa Finansów projektu ustawy – Przepisy
wprowadzaj"ce ustaw$ o finansach publicznych, w którym przewidziano
instytucj$ „wyga'ni$cia” stosunków pracy (art. 76), w zwi"zku z
wdra&aniem zmian organizacyjnych w funkcjonowaniu PFRON.
W ocenie Rzecznika nie nale&y stawia) znaku równo'ci pomi$dzy
klasycznymi przypadkami wyga'ni$cia stosunku pracy, o których mowa w
Kodeksie pracy i przypadkami, gdy wyga'ni$cie to nie jest zwi"zane z
konkretnymi zdarzeniami wywo!uj"cymi skutek w postaci ustania
stosunku pracy z mocy prawa i poprzedzone jest okresem, w którym

552 RPO-571564-III/07 z 27 pa%dziernika 2008 r.

553 W dniu 21 stycznia 2009 r.
 - 214 -

pracodawca musi dokona) oceny kwalifikacji pracownika, przebiegu jego

dotychczasowej pracy oraz podj") decyzj$ o dalszym zatrudnieniu, opart"
na obiektywnych kryteriach. Z tak" w!a'nie sytuacj" mieliby'my do
czynienia w przypadkach przewidzianych w art. 76 ust. 3 projektu ustawy.
Wyga'ni$cie stosunku pracy z pracownikiem Biura lub Oddzia!u
PFRON z mocy prawa spowoduje wy!"czenie przepisów prawa pracy o
szczególnej ochronie niektórych stosunków pracy maj"cych zastosowanie
przy wypowiadaniu umów o prac$. Wprowadzenie szczególnej instytucji
wyga'ni$cia stosunku pracy mo&e poci"ga) za sob" niekorzystne
konsekwencje w zakresie niektórych uprawnie( pracowniczych wi"&"cych
si$ z rozwi"zaniem, a nie ustaniem stosunku pracy, np. prawa do
dodatkowego wynagrodzenia rocznego, prawa do 'wiadczenia
przedemerytalnego. Zastosowanie przez prawodawc$ instytucji
wyga'ni$cia stosunku pracy wywo!uje te& niekorzystne konsekwencje w
zakresie mo&liwo'ci merytorycznego badania przez s"d pracy przyczyn
ustania stosunku pracy. To za' oznacza ograniczenie konstytucyjnie
gwarantowanego prawa do s"du. Rzecznik zwróci! si$ 554 do Ministra
Finansów o zaj$cie stanowiska w sprawie.
Z udzielonej odpowiedzi wynika!o 555, &e w przypadku
kwestionowanych przepisów projektu ustawy, projektodawca nie
przekroczy! swych kompetencji przy reorganizacji funkcjonowania
jednostek sektora finansów publicznych, maj"c prawo do swoistej
weryfikacji pracowników tych jednostek, a przestrzegaj"c jedynie norm,
zasad i warto'ci konstytucyjnych.
Przepis art. 76 ust. 3 projektu ustawy – Przepisy wprowadzaj"ce
ustaw$ o finansach publicznych, jest przepisem szczególnym w stosunku
do Kodeksu pracy. Projektodawca, wychodz"c naprzeciw potrzebom
uregulowania spraw pracowniczych, w szczególno'ci maj"c na wzgl$dzie
utrzymanie ci"g!o'ci zatrudnienia pracowników jednostek sektora
finansów publicznych od 1 stycznia 2010 r. do dnia wyga'ni$cia
poprzedniego stosunku pracy (30 czerwca 2010 r.), podj"! dzia!ania
os!onowe dla pracowników. Rozwi"zania przewidziane w art. 76 ust. 3

554 RPO-600307-III/08 z 23 pa%dziernika 2008 r.

555 Pismo z 21 listopada 2008 r.
 - 215 -

projektu ustawy okre'laj" sze'ciomiesi$czny okres zabezpieczaj"cy. W

art. 76 ust. 5 przewidziane zosta!y dalsze os!ony dla pracowników, w
postaci 'wiadcze( przys!uguj"cych pracownikom, z którymi stosunki
pracy rozwi"zuje pracodawca z przyczyn niedotycz"cych pracowników.

3. Wyga#ni&cie stosunku pracy z mianowanym profesorem

zwyczajnym lub nadzwyczajnym z ko"cem roku, w którym uko"czy! 70 rok
'ycia
Do Rzecznika wp!yn$!y skargi mianowanych nauczycieli
akademickich zatrudnionych na stanowiskach profesorów, na regulacj$
zawart" w art. 127 ust. 2 ustawy – Prawo o szkolnictwie wy&szym 556,
przewiduj"c" wyga'ni$cie stosunku pracy z mianowanym profesorem
zwyczajnym lub nadzwyczajnym z ko(cem roku akademickiego, w
którym uko(czy! 70 rok &ycia, w sytuacji, gdy osi"gni$cie tego wieku nie
stanowi przyczyny zako(czenia z mocy prawa stosunku pracy innych
mianowanych nauczycieli akademickich. To zró&nicowanie odbierane jest
przez skar&"cych jako dyskryminacja mianowanych profesorów w
zatrudnieniu. Mianowany nauczyciel akademicki, je'li nie zostanie mu
wypowiedziany stosunek pracy z mianowania z powodu nabycia
uprawnie( emerytalnych na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i
rentach z FUS 557, do których odsy!a art. 137 ust. l Prawa o szkolnictwie
wy&szym, mo&e pracowa) bez &adnego ograniczenia w czasie, niezale&nie
od osi"gni$tego wieku.
Wyja'nienia udzielone Rzecznikowi przez Ministerstwo Nauki i
Szkolnictwa Wy&szego wskazywa!y, &e interpretacja przepisów
dotycz"cych ustania stosunku pracy mianowanych nauczycieli
akademickich w zwi"zku z nabyciem uprawnie( emerytalnych nie jest
oczywista. *wiadczy to, w ocenie Rzecznika, o pilnej konieczno'ci
dokonania analizy prawnej regulacji dotycz"cych powy&szej kwestii i
podj$cia prac legislacyjnych, w wyniku których wyeliminowane zostan"
zasygnalizowane w"tpliwo'ci, a przede wszystkim zapisy dyskryminuj"ce

556 Ustawa z 27 lipca 2005 r. (Dz.U. Nr 164, poz. 1365 z pó%n. zm.).
557 Ustawa z 17 grudnia 1998 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 z pó%n. zm.).
 - 216 -

mianowanych profesorów. Rzecznik zwróci! si$ 558 do Ministra Nauki i

Szkolnictwa Wy&szego o przedstawienie stanowiska w sprawie.
Minister potwierdzi! 559, &e przepis art. 127 ust. 2 ustawy – Prawo o
szkolnictwie wy&szym dotycz"cy nauczycieli akademickich zatrudnionych
na stanowisku profesora zwyczajnego lub nadzwyczajnego, w stosunku do
poprzedniego stanu prawnego mo&e by) traktowany jako przejaw
dyskryminacji wobec tych profesorów. Z tego wzgl$du podj$to dzia!ania
w celu zmiany powy&szego przepisu.

H. Urz!dnicy pa%stwowi i pracownicy samorz$dowi

1. Status prawny pracowników Urz&du Komisji Nadzoru

Finansowego
Do Rzecznika zwróci!o si$ Stowarzyszenie Absolwentów Krajowej
Szko!y Administracji Publicznej o rozwa&enie zasadno'ci wniesienia do
Trybuna!u Konstytucyjnego wniosku o zbadanie zgodno'ci art. 10 ust. 3,
art. 74 ust. 2 i 3 ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym560 z art. 153
ust. 1 Konstytucji, zgodnie z którym, w celu zapewnienia zawodowego,
rzetelnego, bezstronnego i politycznie neutralnego wykonywania zada(
pa(stwa, w urz$dach administracji rz"dowej dzia!a korpus s!u&by
cywilnej.
Przepis art. 10 ust. 3 ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym
przewiduje, &e do pracowników Urz$du KNF stosuje si$ przepisy Kodeksu
pracy. Zgodnie z art. 74 ust. 2 tej ustawy, do urz$dników s!u&by cywilnej
likwidowanych urz$dów obs!uguj"cych Komisj$ Papierów Warto'ciowych
i Gie!d oraz Komisj$ Nadzoru Ubezpiecze( i Funduszy Emerytalnych,
którym zaproponowano prac$ w Urz$dzie KNF, mia!y zastosowanie
przepisy ustawy o s!u&bie cywilnej, nie d!u&ej jednak ni& przez 6 miesi$cy
od dnia likwidacji. Dotyczy!o to równie& pracowników, którzy takich
propozycji nie otrzymali. Przewodnicz"cy Komisji Nadzoru Finansowego
prezentuje pogl"d, &e Komisja nie mo&e by) zaliczona do organów

558 RPO-583636-III/08 z 16 maja 2008 r.

559 Pismo z 24 czerwca 2008 r.
560 Ustawa z 21 lipca 2006 r. (Dz.U. Nr 157, poz. 1119 z pó%n. zm.).
 - 217 -

administracji rz"dowej. Rzecznik zwróci! si$ 561 do Szefa Kancelarii

Prezesa Rady Ministrów o zaj$cie stanowiska w przedmiotowej sprawie.
Zosta! poinformowany 562, &e Urz"d KNF nie jest obj$ty przepisami
ustawy o s!u&bie cywilnej. Zadania Komisji Nadzoru Finansowego oraz
jej podporz"dkowanie organizacyjne wskazuj" na to, &e ma ona charakter
urz$du administracji rz"dowej, w którym powinien dzia!a) korpus s!u&by
cywilnej w rozumieniu art. 153 ust. 1 Konstytucji. Status prawny
pracowników Urz$du KNF odbiega w sposób istotny od standardów
przyj$tych w ustawie o s!u&bie cywilnej, których przeznaczeniem jest
realizacja konstytucyjnych celów tworzenia korpusu s!u&by cywilnej.
Brak bowiem jakichkolwiek regulacji warunków zatrudnienia w Urz$dzie
Komisji, w tym zarówno warunków odnosz"cych si$ do posiadania
kwalifikacji zawodowych, jak i odnosz"cych si$ do kwalifikacji
moralnych pracowników. Brak takich regulacji stoi w sprzeczno'ci z
postulatem zawodowo'ci korpusu s!u&by cywilnej. Z kwesti"
zawodowo'ci, a tak&e z zasad" równego dost$pu do s!u&by publicznej,
wi"&e si$ brak regulacji zasad ubiegania si$ o zatrudnienie w Urz$dzie
Komisji w drodze otwartego i konkurencyjnego naboru.
Rzecznik skierowa! 563 do Trybuna!u Konstytucyjnego wniosek o
stwierdzenie, i& art. 10 ust. 3 oraz art. 74 ust. 2 i 3 ustawy o nadzorze nad
rynkiem finansowym 564 jest niezgodny z art. 153 ust. 1 Konstytucji RP.

2. Nabór kandydatów na stanowiska urz&dnicze w samorz%dach

Zgodnie z art. 3a ust. 1 ustawy o pracownikach samorz"dowych 565
nabór kandydatów na wolne stanowiska urz$dnicze, w tym kierownicze,
jest otwarty i konkurencyjny. Og!oszenie o naborze umieszcza si$ w
Biuletynie Informacji Publicznej oraz na tablicy informacyjnej w
jednostce, w której prowadzony jest nabór.
Ustawa o pracownikach samorz"dowych przyjmuj"c konkurs jako
metod$ obsadzania wolnych stanowisk urz$dniczych, w tym

561 RPO-572961-III/07 z 26 maja 2008 r.

562 Pismo z 4 sierpnia 2008 r.
563 RPO-572961-III/07 z 15 stycznia 2009 r.
564 Ustawa z 21 lipca 2006 r., (Dz.U. Nr 157, poz. 1119 z pó%n. zm.).
565 Ustawa z 22 marca 1990 r. (Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1593 z pó%n. zm.).
 - 218 -

kierowniczych, powinna zapewni) obywatelom równy dost$p do s!u&by

publicznej (art. 60 Konstytucji).
Przepis art. 3d ust. 1 ustawy nak!ada na ustawodawc$ wymogi
dotycz"ce ustanowienia regulacji materialnoprawnych okre'laj"cych
przejrzyste kryteria selekcji kandydatów i obsadzania poszczególnych
stanowisk w s!u&bie publicznej oraz stosowania odpowiednich gwarancji
proceduralnych zapewniaj"cych weryfikowalno') decyzji w sprawie
naboru do s!u&by. Brak odpowiednich procedur kontrolnych i
odwo!awczych stanowi) mo&e istotn" przeszkod$ w stosowaniu
przyj$tych regu!, a tym samym narusza) b$dzie konstytucyjny wymóg
traktowania staraj"cych si$ o dost$p do s!u&by na jednakowych zasadach.
Rzecznik zwróci! si$ 566 do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji
o zaj$cie stanowiska w sprawie.
Minister podzieli! 567 pogl"d Rzecznika w kwestii potrzeby podj$cia
prac legislacyjnych w celu uregulowania w ustawie o pracownikach
samorz"dowych procedur kontrolnych i odwo!awczych tak, aby zawarte w
niej przepisy w pe!ni realizowa!y zasad$ równego dost$pu obywateli do
s!u&by publicznej wyra&on" w art. 60 Konstytucji. Jednocze'nie
poinformowano Rzecznika, &e w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów
prowadzone s" prace nad projektem w/w ustawy.
Od dnia 1 stycznia 2009 r. obowi"zuje ustawa z dnia 21 listopada
2008 r. o pracownikach samorz"dowych 568.

3. Zasady powo!ywania kierownika urz&du stanu cywilnego

Prezes Stowarzyszenia Urz$dników Stanu Cywilnego RP
zasygnalizowa! Rzecznikowi nast$puj"cy problem. Kierownikiem urz$du
stanu cywilnego jest wójt lub burmistrz (prezydent miasta). Rada gminy
mo&e jednak powo!a) w drodze uchwa!y innego kierownika urz$du stanu
cywilnego lub jego zast$pc$ (art. 6 ust. 3 ustawy – Prawo o aktach stanu
cywilnego 569). Kierownik urz$du stanu cywilnego jest urz$dnikiem
mianowanym. Nabór na to stanowisko jest otwarty i konkurencyjny (art.

566 RPO-587288-III/08 z 18 kwietnia 2008 r.

567 Pismo z 23 maja 2008 r.
568 Ustawa z 21 listopada 2008 r., (Dz.U. Nr 223, poz. 1458).
569 Ustawa z 29 wrze'nia 1986 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 161, poz. 1688 z pó%n. zm.)
 - 219 -

3a ust. 1 ustawy o pracownikach samorz"dowych 570). W zwi"zku z

powy&szym, wy!onienie kandydata na stanowisko kierownika urz$du
stanu cywilnego powinno nast"pi) po przeprowadzeniu stosownej
procedury naboru. Rzecznik wskaza! na konieczno') nowelizacji tych
przepisów w kierunku pozbawienia rady gminy uprawnienia okre'lonego
w art. 6 ust. 3 ustawy – Prawo o aktach stanu cywilnego, gdy& rola
kierownika urz$du stanu cywilnego w funkcjonowaniu gminy nie
uzasadnia konieczno'ci wspó!decydowania o obsadzie tego stanowiska
przez rad$ gminy. Rzecznik zwróci! si$ 571 do Ministra Spraw
Wewn$trznych i Administracji o przedstawienie stanowiska w sprawie.
Minister poinformowa! 572, &e zosta!y podj$te prace nad projektem
ustawy o zmianie ustawy – Prawo o aktach stanu cywilnego oraz ustawy o
pracownikach samorz"dowych, który ma na celu usankcjonowanie
dokonanych w okresie od 7 sierpnia 2005 r. do dnia wej'cia w &ycie
przedmiotowej zmiany, czynno'ci kierowników urz$dów stanu cywilnego
oraz ich zast$pców, którzy zostali powo!ani na to stanowisko bez
przeprowadzenia post$powania konkursowego, a tak&e umocowania
pozycji kierowników urz$du stanu cywilnego na podstawie
jednoznacznych przepisów prawa, z jednoczesnym podniesieniem
wymaga( kwalifikacyjnych. Przepis ten wszed! w &ycie w dniu 28
pa%dziernika 2008 r. 573

I. Nauczyciele i pracownicy nauki

1. Obowi%zek organu prowadz%cego szkod& zapewnienia

podstawowych warunków do realizacji przez nauczyciela zada"
dydaktycznych, wychowawczych i opieku"czych
Przepisy art. 29 ust. 1 i 2 ustawy – Karta Nauczyciela 574 nak!adaj" na
organ prowadz"cy szko!$ obowi"zek zapewnienia szkole warunków do
realizacji przez nauczyciela zada( dydaktycznych, wychowawczych i
opieku(czych oraz w!a'ciwego wyposa&enia jego stanowiska pracy.

570 Ustawa z 22 marca 1990 r. (Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1593 z pó%n. zm.).
571 RPO-574720-X/07 z 14 lutego 2008 r.
572 Pismo z 17 marca 2008 r.
573 Art. 3 ustawy z dnia 19 wrze'nia 2008 r. o zmianie ustawy – Prawo o aktach stanu
cywilnego oraz ustawy o op!acie skarbowej (Dz.U. Nr 182 poz. 1121).
574 Ustawa z 26 stycznia 1982 r. (Dz.U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 z pó%n. zm.).
 - 220 -

Jednocze'nie przepis art. 29 ust. 3 zobowi"zuje ministra w!a'ciwego do

spraw o'wiaty i wychowania do okre'lenia, w drodze rozporz"dzenia,
podstawowych warunków niezb$dnych do realizacji przez szko!y zada(
statutowych i zada( dydaktycznych, wychowawczych i opieku(czych
przez nauczycieli. Do tej pory Minister Edukacji Narodowej nie wykona!
wspomnianej delegacji ustawowej.
Brak jednoznacznych i powszechnie obowi"zuj"cych uregulowa( np.
wyposa&enia szkó! w 'rodki dydaktyczne umo&liwiaj"ce realizacj$ zada(
statutowych szko!y, czy te& podstawowego pakietu przys!uguj"cych
nauczycielom przyborów, materia!ów, odzie&y ochronnej itp. powoduje,
&e w niektórych placówkach szkolnych istniej" zaniedbania w tym
zakresie. *wiadczy o tym korespondencja nauczycieli kierowana do
Rzecznika. Obowi"zek zapewnienia szkole warunków do realizacji przez
nauczycieli zada( dydaktycznych, wychowawczych i opieku(czych
spoczywa na wójcie, burmistrzu, prezydencie miasta, zarz"dzie powiatu i
województwa. Brak rozporz"dzenia, przy istniej"cej wielo'ci organów
prowadz"cych szko!y, mo&e doprowadzi) do braku niezb$dnej spójno'ci
w podejmowanych w tym zakresie dzia!aniach. Rzecznik zwróci! si$ 575 do
Ministra Edukacji Narodowej o wydanie stosownego rozporz"dzenia.
Ministerstwo 576 podj$!o prace nad przygotowaniem rozporz"dzenia na
podstawie upowa&nienia zawartego w art. 29 ust. 3 ustawy – Karta
Nauczyciela. Rozporz"dzenie znalaz!o si$ w planie legislacyjnym MEN na
2008 r.

2. Procedura przes!uchiwania uczniów w charakterze #wiadków w

post&powaniu dyscyplinarnym nauczycieli
Rzecznik, na podstawie publikacji prasowej, powzi"! wiadomo') o
negatywnych dla uczniów konsekwencjach przes!ucha( w charakterze
'wiadków w post$powaniu dyscyplinarnym w sprawach nauczycieli. Ma
to bezpo'redni zwi"zek z przepisami § 29 ust. 3 zdanie drugie i ust. 4
rozporz"dzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie komisji
dyscyplinarnych i trybu post$powania dyscyplinarnego577, które stanowi",

575 RPO-585283-III/08 z 11 kwietnia 2008 r.

576 Pismo z 21 listopada 2008 r.
577 Rozporz"dzenie z 22 stycznia 1998 r. (Dz.U. Nr 15, poz. 64 z pó%n. zm.).
 - 221 -

i& ka&dego ze 'wiadków przes!uchuje si$ osobno na sali rozpraw,

przes!uchanie odbywa si$ w obecno'ci obwinionego, ma on prawo
zadawa) pytania i wypowiada) si$ co do ka&dego zeznania 'wiadka.
Przepis ten gwarantuje obwinionemu nauczycielowi skuteczn" obron$
jego praw i interesów. Niestety, poza ochron" przed konsekwencjami
wypowiedzi na sali rozpraw, pozostawia ucznia (cz$sto nieletniego).
Zdaniem Rzecznika konieczne jest wprowadzenie zmian w
przepisach powo!anego rozporz"dzenia, które chroni!yby uczniów
zeznaj"cych w post$powaniu dyscyplinarnym nauczycieli przed przykrymi
nast$pstwami tych zezna(, bez jednoczesnego, radykalnego ograniczania
nauczycielom prawa do obrony. Wydaje si$, &e uzasadnione by!oby
dopuszczenie w post$powaniu dyscyplinarnym nauczycieli mo&liwo'ci
przes!uchiwania uczniów w oddzielnym pomieszczeniu, bez
bezpo'redniego kontaktu z obwinionym, za to w obecno'ci psychologa,
rodzica lub innej zaufanej osoby. Rzecznik zwróci! si$ 578 do Ministra
Edukacji Narodowej o rozwa&enie mo&liwo'ci wprowadzenia
postulowanych zmian przepisów.
W odpowiedzi poinformowano 579, &e w Ministerstwie prowadzone s"
prace nad nowym rozporz"dzeniem w sprawie post$powania
wyja'niaj"cego i post$powania dyscyplinarnego nauczycieli. Oprócz
dostosowania rozporz"dzenia do aktualnego stanu prawnego, projekt
uwzgl$dnia zg!aszane uwagi i sugestie organów pa(stwa oraz praktyków z
dziedziny odpowiedzialno'ci dyscyplinarnej nauczycieli. W odpowiedzi
zapewniono ponadto, &e propozycje przedstawione w wyst"pieniu
Rzecznika zostan" uwzgl$dnione w projekcie nowego rozporz"dzenia.

J. Zatrudnianie cudzoziemców

1. Naruszenia praw pracowniczych obcokrajowców spoza Unii

Europejskiej wykonuj%cych prac& na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
Istniej"ce w prawie polskim nieprecyzyjne regulacje w zakresie
delegowania pracowników w ramach realizacji us!ugi eksportowej
stwarzaj" pole do licznych nadu&y), maj"cych na celu przede wszystkim

578 RPO-600259-III/08 z 23 pa%dziernika 2008 r.

579 Pismo z 24 listopada 2008 r.
 - 222 -

redukcj$ kosztów zatrudnienia. Przyk!adem narusze( praw pracowniczych

mo&e by) sprawa Korea(czyków pracuj"cych na terenie Stoczni
Gda(skiej, sprawa zatrudnienia obywateli Chin przy budowie
apartamentowców, czy te& sprawa firmy, która w ramach us!ugi
eksportowej oferowa!a polskim pracodawcom sprowadzenie chi(skich
pracowników informuj"c, &e pracownicy ci nie podlegaj" polskim
przepisom prawa pracy.
W umowach zawieranych przez zagranicznych pracodawców z
polskimi wykonawcami us!ug, wprowadzane s" postanowienia sprzeczne z
obowi"zuj"cymi w Polsce normami czasu pracy; cz$sto nie wprowadza si$
&adnych ustale( dotycz"cych urlopów wypoczynkowych. Pracodawc" w
my'l Kodeksu pracy jest firma zagraniczna. Powoduje to, i& jedynie jej
w!a'ciciele mog" zosta) poci"gni$ci do odpowiedzialno'ci za naruszenie
obowi"zuj"cych w Polsce norm ochronnych prawa pracy, co w praktyce
jest trudne, a cz$sto niemo&liwe do zrealizowania. Zdarza si$, &e
wynagrodzenie w wysoko'ci okre'lonej w umowie by!o przekazywane na
konto zagranicznego pracodawcy, a nie na indywidualne konta
pracowników. Utrudnia to sprawdzenie, jakie s" rzeczywiste zarobki
ka&dego z pracowników zagranicznych i mo&e prowadzi) do nadu&y) ze
strony zagranicznego pracodawcy. Rzecznik zwróci! si$ 580 do Ministra
Pracy i Polityki Spo!ecznej z pro'b" o zaj$cie stanowiska wobec problemu
realizacji us!ug eksportowych, w kontek'cie potrzeby zmiany przepisów.
Minister poinformowa! 581, &e opracowana zosta!a nowelizacja
przepisów dotycz"cych wykonywania pracy przez cudzoziemców, która
zak!ada m.in. unowocze'nienie kryteriów wydawania zezwole( na prac$ w
przypadku delegowania pracowników przez podmioty zagraniczne. Po'ród
kryteriów wydawania zezwolenia na prac$ w takich przypadkach b$dzie
zgodno') warunków wykonywania pracy z art. 67 3 Kodeksu pracy oraz
wysoko') wynagrodzenia nie odbiegaj"ca o wi$cej ni& 30% od przeci$tnej
wysoko'ci wynagrodzenia w województwie. Niewype!nienie przez
pracodawc$ tych wymaga( b$dzie mog!o stanowi) podstaw$ uchylenia
zezwolenia na prac$.

580 RPO-591059-III/08 z 28 sierpnia 2008 r.

581 Pismo z 24 wrze'nia 2008 r.
 - 223 -

10. Egzaminy zawodowe i prawo wykonywania zawodu

1. Wydawanie upowa'nie" do klasyfikacji gruntów

Rzecznik podj"! spraw$ wydawania upowa&nie( do klasyfikacji
gruntów. Zgodnie z § 4 rozporz"dzenia Rady Ministrów w sprawie
klasyfikacji gruntów 582, projekt klasyfikacji gruntów opracowuje
upowa&niony przez wojewod$ klasyfikator gruntów. Jedynym aktem
prawnym reguluj"cym wymagania kwalifikacyjne dla tych osób jest
zarz"dzenie 583 Ministra Rolnictwa z 14 czerwca 1956 r.
W ocenie Rzecznika sposób uregulowania kwestii kwalifikacji, jak
równie& post$powania kwalifikacyjnego, w prawnej formie zarz"dzenia, a
wi$c aktu wewn$trznego, nie maj"cego mocy powszechnie obowi"zuj"cej,
narusza prawa i wolno'ci obywatela. Prawid!owym sposobem
uregulowania jest dokonanie tego odpowiednio w ustawie i
rozporz"dzeniu. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 584 do
Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi o poinformowanie o stanowisku
zaj$tym w przedstawionej sprawie.
W odpowiedzi poinformowano 585 Rzecznika, &e wed!ug zapowiedzi
G!ównego Urz$du Geodezji i Kartografii wynika, &e wkrótce zostan"
rozpocz$te prace nad nowelizacj" ustawy – Prawo geodezyjne i
kartograficzne 586, co pozwoli na ustawow" regulacj$ kwestii poruszonej
przez Rzecznika. Do tego czasu, w celu jednolitego stosowania na terenie
ca!ego kraju zasad wydawania upowa&nie( do wykonywania projektów
klasyfikacji gruntów, Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi przygotowa!, w
uzgodnieniu z G!ównym Geodet" Kraju, projekt wyk!adni obowi"zuj"cych
w tym zakresie przepisów prawa, uwzgl$dniaj"cej stanowisko Rzecznika.

2. Rozszerzenie kr&gu podmiotów uprawnionych do wykonywania

prac scaleniowo-wymiennych o osoby, które posiadaj% uprawnienia
zawodowe w dziedzinie geodezji i kartografii

582 Rozporz"dzenie z 4 czerwca 1956 r., (Dz.U. Nr 19 poz. 97 z po%n. zm.).

583 Zarz"dzenie Nr 127 (Nr URGR/41/22/56).
584 RPO-572535-IV/07 z 24 stycznia 2008 r.
585 Pismo z 7 lutego 2008 r.
586 Ustawa z 17 maja 1989 r., (Dz.U. z 2005 r. Nr 240, poz. 2027 z pó%n. zm.).
 - 224 -

W zwi"zku z nap!ywaj"cymi do Rzecznika w 2008 r. skargami

dotycz"cymi ograniczania swobody dzia!alno'ci gospodarczej w ustawie o
scalaniu i wymianie gruntów 587, Rzecznik zwróci! si$ 588 do Ministra
Rolnictwa i Rozwoju Wsi z pro'b" o rozwa&enie podj$cia inicjatywy
ustawodawczej w odniesieniu do powy&szej ustawy w celu przywrócenia
podmiotom prywatnym wykonawstwa urz"dzeniowo-rolnego dost$pu do
prac scaleniowo-wymiennych. Zdaniem skar&"cych zapisy ustawy o
powierzeniu tych zada( jednostkom podleg!ym samorz"dom
wojewódzkim maj" charakter dyskryminacyjny, bowiem wykluczaj"
podmioty posiadaj"ce takie same uprawnienia zawodowe z dost$pu do
prac scaleniowo–wymiennych. W opinii Rzecznika zasadne jest
rozszerzenie kr$gu podmiotów uprawnionych do wykonywania prac
scaleniowo–wymiennych o osoby, które posiadaj" uprawnienia zawodowe
w dziedzinie geodezji i kartografii.
W odpowiedzi Minister poinformowa! 589, &e ustawowe uregulowanie
okre'laj"ce, &e prace scaleniowe mog" wykonywa) jedynie jednostki
organizacyjne „wbudowane” w struktury samorz"du wojewódzkiego
dysponuj"cego 'rodkami wspólnotowymi jest w pe!ni uzasadnione
wyj"tkowym charakterem tych prac. Zmiany przepisów prawa po wej'ciu
Polski do UE usprawni!y proces scalania gruntów, s!u&"cych poprawie
struktury agrarnej. Przyj$ty obecnie system nie wyklucza udzia!u
prywatnych firm geodezyjnych w wykonywaniu poszczególnych 'ci'le
zdefiniowanych zada( geodezyjnych potrzebnych w ca!ym procesie
scaleniowym. S" one jednak tylko cz$'ci" procesu scaleniowego, który
mo&e trwa) kilka, a nawet kilkana'cie lat i dlatego za jego realizacj$
odpowiedzialna jest jedna jednostka organizacyjna, nie zagro&ona np.
upad!o'ci". Dla rolników, których ca!y maj"tek jest w czasie scalenia
poddawany przemieszczeniom, proces scaleniowy musi by) prowadzony
ca!o'ciowo w sposób czytelny, zrozumia!y i przekonuj"cy.

587 Ustawa z 26 marca 1982 r. (Dz.U. z 2003 r. Nr 178 poz. 1749 z pó%n. zm.).
588 RPO-584352-IV/08 z 28 marca 2008 r.
589 Pismo z 18 kwietnia 2008 r.
 - 225 -

3. Wymagania i kwalifikacje, jakie powinny spe!nia$ osoby

uprawnione do prowadzenia bada" architektonicznych
Do Rzecznika zg!aszali si$ in&ynierowie budownictwa, historycy
sztuki, archeolodzy, kwestionuj"c § 9 rozporz"dzenia Ministra Kultury w
sprawie prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich, robót
budowlanych, bada( konserwatorskich i architektonicznych, a tak&e
innych dzia!a( przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków oraz bada(
archeologicznych i poszukiwa( ukrytych lub porzuconych zabytków
ruchomych 590. Przepis ten stanowi, &e badania architektoniczne mog"
prowadzi) osoby, które posiadaj" tytu! zawodowy magistra in&yniera
uzyskany po uko(czeniu wy&szych studiów na kierunku architektura oraz
odby!y po uko(czeniu tych studiów co najmniej 12-miesi$czn" praktyk$
zawodow" w zakresie tych bada(.
Zdaniem skar&"cych niezrozumia!e jest zaw$&enie kr$gu osób
uprawnionych do prowadzenia bada( architektonicznych jedynie do
absolwentów wydzia!ów architektury w sytuacji, kiedy mo&liwe jest
uzyskanie adekwatnych uprawnie( przez osoby ko(cz"ce pokrewne
kierunki w drodze uko(czenia studiów podyplomowych na wydziale
architektury. Rzecznik zwróci! si$ 591 do Ministra Kultury i Dziedzictwa
Narodowego z pro'b" o rozwa&enie zasadno'ci uznania uprawnie( do
prowadzenia bada( architektonicznych przez osoby, które uko(czy!y
studia podyplomowe.
Minister poinformowa! 592, &e decyzja co do zmiany kwestionowanego
przepisu zostanie podj$ta po rozwa&eniu wszystkich aspektów
wynikaj"cych z ewentualnej zmiany tego przepisu.
Osoby prowadz"ce badania architektoniczne powinny posiada)
szerok" wiedz$ zarówno z zakresu historii sztuki jak i historii
architektury, pomiarów i dokumentacji oraz metodologii prowadzenia
bada( architektonicznych, a tak&e wiedzy technicznej (budowlanej,
konstrukcyjnej i materia!owej). Tym samym przed ewentualn" zmian"
ww. przepisu nale&y wyja'ni), czy kszta!cenie na innych kierunkach ni&

590 Rozporz"dzenie z 9 czerwca 2004 r., (Dz.U. Nr 150, poz. 1579).

591 RPO-482827-IV/04 z 20 marca 2008 r.
592 Pismo z 21 kwietnia 2008 r.
 - 226 -

architektura pozwala na samodzielne prowadzenie bada(

architektonicznych.

4. Brak uprawnie" do wykonywania samodzielnych funkcji

technicznych w budownictwie przez architektów wn&trz
W skargach wp!ywaj"cych do Rzecznika w 2008 r. pojawi! si$
problem braku uprawnie( do wykonywania samodzielnych funkcji
technicznych w budownictwie przez architektów wn$trz. Pomimo
wykszta!cenia technicznego i artystycznego w wystarczaj"cym stopniu
obowi"zuj"ce przepisy nie pozwalaj" na nadanie im uprawnie(
budowlanych do samodzielnego projektowania i kierowania pracami
budowlanymi.
W rozporz"dzeniu Ministra Transportu i Budownictwa w sprawie
samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie 593, za odpowiednie
wykszta!cenie, od którego zale&y przyznanie uprawnie( budowlanych do
projektowania uznane zosta!y studia na kierunkach architektura,
urbanistyka i budownictwo.
Wobec powy&szego Rzecznik zwróci! si$ 594 do Ministra
Infrastruktury z pro'b" o wskazanie powodów odmiennego traktowania
absolwentów kierunku architektura wn$trz od absolwentów kierunku
architektura i urbanistyka, w zakresie mo&liwo'ci uzyskania uprawnie( do
samodzielnego wykonywania funkcji technicznych w budownictwie.
W odpowiedzi Minister wskaza! 595, &e programy kszta!cenia ró&ni"
si$ zasadniczo dla kierunków „architektura wn$trz” i „architektura i
urbanistyka”. Absolwent wydzia!u architektury uczelni o profilu
politechnicznym jest przygotowywany do wykonywania zawodu
architekta nie tylko przez uzyskanie dyplomu, lecz tak&e wymaganych
prawem kwalifikacji zawodowych do pe!nienia samodzielnych funkcji
technicznych w budownictwie w specjalno'ci architektonicznej, natomiast
absolwent wydzia!u architektury wn$trz uczelni o profilu artystycznym
uzyskuje wykszta!cenie o bardzo zaw$&onym zakresie w dziedzinie

593 Rozporz"dzenie z 28 kwietnia 2006 r., (Dz.U. Nr 83, poz. 578 z po%n. zm.).
594 RPO-531001-IV/06 z 20 marca 2008 r.
595 Pismo z 6 sierpnia 2008 r.
 - 227 -

architektury i budownictwa, które nie predestynuje do przyst"pienia do

egzaminu na uprawnienia budowlane w specjalno'ci architektonicznej.

5. Ograniczenia w dost&pie do wykonywania zawodu adwokata

Problematyka dost$pu do zawodu adwokata i zasady wykonywania
tego zawodu budzi wiele kontrowersji. W 'wietle art. 67 ustawy z dnia 26
maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze 596 osoby, które wykonywa!y zawód
s$dziego lub prokuratora, nie mog" w ci"gu dwóch lat od zaprzestania
wykonywania tego zawodu wykonywa) zawodu adwokata w okr$gu tej
izby adwokackiej, w której zajmowa!y powy&sze stanowisko. Zakaz ten
nie dotyczy s$dziów Trybuna!u Konstytucyjnego i Trybuna!u Stanu, S"du
Najwy&szego, s$dziów Naczelnego S"du Administracyjnego oraz
prokuratorów Prokuratury Krajowej. Wprowadzenie okresu karencji ma
zapewni) ochron$ prawid!owego toku post$powania przygotowawczego
b"d% s"dowego. Rzecznik zwróci! uwag$, i& ustawa z dnia 6 lipca 1982 r.
o radcach prawnych 597 nie zawiera analogicznych przepisów, co w
konsekwencji skutkuje niczym nieuzasadnionym ró&nicowaniem sytuacji
adwokatów i radców prawnych w omawianym zakresie. Rzecznik zwróci!
si$ 598 do Ministra Sprawiedliwo'ci o zaj$cie stanowiska w przedstawionej
kwestii. W odpowiedzi Minister Sprawiedliwo'ci poinformowa! 599, i&
podj$to stosowne dzia!ania legislacyjne zmierzaj"ce do ujednolicenia
przepisów w przedmiotowej sferze. W my'l art. 1 pkt 5 rz"dowego
projektu ustawy o zmianie ustawy – Prawo o adwokaturze, ustawy o
radcach prawnych oraz ustawy – Prawo o notariacie, uchyla si$ art. 67
ustawy – Prawo o adwokaturze. Projekt ww. ustawy jest obecnie
przedmiotem prac parlamentarnych.

6. Organizacja egzaminów dopuszczaj%cych na aplikacje prawnicze

a) Terminy organizowania aplikacji radcowskiej
Obowi"zuj"ce zasady naboru na aplikacj$ adwokack", radcowsk" i
notarialn", w szczególno'ci za' ustalenie terminu organizowania

596 Ustawa z dnia 26 maja 1982 r. (Dz.U. z 2002 r. Nr 123, poz. 1058 z pó%n. zm.).
597 Ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. (Dz.U. z 2002 r. Nr 123, poz. 1059 z pó%n. zm.).
598 RPO-579495-I/08 z 19 wrze'nia 2008 r.
599 Pismo z 16 pa%dziernika 2008 r.
 - 228 -

egzaminu na prze!omie czerwca i lipca oraz konieczno') sk!adania przez

kandydatów odpowiednich dokumentów na 45 dni przed terminem tych
egzaminów nie s" – zdaniem Rzecznika – w pe!ni dostosowane do
organizacji roku akademickiego. W praktyce bowiem, z przyczyn cz$sto
niezale&nych od przysz!ych absolwentów, obrona pracy magisterskiej ma
miejsce pod koniec maja lub dopiero w czerwcu, a czasami nawet we
wrze'niu, co uniemo&liwia zdawanie egzaminu na aplikacj$ w danym
roku. W ocenie Rzecznika dochodzi tym samym do niczym
nieuzasadnionego ró&nicowania sytuacji absolwentów wydzia!ów prawa.
W omawianej sprawie zachodzi konieczno') podj$cia m.in. przez Krajow"
Rad$ Radców Prawnych uchwa!y zmieniaj"cej „Regulamin aplikacji
radcowskiej”. Niepodj$cie albo nadmierna zw!oka w podj$ciu takiej
uchwa!y mo&e w sposób naruszaj"cy uzasadnione interesy absolwentów
prawa uniemo&liwi) im rozpocz$cie aplikacji radcowskiej. W zwi"zku z
powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 600 do Prezesa Krajowej Rady Radców
Prawnych z pro'b" o przedstawienie stanowiska w niniejszej sprawie oraz
poinformowanie o planowanym terminie ewentualnego podj$cia uchwa!y,
zmieniaj"cej „Regulamin aplikacji radcowskiej”.
W odpowiedzi poinformowano 601 Rzecznika, &e w dniu 24 kwietnia
2008 r. Krajowa Rada Radców Prawnych podj$!a uchwa!$ w sprawie
zmiany Regulaminu aplikacji radcowskiej. Podj$ta uchwa!a umo&liwia
rozpocz$cie najbli&szego nowego roku szkoleniowego aplikacji
radcowskiej – dla osób które uzyskaj" pozytywny wynik w post$powaniu
konkursowym we wrze'niu 2008 r. – od dnia 1 stycznia 2009 r.

b) Odmowa wyznaczenia dodatkowego terminu egzaminu na

aplikacje osobom nale'%cym do Ko#cio!a Adwentystów Dnia Siódmego
Rzecznik ju& w 2007 r. postulowa! 602 rozwa&enie zainicjowania
zmian w prawniczych ustawach korporacyjnych, które uregulowa!yby
przypadki organizowania egzaminów dopuszczaj"cych na aplikacje lub je
ko(cz"cych w indywidualnych terminach. Przyst"pienie do takiego

600 RPO-585657-I-/08 z 7 kwietnia 2008 r.

601 Pismo z 24 kwietnia 2008 r.
602 Informacja za 2007 r., str. 128.
 - 229 -

egzaminu w sobot$, kiedy najcz$'ciej jest on organizowany, jest dla

skar&"cych niemo&liwe ze wzgl$dów religijnych.
Uwag$ Rzecznika zwróci! wyrok Europejskiego Trybuna!u
Sprawiedliwo'ci, gdzie Trybuna! stwierdzi!, &e „je'li kandydat
poinformowa! odpowiedni organ, &e z przyczyn religijnych nie mo&e bra)
udzia!u w post$powaniu rekrutacyjnym, organ ten powinien wzi") to pod
uwag$ przy ustalaniu terminu egzaminu, aby unikn") takiej daty. Z
drugiej strony, je'li kandydat nie poinformuje o takiej sytuacji w
stosownym terminie, organ rekrutuj"cy mo&e odmówi) ustalenia
alternatywnej daty egzaminu, je'li inni kandydaci zostali ju& o egzaminie
poinformowani”.
Dlatego te& Rzecznik ponownie wyst"pi! 603 do Ministra
Sprawiedliwo'ci z pro'b" o rozwa&enie zainicjowania zmian.
W odpowiedzi Minister podtrzyma! 604 pogl"d o braku podstaw do
uwzgl$dnienia wniosku o wyznaczenie terminu zdawania egzaminu na
dzie( inny ni& sobota, ze wzgl$du na wykonywanie w sobot$ praktyk
religijnych.
W opinii Ministra, propozycja Rzecznika dotycz"ca wprowadzenia
zmian w ustawach „korporacyjnych”, umo&liwiaj"cych zdawanie
egzaminu konkursowego na aplikacj$ adwokack", radcowsk" lub
notarialn" w indywidualnie wyznaczonym terminie, wydaje si$ zbyt
daleko id"ca i sprzeczna z ide" równego dost$pu do aplikacji
prawniczych.

c) Umieszczenie w kwestionariuszu osobowym dla kandydatów do

egzaminu na aplikacj& radcowsk%, adwokack% i notarialn% rubryki
„narodowo#$”
W 2008 r. do Rzecznika wp!ywa!y skargi dotycz"ce zamieszczonego
na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwo'ci kwestionariusza
osobowego, którego z!o&enie jest niezb$dne w przypadku zg!oszenia o
przyst"pieniu do egzaminu konkursowego na aplikacj$ radcowsk",
adwokack" i notarialn". Z!o&enie kwestionariusza jest warunkiem

603 RPO-563683-I/07 z 4 lutego 2008 r.

604 Pismo z 8 lutego 2008 r.
 - 230 -

koniecznym przyst"pienia do egzaminu konkursowego na ww. aplikacje.

Jednak jego tre') – ze wzgl$du na zamieszczon" tam rubryk$
„narodowo')” – mo&e budzi) powa&ne w"tpliwo'ci natury konstytucyjnej.
Wymaga podkre'lenia, i& narodowo') nie jest kategori" prawn" – w
przeciwie(stwie do obywatelstwa, brak jest 'rodków, które pozwalaj" na
weryfikacj$, czy podane dane s" prawdziwe.
Zgodnie z art. 51 ust. 1 Konstytucji, nikt nie mo&e by) obowi"zany
inaczej ni& na podstawie ustawy do ujawniania informacji dotycz"cej jego
osoby. Ponadto, ust$p 2 tego artyku!u wskazuje, &e w!adze publiczne nie
mog" pozyskiwa), gromadzi) i udost$pnia) innych informacji o
obywatelach ni& niezb$dne w demokratycznym pa(stwie prawnym. Z
punktu widzenia przeprowadzanego egzaminu pytanie o obywatelstwo
kandydata na aplikacj$ radcowsk", adwokack" czy notarialn" wydaje si$
by) uzasadnione. Pytanie o narodowo') przekracza jednak standard
niezb$dno'ci, wynikaj"cy z zasad demokratycznego pa(stwa prawnego. W
zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 605 do Ministra
Sprawiedliwo'ci z pro'b" o rozwa&enie dokonania zmiany
przedmiotowych formularzy w przedstawionym zakresie.
W odpowiedzi poinformowano 606 Rzecznika, &e dokonano zmiany
kwestionariusza osobowego poprzez usuni$cie rubryki „narodowo')”.

d) Egzamin na aplikacje prawnicze

Zaniepokojenie Rzecznika wzbudzi!y doniesienia prasowe 607 oraz
wp!ywaj"ce do niego skargi na temat egzaminu na aplikacje prawnicze w
2008 r. Z ustale( komisji egzaminacyjnych wynika, i& tylko niewielki
procent osób podchodz"cych do tego egzaminu zda!o go pomy'lnie.
Przegl"d pyta( egzaminacyjnych nasuwa w"tpliwo'ci, czy s!u&" one
w!a'ciwemu sprawdzeniu wiedzy i przygotowaniu kandydatów. W czasie
kiedy tak wiele mówi si$ o otwarciu dost$pu do zawodów prawniczych,
egzamin ten zamkn"! de facto kandydatom dost$p ju& na samym pocz"tku
drogi zawodowej.

605 RPO-589891-I/08 z 6 czerwca 2008 r.

606 Pismo z 30 czerwca 2008 r.
607 „Rzeczpospolita” z 8 pa%dziernika 2008 r., Dosta! si& tylko co siódmy, winnych nie ma.
 - 231 -

Ze wst$pnych danych dotycz"cych liczby osób, którym uda!o si$

pomy'lnie zda) egzamin wynika, i& na 12 829 osoby, które przyst"pi!y do
egzaminów test zaliczy!o jedynie 1699, co daje 'redni" 13,24% Na
aplikacj$ adwokack" dosta!o si$ zaledwie 11,68% zdaj"cych, na
radcowsk" – 11,56%, za' na notarialn" – 25,29% S" takie regiony w
Polsce, gdzie np. aplikacji adwokackiej nikt nie rozpocznie. W zwi"zku z
powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 608 do Ministra Sprawiedliwo'ci o zaj$cie
stanowiska w przedmiotowej sprawie.
W odpowiedzi poinformowano 609 Rzecznika, &e pytania na
poszczególne egzaminy na aplikacje opracowuj" powo!ywane co roku
przez Ministra Sprawiedliwo'ci pi$cioosobowe zespo!y, w sk!ad których
wchodzi 3 przedstawicieli Ministra Sprawiedliwo'ci oraz 2
przedstawicieli delegowanych przez samorz"dy prawnicze. Pytania na
egzamin s" uk!adane wy!"cznie w oparciu o akty prawne wchodz"ce w
sk!ad dziedzin prawa okre'lonych w poszczególnych ustawach jako zakres
egzaminu konkursowego. W opinii Ministra Sprawiedliwo'ci testy z 2008
r. mia!y 'redni poziom trudno'ci, a niskie wyniki mog!y by)
spowodowane rekordow" liczb" osób, które przyst"pi!y do egzaminu, a
tak&e s!abym przygotowaniem absolwentów uczelni prywatnych, w
których poziom nauczania jest z regu!y ni&szy.
Jednocze'nie poinformowano o z!o&onym ju& w Sejmie przez
Ministra Sprawiedliwo'ci projekcie ustawy o zmianie ustawy – Prawo o
adwokaturze, ustawy o radcach prawnych oraz ustawy – Prawo o
notariacie, zgodnie z którym zaw$&ony ma by) zakres dziedzin prawa
b$d"cych przedmiotem egzaminów konkursowych, zmniejszona zostanie
liczba pyta( testowych oraz limit poprawnych odpowiedzi, ponadto do
publicznej wiadomo'ci podany zostanie wykaz aktów prawnych
stanowi"cych podstaw$ opracowania testu. Proponuje si$ równie&
wprowadzenie jednakowego testu na aplikacj$ adwokack" i radcowsk".
Znowelizowane przepisy maj" obowi"zywa) do wej'cia w &ycie ustawy o
pa(stwowych egzaminach prawniczych, której projekt zosta! skierowany
do konsultacji spo!ecznych.

608 RPO-599168-I/08 z 8 pa%dziernika 2008 r.

609 Pismo z 23 pa%dziernika 2008 r.
 - 232 -

e) Wysoko#$ op!aty za aplikacj& radcowsk%

Z nades!anej korespondencji, a tak&e z publikacji prasowych 610,
Rzecznik powzi"! wiadomo'), i& Ministerstwo Sprawiedliwo'ci nie
przygotowa!o zmiany przepisów dot. wysoko'ci op!aty za aplikacj$
radcowsk", dostosowuj"c j" do op!aty rocznej za aplikacj$ adwokack" i
któr" resort sprawiedliwo'ci ustali! w kwocie równej trzykrotno'ci
minimalnego wynagrodzenia za prac$, ustalonego na podstawie przepisów
ustawy o minimalnym wynagrodzeniu za prac$ 611, w wysoko'ci
obowi"zuj"cej w dniu rozpocz$cia roku szkoleniowego. Wysoko') op!aty
rocznej za aplikacj$ radcowsk" jest znacznie wy&sza od analogicznej
op!aty za aplikacj$ adwokack" (równa czterokrotno'ci minimalnego
wynagrodzenia za prac$). Aplikacja radcowska jest faktycznie bardzo
zbli&ona do aplikacji adwokackiej, dlatego niezasadne wydaje si$
wprowadzanie ró&nic pomi$dzy wysoko'ci" op!at za obie te aplikacje,
zw!aszcza, i& do tej pory by!y one jednakowe. Rzecznik zwróci! 612 si$ do
Ministra Sprawiedliwo'ci z pro'b" o przedstawienie stanowiska w
sprawie.
W odpowiedzi poinformowano Rzecznika, &e ze wst$pnej analizy
kosztów szkolenia aplikantów radcowskich za rok szkoleniowy 2007/2008
wynika, &e wnoszona dotychczas op!ata by!a adekwatna do ponoszonych
przez rady kosztów szkolenia aplikantów. Natomiast w celu uzyskania
bardziej szczegó!owych informacji o kosztach szkolenia, jak równie&
bior"c pod uwag$ wzrost kwoty stanowi"cej podstaw$ do wyliczenia
op!aty za szkolenie, zwrócono si$ do Krajowej Rady Radców Prawnych o
dodatkowe informacje na temat poszczególnych wydatków. Po uzyskaniu
tych informacji Ministerstwo podejmie decyzj$ w sprawie ewentualnej
zmiany wysoko'ci op!aty rocznej za aplikacj$ radcowsk".

f) Wyst%pienie do Ministra Sprawiedliwo#ci w sprawie potrzeby

wprowadzenia zmian w organizacji kszta!cenia na aplikacjach
radcowskich i adwokackich

610 „Rzeczpospolita” z 6 i 13 listopada 2008 r.

611 Ustawa z 10pa%dziernika 2002 r. (Dz.U. Nr 200, poz.1679 z pó%n. zm.).
612 RPO-603295-I/08 z 19 grudnia 2008 r.
 - 233 -

Ostatni rok szkoleniowy pokaza!, &e du&a liczba aplikantów i sposób

organizacji szkolenia powoduje, i& niemo&liwe okazuje si$ przekazanie
wiedzy praktycznej bezpo'rednio przygotowuj"cej do nale&ytego
wykonywania zawodu. Zagro&ona wskutek tego pozostaje jako')
kszta!cenia aplikantów, a w efekcie równie& w przysz!o'ci dobro klientów
licz"cych na odpowiednio profesjonaln" obs!ug$ prawn". W zwi"zku z
tym problemem Rzecznik zwróci! si$ 613 do Ministra Sprawiedliwo'ci o
przedstawienie konkretnych planów zarówno ustawowych, jak i
organizacyjnych, odno'nie do usprawnienia organizacji kszta!cenia na
aplikacjach prawniczych w przysz!ym roku szkoleniowym. W opinii
Rzecznika konieczna wydaje si$ bowiem systemowa reorganizacja
szkole(.
Minister Sprawiedliwo'ci odpowiadaj"c 614 na powy&sze wyst"pienie,
wskaza!, i& reforma w zakresie zmiany zasad dost$pu do zawodów
prawniczych, w tym zmiany sposobu naboru na aplikacje, przebiega w
dwóch etapach. Pierwszy etap reformy polega na nowelizacji ustaw:
Prawo o adwokaturze615, o radcach prawnych 616 oraz Prawo o notariacie 617.
Wyeliminowane zostan" m.in. sytuacje, w których aplikacja
rozpoczyna!aby si$ w ró&nych terminach oraz uporz"dkowana zostanie
sytuacja aplikantów, którzy maj" – zgodnie z przepisami – uprawnienie do
z!o&enia wniosku o wpis na list$ aplikantów w ci"gu dwóch lat od
uzyskania pozytywnego wyniku z egzaminu wst$pnego. Drugi etap
reformy – docelowy – polega na wprowadzeniu ustawy o pa(stwowych
egzaminach prawniczych. Celem tego projektu jest ujednolicenie
kryteriów naboru na wszystkie aplikacje, a tak&e stworzenie dwóch
podstawowych 'cie&ek dost$pu do zawodów prawniczych: poprzez
aplikacj$ oraz poprzez 'wiadczenie okre'lonych ustawowo czynno'ci
prawniczych przez doradców prawnych. Warunkiem uzyskania uprawnie(
do wykonywania zawodu adwokata, radcy prawnego lub notariusza b$dzie

613 Pismo z 10 lipca 2008 r.

614 Pismo z 2 wrze'nia 2008 r.
615 Ustawa z 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze (Dz.U. z 2002 r. Nr 123 poz.1058 ze
zm.).
616 Ustawa z 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz.U. z 2002 r. Nr 123 poz.1059 ze zm.).
617 Ustawa z 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie (Dz.U. z 2008 r. Nr 189 poz.1158).
 - 234 -

zdanie pa(stwowego egzaminu prawniczego II stopnia. Nale&y podkre'li),

&e w projekcie ustawy o pa(stwowych egzaminach prawniczych zawarto
mechanizmy gwarantuj"ce stworzenie mo&liwo'ci odbywania aplikacji
przez wszystkie osoby, które otrzyma!y wynik pozytywny z pa(stwowego
egzaminu prawniczego.

g) Wyst%pienie do Ministra Sprawiedliwo#ci w sprawie terminu

zorganizowania egzaminu zawodowego dla aplikantów adwokackich,
radcowskich i notarialnych, którzy zdali egzamin konkursowy w dniu 10
grudnia 2005 r.
Na skutek licznych skarg aplikantów adwokackich, radcowskich i
notarialnych, którzy zdali egzamin konkursowy w dniu 10 grudnia 2005
r., Rzecznik zwróci! si$ 618 do Ministra Sprawiedliwo'ci o udzielenie
informacji, w jaki sposób Ministerstwo ma zamiar rozwi"za) problem
egzaminów zawodowych w stosunku do tych aplikantów, celem jak
najszybszego zapewnienia im mo&liwo'ci zdawania tych egzaminów.
Minister Sprawiedliwo'ci w odpowiedzi 619 na ww. wyst"pienie poda!,
i& projekt ustawy o zmianie odpowiednich ustaw, w którym zawarto
uregulowania dotycz"ce m. in. egzaminów zawodowych, zosta! ju&
uchwalony przez Sejm RP. Minister zapowiedzia!, i& w 2009 r.,
niezw!ocznie, po wej'ciu w &ycie tej nowelizacji, wyznaczy dodatkowy
termin egzaminu notarialnego dla ww. aplikantów notarialnych. Odnosz"c
si$ do sytuacji ww. aplikantów adwokackich i radcowskich, wprowadzono
za' regulacj$, zgodnie z któr" poszczególne okr$gowe rady adwokackie
oraz rady okr$gowych izb radców prawnych same wyznacz" terminy
egzaminów zawodowych dla tych aplikantów, w zale&no'ci od terminu
zako(czenia aplikacji adwokackiej (radcowskiej) w danej izbie.

8. Uprawnienia budowlane
Do Rzecznika zwraca!y si$ osoby posiadaj"ce uprawnienia
budowlane do kierowania robotami budowlanymi. Jak podkre'la!y, mimo

618 RPO-571809-I/07 z 21 stycznia 2008 r. i z 2 stycznia 2008 r.

619 Pismo z dnia 19 grudnia 2008 r.
 - 235 -

spe!nienia wymaga( zawartych w art. 5 ust. 8 pkt 1-3 ustawy – Prawo

budowlane 620, nie nabywaj" one prawa do sporz"dzania 'wiadectwa
charakterystyki energetycznej budynku. Spowodowane jest to brzmieniem
przepisu art. 5 ust. 8 pkt 4 ustawy – Prawo budowlane, który uzale&nia
uzyskanie uprawnie( do sporz"dzania charakterystyki energetycznej
budynku od posiadania uprawnie( budowlanych do projektowania w
specjalno'ci architektonicznej, konstrukcyjno-budowlanej lub
instalacyjnej b"d% odbycia szkolenia i zdania egzaminu przed ministrem
w!a'ciwym do spraw budownictwa, gospodarki przestrzennej i
mieszkaniowej.
Zdaniem wnioskodawców, którzy nie posiadaj" tych uprawnie(,
program odbytych studiów oraz tryb nadawania im uprawnie( zasadniczo
nie odbiega od wymaga( do projektowania w okre'lonych w ustawie
specjalno'ciach.
Powstaje w zwi"zku z tym w"tpliwo'), czy zró&nicowanie sytuacji
prawnej podmiotów posiadaj"cych uprawnienia w zakresie projektowania
jest uzasadnione. Z punktu widzenia grup zawodowych nie obj$tych
regulacj" art. 5 ust. 8 pkt 4 Prawa budowlanego, dost$p do wykonywania
zawodu audytora energetycznego mo&e wydawa) si$ utrudniony. Rzecznik
zwróci! si$ 621 do Ministra Infrastruktury z pro'b" o zaj$cie stanowiska w
poruszonych kwestiach.
W odpowiedzi poinformowano 622 Rzecznika, &e w zwi"zku z
niedoskona!o'ci" przyj$tych rozwi"za( prawnych dotycz"cych wymaga(
kwalifikacyjnych dla osób ubiegaj"cych si$ o uzyskanie uprawnienia do
sporz"dzania 'wiadectw charakterystyki energetycznej, w resorcie
infrastruktury rozpocz$to prace zmierzaj"ce do doprowadzenia do
zgodno'ci z ustaleniami dyrektywy europejskiej 623 istniej"cych wymaga(
kwalifikacyjnych dla osób ubiegaj"cych si$ o uzyskanie ww. uprawnie(
poprzez podniesienie wymaga( kwalifikacyjnych oraz wprowadzenie
odpowiedzialno'ci zawodowej i systemu ubezpiecze(, a tak&e wymogu
niezale&no'ci ekspertów.

620 Ustawa z 7 lipca 1994 r. (Dz.U. z 2006 r., Nr 156 poz. 1118 z pó%n. zm.).
621 RPO-580452-IV/08 z 13 maja 2008 r.
622 Pismo z 12 czerwca 2008 r.
623 Dyrektywa 2002/91/WE w sprawie charakterystyki energetycznej budynków.
 - 236 -

Jak wynika z nap!ywaj"cych do Rzecznika wniosków, zagadnienie

kwalifikacji wymaganych do sporz"dzania 'wiadectw charakterystyki
energetycznej budynków posiada wiele aspektów. Podstawowy warunek w
tym zakresie stanowi – zgodnie z tre'ci" art. 5 ust. 8 pkt 2 ustawy –
wymóg uko(czenia co najmniej studiów magisterskich, w rozumieniu
przepisów o szkolnictwie wy&szym. Wymóg ten eliminuje osoby, które
uko(czy!y studia pierwszego stopnia, w szczególno'ci studia in&ynierskie.
Regulacja umo&liwia natomiast wykonywanie zawodu audytora
energetycznego przez osoby, które – co do zasady – posiadaj"
wykszta!cenie magisterskie, uzyskane równie& na kierunku
nietechnicznym. W tym przypadku ustawa w art. 5 ust. 8 pkt 4 nak!ada
obowi"zek odbycia szkolenia zako(czonego egzaminem albo uko(czenie
studiów podyplomowych na okre'lonych kierunkach studiów.
Zastrze&enia osób zainteresowanych dotycz" równie& zakresu wymaga(
merytorycznych stawianych kandydatom zdobywaj"cym uprawnienia do
sporz"dzania 'wiadectw charakterystyki energetycznej budynków.
Rzecznik zwróci! si$ 624 do Ministra Infrastruktury z pro'b" o
przedstawienie stanowiska w poruszonych kwestiach.
Sprawa pozostaje w zainteresowaniu Rzecznika.

9. Uprawnienia do wykonywania zawodu pracownika socjalnego

Do Rzecznika wp!yn$!a skarga osoby, która w maju 2006 r. uzyska!a
dyplom licencjata na kierunku pedagogika w zakresie praca socjalna i
resocjalizacja na Wy&szej Szkole Pedagogicznej TWP w W. Zgodnie z art.
5 ust. 3 ustawy o zmianie ustawy o pomocy spo!ecznej 625, uko(czenie tego
kierunku studiów nie daje skar&"cej uprawnie( do wykonywania zawodu
pracownika socjalnego.
Na podstawie obowi"zuj"cych do dnia 1 maja 2004 r. przepisów
ustawy o pomocy spo!ecznej 626, pracownikiem socjalnym mog!a by)
osoba, która posiada!a dyplom pracownika socjalnego, dyplom
uko(czenia studiów wy&szych w wy&szej szkole zawodowej o

624 RPO-595418-IV/08 z 29 grudnia 2008 r.

625 Ustawa z 16 lutego 2007 r. (Dz.U. Nr 48, poz. 320).
626 Ustawa z 29 listopada 1990 r. (Dz.U. z 1998 r., Nr 64, poz. 414 z pó%n. zm.).
 - 237 -

specjalno'ci praca socjalna lub uko(czy!a studia wy&sze na kierunkach:

pedagogika, politologia i nauki spo!eczne, psychologia, socjologia.
Uczelnie zainteresowane kszta!ceniem pracowników socjalnych
zobligowane zosta!y od roku akademickiego 2004/2005 do wprowadzenia
samodzielnej specjalno'ci praca socjalna na studiach licencjackich i
magisterskich. Poszerzenie wykazu kierunków studiów wy&szych o nowy
kierunek praca socjalna w rozporz"dzeniu Ministra Nauki i Szkolnictwa
Wy&szego w sprawie nazw kierunków studiów 627 pozwoli!o dopiero od
roku akademickiego 2006/2007 na uruchomienie kszta!cenia pracowników
socjalnych na kierunku praca socjalna, prowadzonego w ramach studiów
wy&szych I stopnia.
W ocenie Rzecznika konieczna jest interwencja ustawowa, która
zapewni uprawnienia do wykonywania zawodu pracownika socjalnego
osobom, które przed 1 maja 2004 r. rozpocz$!y studia wy&sze I stopnia
(licencjackie) na kierunkach: pedagogika, psychologia, politologia,
politologia i nauki spo!eczne lub socjologia i uzyska!y dyplom uko(czenia
tych studiów do 31 grudnia 2006 r. Rzecznik zwróci! si$ 628 do Ministra
Pracy i Polityki Spo!ecznej z pro'b" o przedstawienie stanowiska w
sprawie.
W odpowiedzi poinformowano 629 Rzecznika, &e przewidywana jest
zmiana przepisów zgodna ze stanowiskiem przedstawionym w
wyst"pieniu Rzecznika. Przy najbli&szej nowelizacji ustawy o pomocy
spo!ecznej, do art. 156 tej ustawy zostanie w!"czony ust. 3a w
nast$puj"cym brzmieniu: „Osoby, które przed dniem 1 maja 2004 r.
rozpocz$!y studia wy&sze licencjackie na kierunkach: pedagogika,
psychologia, politologia, politologia i nauki spo!eczne lub socjologia i
uzyska!y dyplom uko(czenia tych studiów do dnia 31 grudnia 2006 r.,
mog" wykonywa) zawód pracownika socjalnego.”

10. Ograniczenia w wykonywaniu zawodu egzaminatora nauki jazdy

627 Rozporz"dzenie z 13 czerwca 2006 r. (Dz.U. Nr 121, poz. 838).

628 RPO-585355-III/08 z 11 kwietnia 2008 r.
629 Pismo z 8 maja 2008 r.
 - 238 -

W 2008 r. do Rzecznika wp!ywa!y skargi na niekonstytucyjny art.

110 ust. 1 pkt 5 ustawy Prawo o ruchu drogowym 630 zgodnie z którym,
egzaminatorem mo&e by) osoba, która nie by!a karana wyrokiem s"du za
przest$pstwo lub wykroczenie przeciwko bezpiecze(stwu w ruchu
drogowym. Niespe!nienie tego warunku powoduje skre'lenie z ewidencji
egzaminatorów takiej osoby.
Zdaniem Rzecznika krytykowane rozwi"zanie narusza zasad$
równo'ci wobec prawa, gdy& w sposób ca!kowicie odmienny traktuje
osoby naruszaj"ce te same zasady bezpiecze(stwa ruchu drogowego.
Mianowicie, osoby, które zosta!y ukarane za pope!nione w tym zakresie
wykroczenie mandatem karnym, nie trac" prawa do wykonywania zawodu
instruktora. Natomiast tego prawa s" pozbawione osoby, których sprawy –
w wyniku zaniedba( funkcjonariuszy Policji, zbyt d!ugo prowadz"cych
post$powanie mandatowe – zosta!y skierowane do s"du. Pozbawienie
prawa wykonywania zawodu instruktora nauki jazdy mo&e by) wi$c
spowodowane nienale&ytym wykonaniem obowi"zków przez
funkcjonariuszy Policji. Ponadto regulacja przyj$ta w Prawie o ruchu
drogowym pozostaje w kolizji z zasad" proporcjonalno'ci. Wskutek jej
zastosowania nawet jednokrotne pope!nienie czynu stanowi"cego
wykroczenie przeciwko bezpiecze(stwu ruchu drogowego mo&e
spowodowa) pozbawienie prawa wykonywania zawodu.
Podobna regulacja dotycz"ca instruktorów nauki jazdy zawarta w art.
105 ust. 2 pkt 6 ustawy Prawo o ruchu drogowym zosta!a uznana
wyrokiem 631 Trybuna!u Konstytucyjnego za niezgodn" z Konstytucj".
Dlatego te& Rzecznik zwróci! si$ 632 do Ministra Infrastruktury z
pro'b" o rozwa&enie pilnego wprowadzenia zmian w przepisach
dotycz"cych okre'lenia statusu zawodowego egzaminatorów.
W odpowiedzi poinformowano 633 Rzecznika, &e w czerwcu 2008 r.
Prezes Rz"dowego Centrum Legislacji zwróci! si$ do Ministra
Infrastruktury o zaopiniowanie projektu zmiany ustawy – Prawo o ruchu
drogowym. Przed!o&ony projekt wprowadza w &ycie postanowienia

630 Ustawa z 20 czerwca 1997 r. (Dz.U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908 z pó%n. zm.).
631 Wyrok z 20 lutego 2008 r., sygn. akt K 30/07.
632 RPO-586848-VI/08 z 13 czerwca 2008 r.
633 Pismo z 31 lipca 2008 r.
 - 239 -

wyroku Trybuna!u Konstytucyjnego dotycz"ce niezgodno'ci z

Konstytucj" zapisu art. 105 ust. 2 pkt 6 tej ustawy w zakresie uzale&nienia
posiadania uprawnie( instruktora nauki jazdy od braku skazania
wyrokiem s"du za wykroczenie w ruchu drogowym. Do proponowanego
projektu ustawy nie wniesiono zastrze&e(, jednak&e zaproponowano
dokonanie zmiany w art. 110 ust. 1 pkt 5 ustawy – Prawo o ruchu
drogowym, w celu usuni$cia takiego samego wymagania w stosunku do
egzaminatorów osób ubiegaj"cych si$ o uprawnienia do kierowania
pojazdami.

11. Brak mo'liwo#ci uzyskania wpisu do ewidencji psychologów

uprawnionych do przeprowadzania bada" kierowców
Do Rzecznika wp!ywa!y skargi od osób, które uko(czy!y studia
uzyskuj"c dyplom magistra psychologii, ale nie uzyska!y wpisu na list$
psychologów uprawnionych do wykonywania bada( psychologicznych
kierowców, instruktorów i egzaminatorów nauki jazdy, wskutek braku
mo&liwo'ci uzyskania po'wiadczenia kompetencji zawodowych. Osoby te
nie zosta!y wpisane na list$ psychologów z powodu niepowo!ania
organów samorz"du zawodowego psychologów.
Zgodnie z art. 7 ustawy o zawodzie psychologa i samorz"dzie
zawodowym psychologów 634, prawo wykonywania zawodu psychologa
powstaje z chwil" dokonania wpisu na list$ psychologów Regionalnej
Izby Psychologów na wniosek zainteresowanego. W my'l § 5.1
rozporz"dzenia Ministra Zdrowia w sprawie bada( psychologicznych
kierowców i osób ubiegaj"cych si$ o uprawnienia do kierowania
pojazdami oraz wykonuj"cych prac$ na stanowisku kierowcy 635, marsza!ek
województwa potwierdza uzyskanie przez psychologa uprawnie( do
wykonywania bada(, wydaj"c za'wiadczenie o wpisie do ewidencji
psychologów uprawnionych do wykonywania bada(.
W niektórych województwach, mimo i& nie powo!ano organów
uprawnionych do po'wiadczania kompetencji zawodowych psychologów,
marsza!kowie województw, aby zapewni) ci"g!o') bada(

634 Ustawa z 8 czerwca 2001 r. (Dz.U. Nr 73, poz. 763 z pó%n. zm.).
635 Rozporz"dzenie z 1 kwietnia 2005 r. (Dz.U. Nr 69, poz. 622 z pó%n. zm.).
 - 240 -

psychologicznych kierowców, wpisuj" na listy psychologów

uprawnionych do wykonywania bada( psychologicznych kierowców
osoby, co do których kwalifikacji samorz"d zawodowy psychologów nie
móg! wyda) merytorycznej opinii. Wszystkie wpisy do ewidencji osób
uprawnionych do przeprowadzania bada( kierowców i innych
wymienionych osób, dokonane przez marsza!ków bez wcze'niejszego
wpisu na list$ psychologów s" niewa&ne z mocy prawa. Ponadto
przeprowadzanie bada( psychologicznych kierowców przez osoby
nieuprawnione mo&e skutkowa) nie daj"cym si$ przewidzie) obni&eniem
poziomu bezpiecze(stwa na drogach.
W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 636 do Ministra Pracy i
Polityki Spo!ecznej z pro'b" o podj$cie dzia!a( maj"cych na celu
zapewnienie ci"g!o'ci wykonywania bada( psychologicznych kierowców,
instruktorów i egzaminatorów nauki jazdy zgodnie z obowi"zuj"cymi
przepisami.

12. Op!aty zwi%zane z odbywaniem aplikacji przygotowuj%cej do

zdobycia zawodu rzecznika patentowego
Nawi"zuj"c do wcze'niejszej korespondencji 637 Rzecznik zwróci!
si$ 638 do Ministra Gospodarki z zapytaniem o przebieg prac
legislacyjnych, które mia!y doprowadzi) do uregulowania op!at za
aplikacj$ rzecznikowsk" w sposób bardziej precyzyjny poprzez okre'lenie
maksymalnej granicy tej op!aty oraz o wskazanie przewidywanego
terminu przedstawienia stosownego projektu ustawy. W ocenie Rzecznika
przyj$cie takiej regulacji spowodowa!oby od dawna oczekiwane
zwi$kszenie dost$pno'ci do zawodu rzecznika patentowego.
W odpowiedzi Minister Gospodarki poinformowa! 639 Rzecznika, i&
zosta! ju& przygotowany przez Urz"d Patentowy RP projekt ustawy o
zmianie ustawy o rzecznikach patentowych. Przy jego opracowywaniu
wzi$to pod uwag$ sugestie Rzecznika. Projekt wprowadza m.in. regulacje
dotycz"ce naboru i przebiegu aplikacji rzecznikowskiej, upowa&nienie dla

636 RPO-573306-VI/07 z 25 czerwca 2008 r. i 4 sierpnia 2008 r.

637 Informacja za 2007 r. str. 129.
638 RPO-564314-I/07/AK z 10 lipca 2008 r.
639
 - 241 -

Krajowej Rady Rzeczników Patentowych do okre'lenia wysoko'ci

kosztów aplikacji rzecznikowskiej prowadzonej przez samorz"d na
zasadach samofinansowania.

13. Odpowiedzialno#$ zawodowa lekarzy

Z art. 42 ust. 2 ustawy o izbach lekarskich wynika, &e lekarzowi
ukaranemu przez Naczelny S"d Lekarski w drugiej instancji kar"
zawieszenia prawa wykonywania zawodu b"d% kar" pozbawienia prawa
wykonywania zawodu przys!uguje prawo wniesienia odwo!ania do
w!a'ciwego ze wzgl$du na miejsce zamieszkania obwinionego s"du
apelacyjnego-s"du pracy i ubezpiecze( spo!ecznych w terminie 14 dni od
dnia dor$czenia orzeczenia wraz z uzasadnieniem. Oznacza to w
rezultacie, i& odwo!anie takie nie przys!uguje w razie ukarania
obwinionego lekarza kar" upomnienia b"d% nagany. Na tle tego stanu
prawnego powsta!a w"tpliwo'), czy realizowane s" w wystarczaj"cym
stopniu konstytucyjne gwarancje prawa do s"du obj$te tre'ci" art. 45 ust.
1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji. Rzecznik wyst"pi! 640 do Ministra Zdrowia o
zaj$cie stanowiska w sprawie. Odpowiadaj"c na to wyst"pienie 641
poinformowano Rzecznika o prowadzonych pracach nad projektem nowej
ustawy o izbach lekarskich. Przewiduje si$ zmian$ zasad prowadzenia
post$powa( z zakresu odpowiedzialno'ci zawodowej lekarzy, zmierzaj"c"
do poprawy efektywno'ci dzia!ania s"downictwa lekarskiego oraz
wzmocnienie roli osób pokrzywdzonych. Proponuje si$ równie&
rozszerzenie katalogu kar, co pozwoli s"dom lekarskim uzyska) znacznie
lepsz" mo&liwo') dostosowania kary do stopnia przewinienia
zawodowego. W projekcie znajd" si$ te& przepisy umo&liwiaj"ce
wprowadzenie kontroli s"dów powszechnych nad orzeczeniami
wydawanymi przez s"dy lekarskie.
Kolejne wyst"pienie Rzecznika 642 zawiera!o pytanie o stan
zaawansowania zapowiedzianych prac legislacyjnych oraz przewidywany
termin skierowania projektu do Sejmu. Poinformowano w odpowiedzi643

640 RPO-581157-X/08 z 11 kwietnia 2008 r.

641 Pisma z 29 kwietnia 2008 r.
642 RPO-529650-X/06 z 14 sierpnia 2008 r.
643 Pismo z 11 wrze'nia 2008 r.
 - 242 -

&e projekt nowej ustawy o izbach lekarskich zosta! pozytywnie

zaopiniowany przez Kierownictwo Ministerstwa Zdrowia i przekazany do
uzgodnie( wewn"trzresortowych. Rozpatrzenie projektu ustawy przez
Rad$ Ministrów planowane by!o na koniec 2008 r.

14. Stosowanie homeopatii przez lekarzy i lekarzy dentystów

Rzecznik otrzyma! wnioski Polskiego Towarzystwa Homeopatii
Klinicznej, Polskiego Towarzystwa Homeopatii i Homotoksykologii oraz
grupy 68 lekarzy, w których kwestionowane jest stanowisko Nr 7/08/V
Naczelnej Rady Lekarskiej z dnia 4 kwietnia 2008 r. w sprawie
stosowania homeopatii i pokrewnych metod przez lekarzy i lekarzy
dentystów oraz organizowania szkole( w tych dziedzinach.
Naczelna Rada Lekarska negatywnie ocenia stosowanie homeopatii i
pokrewnych nienaukowych metod przez niektórych lekarzy i lekarzy
dentystów oraz organizowanie szkole( w tych dziedzinach przez
instytucje i organizacje maj"ce sprawowa) piecz$ nad prawid!owym
wykonywaniem zawodów medycznych. Rada uwa&a, &e dzia!ania takie
stoj" w sprzeczno'ci z art. 57 ust. 1 Kodeksu Etyki Lekarskiej, w 'wietle
którego, „lekarzowi nie wolno pos!ugiwa) si$ metodami uznanymi przez
nauk$ za szkodliwe, bezwarto'ciowe lub nie zweryfikowanymi naukowo.
Nie wolno mu tak&e wspó!dzia!a) z osobami zajmuj"cymi si$ leczeniem, a
nie posiadaj"cymi do tego uprawnie(”.
Homeopatia spotyka si$ z krytyk" przedstawicieli nauk medycznych,
g!ównie z uwagi na brak udokumentowanej naukowo skuteczno'ci tej
metody. Z informacji przekazanych Rzecznikowi wynika ponadto, &e w
stosunku do lekarzy zajmuj"cych si$ homeopati" wszczynane s"
post$powania z tytu!u odpowiedzialno'ci zawodowej. Tymczasem,
obowi"zuj"ca obecnie ustawa – Prawo farmaceutyczne 644, dopuszcza do
obrotu w Polsce produkty lecznicze homeopatyczne (art. 3 w zwi"zku z
art. 2 pkt 29), co umo&liwia ich stosowanie przez lekarzy i lekarzy
dentystów oraz lekarzy weterynarii. Ustawa ta zak!ada jednocze'nie, &e
produkty lecznicze homeopatyczne, które s" podawane doustnie lub
zewn$trznie, w oznakowaniu i ulotce nie zawieraj" wskaza( do

644 Ustawa z 6 wrze'nia 2001 r. (Dz.U. z 2008 r. Nr 45, poz. 271).

 - 243 -

stosowania oraz charakteryzuj" si$ odpowiednim stopniem rozcie(czenia

– podlegaj" uproszczonej procedurze dopuszczenia do obrotu i nie
wymagaj" dowodów skuteczno'ci terapeutycznej (art. 21 ust. 7).
Jednocze'nie, ustawodawca okre'laj"c zasady wykonywania zawodu
lekarza, w ustawie o zawodach lekarza i lekarza dentysty 645 wskazuje, &e
„lekarz mo&e ordynowa) te produkty lecznicze i wyroby medyczne, które
s" dopuszczone do obrotu w Rzeczypospolitej Polskiej na zasadach
okre'lonych w odr$bnych przepisach (art. 45). Z powo!anymi przepisami
nie koresponduj" inne regulacje dotycz"ce wykonywania zawodu lekarza i
lekarza dentysty. I tak, rozporz"dzenie Ministra Zdrowia w sprawie
specjalizacji lekarzy i lekarzy dentystów 646, w wykazie specjalno'ci
lekarskich i lekarsko – dentystycznych, nie zawiera homeopatii,
uniemo&liwiaj"c tym samym odpowiednie kszta!cenie lekarzy
homeopatów. W 'wietle powy&szego, w praktyce lekarskiej, w zwi"zku ze
stosowaniem homeopatii, wyst$puje rozbie&no') stanowisk, której nie da
si$ rozstrzygn") bez odpowiedniej interwencji Ministra Zdrowia.
Rzecznik zwróci! si$ 647 do Ministra Zdrowia o wyra&enie stanowiska
w powy&szej sprawie, w szczególno'ci w kwestii stosowania homeopatii i
pokrewnych metod przez lekarzy i lekarzy dentystów oraz organizowania
szkole( w tych dziedzinach.

645 Ustawa z 5 grudnia 1996 r. (Dz.U. z 2008 r. Nr 136, poz. 857).

646 Rozporz"dzenie z 20 pa%dziernika 2005 r. (Dz.U. Nr 213, poz. 1779 z pó%n. zm.).
647 RPO-603791-X/08 z 19 grudnia 2008 r.
 - 244 -

11. Polacy za granic$

1. Znaczenie roli konsulatów honorowych RP w zapewnieniu

skuteczniejszej pomocy Polakom przebywaj%cym za granic% poszukuj%cym
i podejmuj%cym prac& za granic%
Jednym z priorytetów Rzecznika od momentu obj$cia urz$du s"
dzia!ania na rzecz zaktywizowania wszelkich form pomocy dla polskich
obywateli poszukuj"cych i podejmuj"cych zatrudnienie za granic".
Zgodnie z art. 36 Konstytucji, podczas pobytu za granic" obywatel polski
ma prawo do opieki ze strony Rzeczypospolitej Polskiej. Opieka ta jest
zapewniana przede wszystkim przez zawodowe s!u&by konsularne, ale
równie& przez konsulów honorowych.
W ostatnim czasie znacz"co zmniejszy!a si$ liczba konsulów
honorowych, m.in. w Wielkiej Brytanii, która pozostaje g!ównym celem
migracji zarobkowej obywateli polskich. Sytuacja ta wp!ywa
niekorzystnie na poziom ochrony praw obywateli polskich
przebywaj"cych na terenie Wielkiej Brytanii. Zdaniem Rzecznika
rozwi"zaniem, które doprowadzi!oby do zwi$kszenia opieki pa(stwa
polskiego nad obywatelami polskimi przebywaj"cymi na terenie Wielkiej
Brytanii by!oby utworzenie sieci konsulatów honorowych. Liczba
konsulatów honorowych powinna obejmowa) oko!o 20 placówek
równomiernie rozmieszczonych na terenie ca!ego kraju. Postulat
zwi$kszenia liczby konsulatów honorowych dotyczy tak&e innych krajów,
w których znajduj" si$ znaczne skupiska obywateli polskich. Rzecznik
zwróci! si$ 648 do Ministra Spraw Zagranicznych z pro'b" o przedstawienie
stanowiska w tej sprawie.
Sekretarz Stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych
poinformowa! 649, &e istotn" funkcj" konsularn" wykonywan" przez
konsulów honorowych RP jest ochrona praw i interesów obywateli
polskich oraz udzielanie pomocy w sytuacjach losowych. Dzia!alno')
konsulów honorowych RP ma szczególne znaczenie w pa(stwach, w
których Polska nie ma swoich przedstawicielstw dyplomatycznych, a
tak&e w rejonach znacznie oddalonych od zawodowych urz$dów

648 RPO-580066-III/08 z 4 lutego 2008 r.

649 Pismo z 21 lutego 2008 r.
 - 245 -

konsularnych. Liczba urz$dów konsularnych kierowanych przez konsulów

honorowych stale wzrasta. W 2007 r. przyby!o ich 10, w tym 3 w Europie.

2. Inicjatywa powo!ania stanowisk „oficerów !%cznikowych” b%d(

konsulów do spraw pracy, monitoruj%cych sytuacj& Polaków na rynku
pracy w poszczególnych pa"stwach Europejskiego Obszaru
Gospodarczego
Od 2006 r. Rzecznik przedstawia! najwy&szym w!adzom
pa(stwowym w Polsce oraz w!a'ciwym ministrom inicjatyw$ powo!ania w
pa(stwach Europejskiego Obszaru Gospodarczego stanowiska „oficera
!"cznikowego” przy lokalnych ministrach ds. pracy b"d% przy organach
nadzoruj"cych warunki zatrudnienia. Zadaniem „oficerów !"cznikowych”
by!oby monitorowanie sytuacji Polaków na miejscowych rynkach pracy i
zwracanie uwagi w!adz na takie problemy jak dyskryminacja na rynku
pracy. Rzecznik zosta! poinformowany, &e ze wzgl$du na stopie(
skomplikowania nie b$dzie mo&liwe szybkie utworzenie instytucji
„oficera !"cznikowego”, ale zamiennie zostanie utworzona instytucja
konsula do spraw pracy. Niestety, Rzecznik nie otrzyma! informacji o
utworzeniu takich stanowisk do ko(ca 2008 r.
Rzecznik postulowa! równie& utworzenie stanowiska konsula do
spraw kontaktów z „now" emigracj"”. Do zada( tego konsula nale&a!oby
m.in. tworzenie i organizowanie miejscowej Polonii oraz sprawowanie
nad ni" opieki, kontakt z miejscowymi instytucjami zajmuj"cymi si$
problematyk" migracji i integracji spo!ecznej migrantów, pomoc w
rozwoju &ycia kulturalnego i pomoc osobom nowoprzyby!ym. Rzecznik
zwróci! si$ 650 do Ministra Spraw Zagranicznych o przedstawienie
informacji dotycz"cej stopnia realizacji inicjatywy utworzenia stanowisk
konsulów ds. pracy (a tak&e „oficera !"cznikowego”) oraz mo&liwo'ci
utworzenia stanowiska konsula ds. kontaktów z „now" emigracj"”.
Rzecznik zosta! poinformowany651, &e reakcj" MSZ na zjawisko
masowej migracji zarobkowej po akcesji RP do Unii Europejskiej jest
program dzia!a( na rzecz zwi$kszenia opieki nad polsk" emigracj"
zarobkow" pod nazw" „Bli&ej pracy, bli&ej Polski”, realizowany od 2006
roku (og!oszenie nast"pi!o w roku 2007).

650 RPO-536046-III/06 z 24 pa%dziernika 2008 r.

651 Pismo z 4 grudnia 2008 r.
 - 246 -

Koncepcja ustanawiania !"czników ds. pracy w krajach docelowych

polskich emigrantów zarobkowych pojawi!a si$ w trakcie prac nad tym
programem. Ministerstwo Pracy i Polityki Spo!ecznej zaproponowa!o w
tym czasie ustanowienie przy Ambasadach RP w wybranych pa(stwach
cz!onkowskich stanowisk ds. migruj"cych za prac" obywateli polskich.
Ostatecznie ustalono, &e b$d" to stanowiska konsularne finansowane z
bud&etu MPiPS. Ze wzgl$du na brak 'rodków bud&etowych projekt
pozosta! niezrealizowany.
W odpowiedzi podkre'lono, i& ka&dy obywatel RP ma równy dost$p
do konsula. Nowe stanowiska konsularne powinny by) ustanowione
przede wszystkim do za!atwiania spraw z zakresu prawa pracy
wnoszonych przez ka&dego obywatela polskiego zg!aszaj"cego si$ do
urz$du konsularnego o pomoc.
W powy&szej sprawie Rzecznik skierowa! równie& wyst"pienie do
Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej z pytaniem o mo&liwo'ci realizacji
przedsi$wzi$cia polegaj"cego na utworzeniu stanowisk pracy konsulów do
spraw pracowniczych i oficerów !"cznikowych. Rzecznik oczekuje
odpowiedzi w tej sprawie.

3. Sytuacja Polaków pracuj%cych w Islandii

W 'wiatowych mediach, w tym polskich, pojawi!y si$ bardzo
niepokoj"ce informacje o sytuacji gospodarczej Republiki Islandii oraz
przysz!o'ci tego kraju. Rzecznik przyj"! te informacje z du&ym
niepokojem, przede wszystkim ze wzgl$du na fakt, &e Polacy stanowi" w
Islandii najwi$ksz" liczebnie grup$. Populacj$ polsk" mo&na szacowa),
wed!ug ró&nych %róde!, od 7 do 20 tysi$cy osób. Jest oczywiste, &e
islandzki kryzys gospodarczy doprowadzi! do widocznego pogorszenia
sytuacji ekonomicznej Polaków w tym kraju. W zwi"zku z lawinowym
spadkiem warto'ci korony islandzkiej oraz rosn"c" inflacj" znacz"co
stopnia!y oszcz$dno'ci polskich obywateli mieszkaj"cych w Islandii i
realnie zmniejszy!y si$ otrzymywane przez nich wynagrodzenia. Pojawi!y
si$ równie& informacje o mo&liwych masowych zwolnieniach w
miejscowych firmach, które dotkn" w pierwszej kolejno'ci obywateli
polskich. Rzecznik zwróci! si$ 652 do Konsula Generalnego RP w
Reykjaviku z pro'b" o poinformowanie o sytuacji obywateli polskich

652 RPO-600185-III/08 z 10 pa%dziernika 2008 r.

 - 247 -

przebywaj"cych na terenie Islandii oraz o dzia!aniach podj$tych i

planowanych przez Konsulat Generalny.
Rzecznika poinformowano 653, &e rz"d Republiki Islandii podj"!
niezb$dne kroki maj"ce na celu zapobie&enie za!amaniu systemu
bankowego. Trudna sytuacja ekonomiczna Islandii doprowadzi!a do
bankructwa niektórych firm, zmian na rynku pracy i zwolnie(
pracowników, w tym równie& obywateli polskich. Rosn"ca inflacja
spowodowa!a, &e praca w Islandii sta!a si$ mniej op!acalna dla Polaków.
Z informacji posiadanych przez Konsulat wynika!o, &e wiele osób
decyduje si$ na powrót do kraju b"d% poszukiwanie zatrudnienia w innych
pa(stwach UE. Konsulat udziela! obywatelom polskim pomocy,
informuj"c o przys!uguj"cym im prawach pracowniczych. Zorganizowa!
równie& spotkanie dla osób zainteresowanych uzyskaniem pomocy
informacyjnej, na które zaproszono przedstawiciela urz$du pracy,
prawnika oraz przedstawiciela dwóch organizacji zwi"zkowych.
W zwi"zku z kryzysem gospodarczym w Islandii Rzecznik zwróci!
si$ 654 równie& do Prezesa Rady Ministrów o rozwa&enie niezw!ocznego
podj$cia odpowiednich dzia!a( dla ochrony polskich obywateli
mieszkaj"cych i pracuj"cych w Islandii oraz poinformowanie o zaj$tym
stanowisku.
W odpowiedzi Rzecznik uzyska! informacj$ 655, &e wed!ug wst$pnych
szacunków jedynie niewielka cz$') depozytów obywateli polskich w
bankach islandzkich przekracza gwarantowan" przez rz"d islandzki kwot$
20000 euro. Niezale&nie od ewentualnych strat w wymiarze
indywidualnym, straty w skali makro nie powinny okaza) si$ znacz"ce.
W wyniku stara( Rzecznika, w roku 2008 zosta! otwarty konsulat
Generalny RP w Reykjawiku.

4. Ograniczenia w dost&pie do rynku pracy dla polskich obywateli –

ma!'onków urz&dników zatrudnianych w instytucjach UE na terenie Belgii
Do Rzecznika zwróci! si$ Sekretarz Komitetu Integracji Europejskiej
z problemem dotycz"cym polskich obywateli zatrudnianych w
instytucjach UE na terenie Królestwa Belgii oraz ich rodzin. Problem ten

653 Pismo z 13 pa%dziernika 2008 r.

654 RPO-600191-I/08 z 13 pa%dziernika 2008 r.
655 Pismo z 25 listopada 2008 r.
 - 248 -

mo&e dotyczy) oko!o 1500-2000 osób. Królestwo Belgii utrzymuje

przej'ciowe ograniczenia w dost$pie do rynku pracy dla obywateli
polskich oraz obywateli pa(stw cz!onkowskich, które przyst"pi!y do UE z
dniem 1 maja 2004 r. Dotyczy to w szczególno'ci ma!&onków urz$dników
instytucji UE maj"cych siedziby w tym kraju, którzy nawet w przypadku
specjalistycznych ofert pracy (np. ze szkó! mi$dzynarodowych) musz"
legitymowa) si$ pozwoleniem na prac$. Natomiast ma!&onkowie
obywateli pa(stw UE-15, nawet je'li s" obywatelami pa(stwa trzeciego,
maj" prawo pracowa) w Belgii bez specjalnych pozwole(. Problem ten
by! podnoszony przez komisarza ds. zatrudnienia, spraw spo!ecznych i
równo'ci szans, Vladimira Spidl$. Spraw" zaj$!y si$ te& zwi"zki
zawodowe dzia!aj"ce w instytucjach europejskich. Rzecznik podkre'li!, &e
analogiczna sytuacja w Luksemburgu zosta!a rozwi"zana na korzy')
pracowników z UE-12 i ich ma!&onków. Rzecznik zwróci! si$ 656 do
Konsula Generalnego RP w Brukseli o przedstawienie wszelkich
informacji, które mog!yby okaza) si$ przydatne w badaniu tej sprawy
przez Rzecznika.
Konsul Generalny RP w Brukseli poinformowa! 657, &e dost$p do
rynku pracy w Belgii w ramach drugiej fazy okresu przej'ciowego dla
otwarcia granic dla pracowników pochodz"cych z nowych krajów
cz!onkowskich Unii jest w dalszym ci"gu ograniczony – do dnia 30
kwietnia 2009 r. Belgia mo&e jednak skorzysta) z przed!u&enia okresu
przej'ciowego w dost$pie do rynku pracy o kolejne 2 lata – do dnia 30
kwietnia 2011 r.
Podj$cie pracy na terenie Belgii jest mo&liwe jedynie po uzyskaniu
pozwolenia na prac$. Niestety, przy utrzymuj"cym si$ ograniczonym
dost$pie do rynku pracy decyzje tutejszych urz$dów w sprawie wydania
pozwole( s" cz$sto odmowne. Wprowadzona od dnia 1 czerwca 2006 r.
uproszczona procedura uzyskania pozwolenia na prac$ (w ci"gu 5 dni)
dotyczy jedynie zawodów deficytowych.
Ambasador RP w Brukseli podejmowa! ju& kilkakrotnie dzia!ania na
rzecz szybszego otwarcia rynku pracy dla obywateli Polski. Ostatnie
spotkanie w tej sprawie z szefem Dyrekcji Zatrudnienia i Rynku Pracy
mia!o miejsce w dniu 18 listopada 2008 r. W czasie spotkania Ambasador

656 RPO-601850-III/08 z 7 listopada 2008 r.

657 Pismo z 1 grudnia 2008 r.
 - 249 -

poruszy! m.in. kwesti$ uregulowania dost$pu do rynku pracy w uj$ciu

ogólnym, ale tak&e mo&liwo') swobodnego podejmowania pracy (bez
obowi"zku uzyskiwania pozwole() przez wspó!ma!&onków urz$dników
instytucji unijnych pochodz"cych z Polski. Szef Dyrekcji Zatrudnienia i
Rynku Pracy uzna! aktualnie obowi"zuj"c" sytuacj$, za krzywdz"c" i
dyskryminuj"c", przyznaj"c przy tym, &e nie ma realnych przeszkód i
uzasadnienia dla utrzymywania restrykcji. Obieca! tak&e, &e postulaty i
argumenty strony polskiej dotycz"ce zatrudnienia ma!&onków urz$dników
instytucji unijnych przeka&e Ministrowi Zatrudnienia i Równo'ci Szans w
rz"dzie federalnym królestwa Belgii.
Konsul Generalny RP w Brukseli wyrazi! poparcie dla dzia!a(
maj"cych na celu otwarcie rynku pracy dla polskich obywateli przez
stron$ belgijsk" i zaoferowa! dalsz" pomoc w tej sprawie, w zakresie
swoich kompetencji.

5. Zmuszanie do niewolniczej pracy grupy Polaków pracuj%cych w

Holandii
W zwi"zku z informacjami prasowymi 658 wskazuj"cymi na zmuszanie
do niewolniczej pracy Polaków, którzy wyjechali do pracy w Holandii,
Rzecznik zwróci! si$ 659 do Komendanta G!ównego Policji o przekazanie
informacji o ustaleniach, jakie zosta!y poczynione w tej sprawie przez
Policj$ holendersk" i polsk", przedstawienie aktualnego stanu sprawy i
ewentualnie planowanych dalszych dzia!aniach.
Komendant G!ówny Policji poinformowa! 660, &e w dniu 26 marca
2008 r. Komenda Miejska Policji w Zamo'ciu zosta!a poinformowana o
fakcie przetrzymywania i zmuszania do wykonywania pracy (poprzez
stosowanie przemocy fizycznej i psychicznej) obywateli polskich
przebywaj"cych na terenie Holandii. W sprawie nawi"zano wspó!prac$ z
policj" holendersk". Dzi$ki podj$tym dzia!aniom, pokrzywdzeni
obywatele polscy zostali uwolnieni. W dniu 31 marca 2008 r. wrócili do
kraju, gdzie dnia 2 kwietnia 2008 r. potwierdzili zamojskiej Policji
opisane powy&ej fakty. W tej sprawie Policja holenderska prowadzi
dochodzenie. G!ównym podejrzanym jest obywatel Holandii. Z uwagi na

658 „Dziennik Wschodni” z 4 kwietnia 2008 r. W Polsce robotnicy, w Holandii niewolnicy.

659 RPO-586790-II/08 z 25 kwietnia 2008 r.
660 Pismo z 9 maja 2008 r.
 - 250 -

miejsce pope!nienia przest$pstwa, ca!o') materia!ów zgromadzonych

przez polsk" Policj$ zostanie przekazana stronie holenderskiej.
W kolejnym pi'mie 661 Ambasada RP w Hadze poinformowa!a
Rzecznika, i& dochodzenie jest nadal w toku, za' polska Policja jest
informowana o post$pach w sprawie, a nadto dane dotycz"ce ustale(
poczynionych przez policj$ holendersk" otrzymuje tak&e Oficer
#"cznikowy Policji w Ambasadzie Królestwa Niderlandów w Warszawie.

6. Przebieg prac nad nowelizacj% ustawy o funkcjach konsulów

Od 2004 r. Rzecznik kieruje wyst"pienia do Ministra Spraw
Zagranicznych, wskazuj"c na potrzeb$ wydania rozporz"dzenia
wymienionego w art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 13 lutego 1984 r. o
funkcjach konsulów RP 662, w miejsce obowi"zuj"cego dotychczas
zarz"dzenia Ministra Spraw Zagranicznych dnia 4 listopada 1985 r. w
sprawie szczegó!owego trybu post$powania przed konsulem 663.
W swojej ostatniej odpowiedzi 664 Minister zapewni! Rzecznika o
osobistym zaanga&owaniu w spraw$ kompleksowego uregulowania tej
kwestii, a tak&e wskaza!, i& prace nad odpowiednimi projektami b$d"
uj$te w planie prac legislacyjnych Rady Ministrów na I pó!rocze 2009 r.,
za' dotrzymanie ich harmonogramu b$dzie dla Ministra kwesti"
priorytetow". Projektowane zmiany obejmowa) b$d" przede wszystkim
uregulowanie trybu post$powania przed konsulami, dostosowanie
uprawnie( konsulów do ró&norodnych warunków dzia!ania oraz
doprecyzowanie przepisów w zakresie opieki nad obywatelami RP.

661 Pismo z 9 lipca 2008 r.

662 Dz.U. z 2002 r. Nr 215, poz. 1823 ze zm.
663 M. P. Nr 35, poz. 233.
664 Pismo z dnia 18 listopada 2008 r.
 - 251 -

12. Prawo do zabezpieczenia spo"ecznego

A. Prawo do emerytury lub renty oraz zasady ustalania prawa

do tych #wiadcze% oraz ich wysoko#ci

1. Zasady ustalania okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach

lub w szczególnym charakterze
Wnioskiem z 12 kwietnia 2007 r. Rzecznik zwróci! si$ 665 do
Trybuna!u Konstytucyjnego o stwierdzenie niezgodno'ci art. 1 pkt 16 w
zwi"zku z art. 26 ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpiecze( Spo!ecznych oraz niektórych innych ustaw 666 w
zakresie, w jakim z moc" wsteczn" uniemo&liwia uwzgl$dnienie przy
ustalaniu okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze okresów niewykonywania pracy, za które
pracownik otrzyma! wynagrodzenie lub 'wiadczenia z ubezpieczenia
spo!ecznego w razie choroby i macierzy(stwa przypadaj"ce w okresie od
15 listopada 1991 r. do 30 czerwca 2004 r., z art. 2 Konstytucji.
Trybuna! Konstytucyjny umorzy! post$powanie ze wzgl$du na
zb$dno') wydania wyroku 667.
W uzasadnieniu orzeczenia Trybuna! Konstytucyjny wskaza!, &e
podniesiony we wniosku Rzecznika problem konstytucyjny by! ju&
przedmiotem oceny Trybuna!u. Trybuna! nie ocenia! jednak b$d"cego
przedmiotem zaskar&enia w niniejszej sprawie art. 1 pkt 16 ustawy
zmieniaj"cej, lecz ocenia! przepis przez niego dodany, czyli art. 32 ust. 1a
ustawy o emeryturach i rentach z FUS.
Przepis ten zosta! zakwestionowany w po!"czonych do wspólnego
rozpoznania wnioskach Ogólnopolskiego Porozumienia Zwi"zków
Zawodowych jako naruszaj"cy, mi$dzy innymi, zasady wywodzone z art.
2 Konstytucji: zakaz retroakcji, nakaz zachowania odpowiedniej vacatio
legis i zasad$ ochrony praw nabytych. Trybuna! Konstytucyjny nie

665 Informacja o dzia!alno'ci RPO za 2007 r. s. 203.

666 Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. (Dz.U. Nr 39, poz. 353 z pó%n. zm.).
667 Postanowienie z dnia 20 pa%dziernika 2008 r., sygn. akt 21/07, OTK ZU Nr 8/A/2007,
poz. 149.
 - 252 -

podzieli! zarzutów wnioskodawcy i stwierdzi! 668, &e w niniejszej sprawie

nie ma podstaw do rozwa&enia zasady res iudicata. Zgodnie z
dotychczasowym orzecznictwem Trybuna!u brak podstaw do przyj$cia
powagi rzeczy os"dzonej nie oznacza jednak, &e wcze'niejsze
rozpatrzenie kwestii konstytucyjno'ci okre'lonego przepisu z punktu
widzenia tych samych zarzutów pozostaje bez znaczenia dla dalszego
biegu spraw, w których przedmiotem kontroli jest ów przepis, Stabilizacj$
sytuacji powsta!ych wskutek ostatecznego orzeczenia zapewnia zasada ne
bis in idem, rozumiana w post$powaniu przed Trybuna!em z
uwzgl$dnieniem jego specyfiki. Zaistnienie tej przes!anki powoduje
konieczno') umorzenia post$powania z uwagi na jego zb$dno'), bo w
takiej sytuacji Trybuna! dokonuje oceny w kategoriach pragmatycznych,
ocenia celowo') prowadzenia post$powania i orzekania w kwestii, która
zosta!a ju& jednoznacznie i ostatecznie rozstrzygni$ta przez ten organ.

2. Nie przekazanie przez ZUS w latach 1999-2001 sk!adek za osoby

przebywaj%ce na urlopach wychowawczych i pobieraj%ce zasi!ki
macierzy"skie
W styczniu 2008 r. w prasie ukaza! si$ 669 artyku! o tym, &e ZUS nie
przela! sk!adek za urlopy macierzy(skie i wychowawcze wielu tysi$cy
kobiet w latach 1999-2001, co mo&e spowodowa) wyp!at$ ni&szych
emerytur dla tych kobiet. Rzecznik zwróci! si$ 670 do Prezesa Zak!adu
Ubezpiecze( Spo!ecznych z pro'b" o ustosunkowanie si$ do zawartych w
powo!anym artykule zarzutów oraz przedstawienie informacji w kwestii
terminu uregulowania tego problemu przez ZUS.
W odpowiedzi zapewniono 671 Rzecznika, i& ZUS przeka&e wszystkie
nale&ne sk!adki za osoby przebywaj"ce na urlopach wychowawczych i
pobieraj"ce zasi!ki macierzy(skie do Otwartych Funduszy Emerytalnych i
zaewidencjonuje je na indywidualnych kontach ubezpieczonych w ramach
I filaru w pierwszym pó!roczu 2008 r.

668 Wyrok z 10 lipca 2008 r., sygn. K 33/06, OTK ZU Nr 6/A/2008, poz. 106.
669 „Gazeta Wyborcza” z 28 stycznia 2008 r. ZUS zgubi! sk!adki 900 tysi&cy kobiet.
670 RPO-580160-III/08 z 30 stycznia 2008 r.
671 Pismo z 1 lutego 2008 r.
 - 253 -

3. Zasady obliczania rent i emerytur

a) Konieczno#$ dokonania zmian w zasadach obliczania rent i
emerytur, uwzgl&dniaj%cych sytuacj& osób maj%cych problemy z
udokumentowaniem wysoko#ci wynagrodzenia
W kwietniu 2008 r. Trybuna! Konstytucyjny rozpozna! 672 skarg$
konstytucyjn" dotycz"c" wysoko'ci podstawy wymiaru emerytury.
Trybuna! orzek!, &e art. 15 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpiecze( Spo!ecznych 673 jest zgodny z art. 2, art. 32 ust. 1 i
art. 67 ust. 1 oraz nie jest zgodny z art. 65 ust. 2 Konstytucji. Podstaw"
przyj$cia tego orzeczenia by!o zaakceptowane przez TK stanowisko, &e
obliczanie emerytury lub renty w oparciu o sk!adki z kolejnych 10 lat
kalendarzowych, wybranych z ostatnich 20 lat kalendarzowych
poprzedzaj"cych rok przej'cia na emerytur$ lub rent$, jest zgodne z
Konstytucj". W ocenie Rzecznika zasada demokratycznego pa(stwa
prawnego, w tym zasada zaufania do pa(stwa i stanowionego przez nie
prawa, obliguje do przyjmowania rozwi"za(, które zapewniaj" realizacj$
konstytucyjnego prawa do zabezpieczenia spo!ecznego „z wykorzystaniem
istniej"cych mo&liwo'ci systemowych". Ze wzgl$du na trudno'ci z
dost$pem do dokumentacji p!acowej i niewielk" skuteczno') zast$powania
jej innymi 'rodkami dowodowymi (np. zeznaniami 'wiadków), znaczna
cz$') uprawnionych nie ma w praktyce mo&liwo'ci skorzystania z prawa
do wyboru jednej z metod obliczania emerytury lub renty, przewidzianej
w art. 15 ustawy emerytalnej.
Rzecznik zwróci! si$ 674 do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej z
pro'b" o rozwa&enie mo&liwo'ci przeprowadzenia stosownych zmian w
przepisach ustawy o emeryturach i rentach z FUS w taki sposób, aby w
wypadku niemo&liwo'ci udokumentowania przychodów do celów
obliczenia emerytury lub renty przyjmowa), &e kszta!towa!y si$ one na
poziomie ówcze'nie obowi"zuj"cego minimalnego wynagrodzenia.
By!oby to logiczn" konsekwencj" faktu, &e w wypadku pracownika
zatrudnionego na ca!y etat „co najmniej od 1956 r.” podstawa sk!adki na
ubezpieczenie spo!eczne nie mog!a by) ni&sza ni& p!aca minimalna.

672 SK 96/06
673 Ustawa z 17 grudnia 1998 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 z pó%n. zm.).
674 RPO-547500-III/06 z 29 kwietnia 2008 r.
 - 254 -

W odpowiedzi Minister stwierdzi! 675, &e wyrok TK z dnia 1 kwietnia

2008 r. nie obliguje do dokonania zmian w przepisach okre'laj"cych
zasady ustalania podstawy wymiaru 'wiadcze( emerytalno-rentowych (art.
15 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
FUS).
Ten wa&ny spo!ecznie problem zainspirowa! grup$ pos!ów do
opracowania projektu ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z
FUS 676. Ustawa 677 wesz!a w &ycie z dniem 1 stycznia 2009 r. Do art. 15
zosta!y dodane ust$py 2a i 2b, w my'l których je&eli nie mo&na ustali)
podstawy wymiaru sk!adek w okresie pozostawania w stosunku pracy
wskazanym do ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty, za
podstaw$ wymiaru sk!adek przyjmuje si$ kwot$ obowi"zuj"c" w tym
okresie minimalnego wynagrodzenia pracowników.
Tym samym postulat Rzecznika Praw Obywatelskich w przedmiocie
prowadzenia minimalnego wynagrodzenia jako zast$pczej podstawy
wymiaru sk!adek przy ustalaniu wysoko'ci emerytur i rent zosta!
zrealizowany.

b) Zasady przeliczania emerytur

W nap!ywaj"cych do Rzecznika skargach pojawi! si$ problem zasad
ustalania wysoko'ci emerytury w miejsce dotychczas otrzymywanej
emerytury w zwi"zku z uchwa!" 678 S"du Najwy&szego. W uchwale tej S"d
Najwy&szy uzna!, &e osoba ubezpieczona, pobieraj"ca wcze'niejsz"
emerytur$ na podstawie rozporz"dzenia Ministra Pracy i Polityki
Spo!ecznej w sprawie wcze'niejszych emerytur dla pracowników
zwalnianych z pracy z przyczyn dotycz"cych zak!adu pracy 679, która po
nabyciu po 1 lipca 2004 r. prawa do emerytury podlega!a przez co
najmniej 30 miesi$cy ubezpieczeniu spo!ecznemu lub ubezpieczeniom
emerytalnym lub rentowym, ma prawo do ustalenia wysoko'ci emerytury
wed!ug kwoty bazowej z daty zg!oszenia wniosku o przeliczenie

675 Pismo z 7 lipca 2008 r.

676 Druk sejmowy nr 633.
677 Ustawa z 4 wrze'nia 2008 r. (Dz.U. Nr 192, poz. 1180).
678 Uchwa!a z 8 maja 2008 r., I UZP 1/08.
679 Rozporz"dzenie z 26 stycznia 1990 r. (Dz.U. Nr 4, poz. 27).
 - 255 -

wysoko'ci emerytury zarówno w zakresie tzw. cz$'ci socjalnej, jak i

cz$'ci sta&owej emerytury (art. 53 ust. 1 i 4 w zwi"zku z art. 110 ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS). Tymczasem ZUS
przelicza te 'wiadczenia w sposób niekorzystny dla osób pobieraj"cych
wcze'niejsz" emerytur$, poniewa& stosuje now" kwot$ bazow" tylko w
cz$'ci socjalnej. Cz$') sta&owa pozostaje bez zmian. W zwi"zku z
powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 680 do Prezesa ZUS o zaj$cie stanowiska
w sprawie mo&liwo'ci uwzgl$dnienia stanowiska SN zawartego w
powy&szej uchwale, w praktyce dzia!ania organów rentowych.
W odpowiedzi poinformowano 681 Rzecznika, &e ze wzgl$du na
wyra%ne i jednoznaczne brzmienie przepisów ustawy o emeryturach i
rentach z FUS, nie jest mo&liwe obliczenie tzw. cz$'ci sta&owej od kwoty
bazowej innej ni& przyj$ta do obliczenia wcze'niejszej emerytury.
Zgodnie z art. 21 ust. 2 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS,
podstaw$ wymiaru emerytury dla osoby, która wcze'niej mia!a ustalone
prawo do emerytury, stanowi podstawa wymiaru wcze'niej przyznanej
emerytury – w wysoko'ci uwzgl$dniaj"cej rewaloryzacj$ oraz wszystkie
kolejne waloryzacje przypadaj"ce w okresie nast$puj"cym po ustaleniu
prawa do wcze'niejszej emerytury. Osoba uprawniona do wcze'niejszej
emerytury, a ubiegaj"ca si$ o przyznanie emerytury z tytu!u uko(czenia
wieku emerytalnego (60 lat dla kobiet i 65 lat dla m$&czyzn) nie ma
mo&liwo'ci wyboru sposobu ustalenia podstawy wymiaru emerytury.
W odpowiedzi nie podzielono stanowiska S"du Najwy&szego
wyra&onego w uchwale z dnia 8 maja 2008 r., i& art. 53 ust. 4 ustawy
emerytalnej ma charakter przepisu szczególnego w stosunku do art. 110
tej ustawy. Artyku! 53 ust. 4 jest bowiem przepisem okre'laj"cym sposób
ustalania nowo przyznawanego 'wiadczenia, natomiast art. 110 reguluje
zasady przeliczania wysoko'ci ju& przyznanego 'wiadczenia.

4. Wy!%czenie mo'liwo#ci ustalenia prawa do emerytury z urz&du w

sytuacji, gdy rencista uprzednio mia! ustalone prawo do wcze#niejszej
emerytury

680 RPO-594213-III/08 z 1 pa%dziernika 2008 r.

681 Pismo z 14 pa%dziernika 2008 r.
 - 256 -

Rzecznik, na podstawie skierowanych do niego skarg, poruszy!

problem braku mo&liwo'ci zastosowania gwarancji wynikaj"cych z art.
54a ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpiecze(
Spo!ecznych 682 wobec osób, które do dnia osi"gni$cia powszechnego
wieku emerytalnego pobiera!y rent$ z tytu!u niezdolno'ci do pracy jako
'wiadczenie korzystniejsze, a jednocze'nie mia!y ustalone prawo do
wcze'niejszej emerytury. Zgodnie z tym przepisem emerytura
ustanowiona z urz$du nie mo&e by) ni&sza od pobieranej dotychczas renty
z tytu!u niezdolno'ci do pracy.
Z brzmienia art. 13 ust. 3a oraz art. 101a ustawy o emeryturach i
rentach z FUS wynika, &e emerytury z urz$du nie przyznaje si$ osobom,
którym organ rentowy kontynuowa! wyp!at$ renty z tytu!u niezdolno'ci do
pracy jako 'wiadczenia korzystniejszego od przyznanej wcze'niejszej
emerytury. W takich sytuacjach organ rentowy wznawia wyp!at$
zawieszonej wcze'niejszej emerytury, która okazuje si$ ni&sza od
wyp!acanej dotychczas renty z tytu!u niezdolno'ci do pracy. Wy!"czenie
mo&liwo'ci ustalenia prawa do emerytury z urz$du w sytuacji, gdy
rencista uprzednio mia! ustalone prawo do wcze'niejszej emerytury,
prowadzi do nierównego traktowania osób maj"cych ustalone prawo do
emerytury i pobieraj"cych, jako 'wiadczenie wybrane, renty z tytu!u
niezdolno'ci do pracy. Dlatego te& Rzecznik zwróci! si$ 683 do Ministra
Pracy i Polityki Spo!ecznej z pro'b" o przedstawienie stanowiska w
powy&szej sprawie.
W odpowiedzi poinformowano 684 Rzecznika, i& osoba, która jest
uprawniona do renty z tytu!u niezdolno'ci do pracy oraz do tzw.
wcze'niejszej emerytury ma prawo wyboru wyp!aty 'wiadczenia
korzystniejszego. Osoby uprawnione do wcze'niejszej emerytury i do
renty z tytu!u niezdolno'ci do pracy nie trac" z urz$du prawa do renty po
osi"gni$ciu wieku emerytalnego. +aden przepis ustawy o emeryturach i
rentach z FUS nie pozbawia takiej osoby mo&liwo'ci zg!aszania wniosku
o przed!u&enie prawa do renty z tytu!u niezdolno'ci do pracy, nawet je'li
uko(czy!a pe!ny wiek emerytalny.

682 Ustawa z 17 grudnia 1998 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 z pó%n. zm.).
683 RPO-576274-III/07 z 24 czerwca 2008 r.
684 Pismo z 20 sierpnia 2008 r.
 - 257 -

5. Realizacja przez organy rentowe uprawnienia m&'czyzn do

wcze#niejszej emerytury
W 2008 r. Rzecznik by! adresatem wielu skarg od m$&czyzn
uprawnionych do wcze'niejszej emerytury przys!uguj"cej w zwi"zku z
uko(czeniem 60 lat i udowodnieniem 35 lat okresów sk!adkowych i
niesk!adkowych, zwi"zanych z wyrokiem Trybuna!u Konstytucyjnego 685
oraz ustaw" o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpiecze( Spo!ecznych oraz niektórych innych ustaw 686. Skar&"cy
podnosili, &e ZUS zawiesza post$powanie w sprawie o emerytur$ na
wniosek z!o&ony po dniu wej'cia w &ycie powy&szej ustawy tj. po 8 maja
2008 r., w zwi"zku z tocz"cym si$ s"dowym post$powaniem
odwo!awczym od odmownej decyzji ZUS w sprawie wcze'niejszej
emerytury na podstawie wniosku z!o&onego przed wej'ciem w &ycie
znowelizowanych przepisów. Z analizy sposobu rozpatrywania tych skarg
przez ZUS wynika! niejednolity tryb post$powania jednostek ZUS. Jedna
grupa ubezpieczonych otrzymywa!a decyzje o przyznaniu prawa do
wcze'niejszej emerytury i podj$ciu jej wyp!aty w kwocie zaliczkowej do
czasu zako(czenia post$powania odwo!awczego i zwrocie akt z s"du.
Druga grupa ubezpieczonych otrzymywa!a decyzje o zawieszeniu
post$powania. Zdaniem Rzecznika w procedurze ustalania uprawnie(
emerytalno-rentowych organ rentowy dysponuje mo&liwo'ci"
wypo&yczenia akt rentowych z s"du i wydania decyzji w sprawie, bez
zawieszania post$powania. Rzecznik zwróci! si$ 687 do Prezesa ZUS z
pro'b" o zaj$cie stanowiska w kwestii mo&liwo'ci stosowania jednolitej
praktyki przez wszystkie jednostki ZUS w opisanych sytuacjach.
W odpowiedzi poinformowano 688 Rzecznika, &e zgodnie z art. 97 § 1
pkt 4 k.p.a., który ma odpowiednie zastosowanie w post$powaniu przed
organami rentowymi ZUS przyj$ta zosta!a zasada zawieszania przez
oddzia!y ZUS post$powania w sprawie kolejnych wniosków o
'wiadczenie z tego samego tytu!u – do czasu zako(czenia post$powania

685 Wyrok z 23 pa%dziernika 2007 r. P 10/07 (OTK ZU Nr 9/A/2007, poz. 411).

686 Ustawa z 28 marca 2008 r. (Dz.U. z 2004 r., nr 39, poz. 353 z pó%n. zm.).
687 RPO-597884-III/08 z 22 wrze'nia 2008 r.
688 Pismo z 24 grudnia 2008 r.
 - 258 -

s"dowego w przedmiocie uprawnie( do emerytury. Po zako(czeniu

post$powania s"dowego oddzia!y ZUS niezw!ocznie podejmuj"
zawieszone post$powanie i wydaj" stosowne decyzje, od których
zainteresowanym przys!uguj" 'rodki odwo!awcze. Sygnalizowana przez
Rzecznika niejednolita praktyka mia!a miejsce – jak wynika z
przeprowadzonego post$powania wyja'niaj"cego – w pojedynczych
przypadkach, w których odst"pienie od przyj$tego trybu post$powania
wynika!o z oceny indywidualnej sytuacji osób zainteresowanych.

6. Brak mo'liwo#ci zaskar'enia orzeczenia lekarza orzecznika ZUS

dotycz%cego wydania skierowania na rehabilitacj& lecznicz% w ramach
prewencji rentowej
Do Rzecznika wp!ywa!y skargi dotycz"ce braku mo&liwo'ci
poddania jakiejkolwiek kontroli orzeczenia lekarza orzecznika ZUS w
sprawie wydania skierowania na rehabilitacj$ lecznicz" w ramach
prewencji rentowej ZUS lub braku celowo'ci do jej przeprowadzenia.
Problem ten by! ju& przedmiotem wcze'niejszego wyst"pienia 689
Rzecznika do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej. Zasygnalizowany
problem dotyczy zarówno osób, którym na podstawie orzeczenia lekarza
orzecznika odmówiono skierowania na rehabilitacj$ lecznicz" w
przypadku istnienia przeciwwskaza( zdrowotnych do jej przeprowadzenia,
jak te& osób, które skierowano na rehabilitacj$ lecznicz" w toku orzekania
w sprawie ubiegania si$ o rent$ z tytu!u niezdolno'ci do pracy, w sprawie
o przed!u&enie okresu pobierania zasi!ku chorobowego lub w sprawie
przyznania zasi!ku rehabilitacyjnego.
Orzeczenie o potrzebie rehabilitacji leczniczej wydaje jednoosobowo
lekarz orzecznik, a obowi"zuj"ce przepisy nie przewiduj" mo&liwo'ci
poddania kontroli takiego orzeczenia. Rzecznik postulowa!, aby
post$powanie orzecznicze zwi"zane ze skierowaniem lub odmow"
skierowania na rehabilitacj$ lecznicz", podobnie jak post$powanie
dotycz"ce orzekania o niezdolno'ci do pracy, równie& mia!o charakter
dwuinstancyjny. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 690 do

689 RPO-577426-X/07 z 16 kwietnia 2008 r.

690 RPO-598832-III/08 z 26 listopada 2008 r.
 - 259 -

Ministra PiPS z pro'b" o zaj$cie stanowiska w przedstawionej sprawie.

W odpowiedzi Minister wyja'ni! 691, &e zgodnie z informacjami
przekazanymi przez ZUS, lekarze orzecznicy ZUS wydaj" orzeczenia o
braku celowo'ci rehabilitacji leczniczej jedynie w przypadku zaistnienia
przeciwwskaza( zdrowotnych do jej przeprowadzenia. Z uwagi na
wi"&"c" si$ z udan" rehabilitacj" lecznicz" oszcz$dno'ci" 'rodków FUS
na zasi!ki chorobowe, 'wiadczenia rehabilitacyjne czy renty, lekarze
orzecznicy kieruj" na rehabilitacj$ lecznicz" wszystkich ubezpieczonych
wymagaj"cych tej rehabilitacji i rokuj"cych odzyskanie zdolno'ci do
pracy, o ile brak jest przeciwwskaza( do jej przeprowadzenia. Minister
podkre'li!, &e tak&e ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o 'wiadczeniach
opieki zdrowotnej finansowanych ze 'rodków publicznych nie przewiduje
mo&liwo'ci odwo!ania si$ ubezpieczonego od orzeczenia lekarza w
zakresie odmowy skierowania na rehabilitacje lecznicz", finansowan" ze
'rodków publicznych.

B. Zasady podlegania ubezpieczeniom spo"ecznym

1. Dobrowolna kontynuacja ubezpiecze" emerytalno-rentowych

Do Rzecznika wp!yn$!o wiele skarg od osób, które podj$!y decyzj$ o
dobrowolnym kontynuowaniu ubezpiecze( emerytalno-rentowych,
zgodnie z art. 10 ustawy o systemie ubezpiecze( spo!ecznych 692. Samo
pojawienie si$ z dniem 1 stycznia 1999 r. instytucji dobrowolnej
kontynuacji ubezpiecze( emerytalnego i rentowych nale&y oceni)
pozytywnie. W zmieniaj"cych si$ warunkach spo!eczno-ekonomicznych
powsta!a mo&liwo') op!acania sk!adek na poczet przysz!ych 'wiadcze(
d!ugookresowych z ubezpiecze( spo!ecznych, tj. emerytur i rent, osobom,
które z ró&nych powodów nie mog!y podlega) tym ubezpieczeniom
obowi"zkowo. Kontynuowanie ubezpieczenia emerytalnego i rentowych
uzale&nione zosta!o od zg!oszenia wniosku o obj$cie tymi
ubezpieczeniami w terminie 30 dni od ustania ubezpiecze( spo!ecznych,
bez mo&liwo'ci przywrócenia tego terminu. Wprowadzenie takich
rygorystycznych zasad pozostaje w sprzeczno'ci z charakterem

691 Pismo z 23 grudnia 2008 r.

692 Ustawa z 13 pa%dziernika 1998 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 z pó%n. zm.).
 - 260 -

dobrowolnych ubezpiecze( emerytalno-rentowych.

Konieczna wydaje si$ regulacja uwzgl$dniaj"ca przypadki, w których
pomimo przekroczenia terminu zg!oszenia wniosku, ZUS mo&e wyrazi)
zgod$ na dobrowoln" kontynuacj$ ubezpiecze(. Rzecznik zwróci! si$ 693 do
Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z pro'b" o zaj$cie stanowiska w
powy&szej sprawie.
W odpowiedzi poinformowano 694 Rzecznika, &e resort zaproponowa!
zmiany przepisów o systemie ubezpiecze( spo!ecznych, m.in. w kierunku
ca!kowitego zniesienia ogranicze( czasowych w mo&liwo'ci z!o&enia
skutecznego wniosku o dobrowolne kontynuowanie ubezpiecze(
emerytalnego i rentowych, uznaj"c, &e w aktualnej sytuacji ekonomicznej
utrzymywanie krótkiego, 30-dniowego terminu na z!o&enie wniosku o
dobrowolne przyst"pienie do ubezpiecze( nie znajduje uzasadnienia.
Zmiany zamieszczone s" w projekcie ustawy o zmianie ustawy o systemie
ubezpiecze( spo!ecznych i ustawy Prawo bankowe, który dnia 9 grudnia
2008 r. zosta! skierowany do uzgodnie( mi$dzyresortowych i konsultacji z
partnerami spo!ecznymi.

2. Op!aty dodatkowe wymierzane przez ZUS z tytu!u nieop!aconych

sk!adek
Do Rzecznika wp!ywa!y skargi od osób zobowi"zanych do
dodatkowej op!aty z tytu!u nieop!aconych sk!adek. Zgodnie z art. 24 ust. 1
ustawy o systemie ubezpiecze( spo!ecznych 695 „w razie nieop!acenia
sk!adek lub op!acenia ich w zani&onej wysoko'ci, ZUS mo&e wymierzy)
p!atnikowi sk!adek dodatkow" op!at$ do wysoko'ci 100% nieop!aconych
sk!adek; od decyzji w sprawie wymierzenia dodatkowej op!aty
przys!uguje odwo!anie do s"du wed!ug zasad okre'lonych w art. 83”.
Decyzja o wymierzeniu p!atnikowi sk!adek dodatkowej op!aty jest decyzj"
fakultatywn". W orzecznictwie S"du Najwy&szego przyjmuje si$, &e
poddanie decyzji wymierzaj"cej p!atnikowi sk!adek dodatkow" op!at$
kontroli s"dowej oznacza, i& decyzja ta podlega ocenie w zakresie
wszelkich jej aspektów, nie tylko formalnych, ale równie&

693 RPO-596138-III/08 z 23 pa%dziernika 2008 r.

694 Pismo z 12 grudnia 2008 r.
695 Ustawa z 13 pa%dziernika 1998 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 z pó%n. zm.).
 - 261 -

merytorycznych. Op!ata dodatkowa stanowi sankcj$ za niewykonanie lub

nienale&yte wykonanie obowi"zku op!acania sk!adek i ma sens wówczas,
gdy – przy uwzgl$dnieniu wszystkich okoliczno'ci – mo&na oczekiwa), &e
spe!ni ona lub mo&e spe!ni) za!o&ony, dyscyplinuj"cy cel. Trzeba jednak
zauwa&y), &e w art. 24 ust. 1 ustawy o systemie ubezpiecze( spo!ecznych
brak jest jednak okre'lenia – poza ogólnymi wytycznymi wynikaj"cymi z
podstawowych zasad prawnych – regu! wymierzania dodatkowej op!aty. Z
tego wzgl$du, Rzecznik zwróci! si$ 696 w tej sprawie do Prezesa ZUS.
W odpowiedzi poinformowano 697 Rzecznika, &e ZUS w celu
zdyscyplinowania p!atników, stosuje okre'lone prawem sankcje,
uwzgl$dniaj"c zarówno interes FUS, interes ubezpieczonych
pracowników, za których p!atnik nie op!aci! sk!adek na ubezpieczenie
spo!eczne, jak równie& sytuacj$ finansowo-materialn", w jakiej znalaz! si$
p!atnik. O zastosowaniu dodatkowej op!aty zasadniczo decyduje
dotychczasowy stosunek p!atnika do obowi"zku regulowania sk!adek, w
tym podejmowane przez p!atnika czynno'ci zmierzaj"ce do prawid!owego
jego wykonania. Dodatkowa op!ata jest nak!adana w formie decyzji
administracyjnej, od której przys!uguje p!atnikowi odwo!anie do s"du.
Rzecznik analizuje mo&liwo') zakwestionowania konstytucyjno'ci tych
przepisów.

3. Egzekwowanie przez organy rentowe od 'o!nierzy zawodowych

oraz funkcjonariuszy s!u'b mundurowych sk!adek z tytu!u prowadzenia
dzia!alno#ci gospodarczej
W 2008 r. do Rzecznika wp!ywa!y skargi od &o!nierzy zawodowych
oraz funkcjonariuszy s!u&b mundurowych, którzy rozpocz$li s!u&b$ przed
1 stycznia 1999 r. i na skutek b!$du ustawodawcy otrzymywali decyzje o
podleganiu ubezpieczeniu spo!ecznemu w okresie od 1 stycznia do 29
grudnia 1999 r. w zwi"zku z prowadzeniem dzia!alno'ci gospodarczej.
Kwestie te by!y w 2000 r. przedmiotem wyst"pie( Rzecznika do
Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej, lecz nie doczeka!y si$ pozytywnego
zako(czenia. W efekcie skar&"cym pozosta!a jedynie droga odwo!ywania

696 RPO-603135-III/08 z 25 listopada 2008 r.

697 Pismo z 8 grudnia 2008 r.
 - 262 -

si$ od decyzji organów rentowych, nak!adaj"cych na nich obowi"zek

wstecznego op!acania sk!adek z tytu!u prowadzonej dzia!alno'ci
gospodarczej.
Zdaniem Rzecznika zasadnym by!oby odst"pienie organów
rentowych od egzekwowania wp!aty zaleg!ych sk!adek na ubezpieczenia
emerytalne i rentowe z tytu!u prowadzonej równolegle dzia!alno'ci
gospodarczej od &o!nierzy zawodowych i innych funkcjonariuszy s!u&b
mundurowych za okres wsteczny od 1 stycznia do 29 grudnia 1999 r.
Rzecznik zwróci! si$ 698 do Prezesa Zak!adu Ubezpiecze( Spo!ecznych z
pro'b" o przedstawienie stanowiska w tej sprawie.
W odpowiedzi poinformowano 699 Rzecznika, &e brak jest podstaw
prawnych do odst"pienia od przymusowego dochodzenia nale&no'ci z
uwagi na fakt obowi"zkowego podlegania ubezpieczeniom z tytu!u
wykonywanej pozarolniczej dzia!alno'ci gospodarczej przez &o!nierzy
zawodowych i innych funkcjonariuszy s!u&b mundurowych pozostaj"cych
w s!u&bie w dniu 1 stycznia 1999 r. i prowadz"cych dzia!alno') w okresie
od 1 stycznia 1999 r. do 29 grudnia 1999 r. Zgodnie z obowi"zuj"cymi
przepisami prawa, w przypadku nieuregulowania nale&nych sk!adek, ZUS
zobowi"zany jest do podejmowania czynno'ci zmierzaj"cych do ich
odzyskania w drodze egzekucji administracyjnej lub s"dowej.

4. Obowi%zek op!acania sk!adek na ubezpieczenia spo!eczne przez

niektórych rencistów prowadz%cych dzia!alno#$ gospodarcz%
W 2008 r. Rzecznik by! adresatem licznych skarg od osób
prowadz"cych pozarolnicz" dzia!alno') gospodarcz" na podstawie
przepisów o dzia!alno'ci gospodarczej lub innych przepisów
szczególnych, które maj"c ustalone prawo do renty z tytu!u niezdolno'ci
do pracy, od dnia 1 stycznia 2008 r. zosta!y obj$te obowi"zkiem op!acania
sk!adek na ubezpieczenia spo!eczne (emerytalne, rentowe, wypadkowe),
zgodnie z art. 9 ust. 4c ustawy o systemie ubezpiecze( spo!ecznych 700.
Obowi"zek ten nie dotyczy w równym stopniu wszystkich rencistów
prowadz"cych dzia!alno') gospodarcz". Nie zosta! on na!o&ony m.in. na

698 RPO-575928-III/07 z 11 lutego 2008 r.

699 Pismo z 14 marca 2008 r.
700 Ustawa z 13 pa%dziernika 1998 r. (Dz.U. z 2007 r., Nr 11, poz. 74 z pó%n. zm.).
 - 263 -

rencistów tzw. mundurowych i rencistów pobieraj"cych 'wiadczenia

rolnicze.
Drugim aspektem tej sprawy jest zró&nicowanie obowi"zku
ubezpiecze( spo!ecznych w obr$bie grupy osób prowadz"cych dzia!alno')
pozarolnicz". Omawiany obowi"zek ubezpiecze( spo!ecznych dotyczy
bowiem wy!"cznie rencistów prowadz"cych dzia!alno') gospodarcz", nie
zosta! natomiast na!o&ony na pozosta!e podmioty prowadz"ce dzia!alno')
pozarolnicz" np. na twórców, artystów, wspólników jednoosobowych
spó!ek z ograniczon" odpowiedzialno'ci".
Analizuj"c obowi"zuj"ce przepisy, Rzecznik nie znalaz! racjonalnych
przes!anek dokonania tak daleko id"cych zró&nicowa( w grupie osób
maj"cych ustalone prawo do renty, jak i w grupie osób prowadz"cych
pozarolnicz" dzia!alno') gospodarcz". W zwi"zku z powy&szym Rzecznik
zwróci! si$ 701 do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej z pro'b" o zaj$cie
stanowiska w tej sprawie.
W odpowiedzi poinformowano 702 Rzecznika, &e na skutek zmiany
przepisów, osoby prowadz"ce dzia!alno') gospodarcz", które maj"
ustalone prawo do renty z tytu!u niezdolno'ci do pracy do czasu ustalenia
ich uprawnie( emerytalnych s" zobowi"zane do op!acania pe!nych sk!adek
z tytu!u prowadzonej dzia!alno'ci, a wi$c nie tylko samego ubezpieczenia
zdrowotnego – tak jak to mia!o miejsce wcze'niej. Wprowadzenie tej
zmiany mia!o na celu zrównanie pozycji rynkowej rencistów
prowadz"cych dzia!alno') gospodarcz" z rencistami zatrudnianymi na
podstawie umowy o prac$.
Zmiany te nie doprowadzi!y, zdaniem Rzecznika, do po&"danego
efektu. O takim zrównaniu mo&na by mówi) dopiero wówczas, gdyby
obowi"zkowi ubezpiecze( podlegali wszyscy renci'ci (mundurowi,
rolniczy, pobieraj"cy renty rodzinne) prowadz"cy dzia!alno')
pozarolnicz", a nie tylko renci'ci z systemu powszechnego prowadz"cy
dzia!alno') gospodarcz". Grupa nie obj$ta obowi"zkiem ubezpiecze(
pozosta!a bowiem w dalszym ci"gu w lepszej pozycji rynkowej. Dlatego
te& Rzecznik ponownie zwróci! si$ 703 do Ministra Pracy i Polityki

701 RPO-577860-III/08 z 31 stycznia 2008 r.

702 Pismo z 25 lutego 2008 r.
703 RPO-577860 –III/08 z 14 kwietnia 2008 r.
 - 264 -

Spo!ecznej z pro'b" o zaj$cie stanowiska w sprawie.

W zwi"zku z wyst"pieniem Rzecznika poinformowano 704, i&
omawiana regulacja jest adresowana do osób prowadz"cych pozarolnicz"
dzia!alno') gospodarcz" na podstawie przepisów o swobodzie dzia!alno'ci
gospodarczej lub innych przepisów szczególnych, tj. do osób fizycznych
b$d"cych przedsi$biorcami prowadz"cymi we w!asnym imieniu
dzia!alno') gospodarcz".
Zmiany w zakresie obowi"zku ubezpieczenia rencistów
prowadz"cych dzia!alno') gospodarcz" zwi"zane by!y z wprowadzonymi
etapami reformy zarówno systemu rent inwalidzkich, jak i innych
segmentów systemu zabezpieczenia spo!ecznego, a tak&e stabilno'ci
systemu. Obowi"zuj"ce regulacje le&" w interesie ubezpieczonych,
bowiem daj" im mo&liwo') zwi$kszenia 'wiadcze(. Ponadto renta z tytu!u
niezdolno'ci do pracy z systemu powszechnego jest 'wiadczeniem
okresowym. Ubezpieczony, który po d!u&szym okresie pobierania renty
zostanie uznany za zdolnego do pracy, mo&e w ogóle nie naby) prawa do
emerytury lub nab$dzie prawo do 'wiadczenia w niskim wymiarze, ze
wzgl$du na d!ugi okres nieop!acania sk!adek na ubezpieczenie spo!eczne.

5. Skutki prawne zawieszenia dzia!alno#ci gospodarczej w okresie

faktycznej przerwy w jej wykonywaniu, w zakresie ubezpiecze"
spo!ecznych
Na podstawie analizy art. 36a w zwi"zku z art. 13 pkt 4 ustawy o
systemie ubezpiecze( spo!ecznych 705, Rzecznik stwierdzi!, i& w rezultacie
wprowadzonych zmian osoba, która z!o&y!a wniosek o zawieszenie
dzia!alno'ci na okres, który nie pokrywa si$ z miesi"cem kalendarzowym,
pozostaje w ubezpieczeniach spo!ecznych w okresie niewykonywania
dzia!alno'ci, jak równie& nie pozostaje w ubezpieczeniach spo!ecznych w
okresie faktycznego wykonywania dzia!alno'ci. Nale&a!oby wi$c
wprowadzi) regulacj$ zapewniaj"c" pokrywanie si$ w czasie okresu
zawieszenia dzia!alno'ci z okresem wy!"czenia z ubezpiecze(
spo!ecznych.

704 Pismo z 1 sierpnia 2008 r.

705 Ustawa z 13 pa%dziernika 1998 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 z pó%n. zm.).
 - 265 -

Drugim problemem by!o dobrowolne ubezpieczenie emerytalno-

rentowe osób, które zawiesi!y dzia!alno') gospodarcz". Z wyja'nie( na
stronie internetowej ZUS wynika!o, &e mo&liwo') ubezpieczenia
dobrowolnie kontynuowanego maj" wy!"cznie wspólnicy jednoosobowych
spó!ek z o.o. oraz spó!ek jawnych, komandytowych lub partnerskich.
Wniosek o obj$cie tymi ubezpieczeniami mog" z!o&y) w terminie 30 dni
od daty ustania ubezpiecze( obowi"zkowych. Podstaw$ wymiaru sk!adek
stanowi kwota zadeklarowana, nie ni&sza od kwoty minimalnego
wynagrodzenia.
Natomiast osoby prowadz"ce pozarolnicz" dzia!alno') gospodarcz"
na podstawie przepisów o dzia!alno'ci gospodarczej lub innych przepisów
szczególnych maj" prawo przyst"pi) do dobrowolnych ubezpiecze(
emerytalno-rentowych w dowolnym momencie w okresie niepodlegania
ubezpieczeniom w zwi"zku z zawieszeniem wykonywania dzia!alno'ci
gospodarczej. Podstaw$ wymiaru sk!adek stanowi podstawa wymiaru
obowi"zuj"ca dan" osob$ przed zawieszeniem dzia!alno'ci, tj.: 60%
przeci$tnego miesi$cznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale lub
30% minimalnego wynagrodzenia. Zdaniem Rzecznika takie
zró&nicowanie podmiotów w powy&szym zakresie nie znajduje
uzasadnienia w obowi"zuj"cych przepisach. Dlatego te& Rzecznik zwróci!
si$ 706 do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej z pro'b" o zaj$cie
stanowiska w powy&szej sprawie.
W odpowiedzi poinformowano 707 Rzecznika, &e w dniu 19 grudnia
2008 r. zosta!a uchwalona przez Sejm ustawa o zmianie ustawy o
swobodzie gospodarczej oraz o zmianie niektórych innych ustaw.
Wprowadzona zmiana spowoduje, &e okres zawieszenia wykonywania
pozarolniczej dzia!alno'ci b$dzie to&samy z okresem, w którym
przedsi$biorca b$dzie zwolniony z obowi"zku op!acania sk!adek na
ubezpieczenia spo!eczne.

706 RPO-600644-III/08 z 30 pa%dziernika 2008 r.

707 Pismo z 23 grudnia 2008 r.
 - 266 -

6. Sp!ata nale'no#ci z tytu!u sk!adek osób, które pobiera!y zasi!ek

macierzy"ski lub przebywa!y na urlopie wychowawczym i prowadzi!y
jednocze#nie dzia!alno#$ pozarolnicz%
Rzecznik z zadowoleniem przyj"! zapowied% odst"pienia przez ZUS
od &"dania zap!aty odsetek za nale&no'ci z tytu!u sk!adek egzekwowanych
od osób, które pobieraj"c zasi!ek macierzy(ski albo zasi!ek w wysoko'ci
zasi!ku macierzy(skiego lub przebywaj"c na urlopie wychowawczym
prowadzi!y jednocze'nie dzia!alno') pozarolnicz". Dzia!ania te maj"
obj") okres od stycznia 1999 r. do maja 2001 r. Ko(cowa data
spowodowana jest zmian" przepisów ustawy o systemie ubezpiecze(
spo!ecznych 708, które wesz!y w &ycie 18 maja 2001 r. i na!o&y!y na
p!atników sk!adek obowi"zek zg!aszania do ubezpiecze( osób
przebywaj"cych na urlopach wychowawczych lub pobieraj"cych zasi!ki
macierzy(skie albo zasi!ki w wysoko'ci zasi!ku macierzy(skiego. Nowe
przepisy zobowi"za!y te osoby do informowania p!atników o podleganiu
ubezpieczeniom spo!ecznym z innego tytu!u ni& przebywanie na urlopie
lub pobieranie zasi!ku.
Tymczasem, na tle interpretacji art. 6 ust. 1 pkt 5 w zwi"zku z art. 9
ust. 6 ustawy o systemie ubezpiecze( spo!ecznych, nadal zapada!y
rozbie&ne wyroki S"du Najwy&szego. Dopiero uchwa!a 709 S"du
Najwy&szego z dnia 23 maja 2006 r., podj$ta na wniosek Rzecznika,
rozstrzygn$!a jednoznacznie kwesti$ obowi"zku ubezpiecze( spo!ecznych
osób, które pobieraj"c zasi!ek macierzy(ski albo zasi!ek w wysoko'ci
zasi!ku macierzy(skiego lub przebywaj"c na urlopie wychowawczym
prowadzi!y jednocze'nie dzia!alno') pozarolnicz". W zwi"zku z
powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 710 do Prezesa Zak!adu Ubezpiecze(
Spo!ecznych o rozwa&enie mo&liwo'ci podj$cia dalszych decyzji
korzystnych dla zainteresowanych, a w szczególno'ci obj$cia korzystnymi
zasadami w zakresie sp!aty nale&no'ci z tytu!u sk!adek równie& tych osób,
które pobiera!y zasi!ek macierzy(ski lub przebywa!y na urlopie
wychowawczym i prowadzi!y jednocze'nie dzia!alno') pozarolnicz" w
okresie do podj$cia uchwa!y przez S"d Najwy&szy.

708 Ustawa z 13 pa%dziernika 1998 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 z pó%n. zm.).
709 Uchwa!a z 23 maja 2006 r. sygn. III UZP 2/06.
710 RPO-603732-III/08 z 10 grudnia 2008 r.
 - 267 -

W odpowiedzi poinformowano 711 Rzecznika, &e w okresie pobierania

zasi!ku macierzy(skiego lub przebywania na urlopie wychowawczym i
jednoczesnego prowadzenia pozarolniczej dzia!alno'ci gospodarczej, w
sytuacji gdy prawo do zasi!ku nie zosta!o nabyte z tytu!u prowadzenia
dzia!alno'ci, osoba podlega obowi"zkowym ubezpieczeniom spo!ecznym
z tego ostatniego tytu!u. W konsekwencji powinna obowi"zkowo op!aca)
sk!adki na ubezpieczenia spo!eczne z tytu!u prowadzonej dzia!alno'ci.
Bior"c pod uwag$ niejednolite orzecznictwo s"dowe w zakresie stanu
prawnego obowi"zuj"cego do maja 2001 r., terenowe jednostki
organizacyjne ZUS zosta!y zobowi"zane do uwzgl$dnienia wszystkich
wyst$puj"cych w badanych sprawach okoliczno'ci na korzy') osób, które
w okresie od stycznia 1999 r. do maja 2001 r. pobiera!y zasi!ek
macierzy(ski lub przebywa!y na urlopie wychowawczym i prowadzi!y
pozarolnicz" dzia!alno') oraz nie zg!osi!y si$ do ubezpiecze( spo!ecznych
z tytu!u prowadzenia tej dzia!alno'ci. We wszystkich uzasadnionych
przypadkach, zostanie tym osobom wyznaczony termin do op!acenia
nale&nych sk!adek na ubezpieczenia spo!eczne i Fundusz Pracy za
powy&szy okres, po potwierdzeniu, &e faktycznie w tym okresie by!a
prowadzona dzia!alno') gospodarcza. Ponadto osoby te b$d" mog!y
wyst"pi) z wnioskiem o rataln" sp!at$ sk!adek. Sprawy osób spe!niaj"cych
omawiane uwarunkowania po 1 czerwca 2001 r., w razie konieczno'ci
weryfikacji zakresu podlegania ubezpieczeniom za okres pobierania
zasi!ku macierzystego lub przebywania na urlopie wychowawczym, b$d"
rozpatrywane indywidualnie712.

711 Pismo z 23 grudnia 2008 r.

712 Przygotowany zosta! rz"dowy projekt ustawy o zmianie ustawy o systemie ubezpiecze(
spo!ecznych oraz ustawy prawo bankowe, zgodnie z którym zostan" umorzone sk!adki za
okres od 1 stycznia 1999 r. do dnia wej'cia w &ycie tej nowelizacji. Umorzone zostan"
tak&e odsetki. W tej sprawie wp!yn"! do Sejmu tak&e projekt poselski.
 - 268 -

C. (wiadczenia pieni!'ne z ubezpieczenia spo"ecznego w razie

choroby i macierzy%stwa, pomoc spo"eczna

1. Zasady wliczania premii uznaniowej do podstawy wymiaru zasi!ku

chorobowego.
W dnia 11 marca i 24 czerwca 2008 r. Trybuna! Konstytucyjny
rozpozna! skarg$ konstytucyjn" dotycz"c" zasad przyznawania premii
uznaniowej w okresie pobierania zasi!ku chorobowego 713. Rzecznik zg!osi!
udzia! w tym post$powaniu w sprawie skargi konstytucyjnej 714.
W wyroku Trybuna!u Konstytucyjnego zosta!o podzielone
stanowisko Rzecznika, w 'wietle którego nie uwzgl$dnianie w podstawie
wymiaru zasi!ku chorobowego wyp!aconych sk!adników wynagrodzenia,
od których pracownik ui'ci! sk!adk$ na ubezpieczenie chorobowe, a które
nie s" mu wyp!acane w okresie pobierania wynagrodzenia za czas
niezdolno'ci do pracy wskutek choroby, jest niezgodny z Konstytucj".
Skutkiem orzeczenia jest wynikaj"ca z art. 190 ust. 4 Konstytucji
mo&liwo') wznowienia post$powa( w sprawach, w których s"dy orzek!y,
opieraj"c si$ na niekonstytucyjnym rozumieniu przepisów ustawy
zasi!kowej. Natomiast w sprawach, w których nie toczy!y si$ &adne
post$powania, zastosowanie znajduj":
- w odniesieniu do wynagrodzenia chorobowego – art. 291 Kodeksu
pracy, ustanawiaj"cy 3-letni okres przedawnienia roszcze( ze stosunku
pracy, a
- w odniesieniu do zasi!ku chorobowego – art. 67 ust. 4 ustawy
zasi!kowej, ustanawiaj"cy 3-letni okres przedawnienia roszcze( o
wyp!at$ zasi!ku, gdy niewyp!acenie jego cz$'ci by!o nast$pstwem b!$du
p!atnika sk!adek, albo ZUS.

2. Nielegalne prowadzenie placówek opieki ca!odobowej dla osób

niepe!nosprawnych, przewlekle chorych lub w podesz!ym wieku
Od kilku lat Rzecznik zajmuje si$ problemem dotycz"cym
nielegalnego prowadzenia placówek w ramach dzia!alno'ci gospodarczej
maj"cych na celu zapewnienie ca!odobowej opieki osobom

713 SK 16/06.
714 Por. Informacje RPO za 2006 r. s. 175.
 - 269 -

niepe!nosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podesz!ym wieku.

Problem ten w 2008 r. by! nadal aktualny i niestety pozosta!
nierozwi"zany. Z analizy kierowanych do Rzecznika skarg oraz sygna!ów
na ten temat publikowanych w mediach wynika, &e coraz cz$'ciej zdarzaj"
si$ przypadki prowadzenia powy&szych placówek bez wymaganego
zezwolenia wojewody. Jedyn" mo&liwo'ci" dzia!ania wojewody w takiej
sytuacji jest na!o&enie, zgodnie z art. 130 ust. 2 ustawy o pomocy
spo!ecznej 715, kary pieni$&nej w wysoko'ci 10 000 z!. Obecny stan prawny
zezwala bowiem na prowadzenie, po uzyskaniu wpisu do ewidencji
gospodarczej, bez zezwolenia wojewody, domu pomocy spo!ecznej przez
osoby i podmioty, które nie spe!niaj" niezb$dnych kryteriów.
Rzecznik sygnalizowa! we wcze'niejszych wyst"pieniach 716 wag$
przedstawionego problemu, zwracaj"c si$ jednocze'nie z pro'b" o
rozwa&enie mo&liwo'ci znowelizowania nie tylko ustawy o pomocy
spo!ecznej, ale i ustawy o swobodzie dzia!alno'ci gospodarczej 717. W
odpowiedziach informowano, &e rozwa&ana jest mo&liwo') zmiany
obowi"zuj"cych przepisów. Rzecznik zwróci! si$ 718 do Ministra Pracy i
Polityki Spo!ecznej z pro'b" o poinformowanie, na jakim etapie znajduj"
si$ prace dotycz"ce nowelizacji przepisów w omawianym zakresie.
W odpowiedzi poinformowano 719 Rzecznika, &e w Ministerstwie
trwaj" ko(cowe prace nad przygotowaniem nowelizacji ustawy o pomocy
spo!ecznej odno'nie do przepisów poszerzaj"cych katalog uprawnie(
wojewody w zakresie reglamentacji dzia!alno'ci gospodarczej lub
statutowej polegaj"cej na prowadzeniu placówki zapewniaj"cej
ca!odobow" opiek$ osobom niepe!nosprawnym, przewlekle chorym lub
osobom w podesz!ym wieku. W'ród mechanizmów wzmacniaj"cych
instrumenty prawnego oddzia!ywania wojewody przewiduje si$
podniesienie kary za prowadzenie przez osoby fizyczne lub prawne
placówek zapewniaj"cych ca!odobow" opiek$ osobom niepe!nosprawnym,
przewlekle chorym lub osobom w podesz!ym wieku ze szczególnym

715 Ustawa z 12 marca 2004 r. (Dz.U. Nr 64 poz. 593 z po%n. zm.).

716 Informacja za 2006 r. str. 176 i Informacja za 2007 r. str. 219-220.
717 Ustawa z 2 lipca 2004 r. (Dz.U. Nr 173 poz. 1808).
718 RPO-538666-III/06 z 23 stycznia 2008 r.
719 Pismo z 25 lutego 2008 r.
 - 270 -

uwzgl$dnieniem dzia!alno'ci prowadzonej na wi$ksz" skal$ oraz

placówek, które pomimo na!o&enia kary pieni$&nej dzia!aj" dalej bez
zezwolenia, jak równie& umo&liwienie wojewodzie w okre'lonych
przypadkach zastosowania, poza kar" pieni$&n", sankcji w postaci nakazu
wstrzymania wykonywania dzia!alno'ci w ww. zakresie.
Ponadto zostanie zaproponowana nowelizacja ustawy o swobodzie
dzia!alno'ci gospodarczej 720 w zakresie wprowadzenia konieczno'ci
uzyskania zezwolenia wojewody na prowadzenie dzia!alno'ci w zakresie
prowadzenia placówki zapewniaj"cej ca!odobow" opiek$ osobom
niepe!nosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podesz!ym wieku
przed wpisem do ewidencji dzia!alno'ci gospodarczej.

3. Umo'liwienie korzystania z energii elektrycznej i innych mediów

odbiorcom b&d%cym w trudnej sytuacji materialnej
W 2008 r. Rzecznik otrzyma! pismo od Prezesa Urz$du Regulacji
Energetyki dotycz"ce tzw. „ubóstwa energetycznego”. Uwagi dotycz"ce
tego zjawiska zosta!y przedstawione równie& Ministrowi Pracy i Polityki
Spo!ecznej z wnioskiem o podj$cie prac nad zbadaniem opisanego
problemu.
Rzecznik podzieli! pogl"d, i& konieczne jest uwzgl$dnienie w
systemie prawnym kategorii odbiorców „wra&liwych spo!ecznie” i
udzielenie im stosownego wsparcia, tak aby z powodu trudnej sytuacji
materialnej grupa ta nie zosta!a w ogóle pozbawiona dost$pu do
korzystania z energii elektrycznej, czy innych mediów.
Form" pomocy dla osób najubo&szych mo&e by) instalowanie
liczników przedp!atowych, umo&liwiaj"cych wykorzystanie „tylko tyle
energii, ile si$ przedtem kupi!o”. Obecnie problematyk$ t$ reguluje art. 6a
ustawy – Prawo energetyczne721, zgodnie z którym przedsi$biorstwo
energetyczne mo&e zainstalowa) przedp!atowy uk!ad pomiarowo-
rozliczeniowy s!u&"cy do rozlicze( za dostarczane paliwa gazowe, energi$
elektryczn" lub ciep!o. Tre') art. 6a nie znajduje jednak odzwierciedlenia
w przepisach wykonawczych do ustawy – Prawo energetyczne. W

720 Ustawa z 2 lipca 2004 r. (Dz.U. Nr 173, poz. 1808).

721 Ustawa z 10 kwietnia 1997 r. (Dz.U. z 2003 r., Nr 153, poz. 1504 z pó%n. zm..).
 - 271 -

zwi"zku z powy&szym zachodzi obawa, &e omawiany przepis pozostaje w

praktyce martwy.
Rzecznik zwróci! si$ 722 do Prezesa Urz$du Regulacji i Energetyki z
pro'b" o przedstawienie stanowiska w kwestii mo&liwo'ci realizowania
przez przedsi$biorstwa energetyczne regulacji z art. 6a Prawa
energetycznego, a tak&e w kwestii zapobiegania zjawisku rezygnacji przez
przedsi$biorstwa energetyczne z prowadzenia rozlicze( za energi$ lub gaz
za pomoc" liczników przedp!atowych.
W odpowiedzi Prezes poinformowa! 723, &e powo!a! Zespó! do spraw
Prac Badawczych nad Problematyk" Odbiorców Wra&liwych Spo!ecznie,
którego zadaniem by!o m.in. zdefiniowanie odbiorców wra&liwych
spo!ecznie oraz wskazanie mo&liwych form pomocy takim odbiorcom. W
rozwi"zanie problemu odbiorców wra&liwych spo!ecznie na rynku energii
elektrycznej oraz paliw gazowych powinny zaanga&owa) si$ zarówno
organy pa(stwowe, samorz"dowe, jak i przedsi$biorstwa energetyczne.
Ochron" odbiorców wra&liwych spo!ecznie, w ocenie Prezesa powinna
zajmowa) si$ przede wszystkim pomoc spo!eczna pa(stwa. Pewne
mo&liwo'ci tkwi" tak&e w polityce podatkowo – dochodowej (skala
obci"&e( podatkowych na!o&onych na energi$ elektryczn" i gaz – akcyza,
VAT).

D. Zaopatrzenie inwalidów wojennych, kombatantów i osób

represjonowanych. (wiadczenia deportacyjne

1. Postulowane zmiany w prawie kombatanckim, zwi%zane z

doznanymi represjami systemów totalitarnych
W 2008 r. do Rzecznika zwróci! si$ Zarz"d G!ówny Stowarzyszenia
Polaków Poszkodowanych przez III Rzesz$ z pro'b" o poparcie stara(
dotycz"cych uchwalenia ustawy o 'wiadczeniu pieni$&nym dla
ma!oletnich ofiar wojny w latach 1939-1945 oraz zrównania w zakresie
uprawnie( do 'wiadcze( osób podlegaj"cych represjom z tytu!u
przebywania na deportacji do pracy przymusowej do III Rzeszy z
osobami, które podlega!y represjom na zes!aniu w ZSRR w latach 1939-

722 RPO-582645-III/08 z 4 marca 2008 r.

723 Pismo z 7 kwietnia 2008 r.
 - 272 -

1956. Problem ten by! ju& przedmiotem wyst"pienia 724 Rzecznika w 2006
r. Minister Pracy i Polityki Spo!ecznej opowiedzia! si$ wówczas za
zachowaniem obowi"zuj"cego stanu prawnego.
Z wnioskiem do Rzecznika wyst"pi!a równie& Ogólnopolska
Federacja Stowarzysze( Sybirackich postuluj"c, aby ka&da ofiara
podlegaj"ca represjom stalinowskim na zes!aniu w ZSRR, otrzymywa!a
nale&ne jej uprawnienia w zakresie inwalidztwa wojennego bez
konieczno'ci przeprowadzania &mudnych bada( specjalistycznych. U
podstaw tego stanowiska le&" zarzuty niew!a'ciwego rozpatrywania spraw
osób represjonowanych przez lekarzy orzeczników ZUS. Rzecznik
podejmowa! ten problem w wyst"pieniach do Ministra Gospodarki, Pracy
i Polityki Spo!ecznej oraz do Prezesa ZUS ju& w 2003 r. Postulaty
przedstawione przez obie organizacje s" nadal aktualne i wymagaj"
podj$cia i rozwi"zania przez organy konstytucyjne, posiadaj"ce inicjatyw$
ustawodawcz". W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 725 do
Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej z pro'b" o przedstawienie stanowiska
wobec przedstawionych problemów.
W odpowiedzi Minister poinformowa! 726, &e zrealizowanie postulatu,
aby ka&da ofiara podlegaj"ca represjom stalinowskim na zes!aniu dosta!a
uprawnienia w zakresie inwalidztwa wojennego bez konieczno'ci
przeprowadzania bada( przez lekarzy orzeczników, nie znajduje
uzasadnienia w przepisach, a ponadto w sposób ra&"cy godzi!oby w jedn"
z fundamentalnych zasad konstytucyjnych, tj. zasad$ równo'ci podmiotów
wobec prawa.
Odnosz"c si$ do postulatu zrównania w zakresie uprawnie( osób
podlegaj"cych represjom z tytu!u deportowania do pracy przymusowej do
III Rzeszy z osobami, które podlega!y represjom na zes!aniu w ZSRR,
Minister stwierdzi!, &e pewne uprzywilejowanie deportowanych na
wschód jest uzasadnione wobec faktu znacznie trudniejszych warunków
&ycia i pracy na zes!aniu w ZSRR ni& w Niemczech. Ponadto wysiedlenia
sowieckie mia!y charakter wybitnie polityczny (co uzasadnia uj$cie ich
ofiar w ustawie kombatanckiej), podczas gdy deportacje do pracy w III

724 Informacja za 2006 r. str. 179-180.

725 RPO-532879-III/07 z 4 lutego 2008 r.
726 Pismo z 3 marca 2008 r.
 - 273 -

Rzeszy mia!y charakter g!ównie ekonomiczny (cho) aspekt polityczny te&

by! obecny), a wi$c wpisanie ich ofiar do ustawy kombatanckiej by!oby
sprzeczne z jej aksjologi".
W Ministerstwie trwaj" prace nad projektem ustawy o uprawnieniach
kombatantów, uczestników walki cywilnej lat 1914 – 1945, dzia!aczy
opozycji wobec dyktatury komunistycznej oraz niektórych ofiar represji
systemów totalitarnych. Zgodnie z projektem, osoby, które przebywa!y w
!agrach, na zes!aniach i deportacjach i w zwi"zku z tym pobytem dozna!y
uszczerbku na zdrowiu, nab$d", obok ewentualnie posiadanych ju&
uprawnie( osoby represjonowanej, prawo do starania si$ o uprawnienia
inwalidy wojennego. Projekt uzyska! akceptacj$ 'rodowisk
kombatanckich i zosta! skierowany pod obrady Komitetu Rady
Ministrów 727.

2. Konieczno#$ zmiany przepisów uzale'niaj%cych wyp!at&

#wiadczenia przyznawanego ofiarom wojny lub represji od posiadania
przez uprawnionego miejsca zamieszkania na terytorium Polski
W 'wietle wyroku 728 Europejskiego Trybuna!u Sprawiedliwo'ci
powsta! problem dalszego stosowania art. 5 ustawy o zaopatrzeniu
inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin729. Zgodnie z tym
przepisem, 'wiadczenia okre'lone w ustawie przys!uguj" w czasie pobytu
osoby uprawnionej na obszarze Pa(stwa Polskiego, chyba &e niniejsza
ustawa albo umowy mi$dzynarodowe stanowi" inaczej. Polska nie zawar!a
dotychczas umów mi$dzynarodowych, które by!yby realizacj"
zastrze&enia przewidzianego w art. 5 ustawy.
W powo!anym wy&ej wyroku Trybuna! orzek!, i& wyk!adni art. 18
ust. 1 TWE nale&y dokona) w ten sposób, &e stoi on na przeszkodzie
ustawodawstwu pa(stwa cz!onkowskiego, na podstawie którego pa(stwo
to odmawia, w sposób generalny i w ka&dych okoliczno'ciach, wyp!aty

727 Poselski projekt ustawy o uprawnieniach kombatantów, uczestników walki cywilnej lat
1914-1945, dzia!aczy opozycji wobec dyktatury komunistycznej oraz niektórych ofiar
represji systemów totalitarnych jest przedmiotem prac parlamentarnych. W dniu 3 grudnia
2008 r. odby!o si$ pierwsze czytanie tego projektu w Komisji Polityki Spo!ecznej i
Rodziny.
728 Wyrok z 22 maja 2008 r. (C-499/06).
729 Ustawa z 29 maja 1974 r. (Dz.U. z 2002 r. Nr 9, poz. 87 z pó%n. zm.).
 - 274 -

swym obywatelom 'wiadczenia przyznawanego cywilnym ofiarom wojny

lub represji tylko z tego powodu, &e nie maj" oni przez ca!y okres wyp!aty
tego 'wiadczenia miejsca zamieszkania na terytorium tego pa(stwa, lecz
na terytorium innego pa(stwa cz!onkowskiego. Wobec powy&szego w
opinii Rzecznika konieczne wydaje si$ wprowadzenie odpowiednich
zmian w ustawie o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych. W
zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 730 do Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej z pro'b" o zaj$cie stanowiska w sprawie.
Minister podkre'li! 731, i& na podstawie art. 5 ustawy o zaopatrzeniu
inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin pa(stwo odmawia, w
sposób generalny i bez wzgl$du na okoliczno'), wyp!aty swym
obywatelom 'wiadczenia przyznawanego cywilnym ofiarom wojny lub
represji tylko z tego powodu, &e nie maj" oni przez ca!y okres wyp!aty
tego 'wiadczenia miejsca zamieszkania na terytorium tego pa(stwa. Z
tego te& wzgl$du nale&a!oby wprowadzi) takie rozwi"zanie, które
dokonywa!oby ogranicze( uzasadnionych nadrz$dnymi wzgl$dami
interesu ogólnego i by!oby proporcjonalne do realizowanego celu.
Rozwi"zaniem takim mo&e by) ograniczenie kr$gu beneficjentów do osób
uznanych za przejawiaj"ce okre'lony stopie( wi$zi ze spo!ecze(stwem
Pa(stwa Polskiego. Jednak podkre'li) nale&y, i& pojecie „stopie( wi$zi z
pa(stwem polskim” jest poj$ciem nieostrym.
W powy&szym pi'mie poinformowano równie& Rzecznika, &e
Ministerstwo rozwa&a usuni$cie art. 5 ustawy o zaopatrzeniu inwalidów
wojennych z porz"dku prawnego.

730 RPO-569480-III/07 z 10 lipca 2008 r.

731 Pismo z 5 sierpnia 2008 r.
 - 275 -

13. Ochrona zdrowia

A. Prawo do 'ycia

1. W%tpliwo#ci dotycz%ce niektórych uregulowa" zawartych w

ustawie o planowaniu rodziny, ochronie p!odu ludzkiego i warunkach
dopuszczalno#ci przerywania ci%'y
Rzecznik, maj"c na uwadze konieczno') zapewnienia odpowiedniej
ochrony podstawowych praw ka&dego cz!owieka, tj. &ycia i zdrowia,
przedstawi! 732 Ministrowi Zdrowia oraz Ministrowi Sprawiedliwo'ci
uwagi dotycz"ce ustawy o planowaniu rodziny, ochronie p!odu ludzkiego
i warunkach dopuszczalno'ci przerywania ci"&y 733, postuluj"c podj$cie
dzia!a( maj"cych na celu doprecyzowanie budz"cych w"tpliwo'ci
przepisów oraz usuni$cie luk prawnych.
W"tpliwo'ci Rzecznika dotyczy!y m.in. uregulowania dotycz"cego
dopuszczalno'ci usuni$cia ci"&y w razie zagro&enia zdrowia kobiety.
Ustawa nie okre'la, czy chodzi tu o jakiekolwiek, czy istotne zagro&enie
zdrowia kobiety ci$&arnej. W zwi"zku z tym istnieje potrzeba
doprecyzowania tego przepisu. Co wi$cej, brak jest ograniczenia
czasowego dopuszczalno'ci przerwania ci"&y w przypadku wyst"pienia
przes!anki „zagro&enia dla (…) zdrowia kobiety ci$&arnej”. Ponadto nie
okre'lono trybu post$powania zmierzaj"cego do stwierdzenia zaistnienia
tej przes!anki. Wprowadzono jedynie wymóg przeprowadzenia
odpowiednich czynno'ci przez lekarza w szpitalu oraz zastrze&enie, &e
wyst"pienie okoliczno'ci uzasadniaj"cych przerwanie ci"&y stwierdza
lekarz inny ni& dokonuj"cy przerwania ci"&y.
Brak jasno okre'lonych procedur powoduje, &e kobiety nie mog"
skorzysta) z przys!uguj"cego im, w wyj"tkowych sytuacjach, prawa.
Lekarze za', nie chc"c narazi) si$ na ewentualn" odpowiedzialno') karn",
nie wydaj" koniecznych za'wiadcze(. Na brak gwarancji proceduralnych
zwróci! uwag$ równie& Europejski Trybuna! Praw Cz!owieka w

732 RPO-578571-I/08 z 25 stycznia 2008 r.

733 Ustawa z 7 stycznia 1993 r. (Dz.U. Nr 17, poz. 78 z pó%n. zm.).
 - 276 -

Strasburgu w wyroku w sprawie Alicja Tysi"c przeciwko Polsce 734. W

ocenie Rzecznika dalsze uchylanie si$ od wprowadzenia postulowanych
zmian b$dzie mia!o negatywne konsekwencje dla adresatów norm
przedmiotowej ustawy, a zw!aszcza dla kobiet.
Sekretarz Stanu w Ministerstwie Zdrowia poinformowa! 735 w
odpowiedzi, &e propozycje regulacji w sprawie procedury odwo!awczej
wynikaj"cej z orzeczenia Europejskiego Trybuna!u Praw Cz!owieka w
sprawie Alicja Tysi"c przeciwko Polsce b$d" uwzgl$dnione w projekcie
ustawy o ochronie indywidualnych i zbiorowych praw pacjenta oraz o
Rzeczniku Praw Pacjenta 736. Przewiduje on prawo pacjenta (lub jego
przedstawiciela ustawowego) do wniesienia sprzeciwu od orzeczenia
wydanego przez lekarza na podstawie obowi"zuj"cych przepisów prawa,
w przypadku, gdy tre') orzeczenia narusza prawa lub obowi"zki pacjenta
wynikaj"ce z tych przepisów. Sprzeciw, wraz z uzasadnieniem, b$dzie
mo&na wnosi) do komisji lekarskiej dzia!aj"cej przy w!a'ciwej okr$gowej
radzie lekarskiej.
Przes!anka okre'laj"ca dopuszczalno') przerwania ci"&y w
przypadkach, gdy „ci"&a stanowi zagro&enie dla &ycia lub zdrowia kobiety
ci$&arnej” nie daje podstaw do arbitralnych decyzji. Z punktu widzenia
fizjologii i patologii cz!owieka, nie jest mo&liwe precyzyjne okre'lenie
stanów potencjalnego zagro&enia &ycia lub zdrowia kobiety ci$&arnej
spowodowanych ci"&". Podobnie nie jest mo&liwe okre'lenie precyzyjnej
granicy pomi$dzy zagro&eniem zdrowia a zagro&eniem &ycia cz!owieka.
W wi$kszo'ci przypadków nie jest te& mo&liwe antycypowanie momentu,
czy okresu wyst"pienia zagro&e( &ycia i zdrowia, st"d ustawodawca nie
okre'li! ograniczenia czasowego dopuszczalno'ci aborcji z tych powodów.
Niedookre'lono'), któr" pos!uguje si$ ustawodawca w art. 4a ust. 1 pkt 1
ustawy o planowaniu rodziny, ochronie p!odu ludzkiego i warunkach
dopuszczalno'ci przerywania ci"&y, nie doprowadza zatem do podwa&enia
samej zasady ochrony &ycia w fazie prenatalnej.

734 Wyrok z 20 marca 2007 r. (skarga nr 5410/03).

735 Pismo z 29 lutego 2008 r.
736 Druk nr 283.
 - 277 -

Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwo'ci

poinformowa! 737 natomiast, &e doprecyzowanie przepisu art. 4a ust. 1 pkt
1 ustawy o planowaniu rodziny, ochronie p!odu ludzkiego i warunkach
dopuszczalno'ci przerywania ci"&y, nie stanowi wymogu o charakterze
konstytucyjnym. Na demokratycznym pa(stwie prawa ci"&y obowi"zek
zapewnienia ochrony &ycia ludzkiego, jednak zakres tej ochrony oraz jej
metody i formy mog" by) ró&nicowane, w zale&no'ci od preferowanych
pogl"dów spo!eczno-prawnych wyst$puj"cych w spo!ecze(stwie oraz od
oceny stopnia skuteczno'ci obowi"zuj"cych unormowa(. W odpowiedzi
przychylono si$ do pogl"du o potrzebie wprowadzenia procedury
odwo!awczej w przypadkach odmowy dokonania przerywania ci"&y.
W kolejnym wyst"pieniu do Ministra Zdrowia, Rzecznik
podtrzyma! 738 stanowisko, i& przes!ank$ „zagro&enie dla (...) zdrowia
kobiety ci$&arnej” nale&y oceni) jako arbitraln". Ustawodawca bowiem
dowolnie zrówna! warto'), jak" jest &ycie p!odu, z szeroko rozumianym
zdrowiem kobiety ci$&arnej. Nie okre'lono, czy chodzi o jakiekolwiek
zagro&enie zdrowia, czy te& o zagro&enie istotne, ani te&, czy chodzi o
zagro&enie ci$&kim uszczerbkiem na zdrowiu, czy te& nieznacznym i
przemijaj"cym os!abieniem funkcji psychofizycznych – odmiennie ni&
mia!o to miejsce w pierwotnej regulacji z 1993 roku. Ustawodawca nie
wywa&y! zatem stopnia, ani charakteru zagro&enia dla zdrowia kobiety
wynikaj"cego z donoszenia ci"&y, nie pos!uguje si$ takimi poj$ciami jak
np. „ci$&kie i nieodwracalne” czy „du&e prawdopodobie(stwo” zagro&enia
dla zdrowia kobiety. Wprawdzie dyrektywy interpretacyjne mo&na znale%)
w komentarzach ekspertów, czy te& skonstruowa) je w oparciu o inne
obowi"zuj"ce przepisy szczegó!owe, jednak nie zmienia to charakteru
kwestionowanej normy prawnej. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik
zwróci! si$ z pro'b" o ponowne przeanalizowanie zagadnie(
przedstawionych we wcze'niejszym wyst"pieniu i poinformowanie o
zaj$tym stanowisku.
Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Zdrowia nie podzieli! 739
stanowiska Rzecznika o konieczno'ci doprecyzowania niektórych

737 Pismo z 4 lipca 2008 r.

738 RPO-578571-I/08 z 10 sierpnia 2008 r.
739 Pismo z 4 wrze'nia 2008 r.
 - 278 -

przepisów omawianej ustawy. Poinformowa!, i& enumeratywne wyliczenie

wszystkich stanów zdrowotnych matki i p!odu, które mog" by) podstaw"
do podj$cia decyzji o przerwaniu ci"&y, jest ju& w swej koncepcji
niewykonalne.
Wobec wagi problemu i braku satysfakcjonuj"cych odpowiedzi
Ministra Zdrowia i Ministra Sprawiedliwo'ci, Rzecznik zwróci! si$ 740 do
Prezesa Rady Ministrów, sygnalizuj"c, i& nadal pozostaje niewykonany
wyrok Europejskiego Trybuna!u Praw Cz!owieka w sprawie Alicja Tysi"c
przeciwko Polsce.
Rzecznik przedstawi! równie& uwagi dotycz"ce przepisu art. 4a ust. 1
pkt 1 ustawy o planowaniu rodziny, ochronie p!odu ludzkiego i warunkach
dopuszczalno'ci przerywania ci"&y 741, postuluj"c podj$cie przez Rad$
Ministrów dzia!a( maj"cych na celu wyeliminowanie z obrotu prawnego
przepisów wywo!uj"cych uzasadnione w"tpliwo'ci w 'wietle unormowa(
Konstytucji oraz uzupe!nienie wyst$puj"cych luk prawnych. Ponownie
zosta!o podniesione, &e przepis ten jest niedostatecznie okre'lony, a sama
przes!anka wydaje si$ arbitralna. Ustawodawca dowolnie bowiem zrówna!
warto'), jak" jest &ycie p!odu, z szeroko rozumianym zdrowiem kobiety
ci$&arnej. Ponadto, ustawodawca dokonuj"c w 1996 r. nowelizacji ustawy
pomin"! istniej"c" uprzednio przes!ank$ „powa&nego zagro&enia dla
zdrowia” jako dookre'laj"c" warunki niekaralno'ci przerywania ci"&y ze
wzgl$du na zdrowie matki 742. Arbitralno') przepisu wzmacnia dodatkowo
brak ograniczenia czasowego dopuszczalno'ci aborcji oraz brak
okre'lenia trybu post$powania zmierzaj"cego do stwierdzenia zaj'cia tej
przes!anki. Obowi"zuj"cej regulacji mo&na zarzuci) niezgodno') z
niektórymi normami Konstytucji.
Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrów wyja'ni! 743, i& w zakresie
zagadnie( b$d"cych przedmiotem wyst"pienia Rzecznika wypowiedzieli
si$ wcze'niej zarówno Minister Sprawiedliwo'ci, jak i Minister Zdrowia,
wskazuj"c w swych pismach na podj$te w sprawie dzia!ania Rz"du. W

740 RPO-578571-I/08 z 23 wrze'nia 2008 r.

741 Ustawa z 7 stycznia 1993 r. (Dz.U. Nr 17, poz. 78 z pó%n. zm.).
742 Uchylono art. 149a poprzednio obowi"zuj"cej ustawy z dnia 19 kwietnia 1969 r. –
Kodeks karny.
743 Pismo z 7 listopada 2008 r.
 - 279 -

zwi"zku z powy&szym w odpowiedzi skoncentrowano si$ na orzeczeniu

Europejskiego Trybuna!u Praw Cz!owieka w sprawie Alicja Tysi"c
przeciwko Polsce, w którym wskazano na luk$ w polskim systemie
prawnym, polegaj"c" na braku gwarancji proceduralnych. Trybuna!
stwierdzi!, i& w toku post$powania nie zosta!o wykazane, &e prawo
polskie zawiera jakikolwiek skuteczny mechanizm umo&liwiaj"cy
ustalenie, czy w danej sprawie zosta!y spe!nione warunki do dokonania
zgodnej z prawem aborcji.
Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrów zwróci! uwag$, &e Sejm w
dniu 21 pa%dziernika 2008 r. uchwali! poselski projekt ustawy o prawach
pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, który jest m.in. wynikiem oceny
skutków orzeczenia Europejskiego Trybuna!u Praw Cz!owieka. Projekt
ustawy zosta! przekazany Marsza!kowi Senatu.
Projekt ustawy wprowadza rozwi"zanie uprawniaj"ce pacjenta (lub
jego przedstawiciela ustawowego) do wniesienia sprzeciwu w przypadku,
gdy nie zgadza si$ z rozpoznaniem dokonanym przez lekarza orzekaj"cego
o stanie zdrowia, je&eli to rozpoznanie ma wp!yw na jego prawa lub
obowi"zki wynikaj"ce z przepisów prawa. Zgodnie z projektem, sprzeciw
wnosi si$ do komisji lekarskiej z!o&onej z trzech lekarzy wskazanych
przez rad$ lekarsk", w tym dwóch tej samej specjalno'ci co lekarz
orzekaj"cy o stanie zdrowia pacjenta. Od rozstrzygni$cia komisji
lekarskiej nie przys!uguje odwo!anie. Komisja wydaje orzeczenia
niezw!ocznie, nie pó%niej jednak ni& w terminie 14 dni od dnia wniesienia
sprzeciwu.
Zgodnie z przedstawionym wyja'nieniem tworzona przez ustaw$
instytucja sprzeciwu b$dzie procedur" umo&liwiaj"c" odwo!anie si$ m.in.
od decyzji lekarza w przypadku sporu powsta!ego w kwestii przerwania
ci"&y z powodu zagro&enia dla &ycia lub zdrowia kobiety ci$&arnej.
W kolejnym wyst"pieniu skierowanym do Prezesa Rady Ministrów,
Rzecznik przedstawi! 744 w"tpliwo'ci dotycz"ce instytucji sprzeciwu wobec
opinii albo orzeczenia lekarza, przewidzianej w ustawie z dnia 6 listopada
2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Przede wszystkim
powstaje pytanie, czy zaproponowany mechanizm – wy!"czony spod
zewn$trznej kontroli – nie jest jedynie iluzj" skutecznego dla obywatela

744 RPO-578571-I/08 z 22 grudnia 2008 r.

 - 280 -

'rodka prawnego. Co wi$cej, ustawa nak!ada na pacjenta wnosz"cego

sprzeciw, obowi"zek sporz"dzenia uzasadnienia, w tym wskazania
przepisu, z którego wynikaj" prawa lub obowi"zki, na których wp!yw ma
skar&ona opinia albo orzeczenie. Niespe!nienie tych wymaga( b$dzie
skutkowa) zwrotem wniosku. Je&eli Rzecznik Praw Pacjenta ma
realizowa) zadania swoistego „przeds"du”, bez prawa do ewentualnego
uzupe!nienia sprzeciwu w interesie pacjenta, rozwi"zanie takie nie b$dzie
wspiera) realizacji praw pacjentów, lecz raczej b$dzie ogranicza!o ich
realizacj$. Ustawa zosta!a podpisana przez Prezydenta RP w dniu 26
listopada 2008 r. Jednak ponownie nieuchwalenie przez Sejm w dniu 19
grudnia 2008 r., zawetowanej przez Prezydenta RP ustawy z dnia 6
listopada 2008 r. – Przepisy wprowadzaj"ce ustawy z zakresu ochrony
zdrowia, uniemo&liwia rych!e wej'cie w &ycie ustawy o prawach pacjenta.

2. Brak prawnej mo'liwo#ci skutecznego #cigania czynu lekarza

polegaj%cego na nieumy#lnym uszkodzeniu cia!a lub spowodowaniu
rozstroju zdrowia dziecka pocz&tego
Nawi"zuj"c do wcze'niejszych wyst"pie( Rzecznik poruszy! 745
problem niemo&no'ci skutecznego 'cigania czynu polegaj"cego na
nieumy'lnym uszkodzeniu cia!a lub spowodowaniu rozstroju zdrowia
dziecka pocz$tego. W wyst"pieniach tych wskazano w szczególno'ci, i&
podstawy do prowadzenia post$powania karnego nie mo&e stanowi) tre')
art. 157a Kodeksu karnego, albowiem warunkiem przest$pno'ci jest
umy'lno') spowodowania skutku, o którym mowa w tym przepisie, co
wynika z zasady wyra&onej w art. 8 Kodeksu karnego. W odpowiedzi
poinformowano 746, i& ze wzgl$du na wag$ przedstawionego problemu
dotycz"cego gwarancji zasady ochrony &ycia ludzkiego od momentu
pocz$cia do 'mierci, w Ministerstwie Sprawiedliwo'ci rozwa&one zostanie
podj$cie prac nad nowelizacj" Kodeksu karnego w tym zakresie.
Jak jednak wynika z lektury projektów ustaw nowelizuj"cych Kodeks
karny, zamieszczonych na stronach internetowych Ministerstwa
Sprawiedliwo'ci, jak równie& rz"dowych projektów ustaw skierowanych

745 RPO-533891-II/06 z 16 czerwca 2006 r. oraz z 14 maja 2008 r.

746 Pismo z 27 czerwca 2008 r.
 - 281 -

w tym zakresie do Sejmu, do tej pory nie zosta!a przygotowana

nowelizacja art. 157a Kodeksu karnego, penalizuj"ca czyn polegaj"cy na
nieumy'lnym spowodowaniu uszkodzenia cia!a dziecka pocz$tego lub
rozstroju zdrowia zagra&aj"cego jego &yciu. Rzecznik zwróci! si$ 747 zatem
do Ministra Sprawiedliwo'ci o poinformowanie, czy podj$te zosta!y prace
nad nowelizacj" wskazanego przepisu oraz – ewentualnie – na jakim
etapie znajduje si$ obecnie proces legislacyjny dotycz"cy omawianego
problemu.

B. System ochrony zdrowia

1. Obowi%zek op!acania sk!adek na ubezpieczenie zdrowotne przez

emerytów i rencistów prowadz%cych dzia!alno#$ zarobkow%
Do Rzecznika zwraca!y si$ osoby, które naby!y prawo do renty lub
emerytury i jednocze'nie prowadzi!y dzia!alno') zarobkow", skar&"c si$
na obowi"zek op!acania sk!adek na ubezpieczenie zdrowotne z tytu!u
prowadzenia takiej dzia!alno'ci, niezale&nie od sk!adek odprowadzanych
w zwi"zku z otrzymywaniem 'wiadczenia emerytalnego lub rentowego.
Ustawa zwalnia emerytów i rencistów z op!acania sk!adki zdrowotnej
z tytu!u prowadzenia dzia!alno'ci gospodarczej (lub wspó!pracy z osob"
prowadz"c" tak" dzia!alno')), gdy 'wiadczenie emerytalne (rentowe) nie
przekracza miesi$cznie kwoty minimalnego wynagrodzenia i jednocze'nie
gdy dodatkowe przychody z dzia!alno'ci gospodarczej uzyskiwane przez
emeryta (rencist$) nie przekraczaj" miesi$cznie 50% kwoty najni&szej
emerytury lub op!aca on podatek dochodowy w formie karty podatkowej.
Sk!adka wynosz"ca w przypadku osób prowadz"cych dzia!alno')
gospodarcz" 9% zadeklarowanej kwoty nie jest wprost proporcjonalna do
otrzymywanych przychodów, gdy& ustawodawca okre'li! jej minimum
opieraj"c je na przeci$tnym miesi$cznym wynagrodzeniu w sektorze
przedsi$biorstw. Tymczasem pracuj"cy emeryci i renci'ci uzyskuj" cz$sto
znacznie ni&sze przychody.
Zasadny wydaje si$ zatem argument, &e konieczno') op!acania
sk!adki w obecnej wysoko'ci powoduje nieop!acalno') prowadzonej przez

747 RPO-533891-II/06 z 20 listopada 2008 r.

 - 282 -

nich dzia!alno'ci. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik skierowa! 748

wyst"pienie do Ministra Zdrowia, postuluj"c rozwa&enie zmiany
przepisów ustawy o 'wiadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze
'rodków publicznych, korzystnej dla wspomnianej grupy emerytów i
rencistów.
Minister Zdrowia poinformowa! 749, &e przepisy ustawowe
nak!adaj"ce na obywateli obowi"zek wspó!finansowania systemu
'wiadcze( zdrowotnych powinny w jednakowy sposób, zawieraj"cy jak
najmniej wyj"tków od ogólnie przyj$tych zasad, regulowa) kwestie
zwi"zane z op!acaniem sk!adek. Fakt osi"gania ma!ych zysków z tytu!u
prowadzonej dzia!alno'ci gospodarczej nie mo&e by) wystarczaj"c"
podstaw" do wy!"czenia grupy uczestników systemu z obowi"zku
op!acania sk!adki lub zmiany zasad jej naliczania. Jednocze'nie, zasadne
wydaje si$ przeanalizowanie mo&liwo'ci urealnienia podstawy wymiaru
sk!adki w przypadku osób prowadz"cych pozarolnicz" dzia!alno')
gospodarcz". Po przeprowadzeniu analiz zostanie podj$ta ostateczna
decyzja w tym zakresie.

2. Przebieg prac nad „koszykiem #wiadcze" gwarantowanych”

Dzia!ania zmierzaj"ce do prze!amania utrzymuj"cego si$ g!$bokiego
kryzysu systemu finansowania ochrony zdrowia pozostaj" niezmiennie
jednym z priorytetowych obszarów zainteresowania Rzecznika. Istotne
znaczenie dla reform systemowych ma precyzyjne okre'lenie zakresu
'wiadcze( zdrowotnych, gwarantowanych w ramach obowi"zkowego
ubezpieczenia zdrowotnego. Skutki braku jednoznacznych uregulowa( w
tym wzgl$dzie s" przedmiotem wielu skarg wp!ywaj"cych do Rzecznika.
W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 750 o informacj$ o stopniu
zaawansowania oraz przewidywanym terminie zako(czenia prac nad
„koszykiem 'wiadcze( gwarantowanych”.
Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Zdrowia poinformowa! 751 o
trwaj"cych przygotowaniach do wdro&enia systemu sta!ej wyceny i

748 RPO-575923-X/07 z 2 stycznia 2008 r.

749 Pismo z 31 stycznia 2008 r.
750 RPO-588152-X/08 z 30 kwietnia 2008 r.
751 Pismo z 12 wrze'nia 2008 r.
 - 283 -

monitorowania kosztów realizacji 'wiadcze( opieki zdrowotnej. Wymaga

to szeregu zmian legislacyjnych, jak równie& zorganizowania i
sfinansowania bazy badawczej opartej o zak!ady opieki zdrowotnej
stosuj"ce te same standardy rachunku kosztów. Termin doj'cia do
oczekiwanych efektów jest jednak odleg!y. W warunkach polskich wiele
dzia!a( realizowanych w ramach prac nad „koszykiem” ma charakter
pionierski, g!ównie z uwagi na wcze'niejsze zaniechania i b!$dy, co tak&e
ma wp!yw na wyd!u&enie czasu realizacji zadania. W zagranicznych
systemach opieki zdrowotnej, tam gdzie funkcjonuj" rozwi"zania
definiowane jako koszyk 'wiadcze( gwarantowanych, prace nad jego
ukszta!towaniem trwa!y wiele lat i wymaga!y znacznych nak!adów
finansowych.

3. Odd!u'anie zak!adów opieki zdrowotnej

Z informacji uzyskanych przez Rzecznika wynika!o, &e cz$')
'rodowiska zwi"zanego z opiek" zdrowotn" wyrazi!a negatywn" opini$ o
z rz"dowej koncepcji pomocy dla samodzielnych publicznych zak!adów
opieki zdrowotnej, które przekszta!c" si$ w spó!ki prawa handlowego.
Zainteresowani wskazywali, &e pomoc finansowa ma trafi) g!ównie do
szpitali, które nie przestrzega!y dyscypliny finansowej, cz$sto by!y %le
zarz"dzane i nie podj$!y skutecznych wysi!ków na rzecz poprawy ich
sytuacji finansowej oraz zmniejszenia zad!u&enia. Przewidywanej pomocy
nie otrzymaj" natomiast publiczne zak!ady opieki zdrowotnej, które
podj$!y trud restrukturyzacji lub przekszta!ci!y si$ w spó!ki prawa
handlowego, niejednokrotnie kosztem zaci"gni$cia kredytów bankowych
oraz wielu ogranicze( (w tym zamro&enia wynagrodze( pracowników,
ograniczenia zatrudnienia, inwestycji, zakupów sprz$tu i aparatury).
Proponowane ograniczenie umorzenia nale&no'ci do zobowi"za(
publicznoprawnych, pozbawi pomocy pa(stwa te zak!ady, które
regulowa!y zobowi"zania wobec ZUS, PFRON, urz$dów skarbowych i
innych pa(stwowych instytucji, ale zalegaj" z p!atno'ciami wobec
dostawców leków i wyrobów medycznych oraz sprz$tu i aparatury
medycznej. Równie& zwolnienie z op!acania podatku dochodowego od
osób prawnych ma dotyczy) tylko nowo powsta!ych spó!ek prawa
 - 284 -

handlowego. W tej sytuacji Rzecznik zwróci! si$ 752 do Ministra Zdrowia o

przekazanie informacji o dzia!aniach podj$tych w celu zapewnienia
równego traktowania publicznych zak!adów opieki zdrowotnej w dost$pie
do pomocy publicznej.
Minister Zdrowia poinformowa! 753, &e niezb$dnym elementem
operacji przekszta!cenia samodzielnych publicznych zak!adów opieki
zdrowotnej jest pakiet rozwi"za( dotycz"cych restrukturyzacji finansowej
i organizacyjnej tych zak!adów. Przyj$to za!o&enie, &e pomoc finansowa
powinna by) adekwatna do rzeczywistych potrzeb poszczególnych
zak!adów. Dzia!ania b$d" polega!y na podziale w/w zak!adów, wed!ug
kryterium rentowno'ci; zastosowaniu opcjonalnych, uzale&nionych od
w/w kategorii, mechanizmów finansowych: umorzeniu zobowi"za(
publicznoprawnych, zawarciu ugody z wierzycielami wierzytelno'ci
cywilnoprawnych; poddaniu zak!adów b$d"cych w najtrudniejszej sytuacji
finansowej, na wniosek podmiotów, które utworzy!y zak!ady (w tym
jednostek samorz"du terytorialnego), przymusowemu zarz"dowi.
Propozycja dotycz"ca umorzenia zobowi"za( publicznoprawnych
dotyczy!aby wszystkich przekszta!canych zak!adów. Jednak&e pomoc, a
co za tym idzie, dobranie odpowiednich instrumentów finansowych,
prawnych i organizacyjnych, ma by) adekwatna do sytuacji
poszczególnych zak!adów. W praktyce oznacza to, &e zak!ady w
najtrudniejszej sytuacji finansowej b$d" w wi$kszym stopniu korzysta) z
pomocy pa(stwa. Jednocze'nie zak!ady te (i podmioty, które je utworzy!y
– w wi$kszo'ci przypadków jednostki samorz"du terytorialnego) zostan"
poddane rygorom planu naprawczego, na mocy którego mo&e by)
ustanowiony zarz"d komisaryczny. Pozostawienie zak!adów w najtrudniej
sytuacji bez pomocy stwarza realne zagro&enie ich likwidacj", a co za tym
idzie, ograniczeniem dost$pno'ci do 'wiadcze( zdrowotnych.

4. Podzia! mi&dzy oddzia!y wojewódzkie NFZ #rodków na pokrycie

finansowania #wiadcze" opieki zdrowotnej

752 RPO-577454-X/08 z 29 lipca 2008 r.

753 Pismo z 25 sierpnia 2008 r.
 - 285 -

Do Rzecznika wp!yn$!y skargi dotycz"ce § 7 ust. 1 rozporz"dzenia

Ministra Zdrowia w sprawie szczegó!owego trybu i kryteriów podzia!u
'rodków pomi$dzy centrale i oddzia!y wojewódzkie NFZ z
przeznaczeniem na finansowanie opieki zdrowotnej dla ubezpieczonych 754.
Autorzy skarg wyra&ali w"tpliwo'), czy zakres regulacji obj$ty tym
przepisem nie wykracza poza upowa&nienie ustawowe. Analiza przepisów
potwierdza!a zasadno') sygnalizowanych w"tpliwo'ci.
Na mocy art. 119 ustawy o 'wiadczeniach opieki zdrowotnej
finansowanych ze 'rodków publicznych 755, minister w!a'ciwy do spraw
zdrowia uprawniony zosta! do okre'lenia w drodze rozporz"dzenia, w
porozumieniu z ministrem w!a'ciwym do spraw finansów publicznych
oraz po zasi$gni$ciu opinii Prezesa NFZ, szczegó!owego trybu i kryteriów
podzia!u 'rodków pomi$dzy central$ i oddzia!y wojewódzkie NFZ z
przeznaczeniem na finansowanie 'wiadcze( opieki zdrowotnej dla
ubezpieczonych, z uwzgl$dnieniem przepisów art. 118 tej ustawy. Przepis
art. 118 ust. 3 stanowi, &e podstaw" podzia!u planowanych 'rodków
mi$dzy oddzia!y wojewódzkie NFZ na pokrycie finansowania przez nie
kosztów 'wiadcze( opieki zdrowotnej dla ubezpieczonych jest liczba
ubezpieczonych zarejestrowanych w oddziale wojewódzkim NFZ.
Ustalon" wysoko') 'rodków koryguje si$ przez uwzgl$dnienie m.in.
wska%nika wynikaj"cego ze zró&nicowania kosztu jednostkowego
'wiadczenia opieki zdrowotnej.
Tymczasem przepis § 7 ust. 1 cytowanego rozporz"dzenia Ministra
Zdrowia stanowi, &e przy obliczaniu wska%nika uwzgl$dnia si$ aktualne
dane dotycz"ce przeci$tnego miesi$cznego dochodu do dyspozycji
gospodarstwa domowego, przypadaj"cego na 1 osob$, w danym
województwie, zawarte w rocznikach statystycznych województw GUS w
okresie 5 lat. Powsta!a w"tpliwo'), czy pomini$cie w ustawie sposobu
obliczenia wska%nika, mo&e by) uzasadnieniem dla uregulowania tej
materii w rozporz"dzeniu. Rzecznik wyst"pi! 756 w przedmiotowej sprawie
do Ministra Zdrowia, który poinformowa! 757, &e wprowadzenie

754 Rozporz"dzenie z 18 wrze'nia 2007 r. (Dz.U. Nr 171 poz. 1210).

755 Ustawa z 27 sierpnia 2004 r. (Dz.U. Nr 210 poz. 2135 z pó%n. zm.).
756 RPO-595175-X/08 z 1 wrze'nia 2008 r.
757 Pismo z 3 pa%dziernika 2008 r.
 - 286 -

postulowanych zmian § 7 ust. 1 omawianego rozporz"dzenia mog!oby

dotyczy) najwcze'niej planu finansowego NFZ na 2010 r. Jednocze'nie
Minister zaznaczy!a, &e zako(czy!y si$ uzgodnienia zewn$trzne projektu
ustawy o pa(stwowym nadzorze nad systemem powszechnego
ubezpieczenia zdrowotnego, który zak!ada m.in. decentralizacj$ NFZ.
Projekt ten wprowadza istotne zmiany w zakresie sposobu alokacji
'rodków pochodz"cych ze sk!adki na powszechne ubezpieczenie
zdrowotne. Planuje si$, &e ustawa ta wejdzie w &ycie z dniem 1 stycznia
2010 r., co w konsekwencji spowoduje zmian$ regulacji dotycz"cych
zagadnienia poruszonego przez Rzecznika.

5. Umarzanie lub rozk!adanie na raty zaleg!ych sk!adek na

ubezpieczenie zdrowotne rolników
W toku badania skargi indywidualnej ujawni! si$ negatywny spór
kompetencyjny mi$dzy Kas" Rolniczego Ubezpieczenia Spo!ecznego a
Narodowym Funduszem Zdrowia, dotycz"cy w!a'ciwo'ci do umarzania
lub rozk!adania na raty zaleg!ych sk!adek na ubezpieczenie zdrowotne.
Zgodnie ze stanowiskiem przedstawionym przez Wielkopolski Oddzia!
NFZ, kwesti$ roz!o&enia na raty kwot zaleg!ych sk!adek lub umorzenia
zaleg!o'ci rozstrzyga) winien w!a'ciwy oddzia! KRUS. Tymczasem organ
KRUS stwierdzi! swoj" niew!a'ciwo') w sprawie, powo!uj"c si$ na
stanowisko Ministra Zdrowia.
W ocenie Rzecznika KRUS zajmuje pozycj$ analogiczn" do pozycji
ZUS-u. Z orzecznictwa s"dowoadministracyjnego wynika, &e ZUS
przys!uguj" kompetencje do umarzania zaleg!ych sk!adek na
ubezpieczenie zdrowotne lub roz!o&enia ich na raty 758 i nale&a!oby uzna),
&e podobne kompetencje posiada KRUS. Rzecznik zwróci! si$ 759 do
Ministra Zdrowia o przedstawienie stanowiska w sprawie.
W odpowiedzi Minister poinformowa! 760, i& podziela pogl"d
Rzecznika co do kompetencji KRUS w zakresie rozk!adania na raty b"d%
umarzania sk!adek na ubezpieczenie zdrowotne rolników. Wprawdzie
obowi"zuj"ce przepisy ustawowe w sposób nie budz"cy w"tpliwo'ci

758 Por. wyrok z 20 kwietnia 2007 r. (sygn. akt V SA/Wa 411/07).

759 RPO-595398-X/08 z 1 wrze'nia 2008 r.
760 Pismo z 16 wrze'nia 2008 r.
 - 287 -

ustalaj" kompetencje Prezesa KRUS do odraczania terminu p!atno'ci

nale&no'ci z tytu!u sk!adek na ubezpieczenie zdrowotne, rozk!adania ich
na raty lub umarzania w ca!o'ci lub w cz$'ci, brak jest jednak przepisu
prawa materialnego dozwalaj"cego na umniejszenie nale&no'ci NFZ z
tytu!u nale&nych sk!adek i ich pochodnych.
W kolejnym wyst"pieniu 761 Rzecznik stwierdzi!, i& w udzielonej
odpowiedzi pomini$to istotn" kwesti$ dotycz"c" ró&nicowania
kompetencji KRUS oraz ZUS do umarzania, odraczania sp!aty lub
rozk!adania na raty sk!adek na ubezpieczenie zdrowotne. W tej mierze
Rzecznik oczekuje na precyzyjne okre'lenie podstaw prawnych tego
zró&nicowania.
Przytoczony w odpowiedzi argument o braku przepisu dozwalaj"cego
na umniejszenie nale&no'ci NFZ z tytu!u nale&nych sk!adek i ich
pochodnych nie wydaje si$ by) przekonuj"cy w odniesieniu do
kompetencji KRUS wynikaj"cych z ustawy o 'wiadczeniach opieki
zdrowotnej finansowanych ze 'rodków publicznych 762 oraz w 'wietle art.
52a ustawy o ubezpieczeniu spo!ecznym rolników 763, a tak&e przepisów
art. 41a ust. 1-3 tej ustawy.
Uznawane bez zastrze&e( kompetencje ZUS do umarzania lub
rozk!adania na raty sk!adek i ich pochodnych, tak&e prowadz" do
umniejszania nale&no'ci NFZ. Nie jest zatem zrozumia!e stanowisko
odmawiaj"ce tych kompetencji organom KRUS wobec analogicznej
pozycji KRUS i ZUS oraz to&samej roli, jak" instytucje te pe!ni" w
systemie powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego. Sytuacja ta zdaje si$
pozostawa) w kolizji z zasad" równo'ci wobec prawa wyra&on" w art. 32
Konstytucji. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik ponownie zwróci! si$ o
zaj$cie stanowiska w sprawie.
Sekretarz Stanu w Ministerstwie Zdrowia poinformowa! 764, &e
podziela pogl"d Rzecznika co do konieczno'ci ujednolicenia kompetencji
ZUS i KRUS w zakresie rozk!adania na raty lub umarzania sk!adek na
ubezpieczenie zdrowotne. Przepisy art. 52a i 41a ustawy z dnia 20 grudnia

761 RPO-595398-X/08 z 13 listopada 2008 r.

762 Ustawa z 27 sierpnia 2004 r. (Dz.U. z 2003 r. Nr 210, poz. 2135 z pó%n. zm.).
763 Ustawa z 20 grudnia 1990 r. (Dz.U. z 2008 r. Nr 50 poz. 291 z pó%n. zm.)
764 Pismo z 16 grudnia 2008 r.
 - 288 -

1990 r. o ubezpieczeniu spo!ecznym rolników zawieraj", co do istoty,

postanowienia zbie&ne z art. 28, 29 i 32 ustawy z dnia 13 pa%dziernika
1998 r. o systemie ubezpiecze( spo!ecznych, zatem wobec uznania przez
s"d administracyjny uprawnienia ZUS do rozk!adania na raty lub
umarzania sk!adek na ubezpieczenie zdrowotne, brak jest podstaw do
ró&nicowania uprawnie( tych organów rentowych. W tej sytuacji w dniu 7
listopada 2008 r. Dyrektor Biura Prasy i Promocji Ministerstwa Zdrowia
zaprezentowa! zweryfikowane stanowisko w poruszanej kwestii.

6. Zarz%dzenia Prezesa NFZ wydawane na podstawie art. 146 ustawy

o #wiadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze #rodków publicznych
W toku badania skarg dotycz"cych tre'ci zarz"dze( Prezesa NFZ,
okre'laj"cych sposób post$powania w sprawie zawarcia umowy o
udzielanie 'wiadcze( opieki zdrowotnej, kryteria oceny ofert oraz warunki
wymagane od 'wiadczeniodawców stwierdzono, &e zarz"dzenia te ustalaj"
nie tylko wymogi techniczne i proceduralne stawiane 'wiadczeniodawcom
przyst$puj"cym do post$powania w sprawie zawarcia umowy o udzielanie
'wiadcze( opieki zdrowotnej, ale np. ustalaj" definicj$ „fizjoterapeuty” i
„psychoterapeuty” (zarz"dzenie Nr 57/2007/DSOZ, Nr 60/2007/DSOZ).
Rozstrzygaj" równie& o prawach pacjentów i przys!uguj"cych
'wiadczeniach w ramach ubezpieczenia zdrowotnego (np. kosztownym
leczeniu, w tym chemioterapii niestandardowej).
Rzecznik podniós! zastrze&enia co do konstytucyjno'ci tych
regulacji, bowiem zarz"dzenia Prezesa NFZ, maj" wewn$trzny charakter,
obowi"zuj" wy!"cznie jednostki organizacyjne podleg!e organowi
wydaj"cemu te akty i nie mog" w &adnym przypadku stanowi) podstawy
decyzji wydawanych wobec obywateli, osób prawnych i innych
podmiotów. Omawiane zarz"dzenia pozostaj" w kolizji z art. 68
Konstytucji oraz obowi"zuj"cymi ustawami. Rzecznik zwróci! si$ 765 do
Ministra Zdrowia z pro'b" o szczegó!owe zbadanie tre'ci zarz"dze( oraz
podj$cie dzia!a( w kierunku zapewnienia konstytucyjno'ci tych regulacji i
zgodno'ci z obowi"zuj"cymi ustawami.

765 RPO-589567-X/08 z 20 maja 2008 r.

 - 289 -

Minister poinformowa! 766, i& w Ministerstwie przygotowano

nowelizacj$ ustawy o 'wiadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze
'rodków publicznych, zawieraj"c" wykaz 'wiadcze( gwarantowanych
wraz z wycen" oraz 'wiadcze( niegwarantowanych, co jednoznacznie
porz"dkuje kwestie finansowania systemu opieki zdrowotnej przez
Narodowy Fundusz Zdrowia oraz okre'la wszelkie dane dotycz"ce
'wiadcze(, które w ramach pe!nego dost$pu do informacji powinni
posiada) 'wiadczeniodawcy i 'wiadczeniobiorcy.
W ocenie Ministerstwa Zdrowia zarz"dzenia Nr 57/2007/DSOZ oraz
Nr 60/2007/DSOZ Prezesa NFZ z dnia 19 wrze'nia 2007 r. w sprawie
okre'lenia warunków zawierania i realizacji umów w rodzaju rehabilitacja
lecznicza, nie zawiera!y b!$dów, na podstawie których nale&a!oby
stwierdzi) ich niewa&no'). Natomiast Minister Zdrowia w dniu 16
kwietnia 2008 r. wyda! decyzj$ administracyjn", w której stwierdzi!
niewa&no') zarz"dzenia Nr 20/2008/DGL Prezesa NFZ z dnia 31 marca
2008 r. w cz$'ci wprowadzaj"cej zmiany do Wytycznych w sprawie
stosowania 'wiadczenia „Chemioterapia niestandardowa”. W
konsekwencji podj$tych przez Ministra dzia!a(, Prezes NFZ wyda!
zarz"dzenie nr 23/2008/DGL z dnia 16 kwietnia 2008 r., na mocy którego
zosta!y usuni$te przepisy zakwestionowane przez Ministra Zdrowia.

7. Reklamowanie napojów alkoholowych

Zaniepokojenie Rzecznika wzbudzi! art. 13 1 ustawy o wychowaniu w
trze%wo'ci i przeciwdzia!aniu alkoholizmowi 767, reguluj"cy reklamowanie
napojów alkoholowych.
Dane przytoczone w Narodowym Programie Zdrowia na lata 2007-
2015 wskazuj", &e wzrasta konsumpcja alkoholu, w szczególno'ci w'ród
m!odzie&y, oraz cz$stotliwo') niekorzystnych efektów ubocznych tej
konsumpcji (wzrost przyj$) do izb wytrze%wie(, kierowania pod
wp!ywem alkoholu, czy przypadków przemocy domowej zwi"zanej z
nadu&ywaniem alkoholu).

766 Pismo z 2 lipca 2008 r.

767 Ustawa z 26 pa%dziernika 1982 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 70, poz. 473 z pó%n. zm.).
 - 290 -

Polska zadeklarowa!a ograniczenie lub wr$cz przeciwdzia!anie

promocji napojów alkoholowych oraz do!o&enie szczególnych stara( w
celu zmniejszenia odsetka osób nadu&ywaj"cych alkoholu w'ród
m!odzie&y, w szeregu dokumentów – tak mi$dzynarodowych, jak i
wewn$trznych. Niektóre pa(stwa europejskie wprowadzi!y ca!kowity
zakaz reklamy napojów alkoholowych (np. Islandia, Norwegia) lub zakaz
reklamy w telewizji (Francja, Finlandia, Dania, Szwecja, Szwajcaria).
Maj"c powy&sze na uwadze, Rzecznik zwróci! si$ 768 do Ministra
Zdrowia o rozwa&enie potrzeby zmiany przepisów, ze szczególnym
uwzgl$dnieniem art. 13 1 ust. 2 pkt 1 ustawy o wychowaniu w trze%wo'ci i
przeciwdzia!aniu alkoholizmowi. Przepis ten zezwala na prowadzenie
reklamy piwa w telewizji, radiu, kinie i teatrze mi$dzy godz. 20 a 6.
Ograniczenie to nie stosuje si$ do reklam prowadzonych przez
organizatorów imprez sportowych.
W odpowiedzi poinformowano769, &e projekt ustawy o zmianie
ustawy o wychowaniu w trze%wo'ci i przeciwdzia!aniu alkoholizmowi
zawiera m.in. propozycj$ zmiany art. 13 1 ustawy maj"c" na celu
ograniczenie czasowe dost$pno'ci reklam piwa wobec osób ma!oletnich.
Na rozwa&enie zas!uguje kwestia rezygnacji z obowi"zuj"cego zapisu
umo&liwiaj"cego prowadzenie bez ogranicze( czasowych reklamy piwa w
telewizji, radiu, kinie i teatrze przez organizatorów imprez sportu
wyczynowego lub profesjonalnego podczas trwania tych imprez. Przyj$cie
tego rozwi"zania mog!oby jednak prowadzi) do ograniczenia mo&liwo'ci
transmisji zagranicznych imprez sportowych, podczas których takie formy
reklamy s" prowadzone w mediach. Tym samym regulacja taka mog!aby
spotka) si$ z negatywnym odbiorem spo!ecznym. W Ministerstwie
Zdrowia rozwa&ana jest mo&liwo') wprowadzenia ogranicze( czasowych
dla emitowania informacji na temat sponsorowania imprez masowych
przez producentów i dystrybutorów napojów alkoholowych.
Ponadto w odpowiedzi podzielono pogl"d o konieczno'ci
rozszerzania obowi"zuj"cych regulacji o kwestie zwi"zane z

768 RPO-410553-X/08 z 15 lutego 2008 r.

769 Pismo z 11 marca 2008 r.
 - 291 -

prowadzeniem reklamy i promocji napojów alkoholowych za

po'rednictwem nowych technologii, w tym Internetu.
Nawi"zuj"c do otrzymanych wyja'nie( Rzecznik ponownie zwróci!
si$ 770 do Ministra Zdrowia o przekazanie informacji dotycz"cych
wprowadzenia ogranicze( czasowych emitowania informacji na temat
sponsorowania imprez masowych przez producentów i dystrybutorów
napojów alkoholowych, oraz czy w Ministerstwie rozwa&ane jest obj$cie
ograniczeniami promocji napojów alkoholowych prowadzonych za
pomoc" nowych technologii.
Podsekretarz Stanu w Ministerstwie poinformowa! 771, &e Komitet
Rady Ministrów na posiedzeniu w dniu 28 sierpnia 2008 r. przyj"! i
rekomendowa! Radzie Ministrów projekt ustawy o zmianie ustaw o
wychowaniu w trze%wo'ci i o przeciwdzia!aniu narkomanii, przed!o&ony
przez Ministra Zdrowia. Emisja reklam i promocji piwa w radiu, telewizji,
kinach i teatrach b$dzie mo&liwa wy!"cznie mi$dzy godzin" 23.00 a 6.00.
Wprowadzono tak&e zakaz sprzeda&y, podawania i spo&ywania napojów
alkoholowych na stadionach i innych obiektach sportowych podczas
trwania imprez sportowych. Ze wzgl$du na zaawansowane ju& prace nad
obecn" nowelizacj" nie jest mo&liwe rozszerzenie obowi"zuj"cych
regulacji o kwestie zwi"zane z prowadzeniem reklamy i promocji napojów
alkoholowych za po'rednictwem nowych technologii, w tym internetu czy
te& wprowadzenie ogranicze( czasowych dla emitowania informacji na
temat sponsorowania imprez masowych przez producentów i
dystrybutorów napojów alkoholowych. Powy&sze regulacje powinny by)
przedmiotem osobnego aktu prawnego rozpatrywanego podczas kolejnej
nowelizacji omawianej ustawy.

C. Ochrona praw pacjentów

1. Nieprzestrzeganie praw pacjenta w publicznych szpitalach

W skargach kierowanych do Rzecznika podnoszono brak
poszanowania praw pacjenta w publicznych szpitalach.

770 RPO-410553-X/08 z 10 wrze'nia 2008 r.

771 Pismo z 19 wrze'nia 2008 r.
 - 292 -

Podstawowe prawa pacjenta definiuje art. 19 ustawy o zak!adach

opieki zdrowotnej 772. W praktyce zarówno pacjent, jak i upowa&nione
przez niego osoby nie zawsze mog" uzyska) przyst$pn" i przekazan" w
godnych warunkach informacj$ o stanie zdrowia, rozpoznaniu, mo&liwych
metodach diagnostycznych i leczniczych, daj"cych si$ przewidzie)
nast$pstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz
rokowaniu. Wiele do &yczenia pozostawia równie& respektowanie prawa
do intymno'ci i poszanowania godno'ci. Wiele w"tpliwo'ci budzi
stosowanie wobec chorych 'rodków przymusu bezpo'redniego (g!ównie
unieruchomienia z u&yciem pasów), niejednokrotnie bez uprzedzenia o
tym pacjenta i jego opiekunów, zachowania szczególnej ostro&no'ci i
dba!o'ci o dobro chorego i jego godno'). Rzecznik zwróci! si$ 773 do
Ministra Zdrowia o przekazanie informacji o dzia!aniach Ministra
Zdrowia w tej materii, w szczególno'ci w zakresie monitoringu
przestrzegania praw pacjenta i usuni$cia wyst$puj"cych
nieprawid!owo'ci.
W odpowiedzi Rzecznik zosta! poinformowany 774, &e przy Ministrze
Zdrowia funkcjonuje Biuro Praw Pacjenta, a w jego strukturze Rzecznik
Praw Pacjenta Szpitala Psychiatrycznego. W 2007 r. Biuro zarejestrowa!o
18 280 spraw zwi"zanych z naruszeniami praw pacjenta w trakcie
udzielania 'wiadcze( zdrowotnych i 643 skargi zwi"zane ze stosowaniem
przymusu bezpo'redniego. Ponadto wyra&ono przekonanie, i& wej'cie w
&ycie ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta wzmocni
pozycj$ pacjenta podczas udzielania 'wiadcze( zdrowotnych. Prawa
sformu!owane w tre'ci projektu s" obecnie unormowane w kilku ustawach
z zakresu ochrony zdrowia. Stanowi to potencjalne utrudnienie zarówno
dla pacjentów, jak i podmiotów udzielaj"cych 'wiadcze( zdrowotnych.

2. Zagro'enie dost&pu pacjentów do niektórych specjalistycznych

us!ug szpitalnych
Z listów obywateli kierowanych do Rzecznika wynika!o, &e
zagro&ony jest dost$p pacjentów do niektórych specjalistycznych us!ug

772 Ustawa z 30 sierpnia 1991 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89 z pó%n. zm.).
773 RPO-595130-X/08 z 3 listopada 2008 r.
774 Pismo z 1 grudnia 2008 r.
 - 293 -

szpitalnych. Kierownicy publicznych zak!adów opieki zdrowotnej i

szpitali decyduj" si$ na likwidacj$ lub znaczne ograniczenie dzia!alno'ci
niektórych oddzia!ów szpitalnych, g!ównie z powodu braku odpowiednich
lekarzy specjalistów oraz z uwagi na nierentowno') tych oddzia!ów
(wysokie koszty funkcjonowania). Informacje te potwierdzaj" doniesienia
'rodków masowego przekazu.
Obowi"zuj"ce w omawianym zakresie przepisy prawa nie stwarzaj"
wystarczaj"cych gwarancji ochronnych, zapewniaj"cych prawo do
nieprzerwanego i niepogorszonego dost$pu, warunków udzielania i
jako'ci us!ug 'wiadczonych przez likwidowany lub przekszta!cany zak!ad
opieki zdrowotnej. Realnego wp!ywu na omawiane decyzje organów
za!o&ycielskich zak!adów opieki zdrowotnej nie posiadaj" konsultanci
krajowi i wojewódzcy zobowi"zani m.in. do kontroli dost$pno'ci do
'wiadcze( zdrowotnych.
Ustawa o 'wiadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze
'rodków publicznych 775 okre'la wprawdzie zadania w!adz publicznych w
zakresie zapewnienia równego dost$pu do 'wiadcze( opieki zdrowotnej
finansowanych ze 'rodków publicznych, ale nie wyposa&a tych w!adz w
wystarczaj"ce kompetencje w tej materii. Rzecznik zwróci! si$ 776 do
Ministra Zdrowia o zaj$cie stanowiska w sprawie, a tak&e o przekazanie
informacji o dzia!aniach i zamierzeniach Ministra Zdrowia w kwestii
zapewnienia faktycznego nadzoru nad zabezpieczeniem szpitalnej opieki
zdrowotnej na terenie kraju i poszczególnych województw oraz
wprowadzenia odpowiednich mechanizmów i narz$dzi prawnych.

3. Prawa pacjentek korzystaj%cych ze #wiadcze" zdrowotnych w

zwi%zku z porodem
W nawi"zaniu do wcze'niejszych wyst"pie( 777 w sprawie
nieprzestrzegania w publicznych szpitalach praw pacjentek korzystaj"cych
ze 'wiadcze( zdrowotnych w zwi"zku z porodem, Rzecznik zwróci! si$ 778
do Ministra Zdrowia o przekazanie informacji na temat rezultatu prac

775 Ustawa z 27 sierpnia 2004 r. (Dz.U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027 z pó%n. zm.).
776 RPO-600495-X/08 z 31 pa%dziernika 2008 r.
777 Informacja za 2007 r., str. 230.
778 RPO-555872-X/07 z 10 lipca 2008 r.
 - 294 -

powo!anego przez Ministra Zespo!u do spraw opracowania projektu

standardu opieki oko!oporodowej, wdro&enia zapowiadanych standardów
oraz usuni$cia nieprawid!owo'ci sygnalizowanych przez Rzecznika.
W odpowiedzi poinformowano779, &e zadaniem Zespo!u jest
opracowanie aktu prawnego okre'laj"cego standard post$powania
medycznego w okresie porodu i po!ogu. *wiadczenia wynikaj"ce z
opracowanego standardu b$d" w pe!ni finansowane ze 'rodków
publicznych. W toku prac Zespó! ustali!, i& niezb$dne jest opracowanie
standardów opieki nad kobiet" ci$&arn", opieki oko!oporodowej nad
kobiet" podczas porodu, opieki nad kobiet" w po!ogu oraz opieki nad
noworodkiem. Jako realny termin zako(czenia prac Zespo!u wskazano
ostatni kwarta! 2008 roku.

4. Mo'liwo#$ funkcjonowania w Polsce izb porodowych

Rzecznik, po zapoznaniu si$ z doniesieniami 'rodków masowego
przekazu 780 w sprawie zamiaru zaprzestania kontraktowania 'wiadcze(
zdrowotnych z Izb" Porodow" w L$dzinach, postanowi! podj")
post$powanie wyja'niaj"ce w sprawie mo&liwo'ci funkcjonowania w
Polsce izb porodowych oraz korzystania ze 'wiadcze( tych izb w ramach
'rodków publicznych. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 781 do
Ministra Zdrowia o poinformowanie o stanowisku w sprawie mo&liwo'ci
rozwoju w Polsce izb porodowych oraz kontynuowania umowy o
udzielanie 'wiadcze( zdrowotnych na rzecz ubezpieczonych przez Izb$
Porodow" w L$dzinach.
Minister, odnosz"c si$ do kwestii mo&liwo'ci funkcjonowania Izby
Porodowej w L$dzinach poinformowa! 782, &e wymagania dla zak!adów
opieki zdrowotnej, w ramach których funkcjonuj" oddzia!y po!o&niczo –
ginekologiczne zosta!y okre'lone w rozporz"dzeniu Ministra Zdrowia w
sprawie wymaga(, jakim powinny odpowiada) pod wzgl$dem fachowym i
sanitarnym pomieszczenia i urz"dzenia zak!adu opieki zdrowotnej 783.

779 Pismo z 17 lipca 2008 r.

780 m.in. „Gazeta Wyborcza” z 21 i 24 pa%dziernika 2008 r. Zamkn%$ Anio!y, bo nie operuj% i
L&dziny: Tu si& rodz% ca!e rodziny.
781 RPO-601187-X/08 z 10 grudnia 2008 r.
782 Pismo z 6 stycznia 2009 r.
783 Rozporz"dzenie z 10 listopada 2006 r. (Dz.U. Nr 213, poz. 1568 z pó%n. zm.).
 - 295 -

Ponadto, zgodnie z art. 12 ust. 1 ustawy o zak!adach opieki zdrowotnej 784,

zak!ad mo&e rozpocz") dzia!alno') dopiero po uzyskaniu wpisu do
rejestru zak!adów opieki zdrowotnej. Szczegó!owe uregulowania w
omawianym zakresie okre'laj" przepisy wydane na podstawie art. 13 ust.
5 i art. 17 ustawy o ZOZ – rozporz"dzenie Ministra Zdrowia w sprawie
systemu resortowych kodów identyfikacyjnych dla zak!adów opieki
zdrowotnej oraz szczegó!owych zasad ich nadawania 785 oraz
rozporz"dzenie Ministra Zdrowia z 16 lipca 2004 r. w sprawie rejestru
zak!adów opieki zdrowotnej 786.
Odnosz"c si$ do mo&liwo'ci rozwoju i funkcjonowania w Polsce izb
porodowych Minister poinformowa!, &e Zespó! do spraw opracowania
projektu standardu opieki oko!oporodowej, powo!any przez Ministra
Zdrowia, uzna! za celowe zaj$cie si$ tym problemem. Ustalenia Zespo!u
w tej sprawie b$d" mia!y istotne znaczenie dla modelu opieki
oko!oporodowej w ramach obowi"zuj"cego w Polsce systemu opieki
zdrowotnej.

5. Szczepienia ochronne u dzieci i m!odzie'y

W lutym 2008 r. Rzecznik zwróci! si$ do Ministra Zdrowia z pro'b"
o udzielenie informacji w sprawie sygnalizowanych przez media zak!óce(
w organizacji szczepie( ochronnych u dzieci i m!odzie&y. W tej sprawie
otrzyma! obszerne wyja'nienie 787, w 'wietle którego „rzetelna ocena
skutków wprowadzenia nowelizacji przepisów w sprawie zakresu i
organizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dzie)mi i m!odzie&", a
zw!aszcza okre'lenie poziomu wykonawstwa szczepie( ochronnych w
2007 r., b$d" mo&liwe po opublikowaniu pe!nych danych statystycznych,
najwcze'niej w po!owie 2008 r.”. Rzecznik wyrazi! zainteresowanie
wspomnian" ocen" i zwróci! si$ 788 do Ministra Zdrowia z pro'b" o
udost$pnienie wymienionej informacji.

784 Ustawa z 30 sierpnia 1991 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89 z pó%n. zm.).
785 Rozporz"dzenie z 16 lipca 2004 r. (Dz.U. Nr 170, poz. 1797 z pó%n. zm.)
786 Rozporz"dzenie z 16 lipca 2004 r. (Dz.U. Nr 169, poz. 1781 z pó%n. zm.).
787 Pismo z 11 marca 2008 r.
788 RPO-580594-X/08 z 8 wrze'nia 2008 r.
 - 296 -

Minister poinformowa! 789, i& dane ze sprawozda( ochronnych

przedk!adane przez 'wiadczeniodawców przechowuj"cych karty
uodpornienia, wskazuj" na os!abienie nadzoru nad wykonawstwem
szczepie( w 2007 r. W porównaniu do 2006 r. w wi$kszo'ci roczników
dzieci i m!odzie&y do lat 18 powi$kszy! si$ procentowy udzia! grupy,
której kart uodpornienia nie ma u 'wiadczeniodawców zobowi"zanych do
prowadzenia szczepie(. Odnotowano pewne pogorszenie stanu
zaszczepienia, szczególnie w rocznikach, które zgodnie z Programem
Szczepie( Ochronnych powinny rozpocz") cykl szczepie( lub otrzyma)
kolejn" dawk$.
W zwi"zku z powy&szym Minister zwróci! si$ w trybie pilnym do
Konsultanta Krajowego w dziedzinie medycyny rodzinnej oraz
Konsultanta Krajowego w dziedzinie piel$gniarstwa pediatrycznego o
przeanalizowanie przyczyn stwierdzonych nieprawid!owo'ci w zakresie
realizowania Programu Szczepie( Ochronnych oraz przedstawienie
sposobu i rodzaju dzia!a( naprawczych. Wyniki analiz zosta!y
przedstawione tak&e Prezesowi NFZ z pro'b" o podj$cie dzia!a( w celu
wyja'nienia przyczyn nieprawid!owo'ci w realizacji szczepie(
ochronnych u dzieci i m!odzie&y.
W dniu 1 pa%dziernika 2008 r. wesz!o w &ycie rozporz"dzenie
Ministra Zdrowia zmieniaj"ce rozporz"dzenie w sprawie wykazu
obowi"zkowych szczepie( ochronnych oraz zasad przeprowadzania i
dokumentacji szczepie( 790. Tym samym rozszerzony zosta! kalendarz
szczepie( ochronnych o dwie nowe szczepionki: przeciwko pneumokokom
i ospie wietrznej dla dzieci nara&onych w sposób szczególny.

6. Profilaktyka i leczenie dzieci chorych na hemofili&

W wyst"pieniu do Ministra Zdrowia, Rzecznik wyrazi! 791 swoje
zaniepokojenie informacjami na temat sytuacji osób chorych na hemofili$,
a w szczególno'ci opieki zdrowotnej dla dzieci. W opinii lekarzy
specjalistów oraz pacjentów, Narodowy Program Leczenia Hemofilii w

789 Pismo z 7 pa%dziernika 2008 r.

790 Rozporz"dzenie z 24 czerwca 2008 r. (Dz.U. Nr 122, poz. 795).
791 RPO-588895-X/08 z 16 maja 2008 r.
 - 297 -

Polsce nie gwarantuje skutecznej profilaktyki u dzieci i doros!ych

cierpi"cych na t$ chorob$ oraz odbiega od standardów 'wiatowych i
europejskich. Podstawowe problemy to brak dost$pu do leków oraz
niewystarczaj"ce 'rodki na profilaktyk$, a tak&e utrudnienia w dost$pie do
diagnostyki i leczenia. Rzecznik zwróci! si$ o przekazanie stanowiska w
sprawie, w tym informacji na temat dzia!a( Ministra, podejmowanych w
celu zapewnienia chorym na hemofili$ bezpiecznego leczenia.
Podsekretarz Stanu w Ministerstwie poinformowa! 792, &e wype!nianie
zada( zwi"zanych z organizacj" i koordynacj" zaopatrzenia w bezpieczn"
krew, jej sk!adniki i produkty krwiopochodne jest statutowym zadaniem
Narodowego Centrum Krwi w Warszawie. Preparaty krzepni$cia oraz
czynniki rekombinowane przeznaczone dla osób chorych na hemofili$,
zakupywane s" w ramach realizacji „Narodowego Programu Leczenia
Hemofilii na lata 2005 – 2011”, ze 'rodków finansowych b$d"cych w
dyspozycji Ministra Zdrowia. Koszty leczenia pacjentów chorych na
hemofili$ pokrywane s" ze 'rodków NFZ. Podejmowane przez resort
zdrowia i NFZ dzia!ania s!u&" zapewnieniu poprawy sytuacji chorych na
hemofili$.
W kolejnym wyst"pieniu skierowanym do Ministra Zdrowia,
Rzecznik stwierdzi! 793, i& przyj$cie przez NFZ w lipcu 2008 r. programu
„Zapobieganie krwawieniom u dzieci z hemofili" A i B” nale&y uzna) za
istotny post$p w opiece medycznej. Jak wynika jednak z poruszaj"cych
opini$ publiczn" przekazów medialnych 794, rodzice dzieci wykluczonych z
programu NFZ z powodu stwierdzenia u nich obecno'ci inhibitora, maj"
poczucie dyskryminacji w dost$pie do odpowiedniego leczenia. Rzecznik
zwróci! si$ o wyja'nienie w"tpliwo'ci zwi"zanych z realizacj"
Narodowego Programu Leczenia Hemofilii na lata 2005-2011 oraz
przyj$tego przez NFZ programu „Zapobieganie krwawieniom u dzieci z
hemofili" A i B”.
Rzecznik zwróci! si$ tak&e o zapewnienie równego traktowania
dzieci chorych na hemofili$ w szko!ach ogólnodost$pnych.

792 Pismo z 16 czerwca 2008 r.

793 RPO-588895-X/08 z 31 lipca 2008 r.
794 „Gazeta Wyborcza” z 26 lipca 2008 r. Dzieci chore na hemofili& dostan% leki dro'sze i
mniej bezpieczne oraz telewizyjne programy informacyjne z 28 lipca 2008 r.
 - 298 -

Podsekretarz Stanu w Ministerstwie poinformowa! 795, &e „Narodowy

Program Leczenia Hemofilii na lata 2005-2011” obejmuje zakup
koncentratów czynników krzepni$cia dla chorych na hemofili$ i inne
wrodzone skazy krwotoczne, natomiast leczenie odbywa si$ w
wyspecjalizowanych o'rodkach wojewódzkich. Niedostateczna ilo')
'rodków finansowych nie pozwala na wdro&enie pierwotnej profilaktyki
dla wszystkich potrzebuj"cych pacjentów. Optymalnym rozwi"zaniem
by!oby w!"czenie chorych wymagaj"cych immunotolerancji do zespo!u
tzw. chorób sierocych, które ze wzgl$du na wysokie koszty leczenia
obj$te s" specjaln" form" finansowania. Koncepcja ta ma by)
przedstawiona przez przedstawiciela NFZ na posiedzeniu zespo!u ds.
chorób rzadkich, powo!anego przez Ministra Zdrowia.
Aktualnie realizowany program leczenia hemofilii jest w trakcie
modyfikacji zapisów. Zarz"dzeniem Ministra Zdrowia z dnia 11 lipca
2008 r. zosta! powo!any Zespó! maj"cy m.in. opracowa) sposób
dystrybucji czynników krzepni$cia oraz strategi$ zaopatrzenia systemu
ochrony zdrowia w czynniki krzepni$cia na rok 2009 i lata nast$pne.
W kwestii równego traktowania dzieci chorych na hemofili$ w
szko!ach ogólnodost$pnych wyja'niono w odpowiedzi, &e zapis art. 67
ust. 1 pkt 4 ustawy o systemie o'wiaty 796 zapewnia uczniowi prawo do
korzystania z gabinetu profilaktyki zdrowotnej i pomocy lekarskiej.
Obecnie, aby dzieci chore na hemofili$ mog!y w pe!ni uczestniczy) w
zaj$ciach w szko!ach ogólnodost$pnych, konieczne jest zapewnienie sta!ej
obecno'ci na terenie szko!y osoby posiadaj"cej kwalifikacje w udzielaniu
pierwszej pomocy. Medyczn" opiek$ profilaktyczn" nad uczniami w
szko!ach sprawowa) mo&e piel$gniarka, która posiada przynajmniej kurs
kwalifikacyjny dla piel$gniarek 'rodowiska nauczania i wychowania.

7. Sytuacja dzieci wymagaj%cych leczenia wysokospecjalistycznego

Rzecznik zwróci! si$ 797 do Ministra Zdrowia z pro'b" o
ustosunkowanie si$ do poruszaj"cych opini$ spo!eczn" informacji
dotycz"cych problemów dzieci wymagaj"cych leczenia

795 Pismo z 4 wrze'nia 2008 r.

796 Ustawa z 7 wrze'nia 1991 r. (Dz.U. z 2004 r., Nr 256, poz. 2572).
797 RPO-602156-X/08 z 6 listopada 2008 r.
 - 299 -

wysokospecjalistycznego, zw!aszcza kardiologicznego oraz udzielenie

tym dzieciom systemowej pomocy ze strony Ministerstwa Zdrowia.
Wed!ug danych Klubu Kardiochirurgów Polskich operacje serca
wykonywane s" w ci"gu roku u 2,2 tys. dzieci, natomiast przeprowadzenie
takich zabiegów nale&a!oby wykona) u 3 tys. dzieci, co oznacza, &e
corocznie w Polsce ok. 800 chorych na serce dzieci pozbawionych jest
szans na niezb$dne leczenie. Narastaj"ce zak!ócenia w funkcjonowaniu
lecznictwa pediatrycznego w latach 2006-2007 by!y ju& przedmiotem
wyst"pie( Rzecznika do Ministerstwa Zdrowia. Niestety, w 2008 roku
dotar!y do Rzecznika kolejne informacje o pogarszaniu si$ sytuacji
chorych dzieci wymagaj"cych skomplikowanych zabiegów
kardiochirurgicznych.
W czerwcu 2008 r. kardiochirurdzy z Uniwersyteckiego Szpitala
Dzieci$cego w Krakowie – Prokocimiu informowali o wielotygodniowych
opó%nieniach w wykonywaniu zabiegów operacyjnych ratuj"cych &ycie i
zdrowie dzieci 798. Do opinii publicznej dotar!y równie& na pocz"tku
czerwca informacje z Wielkopolski o tym, &e ci$&ko chore dzieci oczekuj"
nawet cztery miesi"ce na operacj$ serca z powodu braku piel$gniarek i
anestezjologów 799. Wyd!u&aj"ca si$ kolejka chorych dzieci do pilnych
operacji sta!a si$ tak&e powodem narastaj"cego niepokoju
kardiochirurgów w Centrum Zdrowia Matki Polki w #odzi.
Pocz"tek listopada 2008 r. przyniós! alarmuj"ce informacje prasowe,
&e liczba wykonywanych operacji serca u dzieci mo&e ulec redukcji nawet
o po!ow$ 800. Zagro&enia spowodowane problemami kadrowymi,
aparaturowymi i organizacyjnymi, mog" drastycznie wzrosn") w wyniku
podj$tej przez Ministerstwo Zdrowia decyzji zmieniaj"cej zasady
finansowania operacji kardiochirurgicznych u dzieci. Do tej pory leczenie
wad serca u dzieci finansowane by!o z dwóch %róde!: za operacje p!aci!o
Ministerstwo Zdrowia (by!y to tzw. procedury wysokospecjalistyczne), a
za hospitalizacj$ dziecka przed operacj" i po niej p!aci! NFZ. Obecnie
operacje b$d" finansowane wy!"cznie przez NFZ, który – zdaniem

798 „Polska. Gazeta Krakowska” z 24 czerwca 2008 r.

799 „Polska. G!os Wielkopolski” z 1 sierpnia 2008 r.
800 „Metro” z 3 listopada 2008 r.
 - 300 -

specjalistów – p!aci najcz$'ciej dopiero pod koniec roku i poni&ej

rzeczywistych kosztów zabiegów.
Sekretarz Stanu w Ministerstwie Zdrowia poinformowa! 801, &e
rozwi"zanie problemu niewystarczaj"cej liczby wykonywanych operacji
kardiochirurgicznych u dzieci jest mo&liwe poprzez zwi$kszenie liczby
stanowisk intensywnej terapii kardiochirurgicznej w najaktywniejszych
o'rodkach kardiochirurgii dzieci$cej. W 2008 roku Ministerstwo Zdrowia
podj$!o w tej sprawie pierwsze dzia!ania. Zakupiono pewn" liczb$
stanowisk dla o'rodków kardiochirurgii dzieci$cej w #odzi, Poznaniu i
Katowicach w ramach Programu Profilaktyki i Leczenia Chorób Uk!adu
Sercowo-Naczyniowego POLKARD. Zgodnie z zapewnieniami
Konsultanta Krajowego w dziedzinie kardiochirurgii, dzieci wymagaj"ce
szybkiej interwencji kardiochirurgicznej s" operowane natychmiast.
Zgodnie z decyzj" Kierownictwa Ministerstwa Zdrowia zostanie
powo!any zespó!, którego zadaniem b$dzie dokonanie analizy sytuacji w
obszarze 'wiadcze( kardiochirurgicznych dla dzieci i przedstawienie
wytycznych kierunkowych, na podstawie których zostanie zbudowany
system w pe!ni zapewniaj"cy dost$pno') tych 'wiadcze(.
Sprostowano ponadto informacje prasowe, dotycz"ce zakresu
zamierzonych zmian zasad finansowania 'wiadcze(
wysokospecjalistycznych z dziedziny kardiochirurgii dzieci$cej i
dzieci$cej kardiologii inwazyjnej w 2009 r. Przekazanie do finansowania
przez NFZ dotyczy jedynie procedur – operacji izolowanego przetrwa!ego
przewodu t$tniczego (wada wrodzona u niemowl"t) oraz diagnostycznego
cewnikowania serca i biopsji mi$'nia sercowego u dzieci do lat 18.
Zaoszcz$dzone w ten sposób 'rodki bud&etowe, zostan" przeznaczone na
zwi$kszenie liczby i rozszerzenie zakresu 'wiadcze( kardiologicznych i
kardiochirurgicznych, a tak&e wprowadzenie na list$ nowych, dotychczas
nie wykonywanych 'wiadcze(. Zgodnie z obowi"zuj"cymi przepisami,
nale&no'ci z tytu!u realizacji umowy wyp!acane s" przez oddzia!
wojewódzki NFZ za miesi"c poprzedni, w terminie 15 dni po dniu
dostarczenia przez 'wiadczeniodawc$ wymaganych dokumentów.

801 Pismo z 2 grudnia 2008 r.

 - 301 -

8. Standardy leczenia i dost&p do nowoczesnych terapii dla dzieci

chorych na nowotwory
W 'rodkach masowego przekazu pojawi!y si$ alarmuj"ce doniesienia
o zani&eniu przez Narodowy Fundusz Zdrowia o ok. 25-30% wyceny
procedur medycznych w dzieci$cych klinikach onkologicznych, co w
znacz"cy sposób wp!ywa na standardy leczenia i dost$p do nowoczesnych
terapii dzieci chorych na nowotwory. Z tre'ci artyku!u prasowego
wynika!o 802, &e z powodu niew!a'ciwej wyceny procedur medycznych,
dzieci$cym klinikom onkologicznym w ca!ym kraju grozi bankructwo. W
zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 803 do Ministra Zdrowia z
pro'b" o spowodowanie zbadania powy&szego problemu oraz zaj$cie
stanowiska, tak&e w sprawie szczegó!owych kwestii podnoszonych w
powo!anym artykule prasowym. Rzecznik zwróci! si$ ponadto o
przekazanie informacji dotycz"cych dzia!a( Ministra w sprawie
zapewnienia dzieciom chorym na nowotwory dost$pu do skutecznej i
nowoczesnej terapii.
Minister poinformowa! 804, i& w dniu 11 czerwca 2008 r. Prezes NFZ
zarz"dzeniem Nr 32/2008/DSOZ wprowadzi! nowy system rozliczania
'wiadcze( opieki zdrowotnej w rodzaju: leczenie szpitalne, który
powinien skutkowa) zwi$kszeniem bezpiecze(stwa 'wiadczeniobiorców
oraz stwarza) now" jako') zarz"dzania szpitalami. Wed!ug wyja'nie(
NFZ, wprowadzony system Jednorodnych Grup Pacjentów (JGP)
uruchomi! dodatkowo mechanizmy zabezpieczaj"ce odpowiedni poziom
finansowania, zw!aszcza przypadków trudnych i z powik!aniami. *rodki
finansowe przeznaczone na onkologi$ i hematologi$ dzieci$c", od
drugiego pó!rocza 2008 r. s" znacz"co podwy&szone. Minister Zdrowia w
ramach nadzoru na bie&"co monitoruje dzia!ania podejmowane przez NFZ
w zakresie realizacji 'wiadcze( w systemie JGP, w tym 'wiadcze( z
zakresu onkologii i hematologii dzieci$cej. Zapowiedziano te& dokonanie
zmian zasad finansowania 'wiadcze( opieki zdrowotnej realizowanych w
zakresie onkologii i hematologii dzieci$cej, które pozwol" na prawid!owe

802 „Dziennik” z 19 sierpnia 2008 r. Fundusz Zdrowia oszcz&dza kosztem dzieci chorych na
raka.
803 RPO-596789-X/08 z 22 sierpnia 2008 r.
804 Pismo z 16 wrze'nia 2008 r.
 - 302 -

zabezpieczenie dost$pu do tych 'wiadcze( oraz zagwarantuj"

bezpiecze(stwo finansowe po stronie 'wiadczeniodawców.

9. Standardy opieki paliatywno-hospicyjnej dla dzieci

W kolejnym wyst"pieniu po'wi$conym problematyce opieki
paliatywno-hospicyjnej dla dzieci, Rzecznik zwróci! si$ 805 do Ministra
Zdrowia o udzielenie informacji na temat przewidywanego terminu
zako(czenia prac nad projektem rozporz"dzenia Ministra Zdrowia w
sprawie standardów post$powania i procedur medycznych z zakresu
opieki paliatywno-hospicyjnej w zak!adach opieki zdrowotnej, o którym
mowa w pi'mie Sekretarza Stanu w Ministerstwie Zdrowia z dnia 21
grudnia 2007 r. Rzecznik podkre'li!, i&, mimo zapowiedzi, nadal nie
zrezygnowano ze stosowania limitów dyskryminuj"cych cz$') 'miertelnie
chorych dzieci w dost$pie do opieki paliatywno-hospicyjnej.
Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Zdrowia poinformowa! 806, &e
Minister Zdrowia decyzj" z dnia 21 marca 2008 r. stwierdzi! niewa&no')
zarz"dzenia Prezesa NFZ z dnia 19 wrze'nia 2007 r. w sprawie okre'lenia
warunków zawierania i realizacji umów w rodzaju: opieka
d!ugoterminowa, w cz$'ci § 17 ust. 1 pkt 2, § 18 ust. 1 pkt 5 i 6, § 18 ust.
2 pkt 6 za!"cznika do zarz"dzenia. Zgodnie ze stanowiskiem wyra&onym
w decyzji, pacjent nieuleczalnie chory, bez wzgl$du na rozpoznan"
jednostk$ chorobow", ma prawo oczekiwa), &e jego uprawnienie do
otrzymania okre'lonych 'wiadcze( opieki zdrowotnej b$dzie mog!o by)
zrealizowane u 'wiadczeniodawcy zwi"zanego umow" z Narodowym
Funduszem Zdrowia, niezale&nie od liczby i proporcji pacjentów
nienowotworowych w stosunku do ogólnej liczby pacjentów obj$tych
terapi" u tego 'wiadczeniodawcy.
W odpowiedzi poinformowano równie&, &e projekt rozporz"dzenia
Ministra Zdrowia w sprawie standardów post$powania i procedur
medycznych z zakresu opieki paliatywno-hospicyjnej w zak!adach opieki
zdrowotnej jest ju& po konsultacjach mi$dzyresortowych i spo!ecznych.

805 RPO-570368-X/07 z 10 kwietnia 2008 r.

806 Pismo z 5 maja 2008 r.
 - 303 -

10. Opieka paliatywno-hospicyjna dla osób doros!ych

Rzecznik zwróci! si$ o podj$cie dzia!a( zapewniaj"cych osobom
doros!ym odpowiednie standardy post$powania z zakresu opieki
paliatywno-hospicyjnej. Wnioski z analizy tre'ci Zarz"dzenia Prezesa
NFZ Nr 96/2008/DSOZ, a zw!aszcza opinie uznanych autorytetów
medycznych mog" wskazywa) na niedostosowanie narzuconych w
zarz"dzeniu zasad opieki do wymaga( *wiatowej Organizacji Zdrowia, a
nawet naruszanie podstawowych praw pacjenta, w tym przypadku praw
osoby umieraj"cej z powodu nieuleczalnej choroby. Szereg przyk!adów na
potwierdzenie tej tezy mo&na znale%) w doniesieniach prasowych807, a
tak&e w audycjach radiowych i telewizyjnych.
Zgodnie z trybem kierowania i zasadami udzielania 'wiadcze( opieki
paliatywnej i hospicyjnej w warunkach stacjonarnych, przewidzianymi w
§ 18 ust. 1 pkt 2 powo!anego zarz"dzenia, 'wiadczenia te s" udzielane
pacjentom cierpi"cym na nieuleczalne, post$puj"ce schorzenia wskazane
w za!"czniku nr 11 do warunków zawierania umów. Wykaz schorze(
kwalifikuj"cych do obj$cia opiek" hospicyjn" osoby doros!e jest
ograniczony w stosunku do wykazu sporz"dzonego przez wybitnych
przedstawicieli 'rodowiska medycznego.
Najwi$kszym problemem jest niedofinansowanie opieki paliatywnej.
Przyczynia si$ to, zdaniem krajowego konsultanta medycyny paliatywnej,
do gwa!townego spadku liczby hospicjów i szpitalnych oddzia!ów opieki
paliatywnej. W ocenie Rzecznika potrzebne jest opracowanie
szczegó!owych wytycznych post$powania w zakresie medycyny
paliatywno-hospicyjnej doros!ych. Z informacji uzyskanych przez
Rzecznika wynika!o, &e projekt odno'nego rozporz"dzenia Ministra
Zdrowa zosta! przekazany do uzgodnie( zewn$trznych w dniu 22 lutego
2007 r. Rzecznik zwróci! si$ 808 do Ministra Zdrowia o informacj$ o
aktualnym stanie prac legislacyjnych w przedmiotowej sprawie.

11. Ograniczony dost&p do leczenia onkologicznego

807 „Gazeta Wyborcza” – artyku!y zwi"zane z akcj" Umiera$ po ludzku.

808 RPO-602699-X/08 z 20 listopada 2008 r.
 - 304 -

W 'rodkach masowego przekazu pojawi!y si$ po raz kolejny

niepokoj"ce informacje w sprawie ograniczania przez NFZ dost$pu do
leczenia onkologicznego 809. Z doniesie( tych wynika!o, &e od 1 kwietnia
2008 r. Fundusz wstrzyma! wydawanie indywidualnych zgód na leczenie
raka bardzo drogimi preparatami. Wszystkie leki, które dotychczas by!y w
ten sposób finansowane, maj" by) oceniane przez Agencj$ Oceny
Technologii Medycznych, a nast$pnie finansowane przez NFZ tylko w
przypadku uznania przez Agencj$ leku za skuteczny.
Prezes NFZ wyda! komunikat z dnia 17 stycznia 2008 r. w sprawie
finansowania niektórych leków stosowanych w ramach farmakoterapii i
chemioterapii niestandardowych. Stanowisko NFZ w sprawie
finansowania drogich, innowacyjnych leków stosowanych w ramach
farmakoterapii i chemioterapii niestandardowych ma z pewno'ci"
uzasadnienie, je'li zwa&y si$ na podniesione w"tpliwo'ci co do
skuteczno'ci niektórych terapii oraz ograniczone 'rodki finansowe
Funduszu na ten cel. Nale&y jednak mie) na uwadze nie tylko wynik
uzyskanej oceny op!acalno'ci technologii medycznej, ale przede
wszystkim dobro i prawa pacjenta.
Wielu pacjentów obj$tych leczeniem w ramach farmakoterapii i
chemioterapii niestandardowych pozbawionych jest mo&liwo'ci innej
terapii. Dla chorych, u których zostanie nagle przerwane leczenie,
oznacza to nawrót choroby. W jeszcze gorszej sytuacji s" chorzy
oczekuj"cy na ekspertyz$ Agencji Oceny Technologii Medycznych, a
nast$pnie ewentualne obj$cie terapi". Wielu z nich nie doczeka decyzji w
tej sprawie, a stan zdrowia innych ulegnie znacznemu pogorszeniu.
Rzecznik zwróci! si$ 810 do Ministra Zdrowia o przekazanie informacji o
sposobie rozwi"zania omawianego problemu.
Podsekretarz Stanu w Ministerstwie poinformowa! 811, &e Minister
Zdrowia w dniu 16 kwietnia 2008 r. wyda! decyzj$ stwierdzaj"c"
niewa&no') zarz"dzenia Nr 20/2008/DGL Prezesa NFZ z dnia 31 marca
2008 r. zmieniaj"cego zarz"dzenie w sprawie przyj$cia „Szczegó!owych
materia!ów informacyjnych o przedmiocie post$powania w sprawie

809 „Rzeczpospolita” z 4 kwietnia 2008 r. Mniej terapii na raka.

810 RPO-586253-X/08 z 14 kwietnia 2008 r.
811 Pismo z 20 maja 2008 r.
 - 305 -

zawarcia umów o udzielanie 'wiadcze( opieki zdrowotnej oraz o

realizacji i finansowaniu umów o udzielanie 'wiadcze( opieki zdrowotnej
w rodzaju: leczenie szpitalne”, w cz$'ci wprowadzaj"cej zmiany do
Wytycznych w sprawie stosowania 'wiadczenia ,,Chemioterapia
niestandardowa”. Wprowadzenie nowych zasad finansowania terapii
nowoczesnymi i równocze'nie niezwykle kosztownymi lekami powinno
odby) si$ po przeprowadzeniu szerokiej debaty, w której przedstawione
by!yby argumenty uwzgl$dniaj"ce zarówno obowi"zek organów w!adz
publicznych zapewnienia mo&liwie najwy&szego standardu leczenia, jak
równie& mo&liwo'ci finansowe polskiego systemu ochrony zdrowia.

12. Przypadki samobójczych zgonów pacjentów przebywaj%cych w

szpitalach
W okresie 6 tygodni, od 1 sierpnia do 15 wrze'nia 2008 r., opini$
publiczn" poruszy!y informacje o czterech przypadkach samobójstw
pacjentów przebywaj"cych na ró&nych oddzia!ach szpitalnych. Zjawisko
samobójstw pacjentów w trakcie hospitalizacji !"czy si$ bezpo'rednio z
problematyk" bezpiecze(stwa, zale&nego zarówno od kwalifikacji i
organizacji pracy personelu medycznego, jak te& od warunków pracy
szpitali.
Rzecznik zwróci! si$ 812 do Ministra Zdrowia oraz Prokuratora
Krajowego o udzielenie informacji na temat skali zjawiska samobójstw
pacjentów w polskich szpitalach oraz dzia!a( podejmowanych na rzecz
zapewnienia hospitalizowanym chorym bezpiecze(stwa i ochrony przed
targni$ciem si$ na w!asne &ycie.
Prokurator Krajowy przedstawi! 813 sporz"dzon" w Biurze
Post$powania Przygotowawczego Prokuratury Krajowej, w zwi"zku z
wyst"pieniem Rzecznika, analiz$ post$powa( przygotowawczych
prowadzonych w latach 2007-2008 w sprawach samobójstw pacjentów w
polskich szpitalach, wraz z ocen" i stanowiskiem okre'laj"cym skal$ tego
zjawiska.

812 RPO-599076-X/08 z 2 pa%dziernika 2008 r.

813 Pismo z 20 listopada 2008 r.
 - 306 -

W badanym okresie w prokuraturach zarejestrowano 79 post$powa(

tej kategorii: w 2007 r. – 37, natomiast w 2008 r. – 42. Dotyczy!y one 76
zgonów pacjentów. Decyzj" merytoryczn" (umorzenie na podstawie art.
17 § 1 pkt 1 oraz art. 17 § 1 pkt 2 Kodeksu post$powania karnego) zosta!y
zako(czone 64 post$powania, 1 sprawa jest zawieszona. W wyniku
przeprowadzonej kontroli za przedwcze'nie umorzone i wymagaj"ce
podj$cia na nowo uznano 7 post$powa(. Analiza 14 post$powa(
pozostaj"cych w toku wykaza!a, &e w 5 z nich stwierdzono przewlek!o') i
brak staranno'ci w dokonywaniu czynno'ci procesowych przez
funkcjonariuszy Policji, co skutkowa!o wydaniem polecenia przej$cia tych
spraw do prowadzenia przez prokuratorów.
Badaj"c przyczyny samobójstw pacjentów stwierdzono, &e w
wi$kszo'ci zosta!y one pope!nione przez osoby z zaburzeniami
psychicznymi. W 31 przypadkach samobójstwa mia!y miejsce na
oddzia!ach psychiatrycznych, w 23 na oddzia!ach wewn$trznych, w 7 na
neurologicznych. W grupie analizowanych post$powa( by!o równie& 10
spraw dotycz"cych samobójczych zgonów osób cierpi"cych na
dolegliwo'ci bólowe w przebiegu choroby nowotworowej. Prokuratorzy
apelacyjni, po dokonaniu analizy zako(czonych spraw, nie byli w stanie
stwierdzi) zawinienia personelu medycznego. Wskazano równie& na
niewielk" skal$ zjawiska samobójstw pacjentów szpitali, na tle
zaistnia!ych w kraju w 2007 r. 4658 zamachów samobójczych, w tym
3530 ze skutkiem 'miertelnym.
Minister poinformowa! 814, &e wyst"pi! 815 do wszystkich Marsza!ków
województw z zapytaniem o skal$ zjawiska samobójstw w zak!adach
opieki zdrowotnej oraz informacje o dzia!aniach podejmowanych na rzecz
zapewnienia pacjentom bezpiecze(stwa i stanu przestrzegania standardów
leczenia szpitalnego pacjentów cierpi"cych na ból przewlek!y. Uzyskane
informacje wskazuj" na liczne dzia!ania prewencyjne we wszystkich
zak!adach opieki zdrowotnej, w tym w szpitalach psychiatrycznych, gdzie
ryzyko podejmowania prób samobójczych jest szczególnie wysokie.
Pacjenci onkologiczni maj" zapewnion" pomoc psychologiczn", cz$sto

814 Pismo z 9 grudnia 2008 r.

815 Pismo z 13 pa%dziernika 2008 r.
 - 307 -

psychiatryczn", prowadzi si$ grupy wsparcia, anga&uje odpowiednio

przeszkolony personel. W Polsce opracowano standardy leczenia bólu
przewlek!ego, jednak nie s" one wystarczaj"co dobrze znane lekarzom
wszystkich specjalno'ci. W odpowiedzi poinformowano równie&, &e w
Polsce funkcjonuje obecnie 540 poradni leczenia bólu przewlek!ego oraz
73 hospicja.

13. Dost&p rodziny do dokumentacji medycznej zmar!ego pacjenta

W praktyce stosowania przepisów ustawy o zak!adach opieki
zdrowotnej 816 oraz rozporz"dzenia Ministra Zdrowia w sprawie rodzajów i
zakresu dokumentacji medycznej w zak!adach opieki zdrowotnej oraz
sposobu jej przetwarzania 817, ujawni!a si$ luka dotycz"ca okoliczno'ci,
gdy pacjent w stanach nag!ych zmar!, nie maj"c mo&liwo'ci wyra&enia
swej woli dotycz"cej upowa&nienia do dost$pu do dokumentacji
medycznej. Przepisy te nie uwzgl$dniaj" tak&e sytuacji, gdy brak
stosownego o'wiadczenia wynika! z zaniechania przez zak!ad opieki
zdrowotnej wykonywania obowi"zku uzyskania tego o'wiadczenia od
chorego.
Ze skarg wp!ywaj"cych do Rzecznika wynika!o, &e zak!ady opieki
zdrowotnej stosuj" wówczas zasad$ domniemania braku upowa&nienia i
odmawiaj" udzielenia rodzinie dost$pu do dokumentacji zmar!ego.
Praktyka taka budzi) musi w"tpliwo'ci z punktu widzenia jej legalno'ci.
W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 818 do Ministra Zdrowia o
podj$cie niezb$dnych dzia!a( legislacyjnych w celu uregulowania
opisanej kwestii.
Sekretarz Stanu w Ministerstwie Zdrowia stwierdzi! 819, &e obecne
rozwi"zania zapewniaj" pacjentowi prawo do dysponowania
dokumentacj" medyczn", jak i chroni" tajemnic$ lekarsk", zatem nie ma
potrzeby dokonywania zmian obowi"zuj"cego stanu prawnego. W
przypadku niepozostawienia przez zmar!ego pacjenta upowa&nienia

816 Ustawa z 30 sierpnia 1991 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 14 poz. 89 z pó%n. zm.).

817 Rozporz"dzenie z 21 grudnia 2006 r. (Dz.U. Nr 247 poz. 1819 z pó%n. zm.).
818 RPO-582529-X/08 z 4 marca 2008 r.
819 Pismo z 3 kwietnia 2008 r.
 - 308 -

rodzina zmar!ego lub inne osoby mog" wyst"pi) do s"du o udost$pnienie

przez kierownika zak!adu opieki zdrowotnej dokumentacji medycznej.

14. Prawo pacjentów szpitali psychiatrycznych do przepustek

Rzecznik otrzymywa! skargi cz!onków rodzin i opiekunów prawnych
osób przebywaj"cych w ca!odobowych oddzia!ach psychiatrycznych i
zak!adach opieki d!ugoterminowej, kwestionuj"ce ograniczenia czasowe
udzielania przepustek osobom przebywaj"cym w tych zak!adach.
Wprowadzone zarz"dzeniem Prezesa NFZ z dnia 19 wrze'nia 2007 r.
ograniczenia czasowe pozostaj" w kolizji z art. 14 ustawy o ochronie
zdrowia psychicznego820, który nie przewiduje &adnych ogranicze( czasu
pobytu pacjentów na przepustce. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik
zwróci! si$ 821 do Ministra Zdrowia o podj$cie w ramach posiadanych
uprawnie( nadzorczych, dzia!a( zmierzaj"cych do zbadania legalno'ci
omawianych przepisów zarz"dzenia.
Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Zdrowia poinformowa! 822, i&
kwestia czasu trwania przepustki w ca!odobowym oddziale
psychiatrycznym, a wi$c okresowego przebywania osoby z zaburzeniami
psychicznymi poza szpitalem, bez potrzeby wypisywania jej ze szpitala,
dotychczas nie budzi!a zastrze&e( i Ministerstwo Zdrowia nie
otrzymywa!o w tej sprawie &adnych informacji. W sytuacji, kiedy pacjent
jest hospitalizowany, przepustka dla pacjenta, a tak&e d!ugo') jej trwania
jest elementem terapii, a nie jedynie prawem wynikaj"cym z art. 14
ustawy o ochronie zdrowia psychicznego.
Ze wzgl$du na terapeutyczn" rol$ przepustki, Ministerstwo nie widzi
mo&liwo'ci ustawowego okre'lenia d!ugo'ci trwania przepustki i uwa&a,
&e ze wzgl$du na dobro pacjenta oraz efektywno') jego terapii, decyzj$ o
d!ugo'ci trwania przepustki pacjenta nale&y pozostawi) lekarzowi.
W kolejnym wyst"pieniu 823 Rzecznik podkre'li!, &e ustawa o
ochronie zdrowia psychicznego nie okre'la &adnych limitów dotycz"cych
trwania przepustek, ograniczaj"c si$ do przyznania pacjentom prawa do

820 Ustawa z 19 sierpnia 1994 r. (Dz.U. Nr 111, poz. 535 z pó%n. zm.).
821 RPO-586573-X/07 z 22 kwietnia 2008 r.
822 Pismo z 21 sierpnia 2008 r.
823 RPO-586573-X/08 z 2 pa%dziernika 2008 r.
 - 309 -

przebywania na przepustkach okresowych po uzyskaniu zgody ordynatora

(w przypadku osób przebywaj"cych w zak!adzie w celu realizacji 'rodka
zabezpieczaj"cego – zgody s"du). Bez w"tpienia wi$c zarz"dzenie Prezesa
NFZ stanowi ograniczenie wolno'ci pacjentów. Rzecznik zwróci! si$ o
podj$cie dzia!a( w celu zapewnienia przestrzegania praw pacjentów
zak!adów psychiatrycznych w omawianym zakresie.
Minister Zdrowia nie podzieli! w"tpliwo'ci Rzecznika i
poinformowa! 824, &e w wyniku analizy merytorycznej zarz"dzenia Prezesa
NFZ dotycz"cego zawierania i realizacji umów w rodzaju opieka
psychiatryczna i leczenie uzale&nie( oraz opinii Konsultantów Krajowych,
nie stwierdzi! podstaw do jego uchylenia.

15. Procedura przyjmowania do szpitala psychiatrycznego osoby,

która nie wyra'a zgody na leczenie
Rzecznik podj"! spraw$ stosowania przepisów ustawy o ochronie
zdrowia psychicznego825, które okre'laj" procedur$ stosowan" w sytuacji,
gdy osoba chora psychicznie nie wyra&a zgody na leczenie
psychiatryczne, a jej dotychczasowe zachowanie wskazuje, &e
nieprzyj$cie do szpitala spowoduje znaczne pogorszenie stanu jej zdrowia
psychicznego lub jest niezdolna do samodzielnego zaspokajania
podstawowych potrzeb &yciowych, za' uzasadnione jest przewidywanie
poprawy jej stanu zdrowia w rezultacie leczenia w szpitalu
psychiatrycznym.
Osoba chora jest kierowana do szpitala na podstawie orzeczenia s"du
opieku(czego. Uprawniony podmiot do!"cza do wniosku do s"du,
stosownie do art. 30 ust. 1 i 2, 'wiadectwo lekarza psychiatry zak!adu
psychiatrycznej opieki zdrowotnej, o potrzebie leczenia szpitalnego.
Stosownie do art. 30 ust. 3 i 4 ustawy, lekarz psychiatra zak!adu
psychiatrycznej opieki zdrowotnej, o ile uzna wydanie 'wiadectwa za
uzasadnione, wyznacza termin badania i zawiadamia o tym osob$ chor".
Lekarzowi przyznane jest zatem dyskrecjonalne i pozostaj"ce poza
kontrol" uprawnienie do oceny potrzeby wydania 'wiadectwa.

824 Pismo z 1 grudnia 2008 r.

825 Ustawa z 19 sierpnia 1994 r. (Dz.U. Nr 111, poz. 535, z pó%n. zm.).
 - 310 -

Lekarz ma prawo zwróci) si$ do Policji o doprowadzenie osoby na

badanie, o ile uchyla si$ ona od badania. Z przepisów ustawy nie wynika
prawo do kontroli i nadzoru lekarskiego nad sposobem doprowadzenia, w
tym stosowaniem przymusu bezpo'redniego. W"tpliwo'ci budzi te&
stosowanie przy doprowadzaniu na przymusowe badania psychiatryczne
zasad i 'rodków przymusu bezpo'redniego, okre'lonych w art. 16 ust. 1
ustawy o Policji 826. Rzecznik zwróci! si$ 827 do Ministra Zdrowia o podj$cie
prac nad zmian" ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, w celu
zapewnienia nale&ytych standardów ochrony wolno'ci i praw osób
chorych psychicznie.

16. Zaopatrzenie ubezpieczonych w przedmioty ortopedyczne i #rodki

pomocnicze
W nawi"zaniu do wcze'niejszej korespondencji 828 w sprawie
obowi"zuj"cych regulacji w przedmiocie zaopatrzenia ubezpieczonych w
przedmioty ortopedyczne i 'rodki pomocnicze, Rzecznik zwróci! si$ 829 do
Ministra Zdrowia z pro'b" o przekazanie informacji na temat stanu
zaawansowania prac legislacyjnych nad przygotowaniem nowych
regulacji w tym zakresie, które usun" zg!aszane nieprawid!owo'ci, a tak&e
zapewni" zgodno') tre'ci wydanych rozporz"dze( z delegacj" ustawow"
oraz przejrzysto') systemu dost$pu ubezpieczonych do zaopatrzenia w
przedmioty ortopedyczne i 'rodki pomocnicze. Rzecznik poprosi! równie&
o informacj$ o przewidywanym terminie wej'cia w &ycie zapowiadanych
przepisów.
Dyrektor Departamentu Polityki Lekowej i Farmacji Ministerstwa
Zdrowia poinformowa! 830, i& trwaj" prace nad projektem rozporz"dzenia w
sprawie szczegó!owego wykazu przedmiotów ortopedycznych i 'rodków
pomocniczych finansowanych ze 'rodków publicznych, za' tre') tego aktu
nie zosta!a jeszcze jednoznacznie przes"dzona.

826 Ustawa z 6 kwietnia 1990 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 43 poz. 277 z pó%n. zm.).
827 RPO-600374-X/08 z 22 pa%dziernika 2008 r.
828 Informacja z 2007 r., str. 237.
829 RPO-563259-X/07 z 10 lipca 2008 r.
830 Pismo z 15 pa%dziernika 2008 r.
 - 311 -

17. Stosowanie leków poza wskazaniami rejestracyjnymi

Zarówno w specjalistycznych wydawnictwach medycznych, jak i w
prasie popularnej, sygnalizowane s" problemy zwi"zane ze stosowaniem
leków poza wskazaniami rejestracyjnymi, szczególnie w neonatologii,
pediatrii i onkologii.
Stosowanie leków poza wskazaniami rejestracyjnymi powinno by)
uzasadnione interesem pacjenta i skuteczno'ci" jego terapii. Mimo
korzystnych dla zdrowia i &ycia pacjenta rokowa( co do efektywno'ci
terapii lekami poza wskazaniami rejestracyjnymi, lekarze sk!aniaj" si$
jednak&e nieraz do rezygnacji z takiej terapii ze wzgl$du na brak
jednoznacznych unormowa( w zakresie niezb$dnych procedur prawnych
oraz k!opotów z uzyskaniem refundacji kosztów przeprowadzonych
dzia!a( leczniczych. Osobnym problemem jest stosowanie, zw!aszcza w
onkologii, terapii niestandardowych z u&yciem chemioterapeutyków
najnowszej generacji. Stosowanie w onkologii tego typu terapii
niestandardowej z u&yciem preparatów nie zarejestrowanych w Polsce,
natrafia g!ównie na barier$ finansow" zwi"zan" z wysokimi kosztami tych
preparatów. Powoduje to, &e najnowocze'niejsze leki s" niedost$pne dla
znacznej cz$'ci potrzebuj"cych ich pacjentów. Ze wzgl$du na wag$
problemu, Rzecznik zwróci! si$ 831 do Ministra Zdrowia o ustosunkowanie
si$ do poruszonych kwestii, a w szczególno'ci do mo&liwo'ci stworzenia
prostych procedur uzyskiwania zgody na stosowanie terapii
niestandardowej oraz refundacji kosztów tej terapii.
Minister poinformowa! 832, &e leki co do zasady powinny by)
stosowane zgodnie z charakterystyk" produktu leczniczego. Prawo
przewiduje jednak odst$pstwa od tej zasady i dopuszcza stosowanie leków
poza ich wskazaniami rejestracyjnymi w ramach bada( klinicznych i
eksperymentu medycznego. Zgodnie z zarz"dzeniem Nr 37/2008/DGL
Prezesa NFZ z dnia 19 czerwca 2008 r. w sprawie okre'lenia warunków
zawierania i realizacji umów w rodzaju leczenie szpitalne w zakresie
chemioterapii, w ramach procedury „Chemioterapia niestandardowa”

831 RPO-599605-X/08 z 9 pa%dziernika 2008 r.

832 Pismo z 13 listopada 2008 r.
 - 312 -

istnieje mo&liwo') stosowania leków niezgodnie z charakterystyk"

produktu leczniczego po spe!nieniu okre'lonych wymogów.
W Ministerstwie Zdrowia prowadzone s" prace nad nowelizacj"
ustawy Prawo farmaceutyczne, wprowadzaj"c" badania kliniczne
niekomercyjne (nies!u&"ce rejestracji b"d% poszerzeniu rejestracji leków).
W tej procedurze powinny zosta) przeprowadzone badania skuteczno'ci i
bezpiecze(stwa terapii poza wskazaniami terapeutycznymi. Prowadzone
s" równie& prace nad projektem tzw. ustawy refundacyjnej, w której leki
stosowane poza wskazaniami terapeutycznymi, po zako(czeniu bada(
klinicznych naukowych i uzyskaniu pozytywnej rekomendacji przez
Agencj$ Oceny Technologii Medycznych b$d" mog!y by) obejmowane
refundacj" ze 'rodków publicznych.

18. Badanie jako#ci produktów leczniczych. Problem wyst&powania

na rynku fa!szowanych produktów leczniczych
W 'rodkach masowego przekazu pojawi!y si$ niepokoj"ce
doniesienia, z których wynika, &e na rynku jest coraz wi$cej fa!szowanych
produktów leczniczych, a produkty zarejestrowane w Polsce nie s" obj$te
wystarczaj"c" kontrol" jako'ci. Sytuacja ta mo&e mie) fatalne skutki dla
zdrowia, a nawet &ycia obywateli. Z tre'ci artyku!u prasowego 833
wynika!o, &e podrobione leki nie omin$!y równie& Polski. Jednak&e
obowi"zuj"ce przepisy ustawy – Prawo farmaceutyczne 834 nie zawieraj"
odpowiednich regulacji w tej sprawie. Niepokoi równie& sytuacja w
zakresie badania jako'ci produktów leczniczych, zwa&ywszy na
powtarzaj"ce si$ przypadki zanieczyszczenia leków i ich opakowa( oraz
ilo') produktów leczniczych, co do których G!ówny Inspektor
Farmaceutyczny podj"! decyzj$ o wstrzymaniu w obrocie, wycofaniu z
obrotu lub zakazie wprowadzenia do obrotu. Rzecznik zwróci! si$ 835 do
Ministra Zdrowia o zaj$cie stanowiska i przekazanie informacji o
podj$tych dzia!aniach w sprawie zapewnienia bezpiecze(stwa leczenia z

833 „Gazeta Prawna” z 25 listopada 2008 r. – Na rynku jest coraz wi&cej podrabianych leków
– ta"szych, ale gro(nych dla zdrowia.
834 Ustawa z 6 wrze'nia 2001 r. (Dz.U. z 2008 r. Nr 45, poz. 271).
835 RPO-603878-X/08 z 9 grudnia 2008 r.
 - 313 -

uwagi na podniesione problemy, w tym poinformowanie o zamierzeniach

legislacyjnych w tej materii.
Minister poinformowa! 836, &e pod koniec 2007 r. zosta! powo!any
zarz"dzeniem Ministra Zdrowia mi$dzyresortowy Zespó! do Spraw
Sfa!szowanych Produktów Leczniczych. Do zada( Zespo!u nale&y m.in.
analiza i ocena stanu oraz okre'lenie skutków zjawiska fa!szowania
produktów leczniczych, przygotowywanie zmian legislacyjnych i
instytucjonalnych, pozwalaj"cych na skuteczn" walk$ ze zjawiskiem
fa!szowania produktów leczniczych oraz doradztwo w zakresie: polityki i
strategii ograniczenia ww. zjawiska, wdro&enia kompleksowego systemu
zapewniaj"cego ochron$ przed wprowadzeniem do obrotu sfa!szowanych
produktów leczniczych, wdro&enia systemu szybkiego identyfikowania
pojawienia si$ na rynku produktów leczniczych sfa!szowanych, wdro&enia
szybkiej wymiany informacji pomi$dzy jednostkami/organami
realizuj"cymi zadania zwi"zane ze zwalczaniem sfa!szowanych produktów
leczniczych. Uruchomiono te& dzia!ania, zmierzaj"ce do wprowadzenia
zmian w ustawie – Prawo farmaceutyczne.

19. Funkcjonowanie systemu zapobiegania i zwalczania chorób

zaka(nych
W 2008 roku Rzecznik kilkakrotnie zwraca! si$ do Ministra Zdrowia
w sprawach zwi"zanych z niepokoj"c" sytuacj" epidemiologiczn" zaka&e(
i chorób zaka%nych.
Wed!ug danych Instytutu Gru%licy i Chorób P!uc, Polska zajmuje 21
miejsce w'ród pa(stw UE w zakresie zachorowalno'ci na gru%lic$.
Dotychczas nie uda!o si$ zbudowa) w Polsce, zalecanego przez *wiatow"
Organizacj$ Zdrowia, skutecznego systemu leczenia bezpo'rednio
nadzorowanego. Wed!ug raportu Instytutu Gru%licy i Chorób P!uc,
pogarsza si$ funkcjonowanie Krajowego Rejestru Wyników Leczenia
Przeciwpr"tkowego, wskutek uchybie( w realizacji ustawowego
obowi"zku zg!aszania zachorowa( na gru%lic$. Sytuacja ta zdaje si$
przemawia) za potrzeb" weryfikacji polityki zdrowotnej w zakresie
zapobiegania i zwalczania chorób zaka%nych, w tym przede wszystkim

836 Pismo z 22 grudnia 2008 r.

 - 314 -

gru%licy. Rzecznik zwróci! si$ 837 do Ministra Zdrowia o ustosunkowanie

si$ do poruszonych problemów oraz udzielenie informacji dotycz"cej
oceny sytuacji i przewidywanych dzia!a( na rzecz podniesienia
bezpiecze(stwa epidemiologicznego.
Minister wyja'ni! 838, &e *wiatowa Organizacja Zdrowia (WHO)
zaleca wykonywanie jednego szczepienia przeciw gru%licy w wieku
noworodkowym w krajach o wysokim ryzyku zachorowania na gru%lic$.
W Polsce szczepienie przeciw gru%licy jest obowi"zkowo wykonywane u
noworodków w ci"gu 24 godzin po urodzeniu. W opinii Krajowego
Konsultanta w dziedzinie epidemiologii, w ostatnich latach stan
wyszczepienia dzieci utrzymywa! si$ na najwy&szym poziomie i wynosi!
w 2006 r. – 99,6%, w 2007 r. – 99,7%. Wed!ug danych Krajowego
Konsultanta w dziedzinie chorób p!uc, Polska znajduje si$ na 7 miejscu
w'ród krajów o najwy&szej zachorowalno'ci na gru%lic$ spo'ród 27
krajów Unii Europejskiej. Zapadalno') na gru%lic$ jest w Polsce
trzykrotnie wy&sza ni& w krajach o najlepszej sytuacji epidemiologicznej.
Dystans dziel"cy nas od tych krajów szacowany jest na 25 lat i nie
zmienia si$, mimo podejmowanych dzia!a( w zakresie zapobiegania i
leczenia tego schorzenia. W 2007 roku, po raz pierwszy od 1994 r., nie
zarejestrowano spadku zachorowa( na gru%lic$; nast"pi! nawet nieznaczny
wzrost o 0,9%. Na relatywnie niskim poziomie utrzymuje si$
zachorowalno') na gru%lic$ w'ród dzieci. Najwa&niejszym problemem w
opanowaniu gru%licy w Polsce jest brak dyscypliny leczenia – co ósmy
chory przerywa leczenie.
Minister poinformowa! o podj$ciu prac nad zasadami post$powania z
pacjentami chorymi na gru%lic$, na poziomie podstawowej opieki
zdrowotnej, a tak&e nad kompleksowym programem nadzoru
epidemiologicznego, monitorowania zachorowalno'ci i umieralno'ci z
powodu zaka&e(, nowoczesnej profilaktyki, diagnostyki oraz terapii
zaka&e( i chorób zaka%nych.

837 RPO-599848-X/08 z 21 pa%dziernika 2008 r.

838 Pismo z 1 grudnia 2008 r.
 - 315 -

20. Pobieranie przez lekarzy ubezpieczenia zdrowotnego op!at za

wystawienie za#wiadczenia o stanie zdrowia dla celów #wiadcze" z
ubezpieczenia spo!ecznego
Rzecznik zwróci! si$ 839 do Ministra Zdrowia z pro'b" o wyja'nienie
sprawy pobierania przez lekarzy ubezpieczenia zdrowotnego op!at za
wystawienie za'wiadczenia o stanie zdrowia dla celów 'wiadcze( z
ubezpieczenia spo!ecznego, np. orzeczenia o niezdolno'ci do pracy.
Zgodnie z ustaw" o 'wiadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze
'rodków publicznych 840, koszty badania, wydania orzeczenia lub
za'wiadczenia zwi"zanego z orzekaniem o niezdolno'ci do pracy dla
celów rentowych, ustalaniem uprawnie( w ramach ubezpiecze(
spo!ecznych, s" finansowane przez podmiot, na którego zlecenie zostaje
przeprowadzone badanie, wydane orzeczenie lub za'wiadczenie. W
'wietle przepisów rozporz"dzenia reguluj"cego sposób i tryb
finansowania powy&szych kosztów, przez „podmiot zlecaj"cy” nale&y
rozumie) podmiot zinstytucjonalizowany (np. ZUS, KRUS, zespó! do
spraw orzekania o niepe!nosprawno'ci). Obowi"zuj"ce w tym zakresie
przepisy budz" w"tpliwo'ci w praktyce, i to nie tylko lekarzy
ubezpieczenia zdrowotnego. Rozbie&ne stanowiska prezentuj" równie&
NFZ i ZUS. W efekcie tych w"tpliwo'ci, lekarze i zak!ady opieki
zdrowotnej kosztami wystawienia za'wiadczenia obci"&aj" osoby
ubezpieczone. Rzecznik zwróci! si$ o zaj$cie stanowiska w sprawie oraz o
rozwa&enie mo&liwo'ci doprecyzowania obowi"zuj"cych w tym zakresie
przepisów.
W ocenie 841 Ministra b!$dne stosowanie tego przepisu wynika!o
jedynie z niew!a'ciwej jego interpretacji.
Rzecznik ponownie zwróci! si$ 842 do Ministra Zdrowia o
doprecyzowanie przepisów, w taki sposób, aby nie budzi!y w"tpliwo'ci w
praktyce.

839 RPO-580790-X/08 z 15 lutego 2008 r.

840 Ustawa z 27 sierpnia 2004 r. (Dz.U. Nr 210, poz. 2135 z pó%n. zm.)
841 Pismo z 18 kwietnia 2008 r.
842 RPO-580790-X/08 z 9 maja 2008 r.
 - 316 -

Minister potwierdzi! 843 wcze'niej zaj$te stanowisko, &e ustawodawca

jednoznacznie reguluje omawiane kwestie. Z uwagi na fakt, i& procedura
sk!adania do organu rentowego odpowiedniej dokumentacji (w tym
za'wiadczenia o stanie zdrowia) przez osoby ubiegaj"ce si$ o 'wiadczenia
rentowe nie jest zwi"zana z instytucj" ubezpieczenia zdrowotnego, lecz
nale&y do instytucji ubezpieczenia spo!ecznego, Minister Zdrowia nie ma
kompetencji do ingerowania w sposób post$powania organów rentowych
lub zmiany przepisów z zakresu ubezpieczenia spo!ecznego.
Rzecznik zwróci! si$ 844 zatem do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej
z pro'b" o spowodowanie zbadania omawianej sprawy i usuni$cia
wyst$puj"cych nieprawid!owo'ci oraz o rozwa&enie mo&liwo'ci
doprecyzowania odno'nych przepisów, w taki sposób, aby nie budzi!y one
w"tpliwo'ci interpretacyjnych. Jednocze'nie Rzecznik zwróci! si$ o
rozwa&enie mo&liwo'ci przygotowania i przekazania zainteresowanym
instytucjom (w szczególno'ci ZUS, Pe!nomocnikowi Rz"du do Spraw
Osób Niepe!nosprawnych oraz NFZ) stanowiska Ministra w sprawie
poprawnego stosowania przepisów obowi"zuj"cych w omawianej materii.

21. Procedura potwierdzania skierowa" na leczenie uzdrowiskowe

Rzecznik otrzymywa! skargi od osób, którym NFZ odmówi!
potwierdzenia skierowania na leczenie uzdrowiskowe. Z tre'ci skarg
wynika!o, &e lekarze specjali'ci zatrudnieni w NFZ do oceny skierowa(
pod wzgl$dem celowo'ci leczenia uzdrowiskowego, nie informuj" osób
ubiegaj"cych si$ o to leczenie o przyczynie niepotwierdzenia skierowania,
ograniczaj"c si$ wy!"cznie do poinformowania lekarza kieruj"cego na
leczenie o wyst"pieniu przeciwwskaza( do leczenia uzdrowiskowego –
bez uzasadnienia.
Rzecznik zwróci! si$ 845 do Ministra Zdrowia o rozwa&enie
mo&liwo'ci zmiany obecnej procedury potwierdzania skierowa( na
leczenie uzdrowiskowe w celu zapewnienia zainteresowanym dost$pu do
pe!nej informacji o przyczynach odmowy oraz o przys!uguj"cych im
'rodkach prawnych.

843 Pismo z 16 wrze'nia 2008 r.

844 RPO-580790-X/08 z 13 pa%dziernika 2008 r.
845 RPO-582015-X/08 z 28 kwietnia 2008 r.
 - 317 -

Minister w pe!ni podzieli! 846 stanowisko Rzecznika co do obowi"zku

udzielania 'wiadczeniobiorcy wyczerpuj"cej informacji o przyczynach
ewentualnej odmowy potwierdzenia skierowania na leczenie
uzdrowiskowe. W zwi"zku z przygotowywan" w Ministerstwie Zdrowia
nowelizacj" ustawy o 'wiadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze
'rodków publicznych, zostanie wzi$ta pod uwag$ kwestia wskazania
'wiadczeniobiorcom uprawnie( do z!o&enia skargi do Wojewódzkiego
S"du Administracyjnego. Ponadto, w ramach nadzoru sprawowanego nad
NFZ, Minister Zdrowia wyst"pi! do Prezesa NFZ w sprawie podj$cia
niezw!ocznie dzia!a( maj"cych na celu rozwi"zanie problemu rzetelnego
informowania 'wiadczeniobiorców o przyczynach niepotwierdzenia
skierowania na leczenie uzdrowiskowe.

22. Zasady finansowania leczenia za granic%

Ze skarg wp!ywaj"cych do Rzecznika wynika!o, &e NFZ odmawia
pokrycia kosztów leczenia w USA, powo!uj"c si$ na procedury
uniemo&liwiaj"ce dokonywanie wp!at zaliczkowych, których wymaga
zagraniczna placówka medyczna.
Zgodnie z art. 26 ustawy o 'wiadczeniach opieki zdrowotnej
finansowanych ze 'rodków publicznych 847, Prezes NFZ mo&e skierowa)
wnioskodawc$ do przeprowadzenia poza granicami kraju leczenia lub
bada( diagnostycznych, których nie przeprowadza si$ w kraju, kieruj"c
si$ niezb$dno'ci" udzielenia 'wiadczenia w celu ratowania &ycia lub
poprawy stanu zdrowia wnioskodawcy. Koszty leczenia, bada( lub
transportu s" finansowane z bud&etu pa(stwa. Stosownie natomiast do
rozporz"dzenia Ministra Zdrowia w sprawie wniosku o leczenie lub
badania diagnostyczne poza granicami kraju oraz pokrycie kosztów
transportu 848, oddzia! NFZ pokrywa koszty leczenia lub bada(
diagnostycznych niewykonywanych w kraju, a uzyskanych w innym
pa(stwie ni& pa(stwo cz!onkowskie UE/EFTA, na podstawie faktury
wystawionej przez zagraniczn" placówk$ opieki medycznej.
Rozporz"dzenie nie przewiduje regulowania nale&no'ci za leczenie w

846 Pismo z 13 czerwca 2008 r.

847 Ustawa z 27 sierpnia 2004 r. (Dz.U. Nr 210, poz. 2135 z pó%n. zm.).
848 Rozporz"dzenie z 27 grudnia 2007 r. (Dz.U. Nr 249, poz. 1867).
 - 318 -

formie zaliczkowej, wymaganej przez zagraniczn" placówk$ medyczn".

Rzecznik zwróci! si$ 849 do Ministra Zdrowia z pro'b" o zaj$cie stanowiska
w sprawie oraz przekazanie informacji o przewidywanych zmianach
legislacyjnych w tym zakresie.
Minister wyja'ni! 850, &e po konsultacjach z Ministerstwem Finansów,
maj"c na wzgl$dzie przepisy ustawy o finansach publicznych, podj$to
prace nad nowelizacj" przedmiotowego rozporz"dzenia Ministra Zdrowia,
w celu zagwarantowania pewno'ci prawnej i uproszczenia procedur
refundacji kosztów leczenia w zagranicznych placówkach opieki
medycznej.

23. )wiadczenie odp!atnych us!ug medycznych przez samodzielny

publiczny zak!ad opieki zdrowotnej w formie umów grupowych i
indywidualnych abonamentowych kart pacjenta
W"tpliwo'ci Rzecznika dotyczy!y legalno'ci pobierania przez
samodzielny publiczny zak!ad opieki zdrowotnej op!at od osób
ubezpieczonych za 'wiadczenia zdrowotne. Wprawdzie przepisy ustawy o
zak!adach opieki zdrowotnej 851 przewiduj", i& samodzielny publiczny
zak!ad opieki zdrowotnej mo&e uzyskiwa) 'rodki finansowe z odp!atnych
'wiadcze( zdrowotnych udzielanych na podstawie umowy, jednak
regulacja ta nasuwa w"tpliwo'ci interpretacyjne i nie mo&e stanowi)
samodzielnej podstawy wprowadzenia odp!atno'ci dla osób
ubezpieczonych. Zwa&y) nale&y równie& na przepisy ustawy o
'wiadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze 'rodków
publicznych 852, które przewiduj" kar$ grzywny w przypadku pobierania
nienale&nych op!at od ubezpieczonych za 'wiadczenia obj$te umow" z
NFZ o udzielanie 'wiadcze( opieki zdrowotnej. Powstaje równie&
w"tpliwo') co do legalno'ci organizowania i prowadzenia przez publiczny
zak!ad opieki zdrowotnej komercyjnej dzia!alno'ci polegaj"cej na
udzielaniu us!ug to&samych ze 'wiadczeniami statutowymi realizowanymi

849 RPO-587872-X/08 z 30 kwietnia 2008 r.

850 Pismo z 29 maja 2008 r.
851 Ustawa z 30 sierpnia 1991 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89 z pó%n. zm.).
852 Ustawa z 27 sierpnia 2004 r. (Dz.U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027 z pó%n. zm.)
 - 319 -

w ramach umów z NFZ. Rzecznik zwróci! si$ 853 do Ministra Zdrowia o

przedstawienie stanowiska w sprawie, a tak&e poinformowanie o skali
problemu na terenie kraju oraz o dzia!aniach w kwestii wyra%nego
oddzielenia udzielania 'wiadcze( opieki zdrowotnej w ramach 'rodków
publicznych od medycznej dzia!alno'ci prywatnej.

24. Sytuacja epidemiologiczna chorób przenoszonych drog% p!ciow%

Dane z raportu Centrum Diagnostyki i Leczenia Chorób
Przenoszonych Drog" P!ciow" Akademii Medycznej w Warszawie
'wiadcz" o tym, &e w 2006 r. dosz!o do dalszego pogorszenia si$ sytuacji
epidemiologicznej niektórych chorób przenoszonych drog" p!ciow", co w
du&ej mierze jest konsekwencj" z!ego stanu profilaktyki, diagnostyki i
nadzoru nad chorobami wenerycznymi.
Obecne regulacje prawne (ustawa o chorobach zaka%nych i
zaka&eniach 854) powoduj" ograniczenia w dost$pno'ci do leczenia,
poniewa& nie zapewniaj" bezp!atnego diagnozowania, leczenia i kontroli
po leczeniu dla wszystkich chorych. Bezp!atn" opiek$ wenerologiczn"
maj" zapewnion" osoby obj$te ubezpieczeniem zdrowotnym. Nadzór
epidemiologiczny, w tym rejestracja chorych wenerycznie dzia!a
niesprawnie, poniewa& fundusze przekazywane na ten cel przez G!ówny
Inspektorat Sanitarny s" niewystarczaj"ce, a ponadto cz$') lekarzy nie
dope!nia ustawowego obowi"zku zg!aszania zachorowa(. Dlatego dane o
zachorowaniach s" niepe!ne.
Maj"c na uwadze powa&ne nast$pstwa zdrowotne i spo!eczne
niekorzystnego kszta!towania si$ sytuacji epidemiologicznej, Rzecznik
zwróci! si$ 855 do Ministra Zdrowia o spowodowanie szybkiego
zweryfikowania szeroko rozumianej polityki w zakresie zapobiegania
chorobom szerz"cym si$ drog" seksualn". Szczególnie pilne wydaje si$
zapewnienie 'rodków finansowych koniecznych do bezp!atnego leczenia
wszystkich pacjentów, zwi$kszenia zakresu i liczby wykonywanych bada(
profilaktycznych i odbudowania o'wiaty zdrowotnej.

853 RPO-599285-X/08 z 23 grudnia 2008 r.

854 Ustawa z 6 wrze'nia 2001 r. (Dz.U. Nr 126, poz. 1384, z pó%n. zm.).
855 RPO-580991-X/08 z 8 lutego 2008 r.
 - 320 -

Minister poinformowa! 856, &e obawy co do za!amania si$ nadzoru

epidemiologicznego nad chorobami przenoszonymi drog" p!ciow" nie
znajduj" potwierdzenia w rzeczywisto'ci. Niew"tpliwie wp!yw na
obserwowany wzrost liczby zachorowa( mo&e mie) podejmowanie
aktywno'ci seksualnej przez grupy wiekowe wy&u demograficznego, ale
równie& zmiany spo!eczne zwi"zane z czasow" emigracj" osób m!odych
oraz nap!yw emigrantów z Europy Wschodniej. Nie znajduje
potwierdzenia w rzeczywisto'ci równie& stwierdzenie, i& wielko')
funduszy przekazywanych przez G!ówny Inspektorat Sanitarny na
wykonywanie zada( z zakresu nadzoru epidemiologicznego (tj.
prowadzenie rejestrów zachorowa( i sporz"dzanie raportów o
zachorowaniach) jest niewystarczaj"ca. Badania diagnostyczne i leczenie
osób zaka&onych lub podejrzanych o zaka&enie chorobami przenoszonymi
drog" p!ciow" s" finansowane ze 'rodków NFZ w odniesieniu do osób
ubezpieczonych, osób do 18 roku &ycia oraz kobiet w ci"&y, w trakcie
porodu lub po!ogu.
Przygotowany w G!ównym Inspektoracie Sanitarnym projekt nowej
ustawy o zapobieganiu i zwalczaniu zaka&e( i chorób zaka%nych u ludzi,
(skierowany w 2008 r. do Sejmu) przewiduje przywrócenie finansowania
z bud&etu Ministra Zdrowia kosztów diagnozowania i leczenia osób
nieubezpieczonych chorych wenerycznie, w tym równie&
uwzgl$dniaj"cego koszty leków. Nie przewiduje si$ natomiast
prowadzenia szeroko zakrojonych bada( przesiewowych w celu
wykrywania chorych na choroby weneryczne, a jedynie diagnozowanie
osób podejrzanych o zaka&enie chorobami wenerycznymi. W obecnej,
stabilnej sytuacji epidemiologicznej chorób przenoszonych drog" p!ciow"
w Polsce nie ma uzasadnienia do nak!adania tak szerokiego obowi"zku.
W kolejnym wyst"pieniu w tej sprawie Rzecznik wyrazi! satysfakcj$
z finalizowania procesu legislacyjnego nowej ustawy o zapobieganiu i
zwalczaniu zaka&e( i chorób zaka%nych u ludzi. Nawi"zuj"c do jednej z
tez odpowiedzi na wcze'niejsze wyst"pienie, odnosz"cej si$ do braku
przes!anek wskazuj"cych na mo&liwo') za!amania si$ nadzoru nad
chorobami przenoszonymi drog" p!ciow", Rzecznik wskaza! na meldunek

856 Pismo z 11 marca 2008 r.

 - 321 -

Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego i G!ównego Inspektoratu

Sanitarnego o zachorowaniach na choroby zaka%ne i zatruciach,
zawieraj"cy niepokoj"c" informacj$ o sytuacji epidemiologicznej chorób
przenoszonych drog" p!ciow" w 2007 r. Polityka pa(stwa w zakresie
zwalczania chorób przenoszonych drog" p!ciow" powinna uwzgl$dnia)
ich spo!eczny charakter i zapewni) 'rodki finansowe konieczne do
bezp!atnego leczenia, bada( profilaktycznych i dzia!a( edukacyjnych.
Udokumentowane informacje z raportu i stanowisko przedstawione w
odpowiedzi Ministerstwa Zdrowia wykazuj" zasadnicze rozbie&no'ci.
W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 857 do Ministra
Zdrowia o udzielenie wyja'nie( i informacji w sprawie podj$tych dzia!a(.
W odpowiedzi 858, podtrzymane zosta!y wcze'niejsze oceny o niskim
zagro&eniu epidemiologicznym w zakresie chorób przenoszonych drog"
p!ciow". Podkre'lono te& brak uzasadnienia dla nak!adania powszechnego
obowi"zku poddania si$ badaniom przesiewowym, a tak&e bardzo niskiej
efektywno'ci tych bada(, mierzonej liczb" rozpoznanych utajonych
zaka&e( w stosunku do poniesionych nak!adów.

857 RPO-580991-X/08 z 11 grudnia 2008 r.

858 Pismo z dnia 16 stycznia 2009 r.
 - 322 -

14. Ochrona praw dziecka

W 2008 roku Rzecznik przygotowa! ogó!em 176 wyst"pie(

zwi"zanych z ochron" praw dzieci. Przedmiotem zainteresowania
Rzecznika by! stan przestrzegania praw dzieci do: &ycia i ochrony
zdrowia, prawa do nauki, prawa do opieki socjalnej i wychowania w
rodzinie, prawo do bezpiecznego rozwoju oraz ochrony przed przemoc" i
demoralizacj".
Znacz"ce, w porównaniu z rokiem ubieg!ym, zwi$kszenie o 60%
liczby wyst"pie( Rzecznika w sprawach dzieci w roku 2008 'wiadczy o
niedoskona!o'ci systemu opieki nad dzieckiem i skali problemów
zwi"zanych z naruszeniami praw dziecka.
Omówienie wyst"pie( i innych przedsi$wzi$) Rzecznika w sprawach
ochrony praw dzieci do: &ycia i zdrowia, nauki, godziwych warunków
socjalnych i do wychowania w rodzinie, bezpiecznego rozwoju, ochrony
przed przemoc" i demoralizacj", znajduje si$ w poszczególnych
rozdzia!ach niniejszej Informacji 859.
W tym rozdziale zaprezentowano syntetyczne informacje w obszarze
ochrony praw dzieci oraz podj$to prób$ spojrzenia na stan przestrzegania
praw dziecka w Polsce w roku 2008 przez pryzmat zjawisk szczególnie
niepokoj"cych, a jednocze'nie bardzo symptomatycznych z punktu
widzenia jako'ci wspó!pracy organów pa(stwa z Rzecznikiem. Dotycz"
one zw!aszcza sfery ochrony zdrowia.

A. W kierunku strategii na rzecz ochrony praw dziecka w

Polsce

Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 16 stycznia 2008 r.: „w

kierunku strategii UE na rzecz praw dziecka” zainicjowana przez Komisj$
Europejsk" powinna stanowi) wa&n" przes!ank$ do stosownych dzia!a( w

859 Ochrona praw rodziny, Ochrona zdrowia, Ochrona praw ofiar przest$pstw, Polacy za
granic", Prawo do zabezpieczenia spo!ecznego, Ochrona praw osób niepe!nosprawnych,
Prawo do nauki, Ochrona praw konsumentów, Wykonywanie kar i 'rodków karnych.
Zapobieganie demoralizacji i przest$pczo'ci nieletnich, Ochrona praw cudzoziemców
oraz mniejszo'ci narodowych i etnicznych, Zespo!y eksperckie, Informacja o dzia!aniach
Rzecznika Praw Obywatelskich przeciw ubóstwu.
 - 323 -

ka&dym kraju cz!onkowskim . Podstaw$ prawn" ochrony praw dziecka w

Polsce tworz" Konstytucja i polskie ustawodawstwo, a tak&e ratyfikowane
przez nasz kraj umowy mi$dzynarodowe dotycz"ce praw cz!owieka, w
szczególno'ci praw dziecka. Konstytucja w art. 18 stanowi, &e
macierzy(stwo i rodzicielstwo znajduje si$ pod ochron" i opiek" RP, w
art. 68 gwarantuje prawo do ochrony zdrowia, w tym równy dost$p do
'wiadcze( opieki zdrowotnej finansowanej ze 'rodków publicznych, a w
ust 3 tego& artyku!u stanowi, &e w!adze publiczne s" obowi"zane do
zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom i kobietom
ci$&arnym. Z kolei w art. 71 Konstytucja nak!ada na pa(stwo obowi"zek
uwzgl$dniania dobra rodziny w polityce spo!ecznej i gospodarczej. Art.
38 Konstytucji zapewnia ka&demu cz!owiekowi prawn" ochron$ &ycia.
Konstytucja w art. 40 g!osi, &e nikt nie mo&e by) poddany torturom ani
okrutnemu, nieludzkiemu lub poni&aj"cemu traktowaniu i karaniu oraz
zakazuje stosowania kar cielesnych, który to zakaz dotyczy niew"tpliwie
przede wszystkim dzieci. Jest oczywiste, &e zakazem stosowania kar
cielesnych obj$ci s" zarówno przedstawiciele w!adz publicznych,
instytucji opieku(czo – wychowawczych, jak i rodzice. Prawo do nauki,
poci"gaj"ce za sob" obowi"zek szkolny i zasad$ bezp!atno'ci nauki w
szko!ach publicznych okre'lone zosta!o w artykule 70 Konstytucji.
Ochron$ praw dziecka Konstytucja zalicza do najwa&niejszych warto'ci
przez ni" chronionych, o czym wprost stanowi art. 72 pkt 1:
„Rzeczpospolita Polska zapewnia ochron$ praw dziecka. Ka&dy ma prawo
&"da) od organów w!adzy publicznej ochrony praw dziecka przed
przemoc", okrucie(stwem, wyzyskiem i demoralizacj"”. W ust. 2 tego&
artyku!u podkre'lone zosta!o pierwsze(stwo pieczy rodzicielskiej nad
innymi formami opieki nad dzieckiem. Z mocy art. 91 Konstytucji
równie& traktaty mi$dzynarodowe w!"czone s" do krajowego porz"dku
prawnego, w tym przyj$ta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów
Zjednoczonych 20 listopada 1989 r. i ratyfikowana przez Polsk$ 30
kwietnia 1991 r. Konwencja o prawach dziecka Karta Praw
Podstawowych UE wypowiada si$ na temat dzieci m.in. w art. 24, który
g!osi, &e dzieci maj" prawo do ochrony i opieki w zakresie, jaki jest
konieczny dla ich dobra.
 - 324 -

Wyrazem dba!o'ci o dobro dzieci w Polsce nie musi by) aktywno')

prawotwórcza, cho) w szczegó!owych sprawach jest niezb$dna. Istnieje
natomiast szereg przes!anek co do potrzeby wszechstronnej aktywno'ci na
rzecz realizacji ju& obowi"zuj"cych uregulowa( prawnych, podpisanych
przez Polsk$ licznych mi$dzynarodowych programów i strategii.
Wytyczn" dla takiej aktywno'ci do roku 2015 jest uchwa!a Zgromadzenia
Ogólnego Narodów Zjednoczonych z 10 maja 2002 r. pt. )wiat Przyjazny
Dzieciom. Pierwszoplanowym, wynikaj"cym z uchwa!y ONZ, zadaniem
instytucji publicznych, organizacji pozarz"dowych i poszczególnych
obywateli powinno by) wspieranie resortu edukacji w czuwaniu aby Plan
Dzia!ania na rzecz dzieci by! systematycznie i nale&ycie realizowany. W
tym zakresie nale&y widzie) rol$ Rzecznika, jako instytucji nie tylko
monitoruj"cej stan realizacji praw dzieci i jako') wspó!pracy
mi$dzysektorowej, ale równie& instytucji, która udziela wsparcia w!adzom
publicznym, m.in. w opracowywaniu i wdra&aniu strategicznych
rozwi"za( na rzecz zdrowia, rozwoju i bezpiecze(stwa dzieci.
Kieruj"c si$ tymi przes!ankami Rzecznik podj"! prób$ dokonania w
roku 2008, na pó!metku wyznaczonego w Planie Dzia!ania 15 – letniego
okresu, mo&liwie zobiektywizowanej oceny stanu przestrzegania praw
dziecka w Polsce w obszarze sytuacji zdrowotnej, edukacyjnej, socjalnej i
w zakresie bezpiecze(stwa dzieci wraz z okre'leniem uwarunkowa( tej
sytuacji, co zaowocowa!o opracowaniem, przy wspó!udziale G!ównego
Urz$du Statystycznego, publikacji pn. Zdrowie dzieci i m!odzie'y w
Polsce 860.
W publikacji dokonano oceny aktualnych warunków &ycia i rozwoju
dzieci i m!odzie&y, poprzez analiz$: trendów demograficznych i
warunków tworzenia rodziny; edukacji dzieci i m!odzie&y; aktywno'ci
ekonomicznej m!odzie&y; zró&nicowania socjalnego; oczekiwanej
d!ugo'ci &ycia i umieralno'ci dzieci i m!odzie&y.
Omówiono równie& wyniki drugiego ogólnopolskiego,
reprezentacyjnego badania stanu zdrowia ludno'ci Polski, prezentuj"c
dane o dzieciach do 14 roku &ycia, m!odzie&y i m!odych doros!ych w
wieku 15 – 29 lat. Przedstawiono mi$dzy innymi zagadnienia dotycz"ce:

860 Biuletyn RPO Materia!y nr 62.

 - 325 -

samooceny stanu zdrowia; chorób przewlek!ych i wyst$powania

d!ugotrwa!ych problemów zdrowotnych dzieci i m!odzie&y; wybrane
aspekty stylu &ycia; wyst$powanie niepe!nosprawno'ci oraz zakres
profilaktyki medycznej i korzystanie z us!ug medycznych. Zakres
tematyczny i metodologia badania zosta!y przygotowane na podstawie
rekomendacji *wiatowej Organizacji Zdrowia i Unii Europejskiej.
Przedstawiono tak&e wyniki bada( z zakresu ochrony zdrowia i
opieki spo!ecznej odnosz"ce si$ do dzieci i m!odzie&y w wieku do 18 lat.
Zaprezentowano dane o opiece szpitalnej i opiece d!ugoterminowej, o
liczbie i strukturze porad udzielonych dzieciom w ambulatoryjnej i
stacjonarnej opiece zdrowotnej, omówiono dzia!alno') &!obków
stanowi"cych cz$') systemu opieki zdrowotnej. W ramach pomocy
spo!ecznej przedstawiono dzia!alno') placówek opieku(czo–
wychowawczych, rodzin zast$pczych i stacjonarnych zak!adów pomocy
spo!ecznej.
Dodatkowo pog!$biono analizy badawcze wykorzystuj"c uogólnione
wyniki badania modu!owego „Ochrona zdrowia w gospodarstwach
domowych”, przeprowadzonego na reprezentatywnej próbie 4728
gospodarstw domowych bior"cych udzia! w badaniach bud&etów
gospodarstw domowych w 2006 r. Szczegó!owo omówiono informacje na
temat oceny stanu zdrowia dzieci i m!odzie&y w wieku do 24 lat,
korzystania z us!ug medycznych oraz wydatków gospodarstw domowych
ponoszonych w zwi"zku z ochron" zdrowia.
Na podstawie wyników szeroko zakrojonych bada( sformu!owane
zosta!y rekomendacje Rzecznika do dzia!a( programowych na rzecz
zdrowia i rozwoju dzieci i m!odzie&y w Polsce.

B. Uwaga! Nasze dzieci w niebezpiecze%stwie

W celu u'wiadomienia opinii publicznej skali zagro&e(, mobilizacji

spo!ecze(stwa oraz pobudzenia do dzia!ania organów i instytucji pa(stwa
odpowiedzialnych za kreowanie i wdra&anie polityki na rzecz dzieci,
Rzecznik zorganizowa! 2 czerwca 2008 r. konferencj$ Uwaga! Nasze
dzieci w niebezpiecze"stwie z udzia!em mediów, organizacji
pozarz"dowych, ekspertów i przedstawicieli instytucji rz"dowych.
 - 326 -

Rzecznik okre'li! te obszary opieki nad dzieckiem, w których nara&enie

dziecka na niebezpiecze(stwo jest alarmuj"co wysokie, zagro&enia s"
cz$sto bagatelizowane a podejmowane dzia!ania zaradcze nieadekwatne
do rangi problemu.

1. Dziecko w !onie matki. Noworodek

W ostatnich latach w wielu rejonach kraju narastaj" nierówno'ci w
dost$pie kobiet ci$&arnych i rodz"cych oraz noworodków do odpowiedniej
opieki profilaktyczno – leczniczej; zaniechano stosowania zasad
trójstopniowej opieki oko!oporodowej; ujawni! si$ z ca!" ostro'ci"
problem braku miejsc na oddzia!ach po!o&niczych i noworodkowych – w
szczególno'ci brakuje miejsc dla ci$&arnych z ci"&" patologiczn" i dla
noworodków wymagaj"cych intensywnej terapii; pogorszy!y si$ standardy
udzielanych 'wiadcze(; wyst$puj" niedobory sprz$tu i aparatury
medycznej; kierownicy zak!adów opieki zdrowotnej wprowadzaj"
niedopuszczalne, pozaprawne op!aty za 'wiadczenia zdrowotne zwi"zane
z opiek" oko!oporodow"; budzi zastrze&enia praktyka odst$powania od
finansowania procedur leczniczych rekomendowanych przez krajowych
konsultantów. W 2006 roku zmar!o w Polsce 2200 noworodków i
niemowl"t. +ycie oko!o 900 z nich mog!oby by) uratowane, gdyby system
opieki nad matk" i dzieckiem funkcjonowa! prawid!owo.

2. Dziecko w szpitalu
Poruszaj"ce opini$ publiczn" zak!ócenia w funkcjonowaniu szpitali
pediatrycznych, pokaza!y u!omno') systemu ochrony zdrowia, który
znajduje si$ w stanie krytycznym, jest niewydolny, zbiurokratyzowany,
coraz mniej przychylny pacjentowi. Problemy lecznictwa pediatrycznego
zwi"zane s" nie tylko z wieloletnim niedofinansowaniem, ale tak&e z
brakiem spójnej polityki zdrowotnej na rzecz dzieci. Nie w pe!ni
kontrolowana likwidacja !ó&ek pediatrycznych, bez uwzgl$dniania potrzeb
zdrowotnych populacji, specyfiki chorób dzieci (sezonowo')),
podstawowych wymogów jako'ciowych (zag$szczenie sal, sale
wielo!ó&kowe, umieszczanie ma!ych dzieci z pacjentami w wieku
dorastania, brak warunków do pobytu rodziców, brak oddzia!ów
m!odzie&owych, oddzia!ów jednego dnia, hospitalizacja dzieci na
 - 327 -

oddzia!ach dla doros!ych) stwarza zagro&enie bezpiecze(stwa chorych

dzieci, ogranicza dost$p do diagnostyki i leczenia szpitalnego, nara&a
dziecko na zaka&enia szpitalne. Podejmowanie kroków zaradczych o
charakterze dora%nym, godzenie si$ na obni&anie jako'ci leczenia
szpitalnego, mo&e mie) tragiczne konsekwencje dla chorych dzieci.

3. Dziecko nara'one na zaka'enia i choroby zaka(ne

Sytuacja epidemiologiczna zaka&e( szpitalnych, sepsy, chorób
przenoszonych drog" p!ciow", w tym ki!y wrodzonej, a tak&e biegunek u
ma!ych dzieci budzi powa&ny niepokój. O systemowych niedostatkach w
zakresie prewencji chorób zaka%nych i nadzoru epidemiologicznego w
Polsce 'wiadcz" znaczne ró&nice w zapadalno'ci na poszczególne choroby
w ró&nych regionach kraju, niepe!na zg!aszalno') zachorowa(, niski
odsetek zachorowa( z potwierdzonym rozpoznaniem. Bagatelizowane s"
opinie ekspertów wskazuj"cych na piln" potrzeb$ weryfikacji polityki
zdrowotnej w tym zakresie.

4. Dziecko w szkole i w placówce o#wiatowo – wychowawczej

Zdrowie m!odzie&y w Polsce jest najbardziej zaniedbywanym,
marginalizowanym, ignorowanym obszarem medycyny i polityki
zdrowotnej, pomimo, i& ten okres &ycia decyduje o kapitale zdrowia, z
jakim m!odzi ludzie wejd" w doros!e &ycie. Wiele szkó! nie zapewnia
mo&liwo'ci &ywienia oraz bezpiecznego uprawiania aktywno'ci fizycznej,
co powinno by) wspólnym zadaniem administracji szkolnej, rodziców i
samorz"du lokalnego oraz podlega) programowemu nadzorowi i wsparciu
w ramach zdrowotnej, edukacyjnej i socjalnej polityki pa(stwa. Narasta
problem zaburze( zdrowia psychicznego w'ród uczniów, corocznie ok.
300 dzieci i m!odzie&y w wieku 8 – 19 lat odbiera sobie &ycie. Cho)
Ministerstwo Edukacji Narodowej, pozostaje w przekonaniu, &e uczniowie
przewlekle chorzy maj" zapewniony powszechny i równy dost$p do
wykszta!cenia oraz pe!ne uczestnictwo w otaczaj"cym &yciu, a
Ministerstwo Zdrowia deklaruje, &e dzieci przewlekle chore i
niepe!nosprawne maj" pe!ne prawo do korzystania ze 'wiadcze( na równi
z innymi osobami ubezpieczonymi, adekwatnie do istniej"cego problemu
zdrowotnego, to wnikliwa analiza danych statystycznych, informacji
 - 328 -

pochodz"cych ze 'rodowiska medycznego, skarg rodziców i interwencji

'rodków masowego przekazu, upowa&nia do wniosku, &e w Polsce
zagro&one s" prawa uczniów przewlekle chorych do równych szans
edukacyjnych oraz do adekwatnej do potrzeb opieki medycznej. Brakuje
zarówno mi$dzyresortowej wspó!pracy i koordynacji dzia!a( na rzecz
zdrowia dzieci, jak i zrozumienia istoty problemów, z jakimi si$ boryka
dziecko niepe!nosprawne i przewlekle chore w szkole.

5. Dziecko nara'one na urazy

W Polsce notuje si$ wysoki udzia! urazów i zatru) w umieralno'ci i
chorobowo'ci dzieci i m!odzie&y a porównania mi$dzynarodowe s"
niekorzystne dla naszego kraju. W tej sytuacji szczególnie gro%ne s"
wszelkie zaniedbania prewencji urazów u dzieci. Tymczasem z danych
raportu opracowanego w ramach Programu Zdrowia Publicznego Komisji
Europejskiej Planowanie Dzia!a" na rzecz Bezpiecze"stwa Dzieci wynika,
&e Polska posiada wprawdzie podstawow" infrastruktur$ nadzoru nad
urazami dzieci, lecz zasoby kadrowe i finansowe, a zw!aszcza
przywództwo krajowe (leadership) ze strony rz"du zosta!y ocenione jako
s!abe lub niedostateczne. W 2001 roku z powodu urazów zmar!o 1640
dzieci i m!odzie&y. Je'li wspó!czynnik zgonów z powodu urazów w
Polsce zosta!by przez wdro&enie znanych procedur prewencyjnych,
zredukowany do poziomu wspó!czynnika w Szwecji, to mo&na by!oby
uratowa) &ycie 855 naszych dzieci. Wiele szkó! w Polsce nie zapewnia
bezpiecznych warunków nauki.

6. Dziecko – ofiara przemocy

Cz$sto') przypadków maltretowania dzieci w Polsce wydaje si$ stale
wzrasta). Niestety wykrywalno') zjawiska jest dalece niewystarczaj"ca i
dotyczy zazwyczaj przypadków niezwykle drastycznych, szokuj"cych
opini$ publiczn", ju& po fakcie wyrz"dzenia dziecku krzywdy.
Najm!odsze dzieci obarczone s" najwi$kszym ryzykiem przemocy.
Najcz$'ciej bezpo'redni" przyczyn" zgonu jest uraz g!owy, jamy
brzusznej i zamierzone uduszenie. Wyniki wi$kszo'ci bada( wskazuj" na
zwi"zek przemocy w rodzinie z ró&nymi dysfunkcjami w rodzinie.
Wykorzystywanie seksualne dzieci przez osoby doros!e jest powa&nym
 - 329 -

problemem spo!ecznym, wobec którego nie mo&na pozosta) oboj$tnym.

Szacuje si$, &e w Polsce, podobnie jak w innych krajach Unii
Europejskiej, zjawisko to dotyczy 10–20% dzieci. Poza wymiernymi,
bezpo'rednich skutkami fizycznymi i psychicznymi przemoc wobec
dziecka wywiera zgubny wp!yw na pó%niejsze etapy &ycia, a najbardziej
charakterystyczne jest zerwanie zwi"zków z innymi, zagro&enie poczucia
bezpiecze(stwa w 'wiecie, warto'ci w!asnego ja, oraz, co jest bardzo
wa&ne, zniszczenie poczucia porz"dku i !adu 'wiata. Przemoc wobec
dzieci nale&y uzna) za istotny problem bezpiecze(stwa publicznego oraz
bezpiecze(stwa zdrowotnego wymagaj"cy rozwi"za( systemowych przede
wszystkim w sferze realizacji obowi"zuj"cych regulacji prawnych.
Konieczne jest stworzenie warunków do w!a'ciwego funkcjonowania
Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie i Gminnych (Miejskich)
O'rodków Pomocy Spo!ecznej.

7. Dziecko nara'one na demoralizacj& i wyst&pek

M!odzie& cz$sto podejmuje ryzykowne zachowania. Upijanie si$,
uzale&nienie od nikotyny, si$ganie po narkotyki, agresja wobec otoczenia,
wczesna inicjacja seksualna, prostytucja to najbardziej jaskrawe
przyk!ady zagro&enia demoralizacj", zjawiska narastaj"cego w okresie
transformacji ustrojowej i maj"cego ró&norodne uwarunkowania
osobnicze i spo!eczno–ekonomiczne. Dane na temat zjawiska bójek i
dr$czenia w szko!ach wskazuj", &e w Polsce co najmniej jedno z tych
dwóch agresywnych zachowa( dotyczy ponad po!owy uczniów. S" w
Polsce klasy i szko!y, gdzie nasilenie przemocy jest minimalne oraz klasy
i szko!y, gdzie zjawisko to znacznie przekracza wska%niki ogólnopolskie.
Wzrasta liczba nieletnich, wobec których prawomocnie orzeczono 'rodki
wychowawcze, poprawcze lub kary w s"dach powszechnych w zwi"zku z
demoralizacj" i czynami karalnymi. Odnotowano wzrost liczby orzecze(
m.in. za nast$puj"ce czyny karalne: uszczerbek na zdrowiu, udzia! w
bójce lub pobiciu, przest$pstwa zwi"zane z narkomani", zgwa!cenie,
kradzie& rzeczy, rozbój. Niezb$dne s" systemowe dzia!ania w zakresie
prewencji i resocjalizacji. Tymczasem mamy przyk!ady dzia!a(
pogarszaj"cych sytuacj$, np. zlikwidowano Komisj$ przy Instytucie
Psychiatrii i Neurologii ds. Opiniowania s"dowo-psychiatrycznego
 - 330 -

Nieletnich. Komisja ta odgrywa!a ogromn" rol$ we w!a'ciwym

kwalifikowaniu nieletnich do placówek wychowawczych i placówek
opieki zdrowotnej.

8. Dziecko w n&dzy i wykluczone spo!ecznie

Poszerzaj"ce si$ ubóstwo znacznej cz$'ci spo!ecze(stwa zaczyna by)
w Polsce najwi$ksz" przeszkod" w zaspokajaniu podstawowych potrzeb
zdrowotnych, edukacyjnych, rozwojowych i socjalnych dzieci i w
wype!nianiu nale&nych dzieciom praw. Bieda dotykaj"ca nasze dzieci
poci"ga te& za sob" dalekosi$&ne ujemne nast$pstwa okre'lane mianem
dziedziczenia ubóstwa, marginalizacji i wykluczenia spo!ecznego, co
podwa&a idee równo'ci szans i wspólnot$ warto'ci wewn"trz kraju oraz
ogranicza mo&liwo'ci pe!nego korzystania z szans rozwoju, jakie stwarza
uczestnictwo w Unii Europejskiej. Porównania mi$dzynarodowe nie s"
korzystne dla Polski. W celu poprawy sytuacji potrzebny jest
skoordynowany, bardziej efektywny wysi!ek organów pa(stwa i instytucji
spo!ecznych.
W czasie dyskusji podkre'lono, &e cho) obecnie Rzecznik jest
instytucj" udzielaj"c" w wielu przypadkach efektywnej pomocy dzieciom
i m!odzie&y w potrzebie, rodzicom, osobom i placówkom sprawuj"cym
opiek$ lub pracuj"cym z dzie)mi, to nie mo&e zast"pi) organów i
instytucji pa(stwowych w wykonywaniu spoczywaj"cych na nich
zobowi"za( wobec dzieci i m!odzie&y, w celu ochrony dzieci licznymi
zagro&eniami.
Upowszechnione wnioski z Informacji Rzecznika z dzia!alno'ci w
2007 r., dane i rekomendacje zawarte w Biuletynie, a tak&e wszcz$ty
przez Rzecznika w po!owie 2008 r. alarm, nie przynios!y jednak
oczekiwanej reakcji w!adz, zw!aszcza ze strony resortu zdrowia. Niniejsza
Informacja pozwala oceni) skal$, charakter i skutki tych zaniecha( dla
matki, dziecka i rodziny.
 - 331 -

C. Prawo dziecka do 'ycia, ochrony zdrowia i ochrony przed

przemoc$

1. Niepe!na realizacja praw matki i ma!ego dziecka do szczególnej

opieki medycznej 861
W nawi"zaniu do dotychczasowej korespondencji z organami
pa(stwa w sprawach zwi"zanych z ochron" zdrowia matki i dziecka, po
up!ywie 6 miesi$cy od zaalarmowania opinii publicznej i Ministerstwa
Zdrowia o niepokoj"cej sytuacji w opiece oko!oporodowej, a tak&e
uwzgl$dniaj"c aktualne dane o dalszym pogarszaniu si$ opieki nad
ci$&arn" i noworodkiem (m.in. w ko(cu 2008 r., wskutek wykorzystania
przez szereg przychodni limitów wizyt, za które w danym p!aci NFZ,
wiele kobiet zrezygnowa!o z wizyty, gdy dowiedzia!y si$, &e b$dzie ona
p!atna; wprawdzie kobieta mog!a te& zosta) przyj$ta w ramach tzw.
nadwykona(, które powinny by) finansowane przez NFZ, ale tylko wtedy
je'li regionalny oddzia! funduszu posiada! wolne 'rodki, które móg! na ten
cel przeznaczy); przychodnie obawiaj"c si$ problemów finansowych nie
realizowa!y wizyt; pozostawionym samym sobie kobietom oferowano, w
przypadku pojawienia si$ bólów lub innych niepokoj"cych dolegliwo'ci,
zg!oszenie si$ do szpitala), Rzecznik zleci! swoim ekspertom opracowanie
Karty Praw Kobiety Rodz"cej wraz z za!"cznikiem zawieraj"cym
syntetyczne informacje na temat opieki oko!oporodowej w wybranych
krajach Unii Europejskiej.
Projekt Karty zosta! przedstawiony do publicznej debaty w grudniu
2008 roku. W dokumencie tym wymienione zosta!y nast$puj"ce prawa:
1) prawo do systemowej, kompleksowej, czynnej, odpowiedniej do
potrzeb i bezp!atnej opieki nad matk" i dzieckiem;
2) prawo do odpowiedniej i bezp!atnej promocji zdrowia i edukacji
zdrowotnej, w tym do tzw. „szkó! rodzenia”;
3) prawo do kwalifikowanej, zgodnej ze wspó!czesn" wiedz" medyczn",
profilaktycznej opieki zdrowotnej w wieku rozrodczym, w
szczególno'ci w okresie oko!okoncepcyjnym i podczas ci"&y;

861 RPO-605036-X/08 z 17 grudnia 2008 r.

 - 332 -

4) prawo do wczesnego, bezp!atnego, zgodnego ze wspó!czesn" wiedz"

medyczn" wykrywania, diagnostyki i leczenia powik!a( ci"&y, w tym
wewn"trzmacicznego zahamowania wzrostu p!odu, a tak&e
niedokrwisto'ci i zaka&e( kobiet, w tym zaka&e( przenoszonych drog"
p!ciow";
5) w przypadku prawid!owego przebiegu ci"&y – prawo do bezpiecznego
bezp!atnego porodu z udzia!em wykwalifikowanego personelu z
uwzgl$dnieniem &ycze( kobiety rodz"cej dotycz"cych stosowanych
procedur po!o&niczych, je&eli nie wyst$puj" przeciwwskazania
medyczne;
6) w przypadku ci"&y patologicznej kobieta ma prawo do bezp!atnego
porodu w placówce o odpowiednim stopniu referencyjno'ci,
zapewniaj"cej matce i dziecku w czasie porodu i po urodzeniu, poza
wymienionymi wcze'niej warunkami, wszystkie niezb$dne, zgodne ze
wspó!czesn" wiedz" medyczn", procedury diagnostyczne i lecznicze,
w tym w zakresie intensywnej opieki medycznej, oraz rehabilitacyjne;
7) prawo do wczesnego, zgodnego ze wspó!czesn" wiedz" medyczn",
bezp!atnego wykrywania, diagnozowania, leczenia i rehabilitacji
dzieci z zaburzeniami okresu noworodkowego;
8) prawo rodzin, w których dziecko urodzi!o si$ przedwcze'nie, z nisk"
mas" urodzeniow" lub powa&nie chore, do bezp!atnej,
wysokospecjalistycznej opieki medycznej po!"czonej z odpowiedni"
opiek" socjaln";
9) prawo kobiety do ochrony zdrowia psychicznego w ka&dym okresie
ci"&y, porodu i po!ogu;
10) prawo do wnoszenia roszcze( odno'nie do procedur medycznych oraz
warunków, w jakich 'wiadczona jest opieka nad kobiet" ci$&arn",
rodz"c" i dzieckiem.
Zdaniem Rzecznika wszystkie wymienione w Karcie uprawnienia
powinny by) 'wiadczone zgodnie ze wspó!czesn" wiedz" medyczn"
ustalan" nie administracyjnie ale na podstawie opinii konsultantów w
dziedzinie po!o&nictwa, neonatologii, pediatrii oraz, w razie potrzeby,
innych dyscyplin medycznych wspieraj"cych opiek$ nad matk" i
dzieckiem, co oznacza, &e kobieta ci$&arna, rodz"ca i jej dziecko powinni
mie) prawo do wszelkich procedur profilaktycznych i diagnostyczno –
 - 333 -

leczniczych, do których maj" dost$p kobiety i dzieci w innych krajach

UE.
Karta, zarówno co do koncepcji, jaki tre'ci, spotka!a si$ z &ywym
zainteresowaniem i aprobat" spo!eczn" – w dniach 2–14 grudnia 2008
roku zosta!a podpisana przez ponad 2 tysi"ce internautów. Nap!yn$!y
wyrazy poparcia dla tej inicjatywy od osób indywidualnych i od
organizacji pozarz"dowych, w tym od niezwykle zas!u&onej w dziele
poprawy warunków macierzy(stwa w Polsce, Fundacji „Rodzi) po
ludzku”.
W wyst"pieniu do Ministra Zdrowia Rzecznik zwróci! si$ 862 z pro'b"
o uwzgl$dnienie wyników w!asnych analiz oraz Karty Praw Kobiety
Rodz"cej, w pracach nad budow" w Polsce systemu opieki nad matk" i
dzieckiem. Rzecznik przywo!a! konstytucyjne i ustawowe przepisy, na
mocy których macierzy(stwo, opieka nad kobiet" ci$&arn" i dzieckiem w
naszym kraju znajduje si$ pod szczególn" ochron" prawn" i na tym tle
wskaza! na pog!$biaj"ce si$ utrudnienia w dost$pie kobiet ci$&arnych i
rodz"cych oraz noworodków do 'wiadcze( medycznych.
Rzecznik zwróci! uwag$ na fakt, &e istotnych informacji o
niedostatkach w zakresie zdrowia prokreacyjnego w Polsce, zw!aszcza na
tle innych krajów Unii Europejskiej dostarcza Raport „Zdrowie kobiet w
wieku prokreacyjnym 15–49 lat. Polska 2006” sygnowany przez
Ministerstwo Zdrowia we wspó!pracy z Funduszem Ludno'ciowym
Narodów Zjednoczonych (UNFPA). Zaniepokojenie stanem opieki nad
matk" i dzieckiem, zosta!o wyra&one w ostatnich latach, tak&e w 2008
roku, w stanowiskach Rz"dowej Rady Ludno'ciowej.
Opieka profilaktyczna nad ci$&arn" jest niezadowalaj"ca, a
dost$pno') do bada( specjalistycznych jest cz$sto utrudniona.
Na du&e trudno'ci napotyka realizacja w pionie po!o&niczym zasad
wypracowanego w latach 90–tych trójstopniowego systemu opieki
perinatalnej. Przyczyn" jest niedostatek miejsc dla ci$&arnych z ci"&"
patologiczn" i niedobór miejsc intensywnej terapii noworodka.
W ca!ym kraju oddzia!y neonatologii wykazuj" du&e braki sprz$tu
pod wzgl$dem jako'ciowym – inkubatory, pompy infuzyjne,

862 RPO-605036-X/08 z 17 grudnia 2008 r.

 - 334 -

kardiomonitory wskutek d!ugoletniej intensywnej eksploatacji wymagaj"

wymiany, natomiast na oddzia!ach oddzia!ów III stopnia opieki
perinatalnej brakuje respiratorów i monitorów.
Nadal nie zosta! wdro&ony zapowiadany program usprawniania
informacji dotycz"cych zachorowalno'ci i zgonów w opiece nad matk" i
dzieckiem. Jest to tym bardziej niepokoj"ce, i& bez odpowiedniego
systemu informacji nie mo&na dokona) wiarygodnej oceny sytuacji w
opiece oko!oporodowej, okre'li) priorytetów, opracowa) planu i
konkretnych rozwi"za( realizacyjnych.
W wielu regionach kraju kierownicy zak!adów opieki zdrowotnej
wprowadzaj" niedopuszczalne, pozaprawne op!aty za 'wiadczenia
zdrowotne zwi"zane z opiek" oko!oporodow". Zastrze&enia budzi
praktyka NFZ odst$powania od finansowania procedur leczniczych
rekomendowanych przez krajowych konsultantów.
Kolejnym problemem s" dyskryminacyjne praktyki wobec po!o&nych
i kobiet wyra&aj"cych ch$) urodzenia dziecka poza szpitalnym oddzia!em
po!o&niczym, czego symbolicznym przyk!adem sta!a si$ likwidacja izby
porodowej w L$dzinach.
Wed!ug opublikowanego w listopadzie 2008 r. Raportu Narodowego
Instytutu Zdrowia – PZH, Sytuacja zdrowotna ludno#ci Polski, spadek
umieralno'ci niemowl"t w Polsce uleg! zahamowaniu w 2007 r. a poziom
umieralno'ci jest jeszcze wyra%nie (o 1/4) wy&szy od przeci$tnego w UE,
przy czym g!ównym problemem jest umieralno') wczesna niemowl"t tzn.
w pierwszym tygodniu &ycia, która w du&ym stopniu zale&y od jako'ci
opieki medycznej.
Tymczasem udokumentowane rekomendacje specjalistów nie s"
realizowane, przewlekaj" si$ w Ministerstwie Zdrowia prace nad
standardami opieki oko!oporodowej.
Rzecznik wyrazi! opini$, &e zasygnalizowane negatywne zjawiska w
opiece nad matk" i dzieckiem, nie mog" by) postrzegane tylko w
wymiarach: prawnym, medycznym i moralnym. W Polsce, ze wzgl$du na
nasilony, pog!$biaj"cy si$ od dziesi$ciu lat proces depopulacji,
szczególnego znaczenia nabiera wymóg zapewnienia pe!nej opieki nad
matk" i dzieckiem, le&y to w narodowym interesie.
 - 335 -

2. Alarmuj%cy wzrost zachorowa" na biegunk& w#ród ma!ych dzieci

Na pocz"tku 2008 roku Rzecznik zwróci! si$ 863 do Ministra Zdrowia
o zaj$cie stanowiska w sprawie przyczyn notowanego od kilku lat wzrostu
zachorowa( na biegunki u dzieci do lat 2 oraz udzielenie informacji w
przedmiocie podejmowanych przez resort 'rodków zaradczych, w tym o
stanowisku resortu w sprawie wprowadzenia szczepie( obowi"zkowych
przynajmniej u tych dzieci, które najbardziej nara&one s" na zaka&enia
rotawirusowe.
W wyst"pieniu Rzecznika zosta!y przywo!ane opinie ekspertów
Ministerstwa Zdrowia formu!owane ju& w 2004 roku, którzy w kontek'cie
zachorowa( na biegunki u dzieci, wyra&ali uzasadniony niepokój – przede
wszystkim o stan i zakres diagnostyki mikrobiologicznej, nadzoru
epidemiologicznego, a tak&e o jako') opieki zdrowotnej nad dzie)mi.
Spraw" przes"dzaj"c" o zaj$ciu si$ problemem przez Rzecznika by!y
narastaj"ce na prze!omie lat 2007/2008 zak!ócenia w funkcjonowaniu
szpitali pediatrycznych, co w opinii specjalistów, mo&e mie) wp!yw na
pogorszenie si$ warunków sanitarnych oddzia!ów i szerzenie si$ zaka&e(
szpitalnych.
Mimo tak niepokoj"cych opinii ekspertów, w odpowiedzi
Ministerstwa znalaz!y si$ przeciwstawne stwierdzenia 864: o rzekomym
narastaniu zagro&enia epidemiologicznego dla dzieci w wieku do lat 2,
spowodowanego przez zaka&enia jelitowe; o rzekomym pogarszaniu si$
jako'ci nadzoru epidemiologicznego; o rzekomych zaniedbaniach w
zakresie zapobiegania biegunkom u dzieci do lat 2. Wed!ug Ministerstwa
Zdrowia sytuacja epidemiologiczna chorób zaka%nych, w tym zaka&e( i
zatru) pokarmowych wyst$puj"cych u dzieci do lat 2, jest przedmiotem
szczegó!owego nadzoru epidemiologicznego prowadzonego przez organy
Pa(stwowej Inspekcji Sanitarnej. Wyniki kontroli przeprowadzanych
przez organy Inspekcji sta!y si$ podstaw" do opracowania dzia!a(
zaradczych na poziomie nadzoru sprawowanego przez kierowników
zak!adów opieki zdrowotnej, Pa(stwowej Inspekcji Sanitarnej, a tak&e
Ministra Zdrowia, G!ównego Inspektora Sanitarnego, NFZ. Obecnie nie

863 RPO-581156-X/08 z 11 lutego 2008 r.

864 Pismo z 14 marca 2008 r.
 - 336 -

przewiduje si$ wprowadzenia obowi"zku poddawania si$ szczepieniom

przeciw rotawirusom, ze wzgl$du na bardzo wysoki koszt szczepionek,
jak te& niskie koszty leczenia zwykle lekko przebiegaj"cych biegunek
rotawirusowych.
Uzasadnienie tego stanowiska wzbudzi!o jednak powa&ne
w"tpliwo'ci Rzecznika, wobec czego Rzecznik ponownie zwróci! si$ 865 do
Ministra Zdrowia o udzielenie informacji o podejmowanych przez resort
zdrowia 'rodkach zaradczych. Wyst"pienie zosta!o oparte na
merytorycznej argumentacji, polemicznej w stosunku do ocen Ministra.
Swoje uwagi Rzecznik przekaza! z nadziej", i& zostan" one
wykorzystane do przeprowadzenia pilnych analiz maj"cych na celu
ustalenie wszystkich uwarunkowa( i przyczyn alarmuj"cego wzrostu
zachorowa( na biegunki u dzieci do lat 2. w roku 2008 i do zaplanowania
niezb$dnych dzia!a( w obszarze zdrowia publicznego, dostosowanych do
rangi problemu dzia!ania zaradcze w zakresie nadzoru
epidemiologicznego i organizacji opieki nad ma!ymi dzie)mi oraz w
zakresie profilaktyki i o'wiaty zdrowotnej.

3. Niepe!na realizacja prawa dzieci nieuleczalnie chorych do

domowej opieki paliatywnej
Rzecznik, dostrzegaj"c potrzeb$ zapewnienia dzieciom 'miertelnie
chorym pe!nej opieki w warunkach domowych, doprowadzi! do
opracowania i w dniu 29 listopada 2007 podpisa! Kart$ Praw Dziecka
*miertelnie Chorego w Domu. Tre'ci Karty znalaz!y odniesienie do
Konstytucji RP i Konwencji o Prawach Dziecka oraz do wypracowanego
w Polsce na przestrzeni wielu lat, modelowego systemu opieki paliatywno
– hospicyjnej nad dzie)mi i ich rodzinami. Jego rozwój, zapocz"tkowany
spontanicznym ruchem hospicyjnym, ujawni! potrzeb$ obj$cia opiek"
paliatywn" tak&e dzieci z nieuleczalnymi chorobami innymi ni&
nowotworowe, co oznacza!o potrzeb$ dostosowania regulacji prawnych do
rzeczywistych potrzeb pacjentów. Regulacje prawne w zakresie
kontraktowania 'wiadcze( w dziedzinie opieki paliatywnej nad dzie)mi,
narusza!y konstytucyjn" zasad$ równo'ci dost$pu do 'wiadcze( m. in.

865 RPO-581156-X/08 z 15 grudnia 2008 r.

 - 337 -

poprzez ró&nicowanie pacjentów ze wzgl$du na rodzaj choroby. Karta

powinna stanowi) moralny, prawny i merytoryczny punkt odniesienia dla
instytucji i organizacji odpowiedzialnych za zapewnienie dzieciom
'miertelnie chorym pe!nej opieki w warunkach domowych i
zaanga&owanym w sprawowanie tej opieki. Pod Kart" zamieszczon" na
stronie podpisa!o si$ setki osób z ca!ego kraju.
Oczekiwania by!y zwi"zane przede wszystkim z powstaniem nowego
rozporz"dzenia Ministra Zdrowia w sprawie standardów opieki
paliatywno-hospicyjnej nad dzie)mi.
Na pocz"tku 2008 r. Rzecznik kieruj"c si$ wag" i pilno'ci" sprawy,
oraz potrzeb" legislacyjnego wsparcia dla Ministerstwa Zdrowia w kwestii
realizacji upowa&nienia ustawowego zawartego w art. 9 ust. 3 ustawy o
zak!adach opieki zdrowotnej 866 do okre'lenia standardów post$powania i
procedur medycznych wykonywanych w zak!adach opieki zdrowotnej,
zdecydowa! o w!"czeniu w!asnych ekspertów do zespo!u spo!ecznie
opracowuj"cego projekt rozporz"dzenia w sprawie standardów
post$powania i procedur medycznych z zakresu pediatrycznej domowej
opieki paliatywnej. Projekt, jako materia! wyj'ciowy dla pracy w resorcie,
przygotowany wspólnie z przedstawicielami Naczelnej Rady
Adwokackiej, Fundacji – Warszawskie Hospicjum dla Dzieci, zosta! w
dniu 5 marca 2008 r. z!o&ony w Ministerstwie Zdrowia.
12 maja 2008 r. odby!o si$ spotkanie w Ministerstwie Zdrowia, z
udzia!em Dyrektora Departamentu Zdrowia Publicznego, Konsultantów
Krajowych w dziedzinie medycyny paliatywnej i pediatrii, a tak&e
organizacji pozarz"dowych. Spotkanie zako(czy!o si$ konkluzj", i& dzieci
nieuleczalnie chore wymagaj" odr$bnych regulacji prawnych.
Ministerstwo Zdrowia podj$!o prace nad jednolitym tekstem
rozporz"dzenia odnosz"cym si$ zarówno do doros!ych, jak i do dzieci.
Wobec zdecydowanego stanowiska grona ekspertów uzgodniono, &e
zostanie ponowiony wniosek o wydanie dla dzieci nieuleczalnie chorych
odr$bnego projektu rozporz"dzenia Ministra Zdrowia w sprawie
standardów post$powania i procedur medycznych z zakresu opieki
paliatywno-hospicyjnej w zak!adach opieki zdrowotnej.

866 Ustawa z 30 sierpnia 1991 r. (Dz.U. Nr 91, poz. 408, z pó%n. zm.).
 - 338 -

Rzecznik podtrzymuje wielokrotnie wyra&an" opini$, &e domowa

opieka hospicyjna nad dzie)mi dotyczy bardzo cierpi"cych, nieuleczalnie
chorych dzieci i ich rodzin i dlatego nie mo&na jej rozpatrywa) wy!"cznie
w suchych kategoriach prawnych i ekonomicznych. +adne 'miertelnie
chore dziecko nie mo&e by) pozbawione okre'lonej przez lekarzy
specjalistów opieki paliatywnej, która powinna by) oparta na podej'ciu
aktywnym i ca!o'ciowym. Sk!adaj" si$ na nie elementy fizyczne,
emocjonalne, spo!eczne i duchowe. Opieka powinna si$ skupia) na
poprawie jako'ci &ycia dziecka i wspieraniu jego rodziny. Trzeba
uwzgl$dni) leczenie objawowe cierpi"cego dziecka, niesienie ulgi jemu
samemu i wytchnienia jego rodzinie, a tak&e opiek$ w godzinie umierania
i w okresie &a!oby.
Nale&y oczekiwa), &e trudny w opisanej sytuacji do zrozumienia
impas legislacyjny w resorcie zdrowia zostanie wreszcie prze!amany, tym
bardziej, i& zgodnie z tre'ci" pierwszego z czterech punktów
Rekomendacji RE(2003)24 Komitetu Ministrów Rady Europy dla pa(stw
cz!onkowskich dotycz"cej organizacji opieki paliatywnej przyj$tej
podczas 860 sesji Rady Europy zaleca si$ rz"dom Pa(stw Cz!onkowskich
by: „Podj$!y programowe, legislacyjne i inne dzia!ania konieczne dla
opracowania ram dla spójnych i wszechstronnych narodowych regulacji
prawnych w zakresie opieki paliatywnej”.

D. Wspó"praca instytucji Rzecznika Praw Obywatelskich i

Rzecznika Praw Dziecka

Zgodnie z art. 10 ustawy o Rzeczniku Praw Dziecka 867 Rzecznik

mo&e zwróci) si$ do w!a'ciwych organów, w tym Rzecznika Praw
Obywatelskich, organizacji lub instytucji o podj$cie na rzecz dziecka
dzia!a( z zakresu ich kompetencji a Rzecznik Praw Obywatelskich
podejmuje sprawy skierowane przez Rzecznika Praw Dziecka. W 2008
roku nie odnotowano wp!ywu takich spraw od RPD.
W pierwszym pó!roczu 2008 r. Rzecznik Praw Obywatelskich i
Rzecznik Praw Dziecka wzorem lat ubieg!ych, w trakcie osobistych i
okresowych roboczych spotka( przedstawicieli obu instytucji

867 Ustawa z 6 stycznia 2000 r. (Dz.U. Nr 6, poz. 69).

 - 339 -

podejmowali wspólne dzia!ania maj"ce na celu skuteczniejsz" ochron$

praw rodziny i praw dzieci. Kontynuowano dzia!ania na rzecz poprawy
sytuacji dzieci z placówek opieku(czo-wychowawczych kierowanych na
hospitalizacj$ w placówkach psychiatrycznych.
W toku prac parlamentarnych nad projektem ustawy o zmianie
ustawy o Rzeczniku Praw Dziecka, Rzecznik Praw Obywatelskich
przekaza! swoj" opini$ o celowo'ci w!"czenia urz$du RPD do struktur
Biura RPO, co wzmocni!oby poziom ochrony praw dziecka w Polsce.
Po wyborze nowego Rzecznika Praw Dziecka, z inicjatywy
Rzecznika Praw Obywatelskich, w dniu 22 sierpnia 2008 r. odby!o si$
spotkanie przedstawicieli obu urz$dów po'wi$cone okre'leniu zasad i
zakresu wspó!pracy.
Ustalono, &e przedstawiciele obu instytucji b$d" utrzymywa) sta!y
kontakt w sprawach merytoryczno – organizacyjnych i spotyka) si$ nie
rzadziej ni& co kwarta! w celu wypracowywania wspólnych stanowisk w
sprawach dzieci.
Przedmiotem wspólnego dzia!ania obu instytucji w 2008 roku by!
problem tzw. eurosieroctwa.
Rzecznik zaproponowa! wspólne dzia!ania w zakresie: poprawy
opieki konsularnej nad rodzinami z dzie)mi w krajach sta!ego lub
czasowego osiedlenia; monitoringu sytuacji dzieci pozostawionych przez
rodziców (rodzica) w kraju z perspektywy edukacyjnej, socjalno –
opieku(czej, zdrowotnej, prewencyjno – prawnej; monitoring sytuacji
rodzin po powrocie z emigracji, ze szczególnym uwzgl$dnieniem powrotu
osób o sk!onno'ciach dysfunkcyjnych lub patologicznych; uznania tzw.
eurosieroctwa za niezale&ny czynnik mog"cy pogarsza) sytuacj$
edukacyjn", socjaln" i zdrowotn" dzieci, który powinien by)
uwzgl$dniany w skoordynowanych dzia!aniach profilaktyczno –
interwencyjnych podejmowanych w sektorach edukacji, polityki
spo!ecznej, zdrowia, a tak&e spraw wewn$trznych i administracji oraz
sprawiedliwo'ci; wprowadzenia stosownych zmian w Kodeksie
Rodzinnym i Opieku(czym; oceny jako'ci wspó!pracy miedzy
odpowiedzialnymi instytucjami pa(stwowymi, samorz"dowymi i
organizacjami pozarz"dowymi.
 - 340 -

W dniu 4 grudnia 2008 roku, na zaproszenie Rzecznika Praw

Obywatelskich, Rzecznik Praw Dziecka wzi"! udzia! w uroczysto'ciach
obchodów 60. rocznicy Powszechnej Deklaracji Praw Cz!owieka,
uchwalonej przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów
Zjednoczonych.
Rzecznik zapozna! Rzecznika Praw Dziecka z zasadami
funkcjonowania Krajowego Mechanizmu Prewencji i zwróci! si$ o
przekazywanie informacji i sprawozda( z wizytacji przeprowadzanych w
jednostkach opieku(czo-wychowawczych dla nieletnich.
 - 341 -

15. Ochrona praw rodziny

A. Rodziny zast!pcze

1. Finansowanie zawodowych rodzin zast&pczych niespokrewnionych

z dzieckiem
Rodziny zast$pcze otrzymuj" dwa rodzaje finansowego wsparcia:
wynagrodzenie i pomoc pieni$&n". Wynagrodzenie przyznawane jest
jedynie zawodowym rodzinom zast$pczym niespokrewnionym z
dzieckiem. Pomoc pieni$&n" na cz$'ciowe pokrycie kosztów utrzymania
dziecka otrzymuje ka&da rodzina zast$pcza. Jest ona jednak zró&nicowana
i zale&y od typu rodziny i potrzeb dziecka. Udzielanie pomocy finansowej
na cz$'ciow" pomoc rodzinom zast$pczym, jak równie& wyp!ata
wynagrodzenia tym rodzinom, nale&y do zada( w!asnych powiatu.
W przypadku umieszczenia dziecka w rodzinie zast$pczej w innym
powiecie, samorz"d lokalny w!a'ciwy ze wzgl$du na miejsce
zamieszkania przed umieszczeniem dziecka w rodzinie zast$pczej, ponosi
wydatki na jego utrzymanie w !"cznej kwocie 'wiadcze( przys!uguj"cych
takiej rodzinie (art. 86 ust. 3 ustawy o pomocy spo!ecznej 868). Oba
powiaty zawieraj" porozumienie w sprawie wysoko'ci wydatków na
utrzymanie dziecka.
Z informacji nap!ywaj"cych do Rzecznika wynika!o jednak, &e
istniej" w"tpliwo'ci, czy wydatki te obejmuj" wy!"cznie pomoc pieni$&n"
na cz$'ciowe pokrycie kosztów utrzymania ka&dego dziecka
umieszczonego w rodzinie zast$pczej, czy tak&e wynagrodzenie dla
rodziny zast$pczej. Rzecznik zwróci! si$ 869 w tej sprawie do Ministra
Pracy i Polityki Spo!ecznej.
Minister poinformowa! 870, &e powiat w!a'ciwy dla miejsca
zamieszkania dziecka przed umieszczeniem w rodzinie zast$pczej
powinien partycypowa) równie& w kosztach wynagrodzenia, które
przys!uguje rodzinie z tytu!u sprawowania opieki i wychowania dziecka.

868 Ustawa z 12 marca 2004 r. (Dz.U. 64, poz. 593 z pó%n. zm.).
869 RPO-578661-III/08 z 22 stycznia 2008 r.
870 Pismo z 21 lutego 2008 r.
 - 342 -

Jednocze'nie resort pracy i polityki spo!ecznej pracuje nad nowymi

rozwi"zaniami prawnymi w obszarze opieki zast$pczej nad dzieckiem i
bior"c pod uwag$ problemy z jednoznacznym rozumieniem przepisów
ustawy o pomocy spo!ecznej w omawianym zakresie, kwestia ta b$dzie
uregulowana w sposób nie budz"cy w"tpliwo'ci.

2. Sposób okre#lenia w przepisach wydatków zwi%zanych z bie'%cym

funkcjonowaniem placówki rodzinnej oraz wydatków zwi%zanych z
utrzymaniem dziecka
Na tle skarg wp!ywaj"cych do Rzecznika pojawi! si$ problem
konstytucyjno'ci przepisu art. 85 ust. 7 ustawy o pomocy spo!ecznej 871.
Upowa&nienie zawarte w zaskar&onym przepisie nie spe!nia
konstytucyjnych wymogów stawianych upowa&nieniom ustawowym. W
zwi"zku z powy&szym Rzecznik skierowa! 872 wniosek do Trybuna!u
Konstytucyjnego o stwierdzenie niezgodno'ci tego przepisu z art. 92 ust.
1 Konstytucji.
Pomimo braku ustawowych wytycznych, w rozporz"dzeniu Ministra
Polityki Spo!ecznej w sprawie okre'lenia zrycza!towanej kwoty na
utrzymanie dziecka oraz stawek na bie&"ce funkcjonowanie placówki
rodzinnej 873 okre'lono niemal&e dowolnie zamkni$ty katalog tych
wydatków. Oznacza to, &e inne wydatki, nawet gdyby w sposób nie
budz"cy w"tpliwo'ci by!y zwi"zane z bie&"cym funkcjonowaniem
placówki rodzinnej, nie mog" by) brane pod uwag$ przy finansowaniu tej
placówki.
Utrata mocy przepisu z dat" og!oszenia ewentualnego wyroku
Trybuna!u Konstytucyjnego stwierdzaj"cego jego niezgodno') z wzorcem
konstytucyjnym, mog!aby przynie') niepo&"dane skutki. Rzecznik
postulowa! opó%nienie utraty mocy zaskar&onych przepisów na okres 12
miesi$cy 874.

871 Patrz przypis 869

872 RPO-519862-III/05 z 1 lutego 2008 r.
873 Rozporz"dzenie z 5 listopada 2004 r. (Dz.U. Nr 245, poz. 2461 z pó%n. zm.).
874 Sygn. akt K 6/08.
 - 343 -

3. Procedura przekszta!cenia niespokrewnionej z dzieckiem rodziny

zast&pczej w zawodow% niespokrewnion% z dzieckiem rodzin& zast&pcz%
W 'wietle przepisów ustawy o pomocy spo!ecznej 875, udzielanie
pomocy pieni$&nej na cz$'ciowe pokrycie kosztów utrzymania dziecka w
rodzinie zast$pczej, jak równie& wyp!ata wynagrodzenia tym rodzinom,
nale&" do zada( w!asnych powiatu. Organem w!a'ciwym w powy&szych
sprawach jest starosta odpowiedni ze wzgl$du na miejsce zamieszkania
rodziny zast$pczej. Pe!nienie funkcji zawodowej niespokrewnionej z
dzieckiem rodziny zast$pczej wymaga uzyskania pozytywnej opinii
w!a'ciwego o'rodka pomocy spo!ecznej, odbycia szkolenia, uzyskania
za'wiadczenia kwalifikacyjnego i zawarcia umowy ze starost".
Spe!nienie wszystkich warunków do pe!nienia funkcji rodziny
zast$pczej nie obliguje starosty do zawarcia umowy. Zale&y to od
uznaniowej decyzji starosty, która nie podlega weryfikacji. Pisemna
odmowa zawarcia umowy nie stanowi decyzji administracyjnej, od której
s!u&y 'rodek odwo!awczy. Brak procedury odwo!awczej w tym zakresie
jest krzywdz"cy dla rodzin zast$pczych, które podj$!y ju& trud
wychowania dzieci.
W zwi"zku z konstytucyjnymi gwarancjami prawa do s"du,
konieczne jest rozstrzygni$cie, czy ta sfera dzia!a( administracji mo&e by)
wy!"czona spod kognicji s"dów administracyjnych. Obowi"zuj"ce
regulacje prawne nie s" wystarczaj"cym gwarantem ochrony praw rodzin
zast$pczych i praw dzieci przebywaj"cych w tych rodzinach. W zwi"zku z
powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 876 do Ministra Pracy i Polityki
Spo!ecznej o przedstawienie stanowiska w sprawie.
Minister poinformowa! 877, &e prowadzone s" prace nad za!o&eniami
do ustawy o systemie opieki zast$pczej nad dzieckiem. Projekt przewiduje
obligatoryjne przekszta!cenie niespokrewnionej z dzieckiem rodziny
zast$pczej w zawodow" niespokrewnion" z dzieckiem rodzin$ zast$pcz",
je&eli rodzina wyrazi tak" wol$ i spe!ni warunki do pe!nienia okre'lonej
funkcji rodziny zast$pczej. Na obecnym etapie prac nad projektem ustawy
proponuje si$, aby decyzje w tej sprawie by!y decyzjami

875 Ustawa z 12 marca 2004 r. (Dz.U. 64, poz. 593 z pó%n. zm.).
876 RPO-581140-III/08 z 19 lutego 2008 r.
877 Pismo z 17 marca 2008 r.
 - 344 -

administracyjnymi, wydawanymi na podstawie jasno okre'lonych

kryteriów, po przeprowadzeniu rodzinnego wywiadu 'rodowiskowego.
Przekazanie projektu ustawy pod obrady Rady Ministrów by!o planowane
w czerwcu 2008 r. 878

4. Definicja rodziny zast&pczej spokrewnionej z dzieckiem

W zwi"zku zapowiedzi" wypracowania przez resort polityki
spo!ecznej rozwi"za( zmierzaj"cych do wprowadzenia w przepisach
definicji rodziny zast$pczej spokrewnionej z dzieckiem, Rzecznik zwróci!
si$ 879 o nades!anie informacji o stanie prac w tym zakresie. Jednocze'nie
podkre'li!, i& bez wsparcia pa(stwa nie uda si$ doprowadzi) do
zast"pienia wychowawczych placówek o charakterze zak!adowym
rodzinn" opiek" zast$pcz". Pa(stwo musi stworzy) w tym obszarze spójne
prawo i zapewni) odpowiednie gwarancje. Dlatego potrzebna jest
publiczna debata na ten temat z udzia!em 'rodowiska rodzin zast$pczych.
Rzecznik zaproponowa! Ministrowi zorganizowanie takiej debaty.
W odpowiedzi poinformowano880 o projekcie za!o&e( ustawy o
systemie opieki zast$pczej nad dzieckiem, który zosta! skierowany do
konsultacji spo!ecznych. Proponowane rozwi"zania zmierzaj" do
stworzenia spójnego systemu opieki nad dzieckiem i rodzin".
Zmiany wprowadzaj" poj$cie rodzinnych form opieki zast$pczej,
rozumianej jako ukierunkowany na cel proces polegaj"cy na zapewnieniu
czasowej opieki i wychowania w rodzinach zast$pczych i rodzinnych
domach dziecka dzieciom pochodz"cym z rodzin czasowo niezdolnych do
pe!nienia funkcji wychowawczych lub b$d"cych w kryzysie. Projekt
za!o&e( ustawy zostanie przekazany do opinii wszystkim 'rodowiskom
zainteresowanym problematyk" opieki nad dzieckiem i rodzin", w tym
'rodowisku rodzin zast$pczych.

878 Dotychczas projekt ustawy o systemie opieki zast$pczej nad dzieckiem nie zosta!
rozpatrzony przez Rad$ Ministrów.
879 RPO-474052-III/04 z 22 stycznia 2008 r.
880 Pismo z 25 lutego 2008 r.
 - 345 -

B. Alimenty

1 .Brak mo'liwo#ci ubiegania si& d!u'nika alimentacyjnego o

roz!o'enie na raty lub odroczenie terminu p!atno#ci zad!u'enia
powsta!ego z tytu!u wyp!aconych zaliczek alimentacyjnych
Do Rzecznika wp!yn$!a skarga w sprawie braku mo&liwo'ci
ubiegania si$ d!u&nika alimentacyjnego o roz!o&enie na raty lub
odroczenie terminu p!atno'ci zad!u&enia powsta!ego z tytu!u wyp!aconych
zaliczek alimentacyjnych.
Zaliczka alimentacyjna by!a form" wsparcia osób nie mog"cych
wyegzekwowa) 'wiadcze( alimentacyjnych, to&sam" ze 'wiadczeniem
wyp!acanym do 1 maja 2004 r. z funduszu alimentacyjnego i
'wiadczeniem wyp!acanym na podstawie ustawy o pomocy osobom
uprawnionym do alimentów 881. W obu przypadkach przewidziano
mo&liwo') ubiegania si$ o umorzenie, roz!o&enie na raty lub odroczenie
terminu p!atno'ci powsta!ego zad!u&enia. Natomiast art. 16 ustawy o
post$powaniu wobec d!u&ników alimentacyjnych daje d!u&nikowi
mo&liwo') ubiegania si$ tylko o umorzenie d!ugu.
Analiza obowi"zuj"cych w tym zakresie regulacji wskazuje na brak
racjonalno'ci przyj$tych przez ustawodawc$ rozwi"za( pozbawiaj"cych
d!u&nika mo&liwo'ci sp!aty d!ugu w sposób dla niego dogodny. Rzecznik
wyst"pi! 882 w tej sprawie do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej.
Minister podzieli! 883 stanowisko Rzecznika.

C. Placówki opieku%czo-wychowawcze

1.Wyniki przeprowadzonej przez NIK kontroli funkcjonowania

wybranych placówek opieku"czo-wychowawczych
W 2008 roku Najwy&sza Izba Kontroli opublikowa!a „Informacj$ o
wynikach kontroli funkcjonowania wybranych placówek opieku(czo-
wychowawczych”. NIK negatywnie oceni!a jako') 'wiadczenia us!ug
przez kontrolowane placówki opieku(czo-wychowawcze i skuteczno')
dzia!a( podejmowanych przez organy nadzoru. Wskaza!a tak&e na

881 Ustawa z 7 wrze'nia 2007 r. (Dz.U. Nr 192, poz. 1378).

882 RPO-587309-III/08 z 25 kwietnia 2008 r.
883 Pismo z 15 maja 2008 r.
 - 346 -

konieczno') ca!o'ciowego przegl"du obecnie funkcjonuj"cego systemu

opieki nad dzieckiem i przebudowy tego systemu. Z krytyczn" ocen"
kontroluj"cych spotka! si$ tak&e stan realizowania w placówkach
obowi"zku spe!nienia wymogów standaryzacyjnych okre'lonych w
rozporz"dzeniu Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie placówek
opieku(czo-wychowawczych 884. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik
zwróci! si$ 885 do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej o przekazanie
informacji o podj$tych przez resort dzia!aniach maj"cych na celu popraw$
poziomu funkcjonowania placówek opieku(czo-wychowawczych i
realizacj$ wniosków pokontrolnych.
Minister poinformowa! 886, &e w 2007 r. w Polsce dzia!a!o 735
placówek opieku(czo – wychowawczych, w tym 247 placówek
rodzinnych, 44 placówki interwencyjne, 263 placówki socjalizacyjne
(domy dziecka) i 154 placówki wielofunkcyjne, które !"cz" funkcje domu
dziecka i placówki interwencyjnej. Ze statystycznego punktu widzenia
sytuacja 30 skontrolowanych przez NIK placówek nie jest
reprezentatywna dla ca!ego kraju.
W ocenie Ministra wielkim problemem w skali kraju jest fakt
przebywania w placówkach opieku(czo – wychowawczych nieletnich,
którzy posiadaj" postanowienie s"du o umieszczeniu w m!odzie&owych
o'rodkach wychowawczych. W celu rozwi"zania tego problemu, Minister
Sprawiedliwo'ci powo!a! Mi$dzyresortowy Zespó! do Spraw Poprawy
Skuteczno'ci Wykonywania Orzecze( S"dowych, a w nim grup$ robocz"
do spraw umieszczania nieletnich w placówkach podleg!ych Ministerstwu
Edukacji Narodowej i Ministerstwu Pracy i Polityki Spo!ecznej.
Wymienione resorty pracuj" nad zmian" obowi"zuj"cych przepisów, aby
omawiany problem rozwi"za) dora%nie, a w przysz!o'ci ca!kiem go
wyeliminowa).
W Ministerstwie Pracy i Polityki Spo!ecznej opracowany zosta!
projekt „Za!o&e( do ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy
zast$pczej nad dzieckiem”, skierowany pod obrady Rady Ministrów. Na
podstawie „Za!o&e(” przygotowywany jest projekt ustawy.

884 Rozporz"dzenie z 19 pa%dziernika 2007 r. (Dz.U. Nr 201, poz. 1455).

885 RPO-602259-III/08 z 14 listopada 2008 r.
886 Pismo z 18 grudnia 2008 r.
 - 347 -

W „Za!o&eniach” znalaz!y si$ nast$puj"ce kierunki rozwi"za(

prawnych w zakresie zapewnienia dzieciom odpowiednich warunków w
pieczy zast$pczej:
1. Wzmocnienie dzia!a( profilaktycznych i doskonalenie metod pracy
z rodzin" biologiczn" na rzecz pozostawienia w niej dziecka lub powrotu
do niej dziecka. Zak!ada si$ wprowadzenie ró&norodnych form
'rodowiskowej pomocy rodzinom dysfunkcyjnym.
2. Dalszy rozwój placówek opieku(czo – wychowawczych wsparcia
dziennego – 'wietlic, klubów, w których specjali'ci (psycholog, pedagog)
pomagaj" dziecku, ale tak&e wspó!pracuj" z rodzicami.
3. Wzmocnienie profilaktyki i pracy z rodzin" poprzez zatrudnionych
w o'rodkach pomocy spo!ecznej tzw. asystentów rodziny, których
zadaniem b$dzie prowadzenie systematycznej, bezpo'redniej pracy z
rodzin" maj"c" trudno'ci w prawid!owym funkcjonowaniu.
4. Wspomaganie rodziny w dzia!aniach na rzecz poprawy jej sytuacji
przez szko!y, policj$, pomoc spo!eczn" i inne instytucje.
5. Stopniowe wprowadzanie zasady, &e w placówkach opieku(czo –
wychowawczych nie mog" przebywa) dzieci do 10 roku &ycia. B$d" one
umieszczane wy!"cznie w rodzinnych formach opieki zast$pczej.
6. Promocja rodzinnej opieki zast$pczej.
7. Zapewnienie rodzinie zast$pczej wsparcia merytorycznego,
finansowego, zabezpieczenia uprawnie( pracowniczych i stabilno'ci
zawodowej.
8. Dalszy rozwój rodzinnych domów dziecka, jednak odmiennie ni&
w chwili obecnej zorganizowanych i usytuowanych w systemie.
9. Poprawa procesu usamodzielniania pe!noletnich wychowanków.

W opinii Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej wdro&enie

zaproponowanych kierunków zmian przyczyni si$ w perspektywie
najbli&szych kilku lat do bardziej skutecznej pomocy, tak&e rodzinie
w!asnej dziecka, a to sprzyja) b$dzie zmniejszaniu liczby dzieci
powierzanych pieczy zast$pczej. W odniesieniu za' do pieczy zast$pczej,
proponowane zmiany maj" doprowadzi) do poprawy jako'ci
funkcjonowania i rozwoju rodzin zast$pczych i rodzinnych domów
dziecka, a tym samym zmiany niepokoj"cej tendencji do umieszczania
 - 348 -

dziecka pozbawionego opieki rodziny w placówkach opieku(czo –

wychowawczych.

2. Standardy opieki i wychowania w placówkach opieku"czo-

wychowawczych
Na tle informacji nap!ywaj"cych do Rzecznika pojawi! si$ problem
zwi"zany z funkcjonowaniem placówek wielofunkcyjnych.
Organy prowadz"ce placówk$ oraz dyrektorzy placówek zobowi"zani
do wype!nienia m.in. standardu trzydzie'ciorga dzieci w placówce
przyjmuj", &e w przypadku placówki wielofunkcyjnej !"cz"cej dzia!ania
interwencyjne, socjalizacyjne i inne, standard liczebno'ci dzieci nie
odnosi si$ do placówki jako ca!o'ci, lecz jest odr$bny dla ka&dej z form
'wiadczonych przez placówk$ dzia!a(.
Celem reformy systemu opieki nad dzieckiem by!o przekszta!canie
du&ych placówek, jako instytucji niesprzyjaj"cych rozwojowi dzieci
pozbawionych opieki rodziców, w placówki ma!e, 'rodowiskowe, tylko
dla tych dzieci, które nie mog!y by) umieszczone w rodzinnych formach
opieki. Sytuacja, gdzie organy prowadz"ce placówki opieku(czo-
wychowawcze realizuj" wymogi standaryzacyjne w sposób, który
faktycznie nie prowadzi do zmniejszenia liczby wychowanków, nie tylko
burzy ide$ reformy, ale narusza prawa dzieci. Rzecznik zwróci! si$ 887 do
Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej o przedstawienie stanowiska w
sprawie.
Minister przedstawi! stanowisko, i& do placówek wielofunkcyjnych
stosuje si$ przepisy takie jak do wszystkich typów placówek
ca!odobowych, co oznacza, &e w placówkach tych obowi"zuje standard
wskazuj"cy, &e w placówce jednocze'nie nie powinno przebywa) wi$cej
ni& 30 dzieci. Uzna! tak&e, i& przepis o dzia!aniu placówek
wielofunkcyjnych nie spe!ni! oczekiwa( resortu, gdy& w praktyce
stworzy! mo&liwo') omijania przepisu standaryzacyjnego.
Planowane rozwi"zania tego problemu Minister przedstawi! 888 w
za!o&eniach projektu ustawy o systemie pieczy zast$pczej nad dzieckiem.

887 RPO-573279-III/07 z 26 maja 2008 r.

888 Pismo z 7 lipca 2008 r.
 - 349 -

W zakresie instytucjonalnej, ca!odobowej pieczy zast$pczej przewiduje

si$ w za!o&eniach tworzenie wy!"cznie ma!ych placówek dla maksymalnie
14 dzieci w wieku powy&ej 10 lat. Standard ten ma by) osi"gni$ty do
2020 r.
Rzecznik przeprowadzi! analiz$ poziomu opieki i wychowania w
placówkach opieku(czo-wychowawczych w zwi"zku ze standardami
wynikaj"cymi z przepisów rozporz"dzenia Ministra Pracy i Polityki
Spo!ecznej w sprawie placówek opieku(czo-wychowawczych 889. W
przepisach przej'ciowych ustawy o pomocy spo!ecznej, na placówki
opieku(czo-wychowawcze, które nie osi"gaj" wymaganego standardu,
na!o&ono obowi"zek opracowania programu naprawczego w terminie do
ko(ca 2007 r. oraz jego realizacji do ko(ca 2010 r.
W 2007 r. Rzecznik wystosowa! do szesnastu Urz$dów
Wojewódzkich pismo o nades!anie stosownych informacji. Analiza
dotyczy!a 659 placówek opieku(czo-wychowawczych na terenie ca!ego
kraju, a jej wyniki budz" zaniepokojenie. Jedynie 258 placówek (39%
ogó!u) wype!nia!o standardy opieki i wychowania, natomiast 401
placówek (a& 61%) nie wprowadzi!o wymaganych przepisami prawa
standardów, pomimo d!ugiego okresu dostosowawczego. Brak
zapewnienia wymaganych standardów w placówkach opieku(czo-
wychowawczych dotyczy! g!ównie 'wiadczenia us!ug bytowych
(problemy lokalowe i zbyt du&a liczba wychowanków w placówce), a
tak&e sprawowania opieki i wychowania nad dzie)mi (nieprawid!owo'ci w
obsadzie kadry pedagogicznej).
Na podstawie przeprowadzonej analizy mo&na stwierdzi), &e
konieczne jest wzmocnienie nadzoru nad realizacj" opracowanych
harmonogramów przekszta!ce( w placówkach opieku(czo-
wychowawczych. Zani&ony standard opieki i wychowania w placówkach
opieku(czo-wychowawczych oznacza bowiem naruszenie praw dziecka.
Rzecznik zwróci! si$ 890 do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej o
poinformowanie o dzia!aniach resortu maj"cych na celu popraw$ stanu

889 Rozporz"dzenie z 19 pa%dziernika 2007 r. (Dz.U. Nr 201, poz. 1455).

890 RPO-573279-III/07 z 29 grudnia 2008 r.
 - 350 -

realizacji przez placówki opieku(czo-wychowawcze standardu opieki i

wychowania.

3. Nadu'ywanie mo'liwo#ci leczenia psychiatrycznego dzieci

sprawiaj%cych problemy wychowawcze, przebywaj%cych w placówkach
opieku"czo-wychowawczych
Podj$te przez Rzecznika w 2007 r. badania 891 dokumentacji pobytu
dzieci z placówek opieku(czo-wychowawczych w szpitalach
psychiatrycznych wskaza!y na liczne nieprawid!owo'ci. Rzecznik zwróci!
si$ 892 do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej z pro'b" o nades!anie
informacji o realizacji zapowiedzianych dzia!a( naprawczych.
Minister poinformowa! 893, &e w 2007 r. we wszystkich
województwach przeprowadzono szkolenia co do procedur umieszczania
dzieci w szpitalach psychiatrycznych, inspektorzy prowadz"cy nadzór nad
placówkami opieku(czo-wychowawczymi zbieraj" informacje o dzieciach
kierowanych do szpitali psychiatrycznych. Dokumenty tych dzieci s"
dok!adnie badane w czasie kontroli. Ministerstwu zosta!o wyznaczone
zadanie systematycznego monitorowania sytuacji wychowanków
placówek opieku(czo-wychowawczych w szpitalach psychiatrycznych.
Rzecznik skierowa! do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej kolejne
wyst"pienie w sprawie nadu&ywania leczenia psychiatrycznego przez
placówki opieku(czo-wychowawcze, po zapoznaniu si$ z tre'ci"
publikacji prasowej 894.
W artykule opisano niepokoj"ce zjawisko nadu&ywania przez
placówki opieku(czo-wychowawcze mo&liwo'ci leczenia dzieci
sprawiaj"cych problemy wychowawcze silnymi 'rodkami
farmakologicznymi. Poddanie takiego dziecka leczeniu 'rodkami
farmakologicznymi powinno nast$powa) po wykluczeniu mo&liwo'ci
skutecznego zastosowania dzia!a( o charakterze terapeutycznym, a
praktyka zg!aszania przez wychowawców do leczenia psychiatrycznego
dzieci z zaburzeniami zachowania powinna by) obj$ta szczególnym

891 Informacja za 2007 r., str. 283.

892 RPO-533352-III/06 z 22 lutego 2008 r.
893 Pismo z 27 marca 2008 r.
894 „Gazeta Wyborcza” z 5 listopada 2008 r. Psychotropy dla dzieci zamiast terapii.
 - 351 -

nadzorem. Rzecznik zwróci! si$ 895 do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej

o rozwa&enie mo&liwo'ci wprowadzenia odpowiednich zmian stanu
prawnego w zakresie b$d"cym przedmiotem wyst"pienia.
Minister Pracy i Polityki Spo!ecznej poinformowa! 896, o wdro&onym
systemie kontroli zasadno'ci umieszczania wychowanków placówek
opieku(czo-wychowawczych w szpitalach psychiatrycznych. Personel
pedagogiczny w &adnej mierze nie decyduje ani o konieczno'ci podania
dziecku leków psychotropowych, ani o skierowaniu go na leczenie w
szpitalu psychiatrycznym. Za ka&dym razem decyzja taka nale&y do
lekarza specjalisty.
W odniesieniu za' do sprawy opisanej w artykule prasowym
potwierdzono, &e dosz!o do naruszenia praw dziecka, ale nie przez
dyrektora i pracowników placówki opieku(czo-wychowawczej, a przez
szko!$, do której ucz$szcza!o dziecko oraz przez dziennikarzy. Dyrektor
szko!y umo&liwi! kontakt dziennikarza z dzieckiem na terenie szko!y bez
zgody i obecno'ci opiekuna prawnego dziecka, poda! mediom dane
osobowe dziecka, udzieli! informacji o jego sytuacji &yciowej i wyrazi!
zgod$ na zrobienie zdj$cia dziecka na terenie szko!y.

895 RPO-602331-III/08 z 14 listopada 2008 r.

896 Pismo z 18 grudnia 2008 r.
 - 352 -

16. Ochrona praw osób niepe"nosprawnych

1. Refundacja sk!adek na ubezpieczenia spo!eczne op!acanych przez

osoby niepe!nosprawne
Do Rzecznika wp!ywa!y skargi od osób niepe!nosprawnych
prowadz"cych pozarolnicz" dzia!alno') gospodarcz", które od 1 stycznia
2008 r. zosta!y obj$te obowi"zkiem op!acania sk!adek na ubezpieczenia
spo!eczne zgodnie z art. 9 ust. 4c ustawy o systemie ubezpiecze(
spo!ecznych 897. Osoby te maj" prawo do refundacji sk!adek op!aconych na
ubezpieczenia emerytalne i rentowe, jednak&e ich sprzeciw budzi forma
rozlicze( z Pa(stwowym Funduszem Rehabilitacji Osób
Niepe!nosprawnych. Refundowane sk!adki musz" by) uprzednio
zap!acone w pe!nej wysoko'ci do ZUS (art. 25a ust. 5 ustawy o
rehabilitacji zawodowej i spo!ecznej oraz zatrudnianiu osób
niepe!nosprawnych 898). Skar&"cy podnosili, &e jest to dla nich istotna
przeszkoda, poniewa& niejednokrotnie przychód osi"gany z prowadzonej
dzia!alno'ci jest ni&szy ni& wymagana do zap!acenia kwota sk!adek.
Przed 1 stycznia 2008 r. podmioty, które mia!y prawo do refundacji
sk!adek, dokonywa!y tych rozlicze( w formie bezgotówkowej, tzn.
wykazywa!y poszczególne kwoty w dokumentach rozliczeniowych,
jednak&e nie by!y zobowi"zane do wp!acania refundowanych kwot. Kwoty
te bezpo'rednio do ZUS wp!aca! podmiot refunduj"cy, np. Pa(stwowy
Fundusz Rehabilitacji Osób Niepe!nosprawnych. Rzecznik zwróci! si$ 899
do Pe!nomocnika Rz"du ds. Osób Niepe!nosprawnych z pro'b" o zaj$cie
stanowiska w sprawie.
W odpowiedzi poinformowano 900 Rzecznika, &e nowe zasady
udzielania pomocy w postaci zwrotu cz$'ci sk!adek na ubezpieczenia
spo!eczne osobom prowadz"cym dzia!alno') gospodarcz", z finansowania
na refundacj$, wynika!a przede wszystkim z potrzeby dostosowania
przepisów krajowych do prawa wspólnotowego. Przepisy wprowadzaj"ce

897 Ustawa z 13 pa%dziernika 1998 r. (Dz.U. z 2007 r., Nr 11 poz. 74 z pó%n. zm.).
898 Ustawa z 27 sierpnia 1997 r. (Dz.U. Nr 123, poz. 776 z pó%n. zm.).
899 RPO-574093-III/07 z 26 lutego 2008 r.
900 Pismo z 2 kwietnia 2008 r.
 - 353 -

refundacj$ sk!adek umo&liwiaj" precyzyjne monitorowanie pomocy

publicznej oraz powstrzymanie si$ od jej udzielenia w przypadku, gdyby
skutkowa!o to przekroczeniem dopuszczalnego pu!apu pomocy.
Zmiany te wywo!a!y m.in. problemy z przygotowywaniem wniosków
o t$ pomoc. Do Rzecznika nap!ywa!y liczne skargi, w których zwracano
uwag$ na wynikaj"cy z ustalonego trybu 901 udzielania refundacji,
obowi"zek wype!niania obszernej i skomplikowanej dokumentacji.
Powodowa!o to liczne pomy!ki i nie'cis!o'ci, do których korekty PFRON
zobowi"zywa! zainteresowanych. Ponadto skar&"cy wskazywali na
trudno'ci w uzyskaniu drog" telefoniczn" jakiejkolwiek informacji o
stanie sprawy (wniosku o refundacj$ sk!adek) i przyczynach zw!oki w
przekazaniu pieni$dzy na rachunek bankowy wnioskodawcy. Niektórzy
skar&"cy nie otrzymywali refundacji przez wiele miesi$cy, co
przysparza!o im powa&nych problemów finansowych. Rzecznik zwróci!
si$ 902 do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej o przeanalizowanie
problemu, a przede wszystkim o pilne podj$cie dzia!a( zmierzaj"cych do
maksymalnego uproszczenia dokumentacji wymaganej do uzyskania przez
osoby niepe!nosprawne refundacji sk!adek na ubezpieczenie spo!eczne
oraz zaapelowa! 903 do Prezesa Pa(stwowego Funduszu Rehabilitacyjnego
Osób Niepe!nosprawnych o doprowadzenie do !atwiejszego i szybszego
obiegu informacji mi$dzy wnioskodawcami a Funduszem na temat stanu
realizacji wniosków o refundacj$ sk!adek.
W odpowiedzi Minister poinformowa! 904, &e wspólnie z PFRON i
ZUS podj$to dzia!ania maj"ce na celu uproszczenie procedury ubiegania
si$ o refundacj$ sk!adek. Rozpocz$to tak&e prace legislacyjne nad zmian"
przepisów, podj$to te& dzia!ania informacyjne maj"ce na celu dok!adne
wyja'nienie procedury ubiegania si$ o dofinansowanie i refundacj$.
Jednocze'nie Prezes PFRON zapewni! Rzecznika, &e Fundusz do!o&y
wszelkich stara(, aby refundacje wyp!acane by!y terminowo, a
beneficjenci uzyskiwali szybko i skutecznie informacje na temat stanu
realizacji wniosków o refundacj$ sk!adek.

901 Rozporz"dzenie z 13 grudnia 2007 r. (Dz.U. Nr 240, poz. 1754 z pó%n. zm.).
902 RPO-588816-III/08 z 12 czerwca 2008 r.
903 RPO-588816 III/08 z 19 maja 2008 r.
904 Pismo z 10 lipca 2008 r.
 - 354 -

2. Dofinansowanie wynagrodze" niepe!nosprawnych emerytów

W zwi"zku z wej'ciem w &ycie z dniem 1 stycznia 2008 r. przepisu
art. 1 pkt 17 lit. a ustawy o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i
spo!ecznej oraz zatrudnianiu osób niepe!nosprawnych oraz o zmianie
niektórych innych ustaw 905, zmieniaj"cego tre') dotychczasowego art. 26a
ust. 1 przedmiotowej ustawy, zaistnia!o powa&ne zagro&enie ograniczenia
aktywno'ci zawodowej osób niepe!nosprawnych, które maj" ustalone
prawo do emerytury.
W publikacjach prasowych na ten temat wskazywano, &e powy&sza
regulacja jest niekorzystna zarówno dla pracodawców, jak i
niepe!nosprawnych pracowników. Je&eli wynagrodzenia
niepe!nosprawnych emerytów nie b$d" dofinansowywane na
dotychczasowych zasadach, to istnieje realne zagro&enie, i& zmniejszy si$
zainteresowanie pracodawców zatrudnianiem tych osób. Problemem jest
tak&e brak jasnej regulacji okre'laj"cej zasady sprawdzania przez
pracodawc$, czy dany pracownik ma ustalone prawo do emerytury. W
zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 906 do Ministra Pracy i Polityki
Spo!ecznej z pro'b" o przedstawienie stanowiska w sprawie.
W odpowiedzi poinformowano907 Rzecznika, &e dofinansowanie do
wynagrodze( niepe!nosprawnych pracowników przys!uguje wy!"cznie w
odniesieniu do osób, które nie maj" ustalonego prawa do emerytury. Artyku! 26a
w brzmieniu sprzed nowelizacji stanowi!, i& z dofinansowania mog!y skorzysta)
osoby, które nie osi"gn$!y wieku emerytalnego. Tak sformu!owany przepis, poza
wyra%nym wyd%wi$kiem dyskryminacyjnym (dyskryminacja ze wzgl$du na
wiek), nastr$cza! trudno'ci zwi"zanych ze zidentyfikowaniem osób, które
osi"gn$!y wiek emerytalny, inny ni& ogólnie obowi"zuj"cy (60 i 65 lat
odpowiednio dla kobiet i m$&czyzn), ze wzgl$du na szczególne regulacje
dotycz"ce wykonywania niektórych zawodów.
Wprowadzone rozwi"zanie zwi$ksza szanse ludzi m!odych na
znalezienie zatrudnienia, a weryfikacja uprawnie( emerytalnych mo&e

905 Ustawa z 15 czerwca 2007 r. (Dz.U. Nr 115, poz. 791).

906 RPO-577412-III/07 z 15 stycznia 2008 r.
907 Pismo z 14 lutego 2008 r.
 - 355 -

nast"pi) poprzez uzyskanie stosownego o'wiadczenia od pracownika lub

na podstawie informacji uzyskanej od organu emerytalnego.
Regulacja uleg!a zmianie od 1 stycznia 2009 r. ustaw" z dnia 5
grudnia 2008 r. o zmianie ustawy o rehabilitacji 908.

3. Potrzeba podj&cia dzia!a" dotycz%cych reformy systemu orzekania

o niepe!nosprawno#ci, w odniesieniu do 'o!nierzy zawodowych oraz
innych funkcjonariuszy s!u'b mundurowych
Regulacja zawarta w art. 5 ustawy o rehabilitacji osób
niepe!nosprawnych 909 odnosi si$ wy!"cznie do osób pobieraj"cych
'wiadczenia emerytalno-rentowe z Funduszu Ubezpiecze( Spo!ecznych i
nie dotyczy pobieraj"cych 'wiadczenia z systemu zaopatrzenia, a wi$c
&o!nierzy zawodowych oraz innych funkcjonariuszy s!u&b mundurowych
uprawnionych do 'wiadcze( na podstawie odr$bnych przepisów. Prowadzi
to do sytuacji, w której funkcjonariusze s!u&b mundurowych, wobec
których orzeczono niezdolno') do s!u&by, zmuszeni s" do ubiegania si$ o
dodatkowe orzeczenie zespo!u orzekaj"cego o niepe!nosprawno'ci w celu
skorzystania z systemu wsparcia wynikaj"cego z ustawy o rehabilitacji, co
powoduje poczucie gorszego traktowania osób niepe!nosprawnych,
pobieraj"cych 'wiadczenia z innego systemu ni& FUS.
Przedstawiony problem dotyczy szerszego zagadnienia zwi"zanego z
potrzeb" zracjonalizowania funkcjonuj"cych systemów orzekania o
niezdolno'ci do pracy oraz o niepe!noprawno'ci. Dlatego te& Rzecznik
zwróci! si$ 910 do Pe!nomocnika Rz"du ds. Osób Niepe!nosprawnych o
zaj$cie stanowiska w przedstawionej sprawie oraz przedstawienie
informacji, czy planowane jest podj$cie dzia!a( dotycz"cych reformy
systemu orzekania o niepe!nosprawno'ci.
W odpowiedzi poinformowano 911 Rzecznika, &e w Polsce funkcjonuje
pi$) systemów orzekania: o niezdolno'ci do pracy (przez lekarzy
orzeczników ZUS), o niezdolno'ci do pracy w gospodarstwie rolnym
(przez lekarzy rzeczoznawców KRUS), o niezdolno'ci do s!u&by (przez

908 Ustawa z 5 grudnia 2008 r. (Dz.U. Nr 237, poz. 1652)

909 Ustawa z 27 sierpnia 1997 r. (Dz.U. z 2008 r. Nr 14, poz. 92 z pó%n. zm.).
910 RPO-583597-III/08 z 15 kwietnia 2008 r.
911 Pismo z 21 maja 2008 r.
 - 356 -

komisje lekarskie podleg!e MSWiA lub MON), o niepe!nosprawno'ci i

stopniu niepe!nosprawno'ci (przez zespo!y do spraw orzekania o
niepe!nosprawno'ci). Cztery z nich to systemy orzekania do celów
rentowych, natomiast system orzekania o niepe!nosprawno'ci i stopniu
niepe!nosprawno'ci jest systemem pozarentowym i
pozaubezpieczeniowym. Ministerstwo podj$!o dzia!ania umo&liwiaj"ce
rozpocz$cie funkcjonowania Mi$dzyresortowego Zespo!u do Spraw
Opracowania Systemu Orzekania o Niepe!nosprawno'ci oraz Niezdolno'ci
do Pracy. Zadaniem Zespo!u b$dzie dokonanie oceny dzia!ania
wspomnianych systemów orzeczniczych i przygotowania projektu za!o&e(
zmian systemowych.
Odnosz"c si$ do problemu równego traktowania orzecze( o
niezdolno'ci do s!u&by z orzeczeniami o niepe!nosprawno'ci,
stwierdzono, i& orzeczenia o zaliczeniu do jednej z grup inwalidztwa
wydane po 1 stycznia 1998 r. nie podlegaj" prze!o&eniu na stopnie
niepe!nosprawno'ci. Ten stan rzeczy, jakkolwiek ma uzasadnienie
merytoryczne, to jednak nie uwzgl$dnia we w!a'ciwym zakresie interesów
obywatela. W zwi"zku z powy&szym podj$to prace nad powo!aniem
Zespo!u, w sk!ad którego wejd" m.in. przedstawiciele MON i MSWiA.

4. Dost&p do stron internetowych instytucji publicznych dla osób

niewidomych i niedowidz%cych
W 2008 r. Rzecznik otrzymywa! wiele skarg od organizacji
dzia!aj"cych na rzecz ochrony praw osób niepe!nosprawnych dotycz"cych
problemu dost$pno'ci stron internetowych instytucji publicznych dla osób
niewidomych i niedowidz"cych. Na powy&szy problem uwag$ zwrócili
ministrowie pa(stw cz!onkowskich Unii Europejskiej, którzy w deklaracji
z dnia 11 czerwca 2006 r. zatwierdzonej podczas Konferencji
Ministerialnej Rady Europejskiej i Komisji Europejskiej w Rydze
zobowi"zali si$ do promowania i zapewnienia dost$pno'ci wszystkich
publicznych stron internetowych do roku 2010 poprzez zapewnienie
zgodno'ci z odpowiednimi ogólnymi standardami i wytycznymi
dotycz"cymi dost$pno'ci stron internetowych. Problem ten nabiera
dodatkowego znaczenia w kontek'cie przepisu art. 61 ust. 1 Konstytucji,
zgodnie z którym obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o
 - 357 -

dzia!alno'ci organów w!adzy publicznej oraz osób pe!ni"cych funkcje

publiczne.
Rzecznik zwróci! si$ 912 do Ministra Spraw Wewn$trznych i
Administracji o poinformowanie, jakie 'rodki podj$to w sprawie
zapewnienia dost$pno'ci publicznych stron i serwisów internetowych dla
osób niepe!nosprawnych ze szczególnym uwzgl$dnieniem osób
niewidomych i niedowidz"cych oraz jakie dzia!ania planowane s" w tym
zakresie w przysz!o'ci.
W odpowiedzi Minister wyja'ni! 913, &e problem tzw. Dost$pno'ci
czyli przezwyci$&ania technicznych barier napotykanych przez osoby
niepe!nosprawne oraz inne osoby, próbuj"ce w pe!ni uczestniczy) w
spo!ecze(stwie informacyjnym, jest przedmiotem intensywnych dzia!a(
rz"du. Podmioty publiczne prowadz"ce strony internetowe sukcesywnie
podejmuj" dzia!ania w celu wdro&enia zasady Dost$pno'ci. Przyk!adem
tego jest strona g!ówna Biuletynu Informacji Publicznej (BIP)
funkcjonuj"ca od stycznia 2008 r., która spe!nia wymagania Dost$pno'ci i
jest dostosowana do potrzeb osób niewidomych i niedowidz"cych. W tym
kierunku dzia!ania podj$!a równie& wi$kszo') ministerstw. Dzia!ania
modernizacyjne wymaga) jednak b$d" nak!adów finansowych oraz
dzia!a( promocyjnych i koordynacyjnych, do czego przygotowuje si$
Minister SWiA.
Sprawa nadal pozostaje w zainteresowaniu Rzecznika.

5. Konieczno#$ dostosowania stacji warszawskiego metra do potrzeb

osób niewidomych i niedowidz%cych
W 2008 r. mia! miejsce wypadek niewidomego studenta na stacji
metra Warszawa Centrum. Wypadku tego mo&na by!o !atwo unikn")
dostosowuj"c stacje warszawskiego metra do potrzeb osób niewidomych i
niedowidz"cych. Obowi"zkiem w!adzy publicznej jest udzielanie
wszelkiej pomocy osobom niepe!nosprawnym tak, aby mog!y one
prowadzi) &ycie w spo!ecze(stwie, co jest jedn" z koniecznych przes!anek
poszanowania godno'ci cz!owieka. Z informacji uzyskanych przez

912 RPO-586132-I/08 z 6 czerwca 2008 r.

913 Pismo z 7 lipca 2008 r.
 - 358 -

Rzecznika wynika, &e organizacje dzia!aj"ce na rzecz ochrony praw osób

niepe!nosprawnych wielokrotnie apelowa!y o w!a'ciwe dostosowanie
peronów warszawskiego metra do potrzeb osób niewidomych i
niedowidz"cych, sugeruj"c m.in. konieczno') zamontowania na ko(cach
peronów specjalnych pasów o odpowiedniej szeroko'ci – !atwo
wyczuwalnych lask" b"d% stop", a tak&e odpowiedniego oznaczenia
kraw$dzi schodów. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 914 do
Prezydenta Miasta Sto!ecznego Warszawy z pro'b" o udzielenie
informacji na temat dzia!a( podj$tych przez w!adze stolicy oraz zarz"d
warszawskiego metra zmierzaj"cych do usuni$cia stwierdzonych
nieprawid!owo'ci.
Sprawa nadal pozostaje w zainteresowaniu Rzecznika.

6. Dofinansowanie zakupu samochodu dla osób niepe!nosprawnych

Do Rzecznika zwróci!a si$ niepe!nosprawna matka czworga dzieci,
która ubiega!a si$ o dofinansowanie ze 'rodków PFRON-u zakupu
samochodu w ramach programu „Sprawny dojazd”. Negatywne
rozpatrzenie wniosku uzasadniono tym, &e „z wniosku oraz dostarczonej
dokumentacji wynika, &e jest osob" biern" zawodowo”.
Adresatami programu s" zatrudnione lub ucz"ce si$ pe!noletnie
osoby niepe!nosprawne w wieku aktywno'ci zawodowej, legitymuj"ce si$
prawem jazdy kategorii B, posiadaj"ce wa&ne orzeczenie o znacznym lub
umiarkowanym stopniu niepe!nosprawno'ci albo orzeczenie równowa&ne,
wydane z powodu dysfunkcji narz"du ruchu. Tak wi$c niepe!nosprawna
matka wychowuj"ca czworo dzieci nie mo&e by) adresatem programu,
poniewa& nie jest „osob" zatrudnion"”. Takie rozwi"zanie pozostaje w
jaskrawej sprzeczno'ci z okre'lonymi wcze'niej celami programu, a tak&e
budzi w"tpliwo'ci co do zgodno'ci programu z Konstytucj". W swoim
za!o&eniu program mia! ograniczy) skutki niepe!nosprawno'ci i
ograniczy) bariery utrudniaj"ce osobom niepe!nosprawnym
funkcjonowanie w spo!ecze(stwie. Rzecznik zwróci! si$ 915 do
Pe!nomocnika Rz"du do Spraw Osób Niepe!nosprawnych z pro'b" o

914 RPO-598882-I/08 z 2 pa%dziernika 2008 r.

915 RPO-585592-X/08 z 24 kwietnia 2008 r.
 - 359 -

zainicjowanie dzia!a( maj"cych na celu usuni$cie opisanych ogranicze(

utrudniaj"cych osobom niepe!nosprawnym korzystanie z przys!uguj"cych
im praw.
W odpowiedzi Prezes Zarz"du PFRON wyja'ni! 916, &e ze wzgl$du na
ograniczon" wysoko') dost$pnych 'rodków finansowych na realizacj$
pilota&owego programu „Sprawny dojazd” i przewidywalne potrzeby,
znacznie przekraczaj"ce mo&liwo'ci finansowe PFRON, konieczne sta!o
si$ zaw$&enie grona uprawnionych adresatów programu do osób
pracuj"cych lub ucz"cych si$ i maj"cych najwi$ksze trudno'ci w
poruszaniu si$ (ze wzgl$du na rodzaj niepe!nosprawno'ci lub trudno'ci
komunikacyjne, zwi"zane z miejscem zamieszkania) i skierowanie
'rodków pomocowych w ramach tego programu w!a'nie do tej grupy osób
niepe!nosprawnych.

7. Sytuacja osób niepe!nosprawnych poruszaj%cych si& z

towarzysz%cymi im psami – przewodnikami, psami – terapeutami oraz
psami asystuj%cymi
W 2008 r. cz$') urz$dów administracji publicznej oraz niektóre
podmioty gospodarcze umo&liwi!y osobom niepe!nosprawnym wej'cie do
swych obiektów z psem towarzysz"cym. Nie jest to jednak praktyka
powszechna – osoby niepe!nosprawne, poruszaj"ce si$ z towarzysz"cymi
im psami przewodnikami lub psami asystentami napotykaj" powszechnie
na trudno'ci w za!atwianiu swych spraw. Urz$dy, banki, centra handlowe,
sklepy itp. w wi$kszo'ci przypadków pozostaj" niedost$pne dla tych osób.
Pozwolenie na wej'cie z psem pozostawione jest najcz$'ciej dobrej woli
personelu i pracowników ochrony obiektu.
O zainicjowanie dzia!a( legislacyjnych maj"cych na celu likwidacj$
powy&szych barier, Rzecznik zwraca! si$ jeszcze w 2007 r. do
ówczesnego Pe!nomocnika Rz"du do Spraw Osób Niepe!nosprawnych.
Podczas spotkania w dniu 22 kwietnia 2008 r. z Rzecznikiem,
przedstawiciele Fundacji na rzecz Osób Niewidomych – Labrador – Pies
Przewodnik, Fundacji Przyja%ni Ludzi i Zwierz"t „CZE-NE-KA” oraz
Fundacji „Vis Maior” wskazali na potrzeb$ rozszerzenia zakresu

916 Pismo z 5 czerwca 2008 r.

 - 360 -

omawianej regulacji o osoby niepe!nosprawne, korzystaj"ce z pomocy

psów – terapeutów oraz psów asystuj"cych. Rzecznik przekaza! 917
Przewodnicz"cemu Sejmowej Podkomisji sta!ej ds. osób
niepe!nosprawnych przygotowany przez wspomniane Fundacje projekt
nowelizacji ustawy o rehabilitacji osób niepe!nosprawnych, do
wykorzystania w pracach Podkomisji.
Od 19 czerwca 2009 r. wejdzie w &ycie ustawa o zmianie ustawy o
rehabilitacji zawodowej i spo!ecznej oraz zatrudnianiu osób
niepe!nosprawnych, ustawy o podatkach i op!atach lokalnych oraz ustawy
o bezpiecze(stwie &ywno'ci i &ywienia 918, która reguluje problem prawa
do wst$pu z psem przewodnikiem do obiektów u&yteczno'ci publicznej, w
szczególno'ci: budynków i ich otoczenia przeznaczonych na potrzeby
administracji publicznej, wymiaru sprawiedliwo'ci, kultury, o'wiaty,
szkolnictwa wy&szego, nauki, opieki zdrowotnej, opieki spo!ecznej i
socjalnej, obs!ugi bankowej, handlu, gastronomii, us!ug, turystyki, sportu,
obs!ugi pasa&erów w transporcie kolejowym, drogowym, lotniczym,
morskim lub wodnym 'ródl"dowym, 'wiadczenia us!ug pocztowych lub
telekomunikacyjnych oraz innych ogólnodost$pnych budynków
przeznaczonych do wykonywania podobnych funkcji, w tym tak&e
budynków biurowych i socjalnych.

8. Zasady wydawania kart parkingowych osobom niepe!nosprawnym

Przepisy ustawy – Prawo o ruchu drogowym 919 w nierówny sposób
traktuj" osoby niepe!nosprawne w zakresie przyznawania karty
parkingowej. Postanowienia art. 8 ust. 5 ustawy wy!"czaj" mo&liwo')
otrzymania karty parkingowej przez osoby o obni&onej sprawno'ci
ruchowej, które legitymuj" si$ orzeczeniem o zaliczeniu do
umiarkowanego lub znacznego stopnia niepe!nosprawno'ci o przyczynie
niepe!nosprawno'ci innej ni& upo'ledzenie narz"du ruchu lub choroby
neurologiczne (tj. orzeczeniem zawieraj"cym inny symbol przyczyny
niepe!nosprawno'ci ni& „R” lub „N”). Zgodnie z art. 8 ust. 5a ustawy,
karta parkingowa przys!uguje osobom posiadaj"cym orzeczenie

917 RPO-560074-X/07 z 7 maja 2008 r.

918 Ustawa z 21 listopada 2008 r., (Dz.U. Nr 223, poz. 1463).
919 Ustawa z 20 czerwca 1997 r. (Dz.U. z 2005 r., Nr 108 poz. 908 z pó%n. zm.).
 - 361 -

zaliczaj"ce do lekkiego stopnia niepe!nosprawno'ci o dowolnej

przyczynie niepe!nosprawno'ci, pod warunkiem, &e wspomniane
orzeczenie lub za'wiadczenie lekarskie potwierdza obni&on" sprawno')
ruchow" tych osób. Zdaniem Rzecznika, karta parkingowa powinna
przys!ugiwa) ka&dej osobie niepe!nosprawnej, u której stwierdzono
obni&ony poziom sprawno'ci ruchowej, niezale&nie od przyczyn
powstawania niepe!nosprawno'ci.
Mimo i& Minister Transportu i Budownictwa ju& w 2005 r. podzieli!
stanowisko Rzecznika, przepisy reguluj"ce zasady wydawania kart
parkingowych osobom niepe!nosprawnym nie zosta!y dotychczas
zmienione. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 920 do Ministra
Infrastruktury o przygotowanie projektu nowelizacji art. 8 Prawa o ruchu
drogowym, która doprowadzi do zlikwidowania dyskryminacji cz$'ci osób
niepe!nosprawnych.
W odpowiedzi poinformowano 921 Rzecznika, &e Ministerstwo
przygotowa!o projekt ustawy o dopuszczeniu pojazdów do ruchu, który
zmienia brzmienie przepisu art. 8 ust. 5 ustawy – Prawo o ruchu
drogowym. Nowe brzmienie tego przepisu zapewni wydanie karty
parkingowej ka&dej osobie niepe!nosprawnej o obni&onej sprawno'ci
ruchowej. Projekt tej ustawy skierowany zosta! do uzgodnie(
mi$dzyresortowych.

9. Udost&pnianie pracodawcy danych o przyczynie

niepe!nosprawno#ci
Pracodawca zatrudniaj"cy osob$ niepe!nosprawn" oraz zobowi"zany
do wp!at na Pa(stwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepe!nosprawnych,
ma prawo do obni&enia ustawowego wska%nika zatrudnienia osób
niepe!nosprawnych w przypadku zatrudniania osób o szczególnych
schorzeniach, które wymienia rozporz"dzenie w sprawie rodzajów
schorze( uzasadniaj"cych obni&enie wska%nika zatrudnienia osób
niepe!nosprawnych oraz sposobu jego obni&enia 922. O tym, &e zatrudnia
osob$ ze szczególnym schorzeniem, pracodawca mo&e dowiedzie) si$ w

920 RPO-517392-X/05 z 25 marca 2008 r.

921 Pismo z 30 kwietnia 2008 r.
922 Rozporz"dzenie z 18 wrze'nia 1998 r. (Dz.U. Nr 124, poz. 820 z pó%n. zm.).
 - 362 -

pierwszej kolejno'ci z zawartego w orzeczeniu symbolu przyczyny

niepe!nosprawno'ci. Udost$pnienie pracodawcy tych danych, w
szczególno'ci okre'lonych symbolami 01-U (upo'ledzenie umys!owe), 02-
P (choroby psychiczne), 06-E (epilepsja), mo&e budzi) w"tpliwo'ci z
punktu widzenia konstytucyjnego prawa do prywatno'ci, ochrony danych
osobowych, prawa do zachowania tajemnicy lekarskiej, a w konsekwencji
mo&e prowadzi) do dyskryminacji osoby niepe!nosprawnej na rynku
pracy.
Rzecznik zwróci! si$ 923 do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej o
rozwa&enie mo&liwo'ci zmiany zasad dokumentowania prawa osób
niepe!nosprawnych do korzystania z ulg i innych uprawnie(, z
uwzgl$dnieniem potrzeby ochrony danych osobowych dotycz"cych
rodzaju i charakteru schorzenia.
W odpowiedzi poinformowano 924 Rzecznika, &e osoby
niepe!nosprawne, dotkni$te chorobami wymienionymi w przepisach
powy&szego rozporz"dzenia znajduj" si$ w szczególnie trudnej sytuacji na
rynku pracy. Zwi$kszenie szans osób ze schorzeniami wymienionymi w
tym rozporz"dzeniu, wymaga ogromnego wsparcia. Istot$ tego wsparcia
stanowi zach$cenie pracodawców do zatrudniania osób ze wskazanymi w
rozporz"dzeniu schorzeniami poprzez obni&enie wska%nika zatrudnienia
osób niepe!nosprawnych stanowi"cego podstaw$ obliczenia wysoko'ci
miesi$cznej wp!aty na PFRON.
Konsekwencj" korzystania z przedmiotowego instrumentu wsparcia
aktywizacji zawodowej osób niepe!nosprawnych jest konieczno')
zapewnienia pracodawcom zatrudniaj"cym osoby ze wskazanymi
schorzeniami, informacji o rodzaju schorzenia. Wykorzystanie do
prawid!owego obliczenia wysoko'ci tej wp!aty informacji o rodzaju
schorzenia pracownika, nie zwalnia pracodawcy, jako administratora tych
danych z do!o&enia szczególnej staranno'ci w celu ochrony interesów
osób niepe!nosprawnych.

923 RPO-573544-X/07 z 17 stycznia 2008 r.

924 Pismo z 22 lutego 2008 r.
 - 363 -

10. Zatrudnianie osób niepe!nosprawnych w zak!adach pracy

chronionej
W 2008 r. do Rzecznika wp!yn$!o wiele skarg od osób
niepe!nosprawnych w zwi"zku z przedstawion" w projekcie z dnia 23
wrze'nia 2008 r. zmian" ustawy o rehabilitacji zawodowej i spo!ecznej
oraz zatrudnianiu osób niepe!nosprawnych 925. Z uzasadnienia
projektowanych zmian ustawy wynika, &e zosta!y one podyktowane
konieczno'ci" dostosowania tej regulacji do przepisów rozporz"dzenia
Komisji (WE) 926 uznaj"cego niektóre rodzaje pomocy za zgodne ze
wspólnym rynkiem w zastosowaniu art. 88 i 89 Traktatu. 927
Zmiany te doprowadz" jednak do faktycznego zmniejszenia zakresu
dotychczasowej pomocy 'wiadczonej pracodawcom prowadz"cym zak!ady
pracy chronionej i zwi$kszenia skali pomocy udzielanej pracodawcom z
otwartego rynku pracy. Skar&"cy wyra&ali obawy, &e doprowadzi to
przede wszystkim do redukcji zatrudnienia osób niepe!nosprawnych w
zak!adach pracy chronionej. Z tego wzgl$du skar&"cy opowiadali si$ za
kontynuacj" udzielania pomocy przedsi$biorcom zatrudniaj"cym osoby
niepe!nosprawne wedle obecnie obowi"zuj"cych zasad. Analiza
projektowanych rozwi"za( oraz ich uzasadnienia – w ocenie Rzecznika –
daje podstawy do uznania wysuwanych w skargach zastrze&e( za s!uszne.
W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 928 do Ministra Pracy i
Polityki Spo!ecznej z pro'b" o przedstawienie stanowiska w powy&szej
sprawie.

925 Ustawa z 27 sierpnia 1997 r. (Dz.U. z 2008 r. Nr 14, poz. 92).

926 Rozporz"dzenie z 6 sierpnia 2008 r. Nr 800/2008.
927 Rozporz"dzenie w sprawie wy!"cze( blokowych z 9 sierpnia 2008 r. Dz. Urz. WE l 214.
928 RPO-600963-III/08 z 28 pa%dziernika 2008 r.
 - 364 -

17. Prawo do nauki

1. Równy dost&p do nauki dzieci przewlekle chorych

W 2008 r. do Rzecznika dociera!y niepokoj"ce informacje na temat
realizacji zasady równego dost$pu do nauki dzieci przewlekle chorych. Z
bada( przeprowadzonych w Biurze Rzecznika na podstawie danych
G!ównego Urz$du Statystycznego wynika, &e prawna lub biologiczna
niepe!nosprawno') dotyczy 291,3 tys. dzieci i m!odzie&y w wieku 5-19
lat, co stanowi 3,8% tej populacji wiekowej. D!ugotrwa!e problemy
zdrowotne (k!opoty ze s!uchem, wzrokiem, trudno'ci w mówieniu,
poruszaniu si$ lub inne) stwierdza si$ u 1250,2 tys. dzieci (16,5%
populacji). A& 1569,7 tys. dzieci i m!odzie&y w wieku 5-19 lat (20,7%
populacji) cierpi na choroby przewlek!e. Oznacza to, &e co 6 ucze( w
wieku obowi"zkowego nauczania ma d!ugotrwa!e k!opoty ze zdrowiem, a
co 5 ucze( potrzebuje odpowiedniej opieki medycznej z powodu choroby
przewlek!ej. Jest to zatem powa&ny problem spo!eczny.
Rzecznik wielokrotnie wyst$powa! w indywidualnych przypadkach
utrudniania uczniom niepe!nosprawnym lub przewlekle chorym dost$pu
do edukacji. Przedstawione dane 'wiadcz" jednak o konieczno'ci podj$cia
pilnych prac nad analiz" sytuacji prawnej dzieci niepe!nosprawnych i
przewlekle chorych, a tak&e znowelizowania przepisów ustawy o systemie
o'wiaty w taki sposób, aby zapewni) realizacj$ równego dost$pu do
edukacji wszystkich uczniów.
Rzecznik zwróci! si$ 929 do Ministra Zdrowia i Ministra Edukacji
Narodowej o poinformowanie o stanie opieki zdrowotnej nad uczniami
przewlekle chorymi, w szczególno'ci efektach pracy mi$dzyresortowego
zespo!u do spraw przygotowania powrotu opieki zdrowotnej do szkó!,
wypracowaniu wspólnego stanowiska tych resortów odno'nie kryteriów
orzekania o niepe!nosprawno'ci uczniów oraz o specjalnych potrzebach
edukacyjnych dzieci przewlekle chorych, a tak&e w sprawie sposobu
realizacji tych potrzeb w warunkach szkolnictwa powszechnego,
wskazanie w Narodowym Programie Zdrowia na lata 2007-2015 zada( dla

929 RPO-572275-I/07 z 25 stycznia 2008 r.

 - 365 -

MEN i MZ dla poprawy sytuacji dzieci przewlekle chorych,

poinformowanie o funkcjonowaniu szkó! przy zak!adach opieki
zdrowotnej.
Minister EN poinformowa! 930, &e przepisy prawa o'wiatowego
zapewniaj" uczniom przewlekle chorym, w zale&no'ci od stanu zdrowia i
zgodnie z wyborem dokonanym przez ich rodziców, powszechny i równy
dost$p do wykszta!cenia oraz pe!ne uczestnictwo w otaczaj"cym &yciu.
Minister Zdrowia poinformowa! 931, &e Ministerstwo we wspó!pracy z
Instytutem Matki i Dziecka w Warszawie systematycznie monitoruje
dost$pno') i jako') profilaktycznej opieki zdrowotnej nad uczniami.
Trzyletni monitoring funkcjonowania Programu Rz"dowego
„Profilaktyczna opieka zdrowotna nad dzie)mi i m!odzie&" w 'rodowisku
nauczania i wychowania” wskazuje na systematyczn" popraw$ jako'ci i
dost$pno'ci tej opieki.
Rozporz"dzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Spo!ecznej
w sprawie orzekania o niepe!nosprawno'ci i stopniu niepe!nosprawno'ci 932
uregulowano m. in. zagadnienie standardów w zakresie kwalifikowania
oraz post$powania dotycz"cego orzekania o niepe!nosprawno'ci i stopniu
niepe!nosprawno'ci. Orzekanie o specjalnych potrzebach edukacyjnych
dzieci niepe!nosprawnych i przewlekle chorych reguluj" akty wykonawcze
do ustawy o systemie o'wiaty 933.

2. Egzamin gimnazjalny
W 2008 r. w niektórych szko!ach mia!y miejsce przypadki pyta(
testowych dotycz"cych lektur, które nie zosta!y omówione na lekcjach.
Za!o&eniem egzaminu gimnazjalnego jest sprawdzenie wiedzy i
umiej$tno'ci uczniów, ustalonych w standardach wymaga( stanowi"cych
za!"cznik do rozporz"dzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie
standardów wymaga( b$d"cych podstaw" przeprowadzania sprawdzianów
i egzaminów 934.

930 Pismo z 13 lutego 2008 r.

931 Pismo z 19 marca 2008 r.
932 Rozporz"dzenie z 15 lipca 2003 r. (Dz.U. Nr 139, poz. 1328).
933 Ustawa z 7 wrze'nia 1991 r. (Dz.U. Nr 67, poz. 329 z pó%n. zm.).
934 Rozporz"dzenie z 10 sierpnia 2001 r. (Dz.U. Nr 92, poz. 1020 z pó%n. zm.).
 - 366 -

Plan pracy dydaktycznej w szko!ach powinien obejmowa) potrzebne

do zdania egzaminu konkretne utwory literackie. Zró&nicowanie tego
planu lub ró&nice w jego faktycznej realizacji prowadzi!y do sytuacji, w
której nieomówienie pewnych lektur stawia!o niektórych uczniów w
znacznie gorszej sytuacji. Konstytucyjna zasada równego traktowania
obywateli dotyczy tak&e uczniów. Rzecznik zwróci! si$ 935 do Ministra
Edukacji Narodowej o zaj$cie stanowiska w powy&szej sprawie, a w
szczególno'ci rozwa&enie mo&liwo'ci przeprowadzenia ponownego
egzaminu w szko!ach, w których wyst"pi!y przypadki nierównego
traktowania.
W odpowiedzi poinformowano 936 Rzecznika, &e polecenie zawarte w
spornym punkcie egzaminu gimnazjalnego z cz$'ci humanistycznej by!o
zdefiniowane precyzyjnie i poprawnie. Wymagania jakie postawiono
uczniom podczas egzaminu by!y wed!ug Ministerstwa zgodne ze
standardami wymaga( przy tego rodzaju egzaminie. Ze wzgl$du jednak na
nieprawid!owo'ci w realizacji podstawy programowej z j$zyka polskiego
w gimnazjach, jakie ujawni!y si$ w trakcie egzaminu, zwrócono si$ do
kuratoriów z pro'b" o zebranie danych dotycz"cych skali problemu, a
uczniowie którzy nie udzielili odpowiedzi na problematyczne pytanie
zostan" obj$ci indywidualn" opiek" kuratorów. Ministerstwo
zapowiedzia!o równie& przyznanie poszkodowanym uczniom specjalnych
za'wiadcze( o nieomówieniu wymaganych na egzaminie lektur.
Zdaniem Rzecznika takie rozwi"zanie, jako nieprecyzyjne,
ogólnikowe i pozbawione jakiejkolwiek mocy prawnej, nie mo&e
przynie') spodziewanych efektów. Dlatego te& Rzecznik zwróci! si$ 937 do
Ministra ponownie – z pro'b" o poinformowanie jakie dzia!ania
Ministerstwo planuje podj") w celu unikni$cia podobnych
nieprawid!owo'ci podczas kolejnych sesji egzaminu.

3. Zasady przeprowadzania egzaminów gimnazjalnych i maturalnych

Uwag$ Rzecznika zwróci!y nieprawid!owo'ci w realizacji podstawy
programowej kszta!cenia ogólnego, czego konsekwencj" by!y m.in. s!abe

935 RPO-588086-I/08 z 28 kwietnia 2008 r.

936 Pismo z 27 maja 2008 r.
937 RPO-588086-I/08 z 11 czerwca 2008 r.
 - 367 -

wyniki egzaminów gimnazjalnych i maturalnych w 2008 r. Rzetelno') i

konsekwencja w realizacji podstawy programowej w szko!ach i
placówkach o'wiatowych ma pierwszorz$dne znaczenie w kontek'cie
konstytucyjnego prawa do nauki. W ramach powy&szego dzieci powinny
mie) zagwarantowan" mo&liwo') edukacji na najwy&szym poziomie,
przez co rozumie si$ m.in. w!a'ciw" organizacj$ oraz efektywne
wykorzystywanie zaj$) lekcyjnych tak, aby zrealizowa) odgórnie ustalon"
podstaw$ programow" ze wszystkich przedmiotów obowi"zkowych.
Rzecznik uzna! konieczno') odpowiedniego dostosowania arkuszy
egzaminacyjnych do potrzeb osób niewidomych i niedowidz"cych, a tak&e
zapewnienia w!a'ciwych warunków, w jakich odbywa si$ egzamin i
prawid!owego przebiegu informacji. Aktualne pozostaj" problemy
wynikaj"ce z procedur udost$pniania do wgl"du ucznia sprawdzonego i
ocenionego arkusza egzaminacyjnego z mo&liwo'ci" kserowania, a tak&e
odwo!ania od wyniku egzaminu gimnazjalnego i maturalnego. Rzecznik
zwróci! si$ 938 do Ministra Edukacji Narodowej o ustosunkowanie si$ do
przedstawionych kwestii oraz udzielenie informacji o stanie prac
legislacyjnych nad nowelizacj" ustawy o systemie o'wiaty.
W odpowiedzi poinformowano 939 Rzecznika, i& w Ministerstwie
prowadzone s" prace nad nowelizacj", w zakresie zasad organizacji i
przeprowadzania egzaminu maturalnego, rozporz"dzenia MEN w sprawie
warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i
s!uchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szko!ach
publicznych 940. Proponowane zmiany nie dotycz" jednak zasad wgl"du do
sprawdzonych i ocenionych arkuszy egzaminacyjnych. Sposób
udost$pniania arkusza egzaminacyjnego nie jest dowolny. Dyrektor
komisji okr$gowej ma prawo i jednocze'nie obowi"zek umo&liwi)
absolwentowi wy!"cznie zapoznanie si$ z arkuszem. Przepis § 107
powy&szego rozporz"dzenia nie przewiduje natomiast mo&liwo'ci
utrwalania arkusza egzaminacyjnego i zwielokrotniania go w jakikolwiek
sposób. Wykluczone jest wi$c kserowanie materia!ów egzaminacyjnych
b"d% fotografowanie ich. Prace s" bardzo starannie sprawdzane i

938 RPO-513066-I/05 z 21 lipca 2008 r.

939 Pismo z 13 sierpnia 2008 r.
940 Rozporz"dzenie z 30 kwietnia 2007 r. (Dz.U. Nr 83, poz. 562 z pó%n. zm.).
 - 368 -

weryfikowane, przez dwóch przeszkolonych egzaminatorów. Ustalona

ocena, zgodnie z ustaw" o systemie o'wiaty, jest ostateczna i
niepodwa&alna.

4. Egzaminy maturalne w szko!ach kszta!c%cych uczniów w systemie

dwuj&zycznym
W 2008 r. Rzecznik otrzymywa! liczne skargi uczniów i nauczycieli
szkó! prowadz"cych kszta!cenie w systemie dwuj$zycznym, dotycz"ce
nowelizacji rozporz"dzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30
kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, promowania i
klasyfikowania uczniów i s!uchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów
i egzaminów w szko!ach publicznych, zak!adaj"cej rezygnacj$ z
organizowania maturalnych egzaminów przedmiotowych w j$zykach
obcych, od roku szkolnego 2009/2010. Oznacza to zast"pienie
dotychczasowej „matury dwuj$zycznej” egzaminami przedmiotowymi w
j$zykach obcych oferowanymi w szko!ach, które zawar!y porozumienie z
partnerskimi szko!ami za granic" lub innymi instytucjami o'wiatowymi,
jak np. IBO. W tym celu zak!ada si$ popularyzacj$ kszta!cenia w tzw.
oddzia!ach mi$dzynarodowych.
Planowane zmiany w zakresie zasad przeprowadzania maturalnych
egzaminów przedmiotowych w j$zykach obcych obejm" uczniów
ucz$szczaj"cych obecnie do pierwszych i drugich klas szkó!
prowadz"cych oddzia!y dwuj$zyczne. Wprowadzona zmiana w istotny
sposób wp!ynie na sytuacj$ uczniów, którzy od roku lub od dwóch lat
przygotowuj" si$ do okre'lonej i znanej im formy egzaminu maturalnego.
Donios!ym elementem prawid!owego przebiegu procesu legislacyjnego
przy wprowadzaniu nowych regulacji prawnych jest tzw. ochrona
interesów w toku. Nie oznacza ona niezmienno'ci prawa, jednak wymaga,
aby obywatel rozpoczynaj"c okre'lony w czasie proces (tu: nauk$ w
szkole 'redniej) mia! jasno') co do warunków, jakie musi spe!ni), aby
zako(czy) go pomy'lnie. Rzecznik zwróci! si$ 941 do Ministra Edukacji
Narodowej z pro'b" o przedstawienie stanowiska w sprawie.

941 RPO-599849-I/08 z 23 grudnia 2008 r.

 - 369 -

W odpowiedzi poinformowano 942 Rzecznika, &e w zwi"zku z

licznymi w"tpliwo'ciami dotycz"cymi regulacji przyj$tych w nowych
przepisach, w dniu 16 pa%dziernika 2008 r. w trakcie spotkania z
dyrektorami szkó! dwuj$zycznych z ca!ego kraju ustalono, &e utrzymane
zostan" dotychczasowe zasady zdawania egzaminu maturalnego w
oddzia!ach dwuj$zycznych z jedn" zmian", zwi"zan" z rezygnacj" z
wyboru przedmiotu obowi"zkowego na rzecz egzaminu z matematyki dla
wszystkich absolwentów.
Ponadto nie ulegaj" zmianie zasady nauczania dwuj$zycznego
prowadzonego w ramach dwustronnych umów z Ambasad" Republiki
Francuskiej w Polsce oraz Ministerstwem Edukacji i Kultury Hiszpanii.

942 Pismo z 30 grudnia 2008 r.

 - 370 -

18. Ochrona #rodowiska

1. Szkody wyrz%dzone w #rodowisku naturalnym nad rzek% Ner,

spowodowane podczas wykonywania prac przy pog!&bianiu rzeki oraz
zagro'enia dla odcinka rzeki na terenie województwa *ódzkiego
Z informacji zamieszczonych w prasie 943 wynika!o, i& w 2005 r.
Wojewoda Wielkopolski, po uzyskaniu pozytywnej opinii Wojewódzkiego
Konserwatora Przyrody, wyda! decyzj$ o przeprowadzeniu w 2007 r.
melioracji 20. kilometrowego odcinka rzeki Ner. W konsekwencji
nast"pi!y nieodwracalne zmiany w 'rodowisku naturalnym. W
szczególno'ci zanik!a ro'linno') nadbrze&na, co pozbawi!o piskl$ta
wyklute w 2008 r. jakiejkolwiek ochrony przed drapie&nikami. Obecnie
nie ma w okolicy &adnej pary mew 'mieszek, gdy tymczasem jeszcze 2
lata temu kolonia l$gowa liczy!a 1500 par. Puste s" gniazda mi$dzy
innymi rybitw bia!ow"sych i rzecznych. Wygini$cie grozi wodniczce,
która wyst$puje tylko w kilku miejscach w Europie. W 2005 r. stworzono
specjalny program ochrony tego ptaka w Polsce i w Niemczech pod nazw"
„EU LIFE wodniczka”. Unia Europejska dofinansowa!a ten projekt kwot"
5 milionów euro. W przypadku wygini$cia tego gatunku na Polsk$ mog"
zosta) na!o&one wielomilionowe kary. Pog!$bienie Neru stanowi równie&
zagro&enia dla rycyka, kulika wi$kszego, derkacza oraz bielika.
Pog!$bienie rzeki Ner na odcinku biegn"cym przez województwo
!ódzkie rozpocz$to w okresie l$gowym, jednak&e zosta!o wstrzymane z
uwagi na brak oceny oddzia!ywania na 'rodowisko. Rzecznik zwróci!
si$ 944 do Ministra *rodowiska o ustosunkowanie si$ do przytoczonych
doniesie( medialnych, a tak&e o poinformowanie o planowanych
dzia!aniach zmierzaj"cych do zahamowania procesu degradacji
'rodowiska naturalnego i przywrócenia stanu pierwotnego.
W odpowiedzi poinformowano945 Rzecznika, &e Wojewódzki
Konserwator Przyrody w #odzi wskaza! na potrzeb$ przeprowadzenia
oceny dzia!ania przedsi$wzi$cia na obszar Natura 2000, w tym potrzeb$

943 „Gazeta Wyborcza” z 1 lipca 2008 r. Raj zamieniony w pustyni&.

944 RPO-593193-X/08 z 17 lipca 2008 r.
945 Pismo z 6 pa%dziernika 2008 r.
 - 371 -

wykonania raportu oddzia!ywania przedsi$wzi$cia na 'rodowisko. Po

sporz"dzeniu raportu mo&liwe b$dzie rozpatrzenie sprawy i podj$cie
stosownych decyzji.

2. Zagro'enia dla #rodowiska naturalnego spowodowane

nieprawid!owo#ciami w gospodarce odpadami szpitalnymi
Z informacji podawanych w 'rodkach masowego przekazu 946 do
opinii publicznej dotar!y liczne niepokoj"ce informacje o zagro&eniach
zwi"zanych z niew!a'ciwym oczyszczaniem i utylizacj" 'cieków i
odpadów szpitalnych. Z raportu G!ównego Inspektora Sanitarnego o stanie
sanitarnym kraju, w zakresie odnosz"cym si$ do gospodarki sta!ymi
odpadami szpitalnymi wynika!o, &e najwi$cej zastrze&e( budzi! stan
sanitarno-techniczny miejsc sk!adowania odpadów, gdzie by!y one
gromadzone do czasu odebrania przez przedsi$biorstwa zajmuj"ce si$ ich
utylizacj". Wed!ug tego raportu, w wi$kszo'ci szpitali nieczysto'ci p!ynne
kierowane s" bezpo'rednio do ogólnej sieci kanalizacyjnej. W nielicznych
przypadkach, zw!aszcza szpitali posiadaj"cych oddzia!y zaka%ne, 'cieki
podlegaj" wst$pnemu oczyszczeniu i dezynfekcji przed odprowadzeniem
ich do kanalizacji. Tylko ok. 7% szpitali posiada w!asne oczyszczalnie
'cieków. Maj"c na uwadze wag$ problemu, Rzecznik zwróci! si$ 947 do
G!ównego Inspektora Sanitarnego oraz do G!ównego Inspektora Ochrony
*rodowiska o zaj$cie stanowiska w przedmiotowej sprawie.
W odpowiedzi G!ówny Inspektor Ochrony *rodowiska wyja'ni! 948, &e
zasady i warunki zbiorowego odprowadzania 'cieków do urz"dze(
kanalizacyjnych reguluje ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wod$ i
zbiorowym odprowadzaniu 'cieków 949. Zgodnie z któr" obowi"zek
kontroli 'cieków w pe!nym zakresie powierzono przedsi$biorstwom
wodoci"gowo-kanalizacyjnym. G!ówny Inspektor Sanitarny szczegó!owo
przedstawi! 950 sytuacj$ w zakresie przestrzegania przepisów dotycz"cych
odprowadzania 'cieków z placówek szpitalnych. Poinformowa! m. in. o

946 „Dziennik Ba!tycki”, „Polska” z 25 wrze'nia 2008 r.

947 RPO-599436-X/08 z 6 pa%dziernika 2008 r.
948 Pismo z 20 pa%dziernika 2008 r.
949 Ustawa z 7 czerwca 2001 r. (Dz.U. z 2006 r. Nr 132, poz. 858 z pó%n. zm.).
950 Pisma z 23 i 29 grudnia 2008 r.
 - 372 -

wynikach kontroli przeprowadzonej na prze!omie wrze'nia i pa%dziernika

2008 r. w oddzia!ach zaka%nych, szpitalach wojewódzkich i klinicznych,
która potwierdzi!a wykonywanie obowi"zku dezynfekcji 'cieków przez
111 placówek na 135 placówek obj$tych kontrol". Natomiast w stosunku
do pozosta!ych placówek, organy Pa(stwowej Inspekcji Sanitarnej podj$!y
stosowne dzia!ania na rzecz usuni$cia nieprawid!owo'ci.

3. Konieczno#$ likwidacji mogilników stanowi%cych istotne

zagro'enie dla #rodowiska naturalnego
W 2008 r. na podstawie doniesie( medialnych Rzecznik podj"! z
urz$du post$powanie w sprawie dotrzymania terminu likwidacji
mogilników, stanowi"cych istotne zagro&enie dla 'rodowiska naturalnego.
Uchwa!" Rady Ministrów przyj$to Krajowy plan gospodarki
odpadami 2010 951. Zgodnie z jego postanowieniami do 2010 r.
zaplanowano likwidacj$ mogilników i magazynów zawieraj"cych
przeterminowane 'rodki ochrony ro'lin oraz rozpocz$cie likwidacji
zagro&e( powodowanych przez sk!adowiska poprodukcyjnych odpadów
pestycydowych, niespe!niaj"ce wymogów ochrony 'rodowiska. Ma to
umo&liwi) rozpocz$cie kolejnego etapu od 2011 r., polegaj"cego na
likwidacji pestycydowych ska&e( terenu, spowodowanych przez
mogilniki, zagra&aj"cych bezpiecze(stwu u&ytkowanych wód
podziemnych. Ponadto do 2018 r. nast"pi) ma likwidacja zagro&e(
powodowanych przez sk!adowiska poprodukcyjnych odpadów
pestycydowych. Wskazane dzia!ania oraz terminy ich realizacji maj" na
celu wype!nienie postanowie( Konwencji Sztokholmskiej w sprawie
trwa!ych zanieczyszcze( organicznych. Wobec powy&szego Rzecznik
zwróci! si$ 952 do Ministra *rodowiska o przekazanie wyja'nie(
dotycz"cych skali problemu, etapu realizacji „Krajowego planu
gospodarki odpadami 2010” w zakresie mogilników i szans na
dotrzymanie ww. terminów.
W odpowiedzi poinformowano 953 Rzecznika, &e proces likwidacji
mogilników jest przeprowadzany sukcesywnie od 1999 r. W ci"gu trzech

951 Uchwa!a Nr 233 z 29 grudnia 2006 r. (M.P. Nr 90, poz. 946).

952 RPO-599583-X/08 z 29 pa%dziernika 2008 r.
953 Pismo z 27 listopada 2008 r.
 - 373 -

ostatnich lat proces ten uleg! znacznemu spowolnieniu. Likwidacja

sk!adowisk przeterminowanych 'rodków ochrony ro'lin jest
przedsi$wzi$ciem z!o&onym i wymagaj"cym znacznych nak!adów
finansowych. Ministerstwo *rodowiska stale monitoruje realizacj$
„Krajowego planu gospodarki odpadami 2010” w zakresie mogilników,
analizuje bie&"c" sytuacj$ i stara si$ wp!yn") na jej popraw$. W
najbli&szym czasie Ministerstwo *rodowiska poczyni ostateczne ustalenia
z Narodowym Funduszem Ochrony *rodowiska i Gospodarki Wodnej
dotycz"ce mo&liwo'ci pozyskania przez urz$dy marsza!kowskie funduszy
na likwidacj$ mogilników i magazynów przeterminowanych 'rodków
ochrony ro'lin, aby zagwarantowa) dotrzymanie terminu okre'lonego w
„Krajowym planie gospodarki odpadami 2010”.

4. Procedura tworzenia obszarów Natura 2000

Do Rzecznika wp!yn$!y liczne wnioski, zarówno od podmiotów
indywidualnych, jak równie& jednostek samorz"du terytorialnego,
dotycz"ce uregulowa( prawnych procedury tworzenia obszarów Natura
2000.
Przepisy prawa Unii Europejskiej pozostawiaj" pe!n" swobod$
pa(stwu cz!onkowskiemu w zakresie ustalenia szczegó!owej procedury
tworzenia powy&szych obszarów. Zgodnie z brzmieniem art. 27 ust. 1
ustawy o ochronie przyrody 954, Minister w!a'ciwy do spraw 'rodowiska
opracowuje projekt listy obszarów Natura 2000.
Zdaniem Rzecznika ustawodawca przyzna! w procedurach zbyt ma!e
uprawnienia w ramach wspó!dzia!ania organom jednostek samorz"du
terytorialnego. Polegaj" one jedynie na mo&liwo'ci opiniowania projektu,
która i tak nie ma charakteru obligatoryjnego. Sama opinia nie ma
charakteru wi"&"cego dla organu podejmuj"cego rozstrzygni$cie w
sprawie. Ponadto, nawet w przypadku odst"pienia w wyniku negatywnej
opinii od zamiaru utworzenia obszaru Natura 2000, rada gminy nie musi
by) o tym poinformowana.
W ocenie Rzecznika model tworzenia obszarów ochrony Natura 2000
pozostaje w kolizji z zasadami konstytucyjnymi, a zw!aszcza z zasad"

954 Ustawa z 16 kwietnia 2004 r. (Dz.U. Nr 92, poz. 880 z pó%n. zm.).
 - 374 -

demokratycznego pa(stwa prawnego, zaufania do pa(stwa i jego organów,

a nadto zmierza do nadania charakteru powszechnie obowi"zuj"cego,
czynno'ciom technicznym ministra w!a'ciwego do spraw ochrony
'rodowiska, wprowadzaj"c niejawne zakazy o charakterze powszechnie
obowi"zuj"cym.
W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 955 do Ministra
*rodowiska o zaj$cie stanowiska oraz informacj$ czy Minister podziela
opini$ Rzecznika odno'nie konieczno'ci zapewnienia zgodno'ci procedur
zwi"zanych z tworzeniem obszarów Natura 2000 z wy&ej wymienionymi
wzorcami konstytucyjnymi.

955 RPO-598489-IV/08 z 17 listopada 2008 r.

 - 375 -

19. Przestrzeganie praw obywateli w sprawach mieszkaniowych

A. Ochrona praw lokatorów

1. Dzia!alno#$ zrzesze" w!a#cicieli i zarz%dców domów utworzonych

w przesz!o#ci na podstawie przepisów Prawa lokalowego
Na tle wp!ywaj"cych do Rzecznika skarg pojawi!y si$ w"tpliwo'ci,
co do sytuacji prawnej zrzesze( w!a'cicieli domów utworzonych w
przesz!o'ci na podstawie przepisów Prawa lokalowego. Dotychczasowe
wyst"pienia Rzecznika – kierowane pocz"tkowo do Ministra
Sprawiedliwo'ci, a nast$pnie do Ministra Budownictwa (pó%niejszego
Ministra Infrastruktury), w których Rzecznik zwraca! si$ 956 o podj$cie
stosownych prac legislacyjnych, nie przynios!y spodziewanego rezultatu.
Ministrowie przychylali si$ do stanowiska Rzecznika o potrzebie
uregulowania sytuacji prawnej takich zrzesze(, lecz &aden z nich,
uznawszy swoj" niew!a'ciwo'), nie zamierza! podj") dzia!a( w tym
zakresie. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 957 do Prezesa
Rady Ministrów z pro'b" o rozstrzygni$cie wskazanego „sporu
kompetencyjnego” i zlecenie w!a'ciwemu Ministrowi podj$cia
stosownych dzia!a( w celu opracowania projektu regulacji prawnych
dotycz"cych omawianej problematyki.
W odpowiedzi z dnia 29 wrze'nia 2008 r. Prezes Rady Ministrów
wyja'ni!, &e Minister Infrastruktury jest podmiotem w!a'ciwym do
podj$cia czynno'ci w zakresie zwi"zanym z brakiem uregulowania w
powszechnie obowi"zuj"cym prawie dzia!alno'ci ww. zrzesze( w!a'cicieli
i zarz"dców domów. Maj"c na uwadze wynik rozstrzygni$tego „sporu
kompetencyjnego”, Rzecznik zwróci! si$ 958 do Ministra Infrastruktury z
pro'b" o wskazanie, czy i jakie dzia!ania zosta!y dotychczas podj$te w
zwi"zku z zasygnalizowanym problemem. Niestety, do ko(ca 2008 r. nie
uzyskano odpowiedzi.

956 Informacja za 2007 r., str. 325.

957 RPO-428774-V/03 z 17 marca 2008 r.
958 RPO-428774-V/03 z 6 pa%dziernika 2008 r.
 - 376 -

2. Sytuacja prawna najemców by!ych mieszka" zak!adowych

Przedmiotem zainteresowania Rzecznika od wielu lat 959 pozostaje
nieuregulowana prawnie sytuacja licznej grupy najemców by!ych
mieszka( zak!adowych, sprywatyzowanych przed dniem 7 lutego 2001 r.,
tj. przed dniem wej'cia w &ycie ustawy o zasadach sprzeda&y mieszka(
b$d"cych w!asno'ci" przedsi$biorstw pa(stwowych, niektórych spó!ek
handlowych z udzia!em Skarbu Pa(stwa, pa(stwowych osób prawnych
oraz niektórych mieszka( b$d"cych w!asno'ci" Skarbu Pa(stwa 960.
Zdaniem Rzecznika, zasadne wydaje si$ udzielenie przez pa(stwo
pomocy gminom w nabyciu od prywatnych w!a'cicieli zasiedlonych,
by!ych budynków zak!adowych poprzez stworzenie preferencyjnych
kredytów dla gmin na wykup takich lokali czy te& stworzenie gwarancji
Skarbu Pa(stwa poprzez obj$cie por$czeniami Skarbu Pa(stwa sp!aty
zaci"gni$tych przez gminy na ten cel kredytów.
Przedstawiciele kolejnych ekip rz"dz"cych uznawali za zasadne
podj$cie sugerowanych przez Rzecznika dzia!a( i zapowiadali prace
legislacyjne, maj"ce definitywnie rozwi"za) problem by!ych mieszka(
zak!adowych.
Omawiane kwestie nie zosta!y jednak uregulowane, a do Rzecznika
nadal wp!ywa!y skargi od najemców by!ych mieszka( zak!adowych,
którzy wyra&ali niepokój o zachowanie uprawnie( do zajmowanych lokali
oraz wskazywali na swoj" bezsilno') wobec (cz$sto bezprawnych) dzia!a(
obecnego w!a'ciciela utrudniaj"cych korzystanie z lokalu czy te& wr$cz
wymuszaj"cych jego opró&nienie. Rzecznik zwróci! si$ 961 do Ministra
Infrastruktury o zaj$cie stanowiska w przedstawionej sprawie oraz
poinformowanie, czy zapowiadane przez Ministra Budownictwa prace s"
kontynuowane i na jakim znajduj" si$ etapie.
W odpowiedzi poinformowano 962 Rzecznika, &e resort infrastruktury
ma 'wiadomo') trudnej sytuacji najemców by!ych mieszka( zak!adowych.
Podj$cie inicjatywy legislacyjnej w omawianym zakresie wymaga
przewidzenia znacznego obci"&enia bud&etu pa(stwa, które wynika!oby z

959 Informacja za 2005 r., str.152-153, Informacja za 2006 r., str. 260.
960 Ustawa z 15 grudnia 2000 r., (Dz.U. z 2001 r., Nr 4, poz. 24 z pó%n. zm.).
961 RPO-508492-V/05 z 28 stycznia 2008 r.
962 Pismo z 29 lutego 2008 r.
 - 377 -

konieczno'ci przyznania obecnym w!a'cicielom by!ych budynków

zak!adowych rekompensat finansowych. Ze wzgl$du na stan finansów
pa(stwa, proponowanie rozwi"za( obci"&aj"cych w takiej skali bud&et
pa(stwa napotyka na bardzo du&e trudno'ci.
Odnosz"c si$ do propozycji wprowadzenia rozwi"za( u!atwiaj"cych
gminom nabywanie by!ych mieszka( zak!adowych, wskazano, &e
stosowne regulacje w tym zakresie mog!yby by) wprowadzone w wyniku
nowelizacji ustawy z dnia 8 grudnia 2006 r. o finansowym wsparciu
tworzenia lokali socjalnych, mieszka( chronionych, noclegowni i domów
dla bezdomnych 963. W obecnym kszta!cie ustawa ta przewiduje finansowe
wsparcie gmin, zwi"zków mi$dzygminnych, powiatów i organizacji
po&ytku publicznego w realizacji budownictwa socjalnego. Nowe
rozwi"zania wi"za!yby si$ z weryfikacj" modelu wsparcia gmin w
zakresie tworzenia zasobu lokali socjalnych. Dla podj$cia inicjatywy
legislacyjnej w omawianym zakresie podstawowe znaczenie b$dzie mia!
jednak stan finansów publicznych.

3. Przenoszenie przez najemców lokali praw wynikaj%cych z

!%cz%cych ich z towarzystwem budownictwa spo!ecznego umów w sprawie
partycypacji w kosztach budowy lokali
W 2008 r. ukaza!o si$ kilka artyku!ów prasowych 964, z których
wynika, i& powszechnym zjawiskiem sta!o si$ przenoszenie przez
najemców lokali, mieszcz"cych si$ w budynkach nale&"cych do
towarzystw budownictwa spo!ecznego, praw wynikaj"cych z !"cz"cych
ich z tbs-em umów w sprawie partycypacji w kosztach budowy lokali.
Osoba, która zawar!a z towarzystwem umow$ w sprawie partycypacji w
kosztach budowy lokalu mieszkalnego, którego b$dzie najemc", jeszcze
przed obj$ciem lokalu, b"d% w nied!ugim czasie po tym fakcie, rezygnuje
z oczekiwania na zawarcie umowy najmu, b"d% wypowiada umow$ najmu
i niejako odst$puje swoje miejsce osobie trzeciej, z któr" tbs zawiera
now" umow$ najmu. Za „odst"pienie” lokalu osoba trzecia uiszcza na

963 Ustawa z 8 grudnia 2006 r., (Dz.U. Nr 251, poz. 1844).

964 „Gazeta Wyborcza” z 29 kwietnia 2008 r. Mieszkania w TBS-ach na sprzeda',
„Rzeczpospolita” z 4 pa%dziernika 2008 r. Nie ma zakazu handlu mieszkaniami w TBS-
ach.
 - 378 -

rzecz poprzedniego najemcy okre'lon" mi$dzy stronami kwot$. Nierzadko

s" to kwoty rz$du kilkudziesi$ciu tysi$cy z!otych.
Zdaniem Rzecznika przyczyny tego stanu mo&na upatrywa) z jednej
strony w braku w przepisach ustawy o niektórych formach popierania
budownictwa mieszkaniowego 965 zakazu przenoszenia praw i obowi"zków
wynikaj"cych z umowy partycypacji, czy konieczno'ci uzyskania od tbs-u
zgody na dokonanie cesji b"d% ustanowienia pierwsze(stwa tbs w
przej$ciu takiego lokalu od najemcy, z drugiej za', w nieprecyzyjnym
sformu!owaniu zawartym w art. 29 ust. 4 ustawy, które prowadzi do
wniosku, i& przenoszenie przez najemców praw wynikaj"cych z umowy
partycypacyjnej na osoby trzecie jest dopuszczalne, a tbs-y, poza
przys!uguj"cym im prawem dokonania umownego wy!"czenia,
pozbawione s" jakiejkolwiek mo&liwo'ci kontrolowania i ingerowania w
ten proceder.
W ocenie Rzecznika, powy&sza praktyka stoi w sprzeczno'ci z celem
jaki przy'wieca budownictwu spo!ecznemu, nadaj"c mu charakter
komercyjny. Lokale udost$pniane w ramach budownictwa spo!ecznego
przeznaczane winny by) na rzecz osób, których sytuacja finansowa nie
zezwala na zakup lokalu na wolnym rynku.
Rzecznik zwróci! si$ 966 do Ministra Infrastruktury o przedstawienie
stanowiska w sprawie, a w razie podzielenia argumentacji przedstawionej
w wyst"pieniu, o spowodowanie podj$cia prac nad nowelizacj" ustawy o
niektórych formach popierania budownictwa mieszkaniowego.
Minister nie zgodzi! si$ 967 z opini", i& obowi"zuj"ce przepisy
umo&liwiaj" dokonywanie cesji praw z partycypacji poza kontrol"
w!a'ciciela zasobów na rzecz dowolnie wskazywanych najemców. W
pierwszym pó!roczu 2009 r. Ministerstwo Infrastruktury przedstawi
za!o&enia kompleksowej modernizacji wsparcia budownictwa
czynszowego. Dopiero wówczas przyst"pi do analizy ew. potrzeby zmian
przepisów reguluj"cych dzia!alno') TBS-ów. Sprawa ta b$dzie zatem
nadal monitorowana przez Rzecznika.

965 Ustawa z 26 pa%dziernika 1995 r., (Dz.U. z 2000 r., Nr 98, poz. 1070 z pó%n. zm.).
966 RPO-589499-V/08 z 3 grudnia 2008 r.
967 Pismo z 17 grudnia 2008 r.
 - 379 -

B. Prawa w"a#cicieli lokali i budynków mieszkalnych

1. Koszty utrzymania schronów znajduj%cych si& w budynkach

mieszkalnych
Pocz"wszy od 2000 r. w kr$gu dzia!a( podejmowanych przez
Rzecznika pozostaje sprawa braku uregulowa( prawnych w zakresie zasad
eksploatacji, a przede wszystkim kosztów utrzymania schronów
znajduj"cych si$ w budynkach mieszkalnych, w tym w budynkach,
b$d"cych w!asno'ci" wspólnot mieszkaniowych. W odpowiedzi na
wyst"pienia Rzecznika, kolejni Ministrowie Spraw Wewn$trznych i
Administracji informowali o trwaj"cych pracach legislacyjnych, &aden
jednak z projektów, nad którymi pracowa! parlament, nie sta! si$
obowi"zuj"cym prawem. Zwracaj"cy si$ do Rzecznika cz!onkowie
wspólnot mieszkaniowych równie& w 2008 r. skar&yli si$ na brak
jednoznacznych unormowa( dotycz"cych zasad eksploatacji schronów i
konieczno') ponoszenia przez nich wynikaj"cych st"d kosztów. Na
cz!onków wspólnot mieszkaniowych zosta! bowiem przerzucony
publicznoprawny obowi"zek zapewnienia obywatelom bezpiecznego
schronienia na wypadek dzia!a( wojennych lub innych podobnych
wydarze(. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik po raz kolejny zwróci! si$ 968
do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji o poinformowanie,
kiedy omawiana problematyka doczeka si$ uregulowania w
obowi"zuj"cych przepisach prawa tak, aby niedogodno'ci z tym
zwi"zanych nie odczuwali przede wszystkim obywatele, b$d"cy
w!a'cicielami mieszka( w budynkach, w których zlokalizowane s"
równie& schrony dla ludno'ci.
Minister poinformowa! 969, &e w 2008 r. podj$to prace nad nowym
projektem ustawy maj"cej na celu okre'lenie zasad organizacji i
funkcjonowania systemu ochrony ludno'ci (równie& w czasie wojny),
opisuj"cej rol$ i zadania organów w!a'ciwych w zakresie ochrony
ludno'ci oraz prawa i obowi"zki obywateli w tym zakresie. W projekcie
przewiduje si$ rozwi"zania z zakresu planowania i finansowania
przedsi$wzi$) obejmuj"cych sfer$ utrzymania niezb$dnych zasobów dla

968 RPO-349299-V/08 z 26 listopada 2008 r.

969 Pismo z 30 grudnia 2008 r.
 - 380 -

ochrony ludno'ci. Roboczy projekt ustawy znajduje si$ w fazie

konsultacji eksperckich. Sprawa ta nadal monitorowana b$dzie przez
Rzecznika. Jednak uzna) nale&y, &e zaniechanie prawnego uregulowania
tego problemu stanowi ra&"cy przyk!ad „bezw!adu” legislacyjnego.

2. Problemy pojawiaj%ce si& w zwi%zku ze stosowaniem art. 68

ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomo#ciami
W 2008 r. Rzecznik zasygnalizowa! problemy, które pojawi!y si$ na
gruncie stosowania art. 68 ustawy o gospodarce nieruchomo'ciami 970,
zwi"zane z jednej strony z nieumieszczeniem w ustawie o zmianie ustawy
o gospodarce nieruchomo'ciami oraz zmianie niektórych innych ustaw971
przepisów intertemporalnych, z drugiej za' z istniej"cymi trudno'ciami
we w!a'ciwym i jednoznacznym odczytaniu intencji ustawodawcy, które
leg!y u podstaw z!agodzenia ogranicze( zwi"zanych z obrotem
nieruchomo'ciami wykupionymi z zasobów publicznych.
Przepisy ustawy o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomo'ciami
oraz niektórych innych ustaw wprowadzi!y do ustawy o gospodarce
nieruchomo'ciami regulacj$ przewiduj"c" zachowanie prawa do
bonifikaty od ceny nabycia lokalu mieszkalnego, pomimo zbycia
mieszkania przez uprawnionego do bonifikaty. Pojawia si$ jednak
w"tpliwo'), czy dodany ustaw" nowelizuj"c" przepis art. 68 ust. 2a pkt 5
znajduje zastosowanie wy!"cznie do sytuacji, w której nabycie
nieruchomo'ci od jednostki samorz"du terytorialnego b"d% Skarbu
Pa(stwa nast"pi!o po dacie wej'cia w &ycie owego przepisu tj. po dniu 21
pa%dziernika 2007 roku, czy te& mo&na go równie& stosowa) wówczas,
gdy nabycie co prawda nast"pi!o przed dniem 22 pa%dziernika 2007 roku,
jednak zbycie owej nieruchomo'ci na rzecz osoby trzeciej mia!o miejsce
ju& w dacie obowi"zywania znowelizowanych przepisów.
Ponadto sama tre') przepisu art. 68 ust. 2a pkt 4 i 5 ustawy o
gospodarce nieruchomo'ciami, nasuwa szereg w"tpliwo'ci. W skargach
wp!ywaj"cych do Rzecznika sygnalizowane s" trudno'ci we w!a'ciwym

970 Ustawa z 21 sierpnia 1997 r. (Dz.U. z 2004 r., Nr 261, poz. 2603 z pó%n. zm.).
971 Ustawa z 24 sierpnia 2007 r. (Dz.U. Nr 173, poz. 1218).
 - 381 -

odczytaniu intencji ustawodawcy w zakresie u&ytych przez niego poj$):

„'rodki uzyskane z jego sprzeda&y” oraz „cele mieszkaniowe”.
Brak mo&liwo'ci !atwego i jednoznacznego wyinterpretowania z
przepisów norm prawnych umo&liwiaj"cych okre'lenie nast$pstw zbycia
nieruchomo'ci uprzednio nale&"cej do jednostki samorz"du terytorialnego
lub Skarbu Pa(stwa, wskazuje na naruszenie przez ustawodawc$ regu!
wywodz"cych si$ z art. 2 Konstytucji. Rzecznik zwróci! si$ 972 do Ministra
Infrastruktury z pro'b" o zaj$cie stanowiska w sprawie, a w razie
podzielenia przedstawionej argumentacji, o spowodowanie podj$cia prac
nad nowelizacj" w omawianym zakresie ustawy o gospodarce
nieruchomo'ciami.

3. Problemy wierzycieli z wej#ciem w posiadanie nieruchomo#ci oraz

doprowadzeniem do eksmisji by!ych w!a#cicieli
Do Rzecznika wp!ywa!y skargi od wierzycieli, którzy pomimo
posiadania tytu!u wykonawczego w postaci prawomocnego postanowienia
o przys"dzeniu w!asno'ci nieruchomo'ci, zaopatrzonego w klauzul$
wykonalno'ci, nie byli w stanie wej') w posiadanie nieruchomo'ci, ani
doprowadzi) do eksmisji by!ych w!a'cicieli.
Prawomocne postanowienie o przys"dzeniu w!asno'ci okaza!o si$
tytu!em nieskutecznym. W praktyce okazuje si$, i& norma wynikaj"ca z
art. 999 § 1 k.p.c. daje podstaw$ jedynie do wprowadzenia nowego
w!a'ciciela w posiadanie nieruchomo'ci, nie jest jednak traktowana jako
tytu! egzekucyjny nakazuj"cy d!u&nikowi opró&nienie lokalu. Z tego
wzgl$du celowym wydaje si$ by) dokonanie zmiany w omawianym
przepisie poprzez wskazanie, i& prawomocne postanowienie o
przys"dzeniu w!asno'ci jest tak&e tytu!em egzekucyjnym do
wprowadzenia nabywcy w posiadanie nieruchomo'ci oraz do opró&nienia
jej przez d!u&nika egzekwowanego oraz osoby i rzeczy prawa jego
reprezentuj"ce. Rzecznik wyst"pi! 973 do Ministra Sprawiedliwo'ci z
pro'b" o zaj$cie stanowiska w sprawie, a w przypadku podzielenia

972 RPO-591503-V/08 z 10 grudnia 2008 r.

973 RPO-589367-V/08 z 17 grudnia 2008 r.
 - 382 -

argumentacji Rzecznika, o spowodowanie podj$cia prac nad nowelizacj"

w omawianym zakresie art. 999 k.p.c.
Minister Sprawiedliwo'ci w ca!o'ci podzieli! stanowisko Rzecznika
w tej sprawie 974. W Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego dzia!aj"cej
przy Ministrze Sprawiedliwo'ci zosta! powo!any Zespó! problemowy,
który zajmuje si$ zagadnieniem zmian w procedurze egzekucyjnej.
Przedmiotem prac Zespo!u s" tak&e regulacje wynikaj"ce z art. 999 § 1
K.p.c. i art. 1046 K.p.c. Projektuje si$, i& prawomocne orzeczenie o
przys"dzeniu w!asno'ci nieruchomo'ci b$dzie stanowi) jednocze'nie
podstaw$ eksmisji d!u&nika egzekwowanego oraz osób i rzeczy prawa
jego reprezentuj"cych.

4. Problemy w!a#cicieli budynków z odzyskaniem lokali mieszkalnych

zasiedlonych przez policjantów
Trybuna! Konstytucyjny rozpozna! z!o&ony przez Rzecznika w 2007
r. wniosek 975 o stwierdzenie niezgodno'ci art. 90 ust. 1-5 ustawy o Policji
w zakresie, w jakim odnosz" si$ do dalszego bezterminowego
dysponowania przez Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji oraz
podleg!e mu organy u&ytkowanymi dotychczas lokalami mieszkalnymi w
domach stanowi"cych w!asno') prywatn" z art. 64 w zwi"zku z art. 31
ust. 3 Konstytucji.
Na tle skarg wp!ywaj"cych do Rzecznika wy!oni! si$ problem
zgodno'ci z Konstytucj" rozwi"za( prawnych reguluj"cych zasady
zwalniania lokali mieszkalnych po!o&onych w budynkach prywatnych,
które w przesz!o'ci zosta!y zasiedlone przez funkcjonariuszy milicji, a
obecnie policjantów, na podstawie wydanych przydzia!ów.
Trybuna! Konstytucyjny orzek! 976, &e art. 90 ustawy o Policji w
zakresie, w jakim odnosi si$ do dalszego bezterminowego dysponowania
przez ministra w!a'ciwego do spraw wewn$trznych oraz podleg!e mu
organy u&ytkowanymi dotychczas lokalami mieszkalnymi w domach
stanowi"cych w!asno') prywatn", jest niezgodny z art. 64 w zwi"zku z
art. 31 ust. 3 Konstytucji.

974 Pismo z 22 stycznia 2009 r.

975 Informacja za 2007 r., str. 328.
976 Wyrok z dnia 18 wrze'nia 2008 r. sygn. akt K 7/07.
 - 383 -

5. Pomieszczenia tymczasowe
Nadal w Trybunale Konstytucyjnym oczekuje na rozpoznanie
wniosek Rzecznika o stwierdzenie niezgodno'ci z Konstytucj" art. 1046 §
4 K.p.c. Przepis ten uzale&nia realizacj$ wyroku eksmisyjnego, w którym
d!u&nikowi nie przyznano prawa do lokalu socjalnego, od dostarczenia
pomieszczenia tymczasowego dla d!u&nika 977. Jednak&e pozostali
uczestnicy post$powania podzielili pogl"dy Rzecznika prezentowane we
wniosku. W 2008 r. stanowisko w sprawie przedstawi! Marsza!ek
Sejmu 978, w którym równie& wniós! o stwierdzenie niezgodno'ci
zaskar&onego przepisu ze wskazanymi przez Rzecznika wzorcami
konstytucyjnymi.

C. Prawa mieszkaniowe funkcjonariuszy s"u'b mundurowych

1. Tryb opró'nienia lokalu mieszkalnego pozostaj%cego w dyspozycji

jednostek organizacyjnych podleg!ych MSWiA
Policjanci, a tak&e emeryci i renci'ci policyjni w skargach do
Rzecznika wyra&ali obaw$, &e opró&nienie zajmowanych przez nich lokali
zostanie przeprowadzone „na bruk”. Rzecznik zwraca! si$ 979 w tej sprawie
do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w 2007 r. z pro'b" o
rozwa&enie mo&liwo'ci podj$cia dzia!a( legislacyjnych w celu
jednoznacznego uregulowania w ustawie o Policji 980 trybu i organów
w!a'ciwych do przeprowadzenia egzekucji obowi"zku wynikaj"cego z
prawomocnych decyzji o opró&nieniu lokalu. Minister cz$'ciowo podzieli!
wówczas stanowisko Rzecznika. W jego ocenie ustawa o Policji reguluje
w sposób kompleksowy realizacj$ spraw zwi"zanych z przydzia!em i
opró&nianiem lokali mieszkalnych, jednocze'nie jednak poinformowa!, &e
MSWiA podj$!o prace nad nowelizacj" w omawianym zakresie ustawy o
Policji oraz rozporz"dzenia Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji
z dnia 18 maja 2005 r. w sprawie szczegó!owych zasad przydzia!u,

977 Informacja za 2006 r. str. 248.

978 Pismo z dnia 30 maja 2008 r.
979 Informacja za 2007 r., str. 328-329.
980 Ustawa z 6 kwietnia 1990 r., (Dz.U. z 2002 r. Nr 7, poz. 58 z pó%n. zm.).
 - 384 -

opró&niania i norm zaludnienia lokali mieszkalnych oraz przydzia!u i

opró&niania tymczasowych kwater przeznaczonych dla policjantów.
W zwi"zku z powy&szym w 2008 r. Rzecznik zwróci! si$ 981 do
Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji z pro'b" o informacje, czy
zapowiadane prace s" kontynuowane i na jakim znajduj" si$ obecnie
etapie.
W odpowiedzi poinformowano 982 Rzecznika, &e MSWiA w 2008 r.
planuje przeprowadzenie szerokiej debaty publicznej, z udzia!em
organizacji pozarz"dowych, maj"cej na celu wypracowanie kszta!tu
przysz!ych zmian w ustawach normuj"cych zasady dzia!ania s!u&b
podleg!ych MSWiA. W trakcie debaty uwzgl$dnione zostan" równie&
uwagi przekazywane w wyst"pieniach Rzecznika. Rozwa&a si$ tak&e
opracowanie jednego aktu prawnego reguluj"cego pragmatyk$ s!u&bow"
wszystkich formacji podleg!ych Ministrowi SWiA.
Jednocze'nie zapewniono, &e Ministerstwo do!o&y nale&ytej
staranno'ci w celu uregulowania kwestii poruszonych przez Rzecznika.
Sprawa b$dzie wi$c nadal monitorowana przez Rzecznika.

2. Koszt najmu lokali mieszkalnych S!u'by Wi&ziennej

Rzecznik wielokrotnie kierowa! 983 wyst"pienia do kolejnych
Ministrów Sprawiedliwo'ci w sprawie blankietowego charakteru
upowa&nienia ustawowego zawartego w art. 95 ust. 2 ustawy o S!u&bie
Wi$ziennej 984
Przepis ten zawiera upowa&nienie do uregulowania materii, która w
ogóle nie jest regulowana na poziomie ustawy. Ustawa o S!u&bie
Wi$ziennej nie okre'la bowiem istoty 'wiadczenia polegaj"cego na
zwrocie ró&nicy w op!atach czynszowych oraz nie wskazuje celu, jaki
'wiadczenie to ma spe!nia). Przepis ten jest wi$c niezgodny z art. 92 ust.
2 Konstytucji RP.
Rzecznik nie podejmowa! dot"d dzia!a( zmierzaj"cych do
zaskar&enia kwestionowanego przepisu do Trybuna!u Konstytucyjnego,

981 RPO-529615-V/06 z 24 stycznia 2008 r.

982 Pismo z dnia 26 lutego 2008 r.
983 Informacja za 2006 r., str. 256
984 Ustawa z 26 kwietnia 1996 r., (Dz.U. z 2002 r., Nr 207, poz. 1761 z pó%n. zm.).
 - 385 -

bowiem kolejni Ministrowie Sprawiedliwo'ci zapowiadali w

korespondencji prowadzonej z Rzecznikiem dokonanie odpowiednich
zmian legislacyjnych w tym zakresie, które jednak nie zosta!y
wprowadzone. Wobec powy&szego Rzecznik zwróci! si$ 985 ponownie do
Ministra Sprawiedliwo'ci z pro'b" o poinformowanie, czy tocz" si$ prace
legislacyjne dotycz"ce zmiany ustawy o S!u&bie Wi$ziennej we
wskazanym zakresie, a je'li nie, to o rozwa&enie pilnej konieczno'ci ich
podj$cia.
Minister Sprawiedliwo'ci poinformowa! 986, &e projekt ustawy o
S!u&bie Wi$ziennej zosta! skierowany do uzgodnie( mi$dzyresortowych
oraz do Przewodnicz"cego Rady Legislacyjnej przy Prezesie Rady
Ministrów, ponadto zosta! zamieszczony na stronie internetowej
Ministerstwa Sprawiedliwo'ci. Reguluje on m.in. problematyk$ zwi"zan"
ze sprawami mieszkaniowymi funkcjonariuszy S!u&by Wi$ziennej, nie
zawiera jednak&e regulacji odnosz"cych si$ do instytucji zwrotu ró&nicy
w op!atach czynszowych. Sprawa nadal musi by) wi$c monitorowana
przez Rzecznika.

3. Lokale mieszkalne b&d%ce w dyspozycji Wojskowej Agencji

Mieszkaniowej, zamieszka!e przez osoby nie b&d%ce 'o!nierzami
zawodowymi
Trybuna! Konstytucyjny rozpozna! z!o&ony przez Rzecznika w 2005
r. wniosek 987. o stwierdzenie niezgodno'ci przepisów ustawy z dnia 16
kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o zakwaterowaniu Si! Zbrojnych
Rzeczypospolitej Polskiej oraz niektórych innych ustaw 988 z Konstytucj".
Wniosek zosta! zainspirowany nap!ywaj"cymi do Rzecznika
informacjami od osób, które – w dniu wej'cia w &ycie ustawy
zmieniaj"cej – nie by!y &o!nierzami zawodowymi, ale zajmowa!y, na
podstawie umowy najmu lub innego ni& decyzja administracyjna tytu!u
prawnego, lokale mieszkalne przeznaczone na zakwaterowanie

985 RPO-428351-V/08 z 6 lutego 2008 r.

986 Pismo z 28 marca 2008 r.
987 Informacja za 2005 r., str.161.
988 Ustawa z 16 kwietnia 2004 r. (Dz.U. Nr 116, poz. 1203 z pó%n. zm.).
 - 386 -

&o!nierzy. Osoby te na podstawie nowych przepisów utraci!y z mocy prawa

tytu!y prawne do lokali mieszkalnych z zasobów WAM.
Wyrokiem 989 Trybuna!u Konstytucyjnego zakwestionowane przez
Rzecznika przepisy zosta!y uznane za niezgodne z Konstytucj".

4. Problem braku mo'liwo#ci przyznania przez s%d prawa do lokalu

socjalnego dla osoby eksmitowanej z lokalu b&d%cego w zasobach WAM
W dalszym ci"gu prowadzona by!a korespondencja z Ministrem
Obrony Narodowej, w sprawie „luki” w przepisach, polegaj"cej na braku
podstawy prawnej do przyznania przez s"d w wyroku eksmisyjnym prawa
do lokalu socjalnego, w sytuacji gdy powództwem o eksmisj$ wyst"pi!
&o!nierz zawodowy zajmuj"cy lokal z zasobu Wojskowej Agencji
Mieszkaniowej990. W 2008 r. Rzecznik ponownie zwróci! Ministrowi
Obrony Narodowej uwag$ na konieczno') uregulowania tej kwestii w
przepisach ustawy o zakwaterowaniu si! zbrojnych RP, gdy& nie ma
&adnego racjonalnego uzasadnienia dla zró&nicowania dost$pu do lokali
socjalnych dla osób spe!niaj"cych przes!anki do uzyskania prawa do
takiego lokalu w wyroku eksmisyjnym, wy!"cznie w oparciu o kryterium
podmiotu (WAM czy &o!nierz zawodowy), który wyst"pi! z powództwem
o eksmisj$ 991. W odpowiedzi Minister 992 przedstawi! propozycj$
uregulowania problemu w przygotowywanej przez resort Obrony
Narodowej kolejnej nowelizacji ustawy o zakwaterowaniu Si! Zbrojnych
RP. Sprawa b$dzie wi$c nadal monitorowana.

D. Prawa cz"onków spó"dzielni mieszkaniowych

1. Ustawa o spó!dzielniach mieszkaniowych

a) Niekonstytucyjno#$ przepisów ustawy o spó!dzielniach
mieszkaniowych
W dniu 31 lipca 2007r. wesz!a w &ycie obszerna nowelizacja ustawy
o spó!dzielniach mieszkaniowych 993. Do ustawy o spó!dzielniach

989 Wyrok TK z 17 marca 2008 r., sygn. akt K 50/05.

990 Informacja za rok 2007, str. 330.
991 RPO-406771-V/07 z 20maja 2008 r.
992 Pismo z dnia 26 czerwca 2008 r.
993 Ustawa z 14 czerwca 2007 r., (Dz.U. Nr 125, poz. 873).
 - 387 -

mieszkaniowych wprowadzono szereg rygorystycznych uregulowa(,

dotycz"cych obowi"zków spó!dzielni mieszkaniowej oraz struktury jej
organów. Uregulowania te w sposób bardzo g!$boki ingeruj" w swobod$
spó!dzielni mieszkaniowych, jako dobrowolnych zrzesze( nieograniczonej
liczby osób do samodzielnego kreowania swojej struktury organizacyjnej
oraz wewn$trznych stosunków z cz!onkami spó!dzielni. Jeszcze przed
podpisaniem wskazanej ustawy przez Prezydenta, do Rzecznika zacz$!y
lawinowo nap!ywa) skargi od obywateli, wyra&aj"cych sprzeciw
przeciwko tej – nadmiernej w ich ocenie – ingerencji pa(stwa w
wewn$trzn" organizacj$ spó!dzielni mieszkaniowych. Analiza skar&onych
uregulowa( sk!oni!a Rzecznika do stwierdzenia, &e wiele z zarzutów
stawianych w skargach obywateli znajduje uzasadnienie.
W zwi"zku z tym we wniosku do Trybuna!u Konstytucyjnego
Rzecznik wniós! 994 o stwierdzenie, &e art. 8 1 ust. 3 ustawy o
spó!dzielniach mieszkaniowych jest niezgodny z konstytucyjn" zasad"
równo'ci wobec prawa, poniewa& nak!ada wy!"cznie na spó!dzielnie
mieszkaniowe obowi"zek udost$pniania na stronie internetowej
okre'lonych dokumentów, natomiast inne spó!dzielnie takiego obowi"zku
nie maj". Jest on ponadto sprzeczny z zasadami poprawnej legislacji.
Poprzez nakazanie spó!dzielniom udost$pniania bez &adnych ogranicze(
dokumentów, w których zawarte s" dane osobowe oraz informacje o
sprawach prywatnych oraz maj"tkowych cz!onków spó!dzielni i innych
osób, w sposób oczywisty prowadzi on ponadto do naruszenia
zagwarantowanego w Konstytucji prawa do prywatno'ci. Rzecznik
zakwestionowa! tak&e konstytucyjno') art. 8 2 ust. 2, 3 i 4 ustawy.
Przepisy te wprowadzi!y zakaz uczestniczenia w radzie nadzorczej
spó!dzielni mieszkaniowej tym cz!onkom spó!dzielni, którzy s" jej
pracownikami, zakaz bycia cz!onkiem rady nadzorczej d!u&ej ni& dwie
kolejne kadencje oraz zasad$, &e kadencja rady nadzorczej trwa 3 lata. Te
przepisy s" niezgodne z konstytucyjn" zasad" równo'ci, poniewa&
ingeruj" w struktur$ organizacyjn" wy!"cznie spó!dzielni
mieszkaniowych. Ponadto naruszaj" one konstytucyjn" wolno')
zrzeszania si$. Je'li bowiem obywatele dysponuj" konstytucyjnie

994 RPO-564591-V/07 z 10 stycznia 2008 r.

 - 388 -

zagwarantowan" wolno'ci" zrzeszania si$, to po to, aby dzia!a) w

zrzeszeniu wespó! z innymi jego cz!onkami. Rzecznik zakwestionowa!
tak&e przepis art. 8 3 ustawy o spó!dzielniach mieszkaniowych, którym
zlikwidowano istniej"ce dotychczas w spó!dzielniach organy – zebrania
przedstawicieli i zebrania grup cz!onkowskich i wprowadzono zasad$, &e
w ka&dej spó!dzielni mieszkaniowej najwy&szym organem jest wy!"cznie
walne zgromadzenie cz!onków. Rzecznik wykaza!, &e przepis ten jedynie
pozornie wzmacnia ono demokracj$ w spó!dzielniach mieszkaniowych,
podczas gdy w rzeczywisto'ci prowadzi do istotnego ograniczenia
faktycznej mo&liwo'ci oddzia!ywania przez cz!onków na jej dzia!alno').
Rzecznik zakwestionowa! tak&e art. 12 ustawy o zmianie ustawy o
spó!dzielniach mieszkaniowych, zgodnie z którym nowelizacja wesz!a w
&ycie po up!ywie 19 dniowej vacatio legis. W tym wypadku, okres
poprzedzaj"cy wej'cie ustawy w &ycie, jakkolwiek formalnie zgodny z
art. 4 ustawy o og!aszaniu aktów normatywnych i niektórych innych
aktów prawnych, pozostaje jednak w sprzeczno'ci z art. 2 Konstytucji RP.
Zapewnienie stosownego okresu na dostosowanie si$ obywateli do tre'ci
aktu prawnego s!u&y pewno'ci prawa i zaufaniu do pa(stwa i tworzonego
przez nie prawa.
Po skierowaniu wniosku do Trybuna!u Konstytucyjnego Rzecznik
zasi$gn"! opinii Pana prof. A. M"czy(skiego, eksperta w dziedzinie prawa
mieszkaniowego. W przedstawionej opinii argumenty przedstawione przez
Rzecznika zosta!y uznane za merytorycznie zasadne, lecz zdaniem prof.
M"czy(skiego powinny by) one skierowane raczej do organów
stanowi"cych prawo, ni& do Trybuna!u Konstytucyjnego. W zwi"zku z
powy&szym Rzecznik podj"! decyzj$ o wycofaniu 995 wniosku. Rzecznik
podejmuje natomiast dzia!ania, których celem jest doprowadzenie do
znowelizowania ustawy o spó!dzielniach mieszkaniowych przez Parlament
i to w jak najszybszym terminie.

b) Konieczno#$ nowelizacji ustawy o spó!dzielniach mieszkaniowych

Od ponad roku obowi"zuj" przepisy ustawy o spó!dzielniach
mieszkaniowych znowelizowane ustaw" z dnia 14 czerwca 2007 r. o

995 Pismo z 23 pa%dziernika 2008 r.

 - 389 -

zmianie ustawy o spó!dzielniach mieszkaniowych oraz o zmianie

niektórych innych ustaw. Ich prawid!owe stosowanie jest jednak w wielu
przypadkach bardzo utrudnione, z uwagi na nieprecyzyjn" tre') oraz brak
jednoznacznych i wyczerpuj"cych przepisów przej'ciowych. Rzecznik
zasygnalizowa! 996 Prezesowi Rady Ministrów kilka najwa&niejszych
problemów, które w jego ocenie wymagaj" niezw!ocznego uregulowania,
bez czekania na rozstrzygni$cie spraw znajduj"cych si$ w Trybunale
Konstytucyjnym. W wyst"pieniu poruszono: problem braku przepisu
okre'laj"cego form$ czynno'ci prawnej polegaj"cej na „przekszta!ceniu”
spó!dzielczego lokatorskiego prawa do lokalu na prawo w!asno'ciowe;
problematyk$ zwi"zan" z praktycznymi skutkami wprowadzenia do
ustawy o spó!dzielniach mieszkaniowych zasady, &e lokal, do którego
wygas!o spó!dzielcze lokatorskie prawo do lokalu mo&e by) zbyty przez
spó!dzielni$ wy!"cznie w trybie przetargu na ustanowienie odr$bnej
w!asno'ci lokalu; problem praktycznych skutków wyeliminowania z
ustawy o spó!dzielniach mieszkaniowych przepisów reguluj"cych zasady
obliczania warto'ci zwracanych wk!adów mieszkaniowych; problem
funkcjonowania w praktyce regulacji likwiduj"cych zebrania
przedstawicieli cz!onków spó!dzielni mieszkaniowej i stanowi"cych, &e
najwy&szym organem spó!dzielni jest walne zgromadzenie cz!onków
spó!dzielni; kwesti$ nieprecyzyjnej tre'ci art. 48 ust. 1 ustawy o
spó!dzielniach mieszkaniowych, przyznaj"cego najemcom lokalu
spó!dzielczego, który przed przej$ciem przez spó!dzielni$ mieszkaniow"
by! mieszkaniem zak!adowym, roszczenie o przeniesienie w!asno'ci
lokalu na warunkach okre'lonych w tym przepisie.
Odpowiedzi Rzecznikowi udzieli! 997 Minister Infrastruktury, który
poinformowa!, &e w resorcie infrastruktury od dawna trwaj" prace
przygotowawcze nad projektami regulacji prawnych przewidzianych do
umieszczenia w planowanej nowelizacji. Przygotowywane s" wariantowe
projekty rozwi"za( nie tylko tych problemów, które spowodowane zosta!y
wej'ciem w &ycie ustawy nowelizuj"cej z 14 czerwca 2007 r., ale równie&

996 RPO-579448-V/08 z 23 pa%dziernika 2008 r.

997 Pismo z 27 listopada 2008 r.
 - 390 -

doprecyzowanie tych regulacji, które ju& wcze'niej budzi!y w"tpliwo'ci

interpretacyjne.
Sprawa nadal b$dzie przedmiotem dzia!a( Rzecznika, zw!aszcza za'
w kontek'cie wynikaj"cego z wyroku 998 Trybuna!u Konstytucyjnego
obowi"zku ustawodawcy dokonania zmian w ustawie o spó!dzielniach
mieszkaniowych przed up!ywem 12 m-cy od daty og!oszenia wyroku w
Dzienniku Ustaw.

2. Obowi%zek zbywania przez spó!dzielnie mieszkaniowe tzw.

„mieszka" z odzysku” w trybie przetargu na ustanowienie odr&bnej
w!asno#ci lokalu
Rzecznik zasygnalizowa! 999 Ministrowi Infrastruktury problemy,
jakie mog" powsta) w wyniku stosowania art. 11 ust. 2 – 2 2 ustawy o
spó!dzielniach mieszkaniowych, w brzmieniu okre'lonym ostatni"
nowelizacj" tej ustawy.
W przypadku wyga'ni$cia spó!dzielczego lokatorskiego prawa do
lokalu mieszkalnego spó!dzielnia og!asza przetarg na ustanowienie
odr$bnej w!asno'ci tego lokalu. Osobie, której lokatorskie prawo wygas!o,
spó!dzielnia wyp!aca warto') rynkow" lokalu, jednak nie wi$cej ni&
uzyska!a za zbycie lokalu w wyniku przetargu. Warunkiem wyp!aty jest
opró&nienie lokalu. Przepisy te nie b$d" mog!y zosta) zastosowane, gdy
nieruchomo') ma nieuregulowany stan prawny, bowiem w takim wypadku
nie jest dopuszczalne ustanowienie odr$bnej w!asno'ci lokalu w
nieruchomo'ci. Osoba uprawniona, pomimo opró&nienia mieszkania, nie
b$dzie mog!a otrzyma) nale&nej kwoty. Spó!dzielnia nie b$dzie mog!a
zadysponowa) opró&nionym lokalem, w zwi"zku z czym finansowy ci$&ar
jego utrzymania obci"&y wszystkich cz!onków spó!dzielni.
2
Z kolei zgodnie z art. 11 ust. 2 ustawy, w przypadku wyga'ni$cia
spó!dzielczego lokatorskiego prawa do lokalu obci"&onego sp!at" kredytu
zaci"gni$tego przez spó!dzielni$ na jego budow$, spó!dzielnia mo&e z
uzyskanej w wyniku przetargu kwoty potr"ci) zad!u&enie kredytowe. W
sytuacji, gdy kwota uzyskana od osoby, która naby!a lokal w wyniku

998 Wyrok z 17 grudnia 2008 r., sygn. P 16/08.

999 RPO-579448-V/08 z 28 lutego 2008 r.
 - 391 -

przetargu jest ni&sza ni& zad!u&enie kredytowe, ró&nica pomi$dzy

uzyskan" kwot" a niesp!aconym obci"&eniem kredytowym stanowi strat$
spó!dzielni, której skutki b$d" ponosi) wszyscy cz!onkowie.
Powstaje w"tpliwo'), czy skutki wprowadzonej regulacji s" zgodne z
celem, dla realizacji którego zosta!a ona uchwalona. Dlatego te& Rzecznik
zwróci! si$ w powy&szym wyst"pieniu o rozwa&enie konieczno'ci
doprecyzowania, b"d% uzupe!nienia przepisów art. 11 ust. 2 – 22 ustawy o
spó!dzielniach mieszkaniowych w celu wyeliminowania niekorzystnych
skutków stosowania tych przepisów w praktyce.
Minister Infrastruktury podzieli! 1000 pogl"d Rzecznika i stwierdzi!, &e
na uwag$ zas!uguj" te propozycje zmiany obowi"zuj"cych przepisów,
których celem jest m.in. zniesienie skutków, o których mowa wy&ej.
Zasadnym jest, aby projekt nowelizacji ustawy o spó!dzielniach
mieszkaniowych zosta! przygotowany po orzeczeniu Trybuna!u
Konstytucyjnego wydanego po rozpoznaniu wniosku grupy pos!ów na
Sejm RP VI kadencji o stwierdzenie niezgodno'ci z Konstytucj"
niektórych jej przepisów.

3. Forma zawarcia umowy o ustanowienie spó!dzielczego

w!asno#ciowego prawa do lokalu
W 2007 r. Rzecznik podj"! 1001 spraw$ formy czynno'ci prawnej
polegaj"cej na ustanowieniu spó!dzielczego w!asno'ciowego prawa do
lokalu na rzecz cz!onka spó!dzielni, któremu s!u&y spó!dzielcze
lokatorskie prawo do lokalu.
Rzecznik wskaza!, i& aktualny stan prawny nie okre'la w sposób
jednoznaczny, &e umowa przekszta!cenia spó!dzielczego lokatorskiego
prawa na prawo w!asno'ciowe powinna by) zawarta w formie aktu
notarialnego. Rada Izby Notarialnej w Warszawie w pi'mie do Rzecznika
zaprezentowa!a pogl"d, i& wystarczy zwyk!a umowa w formie pisemnej.
Podobne stanowisko przedstawia!o w pismach do zainteresowanych
obywateli Ministerstwo Budownictwa. Z kolei Rzecznik otrzymywa!
sygna!y, i& s"dy wieczysto-ksi$gowe odmawiaj" wpisu prawa do ksi$gi

1000 Pismo z 21 marca 2008 r.

1001 Informacja za 2007 r., str. 340.
 - 392 -

wieczystej, z uwagi na niezawarcie umowy w formie aktu notarialnego. W

zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 1002 ponownie do Ministra
Infrastruktury o przeanalizowanie przedstawionych argumentów i zaj$cie
ostatecznego stanowiska w sprawie.
W odpowiedzi poinformowano 1003 Rzecznika, &e sprawa
jednoznacznego uregulowania formy prawnej umowy o ustanowienie
spó!dzielczego w!asno'ciowego prawa do lokalu b$dzie jedn" z kwestii
stanowi"cych przedmiot planowanej nowelizacji przepisów dotycz"cych
spó!dzielczo'ci mieszkaniowej.
W odpowiedzi na kolejne wyst"pienie 1004 Rzecznika do Ministra
Infrastruktury, Minister przekaza! 1005 kopi$ opinii cz!onka Komisji
Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego przy Ministrze Sprawiedliwo'ci, w
której stwierdzono m.in., i& „ze wzgl$du na to, &e w rozwa&anej sytuacji,
po pierwsze, spó!dzielnia mieszkaniowa nie jest w!a'cicielem
nieruchomo'ci, oraz po drugie, nie dochodzi do ustanowienia prawa
rzeczowego ograniczonego, do umowy zawieranej przez spó!dzielni$ z jej
cz!onkiem na podstawie art. 7 ust. 2 ustawy nowelizuj"cej nie znajduj"
zastosowania przepisy dzia!u I tytu!u III ksi$gi drugiej Kodeksu
cywilnego. Spostrze&enie to odnosi si$ w szczególno'ci do art. 245 § 2
zdanie 2 k.c., który wymaga zachowania formy aktu notarialnego dla
o'wiadczenia woli w!a'ciciela nieruchomo'ci. Nale&y w zwi"zku z tym
przyj"), &e de lege lata zawarcie rozwa&anej umowy nie wymaga
zachowania &adnej formy szczególnej”.
Powy&sza opinia pozostaje jednak w sprzeczno'ci z orzecznictwem
s"dów wieczysto-ksi$gowych, które, co wynika ze skarg wp!ywaj"cych do
Rzecznika, nie uznaj" za wa&ne umów zawartych w formie pisemnej
zwyk!ej, za prawnie skuteczne. Jest to wi$c jaskrawy przyk!ad sprawy,
która winna by) niezw!ocznie, jednoznacznie uregulowana w
obowi"zuj"cych przepisach. Brak regulacji prawnych prowadzi bowiem
do bardzo niekorzystnych skutków prawnych dla obywateli.

1002 RPO-573766-V/07 z 2 stycznia 2008 r.

1003 Pismo z dnia 11 stycznia 2008 r.
1004 RPO-573766-V/07 z 11 marca 2008 r.
1005 Pismo z dnia 19 marca 2008 r.
 - 393 -

4. Regulacja umo'liwiaj%ca zwolnienie z obowi%zku wp!at na fundusz

remontowy spó!dzielni mieszkaniowej osób, które po dniu 23 kwietnia
2001r. dokona!y przekszta!cenia spó!dzielczego lokatorskiego prawa do
lokalu
W 2008 r. do Rzecznika wp!ywa!y skargi kwestionuj"ce rozwi"zanie
przyj$te w art. 6 ustawy o zmianie ustawy o spó!dzielniach
mieszkaniowych 1006. Przyj$te unormowania maj" na celu
zrekompensowanie cz!onkom spó!dzielni, którzy przekszta!cili przed
dniem wej'cia w &ycie nowelizacji ustawy o spó!dzielniach
mieszkaniowych spó!dzielcze lokatorskie prawo do lokalu i ponie'li z
tego tytu!u wi$ksze wydatki ni& przewidziane w znowelizowanej ustawie,
obci"&e( z tego tytu!u.
Problem polega jednak na tym, &e z przyj$tego rozwi"zania
skorzysta) mog" wy!"cznie osoby, które dokona!y przekszta!cenia
spó!dzielczego lokatorskiego prawa do lokalu po dniu 23 kwietnia 2001 r.
(data wej'cia w &ycie ustawy o spó!dzielniach mieszkaniowych w jej
pierwotnym brzmieniu).
Ustalenie wskazanej daty granicznej budzi!o zdecydowany sprzeciw
skar&"cych, którzy podnosili, &e równie& przed t" dat" cz!onkowie
spó!dzielni mieszkaniowych mogli przekszta!ca) lokatorskie prawo na
prawo w!asno'ciowe. Przekszta!cenie prawa do lokalu wi"za!o si$ w
wi$kszo'ci przypadków z konieczno'ci" wniesienia kwoty
przewy&szaj"cej koszt budowy mieszkania poniesiony przez spó!dzielni$,
co stanowi!o znacz"ce obci"&enie bud&etów domowych.
Rzecznik zwróci! si$ 1007 do Ministra Infrastruktury z pro'b" o
rozwa&enie zasadno'ci ewentualnej zmiany art. 6 ustawy o zmianie
ustawy o spó!dzielniach mieszkaniowych poprzez zlikwidowanie
przewidzianej w tym przepisie cezury czasowej dotycz"cej daty
przekszta!cenia spó!dzielczego lokatorskiego prawa do lokalu.
W odpowiedzi poinformowano 1008 Rzecznika, &e korespondencja
kwestionuj"ca rozwi"zania zawarte w art. 6 ust. 1 i 2 ustawy o zmianie
ustawy o spó!dzielniach mieszkaniowych oraz o zmianie niektórych

1006 Ustawa z 14 czerwca 2007 r., (Dz.U. Nr 125, poz. 873).

1007 RPO-557348-V/07 z 24 stycznia 2008 r.
1008 Pismo z dnia 18 lutego 2008 r.
 - 394 -

innych ustaw wp!ywa!a równie& do ówczesnego Ministra Budownictwa.

Potwierdzeniem negatywnych opinii jest równie& wniosek grupy pos!ów z
dnia 14 listopada 2007 r. do Trybuna!u Konstytucyjnego o stwierdzenie
niezgodno'ci art. 6 ust. 1 wymienionej ustawy z art. 2 Konstytucji RP.
Minister Infrastruktury nie widzi uzasadnienia dla rozszerzenia grupy
uprawnionych do zwolnienia z wp!at na fundusz remontowy, o którym
mowa w art. 6 ust. 2. Bior"c pod uwag$ kontrowersyjno') przepisu oraz
to, &e w praktyce walne zgromadzenia zdecydowanej wi$kszo'ci
spó!dzielni mieszkaniowych odmawiaj" zgody na zwolnienia, o których
mowa w ust. 2, celowym wydaje si$ rozwa&enie ewentualnego uchylenia
tego przepisu.

5. Zniesienie ustawowego obowi%zku osobistego uczestnictwa w

walnym zgromadzeniu spó!dzielni
Do Rzecznika wp!ywa!y skargi, w których kwestionowany by!
obowi"zek osobistego uczestnictwa w walnym zgromadzeniu spó!dzielni,
wynikaj"cy z ustawy – Prawo spó!dzielcze 1009. W ocenie Rzecznika, zakaz
udzielania pe!nomocnictwa do udzia!u w walnym zgromadzeniu nie
znajduje uzasadnienia w aktualnych warunkach spo!eczno –
gospodarczych.
W przypadku wyst"pienia przeszkód natury obiektywnej np.
d!ugotrwa!ej choroby, wyjazdu, brak mo&liwo'ci skorzystania z instytucji
pe!nomocnictwa pozbawia cz!onków spó!dzielni prawa g!osu swoich
sprawach. Ponadto cz!onek spó!dzielni, który dysponuje kilkoma lokalami
w ró&nych spó!dzielniach, a chce jednocze'nie uczestniczy) w
dzia!alno'ci ka&dej z nich, napotyka na utrudnienia w zakresie realizacji
swych praw cz!onkowskich. Równie& osoby niepe!nosprawne maj"
trudno'ci w praktycznej realizacji swych praw cz!onkowskich.
Dopuszczenie mo&liwo'ci udzia!u w walnych zgromadzeniach tak&e
poprzez pe!nomocnika znacz"co przyczyni!oby si$ do zwi$kszenia
aktywnego udzia!u cz!onków spó!dzielni w &yciu spó!dzielni. Rzecznik
kilkakrotnie zwraca! si$ 1010 do Ministra Sprawiedliwo'ci z pro'b" o

1009 Ustawa z 16 wrze'nia 1982 r., (Dz.U. z 2003 r., Nr 188, poz. 1848 z pó%n. zm.).
1010 RPO-546825-V/06 z 8 lutego 2008 r., 11 czerwca 2008 r., 9 pa%dziernika 2008 r.
 - 395 -

przedstawienie stanowiska w tym zakresie, a tak&e w razie podzielenia

przedstawionych uwag, o podj$cie dzia!a( w celu zmiany obowi"zuj"cego
stanu prawnego.
Minister zgodzi! si$ 1011 z przedstawion" w wyst"pieniu argumentacj"
wskazuj"c" na celowo') stworzenia cz!onkom spó!dzielni mo&liwo'ci
ustanowienia pe!nomocnika do reprezentowania w walnym zgromadzeniu.
Zmiany przepisów w tym zakresie powinny jednak uwzgl$dnia) specyfik$
ró&nych typów spó!dzielni. Do zakresu w!a'ciwo'ci Ministra
Sprawiedliwo'ci nale&" jedynie zagadnienia ogólne uregulowane w
ustawie – Prawo spó!dzielcze, natomiast sprawy zwi"zane z
poszczególnymi rodzajami spó!dzielni, uregulowanymi zarówno w wy&ej
wymienionej ustawie, jak i w ustawach szczególnych, nale&" do
w!a'ciwo'ci innych ministrów. W zwi"zku z tym, opracowanie
ewentualnych propozycji legislacyjnych musi by) poprzedzone
konsultacjami z resortami w!a'ciwymi w sprawach dotycz"cych tych
spó!dzielni.

6. Okre#lenie terminu, w jakim najwcze#niej mo'liwe jest

ustanowienie przez spó!dzielni& mieszkaniow% odr&bnej w!asno#ci lokalu
Na tle wp!ywaj"cych do Rzecznika skarg od cz!onków spó!dzielni
mieszkaniowych, którzy zawarli ze spó!dzielniami umowy o budow$
lokalu, wy!oni! si$ problem terminu, w jakim mo&liwe jest ustanowienie
przez spó!dzielni$ mieszkaniow" odr$bnej w!asno'ci lokalu na rzecz
cz!onka spó!dzielni.
Zgodnie z art. 21 ust. 1 zd. pierwsze ustawy o spó!dzielniach
mieszkaniowych1012, spó!dzielnia ustanawia na rzecz cz!onka odr$bn"
w!asno') lokalu najpó%niej w terminie 3 miesi$cy po jego wybudowaniu,
a je&eli na podstawie odr$bnych przepisów jest wymagane pozwolenie na
u&ytkowanie – najpó%niej w terminie 3 miesi$cy od uzyskania takiego
pozwolenia. Ponadto, w art. 21 ust. 1 zd. drugie tej ustawy przewidziany
zosta! jeszcze jeden termin, w którym spó!dzielnia powinna ustanowi)
odr$bn" w!asno') lokalu. Otó&, na &"danie cz!onka spó!dzielnia ustanawia

1011 Pismo z 14 marca 2008 r.

1012 Ustawa z 15 grudnia 2000 r. (Dz.U. z 2003 r., Nr 119, poz. 1116 z pó%n. zm.).
 - 396 -

odr$bn" w!asno') lokalu w chwili, gdy ze wzgl$du na stan realizacji

inwestycji mo&liwe jest przestrzenne oznaczenie lokalu.
Uprawnienie cz!onka spó!dzielni do wyst"pienia z &"daniem
wcze'niejszego ustanowienia odr$bnej w!asno'ci lokalu w praktyce nie
jest mo&liwie do zrealizowania ze wzgl$du na wynikaj"ce z ustawy o
w!asno'ci lokali 1013 warunki, które musz" by) spe!nione przed
ustanowieniem tego prawa. Ma ono w istocie charakter iluzoryczny, na co
zwracaj" uwag$ cz!onkowie spó!dzielni w skargach kierowanych do
Rzecznika.
W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 1014 do Ministra
Infrastruktury z pro'b" o rozwa&enie celowo'ci pozostawania w obrocie
prawnym przepisu art. 21 ust. 1 zdanie drugie ustawy o spó!dzielniach
mieszkaniowych.
W odpowiedzi Minister podzieli! 1015 stanowisko Rzecznika i
poinformowa!, &e uwa&a za uzasadnione rozwa&enie zmiany brzmienia
przepisu art. 21 ust. 1 ustawy o spó!dzielniach mieszkaniowych, w celu
uzyskania zgodno'ci jego tre'ci z obowi"zuj"cym porz"dkiem prawnym,
w tym w szczególno'ci z przepisami ustawy o w!asno'ci lokali i ustawy
Prawo budowlane.

7. Zasady ustalania warto#ci zwracanych wk!adów mieszkaniowych

W 2008 r. do Rzecznika wp!ywa!y skargi dotycz"ce problemów
zwi"zanych z rozliczeniem wk!adów mieszkaniowych wp!aconych w
przesz!o'ci w zwi"zku z uzyskaniem spó!dzielczego lokatorskiego prawa
do lokalu, a zwracanych obecnie z powodu wyga'ni$cia tego prawa.
Znowelizowana w dniu 14 czerwca 2007 r. ustawa o spó!dzielniach
mieszkaniowych wprowadzi!a zasad$, &e mieszkania, do których wygas!o
spó!dzielcze lokatorskie prawo do lokalu s" zbywane w drodze przetargu
na ustanowienie odr$bnej w!asno'ci lokalu. W takim wypadku osobie
uprawnionej do zwrotu warto'ci wk!adu mieszkaniowego przys!uguje
kwota odpowiadaj"ca warto'ci rynkowej lokalu, jednak nie wi$cej ni&
spó!dzielnia uzyska za ten lokal w wyniku przetargu.

1013 Ustawa z 24 czerwca 1994 r. (Dz.U. Nr 85, poz. 388 z pó%n. zm.).
1014 RPO-586777-V/08 z 4 czerwca 2008 r.
1015 Pismo z 26 czerwca 2008 r.
 - 397 -

Istniej" jednak sytuacje, w których nie jest dopuszczalne zbycie

w!asno'ci lokalu w drodze przetargu, a mimo to istnieje obowi"zek
zwrotu osobom uprawnionym wk!adu mieszkaniowego. W ustawie brak
jest przepisów, które okre'la!yby sposób ustalenia warto'ci zwracanego
wk!adu mieszkaniowego. Nale&y zatem uzna), &e omawiana kwestia mo&e
by) w sposób dowolny uregulowana w statucie spó!dzielni. Taka sytuacja
jest niedopuszczalna z punktu widzenia ochrony praw obywatelskich.
Zdaniem Rzecznika niezb$dna jest nowelizacja ustawy o spó!dzielniach
mieszkaniowych poprzez wprowadzenie do ustawy regulacji prawnych
okre'laj"cych ogólne zasady ustalania warto'ci wk!adów mieszkaniowych
w opisanych powy&ej przypadkach. Rzecznik zwróci! tak&e uwag$ na
potrzeb$ okre'lenia w przepisach prawa daty, na jak" wk!ad
mieszkaniowy ma by) waloryzowany, gdy& praktyka w tym zakresie nie
jest jednolita.
Korzystne by!oby tak&e jednoznaczne uregulowanie jaki podmiot –
spó!dzielnia, czy osoba realizuj"ca swoje roszczenie o zawarcie umowy o
ustanowienie spó!dzielczego lokatorskiego prawa do lokalu, do którego
wygas!o lokatorskie prawo s!u&"ce innej osobie – jest zobowi"zany do
zwrotu kwoty wk!adu mieszkaniowego innym uprawnionym.
Dlatego te& Rzecznik zwróci! si$ 1016 do Ministra Infrastruktury z
pro'b" o przeanalizowanie powy&szych zagadnie( i rozwa&enie
konieczno'ci nowelizacji ustawy o spó!dzielniach mieszkaniowych we
wskazanym zakresie.
W odpowiedzi Minister podzieli! 1017 pogl"dy Rzecznika.
Niestety, równie& ten problem, jak wiele innych tu omawianych
doczeka si$ ew. rozwi"zania dopiero po przygotowaniu przez
Ministerstwo Infrastruktury kolejnej nowelizacji ustawy, co nast"pi
dopiero po rozstrzygni$ciu przez Trybuna! Konstytucyjny wniosku grupy
pos!ów na Sejm o stwierdzenie niekonstytucyjno'ci przepisów ustawy o
spó!dzielniach mieszkaniowych. Sprawa b$dzie nadal monitorowana przez
Rzecznika.

1016 RPO-579170-V/08 z 17 kwietnia 2008 r.

1017 Pismo z 13 maja 2008 r.
 - 398 -

8. Wykup mieszka" spó!dzielczych, które by!y wcze#niej mieszkaniami

zak!adowymi
Nap!ywaj"ce do Rzecznika liczne skargi wskazuj" na w"tpliwo'ci
interpretacyjne dotycz"ce stosowania art. 48 ustawy o spó!dzielniach
mieszkaniowych 1018 stanowi"cego, &e na pisemne &"danie najemcy
spó!dzielczego lokalu mieszkalnego, który przed przej$ciem przez
spó!dzielni$ mieszkaniow" by! mieszkaniem przedsi$biorstwa
pa(stwowego, pa(stwowej osoby prawnej lub pa(stwowej jednostki
organizacyjnej, spó!dzielnia jest obowi"zana zawrze) z nim umow$
przeniesienia w!asno'ci lokalu, po dokonaniu przez niego sp!aty
zad!u&enia z tytu!u 'wiadcze( wynikaj"cych z umowy najmu lokalu i
wp!aty wk!adu budowlanego, je&eli spó!dzielnia naby!a budynek
odp!atnie. Je'li spó!dzielnia naby!a mieszkanie zak!adowe nieodp!atnie, to
najemca powinien pokry) koszty dokonanych przez spó!dzielni$ nak!adów
koniecznych przeznaczonych na utrzymanie budynku, w którym znajduje
si$ ten lokal.
W"tpliwo'ci dotycz" interpretacji sformu!owania „przed przej$ciem”
– czy dotyczy ono lokalu, który bezpo'rednio przed przej$ciem go przez
spó!dzielni$ by! mieszkaniem przedsi$biorstwa pa(stwowego, pa(stwowej
osoby prawnej lub pa(stwowej jednostki organizacyjnej, czy lokali, które
kiedykolwiek w przesz!o'ci by!y takimi mieszkaniami.
W ocenie Rzecznika uprawnienie do wyst"pienia z &"daniem
przeniesienia w!asno'ci zajmowanego lokalu spó!dzielczego przys!uguje
wy!"cznie najemcy, który by! najemc" lokalu zak!adowego, a wi$c
dysponowa! tytu!em prawnym do tego lokalu w dacie przenoszenia jego
w!asno'ci na spó!dzielni$ mieszkaniow" lub jego osobie bliskiej.
Odmienny pogl"d zosta! zaprezentowany przez Ministerstwo
Infrastruktury na stronie internetowej.
Dlatego te& Rzecznik zwróci! si$ 1019 w tej sprawie do Ministra
Infrastruktury.
Odpowiadaj"c na wyst"pienie Rzecznika Minister potwierdzi! 1020, &e
u&yty w art. 48 ust. 1 ustawy o spó!dzielniach mieszkaniowych zwrot

1018 Ustawa z 15 grudnia 2000 r. (Dz.U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116 z pó%n. zm.).
1019 RPO-584202-V/08 z 8 kwietnia 2008 r.
1020 Pismo z 28 kwietnia 2008 r.
 - 399 -

„przed przej$ciem” stwarza w"tpliwo'ci interpretacyjne. Zasadnym

wydaje si$ zatem postulat podj$cia dzia!a( legislacyjnych zmierzaj"cych
do stworzenia jednoznacznego stanu prawnego w tym zakresie. Minister
podtrzyma! tak&e stanowisko prezentowane na stronie internetowej, &e
najemc" uprawnionym w my'l art. 48 ust. 1 ustawy jest ka&dy nominalny
najemca danego lokalu, który kiedy' by! lokalem zak!adowym. Z
literalnej wyk!adni przepisu nie wynika, aby fakt zawarcia umowy z
poprzednikiem prawnym spó!dzielni by! warunkiem koniecznym
przekszta!cenia prawa najmu spó!dzielczego lokalu mieszkalnego w prawo
w!asno'ci. Tym samym najemca dla realizacji roszczenia nie musi
wykaza) si$ istnieniem takiej umowy najmu. Za rozszerzaj"c"
interpretacj" przemawia dodanie w ust. 2 art. 48 ustawy, uprawnienia do
&"dania przeniesienia w!asno'ci lokalu na warunkach preferencyjnych
równie& osobie bliskiej w stosunku do najemcy. Rzecznik b$dzie
monitorowa! kszta!towanie si$ orzecznictwa s"dów na gruncie
omawianego przepisu. W zale&no'ci od kierunku ew. orzecze( s"dów
Rzecznik rozwa&y potrzeb$ podejmowania dalszych dzia!a( w tej sprawie.

9. Sytuacja prawna organów spó!dzielni mieszkaniowych

Zgodnie z art. 8 3 ust. 1 ustawy o spó!dzielniach mieszkaniowych, w
brzmieniu obowi"zuj"cym od dnia 31 lipca 2007 r., walne zgromadzenie
spó!dzielni mieszkaniowej nie mo&e by) zast"pione przez zebranie
przedstawicieli. Niemniej, z przepisów przej'ciowych ustawy
zmieniaj"cej z 14 czerwca 2007 r. wynika, i& do czasu zarejestrowania
zmian statutów, dotychczasowe ich postanowienia odnosz"ce si$ do
funkcjonowania zebrania przedstawicieli pozostaj" w mocy. Brak
dalszych, szczególnych regulacji w tej dziedzinie, powoduje trudno'ci w
okre'leniu kompetencji zebra( przedstawicieli.
Niepokój skar&"cych budz" równie& trudno'ci z jednoznacznym
okre'leniem sytuacji prawnej cz!onków rad nadzorczych, pe!ni"cych swe
funkcje w dniu wej'cia w &ycie nowelizacji. Wprowadzona zasada
spo!ecznej pracy cz!onków rady nadzorczej wobec braku przepisów
przej'ciowych spowodowa!a, i& cz!onkom rad nadzorczych wstrzymano
wyp!aty wynagrodze(.
 - 400 -

Rzecznik, dostrzegaj"c wadliwo'ci niektórych rozwi"za(

wprowadzonych przez znowelizowan" ustaw$ o spó!dzielniach
mieszkaniowych, w styczniu 2008 r. skierowa! 1021 do Trybuna!u
Konstytucyjnego wniosek o zbadanie ich zgodno'ci z Konstytucj".
Zakwestionowane przez Rzecznika przepisy odnosi!y si$ m.in. do
wy!"czenia mo&liwo'ci zast"pienia walnego zgromadzenia przez zebranie
przedstawicieli, jak te& sk!adu i kadencji rady nadzorczej w spó!dzielni
mieszkaniowej. Niemniej, ustawa o spó!dzielniach mieszkaniowych
obowi"zywa!a i wywo!ywa!a okre'lone skutki wymagaj"ce szybkiego
rozstrzygni$cia. Dlatego te& Rzecznik zwróci! si$ 1022 do Ministra
Infrastruktury o przedstawienie stanowiska w poruszonych kwestiach, a
tak&e rozwa&enie podj$cia stosownych dzia!a( w tym zakresie.
Minister uzna! 1023, &e przepisy dotycz"ce kompetencji organów
spó!dzielni mieszkaniowych nie budz" w"tpliwo'ci interpretacyjnych.
Odnosz"c si$ do kwestii wynagrodzenia cz!onków rady nadzorczej
Minister zapewni!, &e natychmiast po og!oszeniu przez TK orzecze( w
sprawie z!o&onych wniosków, propozycja wypracowania regulacji
prawnej korzystnej w tym zakresie zarówno dla spó!dzielni
mieszkaniowych jak i dla jej cz!onków b$dzie przedmiotem wnikliwej
analizy, poprzedzaj"cej nowelizacj$ ustawy. Do spraw poruszonych w
wyst"pieniu Rzecznik powróci! ponownie w wyst"pieniu do Prezesa Rady
Ministrów 1024, jednak&e stanowisko o tym, i& nowelizacja ustawy nast"pi
po rozstrzygni$ciu przez TK zg!oszonych w"tpliwo'ci co do
konstytucyjno'ci przepisów ustawy o spó!dzielniach mieszkaniowych
zosta!o podtrzymane.

10. Zasady ponoszenia kosztów post&powania s%dowego w przypadku

wyst%pienia z powództwem o ustanowienie prawa odr&bnej w!asno#ci
lokalu w razie bezczynno#ci spó!dzielni
Ustawa z dnia 14 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy o spó!dzielniach
mieszkaniowych oraz o zmianie niektórych innych ustaw wprowadzi!a

1021
RPO-564591-V-/07 z 10 stycznia 2008 r., sygn. akt K 64/07.
1022 RPO-586484-V/08 z 28 kwietnia 2008 r.
1023 Pismo z 20 maja 2008 r.
1024 RPO-579448-V/08 z 23 pa%dziernika 2008 r.
 - 401 -

przepis art. 49 1 , stosownie do którego osoba, która na podstawie ustawy

mo&e &"da) ustanowienia prawa odr$bnej w!asno'ci lokalu, w razie
bezczynno'ci spó!dzielni jest uprawniona do wyst"pienia do s"du z
powództwem na podstawie art. 64 Kodeksu cywilnego w zwi"zku z art.
1047 § 1 Kodeksu post$powania cywilnego. Wówczas powód jest
zwolniony od uiszczenia op!aty s"dowej od pozwu, natomiast koszty
post$powania s"dowego pokrywa spó!dzielnia.
Niemniej, u&yte w tym przepisie sformu!owanie „koszty
post$powania s"dowego” nie zosta!o skorelowane z terminologi", jak"
pos!uguje si$ Kodeks post$powania cywilnego oraz ustawa o kosztach
s"dowych w sprawach cywilnych. To za' mo&e wywo!ywa) w"tpliwo'ci,
jakie konkretnie koszty obci"&aj" poszczególne strony sporu.
Z pism kierowanych do Rzecznika w szczególno'ci wynika, i&
obywatele s" przekonani, i& regulacja art. 49 1 ustawy wy!"cza
zastosowanie ogólnych przepisów dotycz"cych odpowiedzialno'ci za
wynik post$powania, w szczególno'ci art. 108 ustawy o kosztach
s"dowych w sprawach cywilnych, nakazuj"cego obowi"zek zwrotu
kosztów procesu przeciwnikowi, tak&e gdy strona by!a zwolniona od
kosztów s"dowych. Natomiast, analiza nadsy!anych Rzecznikowi orzecze(
s"dowych, zapad!ych w sprawach dotycz"cych przenoszenia odr$bnej
w!asno'ci lokali w zasobach spó!dzielczych, pozwala stwierdzi), i& s"dy
nie traktuj" przepisu art. 49 1 ustawy o spó!dzielniach mieszkaniowych
jako samodzielnej normy prawnej. W ka&dym znanym Rzecznikowi
przypadku, S"d rozstrzygaj"c o kosztach procesu stosowa! równie& ogólne
zasady odnosz"c si$ do podzia!u kosztów post$powania pomi$dzy
stronami sporu.
Nieprecyzyjne sformu!owania s" %ród!em problemów zarówno dla
osób próbuj"cych realizowa) swoje roszczenia, dla spó!dzielni
mieszkaniowych, jak i dla s"dów, które musz" interpretowa) niejasny
przepis. Dlatego te& Rzecznik zwróci! si$ 1025 w tej sprawie do Ministra
Sprawiedliwo'ci. Minister Sprawiedliwo'ci podzieli! w pe!ni pogl"d
Rzecznika o braku korelacji pomi$dzy terminologi" art. 49 1 oraz K.p.c. i

1025 RPO-601030-V/08 z 21 listopada 2008 r.

 - 402 -

ustawy o kosztach s"dowych w sprawach cywilnych 1026. Zapowiedzia!, i&

w ramach projektowanej nowelizacji tej ustawy, przedstawi propozycj$
stosownej zmiany omawianego przepisu.

E. Sprzeda' lokali mieszkalnych

1. Brak regulacji prawnych zapewniaj%cych ochron& interesów

klientów firm deweloperskich
W 2007 r. Rzecznik skierowa! 1027 do Ministra Budownictwa
wyst"pienie dotycz"ce braku regulacji prawnych, których celem by!oby
zapewnienie ochrony interesów obywateli b$d"cych klientami firm
deweloperskich w procesie inwestycyjnym. W zwi"zku z zapowiedzi"
inicjatywy legislacyjnej Rzecznik zwróci! si$ 1028 do Ministra
Infrastruktury z pro'b" o wskazanie, czy zapowiadane prace s"
kontynuowane i na jakim znajduj" si$ etapie.
W odpowiedzi poinformowano 1029 Rzecznika, &e we wrze'niu 2007 r.
ówczesny Minister Budownictwa podj"! decyzj$ o wycofaniu
zainicjowanego przez swego poprzednika projektu ustawy o ochronie
nabywcy w umowach deweloperskich.
Jednak stwierdzono, &e istnieje potrzeba stworzenia takiej regulacji.
Stosowne przepisy zostan" prawdopodobnie w!"czone do projektu aktu
prawnego dotycz"cego zorganizowanego budownictwa mieszkaniowego,
jaki jest przygotowywany w Ministerstwie Infrastruktury.
Celowe by!oby uwzgl$dnienie w projektowanej regulacji rozwi"za(
wprowadzaj"cych okre'lone obowi"zki informacyjne dewelopera wobec
nabywcy, tak by umo&liwi) nabywcy w pe!ni 'wiadome podj$cie decyzji o
zaanga&owaniu si$ w dan" inwestycj$. Istotne by!oby ponadto
wprowadzenie rozwi"za( s!u&"cych zabezpieczeniu interesu finansowego
nabywcy, takich jak rachunek powierniczy czy ubezpieczenie inwestycji.

1026 Pismo z 8 stycznia 2009 r.

1027 Informacja za 2007 r., str. 344.
1028 RPO-562607-V/07 z 23 stycznia 2008 r.
1029 Pismo z 6 lutego 2008 r.
 - 403 -

W 2008 r. Rzecznik jeszcze raz zwróci! si$ 1030 do Ministra

Infrastruktury z pro'b" o informacj$ na temat post$pu prac w powy&szej
sprawie.
W odpowiedzi poinformowano 1031, &e prace nad za!o&eniami do
projektu ustawy o ochronie nabywcy w umowach deweloperskich zosta!y
wstrzymane ze wzgl$du na to, &e rozwi"zania zwi$kszaj"ce ochron$
nabywcy prowadzi!yby do ograniczenia swobody prowadzenia
dzia!alno'ci gospodarczej przez deweloperów i w efekcie mog!yby
przyczyni) si$ do ograniczenia poda&y na rynku budownictwa
mieszkaniowego oraz do zwi$kszenia kosztów realizacji inwestycji.

2. Dop!aty z bud'etu pa"stwa do oprocentowania kredytów

mieszkaniowych
Ustawa o finansowym wsparciu rodzin w nabywaniu w!asnego
mieszkania1032 przewiduje pomoc pa(stwa w postaci dop!at do
oprocentowania kredytów mieszkaniowych.
Z uzasadnienia projektu ustawy wynika, &e oferowane ustaw"
wsparcie kierowane jest do rodzin 'redniozamo&nych i ma dotyczy)
wy!"cznie mieszka( o przeci$tnym standardzie i 'rednim metra&u. Dlatego
te& ustawodawca zrezygnowa! z przyj$cia limitu dochodu gospodarstwa
domowego, przyjmuj"c w zamian limit maksymalnej ceny zakupu czy
kosztów budowy lokalu mieszkalnego lub domu jednorodzinnego oraz
maksymalnej powierzchni.
Nap!ywaj"ce do Rzecznika skargi wskazuj", &e przyj$ty w ustawie
wska%nik stanowi"cy podstaw$ okre'lenia górnego limitu ceny/kosztu,
opieraj"cy si$ na 'redniej arytmetycznej dwóch ostatnio og!aszanych
warto'ci wska%nika 1 m 2 warto'ci odtworzeniowej lokalu w gminie, na
terenie której po!o&ona jest kredytowana nieruchomo') nie zdaje
egzaminu. Ustalany limit cenowy bazuje bowiem na wynikach bada(
prowadzonych przez GUS odno'nie przeci$tnych kosztów budowy
mieszka( w budownictwie wielorodzinnym i nie uwzgl$dnia
rzeczywistych, istniej"cych na rynku wysokich cen mieszka(. Powoduje

1030 RPO-562607-V/07 z 8 sierpnia 2008 r.

1031 Pismo z 10 wrze'nia 2008 r.
1032 Ustawa z 8 wrze'nia 2006 r., ((Dz.U. Nr 183, poz. 1354 z pó%n. zm.).
 - 404 -

to w istocie, &e osoby zainteresowane otrzymaniem dofinansowania nie

mog" skorzysta) z przewidzianej ustaw" pomocy ze wzgl$du na brak na
rynku mieszka(, które spe!nia!yby przewidziane limity cenowe.
Rzecznik zwróci! si$ 1033 do Ministra Infrastruktury o zaj$cie
stanowiska w powy&szej sprawie oraz rozwa&enie mo&liwo'ci podj$cia
odpowiednich dzia!a( tak, aby zapewnione by!y faktyczne mo&liwo'ci
korzystania z przewidzianej w ustawie pomocy w sp!acie kredytu
zaci"gni$tego na zakup w!asnego mieszkania.
W odpowiedzi Minister zapewni! 1034, &e w ocenie resortu nie ma
obecnie podstaw do krytycznej oceny skali i efektywno'ci oddzia!ywania
programu preferencyjnych kredytów mieszkaniowych. Wyniki wst$pnego
okresu funkcjonowania programu wykaza!y, &e kredyty preferencyjne s"
zaci"gane przez ludzi m!odych i przeznaczone s" na finansowanie
inwestycji o niewysokim metra&u. Dominuj" kredyty udzielone poza
wielkimi aglomeracjami miejskimi i miastami wojewódzkimi (93%
ogólnej kwoty kredytów).
Okre'lono kierunki zmian ustawy w celu zwi$kszenia dost$pno'ci
kredytów, m.in. w!"czenie cz!onków rodziny jako kredytobiorców w celu
zwi$kszenia zdolno'ci kredytowej oraz wprowadzenie mo&liwo'ci
finansowania kredytem preferencyjnym kosztów zakupu mieszkania lub
domu wraz z kosztami wyko(czenia albo z kosztami remontu. W
Ministerstwie Infrastruktury trwaj" prace nad kszta!tem projektu
nowelizacji ustawy o finansowym wsparciu rodzin w nabywaniu w!asnego
mieszkania, wprowadzaj"cej powy&sze zmiany.

3. Sprzeda' nieruchomo#ci wpisanej do rejestru zabytków

W 2008 r. Rzecznik kontynuowa! dzia!ania dotycz"ce problemu
zwi"zanego ze sprzeda&" nieruchomo'ci wpisanej do rejestru zabytków,
stanowi"cej wielomieszkaniowy budynek mieszkalny. Pojawi!y si$
trudno'ci w jednoczesnym zastosowaniu przepisów art. 13 ust. 4 oraz 34
ust. 7 ustawy o gospodarce nieruchomo'ciami 1035 oraz wzajemnej relacji
tych przepisów w sytuacji, gdy konserwator zabytków odmawia udzielenia

1033 RPO-559445-V/08 z 8 lutego 2008 r.

1034 Pismo z 10 marca 2008 r.
1035 Ustawa z 21 sierpnia 1997 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 261, poz. 2603 z po%n. zm.).
 - 405 -

zgody na sprzeda& poszczególnych lokali w budynku wpisanym do

rejestru zabytków. W obowi"zuj"cym stanie prawnym jednostka
samorz"du terytorialnego wyra&aj"ca wol$ zbycia nieruchomo'ci wpisanej
do rejestru zabytków, oprócz obowi"zku uzyskania pozwolenia
wojewódzkiego konserwatora zabytków na sprzeda&, musi jeszcze
zapewni) najemcom lokali mieszkalnych realizacj$ prawa pierwsze(stwa
w nabyciu zajmowanych lokali mieszkalnych. Minister Infrastruktury
poinformowa! 1036 Rzecznika, &e rozwa&y zasadno') nowelizacji
obowi"zuj"cych przepisów tej ustawy w sposób dopuszczaj"cy mo&liwo')
sprzeda&y nieruchomo'ci wpisanej do rejestru zabytków z pomini$ciem
pierwsze(stwa przys!uguj"cego najemcom lokali mieszkalnych,
wchodz"cych w sk!ad takiej nieruchomo'ci.
W zwi"zku z powy&szym Rzecznik ponownie zwróci! si$ 1037 do
Ministra Infrastruktury z pro'b" o informacj$ czy zosta!y podj$te prace
legislacyjne i na jakim s" etapie.
W odpowiedzi poinformowano 1038, &e rozwi"zanie problemu
zasygnalizowanego przez Rzecznika wymaga wywa&enia pomi$dzy
kwesti" ochrony integralno'ci i niepodzielno'ci zabytków a nie mniej
wa&n" kwesti" prawnej ochrony interesów najemców lokali mieszkalnych,
którzy zajmuj" lokale na podstawie umów zawartych na czas
nieoznaczony. Obowi"zek zapewnienia lokali zast$pczych najemcom
lokali wchodz"cych w sk!ad nieruchomo'ci zabytkowej podlegaj"cej
sprzeda&y mo&e powodowa) trudno'ci ze wzgl$du na wyst$puj"ce w
gminach deficyty w zasobach lokali mieszkalnych przeznaczonych na
takie cele. Sprawa ta nadal pozostaje przedmiotem dzia!ania Rzecznika.

F. Sprawy dostaw energii

1. Okre#lenie odleg!o#ci od nieruchomo#ci, w jakiej powinny

znajdowa$ si& tzw. zast&pcze punkty poboru wody, w sytuacji wstrzymania
dostaw wody z powodu zaleg!o#ci odbiorcy w op!atach

1036 Pismo z 18 marca 2008 r.

1037 RPO-562954-V/07 z 9 wrze'nia 2008 r.
1038 Pismo z 19 listopada 2008 r.
 - 406 -

Przy badaniu przez Rzecznika spraw na gruncie ustawy o zbiorowym

zaopatrzeniu w wod$ i zbiorowym odprowadzaniu 'cieków 1039 pojawi! si$
problem braku unormowa( szczególnych, okre'laj"cych rodzaj i
odleg!o'ci, w jakich powinny by) wskazywane przez dostawców wody
tzw. zast$pcze punkty poboru wody, w sytuacji, gdy dochodzi do
wstrzymania dostaw wody z powodu zaleg!o'ci odbiorcy w op!atach z
tego tytu!u.
W praktyce wyst$puj" przypadki, &e odleg!o') pomi$dzy
nieruchomo'ci", do której wstrzymano dostarczanie wody, a wskazanym
punktem czerpalnym wynosi nawet kilka kilometrów. Przedsi$biorstwa
wodoci"gowe wykorzystuj" brak unormowa( szczególnych dotycz"cych
przedmiotowej kwestii i dowolnie wskazuj" miejsca zast$pczego poboru
wody.
Rzecznik zwróci! si$ 1040 do Ministra Infrastruktury z pro'b" o zaj$cie
stanowiska, a tak&e o ewentualne podj$cie dzia!a( zmierzaj"cych do
zmiany stanu prawnego w omawianym zakresie.
W odpowiedzi udzielonej 1041 Rzecznikowi Minister Infrastruktury
zaj"! stanowisko, zgodnie z którym okre'lenie w ustawie miejsca
usytuowania beczkowozów, tak aby ka&dej osobie niep!ac"cej za wod$
zapewni) !atwy dost$p do beczkowozu, okaza!o si$ niemo&liwe ze
wzgl$dów technicznych i ekonomicznych. Dlatego odst"piono od
ustawowego rozwi"zania tego problemu, odsy!aj"c do regulacji w
gminnych regulaminach dostarczania wody i odprowadzania 'cieków.
Jednak w ocenie Rzecznika, je'li ani w przepisach ustawowych, ani
te& w normach prawa miejscowego, nie zostan" uj$te zagadnienia
zwi"zane z zast$pczymi punktami poboru wody, przedsi$biorstwa
wodoci"gowe b$d" mog!y je wskazywa) dowolnie, co spowoduje
problemy praktyczne.
Dlatego te& Rzecznik ponownie zwróci! si$ 1042 do Ministra
Infrastruktury z pro'b" o przeanalizowanie omawianej problematyki, w
zakresie na!o&enia na przedsi$biorstwa wodoci"gowo-kanalizacyjne i

1039 Ustawa z 7 czerwca 2001 r. (Dz.U. z 2006 r., Nr 123, poz. 858 z pó%n. zm.).
1040 RPO-551069-V/08 z 4 lutego 2008 r.
1041 Pismo z 19 lutego 2008 r.
1042 RPO-551069-V/08 z 10 lipca 2008 r.
 - 407 -

gminy obowi"zku zawarcia w regulaminach wytycznych dotycz"cych

usytuowania zast$pczych punktów w sposób zapewniaj"cy realny dost$p
do wody dla obywateli.
W zwi"zku z postulatami Rzecznika, Ministerstwo
poinformowa!o 1043, i& zaproponuje ustawowy obowi"zek gmin zawarcia w
regulaminie dostarczania wody i odprowadzania 'cieków, szczegó!owych
kwestii dotycz"cych zast$pczych punktów poboru wody.

2. Odpowiedzialno#$ odbiorcy paliw lub energii za nielegalny pobór

paliw lub energii
W 2008 r. Rzecznik podj"! – po raz kolejny – problem zwi"zany z
ukszta!towaniem w przepisach ustawy – Prawo energetyczne 1044 zasad
odpowiedzialno'ci odbiorcy paliw lub energii za nielegalny pobór paliw
lub energii.
Do Rzecznika wp!yn$!o wiele skarg od osób, wobec których s"d
prawomocnie zas"dzi! obowi"zek zap!aty nale&no'ci z tytu!u nielegalnego
poboru energii lub paliw. Osoby te nie mog!y zwolni) si$ od
odpowiedzialno'ci wykazuj"c, &e uszkodzenie uk!adu mog!a spowodowa)
osoba trzecia, gdy& na odbiorcy ci"&y bezwzgl$dny obowi"zek
zabezpieczenia uk!adu pomiarowo – rozliczeniowego. W sytuacji, gdy
uk!ad taki znajduje si$ poza lokalem odbiorcy jest oczywiste, &e nie jest
on w stanie zabezpieczy) tego uk!adu przed jakimkolwiek dost$pem i
ingerencj" ze strony osób trzecich. Tre') i liczba skarg w zakresie
omawianej problematyki, 'wiadczy o tym, i& przepisy reguluj"ce
odpowiedzialno') odbiorcy za nielegalny pobór energii lub paliw s"
nadmiernie represyjne. W tej sytuacji, zdaniem Rzecznika, konieczne jest
przeprowadzenie przez Ministerstwo Gospodarki analizy funkcjonowania
obowi"zuj"cych uregulowa( w praktyce, w celu dokonania oceny, czy nie
wymagaj" one zmiany, poniewa& mog" one prowadzi) do nadu&ywania
silniejszej pozycji przez przedsi$biorstwa energetyczne i obci"&ania
odbiorców nale&no'ciami za nielegalny pobór energii lub paliw w
sytuacjach nieuzasadnionych.

1043 Pismo z 17 lipca 2008 r.

1044 Ustawa z 10 kwietnia 1997 r. (Dz.U. z 2006 r., Nr 89, poz. 625 z pó%n. zm.).
 - 408 -

Rzecznik zwróci! si$ 1045 do Ministra Gospodarki o przekazanie

stanowiska w opisanej sprawie.
W odpowiedzi poinformowano 1046, &e uwagi przedstawione przez
Rzecznika zostan" wykorzystane w celu rozwa&enia konieczno'ci zmian
obowi"zuj"cych przepisów w sposób zapewniaj"cy wzmocnienie ochrony
odbiorcy przed odpowiedzialno'ci" za niezawinione przez niego
uszkodzenia urz"dze( pomiarowych. Sprawa ta b$dzie nadal
monitorowana przez Rzecznika.

1045 RPO-582688-V/08 z 20 sierpnia 2008 r.

1046 Pismo z 23 pa%dziernika 2008 r.
 - 409 -

20. Gospodarka nieruchomo#ciami, ochrona praw maj$tkowych

A. Gospodarka nieruchomo#ciami

1. Nieprawid!owa regulacja dotycz%ca wska(ników zmian cen

nieruchomo#ci
Rzecznik skierowa! 1047 wniosek do Trybuna!u Konstytucyjnego o
stwierdzenie niezgodno'ci art. 5 ustawy o gospodarce
nieruchomo'ciami 1048 z zasad" poprawnej legislacji oraz zasad" zaufania
obywateli do pa(stwa i prawa wynikaj"cymi z art. 2 Konstytucji RP.
Zgodnie z art. 5 ustawy o gospodarce nieruchomo'ciami, wska%niki
zmian cen nieruchomo'ci powinny by) corocznie og!aszane przez Prezesa
G!ównego Urz$du Statystycznego, w drodze obwieszcze(, w Dzienniku
Urz$dowym RP „Monitor Polski”. Pomimo wyra%niej delegacji
ustawowej, od daty wej'cia w &ycie ustawy o gospodarce
nieruchomo'ciami, Prezes GUS nie opublikowa! wska%ników zmian cen
nieruchomo'ci. Powodem jest okoliczno'), &e wska%nik zmian cen
nieruchomo'ci nie jest mierzaln" kategori" statystyczn".
W ocenie Rzecznika przepis art. 5 ustawy narusza zasad$ przyzwoitej
legislacji. Podstaw" tego stwierdzenia jest brak mo&liwo'ci jego
wykonania. Zbyt szerokie sformu!owanie mówi"ce o wska%nikach zmian
cen nieruchomo'ci i co za tym idzie, zbyt szeroko zakre'lona delegacja
ustawowa, wy!"cza obliczenie i og!oszenie takiego wska%nika.
Uniemo&liwia tym samym dokonanie w!a'ciwej waloryzacji 'wiadczenia
pieni$&nego przyznanego z tytu!u rekompensaty z tytu!u pozostawienia
nieruchomo'ci poza obecnymi granicami RP w wyniku wyp$dzenia z
by!ego terytorium RP lub jego opuszczenia w zwi"zku z wojn" rozpocz$t"
w 1939 r., zgodnie z przepisami ustawy o realizacji prawa do
rekompensaty z tytu!u pozostawienia nieruchomo'ci poza obecnymi
granicami RP 1049, a tak&e uniemo&liwia tak" waloryzacj$ w innych

1047 RPO-555284-IV/07 z 14 lipca 2008 r.

1048 Ustawa z 21 sierpnia 1997 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 261, poz. 2603 z pó%n. zm.).
1049 Ustawa z 8 lipca 2005 r. (Dz.U. Nr 169, poz. 1418).
 - 410 -

przypadkach przewidzianych przez ustaw$ o gospodarce

nieruchomo'ciami.
Zdaniem Rzecznika, art. 5 ustawy narusza równie& zasad$ zaufania
obywatela do pa(stwa i stanowionego przez nie prawa. Ustawodawcy nie
wolno bowiem tworzy) norm pustych, ani te& sk!ada) obietnic bez
pokrycia. Skoro jest niewykonalnym dla Prezesa GUS og!oszenie takich
wska%ników, to tym samym nie jest mo&liwe dokonywanie waloryzacji w
ten sposób. Wywi"zanie si$ kiedykolwiek ze z!o&onej obietnicy przez
prawodawc$ jest nierealne. Z uwagi na powy&sze zasadnym jest
wyeliminowanie z obrotu prawnego art. 5 ustawy w jego obecnym
kszta!cie.

2. Nieodp!atne przekazywanie gruntów pod zalesienie dla by!ych

pracowników pa"stwowych gospodarstw rolnych
Do Rzecznika wp!ywa!y skargi osób, które na podstawie ustawy o
gospodarowaniu nieruchomo'ciami rolnymi Skarbu Pa(stwa 1050 ubiega!y
si$ o darmowe przekazanie dzia!ki w celu zalesienia. Uprawnienie takie,
przys!uguj"ce bezrobotnym pracownikom by!ych PGR, jest elementem
realizacji wspólnej polityki rolnej Unii Europejskiej. Osoby te by!y
informowane przez Agencj$ Nieruchomo'ci Rolnych, &e brak jest
podstawy ustawowej dla przydzielania pomocy na rzecz by!ych
pracowników pa(stwowych gospodarstw rolnych, polegaj"cej na
przekazywaniu gruntów pod zalesienie.
Zdaniem Agencji, obecnie realizowany jest program rozwoju
obszarów wiejskich na lata 2007-2013 na podstawie ustawy o wspieraniu
rozwoju obszarów wiejskich z udzia!em 'rodków Europejskiego Funduszu
Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich 1051. Brak jest zatem
podstaw do przyznawania pomocy na podstawie programu rozwoju
obszarów wiejskich realizowanego w latach 2004-2006 r. na podstawie
ustawy o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich ze 'rodków
pochodz"cych z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i
Gwarancji Rolnej 1052.

1050 Ustawa z 19 pa%dziernika 1991 r. (Dz.U. z 2007 r., Nr 231, poz. 1700 z pó%n. zm.).
1051 Ustawa z 7 marca 2007 r. (Dz.U. Nr 64, poz. 427 z pó%n. zm.).
1052 Ustawa z 28 listopada 2003 r. (Dz.U. Nr 229, poz. 2273 z pó%n. zm.).
 - 411 -

Rzecznik zwróci! si$ 1053 do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z

pro'b" o zaj$cie stanowiska w powy&szej sprawie. Rzecznik zauwa&y!, &e
pomoc przewidziana przez ustaw$ z dnia 28 listopada 2003 r.
przyznawana jest do dnia 30 czerwca 2008 r., tak wi$c nie mo&na uzna),
&e program rozwoju obszarów wiejskich na lata 2004-2006 zosta!
zako(czony. Jednocze'nie Rzecznik postulowa! zmian$ art. 24 ust. 5 pkt 3
ustawy o gospodarowaniu nieruchomo'ciami rolnymi Skarbu Pa(stwa tak,
aby uwzgl$dnia! realizowany od co najmniej roku program rozwoju
obszarów wiejskich na lata 2007-2013. Pozwoli!oby to na kontynuacj$
programu zalesiania gruntów.
Minister poinformowa! 1054, &e odes!anie zawarte w art. 24 ust. 5 pkt 3
ustawy o gospodarowaniu nieruchomo'ciami rolnymi Skarbu Pa(stwa
odnosi si$ wy!"cznie do celu, jakim jest zalesianie gruntów rolnych. Nie
mo&na zatem !"czy) nieodp!atnego przekazania, o którym mowa w tym
przepisie, z zasadami udzielania pomocy finansowej na zalesianie,
okre'lonymi w ustawie z dnia 28 listopada 2003 r. o wspieraniu obszarów
wiejskich ze 'rodków pochodz"cych z Sekcji Gwarancji Europejskiego
Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej. Przekazywanie gruntów pod
zalesianie by!ym pracownikom PGR mo&e by) nadal realizowane w trybie
art. 24 ust. 5 pkt 3 ustawy o gospodarowaniu nieruchomo'ciami rolnymi
Skarbu Pa(stwa. Ponadto w projekcie ustawy o zmianie tej ustawy
przewidziano uwzgl$dnienie odes!ania do ustawy o wspieraniu rozwoju
obszarów wiejskich ze 'rodków Europejskiego Funduszu Rolnego na
rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich.

3. Niekonstytucyjno#ci niektórych przepisów znowelizowanej ustawy

o gospodarce nieruchomo#ciami
Trybuna! Konstytucyjny rozpozna! 1055 wniosek z!o&ony w 2005 r., w
którym Rzecznik zakwestionowa! 1056 konstytucyjno') kilku rozwi"za(
dotycz"cych zwrotu wyw!aszczonych nieruchomo'ci (m. in. art. 136 ust.
6, art. 137 ust. 2, art. 129a ustawy o gospodarce nieruchomo'ciami)

1053 RPO-574342-IV/07 z 21 maja 2008 r.

1054 Pismo z 16 grudnia 2008 r.
1055 Wyrok TK z 3 kwietnia 2008 r., sygn. akt K 6/05
1056 Informacja za 2005 r., str. 166.
 - 412 -

wynikaj"cych z nowelizacji ustawy o gospodarce nieruchomo'ciami.

Trybuna! Konstytucyjny uwzgl$dni! argumenty Rzecznika i uzna!
zaskar&one przez Rzecznika artyku!y za niezgodne z Konstytucj".

B. Ochrona praw maj$tkowych

1. Prawo przej&cia oraz prawo odkupu wprowadzone ustaw% o

kszta!towaniu ustroju rolnego
We wniosku do Trybuna!u Konstytucyjnego Rzecznik
zakwestionowa! 1057 zgodno') z Konstytucj" dwóch instytucji odnosz"cych
si$ do obrotu nieruchomo'ciami rolnymi, wprowadzonych do systemu
prawnego przez ustaw$ o kszta!towaniu ustroju rolnego. Chodzi o prawo
przej$cia zawarte w art. 4 ustawy o kszta!towaniu ustroju rolnego 1058 oraz
prawo odkupu wprowadzone przez t$ ustaw$, a zawarte w art. 29 ust. 5
ustawy o gospodarowaniu nieruchomo'ciami rolnymi Skarbu Pa(stwa 1059.
Prawo przej$cia (wykup) pozwala na przej$cie przez Agencj$
Nieruchomo'ci Rolnych ka&dej nieruchomo'ci rolnej (z kilkoma
wyj"tkami), której w!asno') przenoszona jest w drodze umowy innej ni&
sprzeda&. Przepis o przej$ciu jest nieprecyzyjny, nie da si$ z jego tre'ci
odtworzy) ani przedmiotowego zakresu zastosowania, ani podmiotowego
zakresu obowi"zków w stosunkach prawnych, ani celów. Prawo przej$cia
przez Agencj$ nieruchomo'ci b$d"cej przedmiotem obrotu jest instytucj"
nieznan" dot"d systemowi prawnemu i uregulowanie jego funkcjonowania
w sposób szcz"tkowy, jedynie poprzez odes!anie do odpowiedniego
stosowania przepisów o pierwokupie, nie spe!nia wymogów poprawnej
legislacji. Nadto mo&e wprowadza) niekonstytucyjne zró&nicowanie
sytuacji prawnej podmiotów dokonuj"cych obrotu nieruchomo'ciami
rolnymi, w zale&no'ci od przyj$tej metody przeniesienia w!asno'ci.
Prawo odkupu pozwala natomiast na odkupienie przez Agencj$
Nieruchomo'ci Rolnych nieruchomo'ci rolnej w ci"gu 5 lat od jej
sprzeda&y. Konstytucyjne przes!anki ograniczenia prawa w!asno'ci nie
zosta!y tu zachowane, gdy& cel i powody tak dotkliwej ingerencji w prawo

1057 RPO-447235-IV/03 z 13 lutego 2008 r.

1058 Ustawa z 11 kwietnia 2003 r., (Dz.U. Nr 64, poz. 592).
1059 Ustawa z 19 pa%dziernika 1991 r., (Dz.U. z 2007 r. Nr 231, poz.1700).
 - 413 -

w!asno'ci ustawodawca pozostawi! w wy!"cznej gestii Agencji, nie

okre'laj"c tego w ustawie. Zasada ochrony w!asno'ci wymaga
zapewnienia przez ustawodawc$ stabilno'ci temu stosunkowi prawnemu.
Trudno mówi) w tym przypadku o jakiejkolwiek stabilno'ci prawa
w!asno'ci, skoro w ci"gu pi$ciu lat od nabycia w!a'ciciel mo&e t$
w!asno') utraci) i nie mo&e w &aden sposób temu przeciwdzia!a), gdy&
nie zna powodów, dla których Agencja mo&e skorzysta) z przyznanego jej
uprawnienia.
Z tre'ci pism kierowanych do Rzecznika wynika, &e praktyka
Agencji w ostatnim czasie jest nie do zaakceptowania z punktu widzenia
zasad pa(stwa prawnego, gdy& z przyznanego jej instrumentu korzysta
ona w celach spekulacyjnych, odkupuj"c ziemi$ po cenach sprzeda&y
sprzed kilku lat i odsprzedaj"c j" ponownie po cenie znacznie wy&szej.
Przepis, który umo&liwia takie zachowanie Agencji dzia!aj"cej w imieniu
Skarbu Pa(stwa narusza tak&e zasad$ przyzwoitej legislacji i zaufania
obywateli do pa(stwa i stanowionego przez nie prawa.

2. Okre#lenie warto#ci rynkowej gruntów przeznaczonych lub

zaj&tych pod drogi publiczne
W 2008 r. do Rzecznika wp!ywa!y liczne wnioski dotycz"ce regulacji
prawnych w przedmiocie okre'lania warto'ci rynkowej gruntów
przeznaczonych lub zaj$tych pod drogi publiczne. Szczegó!owe zasady
okre'lania warto'ci rynkowej nieruchomo'ci przewiduje rozporz"dzenie
Rady Ministrów w sprawie wyceny nieruchomo'ci i sporz"dzenia operatu
szacunkowego 1060. Zgodnie z brzmieniem § 36 ust. 1 tego rozporz"dzenia,
przy okre'laniu warto'ci rynkowej gruntów przeznaczonych lub zaj$tych
pod drogi publiczne stosuje si$ podej'cie porównawcze, przyjmuj"c ceny
transakcyjne uzyskiwane przy sprzeda&y gruntów przeznaczonych lub
zaj$tych pod drogi publiczne. Zdaniem Rzecznika wskazany przepis jest
sprzeczny z zasad" ustalania wysoko'ci odszkodowa(, okre'lon" w art. 21
ust. 2 Konstytucji RP.
Obowi"zuj"ce przepisy nie chroni" w nale&yty sposób praw
obywateli w ich relacjach z w!adz" publiczn". Pozwalaj" na nabywanie

1060 Rozporz"dzenie z 21 wrze'nia 2004 r., (Dz.U. Nr 207, poz. 2109 z pó%n. zm. ).
 - 414 -

nieruchomo'ci po cenach ustalonych w wyniku przyj$tego sposobu ich

szacowania, nie okre'laj"c ich rzeczywistej warto'ci. Tym samym
obarczaj" dotychczasowego w!a'ciciela kosztami realizacji inwestycji
celu publicznego, gdy& nie uzyska on ekwiwalentu w postaci s!usznego
odszkodowania. Nies!uszno') przyj$tych rozwi"za( uwidacznia si$
zw!aszcza w tych sytuacjach, gdy w!a'ciciel zostaje pozbawiony
nieruchomo'ci stanowi"cej jego dotychczasowy o'rodek &yciowy, a za
otrzyman" cen$ nie jest w stanie naby) ekwiwalentnej nieruchomo'ci.
Rzecznik zwróci! si$ 1061 do Ministra Infrastruktury z pro'b" o zaj$cie
stanowiska w poruszonej kwestii.
W odpowiedzi poinformowano 1062 Rzecznika, &e trwaj" prace nad
nowelizacj" rozporz"dzenia Rady Ministrów w sprawie wyceny
nieruchomo'ci i sporz"dzania operatu szacunkowego, w szczególno'ci w
zakresie dotycz"cym zasad wyceny nieruchomo'ci przeznaczonych lub
zaj$tych pod drogi. Prowadzone prace maj" na celu wzmocnienie pozycji
prawnej obywatela wzgl$dem podmiotów publicznych realizuj"cych
budow$ dróg, przy jednoczesnym d"&eniu do zwi$kszenia szybko'ci
realizowania inwestycji drogowych.

3. Zasady przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg

publicznych
W 2008 r. do Rzecznika nap!ywa!y liczne wnioski dotycz"ce
konstytucyjno'ci przepisów ustawy o szczególnych zasadach
przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych 1063.
W post$powaniu w sprawach o wydanie decyzji o ustaleniu
lokalizacji drogi nie zawiadamia si$ stron post$powania poprzez
dor$czenie pisma w trybie art. 39 k.p.a., tj. przez poczt$, pracowników
organu lub inne upowa&nione osoby lub organy, za pokwitowaniem.
Obwieszczenie w urz$dach gmin i prasie lokalnej na podstawie art. 5 ust.
5 ustawy w zwi"zku z art. 49 k.p.a. nie zapewnia dostatecznego udzia!u
stron w post$powaniu, a co za tym idzie dostatecznej ochrony prawnej
wobec w!adczych form dzia!ania administracji publicznej w postaci

1061 RPO-570407-IV/07 z 31 stycznia 2008 r.

1062 Pismo z 20 maja 2008 r.
1063 Ustawa z 10 kwietnia 2003 r., (Dz.U. z 10 maja 2003 r. z pó%n. zm.).
 - 415 -

ingerencji w prawo w!asno'ci. Decyzja o ustaleniu lokalizacji drogi

publicznej skutkuje wobec w!a'cicieli nieruchomo'ci obj$tych w ca!o'ci
lub w cz$'ci liniami rozgraniczaj"cymi drogi przej$ciem prawa w!asno'ci
tych nieruchomo'ci na rzecz Skarbu Pa(stwa lub jednostek samorz"du
terytorialnego, w zale&no'ci od kategorii drogi.
Ponadto, zgodnie z art. 9 ust. 3 ustawy, w post$powaniu przed
organem odwo!awczym oraz przed s"dem administracyjnym nie mo&na
uchyli) decyzji w ca!o'ci ani stwierdzi) jej niewa&no'ci, gdy wad"
dotkni$ta jest tylko cz$') decyzji dotycz"ca odcinka drogi,
nieruchomo'ci, dzia!ki. Przepis ten uniemo&liwia organowi
odwo!awczemu uchylenie decyzji wydanej w pierwszej instancji i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania ze wzgl$du na
konieczno') cz$'ciowego powtórzenia post$powania wyja'niaj"cego.
Podobnie, wadliwa jest regulacja art. 31 ustawy stanowi"ca, i& nie
stwierdza si$ niewa&no'ci ostatecznej decyzji o pozwoleniu na budow$
drogi, je&eli wniosek o stwierdzenie niewa&no'ci tej decyzji zosta!
z!o&ony po up!ywie 14 dni od dnia, w którym decyzja sta!a si$ ostateczna,
a inwestor rozpocz"! budow$ drogi. Art. 158 § 2 k.p.a. stosuje si$
odpowiednio. Wskazane regulacje naruszaj" konstytucyjne prawo do s"du.
Istotnym problemem jest tak&e brak terminu ograniczaj"cego czas
trwania post$powania w przedmiocie odszkodowania za wyw!aszczon"
nieruchomo'), co narusza zasad$ „s!usznego odszkodowania” (art. 21 ust.
2 Konstytucji).
W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 1064 do Ministra
Infrastruktury z pro'b" o zaj$cie stanowiska w powy&szej sprawie.
W odpowiedzi poinformowano1065 Rzecznika, &e opracowany w
Ministerstwie projekt nowelizacji ustawy o szczególnych zasadach
przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych
uwzgl$dnia uwagi zg!aszane m.in. przez Rzecznika. Projekt nowelizacji
jest w trakcie uzgodnie( mi$dzyresortowych.
Przewiduje si$ uchylenie art. 5 ust. 5 ustawy. Kwestie zawiadomie(
uregulowano odmiennie od dotychczasowych zasad. Na wojewod$ albo

1064 RPO-563719-IV/07 z 8 lutego 2008 r.

1065 Pismo z 10 marca 2008 r.
 - 416 -

starost$ prowadz"cego post$powanie w sprawie wydania decyzji o

zezwoleniu na realizacj$ przedsi$wzi$cia drogowego na!o&ono obowi"zek
wys!ania zawiadomienia o wszcz$ciu post$powania wnioskodawcy oraz
w!a'cicielom lub u&ytkownikom wieczystym nieruchomo'ci obj$tych
wnioskiem o wydanie tej decyzji, na adres okre'lony w katastrze
nieruchomo'ci. Pozosta!e strony post$powania b$d" zawiadamiane w
drodze obwieszcze(.
Minister Infrastruktury nie zgodzi! si$ z uwagami Rzecznika
dotycz"cymi ogranicze( na!o&onych w art. 9 ust. 3 oraz art. 31 ustawy na
organy odwo!awcze i s"dy administracyjne. W ocenie resortu rozwi"zania
przewidziane w tych przepisach nie naruszaj" prawa do s"du. Stanowi"
one wyraz wywa&enia interesów stron post$powania o pozwoleniu na
budow$ drogi oraz interesu spo!ecznego polegaj"cego na budowie i
rozwoju sieci drogowej wyra&anego przez ogó! spo!ecze(stwa.
Ograniczenia te s" rekompensowane prawem strony do wyst"pienia z
roszczeniami odszkodowawczymi na podstawie Kodeksu cywilnego.
W nowelizacji zaproponowano odmienny tryb i zasady ustalania
odszkodowania za nieruchomo'ci przej$te pod budow$ dróg publicznych.
Jedn" z propozycji jest, aby wysoko') tego odszkodowania, okre'lana
by!a na podstawie warto'ci odtworzeniowej, a nie jak dotychczas,
warto'ci rynkowej. To rozwi"zanie oraz propozycja okre'lenia w art. 12
ustawy terminu wydania decyzji ustalaj"cej wysoko') odszkodowania
wydaj" si$ by) zgodne z oczekiwanym przez Rzecznika kierunkiem zmian
tego przepisu.
Zapowiadana przez Ministra Infrastruktury nowelizacja ustawy
zosta!a uchwalona w dniu 25 lipca 2008 r. i wesz!a w &ycie w dniu 10
wrze'nia 2008 r. 1066

4. Zasady przyznawania odszkodowania w zwi%zku z ograniczeniem

sposobu korzystania z nieruchomo#ci
Stosownie do art. 129 ust. 2 ustawy Prawo ochrony 'rodowiska 1067 w
zwi"zku z ograniczeniem sposobu korzystania z nieruchomo'ci jej

1066 Dz.U. Nr 154, poz. 958.

1067 Ustawa z 27 kwietnia 2001 r. (Dz.U. Nr 62, poz. 662 z pó%n. zm.).
 - 417 -

w!a'ciciel mo&e &"da) odszkodowania za poniesion" szkod$. Natomiast

zgodnie z art. 136 ust. 3 ustawy, w razie okre'lenia na obszarze
ograniczonego u&ytkowania wymaga( technicznych dotycz"cych
budynków, szkod", o której mowa w art. 129 ust. 2, s" tak&e koszty
poniesione w celu wype!nienia tych wymaga( przez istniej"ce budynki,
nawet w przypadku braku obowi"zku podj$cia dzia!a( w tym zakresie.
Wyp!ata odszkodowania uzale&niona jest od faktu poniesienia
okre'lonych wydatków pieni$&nych przez podmiot ubiegaj"cy si$ o
odszkodowanie. Konieczno') spe!nienia wskazanej wy&ej przes!anki w
ocenie Rzecznika mo&e rodzi) powa&ne problemy zwi"zane z
ograniczeniem dost$pu do odszkodowania dla osób, których sytuacja
maj"tkowa nie pozwala na dokonanie prac modernizacyjnych budynku.
Zw!aszcza, i& z powy&szym roszczeniem mo&na wyst"pi) w okresie 2 lat
od dnia wej'cia w &ycie rozporz"dzenia lub aktu prawa miejscowego
powoduj"cego ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomo'ci.
Zdaniem Rzecznika po&"dana by!aby modyfikacja sposobu ubiegania si$ o
powy&sze odszkodowanie w ten sposób, by podmiot zobowi"zany do
wyp!aty odszkodowania móg! przyznawa) je uprawnionym podmiotom
przed dokonaniem modernizacji zwi"zanych z dostosowaniem budynku do
wymaga( technicznych. Zapewni!oby to efektywn" realizacj$ prawa do
odszkodowania, równie& dla podmiotów, których sytuacja maj"tkowa
wyklucza wykonanie stosownych prac z w!asnych 'rodków. Rzecznik
zwróci! si$ 1068 do Ministra *rodowiska z pro'b" o zaj$cie stanowiska w
poruszonej kwestii.
Stanowisko Ministra nie odnosi!o si$ do istoty sprawy, dlatego te&
Rzecznik ponowi! swoje wyst"pienie.

5. Odszkodowania za wyw!aszczone nieruchomo#ci

Do Rzecznika wp!ywa!y skargi od osób, które na skutek wydania
przez organy administracji publicznej decyzji o przej'ciu ich
nieruchomo'ci na w!asno') Skarbu Pa(stwa lub jednostek samorz"du
terytorialnego na podstawie art. 73 ust. 1 ustawy Przepisy wprowadzaj"ce

1068 RPO-575042-IV/07 z 13 maja 2008 r.

 - 418 -

ustawy reformuj"ce administracj$ publiczn" 1069, po up!ywie terminu

wskazanego w ust. 4 tej ustawy, zosta!y pozbawione nie tylko w!asno'ci
nieruchomo'ci, ale tak&e mo&liwo'ci uzyskania odszkodowania za
utracone mienie.
Zgodnie z art. 73 ust. 1 wspomnianej ustawy, nieruchomo'ci
pozostaj"ce w dniu 31 grudnia 1998 r. we w!adaniu Skarbu Pa(stwa lub
jednostek samorz"du terytorialnego, nie stanowi"ce ich w!asno'ci, a
zaj$te pod drogi publiczne, z dniem 1 stycznia 1999 r. sta!y si$ z mocy
prawa w!asno'ci" Skarbu Pa(stwa lub w!a'ciwych jednostek samorz"du
terytorialnego za odszkodowaniem. Na mocy art. 73 ust. 4 odszkodowanie
ustala si$ i wyp!aca wed!ug zasad i trybu okre'lonego w przepisach o
odszkodowaniach za wyw!aszczone nieruchomo'ci, na wniosek
w!a'ciciela nieruchomo'ci z!o&ony w okresie od dnia 1 stycznia 2001 r.
do dnia 31 grudnia 2005 r. Po up!ywie tego okresu roszczenie wygasa.
Ze wzgl$du na to, i& powy&sza regulacja nie zobowi"zuje organów administracji
publicznej do wydania przedmiotowej decyzji do czasu, zanim ustanie
mo&liwo') z!o&enia wniosku o przyznanie odszkodowania, wyst$puj" sytuacje,
gdy osoby formalnie uprawnione do uzyskania odszkodowania s" pozbawione
mo&liwo'ci jego uzyskania bez swojej winy.
W ocenie Rzecznika nie jest zgodny z Konstytucj" stan, w którym
dopuszcza si$ mo&liwo') wyga'ni$cia roszcze( odszkodowawczych,
zanim osoby uprawnione otrzyma!y oficjalne potwierdzenie przej'cia
w!asno'ci ich nieruchomo'ci z mocy prawa na organ publiczny. Narusza
to zasad$ prawid!owej legislacji i zasad$ zaufania do pa(stwa. Zasady te
nie pozwalaj" na tworzenie regulacji o charakterze pozornym, które
umo&liwiaj" pozbawienie obywateli ich konstytucyjnych praw do
s!usznego odszkodowania.
W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 1070 do Ministra
Infrastruktury o podj$cie prac legislacyjnych, które umo&liwi" uzyskanie
odszkodowania osobom, co do których decyzja stwierdzaj"ca przej'cie ich
nieruchomo'ci na w!asno') Skarbu Pa(stwa lub jednostek samorz"du

1069 Ustawa z 13 pa%dziernika 1998 r. (Dz.U. Nr 133, poz. 872 z pó%n. zm.).
1070 RPO-585798-IV/08 z 22 sierpnia 2008 r.
 - 419 -

terytorialnego zosta!a wydana po up!ywie terminu okre'lonego w ust. 4

przedmiotowego przepisu.
W odpowiedzi Minister zgodzi! si$ 1071 z Rzecznikiem, i& przepisy
prawne nie mog" by) swoist" pu!apk" dla poszkodowanego
uniemo&liwiaj"c mu de facto w pewnych sytuacjach wytoczenie roszcze(
odszkodowawczych. Przytoczone przez Rzecznika przypadki wskazuj" na
z!o&ony charakter spraw z zakresu porz"dkowania stanów prawnych
nieruchomo'ci. W ocenie Ministra, istniej" jednak w"tpliwo'ci co do
zasadno'ci jednoznacznego stwierdzenia, &e regulacja przyj$ta przez
ustawodawc$ w art. 73 ust. 4 ustawy Przepisy wprowadzaj"ce ustawy
reformuj"ce administracj$ publiczn" narusza wyprowadzone z art. 2
Konstytucji zasad$ prawid!owej legislacji i zasad$ zaufania do pa(stwa.
Jednocze'nie Minister poinformowa!, &e problematyka wyp!aty
odszkodowa( za drogi publiczne, o których mowa w art. 73 ust. 4 wy&ej
wymienionej ustawy zostanie poddana szczegó!owej analizie przy udziale
resortu spraw wewn$trznych i administracji, resortu infrastruktury oraz
resortu finansów, w zwi"zku z doko(czeniem reformy administracji
publicznej.
Rzecznik rozwa&a z!o&enie w tej sprawie wniosku do Trybuna!u
Konstytucyjnego.

6. Przyznanie lokalu zamiennego na podstawie ustawy o

szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie
dróg publicznych
Na podstawie wp!ywaj"cych wniosków Rzecznik stwierdzi!, i&
brzmienie art. 17 ust. 4 ustawy o szczególnych zasadach przygotowania i
realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych1072 nasuwa istotne
w"tpliwo'ci interpretacyjne. Z jego tre'ci nie wynika jasno, czy osob"
uprawnion" do otrzymania lokalu zamiennego jest w!a'ciciel
nieruchomo'ci, b$d"cy stron" post$powania o ustalenie lokalizacji drogi,
czy te& ka&da osoba zamieszkuj"ca budynek po!o&ony na nieruchomo'ci
podlegaj"cej przej$ciu na rzecz Skarbu Pa(stwa lub jednostek samorz"du

1071 Pismo z 5 listopada 2008 r.

1072 Ustawa z 10 kwietnia 2003 r. (Dz.U. Nr 80, poz. 721 z pó%n. zm.).
 - 420 -

terytorialnego. Ponadto obecne brzmienie przepisu nie obliguje zarz"dcy

drogi do wyra%nego oznaczenia w decyzji lokalu, który ma by) przyznany
osobie uprawnionej, lecz tylko do zaznaczenia, i& istnieje obowi"zek
zapewnienia lokalu zamiennego. W ocenie Rzecznika powinna by)
jednoznacznie uregulowana w ustawie kwestia organu, który powinien
zapewni) lokal zamienny.
Ze wzgl$du na okoliczno'), i& decyzj$ wskazuj"c" lokal zamienny
wydaje si$ w terminie faktycznego obj$cia w posiadanie nieruchomo'ci, a
wi$c na etapie wykonywania decyzji, o której mowa w art. 17 ust. 1 tej
ustawy, problematyczna wydaje si$ praktyczna mo&liwo') weryfikacji tej
decyzji w toku post$powania odwo!awczego. Istot" bowiem regulacji
zawartej w art. 17 ust. 4 powy&szej ustawy jest tymczasowe
zabezpieczenie potrzeb mieszkaniowych osobom zamieszkuj"cym budynki
znajduj"ce si$ na wyw!aszczanych nieruchomo'ciach. Rozpoznanie
odwo!ania po terminie faktycznego obj$cia nieruchomo'ci w posiadanie
mo&e spowodowa), i& cel powy&szej regulacji nie zostanie osi"gni$ty. W
zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 1073 do Ministra Infrastruktury
z pro'b" o ustosunkowanie si$ do wy&ej wskazanych w"tpliwo'ci.
W odpowiedzi poinformowano 1074 Rzecznika, &e zgodnie z art. 17
ust. 4 ustawy o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji
inwestycji w zakresie dróg publicznych, w przypadku, gdy decyzji o
zezwoleniu na realizacj$ inwestycji drogowej zosta! nadany rygor
natychmiastowej wykonalno'ci i jednocze'nie dotyczy ona nieruchomo'ci
zabudowanej budynkiem mieszkalnym albo budynkiem, w którym zosta!
wyodr$bniony lokal mieszkalny, wówczas w!a'ciwy zarz"dca drogi jest
zobowi"zany, w terminie faktycznego obj$cia nieruchomo'ci w
posiadanie, do wskazania lokalu zamiennego. W sytuacji, gdy obj$cie w
faktyczne posiadanie nast$puje po up!ywie terminu wskazanego w decyzji
o zezwoleniu na realizacj$ inwestycji drogowej na wydanie nieruchomo'ci
lub opró&nienie lokali i innych pomieszcze(, w!a'ciwy zarz"dca drogi nie
b$dzie mia! obowi"zku wskazania lokalu zamiennego. Podmiotem
uprawnionym do otrzymania lokalu zamiennego b$dzie ka&da osoba

1073 RPO-572080-IV/07 z 10 lipca 2008 r.

1074 Pismo z 24 listopada 2008 r.
 - 421 -

zamieszkuj"ca w budynku lub lokalu mieszkalnym, jednak&e najemca i

u&ytkownik powinni posiada) odpowiedni" umow$ wskazuj"c" prawo do
zamieszkiwania w budynku czy lokalu mieszkalnym.

7. Prawo odkupu nieruchomo#ci rolnych przez Agencj&

Nieruchomo#ci Rolnych
Rzecznik przy!"czy! si$ 1075 do skargi konstytucyjnej Ma!gorzaty W.
w sprawie odkupu nieruchomo'ci rolnych przez Agencj$ Nieruchomo'ci
Rolnych i przedstawi! nast$puj"ce stanowisko: art. 29 ust. 5 ustawy o
gospodarowaniu nieruchomo'ciami rolnymi Skarbu Pa(stwa 1076 jest
niezgodny z art. 2, art. 21 ust. 1, art. 64 w zwi"zku z art. 31 ust. 3
Konstytucji RP.
Zaskar&ony przepis ma nast$puj"ce brzmienie: "Agencji przys!uguje
prawo odkupu nieruchomo'ci na rzecz Skarbu Pa(stwa w okresie 5 lat,
licz"c od dnia jej nabycia od Agencji, z wyj"tkiem nieruchomo'ci
po!o&onych w granicach specjalnych stref ekonomicznych; prawo odkupu
powinno by) ujawnione w ksi$dze wieczystej prowadzonej dla danej
nieruchomo'ci". Na tle zakwestionowanego w niniejszej skardze przepisu
mi$dzy Agencj" a nabywcami nieruchomo'ci rolnych dochodzi coraz
cz$'ciej do sporów. Z tre'ci pism kierowanych do Rzecznika wynika, &e
praktyka Agencji w ostatnim czasie jest nie do zaakceptowania z punktu
widzenia zasad pa(stwa prawnego, gdy& z przyznanego jej instrumentu
korzysta ona w celach spekulacyjnych, odkupuj"c ziemi$ po cenach
sprzeda&y sprzed kilku lat i odsprzedaj"c j" ponownie po cenie znacznie
wy&szej.
W ocenie Rzecznika prawo odkupu narusza wynikaj"c" z art. 2
Konstytucji zasad$ przyzwoitej legislacji oraz zasad$ zaufania do pa(stwa
i stanowionego przeze( prawa, a tak&e w sposób zupe!nie
nieproporcjonalny ingeruje w zasad$ ochrony w!asno'ci. Konstytucyjne
przes!anki ograniczenia prawa w!asno'ci nie zosta!y tu zachowane, gdy&
cel i powody tak dotkliwej ingerencji w prawo w!asno'ci ustawodawca
pozostawi! w wy!"cznej gestii Agencji, nie okre'laj"c tego w ogóle w

1075 RPO-589360-IV/08 z 10 lipca 2008 r.

1076 Ustawa z 19 pa%dziernika 1991 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 231, poz. 1700).
 - 422 -

ustawie, jak wymaga powo!any wy&ej ci"g norm konstytucyjnych. Brak

przes!anek ingerencji w prawo w!asno'ci uniemo&liwia kontrol$ w
zakresie zgodno'ci takiego ograniczenia prawa podmiotowego z
konstytucyjn" zasad" proporcjonalno'ci. Zasada ochrony w!asno'ci
wymaga zapewnienia przez ustawodawc$ stabilno'ci temu stosunkowi
prawnemu, aby w zgodzie z tre'ci" prawa w!a'ciciel móg! z niego
korzysta).

8. Zakres uprawnie" jednostek organizacyjnych w!adaj%cych

nieruchomo#ci% w formie trwa!ego zarz%du
W 2008 r. Rzecznik skierowa! 1077 do Ministra Infrastruktury wniosek
o uchylenie art. 43 ust. 4 ustawy o gospodarce nieruchomo'ciami 1078.
Zgodnie z tym przepisem, „jednostka organizacyjna ma prawo
wypowiedzenia, za zgod" organu nadzoruj"cego, ka&dej umowy najmu,
dzier&awy i u&yczenia nieruchomo'ci lub jej cz$'ci, obci"&aj"cych
nieruchomo') obj$t" trwa!ym zarz"dem, z zachowaniem trzymiesi$cznego
terminu wypowiedzenia”. Regulacja ta w sposób nieuzasadniony
uprzywilejowuje jednostki organizacyjne Skarbu Pa(stwa i samorz"du
terytorialnego, nie posiadaj"ce osobowo'ci prawnej, a w!adaj"ce
nieruchomo'ciami publicznymi w formie trwa!ego zarz"du, naruszaj"c
jednocze'nie prawa maj"tkowe tych osób, które z nieruchomo'ci
publicznych korzystaj" na podstawie wa&nych terminowych umów
obligacyjnych. Umowy te maj" charakter cywilnoprawny i ich regulacja
winna wykorzystywa) metod$ i instrumenty w!a'ciwe prawu prywatnemu,
a nie publicznemu. Tymczasem art. 43 ust. 4 ustawy o gospodarce
nieruchomo'ciami narusza fundamentaln" zasad$ prawa zobowi"za( –
zasad$ równorz$dno'ci podmiotów stosunków cywilnoprawnych i
wprowadza elementy stosunku administracyjnego, publicznego.
Regulacja ta pozostaje w sprzeczno'ci z unormowaniami Konstytucji.
Istot" regulacji zawartej w art. 64 ust. 2 Konstytucji jest podkre'lenie, &e
ochrona w!asno'ci i innych praw maj"tkowych nie mo&e by) ró&nicowana
z uwagi na charakter podmiotu danego prawa. W szczególno'ci nie mo&e

1077 RPO-588091-IV/08 z 9 wrze'nia 2008 r.

1078 Ustawa z 21 sierpnia 1997 r. (Dz.U. z 2004 r., Nr 261, poz. 2603 z pó%n. zm.).
 - 423 -

dochodzi) do tworzenia – w stosunkach umownych – instrumentów

zabezpieczaj"cych interesy wy!"cznie jednostek sektora publicznego.
W ocenie Rzecznika dostateczny poziom ochrony podmiotów
publicznych zapewniaj" inne rozwi"zania, zarówno z ustawy szczególnej,
jak i kodeksu cywilnego. Na tym tle przepis art. 43 ust. 4 u.g.n. stanowi
zb$dn" nad-regulacj$, do tego niespójn" z innymi rozwi"zaniami
przyj$tymi w ustawie. Wydaje si$, i& w istocie jego jedynym celem jest
uprzywilejowanie podmiotów publicznych i dyskryminacja prywatnych.
Przepis ten faworyzuje – i to bez uzasadnionej przyczyny – Skarb Pa(stwa
i jednostki samorz"dowe, z naruszeniem konstytucyjnie gwarantowanych
praw najemców i dzier&awców. Regulacje takie jak m.in. przewidziana w
art. 43 ust. 4 u.g.n., chroni"c wy!"cznie publiczne jednostki organizacyjne
s" nie do pogodzenia z zasad" równo'ci, a w szczególno'ci zasad" równej
ochrony praw maj"tkowych. Eliminacja tego rodzaju rozwi"za( jest wi$c
bezwzgl$dnie konieczna.
Minister Infrastruktury wyja'ni! 1079, i& wspomniane w pi'mie
Rzecznika cywilnoprawne instrumenty, umo&liwiaj"ce zmian$ b"d%
rozwi"zanie umów najmu, dzier&awy i u&yczenia nieruchomo'ci lub jej
cz$'ci, nie zawsze mog" wystarczaj"co gwarantowa) jednostkom
organizacyjnym niezb$dn" swobod$ w dysponowaniu nieruchomo'ci"
przekazan" w trwa!y zarz"d. W zwi"zku z tym, jak podkre'li! Minister,
zachwianie równorz$dno'ci podmiotów na rzecz publicznych jednostek
organizacyjnych we wskazanych wy&ej stosunkach cywilnoprawnych
wydaje si$ by) uzasadnione nadrz$dno'ci" wykonywanych przez jednostki
zada( publicznych. Charakter zada( publicznych wykonywanych przez
jednostki organizacyjne uzasadnia potrzeb$ odr$bnego uregulowana
mo&liwo'ci wypowiadania ww. umów. Minister podzieli! w cz$'ci
stanowisko Rzecznika przyznaj"c, i& zakres owego uprawnienia mo&e
nadmiernie narusza) równowag$ pozycji podmiotów w przedmiotowym
stosunku prawnym na niekorzy') podmiotu korzystaj"cego z
nieruchomo'ci na podstawie umowy obligacyjnej. Natomiast ca!kowita
rezygnacja z przepisu art. 43 ust 4 ustawy o gospodarce nieruchomo'ciami
mo&e wywo!a) niekorzystn" sytuacj$, w której mienie publiczne nie

1079 Pismo z 23 grudnia 2008 r.

 - 424 -

b$dzie wystarczaj"co zabezpieczone przed nadu&yciami. Wobec tego

nale&a!oby przyj") rozwi"zanie chroni"ce interesy zarówno strony
publicznej, jak i prywatnej, i dlatego Minister rozwa&y dokonanie
nowelizacji przedmiotowego przepisu, która ograniczy!aby mo&liwo')
wypowiadania przez jednostki organizacyjne, posiadaj"ce nieruchomo'ci
w trwa!ym zarz"dzie, ww. umów, do przypadków uzasadnionych na
przyk!ad wa&nymi celami jednostki organizacyjnej.

9. Renta planistyczna
a) Op!ata planistyczna
Rzecznik podj"! problem, który ujawni! si$ na tle regulacji ustawy o
planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym1080. Zgodnie z art. 36 ust. 4
ustawy, je&eli w zwi"zku z uchwaleniem planu miejscowego albo jego
zmian", warto') nieruchomo'ci wzros!a, a w!a'ciciel lub u&ytkownik
wieczysty zbywa t$ nieruchomo'), wójt, (burmistrz lub prezydent miasta)
pobiera jednorazow" op!at$ ustalon" w tym planie, okre'lon" w stosunku
procentowym do wzrostu warto'ci nieruchomo'ci. Op!ata ta jest
dochodem w!asnym gminy. Obowi"zek uiszczenia op!aty aktualizuje si$ w
momencie zbycia nieruchomo'ci, i obci"&a zbywc$ (poprzedniego
w!a'ciciela) nieruchomo'ci. Przyjmuje si$ bowiem, &e to on uzyska!
korzy') maj"tkow" z tytu!u wzrostu ceny nieruchomo'ci, która znalaz!a
odzwierciedlenie w jej cenie.
W praktyce zdarzaj" si$ jednak sytuacje, gdy uchwa!a gminy w
sprawie planu miejscowego utraci moc prawn" np. na skutek zaskar&enia
do s"du administracyjnego. Wówczas, zgodnie z art. 36 ust. 5 ustawy,
op!ata uiszczona przez zbywc$ podlega zwrotowi. Uprawnionym do
otrzymania zwrotu jest aktualny w!a'ciciel (u&ytkownik wieczysty)
nieruchomo'ci. Wydaje si$, i& przeciwko rozwi"zaniu przyj$temu w art.
36 ust. 5 ustawy przemawia g!ównie publicznoprawny charakter renty
planistycznej, który sprawia, &e obowi"zek wniesienia op!aty na rzecz
gminy w istocie jest niezale&ny od tego, czy zbywca ostatecznie osi"gn"!
realny zysk w nast$pstwie zbycia gruntu, którego warto') wzros!a w
zwi"zku z uchwaleniem lub zmian" planu miejscowego. Regulacja, w

1080 Ustawa z 27 marca 2003 r. (Dz.U. Nr 80, poz. 717 z pó%n. zm.).
 - 425 -

'wietle której uprawnionym do otrzymania zwrotu op!aty jest zawsze

aktualny w!a'ciciel, budzi zastrze&enia co do poszanowania praw
maj"tkowych obywateli. Zdaniem Rzecznika prawid!owym by!oby
ustalanie zwrotu takiej op!aty (a zatem i podmiotu, który jest uprawniony
do zwrotu) w stosownym post$powaniu administracyjnym. W zwi"zku z
powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 1081 do Ministra Infrastruktury z pro'b" o
zaj$cie stanowiska w sprawie.

b) Obowi%zek uiszczania op!aty planistycznej w przypadku zbycia

nieruchomo#ci w formie darowizny osobom bliskim
Do Rzecznika wp!yn"! wniosek, w którym podniesiono problem
obowi"zku uiszczania op!aty planistycznej w przypadku zbycia
nieruchomo'ci w formie darowizny osobom bliskim. Zgodnie z
brzmieniem art. 36 ust. 4 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i
zagospodarowaniu przestrzennym, je&eli w zwi"zku z uchwaleniem planu
miejscowego albo jego zmian" warto') nieruchomo'ci wzros!a, a
w!a'ciciel lub u&ytkownik wieczysty zbywa t$ nieruchomo'), wójt,
burmistrz lub prezydent miasta pobiera jednorazow" op!at$ ustalon" w
tym planie, okre'lon" w stosunku procentowym do wzrostu warto'ci
nieruchomo'ci. Zdaniem Rzecznika, instytucja tzw. renty planistycznej w
postaci jednorazowej op!aty pobieranej w przypadku wzrostu warto'ci
nieruchomo'ci, z powodu uchwalenia lub zmiany planu miejscowego,
powinna mie) zastosowanie tylko w wypadku odp!atnego zbycia
nieruchomo'ci, które powoduje powi$kszenie maj"tku zbywcy, czy
uzyskanie dodatkowych korzy'ci. Obowi"zek uiszczania renty
planistycznej powinien by) wy!"czony w razie przeniesienia w!asno'ci
nieruchomo'ci obj$tej planem, dokonanego na podstawie umowy o
charakterze nieodp!atnym. Rzecznik zwróci! si$ 1082 do Ministra
Infrastruktury z pro'b" o przedstawienie stanowiska w powy&szej sprawie.

1081 RPO-569379-IV/07 z 22 pa%dziernika 2008 r.

1082 RPO-531925-IV/06 z 3 grudnia 2008 r.
 - 426 -

10. Termin przedawnienia roszcze" o odszkodowanie za nies!uszne

skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie, okre#lone w art. 555
Kodeksu post&powania karnego
W 2008 r. Rzecznik podj"! problem, istniej"cego na gruncie art. 555
ustawy Kodeks post$powania karnego 1083, zró&nicowania w zakresie
prawnych gwarancji ochrony praw maj"tkowych. W ocenie Rzecznika,
przewidziany w ramach tego przepisu roczny termin przedawnienia w
sposób istotny odbiega od sposobu ustawowego okre'lenia terminów
przedawnienia roszcze( deliktowych, statuowanych tre'ci" art. 442 1
Kodeksu cywilnego, przy czym istniej"ca rozbie&no') w ustawowym
okre'leniu terminów przedawnienia nie spe!nia wynikaj"cego z art. 64 ust.
2 Konstytucji wymogu równej ochrony praw maj"tkowych.
Zdaniem Rzecznika, utrzymywanie w ramach art. 555 Kodeksu
post$powania karnego rocznego terminu przedawnienia roszcze(
odszkodowawczych skierowanych przeciwko Skarbowi Pa(stwa stanowi
przejaw limitowania odpowiedzialno'ci w!adzy publicznej za bezprawne
dzia!ania jej organów, skutkuj"cy istotnym wy!omem w ogólnym
standardzie odpowiedzialno'ci odszkodowawczej za pope!nione delikty.
Jednocze'nie zdaniem Rzecznika zachodzi brak wystarczaj"cego na
poziomie konstytucyjnym uzasadnienia dla statuowanego w tej mierze
wyj"tku.
W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 1084 do Ministra
Sprawiedliwo'ci z pro'b" o rozwa&enie konieczno'ci podj$cia
odpowiednich dzia!a( legislacyjnych, maj"cych na celu pe!niejsze
urzeczywistnienie równej ochrony praw maj"tkowych, poprzez
dostosowanie przewidzianych w art. 555 Kodeksu post$powania karnego
terminów przedawnienia do standardu ochrony wynikaj"cego z ogólnej
regulacji kwestii przedawnienia roszcze( deliktowych.
Sprawa pozostaje w zainteresowaniu Rzecznika.

1083 Ustawa z 6 czerwca 1997 r. (Dz.U. Nr 89, poz. 555 z po%n. zm.).
1084 RPO-568465-IV/07 z 30 grudnia 2008 r.
 - 427 -

C. Prawo budowlane

1. Zasady magazynowania paliw p!ynnych w pobli'u budynków

mieszkalnych
W 2008 r. do Rzecznika wp!ywa!y skargi osób zaniepokojonych
brakiem przepisów prawnych okre'laj"cych minimalne odleg!o'ci
pomi$dzy budynkami mieszkalnymi a zbiornikami do magazynowania
paliw p!ynnych na u&ytek w!asny posiadanymi przez przedsi$biorców i
osoby fizyczne. W ocenie Rzecznika brak takich przepisów techniczno-
budowlanych wprowadza arbitralno') i niepewno') w zakresie spe!nienia
podstawowych wymogów dotycz"cych bezpiecze(stwa konstrukcji i
bezpiecze(stwa po&arowego, o których mowa w art. 5 ustawy – Prawo
budowlane 1085.
W ocenie Rzecznika dopuszczalne przez obowi"zuj"ce przepisy
lokowanie zbiorników z paliwami p!ynnymi przy budynkach
mieszkalnych stwarza stan potencjalnego zagro&enia wybuchem lub
po&arem dla mieszka(ców tych budynków. Stosowanie wiedzy
technicznej w celu niedopuszczenia do powstania stanu takiego
zagro&enia nie spe!nia proklamowanej w art. 5 Konstytucji zasady
zagwarantowania bezpiecze(stwa obywateli przez Rzeczpospolit" Polsk".
Z tej zasady wynika wymóg stanowienia takich przepisów prawnych,
które nie dopuszczaj" do legalnego istnienia stanów stwarzaj"cych
powa&ne zagro&enie dla &ycia i zdrowia ludzkiego. Zdaniem Rzecznika
wymóg ten móg!by zosta) spe!niony poprzez wprowadzenie do
rozporz"dzenia Ministra Infrastruktury w sprawie warunków
technicznych, jakim powinny odpowiada) budynki i ich usytuowanie1086
minimalnych dopuszczalnych odleg!o'ci sytuowania przedmiotowych
zbiorników z paliwami p!ynnymi od budynków mieszkalnych. Rzecznik
zwróci! si$ 1087 do Ministra Infrastruktury z pro'b" o podj$cie dzia!a(
legislacyjnych zmierzaj"cych do uregulowania powy&szych kwestii.

1085 Ustawa z 7 lipca 1994 r. (Dz.U. z 2006 r. Nr 156, poz. 1118 z pó%n. zm.).
1086 Rozporz"dzenie z 12 kwietnia 2002 r. (Dz.U. Nr 75, poz. 690 z pó%n. zm.).
1087 RPO-556732-IV/07 z 30 kwietnia 2008 r.
 - 428 -

W odpowiedzi Minister poinformowa! 1088, &e skierowa! wyst"pienie

do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji o rozwa&enie
mo&liwo'ci wprowadzenia zmian w rozporz"dzeniu z dnia 21 kwietnia
2006 r. w sprawie ochrony przeciwpo&arowej budynków, innych obiektów
budowlanych i terenów. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 1089
do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji o poinformowanie o
zaj$tym stanowisku wobec wy&ej wskazanego wyst"pienia Ministra
Infrastruktury.
W odpowiedzi poinformowano1090 Rzecznika, &e w
przygotowywanym projekcie nowelizacji rozporz"dzenia Ministra SWiA z
dnia 21 kwietnia 2006 r. w sprawie ochrony przeciwpo&arowej budynków,
innych obiektów budowlanych i terenów, zawarto wymagania dotycz"ce
dopuszczenia przechowywania paliw p!ynnych na potrzeby w!asne
u&ytkownika w zbiorniku naziemnym.

2. Potrzeba zmiany obowi%zuj%cych przepisów dotycz%cych

ponoszenia przez w!a#ciciela nieruchomo#ci kosztów ekspertyzy
budowlanej w sytuacji, gdy ekspertyza potwierdza prawid!owy stan
obiektu budowlanego, za# zawiadomienie o niew!a#ciwym stanie obiektu
zosta!o wniesione przez osoby trzecie
W 2008 r. do Rzecznika wp!ywa!y skargi w!a'cicieli nieruchomo'ci
dotycz"ce ponoszenia kosztów ekspertyz, których obowi"zek wykonania
zosta! na!o&ony przez organy nadzoru budowlanego na podstawie art. 81c
ust. 2 ustawy – Prawo budowlane, w sytuacji, gdy ekspertyza potwierdza
prawid!owy stan obiektu budowlanego, za' zawiadomienie o
niew!a'ciwym stanie obiektu zosta!o wniesione przez osoby trzecie.
Zdaniem Rzecznika obowi"zuj"ce przepisy we wskazanym zakresie
powinny zosta) zmienione tak, aby w sytuacji, gdy ekspertyza potwierdza
prawid!owy stan obiektu budowlanego, jej koszt ponosi!aby osoba, która
zawiadomi!a organ nadzoru budowlanego o okoliczno'ciach, które
spowodowa!y na!o&enie obowi"zku sporz"dzenia ekspertyzy na
w!a'ciciela nieruchomo'ci, za' rozstrzygni$cie w tym zakresie powinien

1088 Pismo z 29 sierpnia 2008 r.

1089 RPO-556732-IV/07 z 14 listopada 2008 r.
1090 Pismo z 15 grudnia 2008 r.
 - 429 -

wydawa) organ administracji, który na!o&y! obowi"zek sporz"dzenia

ekspertyzy. Zmiana przedmiotowego rozwi"zania prawnego, poza
wzgl$dami s!uszno'ci i sprawiedliwo'ci, mog!aby spowodowa)
zmniejszenie wp!ywu nieprawdziwych zawiadomie( o niew!a'ciwym
stanie obiektu budowlanego, które nierzadko s" sk!adane z powodu
konfliktów s"siedzkich lub rodzinnych. Rzecznik zwróci! si$ 1091 do
Ministra Infrastruktury o rozwa&enie podj$cia inicjatywy zmiany
przepisów we wskazanym zakresie.
Odpowiedzi na wyst"pienie Rzecznika udzieli! G!ówny Inspektor
Nadzoru Budowlanego, któremu pismo przekaza! Minister Infrastruktury i
poinformowa! 1092, &e nie popiera propozycji obci"&ania kosztami ocen
b"d% ekspertyz osoby zawiadamiaj"cej o niew!a'ciwym stanie
technicznym obiektu budowlanego, w przypadku gdy sporz"dzone
opracowanie potwierdzi!oby prawid!owy stan techniczny. Na!o&enie
obowi"zku sporz"dzenia oceny b"d% ekspertyzy nie nast$puje na
polecenie osoby zawiadamiaj"cej o nieprawid!owo'ciach, lecz jest
wynikiem dokonanej przez inspektora nadzoru budowlanego w!asnej
oceny stanu faktycznego obiektu. Zawiadamiaj"cy o nieprawid!owo'ciach
nie ma &adnego wp!ywu na podejmowanie rozstrzygni$) przez organ
nadzoru budowlanego w tym zakresie. Jednocze'nie poinformowa!, i&
uwagi Rzecznika w sprawie zmian przepisów Prawa budowlanego zostan"
przekazane do Ministerstwa Infrastruktury, gdzie tocz" si$ prace
legislacyjne nad zmianami do ustawy – Prawo budowlane.
Rzecznik podtrzyma! swoje stanowisko zawarte w wyst"pieniu z 3
lipca 2008 r. i zwróci! si$ 1093 do Ministra Infrastruktury w sprawie
potrzeby zmiany obowi"zuj"cych przepisów.

3. Prace remontowe i konserwatorskie wykonywane na obszarze,

który zosta! wpisany do rejestru zabytków
W 2008 r. do Rzecznika zwraca!y si$ osoby zamieszkuj"ce na
obszarach wpisanych do rejestru zabytków. Skar&yli si$, &e dokonanie
najmniejszej nawet pracy remontowej w budynku, który znajduje si$ – na

1091 RPO-560918-IV/07 z 3 lipca 2008 r.

1092 Pismo z 19 sierpnia 2008 r.
1093 RPO-560918-IV/07 z 13 listopada 2008 r.
 - 430 -

przyk!ad – na obszarze chronionego uk!adu urbanistycznego, jest

uzale&nione od spe!nienia wymogów zwi"zanych z ochron" zabytków.
Tytu!em przyk!adu mo&na wskaza) sytuacj$ opisan" w jednej ze skarg,
skierowanych do Rzecznika: skar&"cy planowa! podj$cie prac
remontowych (wymiana pokrycia dachu budynku) na obiekcie, który nie
jest wpisany do rejestru zabytków. Gdy zg!osi! ten zamiar organom
administracji budowlanej, za&"dano od niego przedstawienia pozwolenia
wojewódzkiego konserwatora zabytków na przeprowadzenie prac.
Kwestia prowadzenia robót budowlanych na obiektach i terenach
zabytkowych regulowana jest przez art. 29 ust. 2 pkt 1, art. 39 ust. 1
ustawy Prawo budowlane oraz art. 36 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy o ochronie
zabytków i opiece nad zabytkami 1094. Zasad" jest, &e prowadzenie prac
remontowych nie wymaga uzyskania pozwolenia na budow$ – jak
stwierdza art. 29 ust. 2 pkt 1 ustawy Prawo budowlane, pozwolenia na
budow$ nie wymaga wykonywanie robót budowlanych polegaj"cych na
remoncie istniej"cych obiektów budowlanych i urz"dze( budowlanych.
Niemniej jednak, je'li prace remontowe s" przeprowadzane na obiekcie
wpisanym do rejestru zabytków, pozwolenie na budow$ jest niezb$dne.
Zdaniem Rzecznika przepisy te nale&y interpretowa) w ten sposób,
&e prowadzenie prac remontowych obiektu, który nie jest wpisany do
rejestru zabytków, nawet je'li znajduje si$ na obszarze wpisanym do
rejestru zabytków (np. jako uk!ad urbanistyczny), nie wymaga wydania
pozwolenia na budow$ (a wi$c tak&e uprzedniego pozwolenia
wojewódzkiego konserwatora zabytków). Konieczno') uzyskania
pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków na ka&d", drobn"
nawet prac$ remontow", je'li jest ona wykonywana na obszarze wpisanym
do rejestru zabytków (niezale&nie od tego, czy wpisany jest tak&e
remontowany obiekt), powoduje znaczn" uci"&liwo') przy wykonywaniu
praw w!a'cicielskich. Rzecznik zwróci! si$ 1095 do Ministra Kultury i
Dziedzictwa Narodowego o przekazanie stanowiska w sprawie oraz o
rozwa&enie zainicjowania prac legislacyjnych, które precyzowa!yby
zakres obowi"zków nak!adanych na inwestorów.

1094 Ustawa z 23 lipca 2003 r. (Dz.U. Nr 162, poz. 1568 z pó%n. zm.).
1095 RPO-565571-IV/07 z 14 listopada 2008 r.
 - 431 -

4. Praktyka przes!aniania frontów budynków mieszkalnych

reklamami wielkopowierzchniowymi
W 2008 r. do Rzecznika wp!ywa!y skargi w!a'cicieli lub
u&ytkowników lokali, których okna zosta!y zas!oni$te
wielkopowierzchniowymi reklamami, cz$sto tak&e z instalacj" 'wietln".
Ponadto podmioty instaluj"ce takie reklamy zg!aszaj" prowadzenie robót
budowlanych w taki sposób, aby uniemo&liwi) skuteczne wniesienie
sprzeciwu przez organy administracji architektoniczno-budowlanej. W
ocenie Rzecznika szeroko rozpowszechniona praktyka przes!aniania
frontów budynków mieszkalnych wielkopowierzchniowymi reklamami
mo&e prowadzi) do narusze( praw mieszka(ców tych budynków, a obecne
uregulowania prawne jak równie& praktyka ich stosowania przez w!a'ciwe
organy administracji publicznej nie zapewniaj" odpowiedniej gwarancji
poszanowania uzasadnionych praw mieszka(ców tych budynków.
Rzecznik postuluje rozwa&enie zasadno'ci obj$cia instalacji
wielkoformatowych no'ników reklamowych konieczno'ci" uzyskania
pozwolenia na budow$. Procedura konieczna dla uzyskania pozwolenia na
budow$ wydaje si$ bowiem lepsz" gwarancj", i& instalacje reklam
wielkoformatowych, które mog" stanowi) znaczne zagro&enie dla zdrowia
ludzi zamieszkuj"cych budynki z tak" instalacj", zostan" poddane
rzetelnej kontroli pod wzgl$dem spe!niania przez nie ustawowych
wymaga( dotycz"cych odpowiednich warunków higienicznych i
zdrowotnych.
W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 1096 do G!ównego
Inspektora Nadzoru Budowlanego o spowodowanie, aby organy nadzoru
budowlanego zapewni!y w!a'ciwe wype!nianie przez w!a'cicieli lub
zarz"dców obiektów budowlanych wymaga( dotycz"cych odpowiednich
warunków higienicznych i zdrowotnych obiektów mieszkalnych lub
podj$cie odpowiednich prac legislacyjnych zmierzaj"cych do
zagwarantowania wy&ej wskazanych praw lokatorów, je&eli obecne
uregulowania prawne s" w tym zakresie niewystarczaj"ce.

1096 RPO-571405-IV/07 z 13 listopada 2008 r.

 - 432 -

W odpowiedzi Inspektor poinformowa! 1097 Rzecznika, &e prawo

inicjatywy legislacyjnej w zakresie zmian przepisów ustawy z dnia 7 lipca
1994 r. – Prawo budowlane posiada Minister Infrastruktury. Jednocze'nie
wyrazi! stanowisko, i& obowi"zuj"ce regulacje prawne stwarzaj" organom
administracji architektoniczno-budowlanej wystarczaj"ce mo&liwo'ci
prawne przeciwstawienia si$ powstawaniu inwestycji naruszaj"cych
przepisy prawa. W zwi"zku z powy&szym nie ma jego zdaniem potrzeby
obj$cia instalacji wielkoformatowych no'ników reklamowych
konieczno'ci" uzyskania pozwolenia na budow$.

D. Reprywatyzacja i prywatyzacja

1. Brak #rodków odwo!awczych, które powinny s!u'y$ osobom

dochodz%cym uprawnie" do rekompensaty z tytu!u pozostawienia
nieruchomo#ci poza obecnymi granicami kraju
Na tle spraw rozpatrywanych przez Rzecznika, ujawni! si$ problem
braku stosownych 'rodków odwo!awczych, które powinny s!u&y) osobom
dochodz"cym uprawnie( przewidzianych ustaw" o realizacji prawa do
rekompensaty z tytu!u pozostawienia nieruchomo'ci poza obecnymi
granicami Rzeczypospolitej Polskiej1098. Zgodnie z art. 7 ust. 3 ustawy
osoby, które posiadaj" za'wiadczenia lub decyzje potwierdzaj"ce prawo
do rekompensaty wydane na podstawie odr$bnych przepisów i nie
zrealizowa!y prawa do rekompensaty, wyst$puj" do wojewody z
wnioskiem o ujawnienie w rejestrze, o którym mowa w art. 19 ust. 1
ustawy, wybranej formy realizacji prawa do rekompensaty. Jednak ustawa
nie reguluje sytuacji, gdy wojewoda za!atwia w sposób odmowny wniosek
o ujawnienie w rejestrze uprawnionych. Pojawia si$ wi$c pytanie zarówno
o form$ tego rozstrzygni$cia, jak i o ewentualn" drog$ odwo!awcz".
Zdaniem Rzecznika jest sytuacj" niedopuszczaln", aby prawo podmiotowe
jednostki o charakterze maj"tkowym, ustalone w ramach uprzedniego
post$powania merytorycznego, by!o „anulowane” poprzez incydentalne
rozstrzygni$cie o charakterze formalnym, od którego nie przys!uguje
odwo!anie.

1097 Pismo z 16 grudnia 2008 r.

1098 Ustawa z 8 lipca 2005 r. (Dz.U. Nr 169, poz. 1418 z pó%n. zm.).
 - 433 -

W opinii Rzecznika celowym jest wi$c rozwa&enie wprowadzenia

wyra%nej regulacji, &e odmowa wpisu do rejestru uprawnionych nast$puje
w formie decyzji administracyjnej – takie unormowanie stanowi!oby
wyra%ne wzmocnienie pozycji stron post$powania, które mog!yby
zaskar&y) t$ decyzj$ poprzez odwo!anie. Dlatego te& Rzecznik zwróci!
si$ 1099 do Ministra Skarbu Pa(stwa z pro'b" o zaj$cie stanowiska w
sprawie.
Minister podzieli! 1100 pogl"d Rzecznika, i& odmowa wpisu do rejestru
osób uprawnionych do rekompensaty powinna by) dokonana w formie
decyzji administracyjnej. Rozstrzygni$cie tej kwestii w innej formie
pozbawia stron$ mo&liwo'ci skontrolowania przez organ wy&szej instancji
oraz przez s"d administracyjny rozstrzygni$cia w istotnej sprawie, jak"
jest przyznanie lub odmowa przyznania prawa do rekompensaty.
Minister podniós!, i& cho) nie przywiduje si$ wprowadzenia do
ustawy o realizacji prawa do rekompensaty z tytu!u pozostawania
nieruchomo'ci poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej nowelizacji
okre'laj"cej form$ odmowy dokonania adnotacji i wpisu do rejestru, to
jednak pogl"d Ministra Skarbu Pa(stwa dotycz"cy tej kwestii jest
powszechnie znany i akceptowany przez wojewodów.

2. Przewlek!o#$ post&powa" administracyjnych w sprawach

reprywatyzacyjnych
Z „Informacji o wynikach kontroli wykonywania zada( przez
Ministra Skarbu Pa(stwa i inne organy administracji rz"dowej w zakresie
reprywatyzacji” sporz"dzonej przez NIK w grudniu 2007 r. oraz
wyja'nie( udzielonych Rzecznikowi przez naczelne i terenowe organy
administracji rz"dowej w sprawie nierozpatrzonych wniosków
reprywatyzacyjnych i przewidywanego terminu ich za!atwienia wynika, &e
organy administracji rz"dowej nie radz" sobie z terminowym
rozpatrywaniem roszcze( reprywatyzacyjnych. W ocenie Rzecznika
sytuacja, w której organy administracji publicznej prowadz" post$powania
administracyjne z ra&"cym naruszeniem terminów za!atwiania spraw

1099 RPO-575358-IV/07 z 23 maja 2008 r.

1100 Pismo z 25 lipca 2008 r.
 - 434 -

administracyjnych, nie mo&e by) d!u&ej tolerowana. W szczególno'ci nie

mog" by) usprawiedliwieniem organów administracyjnych problemy
kadrowe i inne wzgl$dy organizacyjno-techniczne. Prawa obywateli nie
mog" bowiem zale&e) od zdolno'ci organizacyjnych urz$dników
publicznych.
W ocenie Rzecznika dla usuni$cia przewlek!o'ci post$powa(
administracyjnych nie s" wystarczaj"ce 'rodki prawne przewidziane przez
kodeks post$powania administracyjnego i ustaw$ Prawo o post$powaniu
przed s"dami administracyjnymi 1101 takie jak za&alenie na nieza!atwienie
sprawy w terminie i skarga na bezczynno') organu administracji
publicznej.
W sprawach reprywatyzacyjnych przewlek!o') ma charakter
systemowy, gdy& dotyczy prawie wszystkich prowadzonych post$powa(
administracyjnych w tych sprawach.
Zdaniem Rzecznika niezb$dne wydaje si$ powi"zanie
odpowiedzialno'ci finansowej za przewlek!o') post$powania z bud&etem
jednostki organizacyjnej administracji publicznej rozpoznaj"cej spraw$ na
wzór rozwi"zania przyj$tego w ustawie o skardze na naruszenie prawa
strony do rozpoznania sprawy w post$powaniu s"dowym bez
nieuzasadnionej zw!oki 1102. Skuteczne mo&e by) te& wprowadzenie
odpowiedzialno'ci odszkodowawczej urz$dników pa(stwowych za szkod$
wyrz"dzon" stronom post$powania administracyjnego. Wobec
powy&szego Rzecznik zwróci! si$ 1103 do Prezesa Rady Ministrów z pro'b"
o podj$cie stosownych dzia!a( legislacyjnych i organizacyjnych
zapobiegaj"cych nadmiernej przewlek!o'ci post$powa(
administracyjnych.
W odpowiedzi poinformowano 1104, &e problem poruszony przez
Rzecznika jest wynikiem wieloletnich zaniedba( i nie mo&e by) – bior"c
pod uwag$ m.in. kadrowe i bud&etowe mo&liwo'ci administracji
publicznej – natychmiast rozwi"zany. Jednocze'nie Premier zapewni!, &e
wnioski i sugestie zawarte w wyst"pieniu Rzecznika zostan"

1101 Ustawa z 30 sierpnia 2002 r. (Dz.U. Nr 153, poz. 1270 z pó%n. zm.).
1102 Ustawa z 17 czerwca 2004 r. (Dz.U. Nr 179, poz. 1843 z pó%n. zm.)
1103 RPO-585661-IV/08 z 6 listopada 2008 r.
1104 Pismo z 25 listopada 2008 r.
 - 435 -

wykorzystane w dzia!aniach podejmowanych w tej sprawie przez

administracj$ rz"dow". Lakoniczno') udzielonej odpowiedzi
uniemo&liwi!a Rzecznikowi poinformowanie zainteresowanych, w jaki
sposób zostan" rozwi"zane ich sprawy i to takie, w których administracja
publiczna dopu'ci!a si$ naruszenia ich praw podmiotowych. Dlatego te&
Rzecznik zwróci! si$ 1105 do Prezesa Rady Ministrów z pro'b" o
sprecyzowanie, jakie dzia!ania zamierza podj") administracja rz"dowa w
celu usuni$cia wskazanych przez Rzecznika narusze( praw obywatelskich
w sprawach reprywatyzacyjnych.
Sprawa pozostaje w zainteresowaniu Rzecznika.

3. Sytuacja prawna akcjonariuszy spó!ek konsolidowanych oraz ich

spadkobierców pozbawionych mo'liwo#ci zamiany akcji spó!ek
konsolidowanych na akcje spó!ki konsoliduj%cej
Sprawa b$d"ca przedmiotem wyst"pienia 1106 Rzecznika do Ministra
Skarbu Pa(stwa dotyczy!a potrzeby uregulowania sytuacji prawnej
posiadaczy akcji spó!ek konsolidowanych i ich spadkobierców, którzy w
wyniku uchwalenia ustawy z dnia 7 wrze'nia 2007 r. o zasadach
nabywania od Skarbu Pa(stwa akcji w procesie konsolidacji spó!ek
sektora elektroenergetycznego 1107, zostali pozbawieni prawa do zamiany
akcji spó!ki konsolidowanej na akcje spó!ki konsoliduj"cej, z uwagi na
okoliczno'), i& stali si$ akcjonariuszami spó!ki konsolidowanej po dniu
wej'cia w &ycie przywo!anej powy&ej ustawy, czyli po dniu 18 listopada
2007 r.
W opinii Rzecznika, cytowana powy&ej ustawa powinna zawiera)
okre'lenie skonkretyzowanego w dacie terminu rozpocz$cia i zako(czenia
drugiego etapu zamiany akcji (zamiany obj$tych akcji PGE Energia S.A.
na akcje PGE S.A.). Wynika to z faktu, i& prywatyzacj$ sektora
elektroenergetycznego planowano rozpocz") ju& wielokrotnie, za ka&dym
razem zmieniaj"c strategi$ i od nowa tworz"c programy jej realizacji,
zatem osoby uprawnione by) mo&e nigdy nie b$d" mia!y mo&liwo'ci
zbycia akcji w procesie prywatyzacji PGE S.A.

1105 RPO-585661-IV/08 z 23 grudnia 2008 r.

1106 RPO-600388-VI/08 z 21 listopada 2008 r.
1107 Dz.U. Nr 191, poz. 1367.
 - 436 -

W wyst"pieniu do Ministra Skarbu Pa(stwa, Rzecznik podkre'li!, i&

znowelizowana ustawa powinna pozostawa) w zgodzie z konstytucyjn"
zasad" równo'ci.
Ministerstwo Skarbu Pa(stwa poinformowa!o, 1108 &e ustawa z dnia 7
wrze'nia 2007r. o zasadach nabywania od Skarbu Pa(stwa akcji w
procesie konsolidacji spó!ek sektora elektroenergetycznego jest obecnie
przedmiotem nowelizacji, maj"cej na celu wyeliminowanie usterek
prawnych mog"cych powodowa) ograniczenie prawa do zamiany akcji
przez osoby uprawnione w rozumieniu ustawy. Przyj$cie nowej regulacji
umo&liwi równie& wydanie przez Ministra Skarbu Pa(stwa rozporz"dzenia
w sprawie sposobu okre'lenia liczby akcji spó!ki konsoliduj"cej
podlegaj"cych zamianie i trybu dokonywania zamiany akcji lub prawa do
akcji spó!ki konsolidowanej na akcje spó!ki konsoliduj"cej, a tym samym
przeszkody prawne w realizacji prawa osób uprawnionych do zamiany
akcji zostan" usuni$te.

E. Dzia"alno#& rolnicza

1. Sposób sk!adania wniosków o przyznanie dofinansowania dla

rolników z Unii Europejskiej
W 2008 r. do Rzecznika nap!ywa!y informacje o sytuacji rolników
ubiegaj"cych si$ o przyznanie pomocy finansowej w ramach dzia!ania
„Modernizacja gospodarstw rolnych” obj$tego Programem Rozwoju
Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013”. W"tpliwo'ci budzi!a przede
wszystkim kwestia rozwi"zania sposobu sk!adania wniosków o przyznanie
dofinansowania.
Okre'lona w rozporz"dzeniu 1109 Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi
konieczno') osobistego z!o&enia wniosku stawarza!a powa&ne trudno'ci
organizacyjne po stronie przyjmuj"cych wnioski regionalnych oddzia!ów
Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Warto by rozwa&y)
wprowadzenie mo&liwo'ci z!o&enia wniosku poprzez przes!anie go poczt".
Co do sposobu rozpatrywania wniosków wed!ug kolejno'ci ich z!o&enia,
powinno si$ rozwa&y), czy w!a'ciwszym sposobem przyznawania pomocy

1108 Pismo z 30 grudnia 2008 r.

1109 Rozporz"dzenie z 17 pa%dziernika 2007 r., (Dz.U. Nr 193 poz. 1397 z pó%n. zm.).
 - 437 -

nie by!by system losowego jej rozdzielania na podstawie z!o&onych w

danym okresie wniosków.
Zastrze&enia budzi! te& sposób wprowadzania zmian do
rozporz"dzenia, który nie zapewni! jego adresatom dostatecznej
mo&liwo'ci zapoznania si$ z opublikowanym aktem normatywnym.
Termin wej'cia w &ycie zmian do przepisu § 12 ust. 1 rozporz"dzenia
wynosi! jeden dzie( od daty jego og!oszenia. Rzecznik zwróci! si$ 1110 do
Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z pro'b" o przedstawienie stanowiska
w powy&szej sprawie.
W odpowiedzi poinformowano1111 Rzecznika, o prowadzonych w
Ministerstwie pracach zmierzaj"cych do zmiany trybu naboru wniosków o
przyznanie pomocy w ramach dzia!ania „Modernizacja gospodarstw rolnych”.
Zmiany wprowadzone rozporz"dzeniem Ministra Rolnictwa i
Rozwoju Wsi z listopada 2007 r. zmieniaj"cym rozporz"dzenie z dnia 17
pa%dziernika 2007 r. w sprawie szczegó!owych warunków i trybu
przyznawania pomocy finansowej w ramach dzia!ania „Modernizacja
gospodarstw rolnych” obj$tego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich
na lata 2007-20131112, wynik!y z nap!ywaj"cych do Ministerstwa sygna!ów
na temat praktyk polegaj"cych na przyjmowaniu przez jedn" osob$, za
odpowiednim wynagrodzeniem, pe!nomocnictw do z!o&enia wi$kszej
liczby wniosków. Ograniczy!oby to szans$ pozosta!ych osób na
otrzymanie pomocy finansowej. W celu zapobie&enia takim sytuacjom,
podj$to decyzj$ o natychmiastowej nowelizacji rozporz"dzenia,
wprowadzaj"c mo&liwo') z!o&enia przez osob$ upowa&nion" jednego
wniosku w jednym dniu. Rozporz"dzenie wesz!o w &ycie dnia 6 listopada
2007 r. Informacja o tej zmianie zosta!a umieszczona na stronach
internetowych ARiMR. Wej'cie w &ycie rozporz"dzenia zmieniaj"cego z
dniem jego og!oszenia s!u&y!o urzeczywistnieniu zasady równo'ci wobec
prawa, mia!o bowiem na celu ochron$ interesów wszystkich
wnioskodawców.

1110 RPO-573582-IV/07 z 14 stycznia 2008 r.

1111 Pismo z 12 lutego 2008 r.
1112 Rozporz"dzenie z 5 listopada 2007 r., (Dz.U. Nr 205, poz. 1492)
 - 438 -

2. Zakaz wytwarzania, wprowadzania do obrotu i stosowania w

'ywieniu zwierz%t pasz genetycznie modyfikowanych oraz organizmów
genetycznie modyfikowanych przeznaczonych do u'ytku paszowego
Do Rzecznika zwróci!y si$ w przedmiotowej sprawie organizacje
gospodarcze zrzeszaj"ce producentów rolnospo&ywczych. Zgodnie z
brzmieniem art. 15 ust. 1 pkt 4 ustawy o paszach 1113, zabrania si$
wytwarzania, wprowadzania do obrotu i stosowania w &ywieniu zwierz"t
m.in. pasz genetycznie zmodyfikowanych oraz organizmów genetycznie
zmodyfikowanych przeznaczonych do u&ytku paszowego. W ocenie
Rzecznika zakaz taki jest niezgodny z regulacjami prawnymi Unii
Europejskiej oraz konstytucyjn" zasad" wolno'ci dzia!alno'ci
gospodarczej. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie
zamierzonego uwalniania do 'rodowiska organizmów zmodyfikowanych
genetycznie 1114 w art. 22 stanowi, i& Pa(stwa Cz!onkowskie nie mog"
zakazywa), ogranicza) ani utrudnia) wprowadzenia do obrotu
organizmów zmodyfikowanych genetycznie w charakterze lub w sk!adzie
produktów, które s" zgodne z wymaganiami ustanowionymi w niniejszej
dyrektywie. Rzecznik zwróci! si$ 1115 do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi
z pro'b" o przedstawienie stanowiska w sprawie.
W odpowiedzi poinformowano 1116 Rzecznika, &e Rada Ministrów
przyjmuj"c w marcu 2006 r. „Ramowe stanowisko Polski dotycz"ce
organizmów genetycznie zmodyfikowanych” opowiedzia!a si$ za
ustawowym zakazem wprowadzania do obrotu pasz genetycznie
zmodyfikowanych i stosowania ich w &ywieniu zwierz"t oraz
wprowadzania do uprawy genetycznie zmodyfikowanych: kukurydzy,
rzepaku, buraka cukrowego, ziemniaków i soi. Zakaz ten mia!
obowi"zywa) od dnia 12 sierpnia 2008 r. Przepisy wprowadzaj"ce w &ycie
powy&szy zakaz zosta!y zakwestionowane przez Komisj$ Europejsk".
Wprowadzenie omawianego przepisu z dniem 12 sierpnia 2008 r.
skutkowa!oby wyst"pieniem trudno'ci z zakupem materia!ów paszowych
tzw. tradycyjnych w ilo'ci pokrywaj"cej zapotrzebowanie krajowych

1113 Ustawa z 22 lipca 2006 r. (Dz.U. Nr 44 poz. 1045 z pó%n. zm.).

1114 Dyrektywa z 12 marca 2001 r., 2001/18/WE
1115 RPO-582536-IV/08 z 10 grudnia 2008 r.
1116 Pismo z 31 grudnia 2008 r.
 - 439 -

producentów. W zwi"zku z uwarunkowaniami traktatowymi jak równie& z

licznymi protestami szeregu podmiotów Rz"d przygotowa! projekt zmiany
ustawy o paszach. Ustaw" o zmianie ustawy o paszach 1117 dokonano
przesuni$cia terminu wej'cia w &ycie powy&szego zakazu na dzie( 1
stycznia 2013 r.

F. Prawo wodne

1. Wzmocnienie pozycji prawnej cz!onków spó!ek wodnych

Rzecznik ju& w 2007 r. zwraca! si$ 1118 do Ministra *rodowiska w
sprawie niektórych uregulowa( ustawy – Prawo wodne 1119,
pozbawiaj"cych cz!onków spó!ek wodnych oraz zwi"zków wa!owych
jakiegokolwiek nadzoru nad dzia!alno'ci" spó!ki. Argumentacja
przedstawiona wówczas przez Rzecznika nie zyska!a jednak akceptacji
Ministra, który uzna!, i& poziom ochrony praw cz!onków takich spó!ek
jest wystarczaj"cy. Poniewa& w 2008 r. problem pozosta! aktualny i nadal
powa&ne zastrze&enia natury konstytucyjnej budzi!o praktyczne
pozbawienie cz!onków spó!ek wodnych oraz zwi"zków wa!owych
jakiegokolwiek nadzoru nad dzia!alno'ci" spó!ki, Rzecznik ponownie
zwróci! si$ 1120 do Ministra *rodowiska i podniós!, i& mimo &e Prawo
wodne stosunkowo szeroko zakre'la kompetencje nadzorcze starosty
(marsza!ka województwa w wypadku zwi"zków spó!ek), stron" w
post$powaniu nadzorczym jest wy!"cznie sama spó!ka dzia!aj"ca przez
swoje organy, tj. zarz"d. Nawet zatem je&eli spó!ka podejmuje uchwa!y
sprzeczne z obowi"zuj"cym prawem czy naruszaj"ce prawa cz!onka, nie
ma on w stosunku do spó!ki w!a'ciwie &adnego skutecznego 'rodka
obrony swoich praw.
W oparciu o unormowanie art. 179 ust. 4 Prawa wodnego zarówno
organy administracyjne, jak i s"dy, odmawiaj" cz!onkom spó!ek
przymiotu strony we wszelkich post$powaniach o charakterze kontrolnym.
+aden przepis Prawa wodnego nie przyznaje równie& cz!onkowi spó!ki
uprawnienia do zaskar&enia danej uchwa!y do s"du powszechnego (poza,

1117 Ustawa z 26 czerwca 2008 r. (Dz.U. Nr 144, poz. 899).

1118 Informacja za 2007 r. str. 367.
1119 Ustawa z 18 lipca 2001 r. (Dz.U. z 2005 r., Nr 239, poz. 2019 z pó%n. zm.).
1120 RPO-513894-IV/05 z 17 kwietnia 2008 r.
 - 440 -

wynikaj"c" z orzecznictwa S"du Najwy&szego, kwesti" istnienia stosunku

cz!onkostwa i wysoko'ci sk!adek). Cz!onkowi pozostaje zatem jedynie
monitowanie organów nadzoru w trybie skarg i wniosków (art. 227 i nast.
k.p.a.). W stosunku do organów spó!ki cz!onek nie ma wi$c &adnych
instrumentów prawnych, za pomoc" których móg!by np. skutecznie
domaga) si$ podejmowania dzia!a( przez prawo wymaganych. Dlatego
Rzecznik ponownie postulowa! zmian$ obowi"zuj"cych przepisów w
kierunku wzmocnienia ochrony praw cz!onków spó!ek wodnych.
Minister nie podzieli! 1121 pogl"du Rzecznika w zakresie konieczno'ci
zmian w ustawie – Prawo wodne zmierzaj"cych do modyfikacji pozycji
prawnej cz!onka spó!ki wodnej. Minister stwierdzi!, &e tworzenie spó!ek
wodnych, ich funkcjonowanie oraz likwidacja jest obj$te 'cis!ym
nadzorem organu administracji publicznej czyli w tym wypadku starosty.
Starosta wkracza w merytoryczn" dzia!alno') spó!ek, kontroluje legalno')
ich dzia!ania. W ocenie Ministra nadzór organów administracji nad
spó!kami wodnymi jest wystarczaj"cy.

1121 Pismo z 20 pa%dziernika 2008 r.

 - 441 -

21. Egzekucja #wiadcze%.

1. Zró'nicowane stawki op!aty stosunkowej dla komornika przy

egzekucji #wiadcze" pieni&'nych
W 2008 r. Rzecznik podj"! spraw$ dotycz"c" wysoko'ci op!aty
stosunkowej pobieranej przez komornika od d!u&nika w sprawach o
egzekucj$ 'wiadcze( pieni$&nych na podstawie art. 49 ust. 1 ustawy o
komornikach s"dowych i egzekucji 1122.
Ni&sza stawka (8%) op!aty stosunkowej pobierana jest w przypadku
skierowania egzekucji do wierzytelno'ci z rachunku bankowego lub
wynagrodzenia za prac$. W ka&dym innym przypadku w sprawach o
egzekucj$ 'wiadcze( pieni$&nych komornik pobiera od d!u&nika op!at$
stosunkow" w wysoko'ci 15% warto'ci wyegzekwowanego
'wiadczenia.Oznacza to, &e wy&sza stawka stosowana jest wobec
egzekucji z emerytur i rent z FUS. Emerytury i renty s" zwykle jedynym
%ród!em utrzymania 'wiadczeniobiorców, a z racji ich przeci$tnej
wysoko'ci ka&de uszczuplenie jest znacz"ce. W zwi"zku z powy&szym
Rzecznik zwróci! si$ 1123 do Ministra Sprawiedliwo'ci z pro'b" o
rozwa&enie podj$cia inicjatywy ustawodawczej w celu obj$cia
o'mioprocentow" stawk" op!aty stosunkowej egzekucji z emerytur i rent z
FUS.
W odpowiedzi Minister zapewni! 1124 Rzecznika, i& w najbli&szej
planowanej nowelizacji ustawy o komornikach s"dowych i egzekucji
Minister zaproponuje stosowne zmiany, wychodz"ce naprzeciw
postulatom zawartym w pi'mie Rzecznika.
Pod koniec 2008 r. na stronach internetowych Ministerstwa
Sprawiedliwo'ci pojawi! si$ projekt zmian do ustawy z dnia 29 sierpnia
1997 r. o komornikach s"dowych i egzekucji, który zmniejsza wysoko')
op!aty egzekucyjnej do 8% wyegzekwowanego 'wiadczenia w przypadku
prowadzenia egzekucji ze 'wiadczenia z ubezpieczenia spo!ecznego,
zasi!ku dla bezrobotnych, dodatku aktywizacyjnego, stypendium oraz

1122 Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. (Dz.U. z 2006 r. Nr 167, poz. 1191 z pó%n. zm.).
1123 RPO-548427-IV/07 z 23 maja 2008 r.
1124 Pismo z 23 lipca 2008 r.
 - 442 -

dodatku szkoleniowego, wyp!acanych na podstawie przepisów o promocji

zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.
Proponowane zmiany s" zgodne z postulatami Rzecznika, co zreszt"
wskazano w uzasadnieniu projektu ustawy. Niemniej jednak, na tle skarg,
które wp!yn$!y do Rzecznika, ujawni! si$ kolejny problem zwi"zany z
utrzymaniem 15% stawki op!at egzekucyjnych w sytuacji, gdy d!u&nik
dobrowolnie spe!nia 'wiadczenie do r"k komornika. Taka regulacja nie
osi"ga adekwatnej proporcji pomi$dzy nak!adem pracy komornika, a
wysoko'ci" op!aty egzekucyjnej, nie zach$ca te& d!u&nika do
dobrowolnego spe!nienia 'wiadczenia, skoro nie istnieje &adna ró&nica
pomi$dzy kosztami przymusowej i dobrowolnej sp!aty.
W opinii Rzecznika za zmniejszeniem op!aty egzekucyjnej co do
tych kwot, które zosta!y sp!acone bezpo'rednio przez d!u&nika
przemawiaj" przede wszystkim wzgl$dy ekonomiki procesowej. Rzecznik
zwróci! si$ 1125 do Ministra Sprawiedliwo'ci z pro'b" o przekazanie
stanowiska co do proponowanych modyfikacji projektu ustawy oraz o
informacj$ czy z uwagi na etap prac legislacyjnych mo&liwe jest
uwzgl$dnienie ewentualnych zmian w istniej"cym projekcie. Sprawa
pozostaje w zainteresowaniu Rzecznika.

2. )wiadczenia emerytalno – rentowe w post&powaniu egzekucyjnym

Do Rzecznika wp!ywa!o wiele skarg od emerytów i rencistów, którzy
czuli si$ pokrzywdzeni faktem, i& przepisy reguluj"ce ograniczenia
egzekucji 'wiadcze( pieni$&nych nie zapewniaj" otrzymywanym przez
nich 'wiadczeniom w!a'ciwego poziomu ochrony prawnej, zbli&onego
chocia& w cz$'ci do ochrony, z jakiej korzysta wynagrodzenie za prac$. W
'wietle art. 87 1 Kodeksu pracy jest zasad", &e w post$powaniu
egzekucyjnym wolna od potr"ce( jest kwota wynagrodzenia za prac$ w
wysoko'ci minimalnego wynagrodzenia, po odliczeniu sk!adek i zaliczki
na podatek. Natomiast zgodnie z art. 141 ust. 1 ustawy o emeryturach i
rentach z FUS, emerytury i renty s" wolne od egzekucji i potr"ce( w
cz$'ci odpowiadaj"cej 50 % kwoty najni&szej emerytury lub renty. W
opinii Rzecznika, ów system powinien zosta) zorganizowany w taki

1125 RPO-548427-IV/07 z 22 grudnia 2008 r.

 - 443 -

sposób, aby 'wiadczeniobiorca otrzymywa! kwot$ zaspokajaj"c"

przynajmniej podstawowe potrzeby bytowe. W przypadku emerytów i
rencistów dochodzi do pewnej kumulacji czynników zmniejszaj"cych
ochron$: w kwotach bezwzgl$dnych najni&sza emerytura czy renta ma
istotnie mniejsz" wysoko') ni& najni&sze wynagrodzenie za prac$,
dodatkowo, przed zaj$ciem jest chroniona tylko po!owa tej kwoty.
Rzecznik sygnalizowa! 1126 ten problem w 2007 r. Ministrowi Pracy i
Polityki Spo!ecznej, który jednak nie podzieli! przedstawionych
w"tpliwo'ci. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik podtrzyma! swoje
dotychczasowe stanowisko, i& celowym jest zapewnienie emerytom i
rencistom ochrony prawnej analogicznej do tej, z jakiej korzystaj"
pracownicy i ponownie zwróci! si$ 1127 do Ministra Pracy z pro'b" o
ponown" analiz$ powy&szego problemu.

3. Gwarancje proceduralne dla stron post&powania i osób trzecich,

których prawa mog% zosta$ naruszone podczas egzekucji s%dowej
Na tle skarg, które wp!yn$!y do Rzecznika, ujawni! si$ problem
odpowiednich gwarancji proceduralnych, zapewnianych nie tylko stronom
post$powania, ale i osobom trzecim, których prawa mog" zosta)
naruszone podczas egzekucji s"dowej. Zgodnie z art. 767 § 2 k.p.c.,
skarg$ na czynno'ci komornika mo&e wnie') nie tylko strona
post$powania egzekucyjnego, ale te& ka&da osoba, której prawa zosta!y
przez czynno'ci lub zaniechanie komornika naruszone b"d% zagro&one.
Jednocze'nie art. 767 § 3 k.p.c. nak!ada na osob$ wnosz"c" skarg$
okre'lone rygory formalne: przede wszystkim, skarga na czynno'ci
komornika powinna czyni) zado') wymaganiom pisma procesowego,
okre'lonym przez art. 126 k.p.c. Osoba wnosz"ca skarg$ powinna wi$c
oznaczy) strony post$powania egzekucyjnego oraz ich pe!nomocników, a
tak&e – wed!ug interpretacji niektórych s"dów – poda) adresy tych
podmiotów.
We wnioskach kierowanych do Rzecznika skar&"cy wskazywali, &e
nie s" w stanie spe!ni) tych wymogów, gdy& informacje wymagane przez

1126 Informacja RPO za 2007 r., str. 374.

1127 RPO-534718-IV/06 z 22 sierpnia 2008 r.
 - 444 -

art. 126 k.p.c. pozostaj" niedost$pne dla osób postronnych. Jednocze'nie

komornik odmawia udzielenia osobom trzecim jakichkolwiek informacji,
powo!uj"c si$ na tajemnic$ zawodow". W efekcie, skarga na czynno'ci
komornika, w której nie podano wszystkich niezb$dnych danych, nie
uzupe!niona w terminie tygodniowym, podlega odrzuceniu.
Zdaniem Rzecznika, celowe by!oby uzupe!nienie uprawnienia do
zaskar&enia czynno'ci komornika, przewidzianego przez art. 767 § 2
k.p.c., o tak" regulacj$, która nak!ada!aby na komornika obowi"zek
przekazania skar&"cemu wszelkich informacji, niezb$dnych do
sporz"dzenia skargi zgodnej z wymogami przewidzianymi przez art. 767 §
3 k.p.c.
W zwi"zku z tym Rzecznik zwróci! si$ 1128 do Ministra
Sprawiedliwo'ci z pro'b" o zaj$cie stanowiska w powy&szej sprawie.
W odpowiedzi przyznano 1129, &e s!uszny jest postulat Rzecznika
dotycz"cy wprowadzenia stosownych zmian w Kodeksie post$powania
cywilnego, które zobowi"zywa!yby komornika do udzielenia osobie
zainteresowanej niezb$dnych informacji do wniesienia skargi na czynno')
komornika. Powy&sza propozycja zostanie uwzgl$dniona przy najbli&szej
nowelizacji Kodeksu post$powania cywilnego dotycz"cej post$powania
egzekucyjnego.

1128 RPO-589886-IV/08 z 31 pa%dziernika 2008 r.

1129 Pismo z 28 listopada 2008 r.
 - 445 -

22. Ochrona konsumentów

A. Us"ugi bankowe

1. Konsekwencje wynikaj%ce dla klientów po fuzji banków BPH i

Pekao S.A.
Klienci obu banków zostali poinformowani o samym fakcie
planowanego po!"czenia. Jednocze'nie zapewniano ich, &e nie zaistniej"
&adne utrudnienia w zwi"zku z fuzj", co nie potwierdzi!o si$ w praktyce.
W opisanej sprawie dosz!o do zmiany jednej ze stron umowy rachunku
bankowego. Klienci zawieraj"c takie umowy z okre'lonym bankiem
kieruj" si$ przede wszystkim oferowanymi warunkami, w szczególno'ci
wysoko'ci" oprocentowania. W zwi"zku z powy&szym nale&a!oby
powiadamiaj"c ich o planowanej fuzji, umo&liwi) im równie& prawo
wyboru pozostania w jednym z banków lub przej'cia do drugiego z nich.
Zgodnie z art. 24 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i
konsumentów 1130 zakazane jest stosowanie praktyk naruszaj"cych
zbiorowe interesy konsumentów. Natomiast zgodnie z art. 4 ust. 1 i 2
ustawy o przeciwdzia!aniu nieuczciwym praktykom rynkowym 1131,
praktyka rynkowa stosowana przez przedsi$biorców jest nieuczciwa,
je&eli jest sprzeczna z dobrymi obyczajami i w istotny sposób zniekszta!ca
lub mo&e zniekszta!ci) zachowanie rynkowe przeci$tnego konsumenta
przed zawarciem umowy dotycz"cej produktu, w trakcie jej zawierania
lub po jej zawarciu, przy czym za nieuczciw" praktyk$ uznaje si$ w
szczególno'ci praktyk$ rynkow" wprowadzaj"c" w b!"d. Rzecznik zwróci!
si$ 1132 do Przewodnicz"cego Komisji Nadzoru Finansowego o
przedstawienie stanowiska w tej sprawie.
Z wyja'nie( otrzymanych od Dyrektora Zarz"dzaj"cego Pionem
Nadzoru Bankowego w Komisji Nadzoru Finansowego wynika!o 1133, &e

1130 Ustawa z 16 lutego 2007 r. (Dz.U. Nr 50, poz. 331).

1131 Ustawa z 23 sierpnia 2007 r. (Dz.U. Nr 171, poz. 206).
1132 RPO-576576-VI/07 z 17 stycznia 2008 r.
1133 Pismo z 17 marca 2008 r.
 - 446 -

Komisja Nadzoru Bankowego 1134 w dniu 3 pa%dziernika 2007 r. zezwoli!a

na podzia! Banku BPH S.A. poprzez przeniesienie cz$'ci maj"tku spó!ki
dzielonej (Banku BPH S.A.) na istniej"c" spó!k$ (Bank Pekao S.A.).
Kryteria udzielenia przez organ nadzoru zezwolenia na podzia! banku nie
odnosz" si$ do kwestii ochrony klientów, w tym obowi"zków
informacyjnych banku wobec klienta. Z informacji przekazywanych przez
banki wynika!o, &e s" one 'wiadome zarówno konieczno'ci zapewnienia
efektywnego procesu komunikacji z klientami, jak i zwi"zanego z tym
ryzyka oraz &e podj$!y odpowiednie dzia!ania zmierzaj"ce do
zminimalizowania tego ryzyka.
Z dniem podzia!u Banku BPH S.A., zgodnie z obowi"zuj"cymi
przepisami prawa i z mocy prawa, nast"pi!o niewymagaj"ce zgody
deponentów lub innych klientów i kontrahentów Banku BPH S.A.
wst"pienie Banku Pekao S.A. w prawa i obowi"zki Banku BPH S.A.
wynikaj"ce z umów rachunku bankowego oraz innych stosunków
prawnych zwi"zanych z dzia!alno'ci" przejmowanych przez Bank Pekao
S.A. oddzia!ów Banku BPH S.A.
W ustawie – Prawo bankowe 1135 do dnia 18 pa%dziernika 2006 r.
obowi"zywa! zakaz podzia!u banków w formie spó!ki akcyjnej. Zakaz ten
zosta! zniesiony na mocy ustawy z dnia 18 pa%dziernika 2006 r. o zmianie
ustawy – Prawo bankowe. W toku prac legislacyjnych nad projektem tej
ustawy, Narodowy Bank Polski wielokrotnie wyra&a! swoje negatywne
stanowisko w kwestii wprowadzenia mo&liwo'ci dokonywania podzia!u
banku w formie spó!ki akcyjnej, wskazuj"c na konsekwencje mog"ce
wi"za) si$ z takim podzia!em. Zawarte w tym stanowisku argumenty
dotycz"ce m. in. ryzyka utraty zaufania klientów, nie zosta!y niestety
uwzgl$dnione.

2. Odmowa wydawania kart p!atniczych dla osób bezdomnych,

posiadaj%cych sta!y dochód
Z informacji nap!ywaj"cych do Rzecznika wynika!o, &e bank Pekao
S.A. nie wydawa! osobom bezdomnym, posiadaj"cym zatrudnienie lub

1134 Z dniem 31 grudnia 2007 r. kompetencje Komisji Nadzoru Bankowego przej$!a Komisja
Nadzoru Finansowego.
1135 Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. (Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665).
 - 447 -

otrzymuj"cym 'wiadczenia emerytalno-rentowe, kart elektronicznych

umo&liwiaj"cych pobieranie pieni$dzy z bankomatów, mimo i& osoby te
posiada!y rachunek w!asnym w tym banku. Osoby bezdomne mog!y
otrzyma) pieni"dze wy!"cznie w kasie banku. Opisana praktyka wzbudzi!a
w"tpliwo'ci Rzecznika co do zgodno'ci z obowi"zuj"cym prawem.
W wyst"pieniu do Przewodnicz"cego Komisji Nadzoru Finansowego
Rzecznik podkre'li! 1136, i& zgodnie z art. 32 Konstytucji wszyscy s" równi
wobec prawa i nikt nie mo&e by) dyskryminowany w &yciu politycznym,
spo!ecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. Równo')
wobec prawa oznacza przede wszystkim takie samo traktowanie
podmiotów w jednakowych okoliczno'ciach. Rzecznik wskaza! na
istniej"ce w niniejszej sprawie niebezpiecze(stwo ró&nicowania sytuacji
osób ze wzgl$du na ich status mieszkaniowy. Tymczasem posiadanie
sta!ego %ród!a dochodu, które jest podstawow" przes!ank" zawarcia
umowy rachunku bankowego, przes"dza o konieczno'ci zapewnienia
wszystkim osobom wykazuj"cym si$ takim dochodem, mo&liwo'ci
nieograniczonego dost$pu do w!asnych 'rodków pieni$&nych. Ka&dy
bowiem, stosownie do art. 64 Konstytucji, ma prawo do w!asno'ci i
innych praw maj"tkowych. Rzecznik zwróci! si$ o przedstawienie
stanowiska w sprawie.
W odpowiedzi Rzecznik zosta! poinformowany 1137, &e poruszona w
wyst"pieniu sprawa by!a wyja'niana przez wymieniony bank. Z
uzyskanych informacji wynika!o, &e oferuje on klientom – osobom
fizycznym – otwarcie EUROKONTA – rachunku oszcz$dno'ciowo-
rozliczeniowego w z!otych, do którego do!"czony jest pakiet dodatkowych
produktów i us!ug, w tym mi$dzy innymi mi$dzynarodowa elektroniczna
karta p!atnicza Maestro. Kart" t" klient mo&e dokonywa) wyp!at w
bankomatach oraz dokonywa) p!atno'ci za nabywane towary i us!ugi do
wysoko'ci 'rodków dost$pnych na rachunku. Z wyja'nie( Banku Pekao
S.A. wynika!o równie&, &e przepisy banku reguluj"ce funkcjonowanie
rachunku EUROKONTO nie przewiduj" &adnych ogranicze( w zakresie
wydawania kart Maestro posiadaczom tego rachunku. W ramach

1136 RPO-577336-VI/07 z 9 stycznia 2008 r.

1137 Pismo z 24 kwietnia 2008 r.
 - 448 -

obowi"zuj"cych procedur banku dotycz"cych funkcjonowania rachunków

bankowych nie ma regulacji, które dotyczy!yby okre'lonej kategorii
klientów.

3. Ograniczenia w udzielaniu kredytów osobom nie posiadaj%cym

zameldowania
Z informacji nap!ywaj"cych do Rzecznika wynika!o, &e banki
wymagaj" od osób bezdomnych por$czenia &yrantów przy ubieganiu si$ o
kredyty ma!ej wysoko'ci, mimo &e osoby te posiadaj" zatrudnienie lub
otrzymuj" 'wiadczenia emerytalno-rentowe. Wymogi takie nie s"
natomiast formu!owane w odniesieniu do potencjalnych kredytobiorców
posiadaj"cych zameldowanie.
Tymczasem, zgodnie z art. 70 ust. 2 pkt 1 ustawy – Prawo
bankowe 1138, bank mo&e udzieli) kredytu pod warunkiem ustanowienia
szczególnego sposobu zabezpieczenia sp!aty kredytu tylko wówczas, gdy
potencjalny kredytobiorca nie posiada zdolno'ci kredytowej. Przez
zdolno') kredytow" rozumie si$ zdolno') do sp!aty zaci"gni$tego kredytu,
wraz z odsetkami, w terminach okre'lonych w umowie.
W niniejszej sprawie zaistnia!o niebezpiecze(stwo naruszenia zasady
równo'ci poprzez ró&nicowanie sytuacji osób ze wzgl$du na ich status
mieszkaniowy. Rzecznik zwróci! si$ 1139 do Przewodnicz"cego Komisji
Nadzoru Finansowego o zaj$cie stanowiska w sprawie.
W odpowiedzi wskazano 1140, &e ocena dotycz"ca rodzaju i wysoko'ci
zabezpieczenia pozostawiona jest bankowi, który odpowiada za
zarz"dzanie ryzykiem. Zgodnie z art. 93 ust. 1 Prawa bankowego, w celu
zabezpieczenia wierzytelno'ci, które wynikaj" z czynno'ci bankowych,
bank mo&e &"da) zabezpieczenia przewidzianego w Kodeksie cywilnym i
prawie wekslowym oraz zwyczajami przyj$tymi w obrocie krajowym i
zagranicznym. Przepisy prawa nie zakazuj" ró&nicowania zakresu
zabezpiecze( &"danych przez bank w odniesieniu do identycznego
produktu oferowanego ró&nym osobom. Ocena, czy dane zabezpieczenie
nale&y uzna) za nadmierne, winna by) dokonywana indywidualnie

1138 Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. (Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665).

1139 RPO-577337-VI/07 z 25 stycznia 2008 r.
1140 Pismo z 4 kwietnia 2008 r.
 - 449 -

odno'nie do ka&dego przypadku. +"danie od osoby bezdomnej por$czenia

kredytu przez osoby trzecie nie wydaje si$ nadmierne, bior"c pod uwag$
fakt, i& bank mo&e mie) problem z prowadzeniem ewentualnego
dochodzenia roszcze( od kredytobiorcy – osoby takie mog" nie posiada)
maj"tku, z którego bank móg!by zaspokoi) swoje roszczenia w przypadku
niesp!acenia kredytu.

4. Trudno#ci w korzystaniu z bankomatów przez osoby

niepe!nosprawne
Do Rzecznika zwraca!y si$ osoby niepe!nosprawne przedstawiaj"c
problemy, na jakie napotykaj" korzystaj"c z bankomatów, które nie s"
przystosowane do obs!ugi osób niepe!nosprawnych na wózkach
inwalidzkich i nie posiadaj" funkcji g!osowej, umo&liwiaj"cej korzystanie
z tego urz"dzenia przez osoby niewidome. W zwi"zku z powy&szym
Rzecznik zwróci! si$ 1141 do Prezesa Zwi"zku Banków Polskich z pro'b" o
informacj$, czy problem obs!ugi osób niepe!nosprawnych jest dostrzegany
przez banki, a tak&e – w przypadku odpowiedzi pozytywnej – o
informacj$, czy i jakie dzia!ania podejmuj" banki w celu rozwi"zania tego
problemu.
Prezes ZBP poinformowa! 1142, &e problemy poruszone w wyst"pieniu
Rzecznika zosta!y omówione podczas posiedzenia Zarz"du Zwi"zku
Banków Polskich w dniu 14 listopada 2008 r. *rodowisko bankowe
podj$!o ten temat w 2004 r. Sporz"dzony zosta! wst$pny raport o
potrzebach osób niepe!nosprawnych. Podobny raport przygotowany
zostanie na podstawie ankiety, która b$dzie przeprowadzona na prze!omie
lat 2008/2009. *rodowisko bankowe prowadzi tak&e rozmowy z NBP w
sprawie kontynuowania projektu „Bank Dost$pny” którego zadaniem
b$dzie, podobnie jak w przesz!o'ci, promowanie w 'rodowisku bankowym
dzia!a( zorientowanych na potrzeby osób niepe!nosprawnych. W
odpowiedzi zapewniono, i& Rzecznik zostanie poinformowany o
post$pach dzia!a( i wnioskach ze wspó!pracy mi$dzy'rodowiskowej po
analizie ankiet przeprowadzonych w'ród banków.

1141 RPO-598091-VI/08 z 12 wrze'nia 2008 r.

1142 Pismo z 29 listopada 2008 r.
 - 450 -

5. Wydawanie emerytom kart kredytowych zamiast kart

bankomatowych
W zwi"zku z artyku!em prasowym 1143 dotycz"cym wydawania
emerytom kart kredytowych, zamiast kart bankomatowych, bez wzgl$du,
czy wyrazili na to zgod$. Rzecznik zwróci! si$ 1144 do Przewodnicz"cego
Komisji Nadzoru Finansowego o przeanalizowanie sprawy, która jest
równie& przedmiotem licznych skarg wp!ywaj"cych do Biura Rzecznika.
Przedstawione w artykule praktyki banków mog" budzi) zastrze&enia, w
szczególno'ci, gdy porówna si$ koszty wynikaj"ce z korzystania z tych
kart oraz konsekwencje w przypadku niesp!acenia ustalonego przez bank
limitu kredytowego w terminie.
Karta bankomatowa s!u&y tylko i wy!"cznie do u&ytku w
bankomacie. Stanowi wi$c podstawowe narz$dzie zdalnego dost$pu do
pieni$dzy zgromadzonych na rachunku bankowym. Od wyp!aty gotówki
dokonanej w bankomacie banku, który kart$ wyda!, nie jest pobierana
prowizja. Natomiast karta kredytowa zwi"zana jest z przyznaniem przez
bank kredytu (zazwyczaj oprocentowanego), a od wyp!aty gotówki nawet
z bankomatu, który wyda! kart$, pobierana jest prowizja, o czym banki
wydaj"ce karty kredytowe nie uprzedzaj" klientów. Rzecznik nie
kwestionuje prawa banków do podj$cia samodzielnej decyzji o zawarciu
lub odmowie zawarcia umowy. Samodzielno') ta powinna jednak mie'ci)
si$ w granicach prawa i nie mo&e prowadzi) do dyskryminacji osób
starszych.

6. Zgodno#$ z prawem o#wiadcze" wymaganych przez Fortis Bank

Polska S.A. w zwi%zku z procedur% ubiegania si& o kredyt hipoteczny
W wyst"pieniu do Przewodnicz"cego Komisji Nadzoru Finansowego,
Rzecznik poinformowa! 1145, &e otrzymuje niepokoj"ce sygna!y od klientów
ubiegaj"cych si$ o uzyskanie kredytu hipotecznego w Fortis Bank Polska
S.A. Przedmiotem w"tpliwo'ci klientów banku jest obowi"zek
wype!nienia, obok innych, licznych dokumentów – „O'wiadczenia Klienta

1143 „Gazeta Wyborcza” z 3 listopada 2008 r. Banki graj% z emerytami w karty.

1144 RPO-602316-VI/08 z 26 listopada 2008 r.
1145 RPO-604489-VI/08 z 18 grudnia 2008 r.
 - 451 -

o zajmowaniu/nie zajmowaniu eksponowanego stanowiska politycznego”.

Tre') o'wiadczenia budzi zrozumia!e zastrze&enia i zarzuty o
dyskryminacji jednych, a uprzywilejowaniu drugich. Argument, &e
informacje wynikaj"ce z o'wiadczenia maj" wp!yw na ocen$ zdolno'ci
kredytobiorcy oraz pozwala Bankowi dokona) oceny ryzyka, mo&e nie
przekonywa), albowiem dokumenty, które zobowi"zany jest do!"czy) do
wniosku o kredyt przysz!y kredytobiorca, dostarczaj" wyczerpuj"cych
informacji o miejscu zatrudnienia, stanowisku, czy czasie na jaki umowa
o prac$ zosta!a zawarta. Ponadto Bank dysponuje instrumentami takimi
jak np. ubezpieczenie kredytu, ustanowienie hipoteki, które daj"
wystarczaj"ce zabezpieczenie zwrotu po&yczonych przez Bank 'rodków
pieni$&nych.

7. Zatrzymywanie kart p!atniczych w hipermarketach

Z nap!ywaj"cych do Rzecznika informacji wynika!o, &e sie)
hipermarketów Carrefour w sytuacjach w"tpliwo'ci co do wa&no'ci kart
p!atniczych nale&"cych do klientów, stosuje praktyki polegaj"ce na
pozbawianiu klientów rzeczonych kart na okre'lony czas, celem
sprawdzenia ich autentyczno'ci lub wa&no'ci. Karty odbierane s" przez
kasjerów w razie pojawienia si$ okre'lonych komunikatów poddaj"cych w
w"tpliwo') ich okre'lone cechy, a nast$pnie przekazywane s" do
pracowników Carrefour.
Praktyka taka nasuwa w"tpliwo'ci co do jej zgodno'ci z prawem oraz
zasadami ochrony konsumentów, jak równie& z przepisami dotycz"cymi
ochrony danych osobowych. Szczegó!owe kwestie dotycz"ce procedur
bezpiecze(stwa znajduj" si$ (powinny znajdowa) si$) w umowie o
przyjmowanie zap!aty przy u&yciu EIP. Oczywistym jest, i&
postanowienia umowy mi$dzy akceptantem i agentem rozliczeniowym
znane s" tylko stronom, dlatego te& posiadacz/u&ytkownik EIP nie ma
mo&liwo'ci kontroli prawid!owo'ci zachowa( akceptanta. Prowadzi to do
sytuacji, w której konsument nie dysponuje &adnymi 'rodkami prawnym w
celu obrony przed ewentualnym naruszeniem jego bezpiecze(stwa
finansowego przez nieuczciwego akceptanta w sytuacjach okre'lonych w
 - 452 -

art. 10 ust. 2 ustawy o elektronicznych instrumentach p!atniczych 1146. W

konsekwencji konsument nie jest w stanie oceni), czy dzia!ania podj$te
przez akceptanta s" prawid!owe.
W celu unikni$cia nieprawid!owo'ci powinny powsta) procedury
bezpiecze(stwa, które b$d" nie tylko sk!adnikiem wspomnianej umowy,
ale tak&e b$d" znane w odpowiedniej cz$'ci posiadaczowi (ewentualnie
u&ytkownikowi) EIP, gdy& to najcz$'ciej on b$dzie zainteresowany
mo&liwo'ci" bezpo'redniego egzekwowania realizacji takiej procedury.
Rzecznik zwróci! si$ 1147 do Prezesa Urz$du Ochrony Konkurencji i
Konsumentów o przedstawienie stanowiska w sprawie.
W odpowiedzi Prezes poinformowa! 1148, &e przekazane przez
Rzecznika informacje wskazuj" na incydentalne naruszenie procedury
zatrzymania kart, co obecnie nie daje podstaw do podj$cia interwencji
przez Prezesa UOKiK. W odpowiedzi zgodzono si$ z opini" Rzecznika, &e
posiadacz karty powinien zosta) poinformowany o procedurach
zatrzymania karty p!atniczej przez akceptanta. Wspomnianej kwestii nie
reguluje ustawa o elektronicznych instrumentach p!atniczych.
Obecnie trwaj" prace nad implementacj" Dyrektywy 2007/64/WE
Parlamentu i Rady z 13 listopada 2007 r. w sprawie us!ug p!atniczych w
ramach rynku wewn$trznego. W zwi"zku z powy&szym, opisany problem
zostanie przedstawiony w toku konsultacji mi$dzyresortowych. Zdaniem
Prezesa UOKiK problem informowania u&ytkowników kart p!atniczych o
procedurach zatrzymania karty przez akceptanta powinien zosta)
rozwi"zany poprzez umieszczanie stosownych postanowie( w umowach o
kart$ p!atnicz".

B. Produkty niebezpieczne

1. Zabawki niebezpieczne dla dzieci, dost&pne na polskim rynku

W wyst"pieniu skierowanym do Prezesa Urz$du Ochrony
Konkurencji i Konsumentów, Rzecznik podniós! 1149, i& mimo
podejmowanych akcji edukacyjnych oraz szerokiego nadzoru nad rynkiem

1146 Ustawa z 12 wrze'nia 2002 r. (Dz.U. Nr 169, poz. 1385).

1147 RPO-591685-VI/08 z 15 wrze'nia 2008 r.
1148 Pismo z 23 pa%dziernika 2008 r.
1149 RPO-578928-VI/08 z 12 lutego 2008 r.
 - 453 -

produktów dla dzieci ze strony Urz$du OKiK oraz Pa(stwowej Inspekcji

Handlowej, na rynku pojawiaj" si$ zabawki, które mog" spowodowa) lub
przynajmniej przyczyni) si$ do nara&enia dzieci na wypadki i urazy.
Problem ten dotyczy zarówno zabawek posiadaj"cych wymagane
przepisami oznaczenia, jak i tych, które s" zbywane z naruszeniem
przepisów lub poza oficjaln" sieci" handlow". Jak wskazuj" badania
przeprowadzone przez PIH na zlecenie UOKiK, znaczna cz$') (prawie
35%) zabawek wprowadzanych na polski rynek mo&e by) niebezpieczna
dla dzieci.
Wszystkie zabawki b$d"ce przedmiotem obrotu na rynkach pa(stw
cz!onkowskich Unii Europejskiej powinny posiada) znak CE. Dodatkowo
konieczne jest, aby zabawki dost$pne na rynku krajowym odpowiada!y
normie PN-EN 71. Tylko takie oznakowanie, umieszczone na zabawce lub
na opakowaniu wskazuje, &e zabawka zosta!a wyprodukowana zgodnie z
normami bezpiecze(stwa. Na Prezesie UOKiK, jako organie sprawuj"cym
nadzór nad ogólnym bezpiecze(stwem produktów, spoczywa szereg
obowi"zków w tym zakresie. Donios!" rol$ w odniesieniu do produktów
niebezpiecznych oraz podnoszenia 'wiadomo'ci spo!ecznej odgrywa
obowi"zek prowadzenia przez organ nadzoru rejestru produktów
niebezpiecznych.
Rzecznik zwróci! si$ o przedstawienie stanowiska w tej sprawie, w
szczególno'ci o udzielenie informacji na temat funkcjonowania w Polsce
systemu monitorowania wypadków konsumenckich, a tak&e o rozwa&enie
mo&liwo'ci podj$cia stosownych dzia!a( ukierunkowanych na
wprowadzenie obowi"zku oznaczania znakiem zgodno'ci PN-EN 71
zabawek sprzedawanych na rynku polskim.
Prezes UOKiK poinformowa! 1150, &e w obecnym stanie prawnym
zabawki wprowadzane do obrotu musz" spe!nia) wymagania przewidziane
w rozporz"dzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Spo!ecznej w
sprawie zasadniczych wymaga( dla zabawek 1151 oraz posiada)
przewidziane w tym rozporz"dzeniu oznaczenia. Kwesti$ oznakowania
zabawek znakiem CE reguluje § 32 ust. 1 rozporz"dzenia. Zgodnie z
ustaw" o systemie oceny zgodno'ci 1152, kto wprowadza do obrotu lub

1150 Pismo z 16 kwietnia 2008 r.

1151 Rozporz"dzenie z 14 listopada 2003 r. (Dz.U. Nr 210, poz. 2045).
1152 Ustawa z 30 sierpnia 2002 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 204, poz. 2087, z pó%n. zm.).
 - 454 -

oddaje do u&ytku wyrób niezgodny z zasadniczymi wymaganiami oraz,

kto umieszcza oznakowanie zgodno'ci na wyrobie, który nie spe!nia
zasadniczych wymaga(, podlega grzywnie. Producenci nie s" natomiast
zobligowani do produkowania zabawek zgodnie ze wskazaniami normy
PN – EN 71 „Bezpiecze(stwo zabawek”.
Prezes UOKiK jako organ monitoruj"cy system kontroli wyrobów,
przekazuje w!a'ciwym organom informacje wskazuj"ce, &e dany wyrób
nie spe!nia okre'lonych wymaga(. Mo&e tak&e wyst"pi) z wnioskiem o
przeprowadzenie kontroli w omawianym zakresie. Prowadzi równie&
rejestr, do którego wpisywane s" wyroby niezgodne z zasadniczymi
wymaganiami.
Ustawa o ogólnym bezpiecze(stwie produktów 1153 okre'la ogólne
wymagania dotycz"ce bezpiecze(stwa produktów, obowi"zki producentów
i dystrybutorów oraz zasady i tryb sprawowania nadzoru w celu
zapewnienia bezpiecze(stwa wyrobów wprowadzanych na rynek.
Rozporz"dzenie w sprawie zasadniczych wymaga( dla zabawek ma
charakter lex specialis w odniesieniu do regulacji ustawy o ogólnym
bezpiecze(stwie produktów i dlatego nie wszystkie przepisy tej ustawy
maj" zastosowanie do zabawek.
W odpowiedzi na wyst"pienie Rzecznika przekazane przez Prezesa
UOKiK do Ministra Zdrowia poinformowano 1154, &e art. 32 ustawy o
ogólnym bezpiecze(stwie produktów powierza Ministrowi Zdrowia
monitorowanie wypadków konsumenckich i dostarczanie informacji o ich
okoliczno'ciach i ewentualnym zwi"zku z produktami. Rol$ t$ spe!nia
system monitorowania wypadków konsumenckich utworzony w 2005 r. na
podstawie cytowanej ustawy oraz rozporz"dzenia Ministra Zdrowia w
sprawie sposobu dzia!ania krajowego systemu monitorowania wypadków
konsumenckich 1155.
W dotychczasowej dzia!alno'ci systemu nie by!o przypadku
wymagaj"cego natychmiastowej interwencji, a o wszystkich przypadkach,
w których istnieje podejrzenie wadliwego dzia!ania produktu, organ
nadzoru nad bezpiecze(stwem produktów jest szczegó!owo informowany.

1153 Ustawa z 12 grudnia 2003 r. (Dz.U. Nr 229, poz. 2275, z pó%n. zm.).
1154 Pismo z 17 czerwca 2008 r.
1155 Rozporz"dzenie z 28 kwietnia 2004 r. (Dz.U. Nr 104, poz. 1100).
 - 455 -

Znaczn" cz$') zdarze( rejestrowanych w systemie stanowi" wypadki

dzieci. Wypadki zwi"zane z u&yciem zabawek stanowi" znikom" cz$').
W wyst"pieniu do Ministra Zdrowia, Rzecznik stwierdzi! 1156, i& ocena
aktualnej sytuacji prawnej w zakresie ochrony bezpiecze(stwa dzieci jako
konsumentów, utrudniona jest przez brak mo&liwo'ci wiarygodnego
potwierdzenia, &e system tzw. monitoringu wypadków konsumenckich
zosta! w Polsce nale&ycie zorganizowany i wdro&ony. W omawianym
zakresie istotny jest fakt obowi"zywania rozporz"dzenia Rady Ministrów
w sprawie sposobu prowadzenia krajowego systemu informacji o
produktach niebezpiecznych1157. Rozporz"dzenie to przewiduje mo&liwo')
pozyskiwania szerokiego zakresu informacji niezb$dnych do ustalenia
produktu maj"cego zwi"zek z wypadkiem konsumenckim, okoliczno'ci
zdarzenia, skutków zdrowotnych oraz wnioskowania o przyczynach
zale&nych i niezale&nych od osoby poszkodowanej. W zwi"zku z
powy&szym Rzecznik zwróci! si$ o udost$pnienie sprawozda( na temat
wypadków konsumenckich.
Minister wyja'ni! 1158, &e w celu poprawy stanu zdrowia i
bezpiecze(stwa dzieci uruchomiono w lipcu 2008 r. w ramach wspó!pracy
Ministerstwa Zdrowia i *wiatowej Organizacji Zdrowia program
interwencyjny uwzgl$dniaj"cy najwa&niejsze 'rodowiskowe zagro&enia
zdrowia dzieci, w tym zagro&enia wypadkami. Obok wypadków szkolnych
i drogowych przedmiotem tego programu jest profilaktyka wypadków
domowych i zwi"zanych z wypoczynkiem.

C. Ubezpieczenia

1. Ogólne warunki dodatkowego ubezpieczenia na wypadek ci&'kiej

choroby, uchwalone przez PZU +ycie S.A.
Do Rzecznika wp!ywa!y skargi dotycz"ce unormowa( zawartych w
uchwalonych przez PZU +ycie S.A. ogólnych warunkach dodatkowego
indywidualnego ubezpieczenia na wypadek ci$&kiej choroby. Chodzi o
definicj$ zawa!u serca, która, zgodnie ze wskazanymi uregulowaniami,
musi spe!nia) !"cznie trzy warunki: wyst"pienie znamiennego wzrostu
poziomu troponiny, pojawienie si$ patologicznego za!amka Q w badaniu
EKG oraz pojawienie si$ zaburze( kurczliwo'ci mi$'nia sercowego.

1156 RPO-578928-VI/08 z 29 sierpnia 2008 r.

1157 Rozporz"dzenie z 14 kwietnia 2004 r. (Dz.U. Nr 87, poz. 815).
1158 Pismo z 22 pa%dziernika 2008 r.
 - 456 -

Jak wynika z tre'ci skarg, kryteria ustalone przez PZU +ycie S.A. s"
sprzeczne z obecnym stanem wiedzy medycznej, która przyjmuje
nieobowi"zkowe wyst$powanie za!amka Q w klinicznym obrazie zawa!u
serca. Ustalona przez zak!ad ubezpieczeniowy definicja wprowadza
konsumentów w b!"d. Ubezpieczaj"cy si$ na okoliczno') ryzyka, jakim
jest zawa! serca, nie przypuszczaj" bowiem, &e mog" nie otrzyma)
stosownego odszkodowania.
W my'l art. 385 1 § 1 Kodeksu cywilnego, postanowienia umowy
zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie nie wi"&" go,
je&eli kszta!tuj" jego prawa i obowi"zki w sposób sprzeczny z dobrymi
obyczajami, ra&"co naruszaj"c jego interesy (niedozwolone postanowienia
umowne). Nie ulega w"tpliwo'ci, &e zawarta w ogólnych warunkach
dodatkowego indywidualnego ubezpieczenia na wypadek ci$&kiej choroby
definicja zawa!u serca jest sprzeczna z dobrymi obyczajami i wprowadza
konsumentów w b!"d. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 1159
do Prezesa Urz$du Ochrony Konkurencji i Konsumentów o zbadanie tej
sprawy, a tak&e o przedstawienie informacji o zaj$tym stanowisku.
Prezes UOKiK podzi$kowa! 1160 za zwrócenie uwagi na problem.
Stwierdzi! jednak, i& nie znaj"c dok!adnie ogólnych warunków
ubezpieczenia, jak równie& dokumentacji medycznej w sprawie oraz
ekspertyz medycznych w zakresie definicji zawa!u serca, w chwili obecnej
nie mo&na zaj") stanowiska w sprawie ewentualnej abuzywno'ci
przytoczonej w pi'mie definicji. Jednocze'nie poinformowa!, i& w 2009
roku planowana jest kompleksowa kontrola ogólnych warunków
ubezpiecze(, pod k"tem wyst$powania w nich ewentualnych postanowie(
niedozwolonych naruszaj"cych interesy konsumentów. W zwi"zku z
powy&szym, maj"c na uwadze mo&liwo') naruszenia interesów
konsumentów, wskazane przez Rzecznika Ogólne Warunki Dodatkowego
Indywidualnego Ubezpieczenia Na Wypadek Ci$&kiej Choroby stosowane
przez PZU +ycie S.A. zostan" poddane analizie i w razie stwierdzenia
nieprawid!owo'ci, Prezes UOKiK podejmie dzia!ania w ramach swoich
kompetencji ustawowych.

1159 RPO-603589-VI/08 z 9 grudnia 2008 r.

1160 Pismo z 8 stycznia 2009 r.
 - 457 -

23. Problematyka danin publicznych

A. Problematyka danin publicznych

1. Ograniczenia w korzystaniu z ulgi z tytu!u wychowywania dzieci

Zasady korzystania z ulgi prorodzinnej okre'lonej w art. 27f ustawy
o podatku dochodowym od osób fizycznych 1161 wywo!ywa!y liczne
protesty podatników wychowuj"cych dzieci, którzy do ulgi nie s"
uprawnieni. Równie& w ocenie Rzecznika dosz!o do nieuzasadnionego – i
w pewnym stopniu przypadkowego – zró&nicowania sytuacji polskich
rodzin, dalekiego od zasady równo'ci i sprawiedliwo'ci spo!ecznej.
Z ulgi nie korzystaj": osoby osi"gaj"ce dochody z dzia!alno'ci
rolniczej i le'nej; opiekunowie prawni, w tym osoby pe!ni"ce funkcj$
rodziny zast$pczej; podatnicy osi"gaj"cy dochody z dzia!alno'ci
gospodarczej, którzy wybrali opodatkowanie w zrycza!towanej formie lub
stawk" liniow" 1162; podatnicy, którzy osi"gn$li dochody na tyle niewielkie,
&e nale&ny podatek jest ni&szy od kwoty ulgi, wobec czego nie odlicz" jej
w ca!o'ci lub w cz$'ci.
Ponadto ulga nie przys!uguje osobom wychowuj"cym pe!noletnie
ucz"ce si$ lub studiuj"ce dzieci, które uzyska!y dochody inne ni& renta
rodzinna, w tym rent$ socjaln" – nieobj$te zwolnieniem od podatku – w
wysoko'ci przekraczaj"cej kwot$ niepowoduj"c" obowi"zku zap!aty
podatku oraz osobom wychowuj"cym pe!noletnie dzieci ucz"ce si$ w
szkole za granic" lub kszta!c"ce si$ na uczelni zagranicznej. Rzecznik
postulowa! 1163 odpowiedni" zmian$ art. 6 ust. 4 pkt 3 ustawy o podatku
dochodowym od osób fizycznych w wyst"pieniu do Ministra Finansów.
W zwi"zku z negatywnym stanowiskiem Rady Ministrów wobec
poselskiego projektu ustawy zmieniaj"cej ustaw$ o 'wiadczeniach
rodzinnych, w którym zaproponowano wprowadzenie 'wiadczenia
rekompensuj"cego brak mo&liwo'ci skorzystania z ulgi, Rzecznik zwróci!

1161 Ustawa z 26 lipca 1991 r. (Dz.U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 z pó%n. zm.).
1162 Informacja za 2007 r. str. 391.
1163 RPO-583258-VI/08 z 7 marca 2008 r.
 - 458 -

si$ 1164 do Prezesa Rady Ministrów o dokonanie ponownej oceny tego

projektu lub podj$cie prac nad przygotowaniem projektu ustawy, której
celem b$dzie wprowadzenie instrumentów znosz"cych skutki
zró&nicowania w zakresie materialnego wsparcia rodzin, spowodowanego
zastosowaniem ulgi z tytu!u wychowywania dzieci.
Minister Finansów poinformowa! 1165, &e w przygotowywanym przez
resort finansów projekcie nowelizacji ustawy o podatku dochodowym
przewiduje si$ zmian$ w zakresie „ulgi prorodzinnej” m.in. w kierunku
umo&liwienia korzystania z tej preferencji podatkowej rodzicom, których
dzieci ucz" si$ w zagranicznych szko!ach i uczelniach wy&szych. Projekt
zawiera równie& rozwi"zanie, zgodnie z którym otrzymywanie przez
dziecko renty socjalnej oraz dodatku piel$gnacyjnego (bez wzgl$du na ich
wysoko')) pozwoli samotnemu rodzicowi na preferencyjne
opodatkowanie swoich dochodów. Nie przewiduje si$ natomiast zmiany w
zakresie umo&liwienia odliczania ulgi prorodzinnej od podatku
op!acanego w innej formie, ni& wed!ug skali podatkowej.
Ponadto analizowane s" propozycje rozszerzenia zakresu ulgi
prorodzinnej o rodziny zast$pcze, jak równie& wprowadzenia zmiany w
tre'ci art. 6 ust. 4 pkt 3 ustawy w kierunku rezygnacji z kryterium
dochodowo'ci, stosowanego wobec pe!noletnich dzieci. Wynik tych analiz
zostanie odzwierciedlony w ostatecznej wersji projektu nowelizacji
ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.

2. Zasady opodatkowania alimentów wyp!acanych na rzecz osób

innych ni' dzieci
Rzecznik skierowa! 1166 wniosek do Trybuna!u Konstytucyjnego o
stwierdzenie niezgodno'ci z zasad" zaufania obywatela do pa(stwa i
stanowionego przez nie prawa (art. 2 Konstytucji) oraz z zasad" równo'ci
(art. 32 ust. 1 Konstytucji) przepisu art. 21 ust. 1 pkt 127 lit. b) ustawy o
podatku dochodowym od osób fizycznych 1167, który wy!"cza ze zwolnienia
od podatku alimenty ustalone w ugodach s"dowych w wysoko'ci

1164 RPO-584072-VI/08 z 5 maja 2008 r.

1165 Pismo z 12 czerwca 2008 r.
1166 RPO-514676-VI/05 z 5 wrze'nia 2008 r.
1167 Ustawa z 26 lipca 1991 r. (Dz.U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 z pó%n. zm.).
 - 459 -

nieprzekraczaj"cej 700 z! miesi$cznie, przys!uguj"ce osobom innym ni&

dzieci, w sytuacji gdy alimenty w tej kwocie na rzecz tej samej grupy
podatników s" zwolnione od podatku, je'li zosta!y zas"dzone w wyroku
s"dowym 1168.
Rzecznik zarzuci!, &e takie zró&nicowanie sytuacji podatkowej osób
otrzymuj"cych alimenty narusza zasady konstytucyjne, bowiem zachodzi
ra&"ca niespójno') rozwi"za( prawnych przyj$tych w dwóch ga!$ziach
prawa. Z jednej strony ustawodawca nadaje istotne znaczenie ugodowemu
za!atwianiu spraw cywilnych, w tym o alimenty, z drugiej strony osoby,
które zaakceptowa!y zako(czenie sporu s"dowego ugod", zostaj"
pozbawione mo&liwo'ci korzystania ze zwolnienia, z którego
skorzysta!yby, gdyby sprawa zako(czy!a si$ wyrokiem s"dowym.
Tymczasem w obu przypadkach chodzi o takie same 'wiadczenia. Ich
%ród!em jest ustawowy obowi"zek alimentacyjny, znajduj"cy umocowanie
w konstytucyjnych zasadach ochrony rodziny i prawid!owa realizacja tego
obowi"zku powinna by) zabezpieczona przez pa(stwo. Sytuacja prawna
podatników, na których rzecz alimenty zosta!y ustalone w ugodzie
s"dowej lub zas"dzone w wyroku jest taka sama – w obu przypadkach
sprawy zosta!y prawomocnie zako(czone, za' alimenty s" egzekwowane
wed!ug tych samych zasad. Nie istniej" zatem argumenty przemawiaj"ce
za odmiennym kszta!towaniem sytuacji podatkowej osób otrzymuj"cych
alimenty.

3. Abolicja podatkowa wobec obywateli polskich pracuj%cych za

granic%
Rzecznik z zadowoleniem przyj"! zapewnienie z!o&one przez Prezesa
Rady Ministrów o przygotowaniu projektu abolicji podatkowej – lub
rozwi"za( o zbli&onym charakterze – wobec obywateli polskich
pracuj"cych za granic". W wyst"pieniu do Prezesa Rady Ministrów,
Rzecznik przedstawi! 1169 argumenty przemawiaj"ce za ustawowym
uregulowaniem abolicji podatkowej. Zdaniem Rzecznika przyjmowane
rozwi"zania nie powinny ró&nicowa) sytuacji polskich obywateli w

1168 Sygn. akt K 27/08.

1169 RPO-585877-VI/08 z 7 kwietnia 2008 r.
 - 460 -

zale&no'ci od pa(stwa, w którym dochody osi"gaj". Unormowania

abolicyjne powinny obejmowa) zaleg!o'ci podatkowe oraz bie&"ce i
przysz!e zobowi"zania podatkowe, a tak&e zawiera) uregulowania
uwzgl$dniaj"ce fakt zap!acenia przez niektórych emigrantów nale&nego w
Polsce podatku.
Ponadto Rzecznik postulowa! rozwa&enie przez Ministra Finansów
przed!u&enia terminu z!o&enia zezna( za 2007 r. wobec obywateli
polskich pracuj"cych za granic".
W odpowiedzi Minister poinformowa! 1170, &e przygotowywany jest
projekt ustawy o szczególnych rozwi"zaniach dla podatników
uzyskuj"cych niektóre przychody poza terytorium Polski, adresowany do
podatników, którzy pracowali za granic" i byli zobowi"zani do rozliczenia
uzyskanych dochodów zgodnie z metod" zaliczenia proporcjonalnego.
Ustawa o szczególnych rozwi"zaniach dla podatników uzyskuj"cych
niektóre przychody poza terytorium RP, zwana „Ustaw" abolicyjn"”
zosta!a uchwalona 6 sierpnia 2008 r. Ustawa zawiera tak&e normy
uniemo&liwiaj"ce poci"gni$cie do odpowiedzialno'ci karnoskarbowej
podatników, b$d"cych adresatami ustawy, z tytu!u nierozliczenia w Polsce
dochodów z pracy uzyskanych za granic".
Nadto ustawa abolicyjna wprowadzi!a szczególn" ulg$ dla
podatników osi"gaj"cych od 2008 r. wymienione w niej przychody w
pa(stwach, z którymi Polska zawar!a umowy przewiduj"ce metod$
proporcjonalnego odliczenia. Podatnicy ci s" uprawnieni odliczy) od
podatku kwot$ stanowi"c" ró&nic$ mi$dzy podatkiem obliczonym przy
zastosowaniu metody proporcjonalnego odliczenia a kwot" podatku
obliczonego przy zastosowaniu do przychodów metody wy!"czenia z
progresj".

4. Sytuacja podatkowa laureatów nagród przyznawanych przez

podmioty krajowe i zagraniczne uczonym polskim i obcokrajowcom
Rzecznik odniós! si$ do sytuacji podatkowej tegorocznego Laureata
Nagrody Templetona, jednej z najbardziej presti&owych nagród dla
uczonych. Mimo przeznaczenia nagrody w ca!o'ci na utworzenie w

1170 Pismo z 13 maja 2008 r.

 - 461 -

Krakowie Centrum im. Kopernika, laureat jest zobowi"zany zap!aci)

podatek dochodowy od osób fizycznych od tej nagrody. W wyst"pieniu do
Ministra Finansów, Rzecznik postulowa! 1171 rozwa&enie przez Ministra
Finansów wprowadzenia zwolnienia od podatku dochodowego od osób
fizycznych przychodów z nagród przyznawanych przez podmioty krajowe
i zagraniczne uczonym, zarówno polskim, jak i obcokrajowcom. Wniós!
równie& o rozwa&enie zasadno'ci obj$cia zwolnieniem nagród
przyznawanych w dziedzinach literatury i sztuki oraz za dzia!alno') na
rzecz utrzymania pokoju, budowania sprawiedliwo'ci spo!ecznej,
wspierania demokracji i praw cz!owieka – zw!aszcza Pokojowej i
Literackiej Nagrody Nobla.
Minister poinformowa! 1172, &e przygotowano dwa akty normatywne,
w których proponuje si$ zaniechanie poboru podatku dochodowego od
osób fizycznych (rozporz"dzenie) i zwolnienie z opodatkowania (ustawa o
zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych), obejmuj"ce
nagrody przyznane przez krajowe i zagraniczne organy w!adzy i ich
urz$dy, krajowe, zagraniczne i mi$dzynarodowe organizacje, za wybitne
osi"gni$cia z dziedziny nauki, kultury i sztuki oraz z tytu!u dzia!alno'ci
na rzecz praw cz!owieka, w cz$'ci przekazanej przez podatnika na rzecz
instytucji realizuj"cej cele okre'lone w ustawie o dzia!alno'ci po&ytku
publicznego i o wolontariacie 1173. Rozporz"dzenie b$dzie mia!o
zastosowanie do dochodów uzyskanych w 2008 r., a ustawa do dochodów
uzyskanych od 2009 r. Wymienione projekty aktów normatywnych w dniu
1 lipca 2008 r. zosta!y skierowane do uzgodnie( mi$dzyresortowych.
Rozporz"dzenie Ministra Finansów w sprawie zaniechania poboru
podatku dochodowego od osób fizycznych zosta!o podpisane w dniu 12
sierpnia 2008 r., za' ustawa o zmianie ustawy o podatku dochodowym od
osób fizycznych (zwolnienia) zosta!a uchwalona w dniu 6 listopada
2008 r.

1171 RPO-589162-VI/08 z 20 czerwca 2008 r.

1172 Pismo z 7 lipca 2008 r.
1173 Ustawa z 24 kwietnia 2003 r. (Dz.U. Nr 96, poz. 873, z pó%n. zm.).
 - 462 -

5 .Zasady zaliczania podatku od towarów i us!ug do kosztów

s%dowych z tytu!u nale'no#ci bieg!ych s%dowych i innych osób
wykonuj%cych czynno#ci zlecone w post&powaniu s%dowym,
dochodzeniowym i administracyjnym
Trybuna! Konstytucyjny stwierdzi! 1174 zgodno') art. 15 ust. 3 pkt 3
ustawy o podatku od towarów i us!ug 1175 z art. 2 Konstytucji. Niemniej
jednak analiza tej regulacji doprowadzi!a Trybuna! do wniosku, i&
istniej"cy stan normatywny wymaga zmiany. W postanowieniu
sygnalizacyjnym Trybuna! wskaza! 1176 na potrzeb$ podj$cia inicjatywy
prawodawczej w zwi"zku z luk" prawn" w regulacjach dotycz"cych zasad
i procedury zaliczania podatku od towarów i us!ug do kosztów s"dowych
z tytu!u nale&no'ci poddanych opodatkowaniu tym podatkiem bieg!ych
s"dowych i innych osób wykonuj"cych czynno'ci im zlecone w
post$powaniu s"dowym, dochodzeniowym i administracyjnym.
W sprawach, w których strona korzysta z pomocy prawnej udzielonej
przez adwokata lub radc$ prawnego ustanowionego z urz$du, koszty
nieop!aconej pomocy prawnej obejmuj" stawk$ VAT, który adwokaci i
radcowie prawni powinni odprowadzi). Natomiast w § 11 rozporz"dzenia
w sprawie bieg!ych s"dowych 1177 Minister Sprawiedliwo'ci ustali!, &e
„bieg!emu przys!uguje za wykonanie czynno'ci wynagrodzenie w
wysoko'ci okre'lonej odr$bnymi przepisami”. W rozporz"dzeniu nie
zawarto wyra%nego unormowania dotycz"cego podwy&szenia kwoty
przys!uguj"cych im nale&no'ci o stawk$ podatku VAT. Tym samym biegli
s"dowi musz" odprowadza) podatek VAT, natomiast ich wynagrodzenie
nale&ne od podmiotu, który zleci! im dokonanie ekspertyzy, nie zawiera
powi$kszenia o stawk$ podatku. Powy&sze uregulowania stwarzaj"
sytuacj$ niekorzystn" dla bieg!ych. Rzecznik zwróci! si$ 1178 do Ministra
Sprawiedliwo'ci oraz Ministra Finansów o poinformowanie, na jakim
etapie s" prace legislacyjne w omawianym zakresie.

1174 Wyrok z 12 czerwca 2008 r. (sygn. akt K 50/05).

1175 Ustawa z 11 marca 2004 r. (Dz.U. Nr 54, poz. 535 z pó%n. zm.).
1176 Postanowienie z 12 czerwca 2008 r., (sygn. akt S 3/08).
1177 Rozporz"dzenie z 24 stycznia 2005 r. (Dz.U. Nr 15, poz. 133).
1178 RPO-498998-VI/08 z 27 sierpnia 2008 r.
 - 463 -

Minister Sprawiedliwo'ci wyja'ni! 1179, &e w Ministerstwie zosta!

przygotowany projekt rozporz"dzenia zmieniaj"cego rozporz"dzenie
Ministra Sprawiedliwo'ci z dnia 18 grudnia 1975 r. w sprawie kosztów
przeprowadzenia dowodu z opinii bieg!ych w post$powaniu s"dowym, w
zakresie podwy&szenia wynagrodzenia o stawk$ podatku od towarów i
us!ug przewidzian" dla tego rodzaju czynno'ci w przepisach ustawy o
podatku od towarów i us!ug, w stosunku do bieg!ych. Projekt ten, po
konsultacjach wewn"trzresortowych, zosta! przes!any do Ministerstwa
Finansów w celu zg!oszenia ewentualnych uwag. Po uzyskaniu stanowiska
Ministra Finansów podj$te zostan" dalsze prace legislacyjne.
Jednocze'nie poinformowano, i& w Ministerstwie Sprawiedliwo'ci
opracowano tak&e projekt rozporz"dzenia zmieniaj"cego rozporz"dzenie
Ministra Sprawiedliwo'ci z dnia 24 stycznia 2005 r. w sprawie
wynagrodzenia za czynno'ci t!umacza przysi$g!ego, przewiduj"cy
podwy&szenie wynagrodzenia o stawk$ podatku od towarów i us!ug.
Obecnie projekt ten jest na etapie uzgodnie( wewn"trzresortowych.

6. Zwrot podatku od towarów i us!ug

Rzecznik zg!osi! 1180 udzia! w post$powaniu w sprawie skargi
konstytucyjnej spó!ki „EVITA” S.A. i przedstawi! nast$puj"ce
stanowisko: § 54 ust. 4 pkt 5 lit. c rozporz"dzenia Ministra Finansów w
sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o podatku od towarów i
us!ug oraz o podatku akcyzowym1181 jest niezgodny z art. 2, art. 84 in fine
oraz art. 92 ust. 1 zdanie 1 in fine w zwi"zku z art. 217 Konstytucji 1182.
Spó!ka zarzuci!a niekonstytucyjno') przepisowi rozporz"dzenia,
które utraci!o moc z dniem 1 stycznia 2000 r. W przedmiotowej sprawie
organy podatkowe uzna!y, &e przeprowadzone przez spó!k$ transakcje
sprzeda&y towarów zosta!y udokumentowane fakturami potwierdzaj"cymi
czynno'ci, do których maj" zastosowanie przepisy art. 58 i 83 Kodeksu
cywilnego, a w szczególno'ci czynno'ci, które jako sprzeczne z zasadami
wspó!&ycia spo!ecznego nale&y uzna) za niewa&ne. Zgodnie bowiem z

1179 Pismo z 10 wrze'nia 2008 r.

1180 RPO-576239-VI/07 z dnia 8 lutego 2008 r.
1181 Rozporz"dzenie z 15 grudnia 1997 r. (Dz.U. Nr 156, poz. 1024 z pó%n. zm.).
1182 Sygn. akt SK 45/07
 - 464 -

zaskar&onym przepisem, w przypadku gdy wystawiono faktury

potwierdzaj"ce czynno'ci, do których maj" zastosowanie przepisy art. 58 i
83 Kodeksu cywilnego – faktury te nie stanowi" podstawy do obni&enia
podatku nale&nego oraz zwrotu ró&nicy podatku lub zwrotu podatku
naliczonego.
W opinii Rzecznika, spó!ka, prowadz"c dzia!alno') gospodarcz",
uk!ada!a swe stosunki prawne z kontrahentami w oparciu o obowi"zuj"ce
prawo. W wyniku zastosowania przez organy podatkowe i Wojewódzki
S"d Administracyjny zaskar&onego przepisu, wolno') dzia!alno'ci
gospodarczej przys!uguj"ca spó!ce zosta!a ograniczona. Odmawiaj"c
skar&"cej spó!ce prawa do zwrotu podatku od towarów i us!ug, mimo &e
podatek ten zosta! zap!acony Skarbowi Pa(stwa przez kontrahentów w
wyniku zawartych umów, wykorzystano przepis wykonawczy wydany nie
w celu wykonania ustawy, lecz w celu wykreowania normy prawnej nie
ustanowionej w ustawie.

7. Op!ata abonamentowa
Rzecznik z!o&y! 1183 wniosek do Trybuna!u Konstytucyjnego o
stwierdzenie niezgodno'ci art. 7 ustawy o op!atach abonamentowych 1184 z
art. 1, art. 2 oraz z art. 84 w zwi"zku z art. 217 Konstytucji 1185.
Rzecznik podkre'li!, i& uznaje potrzeb$ istnienia mediów
publicznych oraz zasad$ przymusowego gromadzenia 'rodków
publicznych na realizacj$ ich misji. Zarzuty wniosku dotycz" jedynie
kszta!tu systemu poboru i egzekucji op!at, który w praktyce
funkcjonowania ze wzgl$du na normatywn" wadliwo') kwestionowanych
przepisów, w szczególno'ci brak sprawnych mechanizmów poboru i
egzekucji abonamentu, doprowadzi! do ca!kowitego zaprzeczenia zasad
powszechno'ci, sprawiedliwo'ci i równo'ci ponoszenia ci$&arów
publicznych.

1183 RPO-584580-I/08 z 17 lipca 2008 r.

1184 Ustawa z 21 kwietnia 2005 r. (Dz.U. Nr 85, poz. 728 z pó%n. zm.).
1185 Sygn. akt K 24/08.
 - 465 -

8. Pobieranie op!aty skarbowej od z!o'enia dokumentu

stwierdzaj%cego udzielenie pe!nomocnictwa
Rzecznik zwróci! si$ 1186 do Ministra Finansów o przedstawienie
stanowiska w nast$puj"cej sprawie. Ustawa o op!acie skarbowej 1187, w
przepisie art. 1 ust. 1 pkt 2, jako przedmiot podlegaj"cy op!acie skarbowej
okre'la z!o&enie dokumentu stwierdzaj"cego udzielenie pe!nomocnictwa
lub prokury albo jego odpisu, wypisu lub kopii – w sprawie z zakresu
administracji publicznej lub w post$powaniu s"dowym.
Reforma op!aty skarbowej zak!ada!a ograniczenie przedmiotu op!aty
skarbowej wy!"cznie do czynno'ci wykonywanych przez organy
administracji publicznej oraz zapewnienie ekwiwalentno'ci tej op!aty tj.
'ci'lejsze powi"zanie jej wysoko'ci z pracoch!onno'ci" i kosztami,
powstaj"cymi po stronie organu administracji publicznej, który wykonuje
czynno'ci podlegaj"ce op!acie skarbowej. Pe!nomocnictwo to czynno')
cywilnoprawna, za' organ administracji publicznej nie bierze udzia!u w
tej czynno'ci i nie ponosi dodatkowych kosztów z tytu!u udzia!u
pe!nomocnika w post$powaniu s"dowym lub administracyjnym. Z tych to
wzgl$dów mo&e budzi) w"tpliwo'ci obj$cie op!at" skarbow" wskazanej
czynno'ci cywilnoprawnej tym bardziej, &e nie podlega tej op!acie
pe!nomocnictwo z!o&one do protoko!u.
Minister Finansów wyja'ni! 1188, i& celem uchwalonej w dniu 16
listopada 2006 r. ustawy o op!acie skarbowej by!o ograniczenie
przedmiotu op!aty skarbowej wy!"cznie do czynno'ci wykonywanych
przez organy administracji publicznej oraz zapewnienie ekwiwalentno'ci
tej op!aty. Cel ten zosta! osi"gni$ty m.in. wskutek zniesienia op!aty
skarbowej od weksli i dokumentów zawieraj"cych o'wiadczenie woli
por$czyciela, poniewa& ich wystawienie nie wi"za!o si$ z jakimkolwiek
dzia!aniem organów administracji publicznej. Z tego samego powodu
odst"piono od obejmowania op!at" skarbow" wszystkich dokumentów
pe!nomocnictwa (prokury) i obowi"zek uiszczenia op!aty skarbowej
ograniczono tylko do tych przypadków, w których dokumenty
stwierdzaj"ce udzielenie pe!nomocnictwa (prokury) s" sk!adane w

1186 RPO-593169-VI/08 z 17 wrze'nia 2008 r.

1187 Ustawa z 16 listopada 2006 r. (Dz.U. Nr 225, poz. 1635).
1188 Pismo z 10 pa%dziernika 2008 r.
 - 466 -

sprawach z zakresu administracji publicznej lub w post$powaniu

s"dowym. Koncepcja zniesienia op!aty skarbowej od pe!nomocnictw nie
zyska!a aprobaty zw!aszcza gmin, ze wzgl$du na jej potencjalne skutki
finansowe, bowiem wp!ywy z op!aty skarbowej stanowi" w ca!o'ci
dochód gmin.

9. Zwolnienie od podatku dochodowego od osób fizycznych warto#ci

#wiadcze" otrzymywanych przez personel medyczny z tytu!u uczestnictwa
w bezp!atnych szkoleniach dla lekarzy i piel&gniarek, organizowanych
przez fundacj& zajmuj%c% si& opiek% paliatywn%
Do Rzecznika zwróci!a si$ Fundacja Warszawskie Hospicjum dla
Dzieci o pomoc w rozwi"zaniu problemów utrudniaj"cych realizacj$ jej
statutowych celów. Fundacja prowadzi dzia!alno') w zakresie opieki
paliatywnej, w tym organizuje szkolenia z tej dziedziny m.in. dla
personelu medycznego. Rzecznik zwróci! si$ do Ministra Finansów o
wyst"pienie z inicjatyw" ustawodawcz" maj"c" na celu zwolnienie od
podatku przychodu z nieodp!atnego 'wiadczenia, jaki osi"gaj" lekarze i
piel$gniarki uczestnicz"cy w bezp!atnych formach kszta!cenia w zakresie
opieki paliatywnej, nie b$d"cy pracownikami podmiotu organizuj"cego
szkolenie.
Dostrzegaj"c konieczno') rozwoju opieki paliatywnej w krajach
europejskich Komitet Ministrów Rady Europy skierowa! do pa(stw
cz!onkowskich Rekomendacj$ Rec (2003)24 w sprawie organizacji opieki
paliatywnej wraz z memorandum wyja'niaj"cym, przyj$t" 12 listopada
2003 r. W cz$'ci V „Edukacja i szkolenia” za!"cznika do Rekomendacji
wskazano na konieczno') systematycznego szkolenia wszystkich
pracowników profesjonalnych i wolontariuszy zaanga&owanych w opiek$
paliatywn" odpowiednio do ich zada(, w sposób zabezpieczaj"cy
otrzymanie przez te osoby na wszystkich poziomach szkolenia
w!a'ciwego zasobu wiedzy. Komitet Ministrów zaleci!, aby rz"dy pa(stw
cz!onkowskich – w tym Polski – podj$!y programowe, legislacyjne i inne
dzia!ania konieczne dla opracowania ram dla spójnych i wszechstronnych
narodowych regulacji prawnych w zakresie opieki paliatywnej.
Rzecznik podniós!, &e dzia!alno') Fundacji, równie& w zakresie
prowadzenia specjalistycznych szkole( przyczynia si$ do zapewnienia
 - 467 -

opieki paliatywnej wszystkim potrzebuj"cym jej osobom, za' udzia! w

szkoleniu nie przynosi lekarzom i piel$gniarkom bezpo'rednich
wymiernych korzy'ci maj"tkowych. Ze wzgl$du na pozostawanie w fazie
ko(cowej prac Sejmu nad ustaw" zmieniaj"c" ustaw$ z 26 lipca 1991 r. o
podatku dochodowym od osób fizycznych, Rzecznik postulowa!
rozwa&enie przez Ministra Finansów zaniechania poboru podatku od tych
przychodów.
Rzecznik zwróci! si$ 1189 do Ministra Finansów równie& o wyja'nienie
motywów zmiany zasad ustalania dla podatku od darowizn w!a'ciwo'ci
miejscowej organów podatkowych, co mo&e przyczyni) si$ do
odmiennego traktowania osób pozostaj"cych w porównywalnej sytuacji
materialnej otrzymuj"cych pomoc rzeczow" i finansow" od Fundacji.
W odpowiedzi Minister wyja'ni! 1190, &e dopiero po uzyskaniu
wszelkich niezb$dnych informacji dotycz"cych dzia!a( zwi"zanych z
realizacj" wymienionej w pi'mie Rzecznika Rekomendacji Rec (2003)24
w zakresie szkole(, b$dzie mo&liwe zaj$cie stanowiska w zakresie
zwolnienia podatkowego. W zwi"zku z tym Ministerstwo Finansów
zwróci si$ do Ministerstwa Zdrowia o informacje w tym zakresie, a tak&e,
je'li b$dzie to konieczne, do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej, w
którego w!a'ciwo'ci le&" kwestie zwi"zane z dzia!alno'ci" organizacji
po&ytku publicznego. W odpowiedzi nie zgodzono si$ z zarzutem, i&
osoby obdarowane, korzystaj"ce ze wsparcia Fundacji Warszawskie
Hospicjum dla Dzieci, b$d"ce w porównywalnej sytuacji materialnej,
mog" spotka) si$ z odmiennymi rozstrzygni$ciami organów podatkowych.

10. Op!ata za przelew 1% podatku na rzecz organizacji po'ytku

publicznego
Rzecznik zwróci! si$ 1191 do Prezesa Narodowego Banku Polskiego o
wyja'nienie, czy oddzia!y NBP obs!uguj"ce rachunki urz$dów
skarbowych b$d" pobiera!y op!aty od polece( przelewu 1% podatku na
rzecz organizacji po&ytku publicznego. Je&eli przewiduje si$ pobieranie

1189 RPO-599677-VI/08 z 22 listopada 2008 r.

1190 Pismo z 23 grudnia 2008 r.
1191 RPO-577112-VI/07 z 2 stycznia 2008 r.
 - 468 -

op!at, Rzecznik wyst"pi! o rozwa&enie podj$cia dzia!a( maj"cych na celu

zwolnienie od tych op!at polece( przelewu kwot 1% podatku.
Stosownie do art. 45 ust. 5c i 5e ustawy o podatku dochodowym od
osób fizycznych 1192, naczelnicy urz$dów skarbowych, na wniosek
podatników, s" zobowi"zani do przekazania na rzecz jednej organizacji
po&ytku publicznego, kwoty w wysoko'ci nieprzekraczaj"cej 1% podatku
nale&nego wynikaj"cego z zeznania podatkowego. Przekazania kwoty
naczelnik urz$du skarbowego dokonuje na rachunek bankowy organizacji
po&ytku publicznego, po pomniejszeniu o koszty przelewu bankowego.
Prezes NBP poinformowa! 1193, &e oddzia!y NBP nie b$d" pobiera!y od
urz$dów skarbowych prowizji od polece( przelewu w z!otych z tytu!u
przekazywania na rzecz organizacji po&ytku publicznego kwot 1%
podatku nale&nego wynikaj"cego z zeznania podatkowego.

11. Zwolnienie niektórych grup podatników z obowi%zku

prowadzenia ewidencji obrotu i kwot podatku przy pomocy kas fiskalnych
Rzecznik skierowa! 1194 wniosek do Trybuna!u Konstytucyjnego o
stwierdzenie niezgodno'ci art. 111 ust. 7 pkt 3 w zwi"zku z art. 111 ust. 8
ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i us!ug z art. 92 ust.
1 Konstytucji.
Do Rzecznika wp!ywa!y skargi kwestionuj"ce zwolnienie niektórych
grup podatników (m.in. 'wiadcz"cych us!ugi w zakresie ochrony zdrowia
oraz us!ugi prawnicze) z obowi"zku prowadzenia ewidencji obrotu i kwot
podatku przy zastosowaniu kas rejestruj"cych. Skar&"cy zwracali uwag$,
i& dokonywane w tym zakresie przez Ministra Finansów zwolnienia nosz"
cechy dowolno'ci. W ocenie Rzecznika zarzuty te maj" uzasadnione
podstawy. Nie kwestionuj"c mo&liwo'ci zwolnienia podatników z
obowi"zku prowadzenia ewidencji przy zastosowaniu kas rejestruj"cych,
nale&y stwierdzi), &e zwolnienie to powinno nast$powa) na podstawie
wyra%nie okre'lonych i jednoznacznych kryteriów.

1192 Ustawa z 26 lipca 1991 r. (Dz.U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 z pó%n. zm.).
1193 Pismo z 8 stycznia 2008 r.
1194 RPO-597200-VI/08 z 29 grudnia 2008 r.
 - 469 -

Tymczasem przepisy ustawy o podatku od towarów i us!ug

zawieraj"ce upowa&nienie dla Ministra Finansów do wprowadzenia w
drodze rozporz"dzenia zwolnienia z obowi"zku z obowi"zku prowadzania
ewidencji za pomoc" kas fiskalnych nie odpowiadaj" standardowi
konstytucyjnemu. Upowa&nienie ustawowe do wydania rozporz"dzenia
nie spe!nia bowiem wymogu szczegó!owo'ci pod wzgl$dem tre'ciowym.
Zaskar&one przepisy nie zawieraj" wystarczaj"co precyzyjnych
wskazówek dla organu wydaj"cego rozporz"dzenie okre'laj"cych, na
podstawie jakich kryteriów organ ten powinien wprowadza) zwolnienie z
ustawowego obowi"zku prowadzenia ewidencji obrotu i kwot podatku
nale&nego przy zastosowaniu kas rejestruj"cych.
Zgodnie z tre'ci" upowa&nienia ustawowego, zwolnienie z
obowi"zku prowadzenia ewidencji za pomoc" kas fiskalnych mo&e
nast"pi) ze wzgl$du na rodzaj prowadzonej dzia!alno'ci lub wysoko')
obrotu. Ustawodawca nie okre'li! natomiast, jaki rodzaj prowadzonej
dzia!alno'ci, ani jaka górna granica obrotu uzasadnia zastosowanie
zwolnienia. Minister wydaj"c rozporz"dzenie powinien tak&e uwzgl$dni)
specyfik$ wykonywania niektórych czynno'ci, jak te& uwarunkowania
obrotu gospodarczego niektórymi towarami. Specyfika wykonywania
czynno'ci, jak te& uwarunkowania obrotu towarami s" okre'leniami na
tyle pojemnymi, &e nie nak!adaj" na organ wykonuj"cy upowa&nienie
ustawowego szczególnych ogranicze( w zakresie decydowania o
zwolnieniu z ustawowego obowi"zku ewidencjonowania obrotu.
Rzecznik wniós! o odroczenie utraty mocy obowi"zuj"cej
zakwestionowanych przepisów na okres 8 miesi$cy od daty og!oszenia
orzeczenia w celu umo&liwienia ustawodawcy dostosowania tre'ci
upowa&nienia ustawowego do standardów konstytucyjnych.

B. Papiery warto#ciowe

1. Sytuacja prawna posiadaczy przedwojennych papierów

warto#ciowych gwarantowanych przez Pa"stwo Polskie
Mimo wielu wyst"pie( kolejnych Rzeczników podejmowanych od
1988 r., do chwili obecnej nie ukaza! si$ &aden akt prawny reguluj"cy
 - 470 -

kwesti$ obs!ugi zobowi"za( wynikaj"cych z emisji przedwojennych

papierów warto'ciowych.
Trybuna! Konstytucyjny rozpozna! 1195 po!"czone skargi konstytucyjne
dotycz"ce wykupu przez Skarb Pa(stwa obligacji wydanych przed 1939 r.
Trybuna! stwierdzi!, &e art. 12 ust. 1 ustawy o zmianie ustawy – Kodeks
cywilny 1196 ogranicza dost$p do waloryzacji s"dowej, zagwarantowanej w
art. 358 1 § 3 k.c., do zobowi"za( pieni$&nych powsta!ych po dniu 30
pa%dziernika 1950 r. i zamyka skar&"cym mo&liwo') odwo!ania si$ do
tego mechanizmu, a s"dowi jego zastosowanie. Rozwi"zanie
uniemo&liwiaj"ce s"dow" waloryzacj$ zobowi"za( pieni$&nych
powsta!ych po dniu 30 pa%dziernika 1950 r. wy!"cznie ze wzgl$du na
kryterium terminu ich powstania jest niezgodne z Konstytucj". Trybuna!
Konstytucyjny zdecydowa! si$ na odroczenie wej'cia w &ycie utraty mocy
obowi"zuj"cej przepisu uznanego za niezgodny z Konstytucj", na okres 12
miesi$cy od daty og!oszenia wyroku w Dzienniku Ustaw.
Rzecznik zwróci! si$ 1197 do Ministra Finansów o poinformowanie, czy
zosta!y podj$te prace maj"ce na celu ustawowe uregulowanie sytuacji
przedwojennych posiadaczy papierów warto'ciowych.
Minister poinformowa! 1198, &e problematyka zobowi"za( Skarbu
Pa(stwa z tytu!u wyemitowanych lub gwarantowanych przed II wojn"
'wiatow" papierów warto'ciowych wykracza poza zakres kompetencji
Ministra Finansów. Orzeczenie Trybuna!u Konstytucyjnego, o którym
mowa w wyst"pieniu Rzecznika, dotyczy wszystkich zobowi"za(
powsta!ych przed 1950 r., a nie tylko wynikaj"cych z papierów
warto'ciowych emitowanych przez Skarb Pa(stwa przed II Wojn"
*wiatow". Uregulowanie tego problemu wymaga wi$c wprowadzenia
zmian systemowych do prawa cywilnego. Odpowiednie kompetencje w
tym zakresie posiada Minister Sprawiedliwo'ci. Takie stanowisko zosta!o
przedstawione w pi'mie Ministra Finansów do Ministra Sprawiedliwo'ci z
dnia 22 sierpnia 2007 r. Do chwili obecnej, pomi$dzy oboma
Ministerstwami trwa w tej sprawie wymiana korespondencji.

1195 Wyrok z 24 kwietnia 2007 r. (sygn. SK 49/05).

1196 Ustawa z 28 lipca 1990 r. (Dz.U. Nr 55, poz. 321).
1197 RPO-578865-VI/08 z 25 stycznia 2008 r.
1198 Pismo z 25 lutego 2008 r.
 - 471 -

Trybuna! zaznaczy!, i& stwierdzenie niekonstytucyjno'ci poddanych

kontroli przepisów nie prowadzi automatycznie do wprowadzenia czy
przywrócenia regu! obowi"zuj"cych przed ich wej'ciem w &ycie. Nie
poci"ga za sob" powstania praw na nowo, w sytuacji gdy zgodnie z
obowi"zuj"cymi dotychczas przepisami prawa te wygas!y. Nie powoduje
te& przekre'lenia skutków up!ywu terminu przedawnienia, tzn. Skarb
Pa(stwa skutecznie mo&e podnosi) zarzut przedawnienia co do roszcze(
wynikaj"cych z przedwojennych skarbowych papierów warto'ciowych.
W wyst"pieniu w przedmiotowej sprawie skierowanym do Ministra
Sprawiedliwo'ci, Rzecznik stwierdzi! 1199, &e kwestia wykupu
przedwojennych papierów warto'ciowych gwarantowanych przez Pa(stwo
Polskie powinna by) uregulowana w sposób kompleksowy. Rzecznik
zwróci! si$ o zaj$cie stanowiska w sprawie oraz informacj$, czy prace
maj"ce na celu ustawowe uregulowanie sytuacji przedwojennych
papierów warto'ciowych gwarantowanych przez pa(stwo polskie zosta!y
wszcz$te i na jakim etapie obecnie si$ znajduj".
W ocenie Ministra 1200 powinien zosta) przygotowany projekt ustawy,
reguluj"cej sytuacj$ prawn" posiadaczy przedwojennych skarbowych
papierów warto'ciowych. Ze wzgl$du na konieczno') dostosowania
przyj$tych w nim rozwi"za( do mo&liwo'ci bud&etu pa(stwa, inicjatywa
legislacyjna powinna by) decyzj" Rz"du.
Kontynuuj"c badanie przedmiotowej sprawy Rzecznik skierowa! 1201
wyst"pienie do Prezesa Rady Ministrów stwierdzaj"c, &e orzeczenie
Trybuna!u Konstytucyjnego z dnia 24 kwietnia 2007 r. usuwa z dniem 11
maja 2008 r. przeszkod$ formaln" uniemo&liwiaj"c" dochodzenie przed
s"dami powszechnymi roszcze( z tytu!u przedwojennych obligacji. W
sytuacji braku ustawowego uregulowania niniejszej kwestii, roszczenia
posiadaczy tych papierów warto'ciowych b$d" podlega!y s"dowej
waloryzacji. Trybuna! Konstytucyjny w uzasadnieniu wyroku zwróci!
uwag$ na problem przedawnienia wielu roszcze( wynikaj"cych z
przedwojennych papierów warto'ciowych. Jednocze'nie stan"! na
stanowisku, i& powo!ywanie si$ przez Skarb Pa(stwa, w ewentualnych

1199 RPO-578865-VI/08 z 10 marca 2008 r.

1200 Pismo z 11 kwietnia 2008 r.
1201 RPO-578865-VI/08 z 24 kwietnia 2008 r.
 - 472 -

procesach s"dowych, na zarzut przedawnienia jest nadu&yciem prawa.

Rzecznik zwróci! si$ o informacj$, czy zosta!y podj$te stosowne prace
legislacyjne i na jakim etapie si$ znajduj".
W odpowiedzi na to wyst"pienie, Minister Finansów
poinformowa! 1202, &e obecnie brak jest uzasadnienia dla tworzenia
specjalnych przepisów prawnych dotycz"cych przedwojennych obligacji
Skarbu Pa(stwa. W obowi"zuj"cym stanie prawnym posiadacze
przedmiotowych obligacji mog" wyst$powa) na drog$ s"dow" z &"daniem
waloryzacji dochodzonych przez nich roszcze(. Oznacza to, wed!ug
Ministra, &e dysponuj" instrumentami prawnymi umo&liwiaj"cymi im
dochodzenie swoich praw.

1202 Pismo z 19 czerwca 2008 r.

 - 473 -

24. Ruch drogowy

1. Badania techniczne pojazdów wykonywane przed ich pierwsz%

rejestracj% w Polsce
Ustawa – Prawo o ruchu drogowym 1203 nak!ada obowi"zek
przeprowadzenia bada( technicznych przed pierwsz" rejestracj" w Polsce
samochodów u&ywanych, sprowadzanych z innych pa(stw cz!onkowskich
UE. Obowi"zuj"ce przepisy pozwalaj" na pobieranie za przeprowadzanie
bada( op!aty prawie dwa razy wy&szej od op!aty za badanie okresowe
pojazdu krajowego tej samej kategorii.
Stan prawny w omawianym zakresie, spowodowa! podj$cie dzia!a(
przez Komisj$ WE. Ostatecznie Komisja skierowa!a przeciwko Polsce
skarg$ do Europejskiego Trybuna!u Sprawiedliwo'ci, w której za&"da!a
stwierdzenia, &e poprzez wprowadzenie wymogu bada( technicznych
importowanych pojazdów u&ywanych przed ich rejestracj", wobec braku
takiego wymogu w stosunku do krajowych pojazdów znajduj"cych si$ w
tych samych okoliczno'ciach, Polska nie dope!ni!a obowi"zków
spoczywaj"cych na niej na mocy reguluj"cego zasad$ swobodnego
przep!ywu towarów art. 28 Traktatu ustanawiaj"cego Wspólnot$
Europejsk".
Europejski Trybuna! Sprawiedliwo'ci uzna! 1204 za sprzeczne z
prawem wspólnotowym wprowadzenie wymogu pierwszego badania
technicznego przywo&onych samochodów u&ywanych przed ich rejestracj"
w Polsce. Trybuna! podzieli! stanowisko Komisji WE i zobowi"za! Polsk$
do zmiany obowi"zuj"cych przepisów. Projekt nowelizacji budzi!
w"tpliwo'ci co do zgodno'ci z tre'ci" opinii wyra&anych przez Komisj$
WE, dlatego Rzecznik zwróci! si$ 1205 do Ministra Infrastruktury o
przedstawienie stanowiska w sprawie.
Minister poinformowa! 1206, &e trwaj"ce prace legislacyjne maj" na
celu wdro&enie wyroku Europejskiego Trybuna!u Sprawiedliwo'ci.

1203 Ustawa z 20 czerwca 1997 r. (Dz.U. z 2005 r., Nr 108, poz. 908 z pó%n. zm.).
1204 Wyrok z 5 czerwca 2008 r. w sprawie C-170/07.
1205 RPO-594942-VI/08 z 15 pa%dziernika 2008 r.
1206 Pismo z 30 pa%dziernika 2008 r.
 - 474 -

2. Nieczytelno#$ danych okre#laj%cych w!a#ciciela pojazdu w nowym

druku dowodu rejestracyjnego
Wprowadzenie nowych dowodów rejestracyjnych spowodowane jest
dostosowaniem polskiego prawa do prawa unijnego, wynikaj"cym z
Dyrektywy Rady 1999/37/EC z 29 kwietnia 1999 r. w sprawie
dokumentów rejestracyjnych pojazdów. Zasadnicze w"tpliwo'ci budzi
przede wszystkim nowy druk dowodów rejestracyjnych, z uwagi na
zmian$ rozmieszczenia danych dotycz"cych w!a'ciciela i organu
wydaj"cego dowód rejestracyjny.
W nowych dowodach rejestracyjnych na pierwszej stronie jest
wpisany organ wydaj"cy dowód rejestracyjny, a dopiero znacznie dalej,
na szóstej stronie, osoba u&ytkuj"ca pojazd. Tymczasem w pa(stwach
Unii Europejskiej najcz$'ciej w!a'ciciel jest wpisany na pierwszej stronie
dowodu rejestracyjnego. Przepisy Dyrektywy nie ustalaj" kolejno'ci
umieszczania danych w dowodzie rejestracyjnym. Nieczytelne oznaczenia
w polskich dowodach rejestracyjnych s" przyczyn" wielu omy!ek
policjantów w krajach UE, którzy wystawiaj" mandaty i wezwania do
zap!aty, zamiast do kierowców, do prezydentów i starostów polskich
miast. Natomiast, je'li dane kierowców zostan" spisane z prawa jazdy,
wówczas prezydenci i starostowie cz$sto traktowani s" jak przedsi$biorcy,
u których zatrudniony jest kontrolowany kierowca.
W ocenie Rzecznika nale&y podj") dzia!ania w celu zmiany sposobu
oznaczania danych o w!a'cicielu pojazdu w nowych dowodach
rejestracyjnych, a do czasu wprowadzenia tej zmiany poinformowanie
s!u&b krajów UE o tre'ci druków aktualnie obowi"zuj"cych. Rzecznik
zwróci! si$ 1207 do Ministra Infrastruktury o przedstawienie stanowiska w
sprawie rozwi"zania zasygnalizowanego problemu.
Minister wyja'ni! 1208, i& obowi"zuj"cy w Polsce wzór dowodu
rejestracyjnego, wprowadzony rozporz"dzeniem Ministra Infrastruktury w
sprawie rejestracji i oznaczenia pojazdów 1209, jest zgodny ze

1207 RPO-593078-VI/08 z 20 listopada 2008 r.

1208 Pismo z 16 grudnia 2008 r.
1209 Rozporz"dzenie z 4 maja 2004 r. (Dz.U. Nr 110, poz. 1169).
 - 475 -

zharmonizowanymi wymaganiami unijnymi okre'lonymi we wspomnianej

Dyrektywie 1999/37/WE.
Wzory polskiego zharmonizowanego dowodu rejestracyjnego zosta!y
przekazane do Komisji Europejskiej oraz do wszystkich pa(stw
cz!onkowskich, umo&liwiaj"c ich umieszczenie w oficjalnych
opracowaniach unijnych oraz zaznajomienie z nimi s!u&b kontroli ruchu
drogowego. Dotychczas Ministerstwo nie otrzyma!o &adnych zastrze&e(,
zarówno od Komisji Europejskiej, jak i od innych pa(stw cz!onkowskich,
co do zgodno'ci z prawem unijnym, czy te& funkcjonalno'ci polskiego
dowodu rejestracyjnego.

3. Problem bezpiecze"stwa kierowców na drodze zwi%zanego z

nieprawid!owym funkcjonowaniem urz%dze" rejestruj%cych pr&dko#$ oraz
niew!a#ciwym rozmieszczeniem znaków drogowych okre#laj%cych
dozwolon% pr&dko#$ pojazdów
W skargach, które wp!yn$!y do Rzecznika, obywatele sygnalizowali,
&e urz"dzenia rejestruj"ce pr$dko') pojazdów rejestrowa!y inne warto'ci
ni& pr$dko') wskazywana na tarczy ich pojazdu. Kolejnym utrudnieniem
wp!ywaj"cym na obni&enie poczucia bezpiecze(stwa kierowców
sygnalizowanym przez obywateli jest nieprawid!owe rozmieszczenie
znaków drogowych przy drogach, w tym znaków wskazuj"cych
lokalizacj$ urz"dzenia rejestruj"cego pr$dko').
Obowi"zuj"ce przepisy nie przewiduj" konieczno'ci okresowego,
regularnego przeprowadzania kontroli rozmieszczenia znaków drogowych,
ani konieczno'ci okresowej kontroli urz"dze( samorejestruj"cych
pr$dko') kierowców (fotoradarów). Jednocze'nie przepisy nie okre'laj"
trybu, zgodnie z którym kierowca, który otrzyma! mandat w wyniku
kontroli pr$dko'ci przeprowadzonej przez urz"dzenie rejestruj"ce móg!by
skutecznie odwo!a) si$ od mandatu, powo!uj"c si$ na nieprawid!owo
rozmieszczone znaki drogowe lub nieprawid!ow" samorejestracj$
pr$dko'ci.
Wykazanie w post$powaniu wyja'niaj"cym lub przed s"dem, i&
przyczyn" zarejestrowanego przez fotoradary naruszenia ogranicze(
pr$dko'ci by!o w istocie nieprawid!owe funkcjonowanie urz"dzenia
rejestruj"cego pr$dko') lub nieprawid!owe rozmieszczenie znaków
 - 476 -

drogowych, jest w praktyce niemo&liwe. Rzecznik zwróci! si$ 1210 do

Ministra Infrastruktury o przedstawienie stanowiska w sprawie.

4. Wyczerpywanie si& sum gwarancyjnych w przypadku

obowi%zkowych ubezpiecze" odpowiedzialno#ci cywilnej
Do Rzecznika zwróci! si$ Rzecznik Ubezpieczonych z pro'b" o
wsparcie jego dzia!a( w sprawie problemu wyczerpywania si$ sum
gwarancyjnych w przypadku obowi"zkowych ubezpiecze(
odpowiedzialno'ci cywilnej. Równie& w ocenie Rzecznika problem ten
wymaga podj$cia dzia!a( pozwalaj"cych na wyeliminowanie sytuacji, w
których osoby poszkodowane na skutek zdarzenia komunikacyjnego
zosta!y pozbawione, w zwi"zku z wyczerpaniem si$ sumy gwarancyjnej,
'rodków do &ycia czy innych nale&nych im 'wiadcze(.
W kolejnych nowelizacjach przepisów ubezpieczeniowych niestety
nie dostrze&ono potrzeby wprowadzenia ogólnej definicji czy chocia&by
okre'lenia zasad odnosz"cych si$ do sumy gwarancyjnej. Brak jest
postanowie( ustawowych odnosz"cych si$ do trybu likwidacji szkody w
przypadku, gdy wysoko') sumy gwarancyjnej nie wystarcza na
zaspokojenie wszystkich roszcze(. W ostatnich latach systematycznie
podwy&szano sumy gwarancyjne, co wynika!o z konieczno'ci
dostosowania polskich przepisów do regulacji unijnych. Zmiany te jednak
nie obejmowa!y osób poszkodowanych, które dozna!y szkody pod rz"dami
poprzednich regulacji. Problem wyczerpania si$ sumy gwarancyjnej mo&e
dotkn") w szczególno'ci osoby, które dozna!y szkody w latach 90-tych.
W ocenie Rzecznika, nale&a!oby zmierza) do wprowadzenia
odpowiedzialno'ci Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego za
szkody na osobie w sytuacjach, gdy wyznaczona suma gwarancyjna
uniemo&liwia pe!ne zaspokojenie roszcze( poszkodowanego. Wydaje si$,
&e obci"&enie ubezpieczycieli z tytu!u finansowania dodatkowego zadania
Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego, by!oby raczej niewielkie.
Sytuacje wyczerpania sum gwarancyjnych nie s" bowiem zjawiskiem

1210 RPO-603857-VI/08 z 8 grudnia 2008 r.

 - 477 -

cz$stym. Rzecznik zwróci! si$ 1211 do Ministra Finansów o rozwa&enie

mo&liwo'ci wyst"pienia z inicjatyw" legislacyjn" w tej sprawie.

5. Trudno#ci przedsi&biorców zwi%zane z egzekwowaniem nale'no#ci

z tytu!u holowania i parkowania pojazdów
Rzecznik zajmuje si$ ju& od kilku lat problemami zwi"zanymi z
holowaniem i parkowaniem pojazdów, a w szczególno'ci z rozliczaniem
kosztów ich przechowywania. W ocenie Rzecznika podstawowym
problemem jest niespójne okre'lenie powinno'ci poszczególnych
podmiotów bior"cych udzia! w post$powaniu dotycz"cym usuni$cia
pojazdu z drogi, odholowania i przechowywania go na parkingu
strze&onym.
Obowi"zuj"ce przepisy przesuwaj" ci$&ar wykonania zlecenia
przechowywania pojazdu na parkingu prowadzonym przez prywatne
podmioty, wybrane w przetargu przez starost$ na przedsi$biorców
prowadz"cych parkingi. Przedsi$biorcy podnosz", i& w istocie przyjmuj" i
przechowuj" samochody skierowane na parking na podstawie zlece(
wydawanych przez organy administracji publicznej (Policj$, Stra&
Miejsk", a w wyj"tkowych okoliczno'ciach przez Stra& Graniczn").
Zlecenia zazwyczaj nie zawieraj" wystarczaj"cych danych dotycz"cych
w!a'ciciela pojazdu skierowanego na parking, na podstawie których
mogliby ustali) jego dane osobowe i adres zamieszkania i wezwa) do
odebrania pojazdu z parkingu.
Przepisy nie przewiduj" jednoznacznie sprecyzowanego,
obligatoryjnego ustalenia tych danych przez podmioty zlecaj"ce
odholowanie pojazdu i przechowywanie go na wskazanym parkingu. Z
zapisów ustawowych wynika jedynie, i& w ka&dej sytuacji kosztami
holowania i parkowania pojazdów na parkingach firm wy!anianych przez
starostów nale&y obci"&a) w!a'cicieli tych aut.
W praktyce nieustalenie w!a'ciciela przez Policj$ po up!ywie 6
miesi$cy od dnia przekazania pojazdu na parking pozwala na przyj$cie, i&
pojazd zosta! porzucony w celu wyzbycia si$ go i powoduje przej$cie
pojazdu przez Skarb Pa(stwa z mocy ustawy. Jednocze'nie nieustalenie

1211 RPO-603465-VI/08 z 22 grudnia 2008 r.

 - 478 -

w!a'ciciela pojazdu uniemo&liwia przedsi$biorcy dochodzenie kosztów

holowania i parkowania pojazdu w okresie od dnia zdarzenia do dnia
up!ywu terminu 6 miesi$cznego.
Stan nie'ci"galno'ci zobowi"za( z tytu!u parkowania i holowania
zosta! pog!$biony wyrokiem Trybuna!u Konstytucyjnego 1212, zgodnie, z
którym art. 130a ust. 11 pkt 3 ustawy – Prawo o ruchu drogowym1213 jest
niezgodny z art. 64 ust. 3 Konstytucji, natomiast § 8 ust. 1 rozporz"dzenia
Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w sprawie usuwania
pojazdów 1214 jest niezgodny z art. 130a ust. 11 pkt 3 ustawy – Prawo o
ruchu drogowym oraz z art. 92 ust. 1 i art. 46 Konstytucji. Trybuna!
orzek!, i& wskazane przepisy trac" moc obowi"zuj"c" z up!ywem
dwunastu miesi$cy od dnia og!oszenia wyroku w Dzienniku Ustaw, tj.
dnia 12 czerwca 2009 r.
Rzecznik postulowa! 1215 w wyst"pieniu do Ministra Infrastruktury i
Ministra Finansów, aby przepisy wyra%nie wskazywa!y podmiot w!a'ciwy
do pokrycia kosztów zwi"zanych z usuni$ciem pojazdu z drogi, a
nast$pnie z jego przechowywaniem na parkingu.
Minister Finansów w pe!ni podzieli! 1216 stanowisko Rzecznika
dotycz"ce niezasadno'ci nara&ania na straty podmiotów prowadz"cych
parkingi. Nieuprawnione jest równie& obci"&anie bud&etu pa(stwa
wydatkami zwi"zanymi z usuwaniem pojazdów z drogi i ich
parkowaniem. Podj$cie decyzji o wprowadzeniu nowych rozwi"za( do
projektu ustawy o zmianie ustawy – Prawo o ruchu drogowym pozostaje
jednak we w!a'ciwo'ci Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji.
Ministerstwo Finansów wielokrotnie wyst$powa!o do Ministra SWiA o
piln" zmian$ przepisów w zakresie porzuconych pojazdów, niestety
bezskutecznie.

1212 Wyrok z 3 czerwca 2008 r. (sygn. P 4/06).

1213 Ustawa z 20 czerwca 1997 r. (Dz.U. z 2005 r., Nr 108, poz. 908 z pó%n. zm.).
1214 Rozporz"dzenie z 2 sierpnia 2002 r. (Dz.U. Nr 134, poz. 1133 z pó%n. zm.)
1215 RPO-529772-VI/06 z 19 grudnia 2008 r.
1216 Pismo z 30 grudnia 2008 r.
 - 479 -

25. Wykonywanie kar i #rodków karnych. Zapobieganie

demoralizacji i przest!pczo#ci nieletnich

A. Wykonywanie kar i #rodków karnych

1.Wypadki nadzwyczajne w zak!adach karnych i aresztach #ledczych

Wydarzenia takie jak zgon obywatela Rumunii, Claudiu Crulica,
który zmar! na skutek skrajnego wycie(czenia organizmu, po d!ugotrwa!ej
odmowie przyjmowania posi!ków w czasie osadzenia w Areszcie
*ledczym w Krakowie wykaza!y, &e wiedza o dramatycznych w skutkach
wypadkach nadzwyczajnych dociera do Rzecznika poprzez 'rodki
masowego przekazu i ze znacznym opó%nieniem 1217. Sytuacja ta
uniemo&liwia!a Rzecznikowi w!a'ciwe i szybkie reagowanie na wypadki,
w których istnieje prawdopodobie(stwo naruszenia praw i wolno'ci
obywatelskich.
Niezw!oczny dost$p Rzecznika do pe!nej informacji o wypadkach
nadzwyczajnych w jednostkach penitencjarnych na terenie kraju ma
zasadnicze znaczenie zw!aszcza z uwagi na fakt, i& w 2008 roku Rzecznik
podj"! si$ pe!nienia funkcji Krajowego Mechanizmu Prewencji. Polska
zobowi"za!a si$ do jego wyznaczenia b"d% utworzenia w celu
zapobiegania torturom na poziomie krajowym, ratyfikuj"c Protokó!
fakultatywny do Konwencji w sprawie zakazu stosowania tortur oraz
innego okrutnego, nieludzkiego lub poni&aj"cego traktowania albo
karania, przyj$ty przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w
Nowym Jorku dnia 18 grudnia 2002 r.
W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 1218 do Dyrektora
Generalnego S!u&by Wi$ziennej z pro'b" o systematyczne udost$pnianie
przez Centralny Zarz"d S!u&by Wi$ziennej informacji o wypadkach
nadzwyczajnych (takich jak: bunt, 'mier) osadzonego lub innej osoby
albo ci$&kie uszkodzenie cia!a na skutek dzia!ania funkcjonariusza,
pracownika lub innej osoby albo psa s!u&bowego, samobójstwo
funkcjonariusza, pracownika lub osadzonego, gro%ne zak!ócenie

1217 „Tygodnik Powszechny” z 6 kwietnia 2008 r. )mier$ po rumu"sku.

1218 RPO-586099-VII/08 z 24 kwietnia 2008 r.
 - 480 -

bezpiecze(stwa, zgwa!cenie osadzonego, zn$canie si$ nad osadzonym,

pobicie skutkuj"ce ci$&kie uszkodzenie cia!a, pope!nienie przez
funkcjonariusza lub pracownika czynu nosz"cego znamiona przest$pstwa
'ciganego z urz$du, choroba osadzonych na jednakow" jednostk$
chorobow", je&eli choruje co najmniej 20 osób, a tak&e: odmowa
przyjmowania posi!ków przez osadzonego, usi!owanie dokonania
samobójstwa przez osadzonego), jakie mia!y miejsce w poszczególnych
jednostkach penitencjarnych na obszarze ca!ego kraju.
Dyrektor Generalny poinformowa! 1219, &e od 1 lipca 2008 r. CZSW
b$dzie przesy!a! do Biura Rzecznika informacje o wypadkach
nadzwyczajnych.
W wyst"pieniu 1220 skierowanym do Ministra Sprawiedliwo'ci –
Prokuratora Generalnego, Rzecznik stwierdzi!, i& bulwersuj"cy przypadek
'mierci w areszcie 'ledczym obywatela Rumunii, który zmar! po
d!ugotrwa!ej g!odówce w czasie osadzenia, powinien sta) si$ impulsem do
analizy funkcjonowania systemu przekazywania informacji o wypadkach
nadzwyczajnych nie tylko na poziomie danej jednostki penitencjarnej, ale
w skali ca!ego kraju. O tym, &e system ten nie funkcjonuje prawid!owo,
'wiadczy! brak zainteresowania spraw" wielomiesi$cznej g!odówki
osadzonego zarówno ze strony kierownictwa aresztu, jak równie&
Dyrektora Okr$gowego SW oraz Centralnego ZSW.
Rzecznik przedstawi! szereg wniosków wynikaj"cych z analizy
informacji o post$powaniu wyja'niaj"cym przeprowadzonym przez
Okr$gowy Inspektorat S!u&by Wi$ziennej, a tak&e zwróci! uwag$ na
kwesti$ dzia!a( s"du penitencjarnego. Wniosek w trybie art. 118 § 2 i 3
k.k.w. o zgod$ na podj$cie dzia!a( medycznych wbrew woli skazanego
zosta! skierowany do s"du w dniu 3 stycznia 2008 r., a rozpatrzono go
dopiero po up!ywie 6 dni. Podj$cie dzia!a( medycznych nast"pi!o po
uprawomocnieniu si$ postanowienia s"du. Sk!ania to do zastanowienia,
czy postanowienia s"du wydawane w powy&szym trybie nie powinny by)
wykonalne z chwil" ich wydania.

1219 Pismo z 11 czerwca 2008 r.

1220 RPO-586099-VII/08 z 11 czerwca 2008 r.
 - 481 -

Minister nie podzieli! 1221 zastrze&e( Rzecznika dotycz"cych

funkcjonowania systemu przekazywania informacji o wypadkach
nadzwyczajnych na poziomie wy&szych struktur organizacyjnych
wi$ziennictwa ni& jednostka penitencjarna.
Analizuj"c spraw$ protestu g!odowego osadzonego obywatela
Rumunii, Ministerstwo Sprawiedliwo'ci dostrzeg!o problem wykonalno'ci
postanowie( s"du penitencjarnego wydawanych w trybie art. 118 k.k.w.
W Ministerstwie Sprawiedliwo'ci przygotowany zosta! projekt ustawy o
zmianie ustawy Kodeks karny wykonawczy oraz niektórych innych ustaw
zak!adaj"cy m.in., &e postanowienie w post$powaniu wykonawczym staje
si$ wykonalne z chwil" wydania, chyba &e ustawa stanowi inaczej lub s"d
wydaj"cy postanowienie wstrzyma jego wykonanie.
Ponadto CZSW przyst"pi! do nowelizacji zarz"dzenia Nr 2/04
Dyrektora Generalnego SW w sprawie szczegó!owych zasad prowadzenia
i organizacji pracy penitencjarnej oraz zakresów czynno'ci
funkcjonariuszy i pracowników dzia!ów penitencjarnych i
terapeutycznych, w kwestii u'ci'lenia zasad post$powania z osadzonymi
d!ugotrwale odmawiaj"cymi przyjmowania posi!ków. Doprecyzowany
zosta! tak&e przepis § 14 ust. 2 rozporz"dzenia Ministra Sprawiedliwo'ci
w sprawie szczegó!owych zasad, zakresu i trybu udzielania 'wiadcze(
zdrowotnych osobom pozbawionym wolno'ci przez zak!ady opieki
zdrowotnej dla osób pozbawionych wolno'ci 1222, poprzez zawarcie
zapisów zobowi"zuj"cych wi$zienn" s!u&b$ zdrowia do niezw!ocznego
pisemnego powiadamiania s$dziego penitencjarnego w przypadku
stwierdzenia przez lekarza utraty 10% wagi cia!a zanotowanej w dniu
rozpocz$cia przez osadzonego protestu g!odowego.
Rzecznik wyst"pi! tak&e do Komendanta G!ównego Policji 1223,
Ministra Sprawiedliwo'ci 1224 oraz Ministra Edukacji Narodowej 1225, z
pro'b" o przesy!anie raportów o wypadkach nadzwyczajnych, jakie mia!y
miejsce w podleg!ych tym podmiotom jednostkach, w których przebywaj"

1221 Pismo z 18 lipca 2008 r.

1222 Rozporz"dzenie z 31 pa%dziernika 2003 r. (Dz.U. Nr 204, poz. 1985).
1223 RPO-596571-VII/08 z 2 wrze'nia 2008 r.
1224 RPO-596718-VII/08 z 2 wrze'nia 2008 r.
1225 RPO-596719-VII/08 z 3 wrze'nia 2008 r.
 - 482 -

osoby pozbawione wolno'ci (pomieszczenia dla osób zatrzymanych

jednostek organizacyjnych Policji, policyjne izby dziecka, m!odzie&owe
o'rodki wychowawcze, m!odzie&owe o'rodki socjoterapii, schroniska dla
nieletnich, zak!ady poprawcze).
W 2008 r. w Zespole Prawa Karnego Wykonawczego Biura
Rzecznika prowadzono 66 spraw dotycz"cych wypadków
nadzwyczajnych, jakie mia!y miejsce w jednostkach penitencjarnych, b"d%
te& dotyczy!y z!ego traktowania nieletnich w miejscach izolacji. By!y to
m.in. sprawy samobójstw (21), pobicia osadzonego skutkuj"cego ci$&kie
uszkodzenie cia!a (13), z!ego traktowania wychowanków (1), zgonu osób
pozbawionych wolno'ci (11), zn$cania si$ nad osadzonym (14) lub jego
zgwa!cenia (3).

2. Stosowanie kamer telewizji przemys!owej w celach mieszkalnych

Do Biura Rzecznika wp!yn$!a skarga osadzonego, przebywaj"cego w
areszcie 'ledczym. Skar&y! si$ on, &e przebywa! w celi mieszkalnej
(nieprzeznaczonej dla tzw. osadzonych niebezpiecznych), w której
stosowany by! sta!y monitoring przy pomocy kamery telewizyjnej, na co
w obowi"zuj"cym ustawodawstwie brak jest podstaw prawnych. W
sprawozdaniu z post$powania wyja'niaj"cego Dyrektor Okr$gowy S!u&by
Wi$ziennej wskaza! jako podstaw$ u&ycia kamer w celi przepis § 77 pkt 1
lit. k rozporz"dzenia Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie sposobów
ochrony jednostek organizacyjnych S!u&by Wi$ziennej 1226. Rzecznik uzna!
tak" interpretacj$ za b!$dn". Przepis ten w sposób ogólny okre'la
mo&liwo') u&ywania telewizji przemys!owej jako jednej z form
zabezpieczenia techniczno-ochronnego, stosowanego w ochronie jednostki
penitencjarnej. W opinii Rzecznika, wyk!adnia tego przepisu nie
upowa&nia natomiast do stosowania kamer w celach mieszkalnych.
Wyj"tek mog" stanowi) jedynie pomieszczenia dla tzw. osadzonych
niebezpiecznych.
W"tpliwo'ci wzbudzi!a równie& delegacja ustawowa do wydania
powy&szego rozporz"dzenia, zawarta w art. 249 § 3 pkt 4 Kodeksu
karnego wykonawczego, w którym nie ma mowy o mo&liwo'ci okre'lenia

1226 Rozporz"dzenie z 31 pa%dziernika 2003 r. (Dz.U. Nr 194, poz. 1902).

 - 483 -

w rozporz"dzeniu zakresu stosowania telewizji przemys!owej. Rzecznik

skierowa! w tej sprawie wyst"pienie 1227 do Dyrektora Generalnego SW.
W odpowiedzi poinformowano 1228, &e opisany w wyst"pieniu
Rzecznika przypadek by! jednostkowy, jednak z uwagi na konieczno')
zapobiegania podobnych zdarzeniom w przysz!o'ci, Centralny Zarz"d SW
w ramach czynno'ci kontrolnych b$dzie zwraca! szczególn" uwag$ na t$
problematyk$. Tre') przepisów w tym zakresie nie powinna budzi)
w"tpliwo'ci.
Jednocze'nie w odpowiedzi stwierdzono, i& zasadnym wydaje si$
postulat doprecyzowania delegacji ustawowej zawartej w art. 249 § 3 pkt
4 Kodeksu karnego wykonawczego i uregulowanie w rozporz"dzeniu
zasad stosowania kamer w celach albo wprowadzenie jednoznacznego
przepisu Kodeksu karnego wykonawczego, który okre'la!by
dopuszczalno') stosowania telewizji przemys!owej w jednostkach
penitencjarnych. Centralny Zarz"d SW podejmie stosowne dzia!ania w
tym zakresie przy okazji najbli&szych prac nowelizacyjnych nad
Kodeksem karnym wykonawczym.
W kolejnym wyst"pieniu dotycz"cym stosowania kamer telewizji
przemys!owej w jednostkach penitencjarnych Rzecznik zwróci! si$ 1229 do
Ministra Sprawiedliwo'ci o podj$cie inicjatywy ustawodawczej
zmierzaj"cej do wprowadzenia odpowiednich regulacji prawnych oraz
spowodowanie przestrzegania przez S!u&b$ Wi$zienn" przepisów
obowi"zuj"cych w tym zakresie.

3. Wykonywanie #rodków probacji i readaptacji skazanych

Rzecznik zwróci! si$ 1230 do Ministra Sprawiedliwo'ci o zaj$cie
stanowiska w sprawie stwierdzonych nieprawid!owo'ci w wykonywaniu
'rodków probacji i readaptacji skazanych oraz propozycji nowych
rozwi"za( legislacyjnych w tym zakresie. Zaproponowane przez
Rzecznika zmiany maj" s!u&y) doskonaleniu nieizolacyjnych form

1227 RPO-572925-VII/07 z 29 stycznia 2008 r.

1228 Pismo z 13 lutego 2008 r.
1229 RPO-572925-VII/07 z 30 lipca 2008 r.
1230 RPO-517732-VII/05 z 13 marca 2008 r.
 - 484 -

post$powania ze skazanymi, jako realnej alternatywy dla bezwzgl$dnej

kary pozbawienia wolno'ci.
W'ród kilkudziesi$ciu propozycji zmian warto odnotowa)
stwierdzenie niekonstytucyjno'ci rozporz"dzenia Ministra
Sprawiedliwo'ci w sprawie szczegó!owego sposobu wykonywania
uprawnie( i obowi"zków kuratorów zawodowych 1231, które wykracza poza
zakres delegacji zawartej w art. 12 ustawy o kuratorach s"dowych 1232;
potrzeb$ zmiany art. 178 § 1 Kodeksu karnego wykonawczego,
wprowadzaj"c" do praktyki zasad$ wykonywania kontroli okresu próby
wobec osób, którym s"d warunkowo zawiesi! wykonanie kary
pozbawienia wolno'ci bez ustanowienia dozoru nad nimi, przez kuratora
s"dowego w!a'ciwego ze wzgl$du na miejsce zamieszkania lub pobytu
tych osób; konieczno') znacznego wsparcia etatowego s!u&by kuratorskiej
oraz równomiernego obci"&ania kuratorów zawodowych 'rodkami
probacji i innymi obowi"zkami; potrzeb$ cz$stszego stosowania dozoru
oraz nak!adania obowi"zków na skazanych przez s"dy orzekaj"ce kar$
pozbawienia wolno'ci z warunkowym zawieszeniem jej wykonania.
Minister Sprawiedliwo'ci zapewni! 1233, &e wnikliwie przeanalizowano
opracowanie Biura Rzecznika po'wi$cone wykonywaniu w Polsce
'rodków probacji i readaptacji skazanych 1234. Cz$') postulatów Rzecznika
zostanie zrealizowana, inne propozycje sk!aniaj" do polemiki.
Stwierdzi! ponadto, i& w Ministerstwie znany jest problem delegacji
ustawowej zawartej w art. 12 ustawy o kuratorach s"dowych.
Rozwi"zaniem by!oby wydanie na podstawie Kodeksu karnego
wykonawczego rozporz"dzenia okre'laj"cego uprawnienia i obowi"zki
kuratorów dla doros!ych w zakresie wykonywania orzecze( karnych, po
zmianach w Kodeksie karnym wykonawczym, rozporz"dzeniu Ministra
Sprawiedliwo'ci w sprawie szczegó!owego sposobu wykonywania
uprawnie( i obowi"zków kuratorów s"dowych, oraz w procedurze
cywilnej w zakresie wykonywania orzecze( rodzinnych i nieletnich przez

1231 Rozporz"dzenie z 12 czerwca 2003 r. (Dz.U. Nr 112, poz. 1064).

1232 Ustawa z 27 lipca 2001 r. (Dz.U. Nr 98, poz. 1071).
1233 Pismo z 16 kwietnia 2008 r.
1234 Biuletyn 59
 - 485 -

kuratorów rodzinnych. Procedura tych zmian b$dzie jednak

skomplikowana.
Nie zosta!a uznana potrzeba zmiany art. 178 § 1 k.k.w. Jako s!uszn"
oceniono propozycj$ uporz"dkowania terminologii przepisów dotycz"cych
wykonywania dozoru wobec osób, dla których zastosowano warunkowe
umorzenie post$powania karnego. Ministerstwo rozwa&y tak&e zmian$
przepisów dotycz"cych okre'lenia standardów pracy kuratora s"dowego.
Równie& postulaty w zakresie wykonywania dozoru orzeczonego na
wniosek skazanego na podstawie art. 167 k.k.w. s" zasadne i Ministerstwo
podejmie kroki zmierzaj"ce do wyeliminowania b!$dów wskazanych przez
Rzecznika.
W kolejnym wyst"pieniu Rzecznik zwróci! si$ 1235 do Ministra
Sprawiedliwo'ci o udzielenie informacji dotycz"cych stopnia
zaawansowania prac nad wprowadzaniem w &ycie jego postulatów
sformu!owanych w wyst"pieniu z dnia 13 marca 2008 r.
Jednocze'nie Rzecznik wyrazi! zastrze&enia co do zmiany stanowiska
resortu sprawiedliwo'ci w sprawie zasad wykonywania kontroli okresu
próby przez kuratora s"dowego w sytuacji, gdy nie orzeczono dozoru w
sprawie. W ocenie Rzecznika, uznanie, &e kurator s"dowy zobowi"zany
jest tylko do kontroli wykonania przez skazanego na!o&onego przez s"d
obowi"zku probacyjnego, a nie ca!ego okresu próby, nie tylko nie
znajduje podstawy prawnej, lecz jest sprzeczne z obowi"zuj"cymi
normami prawa karnego wykonawczego.
Przyj$ta przez resort sprawiedliwo'ci i realizowana od 2008 r.
koncepcja rezygnowania z kontroli okresu próby przy bezdozorowym
zawieszeniu wykonania kary mo&e obj") ka&dego roku oko!o 130 tysi$cy
spraw, w których s"d w wyroku nie na!o&y! na skazanego &adnych
obowi"zków. Wprawdzie spadnie wówczas znacz"co obci"&enie
kuratorów obowi"zkami innymi ni& dozory, to jednak poza kontrol"
okresu próby b$dzie pozostawa!a liczna grupa skazanych, dla których
jedyn" podstaw" oceny ich zachowania b$dzie skazanie za pope!nienie
kolejnego przest$pstwa. Wobec tej grupy skazanych ustan" te&

1235 RPO-517732-VII/05 z 28 lipca 2008 r.

 - 486 -

mo&liwo'ci modyfikowania okresu próby poprzez ustanowienie

obowi"zków i oddanie skazanego pod dozór.
Minister poinformowa! 1236, i& wi$kszo') postulatów zg!oszonych
przez Rzecznika znalaz!a swoje odzwierciedlenie w projekcie ustawy o
zmianie ustawy Kodeks karny wykonawczy oraz niektórych innych ustaw,
opracowanym przez Ministerstwo Sprawiedliwo'ci. Prace nad tym
projektem by!y prowadzone wcze'niej i niezale&nie od uwag i wniosków
Rzecznika. Projekt zosta! skierowany do konsultacji spo!ecznych.
W odpowiedzi poinformowano jednocze'nie, i& obecna regulacja
dotycz"ca standardów obci"&e( pracy kuratorów jest wadliwa, bowiem nie
zach$ca kuratorów s"dowych do szybkiego zako(czenia wykonywania
spraw. Ponadto Ministerstwo Sprawiedliwo'ci zwróci si$ w trybie nadzoru
do prezesów s"dów okr$gowych z przypomnieniem o konieczno'ci
stosowania wzoru kwestionariusza okre'lonego w za!"czniku do
rozporz"dzenia Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie regulaminu
czynno'ci w zakresie przeprowadzania wywiadu 'rodowiskowego oraz
wzoru kwestionariusza tego wywiadu 1237. W Ministerstwie trwaj"
zaawansowane prace nad projektem rozporz"dzenia zmieniaj"cego
rozporz"dzenie Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie zakresu praw i
obowi"zków podmiotów sprawuj"cych dozór, zasad i trybu wykonywania
dozoru oraz trybu wyznaczania przez stowarzyszenia, organizacje i
instytucje swoich przedstawicieli do sprawowania dozoru 1238. W regulacji
tej znajdzie si$ tak&e kwestia ujednolicenia i odpowiedniej modyfikacji
sposobu prowadzenia przez kuratora dokumentacji dozoru.
Ponadto uznano za nietrafne stanowisko, zgodnie z którym kurator
mia!by co do zasady kontrolowa) ca!y okres próby bez wzgl$du na
orzeczony dozór czy obowi"zki probacyjne.

1236 Pismo z 26 sierpnia 2008 r.

1237 Rozporz"dzenie z 11 czerwca 2003 r. (Dz.U. Nr 108, poz. 1018).
1238 Rozporz"dzenie z 7 czerwca 2002 r. (Dz.U. Nr 91, poz. 812).
 - 487 -

4. Stosowanie dozoru kuratora s%dowego wobec skazanych, którzy

uzyskali warunkowe przedterminowe zwolnienie podczas odbywania kary
pozbawienia wolno#ci w innej sprawie
Do Rzecznika kierowali wnioski skazani, kwestionuj"c wykonywanie
wobec nich dozoru kuratora s"dowego w zwi"zku z uzyskaniem
warunkowego przedterminowego zwolnienia podczas odbywania kary
pozbawienia wolno'ci w innej sprawie.
W opinii Rzecznika dozór kuratora s"dowego wobec skazanych na
kar$ pozbawienia wolno'ci z warunkowym zawieszeniem jej wykonania
oraz warunkowo przedterminowo zwolnionych nie powinien by)
realizowany w warunkach izolacji penitencjarnej, to znaczy podczas
wykonywania kary pozbawienia wolno'ci w innej sprawie lub
tymczasowego aresztowania, poniewa& stanowi zaprzeczenie istoty
'rodków zwi"zanych z poddaniem sprawcy próbie. Skazani, wobec
których jest wykonywana kara pozbawienia wolno'ci lub tymczasowe
aresztowanie, podlegaj" oddzia!ywaniom penitencjarnym i kontroli
funkcjonariuszy S!u&by Wi$ziennej.
Rzecznik zwróci! si$ 1239 do Ministra Sprawiedliwo'ci o podj$cie
odpowiednich dzia!a( maj"cych na celu rezygnacj$ z ustalonego w
praktyce wykonywania dozoru wobec skazanych na kar$ pozbawienia
wolno'ci z warunkowym zawieszeniem jej wykonania oraz warunkowo
przedterminowo zwolnionych, w czasie odbywania przez nich kary
pozbawienia wolno'ci w innej sprawie lub tymczasowego aresztowania.
W celu jednolitego stosowania w tym przedmiocie art. 15 § 2 Kodeksu
karnego wykonawczego, Rzecznik zaproponowa! rozwa&enie potrzeby
nowelizacji tego przepisu.
W odpowiedzi otrzyma! informacj$ 1240, &e optymalne rozwi"zania
organizacyjne powinny usprawni) wykonywanie dozorów w zak!adach
karnych, bez konieczno'ci dora%nych zmian legislacyjnych. Praca
resocjalizacyjna kuratora s"dowego prowadzona wobec osadzonego
skazanego musi uwzgl$dnia) okoliczno'), &e stosowane s" ju& wobec
niego odpowiednie oddzia!ywania wychowawcze ze strony

1239 RPO-578855-VII/08 z 7 kwietnia 2008 r.

1240 Pismo z 17 kwietnia 2008 r.
 - 488 -

funkcjonariuszy S!u&by Wi$ziennej. Z tego punktu widzenia

wykonywanie dozoru w zakresie pracy wychowawczej mo&e by) mniej
intensywne, a przede wszystkim skoordynowane z dzia!aniami
podejmowanymi w tym zakresie przez S!u&b$ Wi$zienn". Kurator s"dowy
mo&e zatem ograniczy) swoje czynno'ci w zakresie dozoru do
niezb$dnego minimum.
Najistotniejsze wydaje si$ wypracowanie przez prezesów s"dów
takich form wspó!pracy z administracj" jednostek penitencjarnych, które z
jednej strony pozwoli!yby kuratorom na dost$p do niezb$dnych
informacji, w tym kontakt ze skazanymi oraz wykorzystanie materia!ów z
prac podj$tych wobec skazanego w placówce, a z drugiej nie
komplikowa!yby nadmiernie bie&"cego wykonywania obowi"zków
s!u&bowych przez funkcjonariuszy S!u&by Wi$ziennej i samych
kuratorów. Jedynie s"d jest w!adny podj") w!a'ciw" decyzj$ w zakresie
dalszego post$powania z osob" oddan" pod dozór.
Docelowym rozwi"zaniem sposobu wykonywania dozoru nad
skazanym osadzonym w jednostce penitencjarnej by!oby odpowiednie
uregulowanie tej kwestii w Kodeksie karnym wykonawczym.

5. Dozór elektroniczny
Z dniem 1 lipca 2008 r. mia!a wej') w &ycie ustawa o wykonywaniu
kary pozbawienia wolno'ci poza zak!adem karnym w systemie dozoru
elektronicznego 1241. Zawarte w niej rozwi"zania powinny wydatnie
wp!yn") na racjonalizacj$ sposobu wykonywania kary pozbawienia
wolno'ci w Polsce, a przede wszystkim ograniczy) skal$ przepe!nienia
zak!adów karnych i zmniejszy) liczb$ orzecze( oczekuj"cych na
wykonanie. Dlatego Rzecznik aktywnie wspiera! w ostatnich latach
starania o wprowadzenie do praktyki dozoru elektronicznego nad osobami
skazanymi. Tymczasem z informacji medialnych wynika!o, &e w resorcie
sprawiedliwo'ci przygotowano projekt nowelizacji wymienionej ustawy,
w którym proponuje si$ przesuni$cie o rok terminu wej'cia jej w &ycie 1242.

1241 Ustawa z 7 wrze'nia 2007 r. (Dz.U. Nr 191, poz. 1366).

1242 „Rzeczpospolita” z 28 stycznia 2008 r. Elektroniczne obro'e od!o'one na rok.
 - 489 -

W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 1243 do Ministra

Sprawiedliwo'ci o poinformowanie o przyczynach przesuni$cia terminu
wej'cia w &ycie ustawy o systemie dozoru elektronicznego, a tak&e
poinformowanie o przebiegu przygotowa( do wprowadzenia jej w &ycie
oraz prognozach na przysz!o') zwi"zanych ze stosowaniem systemu
dozoru elektronicznego.
Minister poinformowa! 1244, &e po uchwaleniu ustawy o wykonywaniu
kary pozbawienia wolno'ci poza zak!adem karnym w systemie dozoru
elektronicznego nie powsta! sta!y zespó! wykonawczy i nie powo!ano
spo'ród kierownictwa Ministerstwa osoby odpowiedzialnej za wdro&enie
systemu dozoru elektronicznego. W tej sytuacji komórkom
organizacyjnym Ministerstwa nie przekazano niezb$dnych ustale( i
wytycznych do prze!o&enia zapisów ustawowych na formy organizacyjne i
techniczne systemu dozoru elektronicznego.
W styczniu 2008 r. podj$to prace legislacyjne nad projektem ustawy
o zmianie ustawy o wykonywaniu kary pozbawienia wolno'ci poza
zak!adem karnym w systemie dozoru elektronicznego.
Minister Sprawiedliwo'ci wyznaczy! osob$ odpowiedzialn" za
wdro&enie systemu w osobie Podsekretarza Stanu oraz powo!a! zespó!
projektowy, który z dniem 30 stycznia 2008 r. przyst"pi! do realizacji
zada( zgodnie z zatwierdzonym harmonogramem, tak aby w maju 2008 r.
rozpocz") post$powanie o udzielenie zamówienia publicznego
podmiotowi dozoruj"cemu, a od dnia 1 wrze'nia 2009 r. – z zastrze&eniem
przyj$cia przez Sejm nowelizacji ustawy – wdro&enie i funkcjonowanie
systemu. Na etapie wdro&eniowym zak!ada si$ obj$cie systemem grupy
3000 skazanych, za' docelowo – 15 000 skazanych.

6. Nieprawid!owo#ci w funkcjonowaniu wi&ziennej s!u'by zdrowia

W zwi"zku z trudno'ciami w wype!nianiu przez S!u&b$ Wi$zienn"
ustawowego zadania, jakim jest zapewnienie osobom pozbawionym
wolno'ci w!a'ciwej opieki zdrowotnej, Rzecznik zwróci! si$ 1245 do Prezesa
Rady Ministrów o rozwa&enie potrzeby powo!ania przez ministrów

1243 RPO-580994-VII/08 z 12 lutego 2008 r.

1244 Pismo z 20 lutego 2008 r.
1245 RPO-561484-VII/07 z 24 kwietnia 2008 r.
 - 490 -

sprawiedliwo'ci oraz zdrowia mi$dzyresortowej komisji, która zbada i

oceni poziom pracy oraz potrzeby wi$ziennej s!u&by zdrowia.
Wi$ziennictwo ma coraz wi$ksze trudno'ci z pozyskiwaniem kadry
medycznej, o czym decyduje zarówno poziom p!ac, jak i charakter
wykonywanych przez ni" zada(. Kadra medyczna jest stosunkowo
nieliczna i – poza szpitalami wi$ziennymi – zabezpiecza sprawowanie
opieki zdrowotnej nad osadzonymi jedynie w godzinach pracy
administracji zak!adów karnych i aresztów 'ledczych. Po godzinach pracy
administracji wi$ziennej interwencje lekarzy pogotowia ratunkowego
stosuje si$ wstrzemi$%liwie, a ich kosztami nierzadko obci"&a si$
osadzonych. Liczne s" skargi osadzonych i ich rodzin na ograniczenia w
kierowaniu na specjalistyczne konsultacje i leczenie w placówkach
publicznej s!u&by zdrowia.
W otrzymanej od Ministra Sprawiedliwo'ci odpowiedzi
poinformowano 1246, &e zagadnienia przedstawione w pi'mie Rzecznika
znajduj" potwierdzenie w pojedynczych zdarzeniach maj"cych miejsce w
jednostkach penitencjarnych. Niektóre aspekty organizacji opieki
zdrowotnej osób pozbawionych wolno'ci (prowadzenie w
pomieszczeniach ambulatorium prywatnej praktyki lekarskiej, czy te&
obci"&anie osadzonych kosztami interwencji pogotowia ratunkowego), s"
zdarzeniami incydentalnymi, eliminowanymi przez kierownictwo S!u&by
Wi$ziennej. W opinii Ministerstwa niecelowym wydaje si$ powo!ywanie
odr$bnej, mi$dzyresortowej komisji maj"cej na celu zbadanie i ocen$
poziomu pracy oraz potrzeb wi$ziennej s!u&by zdrowia.

7. Leczenie i terapia sprawców przest&pstw o charakterze

seksualnym
Ustaw" o zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy – Kodeks
post$powania karnego, ustawy – Kodeks karny wykonawczy1247, wesz!y w
&ycie z dniem 26 wrze'nia 2005 r. przepisy, które znacznie rozszerzaj"
zakres post$powania z ró&nymi kategoriami sprawców przest$pstw o
charakterze seksualnym. W znowelizowanym art. 72 § 1 i art. 95a § 1

1246 Pismo z 13 czerwca 2008 r.

1247 Ustawa z 27 lipca 2005 r. (Dz.U. Nr 163, poz. 1363).
 - 491 -

Kodeksu karnego zobowi"zuj" one organy wymiaru sprawiedliwo'ci oraz

placówki opieki zdrowotnej do podejmowania wobec sprawców
przest$pstw o charakterze seksualnym odpowiednich przedsi$wzi$)
prawno-karnych, organizacyjnych i leczniczo-terapeutycznych. Rzecznik
zwraca! si$ dwukrotnie – w 2006 i 2007 roku – do Ministra Zdrowia w
sprawie tworzenia warunków do realizacji wskazanych wy&ej
przepisów 1248.
Obowi"zuj"ce od ponad dwóch lat rozwi"zania ustawowe, tak istotne
z punktu widzenia interesu spo!ecznego, nadal nie znajduj" zastosowania
w praktyce. Nie powsta!y bowiem placówki zamkni$te i leczenia
ambulatoryjnego przeznaczone dla tej kategorii sprawców. Dlatego
Rzecznik zwróci! si$ 1249 do Ministra Zdrowia o zaj$cie stanowiska w tej
sprawie oraz okre'lenie, jakie zosta!y podj$te i kiedy zostan" zako(czone
dzia!ania w resorcie zdrowia zmierzaj"ce do wdro&enia przepisów w
omawianym zakresie.
W odpowiedzi wyja'niono 1250, &e w celu rozwi"zania podniesionych
przez Rzecznika problemów powo!ano Zespó! do spraw opracowania
strategii dzia!a( na rzecz systemowych rozwi"za( dotycz"cych
post$powania wobec osób z zaburzeniami preferencji seksualnych, a w
szczególno'ci umo&liwienia realizacji orzecze( s"dowych o zobowi"zaniu
skazanego do poddania si$ leczeniu. W opinii Zespo!u konieczna jest
nowelizacja przepisów Kodeksu karnego i Kodeksu karnego
wykonawczego w zakresie post$powania ze sprawcami przest$pstw o
charakterze seksualnym, a tak&e przygotowanie programów
terapeutycznych i stworzenie struktury organizacyjnej poprzez utworzenie
odpowiedniej liczby specjalnych o'rodków do leczenia schorze( na tle
seksualnym. Na podstawie raportu sporz"dzonego przez Zespó!,
Departament Zdrowia Publicznego Ministerstwa Zdrowia przygotowa!
projekty aktów prawnych w omawianym zakresie. Propozycja za!o&e( do
nowelizacji stosownych przepisów zostanie przekazana Ministrowi
Sprawiedliwo'ci.

1248 Informacja za 2006 r. – str. 328, za 2007 r. – str. 429.

1249 RPO-230517-VII/04 z 11 lutego 2008 r.
1250 Pismo z 24 lipca 2008 r.
 - 492 -

8. Procedury zwi%zane ze zwalnianiem z jednostek penitencjarnych

ci&'ko chorych, nieprzytomnych skazanych, wobec których orzeczono
przerw& w wykonaniu kary
Na kanwie sprawy opisanej w artykule prasowym 1251 Rzecznik
wyst"pi! do Dyrektora Generalnego SW w celu ustalenia, czy s"
zabezpieczone i realizowane prawa skazanych, którzy przekazywani s" do
szpitala wolno'ciowego w ci$&kim stanie, w szczególno'ci prawo do
podmiotowego ich traktowania, niezw!ocznego powiadamiania
najbli&szych o zagro&eniu ich &ycia i zdrowia, a tak&e do godnej 'mierci i
pochówku.
Udzielona odpowied% nie wyja'ni!a w"tpliwo'ci co do
obowi"zywania i stosowania procedur w sytuacji zwalniania z jednostek
penitencjarnych ci$&ko chorych, nieprzytomnych skazanych, wobec
których orzeczono przerw$ w wykonaniu kary. Z odpowiedzi wynika, &e
przeprowadzenie zwolnienia z jednostki penitencjarnej przekazanego do
szpitala skazanego sprawi!o, i& z t" chwil" faktycznie przesta! istnie)
jakikolwiek podmiot, który móg!by zabezpieczy) jego prawa. W
odpowiedzi nie zapowiedziano zreszt" prac nad wprowadzeniem ogólnie
obowi"zuj"cych przepisów, dzi$ki którym zasad" stanie si$ informowanie
rodziny (osób bliskich) w tego typu przypadkach. Stwierdzono jedynie, &e
wdro&enie procedur informowania osób bliskich w sytuacjach nag!ego
pogorszenia stanu zdrowia osadzonych poleci! Dyrektor Aresztu
*ledczego w Lublinie. Tymczasem taki obowi"zek dotyczy kierownictwa
wszystkich zak!adów karnych i aresztów 'ledczych.
Rzecznik zwróci! si$ 1252 do Ministra Sprawiedliwo'ci o zaj$cie
stanowiska w sprawie potrzeby wprowadzenia regulacji, które
zabezpiecz" prawa skazanych przekazywanych do szpitali wolno'ciowych
w ci$&kim stanie oraz dopracowania przepisów odnosz"cych si$ do
wypadków nadzwyczajnych i zasad ich badania, a tak&e nadania im rangi
przepisów ogólnie obowi"zuj"cych w cz$'ci maj"cej charakter
gwarancyjny.

1251 „Rzeczpospolita” z 13-14 wrze'nia 2008 r. Wi&zie" nie 'yje, areszt umywa r&ce.
1252 RPO-598810-VII/08 z 15 grudnia 2008 r.
 - 493 -

9. Zakaz oddawania krwi przez osoby odbywaj%ce kar& pozbawienia

wolno#ci
Rzecznik podj"! z urz$du spraw$ przedstawion" w publikacji w
internetowym wydaniu dziennika !ódzkiego „Polska”, zatytu!owan"
Wi&(niowie z *ódzkiego chc% oddawa$ krew. Zgodnie z tre'ci" za!"cznika
nr 1 – cz$') 2.2.2 do rozporz"dzenia Ministra Zdrowia w sprawie
warunków pobierania krwi od kandydatów na dawców krwi i dawców
krwi 1253, osoby odbywaj"ce kar$ pozbawienia wolno'ci s" tymczasowo
wy!"czone z mo&liwo'ci oddawania krwi w czasie pobytu w zak!adzie
karnym oraz przez okres 6 miesi$cy od jego opuszczenia. Analizowane
uregulowanie prawne mo&e zosta) uznane za naruszenie wyra&onej w art.
32 Konstytucji zasady równo'ci. Rzecznik stwierdzi! ponadto, i& osoby
tymczasowo aresztowane nie zosta!y wymienione jako grupa wy!"czona z
oddawania krwi przez sam fakt pobytu w areszcie 'ledczym. Obecne
uregulowanie prawne, wymieniaj"ce jedynie osoby odbywaj"ce kar$
pozbawienia wolno'ci jako tymczasowo wy!"czone z mo&liwo'ci
oddawania krwi, jest wi$c niezrozumia!e. W zwi"zku z powy&szym
Rzecznik zwróci! si$ 1254 do Ministra Zdrowia o podj$cie inicjatywy
ustawodawczej zmierzaj"cej do nowelizacji rozporz"dzenia w cz$'ci, w
jakiej odbywanie kary pozbawienia wolno'ci wy!"cza osoby skazane na
tak" kar$ z mo&liwo'ci oddawania krwi.
Minister nie podzieli! 1255 stanowiska Rzecznika o potrzebie
nowelizacji rozporz"dzenia, bowiem dyskwalifikacja kandydata na dawc$
krwi na czas pobytu w zak!adzie karnym i okres 6 miesi$cy po jego
opuszczeniu ma na celu jedynie zapewnienie bezpiecze(stwa biorców
krwi, nie za' dyskryminacj$ osadzonych. Zgodnie z zaleceniami Rady
Europy, prawo biorców krwi do ochrony zdrowia, a w szczególno'ci do
minimalizacji ryzyka zaka&enia, powinno mie) bezwzgl$dne
pierwsze(stwo przed wszystkimi innymi czynnikami, w tym tak&e przed
wyra&on" przez inne osoby ch$ci" oddawania krwi. Dyskwalifikacj$ osób
przebywaj"cych w zak!adach karnych nale&y w tej sytuacji uzna) za
uzasadnion".

1253 Rozporz"dzenie z 18 kwietnia 2005 r. (Dz.U. Nr 79, poz. 691 z pó%n. zm.).
1254 RPO-594968-VII/08 z 16 pa%dziernika 2008 r.
1255 Pismo z 17 grudnia 2008 r.
 - 494 -

10. Dopuszczalno#$ ukarania osoby pozbawionej wolno#ci kar%

pozbawienia wolno#ci do czternastu dni
Rzecznik skierowa! wniosek 1256 do S"du Najwy&szego o podj$cie
uchwa!y wyja'niaj"cej ujawniaj"ce si$ w orzecznictwie s"dów
powszechnych rozbie&no'ci w wyk!adni przepisów, zawieraj"cej
odpowied% na pytanie: „czy dopuszczalne jest ukaranie osoby
pozbawionej wolno'ci, w tym tak&e tymczasowo aresztowanej, w trybie
art. 49 § 1 ustawy – Prawo o ustroju s"dów powszechnych 1257, kar"
pozbawienia wolno'ci do czternastu dni, w 'wietle zapisu, i& osobie
pozbawionej wolno'ci, w tym tak&e tymczasowo aresztowanej, mo&na
wymierzy) kar$ przewidzian" w przepisach o wykonywaniu kary
pozbawienia wolno'ci albo w przepisach o wykonywaniu tymczasowego
aresztowania, przy czym w katalogu kar okre'lonych w art. 142 § 1 i 143
oraz w art. 222 § 1 ustawy – Kodeks karny wykonawczy 1258 kara
pozbawienia wolno'ci nie zosta!a przewidziana.
Zgodnie z art. 49 § 1 ustawy – Prawo o ustroju s"dów powszechnych
„w razie naruszenia powagi, spokoju lub porz"dku czynno'ci s"dowych
albo ubli&enia s"dowi, innemu organowi pa(stwowemu lub osobom
bior"cym udzia! w sprawie, s"d mo&e ukara) winnego kar" porz"dkow"
grzywny w wysoko'ci do 10 000 z!otych lub kar" pozbawienia wolno'ci
do 14 dni; osobie pozbawionej wolno'ci, w tym tak&e tymczasowo
aresztowanej, mo&na wymierzy) kar$ przewidzian" w przepisach o
wykonywaniu kary pozbawienia wolno'ci albo w przepisach o
wykonywaniu tymczasowego aresztowania.” Przepisy o wykonywaniu
kary pozbawienia wolno'ci oraz przepisy o wykonywaniu tymczasowego
aresztowania nie przewiduj" kary pozbawienia wolno'ci. W orzecznictwie
s"dów okr$gowych ujawni!y si$ jednak zasadnicze rozbie&no'ci w
zakresie interpretacji przepisu art. 49 § 1 ustawy – Prawo o ustroju s"dów
powszechnych.
W uzasadnieniu swego wniosku Rzecznik opowiedzia! si$ za tak"
wyk!adni" przepisu art. 49 § 1 ustawy – Prawo o ustroju s"dów

1256 RPO-572863-XVIII/07 z 20 maja 2008 r.

1257 Ustawa z 27 lipca 2001 r. (Dz.U. Nr 98, poz.1070 z pó%n. zm.).
1258 Ustawa z 6 czerwca 1997 r. (Dz.U. Nr 90, poz. 557 z pó%n. zm.).
 - 495 -

powszechnych, w 'wietle której osobie pozbawionej wolno'ci, w tym

tak&e tymczasowo aresztowanej, która narusza powag$, spokój lub
porz"dek czynno'ci s"dowych albo ubli&a s"dowi, innemu organowi
pa(stwowemu lub osobom bior"cym udzia! w sprawie, s"d mo&e
wymierzy) wy!"cznie kar$ przewidzian" w przepisach o wykonywaniu
kary pozbawienia wolno'ci albo w przepisach o wykonywaniu
tymczasowego aresztowania, to jest kar$, o której mowa jest w zdaniu
drugim (po 'redniku) art. 49 § 1 ustawy – Prawo o ustroju s"dów
powszechnych.
S"d Najwy&szy podj"! nast$puj"c" uchwa!$ 1259: „Osobie pozbawionej
wolno'ci, w tym tak&e tymczasowo aresztowanej, która dopuszcza si$
czynu okre'lonego w art. 49 § 1 zdanie pierwsze ustawy – Prawo o ustroju
s"dów powszechnych 1260, mo&na wymierzy) wy!"cznie kar$ dyscyplinarn"
przewidzian" w przepisach o wykonywaniu kary pozbawienia wolno'ci
albo w przepisach o wykonywaniu tymczasowego aresztowania (art. 143 §
1 oraz art. 222 § 2 k.k.w.).”

11. Przerwa w wykonaniu kary pozbawienia wolno#ci

Rzecznik skierowa! do S"du Najwy&szego wniosek 1261 o podj$cie
uchwa!y wyja'niaj"cej wyst$puj"ce w orzecznictwie s"dów powszechnych
rozbie&no'ci w wyk!adni przepisu art. 155 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca
1997 r. – Kodeks karny wykonawczy, a zawieraj"cej odpowied% na
pytanie: czy u&yte w przepisie art. 155 k.k.w. poj$cie „przerwa w
wykonaniu kary pozbawienia wolno'ci” powinno by) interpretowane (w
oparciu o wyk!adni$ systemow" i funkcjonaln") wy!"cznie jako przerwa, o
której mowa w art. 153 k.k.w., czy równie& (w oparciu o wyk!adni$
j$zykow") jako ka&da faktyczna przerwa w wykonywaniu kary
pozbawienia wolno'ci, wyj"wszy bezprawn" ?
Prezentuj"c problem Rzecznik odniós! go do sytuacji skazanych,
którym s"dy odmówi!y udzielenia warunkowego zwolnienia z odbycia
reszty kary pozbawienia wolno'ci w trybie przewidzianym w art. 155 § 1
k.k.w., a którzy odbyli minimaln" cz$') kary okre'lon" w tym przepisie

1259 Uchwa!a z 30 pa%dziernika 2008 r., sygn. akt I KZP 17/08.

1260 Ustawa z 27 lipca 2001 r. (Dz.U. Nr 98, poz.1070 z pó%n. zm.).
1261 RPO-580256-VII/08 z 16 lipca 2008 r.
 - 496 -

(co najmniej 6 miesi$cy) przez zaliczenie okresu tymczasowego

aresztowania na poczet orzeczonej kary pozbawienia wolno'ci. Wobec
uchylenia izolacyjnego 'rodka zapobiegawczego w toku procesu,
oskar&eni ci odzyskali wolno'), natomiast po zapadni$ciu prawomocnych
wyroków korzystali z odroczenia wykonania kary przez okres co najmniej
roku. Rozstrzygaj"c wnioski o warunkowe przedterminowe zwolnienie z
odbycia reszty kary pozbawienia wolno'ci s"dy orzekaj"ce w tych
sprawach stosowa!y ró&n" wyk!adni$ art. 155 k.k.w.
W przekonaniu Rzecznika s!usznym by!oby uznanie, &e przepis art.
155 § 1 k.k.w. mo&e by) stosowany wobec ka&dego skazanego, który
spe!nia okre'lone w nim warunki, niezale&nie od tego, czy korzysta! on z
przerwy, o której mowa w art. 153 k.k.w., czy te& wykonywanie wobec
niego kary zosta!o przerwane z innego powodu, je&eli nie by! on
bezprawny.
S"d Najwy&szy podj"! nast$puj"c" uchwa!$ 1262: Poj$cie „przerwa w
wykonaniu kary pozbawienia wolno'ci” – w rozumieniu art. 155 § 1
k.k.w. – obejmuje przerw$ udzielon" przez s"d penitencjarny na
podstawie art. 153 k.k.w., a tak&e okres, w jakim skazany – po
wprowadzeniu tej kary do wykonania – nie odbywa! jej w dalszym ci"gu
w wyniku zawieszania wobec niego post$powania wykonawczego z
przyczyn wymienionych w art. 153 k.k.w.

12. Sposób obliczania rocznego okresu odroczenia wykonania kary

pozbawienia wolno#ci, uprawniaj%cego skazanego do ubiegania si& o
warunkowe zawieszenie wykonania kary
W zwi"zku z ujawnionymi rozbie&no'ciami w orzecznictwie
s"dowym Rzecznik skierowa! wniosek 1263 do S"du Najwy&szego o
rozstrzygni$cie nast$puj"cego zagadnienia prawnego: czy do !"cznego
okresu odroczenia, o którym mowa w art. 151 § 3 ustawy z dnia 6 czerwca
1997 r. – Kodeks karny wykonawczy, stwarzaj"cego dla skazanego
mo&liwo') ubiegania si$ o warunkowe zawieszenie wykonania kary
pozbawienia wolno'ci, zalicza si$ okres pomi$dzy dat" zako(czenia

1262 Uchwa!a z 30 pa%dziernika 2008 r. (sygn. akt I KZP 22/08).

1263 RPO-602342-VII/08 z 17 listopada 2008 r.
 - 497 -

wcze'niej udzielonego odroczenia, a dat" kolejnego orzeczenia o

odroczeniu, je'li wniosek o kolejne odroczenie zosta! z!o&ony przed
up!ywem terminu oznaczonego w postanowieniu o odroczeniu ?
Wed!ug jednej grupy pogl"dów wyra&anych w orzecznictwie, do
okresu co najmniej jednego roku odroczenia nie zalicza si$ okresu, jaki
up!ywa od zako(czenia orzeczonego wcze'niej odroczenia do dnia
wydania kolejnego postanowienia uwzgl$dniaj"cego wniosek. W opozycji
do tych pogl"dów pozostaje wyra&one w orzecznictwie stanowisko,
wed!ug którego do okresu co najmniej jednego roku odroczenia zalicza si$
równie& okres, jaki up!ywa od zako(czonego wcze'niej odroczenia do
dnia wydania kolejnego postanowienia uwzgl$dniaj"cego wniosek.
Kompromisowe stanowisko przyjmuje za', &e sumowanie poszczególnych
okresów odrocze( wykonania kary, bez uwzgl$dnienia czasu pomi$dzy
dniem zako(czenia orzeczonego wcze'niej odroczenia, a dat" kolejnego
postanowienia przed!u&aj"cego odroczenie, nast$puje tylko wówczas, gdy
skazany z!o&y kolejny wniosek ju& po up!ywie okresu odroczenia.
Rzecznik zaj"! stanowisko, &e je'li wniosek o kolejne odroczenie
zostanie z!o&ony przed up!ywem terminu wskazanego w postanowieniu o
odroczeniu i zostanie on uwzgl$dniony, to do !"cznego okresu odroczenia
wykonania kary pozbawienia wolno'ci powinien zosta) zaliczony tak&e
okres pomi$dzy dat" zako(czenia wcze'niej udzielonego odroczenia, a
dat" kolejnego orzeczenia o odroczeniu. W przeciwnym przypadku
mo&liwo') skorzystania przez skazanego z ustawowego uprawnienia
uzale&niona by!aby wy!"cznie od sprawnego dzia!ania s"du. Za tak"
wyk!adni" przepisów przemawia wzgl"d na konstytucyjn" zasad$ zaufania
obywateli do pa(stwa i prawa.

13. Transportowanie osadzonych

Do Rzecznika zwróci! si$ obywatel wskazuj"cy, i& jego prawa s"
naruszane w zwi"zku z transportowaniem przez pojazdy specjalne S!u&by
Wi$ziennej. Badaj"c wskazany zarzut Rzecznik stwierdzi!, i& brak jest
szczegó!owej regulacji prawnej dotycz"cej u&ywania tych pojazdów.
Delegacj$ ustawow" do wydania przez Ministra Spraw Wewn$trznych i
Administracji i innych ministrów rozporz"dzenia reguluj"cego warunki
techniczne pojazdów specjalnych i u&ywanych do celów specjalnych
 - 498 -

ró&nych formacji, w tym pojazdów S!u&by Wi$ziennej, stanowi art. 66 ust.

7 ustawy – Prawo o ruchu drogowym 1264. Na tej podstawie oparte by!o
nieobowi"zuj"ce ju& rozporz"dzenie Ministrów: Spraw Wewn$trznych i
Administracji, Obrony Narodowej, Finansów oraz Sprawiedliwo'ci z dnia
24 listopada 2004 r. w sprawie warunków technicznych pojazdów
specjalnych i pojazdów u&ywanych do celów specjalnych Policji, Agencji
Bezpiecze(stwa Wewn$trznego, Agencji Wywiadu, Stra&y Granicznej,
kontroli skarbowej, S!u&by Celnej, S!u&by Wi$ziennej i stra&y po&arnej.
Z dniem 1 pa%dziernika 2006 r. delegacja do wydania
przedmiotowego rozporz"dzenia zosta!a zmieniona, jednak&e na mocy
odpowiedniego przepisu ustawy zmieniaj"cej wspomniane rozporz"dzenie
obowi"zywa!o jeszcze przez rok od wej'cia w &ycie ustawy. Z dniem 2
pa%dziernika 2007 r. ex lege nast"pi!a utrata mocy obowi"zuj"cej
powy&szego rozporz"dzenia. W chwili obecnej niemo&liwa staje si$ ocena
warunków technicznych, jakie musi spe!nia) pojazd specjalny i u&ywany
do celów specjalnych. Wobec powy&szego Rzecznik zwróci! si$ 1265 do
Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji o wydanie rozporz"dzenia
b$d"cego wype!nieniem delegacji ustawowej z art. 66 ust 7 ustawy –
Prawo o ruchu drogowym.
Minister Spraw Wewn$trznych i Administracji poinformowa! 1266, &e
w Komendzie G!ównej Policji trwaj" prace nad nowym projektem
rozporz"dzenia Ministrów: Spraw Wewn$trznych i Administracji, Obrony
Narodowej, Finansów oraz Sprawiedliwo'ci w sprawie warunków
technicznych pojazdów specjalnych i pojazdów u&ywanych do celów
specjalnych Policji, Agencji Bezpiecze(stwa Wewn$trznego, Agencji
Wywiadu, S!u&by Kontrwywiadu Wojskowego, Centralnego Biura
Antykorupcyjnego, Stra&y Granicznej, kontroli skarbowej, S!u&by Celnej,
S!u&by Wi$ziennej i stra&y po&arnej. Ponadto podkre'li!, &e w zwi"zku z
zakresem uwag, jakie zg!aszano w trakcie uzgodnie(
wewn"trzresortowych, konieczne sta!o si$ przygotowanie nowego
projektu aktu stanowi"cego wype!nienie delegacji ustawowej zawartej w
art. 66 ust. 7 ustawy – Prawo o ruchu drogowym.

1264 Ustawa z 20 czerwca 1997 r. (Dz.U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908 z pó%n. zm.).
1265 RPO-586245-VII/08 z 7 pa%dziernika 2008 r.
1266 Pismo z 30 pa%dziernika 2008 r.
 - 499 -

14. Przeludnienie zak!adów karnych i aresztów #ledczych

W dniu 7 wrze'nia 2007 r. Rzecznik zg!osi! udzia! w post$powaniu w
sprawie skargi konstytucyjnej p. Jacka G. dotycz"cej przeludnienia
zak!adów karnych i aresztów 'ledczych 1267.
Trybuna! orzek!, i& art. 248 § 1 ustawy – Kodeks karny
wykonawczy 1268 jest niezgodny z art. 40, art. 41 ust. 4 i art. 2 Konstytucji
RP oraz nie jest niezgodny z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Przepis art. 248 §
1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy traci moc
obowi"zuj"c" z up!ywem osiemnastu miesi$cy od dnia og!oszenia wyroku
w Dzienniku Ustaw. 1269 Wyrok zosta! og!oszony w Dzienniku Ustaw z 5
czerwca 2008 r. Nr 96, poz. 620 i z tym dniem orzeczenie Trybuna!u
Konstytucyjnego wesz!o w &ycie.
W kwestii przeludnienia Rzecznik zauwa&a, i& spe!niane s" za!o&enia
w przyj$tym przez poprzedni rz"d „Programie pozyskania 17.000 miejsc
w jednostkach organizacyjnych wi$ziennictwa w latach 2006-2009”. Jak
bowiem wynika ze statystyki Centralnego Zarz"du S!u&by Wi$ziennej, w
latach 2007-2008 rozmiary przeludnienia zak!adów karnych i aresztów
'ledczych uleg!y istotnemu zmniejszeniu, za' liczba miejsc
zakwaterowania wi$%niów znacz"co wzros!a 1270.
W szczególno'ci uwag$ zwraca znacz"cy spadek liczby osób
tymczasowo aresztowanych. O ile na koniec 206 i 2007 roku ich stan
wynosi! odpowiednio: 14.415 i 11.441 osób (16,7 i 13% ogó!u osób
pozbawionych), tak na koniec 2008 r. zmala! do 8.926 osób (10,7%).
Polska ma obecnie jeden z najni&szych w Europie wska%nik udzia!u
tymczasowo aresztowanych w ogólnej liczbie osób pozbawionych
wolno'ci. Nale&y wi$c zadba), aby polityka ograniczania liczby osób
tymczasowo aresztowanych nie k!óci!a si$ z potrzebami stosowania tego
'rodka zapobiegawczego w indywidualnych post$powaniach karnych.

1267 Informacja o dzia!alno'ci RPO za rok 2007, str. 425.

1268 Ustawa z 6 czerwca 1997 r. (Dz.U. Nr 90, poz. 557, z pó%n. zm.).
1269 Wyrok z 26 maja 2008 r. (sygn. akt SK 25/07).
1270 Na koniec roku 2007 i 2008 stany osadzonych w zak!adach karnych i aresztach 'ledczych
wynosi!y odpowiednio: 87.462 (110,9% pojemno'ci) i 82.882 osób (99,7% pojemno'ci), a
liczba miejsc ich zakwaterowania: 78.883 i 83.112.
 - 500 -

Nie zmala!a natomiast liczba skazanych na kar$ pozbawienia

wolno'ci, którzy z ró&nych przyczyn nie odbywaj" tej kary 1271. Sytuacja ta
budzi powa&ny niepokój Rzecznika.

15. Wykonywanie tymczasowego aresztowania wobec kobiet w ci%'y

W dniu 24 kwietnia 2007 r. Rzecznik skierowa! wniosek do
Trybuna!u Konstytucyjnego dotycz"cy wykonywania tymczasowego
aresztowania wobec kobiet w ci"&y 1272.
Trybuna! Konstytucyjny orzek! 1273, &e: art. 259 § 1 ustawy – Kodeks
post$powania karnego1274 jest zgodny z art. 18 oraz art. 68 ust. 3
Konstytucji, art. 260 ustawy – Kodeks post$powania karnego jest zgodny
z art. 18 oraz art. 68 ust. 3 Konstytucji, § 33 ust. 2 pkt 2 rozporz"dzenia
Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie czynno'ci administracyjnych
zwi"zanych z wykonywaniem tymczasowego aresztowania oraz kar i
'rodków przymusu skutkuj"cych pozbawienie wolno'ci oraz
dokumentowania tych czynno'ci 1275: jest zgodny z art. 249 § 3 pkt 7
ustawy – Kodeks karny wykonawczy 1276 oraz art. 92 ust. 1 Konstytucji i
nie jest niezgodny z art. 213 ustawy – Kodeks karny wykonawczy.

B. Zapobieganie demoralizacji i przest!pczo#ci nieletnich

1. Nieskuteczno#$ wykonywania orzecze" s%dów rodzinnych o

umieszczeniu nieletnich w placówkach niepodlegaj%cych resortowi
sprawiedliwo#ci
Na mocy zarz"dzenia nr 98 Prezesa Rady Ministrów z dnia 19
wrze'nia 2007 r. zosta! utworzony Mi$dzyresortowy Zespó! do Spraw
Poprawy Skuteczno'ci Wykonania Orzecze( S"dowych, koordynowany
przez Ministra Sprawiedliwo'ci. W sk!ad Zespo!u weszli przedstawiciele
Ministerstw: Sprawiedliwo'ci, Spraw Wewn$trznych i Administracji,

1271 Wg statystyki Centralnego Zarz"du SW, na koniec 2008 r. oczekiwa!o na wykonanie

46.075 orzecze(, które dotyczy!y 39.818 osób. A& 35.689 osób nie stawi!o si$ do odbycia
kary, pomimo up!ywu terminu.
1272 Informacja o dzia!alno'ci RPO za rok 2007, str. 420.
1273 Wyrok z 22 lipca 2008 r. (sygn. akt K 24/07).
1274 Ustawa z 6 czerwca 1997 r. (Dz.U. Nr 89, poz. 555 z pó%n. zm.).
1275 Rozporz"dzenie z 13 stycznia 2004 r. (Dz.U. Nr 15, poz. 142).
1276 Ustawa z 6 czerwca 1997 r. (Dz.U. Nr 90, poz. 557 z pó%n. zm.).
 - 501 -

Edukacji Narodowej, Pracy i Polityki Spo!ecznej oraz Zdrowia w randze

podsekretarza i sekretarza stanu. Przedmiotem prac Zespo!u by!a kwestia
wykonywania orzecze( s"dowych w przedmiocie umieszczania
ma!oletnich i nieletnich w ró&nego rodzaju placówkach.
W wyst"pieniu 1277 do Ministra Sprawiedliwo'ci, Rzecznik przekaza!
uwagi dotycz"ce rozporz"dzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu w
sprawie szczegó!owych zasad kierowania, przyjmowania, przenoszenia,
zwalniania i pobytu nieletnich w m!odzie&owym o'rodku wychowawczym
oraz m!odzie&owym o'rodku socjoterapii 1278, wydanego na podstawie art.
81 ustawy o post$powaniu w sprawach nieletnich 1279. Rozporz"dzenie
MENiS reguluje jedynie materi$ kierowania, przyjmowania, przenoszenia,
zwalniania i pobytu nieletnich w m!odzie&owych o'rodkach
wychowawczych i m!odzie&owych o'rodkach socjoterapii stosowanych
jako 'rodek wychowawczy, pomijaj"c problematyk$ realizacji orzecze(
s"dowych o zastosowaniu tych placówek jako 'rodków tymczasowych. Z
tych wzgl$dów rozporz"dzenie budzi zasadnicze w"tpliwo'ci Rzecznika
co do zgodno'ci z art. 72 ust. 1 oraz art. 92 ust. 1 zd. 1 i art. 2
Konstytucji.
Obecna konstrukcja rozporz"dzenia sprawia, &e orzeczone przez s"d
'rodki tymczasowe w postaci umieszczenia nieletniego w m.o.w. lub
m.o.s. nie s" realizowane lub te& s"dy próbuj" tymczasowo umie'ci)
nieletnich w placówkach opieku(czo-wychowawczych i placówkach
o'wiatowych-nieresocjalizacyjnych, co nale&y oceni) zarówno jako
pogwa!cenie praw samego nieletniego, jak i prawa wychowanków tych
placówek do ochrony przed demoralizacj". Nie mo&na przyj"), &e
osi"gni$ty zosta! cel wydania rozporz"dzenia, jakim jest w 'wietle art. 92
ust. l zd. l Konstytucji wykonanie ustawy. Oznacza to, i& nie zosta!a
zrealizowana konstytucyjna zasada, &e rozporz"dzenia s" wydawane na
podstawie szczegó!owego upowa&nienia zawartego w ustawie i w celu jej
wykonania. Tym samym naruszone zosta!y zasady przyzwoitej legislacji,
w!a'ciwej dla demokratycznego pa(stwa prawnego. Obowi"zuj"cy w tym
zakresie stan prawny wymaga zmiany.

1277 RPO-507916-VII/05 z 2 lipca 2008 r.

1278 Rozporz"dzenie z 26 lipca 2004 r. (Dz.U. Nr 178, poz. 1833).
1279 Ustawa z 26 pa%dziernika 1982 r. (Dz.U. z 2002 r. Nr 11, poz. 109 z pó%n. zm.).
 - 502 -

W odpowiedzi 1280 zosta!y podzielone w"tpliwo'ci Rzecznika

dotycz"ce omawianego rozporz"dzenia. W wyniku ustale(
Mi$dzyresortowego Zespo!u do Spraw Poprawy Skuteczno'ci Wykonania
Orzecze( S"dowych, Minister Sprawiedliwo'ci wyst"pi! do Ministra
Edukacji Narodowej o podj$cie niezb$dnych dzia!a(, w szczególno'ci
zmiany rozporz"dzenia z 2004 r., w celu doprowadzenia do stanu
zgodnego z przepisami ustawy o post$powaniu w sprawach nieletnich,
zw!aszcza w zakresie kierowania nieletnich do m!odzie&owych o'rodków
wychowawczych i m!odzie&owych o'rodków socjoterapii tytu!em 'rodka
tymczasowego. W obecnym kszta!cie m!odzie&owe o'rodki wychowawcze
i m!odzie&owe o'rodki socjoterapii nie s" przystosowane do wykonywania
'rodków izolacyjnych wydawanych na podstawie art. 26 ustawy o
post$powaniu w sprawach nieletnich. Ministerstwo Edukacji Narodowej
podj$!o rozmowy z Komendantem G!ównym Ochotniczych Hufców Pracy
na temat utworzenia w strukturach OHP regionalnych placówek
interwencyjnych o zasi$gu wojewódzkim, których zadaniem by!aby
realizacja postanowie( tymczasowych i natychmiastowych.
W odpowiedzi poinformowano Rzecznika, i& Mi$dzyresortowy
Zespó! do Spraw Poprawy Skuteczno'ci Wykonania Orzecze( S"dowych,
a tak&e Minister Sprawiedliwo'ci dostrzegaj" potrzeb$ niezw!ocznej
nowelizacji rozporz"dzenia, jednak nie maj" mo&liwo'ci spowodowania
przyspieszenia prac Ministra Edukacji Narodowej w tym zakresie.
W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 1281 do Ministra
Edukacji Narodowej o poinformowanie o zakresie prac legislacyjnych nad
zmian" wspomnianego rozporz"dzenia i obecnym ich etapie, a tak&e o
stanie prac nad wyodr$bnieniem i przygotowaniem funkcjonowania
placówek, do których b$dzie mog!a by) kierowana grupa nieletnich,
których prawa s" obecnie drastycznie naruszane. Wydawa!o si$, &e
przedstawione argumenty, wskazuj"ce na niekonstytucyjno')
rozporz"dzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu w sprawie
szczegó!owych zasad kierowania przyjmowania, przenoszenia, zwalniania
i pobytu nieletnich w m!odzie&owym o'rodku wychowawczym i

1280 Pismo z 31 pa%dziernika 2008 r.

1281 RPO-507916-VII/05 z 3 grudnia 2008 r.
 - 503 -

m!odzie&owym o'rodku socjoterapii 1282, przes"dz" o szybkiej zmianie jego

przepisów, a tak&e o wyodr$bnieniu nowego rodzaju m!odzie&owych
o'rodków wychowawczych, zlokalizowanych w du&ych o'rodkach i
przeznaczonych dla danego okr$gu oraz spe!niaj"cych w!a'ciwe wymogi
co do prowadzonej w nich diagnozy, nauczania oraz stosowanego
nadzoru.
Minister poinformowa! 1283 o trwaj"cych pracach nad nowelizacj"
rozporz"dzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie szczegó!owych
zasad kierowania, przyjmowania, przenoszenia, zwalniania i pobytu
nieletnich w m!odzie&owym o'rodku wychowawczym oraz m!odzie&owym
o'rodku socjoterapii. Nowelizacja tego rozporz"dzenia zosta!a uj$ta w
planie prac legislacyjnych Ministerstwa na pierwsze pó!rocze 2009 r.
Ponadto Rzecznik wyst"pi! do Ministra Sprawiedliwo'ci 1284 z pro'b"
o informacj$ o wynikach analizy post$powa( zwi"zanych z
umieszczeniem nieletniego w m!odzie&owym o'rodku wychowawczym.

2. Kwalifikowanie nieletnich do publicznych zak!adów opieki

zdrowotnej w celu obserwacji psychiatrycznej lub leczenia
Informacje przedstawione na 23. Ogólnopolskiej Konferencji
Psychiatrów Dzieci i M!odzie&y w Warszawie, w dniach 28-30 marca
2008 r., wskazuj", &e system psychiatrii s"dowej dla nieletnich w Polsce
nie zosta! jeszcze stworzony. Szkod$ dla jako'ci opiniowania s"dowo-
psychiatrycznego nieletnich przynios!o zawieszenie funkcjonowania
specjalnej komisji przy dyrektorze Instytutu Psychiatrii i Neurologii w
Warszawie, która przez minione lata stanowi!a wsparcie merytoryczne. W
bie&"cej praktyce nie s" wystarczaj"co wykorzystywane mo&liwo'ci, jakie
w zakresie kwalifikowania nieletnich do zak!adów o odpowiednich
warunkach zabezpieczenia mo&e przynie') lepsza wspó!praca mi$dzy
s$dziami dla nieletnich a lekarzami psychiatrami, pe!ni"cymi funkcj$
bieg!ych i przeprowadzaj"cymi obserwacje s"dowo-psychiatryczne.
Rzecznik zwróci! si$ 1285 do Ministra Sprawiedliwo'ci oraz Ministra

1282 Rozporz"dzenie z 26 lipca 2004 r. (Dz.U. Nr 178, poz. 1833).

1283 Pismo z 22 grudnia 2008 r.
1284 RPO-507916-VII/05 z 3 grudnia 2008 r.
1285 RPO-587722-VII/08 z 29 kwietnia 2008 r.
 - 504 -

Zdrowia o zacie'nienie wspó!pracy zainteresowanych Ministerstw na

rzecz poprawy jako'ci kwalifikowania nieletnich do publicznych
zak!adów opieki zdrowotnej w celu obserwacji psychiatrycznej lub
leczenia oraz w sprawie doko(czenia tworzenia systemu psychiatrii
s"dowej dla nieletnich.
Minister Sprawiedliwo'ci poinformowa! 1286, &e konieczne jest
dokonanie zmiany rozporz"dzenia Ministra Zdrowia w sprawie
szczegó!owych zasad kierowania, przyjmowania, przenoszenia,
zwalniania i pobytu nieletnich w publicznych zak!adach opieki
zdrowotnej 1287, poprzez wprowadzenie Komisji Psychiatrycznej dla
nieletnich, która mia!aby obowi"zek wydania opinii w sprawie
skierowania w terminie 14 dni od dnia wp!yni$cia wniosku. Umo&liwi!oby
to s"dowi rodzinnemu sprawny i w!a'ciwy dobór zak!adu leczniczego dla
nieletniego.
Minister Zdrowia poinformowa! 1288, &e przygotowywany jest
Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego. Podstaw$ Programu
stanowi) b$d" znowelizowane przepisy ustawy o ochronie zdrowia
psychicznego 1289. Projekt nowelizacji zosta! w dniu 6 listopada 2007 r.
z!o&ony Marsza!kowi Sejmu w celu przed!o&enia go pod obrady Izby.

1286 Pismo z 14 maja 2008 r.

1287 Rozporz"dzenia z 20 kwietnia 2005 r. (Dz.U. Nr 79, poz. 692).
1288 Pismo z 3 czerwca 2008 r.
1289 Ustawa z 19 sierpnia 1994 r. (Dz.U. Nr 111, poz. 535 z pó%n. zm.).
 - 505 -

26. Ochrona praw 'o"nierzy i funkcjonariuszy s"u'b publicznych

A. Ochrona praw 'o"nierzy

1. Kontrola przestrzegania praw obywatelskich 'o!nierzy w 2

Korpusie Zmechanizowanym, 6 Brygadzie Desantowo-Szturmowej oraz 16
batalionie powietrzno-desantowym w Krakowie
W dniu 6 sierpnia 2008 r. pracownicy Biura Rzecznika przebywali w
2 Korpusie Zmechanizowanym, 6 Brygadzie Desantowo-Szturmowej oraz
podleg!ym jej 16 batalionie powietrzno – desantowym w Krakowie. Celem
wizyty by!o zapoznanie si$ z przestrzeganiem praw obywatelskich wobec
&o!nierzy oraz warunkami pe!nionej s!u&by.
+o!nierze pe!ni"cy s!u&b$ w wymienionych jednostkach uczestnicz"
w Polskich Kontyngentach Wojskowych w Iraku i Afganistanie, stanowi"c
g!ówn" si!$ tzw. jednostek operacyjnych. Podczas spotka( z &o!nierzami
oraz kadr" dowódcz" zg!oszonych zosta!o szereg problemów. Mianowicie,
postulowano zmian$ zasad dotycz"cych wyjazdu na misje zagraniczne
&o!nierzy karanych. +o!nierze zawodowi skazani prawomocnym wyrokiem
s"dowym na kar$ pozbawienia wolno'ci (aresztu wojskowego) z
warunkowym zawieszeniem wykonywania kary, nie s" kierowani do
pe!nienia s!u&by za granic", mimo braku stosownego zakazu w przepisach.
Proponowano, aby kwesti$ mo&liwo'ci wyjazdu pozostawi) dowódcom.
Zg!aszano zarzuty dotycz"ce zakwaterowania &o!nierzy zawodowych we
wspólnych kwaterach sta!ych. Zasygnalizowano równie&, &e przepisy
dotycz"ce refundacji w czasie podnoszenia kwalifikacji zawodowych
nierówno traktuj" oficerów i chor"&ych. Przewiduj" bowiem mo&liwo')
refundacji dla dowódcy plutonu wy!"cznie, je'li jest nim oficer.
Poruszono te& kwesti$ tzw. mundurówki dla szeregowych zawodowych.
Do 2007 roku otrzymywano j" na ogólnych zasadach. W 2008 roku
wysoko') wyp!aty uzale&niono od czasookresu s!u&by. Ponadto &o!nierze
s!u&by terminowej byli zaniepokojeni zapowiedziami, i& w pracach nad
nowelizacj" ustawy o s!u&bie wojskowej &o!nierzy zawodowych ma by)
wprowadzony zapis, &e &o!nierze tej s!u&by mog" zawiera) kontrakty
tylko do 12 lat. Problem stanowi!o tak&e pe!nienie funkcji nieetatowych
 - 506 -

przez kadr$. W poszczególnych jednostkach stanowisk takich jest wiele, a

gratyfikacje finansowe dowódca mo&e przyzna) wy!"cznie za stanowiska
wyszczególnione w rozporz"dzeniu MON. Rzecznik zwróci! si$ 1290 do
Ministra Obrony Narodowej o zaj$cie stanowiska wobec przedstawionych
problemów.
Minister Obrony Narodowej poinformowa! 1291, &e zmiana
obowi"zuj"cych zasad w zakresie kierowania i wyznaczania &o!nierzy
zawodowych karanych do s!u&by poza granicami pa(stwa by!aby
kontrowersyjna zarówno pod wzgl$dem transparentno'ci, jak i wydarze(
w Nangar Khel.
W przygotowywanej nowelizacji ustawy o zakwaterowaniu Si!
Zbrojnych 1292, zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych &o!nierzy
zawodowych b$dzie realizowane poprzez zrównanie praw do
zakwaterowania &o!nierzy s!u&by sta!ej i kontraktowej – jako &o!nierzy
zawodowych. Docelowy model zakwaterowania polega) ma na
kwaterowaniu &o!nierzy zawodowych w zasobie mieszkaniowym
Wojskowej Agencji Mieszkaniowej, a w przypadku braku takiej
mo&liwo'ci, poprzez wykorzystanie zasobu internatowego Wojskowej
Agencji Mieszkaniowej lub wyp!at$ „'wiadczenia mieszkaniowego”.
Obowi"zuj"ce przepisy nie dyskryminuj" poszczególnych korpusów
kadry w zakresie refundacji kosztów podnoszenia kwalifikacji
zawodowych. Ka&dy &o!nierz mo&e pobiera) nauk$, je'li nie koliduje to z
wykonywaniem przez niego zada( s!u&bowych, a pomoc finansowa i urlop
szkoleniowy przyznawany jest, gdy kierunek nauki jest zbie&ny z
zajmowanym lub planowanym do wyznaczenia stanowiskiem s!u&bowym.
Minister zapewni! równie&, &e obowi"zuj"ca nowelizacja
rozporz"dzenia Ministra Obrony Narodowej w sprawie równowa&ników
pieni$&nych przys!uguj"cych w zamian za umundurowanie i
wyekwipowanie 1293 zapewnia zachowanie w!a'ciwej proporcji pomi$dzy
przys!uguj"c" szeregowym zawodowym nale&no'ci" umundurowania i
wyekwipowania a wynikaj"cymi z nich wysoko'ciami równowa&ników

1290 RPO-595485-IX/08 z 4 wrze'nia 2008 r.

1291 Pismo z 8 pa%dziernika 2008 r.
1292 Ustawa z 22 czerwca 2005 r., (Dz.U. Nr 41, poz. 398 z pó%n. zm.).
1293 Rozporz"dzenie z 25 czerwca 2004 r. (Dz.U. Nr 153, poz. 1615 z pó%n. zm.).
 - 507 -

pieni$&nych za umundurowanie i wyekwipowanie niewydane w naturze.

Nie odniós! si$ jednak – o co wyst$powa! Rzecznik – do podstawy
prawnej wprowadzonych zmian w zakresie wysoko'ci wyp!at
równowa&nika.

2. Kontrola przestrzegania praw obywatelskich 'o!nierzy w 8 Bazie

Lotniczej i 13 eskadrze lotnictwa transportowego w Krakowie
W dniu 7 sierpnia 2008 r. pracownicy Biura Rzecznika przebywali w
8 Bazie Lotniczej oraz 13 eskadrze lotnictwa transportowego w Krakowie,
w celu zapoznania si$ z warunkami pe!nionej s!u&by oraz sprawdzenia
przestrzegania praw obywatelskich wobec &o!nierzy.
Do najistotniejszych problemów przedstawionych podczas kontroli
nale&y zaliczy) niski poziom wyszkolenia m!odej kadry, kwesti$
mo&liwo'ci zast$pstwa kobiet – &o!nierzy b$d"cych na urlopach
macierzy(skich (obowi"zuj"ce przepisy nie zezwalaj" na zast"pienie
kobiety-&o!nierza innym &o!nierzem, na czas nieobecno'ci), brak
mo&liwo'ci awansowania pilotów z uwagi na zani&enie etatów, co
prowadzi do odchodzenia ze s!u&by dobrze wyszkolonego personelu
lataj"cego. Uregulowania wymaga te& sprawa ubezpieczenia pilotów
wykonuj"cych loty do Iraku i Afganistanu. Obecnie wype!niaj" oni druki
ubezpieczeniowe, tak jak &o!nierze pe!ni"cy s!u&b$ w Polskich
Kontyngentach Wojskowych, mimo i& nie wchodz" w ich sk!ad. W
rezultacie zaj'cia zdarzenia obj$tego polis" ubezpieczeniow" mog"
wyst"pi) powa&ne trudno'ci z wyp!at" odszkodowania. Piloci nie
otrzymuj" tak&e dodatków za loty w strefy dzia!a( wojennych. Szybkich
decyzji wymaga problem obsady i szkolenia za!óg samolotów. Na jeden
samolot powinny by) trzy wyszkolone za!ogi, a jest jedna. Stanowiska
s!u&bowe s" nieadekwatne (zbyt niskie) do odpowiedzialno'ci i zakresu
wykonywanych zada(. Bardzo krytycznie zosta! oceniony stan
funkcjonowania wojskowej s!u&by zdrowia. +o!nierze zasygnalizowali
nadto, &e Wojskowa Agencja Mieszkaniowa wstrzyma!a mo&liwo')
wykupu lokali s!u&bowych, nie informuj"c o powodach takiej decyzji, ani
do jakiego czasu b$dzie obowi"zywa!a. Rzecznik zwróci! si$ 1294 do

1294 RPO-595485-IX/08 z 5 wrze'nia 2008 r.

 - 508 -

Ministra Obrony Narodowej o podj$cie dzia!a( maj"cych na celu

rozwi"zanie przedstawionych problemów.
Minister Obrony Narodowej stwierdzi! 1295, &e niewystarczaj"cy
poziom wyszkolenia nowo przyby!ej kadry wynika z du&ej rotacji
personelu lataj"cego i personelu SIL oraz z obci"&enia personelu
dodatkowymi zadaniami niewynikaj"cymi z charakteru zajmowanego
stanowiska s!u&bowego.
W opinii resortu, stopnie etatowe dowódców za!óg oraz liczba za!óg
przypadaj"cych w etacie dla samolotów transportowych jednostek Si!
Powietrznych wykonuj"cych zadania poza granicami kraju s" za niskie.
Trwaj" prace nad zmianami organizacyjno-etatowymi, które g!ównie
dotycz" podwy&szenia stopni etatowych dla dowódców za!óg, zmiany
grup uposa&enia dla pilotów oraz podniesienia wska%nika liczby za!óg na
ka&dy samolot w etacie.
Ustawa pragmatyczna nie rozwi"zuje kwestii zwi"zanych z
wojskow" s!u&b" kobiet i funkcjonowaniem rodziny wojskowej w sposób
umo&liwiaj"cy pogodzenie s!u&by z rol" kobiety w rodzinie. Problemy te
s" dostrzegane w resorcie i zostan" uwzgl$dnione w pracach nad
nowelizacj" ustawy o s!u&bie &o!nierzy zawodowych 1296.
Ubezpieczenie za!óg samolotów transportowych Si! Powietrznych
wykonuj"cych loty do Iraku i Afganistanu realizowane jest zgodnie z
zapisami umowy zawartej w dniu 17 lipca 2008 r. przez Dowódc$
Operacyjnego Si! Zbrojnych z Polskim Towarzystwem Ubezpiecze( S.A.
– I Oddzia! w Warszawie. Umowa ta obowi"zuje do dnia 23 lipca 2010 r.
Wojskowa Agencja Mieszkaniowa podj$!a dzia!ania zwi"zane z
ponown" weryfikacj" posiadanego zasobu pod k"tem potrzeb zawodowej
armii, w kontek'cie konieczno'ci zabezpieczenia odpowiedniej liczby
lokali przeznaczonych na wy!"czne zakwaterowanie &o!nierzy s!u&by
sta!ej. Przewidywany termin zako(czenia prac to 30 pa%dziernika 2008 r.
Z powy&szych wzgl$dów Agencja nie realizuje obecnie wniosków o
wykup lokali mieszkalnych, a decyzje dotycz"ce sprzeda&y mieszka( b$d"

1295 Pismo 9 pa%dziernika 2008 r.

1296 Ustawa z 11 wrze'nia 2003 r. (Dz.U. z 2008 r. Nr 141, poz. 892).
 - 509 -

mog!y by) podj$te po terminie zako(czenia prac zwi"zanych z ponown"

weryfikacj" posiadanego zasobu.

3. Kontrola przestrzegania praw i wolno#ci obywatelskich 'o!nierzy

5 pu!ku in'ynieryjnego oraz w Wojewódzkim Sztabie Wojskowym i
podleg!ych mu Wojskowych Komendach Uzupe!nie" w Szczecinie
W dniach 17–18 wrze'nia 2008 r. pracownicy Biura Rzecznika
przeprowadzili kontrol$ przestrzegania praw i wolno'ci obywatelskich
&o!nierzy 5 pu!ku in&ynieryjnego oraz w Wojewódzkim Sztabie
Wojskowym i podleg!ych mu Wojskowych Komendach Uzupe!nie( w
Szczecinie. Sprawdzeniu podlega!y m.in. problemy zwi"zane z warunkami
s!u&by, zakwaterowania &o!nierzy s!u&by zasadniczej oraz szkolenia – w
tym poligonowego. Zapoznano si$ równie& z funkcjonowaniem sytemu
wy&ywienia oraz jako'ci" posi!ków przygotowywanych dla &o!nierzy
bior"cych udzia! w )wiczeniach na poligonie. Wys!uchano tak&e
wniosków i uwag &o!nierzy, którzy pe!nili s!u&b$ w Polskich
Kontyngentach Wojskowych w Afganistanie i Iraku oraz Si!ach ONZ w
Libanie i Syrii.
W wyst"pieniu do Ministra Obrony Narodowej, Rzecznik wskaza! 1297
na konieczno') zbadania i rozwi"zania problemu m.in. niedomagania
wojskowej s!u&by zdrowia w zakresie udzielania pomocy medycznej
&o!nierzom, zw!aszcza podczas szkolenia poligonowego, w szczególno'ci
w zakresie zasad udzielania specjalistycznej opieki dentystycznej oraz
ograniczonej dost$pno'ci &o!nierzy zawodowych do leków. Rozwa&enia
wymaga zmiana obowi"zuj"cych przepisów uniemo&liwiaj"cych
&o!nierzom korpusu szeregowych zawodowych pe!nienie s!u&by d!u&ej ni&
12 lat, co skutkuje brakiem mo&liwo'ci uzyskania wojskowych uprawnie(
emerytalnych. +o!nierze postulowali obj$cie dzia!aniami
rekonwersyjnymi &o!nierzy nadterminowych na podobnych zasadach jak
&o!nierzy zawodowych. Konieczne jest wprowadzenie zmian w zakresie
bada( prowadzonych po powrocie &o!nierzy ze s!u&by w misjach
pe!nionych poza granicami kraju, poprzez zwi$kszenie zakresu bada(
zw!aszcza prowadzonych przez psychologów i psychiatrów przede

1297 RPO-597790-IX/08 z 26 listopada 2008 r.

 - 510 -

wszystkim wobec &o!nierzy, którzy wykonywali zadania bojowe w

Polskich Kontyngentach Wojskowych w Iraku i Afganistanie. Pozosta!e
postulaty dotyczy!y: rozszerzenia uprawnie( dowódcy pu!ku do
wyznaczania podleg!ych mu &o!nierzy na stanowiska s!u&bowe, je'li nie
posiada on stopnia pu!kownika; przeprowadzenia oceny technicznej stanu
obiektów koszarowych jednostki i wprowadzenia do planów remontów,
zw!aszcza pomieszcze( socjalno – bytowych, sprecyzowania struktur
organizacyjnych jednostek wojskowych, do których wojskowe komendy
uzupe!nie( prowadz" nabór kandydatów; poprawy warunków p!acy
pracownikom zatrudnionym w kontrolowanych Wojskowych Komendach
Uzupe!nie(.
Rzecznik oczekuje na odpowied% na wyst"pienie.

4. Koszty uczestnictwa Polski w misji stabilizacyjnej Polskiego

Kontyngentu Wojskowego realizuj%cego zadania na terytorium Republiki
Iraku
W artykule prasowym1298 opisany zosta! problem kosztów
uczestnictwa Polski w misji stabilizacyjnej Polskiego Kontyngentu
Wojskowego realizuj"cego zadania na terytorium Republiki Iraku oraz
trudno'ci w koordynacji dzia!a( prowadz"cych do zawarcia korzystnych
dla naszego kraju kontraktów gospodarczych. Niepokój Rzecznika
spowodowa!y informacje o braku w!a'ciwej koordynacji dzia!a( polskich
firm, zw!aszcza zbrojeniowych, na tym rynku oraz niedostatecznej
informacji o mo&liwo'ciach zawierania kontraktów. W zwi"zku z
powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 1299 do Ministra Obrony Narodowej o
spowodowanie zbadania informacji zawartych w artykule i
poinformowanie o wynikach dokonanych ustale(. Jednocze'nie zwróci!
si$ o informacj$ dotycz"c" ca!kowitych kosztów materialnych i ludzkich
tej operacji wojskowej, poniesionych przez resort obrony narodowej w
zwi"zku z konieczno'ci" realizacji przyj$tych zada( oraz zapobiegania,
usuwania i rekompensowania skutków negatywnych zjawisk powsta!ych
po powrocie &o!nierzy do Polski, jak równie& o wskazanie

1298 „Rzeczpospolita” z 22 lipca 2008 r. Wracamy z Iraku bez kontraktów.

1299 RPO-595323-IX/08 z 31 lipca 2008 r.
 - 511 -

podejmowanych przez resort obrony narodowej dzia!a( maj"cych na celu

przystosowanie tych &o!nierzy do warunków s!u&by wojskowej w kraju.
Minister poinformowa! 1300, &e &o!nierzom zawodowym mog" by)
przyznawane zapomogi pieni$&ne w przypadku zdarze( losowych,
d!ugotrwa!ej choroby lub 'mierci cz!onka rodziny oraz z innych przyczyn
powoduj"cych istotne pogorszenie warunków materialnych. W razie
'mierci lub zagini$cia &o!nierza zawodowego podczas wykonywania
zada( s!u&bowych, zapomogi mog" by) przyznane jego ma!&onkowi, a w
razie braku ma!&onka – dzieciom lub rodzicom.
+o!nierzom, którzy doznali sta!ego lub d!ugotrwa!ego uszczerbku na
zdrowiu wskutek wypadku pozostaj"cego w zwi"zku z pe!nieniem czynnej
s!u&by wojskowej albo wskutek choroby powsta!ej w zwi"zku ze
szczególnymi w!a'ciwo'ciami lub warunkami s!u&by wojskowej, jak
równie& &o!nierzowi, który poniós! szkod$ maj"tkow" wskutek wypadku,
a tak&e rodzinie &o!nierza, który zmar! wskutek wypadku lub choroby,
przys!uguje jednorazowe odszkodowanie.
W przypadku zwolnienia &o!nierza z zawodowej s!u&by wojskowej z
przyczyn le&"cych po stronie wojska, resort oferuje pomoc w ramach
programu rekonwersji kadr w zakresie doradztwa zawodowego,
przekwalifikowania zawodowego oraz po'rednictwa pracy. +o!nierzowi
zwolnionemu z zawodowej s!u&by wojskowej, który sta! si$ inwalid"
wskutek sta!ego lub d!ugotrwa!ego naruszenia sprawno'ci organizmu,
przys!uguje renta inwalidzka. Uprawnionym cz!onkom rodziny zmar!ych
lub zaginionych &o!nierzy, którzy pe!nili s!u&b$ poza granicami kraju,
przys!uguje renta rodzinna w wysoko'ci uposa&enia nale&nego zmar!emu
lub zaginionemu &o!nierzowi zawodowemu. Osoby uprawnione mog"
ubiega) si$ o 'wiadczenia socjalne (m.in. zapomogi, dop!aty do leków). W
Si!ach Zbrojnych RP powo!ano system os!ony psychologicznej,
realizowanej w trzech etapach – szkolenie przed wyjazdem na misj$,
pomoc psychologiczna w Polskich Kontyngentach Wojskowych oraz po
powrocie z misji.

1300 Pismo z 17 wrze'nia 2008 r.

 - 512 -

5. Sytuacja 'o!nierzy ci&'ko poszkodowanych oraz rodzin 'o!nierzy

zmar!ych podczas s!u'by poza granicami pa"stwa
Do Rzecznika zwraca!o si$ wielu &o!nierzy, którzy doznali
uszczerbku na zdrowiu podczas pe!nienia s!u&by w Polskich
Kontyngentach Wojskowych, wykonuj"cych zadania poza granicami
kraju. Analiza dokonanych w sprawie ustale( upowa&nia do stwierdzenia,
i& ze strony MON udzielana jest pomoc poszkodowanym, ich rodzinom i
rodzinom &o!nierzy, którzy tragicznie zgin$li lub zmarli – ale g!ównie
bezpo'rednio po zdarzeniu. Obecnie brak jest instytucji, która na bie&"co
zajmowa!aby si$ sytuacj" rodzin &o!nierzy ci$&ko poszkodowanych i
zmar!ych podczas s!u&by poza granicami pa(stwa.
Innym wnioskiem zg!aszanym przez zainteresowanych &o!nierzy jest
mo&liwo') przyznania im statusu inwalidy wojskowego. Obowi"zuj"ce
przepisy ustawy o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz
ich rodzin 1301, uniemo&liwiaj" nabycie szczególnych praw. Poszkodowani
w misjach &o!nierze zawodowi, którzy z uwagi na stan zdrowia s"
zwalniani ze s!u&by wojskowej, mog" korzysta) wy!"cznie z uprawnie(
rencisty wojskowego, pomimo i& posiadaj" stosown" grup$ inwalidzk".
Uzyskanie statusu inwalidy wojskowego stworzy!oby poszkodowanym
&o!nierzom, a tak&e ich rodzinom mo&liwo') skorzystania z nieco
wi$kszych 'wiadcze( finansowych oraz u!atwi!oby dost$p do us!ug
medycznych. Wymaga!oby to jednak przeprowadzenia stosownych zmian
legislacyjnych obowi"zuj"cych aktów prawnych. Rzecznik zwróci! si$ 1302
do Ministra Obrony Narodowej o zaj$cie stanowiska w przedstawionych
sprawach.
W odpowiedzi Minister wyja'ni! 1303, &e w resorcie obrony narodowej
zosta! przygotowany i jest realizowany pakiet 'wiadcze( socjalnych
skierowany do &o!nierzy poszkodowanych, jak równie& do ich rodzin,
który obejmuje m.in. 'wiadczenia odszkodowawcze, ochron$
ubezpieczeniow", zapomogi pieni$&ne, renty inwalidzkie i rodzinne,
nale&no'ci przy zwolnieniu ze s!u&by i po'miertne. Dodatkowo &o!nierze

1301 Ustawa z 29 maja 1974 r., ( Dz.U. z 2002 r. Nr 9, poz. 87 z pó%n. zm.).
1302 RPO-577071-IX/08 z 27 czerwca 2008 r.
1303 Pismo z 21 lipca 2008 r.
 - 513 -

poszkodowani w operacjach pokojowych uprawnieni s" do pomocy

psychologicznej i 'wiadcze( opieki zdrowotnej.
Przygotowane zosta!y projekty zmian aktów prawnych, które maj" na
celu rozszerzenie pomocy na cz!onków najbli&szej rodziny &o!nierza,
który zagin"! lub poniós! 'mier) w zwi"zku z wykonywaniem zada(
s!u&bowych, zagwarantowanie pomocy pieni$&nej na kontynuowanie
nauki dla dziecka po zmar!ym &o!nierzu, wprowadzenie mo&liwo'ci
przyznania zapomogi dla by!ego &o!nierza niezawodowego oraz
rozszerzenie uprawnie( socjalnych dla rencistów wojskowych.
Zaproponowane zmiany, po przyj$ciu przez Rad$ Ministrów w czerwcu
2008 r., zosta!y skierowane do Sejmu.
Odnosz"c si$ do postulatu przyznania &o!nierzom zawodowym
poszkodowanym w misjach statusu inwalidy wojskowego, podkre'lono w
odpowiedzi, i& intencj" ustawodawcy by!o stworzenie dwóch niezale&nych
systemów zaopatrzenia: dla &o!nierzy zawodowych uzyskuj"cych status
rencisty wojskowego, którym przys!uguj" uprawnienia wynikaj"ce z
ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym &o!nierzy zawodowych oraz ich
rodzin 1304 oraz drugiego systemu, dla &o!nierzy niezawodowych
uzyskuj"cych status inwalidy wojskowego, którym przys!uguj"
uprawnienia okre'lone ustaw" o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i
wojskowych oraz ich rodzin 1305.

6. Wyp!ata nale'no#ci zagranicznej dla 'o!nierzy zawodowych

pe!ni%cych s!u'b& poza granicami Polski
Do Rzecznika kierowane by!y skargi przez &o!nierzy zawodowych
pe!ni"cych s!u&b$ poza granicami Polski dotycz"ce wyp!aty nale&no'ci
zagranicznej. W skargach &o!nierze kwestionowali to, &e nale&no')
zagraniczna nie jest im wyp!acana za okres, w którym wykorzystywali
urlop. Po zbadaniu sprawy Rzecznik stwierdzi!, &e obowi"zuj"ce przepisy
prawa ró&nicuj" sytuacj$ prawn" podmiotów charakteryzuj"cych si$ t"
sam" cech" istotn", tj. &o!nierzy zawodowych wykonuj"cych obowi"zki
poza granicami pa(stwa.

1304 Ustawa z 10 grudnia 1993 r. (Dz.U. z 2004 Nr 8, poz. 66 z pó%n. zm.).

1305 Ustawa z 29 maja 1974 r. (Dz.U. z 2002 r. Nr 9, poz. 87 z pó%n. zm.).
 - 514 -

+o!nierzom skierowanym do pe!nienia s!u&by w jednostkach

wojskowych u&ytych poza granicami pa(stwa w celu udzia!u w konflikcie
zbrojnym lub akcji zapobie&enia terroryzmowi, nale&no') zagraniczn"
wyp!aca si$ za okres od dnia przybycia do rejonu dzia!ania jednostki
wojskowej do dnia opuszczenia tego rejonu, z wy!"czeniem dni, w
których &o!nierz wykorzystywa! urlop. Natomiast np. &o!nierzom
wyznaczonym na stanowiska w placówkach zagranicznych nale&no') t"
wyp!aca si$ od dnia obj$cia stanowiska poza granicami pa(stwa do dnia
zwolnienia z tego stanowiska. W tym przypadku okoliczno'), &e &o!nierz
wykorzystywa! urlop nie stoi na przeszkodzie w wyp!acie nale&no'ci
zagranicznej. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 1306 do
Ministra Obrony Narodowej o wskazanie argumentów
usprawiedliwiaj"cych zró&nicowane traktowanie &o!nierzy w zakresie
okresu wyp!acania nale&no'ci zagranicznej.
Minister Obrony Narodowej poinformowa! 1307, i& wobec ca!kowicie
odmiennych zasad pe!nienia s!u&by przez &o!nierzy wyznaczonych oraz
skierowanych do pe!nienia s!u&by poza granicami pa(stwa nie jest
mo&liwe zastosowanie wspólnych zasad wyp!aty nale&no'ci zagranicznej,
a funkcjonuj"ce obecnie rozwi"zania w sferze p!acowej nie zawieraj"
elementów faworyzuj"cych dan" grup$ &o!nierzy zawodowych, lecz
odpowiadaj" warunkom pe!nienia przez te grupy &o!nierzy s!u&by poza
granicami pa(stwa.

7. Sytuacja grupy 'o!nierzy pe!ni%cych s!u'b& w Polskim

Kontyngencie Wojskowym w Afganistanie
W Biurze Rzecznika prowadzone by!o post$powanie w sprawie grupy
&o!nierzy 18 bdsz. z Bielska Bia!ej, którzy podczas pe!nienia s!u&by w
Polskim Kontyngencie Wojskowym w Afganistanie poprosili o
wcze'niejsze odes!anie do kraju. Powodem wszcz$cia post$powania by!a
publikacja prasowa 1308, z której wynika!o, &e jedenastu &o!nierzy, którzy
wcze'niej wrócili do kraju, obawia!o si$, i& nie zostan" im przed!u&one
kontrakty na dalsze pe!nienie s!u&by wojskowej. Z wypowiedzi

1306 RPO-584705-IX/08 z 18 kwietnia 2008 r.

1307 Pismo z 13 maja 2008 r.
1308 „Gazeta Wyborcza” z 23 stycznia 2008 r. Tu armia, kto wam powiedzia! o buncie.
 - 515 -

zainteresowanych wynika!o, i& podj$to ju& stosowne dzia!ania,

wystawiaj"c jednemu z nich negatywn" opini$ s!u&bow". Rzecznik
zwróci! si$ 1309 do Dowódcy Wojsk L"dowych z pro'b" o przedstawienie
stanowiska w tej sprawie.
Dowódca Wojsk L"dowych zapewni! 1310, &e wobec &adnego z 6
&o!nierzy 18 bdsz. z Bielska Bia!ej, którzy z!o&yli wnioski o wcze'niejszy
powrót do kraju, (a nie jak podaj" media – 11 &o!nierzy), nie s"
prowadzone jakiekolwiek dzia!ania s!u&bowe zmierzaj"ce do usuni$cia ich
z armii, o czym zainteresowani zostali powiadomieni.

8. Wykorzystywanie przez Si!y Zbrojne RP broni kasetowej w

Afganistanie
Rzecznik zainteresowa! si$ poruszon" w artykule prasowym 1311
kwesti" produkcji, zakupu oraz wykorzystywania przez Si!y Zbrojne RP
broni kasetowej w Afganistanie. Z tre'ci artyku!u wynika!o, &e u&ycie
pocisków kasetowych w konfliktach zbrojnych powoduje ofiary w
ludno'ci cywilnej oraz zagra&a &yciu tej ludno'ci nawet przez kilka lat po
zaprzestaniu walki, zamieniaj"c pola uprawne w pola minowe pe!ne
niewybuchów. Jak twierdzi! autor artyku!u, zdaniem organizacji
humanitarnych, Polska ignoruje d"&enia spo!eczno'ci mi$dzynarodowej
do wprowadzenia ca!kowitego zakazu u&ywania takiej broni, uchylaj"c si$
jakoby od podpisania konwencji o zakazie stosowania broni kasetowej
mimo, &e wi$kszo') pa(stw NATO i Unii Europejskiej z!o&y!a tak"
deklaracj$. Z uwagi na powy&sze Rzecznik zwróci! si$ 1312 do Ministra
Obrony Narodowej o udzielenie wyja'nie( pozwalaj"cych na
zweryfikowanie informacji zawartych w artykule.

1309 RPO-579970-IX/08 z 30 stycznia 2008 r.

1310 Pismo z 8 lutego 2008 r.
1311 „Polska” z 4 wrze'nia 2008 r. Polska armia kupuje i stosuje zakazan% bro".
1312 RPO-598121-IX/08 z 11 wrze'nia 2008 r.
 - 516 -

9. Brak prawnych mo'liwo#ci zwolnienia od zaj&$ s!u'bowych

'o!nierza zawodowego z tytu!u opieki nad dzieckiem, w sytuacji gdy oboje
rodzice s% 'o!nierzami zawodowymi
Do Rzecznika zwróci!a si$ matka czteromiesi$cznego dziecka,
&o!nierz zawodowy, podnosz"c problem braku mo&liwo'ci prawnych
zwolnienia od zaj$) s!u&bowych w celu sprawowania osobistej opieki nad
dzieckiem zw!aszcza, gdy oboje rodziców s" &o!nierzami pe!ni"cymi
s!u&b$ zawodow". Przepis art. 62 ust. 11 i 12 o s!u&bie wojskowej
&o!nierzy zawodowych 1313 przewiduje tak" mo&liwo'), jednak&e § 21
rozporz"dzenia Ministra Obrony Narodowej w sprawie urlopów &o!nierzy
zawodowych 1314 wprowadzonymi ograniczeniami umo&liwia zwolnienie od
zaj$) s!u&bowych tylko wówczas, gdy &o!nierz jest samotny albo gdy
ma!&onek z powodu choroby lub matka z powodu po!ogu nie mo&e
zaopiekowa) si$ dzieckiem i gdy nie ma innych cz!onków rodziny
wspólnie zamieszka!ych, którzy mogliby zapewni) t$ opiek$.
Bior"c pod uwag$ prawo i obowi"zek zapewnienia przez rodziców
nale&ytej opieki ich dzieciom, uwzgl$dniaj"c zw!aszcza dobro dziecka,
Rzecznik zwróci! si$ 1315 do Ministra Obrony Narodowej o dokonanie
nowelizacji wskazanego przepisu rozporz"dzenia, w sposób
umo&liwiaj"cy skorzystanie przez jednego z rodziców z prawa do
zwolnienia od zaj$) s!u&bowych w razie konieczno'ci zapewnienia opieki
dziecku &o!nierzy pe!ni"cych zawodow" s!u&b$ wojskow".
Minister poinformowa! 1316, &e w 'wietle obowi"zuj"cych przepisów
ustawy o s!u&bie wojskowej &o!nierzy zawodowych oraz rozporz"dzenia w
sprawie urlopów zawodowych, kobieta-&o!nierz pozostaj"ca w zwi"zku
ma!&e(skim z &o!nierzem, spe!nia warunki do otrzymania takiego
zwolnienia. Przy najbli&szej nowelizacji rozporz"dzenia w sprawie
urlopów &o!nierzy zawodowych, wprowadzony zostanie zapis, który lepiej
ni& dotychczas pozwoli interpretowa) uprawnienia &o!nierzy – ma!&onków
w tej kwestii.

1313 Ustawa z 11 wrze'nia 2003 r. (Dz.U. Nr 179, poz. 1750 z pó%n. zm.).
1314 Rozporz"dzenie z 28 maja 2004 r. (Dz.U. Nr 138, poz. 1465).
1315 RPO-585674-IX/08 z 16 kwietnia 2008 r.
1316 Pismo z 28 kwietnia 2008 r.
 - 517 -

B. Ochrona praw funkcjonariuszy s"u'b publicznych

1. Nieprzyjmowanie do s!u'by kandydatów na funkcjonariuszy s!u'b

mundurowych ze wzgl&du na fakt posiadania przez nich podwójnego
obywatelstwa
W roku 2008 Rzecznik kontynuowa! podj$t" w 2006 r. spraw$
dzia!a( legislacyjnych zmierzaj"cych do doprecyzowania przepisów
uzale&niaj"cych mo&liwo') pe!nienia s!u&by mundurowej od statusu
posiadanego obywatelstwa. Rzecznik zwróci! si$ 1317 do Ministra Spraw
Wewn$trznych i Administracji o poinformowanie o stanie prac
legislacyjnych nad odpowiednimi projektami ustaw i przewidywanym
terminie wej'cia ich w &ycie.
Minister poinformowa! 1318, &e MSWiA planuje w 2008 r.
przeprowadzenie szerokiej debaty publicznej, maj"cej na celu
wypracowanie kszta!tu przysz!ych zmian w ustawach normuj"cych zasady
dzia!ania s!u&b podleg!ych MSWiA. Ponadto rozwa&a si$ opracowanie
jednego aktu prawnego reguluj"cego pragmatyk$ s!u&bow" wszystkich
formacji podleg!ych Ministrowi SWiA. Jednocze'nie poinformowa!, &e
ustaw" z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zmianie ustawy o Stra&y Granicznej
oraz innych ustaw znowelizowano przepis art. 31 ust. 1 wskazuj"c, &e
s!u&b$ w Stra&y Granicznej mo&e pe!ni) osoba posiadaj"ca wy!"cznie
obywatelstwo polskie.

2. Ograniczenie prawa do ustanowienia obro"cy w post&powaniu

dyscyplinarnym w stosunku do 'o!nierzy oraz funkcjonariuszy Agencji
Bezpiecze"stwa Wewn&trznego, Agencji Wywiadu, S!u'by Kontrwywiadu
Wojskowego oraz S!u'by Wywiadu Wojskowego
Do Rzecznika wp!ywa!y skargi zawieraj"ce zarzuty dotycz"ce
przepisów ograniczaj"cych prawo do obrony w post$powaniach
dyscyplinarnych prowadzonych w stosunku do &o!nierzy, funkcjonariuszy
Agencji Bezpiecze(stwa Wewn$trznego, Agencji Wywiadu, S!u&by
Kontrwywiadu Wojskowego oraz S!u&by Wywiadu Wojskowego. Istota
tych skarg sprowadza!a si$ do tego, i& funkcjonariusze wymienionych

1317 RPO-515109-IX/05 z 8 lutego 2008 r.

1318 Pismo z 7 marca 2008 r.
 - 518 -

s!u&b i &o!nierze w toku post$powa( dyscyplinarnych nie mog" korzysta)

z pomocy profesjonalnych obro(ców. By!o to powodem skierowania
wniosku do Trybuna!u Konstytucyjnego.
Rzecznik stwierdzi! 1319 we wniosku, i& zaskar&one przez niego
przepisy: art. 53 ust. 3 ustawy o dyscyplinie wojskowej1320, art. 129 ust. 1
pkt 5 ustawy o s!u&bie funkcjonariuszy S!u&by Kontrwywiadu
Wojskowego oraz S!u&by Wywiadu Wojskowego 1321, § 21 pkt 3
rozporz"dzenia Prezesa Rady Ministrów w sprawie udzielania wyró&nie( i
przeprowadzania post$powa( dyscyplinarnych wobec funkcjonariuszy
Agencji Wywiadu 1322, § 20 pkt 3 rozporz"dzenia Prezesa Rady Ministrów
w sprawie udzielania wyró&nie( i przeprowadzania post$powa(
dyscyplinarnych wobec funkcjonariuszy ABW1323, pozostaj" w kolizji z
art. 42 ust. 2 w zwi"zku z art. 31 ust. 3 Konstytucji 1324.
W wyroku z dnia 19 marca 2007 r. Trybuna! Konstytucyjny uzna! za
niezgodne z art. 42 ust. 2 w zwi"zku z art. 31 ust. 3 Konstytucji przepisy
ograniczaj"ce wy!"cznie do funkcjonariuszy danej s!u&by kr"g
podmiotów, spo'ród których obwiniany funkcjonariusz Policji, Stra&y
Granicznej oraz S!u&by Celnej mo&e wybra) sobie obro(c$ w
post$powaniu dyscyplinarnym. W wykonaniu wyroku Trybuna!u
uchwalono ustaw$ o zmianie ustawy o Policji oraz niektórych innych
ustaw 1325 oraz ustaw$ o zmianie ustawy o S!u&bie Celnej 1326.
Od daty wej'cia w &ycie tych ustaw obro(c" w post$powaniu
dyscyplinarnym mo&e by) oprócz wskazanego przez obwinionego
funkcjonariusza, tak&e adwokat lub radca prawny. Ustawodawca nie obj"!
jednak zakresem nowej regulacji dotycz"cej formalnych aspektów prawa
do obrony wszystkich przepisów dotycz"cych post$powa(
dyscyplinarnych wobec funkcjonariuszy i &o!nierzy. St"d te& aktualnie w
obrocie prawnym pozostaj" zarówno przepisy, które obwinionym

1319 RPO-572159-IX/07 z 20 pa%dziernika 2008 r.

1320 Ustawa z 4 wrze'nia 1997 r. (Dz.U. z 2002 r. Nr 42, poz. 370 z pó%n. zm.).
1321 Ustawa z 9 czerwca 2006 r. (Dz.U. Nr 104, poz. 710).
1322 Rozporz"dzenie z 20 sierpnia 2003 r. (Dz.U. Nr 160, poz. 1557 z pó%n. zm.).
1323 Rozporz"dzenie z 20 grudnia 2004 r. (Dz.U. Nr 272, poz. 2690).
1324 Sygn. akt K 31/08.
1325 Ustawa z 28 marca 2008 r. (Dz.U. Nr 86, poz. 521).
1326 Ustawa z 18 marca 2008 r. (Dz.U. Nr 53, poz. 311).
 - 519 -

funkcjonariuszom gwarantuj" prawo wyboru obro(cy spo'ród

funkcjonariuszy danej s!u&by lub adwokatów i radców prawnych, jak te&
przepisy, które nie daj" obwinionym prawa wyboru obro(cy spo'ród
adwokatów lub radców prawnych.

3. Dokonywanie dor&cze" przesy!ek urz&dowych przez

funkcjonariuszy Policji
Z tre'ci artyku!u prasowego 1327 wynika!o, &e s"dy i prokuratury
nadmiernie wykorzystuj" funkcjonariuszy Policji do dokonywania
dor$cze( przesy!ek urz$dowych. W odpowiedzi na wyst"pienie Rzecznika
skierowane 1328 w tej sprawie do Komendanta G!ównego Policji wskazano,
i& w grudniu 2007 r. w Komendzie G!ównej Policji zosta!a opracowana
informacja dotycz"ca obci"&enia dzielnicowych realizacj" wybranych
czynno'ci zlecanych przez s"dy i prokuratury, komórki organizacyjne
Policji oraz inne podmioty pozapolicyjne.
Zgodnie z art. 131 § 1 Kodeksu post$powania karnego, wezwania,
zawiadomienia oraz inne pisma, od których daty dor$czenia biegn"
terminy, dor$cza si$ przez poczt$ lub inny uprawniony podmiot zajmuj"cy
si$ dor$czaniem korespondencji albo pracownika organu wysy!aj"cego, a
w razie niezb$dnej konieczno'ci – przez Policj$. Tymczasem z ustale(
Komendy G!ównej Policji wynika, i& s"dy i prokuratury, w celu
zabezpieczenia stawiennictwa osoby, praktykuj" podwójne wysy!anie
wezwa(. Jedno wezwanie, zgodnie z Kodeksem post$powania karnego,
kieruj" za po'rednictwem poczty, a drugie, takiej samej tre'ci, za
po'rednictwem Policji.
Nadmierne i nie zawsze uzasadnione obci"&anie Policji dor$czaniem
wezwa( powoduje sytuacje, &e funkcjonariusze nie s" w stanie
wykonywa) swych ustawowych zada(, do których nale&y m.in.
zapewnienie bezpiecze(stwa obywateli. Rzecznik zwróci! si$ 1329 do
Ministra Sprawiedliwo'ci o zbadanie przedstawionego problemu i
poinformowanie o zaj$tym stanowisku.

1327 „+ycie Warszawy” z 7 grudnia 2007 r. Dzielnicowi na posy!ki.

1328 RPO-576185-IX/07 z 21 stycznia 2008 r.
1329 RPO-576185-IX/07 z 3 marca 2008 r.
 - 520 -

Minister poinformowa! 1330, &e – maj"c na uwadze opisan" skal$

problemu – w ramach sprawowanego nadzoru nad dzia!alno'ci"
administracyjn" s"dów skierowa! do prezesów s"dów apelacyjnych pro'b$
o zasygnalizowanie prezesom podleg!ych im jednostek oraz
przewodnicz"cym wydzia!ów karnych potrzeby podj$cia stosownych
czynno'ci nadzorczych w celu znacznego ograniczenia przypadków
korzystania z tego trybu dor$cze( jedynie do sytuacji wyj"tkowych i
uzasadnionych szczególnymi wzgl$dami procesowymi.
Jednocze'nie Biuro Prezydialne Prokuratury Krajowej zwróci!o si$
do wszystkich prokuratorów apelacyjnych o rozpoznanie, czy w
podleg!ych im jednostkach organizacyjnych wyst$puj" problemy
zasygnalizowane przez Rzecznika. Uzyskane informacje pozwol" na
podj$cie stosownych czynno'ci nadzorczych.

4. Status rzecznika dyscyplinarnego w jednostkach Policji

W listopadzie 2007 r. pracownicy Biura Rzecznika przeprowadzili
kontrol$ przestrzegania praw obywatelskich funkcjonariuszy jednej z
komend wojewódzkich Policji. W ramach przeprowadzonej kontroli
zapoznano si$ m.in. z aktami zako(czonych post$powa( dyscyplinarnych.
Z analizy akt wynika!o, &e 30-dniowe terminy dla prowadzenia
post$powania wyja'niaj"cego s" znacznie przekraczane. Rzecznicy
dyscyplinarni nie otrzymuj" dodatkowego wynagrodzenia z tytu!u
prowadzonych spraw. Wydaje si$ zatem stosownym, wzorem np. wojska,
wprowadzenie dodatku s!u&bowego z tytu!u wykonywania funkcji
rzecznika dyscyplinarnego. Rozwi"zanie to przyczyni!oby si$ do bardziej
rzetelnego i skuteczniejszego, a przede wszystkim terminowego
wykonywania obowi"zków rzecznika dyscyplinarnego. Rzecznik zwróci!
si$ do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji o rozwa&enie
mo&liwo'ci podj$cia inicjatywy ustawodawczej w celu uregulowania
statusu rzecznika dyscyplinarnego.
Ponadto przeprowadzono rozmowy z przedstawicielami zwi"zków
zawodowych oraz funkcjonariuszami podleg!ych jednostek. Podnie'li oni
problem stawiennictwa w s"dzie w czasie wolnym od s!u&by. Prze!o&eni

1330 Pismo z 26 marca 2008 r.

 - 521 -

nie traktuj" stawiennictwa w czasie wolnym w s"dzie, w charakterze

'wiadka, jako wykonywania obowi"zków s!u&bowych. Rzecznik zwróci!
si$ 1331 z pro'b" o spowodowanie zbadania przedstawionych problemów
wizytowanej jednostki.
W odpowiedzi Rzecznik zosta! poinformowany 1332, &e ustawa o
Policji nie przewiduje dodatku z tytu!u prowadzenia post$powa(
dyscyplinarnych oraz czynno'ci wyja'niaj"cych dla policjantów
pe!ni"cych funkcj$ rzeczników dyscyplinarnych. Stosownie do
obowi"zuj"cych przepisów istnieje jednak mo&liwo') podwy&szenia
policjantowi wykonuj"cemu czynno'ci w ramach post$powania
dyscyplinarnego dodatku s!u&bowego lub dodatku funkcyjnego.
Policjant wyznaczany jest na rzecznika dyscyplinarnego na 4-letni"
kadencj$, jednak nie jest to równoznaczne z wykonywaniem
jakichkolwiek czynno'ci w tym zakresie. Niejednokrotnie zdarza si$, i&
niektórzy rzecznicy dyscyplinarni nie prowadz" &adnych post$powa(
wyja'niaj"cych, czy dyscyplinarnych. Wobec powy&szego, nie wydaje si$
konieczne wprowadzanie dodatkowego sk!adnika uposa&enia policjanta.
W odniesieniu do czasu trwania post$powania dowodowego wyja'niono w
odpowiedzi, &e przed!u&anie terminu czynno'ci dowodowych wynika z
potrzeb post$powania dyscyplinarnego, w tym konieczno'ci pe!nego
zebrania materia!u dowodowego, niezb$dnego do wydania orzeczenia.
Kwestia wezwania przez s"d policjanta w charakterze 'wiadka jest
poza zakresem w!a'ciwo'ci prze!o&onego, który nie ma &adnego wp!ywu
na dzia!alno') s"du. W powy&szym zakresie policjant, tak jak ka&dy
obywatel, wezwany przez s"d podlega tym samym przepisom i musi si$ do
nich dostosowa).

5. Badania psychologiczne funkcjonariuszy Policji

W jednym z artyku!ów prasowych 1333 poruszono problem braku
obowi"zkowych bada( psychologicznych dla funkcjonariuszy Policji, po
przyj$ciu do s!u&by.

1331 RPO-573687-IX/07 z 25 stycznia 2008 r.

1332 Pismo z 29 lutego 2008 r.
1333 „+ycie Warszawy” z 9 lutego 2008 r. Policjanci pod presj% i bez opieki.
 - 522 -

Zgodnie z tre'ci" § 11 pkt 8 rozporz"dzenia Ministra Spraw

Wewn$trznych i Administracji w sprawie post$powania kwalifikacyjnego
w stosunku do osób ubiegaj"cych si$ o przyj$cie do s!u&by w Policji 1334,
post$powanie kwalifikacyjne obejmuje m.in. ustalenie przez komisj$
lekarsk" zdolno'ci fizycznej i psychicznej kandydata do s!u&by. Jest to
badanie obowi"zkowe.
W toku pe!nionej s!u&by policjant mo&e zosta) poddany procedurze
okre'laj"cej jego predyspozycje do s!u&by na okre'lonych stanowiskach
lub w okre'lonych komórkach organizacyjnych, poprzez przeprowadzenie
testu sprawno'ci fizycznej, badania psychologicznego lub badania
psychofizjologicznego. Ponadto policjant mo&e by) skierowany z urz$du
lub na jego pro'b$ do komisji lekarskiej w celu okre'lenia stanu zdrowia
oraz ustalenia zdolno'ci fizycznej i psychicznej do s!u&by, jak równie&
zwi"zku poszczególnych schorze( ze s!u&b". Jak wynika z artyku!u
prasowego, praktyka kierowania policjanta lub samoistne korzystanie
przez niego z tej formy pomocy nale&" do rzadko'ci. Policjanci obawiaj"
si$ korzysta) z pomocy psychologa, bowiem w 'rodowisku s!u&b
mundurowych jest to odbierane jako oznaka s!abo'ci. Nadmiernie
stresogenna s!u&ba oraz zbytnie obci"&enie obowi"zkami prowadzi do
sytuacji, kiedy policjant nie jest w stanie zado')uczyni) oczekiwaniom
prze!o&onych. Wówczas pojawiaj" si$ zastrze&enia zwi"zane z
nienale&ytym wykonywaniem obowi"zków s!u&bowych, nie rzadko
ko(cz"ce si$ wszcz$ciem post$powania dyscyplinarnego. Nagromadzone
w s!u&bie problemy znajduj" swoje odzwierciedlenie w relacjach
rodzinnych policjanta (przemoc domowa, rozwody), a w skrajnych
przypadkach ko(cz" si$ samobójstwem. Rozwa&y) zatem nale&a!oby
wprowadzenie obowi"zkowych bada( psychologicznych dla
funkcjonariuszy Policji. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$1335
do Komendanta G!ównego Policji o wprowadzenie obowi"zkowych bada(
psychologicznych dla funkcjonariuszy Policji.
Komendant poinformowa! 1336 o planowanej debacie na temat
nowelizacji ustawy o Policji. Kwestia bada( psychologicznych dla

1334 Rozporz"dzenie z 30 sierpnia 2007 r. (Dz.U. Nr 170, poz. 1202).

1335 RPO-581966-IX/07 z 27 lutego 2008 r.
1336 Pismo z 20 marca 2008 r.
 - 523 -

policjantów zostanie rozwa&ona w kontek'cie ewentualnej mo&liwo'ci

wprowadzenia zapisów prawnych reguluj"cych t" problematyk$.

6. Niedostateczne wyposa'enie funkcjonariuszy pe!ni%cych s!u'b& w

polskim kontyngencie policyjnym w ramach misji pokojowej w Kosowie
W dniu 17 marca 2008 r., podczas szturmu policji ONZ i &o!nierzy
si! pokojowych KFOR na gmach s"du w Kosovskiej Mitrovicy, zaj$tego
przez Serbów, rannych zosta!o 28 polskich funkcjonariuszy Policji.
Polacy ochraniali budynek od zewn"trz. Gdy wyprowadzano z niego
Serbów, ze strony zgromadzonego t!umu rzucono w kierunku
funkcjonariuszy kamienie, granaty i prawdopodobnie !adunki wybuchowe
domowej roboty. Wskutek wybuchów granatów policjanci doznali obra&e(
r"k i nóg. Jak wynika z publikacji prasowych, ranni funkcjonariusze ju&
wcze'niej sygnalizowali niedostateczne wyposa&enie podczas pe!nionej
misji pokojowej, w szczególno'ci brak ochraniaczy na r$ce i nogi oraz
s!abej jako'ci tarcze ochronne.
Rzecznik zwróci! si$ 1337 do Ministra Spraw Wewn$trznych i
Administracji o wyja'nienie, dlaczego policjanci pe!ni"cy s!u&b$ w
ramach misji pokojowej w Kosowie nie zostali wyposa&eni w
odpowiednie ochraniacze r"k i nóg. Poprosi! tak&e o poinformowanie o
dzia!aniach maj"cych na celu zapewnienie w!a'ciwej ochrony
funkcjonariuszy Policji i innych podleg!ych s!u&b w trakcie misji poza
granicami kraju.
Minister poinformowa! 1338, &e Jednostka Specjalna Polskiej Policji w
Kosowie wyposa&ona jest w sprz$t, którego ilo') i rodzaj zosta!y
sprecyzowane w porozumieniu zawartym pomi$dzy ONZ a Rz"dem RP,
które okre'la zasady techniczne pobytu jednostki w ramach misji ONZ.
Ka&dy funkcjonariusz Policji bior"cy udzia! w misji pokojowej w
Kosowie wyposa&ony jest w komplet umundurowania specjalnego,
zgodnie z norm" nale&no'ci okre'lon" w wewn$trznych przepisach oraz
komplet ochrony osobistej, tj. kamizelk$ przeciwuderzeniow",
ochraniacze nóg i przedramienia oraz r$kawice przeciwuderzeniowe.

1337 RPO-585494-IX/08 z 16 kwietnia 2008 r.

1338 Pismo z 14 maja 2008 r.
 - 524 -

Jako') sprz$tu odpowiada polskim normom jako'ciowym. Uzupe!nienie

sprz$tu, który wskutek prowadzonych dzia!a( nie spe!nia funkcji
ochronnych, nast$puje po zg!oszeniu takiej potrzeby przez dowódc$ JSPP
w Kosowie. Termin przekazania sprz$tu uzale&niony jest od mo&liwo'ci
transportowych oraz konieczno'ci przeprowadzenia procedur
przetargowych na zakup wyposa&enia w przypadku braku sprz$tu w
magazynie. Po wydarzeniach z dnia 17 marca 2008 r. Komendant G!ówny
Policji wyda! decyzj$ o dodatkowym zakupie ochraniaczy
specjalistycznych chroni"cych ko(czyny górne, dolne oraz tu!ów
policjanta.

7. Brak uprawnienia do otrzymania przez policjanta zwolnienia z

tytu!u opieki nad dzieckiem w sytuacji, gdy 'ona nie jest pracownikiem
Policji
Do Rzecznika zwróci! si$ ze skarg" funkcjonariusz Policji, któremu
odmówiono zwolnienia od zaj$) s!u&bowych w wymiarze dwóch dni z
tytu!u opieki nad dzieckiem w wieku do lat 14. Komendant Wojewódzki
Policji uzasadni! odmow$ przyznania zwolnienia m.in. tre'ci" § 8
rozporz"dzenia Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w sprawie
szczegó!owych praw i obowi"zków oraz przebiegu s!u&by policjantów 1339
wskazuj"c, &e art. 188 Kodeksu pracy nie ma w omawianej sytuacji
zastosowania. Z informacji uzyskanych przez Rzecznika wynika, &e takie
stanowisko prezentowane jest równie& przez inne garnizony Policji na
terenie kraju. Natomiast Minister Spraw Wewn$trznych i Administracji
podzieli! 1340 argumentacj$ przedstawion" w wyst"pieniu 1341 Rzecznika,
zobowi"zuj"c si$ do uwzgl$dnienia podniesionego problemu w
prowadzonych pracach legislacyjnych.
Analizuj"c normy prawne wynikaj"ce z tre'ci § 8 rozporz"dzenia
nale&y odnie') si$ do art. 79 ustawy o Policji 1342, zgodnie z którym,
policjantowi-kobiecie przys!uguj" szczególne uprawnienia przewidziane
dla pracownic wed!ug przepisów prawa pracy, je'li przepisy ustawy o

1339 Rozporz"dzenie z 2 wrze'nia 2002 r. (Dz.U. Nr 151 poz. 1261).

1340 Pismo z 5 czerwca 2008 r.
1341 RPO-581475-IX/08 z 5 maja 2008 r.
1342 Ustawa z 6 kwietnia 1990 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 43, poz. 211 z pó%n. zm.).
 - 525 -

Policji nie stanowi" inaczej. Od 1 stycznia 2004 r., w wyniku zmiany

przepisów Kodeksu pracy, omawiane zwolnienie s!u&y pracownikom obu
p!ci, na równych zasadach. W zwi"zku z powy&szym uniemo&liwienie
funkcjonariuszowi-m$&czy%nie, którego &ona nie pe!ni s!u&by w Policji,
zwolnienia w wymiarze dwóch dni (w ci"gu roku) opieki nad dzieckiem w
wieku do lat 14, narusza obowi"zuj"ce w tym zakresie przepisy
pragmatyki s!u&bowej oraz Kodeksu pracy, a ponadto art. 32 i art. 33 w
zwi"zku z art. 8 ust. 2 Konstytucji. Rzecznik zwróci! si$ 1343 do
Komendanta G!ównego Policji o zaprzestanie dotychczasowej praktyki
odmawiania funkcjonariuszom-m$&czyznom zwolnienia z tytu!u opieki
nad dzieckiem.

8. Wyniki kontroli przestrzegania praw obywatelskich

funkcjonariuszy Policji jednej z komend wojewódzkich
W maju 2008 r. pracownicy Biura Rzecznika przeprowadzili kontrol$
przestrzegania praw obywatelskich funkcjonariuszy Komendy
Wojewódzkiej Policji we Wroc!awiu. W czasie wizytacji wymienionej
jednostki zapoznano si$ m.in. z pismem do kierowników podleg!ych
jednostek organizacyjnych dotycz"cym zdarze( nadzwyczajnych z
udzia!em policjantów garnizonu dolno'l"skiego. W pismach tych
podawane by!y szczegó!owe dane funkcjonariusza (stopie( s!u&bowy,
imi$ i nazwisko oraz jednostka, w której pe!ni s!u&b$), jeszcze przed
postawieniem zarzutów w post$powaniu przygotowawczym, wzgl$dnie
dyscyplinarnym. Zdaniem Rzecznika praktyka ta narusza!a okre'lone w
art. 47 Konstytucji prawo do prywatno'ci. W zwi"zku z powy&szym
Rzecznik zwróci! si$ 1344 do Komendanta G!ównego Policji z pro'b" o
zmian$ dotychczasowej praktyki zamieszczania w pismach
rozpowszechnianych na terenie dzia!ania danej jednostki, szczegó!owych
danych osobowych podejrzewanych funkcjonariuszy Policji, jeszcze przed
przedstawieniem im zarzutów.
Komendant poinformowa! 1345, &e przedstawione uwagi i zastrze&enia
Rzecznika zosta!y szczegó!owo omówione podczas odprawy s!u&bowej z

1343 RPO-581475-IX/08 z 16 grudnia 2008 r.

1344 RPO-589283-IX/08 z 26 sierpnia 2008 r.
1345 Pismo z 23 wrze'nia 2008 r.
 - 526 -

kierownikami jednostek i komórek organizacyjnych podleg!ych

Komendantowi Wojewódzkiemu Policji we Wroc!awiu. Tre') pism
dotycz"cych zdarze( nadzwyczajnych zmieniono zgodnie z sugestiami
Rzecznika, w celu ochrony dóbr osobistych funkcjonariuszy.

9. Obni'enie bud'etu Policji na 2009 rok w zakresie wydatków

rzeczowych
Z tre'ci publikacji prasowej 1346 wynika!o, i& projektowany na rok
2009 bud&et Policji w zakresie wydatków rzeczowych nie pozwoli na
wykonywanie w sposób zadawalaj"cy bie&"cych zada(. W zwi"zku z
powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 1347 do Komendanta G!ównego Policji z
pro'b" o przedstawienie stosownych informacji w tej sprawie.

10. Akcja protestacyjna funkcjonariuszy S!u'by Celnej

W zwi"zku z akcj" protestacyjn" funkcjonariuszy S!u&by Celnej,
Rzecznik skierowa! w dniach 28-29 stycznia 2008 r. swych
przedstawicieli na drogowe przej'cia graniczne pomi$dzy Polsk" a
Ukrain" w Dorohusku i Hrebennem, w celu zapoznania si$ z sytuacj" na
miejscu. W trakcie wizytacji potwierdzono, &e warunki oczekiwania
kierowców samochodów ci$&arowych na odpraw$ graniczn" s"
dramatyczne. Czas oczekiwania na przekroczenie granicy w Dorohusku
wynosi! oko!o tygodnia. Nieco lepiej wygl"da!a sytuacja na przej'ciu
granicznym w Hrebennem.
Powodem akcji protestacyjnej by!y niezrealizowane obietnice
poprawy sytuacji prawno-materialnej funkcjonariuszy S!u&by Celnej.
Postulaty dotyczy!y wydania przepisów zabezpieczaj"cych
funkcjonariuszy przed zwolnieniem ze s!u&by w zwi"zku z tocz"cym si$, a
nie zako(czonym post$powaniem dyscyplinarnym b"d% karnym, obj$cia
ich systemem emerytalnym na wzór s!u&b mundurowych, zwi$kszenia
liczby stanowisk etatowych w oddzia!ach celnych na przej'ciach
granicznych oraz podwy&szenia p!ac.

1346 „Polska” z 5 listopada 2008 r. W przysz!ym roku policja stanie.

1347 RPO-602339-IX/08 z 2 grudnia 2008 r.
 - 527 -

W wyst"pieniu 1348 do Prezesa Rady Ministrów Rzecznik

poinformowa!, &e w dniu 6 wrze'nia 2007 r. przeprowadzi! wspólnie z
Pe!nomocnikem Rady Najwy&szej Ukrainy ds. Praw Cz!owieka wizytacj$
przej'cia granicznego w Medyce-Szegini, zako(czon" podpisaniem
wspólnego apelu skierowanego do G!ów Pa(stw i Rz"dów
Rzeczypospolitej Polskiej i Ukrainy. Zawarte w apelu wnioski dotyczy!y
m.in. konieczno'ci przyspieszenia rozbudowy infrastruktury na granicy
pa(stwowej Polski i Ukrainy, w tym utworzenia nowych przej')
granicznych, poprawy warunków przekraczania granicy przez obywateli
Polski, innych krajów Unii Europejskiej i Ukrainy, a tak&e podj$cia
dzia!a( w celu zapewnienia uproszczonych kontaktów granicznych i
przekraczania granicy w warunkach wej'cia Polski do strefy Schengen.
Rzecznik zaapelowa! o podj$cie kompleksowych dzia!a( zmierzaj"cych
do usprawnienia obs!ugi ruchu granicznego i poprawy warunków
przekraczania granic.
W odpowiedzi udzielonej z upowa&nienia Prezesa Rady Ministrów,
Minister Spraw Wewn$trznych i Administracji zapewni! 1349, i& Rada
Ministrów podejmuje zdecydowane dzia!ania na rzecz usprawnienia ruchu
granicznego na polsko-ukrai(skiej granicy pa(stwowej, szczególnie
poprzez tworzenie nowych przej') granicznych.
W dniu 4 marca 2008 r. Ministrowie Spraw Zagranicznych Polski i
Ukrainy parafowali Umow$ o zasadach ma!ego ruchu granicznego.
Wprowadzenie ma!ego ruchu granicznego przede wszystkim zmniejszy
kolejki osób oczekuj"cych na wydanie wiz przez polskie placówki
dyplomatyczne oraz znacznie zmniejszy koszty podró&owania (ceny wiz).
Ponadto w odpowiedzi poinformowano, &e od 1 stycznia 2008 r. wzro'nie
uposa&enie funkcjonariuszy celnych 'rednio o 500 z! brutto na jeden etat.
W ustawie bud&etowej na 2008 rok w porównaniu do bud&etu 2007 r.
nast"pi! znaczny (o 56,3%) wzrost 'rodków na finansowanie wydatków
maj"tkowych S!u&by Celnej. *rodki przeznaczone dla izb celnych na 2008
rok wykorzystane zostan" na inwestycje budowlane oraz na uzupe!nienie
wyposa&enia S!u&by Celnej.

1348 RPO-579877-X/08 z 30 stycznia 2008 r.

1349 Pismo z 13 marca 2008 r.
 - 528 -

W kolejnym wyst"pieniu do Prezesa Rady Ministrów, Rzecznik

stwierdzi!, i& akcja protestacyjna funkcjonariuszy S!u&by Celnej
przeprowadzona na wschodnich granicach kraju spowodowa!a zarówno
zagro&enie dla przestrzegania praw obywatelskich, jak i wykonywania
innych podstawowych funkcji pa(stwa.
Podczas akcji protestacyjnej funkcjonariusze zg!aszali postulaty,
które nie zosta!y rozwi"zane w ci"gu ostatnich kilku lat. Jednym z nich
by!o wycofanie z obiegu prawnego art. 25 ust. 1 pkt 8a i 8b ustawy o
S!u&bie Celnej 1350, nak!adaj"cego obowi"zek zwalniania funkcjonariusza
celnego ze s!u&by w wypadku wniesienia aktu oskar&enia o umy'lne
pope!nienie przest$pstwa, 'ciganego z oskar&enia publicznego b"d%
zastosowania tymczasowego aresztowania. Ponadto, mimo wielokrotnych
wyst"pie( Rzecznika do Ministra Finansów i Szefa S!u&by Celnej nadal
nie zosta!y wydane przepisy zabezpieczaj"ce prawa funkcjonariusza w
przypadku niepotwierdzenia si$ zarzutów. Problemem s" tak&e zbyt niskie
wynagrodzenia oraz brak mo&liwo'ci wyp!aty ekwiwalentów za
przepracowane nadgodziny. Rzecznik zwróci! si$ 1351 o ustosunkowanie si$
do przedstawionych kwestii.
Minister Finansów poinformowa! 1352, &e podj$to prace legislacyjne
nad projektem ustawy o ustanowieniu „Programu modernizacji S!u&by
Celnej w latach 2009-2011”. Przygotowywany dokument mia! na celu
zagwarantowanie z bud&etu pa(stwa 'rodków na coroczne
doinwestowanie S!u&by Celnej pozwalaj"ce na pe!n" realizacj$ jej
ustawowych dzia!a(. Innym elementem regulacji w tym akcie mia!a by)
reorganizacja i wprowadzenie motywacyjnego systemu wynagradzania
funkcjonariuszy celnych. Termin wej'cia w &ycie tego aktu planowany by!
na 1 stycznia 2009 r.
Podj$to równie& dzia!ania w celu zmiany niektórych, w tym
postulowanych przez Rzecznika, zapisów ustawy o S!u&bie Celnej. W
trybie pilnym przygotowano projekt zmiany ww. ustawy, w którym m.in.
uchylone zosta!y zapisy art. 25 ust. 1 pkt 8a i 8b stanowi"ce podstaw$ do

1350 Ustawa z 24 lipca 1999 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 156, poz. 1641 z pó%n. zm.).
1351 RPO-580481-IX/08 z 14 lutego 2008 r.
1352 Pismo z 21 marca 2008 r.
 - 529 -

zwolnienia funkcjonariusza ze s!u&by w przypadku wniesienia przeciwko

niemu aktu oskar&enia o pope!nienie przest$pstwa umy'lnego, 'ciganego z
oskar&enia publicznego oraz tymczasowego aresztowania. Ponadto w
Ministerstwie Finansów przygotowywany by! projekt ustawy
wprowadzaj"cej kompleksowe zmiany w strukturze i sposobie
funkcjonowania S!u&by Celnej.

11. Zasady zwalniania celników ze s!u'by

Jednym z podstawowych postulatów wysuwanych przez
protestuj"cych celników by!o wydanie przepisów, które zabezpiecza!yby
funkcjonariuszy przed zwolnieniem ze s!u&by w zwi"zku z tocz"cym si$, a
nie zako(czonym post$powaniem dyscyplinarnym i karnym. Protestuj"cy
kwestionowali art. 25 ust. 1 pkt 8a i 8b ustawy o S!u&bie Celnej 1353, który
nak!ada! obowi"zek zwalniania funkcjonariusza celnego ze s!u&by w
wypadku wniesienia aktu oskar&enia o umy'lne pope!nienie przest$pstwa
'ciganego z oskar&enia publicznego b"d% zastosowania tymczasowego
aresztowania.
Przepisy te by!y przedmiotem wniosku Rzecznika do Trybuna!u
Konstytucyjnego, który stwierdzi! ich konstytucyjno') 1354. W uzasadnieniu
wyroku zaznaczono jednak, i& zmieniony przez nowel$ z 2003 r. stan
prawny nie pozwala na pe!n" restytucj$ stanu sprzed zwolnienia w
przypadku nieudowodnienia pope!nienia zarzucanego czynu albo zmiany
decyzji w sprawie stosowania 'rodka zapobiegawczego w postaci
tymczasowego aresztowania. Je&eli zwolnienie ze s!u&by zosta!o
spowodowane wniesieniem aktu oskar&enia o umy'lne pope!nienie
przest$pstwa 'ciganego z oskar&enia publicznego, przywrócenie do s!u&by
mo&e nast"pi) w wypadkach przewidzianych w art. 61 ust. 2 pkt 1 i 2
ustawy o S!u&bie Celnej. Nie przewiduje si$ natomiast &adnego
rozwi"zania prawnego w innych przypadkach. Ze wzgl$du na to, &e mog"
istnie) ró&ne podstawy umorzenia post$powania poza wymienionymi w
art. 61 ust. 2 pkt 2, uzasadnione by!oby wprowadzenie regulacji na tyle
pojemnej i szczegó!owej, aby obejmowa!a ona wszystkie mo&liwe stany

1353 Ustawa z 24 lipca 1999 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 156, poz. 1641 z pó%n. zm.).
1354 Wyrok z 19 pa%dziernika 2004 r. (sygn. akt K 1/04).
 - 530 -

faktyczne i dostosowa!a do nich rozwi"zania prawne w zakresie

przywrócenia funkcjonariusza celnego do s!u&by. W zwi"zku z
powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 1355 do Ministra Finansów o podj$cie
dzia!a( zmierzaj"cych do likwidacji luki prawnej w przedstawionym
zakresie.
Szef S!u&by Celnej – Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Finansów
poinformowa! 1356, &e projekt nowelizacji ustawy o S!u&bie Celnej zosta! w
dniu 29 lutego 2008 r. uchwalony przez Sejm. Przepis art. 60 ust. 2
okre'la, &e w przypadku uniewinnienia funkcjonariusza celnego oraz
pozostawienia go w s!u&bie, funkcjonariuszowi celnemu nale&y wyp!aci)
wstrzyman" w okresie zawieszenia cz$') uposa&enia oraz obligatoryjne
podwy&ki.
W art. 2 ust. 2 wprowadzono regulacj$ maj"c" na celu zapewnienie
funkcjonariuszowi celnemu pe!nych praw powrotu do s!u&by w
przypadku, gdy na mocy orzecze( s"dowych oka&e si$, &e przes!anki
wniesienia aktu oskar&enia okaza!y si$ bezzasadne. Umorzenie
post$powania karnego mo&e nast"pi) równie& po wniesieniu aktu
oskar&enia, na etapie post$powania przed s"dem, w zwi"zku z czym w
noweli znalaz!o si$ unormowanie takiej sytuacji. Dotychczas
obowi"zuj"cy przepis nie przewidywa! obowi"zku przywrócenia do s!u&by
zwolnionego funkcjonariusza celnego, w stosunku do którego umorzono
post$powanie karne po wniesieniu aktu oskar&enia o umy'lne pope!nienie
przest$pstwa 'ciganego z oskar&enia publicznego.

12. Prawo do wynagrodzenia i innych #wiadcze" za okres

faktycznego pozostawania poza s!u'b% funkcjonariusza celnego
przywróconego do s!u'by
Do Rzecznika wp!ywa!y skargi by!ych funkcjonariuszy S!u&by
Celnej, którzy zostali zwolnieni ze s!u&by w wyniku wniesienia przeciwko
nim aktu oskar&enia do s"du, a tak&e w wyniku zastosowania
tymczasowego aresztowania. Po dokonanej zmianie przepisów
funkcjonariuszy przywraca si$ do s!u&by na ich wniosek, w wypadku

1355 RPO-451191-IX/03 z 5 lutego 2008 r.

1356 Pismo z 4 marca 2008 r.
 - 531 -

umorzenia post$powania karnego lub uniewinnienia prawomocnym

wyrokiem s"du. Na tle kierowanych do Rzecznika skarg pojawi! si$
problem, czy funkcjonariusz przywrócony w powy&szym trybie do s!u&by
posiada prawo do wynagrodzenia i innych 'wiadcze( za okres faktycznego
pozostawania poza s!u&b". Opieraj"c si$ w tym zakresie na pogl"dzie
zaprezentowanym przez Trybuna! Konstytucyjny, Rzecznik uzna!, i&
przywrócenie do s!u&by nie mo&e by) traktowane jako ponowne
powo!anie do s!u&by. Oznacza bowiem przywrócenie ci"g!o'ci stosunku
s!u&bowego ze wszystkimi konsekwencjami, w tym tak&e dotycz"cymi
zrekompensowania i restytucji skutków zwolnienia. Dlatego Rzecznik
zwróci! si$ 1357 do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Finansów – Szefa
S!u&by Celnej o zaj$cie stanowiska, czy osoby przywrócone do s!u&by
posiadaj" prawo do wynagrodzenia i innych 'wiadcze( za okres
faktycznego pozostawania poza s!u&b".
Szef S!u&by Celnej poinformowa! 1358, &e regulacje dotycz"ce
przywrócenia do s!u&by funkcjonariuszy celnych zosta!y zawarte w
projekcie ustawy o S!u&bie Celnej. Zgodnie z projektem, w przypadku
prawomocnego umorzenia post$powania karnego z powodu
niepope!nienia przest$pstwa albo przest$pstwa skarbowego lub braku
ustawowych znamion czynu zabronionego, uniewinnienia, uchylenia
prawomocnego wyroku skazuj"cego lub uchylenia orzeczenia o
warunkowym umorzeniu post$powania karnego – funkcjonariusza, na jego
wniosek, przywraca si$ do s!u&by na poprzednich warunkach.
Funkcjonariuszowi przywróconemu do s!u&by przys!uguje za okres
pozostawania poza s!u&b" 'wiadczenie pieni$&ne równe uposa&eniu na
stanowisku zajmowanym przed zwolnieniem, nie wi$cej ni& za okres 6
miesi$cy i nie mniej ni& za miesi"c. Okres, za który funkcjonariuszowi
przys!uguje 'wiadczenie pieni$&ne wlicza si$ do okresu s!u&by, od
którego zale&" uprawnienia i 'wiadczenia nale&ne funkcjonariuszom
celnym. Okresu pozostawania poza s!u&b", za który funkcjonariuszowi nie
przys!uguje 'wiadczenie pieni$&ne, nie uwa&a si$ za przerw$ w s!u&bie w
zakresie uprawnie( uzale&nionych od nieprzerwanego jej biegu.

1357 RPO-586832-IX/08 z 15 kwietnia 2008 r.

1358 Pismo z 16 maja 2008 r.
 - 532 -

Rzecznik, nawi"zuj"c do otrzymanej odpowiedzi w sprawie skutków,

jakie wywo!a!o obowi"zywanie art. 25 ust. 1 pkt 8a i 8b ustawy o S!u&bie
Celnej 1359, zwróci! si$ z pro'b" o przedstawienie dodatkowych wyja'nie(.
Przedstawione Rzecznikowi stanowisko nie odnosi si$ do tre'ci obecnie
obowi"zuj"cego art. 2 ust. 2 ustawy o zmianie ustawy o S!u&bie Celnej 1360
stanowi"cego, i& funkcjonariusza celnego, na jego wniosek, przywraca si$
do s!u&by w wypadku umorzenia post$powania karnego lub uniewinnienia
prawomocnym wyrokiem s"du, je&eli zwolnienie ze s!u&by nast"pi!o na
podstawie art. 25 ust. 1 pkt 8a lub 8b ustawy wymienionej w art. 1 w
brzmieniu dotychczasowym. U&yta konstrukcja prawna „przywrócenia do
s!u&by” nie jest to&sama z ponownym powo!aniem do s!u&by.
Oznacza!oby to, &e funkcjonariusz przywrócony do s!u&by posiada prawo
do wynagrodzenia i innych 'wiadcze( za ca!y okres pozostawania poza
ni". Tymczasem z otrzymanej odpowiedzi wynika, &e „funkcjonariuszowi
przywróconemu do s!u&by przys!uguje za okres pozostawania poza s!u&b"
'wiadczenie pieni$&ne równe uposa&eniu na stanowisku zajmowanym
przed zwolnieniem, nie wi$cej ni& za okres 6 miesi$cy i nie mniej ni& za
miesi"c”. Rzecznik zwróci! si$ 1361 do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie
Finansów – Szefa S!u&by Celnej o podanie podstawy prawnej
ograniczenia wyp!aty 'wiadcze( pieni$&nych.
Szef S!u&by Celnej poinformowa! 1362, &e podejmowane przez
dyrektorów izb celnych decyzje o zwolnieniu ze s!u&by funkcjonariuszy
celnych w zwi"zku z zaistnieniem, niezale&nych od dzia!a( S!u&by Celnej,
zdarze( prawnych w postaci tymczasowego aresztowania funkcjonariusza
celnego, czy te& wniesienia przeciwko niemu aktu oskar&enia o umy'lne
pope!nienie przest$pstwa 'ciganego z oskar&enia publicznego, mia!y
charakter obligatoryjny i by!y zgodne z ówcze'nie obowi"zuj"cym
prawem. Podkre'li!, i& zrekompensowanie i restytucja skutków zwolnienia
ze s!u&by nie s" to&same z prawem do wynagrodzenia i innych 'wiadcze(
za okres faktycznego pozostawania poza s!u&b".

1359 Ustawa z 24 lipca 1999 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 156, poz. 1641 z pó%n. zm.).
1360 Ustawa z 18 marca 2008 r. (Dz.U. Nr 53, poz. 311).
1361 RPO-586832-IX/08 z 8 lipca 2008 r.
1362 Pismo z 13 sierpnia 2008 r.
 - 533 -

Podstawa prawna ograniczenia wyp!aty 'wiadcze( pieni$&nych

funkcjonariuszom celnym do okresu 6 miesi$cy zawarta zosta!a w
projekcie nowej ustawy o S!u&bie Celnej, która po uzgodnieniach
mi$dzyresortowych przekazana zosta!a pod obrady Sta!ego Komitetu
Rady Ministrów. Szef S!u&by Celnej podkre'li!, i& zarówno w prawie
pracy, jak i w pragmatykach poszczególnych s!u&b, przepisy prawa (poza
nielicznymi wyj"tkami) nie przewiduj" pe!nej restytucji uprawnie( w
przypadku przywrócenia do pracy/s!u&by w zwi"zku z niezgodnym z
prawem zwolnieniem.

13. Ograniczenia mo'liwo#ci wyp!aty równowa'nika pieni&'nego dla

funkcjonariusza S!u'by Celnej za brak lokalu mieszkalnego
Do Rzecznika wp!yn$!a skarga funkcjonariuszy S!u&by Celnej
kwestionuj"ca rozwi"zanie dotycz"ce wyp!aty równowa&nika pieni$&nego.
Zgodnie z art. 20 ust. 1 ustawy o S!u&bie Celnej 1363, przeniesienie
funkcjonariusza celnego do innej miejscowo'ci, z której dojazd jest
znacznie utrudniony, wymaga zapewnienia funkcjonariuszowi
odpowiednich warunków mieszkaniowych, z uwzgl$dnieniem jego
sytuacji rodzinnej. Natomiast w 'wietle art. 20a ust. 1 tej ustawy w
wypadku, o którym mowa wy&ej, je&eli zapewnienie funkcjonariuszowi
odpowiednich warunków mieszkaniowych jest niemo&liwe lub utrudnione
oraz je&eli on sam lub cz!onkowie jego rodziny nie posiadaj" lokalu
mieszkalnego w miejscu pe!nienia s!u&by lub w miejscowo'ci pobliskiej,
funkcjonariuszowi przys!uguje równowa&nik pieni$&ny.
Tymczasem w 'wietle § 25 ust. 1 rozporz"dzenia Ministra Finansów
w sprawie 'wiadcze( zwi"zanych z przeniesieniem funkcjonariusza
celnego do pe!nienia s!u&by w innej miejscowo'ci 1364, przepisy dotycz"ce
równowa&nika pieni$&nego maj" odpowiednio zastosowanie do
funkcjonariuszy spe!niaj"cych warunki do jego otrzymania,
przeniesionych do pe!nienia s!u&by w innej miejscowo'ci po dniu 31
pa%dziernika 2003 r. Oznacza to, &e funkcjonariusze, którzy zostali
przeniesieni do pe!nienia s!u&by w innej miejscowo'ci do dnia 31

1363 Ustawa z 24 lipca 1999 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 156, poz. 1641 z pó%n. zm.).
1364 Rozporz"dzenie z 18 maja 2004 r. (Dz.U. Nr 120, poz. 1254 z pó%n. zm.).
 - 534 -

pa%dziernika 2003 r., zostali pozbawieni prawa do równowa&nika

pieni$&nego. W ocenie wnioskodawców kwestionowany przepis
rozporz"dzenia nie tylko pozostaje w kolizji z art. 20a ust. 1 ustawy o
S!u&bie Celnej, lecz równie& narusza konstytucyjn" zasad$ równo'ci
wobec prawa. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 1365 do
Ministra Finansów o wskazanie, jakimi przes!ankami kierowa! si$
wprowadzaj"c do tre'ci § 25 ust. 1 rozporz"dzenia zwrot „po dniu 31
pa%dziernika 2003 r.”
Szef S!u&by Celnej – Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Finansów
poinformowa! 1366, &e funkcjonariusze celni przeniesieni do pe!nienia
s!u&by w innej miejscowo'ci przed dniem 31 pa%dziernika 2003 r. nie
zostali pozbawieni 'wiadcze(, bowiem w stosunku do nich zastosowanie
mia!y przepisy nak!adaj"ce na kierownika urz$du celnego obowi"zek
zapewnienia lokalu mieszkalnego lub tymczasowej kwatery.
Po dalszej analizie przepisów dotycz"cych wyp!aty równowa&nika
pieni$&nego, Rzecznik zdecydowa! si$ skierowa) wniosek do Trybuna!u
Konstytucyjnego. Rzecznik zakwestionowa! 1367 rozwi"zanie przyj$te w §
25 ust. 1 rozporz"dzenia Ministra Finansów z dnia 18 maja 2004 r. w
sprawie 'wiadcze( zwi"zanych z przeniesieniem funkcjonariusza celnego
do pe!nienia s!u&by w innej miejscowo'ci 1368, dotycz"ce wyp!aty
równowa&nika pieni$&nego 1369.
Zgodnie z ustaw" o S!u&bie Celnej 1370, przeniesienie funkcjonariusza
celnego do innej miejscowo'ci, z której dojazd jest znacznie utrudniony,
wymaga zapewnienia funkcjonariuszowi odpowiednich warunków
mieszkaniowych, z uwzgl$dnieniem jego sytuacji rodzinnej. Je'li
zapewnienie funkcjonariuszowi odpowiednich warunków mieszkaniowych
jest niemo&liwe lub utrudnione oraz je&eli on sam lub cz!onkowie jego
rodziny nie posiadaj" lokalu mieszkalnego w miejscu pe!nienia s!u&by lub
w miejscowo'ci pobliskiej, funkcjonariuszowi przys!uguje równowa&nik
pieni$&ny.

1365 RPO-583102-IX/08 z 27 marca 2008 r.

1366 Pismo z 28 kwietnia 2008 r.
1367 RPO-583102-IX/08 z 11 czerwca 2008 r.
1368 Rozporz"dzenie z 18 maja 2004 r. (Dz.U. Nr 120, poz. 1254 z pó%n. zm.).
1369 Sygn. akt U 7/08.
1370 Ustawa z 24 lipca 1999 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 156, poz. 1641 z pó%n. zm.).
 - 535 -

Tymczasem § 25 ust. 1 rozporz"dzenia pozbawia prawa do

równowa&nika pieni$&nego tych funkcjonariuszy, którzy zostali
przeniesieni do s!u&by w innej miejscowo'ci do dnia 31 pa%dziernika 2003
r. Rozwi"zanie to jest niezgodne z ustaw" o S!u&bie Celnej, która nie
uzale&nia prawa do równowa&nika pieni$&nego od daty s!u&bowego
przeniesienia funkcjonariusza celnego. Ponadto przyj$te rozwi"zanie
prowadzi do naruszenia konstytucyjnej zasady równo'ci wobec prawa.
Poza systemem wyp!aty równowa&ników pieni$&nych pozostaj" ci
funkcjonariusze, w stosunku do których najd!u&ej nie jest realizowane
przys!uguj"ce im z mocy ustawy prawo do mieszkania.

14. Czas s!u'by funkcjonariuszy S!u'by Wi&ziennej

Rzecznik przez ostatnie trzy lata kierowa! wyst"pienia w sprawie
konieczno'ci wprowadzenia odpowiednich przepisów reguluj"cych
kwesti$ czasu s!u&by funkcjonariuszy S!u&by Wi$ziennej. W Centralnym
Zarz"dzie S!u&by Wi$ziennej trwa!y prace nad projektem ustawy o
funkcjonariuszach i pracownikach S!u&by Wi$ziennej, w którym
przewidziano rozwi"zania reguluj"ce problem czasu s!u&by zgodnie ze
standardami konstytucyjnymi oraz w my'l prawa Unii Europejskiej. W
planie pracy Rady Ministrów projekt przewidziano do rozpatrzenia na
czerwiec 2007 r., a wej'cie w &ycie ustawy na dzie( 1 stycznia 2008 r.
Zapowiadane regulacje prawne jednak nie wesz!y w &ycie, a podnoszony
przez Rzecznika problem nie zosta! rozwi"zany. W zwi"zku z powy&szym
Rzecznik zwróci! si$ 1371 do Ministra Sprawiedliwo'ci z pro'b" o
poinformowanie, jakie przyj$to rozwi"zania legislacyjne i na jakim etapie
si$ one znajduj".
Minister Sprawiedliwo'ci poinformowa! 1372, &e przygotowano nowy
projekt ustawy dot. S!u&by Wi$ziennej, który znajduje si$ w ko(cowej
fazie prac legislacyjnych w Centralnym Zarz"dzie S!u&by Wi$ziennej. W
projekcie uregulowano m.in. ca!o') problematyki zwi"zanej z czasem
s!u&by, nie pozostawiaj"c materii do regulacji w drodze aktu
wykonawczego. Zmianie uleg!a definicja czasu pracy funkcjonariusza. W

1371 RPO-498090-IX/05 z 28 stycznia 2008 r.

1372 Pismo z 20 czerwca 2008 r.
 - 536 -

ustawie dodano normy prawne okre'laj"ce tzw. normatyw czasu pe!nienia

s!u&by, rozk!ady czasu pe!nienia s!u&by, prawo do czasu wolnego oraz
ekwiwalentu pieni$&nego za pe!nienie s!u&by ponad ustawowy wymiar.

15. Waloryzacja równowa'nika pieni&'nego za brak lokalu

mieszkalnego funkcjonariusza S!u'by Wi&ziennej
Do Rzecznika zwracali si$ funkcjonariusze S!u&by Wi$ziennej
kwestionuj"c wysoko') przyznawanego im równowa&nika pieni$&nego z
tytu!u braku lokalu mieszkalnego. Po zbadaniu sprawy Rzecznik uzna!, i&
wysoko') przyznawanego funkcjonariuszom równowa&nika pieni$&nego
uzyskiwana na podstawie przepisów rozporz"dzenia Ministra
Sprawiedliwo'ci w sprawie równowa&nika pieni$&nego z tytu!u braku
mieszkania funkcjonariuszy S!u&by Wi$ziennej 1373, od pi$ciu lat nie
ulega!a zmianie, co narusza zasad$ sprawiedliwo'ci spo!ecznej.
W obowi"zuj"cym poprzednio rozporz"dzeniu Ministra
Sprawiedliwo'ci by!a przewidziana waloryzacja. Ponadto regulacje
prawne dotycz"ce wyp!aty równowa&ników pieni$&nych innych
funkcjonariuszy s!u&b mundurowych przewiduj" wy&sze kwoty
równowa&nika pieni$&nego oraz mo&liwo') jego waloryzacji. W zwi"zku
z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 1374 do Ministra Sprawiedliwo'ci o
rozwa&enie mo&liwo'ci podj$cia dzia!a( legislacyjnych zmierzaj"cych do
wydania nowelizacji umo&liwiaj"cej coroczn" waloryzacj$ równowa&nika
pieni$&nego za brak lokalu mieszkalnego.
Minister poinformowa! 1375, &e w pa%dzierniku 2008 r. Komitet
Europejski Rady Ministrów przyj"! projekt ustawy o S!u&bie Wi$ziennej
w cz$'ci dotycz"cej unormowa( odnosz"cych si$ do prawa Unii
Europejskiej. Przeprowadzone zosta!y tak&e uzgodnienia mi$dzyresortowe
i obecnie trwaj" prace nad przygotowaniem ostatecznej wersji projektu.
Projekt ustawy udziela upowa&nienia Ministrowi Sprawiedliwo'ci do
okre'lenia w drodze rozporz"dzenia, w porozumieniu z ministrem
w!a'ciwym do spraw finansów publicznych, szczegó!owego trybu wyp!aty
równowa&nika pieni$&nego z tytu!u braku mieszkania.

1373 Rozporz"dzenie z 20 pa%dziernika 2003 r. (Dz.U. Nr 187, poz. 1831).

1374 RPO-347731-IX/00 z 26 maja 2008 r.
1375 Pismo z 28 pa%dziernika 2008 r.
 - 537 -

16. Prace nad rozporz%dzeniem Ministra Sprawiedliwo#ci w sprawie

wykazu chorób i schorze" pozostaj%cych w zwi%zku ze s!u'b% w S!u'bie
Wi&ziennej
Od oko!o dwóch lat Rzecznik prowadzi korespondencj$ z
Ministerstwem Sprawiedliwo'ci w sprawie konieczno'ci wykonania
upowa&nienia zawartego w art. 20 ust. 4 ustawy o zaopatrzeniu
emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpiecze(stwa
Wewn$trznego, Agencji Wywiadu, S!u&by Kontrwywiadu Wojskowego,
S!u&by Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego,
Stra&y Granicznej, Biura Ochrony Rz"du, Pa(stwowej Stra&y Po&arnej i
S!u&by Wi$ziennej oraz ich rodzin 1376. Pomimo uzyskanych zapewnie( o
trwaj"cych pracach legislacyjnych nad projektem rozporz"dzenia w
sprawie wykazu chorób i schorze( pozostaj"cych w zwi"zku ze s!u&b" w
S!u&bie Wi$ziennej, wskazane upowa&nienie ustawowe nie zosta!o
dotychczas wykonane. Dlatego te& Rzecznik po raz kolejny zwróci! si$ 1377
do Ministra Sprawiedliwo'ci o wskazanie, kiedy zostanie wykonane
wymienione na wst$pie upowa&nienie ustawowe.
Minister Sprawiedliwo'ci poinformowa! 1378, &e projekt
rozporz"dzenia Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie wykazu chorób i
schorze( pozostaj"cych w zwi"zku ze s!u&b" w S!u&bie Wi$ziennej by!
przedmiotem konsultacji spo!ecznych i mi$dzyresortowych. Po dokonaniu
uzgodnie( i uzyskaniu zwolnienia z obowi"zku rozpatrzenia przez
Komisj$ Prawnicz", projektowane rozporz"dzenie zostanie przed!o&one do
podpisania Ministrowi Sprawiedliwo'ci w porozumieniu z Ministrem
Zdrowia oraz Ministrem Pracy i Polityki Spo!ecznej.

17. Przestrzeganie praw obywatelskich funkcjonariuszy S!u'by

Wi&ziennej w Areszcie )ledczym w *odzi

1376 Ustawa z 18 lutego 1994 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 8, poz. 67 z pó%n. zm.).

1377 RPO-539767-IX/06 z 1 sierpnia 2008 r.
1378 Pismo z 20 sierpnia 2008 r.
 - 538 -

Przeprowadzona kontrola w Areszcie *ledczym w #odzi wykaza!a, i&

by!y dyrektor tej jednostki móg! dopuszcza) si$ szykan oraz nadu&ywania
swych uprawnie( wzgl$dem podleg!ych mu funkcjonariuszy. W sprawie
tej Rzecznik skierowa! wyst"pienie do Dyrektora Generalnego S!u&by
Wi$ziennej. Natomiast z rozmów przeprowadzonych z funkcjonariuszami,
jak i z uzyskanych kopii dokumentów wynika!o, &e niektórzy
funkcjonariusze skierowali do Ministra Sprawiedliwo'ci skargi i wnioski
w omawianej kwestii, jednak dotychczas nie uzyskali jakiejkolwiek
odpowiedzi. W niniejszej sprawie nie uda!o si$ niestety ustali), czy
wnioski zainteresowanych funkcjonariuszy w ogóle dotar!y do
Ministerstwa Sprawiedliwo'ci. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik
zwróci! si$ 1379 do Ministra Sprawiedliwo'ci o zbadanie sprawy i
poinformowanie o przyczynach nierozpoznania skarg w ustawowym
terminie oraz przewidywanym terminie udzielenia odpowiedzi
zainteresowanym.

18. Przeszkolenie zawodowe stra'aków Pa"stwowej Stra'y Po'arnej

Zgodnie z § 4 ust. 2 pkt 4 rozporz"dzenia Ministra Spraw
Wewn$trznych i Administracji w sprawie przeszkolenia zawodowego
stra&aków Pa(stwowej Stra&y Po&arnej 1380, kandydaci na przeszkolenie
zawodowe dla stra&aków ubiegaj"cych si$ o zajmowanie stanowisk
oficerskich zwi"zanych z kierowaniem dzia!aniami ratowniczymi musz"
posiada) dyplom uko(czenia studiów wy&szych i tytu! zawodowy
in&yniera. Natomiast przepisy ustawy o Pa(stwowej Stra&y Po&arnej 1381
nie przewiduj" wymogu posiadania przez kandydatów na stanowiska
oficerskie, zwi"zane z kierowaniem dzia!aniami ratowniczymi, tytu!u
zawodowego in&yniera. W konsekwencji wprowadzenie w rozporz"dzeniu
takiego wymogu nie mog!o by) uznane za poprawne i mieszcz"ce si$ w
ramach upowa&nienia zawartego w art. 53 ust. 3 ustawy o Pa(stwowej
Stra&y Po&arnej.

1379 RPO-597126-IX/08 z 8 grudnia 2008 r.

1380 Rozporz"dzenie z 17 listopada 2006 r. (Dz.U. Nr 221, poz. 1626).
1381 Ustawa z 29 sierpnia 1991 r. (Dz.U. 2006 r., Nr 96, poz. 667 z pó%n. zm.).
 - 539 -

Rzecznik zwróci! si$ 1382 do Ministra Spraw Wewn$trznych i

Administracji o informacje o stanie prac legislacyjnych prowadzonych
nad projektem rozporz"dzenia i przewidywanym terminie jego wej'cia w
&ycie.
Minister poinformowa! 1383, &e w dniu 28 lutego 2008 r. wesz!o w
&ycie rozporz"dzenie Ministra SWiA zmieniaj"ce rozporz"dzenie w
sprawie przeszkolenia zawodowego stra&aków Pa(stwowej Stra&y
Po&arnej 1384. Przedmiotowe rozporz"dzenie uwzgl$dnia uwagi
postulowane przez Rzecznika i usuwa w"tpliwo'ci co do zgodno'ci
rozporz"dzenia z upowa&nieniem ustawowym, zapewniaj"c jednocze'nie –
na zasadach równo'ci – dost$p do przeszkolenia zawodowego stra&akom
Pa(stwowej Stra&y Po&arnej posiadaj"cym wykszta!cenie wy&sze.

19. Ponoszenie kosztów okresowych bada" lekarskich i

psychologicznych przez pracowników ochrony
Do Rzecznika wp!yn$!a zbiorowa skarga pracowników ochrony
dotycz"ca podejmowanych przez nich od kilku lat bezskutecznych stara(
o zmian$ przepisu nak!adaj"cego na nich, a nie na pracodawc$, obowi"zek
pokrycia kosztów okresowych bada( lekarskich i psychologicznych. Po
zbadaniu sprawy Rzecznik uzna!, i& zachodz" przes!anki uzasadniaj"ce
poddanie obowi"zuj"cej w tym zakresie regulacji prawnej kontroli przez
Trybuna! Konstytucyjny 1385.
W ocenie Rzecznika § 13 ust. 1 rozporz"dzenia Ministra Zdrowia i
Opieki Spo!ecznej w sprawie bada( lekarskich i psychologicznych osób
ubiegaj"cych si$ o wydanie licencji oraz posiadaj"cych licencj$
pracownika ochrony fizycznej1386 zosta! wydany z przekroczeniem granic
upowa&nienia ustawowego zawartego w art. 34 ustawy o ochronie osób i
mienia 1387. Kwestionowany przepis rozporz"dzenia w sposób samodzielny,
bez jakichkolwiek wskazówek zawartych w ustawie, okre'la materi$
roz!o&enia ci$&aru kosztów przeprowadzania bada( lekarskich i

1382 RPO-514354-IX/07 z 4 marca 2008 r.

1383 Pismo z 21 marca 2008 r.
1384 Rozporz"dzenie z 31 stycznia 2008 r. (Dz.U. Nr 23, poz. 144).
1385 RPO-579010-IX/08 z 16 maja 2008 r.
1386 Rozporz"dzenie z 23 marca 1999 r. (Dz.U. Nr 30, poz. 299, z 2000 r. Nr 81, poz. 917).
1387 Ustawa z 22 sierpnia 1997 r. (Dz.U. z 2005 r. Nr 145, poz. 1221).
 - 540 -

psychologicznych pomi$dzy pracowników i pracodawc$. Dlatego te& jest

niezgodny z art. 92 ust. 1 Konstytucji. Pozostaje tak&e w sprzeczno'ci z
art. 229 § 6 Kodeksu pracy, gdy& wbrew regule ustawowej zamiast
kosztami bada( lekarskich obci"&a) wy!"cznie pracodawców, nak!ada ten
obowi"zek na pracowników ochrony osób i mienia. Nie spe!nia tak&e
warunku formalnego zwi"zanego z realizacj" prawa do bezpiecznych i
higienicznych warunków pracy, poniewa& obowi"zki pracodawcy w tym
zakresie powinny by) regulowane na poziomie ustawy.
Trybuna! Konstytucyjny orzek! 1388, i& § 13 ust. 1 rozporz"dzenia
Ministra Zdrowia i Opieki Spo!ecznej w sprawie bada( lekarskich i
psychologicznych osób ubiegaj"cych si$ o wydanie licencji oraz
posiadaj"cych licencj$ pracownika ochrony fizycznej 1389 jest zgodny z art.
34 ustawy o ochronie osób i mienia 1390 w zwi"zku z art. 92 ust. 1
Konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 229 § 6 ustawy – Kodeks
pracy 1391 i art. 66 ust. 1 Konstytucji.

1388 Wyrok z 16 wrze'nia 2008 r., (sygn. akt U 5/08).

1389 Rozporz"dzenie z 23 marca 1999 r. (Dz.U. Nr 30, poz. 299 z pó%n. zm.).
1390 Ustawa z 22 sierpnia 1997 r. (Dz.U. z 2005 r. Nr 145, poz. 1221 oraz z 2006 r. Nr 104,
poz. 708).
1391 Ustawa z 26 czerwca 1974 r. (Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, z pó%n. zm.).
 - 541 -

27. Ochrona praw cudzoziemców oraz mniejszo#ci narodowych i

etnicznych

A. Cudzoziemcy

1. Dzia!ania podejmowane przez wietnamskie s!u'by bezpiecze"stwa

wobec przebywaj%cych w Polsce obywateli Wietnamu
W wyst"pieniu skierowanym do Ministra Spraw Wewn$trznych i
Administracji, Rzecznik wyrazi! 1392 zaniepokojenie tre'ci" publikacji
prasowych zamieszczonych w „Gazecie Wyborczej”, dotycz"cych dzia!a(
podejmowanych przez funkcjonariuszy Ministerstwa Bezpiecze(stwa
Publicznego Socjalistycznej Republiki Wietnamu wobec obywateli tego
pa(stwa przebywaj"cych na terytorium Polski.
Z informacji prasowych wynika!o, i& na podstawie umowy o
wzajemnym przekazywaniu obywateli, podpisanej w 2004 r. pomi$dzy
Rzeczypospolit" Polsk" a Republik" Wietnamu, funkcjonariusze
wietnamskich s!u&b bezpiecze(stwa przes!uchiwali przebywaj"cych w
Polsce obywateli Wietnamu. Poza potwierdzaniem to&samo'ci
cudzoziemców, przes!uchania te mia!y s!u&y) organom bezpiecze(stwa do
badania dzia!alno'ci politycznej i opozycyjnej osób przes!uchiwanych.
Autorzy publikacji sygnalizowali tak&e, i& przes!uchaniom poddawani s"
cudzoziemcy ubiegaj"cy si$ w Polsce o nadanie statusu uchod%cy.
Rzecznik zwróci! si$ o zaj$cie stanowiska w przedstawionej sprawie, w
szczególno'ci o wskazanie, w jakich przypadkach s!u&by podleg!e
MSWiA dopuszcza!y przes!uchiwanie obywateli Wietnamu przez
funkcjonariuszy organów bezpiecze(stwa tego kraju.
W odpowiedzi Minister stwierdzi! 1393, &e dzia!ania opisane w
wyst"pieniu dotycz" czynno'ci prowadzonych w trakcie post$powania w
sprawie wydalenia cudzoziemca z terytorium RP i mia!y na celu
potwierdzenie danych osobowych oraz uzyskanie dokumentu podró&y
cudzoziemca, wobec którego zosta!a wydana decyzja o wydaleniu.

1392 RPO-582767-X/08 z 29 lutego 2008 r.

1393 Pismo z 20 marca 2008 r.
 - 542 -

Podstaw$ prawn" czynno'ci podj$tych wobec cudzoziemców

deklaruj"cych obywatelstwo wietnamskie, maj"cych miejsce w dniach 18
– 22 lutego 2008 r., stanowi! art. 7 Umowy mi$dzy Rz"dem RP a Rz"dem
Socjalistycznej Republiki Wietnamu o przekazywaniu i przyjmowaniu
obywateli obu Pa(stw, podpisanej w Hanoi w dniu 22 kwietnia 2004 r.
(tzw. umowa o readmisji) oraz art. 4 ust. 7 Protoko!u w sprawie
wykonywania umowy o readmisji stanowi"cego jej integraln" cz$').
Zgodnie z art. 6 ust. 1 a ww. Protoko!u wykonawczego w!a'ciwym
organem do wykonywania umowy o readmisji i protoko!u wykonawczego
jest dla Strony wietnamskiej Urz"d Kontroli Ruchu Granicznego
Ministerstwa Bezpiecze(stwa Publicznego Wietnamu. Pracownicy tego
Urz$du zostali zaproszeni przez Stron$ polsk" i brali udzia! w
przes!uchaniach.
MSWiA nie s" znane przypadki zastraszania cudzoziemców przez
pracowników Urz$du Kontroli Ruchu Granicznego Ministerstwa
Bezpiecze(stwa Publicznego Wietnamu podczas przes!ucha(. Organizacja
przes!ucha(, w szczególno'ci umiejscowienie i sta!y wgl"d do pokoi
przes!ucha(, obecno') funkcjonariuszy Stra&y Granicznej i t!umacza na
potrzeby strony polskiej, wyklucza!a mo&liwo') zaistnienia takich
sytuacji. Ponadto &aden z przes!uchiwanych cudzoziemców nie z!o&y!
skargi, chocia&by ustnej, na przebieg i tre') przes!ucha(. W odpowiedzi
zapewniono, i& przes!uchania nie s" przeprowadzane z udzia!em osób, w
stosunku do których tocz" si$ post$powania o nadanie statusu uchod%cy.
Po zapoznaniu si$ ze stanowiskiem Ministra, Rzecznik ponownie
zwróci! si$ 1394 o podj$cie dzia!a( zmierzaj"cych do zbadania
przedstawionej sprawy, poniewa& z informacji posiadanych przez
Rzecznika wynika!o, &e w co najmniej dwóch przypadkach s!u&by
wietnamskie przes!uchiwa!y obywateli Wietnamu pozostaj"cych w
procedurze uchod%czej oraz &e dochodzi!o do przes!ucha( po zako(czeniu
post$powania statusowego.
Zgodnie z art. 9 ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na
terytorium RP 1395, dane osób ubiegaj"cych si$ o nadanie statusu uchod%cy

1394 RPO-582767-X/08 z 21 maja 2008 r.

1395 Ustawa z 13 czerwca 2003 r. (Dz.U. z 2006 r. Nr 234, poz. 1695).
 - 543 -

oraz wszelkie informacje mog"ce wskazywa), &e toczy si$ lub toczy!o w
stosunku do nich post$powanie o nadanie tego statusu, podlegaj" ochronie
przed ujawnieniem w!adzom lub instytucjom kraju pochodzenia tych
osób. Tymczasem poczynione w przedmiotowej sprawie ustalenia budzi!y
w"tpliwo'ci co do wywi"zywania si$ s!u&b podleg!ych MSWiA z
obowi"zku zapewnienia obywatelom Wietnamu ubiegaj"cym si$ w Polsce
o nadanie statusu uchod%cy nale&ytej ochrony przed ujawnieniem ich
danych organom kraju ich pochodzenia.
Minister Spraw Wewn$trznych i Administracji potwierdzi! 1396, &e z
grupy cudzoziemców deklaruj"cych obywatelstwo wietnamskie,
przes!uchiwanych w trakcie post$powania w sprawie wydalenia z
terytorium RP w lutym 2008 roku, wobec dwóch toczy!o si$ post$powanie
o nadanie statusu uchod%cy w Polsce. Obaj cudzoziemcy posiadali
prawomocne decyzje o wydaleniu z terytorium RP. Dwaj inni
cudzoziemcy, przed terminem przes!ucha( otrzymali decyzje ostateczne o
odmowie nadania statusu uchod%cy. Jednocze'nie w odpowiedzi
zapewniono Rzecznika, &e nie dosz!o do naruszenia art. 9 ustawy o
udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP. Z zapewnienia tego
wynika!o, i& funkcjonariuszom wietnamskim nie przekazywano informacji
ani nie udost$pniano dokumentów, które ujawnia!yby, i& osoby
przes!uchiwane ubiegaj" si$ lub ubiega!y o nadanie statusu uchod%cy.
Niezale&nie od powy&szego zadeklarowano, i& z uwagi na wzgl$dy
humanitarne i konieczno') zapewnienia poczucia bezpiecze(stwa osobom
ubiegaj"cym si$ o nadanie statusu uchod%cy, podj$te zostan" dzia!ania w
celu zapobie&enia w przysz!o'ci przes!uchiwaniu przez s!u&by
wietnamskie obywateli Wietnamu, wobec których toczy si$ post$powanie
o udzielenie wspominanego statusu. Po uzyskaniu wyja'nie(, Rzecznik
postanowi! zako(czy) post$powanie wyja'niaj"ce w przedmiotowej
sprawie.

2. Przewlek!o#$ w wydawaniu cudzoziemcom kart pobytu

Do Rzecznika wp!yn$!o pismo Stowarzyszenia Interwencji Prawnej,
w sprawie dotycz"cej przewlek!o'ci w wydawaniu cudzoziemcom kart

1396 Pismo z 1 lipca 2008 r.

 - 544 -

pobytu. Z zawartych w powy&szym pi'mie informacji wynika!o, &e

cudzoziemcy, którym nadano status uchod%cy lub udzielona zosta!a zgoda
na pobyt tolerowany na terytorium Polski, oczekiwali na wydanie karty
pobytu od kilku tygodni do nawet dwóch miesi$cy. Powodem
wspomnianych przewlek!o'ci by!o zbyt pó%ne kierowanie kart pobytu do
druku, a tak&e d!ugi okres ich sporz"dzania. Opisana praktyka wzbudzi!a
w"tpliwo'ci z punktu widzenia praw cudzoziemców, którym przyznano
ochron$ na terytorium Polski. Podzieli) nale&y opini$ Stowarzyszenia
Interwencji Prawnej, &e brak mo&liwo'ci uzyskania karty pobytu w
stosownym terminie mo&e by) dla cudzoziemców uci"&liwy i nara&a) ich
na liczne trudno'ci, zw!aszcza w razie konieczno'ci potwierdzenia
legalnego pobytu na terytorium Polski. Rzecznik zwróci! si$ 1397 do Szefa
Urz$du do Spraw Cudzoziemców o poinformowanie o zaj$tym w tej
sprawie stanowisku, a w przypadku potwierdzenia zasygnalizowanych
w"tpliwo'ci, o podj$cie dzia!a( zmierzaj"cych do usprawnienia procedury
sporz"dzania i wydawania omawianych dokumentów. Szef Urz$du do
Spraw Cudzoziemców poinformowa! 1398, &e zleci! Zespo!owi Kontroli i
Ochrony Informacji Niejawnych Urz$du do Spraw Cudzoziemców pilne
przeprowadzenie kontroli w omawianym zakresie. Jednocze'nie wdro&ono
tymczasowe dzia!ania naprawcze.
W kolejnym wyst"pieniu Rzecznik zwróci! si$ 1399 do Szefa Urz$du do
Spraw Cudzoziemców z pro'b" o poinformowanie o poczynionych
ustaleniach oraz ewentualnych dzia!aniach podj$tych w celu usprawnienia
procedury wydawania cudzoziemcom kart pobytu. Szef Urz$du do Spraw
Cudzoziemców poinformowa! 1400, &e kontrol$ zako(czono w dniu 11 lipca
2008 r. Wst$pne wyniki kontroli wskazuj" na problemy organizacyjne i
kadrowe komórek Urz$du, które poza zadaniami zwi"zanymi z
przyjmowaniem i realizacj" wniosków o wydawanie i przed!u&anie
terminu wa&no'ci dokumentów dla cudzoziemców, odpowiedzialne s"
równie& za merytoryczn" ocen$ wniosków w sprawie o nadanie statusu
uchod%cy oraz wdra&anie i obs!ug$ systemów informatycznych, z których

1397 RPO-587132-X/08 z 21 kwietnia 2008 r.

1398 Pismo z 19 maja 2008 r.
1399 RPO-587132-X/08 z 10 lipca 2008 r.
1400 Pismo z 21 lipca 2008 r.
 - 545 -

poza Urz$dem do Spraw Cudzoziemców korzystaj" równie& Stra&

Graniczna, Urz$dy Wojewódzkie, Agencja Bezpiecze(stwa
Wewn$trznego i Policja. W odpowiedzi zapewniono Rzecznika, i& po
sformu!owaniu ostatecznych wniosków pokontrolnych zostan" podj$te
dzia!ania reorganizuj"ce struktur$ Urz$du, maj"ce na celu znaczne
skrócenie czasu oczekiwania przez cudzoziemców na wydanie
dokumentów, o które si$ ubiegali. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik
ponownie zwróci! si$ 1401 do Szefa Urz$du do Spraw Cudzoziemców o
poinformowanie o ostatecznych wynikach kontroli oraz dzia!aniach
podj$tych w zwi"zku z ustaleniami poczynionymi podczas kontroli.
Szef Urz$du wyja'ni! 1402, &e w trakcie kontroli stwierdzono
uchybienia dotycz"ce organizacji pracy w komórkach organizacyjnych
odpowiedzialnych za wymian$ i wydawanie dokumentów cudzoziemcom
oraz brak wypracowanych w!a'ciwych zasad w post$powaniu z wnioskami
o personalizacj$ dokumentu. Kontrola potwierdzi!a konieczno')
utworzenia w strukturze organizacyjnej Urz$du do Spraw Cudzoziemców
komórki organizacyjnej zajmuj"cej si$ ca!o'ci" procesu personalizacji
dokumentów wydawanych cudzoziemcom. Jednocze'nie stwierdzono, i&
konieczne jest opracowanie wewn$trznego dokumentu, okre'laj"cego
zasady post$powania z wnioskami o przed!u&enie dokumentu dla
cudzoziemca oraz granice czasowe, w jakich powinna zosta) dokonana
personalizacja. Urz"d podj"! tak&e dzia!ania zmierzaj"ce do powierzenia
personalizacji cz$'ci dokumentów wydawanych cudzoziemcom
wyspecjalizowanej instytucji, aby skróci) czas oczekiwania na wymian$
lub wydanie dokumentu. Po otrzymaniu wyja'nie(, Rzecznik postanowi!
zako(czy) post$powanie wyja'niaj"ce w przedmiotowej sprawie.

3. Przeciwdzia!anie zjawisku wykorzystywania dzieci rumu"skich do

'ebractwa
W jednym z artyku!ów prasowych 1403 zosta!y opisane dramatyczne
losy rumu(skich dzieci wykorzystywanych do &ebractwa na terenie
naszego kraju. Z artyku!u wynika, i& funkcjonariusze Policji maj"

1401 RPO-587132-X/08 z 14 pa%dziernika 2008 r.

1402 Pismo z 20 pa%dziernika 2008 r.
1403 „Polityka” z 12 lipca 2008 r. Na czarne oczy.
 - 546 -

ograniczone mo&liwo'ci skutecznych interwencji w przypadku &ebractwa

dzieci pochodz"cych z Rumunii. Wydaje si$, &e przepisy znowelizowanej
z dniem 29 maja 2008 r. ustawy o pomocy spo!ecznej w brzmieniu
nadanym przez art. 9 pkt 12 ustawy o zmianie ustawy o udzielaniu
cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz
niektórych innych ustaw 1404, nie zawsze s" w!a'ciwie rozumiane i
realizowane na szczeblu podstawowym pomocy spo!ecznej. Szczególne
trudno'ci wyst$puj" w koordynacji dzia!a( instytucji pa(stwowych i
organizacji pozarz"dowych w zakresie przeciwdzia!ania i zwalczania
&ebractwa dzieci. Rzecznik zwróci! si$ 1405 do Ministrów: Pracy i Polityki
Spo!ecznej, Spraw Wewn$trznych i Administracji oraz Sprawiedliwo'ci o
udzielenie informacji w sprawie dzia!a( podejmowanych w celu
przeciwdzia!ania zjawisku wykorzystywania do &ebrania dzieci
rumu(skich.
Minister PiPS poinformowa! 1406, i& Ministerstwo jest zainteresowane
sytuacj" dzieci cudzoziemskich przebywaj"cych na terytorium Polski bez
opieki rodziców lub opiekunów prawnych od 2000 r., tj. od momentu
przej$cia z systemu o'wiaty do pomocy spo!ecznej wszystkich zagadnie(
zwi"zanych z prowadzeniem dziennych placówek opieki nad dzieckiem,
rodzin zast$pczych oraz ca!odobowych placówek opieku(czo-
wychowawczych.
Problem dzieci cudzoziemskich zosta! uwzgl$dniony w ustawie o
zmianie ustawy o pomocy spo!ecznej 1407. Rozwi"zano w niej kwesti$
finansowania pobytu dzieci cudzoziemskich w placówkach opieku(czo-
wychowawczych. Odpowiedzialno') za opiek$ nad dzie)mi
cudzoziemskimi przej$!y samorz"dy powiatowe, na terenie których dzieci
te przebywaj". Pobyt ten jest finansowany z bud&etu pa(stwa. Sekretarz
Stanu podkre'li!, i& dziecko cudzoziemskie w polskiej placówce
opieku(czo-wychowawczej podlega takim samym regu!om, jak dziecko
polskie.

1404 Ustawa z 18 marca 2008 r. (Dz.U. Nr 70, poz. 416).

1405 RPO-523139-III/06 z 25 lipca 2008 r.
1406 Pismo z 14 sierpnia 2008 r.
1407 Ustawa z 16 lutego 2007 r. (Dz.U. Nr 48, poz. 320).
 - 547 -

Przedstawiciel Ministerstwa Pracy jest cz!onkiem Zespo!u ds.

Zwalczania i Zapobiegania Handlowi Lud%mi. Ministerstwo organizuje
tak&e szkolenia dla kadry pomocy spo!ecznej nt. zjawiska handlu lud%mi,
zapobiegania i zwalczania tego procederu oraz mo&liwo'ci udzielenia
wsparcia ofiarom handlu lud%mi. Ponadto Ministerstwo wspó!pracuje z
organizacjami pozarz"dowymi oraz MSWiA w ramach spo!ecznych akcji
informacyjno-edukacyjnych na temat przest$pstwa handlu lud%mi.
Minister SWiA poinformowa! 1408, i& podejmowane s" sta!e dzia!ania
zmierzaj"ce do ujawnienia zjawiska &ebractwa oraz przeciwdzia!ania i
zwalczania tej patologii. Dzia!ania te polegaj" przede wszystkim na
prowadzeniu przez Policj$ rzetelnego rozpoznania w zakresie ujawniania
osób samotnych i niezaradnych &yciowo, kontrolach miejsc przebywania i
gromadzenia si$ osób bezdomnych i &ebrz"cych, jak równie& wykrywaniu
przest$pstw i wykrocze( z tym zwi"zanych. W Komendzie G!ównej
Policji w 2002 r. opracowano „Procedury post$powania Policji wobec
osób bezdomnych i &ebrz"cych”, które zosta!y przekazane do wszystkich
komend wojewódzkich/Sto!ecznej Policji. Dzia!ania Policji prowadzone
s" tak&e w kierunku rozpoznania grup przest$pczych, które anga&uj" si$ w
proceder &ebractwa wykorzystuj"c do tego celu ma!oletnich.
Komendant G!ówny Policji zobowi"za! 1409 Komendantów
Wojewódzkich/Sto!ecznego Policji do gromadzenia od dnia 1 lipca 2008
r., w systemie pó!rocznym i rocznym, danych liczbowych dotycz"cych
&ebractwa. Ponadto w Komendzie GP sporz"dzono informacj$ dotycz"c"
skali zjawiska &ebractwa na terenie dzia!ania poszczególnych komend
wojewódzkich Policji oraz Komendy Sto!ecznej Policji. W ramach Grupy
Roboczej mi$dzyresortowego Zespo!u do Spraw Zwalczania i
Zapobiegania Handlowi Lud%mi powo!ano grup$ eksperck", której
zadaniem jest stworzenie systemu reagowania na handel dzie)mi.
Prokurator Krajowy poinformowa! 1410, &e dotychczas ujawniane
przypadki zmuszania dzieci cudzoziemskich do &ebrania by!y traktowane
przez jednostki prokuratury jako przest$pstwa handlu lud%mi,
wyczerpuj"ce znamiona czynu z art. 253 § 1 Kodeksu karnego. Biuro do

1408 Pismo z 22 sierpnia 2008 r.

1409 Pismo z 17 lipca 2008 r.
1410 Pismo z 28 sierpnia 2008 r.
 - 548 -

Spraw Przest$pczo'ci Zorganizowanej Prokuratury Krajowej nadzoruje

post$powania w sprawach o handel lud%mi, które swoim zakresem
obejmuj" równie& post$powania karne dotycz"ce handlu dzie)mi
wykorzystywanymi do &ebrania. W proceder ten zaanga&owane s"
najcz$'ciej osoby narodowo'ci rumu(skiej wspó!pracuj"ce z obywatelami
polskimi. W 2007 r. w prokuraturach apelacyjnych i wydzia!ach
terenowych Biura do Spraw Przest$pczo'ci Zorganizowanej Prokuratury
Krajowej zostali wyznaczeni prokuratorzy pe!ni"cy rol$ konsultantów do
spraw handlu lud%mi.
Ministerstwo Sprawiedliwo'ci aktywnie uczestniczy w realizacji
zada( przewidzianych w Krajowym Programie Przeciwdzia!ania Handlowi
Lud%mi, opracowanym na lata 2007-2008 w Ministerstwie Spraw
Wewn$trznych i Administracji. Do zada( tych nale&y m.in. koordynacja i
monitorowanie post$powa( karnych prowadzonych w tym zakresie,
organizowanie szkole( dla prokuratorów oraz udzia! w opracowaniu
raportu na temat zjawiska handlu lud%mi w Polsce. We wst$pnych
za!o&eniach do w/w Programu na lata 2009-2010, za jeden z priorytetów
uznano wdro&enie procedury ochrony dzieci, ofiar handlu lud%mi.
Ministerstwo Sprawiedliwo'ci przygotowa!o tak&e projekt zmian w
Kodeksie karnym, uwzgl$dniaj"cy wprowadzenie definicji handlu lud%mi.
W Ministerstwie Sprawiedliwo'ci prowadzone s" prace nad ustaw" –
Kodeks nieletnich, która pozwoli na kompleksowe uregulowanie zasad
odpowiedzialno'ci osób nieletnich za czyny karalne, a tak&e okre'li
katalog 'rodków prawnych o charakterze wychowawczym,
umo&liwiaj"cych skuteczne wdro&enie nieletnich do przestrzegania
powszechnie akceptowanych zasad wspó!&ycia spo!ecznego.

4. Leczenie i finansowanie #wiadcze" medycznych udzielanych

przebywaj%cym nielegalnie w Polsce obywatelom Ukrainy i Wietnamu
Rzecznik podj"! opisan" poni&ej spraw$ na podstawie informacji
prasowych 1411. Mo&liwo') poniesienia przez cudzoziemca kosztów
'wiadcze( medycznych podlega kontroli i stanowi warunek jego wjazdu

1411 „Gazeta Wyborcza – Gazeta Sto!eczna” z 4 listopada 2008 r. Nielegalni imigranci,

pacjenci niczyi.
 - 549 -

na terytorium Polski. Nie rozwi"zuje to jednak sprawy pokrycia kosztów

leczenia podj$tego w sytuacji zagro&enia zdrowia lub &ycia, gdy zak!ad
opieki zdrowotnej, ani lekarz nie ma prawa odmówi) pomocy
cudzoziemcowi przebywaj"cemu w Polsce nielegalnie, bez gwarancji ze
strony osoby zapraszaj"cej oraz bez polisy ubezpieczeniowej na wypadek
konieczno'ci poddania si$ leczeniu. Powoduje to powstanie po stronie
'wiadczeniodawcy kosztów, bez mo&liwo'ci ich pokrycia, co
niekorzystnie rzutuje na kondycj$ finansow" 'wiadczeniodawcy i
ogranicza mo&liwo'ci realizacji zakontraktowanych 'wiadcze(.
Zasady korzystania cudzoziemców ze 'wiadcze( zdrowotnych poza
systemem powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego mog" by) okre'lone
w przepisach odr$bnych i umowach mi$dzynarodowych. Stosowne umowy
dwustronne mi$dzy Polsk" a Ukrain" oraz Polsk" a Wietnamem, nie
zosta!y zawarte. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$ 1412 do
Ministra Spraw Zagranicznych oraz Ministra Zdrowia o poinformowanie,
czy przewiduje si$ dwustronne uregulowanie z Ukrain" i Wietnamem
sprawy udzielania 'wiadcze( zdrowotnych w Polsce obywatelom tych
pa(stw.
Minister Zdrowia stwierdzi! 1413 w odpowiedzi, &e problem opisany w
wyst"pieniu Rzecznika stanowi cz$') szerszego problemu zwi"zanego z
brakiem wskazania w przepisach %róde! finansowania kosztów niezb$dnej
opieki zdrowotnej udzielanej obcokrajowcom nieposiadaj"cym
odpowiednich polis ubezpieczenia zdrowotnego. Problemowi generowania
po stronie zak!adów opieki zdrowotnej kosztów pomocy medycznej
udzielonej nielegalnie przebywaj"cym w Polsce obcokrajowcom, nie
mo&na zaradzi) w drodze zawarcia umów dwustronnych z pa(stwami
takimi jak Ukraina, czy Wietnam, gdy& umowy takie w pewnym sensie
sankcjonowa!yby !amanie prawa, czy wr$cz sprzyja!yby nielegalnemu
pobytowi obywateli takich pa(stw na terytorium RP. Ponadto ci$&ar tych
kosztów z pewno'ci" nie powinien obci"&a) zak!adów opieki zdrowotnej.
W opinii Ministerstwa Zdrowia, najbardziej w!a'ciwe wydaje si$
rozwi"zanie polegaj"ce na zagwarantowaniu zak!adom opieki zdrowotnej

1412 RPO-602341-X/08 z 10 grudnia 2008 r.

1413 Pismo z 18 grudnia 2008 r.
 - 550 -

oraz lekarzom prowadz"cym indywidualne praktyki zwrotu kosztów

niezb$dnych 'wiadcze( udzielonych obcokrajowcom, przez odpowiednie
w!adze samorz"dowe, tj. gminy, b"d% powiaty, na terenie których dzia!aj"
'wiadczeniodawcy. Nale&a!oby zatem zmierza) w kierunku rozwi"zania,
w którym tego rodzaju pomoc traktowana by!aby jako rodzaj szeroko
poj$tej pomocy spo!ecznej, ta za', nie tylko w warunkach polskich, ale
tak&e w 'wietle standardów europejskich, jest domen" samorz"dów
lokalnych.
Podobnie Minister Spraw Zagranicznych poinformowa! 1414, i& nie
widzi mo&liwo'ci rozwi"zania opisanego problemu drog" zawarcia
umowy mi$dzynarodowej, gdy& tego rodzaju dzia!anie stanowi!oby form$
traktatowego sankcjonowania nielegalnego statusu pobytu tego rodzaju
osób w Polsce. Wyst"pienie z ewentualn" inicjatyw" uregulowania kwestii
finansowania 'wiadcze( medycznych udzielanych przebywaj"cym
nielegalnie w Polsce obywatelom Ukrainy i Wietnamu le&y w kompetencji
Ministerstwa Zdrowia.

5. Przestrzeganie praw cudzoziemców przebywaj%cych w O#rodkach dla

Cudzoziemców Ubiegaj%cych si& o Nadanie Statusu Uchod(cy lub Azylu.
W 2008 r. kontynuowane by!y dzia!ania, dotycz"ce stanu
wywi"zywania si$ przez Pa(stwo Polskie z obowi"zku udzielania pomocy
socjalnej cudzoziemcom, ubiegaj"cym si$ na terytorium Polski o
udzielenie ochrony mi$dzynarodowej w postaci statusu uchod%cy.
Podstawow" form" tej pomocy jest umieszczenie w O'rodku dla
Cudzoziemców Ubiegaj"cych si$ o Nadanie Statusu Uchod%cy lub
Azylu 1415. Podkre'lenia wymaga, i& w 2008 r. nie wp!yn$!y wnioski
indywidualne, których przedmiotem by!oby b"d% to funkcjonowanie
O'rodków. Tym niemniej, w wybranych placówkach przeprowadzone
zosta!y z urz$du wizytacje o charakterze prewencyjnym, których celem

1414 Pismo z 31 grudnia 2008 r.

1415 Stosownie do przepisów ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom
ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej tekst jedn.(Dz.U. z 2006 r. Nr 234, poz.
1694).
 - 551 -

by!a w szczególno'ci ocena stanu przestrzegania praw przebywaj"cych w

nich cudzoziemców, a tak&e warunków 'wiadczenia pomocy socjalnej. 1416.
Wi$kszo') wizytowanych O'rodków dla Cudzoziemców
Ubiegaj"cych si$ o Nadanie Statusu Uchod%cy lub Azylu mie'ci si$ w
obiektach b$d"cych w!asno'ci" instytucji prywatnych, które na podstawie
stosownych umów zawieranych na czas oznaczony 'wiadcz" na rzecz
Urz$du do Spraw Cudzoziemców us!ugi o charakterze hotelarskim.
Docelowo obiekty te przeznaczone s" na pobyt kilkuset osób.
Zdecydowan" wi$kszo') przebywaj"cych w omawianych placówkach
cudzoziemców stanowi" obywatele Federacji Rosyjskiej, deklaruj"cy
narodowo') czecze(sk".
Cudzoziemcy umieszczani s" w pokojach wieloosobowych,
wyposa&onych przez w!a'cicieli w stosowne do swoich funkcji
umeblowanie. Mieszka(cy bez ogranicze( korzysta) tak&e mog" z
pomieszcze( wspólnych, jak ogólnodost$pne kuchnie, 'wietlice, sale
telewizyjne itp.
Warunki bytowe panuj"ce w O'rodkach s" zró&nicowane. Standard
O'rodków zwykle zale&y od zaanga&owania w!a'cicieli obiektów oraz
posiadanych przez nich 'rodków finansowych. W cz$'ci wizytowanych
o'rodków, pracownicy Biura RPO sygnalizowali konieczno') poprawy
stanu technicznego udost$pnianych cudzoziemcom pomieszcze(.
W trakcie wizytacji szczególn" uwag$ zwracano na przypadki
przeludnienia w O'rodkach, wynikaj"ce ze zwi$kszonego nap!ywu
cudzoziemców zainteresowanych uzyskaniem w Polsce statusu uchod%cy i
korzystaj"cych z omawianej formy pomocy socjalnej. Sytuacja taka
istnia!a w szczególno'ci w pierwszym kwartale 2008 r., co wi"za!o si$
g!ównie z wej'ciem Polski do Strefy Schengen pod koniec 2007 r. W
O'rodkach dotkni$tych przeludnieniem, do celów mieszkalnych
adaptowano pomieszczenia wspólne, takie jak sto!ówki, 'wietlice, sale
lekcyjne czy sale modlitw. W kilku przypadkach, warunki panuj"ce w
tych pomieszczeniach pracownicy Biura RPO uznali za dalece

1416 Wizytacje przeprowadzono w 2008 r. w O'rodkach dla Cudzoziemców Ubiegaj"cych si$ o

Nadanie Statusu Uchod%cy lub Azylu w: Warszawie (ul. Cio!ka 14), Wo!ominie,
Smoszewie, Pustych #"kach, Kolonii Horbów, Bia!ymstoku (Hotel „Iga” i Zajazd
„Budowlani” oraz w Bezwoli.
 - 552 -

nieodpowiednie, a nawet niehumanitarne. O wszelkich ustaleniach w tym

zakresie informowany by! Urz"d do Spraw Cudzoziemców.
Mieszka(cy wszystkich wizytowanych O'rodków &ywieni byli w
systemie zbiorowym. Sk!ad wydawanych posi!ków w ka&dym przypadku
uwzgl$dnia! uwarunkowania religijne i kulturowe cudzoziemców.
Cudzoziemcom zapewniono tak&e nale&yty dost$p do opieki medycznej.
Nie wsz$dzie jednak organizowane by!y dy&ury lekarzy pediatrów, co z
uwagi na du&" zwykle liczb$ dzieci i ma!oletnich zamieszkuj"cych w
O'rodkach stanowi!o znacz" uci"&liwo'). W takich przypadkach Dyrektor
Biura Organizacji O'rodków informowany by! o konieczno'ci podj$cia
dzia!a( zmierzaj"cych do zatrudnienia lekarzy tej specjalizacji.
W wi$kszo'ci O'rodków dzieciom i ma!oletnim stwarzane tak&e by!y
odpowiednie warunki do nauki: zaj$cia, g!ównie z j$zyka polskiego,
prowadzone by!y przez wykwalifikowanych nauczycieli. Cz$sto osobne
zaj$cia j$zykowe organizowano tak&e dla doros!ych, z tym &e frekwencja
na tych zaj$ciach jest z regu!y umiarkowana. Wspomnie) w tym miejscu
nale&y, i& zamieszkuj"ce w O'rodkach dzieci obj$te s" tak&e obowi"zkiem
szkolnym. Stopie( realizacji tego obowi"zku zale&y jednak g!ównie od
jako'ci wspó!pracy pomi$dzy o'rodkami a lokalnymi szko!ami.
Cudzoziemcy przebywaj"cy w O'rodkach s" zwykle w sposób
nale&yty informowani o warunkach korzystania z tej oraz z innych form
pomocy socjalnej, dost$pnej dla osób ubiegaj"cych si$ o nadanie statusu
uchod%cy. W wi$kszo'ci O'rodków dost$pne by!y ulotki i broszury
tematyczne, zawieraj"ce podstawowe informacje o przys!uguj"cych
cudzoziemcom prawach i ci"&"cych na nich obowi"zkach.

6. Przestrzeganie praw cudzoziemców umieszczonych w O#rodkach

Strze'onych dla Cudzoziemców i Aresztach w Celu Wydalenia.
W O'rodku Strze&onym dla Cudzoziemców lub Areszcie w Celu
Wydalenia, cudzoziemiec umieszczony jest na podstawie postanowienia
w!a'ciwego s"du wówczas, gdy jest to niezb$dne dla sprawnego
przeprowadzenia post$powania o wydalenie z terytorium Polski lub
cofni$cie zezwolenia na pobyt na tym terytorium, b"d% te& gdy zachodzi
uzasadniona obawa, i& b$dzie on uchyla) si$ od wykonania decyzji
wydanych we wspomnianych wy&ej post$powaniach. W aresztach lub
 - 553 -

o'rodku strze&onym umieszczani s" tak&e cudzoziemcy, którzy

przekroczyli lub usi!owali przekroczy) nielegalnie granic$ polsk", a po
zatrzymaniu nie zostali niezw!ocznie doprowadzeni do granicy. Co do
zasady, podstawowym 'rodkiem detencyjnym w procedurze deportacyjnej
jest umieszczenie w O'rodku Strze&onym. Areszt w Celu Wydalenia, w
którym osadzeni poddawani s" wi$kszym rygorom, stosowany natomiast
powinien by) dopiero w przypadku stwierdzenia, i& zatrzymany
cudzoziemiec nie podporz"dkuje si$ regu!om panuj"cym w O'rodku.
Przedmiotem wi$kszo'ci skarg dotycz"cych omawianej
problematyki, jakie w ubieg!ym roku wp!yn$!y do Biura RPO, by!a
zasadno') zatrzymania i umieszczenia w jednej z wymienionych wy&ej
placówek. Pojedyncze skargi dotyczy!yby panuj"cych w tych placówkach
warunków.
W 2008 r. w siedmiu O'rodkach i Aresztach przeprowadzone zosta!y z
urz$du wizytacje o charakterze prewencyjnym1417. Celem tych wizytacji by!a
ocena warunków pobytowych w placówkach oraz analiza stopnia przestrzegania
praw osadzonych w nich cudzoziemców. W wi$kszo'ci wizytowanych placówek
cudzoziemcom zapewniono nale&yte warunki bytowe. Pozytywnie oceni) nale&y
tak&e stopie( przestrzegania praw cudzoziemców przebywaj"cych w
wizytowanych placówkach. Osoby osadzone w aresztach deportacyjnych bez
nieuzasadnionych ogranicze( korzysta!y z prawa do godzinnego spaceru
dziennie. Cudzoziemcom przebywaj"cym w O'rodkach Strze&onych zapewniono
si$ natomiast mo&liwo') poruszania si$ po obiekcie w wyznaczonych miejscach i
czasie. Osadzonym zapewniono tak&e dost$p do opieki medycznej.
Osoby przebywaj"ce w obu typach placówek, korzystaj" z prawa do widze(
z osobami bliskimi, prowadzenia korespondencji i korzystania z aparatów
telefonicznych, umo&liwiane s" spotkania osadzonych z przedstawicielami
organizacji pozarz"dowych, programowo zajmuj"cych si$ ochron" praw
cudzoziemców. W wi$kszo'ci przypadków cudzoziemcy w sposób nale&yty byli
tak&e informowani o zasadach pobytu w areszcie lub o'rodku strze&onym, o
przys!uguj"cych im uprawnieniach i ci"&"cych na nich obowi"zkach. W

1417 By!y to: Areszty w Celu Wydalenia i O'rodki Strze&ony dla Cudzoziemców przy
Nadbu&a(skim Oddziale Stra&y Granicznej w Bia!ej Podlaskiej, Bieszczadzkim Oddziale
Stra&y Granicznej w Przemy'lu, Podlaskim Oddziale Stra&y Granicznej w Bia!ymstoku
oraz Areszt w Celu Wydalenia przy Komendzie Miejskiej Policji we W!oc!awku.
 - 554 -

niewystarczaj"cym stopniu osadzonym zapewniono jednak dost$p do broszur lub

ulotek informacyjnych, dotycz"cych praw, jakie przys!uguj" cudzoziemcom na
terytorium RP. Przebywaj"cy w wizytowanych placówkach cudzoziemcy
&ywieni byli w systemie zbiorowym, z uwzgl$dnieniem uwarunkowa(
religijnych i kulturowych.
Analizowana w trakcie wizytacji dokumentacja prawna, dotycz"ca
zatrzymywania i umieszczania cudzoziemców w Aresztach w Celu Wydalenia
lub O'rodkach Strze&onych nie wykaza!a narusze( prawa, które uzasadnia!yby
podj$cie przez Rzecznika interwencji w sprawach indywidualnych.

B. Mniejszo#ci narodowe i etniczne

1. Sprawy mniejszo#ci narodowych i etnicznych w dzia!alno#ci

Rzecznika.
W 2008 r. do Rzecznika wp!yn$!o stosunkowo niewiele wniosków,
które zaklasyfikowane mog!yby by) jako dotycz"ce problematyki
mniejszo'ci narodowych lub etnicznych. Podkre'lenia jednak wymaga, i&
w obowi"zuj"cym systemie ewidencji wp!ywaj"cych skarg nie odnotowuje
si$ narodowo'ci skar&"cych ani te& osób, których dotyczy! przedmiot
skargi. Tym samym sporz"dzenie oficjalnych lub nieoficjalnych statystyk
jest w znacznym stopniu utrudnione.Spo'ród problemów sygnalizowanych
przez przedstawicieli organizacji mniejszo'ciowych, wi$kszo') dotyczy!a
dotacji pozyskiwanych przez wspomniane organizacje z bud&etu pa(stwa
na cele statutowe oraz rozliczania tych dotacji.
Sytuacja spo!eczno'ci mniejszo'ciowych by!a przedmiotem
szczególnej troski Rzecznika. Na bie&"co ocenie poddawany by! stan
przestrzegania praw tych osób – wiele uwagi po'wi$cano kwestii
równo'ci w sferze &ycia spo!ecznego, ekonomicznego i kulturalnego, a
tak&e przeciwdzia!aniu dyskryminacji i rasizmowi. Podobnie, jak w latach
poprzednich, utrzymywane by!y kontakty z organami administracji
publicznej, w!a'ciwymi w sprawach mniejszo'ci narodowych i etnicznych,
a tak&e z organizacjami spo!eczno – kulturalnymi mniejszo'ci i
organizacjami pozarz"dowymi, zajmuj"cymi si$ problematyk" zwalczania
rasizmu, dyskryminacji i ksenofobii.
 - 555 -

Ze wzgl$du na szczególnie dramatyczn" sytuacj$, w jakiej znajduje

si$ cz$') spo!eczno'ci romskiej, warunki bytowe i problemy tej
mniejszo'ci by!y systematycznie badane. Zaniepokojenie budz" w
szczególno'ci warunki, w jakich egzystuj" osoby narodowo'ci romskiej,
nale&"ce do grupy Bergitka Roma. Skrajne ubóstwo powodowane brakiem
dochodu, niski poziom wykszta!cenia, w wielu przypadkach analfabetyzm,
oraz brak jakichkolwiek kwalifikacji zawodowych sytuuj" cz$sto
cz!onków tej mniejszo'ci na marginesie &ycia spo!ecznego.
Przezwyci$&enie tej sytuacji jest procesem d!ugotrwa!ym i wymaga
zaanga&owania ze strony administracji publicznej, spo!eczno'ci
lokalnych, oraz samych zainteresowanych, a tak&e odpowiednich
nak!adów finansowych.

2. Realizacja prawa dzieci narodowo#ci romskiej do edukacji.

Zapewnienie dzieciom narodowo'ci romskiej nale&ytego dost$pu do
edukacji, by!o jednym z priorytetów dzia!alno'ci Rzecznika na rzecz
przestrzegania praw mniejszo'ci narodowych i etnicznych. Cz$') dzieci
romskich w wieku szkolnym nie realizuje obowi"zku szkolnego, a w'ród
ucz$szczaj"cych do szkó! istotnym problemem jest dramatycznie niska
frekwencja. Wyst$puj" te& realne trudno'ci w realizacji procesu
edukacyjnego przez dzieci romskie, z których najwa&niejsz" jest s!aba
znajomo') j$zyka polskiego przez dzieci rozpoczynaj"ce nauk$.
Zapewnienie dzieciom romskim szansy równego startu w nauce wymaga
zatem organizacji kszta!cenia przedszkolnego i pozaszkolnego (zaj$)
'wietlicowych itp.) o rozszerzonym programie nauczania j$zyka
polskiego.
Za niedopuszczaln" uzna) nale&y praktyk$ umieszczania dzieci
narodowo'ci romskiej w szko!ach specjalnych wy!"cznie z powodu
niewystarczaj"cej znajomo'ci j$zyka polskiego. Niew!a'ciwym
rozwi"zaniem jest równie& funkcjonowanie klas wyrównawczych, w
których decyzj" w!adz szko!y de facto ucz" si$ wy!"cznie dzieci
pochodzenia romskiego. Organizowanie nauki w tego typu klasach,
potocznie zwanych romskimi, nie przyczynia si$ bowiem do wyrównania
poziomu edukacji, a cz$sto skutkuje wr$cz marginalizacj" uczniów
romskich i nara&a ich na dyskryminacj$. Popiera) nale&y natomiast
 - 556 -

dzia!ania zmierzaj"ce do wygaszania istniej"cych jeszcze klas

wyrównawczych, polegaj"ce przede wszystkim na zaprzestaniu
przyjmowania do tego typu klas nowych uczniów i umo&liwieniu
dzieciom ucz$szczaj"cym nadal do tych klas przechodzenie do klas
ogólnych.
Na podstawie w!asnego rozeznania oraz sygna!ów medialnych,
podj$ta zosta!a interwencja w sprawie organizacji nauczania dzieci
romskich w Szkole Podstawowej w Maszkowicach. W toku wizytacji
przeprowadzonej w Szkole na pocz"tku czerwca 2008 r. ustalono, i&
wi$kszo') dzieci narodowo'ci romskiej ucz$szcza do dwóch klas
wyrównawczych (romskich). W ka&dej z tych klas zaj$cia odbywa!y si$
!"cznie dla trzech roczników (odpowiednio dla klas I – III i klas IV – VI),
a program nauczania by! znacznie obni&ony w stosunku do minimum
programowego. Obie klasy wyrównawcze mie'ci!y si$ w wydzielonej
cz$'ci obiektu szkolnego, za' przej'cie do pozosta!ej cz$'ci decyzj" w!adz
szko!y zosta!o zamkni$te. Skutkiem tego uczniowie klas romskich
zmuszeni byli korzysta) z innego wej'cia do szko!y ni& pozostali
uczniowie. W wyniku podj$tej interwencji, zlikwidowano dyskryminuj"cy
podzia! obiektu szkolnego. Podczas kolejnej wizytacji pracowników Biura
RPO, przeprowadzonej na pocz"tku roku szkolnego 2008/2009
potwierdzono, i& warunki nauczania dzieci narodowo'ci romskiej w
szkole uleg!y zmianie. Przej'cie zosta!o otwarte, a jedna z klas
wyrównawczych (romskich) przeniesiona zosta!a do innej cz$'ci obiektu.
Potwierdzono tak&e rozpocz$cie procesu wygaszania klas
wyrównawczych (romskich). Z pocz"tkiem roku szkolnego, do klas tych
nie przyj$to &adnego ucznia, a dzieci romskie rozpoczynaj"ce nauk$
umieszczone zosta!y w klasie zerowej wraz z pozosta!ymi rówie'nikami.
Badania nad stanem przestrzegania praw dzieci narodowo'ci
romskiej do nauki prowadzone zosta!y tak&e w szko!ach na terenie gmin
Bukowina Tatrza(ska, Czarny Dunajec oraz miasta Bochnia. W toku tych
bada( nie stwierdzono dyskryminacyjnych praktyk ani przypadków
wymagaj"cych interwencji. W wizytowanych szko!ach wyodr$bniano klas
wyrównawczych, przeznaczonych dla dzieci narodowo'ci romskiej.
Ucz$szcza!y one do klas ogólnych, wraz ze swoimi nie-romskimi
rówie'nikami i realizowa!y ten sam program nauczania. Cz$') tych szkó!
 - 557 -

zatrudnia!a nauczycieli wspomagaj"cych oraz asystentów romskich, do

zada( których nale&a!a pomoc w sprawowaniu opieki nad uczniami
romskimi oraz utrzymywanie kontaktów z rodzinami tych uczniów.
Nale&y podkre'li), &e wszystkie dzieci narodowo'ci romskiej,
zamieszkuj"ce na terenie wymienionych gmin, które wed!ug danych
meldunkowych winny by) obj$te obowi"zkiem szkolnym, obowi"zek ten
realizowa!y. Zauwa&y) jednak nale&y, i& zwykle nie wszystkie rodziny
romskie zameldowane s" w miejscu swojego zamieszkania. Rzeczywista
liczba dzieci w wieku szkolnym, które powinny realizowa) obowi"zek
szkolny cz$sto jest zatem trudna do ustalenia.

3. Nieprawid!owo#ci w zakresie wykorzystywania przez jednostki

samorz%du terytorialnego #rodków finansowych, przekazywanych corocznie z
bud'etu pa"stwa na rzecz wspierania edukacji dzieci i m!odzie'y pochodzenia
romskiego.
Sprawa nieprawid!owo'ci w zakresie wykorzystywania przez
jednostki samorz"dowe 'rodków finansowych, przekazywanych z bud&etu
pa(stwa na wspieranie edukacji dzieci i m!odzie&y narodowo'ci romskiej
podj$ta zosta!a z urz$du na podstawie publikacji prasowej 1418.
*rodki finansowe na rzecz wspierania edukacji dzieci i m!odzie&y
pochodzenia romskiego, pochodz" w szczególno'ci z rezerwy celowej,
zagwarantowanej w bud&ecie pa(stwa na realizacj$ zada( edukacyjnych
obj$tych Programem na rzecz spo!eczno'ci romskiej w Polsce 1419.
Dysponentem tej rezerwy jest Minister Spraw Wewn$trznych i
Administracji, za' okre'lone w Programie zadania z zakresu edukacji
wspó!finansowane s" z cz$'ci bud&etu, pozostaj"cej w dyspozycji
Ministra Edukacji Narodowej. *rodki przeznaczone na realizacj$
omawianych zada( przekazywane s" w ramach dotacji, bezpo'rednio lub
za po'rednictwem wojewodów, podmiotom, w tym tak&e jednostkom
samorz"du terytorialnego, które wy!onione zosta!y w otwartym konkursie
og!oszonym przez Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji. Cz$') z
tych 'rodków, zamiast na zadania zwi"zane z nauczaniem dzieci romskich

1418 „Dziennik” z 30 lipca 2008 r. Jak gin% pieni%dze dla romskich dzieci
1419 Ustanowionym Uchwa!" Rady Ministrów z dnia 19 sierpnia 2003 r. nr 209/2003.
 - 558 -

i wyrównywaniem ich szans edukacyjnych, wykorzystywana jest przez

jednostki samorz"dowe na inne cele, jak np. remonty infrastruktury
szko!y. W"tpliwo'ci dotycz" tak&e wykorzystania przekazywanych
jednostkom samorz"du terytorialnego w ramach cz$'ci o'wiatowej
subwencji ogólnej 'rodków, które naliczone zosta!y w zwi"zku z
zadaniami zwi"zanymi z edukacj" dzieci narodowo'ci romskiej.
Prawid!owe wydatkowanie przez jednostki samorz"dowe przyznanych
'rodków finansowych, stanowi istotny warunek realizacji zada( z zakresu
edukacji dzieci i m!odzie&y nale&"cych do mniejszo'ci romskiej. Poprawa
stanu edukacji w'ród spo!eczno'ci romskiej, zw!aszcza grup
zamieszkuj"cych województwa ma!opolskie i podkarpackie jest natomiast
niezb$dna, aby skuteczniej przeciwdzia!a) dalszemu wykluczaniu osób
nale&"cych do tej mniejszo'ci z &ycia spo!ecznego. W zwi"zku z tym
Rzecznik zwróci! si$ 1420 do Prezesa Najwy&szej Izby Kontroli o
rozwa&enie mo&liwo'ci podj$cia z urz$du przez Izb$ dzia!a( kontrolnych
w przedmiocie wykorzystywania wskazanych 'rodków przez jednostki
samorz"du terytorialnego.

4. Sytuacja rodzin romskich zamieszkuj%cych w samowolach budowlanych

na terenie osiedla romskiego w Koszarach k. Limanowej.1421
Rzecznik z w!asnej inicjatywy podj"! spraw$ sytuacji rodzin
romskich zamieszkuj"cych w budynkach stanowi"cych samowole
budowlane, zlokalizowanych na terenie osady romskiej w Koszarach.
Problem dotyczy! sze'ciu obiektów wybudowanych b"d% to bez
wymaganych prawem zezwole( i zgody w!a'ciciela terenu, którym jest
Gmina Limanowa, b"d% te& na terenach nie przewidzianych w planach
zagospodarowania przestrzennego pod zabudow$ mieszkaniow". W
obrocie prawnym funkcjonuj" ostateczne decyzje organu nadzoru
budowlanego, nakazuj"ce mieszka(com dokonanie rozbiórki
wspomnianych wy&ej samowoli. Jeszcze w 2006 r., na wniosek
zainteresowanych mieszka(ców osady, Wojewoda Ma!opolski wszcz"!
post$powania w sprawie wstrzymania prowadzonych w przedmiotowej

1420 RPO-595481-X/08/MS z dnia 8 sierpnia 2008 r.

1421 RPO-598885-X/08/MS.
 - 559 -

sprawie czynno'ci egzekucyjnych. Wobec informacji uzyskanych od

w!adz samorz"dowych Gminy Limanowa, wskazuj"cych na brak
mo&liwo'ci zapewnienia rodzinom romskim lokali zast$pczych,
Wojewoda zwróci! si$ do Ma!opolskiego Wojewódzkiego Inspektora
Nadzoru Budowlanego o zbadanie, czy podj$cie post$powania
egzekucyjnego bez wcze'niejszego rozstrzygni$cia kwestii
wykwaterowania osób zamieszkuj"cych w samowolach i zapewnienia im
lokali zast$pczych by!o zgodne z obowi"zuj"cym prawem. Inspektor
Wojewódzki stwierdzi! jednak, i& wspomniane post$powania wszcz$te
zosta!y prawid!owo. Uzna! tak&e, i& wstrzymanie czynno'ci
egzekucyjnych, jak i ca!ego post$powania egzekucyjnego by!oby w
'wietle obowi"zuj"cych przepisów nieuzasadnione. Pomimo stanowiska
Inspektora, post$powanie wszcz$te przez Wojewod$ w sprawie
wstrzymania czynno'ci egzekucyjnych pozostaje zawieszone.
Niniejszy problem omówiony zosta! podczas spotkania
zorganizowanego przez Wojewod$ Ma!opolskiego, z udzia!em – m.in. –
Wójta Gminy Limanowa i przedstawicieli organów nadzoru budowlanego
oraz pracowników Biura RPO. Podczas spotkania, przedstawiciel w!adz
samorz"dowych gminy Limanowa zadeklarowa! rozwa&enie mo&liwo'ci
podj$cia dzia!a( zmierzaj"cych do legalizacji samowoli budowlanych. Z
uwagi na fakt, i& infrastruktura osady romskiej w Koszarach nie zaspokaja
w pe!ni potrzeb &yj"cej tam spo!eczno'ci, Wójt Gminy zobowi"za! si$
tak&e podda) analizie problem zapewnienia mieszka(com tej osady
odpowiednich warunków mieszkaniowych. Rozwój sprawy jest na bie&"co
monitorowany.

5. Sprawa wskazywania w doniesieniach agencyjnych na romsk%

narodowo#$ sprawców przest&pstw pospolitych.
Podj$ta zosta!a z urz$du sprawa zamieszczenia na portalu
internetowym Polskiej Agencji Prasowej materia!u zatytu!owanego
„Romscy bracia porwali i zgwa!cili nieletni" turystk$” W wyst"pieniu
skierowanym do Prezesa Polskiej Agencji Prasowej w zwi"zku z tre'ci"
tego doniesienia 1422, Rzecznik wyrazi! zaniepokojenie faktem, i& w tre'ci

1422 RPO-604351-X/08/MS z dnia 15 grudnia 2008 r.

 - 560 -

artyku!u podana zosta!a informacja o pochodzeniu etnicznym osób

podejrzanych o pope!nienie opisanego przest$pstwa. Niezale&nie od
ci$&aru gatunkowego pope!nionego czynu, nieuzasadnione podanie takiej
informacji mo&e przyczynia) si$ do stygmatyzacji cz!onków spo!eczno'ci
romskiej, a tym samym zwi$kszania funkcjonuj"cych w spo!ecze(stwie
polskim niekorzystnych stereotypów na temat Romów. Rzecznik zwróci!
si$ o spowodowanie odst"pienia od nieuzasadnionego akcentowania
czynnika narodowo'ciowego w tego typu doniesieniach.
 - 561 -

28. Informacja o dzia"aniach Rzecznika Praw Obywatelskich

przeciw ubóstwu

W 2008 roku Rzecznik po raz drugi obj"! honorowym patronatem

obchody Dnia Walki z Ubóstwem.
Rzecznik dostrzegaj"c z!o&ono') problemu ubóstwa, a tak&e czuj"c
g!$boki zwi"zek duchowy z programem ATD, szczególnie dzi$ki wspólnej
idei – ochrony godno'ci ludzkiej zaproponowa!, aby organizacje
obywatelskie oraz instytucje zajmuj"ce si$ pomoc" osobom ubogim po raz
kolejny zjednoczy!y swoje wysi!ki i dzia!ania pod has!em „Wiele robimy
osobno – zróbmy jeszcze wi$cej wspólnie!”.
Obj$cie patronatem powy&szych obchodów wynika!o równie& z
ustawowych zobowi"za( Rzecznika wyst$powania w imieniu tych,
których po!o&enie spo!eczne, niedostatek materialny i deprywacja w
zakresie korzystania z us!ug socjalnych powoduj" niemo&no') pe!nej
realizacji przys!uguj"cych ka&demu cz!owiekowi praw obywatelskich.
Wa&nym wydarzeniem tego Dnia by!a VIII Konwencja Ruchu
przeciw Bezradno'ci Spo!ecznej pod has!em: „Strategia walki z ubóstwem
w Polsce. Diagnoza i zadania na lata 2009–2010” z zapytaniem w tytule:
„Kogo w Polsce interesuje ubóstwo?”, zorganizowana w Belwederze.
Najwi$ksze zainteresowane problematyk" walki z ubóstwem okaza!y
organizacje obywatelskie oraz samorz"dy, które na co dzie( pomagaj"
osobom biednym. W Konwencji wzi$li równie& udzia! go'cie z Irlandii,
przedstawiciele urz$dów administracji publicznej, naukowcy, pracownicy
pomocy spo!ecznej, duszpasterze oraz osoby dotkni$te ubóstwem.
Niestety zabrak!o w'ród uczestników wi$kszo'ci marsza!ków
województw, którzy byli jednymi z g!ównych adresatów przes!ania VIII
Konwencji i pozostaj" oczekiwanymi partnerami w przygotowaniu
Strategii Walki z Ubóstwem pod opiek" Rzecznika.
Autorem koncepcji planowanej Strategii jest prof. dr hab. Julian
Auleytner, Rektor Wy&szej Szko!y Pedagogicznej TWP, Prezes Polskiego
Towarzystwa Polityki Spo!ecznej. Zgodnie z koncepcj" prof. J.
Auleytnera w!a'nie Irlandia powinna stanowi) dla Polski wzór
szczególny, poniewa& w latach 1997–2007 realizowa!a z powodzeniem
 - 562 -

narodowy program likwidacji tego problemu i posiada najwi$cej

do'wiadcze( spo'ród krajów UE w zwalczaniu biedy. Irlandia znalaz!a si$
obecnie w 'cis!ej czo!ówce pa(stw najwy&ej rozwini$tych.
Tajemnica sukcesu Irlandii tkwi w partnerstwie spo!ecznym –
podpisano umowy spo!eczne mi$dzy rz"dem i partnerami spo!ecznymi.
Obecna dziesi$cioletnia umowa podejmuje wyzwania spo!eczne, z którymi
ka&da jednostka zmaga si$ na poszczególnych etapach &ycia. Oznacza to
skupienie si$ na potrzebach dzieci, osób m!odych, osób w wieku
produkcyjnym, osób starszych i osób niepe!nosprawnych. G!ównym
za!o&eniem jest radykalny rozwój us!ug dla poprawy ochrony socjalnej
wymienionych grup. Dzi$ki tym umowom ludzie nauczyli si$ pracowa) ze
sob", negocjowa), zawiera) porozumienia, a czasami w drodze dyskusji
zmienia) swoje wyobra&enia na temat priorytetów i dzia!a) na rzecz dobra
narodowego.
Przedstawiono dzia!ania polskiego rz"du w zakresie integracji
spo!ecznej w kontek'cie przygotowa( do Europejskiego Roku Zwalczania
Ubóstwa i Wykluczenia Spo!ecznego 2010, m.in. opracowywany Krajowy
Plan Dzia!ania na rzecz Integracji Spo!ecznej do roku 2010, który zostanie
przekazany Komisji Europejskiej. W ramach Ministerstwa Pracy i Polityki
Spo!ecznej powo!ano Zespó! Zadaniowy ds. Europejskiego Roku Walki z
Ubóstwem i Wykluczeniem Spo!ecznym, który ma dodatkowo wesprze)
dotychczasowe i nowe inicjatywy oraz przekona) o konieczno'ci
wspó!pracy z jak najszerszym gronem zainteresowanych podmiotów na
wszystkich etapach przygotowa( i wdra&ania dzia!a(.
Sesj$ przedpo!udniow" zako(czy!o zorganizowane przez
Stowarzyszenie ATD „Czwarty *wiat” wyst"pienie przedstawicieli Polski,
którzy brali udzia! w Siódmym Spotkaniu Osób Dotkni$tych Ubóstwem i
Wykluczeniem Spo!ecznym w maju 2008 r. w Brukseli i przedstawili
g!ówne tematy unijnego spotkania: us!ug socjalnych, mieszkalnictwa,
dost$pu do us!ug 'wiadczonych dla ogó!u (woda, elektryczno'), gaz,
transport) oraz dochodu minimalnego, który powinien by) okre'lony we
wszystkich krajach Unii i odzwierciedla) koszty &ycia w danym kraju.
Szczególn" rol$ w okre'leniu koszyka potrzeb koniecznego dla godnej
egzystencji maj" do odegrania organizacje pozarz"dowe. Niezb$dne jest
równie& w!"czenie do procedur osób bezpo'rednio do'wiadczaj"cych
 - 563 -

ubóstwa, które przypominaj"c, &e nikt nie jest biedny z w!asnego wyboru
oraz &e to poszczególne kraje ponosz" odpowiedzialno') za godne &ycie
swoich obywateli, wyg!osi!y w Belwederze przejmuj"cy apel o budowanie
strategii wspólnie z nimi.
Druga, tematyczna cz$') Konwencji zosta!a dostosowana do
struktury, wed!ug której ma powsta) Strategia Walki z Ubóstwem.
Uczestnicy spotkania mogli wybra) jedn" z pi$ciu sesji panelowych, które
obejmowa!y problematyk$ grup spo!ecznych nara&onych na wykluczenie:
dzieci, osób w wieku aktywno'ci zawodowej, osób niepe!nosprawnych,
osób starszych oraz uchod%ców i azylantów. Dyskusje przebiega!y pod
k"tem dost$pu wymienionych grup do opieki zdrowotnej, edukacji, pracy
oraz do zabezpiecze( socjalnych.
Sesja pierwsza: „Status materialny rodziny i #rodowiska a szanse
rozwojowe dzieci i m!odzie'y”
Lekarze, pedagodzy, opiekunowie, przedstawiciele organizacji
pozarz"dowych i instytucji samorz"dowych spojrzeli na potrzeby dzieci,
równie& tych o specjalnych potrzebach w zakresie opieki, od strony
podstawowych praw cz!owieka: prawa do &ycia i zdrowia, do edukacji, do
godziwych warunków socjalnych, do ochrony przed przemoc" i
demoralizacj" podkre'laj"c, &e potrzeby dzieci s" równe z ich prawami.
Wnioskowano, aby pomoc dziecku nale&a!a si$ z tego powodu, &e jest
dzieckiem, a nie z powodu kryterium dochodowego rodziny. Zaznaczono
z naciskiem niekorzystny wp!yw ubóstwa na przebieg procesów
prokreacji, rekomendowano m.in. konieczno') w!"czenia edukacji
przedszkolnej, tak istotnej dla wyrównywania szans dzieci ubogich, do
programu edukacji narodowej i zagwarantowanie prawa dzieci
niepe!nosprawnych do pe!nej rzeczywistej edukacji.
Sesja druga: „Zakl&te ko!o niemocy – mi&dzy indolencj% jednostki a
nadmiernym interwencjonizmem socjalnym pa"stwa. Problemy osób w
wieku aktywno#ci zawodowej”.
Podczas sesji w ogromnym skrócie zaprezentowano ca!y szereg
inicjatyw zwi"zanych z pomoc" osobom dotkni$tym ubóstwem.
Organizacje pokaza!y tu swoj" si!$, wyst$puj"c w imieniu
pokrzywdzonych. Wskazano na niezwykle istotn" rol$ doradztwa na rzecz
rodzin dysfunkcyjnych, terapii osób marginalizowanych, bezdomnych,
 - 564 -

gdzie terapia jest cz$sto wa&niejsza ni& pomoc finansowa. Podkre'lono

rol$ kszta!cenia ustawicznego, pokazano do'wiadczenia sektora
spó!dzielni socjalnych, których g!ównym problemem jest brak 'rodków
finansowych na rozruch.
Sesja trzecia: „Perspektywy i szanse na lepsze 'ycie i funkcjonowanie
w #rodowisku spo!ecznym i zawodowym jako efekt rehabilitacji osób
niepe!nosprawnych”.
Najwi$kszy niepokój budzi ustawa o finansach publicznych,
przerzucaj"ca liczne zadania na samorz"dy – bez przekazywania dotacji
celowych. W zakresie dost$pu do zdrowia postulowano m.in. wczesn"
diagnostyk$ niepe!nosprawno'ci, poprzedzon" profilaktyk" kobiet w
ci"&y, zapewnienie osobom niepe!nosprawnym rehabilitacji spo!ecznej i
zawodowej; w zakresie edukacji przygotowanie wyspecjalizowanej kadry
do realizacji edukacji oraz niesienia pomocy w eliminowaniu dysfunkcji;
w zakresie dost$pu do pracy – przygotowanie trenerów i asystentów
pracy, promocj$ pracodawców, którzy zatrudniaj" lub planuj" zatrudni)
osoby niepe!nosprawne, opracowanie kryteriów zatrudnienia dla osób z
ró&nymi dysfunkcjami organizmu, co umo&liwi tym osobom podj$cie
zatrudnienia i pe!ne uczestnictwo w &yciu spo!ecznym.
Sesja czwarta: „Przyjazne #rodowisko jako rozwi%zanie
zabezpieczenia przed ubóstwem i wykluczeniem osób starszych”.
Jednym z wniosków tej sesji by!o powo!anie rzecznika praw osób
starszych. Postulowano przygotowanie programów, promuj"cych
odpowiedzialno') za siebie samego od najm!odszych lat – za swoje
zdrowie oraz za edukacj$. Rekomendowano m.in. wzmacnianie roli
organizacji pozarz"dowych w monitorowaniu ubóstwa osób starszych na
wszystkich poziomach, zw!aszcza na poziomie lokalnym, kontrolowanie
przestrzegania standardów us!ug opieku(czych, spo!ecznych i
edukacyjnych, prowadzenie dzia!a( na rzecz wzmacniania roli geriatrii i
gerontologii, promowanie spo!ecznej aktywno'ci i wolontariatu osób
starszych, wykorzystanie potencja!u seniorów.
Sesja pi"ta: „Uchod(cy i migranci w polskiej rzeczywisto#ci”.
Tematyka dotycz"ca uchod%ców i imigrantów jest bardzo trudna.
Du&a cz$') imigrantów jest w naszym kraju nielegalnie, nie posiadaj"c
dost$pu ani do s!u&by zdrowia, ani do pomocy socjalnej. Podstawowym
 - 565 -

wnioskiem sesji by!o jasne okre'lenie polityki pa(stwa wobec uchod%ców

i imigrantów. Za konieczne uznano zobowi"zanie urz$du do spraw
cudzoziemców do dzia!a( skierowanych na integracj$ zawodow" i
spo!eczn" uchod%ców. Postulowano przeprowadzenie kampanii
spo!ecznej, informuj"cej o zjawisku migracji i uchod%ctwa, warunkuj"cej
zmiany w pozosta!ych zakresach.
Sesja plenarna stanowi!a podstaw$ wiedzy niezb$dnej do
przygotowania strategii walki z ubóstwem. Natomiast sesje tematyczne
da!y przegl"d inicjatyw obywatelskich z ca!ego kraju, 'wiadcz"cy o
bogatym do'wiadczeniu lokalnym, wynikaj"cym z bezpo'redniej
znajomo'ci zagadnienia. Dyskusje w grupach roboczych udowodni!y, &e
problem ubóstwa nie jest tak trudny do rozwi"zania i &e zale&y w
wi$kszym stopniu od organizacji, ni& od pa(stwa. Konkretne wskazania
potrzeb i niezb$dnych zmian w otaczaj"cej rzeczywisto'ci,
zaanga&owanie, ch$) dalszej wspó!pracy tak wielu przedstawicieli
organizacji obywatelskich, osobisto'ci ze 'wiata nauki, przedstawicieli
w!adz samorz"dowych i pa(stwowych oraz osób ubogich, przekonanie o
celowo'ci opracowania Strategii daj" nadziej$ opracowania materia!u
diagnozuj"cego polsk" bied$ kompleksowo i wskazuj"cego kierunki
koniecznych dzia!a( w bliskiej i dalszej perspektywie.
Strategia Walki z Ubóstwem jest tym bardziej potrzebna, &e wnioski
z Konwencji s" zbie&ne z trendami w 'wiadomo'ci spo!ecznej ca!ego
'wiata. Postawione przez ONZ Milenijne Cele Rozwoju osi"gn$!y
pó!metek, natomiast zgodnie z za!o&eniami Strategii Lizbo(skiej z 2000
roku Europa powinna poradzi) sobie z ubóstwem do roku 2010. Idee
wyprzedzi!y jednak rzeczywisto'). Europejczycy, w tym równie& Polacy
nadal uwa&aj" ubóstwo za powszechny problem. Dla intensyfikacji
dzia!a( na rzecz walki z ubóstwem Komisja Europejska w grudniu 2007
proklamowa!a rok 2010 Europejskim Rokiem Zwalczania Ubóstwa i
Wykluczenia Spo!ecznego, ustanawiaj"c walk$ z ubóstwem jako priorytet
we wszystkich krajach Wspólnoty. Zamierzeniem tego przedsi$wzi$cia
jest dotarcie do wszystkich obywateli, podmiotów publicznych,
spo!ecznych i gospodarczych oraz zaanga&owanie ich w walk$ z
ubóstwem, a tak&e zainicjowanie powstania krajowych strategii. W
sytuacji ogólno'wiatowego kryzysu finansowo – gospodarczego o
 - 566 -

trudnych do przewidzenia konsekwencjach walka z ubóstwem nabiera

jeszcze g!$bszego sensu, a jej przygotowanie pod patronatem Rzecznika
jeszcze powa&niejszego znaczenia.
Dorobek Konwencji b$dzie stanowi! punkt wyj'cia dalszych prac nad
Strategi", która z kolei powinna generowa) gruntowne przemiany w
naszej rzeczywisto'ci. Partnerami w jej przygotowywaniu b$d" wszyscy,
którzy swoj" obecno'ci" na Konwencji potwierdzili, &e nie jest im
oboj$tna walka z ubóstwem. Cenn" i liczn" grup$ stanowi" równie&
animatorzy i organizatorzy kilkudziesi$ciu przedsi$wzi$) na terenie
ca!ego kraju, którzy w 2008 roku, cz$sto ju& po raz drugi, odpowiedzieli
na apel Rzecznika i zorganizowali na swoim terenie ró&norodne
przedsi$wzi$cia zwi"zane z polskimi obchodami XXI Mi$dzynarodowego
Dnia Walki z Ubóstwem.
 - 567 -

Rozdzia" IV

Zespo"y eksperckie

Charakterystycznym sposobem dzia!ania Rzecznika V kadencji jest

podejmowanie prób przedstawiania rozwi"za( systemowych, które
usuwa!yby nie tylko nieprawid!owo'ci w konkretnych sprawach, ale
przede wszystkim ich %ród!a.
Kwestia istnienia i jako'ci uregulowa( prawnych w danym obszarze
jest nieoboj$tna dla w!a'ciwego zabezpieczenia praw cz!owieka i
obywatela. W dobie m. in. kryzysu zaufania nale&y podkre'li), &e prawa
jednostkowe zyskaj" odpowiednie zabezpieczenie jedynie dzi$ki
wspólnemu dzia!aniu. Z tego równie& wzgl$du Rzecznik uznaje za
w!a'ciwe podejmowanie wa&kich problemów (ich identyfikacja nast$puje
przede wszystkim na bazie wp!ywaj"cych do Rzecznika skarg) i
rozwa&anie ich wraz z przedstawicielami organizacji obywatelskich czy
o'rodków naukowych. Form" realizacji tego za!o&enia s" prace zespo!ów
eksperckich przy Rzeczniku, których zadaniem jest:
1. opracowanie diagnozy obecnego stanu (okre'lenie przes!anek podj$cia
prac nad danym zagadnieniem);
2. opracowanie zalece( co do kierunków po&"danych rozwi"za(, których
wdro&enie powinno skutkowa) eliminacj" wyst$puj"cych w danym
obszarze negatywnych zjawisk;
3. ocena alternatywnych propozycji rozwi"za(;
4. przygotowanie projektu stosownych uregulowa(;
5. przedstawienie sformu!owanych ocen i wniosków (wypracowanych
propozycji rozwi"za( legislacyjnych i instytucjonalnych –
systemowych) w!a'ciwym organom w!adzy i opinii publicznej.
W 2008 roku kontynuowane by!y prace cz$'ci powo!anych wcze'niej
zespo!ów eksperckich, podj$to tak&e nowe zagadnienia.

1. Zespó! ds. opracowania projektu reformy procesu legislacyjnego

 - 568 -

Skuteczna ochrona wolno'ci i praw obywatelskich, respektowanie

ludzkiej godno'ci, ale te& obrona prawa jako takiego s" zagro&one przez
„z!" legislacj$”. Zdaniem Rzecznika propozycje naprawy tego stanu
rzeczy musz" odnosi) si$ przede wszystkim do samego procesu
stanowienia prawa. Niezb$dne w tym zakresie s" znacz"ce zmiany
systemowe.
W ocenie Rzecznika niezb$dne jest utworzenie swego rodzaju „sita”
uniemo&liwiaj"cego wprowadzanie do systemu prawnego przepisów
wadliwych. Wyst$puj"ce w polskim systemie nadmierne przesuni$cie
ci$&aru dba!o'ci o rzetelno') prawa na dokonywan" ex post kontrol$
Trybuna!u Konstytucyjnego powinno zosta) zrównowa&one przez organ,
który b$dzie jej dokonywa! prewencyjnie, na pocz"tku procesu
legislacyjnego. Ponadto, wszystkie obecne instytucje (Rz"dowe Centrum
Legislacji, Kancelaria Prezesa Rady Ministrów, Urz"d Komitetu Integracji
Europejskiej, parlamentarne s!u&by prawno-legislacyjne) opiniuj"ce
projekty aktów normatywnych podporz"dkowane s" s!u&bowo i
politycznie rz"dowi lub tworz"cej go wi$kszo'ci parlamentarnej, a wi$c
maj" ograniczon" niezale&no') i ich koryguj"cy wp!yw na dzia!alno')
legislacyjn" rz"du jest si!" rzeczy równie& ograniczony. Z tych wzgl$dów
Rzecznik wyst"pi! z inicjatyw" powo!ania specjalnego organu – Rady
Stanu, obligatoryjnego uczestnika procesu legislacyjnego. Organ ten
opiniowa!by projekty ustaw i innych aktów normatywnych
przygotowywanych przez wszystkie podmioty, którym przys!uguje
inicjatywa ustawodawcza oraz sprawowa! swoist" piecz$ nad
poprawno'ci" systemow" i techniczno-legislacyjn" procesu stanowienia
prawa. Rada w swych opiniach ocenia!aby zgodno') projektu z
Konstytucj" i z ratyfikowanymi umowami mi$dzynarodowymi, jego
spójno') z systemem prawa, zgodno') z zasadami techniki prawodawczej
oraz rzetelno') oceny skutków regulacji. Dokonywa!aby tego rodzaju
oceny przed przekazaniem projektu do Sejmu. Rada Stanu by!aby zatem
swoistym odpowiednikiem Trybuna!u Konstytucyjnego, dzia!aj"cym na
pocz"tku procesu legislacyjnego.
Do zakresu obowi"zków Rady powinno równie& nale&e)
przedstawianie opinii o programach prac legislacyjnych Rady Ministrów
dotycz"cych projektów ustaw oraz dokonywanie okresowych ocen stanu
 - 569 -

prawa, w tym formu!owanie programów deregulacyjnych, tj. propozycji i

wniosków dotycz"cych eliminowania zb$dnych i szkodliwych przepisów.
Rada powinna tak&e posiada) uprawnienie do badania niektórych
obowi"zuj"cych ustaw w celu oceny skuteczno'ci przyj$tych rozwi"za(, a
tak&e formu!owania propozycji i wniosków dotycz"cych sposobu
wdra&ania prawa Unii Europejskiej.
Oczekiwanym rezultatem wprowadzenia do systemu takiego organu
jest wzrost standardów, jako'ci stanowionego prawa, a przez to
skuteczniejsze zabezpieczenie prawa obywateli do dobrej legislacji.
Przedmiotowy projekt ustawy o Radzie Stanu zosta! opracowany w
ramach prac Zespo!u eksperckiego ds. reformy procesu legislacyjnego. W
2008 roku by! on prezentowany przez Rzecznika na forum Zgromadzenia
Ogólnego S$dziów Trybuna!u Konstytucyjnego w dniu 12 marca, a tak&e
na posiedzeniu Polskiego Towarzystwa Legislacji w dniu 18 kwietnia.
Zespó! podj"! si$ obecnie zadania wyczerpuj"cego okre'lenia zbioru
prawnych regu! i pozaprawnych dyrektyw post$powania w procesie
stanowienia prawa, wraz z pog!$bion" charakterystyk" podmiotów
uczestnicz"cych w poszczególnych jego etapach. Przygotowywane
opracowanie, b$d"ce opisem stanu postulowanego, uwzgl$dnia) b$dzie
równie& nowy element w postaci Rady Stanu.

2. Zespó! ds. opracowania przepisów ogólnych prawa

administracyjnego
Dzia!aj"cy pod auspicjami Rzecznika Zespó! nawi"zywa! w swych
pracach do inicjatyw podejmowanych uprzednio przez Rad$ Legislacyjn",
która w latach 1988 i 1996, wykorzystuj"c dorobek orzecznictwa
Naczelnego S"du Administracyjnego, a tak&e Trybuna!u Konstytucyjnego
i S"du Najwy&szego oraz doktryny prawa, opracowa!a dwa projekty
ustawy okre'laj"cej przepisy ogólne prawa administracyjnego, które
jednak nie doczeka!y si$ zrealizowania. Projekt obecny stanowi znacznie
uzupe!nion" i uaktualnion" wersj$, uwzgl$dniaj"c" równie& wskazania
Europejskiego Kodeksu Dobrej Administracji, uchwalonej przez
Parlament Europejski 6 wrze'nia 2001 r. oraz zalecenia wyra&one w
dokumentach Rady Europy. Mo&na uzna), i& przedstawiony w 2008 roku
projekt jest rezultatem m"dro'ci zbiorowej ca!ego 'rodowiska doktryny
 - 570 -

prawa administracyjnego i osi"gni$) s"downictwa zajmuj"cego si$

wyk!adni" tej ga!$zi prawa.
Przedmiotowy projekt wraz z uzasadnieniem zosta! przedstawiony w
specjalnej publikacji 1423 Rzecznika, zawieraj"cej tak&e sprawozdanie z
przeprowadzonych przez Biuro Rzecznika bada( w zakresie realizacji
obywatelskiego prawa do dobrej administracji przez organy samorz"du
terytorialnego. Badania te stanowi" znakomit" ilustracj$ i potwierdzenie
potrzeby wyra&enia podstawowych regu! ogólnego prawa
administracyjnego.
Rzecznik wraz z ekspertami Zespo!u dokona! prezentacji projektu
podczas specjalnej konferencji z udzia!em mediów w dniu 9 wrze'nia
2008 r. W tym dniu Rzecznik skierowa! tak&e wyst"pienia do Prezydenta
RP, Marsza!ka Sejmu i Senatu oraz Prezesa Rady Ministrów z wnioskiem
o rozwa&enie wyst"pienia przez uprawniony organ z inicjatyw"
ustawodawcz", której przedmiotem b$dzie przed!o&ony projekt ustawy –
Przepisy ogólne prawa administracyjnego.

3. Zespó! ds. reformy systemu ochrony zdrowia

W 2008 roku Rzecznik z uwag" monitorowa! prace nad projektowan"
reform" systemu ochrony zdrowia. W zwi"zku z tym uczestniczy! m. in. w
posiedzeniach Bia!ego Szczytu oraz przedstawi! swoje stanowisko wobec
wypracowanych rekomendacji (19 marca 2008 r.), przypominaj"c
zg!aszane uprzednio postulaty.
W Biurze Rzecznika w dniu 24 czerwca 2008 r. odby!o si$
seminarium eksperckie pt. „Ubezpieczenia prywatne w systemie ochrony
zdrowia”. Dotychczasowe do'wiadczenia w tym zakresie powinny by)
wzi$te pod uwag$ przez decydentów reformuj"cych system 'wiadczenia i
finansowania 'wiadcze( zdrowotnych.

4. Zespó! ds. funduszy unijnych

1423 Biuletyn RPO – Materia!y Nr 60.

 - 571 -

Celem Zespo!u jest poprawa efektywno'ci wykorzystania funduszy

unijnych z punktu widzenia potrzeb gospodarczych i spo!ecznych Polski.
Podczas posiedze( analizowano szczegó!owe zagadnienia dotycz"ce
realizacji projektów finansowanych ze 'rodków Unii Europejskiej,
przedstawiaj"c Rzecznikowi postulaty podj$cia dzia!a( w okre'lonych
sprawach (np. wzoru weksla gwarancyjnego, zasad opodatkowania dotacji
ze 'rodków UE).

5. Zespó! ds. konstytucji

W roku 2008 Zespó! kontynuowa! prace podj$te przez Zespó! ds.
aksjologicznych podstaw konstytucji.
Zadaniem Zespo!u by!o wst$pne opracowanie postanowie( ustawy
zasadniczej w oparciu o ustalenia zawarte w raporcie ko(cowym z prac
Zespo!u ds. aksjologicznych podstaw konstytucji autorstwa prof. Z.
Stawrowskiego. W raporcie zrekonstruowano aksjologiczne przes!anki, na
których powinien opiera) si$ projekt nowoczesnego pa(stwa
konstytucyjnego, wskazuj"c jego za!o&enia, ich instytucjonalne
konsekwencje oraz najwa&niejsze obszary napi$), które w jego ramach si$
pojawiaj". Wskazano tak&e najistotniejsze dylematy, które nale&a!oby
rozwa&y) i 'wiadomie rozstrzygn") podejmuj"c si$ dzie!a
zaprojektowania konstytucji w bie&"cej sytuacji politycznej Polski.
W roku 2008 prace Zespo!u mia!y ci"g!y charakter, a cz!onkowie
grupy eksperckiej zebrali si$ na pi$ciu posiedzeniach plenarnych. Na
pierwszym posiedzeniu przygotowano harmonogram prac zespo!u oraz
ankiet$ konstytucyjn" wskazuj"c" na g!ówne dylematy ustrojowe jakie
nale&y rozstrzygn").
Na kolejnych posiedzeniach omawiano problematyk$ kszta!tu zasad
naczelnych w Konstytucji. Opowiedziano si$ za nawi"zaniem do tradycji
republika(skiej opartej na postrzeganiu instytucji w!adzy publicznej z
perspektywy nakazu realizacji dobra wspólnego. Zaakcentowano równie&
potrzeb$ obj$cia konstytucyjnymi gwarancjami: nieinstrumentalnego
podej'cia do cz!owieka, warto'ci rodziny oraz wolno'ci religijnej. W'ród
zasad naczelnych powinny znale%) si$ równie& zasada suwerenno'ci oraz
subsydiarno'ci. W czasie prac Zespo!u przygotowano propozycje
konkretnych artykulacji wspomnianych zasad konstytucyjnych.
 - 572 -

W roku 2009 Zespó! b$dzie kontynuowa! swoj" dzia!alno'),

podejmuj"c si$ opracowania konkretnych rozwi"za( legislacyjnych w
zakresie konstytucyjnych praw cz!owieka i obywatela, systemu %róde!
prawa oraz systemu rz"dów.

6. Zespó! ds. o#wiaty szkolnej i nauczania akademickiego

W ocenie Rzecznika jednym z podstawowych problemów jest brak
równo'ci w dost$pie do edukacji. Przyczynia si$ do tego ci"g!a
destabilizacja systemu edukacji narodowej. Trwaj"cy ju& blisko dekad$
stan permanentnych zmian, wprowadzania kolejno po sobie sprzecznych
nieraz projektów, powinien zosta) zatrzymany. Ponadto, widoczny jest
brak strategii – programu przewiduj"cego d!ugoterminowe efekty
zwi"zane z rozwojem spo!ecznym. Niezb$dne jest okre'lenie m.in.
standardów edukacyjnych, tak by ka&dy obywatel niezale&nie od swojego
pochodzenia rodzinnego czy miejsca zamieszkania móg! uzyska) wiedz$ i
umiej$tno'ci pozwalaj"ce mu na skuteczne funkcjonowanie w
spo!ecze(stwie, w tym zw!aszcza na rynku pracy. W toku prac Zespo!u
zostan" wypracowane stosowne wnioski, przedstawione nast$pnie
w!a'ciwym organom.

7. Zespó! ds. praw osób starszych

Zespó! opracowa! raport pt. „Stan przestrzegania praw osób starszych
w Polsce. Analiza i rekomendacje dzia!a(” 1424 . Publiczna prezentacja
Raportu zosta!a przeprowadzona podczas konferencji w dniu 1
pa%dziernika 2008 r., w Mi$dzynarodowym Dniu Osób Starszych,
odbywaj"cej si$ z udzia!em mediów oraz organizacji obywatelskich.
Rzecznik przekaza! Raport tak&e Prezydentowi RP, w!a'ciwemu
ministrowi, a tak&e Parlamentarnemu Zespo!owi ds. Osób Starszych,
licz"c na nawi"zanie wspó!pracy w obj$tym wspólnym zainteresowaniem
obszarze.
W toku prac Zespo!u przeprowadzono analiz$ podstawowych
zagadnie( kszta!tuj"cych sytuacj$ osób starszych: rynek pracy,
ubezpieczenia spo!eczne, ochrona zdrowia, rodzina, przemoc i nadu&ycia

1424 Biuletyn RPO – Materia!y Nr 65

 - 573 -

wobec osób starszych, pomoc spo!eczna, uczestnictwo osób starszych w

sferze publicznej, dost$p do dóbr i us!ug konsumpcyjnych. Przygotowane
przez cz!onków Zespo!u wnioski sformu!owane zosta!y na podstawie
wyników bada( empirycznych, niestandaryzowanej obserwacji, analizy
aktów prawnych, stanowisk eksperckich, swobodnych wywiadów z
pracownikami s!u&b spo!ecznych oraz naukowej literatury
gerontologicznej.
Opis i ocena aktualnego stanu w poszczególnych obszarach
doprowadzi!a do przedstawienia wniosków i rekomendowania
ró&norodnych dzia!a(, których realizacja przyczyni si$ do nale&ytego
zabezpieczenia praw osób starszych w Polsce. Sformu!owano w
szczególno'ci nast$puj"ce postulaty, wymagaj"ce interwencji
ustawodawcy:
1. Konieczno') niezw!ocznego wprowadzenia szczegó!owych zasad
wyp!aty emerytur z II filaru, zgodnych z zasadami wypracowanymi na
etapie tworzenia koncepcji reformy emerytalnej.
2. Zrównanie wieku emerytalnego kobiet i m$&czyzn, tak by przepisy
emerytalne nie by!y %ród!em dyskryminacji &adnej p!ci. Zmiana ta
musi by) realizowana stopniowo, z poszanowaniem praw nabytych.
3. Konieczno') uwzgl$dnienia w systemie rent z tytu!u niezdolno'ci do
pracy i rent rodzinnych regulacji zawartych w nowym systemie
emerytalnym (tzn. uwzgl$dniaj"cych ubezpieczenie w II filarze).
4. W zwi"zku z konieczno'ci" podwy&szania wieku emerytalnego
nieuzasadnione jest pozostawianie bardzo niskiego wieku
uprawniaj"cego do renty rodzinnej (50 lat dla obu p!ci).
5. Brak dodatków rodzinnych dla 'wiadczeniobiorców maj"cych na
utrzymaniu osob$ nie dysponuj"c" w!asnymi dochodami, który z
powodu wieku lub k!opotów zdrowotnych nie mo&e sam zarabia) lub
nie ma uprawnie( do w!asnych 'wiadcze( spo!ecznych. Nale&a!oby
rozwa&y) wprowadzenie takich dodatków (zasi!ków) w ustawie o
#wiadczeniach rodzinnych.
6. Konieczno') rozszerzenia zakresu podmiotowego 'wiadczenia
piel$gnacyjnego z tytu!u rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy
zarobkowej w zwi"zku z niezb$dn" opiek" nad dzieckiem (art. 17
ustawy o #wiadczeniach rodzinnych) – na osoby sprawuj"ce opiek$
 - 574 -

nad niepe!nosprawnymi osobami starszymi wymagaj"cymi sta!ej

opieki domowej (np. chorzy na Alzheimera, cierpi"cy na demencj$,
niesprawni ruchowo).
7. Konieczno') wprowadzenia w Polsce obowi"zkowych powszechnych
ubezpiecze( piel$gnacyjnych, które powinny sta) si$ g!ównym
%ród!em finansowania opieki d!ugoterminowej nad osobami starszymi.
8. Potrzeba stworzenia instytucjonalnych podstaw wspó!pracy
przedstawicieli ró&nych profesji (lekarz, piel$gniarka, pracownik
socjalny, rehabilitant, psycholog) w ramach zespo!ów opieki
geriatrycznej.
9. Wprowadzenie przedmiotu „geriatria” do minimum programowego
studiów medycznych.
10. Uwzgl$dnienie w kontraktach NFZ z podmiotami ochrony zdrowia
specyfiki terapii i opieki geriatrycznej – inna wycena, zmiana
procedur – oraz rezygnacja z ustalania granic wieku w powszechnych
programach profilaktycznych.
11. Zabezpieczenie interesów ludzi starych w sporach rodzinnych.
12. Rozwa&enie rozszerzenia zakresu podmiotowego ustawy o
post&powaniu wobec d!u'ników alimentacyjnych, tak by dotyczy!a ona
nie tylko dzieci, wobec których rodzice maj" zobowi"zania
alimentacyjne i nie wywi"zuj" si$ z nich.
13. Wypracowanie procedur diagnostyczno-terapeutycznych zjawiska
przemocy wobec seniorów, uwzgl$dniaj"cych jego specyfik$.
14. Zwrócenie wi$kszej uwagi na problem przemocy i zaniedba( wobec
osób starszych przebywaj"cych w instytucjach. Nale&a!oby
jednoznaczne okre'li) i zaostrzy) formalne kryteria stosowane w
procedurze tworzenia i nadzoru nad domami pomocy spo!ecznej i
o'rodkami opieku(czymi dla seniorów.
15. Konieczno') rozszerzenia katalogu us!ug 'rodowiskowej pomocy
spo!ecznej o 'wiadczenia wspieraj"ce rodziny opiekuj"ce si$
niepe!nosprawnymi seniorami.
16. Wprowadzenie obowi"zku tworzenia przy samorz"dzie lokalnym Rad
Seniorów, które by!yby cia!ami doradczo-konsultacyjnymi w
sprawach dotycz"cych potrzeb i interesów starszych mieszka(ców.
 - 575 -

17. Potrzeba nowych rozwi"za( formalno-finansowych zach$caj"cych

uczelnie wy&sze do prowadzenia w ramach ich struktur
Uniwersytetów Trzeciego Wieku.
18. W zwi"zku z dyskusjami o misji mediów publicznych konieczne jest
w!"czenie do tej misji rzetelnego informowania seniorów o wa&nych
dla nich sprawach oraz realizacj$ programów przeciwdzia!aj"cych
tworzeniu si$ i utrwalaniu negatywnych stereotypów ludzi starych i
staro'ci.
Ponadto potrzebne s" dzia!ania o charakterze edukacyjnym czy
organizacyjnym. W tym zakresie niezb$dna jest aktywno') nie tylko
podmiotów publicznych, ale przede wszystkim obywateli dzia!aj"cych w
licznych organizacjach pozarz"dowych.

8. Zespó! ds. osób niepe!nosprawnych

Do zada( Zespo!u nale&y opracowanie diagnozy sytuacji &yciowej
osób niepe!nosprawnych w Polsce oraz projektu ustawy dotycz"cej
ochrony praw osób niepe!nosprawnych. Jednym z podj$tych problemów
jest ratyfikacja przez Polsk$ Konwencji Praw Osób Niepe!nosprawnych.

9. Zespó! ds. przewlek!o#ci post&powa" s%dowych

G!ównym zadaniem Zespo!u jest przygotowanie raportu dotycz"cego
przewlek!o'ci post$powania cywilnego, karnego i s"dowo-
administracyjnego.
W 2008 r. zosta! sprecyzowany zakres przedmiotowy prac Zespo!u.
Okre'lono, &e Zespó! skupi si$ na analizie efektywno'ci skargi na
naruszenie prawa strony do rozpoznania spraw w post$powaniu s"dowym
bez nieuzasadnionej zw!oki oraz postara si$ odpowiedzie) na pytanie, czy
instrument ten pozwala na popraw$ systemow". Podj$to decyzj$, &e
efektem prac Zespo!u ma by) równie& zasugerowanie innych metod
poprawy systemowej.
W 2008 r. opracowane zosta!y raporty zespo!ów merytorycznych
Biura oraz wst$pna ich synteza. Nadto przygotowane zosta!o opracowanie
na temat ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa
strony do rozpoznania sprawy w post$powaniu sadowym bez uzasadnionej
 - 576 -

zw!oki, które b$dzie stanowi!o jeden z rozdzia!ów planowanego raportu.

Zespó! uzyska! informacje o stosowaniu powy&szej ustawy z Ministerstwa
Sprawiedliwo'ci oraz dane statystyczne z Naczelnego S"du
Administracyjnego o terminowo'ci za!atwiania spraw przez Wojewódzkie
S"dy Administracyjne oraz Naczelny S"d Administracyjny w Warszawie.
W toku dalszych prac przeprowadzona zostanie analiza danych
statystycznych MS – faktycznego czasu trwania post$powa( s"dowych w
Polsce.
Przygotowany Raport zostanie poddany konsultacjom ze
'rodowiskami prawniczymi.

10. Zespó! ds. Opracowania Strategii Polityki Rodzinnej

Ochrona rodziny jest jednym z priorytetów dzia!alno'ci Rzecznika
obecnej kadencji. W okresie ostatnich kilkunastu lat obserwuje si$ w
naszym kraju obni&anie przyrostu naturalnego zwi"zane ze spadkiem
narodzin. Demografowie prognozuj" dalsze pog!$bianie si$ tych tendencji,
co w perspektywie najbli&szych dziesi$cioleci doprowadzi do zjawiska
depopulacji, ze wszystkimi negatywnymi skutkami dla bytu narodu.
Powo!any przy Rzeczniku w ko(cu 2007 roku zespó! ekspercki
otrzyma! zadanie opracowania projektu strategii polityki rodzinnej w
Polsce.
W 2008 r. zorganizowano 9 posiedze( Zespo!u po'wi$conych
okre'leniu: priorytetów strategii polityki rodzinnej, metodologii
opracowania strategii, tematyki niezb$dnych ekspertyz zamawianych,
harmonogramu przedsi$wzi$) realizacyjnych. Eksperci zespo!u prowadz"
ci"g!y monitoring bie&"cych opracowa(, publikacji i przedsi$wzi$) Rz"du
RP w zakresie polityki rodzinnej w Polsce.

a. Prace nad koncepcj% strategii polityki rodzinnej.

Zosta!y przyj$te wst$pne za!o&enia koncepcyjne strategii polityki
rodzinnej polityki rozumianej jako systemowe, nakierowane na rodzin$
dzia!ania publiczne w obszarach: prawa, us!ug, w szczególno'ci w
zakresie ochrony zdrowia oraz finansów.
Celem strategicznym polityki rodzinnej powinna by) poprawa
warunków powstawania i funkcjonowania rodzin oraz podnoszenie
 - 577 -

poziomu urodze(. Polityka rodzinna nie mo&e jednak skupia) si$

wy!"cznie na aspekcie ilo'ciowym – na wzro'cie dzietno'ci – powinna
uwzgl$dnia) tak&e popraw$ jako'ci funkcjonowania rodziny we
wszystkich jej wymiarach, w tym powinna uwzgl$dnia) potrzeby
starszego pokolenia.
Dla osi"gni$cia celu strategicznego zosta!y okre'lone cele po'rednie:
tworzenie warunków sprzyjaj"cych powstawaniu rodzin, przede
wszystkim poprzez zawieranie ma!&e(stw i realizacj$ planów
prokreacyjnych; tworzenie warunków sprzyjaj"cych rozwojowi m!odego
pokolenia w rodzinie i w 'rodowiskach pozarodzinnych, jako czynnika
poprawy jako'ci kapita!u ludzkiego; pomoc rodzinom w trudnych
sytuacjach: rodzinom niepe!nym, wielodzietnym, obarczonym osob"
niepe!nosprawn", rodzinom migrantów; poprawa opieki zdrowotnej nad
matk" i dzieckiem. Ka&demu z tych celów zosta!y przypisane szczegó!owe
zadania realizacyjne.

b. Prace analityczne dotycz%ce danych z badania bud'etów

gospodarstw domowych za lata 2002,2006, 2007 oraz danych o
prognozach demograficznych do 2035 r.
Przekazane przez Departament Informacji GUS materia!y umo&liwi!y
rozpocz$cie analiz ubóstwa obiektywnego szacowanego w oparciu o
wyniki badania bud&etów gospodarstw domowych.
W uj$ciu obiektywnym gospodarstwo domowe zosta!o uznane
za ubogie, je&eli poziom jego wydatków (w tym tak&e warto') artyku!ów
otrzymanych nieodp!atnie oraz pobranych z indywidualnego gospodarstwa
rolnego/dzia!ki b"d% z prowadzonej dzia!alno'ci na w!asny rachunek) by!
ni&szy od warto'ci przyj$tej za granic$ ubóstwa.
W 'wietle najnowszych, niepublikowanych jeszcze, prognoz GUS,
liczba ludno'ci Polski w roku 2035 zmniejszy si$ w stosunku do roku
2007 o 2 122 572 i wyniesie !"cznie 35 993 069 mieszka(ców. W tym
samym okresie liczba dzieci w wieku 0 – 17 lat zmniejszy si$ o 1 855 820
a liczba kobiet w wieku rozrodczym( 15 – 49 lat) zmaleje o 2 487 711.
Jednocze'nie liczba osób w wieku powy&ej 65 roku &ycia wzro'nie o
3 226 151 i osi"gnie wielko') !"cznie 8 357 527 obywateli.
 - 578 -

Oznacza to powa&ne nasilenie si$ konsekwencji spo!eczno-

ekonomicznych. Sytuacj$ w tym zakresie nale&y ju& uzna) za krytyczn".
Wi"&e si$ to z potrzeb" zasadniczych przewarto'ciowa( w polityce
ekonomicznej i spo!ecznej pa(stwa na rzecz stymulowania rozrodczo'ci i
wspierania rodziny w jej funkcji prokreacyjnej i ekonomicznej.

c. Ocena polityki rodzinnej w krajach Unii Europejskiej – wnioski

dla Polski.
Wykonane przez cz!onków Zespo!u ekspertyzy oraz wyniki dyskusji
na zorganizowanym w Biurze RPO seminarium naukowym pozwoli!y na
okre'lenie ogólnych tendencji oraz uwarunkowa( demograficznych,
spo!eczno-gospodarczych i kulturowych polityki rodzinnej w wybranych
do analizy krajach UE: Wielkiej Brytanii, Niemczech, Grecji, Francji,
W!oszech, Irlandii, Republice Czeskiej, Estonii, Finlandii oraz Szwecji.
Na tle tych krajów Polska charakteryzuje si$ m.in. nast$puj"cymi
warto'ciami przyj$tych mierników: najni&sz" dzietno'ci"; najwy&sz"
umieralno'ci" niemowl"t; niskim udzia!em wydatków socjalnych w PKB;
najni&szym udzia!em wydatków na dzieci i rodzin$ w wydatkach
socjalnych PKB; jedn" z wy&szych nierówno'ci dochodowych w
rozk!adzie kwintalowym; przeci$tnym zasi$giem ubóstwa przed
transferami; relatywnie du&" trafno'ci" transferów socjalnych w
ograniczaniu ubóstwa; niskim wska%nikiem zatrudnienia kobiet;
najni&szym wska%nikiem zatrudnienia m$&czyzn; niskim odsetkiem
ma!ych dzieci w placówkach opieki przedszkolnej.
Z analizy porównawczej przyj$tych wektorów uwarunkowa( polityki
rodzinnej w wybranych krajach UE nasuwaj" si$ wnioski co do dzia!a(
kierunkowych dla Polski w obszarze szeroko poj$tej polityki
demograficznej oraz spo!ecznej, m.in.: zwi$kszanie dzietno'ci; dalsze
ograniczanie umieralno'ci niemowl"t; wsparcie rodzin niepe!nych,
powstaj"cych z powodu wzrostu liczby rozwodów oraz urodze(
pozama!&e(skich; zwi$kszanie wydatków socjalnych na rzecz rodzin i
dzieci; wzrostu stopy zatrudnienia ludno'ci, zw!aszcza m$&czyzn
zwi$kszania dost$pno'ci opieki instytucjonalnej nad ma!ym dzieckiem,
zw!aszcza w przedszkolach.
 - 579 -

d. Migracje zagraniczne w Polsce a polityka rodzinna.

Wst"pienie Polski do UE i otwieranie si$ kolejnych rynków pracy
spowodowa!o – przy pe!nej, gwarantowanej prawem wolno'ci wyboru
miejsca wykonywania pracy – masow" migracj$ zarobkow" obywateli
polskich. Zjawisko migracji zarobkowej samo w sobie nie jest zjawiskiem
negatywnym, jednak&e rozmiary obecnej migracji, zw!aszcza ludzi
m!odych, b$d"cych w wieku mobilnym, które nie za!o&y!y jeszcze swoich
rodzin mog" spowodowa) okre'lone reperkusje dla spo!ecze(stwa i
gospodarki w przysz!o'ci. Nasilenie emigracji przy obecnie istniej"cych
trendach demograficznych mo&e prowadzi) do d!ugotrwa!ych zak!óce( na
rynku pracy oraz w systemie zabezpieczenia spo!ecznego, a w
konsekwencji – problemów w sferze finansów publicznych. Migracje
zagraniczne wywieraj" tak&e istotny wp!yw na &ycie rodzinne i nie mog"
by) pomini$te przy formu!owaniu strategii polityki rodzinnej.
Zespó! zorganizowa! w Biurze RPO ogólnopolskie seminarium
naukowe po'wi$cone m.in. ocenie : bilansu kosztów i korzy'ci najnowszej
fali migracji zarobkowych z Polski oraz konsekwencjom tego odp!ywu;
wp!ywu emigracji na rozwój demograficzny Polski; wp!ywu migracji na
trwa!o') zwi"zków rodzinnych – wybrane zagadnienia skutków zjawiska
emigracji z obszaru 'l"ska opolskiego; obrazu wspó!czesnej emigracji
Polek do USA na przyk!adzie metropolii chicagowskiej; instytucjonalnych
barier integracji – do'wiadczenia migrantek w Polsce; zjawiska polskich
ma!&e(stw binacjonalnych. Materia!y te s" obecnie redagowane.

e. Ku europejskim standardom w opiece oko!oporodowej

Eksperci Zespo!u dokonali analizy prawno-porównawczej rozwi"za(
przyj$tych przez pa(stwa cz!onkowskie UE w zakresie ochrony zdrowia
ze szczególnym uwzgl$dnieniem opieki nad rodzin" i dzieckiem.
W Polsce, ze wzgl$du na nasilony, pog!$biaj"cy si$ od dziesi$ciu lat
proces depopulacji, szczególnego znaczenia nabiera wymóg zapewnienia
pe!nej opieki nad matk" i dzieckiem. Niska dzietno') nie mo&e stanowi)
okazji do ograniczania wydatków na opiek$ nad kobietami w ci"&y, na
opiek$ perinataln", na leczenie i rehabilitacj$ dzieci. Przeciwnie, powinna
sk!ania) do poprawy dost$pno'ci i jako'ci opieki medycznej nad matk" i
dzieckiem.
 - 580 -

Z opinii specjalistów, towarzystw naukowych, organizacji

pozarz"dowych, a tak&e z doniesie( medialnych, wynika, i& w ostatnich
latach pogorszy!a si$ dost$pno') kobiet ci$&arnych i rodz"cych oraz
noworodków do opieki profilaktyczno – leczniczej.
Tymczasem od 2002 roku Ministerstwo Zdrowia odst"pi!o od
realizacji trójstopniowego systemu opieki oko!oporodowej jako programu
polityki zdrowotnej pa(stwa, nie wprowadzaj"c w zamian standardów
opieki oko!oporodowej.
Eksperci Zespo!u opracowali projekt dostosowanej do europejskich
standardów Karty Praw Kobiety Rodz"cej. Projekt ten zosta! przez
Rzecznika przedstawiony do publicznej debaty i przekazany do
Ministerstwa Zdrowia.
Wa&n" rol$ w przygotowaniu strategii polityki rodzinnej mia!o
uczestnictwo w seminariach i konferencjach tematycznych, w tym czynny
udzia! w VIII Konwencji Ruchu przeciw Bezradno'ci Spo!ecznej.
 - 581 -

Rozdzia" V

Dzia"alno#& Pe"nomocników Terenowych RPO

Zgodnie z art. 22 ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich, Rzecznik

za zgod" Sejmu mo&e ustanowi) swoich Pe!nomocników terenowych.
Obecnie powo!anych jest trzech Pe!nomocników 1425.
Wspóln" specyfik" dzia!alno'ci Zespo!ów Terenowych RPO jest to,
&e zajmuj" si$ one wszystkimi problemami, które wchodz" w zakres
dzia!ania Rzecznika Praw Obywatelskich, z wy!"czeniem spraw
wymagaj"cych osobistego zaanga&owania Rzecznika lub jego Zast$pców.
Pe!nomocnicy dzia!aj" z upowa&nienia Rzecznika i w jego imieniu,
zgodnie z zasadami, którymi kieruje si$ Rzecznik przy sprawowaniu
swojego urz$du. Pe!nomocnicy terenowi jako przedstawiciele Rzecznika
bior" udzia! w wielu wydarzeniach, spotkaniach nie tylko z
przedstawicielami organizacji pozarz"dowych i spo!ecznych, ale tak&e
w!adz samorz"dowych uczelni wy&szych oraz z przedstawicielami
wymiaru sprawiedliwo'ci. Maj" one charakter zarówno reprezentacyjny
(konferencje, seminaria, i inne uroczysto'ci) jak i merytoryczny.
Powo!anie jednostek terenowych okaza!o si$ skutecznym i bardzo istot-
nym narz$dziem dla obywateli w dochodzeniu ich praw. *wiadczy o tym
du&a liczba przyj$) interesantów, rozmów telefonicznych oraz spraw
wp!ywaj"cych do Zespo!ów. Wspó!praca z mediami i organizacjami

1425 Pe!nomocnicy terenowi Rzecznika Praw Obywatelskich z siedzibami we Wroc!awiu, w

Gda(sku i Katowicach zostali ustanowieni za zgod" Sejmu wyra&on" odpowiednio w
uchwa!ach: z 27.08.2004 r. (M.P. Nr 37, poz. 649), z 3.06.2005 r. (M.P. Nr 34, poz. 467)
oraz z 15.06.2007 r. (M.P. Nr 38, poz.430). Ich zakresy i tryb dzia!ania Rzecznik okre'li!
odpowiednio w zarz"dzeniach: Nr 8/2004 RPO z 14.09.2004 r. (dla województw
dolno'l"skiego, lubuskiego i opolskiego), Nr 2/2005 RPO z 14.06.2005 r. (dla
województw pomorskiego, zachodniopomorskiego, i warmi(sko-mazurskiego) oraz Nr
4/2007 RPO z 23.07.2007 r. (dla województw 'l"skiego, ma!opolskiego i
'wi$tokrzyskiego) W tych aktach Pe!nomocnicy zostali zobowi"zani przez Rzecznika do
przyjmowania spraw wnoszonych przez obywateli lub ich organizacje spoza swego
terytorialnego zakresu dzia!ania.
 - 582 -

obywatelskimi w znacz"cym stopniu popularyzuje zarówno same prawa

obywatelskie jak i formy ich ochrony.
W 2008 r. zwi$kszy! si$ podmiotowy i przedmiotowy zakres
dzia!ania Zespo!ów Terenowych. Pracownicy Zespo!ów rozpocz$li
dzia!alno') w ramach Krajowego Mechanizmu Prewencji uczestnicz"c w
wizytacjach zak!adów karnych i aresztów, pomieszcze( dla osób
zatrzymanych, policyjnych izb dziecka, schronisk dla nieletnich itp.

1. Zespó" Terenowy we Wroc"awiu

W ci"gu 4 lat dzia!alno'ci Pe!nomocnik terenowy nawi"za! liczne

kontakty i wspó!prac$ z organizacjami i jednostkami dzia!aj"cymi na
rzecz obywateli. W ramach sesji wyjazdowych podj$to kilkana'cie spraw
oraz przeprowadzono liczne rozmowy z przedstawicielami lokalnych
w!adz na temat g!ównych problemów nurtuj"cych obywateli. W gminach
trzech województw przeprowadzono ankiet$ dotycz"c" zabezpieczenia
potrzeb mieszkaniowych najubo&szych osób oraz stanu zaawansowania
prac gmin w realizacji tego zadania w!asnego. Wyniki ankiety zostan"
opracowane w I kwartale 2009 r. ale ju& teraz mo&na stwierdzi) istotne
mankamenty praktyki gmin we wskazanym zakresie. Przy okazji
powy&szych bada( w trzech gminach spowodowano zmian$ prawa
miejscowego i dostosowano je do obowi"zuj"cych standardów.
Zespó! Terenowy we Wroc!awiu prowadzi intensywn" wspó!prac$ z
organizacjami pozarz"dowymi. Umowna wspó!praca realizowana jest z
Uniwersytecka Poradni" Prawn", Stowarzyszeniem Bezp!atnej Pomocy
Prawnej w Prudniku, z Dolno'l"skim Stowarzyszeniem Pomocy Ofiar
Przest$pstw „Karta 99” a pozaumowna z Wroc!awskim Sejmikiem Osób
Niepe!nosprawnych, Stowarzyszeniem Biur Porad Obywatelskich, Domem
Spotka( im. Angelusa Silesiusa i in. W ramach wspó!pracy
przeprowadzono m.in. 4 spotkania ze studentami z Rosji, Ukrainy,
Bia!orusi i Kazachstanu na temat zakresu ochrony praw cz!owieka i
obywatela w Polsce i w standardach europejskich. Z m!odymi prawnikami
– spo!ecznikami z Ukrainy omawiano natomiast organizacj$ pomocy
obywatelskiej w Polsce w kontek'cie mo&liwo'ci wykorzystania tych
do'wiadcze( na Ukrainie.
 - 583 -

W roku 2008 udzieleniem informacji zako(czono post$powanie w

69,3 % spraw rozpatrzonych. Ze spraw, które podj$to (co stanowi 30,7 %
z ogó!u zako(czonych) w prawie 18 % uzyskano pozytywne rozwi"zanie,
w 7% odst"piono od dalszego prowadzenia sprawy, za' w ponad 75 % nie
potwierdzi!y si$ podnoszone przez skar&"cych zarzuty.
Najwi$cej skarg dotyczy!o prawa cywilnego i gospodarki
nieruchomo'ciami, co stanowi!o ponad 20% wp!ywów spraw nowych. Na
wyrównanym poziomie (ok. 19 % wp!ywów) odnotowano skargi z zakresu
prawa pracy i zabezpieczenia spo!ecznego, prawa administracyjnego i
spraw mieszkaniowych. Najmniejszy odsetek stanowi!y skargi dotycz"ce
praw &o!nierzy i funkcjonariuszy s!u&b publicznych. W 2008 r. w Zespole
Terenowym przyj$to 1090 interesantów oraz udzielono 2053 porady
telefoniczne.

2. Zespó" Terenowy w Gda%sku

W roku 2008 udzieleniem informacji zako(czono post$powanie w

66,0 % spraw rozpatrzonych. Ze spraw, które podj$to (co stanowi 34,0 %
z ogó!u zako(czonych) w prawie 16 % uzyskano pozytywne rozwi"zanie,
w 17% odst"piono od dalszego prowadzenia sprawy, za' w ponad 67 %
nie potwierdzi!y si$ podnoszone przez skar&"cych zarzuty.
Najwi$cej skarg dotyczy!o prawa cywilnego i gospodarki
nieruchomo'ciami, co stanowi!o ponad 20,0 % wp!ywów spraw nowych.
Na wyrównanym poziomie (ok. 15 % wp!ywów) odnotowano skargi z
zakresu prawa pracy i zabezpieczenia spo!ecznego, prawa
administracyjnego i spraw mieszkaniowych. Najmniejszy odsetek
stanowi!y skargi dotycz"ce praw &o!nierzy i funkcjonariuszy s!u&b
publicznych. W 2008 r. w Zespole Terenowym przyj$to 1231 interesantów
oraz udzielono 2736 porad telefonicznych.

3. Zespó" Terenowy w Katowicach

W roku 2008 udzieleniem informacji zako(czono post$powanie w

72,0 % spraw rozpatrzonych. Ze spraw, które podj$to (co stanowi 28 % z
ogó!u zako(czonych) w prawie 20 % uzyskano pozytywne rozwi"zanie, w
 - 584 -

10 % odst"piono od dalszego prowadzenia sprawy, za' w ponad 70 % nie

potwierdzi!y si$ podnoszone przez skar&"cych zarzuty.
Najwi$cej skarg dotyczy!o prawa pracy i zabezpieczenia
spo!ecznego, co stanowi!o ponad 20% wp!ywów spraw nowych oraz
prawa cywilnego i gospodarki nieruchomo'ciami, ponad 19%. Na
wyrównanym poziomie (ok. 15 % wp!ywów) odnotowano skargi z zakresu
prawa karnego, administracji publicznej, zdrowia i ochrony praw
cudzoziemców. Najmniejszy odsetek stanowi!y skargi dotycz"ce praw
&o!nierzy i funkcjonariuszy s!u&b publicznych. W 2008 r. w Zespole
Terenowym przyj$to 1341 interesantów oraz udzielono 1811 porad
telefonicznych.

4. Wiod$ce problemy rozpatrywane przez zespo"y terenowe

W 2008 r. przedmiotem najcz$'ciej zg!aszanych skarg do zespo!ów

terenowych z zakresu spraw cywilnych by!y kwestie dotycz"ce
przed!u&aj"cych si$ post$powa( s"dowych, odmowy zwalniania przez s"d
stron i uczestników post$powa( z obowi"zku ponoszenia kosztów
s"dowych. Cz$sto równie& pojawia!y si$ skargi na czynno'ci adwokackie,
wynikaj"ce z niewiedzy wnosz"cych wniosek, oraz braku zrozumienia dla
prowadz"cych je pe!nomocników w zwi"zku z wyczerpaniem przez nich
drogi prawnej.
W 2008 roku nadal, podobnie jak w latach poprzednich wp!ywa!y
skargi obywateli na niew!a'ciwy sposób post$powania s$dziów
rodzinnych. Skar&"cy zarzucali s$dziom arogancj$ i niesprawiedliwo')
orzecze(, w szczególno'ci polegaj"c" na zbyt pochopnym ograniczaniu
w!adzy rodzicielskiej przez umieszczanie dzieci w placówkach
opieku(czych na podstawie zarz"dze( tymczasowych, wydawanych przed
zako(czeniem post$powania.
Du&a liczba skarg dotyczy!a problemów z egzekwowaniem orzecze(
s"dów reguluj"cych: kontakty rodziców z dzie)mi, zw!aszcza by!y to
skargi ojców oraz skargi dotycz"ce oczekiwania na przyznanie lokalu
socjalnego zarówno ze strony osób eksmitowanych jak i w!a'cicieli lokali.
W roku 2008 problemy prawno-karne w znacznej cz$'ci
koncentrowa!y si$ wokó! problematyki nieprawid!owo'ci w toku
 - 585 -

post$powa( karnych, jak np. brak mo&liwo'ci nagrywania rozpraw,

nieprecyzyjno') protoko!ów, czy te& pytania o zasady wydawania wyroku
!"cznego. Ponadto, organy procesowe (s"dy, prokuratura) nie uznawa!y
statusu pokrzywdzonego w post$powaniu karnym, osób faktycznie
pokrzywdzonych wskutek pope!nienia przest$pstwa, natomiast w
przypadkach dopuszczenia takiej osoby do procesu, s!aba pozycja
pokrzywdzonego w post$powaniu ogranicza!a mo&liwo'ci jej dzia!ania. W
wielu przypadkach skar&"cy wskazywali post$powania przygotowawcze,
które zosta!y umorzone przez organy 'cigania, w sytuacji gdy nie zosta!y
wyczerpane mo&liwo'ci s"dowe w przedmiotowych sprawach.
Wskazywali tak&e na „iluzoryczno')” kontroli s"dowej tych decyzji, która
w ich ocenie cz$sto sprowadza!a si$ do powtórzenia argumentacji
zawartej w postanowieniach o umorzeniu post$powania, b"d% odmowie
jego wszcz$cia.
Odr$bna grupa problemów podniesionych w pismach skierowanych
do Rzecznika dotyczy!a kwestii dowodów rzeczowych, oraz ich
przechowywania w toku post$powania oraz po jego zako(czeniu. Nadto w
toku czynno'ci podj$tych przez Rzecznika potwierdzono przypadek
usi!owania naruszenia przepisów dotycz"cych tajemnicy bankowej przez
funkcjonariuszy Policji przeprowadzaj"cych czynno'ci w postaci
przes!uchania 'wiadków. Wnioskodawcy wnie'li tak&e szereg innych
skarg na czynno'ci funkcjonariuszy Policji. Dotyczy!y one zaniecha(
okre'lonych dzia!a(, b"d% podj$cia dzia!a( wbrew przepisom prawa. W
szczególno'ci podnoszone by!y kwestie bezzasadnego zatrzymania czy te&
bezzasadnego doprowadzenia do izby wytrze%wie(. Zarzuty przekroczenia
uprawnie( czy niewspó!miernego zastosowania 'rodków przymusu przez
funkcjonariuszy policji podejmuj"cych czynno'ci s!u&bowe w trakcie
zabezpieczania meczy sk!adane by!y przez kibiców.
Sprawy z zakresu problematyki prawa karnego wykonawczego
polega!y w przewa&aj"cej mierze na udzieleniu informacji o
przys!uguj"cych interesantom 'rodkach prawnych. W zwi"zku z
rozpocz$ciem dzia!a( w ramach Krajowego Mechanizmu Prewencji,
zebrano wnioski i skargi osadzonych z ró&nych zak!adów karnych,
aresztów 'ledczych i innych o'rodków izolacji. Najcz$'ciej pojawia!a
problematyka przerwy w odbywaniu kary, organizacji pomocy medycznej
 - 586 -

w zak!adzie karnym, czy te& zasad stosowania Europejskich Regu!

S"dowych w polskim porz"dku prawnym. Na uwag$ zas!uguje równie&
problem warunków odbywania kary pozbawienia wolno'ci przez 'wiadka
koronnego, czy te& kazus osadzonego, któremu narzucono limit
korespondencji, któr" osadzony, nieposiadaj"cy 'rodków finansowych
mo&e wysy!a) na koszt zak!adu karnego i co gwarantuj" przepisy
wykonawcze i umowy mi$dzynarodowe. Podj$to równie& temat
dostarczania korespondencji osobom skazanym na adres zameldowania
sta!ego. Rozwa&enia wymaga kwestia stworzenia ogólnopolskiej bazy
adresowej w ten sposób, by dostarczenie np. pozwu cywilnego b"d% pisma
w sprawie administracyjnej na adres zameldowania osoby aresztowanej
lub skazanej nie mia!o sankcji domniemania dor$czenia takiego pisma - a
w konsekwencji, aby korespondencja trafia!a do zainteresowanego.
Z zakresu prawa administracyjnego najcz$'ciej powtarza!y si$
sprawy dotycz"ce przewlek!o'ci post$powa(, naruszenia praw lokatorów
i prawa w!asno'ci nieruchomo'ci. Pojawi!y si$ skargi na funkcjonowanie
nadzoru budowlanego i praktyk wyw!aszczeniowych w zakresie realizacji
inwestycji drogowych, czy spraw zwi"zanych z doprowadzeniem mediów
do dzia!ek budowlanych. Cz$ste skargi, dotycz"ce przewlek!o'ci
post$powa( w tzw. sprawach zabu&a(skich, wymaga!y koniecznych
interwencji przed s"dem administracyjnym. Pojawi!y si$ równie& sprawy,
poruszaj"ce kwestie generalne, jak np. dzia!anie sytemu zarz"dzania
kryzysowego podczas kl$sk &ywio!owych. W wyniku monitorowania
przez Rzecznika sprawno'ci podj$tych dzia!a( przez organy administracji
lokalnej oraz pomocy ofiarom poszkodowanym w wyniku przej'cia
nawa!nic zawarto uwagi odno'nie funkcjonowania tych organów oraz
wskazano na konieczno') utworzenia specjalnego funduszu pomocowego,
maj"cego na celu wsparcie procesu odtwarzania zniszczonej infrastruktury
mieszkalnej i gospodarczej. Inn" spektakularn" spraw" by!a kwestia braku
realizacji orzeczenia Europejskiego Trybuna!u Sprawiedliwo'ci w postaci
cz$sto powtarzaj"cych si$ skarg polskich obywateli, którym odmawiano
zwrotu nies!usznie nadp!aconej akcyzy, zakwestionowanej w pierwszej
sprawie o wydanie orzeczenia wst$pnego przez ETS. W opinii Rzecznika,
przed!u&enie terminu za!atwienia sprawy o wiele miesi$cy, do czasu
uchwalenia nowej ustawy (co do której nie jest znany termin uchwalenia)
 - 587 -

w sposób ra&"cy narusza podstawowe zasady post$powania podatkowego-

sprawa podatkowa powinna by) za!atwiona w terminach ustawowych, a
brak regulacji dostosowuj"cej przepisy prawa do wyroku ETS nie mo&e
stanowi) w tym przeszkody.
Z zakresu organizacji s!u&by zdrowia szczególnie problematyczna
okaza!a si$ dost$pno') dokumentacji medycznej pacjenta w przypadku
likwidacji gabinetu prywatnego lub 'mierci lekarza. Do Rzecznika
dociera!y równie& informacje dotycz"ce nieprawid!owo'ci w
funkcjonowaniu szpitali psychiatrycznych i domów pomocy spo!ecznej.
Przeprowadzone przez pracowników Zespo!u Terenowego kontrole
potwierdzi!y !amanie praw pacjentów szpitali psychiatrycznych. W
szczególno'ci nie by!y dope!niane procedury zwi"zane z przyjmowaniem
chorych psychicznie bez ich zgody, do leczenia przymusowego.
Przeprowadzone kontrole wykaza!y uchybienia w prowadzeniu
dokumentacji medycznej wskazuj"ce na niepe!ne respektowanie procedur
post$powania przy przyjmowaniu, leczeniu i wypisywaniu pacjenta ze
szpitala psychiatrycznego oraz niepe!ne przestrzeganie jego praw oraz
stosowanie przymusu bezpo'redniego. Cz$sto naruszane by!o prawo
poszanowania godno'ci osobistej, prawo do odpowiednich pomieszcze( i
warunków sanitarnych, s!aba by!a wspó!praca z rodzinami, brakowa!o
dzia!a( profilaktycznych zw!aszcza w zakresie zdrowia psychicznego.
Przedmiotem skarg zg!aszanych do Rzecznika w zakresie
zabezpieczenia spo!ecznego by!o m.in. post$powanie ZUS dotycz"ce
egzekwowania zaleg!ych sk!adek na ubezpieczenia spo!eczne od osób
prowadz"cych pozarolnicz" dzia!alno') gospodarcz". Informacje o
istnieniu zaleg!o'ci na kontach i konieczno'ci zweryfikowania
dokumentów ubezpieczeniowych podawane by!y p!atnikom sk!adek z
du&ym opó%nieniem, np. w roku 2008 dor$czane by!y wezwania dotycz"ce
uregulowania sk!adek za lata 1999 – 2000. Jednocze'nie ZUS wzywa te
osoby do uregulowania zaleg!o'ci wraz z odsetkami, pomimo i& wcze'niej
wydawa! tym osobom za'wiadczenia o niezaleganiu ze sk!adkami.
Informacje takie mog!y wi$c wprowadza) ubezpieczonych w b!"d co do
zakresu ich obowi"zków wobec ZUS 1426.

1426 RPO-600384-XVIII/08, RPO-594281-XVIII/08.

 - 588 -

W du&ej liczbie skarg mo&na by!o zauwa&y) brak zaufania do

systemu zabezpieczenia spo!ecznego i krytyk$ takiego systemu, w którym
zdaniem zainteresowanych du&a cz$') 'rodków jest konsumowana przez
sam system obs!ugi a nie trafia do beneficjentów pomocy spo!ecznej.
Szczególn" uwag$ w roku sprawozdawczym po'wi$cono
problematyce realizacji uprawnie( maj"tkowych dotycz"cych tzw.
„mienia zabu&a(skiego”. Zg!aszane problemy dotyczy!y przewlek!o'ci
post$powa( w sprawach rekompensat a tak&e d!ugotrwa!e wykonywanie
ju& wydanych decyzji o wyp!acie rekompensaty. W przekonaniu
Skar&"cych ca!y system rekompensat jest pozorny. Interwencja Rzecznika
spowodowa!a przeorganizowanie funkcjonowania jednostek, które
prowadz" powy&sze post$powania i zwi$kszenie obsady personalnej, co
przyspieszy!o tryb rozpatrywania wniosków rekompensacyjnych.
Bardzo nik!e u'wiadomienie prawne spo!ecze(stwa, ale tak&e i
obs!uguj"cych je pracowników instytucji i urz$dów z jednej strony,
skomplikowane stany faktyczne oraz zawi!e procedury z drugiej, wskazuj"
na piln" potrzeb$ dzia!a( profilaktycznych jak uaktywnienie edukacji
prawnej, w szczególno'ci w sferze wolno'ci i praw obywatelskich. Brak
zaspokojenia tych potrzeb skutkuje zwi$kszon" frustracj" spo!eczn"
wyra&aj"c" si$ m.in. wzrostem liczby skarg.
 - 589 -

Rozdzia" VI

Ogólna ocena stanu przestrzegania praw cz"owieka w Polsce;

wnioski z dzia"alno#ci Rzecznika Praw Obywatelskich

Na kanwie spraw wnoszonych do Rzecznika przez obywateli i

cudzoziemców w 2008 r. oraz podejmowanych przez niego z w!asnej
inicjatywy, mo&na sformu!owa) wnioski o charakterze generalnym co do
stanu przestrzegania wolno'ci i praw cz!owieka i obywatela na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej. Sk!adaj" si$ na nie grupy zagadnie( dotycz"ce:
jako'ci stanowienia prawa, brzmienia prawa, wykonywania wyroków
Trybuna!u Konstytucyjnego, niekompletno'ci prawa, stosowania prawa
(wyk!adnia prawa, kontrola przestrzegania prawa i wymiar
sprawiedliwo'ci).

A. Stanowienie prawa

Istotne zastrze&enia wywo!uje jako') stanowionego w Polsce prawa.

W zbyt wielkim stopniu prawo jest tworzone w sposób przypadkowy,
instrumentalnie, z naruszeniem zasad prawid!owej legislacji.
Z punktu widzenia praw adresatów regulacji prawnych dochodzi do
naruszania zasady jasno'ci prawa. Od racjonalnego prawodawcy Rzecznik
oczekuje stanowienia norm prawnych nie budz"cych w"tpliwo'ci co do
tre'ci nak!adanych obowi"zków i przyznawanych praw. Zwi"zana z
jasno'ci" precyzja przepisu prawnego powinna przejawia) si$ w
konkretno'ci nak!adanych obowi"zków i przyznawanych praw tak, aby ich
tre') by!a oczywista i pozwala!a na wyegzekwowanie. Jasne i
jednocze'nie precyzyjne tworzenie przepisów to warunek nale&ytego
komunikowania si$ prawodawcy z adresatami regulacji.
Z tego te& m.in. wzgl$du Rzecznik wniós! 1427 do Trybuna!u
Konstytucyjnego wniosek o stwierdzenie niezgodno'ci art. 21 ust. 3, art.

1427 RPO-591811-I/08 z 8 sierpnia 2008 r.

 - 590 -

21 ust. 4 i art. 21 ust. 5 ustawy o ochronie informacji niejawnych z zasad"

poprawnej legislacji. Po pierwsze, Rzecznik zakwestionowa!
unormowanie przyj$te w art. 21 ust. 3 ustawy, który wprowadzaj"c zasad$
odpowiedzialno'ci za przyznanie klauzuli tajno'ci osoby upowa&nionej do
podpisania dokumentu, nie wskazuje, o jak" odpowiedzialno') chodzi
(karn", s!u&bow", czy dyscyplinarn"). Po drugie, w art. 21 ust. 4 ustawy
prawodawca stanowi, i& zawy&anie lub zani&anie klauzul tajno'ci jest
niedopuszczalne. Z ustanowionym zakazem nie wi"&" si$ jednak &adne
skutki prawne w postaci obowi"zku zmiany klauzuli tajno'ci. Ponadto
powy&sze unormowanie pomija problematyk$ bezprawnego utajniania
informacji. Niezrozumia!e jest, dlaczego dopiero z faktem wyra%nego
zawy&enia lub zani&enia klauzuli tajno'ci ustawodawca !"czy skutek
prawny w postaci obowi"zku zg!oszenia tego faktu przez odbiorc$
materia!u. Ponadto prawodawca nie zdefiniowa! poj$cia kluczowego dla
ochrony informacji niejawnych, tzn. „wyra%ne zawy&enie lub zani&enie
klauzuli tajno'ci”.

Rzecznik zauwa&a, &e stanowione prawo wci"& staje si$ swoist"

pu!apk" dla jednostki i jej zwi"zków. Godzi si$ w prawo jednostki do
uk!adania swoich spraw w zaufaniu, &e nie nara&a si$ na prawne skutki,
których nie mog!a przewidzie) w momencie podejmowania decyzji i
dzia!a(; do funkcjonowania w przekonaniu, &e jej dzia!ania podejmowane
zgodnie z obowi"zuj"cym prawem, z zachowaniem &yciowej staranno'ci
tak&e w przysz!o'ci b$d" uznawane za zgodne z prawem. Przyjmowane
przez prawodawc$ nowe unormowania zaskakuj" ich adresatów.
Tymczasem musz" mie) oni czas na dostosowanie si$ do zmienionych
regulacji i spokojne podj$cie decyzji co do dalszego post$powania.
Szacunku dla jednostki jako autonomicznej, racjonalnej istoty domaga si$
jej godno'), a tak&e jej wolno'). Jednostka wed!ug w!asnych preferencji
powinna móc uk!ada) swoje sprawy i ponosi) odpowiedzialno') za swoje
decyzje. Nie mo&e natomiast ponosi) odpowiedzialno'ci za skutki zdarze(
i zjawisk wywo!anych aktywno'ci" prawodawcy.

Stanowione prawo narusza standard nadmiernej ingerencji. Wyra&a

on ide$ wolno'ci i praw jako sfery swobodnego dzia!ania jednostki, w
 - 591 -

które prawodawca mo&e ingerowa) tylko w razie konieczno'ci i tylko w

koniecznym wymiarze. Nie mo&e on ustanawia) ogranicze(
przekraczaj"cych pewien stopie( uci"&liwo'ci, a zw!aszcza zatracaj"cych
proporcj$ mi$dzy stopniem naruszenia praw jednostki a rang" interesu
publicznego, który ma w ten sposób podlega) ochronie. Zakaz nadmiernej
ingerencji pe!ni funkcj$ ochronn" w stosunku do wszystkich wolno'ci i
praw jednostki. Jego adresatem s" organy w!adzy publicznej. Musz" one
dzia!a) wobec jednostki w sposób wyznaczony rzeczywist" potrzeb".

Zagro&eniem dla przestrzegania wolno'ci i praw cz!owieka i

obywatela jest poddawanie prawa incydentalnym nowelizacjom. Tak&e w
2008 r. obserwowano nieczytelno') aktów normatywnych b$d"c" efektem
ich wielokrotnych zmian. Cz$ste zmiany wzorców post$powania
uniemo&liwiaj" faktyczne dostosowanie si$ do nich. Tymczasem przez
pryzmat jako'ci prawa (i jego stosowania) kszta!tuje si$ mo&liwo')
korzystania przez jednostk$ z wolno'ci i praw jej przys!uguj"cych.
Wysoka jako') prawa jest podstaw" zaufania jednostki do prawa jako
wytworu aktywno'ci w!adzy publicznej.

Rzecznik odnotowuje post$puj"cy proces przeregulowania stosunków

spo!ecznych i wytracania przez cz!owieka i obywatela zdolno'ci
samodzielnego kszta!towania w!asnych zachowa(. W aspekcie
ilo'ciowym, w 2008 r. Sejm tworzy! prawo podobnie intensywnie jak w
latach poprzednich. Uchwali! 259 ustaw 1428. Nadmiar regulacji prawnych
cz$sto powi"zany z ich nisk" jako'ci" legislacyjn", zmniejsza zdolno')
absorpcji nowego prawa przez jego adresatów, zdolno') dostosowania si$
do oczekiwa( prawodawcy. Tym samym organy pa(stwa wytwarzaj"
prawo bez stworzenia faktycznych warunków do jego przestrzegania.
Pog!$bia si$ zjawisko sektorowo'ci prawodawstwa. Jest ono
powi"zane z fragmentarycznym postrzeganiem rzeczywisto'ci spo!ecznej i
zagubieniem przez ustawodawc$ systemowo'ci prawa. Post$puje
tworzenie prawa w kontek'cie rozwi"zywania konkretnych,

1428 Wykaz ustaw uchwalonych przez Sejm w 2008 r. (stan na 19 stycznia 2009 r.), %ród!o:
www.sejm.gov.pl.
 - 592 -

jednostkowych problemów, bez ich zwi"zku z zasadami ogólnymi danej

ga!$zi prawa.
W tym aspekcie zagadnienia, szczególne problemy s" obserwowane
w obszarze prawa podatkowego. W 'wietle bada( porównawczych,
Rzeczypospolita Polska zajmuje 125 miejsce na 178 pa(stw badanych, w
zakresie realizacji za!o&e( pa(stwa prawnego w obszarze uregulowa(
podatkowych. Jako powód niskiego klasyfikowania Polski wskazuje si$ na
nisk" legislacyjnie jako') prawa podatkowego, jego nieokre'lono'),
nadmiern" zmian$ w czasie. Niska jako') prawa podatkowego skutkuje
wzrostem kosztów prowadzenia dzia!alno'ci gospodarczej, jak równie&
prowokuje jego adresatów do nieprzestrzegania obowi"zuj"cego prawa.
Od prawodawcy oczekuje Rzecznik, i& nie b$dzie takiej praktyki
kontynuowa!.
W zwi"zku z inflacj" prawa i post$puj"cymi problemami z jego
jako'ci", Rzecznik rekomenduje dokonanie zmian w procesie tworzenia
prawa. Do najwa&niejszych propozycji w tym zakresie nale&y zaliczy):
deregulacj$, wprowadzenie rzeczywistej kontroli projektów
ustawodawczych, wprowadzenie kontroli nast$pczej w postaci
monitorowania funkcjonowania obowi"zuj"cego ustawodawstwa,
wprowadzenie regulacji typu sunset, która polega na przyj$ciu zasady
automatycznej utraty mocy obowi"zuj"cych aktów normatywnych, o ile w
okre'lonym czasie nie zostanie wyra&ona polityczna wola ich utrzymania,
poddanie prac zwi"zanych z polityk" tworzenia prawa kontroli
prewencyjnej wyspecjalizowanego organu o funkcji techniczno-
legislacyjnej oraz monitoruj"cej skutki legislacji. W celu
urzeczywistnienia powy&szych modyfikacji, powo!any przez Rzecznika
zespó! ekspercki przygotowa! projekt ustawy o Radzie Stanu.
W 2008 r., podobnie jak w latach poprzednich, Rzecznik podejmowa!
dzia!ania (w drodze wyst"pie( generalnych i indywidualnych) zmierzaj"ce
do usuni$cia z polskiego systemu prawa przepisów niespe!niaj"cych
standardu racjonalno'ci. Skuteczna ochrona praw i wolno'ci
obywatelskich, respektowanie ludzkiej godno'ci, ale te& obrona prawa
jako takiego s" zagro&one przez „z!" legislacj$”, której obecnie mamy w
nadmiarze. Propozycje naprawy tego stanu musz" odnosi) si$ jednak
 - 593 -

przede wszystkim do samego procesu tworzenia prawa. Tak&e i w tym

kontek'cie Rzecznik dostrzega konieczno') powo!ania Rady Stanu.

B. Brzmienie prawa

Jako') stanowionego w Polsce prawa budzi zastrze&enia Rzecznika

nie tylko w kontek'cie przestrzegania przez prawodawc$ zasad
prawid!owej legislacji, ale tak&e co do materialnej zgodno'ci z
Konstytucj" RP. Wobec powy&szego, tak&e w 2008 r. wyst$powa! do
Trybuna!u Konstytucyjnego z wnioskami o zbadanie konstytucyjno'ci
przepisów prawa, jak równie& zg!asza! udzia! w sprawach skarg
konstytucyjnych.
W zwi"zku z powy&szym, Rzecznik dostrzega, &e w kolizji z ochron"
prawa w!asno'ci stoj" warunki realizacji prawa odkupu nieruchomo'ci
rolnych przez Agencj$ Nieruchomo'ci Rolnych. Dlatego te& Rzecznik
przy!"czy! si$ do skargi konstytucyjnej w sprawie odkupu nieruchomo'ci
rolnych przez Agencj$.
Zgodnie z brzmieniem art. 29 ust. 5 ustawy o gospodarowaniu
nieruchomo'ciami rolnymi Skarbu Pa(stwa, Agencji Nieruchomo'ci
Rolnych przys!uguje prawo odkupu nieruchomo'ci na rzecz Skarbu
Pa(stwa w okresie 5 lat, licz"c od dnia jej nabycia od Agencji, z
wyj"tkiem nieruchomo'ci po!o&onych w granicach specjalnych stref
ekonomicznych. Na tle zakwestionowanego przepisu mi$dzy Agencj" a
nabywcami nieruchomo'ci rolnych cz$sto dochodzi do sporów. Przyj$ta
przez Agencj$ praktyka jest nie do zaakceptowania z punktu widzenia
zasad pa(stwa prawnego. Z przyznanego jej instrumentu korzysta ona w
celach spekulacyjnych, odkupuj"c ziemi$ po cenach sprzeda&y sprzed
kilku lat i odsprzedaj"c j" ponownie po cenie znacznie wy&szej.
W przedmiotowej regulacji nie zosta!y zachowane konstytucyjne
przes!anki ograniczenia prawa w!asno'ci, gdy& cel i powody tak dotkliwej
ingerencji w prawo w!asno'ci ustawodawca pozostawi! w wy!"cznej gestii
Agencji, nie okre'laj"c tego w ustawie, jak wymagaj" normy
konstytucyjne. Brak przes!anek ingerencji w prawo w!asno'ci
uniemo&liwia kontrol$ w zakresie zgodno'ci takiego ograniczenia prawa
podmiotowego z konstytucyjn" zasad" proporcjonalno'ci. Zasada ochrony
 - 594 -

w!asno'ci wymaga zapewnienia przez ustawodawc$ stabilno'ci temu

stosunkowi prawnemu, aby w zgodzie z tre'ci" prawa w!a'ciciel móg! z
niego korzysta).
Zgodnie z przepisami ustawy – Prawo o ruchu drogowym, istnieje
obowi"zek przeprowadzenia bada( technicznych przed pierwsz"
rejestracj" pojazdów w Polsce. Obowi"zkowi temu podlegaj" tylko
samochody u&ywane sprowadzane z innych pa(stw cz!onkowskich Unii
Europejskiej. Obowi"zuj"ce przepisy pozwalaj" na pobieranie za
przeprowadzane badania techniczne op!aty prawie dwa razy wy&szej od
op!aty za badanie okresowe pojazdu krajowego tej samej kategorii. Stan
ten spowodowa!, &e Europejski Trybuna! Sprawiedliwo'ci uzna! 1429 za
sprzeczne z prawem wspólnotowym wprowadzenie wymogu pierwszego
badania technicznego przywo&onych samochodów u&ywanych przed ich
rejestracj" w Polsce. Trybuna! zobowi"za! Polsk$ do zmiany
obowi"zuj"cych przepisów. Wyrok Europejskiego Trybuna!u
Sprawiedliwo'ci wci"& czeka na aplikacj$ do prawa polskiego.
Przy!"czaj"c si$ do post$powania przed Trybuna!em Konstytucyjnym
(sprawa SK 49/08) Rzecznik wskazuje, &e artyku! 4248 § 1 w zw. z art.
4245 § 1 pkt 3 ustawy – Kodeks post$powania cywilnego w zakresie, w
jakim przewiduje odrzucenie - bez wezwania do usuni$cia braków –
skargi o stwierdzenie niezgodno'ci z prawem prawomocnego orzeczenia
niespe!niaj"cej wymaga( okre'lonych w art. 4245 § 1 pkt 3 powo!anej
ustawy, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 i art. 2
Konstytucji. Podkre'la, &e w stanie faktycznym odrzucenie skargi o
stwierdzenie niezgodno'ci z prawem, stanowi regu!$ w za!atwianiu tego
'rodka. Zatem trudno mówi) o spe!nieniu warunku rzeczywistego i
skutecznego prawo do s"du, o którym traktuje m.in. art. 6 ust. 1
Konwencji o Ochronie Praw Cz!owieka i Podstawowych Wolno'ci. W
ocenie Rzecznika kszta!t przepisów nakazuj"cych stosowanie niezwykle
restrykcyjnego formalizmu przy wnoszeniu skargi o stwierdzenie
niezgodno'ci z prawem prawomocnego orzeczenia, nieprzewiduj"cy
wezwania do uzupe!nienia braków skargi, przed jej odrzuceniem,
wskazuje na jedynie pozorn", iluzoryczn" mo&liwo') realizacji prawa

1429 Wyrok z 5 czerwca 2008 r. w sprawie C-170/07.

 - 595 -

wyra&onego w art. 45 ust. 1 Konstytucji. W przekonaniu Rzecznika,

szybko') rozpoznania sprawy nie jest warto'ci", na rzecz której mo&na
po'wi$ci) ochron$ praw podmiotowych, dlatego te& oczekuje od
ustawodawcy dokonania zmiany w prawie.
Z podobnych wzgl$dów Rzecznik zg!osi! udzia! w post$powaniu w
sprawie skargi konstytucyjnej (SK 36/08) dotycz"cej odrzucenia apelacji z
powodu nieprawid!owego jej op!acenia. Jego zdaniem art. 1302 § 3
ustawy – Kodeks post$powania cywilnego – w zakresie, w jakim
przewiduje odrzucenie bez wzywania do uzupe!nienia braków apelacji
wnoszonej przez adwokata, radc$ prawnego lub rzecznika patentowego,
która to apelacja nie zosta!a prawid!owo op!acona – jest niezgodny z art.
45 ust. 1 oraz art. 77 Konstytucji.
Kwestionowana regulacja prawnoprocesowa przybiera posta)
swoistej „pu!apki”. Z jednej bowiem strony mamy do czynienia z
niejasnymi przepisami procesowymi, z drugiej za', ich naruszenie
sankcjonowane jest najsurowszym rygorem - odrzuceniem 'rodka
zaskar&enia, bez mo&liwo'ci naprawienia ewentualnego, a by) mo&e wcale
niepope!nionego przez stron$, b!$du. Sytuacja taka jest nie do pogodzenia
z zasad" sprawiedliwo'ci proceduralnej, gwarantowan" przez art. 45
Konstytucji. W opinii Rzecznika, norma ta narusza tak&e prawo do
zaskar&ania orzecze(. Sprawno') rozpoznania przez s"d mo&na osi"gn")
za pomoc" innych mechanizmów, bez wy!"czania stronom drogi
odwo!awczej w post$powaniu s"dowym.
Rzecznik zg!osi! tak&e udzia! w post$powaniach w sprawie skarg
konstytucyjnych dotycz"cych zwrotu pism procesowych, bez wezwania do
uzupe!nienia braków formalnych, w post$powaniu w sprawach
gospodarczych. Jego zdaniem art. 4798a § 5 ustawy – Kodeks
post$powania cywilnego w zakresie, w jakim przewiduje, i& s"d odrzuca
sprzeciw od nakazu zap!aty zawieraj"cy braki formalne, bez uprzedniego
wezwania strony reprezentowanej przez profesjonalnego pe!nomocnika do
ich usuni$cia, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 i art. 32
ust. 1 oraz art. 78 Konstytucji. Uproszczenie i przyspieszenie
post$powania mo&e dotyczy) kwestii formalnych, natomiast w &adnym
wypadku nie mo&e odnosi) si$ do uprawnie( stron wi"&"cych si$ z obron"
ich praw i interesów tym bardziej, &e sprawno') rozpoznania sprawy
 - 596 -

przez s"d mo&na osi"gn") za pomoc" innych mechanizmów, tj. bez

wy!"czania stronom drogi odwo!awczej w post$powaniu s"dowym. W
imi$ szybko'ci rozpoznania sprawy nie mo&na po'wi$ci) ochrony praw
podmiotowych.
Krytykowana regulacja powoduje, &e tak&e wraz ze skorzystaniem z
pomocy prawnej profesjonalnego pe!nomocnika ma miejsce ryzyko
niepomy'lnego dla strony zako(czenia post$powania s"dowego (w postaci
odrzucenia okre'lonego pisma). B!"d formalny adwokata, radcy prawnego
lub rzecznika patentowego b$dzie obci"&a) stron$, która poszukiwa!a
fachowej pomocy, za' sankcj" uchybienia pe!nomocnika b$dzie
zamkni$cie stronie drogi do merytorycznego rozpatrzenia sporu przez s"d.
Zdaniem Rzecznika, analizowana regulacja wypacza prawo do
poszukiwania profesjonalnej pomocy prawnej i wymaga zmiany w prawie.
Rzecznik dostrzega problem przewlek!o'ci post$powa( s"dowych w
sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpiecze( spo!ecznych. Jego zdaniem
konieczne jest wznowienie prac nad zmian" przepisów maj"c" na celu
odci"&enie s"dów apelacyjnych. Rzecznik popar! inicjatyw$ nowelizacji
art. 477 k.p.c. w celu poszerzenia w!a'ciwo'ci s"dów rejonowych o
sprawy o renty socjalne, roszczenia ze stosunków prawnych mi$dzy
cz!onkami otwartych funduszy emerytalnych a tymi funduszami lub ich
organami, spraw o ustalenie podlegania ubezpieczeniom spo!ecznym oraz
ustalanie sk!adek na te ubezpieczenia. Warte rozwa&enia jest
wprowadzenie regulacji prawnych dyscyplinuj"cych wykonywanie
czynno'ci przez bieg!ego. Nale&a!oby równie& znowelizowa) art. 471
k.p.c. tak, aby na!o&y) obowi"zek rozpoznawania przez s"dy w pierwszej
kolejno'ci spraw z powództw pracowników, z okre'leniem rozs"dnego
terminu ich za!atwienia od daty wniesienia pozwu. Rozwa&enia wymaga
tak&e wprowadzenie obowi"zku rozpoznania apelacji w tych kategoriach
spraw w zakre'lonym terminie. Zdaniem Rzecznika warto równie& zbada)
potrzeb$ wprowadzenia podobnych rozwi"za( w odniesieniu do terminów
za!atwiania spraw w post$powaniu w sprawach z zakresu ubezpiecze(
spo!ecznych.
 - 597 -

C. Wykonywanie wyroków Trybuna"u Konstytucyjnego

Jako powa&ne zagro&enie dla wolno'ci i praw cz!owieka i obywatela

odbiera Rzecznik niewykonywanie wyroków Trybuna!u Konstytucyjnego.
Z du&ym niepokojem odbiera sytuacj$, w której organy pa(stwa – w tym
przede wszystkim Rada Ministrów Sejm i Prezydent RP - nie podejmuj"
wszelkich dzia!a( niezb$dnych do przywrócenia stanu konstytucyjno'ci
prawa. W zwi"zku z powy&szym, podobnie jak w roku ubieg!ym, tak&e i
w 2008 r. Rzecznik kierowa! szereg wyst"pie( maj"cych na celu zmian$
tego stanu rzeczy. M.in. wyst$powa! w tym zakresie do w!a'ciwych
kompetencyjnie organów pa(stwa, postulowa! wprowadzenie sta!ego
monitoringu przez Rad$ Ministrów zapadaj"cych wyroków oraz
przygotowania harmonogramu prac nad ich wykonywaniem. Rzecznik z
nadziej" przyjmuje powierzenie w 2008 r. przez Prezesa Rady Ministrów
Rz"dowemu Centrum Legislacji zadania obejmuj"cego monitorowanie i
analizowanie orzecze( Trybuna!u Konstytucyjnego oraz koordynowanie
prac Rady Ministrów w tym zakresie. Wyra&a nadziej$, &e podj$te prace
b$d" skutkowa) uporz"dkowaniem systemu prawa, w szczególno'ci przez
dokonanie zmian stosownych przepisów, wyeliminowanie z obrotu
prawnego unormowa( sprzecznych z orzeczeniami Trybuna!u
Konstytucyjnego lub usuni$cie powsta!ych w ich wyniku luk prawnych.

D. Niekompletno#& prawa

Rzecznik dostrzega, &e ze zjawiskiem nadmiaru regulacji prawnych

koegzystuje brak regulacji prawnych s!u&"cych realizacji okre'lonych
wolno'ci i praw podmiotowych.
Mimo wielu wyst"pie( kolejnych Rzeczników, do chwili obecnej nie
uregulowano kwestii obs!ugi zobowi"za( wynikaj"cych z emisji
przedwojennych papierów warto'ciowych. Tego stanu rzeczy nie zmieni!o
rozpoznanie przez Trybuna! Konstytucyjny 1430 po!"czonych skarg
konstytucyjnych dotycz"cych wykupu przez Skarb Pa(stwa obligacji
wydanych przed 1939 r. Trybuna! stwierdzi!, &e art. 12 ust. 1 ustawy o

1430 Wyrok z 24 kwietnia 2007 r. (sygn. SK 49/05).

 - 598 -

zmianie ustawy – Kodeks cywilny1431 ogranicza dost$p do waloryzacji

s"dowej, zagwarantowanej w art. 3581 § 3 k.c., do zobowi"za(
pieni$&nych powsta!ych po dniu 30 pa%dziernika 1950 r. i zamyka
skar&"cym mo&liwo') odwo!ania si$ do tego mechanizmu, a s"dowi jego
zastosowanie. Rozwi"zanie uniemo&liwiaj"ce s"dow" waloryzacj$
zobowi"za( pieni$&nych powsta!ych po dniu 30 pa%dziernika 1950 r.
wy!"cznie ze wzgl$du na kryterium terminu ich powstania jest niezgodne
z Konstytucj". Trybuna! Konstytucyjny zdecydowa! si$ na odroczenie
wej'cia w &ycie utraty mocy obowi"zuj"cej przepisu uznanego za
niezgodny z Konstytucj", na okres 12 miesi$cy od daty og!oszenia wyroku
w Dzienniku Ustaw.
Rzecznik stwierdza, &e ze wzgl$du na konieczno') faktycznej
realizacji praw posiadaczy przedwojennych papierów warto'ciowych
gwarantowanych przez Pa(stwo Polskie, kwestia ich wykupu powinna by)
uregulowana w sposób kompleksowy.
Problemem istotnym z punktu widzenia uporz"dkowania stosunków
w!asno'ciowych jest brak 'rodków odwo!awczych, które powinny s!u&y)
osobom dochodz"cym uprawnie( do rekompensaty z tytu!u pozostawienia
nieruchomo'ci poza obecnymi granicami kraju. Zgodnie z art. 7 ust. 3
ustawy osoby, które posiadaj" za'wiadczenia lub decyzje potwierdzaj"ce
prawo do rekompensaty wydane na podstawie odr$bnych przepisów i nie
zrealizowa!y prawa do rekompensaty, wyst$puj" do wojewody z
wnioskiem o ujawnienie w rejestrze wybranej formy realizacji prawa do
rekompensaty. Jednak ustawa nie reguluje sytuacji, gdy wojewoda
za!atwia w sposób odmowny wniosek o ujawnienie w rejestrze
uprawnionych. Pojawia si$ wi$c pytanie zarówno o form$ tego
rozstrzygni$cia, jak i o ewentualn" drog$ odwo!awcz". Zdaniem
Rzecznika jest sytuacj" niedopuszczaln", aby prawo podmiotowe
jednostki o charakterze maj"tkowym, ustalone w ramach uprzedniego
post$powania merytorycznego, by!o „anulowane” poprzez incydentalne
rozstrzygni$cie o charakterze formalnym, od którego nie przys!uguje
odwo!anie. W opinii Rzecznika celowe jest wi$c rozwa&enie
wprowadzenia wyra%nej regulacji, &e odmowa wpisu do rejestru

1431 Ustawa z 28 lipca 1990 r. (Dz.U. Nr 55, poz. 321).

 - 599 -

uprawnionych nast$puje w formie decyzji administracyjnej. Takie

unormowanie stanowi!oby wyra%ne wzmocnienie pozycji stron
post$powania, które mog!yby zaskar&y) t$ decyzj$ poprzez odwo!anie.
Dlatego te& Rzecznik oczekuje od Rady Ministrów podj$cia dzia!ania w
sprawie.
Wci"& maj" miejsce problemy wierzycieli z wej'ciem w posiadanie
nieruchomo'ci oraz z doprowadzeniem do eksmisji by!ych w!a'cicieli.
Wierzyciele, pomimo posiadania tytu!u wykonawczego w postaci
prawomocnego postanowienia o przys"dzeniu w!asno'ci nieruchomo'ci,
zaopatrzonego w klauzul$ wykonalno'ci, nie s" w stanie wej') w
posiadanie nieruchomo'ci, ani doprowadzi) do eksmisji by!ych
w!a'cicieli. Prawomocne postanowienie o przys"dzeniu w!asno'ci okaza!o
si$ tytu!em nieskutecznym. Komornicy podnosz", i& na podstawie w/w
postanowienia mo&liwe jest jedynie wprowadzenie wierzyciela w
posiadanie lokalu. Brak jest natomiast podstaw do usuwania z niego osób
i rzeczy. Wskazuj" jednocze'nie na konieczno') legitymowania si$
dodatkowym orzeczeniem s"du nakazuj"cym d!u&nikowi opuszczenie i
opró&nienie lokalu. Jednocze'nie powództwa o wydanie nieruchomo'ci
(eksmisyjne) sk!adane przez wierzycieli, s" oddalane. W ocenie s"dów
postanowienie o przys"dzeniu w!asno'ci nieruchomo'ci zawiera w sobie
nakaz wydania nieruchomo'ci nabywcy. W praktyce okazuje si$, i& norma
wynikaj"ca z art. 999 § 1 k.p.c. daje podstaw$ jedynie do wprowadzenia
nowego w!a'ciciela w posiadanie nieruchomo'ci. Nie jest jednak
traktowana jako tytu! egzekucyjny nakazuj"cy d!u&nikowi opró&nienie
lokalu. Z tego wzgl$du celowe wydaje si$, i& przedmiotowego problemu
nie da si$ rozwi"za) w drodze aktów stosowania prawa i niezb$dna jest
interwencja ustawodawcy. Konieczne jest dokonanie zmiany w
omawianym przepisie poprzez wskazanie, i& prawomocne postanowienie o
przys"dzeniu w!asno'ci jest tak&e tytu!em egzekucyjnym do
wprowadzenia nabywcy w posiadanie nieruchomo'ci oraz do opró&nienia
jej przez d!u&nika egzekwowanego oraz osoby i rzeczy prawa jego
reprezentuj"ce.
W 'wietle art. 63 Konstytucji ka&dy ma prawo do sk!adania petycji,
wniosków i skarg w interesie publicznym, w!asnym lub innej osoby za jej
zgod" do organów w!adzy publicznej oraz do organizacji i instytucji
 - 600 -

spo!ecznych w zwi"zku z wykonywanymi przez nie zadaniami zleconymi

z zakresu administracji publicznej. Zgodnie z dyspozycj" konstytucyjn",
tryb rozpatrywania petycji, wniosków i skarg powinna okre'la) ustawa.
Kodeks post$powania administracyjnego w dziale VIII reguluje
post$powanie dotycz"ce skarg i wniosków. Jedynym przepisem
odnosz"cym si$ do petycji jest art. 211 Kodeksu post$powania
administracyjnego. Ustawodawca nie po'wi$ci! tej instytucji &adnych
szczegó!owych postanowie(. Nie wiadomo, czy ze 'rodka tego mo&na
korzysta) w celu ochrony interesów tylko indywidualnych, czy równie&
zbiorowych. Kwestia mo&liwo'ci zwracania si$ przez ka&dego do w!adz
publicznych i !"cz"cy si$ z tym obowi"zek udzielenia odpowiedzi dotyczy
bezpo'rednio wolno'ci i praw cz!owieka i obywatela. Tymczasem brak
szczegó!owej regulacji odno'nie przedmiotu i trybu rozpatrywania petycji
powoduje, &e delegacja konstytucyjna z art. 63 pozostaje niewykonana. W
zwi"zku ze sprawowaniem przez Prezesa Rady Ministrów zwierzchniego
nadzoru nad przyjmowaniem i za!atwianiem skarg i wniosków sk!adanych
do organów administracji publicznej, Rzecznik oczekuje w tym zakresie
inicjatywy prawotwórczej Rady Ministrów.
Rzecznik wskazuje na brak dost$pu stron do akt sprawy o
wykroczenie na etapie czynno'ci wyja'niaj"cych. Art. 38 § 1 Kodeksu
post$powania w sprawach o wykroczenia pomija odwo!anie do § 5 art.
156 Kodeksu post$powania karnego. Zgodnie z nim „je&eli ustawa nie
stanowi inaczej, w toku post$powania przygotowawczego stronom,
obro(com, pe!nomocnikom i przedstawicielom ustawowym udost$pnia si$
akta, umo&liwia sporz"dzanie odpisów i kserokopii oraz wydaje odp!atnie
uwierzytelnione odpisy lub kserokopie tylko za zgod" prowadz"cego
post$powanie przygotowawcze. Za zgod" prokuratora akta w toku
post$powania przygotowawczego mog" by) w wyj"tkowych wypadkach
udost$pnione innym osobom”. Strony post$powania w sprawach o
wykroczenia – na etapie prowadzenia czynno'ci wyja'niaj"cych, tj. przed
skierowaniem do s"du wniosku o ukaranie – nie posiadaj" prawa wgl"du
do akt, sporz"dzania odpisów i kserokopii z akt oraz otrzymywania
uwierzytelnionych odpisów lub kserokopii z akt, co stanowi z jednej
strony ograniczenie prawa do obrony osoby, co do której istnieje
uzasadniona podstawa do sporz"dzenia przeciwko niej wniosku o
 - 601 -

ukaranie, a tak&e naruszenie praw pokrzywdzonego, który nie ma dost$pu

do dowodów zebranych w sprawie. W efekcie, Rzecznik oczekuje od
Rady Ministrów wykonania prac zmierzaj"cych do usuni$cia omawianej
luki normatywnej.
W obowi"zuj"cym stanie prawnym od orzeczenia s"du lekarskiego
wymierzaj"cego lekarzowi kar$ upomnienia b"d% nagany, nie przys!uguje
odwo!anie do s"du powszechnego. Z art. 42 ust. 2 ustawy o izbach
lekarskich wynika, &e lekarzowi ukaranemu przez Naczelny S"d Lekarski
w drugiej instancji kar" zawieszenia prawa wykonywania zawodu b"d%
kar" pozbawienia prawa wykonywania zawodu przys!uguje prawo
wniesienia odwo!ania do w!a'ciwego ze wzgl$du na miejsce zamieszkania
obwinionego s"du apelacyjnego-s"du pracy i ubezpiecze( spo!ecznych w
terminie 14 dni od dnia dor$czenia orzeczenia wraz z uzasadnieniem.
Oznacza to w rezultacie, i& odwo!anie takie nie przys!uguje w razie
ukarania obwinionego lekarza kar" upomnienia b"d% nagany. Na tle tak
ukszta!towanego stanu prawnego powsta!a w"tpliwo'), czy realizuje on w
sposób dostateczny konstytucyjne gwarancje prawa do s"du obj$te tre'ci"
art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji.
Ju& od 1999 r. Rzecznik Praw Obywatelskich interweniuje w sprawie
zmiany przepisów dotycz"cych odpowiedzialno'ci zawodowej lekarzy i
innych pracowników medycznych. Rzecz dotyczy konieczno'ci
dostosowania obowi"zuj"cych przepisów do norm zawartych w
Konstytucji i regulacjach mi$dzynarodowych oraz do nowych wymaga( i
standardów, w tym - w zakresie ochrony praw uczestników post$powania
w sprawie odpowiedzialno'ci zawodowej i wzmocnienia nadzoru nad tym
post$powaniem. Rzecznik wyra&a nadziej$, &e kwestia znajdzie swoje
dookre'lenie w ustawie o izbach lekarskich.
Niezb$dne jest ustanowienie regulacji materialnoprawnych
okre'laj"cych odpowiednie gwarancje proceduralne, zapewniaj"ce
weryfikowalno') decyzji w sprawie naboru do s!u&by. Brak odpowiednich
procedur kontrolnych i odwo!awczych stanowi istotn" przeszkod$ w
traktowaniu na jednakowych zasadach staraj"cych si$ o dost$p o prac$ w
sferze publicznej i sprzyja nadu&yciom w procesie naboru.
 - 602 -

E. Stosowanie prawa. Wyk"adnia prawa

Wadom z zakresu stanowienia prawa towarzysz" wady maj"ce

miejsce w procesie jego stosowania. Na tle tych samych przepisów prawa
ma miejsce ich rozbie&na interpretacja tak przez organy administracji
publicznej jak i s"dy.
Okre'laj"c tre') konstytucyjnej zasady ochrony zaufania jednostki do
pa(stwa i stanowionego przeze( prawa, nie mo&na ignorowa)
podstawowego faktu, i& w 'wiadomo'ci spo!ecznej tre') prawa jest
rozpoznawana przede wszystkim ze sposobu jego interpretacji w praktyce
stosowania prawa przez organy pa(stwowe. Jedn" z podstaw zasady
zaufania jednostki do pa(stwa i stanowionego przeze( prawa jest to, aby
jednostka mog!a zak!ada), &e tre'ci obowi"zuj"cego prawa s" dok!adnie
takie, jak to zosta!o ustalone przez s"dy, zw!aszcza gdy ustalenie to
zostaje dokonane przez S"d Najwy&szy lub znajduje wyraz w jednolicie
ustabilizowanym stanowisku judykatury.
Organ stosuj"cy prawo do konkretnych i indywidualnych wypadków
stosuje normy ogólne i abstrakcyjne, których stanowienie zosta!o
zastrze&one do wy!"cznej kompetencji ustawodawcy, a z jego
upowa&nienia tak&e dla organów wykonawczych. Organ stanowi"cy prawo
ma za zadanie takie ukszta!towanie jego tre'ci, aby w sposób
jednoznaczny wyra&a!o okre'lone normy prawne, realizuj"ce zak!adane
cele spo!eczne. W przypadku uchwalenia przez prawodawc$ przepisów o
niejednoznacznej tre'ci podmiot stanowi"cy prawo ryzykuje, i&
respektuj"ca przyj$te zasady interpretacji wyk!adnia owych przepisów
mo&e ró&ni) si$ od tego znaczenia, jakie chcia! im przypisa). Ryzyko to
nie mo&e obci"&a) adresatów regulacji, szczególnie wówczas gdy odnosz"
si$ one do materii wolno'ci i praw obywateli. Osoby takie musz"
wówczas dzia!a) w zaufaniu do znaczenia jakie nadaj" obowi"zuj"cym
przepisom te organy pa(stwa, które w sposób ostateczny decyduj" o tre'ci
konkretnych praw i obowi"zków obywateli. Kompetencja ta zosta!a
powierzona s"dom.
W celu minimalizowania ryzyka odmiennej wyk!adni przepisów
prawa stosowanych w sprawach to&samo'ciowo podobnych, Rzecznik
zwraca uwag$ na znaczenie funkcji wyk!adniczej S"du Najwy&szego.
 - 603 -

Oczekuje od niego, &e wsz$dzie tam, gdzie jest to mo&liwe, gdzie nie jest
niezb$dna interwencja prawodawcy, S"d Najwy&szy poprzez dokonanie
wyk!adni przepisów prawa umo&liwi ich przewidywalne, a zarazem
racjonalne stosowanie przez uczestników obrotu prawnego, w tym tak&e
nieprofesjonalnego.

F. Kontrola przestrzegania prawa i wymiar sprawiedliwo#ci

Zastrze&enia Rzecznika budzi sposób stosowania przepisów prawa

przez organy 'cigania, a tak&e s"dy. W tym kontek'cie trzeba wskaza) na
przewlek!o') post$powa( przygotowawczych i s"dowych, na nadmierne
stosowanie tymczasowego aresztowania.
Prawo do rozpatrzenia przez s"d sprawy bez nieuzasadnionej zw!oki
zosta!o zagwarantowane tak w Konstytucji, jak i w uregulowaniach prawa
europejskiego (tj. w ramach struktur unijnych, jak i w prawie Rady
Europy). Pomimo nowelizacji procedur, a tak&e wprowadzenia do
polskiego systemu prawnego skargi na naruszenie prawa strony do
rozpoznania sprawy w post$powaniu s"dowym bez nieuzasadnionej
zw!oki, w praktyce kwestia rozpoznawania sprawy przez s"d ze zw!ok"
nie zosta!a rozwi"zana. Powy&szy problem w sposób szczególny Rzecznik
sygnalizuje Ministrowi Sprawiedliwo'ci i prezesom s"dów. Oczekuje od
nich, i& w ramach posiadanych 'rodków nadzoru administracyjnego
doprowadz" do stanu przestrzegania normy art. 45 Konstytucji RP.
Nie do przyj$cia w pa(stwie prawnym jest nieterminowe za!atwianie
spraw w s"dach wieczysto-ksi$gowych. Mimo informatyzacji, w dalszym
ci"gu rozpatrzenie wniosku o dokonanie wpisu do ksi$gi wieczystej trwa
wiele miesi$cy, w niektórych wypadkach prawie rok. Sytuacja taka
wyst$puje nie tylko w du&ych o'rodkach, ale tak&e w ma!ych
miejscowo'ciach, gdzie skala obrotu nieruchomo'ciami – a co za tym
idzie, zakres jego ewidencjonowania w ksi$gach – nie s" znaczne. W
zwi"zku z opó%nieniami w rozpatrzeniu wniosku dochodzi do ponoszenia
przez obywateli wymiernych strat maj"tkowych, maj" one miejsce w
zwi"zku z opó%nieniami w rozpatrzeniu wniosku. Jest to najcz$'ciej kwota
ubezpieczenia kredytu, któr" musz" op!aca) przed dokonaniem
w!a'ciwego zabezpieczenia transakcji (w postaci wpisu hipoteki do ksi$gi
 - 604 -

wieczystej). Cho) dla w!asno'ci nieruchomo'ci, jej nabycie nast$puje z

chwil" zawarcia umowy i nie jest uzale&nione od wpisu do ksi$gi
wieczystej (tzw. deklaratoryjny charakter wpisu), mimo wszystko realny
uszczerbek maj"tkowy jest spowodowany tak&e przez faktyczne
„zamro&enie” mo&liwo'ci zbycia prawa do czasu dokonania wpisu. Jest to
szczególnie istotny problem w przypadku tych praw, dla których
powstania wpis do ksi$gi wieczystej jest niezb$dny. Owa wymierno')
strat jest wa&na równie& ze wzgl$du na ewentualno') procesów
odszkodowawczych, wytaczanych na podstawie art. 15 i 16 ustawy o
skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w
post$powaniu s"dowym bez nieuzasadnionej zw!oki 1432. W 'wietle
orzecznictwa S"du Najwy&szego, a tak&e Europejskiego Trybuna!u Praw
Cz!owieka, trudno'ci natury organizacyjnej nie zwalniaj" pa(stwa z
odpowiedzialno'ci za przewlek!e prowadzenie sprawy. Powy&szy problem
w sposób szczególny Rzecznik sygnalizuje Ministrowi Sprawiedliwo'ci i
prezesom s"dów. Oczekuje od nich, i& w ramach posiadanych 'rodków
nadzoru administracyjnego doprowadz" do stanu realizacji praw
podmiotowych osób podleg!ych jurysdykcji RP.
Z punktu widzenia ochrony praw podmiotowych, Rzecznik zwraca
uwag$ na zawieszanie przez s"d post$powania w sytuacji, gdy w innej
sprawie tego samego rodzaju zosta!a wniesiona skarga kasacyjna do
Naczelnego S"du Administracyjnego. W zwi"zku z ujawnionymi
rozbie&no'ciami w orzecznictwie s"dów administracyjnych, Rzecznik
z!o&y! wniosek do Naczelnego S"du Administracyjnego o rozstrzygni$cie
nast$puj"cego zagadnienia prawnego: czy art. 125 § 1 pkt 1 ustawy -
Prawo o post$powaniu przed s"dami administracyjnymi 1433 mo&e stanowi)
podstaw$ do zawieszenia przez s"d z urz$du post$powania w sprawie tego
samego rodzaju, do czasu prawomocnego zako(czenia post$powania w
innej sprawie, w której zapad!o ju& orzeczenie, ale zosta!o ono zaskar&one
do Naczelnego S"du Administracyjnego?
Wojewódzkie s"dy administracyjne wydaj" postanowienia o
zawieszeniu post$powania z uwagi na to, &e rozstrzygni$cia innych

1432 Ustawa z 17 czerwca 2004 r. (Dz.U. z 2005 r. Nr 179, poz. 1843).

1433 Ustawa z 30 sierpnia 2002 r. (Dz.U. Nr 153, poz. 1270 z pó%n. zm.).
 - 605 -

tocz"cych si$ post$powa( s"dowoadministracyjnych (skarg kasacyjnych

od wyroków s"dów administracyjnych pierwszej instancji) b$d" mia!y
istotne znaczenie dla zawis!ych przed tymi s"dami post$powa(. Rzecznik
przychyli! si$ jednak do pogl"dów reprezentowanych w tej kwestii przez
Naczelny S"d Administracyjny. Zdaniem Rzecznika nie zachodzi 'cis!y
zwi"zek pomi$dzy wynikiem tocz"cego si$ post$powania kasacyjnego, a
post$powaniem zawis!ym przed wojewódzkim s"dem administracyjnym w
innej, jakkolwiek rodzajowo jednorodnej sprawie. W rezultacie w
omawianym zakresie nie zachodzi ustawowa przes!anka uzasadniaj"ca
zawieszenie post$powania. Zawieszenie post$powania w sytuacji
procesowej, gdy jego wynik nie zale&y od innego tocz"cego si$
post$powania s"dowoadministracyjnego mo&e by) uznane za
równoznaczne z naruszeniem konstytucyjnego prawa do rozpoznania
sprawy przez s"d bez nieuzasadnionej zw!oki.
Naczelny S"d Administracyjny podj"! 1434 nast$puj"c" uchwa!$:
Artyku! 125 § 1 pkt 1 ustawy - Prawo o post$powaniu przed s"dami
administracyjnymi 1435 nie stanowi podstawy do zawieszenia przez
wojewódzki s"d administracyjny z urz$du post$powania do czasu
prawomocnego zako(czenia post$powania w innej sprawie tego samego
rodzaju, w której zapad!o ju& orzeczenie, ale zosta!o ono zaskar&one do
Naczelnego S"du Administracyjnego. Art. 178 ust. 1 Konstytucji zawiera
nakaz samodzielnego rozstrzygania przez s"dy wszystkich zagadnie(
faktycznych i prawnych, zwi"zanych z rozpoznawan" spraw". W
odniesieniu do spraw s"dowoadministracyjnych oznacza to, i& s$dziowie
wojewódzkich s"dów administracyjnych zobowi"zani s" samodzielnie
rozstrzyga) wszystkie zwi"zane ze spraw" dylematy faktyczne i prawne.
Oczekiwanie przez nich na rozstrzygniecie spornego zagadnienia przez
Naczelny S"d Administracyjny jest zatem dzia!aniem wbrew dyspozycji
art. 178 ust. 1 Konstytucji. Ponadto zawieszenie post$powania wi"&e si$ z
nieuchronn" zw!ok" w za!atwieniu sprawy, co ma niebagatelne znaczenie
w 'wietle konstytucyjnego nakazu rozpoznawania spraw bez zb$dnej
zw!oki (art. 45 ust. 1 Konstytucji) oraz zasady szybko'ci post$powania

1434 Uchwa!a z 24 listopada 2008 r. (sygn. akt II FPS 4/08).

1435 Ustawa z 30 sierpnia 2002 r. (Dz.U. Nr 153, poz. 1270 z pó%n. zm.).
 - 606 -

s"dowo administracyjnego (art. 7 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo

o post$powaniu przed s"dami administracyjnymi).
Motyw przewlek!o'ci post$powa( pojawia si$ w zwi"zku z
zawieszaniem post$powa( dyscyplinarnych wobec osób wykonuj"cych
zawody prawnicze do czasu zako(czenia post$powania karnego tocz"cego
si$ przeciwko s$dziemu. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik zwróci! si$
do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora Generalnego o rozwa&enie
mo&liwo'ci podj$cia dzia!a( maj"cych na celu zwi$kszenie efektywno'ci i
sprawno'ci prowadzonych przeciwko cz!onkom zawodów prawniczych
post$powa( dyscyplinarnych w zakresie, w jakim dochodzi do
przewlek!o'ci tych post$powa( spowodowanych nieuzasadnionym ich
zawieszaniem.
W 2008 r. Rzecznik sygnalizowa!, &e zawieszanie post$powa(
dyscyplinarnych wobec osób wykonuj"cych zawody prawnicze, ze
wzgl$du na równolegle prowadzone post$powanie karne, stwarza
niebezpiecze(stwo przedawnienia przewinienia dyscyplinarnego w
przypadku zako(czenia post$powania karnego orzeczeniem
stwierdzaj"cym, &e dana osoba nie dopu'ci!a si$ przest$pstwa. Nale&y
bowiem podkre'li), i& konkretne zachowanie przedstawiciela zawodów
prawniczych, nie b$d"ce przest$pstwem, mo&e mimo to stanowi) delikt
dyscyplinarny.
Co do istoty, równoleg!e prowadzenie post$powania karnego nie
stanowi przeszkody w toku post$powania dyscyplinarnego. Nie da si$
bowiem racjonalnie uzasadni), w jaki sposób wykonywanie czynno'ci w
post$powaniu karnym uniemo&liwia prowadzenie post$powania
dyscyplinarnego. Nie jest tak&e jasne ratio legis przepisów
umo&liwiaj"cych zawieszenie post$powania dyscyplinarnego w stosunku
do radców prawnych lub adwokatów ze wzgl$du na równolegle
prowadzone post$powanie karne.
RPO, podobnie jak Europejski Trybuna! Praw Cz!owieka, dostrzega,
i& problem przewlek!o'ci dotyczy nie tylko s"dowego post$powania. Ma
tak&e odniesienie do post$powania przygotowawczego. Z punktu widzenia
ochrony praw jednostki nie ma wi$kszego znaczenia, który z organów
w!adzy pa(stwowej dzia!a opieszale: s"d, prokuratura czy inny organ. Dla
jednostki wa&ne jest, aby jej prawa podmiotowe by!y przez organy
 - 607 -

pa(stwa respektowane. W zwi"zku z powy&szym Rzecznik oczekuje od

Prokuratora Generalnego podj$cia wszelkich niezb$dnych dzia!a(
s!u&"cych zmianie tego stanu rzeczy.
Rzecznik poddaje pod rozwag$ Ministrowi Sprawiedliwo'ci postulat
przeprowadzenia szkole( s$dziów w zakresie wymogów co do uzasadnie(
postanowie( o tymczasowych aresztach, z uwagi na fakt, i& w!a'nie
lakoniczno') uzasadnie( b"d% automatyczne powtarzanie wcze'niej
podawanych powodów decyduje o uznaniu przez ETPC stosowania
aresztu za nieuzasadnione. W stosunku do s$dziów (ew. prezesów s"dów)
dopuszczaj"cych si$ ra&"cej i nieuzasadnionej przewlek!o'ci w
rozpoznawaniu za&ale( powinny by) wyci"gane konsekwencje
dyscyplinarne. Prezesi s"dów powinni by) zobowi"zani do nadzoru nad
sprawami, których termin rozpoznania przekracza odpowiedni standard.
Ministerstwo Sprawiedliwo'ci powinno by) za' informowane o
szczególnie drastycznych przyk!adach przewlek!o'ci, zanim jeszcze
dojdzie do skargi do ETPC.
Z punktu widzenia ochrony praw w!asno'ci, zastrze&enia Rzecznika
budzi przewlek!o') post$powa( administracyjnych w sprawach
reprywatyzacyjnych. Organy administracji rz"dowej nie radz" sobie z
terminowym rozpatrywaniem roszcze( reprywatyzacyjnych. W ocenie
Rzecznika sytuacja, w której organy administracji publicznej prowadz"
post$powania administracyjne z ra&"cym naruszeniem terminów
za!atwiania spraw administracyjnych, nie mo&e by) d!u&ej tolerowana.
+adne powody nie mog" usprawiedliwia) nadmiernej przewlek!o'ci
post$powania administracyjnego. W szczególno'ci nie mog" by)
usprawiedliwieniem dla organów administracyjnych problemy kadrowe i
inne wzgl$dy organizacyjno-techniczne. Prawa obywateli nie mog"
bowiem zale&e) od zdolno'ci organizacyjnych urz$dników publicznych.
W ocenie Rzecznika, dla usuni$cia przewlek!o'ci post$powa(
administracyjnych nie s" wystarczaj"ce 'rodki prawne przewidziane przez
kodeks post$powania administracyjnego i ustaw$ Prawo o post$powaniu
przed s"dami administracyjnymi 1436 takie jak za&alenie na nieza!atwienie

1436 Ustawa z 30 sierpnia 2002 r. (Dz.U. Nr 153, poz. 1270 z pó%n. zm.).
 - 608 -

sprawy w terminie i skarga na bezczynno') organu administracji

publicznej.
W sprawach reprywatyzacyjnych przewlek!o') ma charakter
systemowy, gdy& dotyczy prawie wszystkich prowadzonych post$powa(
administracyjnych w tych sprawach. Stan taki utrzymuje si$ od wielu lat,
a organy administracji nie s" zainteresowane jego zmian". Sytuacja ta od
dawna jest obiektem troski Rzecznika, który wielokrotnie wyst$powa! do
Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z wnioskami o podj$cie odpowiednich
dzia!a( organizacyjnych lub prawnych zmierzaj"cych do usuni$cia
przewlek!o'ci post$powa( administracyjnych prowadzonych przez ten
urz"d. Wyst"pienia te nie odnios!y dotychczas skutku, gdy& pomimo
zobowi"zania Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi do podj$cia
dodatkowych dzia!a( dyscyplinuj"cych terminowo') za!atwiania spraw,
ilo') skarg kierowanych do Rzecznika na przewlek!o') post$powa(
administracyjnych prowadzonych przez ten urz"d nie uleg!a zmianie.
Zdaniem Rzecznika niezb$dne wydaje si$ powi"zanie
odpowiedzialno'ci finansowej za przewlek!o') post$powania z bud&etem
jednostki organizacyjnej administracji publicznej rozpoznaj"cej spraw$
administracyjn" na wzór rozwi"zania przyj$tego w ustawie o skardze na
naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w post$powaniu
s"dowym bez nieuzasadnionej zw!oki 1437. Zasadne mo&e by) te&
wprowadzenie odpowiedzialno'ci odszkodowawczej urz$dników
pa(stwowych za szkod$ wyrz"dzon" stronom post$powania
administracyjnego przez ra&"c" przewlek!o') post$powania
administracyjnego, gdy& dotychczas istniej"ce mo&liwo'ci
dyscyplinowania urz$dników pa(stwowych nie s" wystarczaj"ce lub nie s"
w!a'ciwie wykorzystywane. Wobec powy&szego Rzecznik zwróci! si$ do
Prezesa Rady Ministrów z pro'b" o podj$cie stosownych dzia!a(
legislacyjnych i organizacyjnych zapobiegaj"cych nadmiernej
przewlek!o'ci post$powa( administracyjnych.
Rzecznik wskazuje na naruszanie prawa do w!asno'ci w zakresie
okre'lenia warto'ci rynkowej gruntów przeznaczonych lub zaj$tych pod
drogi publiczne. Zgodnie z brzmieniem § 36 ust. 1 rozporz"dzenia Rady

1437 Ustawa z 17 czerwca 2004 r. (Dz.U. Nr 179, poz. 1843 z pó%n. zm.)
 - 609 -

Ministrów w sprawie wyceny nieruchomo'ci i sporz"dzenia operatu

szacunkowego, przy okre'laniu warto'ci rynkowej gruntów
przeznaczonych lub zaj$tych pod drogi publiczne stosuje si$ podej'cie
porównawcze, przyjmuj"c ceny transakcyjne uzyskiwane przy sprzeda&y
gruntów przeznaczonych lub zaj$tych pod drogi publiczne. Zdaniem
Rzecznika wskazany przepis jest sprzeczny z zasad" ustalania wysoko'ci
odszkodowa(, okre'lon" w art. 21 ust. 2 Konstytucji RP. Obowi"zuj"ce
przepisy nie chroni" w nale&yty sposób praw obywateli w ich relacjach z
w!adz" publiczn" (organami w!a'ciwymi do nabywania lub wyw!aszczania
nieruchomo'ci). Pozwalaj" na nabywanie nieruchomo'ci po cenach
ustalonych w wyniku przyj$tego sposobu ich szacowania, nie okre'laj"c
ich rzeczywistej warto'ci. Tym samym obarczaj" dotychczasowego
w!a'ciciela kosztami realizacji inwestycji celu publicznego, gdy& nie
uzyska on ekwiwalentu w postaci s!usznego odszkodowania.
Niekonstytucyjno') przyj$tych rozwi"za( uwidacznia si$ zw!aszcza w
tych sytuacjach, gdy w!a'ciciel zostaje pozbawiony nieruchomo'ci
stanowi"cej jego dotychczasowy o'rodek &yciowy, a za otrzyman" cen$
nie jest w stanie naby) ekwiwalentnej nieruchomo'ci.
Podobny problem jest dostrzegalny w zakresie odszkodowania za
wyw!aszczone nieruchomo'ci. Na skutek wydania przez organy
administracji publicznej decyzji o przej'ciu nieruchomo'ci na w!asno')
Skarbu Pa(stwa lub jednostek samorz"du terytorialnego na podstawie art.
73 ust. 1 ustawy Przepisy wprowadzaj"ce ustawy reformuj"ce
administracj$ publiczn" 1438, po up!ywie terminu wskazanego w ust. 4 tej
ustawy, obywatele zostaj" pozbawieni nie tylko w!asno'ci nieruchomo'ci,
ale tak&e mo&liwo'ci uzyskania odszkodowania za utracone mienie.
Zgodnie z art. 73 ust. 1 wspomnianej ustawy, nieruchomo'ci pozostaj"ce
w dniu 31 grudnia 1998 r. we w!adaniu Skarbu Pa(stwa lub jednostek
samorz"du terytorialnego, nie stanowi"ce ich w!asno'ci, a zaj$te pod
drogi publiczne, z dniem 1 stycznia 1999 r. sta!y si$ z mocy prawa
w!asno'ci" Skarbu Pa(stwa lub w!a'ciwych jednostek samorz"du
terytorialnego za odszkodowaniem. Na mocy art. 73 ust. 4 odszkodowanie
ustala si$ i wyp!aca wed!ug zasad i trybu okre'lonego w przepisach o

1438 Ustawa z 13 pa%dziernika 1998 r. (Dz.U. Nr 133, poz. 872 z pó%n. zm.).
 - 610 -

odszkodowaniach za wyw!aszczone nieruchomo'ci, na wniosek

w!a'ciciela nieruchomo'ci z!o&ony w okresie od dnia 1 stycznia 2001 r.
do dnia 31 grudnia 2005 r. Po up!ywie tego okresu roszczenie wygasa.
Ze wzgl$du na to, i& powy&sza regulacja nie zobowi"zuje organów
administracji publicznej do wydania przedmiotowej decyzji do czasu,
zanim ustanie mo&liwo') z!o&enia wniosku o przyznanie odszkodowania,
wyst$puj" sytuacje, gdy osoby formalnie uprawnione do uzyskania
odszkodowania s" pozbawione mo&liwo'ci jego uzyskania bez swojej
winy. W ocenie Rzecznika nie jest zgodny z Konstytucj" stan, w którym
dopuszcza si$ mo&liwo') wyga'ni$cia roszcze( odszkodowawczych,
zanim osoby uprawnione otrzyma!y oficjalne potwierdzenie przej'cia
w!asno'ci ich nieruchomo'ci z mocy prawa na organ publiczny.
Rzecznik zwraca uwag$ na wnioski obywateli dotycz"ce dzia!a(
Policji. Zawieraj" one m. in. zarzuty niedozwolonego u&ywania przymusu
fizycznego wobec osób zatrzymanych i przes!uchiwanych. Ma miejsce
nieinformowanie zatrzymanych o mo&liwo'ci sk!adania za&ale( na
zatrzymanie oraz o mo&liwo'ci sk!adania skargi na podj$te czynno'ci
zwi"zane z podejmowan" interwencj". Przypadki naruszenia praw i
wolno'ci przez funkcjonariuszy Policji jak równie& – w niektórych
przypadkach – drastyczno') narusze( podstawowych praw i wolno'ci
sk!aniaj" do postawienia tezy, &e w omawianej kwestii wyst$puje problem
zwi"zany z zapewnieniem przestrzegania praw i wolno'ci obywatelskich.
W zwi"zku z powy&szym niezb$dne jest niezw!oczne podj$cie dzia!a(
zapobiegawczych, które w dostatecznym stopniu zapewni" zgodno') z
obowi"zuj"cymi przepisami realizacji czynno'ci zwi"zanych z
podejmowanymi interwencjami i zatrzymywaniem osób.
G!$bokie zaniepokojenie Rzecznika wywo!uje mo&liwo')
inwigilowania przez Agencj$ Bezpiecze(stwa Wewn$trznego obywateli
poprzez elektroniczn", grupow" kontrol$ ich korespondencji. Jest ona nie
do pogodzenia z prawem jednostki do prywatno'ci. Dlatego te& Rzecznik
oczekuje od Prezesa Rady Ministrów precyzyjnych wyja'nie( w tym
zakresie.
Rzecznik wskazuje na nadal maj"ce miejsce przeludnienie zak!adów
karnych i aresztów 'ledczych i czynienie wyj"tków od zasady, &e
powierzchnia w celi na jedn" osob$ wynosi minimum 3 m².
 - 611 -

Rzecznik, stoj"c na stra&y praw i wolno'ci obywatelskich, d"&y do

stworzenia realnych gwarancji przestrzegania praw obywateli. W
przypadku ofiar przest$pstw, spraw" podstawow" jest realizacja
ustawowych przepisów przewiduj"cych uwzgl$dnienie prawnie
chronionych praw pokrzywdzonego. Sytuacja ofiar zmienia si$ na lepsze.
S" to jednak zmiany zbyt powolne, stymulowane najcz$'ciej tylko
nag!a'nianymi przez media skandalami. Dlatego te& Rzecznik d"&y do
tego, aby by!y to zmiany realne, systemowe, odczuwane przez wszystkich
zainteresowanych oraz aby dosz!o do integracji poczyna( ró&nych
instytucji i organizacji pozarz"dowych w tej sferze.
Rzecznik zwraca uwag$ na sytuacj$ osób pokrzywdzonych
zn$caniem. Nara&one s" one na dalsze ataki agresji ze strony osób
podejrzanych, cz$sto mimo tocz"cego si$ post$powania karnego czy
interwencji Policji. Ma miejsce brak dzia!a( organów procesowych
zmierzaj"cych do odseparowania od nich osób podejrzanych o zn$canie.
Ma miejsce nieprzestrzeganie przepisów prawa w ramach naboru
kandydatów na stanowiska w administracji publicznej i w
przedsi$biorstwach z udzia!em Skarbu Pa(stwa. Zgodnie z przepisami
prawa, nabór na te stanowiska jest otwarty i konkurencyjny. Natomiast w
praktyce powy&szy standard nie jest w pe!ni realizowany. Rzecznik
oczekuje od osób piastuj"cych stanowiska publiczne i odpowiedzialnych
za proces rekrutacyjny, wyeliminowania zjawiska nepotyzmu i praktyk o
podobnym charakterze.
Mimo konstytucyjnie zagwarantowanego powszechnego dost$pu
obywateli do publicznej s!u&by zdrowia, realizacja powy&szego prawa
podmiotowego nie przebiega prawid!owo. W szczególno'ci, nie ma
precyzyjnego okre'lenia zakresu 'wiadcze( zdrowotnych,
gwarantowanych w ramach obowi"zkowego ubezpieczenia zdrowotnego
(tzw. koszyk 'wiadcze( gwarantowanych). Skutki braku jednoznacznych
uregulowa( w tym wzgl$dzie s" przedmiotem wielu narusze( praw
podmiotowych. Dlatego te& Rzecznik wzywa ministra w!a'ciwego ds.
zdrowia oraz Prezesa Rady Ministrów do wype!nienia swych
konstytucyjnych obowi"zków.
Ma miejsce nieprzestrzeganie praw pacjenta w publicznych
szpitalach. Wci"& bywaj" postrzegani jako dodatek do w!a'ciwej opieki
 - 612 -

medycznej. St"d te& Rzecznik apeluje do Ministra w!a'ciwego ds. zdrowia

o podj$cie w!a'ciwych dzia!a( naprawczych.
RPO dostrzega kompleks problemów dotycz"cych osób chorych.
Jego istotne zastrze&enia budzi realizacja konstytucyjnego prawa do
szczególnej opieki zdrowotnej dzieci, kobiet ci$&arnych, osób
niepe!nosprawnych i osób w podesz!ym wieku. Podobnie przedstawia si$
sytuacja zdrowotna dzieci i m!odzie&y ucz"cej si$. Dzieci przewlekle
chore i niepe!nosprawne maj" utrudnion" mo&liwo') realizowania prawa
do edukacji i prawa do odpowiedniej opieki profilaktyczno-leczniczej, co
powinno sk!oni) Rad$ Ministrów do podj$cia stosownych dzia!a(.
Rzecznik zauwa&a!a, i& wiele jest jeszcze do zrobienia, aby opieka
nad kobiet" w wieku rozrodczym, nad kobiet" ci$&arn" i rodz"c" oraz
opieka nad noworodkiem by!a !atwo dost$pna, kompetentna, udzielana w
stosownym czasie, a promocja zdrowia i profilaktyka zagro&e( uzyska!a
rzeczywisty, a nie tylko deklarowany, priorytet.
Ujawnia si$ z ca!" ostro'ci" problem braku miejsc na oddzia!ach
po!o&niczych i noworodkowych. Pogarsza si$ jako') udzielanych
'wiadcze(. Wed!ug opublikowanego w listopadzie 2008 r. Raportu
Narodowego Instytutu Zdrowia – PZH, „Sytuacja zdrowotna ludno'ci
Polski”, spadek umieralno'ci niemowl"t uleg! zahamowaniu w 2007 r., a
poziom umieralno'ci jest jeszcze wyra%nie (o 1/4) wy&szy od przeci$tnego
w Unii Europejskiej. W publicznych szpitalach problemem jest pobieranie
dodatkowych op!at za tzw. us!ugi ponadstandardowe, których katalog i
ceny ustalane s" przez poszczególne szpitale na podstawie zarz"dze( ich
kierowników. Kolejnym problemem s" dyskryminacyjne praktyki wobec
po!o&nych i kobiet wyra&aj"cych ch$) urodzenia dziecka poza szpitalnym
oddzia!em po!o&niczym.
Niepokój Rzecznika budzi sytuacja dzieci wymagaj"cych leczenia
wysokospecjalistycznego. Wed!ug danych Klubu Kardiochirurgów
Polskich operacje serca wykonywane s" w ci"gu roku u 2,2 tys. dzieci,
natomiast przeprowadzenie takich zabiegów nale&a!oby wykona) u 3 tys.
dzieci, co oznacza, &e corocznie w Polsce ok. 800 chorych na serce dzieci
pozbawionych jest szans na niezb$dne leczenie. Podobne nierealizowanie
prawa do opieki zdrowotnej Rzecznik odnotowuje m.in. w obszarze opieki
paliatywno-hospicyjnej dla dzieci i doros!ych, czy w dost$pie do leczenia
 - 613 -

onkologicznego. Dlatego te& Rzecznik wzywa ministra w!a'ciwego ds.

zdrowia oraz Prezesa Rady Ministrów do wype!nienia swych
konstytucyjnych obowi"zków.
W obszarze przestrzenia prawa w obszarze prawa rodzinnego i
opieku(czego, dochodzi do naruszania standardów post$powania przez
placówki opieku(czo-wychowawcze. Problemem w skali kraju jest
równie& przebywanie w placówkach opieku(czo – wychowawczych
nieletnich wychowanków, którzy posiadaj" postanowienie s"du o
umieszczeniu w m!odzie&owych o'rodkach wychowawczych.
W obszarze ochrony 'rodowiska ma miejsce naruszanie prawa
poprzez nieprawid!owe gospodarowanie odpadami szpitalnymi. Najwi$cej
zastrze&e( budzi stan sanitarno-techniczny miejsc sk!adowania odpadów,
gdzie s" one gromadzone do czasu odebrania przez przedsi$biorstwa
zajmuj"ce si$ ich utylizacj". W cz$'ci szpitali nieczysto'ci p!ynne
kierowane s" bezpo'rednio do ogólnej sieci kanalizacyjnej. W nielicznych
przypadkach, zw!aszcza szpitali posiadaj"cych oddzia!y zaka%ne, 'cieki
podlegaj" wst$pnemu oczyszczeniu i dezynfekcji przed odprowadzeniem
ich do kanalizacji. Jeszcze mniejszy odsetek szpitali posiada w!asne
oczyszczalnie 'cieków.
 - 614 -

Dane statystyczne

Za"$czniki

Za"$cznik Nr 1

Dane informacyjno-statystyczne

Wp"yw spraw do Rzecznika Praw Obywatelskich

Ca"y okres funkcjonowania

2007 2008 instytucji RPO

1.01. – 31.12. 1.01. – 31.12. % (1.01.1988 – 31.12.2008)

Wp!yw ogó!em 57 507 61 522 +7,0 978 493

Liczba nowych spraw 29 286 27 872 -5,1 607 644

Liczba odpowiedzi na
wyst"pienia RPO 19 285 20 724 +7,5 327 239
Rzecznika

W 2008 roku w Biurze RPO przyj$to 6 993 interesantów oraz przeprowadzono 23 117
rozmów telefonicznych, udzielaj"c wyja'nie( i porad.

(redniomiesi!czy wp"yw spraw nowych w latach 1988-2008

3300
3000
2913
2700 2754 2811 2800
2628 2668
2594 2548
2400 2521
2439 2438 2481 2441
2300 2323
2100 2252 2169
1800
1753
1500
1491 1510
1200 1382

900
600
300
0
88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

00

01

02

03

04

05

06

07

08
19

19

19

19

19

19

19

19

19

19

19

19

20

20

20

20

20

20

20

20

20
 - 615 -

Rzecznik Praw Obywatelskich skierowa": 2007 2008

1) wyst"pie( problemowych 405 646
– w tym o podj$cie inicjatywy prawodawczej 178 300
2) wniosków do Trybuna!u Konstytucyjnego o stwierdzenie
niezgodno'ci przepisów z aktem wy&szego rz$du 26 18
3) zawiadomie( do Trybuna!u Konstytucyjnego o przyst"pieniu
do post$powania ze skargi konstytucyjnej 15 19
4) pyta( prawnych do S"du Najwy&szego 7 7
5) kasacji 46 46
6) skarg kasacyjnych do S"du Najwy&szego w sprawach cywilnych 4 1
7) skarg o stwierdzenie niezgodno'ci z prawem prawomocnego
orzeczenia (prawo pracy) 1 -
8) skarg o stwierdzenie niezgodno'ci z prawem prawomocnego
orzeczenia (prawo cywilne) - 1
9) skarg kasacyjnych do Naczelnego S"du Administracyjnego 3 1
10) wniosków do Naczelnego S"du Administracyjnego o wyk!adni$
przepisów 3 2
11) skarg do Wojewódzkich S"dów Administracyjnych 17 11
12) wniosków o uniewa&nienie prawomocnego orzeczenia Kolegium
ds. Wykrocze( - 1
13) przyst"pi! do post$powania s"dowego 3 11
14) przyst"pi! do post$powania administracyjnego 6 8

Spo#ród 772 wyst%pie" o charakterze generalnym i szczególnych #rodków

zaskar'enia skierowanych przez Rzecznika w 2008 roku najwi&cej dotyczy!o
spraw z zakresu:

liczba spraw udzia! procentowy

prawo konstytucyjne i mi$dzynarodowe 148 19,2%
prawo karne 134 17,4%
administracja publiczna, zdrowie i ochrona praw 104 13,5%
cudzoziemców
prawo pracy i zabezpieczenie spo!eczne 102 13,2%
prawo cywilne i gospodarka nieruchomo'ciami 89 11,5%
inne 195 25,2%
 - 616 -

Problemowy rozk"ad wyst$pie% generalnych

Prawo konstytucyjne i mi$dzynarodowe

19,2%
25,2%
Prawo karne

Administracja publiczna, zdrowie i ochrona

praw cudzoziemców
17,4% Prawo pracy i zabezpieczenie spo!eczne
11,5%
Prawo cywilne i gospodarka
13,2% 13,5%
nieruchomo'ciami
Inne

Sprawy rozpatrzone w 2008 roku

W okresie obj&tym Informacj% rozpatrzono 35 043 nowe sprawy indywidualne, w

tym:

– podj$to do prowadzenia 13 567 spraw

w tym, w ramach wyst"pienia o charakterze generalnym 1704 sprawy
– udzielono wyja'nie(, wskazano wnioskodawcy przys!uguj"ce
19 637 spraw
mu 'rodki dzia!ania
– przekazano wniosek wg w!a'ciwo'ci 533 sprawy
– zwrócono si$ o uzupe!nienie wniosku 622 sprawy
– nie podj$to! 684 sprawy

Sposób rozpatrzenia spraw w 2008 r.

5,3%

38,7% podj$to do prowadzenia

udzielono wyja'nie(, wskazano

wnioskodawcy przys!uguj"ce 'rodki dzia!ania
inne
56,0%

! Przekazane Rzecznikowi do wiadomo'ci wyst"pienia kierowane do innych organów i pisma

niezrozumia!ej tre'ci.
 - 617 -
Spo#ród 35 043 spraw rozpatrzonych najwi&cej by!o spraw z zakresu:

liczba spraw udzia! procentowy

prawo karne 5717 16,3%
prawo pracy i zabezpieczenie spo!eczne 4331 12,4%
prawo cywilne i gospodarka nieruchomo'ciami 3669 10,5%
prawo karne wykonawcze 3438 9,8%
prawo administracyjne i sprawy mieszkaniowe 3071 8,8%
pozosta!e 14817 42,2%

Z 35 043 spraw rozpatrzonych w 2008 roku podj&to do prowadzenia 13 567, w tym najwi&cej
by!o spraw z zakresu:
liczba spraw udzia! procentowy
prawo karne 3400 25,1%
prawo karne wykonawcze 2237 16,5%
prawo pracy i zabezpieczenie spo!eczne 1459 10,8%
prawo administracyjne i sprawy mieszkaniowe 1375 10,1%
prawo gospodarcze, daniny publiczne i ochrona praw 981 7,2%
konsumentów
prawo cywilne i gospodarka nieruchomo'ciami 959 7,1%
prawo konstytucyjne i mi$dzynarodowe 838 6,2%
pozosta!e 2318 17,0%

Przedmiotowy rozk"ad spraw podj!tych

prawo karne
17,0% 25,1%
prawo karne wykonawcze
6,2%
prawo pracy i zabezpieczenie spo!eczne

7,1% prawo administracyjne i sprawy mieszkaniowe

prawo gospodarcze, daniny publiczne i ochrona

16,5% praw konsumentów
7,2%
prawo cywilne i gospodarka nieruchomo'ciami
10,1% 10,8%
prawo konstytucyjne i mi$dzynarodowe

inne

W 2008 roku zako%czono post!powanie w 12 912 sprawach podj!tych.

w tym: liczba spraw udzia! procentowy
1. uzyskano rozwi$zanie oczekiwane przez wnioskodawc! 22,7%
ze wzgl$du na:
zasadno') zarzutów wnioskodawcy 1463 11,3%
uwzgl$dnienie wyst"pienia generalnego RPO 1468 11,4%
 - 618 -
2. odst$piono od dalszego prowadzenia sprawy 12,7%
ze wzgl$du na:
tocz"ce si$ w sprawie post$powanie (niewyczerpany tryb) 843 6,5%
inne wzgl$dy obiektywne – rezygnacja RPO z dalszego 789 6,2%
prowadzenia sprawy ze wzgl$dów formalnych
3. nie uzyskano rozwi$zania oczekiwanego przez 64,6%
wnioskodawc!
ze wzgl$du na:
niepotwierdzenie si$ zarzutów wnioskodawcy 7775 60,2%
nieuwzgl$dnienie wyst"pienia generalnego RPO 545 4,2%
z powodu wyczerpania przez RPO mo&liwo'ci dzia!ania 29 0,2%

Zako%czenie spraw podj!tych

22,7%
uzyskano rozwi"zanie oczekiwane przez
wnioskodawc$
odst"piono od dalszego prowadzenia
12,7% sprawy
nie uzyskano rozwi"zania
64,6%
oczekiwanego przez wnioskodawc$

Przedmiot nowych spraw (wniosków) w 2008 r. (27 872 – 100%)

liczba spraw udzia! procentowy

prawo konstytucyjne i mi$dzynarodowe 1417 5,1%
prawo karne 6016 21,6%
prawo pracy i zabezpieczenie spo!eczne 4907 17,6%
prawo cywilne i gospodarka nieruchomo'ciami 4156 14,9%
prawo administracyjne i sprawy mieszkaniowe 2904 10,4%
prawo gospodarcze, daniny publiczne i 2691 9,6%
ochrona praw konsumenta
prawo karne wykonawcze 2750 9,9%
prawa &o!nierzy i funkcjonariuszy s!u&b publicznych 575 2,1%
administracja publiczna, zdrowie i ochrona praw cudzoziemców 2175 7,8%
 - 619 -
sprawy nieklasyfikowalne 281 1,0%
"$cznie 27 872 100%

Problematyki dominuj$ce w 2008 r.

30%
21,6%
17,6%
20% 14,9%
10,4%
10%

0%

prawo karne
prawo pracy i zabezpieczenie spo!eczne
prawo cywilne i gospodarka nieruchomo'ciami
prawo administracyjne i sprawy mieszkaniowe

Sprawy podj!te z inicjatywy Rzecznika

w latach 1996 - 2008 (art. 9 pkt 3)

1200

1000 61

800
357

600
70

400 253
78
589
10 19
200 33 8 13 36 69 152
50 15
31 29 49 108 284
70 126 94 110 102
25 10 17 0 146
128 80 115 78 76 82
68 67 69
0
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 200 5 2 006 2007 2008

sprawy podj!te do prowadzenia spraw y podj!te w formie wyst"pienia generalnego inne

 - 620 -

Problemowy rozk"ad spraw podj!tych z inicjatywy Rzecznika

207 administracja publiczna, zdrowie i

341 ochrona praw cudzoziemców
prawo karne

prawo konstytucyjne i
mi!dzynarodowe
171 prawo karne wykonawcze

134 154
inne

Najwi!kszy wp"yw spraw nowych z poszczególnych województw

21,0%
mazowieckie
38,3% 'l"skie
dolno'l"skie
pomorskie
11,8%
ma!opolskie
wielkopolskie
8,7%
6,3% 6,8% 7,1% inne

Wiod$cy adresaci wyst$pie% Rzecznika

Ministerstwo Sprawiedliwo'ci
12,8% Ministerstwo Zdrowia
49,4% 7,8%
Ministerstwo Pracy i Polityki Spo!ecznej

7,3% S"d Najwy&szy

Ministerstwo Infrastruktury
6,5% Kancelaria Prezesa Rady Ministrów
6,0%
Ministerstwo Spraw Wewn$trznych i
5,0% 5,2% Administracji
inne
 0
5000
10000
15000
20000
25000
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
3500
4000

0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
20 19
0 88 36
06
11 19 5607 33

2004
44 89 13
62

Warszawa
19 2601

2004
90
2076

Warszawa
19
91
16 19
92 1539
50 35
21 1 74
19 2139

2005
15 93 19
13 35
96 19 2932 2005 12
94 77
19 3163

Wroc!aw
95
14 1913
Wroc!aw
19
97 96 33
21 8 1 8

2006
26 19 3047 13
23 97 9
72 3279 13 1
2006

19
72
- 621 -

98
19 310 4
99

Porady telefoniczne
16
20 2942

Gda(sk
58 34
17 1 00
Przyj!cia interesantów

2
Gda(sk

2007
47
29 20 3168 98
34 01 5
11
3610
2007

43 20 37
4 02
27
20 3 611 7
16 03
51
20 7 20 3504 33
53 04 3
Przyj!cia interesantów w latach 1988 - 2008

2008
27
3
20 4933 10
9
05

Katowice
18 6
Katowice

12 0
2008

11 20 6786 3
06 13 1
41
20 608 1
07
20 582 3
08
6993
 - 622 -
Porady udzielane telefonicznie w latach 1998 - 2007
25000

23 117
20000

21 150

21 696
20 012

19 476
16 244
15000

13 449
12 138
10000

8404
6455
5000
45 48

0
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Zatrudnienie w BRPO - liczba etatów

300
6 1
9 55 25 26
9 24 2
250
8 2 5 233 23
1 2
0 208 2
200 9 0 197 20
75 1
67 1
4 8 1
150 2 1
13
1
11
100 1
75 78 8
55
50

0
8

8
8

0
19

19

19

19

19

19

19

19

19

19

19

19

20

20

20

20

20

20

20

20

20
ZESPO)Y TERENOWE

Zespó! Terenowy we Wroc!awiu powo!any 2 sierpnia 2004

Zespó! Terenowy w Gda(sku powo!any 16 maja 2005
Zespó! Terenowy w Katowicach powo!any 14 wrze'nia 2007 r.
RPO w Warszawie
 - 623 -

Wp"yw spraw w Zespo"ach Terenowych

2500

2000 2249
1959
1500
1550 Wp#yw
1000 ogó#em
Sprawy nowe
1062
500 824 738

0
Wroc#aw Gda$sk Katowice

Najwi$kszy wp!yw nowych wniosków w Zespo!ach Terenowych dotyczy! spraw z

zakresu:
liczba spraw udzia! procentowy
prawo cywilne i gospodarka nieruchomo'ciami 523 19,9%
prawo pracy i zabezpieczenie spo!eczne 495 18,9%
prawo administracyjne i sprawy mieszkaniowe 410 15,6%
prawo karne 402 15,3%
administracja publiczna, zdrowie i ochrona praw 299 11,4%
cudzoziemców

Problematyki dominuj$ce w Zespo"ach Terenowych

20%
18% 19,9%
18,9%
16%
14% 15,6% 15,3%
12%
10%
11,4%
8%
6%
4%
2%
0%

prawo cywilne i gospodarka nieruchomo'ciami

prawo pracy i zabezpieczenie spo!eczne
prawo administracyjne i sprawy mieszkaniowe
prawo karne
administracja publiczna, zdrowie i ochrona praw cudzoziemców

W okresie obj!tym Informacj$ w Zespo"ach Terenowych rozpatrzono 3233 nowe

sprawy indywidualne, w tym:

– podj$to do prowadzenia 13 567 spraw

w tym, w ramach wyst"pienia o charakterze generalnym 1704 sprawy
 - 624 -
– udzielono wyja'nie(, wskazano wnioskodawcy
19 637 spraw
przys!uguj"ce mu 'rodki dzia!ania
– przekazano wniosek wg w!a'ciwo'ci 533 sprawy
– zwrócono si$ o uzupe!nienie wniosku 622 sprawy
– nie podj$to! 684 sprawy

Rozpatrzenie spraw przez Zespo"y Terenowe

9,1%
30,1%
podj!to do prow adzenia
udzielono w yja"nie#
inne

60,8%

W 2008 roku w Zespo"ach Terenowych zako%czono post!powanie w 889 sprawach

podj!tych.

w tym: liczba spraw udzia! procentowy

1. uzyskano rozwi$zanie oczekiwane przez wnioskodawc! 17,9%
ze wzgl$du na:
zasadno') zarzutów wnioskodawcy 146 16,4%
uwzgl$dnienie wyst"pienia generalnego RPO 13 1,5%
2. odst$piono od dalszego prowadzenia sprawy 11,1%
ze wzgl$du na:
tocz"ce si$ w sprawie post$powanie (niewyczerpany tryb) 55 6,2%
inne wzgl$dy obiektywne – rezygnacja RPO z dalszego 44 4,9%
prowadzenia sprawy ze wzgl$dów formalnych
3. nie uzyskano rozwi$zania oczekiwanego przez 71,0%
wnioskodawc!
ze wzgl$du na:
niepotwierdzenie si$ zarzutów wnioskodawcy 613 68,9%
nieuwzgl$dnienie wyst"pienia generalnego RPO 5 0,6%
z powodu wyczerpania przez RPO mo&liwo'ci dzia!ania 13 1,5%

! Przekazane Rzecznikowi do wiadomo'ci wyst"pienia kierowane do innych organów i pisma

niezrozumia!ej tre'ci.
 - 625 -
Zako%czenie spraw podj!tych w Zespo"ach Terenowych

17,9%
uzyskano rozwi"zanie oczekiwane przez
wnioskodawc$
11,1% odst"piono od dalszego prowadzenia
sprawy
nie uzyskano rozwi"zania oczekiwanego
przez wnioskodawc$
71,0%

Wnioski do Trybuna"u Konstytucyjnego oraz skargi

konstytucyjne, do których przyst$pi" Rzecznik
30

25
27 26
20

15 18 19
10 15 15

0
2006 2007 2008

TKZ - wnioski o stwierdzenie niezgodno'ci przepisów z Konstytucj"

SK - skargi konstytucyjne, do których przyst"pi! Rzecznik

Liczba wniosków do Trybuna"u Konstytucyjnego o stwierdzenie

niezgodno#ci przepisów z Konstytucj$ oraz skargi konstytucyjne, do
których przyst$pi" Rzecznik

35
34
30

25

20

15 18 18
15
10
11
10
5
5 1 5 1
0 2
2006 2007 2008

uwzgl$dnione oddalone umorzone w toku

 - 626 -
Za"$cznik nr 2
Wyst$pienia o charakterze ogólnym (systemowym)
– art. 16 ust. 1 i 2 pkt 1 ustawy o RPO
A. Wyst$pienia o charakterze generalnym

1. RPO-546903-I/06 z 02.01.2008 r. – do Ministra Nauki i Szkolnictwa Wy&szego w sprawie

zasad przyznawania stypendium socjalnego dla studentów.
2. RPO-576696-I/07 z 02.01.2008 r. – do Ministra Edukacji Narodowej w sprawie mo&liwo'ci
wprowadzenia egzaminu dojrza!o'ci z religii.
3. RPO-577112-VI/07 z 02.01.2008 r. – do Prezesa Narodowego Banku Polskiego w sprawie
postulatu zaniechania pobierania przez oddzia!y NBP op!at za przelewy 1% podatku na rzecz
organizacji po&ytku publicznego.
4. RPO-577226-II/07 z 02.01.2008 r. – do Sekretarza Stanu w Kancelarii Prezesa Rady
Ministrów w sprawie raportu dotycz"cego funkcjonowania Centralnego Biura
Antykorupcyjnego.
5. RPO-577227-VI/07 z 04.01.2008 r. – do Dyrektora Generalnego Poczty Polskiej w sprawie
opó%nie( w dor$czaniu przesy!ek w okresie przed'wi"tecznym.
6. RPO-577394-V/07 z 04.01.2008 r. – do Prezesa Urz$du Regulacji Energetyki w sprawie
sytuacji indywidualnych odbiorców energii elektrycznej w zwi"zku ze sporem prawnym
mi$dzy Prezesem Urz$du Regulacji Energetyki a przedsi$biorstwem energetycznym RWE
STOEN S.A.
7. RPO-572394-I/07 z 08.01.2008 r. – do Prezesa Polskiego Komitetu Normalizacyjnego w
sprawie problemu wprowadzania norm zagranicznych w j$zykach obcych do zbioru Polskich
Norm.
8. RPO-577369-II/07 z 08.01.2008 r. – do Prokuratora Krajowego – Zast$pcy Prokuratora
Generalnego w sprawie 'ledztwa w sprawie dotycz"cej ujawnienia informacji o planowanych
dzia!aniach funkcjonariuszy CBA w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
9. RPO-577336-VI/07 z 09.01.2008 r. – do Przewodnicz"cego Komisji Nadzoru Finansowego
w sprawie odmowy wydawania kart p!atniczych przez bank dla osób bezdomnych,
posiadaj"cych sta!y dochód.
10. RPO-563156-II/07 z 09.01.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora
Generalnego w sprawie dzia!a( prokuratury podj$tych wobec prokuratorów, którzy uchwalili
apel Stowarzyszenia Prokuratorów RP o nieuleganiu naciskom politycznym oraz zachowanie
apolityczno'ci i niezale&no'ci.
11. RPO-426171-VII/02 z 11.01.2008 r. – do Dyrektora Generalnego S!u&by Wi$ziennej w
sprawie post$powania z paczkami i korespondencj" osadzonych.
12. RPO-555871-IV/07 z 11.01.2008 r. – do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie
przepisów rozporz"dzenia zaw$&aj"cych kr"g rolników uprawnionych do dop!at zwierz$cych.
13. RPO-573582-IV/07 z 14.01.2008 r. – do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie
sposobu sk!adania wniosków o przyznanie dofinansowania dla rolników.
 - 627 -
14. RPO-572438-IX/07 z 14.01.2008 r. – do Komendanta G!ównego Policji, Szefa S!u&by Celnej
oraz Komendanta G!ównego Stra&y Granicznej w sprawie praktyki ustanawiania obro(cy w
post$powaniu dyscyplinarnym.
15. RPO-577412-III/08 z 15.01.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie
dofinansowania wynagrodze( niepe!nosprawnych emerytów.
16. RPO-578040-II/08 z 15.01.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora
Generalnego w sprawie post$powa( dyscyplinarnych wobec s$dziów s"dów powszechnych.
17. RPO-453872-II/03 z 15.01.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora
Generalnego w sprawie wadliwej praktyki procesowej w sprawach dotycz"cych zn$cania.
18. RPO-576576-VI/07 z 17.01.2008 r. – do Przewodnicz"cego Komisji Nadzoru Finansowego
w sprawie konsekwencji, jakie ponosz" klienci w wyniku fuzji dwóch banków.
19. RPO-557656-X/07 z 18.01.2008 r. – do Generalnego Inspektora Ochrony Danych
Osobowych w sprawie zakresu danych osobowych &"danych podczas rekrutacji do
krakowskich przedszkoli.
20. RPO-576185-IX/07 z 21.01.2008 r. – do Komendanta G!ównego Policji w sprawie
dokonywania dor$cze( przesy!ek urz$dowych przez funkcjonariuszy Policji.
21. RPO-555788-II/07 z 21.01.2008 r. – do Komendanta G!ównego Policji w sprawie
podejmowanych przez Policj$ dzia!a( na podstawie tzw. algorytmu czynno'ci zwi"zanych z
rejestracj", uzupe!nianiem i sprawdzaniem w module legitymowania.
22. RPO-578918-X/08 z 21.01.2008 r. – do Polskiego Towarzystwa Onkologii Klinicznej w
sprawie dost$pu do 'wiadcze( medycznych w zakresie onkologii.
23. RPO-571809-I/07 z 21.01.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie aplikacji
notarialnych.
24. RPO-578661-III/08 z 22.01.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie
finansowania zawodowych, niespokrewnionych z dzieckiem rodzin zast$pczych.
25. RPO-572990-VII/07 z 22.01.2008 r. – do Dyrektora Generalnego S!u&by Wi$ziennej w
sprawie leczenia prywatnego przez stomatologa w jednym z zak!adów karnych.
26. RPO-575985-II/07 z 24.01.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji oraz
Komendanta G!ównego Policji w sprawie policyjnych statystyk dotycz"cych wykrywalno'ci
przest$pstw.
27. RPO-576509-II/07 z 24.01.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora
Generalnego w sprawie sposobu prowadzenia 'ledztwa przez prokuratur$, a tak&e
post$powania s"dowego w sprawie wydarze( na Wybrze&u w grudniu 1970 r.
28. RPO-572535-IV/07 z 24.01.2008 r. – do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie
wydawania upowa&nie( do klasyfikacji gruntów.
29. RPO-577337-VI/07 z 25.01.2008 r. – do Przewodnicz"cego Komisji Nadzoru Finansowego
w sprawie ogranicze( w udzielaniu kredytów osobom nie posiadaj"cym zameldowania.
30. RPO-573687-IX/07 z 25.01.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w
sprawie uregulowania statusu rzecznika dyscyplinarnego w jednostkach Policji.
31. RPO-572275-I/07 z 25.01.2008 r. – do Ministra Zdrowia oraz Ministra Edukacji Narodowej
w sprawie realizacji zasady równego dost$pu do nauki dzieci przewlekle chorych.
 - 628 -
32. RPO-578403-V/08 z 25.01.2008 r. – do Dyrektora Departamentu Strategii Budownictwa i
Mieszkalnictwa w Ministerstwie Infrastruktury w sprawie trudno'ci z okre'leniem przez
notariuszy i strony umowy równowarto'ci transakcji przeniesienia w!asno'ci spó!dzielczych
praw do lokalu.
33. RPO-573683-X/07 z 25.01.2008 r. – do Prezydenta Miasta Sto!ecznego Warszawy w sprawie
potrzeby podj$cia dzia!a( dla zapewnienia w Warszawie publicznych toalet, !a%ni oraz pralni.
34. RPO-577226-II/07 z 28.01.2008 r. – do Sekretarza Stanu w Kancelarii Prezesa Rady
Ministrów, do wiadomo'ci Prezesa Rady Ministrów w sprawie odmowy udost$pnienia
Rzecznikowi raportu dotycz"cego Centralnego Biura Antykorupcyjnego.
35. RPO-570556-IX/07 z 29.01.2008 r. – do Dyrektora Generalnego S!u&by Wi$ziennej w
sprawie wyników kontroli przestrzegania praw obywatelskich wobec funkcjonariuszy S!u&by
Wi$ziennej jednego z zak!adów karnych.
36. RPO-580160-III/08 z 30.01.2008 r. – do Prezesa Zak!adu Ubezpiecze( Spo!ecznych w
sprawie informacji prasowych w zwi"zku z nieprzekazaniem przez ZUS w latach 1999-2001
sk!adek za osoby przebywaj"ce na urlopach wychowawczych i pobieraj"ce zasi!ki
macierzy(skie.
37. RPO-579970-IX/08 z 30.01.2008 r. – do Dowódcy Wojsk L"dowych w sprawie grupy
&o!nierzy, którzy podczas pe!nienia s!u&by w Polskim Kontyngencie Wojskowym w
Afganistanie poprosili o wcze'niejsze odes!anie do kraju.
38. RPO-579877-X/08 z 30.01.2008 r. – do Prezesa Rady Ministrów w sprawie eskalacji napi$)
zwi"zanych z akcj" strajkow" celników.
39. RPO-577860-III/08 z 31.01.2008 r. – do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Pracy i
Polityki Spo!ecznej w sprawie obowi"zku op!acania sk!adek na ubezpieczenia spo!eczne
przez niektórych rencistów prowadz"cych dzia!alno') gospodarcz".
40. RPO-543548-I/06 z 31.01.2008 r. – do Ministra Sportu i Turystyki w sprawie zasad
przyznawania 'wiadczenia z bud&etu pa(stwa sportowcom niepe!nosprawnym – zdobywcom
medali na igrzyskach paraolimipijskich.
41. RPO-580481-IX/08 z 31.01.2008 r. – do Szefa S!u&by Celnej – Podsekretarza Stanu w
Ministerstwie Finansów w sprawie akcji protestacyjnej celników.
42. RPO-560379-I/07 z 04.02.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie organizacji lekarskiego
egzaminu pa(stwowego.
43. RPO-580066-III/08 z 04.02.2008 r. – do Ministra Spraw Zagranicznych w sprawie
zwi$kszenia liczby konsulatów honorowych RP dla zapewnienia skuteczniejszej pomocy
Polakom poszukuj"cym i podejmuj"cym prac$ za granic".
44. RPO-578258-I/08 z 05.02.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w
sprawie Zintegrowanego Systemu Informatycznego – PESEL 2.
45. RPO-541402-II/06 z 08.02.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w
sprawie nowego policyjnego systemu rejestracji skarg.
46. RPO-580991-X/08 z 08.02.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie potrzeby podj$cia
dzia!a( w zakresie zapobiegania chorobom przenoszonym drog" p!ciow".
 - 629 -
47. RPO-580594-X/08 z 08.02.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie zak!óce( w organizacji
szczepie( ochronnych u dzieci i m!odzie&y.
48. RPO-555284-IV/07 z 08.02.2008 r. – do Prezesa G!ównego Urz$du Statystycznego w
sprawie wska%nika zmian cen nieruchomo'ci.
49. RPO-579288-I/08 z 08.02.2008 r. – do Przewodnicz"cego Krajowej Rady S"downictwa w
sprawie zbyt niskich uposa&e( s$dziów.
50. RPO-230517-VII/96 z 11.02.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie leczenia i terapii
sprawców przest$pstw o charakterze seksualnym.
51. RPO-581156-X/08 z 11.02.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie wzrostu zachorowa( na
biegunki u dzieci do lat 2.
52. RPO-575928-III/07 z 11.02.2008 r. – do Prezesa Zak!adu Ubezpiecze( Spo!ecznych w
sprawie egzekwowania przez organy rentowe od &o!nierzy zawodowych oraz funkcjonariuszy
s!u&b mundurowych sk!adek za okres wsteczny od 1 stycznia do 29 grudnia 1999 r. z tytu!u
równoczesnego prowadzenia dzia!alno'ci gospodarczej.
53. RPO-580994-VII/08 z 12.02.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora
Generalnego w sprawie przesuni$cia terminu wej'cia w &ycie ustawy dotycz"cej dozoru
elektronicznego.
54. RPO-578928-VI/08 z 12.02.2008 r. – do Prezesa Urz$du Ochrony Konkurencji i
Konsumentów w sprawie dost$pnych na polskim rynku zabawek niebezpiecznych dla dzieci.
55. RPO-580341-II/08 z 13.02.2008 r. – do Komendanta G!ównego Policji w sprawie
wyznaczania funkcjonariuszom dziennych norm zatrzymania sprawców przest$pstw.
56. RPO-578927-X/08 z 13.02.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie wstrzymania przez NFZ
finansowania leku stosowanego w profilaktyce zaka&e( uk!adu oddechowego u wcze'niaków
oraz niemowl"t z grupy podwy&szonego ryzyka.
57. RPO-574419-VI/07 z 14.02.2008 r. – do Dyrektora Generalnego Lasów Pa(stwowych w
sprawie ogranicze( w zakupie drewna ustalonych przez Lasy Pa(stwowe wobec okre'lonej
grupy przedsi$biorców.
58. RPO-579803-II/08 z 15.02.2008 r. – do Prokuratora Krajowego – Zast$pcy Prokuratora
Generalnego w sprawie naruszenia przez prokuratur$ uprawnie( pokrzywdzonych w sprawie
o molestowanie.
59. RPO-535047-III/06 z 15.02.2008 r. – do Publicznego Obro(cy Praw Republiki Czeskiej w
sprawie sytuacji polskich pracowników wykonuj"cych prac$ w Republice Czeskiej na terenie
zak!adów Škoda Auto s.a.
60. RPO-580583-IX/08 z 17.02.2008 r. – do Ministra Obrony Narodowej w sprawie ogranicze(
w korzystaniu z transportu lotniczego przez kierownicz" kadr$ dowódcz".
61. RPO-581675-X/08 z 17.02.2008 r. – do Ministra *rodowiska w sprawie dzia!a(
podejmowanych przez polski rz"d w zwi"zku z planowan" budow" Gazoci"gu Pó!nocnego.
62. RPO-581140-III/08 z 19.02.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie
zawodowych niespokrewnionych z dzieckiem rodzin zast$pczych.
63. RPO-568818-I/07 z 20.02.2008 r. – do Przewodnicz"cego Krajowej Rady S"downictwa w
sprawie problemów polskiego s"downictwa.
 - 630 -
64. RPO-569035-I/07 z 22.02.2008 r. – do Dyrektora Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej w
sprawie regulaminów niektórych festiwali filmowych, dyskryminuj"cych autorów filmów ze
wzgl$du na ich wiek.
65. RPO-533352-III/06 z 22.02.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie
problemu umieszczania wychowanków placówek opieku(czo-wychowawczych w szpitalach
psychiatrycznych.
66. RPO-554164-I/07 z 22.02.2008 r. – do Wicemarsza!ka Sejmu RP w sprawie wypowiedzi na
temat osób o odmiennej orientacji seksualnej.
67. RPO-523562-I/06 z 25.02.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie zapowiedzi
powo!ania asesorów s"dowych i powierzenia im funkcji s$dziowskich, mimo wyroku
Trybuna!u Konstytucyjnego potwierdzaj"cego niekonstytucyjno') instytucji asesorów
s"dowych.
68. RPO-562342-I/07 z 25.02.2008 r. – do Prezesa Trybuna!u Konstytucyjnego w sprawie
potrzeby rozstrzygni$cia przez Trybuna! Konstytucyjny w"tpliwo'ci dotycz"cych orzeczenia
w sprawie niektórych przepisów tzw. ustawy lustracyjnej.
69. RPO-582311-I/08 z 25.02.2008 r. – do Ministra Gospodarki oraz Przewodnicz"cego
Sejmowej Komisji Nadzwyczajnej „Przyjazne Pa(stwo” do spraw zwi"zanych z
ograniczaniem biurokracji w sprawie dzia!a( zmierzaj"cych do usuni$cia z polskiego systemu
prawa tzw. „bubli prawnych”.
70. RPO-574093-III/07 z 26.02.2008 r. – do Pe!nomocnika Rz"du ds. Osób Niepe!nosprawnych
– Sekretarza Stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie sposobu refundacji
sk!adek na ubezpieczenia spo!eczne op!acanych przez osoby niepe!nosprawne.
71. RPO-574187-IV/07 z 26.02.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie przerwanych
prac nad projektem zmian Kodeksu rodzinnego i opieku(czego.
72. RPO-580427-IX/08 z 27.02.2008 r. – do Komendanta G!ównego Policji w sprawie
post$powania kwalifikacyjnego do s!u&by w Policji.
73. RPO-572145-I/07 z 27.02.2008 r. – do Prezesa Polskiego Zwi"zku Pi!ki No&nej w sprawie
stosowania przez kluby pi!karskie praktyk dyskryminacyjnych wobec kibiców.
74. RPO-582767-X/08 z 29.02.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w
sprawie dzia!a( podejmowanych przez funkcjonariuszy Ministerstwa Bezpiecze(stwa
Publicznego Socjalistycznej Republiki Wietnamu wobec przebywaj"cych w Polsce obywateli
tego pa(stwa.
75. RPO-572394-I/07 z 01.03.2008 r. – do Prezesa Polskiego Komitetu Normalizacyjnego w
sprawie charakteru prawnego Polskiej Normy.
76. RPO-579759-III/08 z 03.03.2008 r. – do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Spraw
Zagranicznych w sprawie postulatów Ogólnopolskiej Federacji Stowarzysze( Sybirackich.
77. RPO-576185-IX/07 z 03.03.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie nadmiernego
obci"&ania Policji przez s"dy i prokuratury dor$czaniem przesy!ek urz$dowych.
78. RPO-582645-III/08 z 04.03.2008 r. – do Prezesa Urz$du Regulacji Energetyki w sprawie
umo&liwienia korzystania z energii elektrycznej i innych mediów odbiorcom b$d"cym w
trudnej sytuacji materialnej.
 - 631 -
79. RPO-577928-III/08 z 04.03.2008 r. – do G!ównego Inspektora Sanitarnego w sprawie
nieprawid!owo'ci w wydawaniu decyzji przez organy pa(stwowej inspekcji sanitarnej w
sprawie chorób zawodowych.
80. RPO-522854-VI/06 z 10.03.2008 r. – do Dyrektora Generalnego Lasów Pa(stwowych w
sprawie nieprawid!owo'ci w zlecaniu przez Regionalne Dyrekcje Lasów Pa(stwowych prac
polegaj"cych na wykonaniu planów urz"dzenia lasów.
81. RPO-577659-X/08 z 10.03.2008 r. – do Ministra Edukacji Narodowej w sprawie
przestrzegania bezpiecze(stwa i higieny w szko!ach.
82. RPO-527434-III/06 z 12.03.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie migracji zarobkowej
personelu medycznego.
83. RPO-582024-II/08 z 14.03.2008 r. – do Komendanta G!ównego Policji w sprawie informacji
prasowych o nagrywaniu na dyktafony przez funkcjonariuszy Policji przebiegu kontroli
drogowych.
84. RPO-571541-II/07 z 14.03.2008 r. – do Szefa Centralnego Biura Antykorupcyjnego w
sprawie &"dania przez CBA przekazania zestawienia nieruchomo'ci zbytych przez Miasto
Sopot w latach 1990-2007.
85. RPO-578403-V/08 z 17.03.2008 r. – do Ministra Finansów w sprawie problemów z
interpretacj" ustawy z 16 listopada 2000 r. o przeciwdzia!aniu wprowadzania do obrotu
finansowego warto'ci maj"tkowych pochodz"cych z nielegalnych lub nieujawnionych %róde!
oraz o przeciwdzia!aniu finansowania terroryzmu, w zakresie przenoszenia w!asno'ci
spó!dzielczych praw do lokali.
86. RPO-494787-VII/05 z 18.03.2008 r. – do Dyrektora Generalnego S!u&by Wi$ziennej w
sprawie warunków odbywania kary pozbawienia wolno'ci w jednostkach penitencjarnych
okr$gu katowickiego.
87. RPO-552919-I/07 z 19.03.2008 r. – do Przewodnicz"cego Komisji Weryfikacyjnej
Wojskowych S!u&b Informacyjnych w sprawie wstrzymania prac tej Komisji.
88. RPO-583153-I/08 z 20.03.2008 r. – do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie
podawania przez Agencj$ Modernizacji i Restrukturyzacji Rolnictwa do publicznej
wiadomo'ci wykazu rolników, którym w 2006 r. przyznano p!atno') bezpo'redni" lub
p!atno') cukrow".
89. RPO-547814-I/06 z 20.03.2008 r. – do Prezesa Rady Ministrów w sprawie niewykonywania
orzecze( Trybuna!u Konstytucyjnego.
90. RPO-575418-I/07 z 20.03.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w
sprawie odpowiedzialno'ci osób wykonuj"cych samodzielnie funkcje w dziedzinie geodezji i
kartografii.
91. RPO-577369-II/07 z 21.03.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora
Generalnego w sprawie ujawnienia informacji o planowanych dzia!aniach funkcjonariuszy
Centralnego Biura Antykorupcyjnego w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
92. RPO-583943-I/08 z 21.03.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w
sprawie uzyskania potwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego przez osoby, które
opu'ci!y Polsk$ w 1968 r.
 - 632 -
93. RPO-581968-III/08 z 25.03.2008 r. – do Ombudsmana Islandii w sprawie sytuacji Polaków
pracuj"cych na terenie Islandii.
94. RPO-585337-I/08 z 25.03.2008 r. – do Prezesa Polskiego Komitetu Olimpijskiego w sprawie
swobody wypowiedzi sportowców w trakcie Igrzysk Olimpijskich w Pekinie.
95. RPO-584971-X/08 z 25.03.2008 r. – do Prezesa Urz$du Lotnictwa Cywilnego w sprawie
nieprawid!owo'ci w konstrukcji pasa startowego Portu Lotniczego im. W!adys!awa Reymonta
w #odzi.
96. RPO-584098-IX/08 z 25.03.2008 r. – do Szefa Biura Bezpiecze(stwa Narodowego,
Dowódcy Operacyjnego Si! Zbrojnych, Dowódcy Wojsk L"dowych, Dowódcy Si!
Powietrznych, Dowódcy Marynarki Wojennej, Komendanta – Rektora Akademii Obrony
Narodowej, Komendanta – Rektora Akademii Marynarki Wojennej, Komendanta Wojskowej
Akademii Technicznej, Komendantów Wy&szych Szkó! Oficerskich Wojsk L"dowych w
sprawie przegl"du praw obywatelskich w dziedzinie obronno'ci.
97. RPO-583102-IX/08 z 27.03.2008 r. – do Ministra Finansów w sprawie ogranicze(
mo&liwo'ci wyp!aty równowa&nika pieni$&nego dla funkcjonariusza S!u&by Celnej za brak
lokalu mieszkalnego.
98. RPO-580873-I/08 z 31.03.2008 r. – do Dyrektora Agencji Praw Podstawowych w sprawie
sytuacji osób homoseksualnych w Polsce.
99. RPO-584001-X/08 z 31.03.2008 r. – do Ministra Edukacji Narodowej w sprawie rekrutacji
do przedszkoli.
100. RPO-585484-X/08 z 01.04.2008 r. – do Prezydenta RP w sprawie sytuacji wspólnoty
Serbo!u&yczan.
101. RPO-583160-III/08 z 01.04.2008 r. – do Prezesa Zak!adu Ubezpiecze( Spo!ecznych w
sprawie wzywania emerytów i rencistów do zap!aty zas"dzonych kwot tytu!em zwrotu
kosztów zast$pstwa procesowego w sprawach o wyrównanie 'wiadcze( emerytalno-
rentowych z powodu obni&enia kwoty bazowej w 1993 r.
102. RPO-577226-II/07 z 03.04.2008 r. – do Prezesa Rady Ministrów w sprawie odmowy
udost$pnienia Rzecznikowi przez Sekretarza Stanu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów
opracowania dotycz"cego dzia!alno'ci Centralnego Biura Antykorupcyjnego.
103. RPO-580583-IX/08 z 07.04.2008 r. – do Ministra Obrony Narodowej w sprawie raportu
dotycz"cego wypadku samolotu CASA.
104. RPO-585659-I/08 z 07.04.2008 r. – do Pe!nomocnika Prezesa Rady Ministrów ds. Dialogu
Mi$dzynarodowego w sprawie stanowiska polskiego rz"du odno'nie do utworzenia w
Berlinie placówki „Widoczny znak”, upami$tniaj"cej przymusowe wysiedlenia Niemców po
II wojnie 'wiatowej.
105. RPO-578855-VII/08 z 07.04.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora
Generalnego w sprawie stosowania dozoru kuratora s"dowego wobec skazanych, którzy
uzyskali warunkowe przedterminowe zwolnienie podczas odbywania kary pozbawienia
wolno'ci w innej sprawie.
106. RPO-585657-I/08 z 07.04.2008 r. – do Prezesa Krajowej Rady Radców Prawnych w sprawie
terminu egzaminów na aplikacj$ radcowsk".
 - 633 -
107. RPO-584202-V/08 z 08.04.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie w"tpliwo'ci
zwi"zanych z interpretacj" art. 48 ust. 1 ustawy o spó!dzielniach mieszkaniowych
dotycz"cego wykupu mieszka( spó!dzielczych, które by!y wcze'niej mieszkaniami
zak!adowymi.
108. RPO-577339-X/07 z 08.04.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w
sprawie obowi"zku meldunkowego.
109. RPO-585333-I/08 z 10.04.2008 r. – do Prezesa Polskiego Zwi"zku Pi!ki No&nej w sprawie
licznych incydentów o pod!o&u rasistowskim i antysemickim na stadionach podczas meczów
pi!karskich.
110. RPO-572925-VII/07 z 11.04.2008 r. – do Dyrektora Generalnego S!u&by Wi$ziennej, do
wiadomo'ci Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie nieprawdziwych informacji o stanowisku
Rzecznika Praw Obywatelskich dotycz"cym monitorowania cel dla wi$%niów
niebezpiecznych.
111. RPO-586252-X/08 z 11.04.2008 r. – do Komendanta G!ównego Policji w sprawie aktów
wandalizmu na cmentarzach i innych miejscach pami$ci.
112. RPO-585661-IV/08 z 11.04.2008 r. – do Ministra Gospodarki, Ministra Infrastruktury oraz
Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie ra&"co przewlek!ego rozpatrywania roszcze(
reprywatyzacyjnych przez organy administracji publicznej.
113. RPO-585658-I/08 z 11.04.2008 r. – do Prezesa Rady Ministrów w sprawie równoczesnego
sprawowania wysokich stanowisk w administracji publicznej.
114. RPO-577860-III/08 z 14.04.2008 r. – do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Pracy i
Polityki Spo!ecznej w sprawie zró&nicowania sytuacji rencistów prowadz"cych dzia!alno')
gospodarcz" w zakresie zasad op!acania sk!adek na ubezpieczenia spo!eczne.
115. RPO-586253-X/08 z 14.04.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie wstrzymania przez
Narodowy Fundusz Zdrowia wydawania indywidualnych zgód na leczenie onkologiczne
drogimi preparatami.
116. RPO-573940-IX/07 z 16.04.2008 r. – do Dyrektora Generalnego S!u&by Wi$ziennej w
sprawie nieprawid!owo'ci stwierdzonych przez pracowników Biura Rzecznika w wyniku
przeprowadzonej kontroli przestrzegania praw obywatelskich funkcjonariuszy S!u&by
Wi$ziennej w Zak!adzie Karnym w W.
117. RPO-586605-X/08 z 16.04.2008 r. – do Ministra Rozwoju Regionalnego w sprawie zmian w
Programie Operacyjnym Infrastruktura i *rodowisko na lata 2007-2013.
118. RPO-585494-IX/08 z 16.04.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w
sprawie niedostatecznego wyposa&enia funkcjonariuszy pe!ni"cych s!u&b$ w polskim
kontyngencie policyjnym w ramach misji pokojowej w Kosowie.
119. RPO-554727-VII/07 z 17.04.2008 r. – do Dyrektora Generalnego S!u&by Wi$ziennej w
sprawie dost$pu osób pozbawionych wolno'ci do dokumentacji medycznej.
120. RPO-522661-II/06 z 17.04.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora
Generalnego w sprawie problemów zwi"zanych z dochodzeniem roszcze( zwrotnych od
osób, które swym bezprawnym dzia!aniem doprowadzi!y do wyp!aty odszkodowa( przez
Skarb Pa(stwa.
 - 634 -
121. RPO-586820-I/08 z 18.04.2008 r. – do Marsza!ka Sejmu RP w sprawie ogranicze( w
udzielaniu sta!ych przepustek dziennikarskich na teren Sejmu.
122. RPO-584705-IX/08 z 18.04.2008 r. – do Ministra Obrony Narodowej w sprawie wyp!aty
nale&no'ci zagranicznej dla &o!nierzy zawodowych pe!ni"cych s!u&b$ poza granicami Polski.
123. RPO-587132-X/08 z 21.04.2008 r. – do Szefa Urz$du do Spraw Cudzoziemców w sprawie
przewlek!o'ci w wydawaniu cudzoziemcom kart pobytu.
124. RPO-584001-X/08 z 23.04.2008 r. – do Ministra Edukacji Narodowej w sprawie 'rodków
prawnych przys!uguj"cych osobom, którym odmówiono przyj$cia dziecka do przedszkola.
125. RPO-581675-X/08 z 24.04.2008 r. – do Ministra *rodowiska w sprawie doniesie( prasowych
o mo&liwo'ci ska&enia Morza Ba!tyckiego w zwi"zku z planowanym uruchomieniem
Gazoci"gu Pó!nocnego.
126. RPO-585592-X/08 z 24.04.2008 r. – do Pe!nomocnika Rz"du do Spraw Osób
Niepe!nosprawnych w sprawie ogranicze( w dofinansowaniu zakupu samochodu dla osób
niepe!nosprawnych.
127. RPO-561484-VII/07 z 24.04.2008 r. – do Prezesa Rady Ministrów w sprawie
nieprawid!owo'ci w funkcjonowaniu wi$ziennej s!u&by zdrowia.
128. RPO-582023-II/08 z 24.04.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie potrzeby
podj$cia odpowiednich 'rodków przeciwdzia!aj"cych przewlek!o'ci post$powa( s"dowych.
129. RPO-586099-VII/08 z 24.04.2008 r. – do Dyrektora Generalnego S!u&by Wi$ziennej w
sprawie systematycznego przekazywania Rzecznikowi informacji o wypadkach
nadzwyczajnych, jakie mia!y miejsce w zak!adach karnych i aresztach 'ledczych na terenie
kraju.
130. RPO-586790-II/08 z 25.04.2008 r. – do Komendanta G!ównego Policji w sprawie doniesie(
prasowych o zmuszaniu do niewolniczej pracy Polaków, którzy wyjechali do pracy w
Holandii.
131. RPO-587309-III/08 z 25.04.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie
braku mo&liwo'ci ubiegania si$ d!u&nika alimentacyjnego o roz!o&enie na raty lub odroczenie
terminu p!atno'ci zad!u&enia powsta!ego z tytu!u wyp!aconych zaliczek alimentacyjnych.
132. RPO-588086-I/08 z 28.04.2008 r. – do Ministra Edukacji Narodowej w sprawie egzaminu
gimnazjalnego z zakresu cz$'ci humanistycznej.
133. RPO-587847-I/08 z 28.04.2008 r. – do Prezesa Instytutu Pami$ci Narodowej w sprawie trybu
post$powania IPN z o'wiadczeniami lustracyjnymi zawieraj"cymi braki lub b!$dy.
134. RPO-587722-VII/08 z 29.04.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci oraz Ministra Zdrowia w
sprawie poprawy jako'ci kwalifikowania nieletnich do publicznych zak!adów opieki
zdrowotnej w celu obserwacji psychiatrycznej lub leczenia.
135. RPO-587379-IV/08 z 30.04.2008 r. – do Prezesa Zarz"du Fundacji „Prawo Europejskie” w
sprawie konsekwencji przed!u&aj"cej si$ roz!"ki dzieci z rodzicami pracuj"cymi za granic".
136. RPO-582072-I/08 z 30.04.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie podpisanych, a
nie ratyfikowanych przez Polsk$ umów mi$dzynarodowych.
137. RPO-588152-X/08 z 30.04.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie prac nad „koszykiem
'wiadcze( gwarantowanych”.
 - 635 -
138. RPO-577226-II/07 z 30.04.2008 r. – do Szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów w sprawie
w odmowy udost$pnienia Rzecznikowi przez Sekretarza Stanu w Kancelarii Prezesa Rady
Ministrów opracowania dotycz"cego dzia!alno'ci Centralnego Biura Antykorupcyjnego.
139. RPO-583270-VII/08 z 06.05.2008 r. – do Dyrektora Generalnego S!u&by Wi$ziennej w
sprawie przeludnienia w zak!adach karnych wizytowanych przez pracowników Biura
Rzecznika Praw Obywatelskich.
140. RPO-576195-I/07 z 06.05.2008 r. – do Komisarza Praw Cz!owieka Rady Europy,
Przewodnicz"cej Komisji Petycji Parlamentu Niemieckiego, Ombudsmana Nadrenii i
Palatynatu oraz Ambasadora RP w Niemczech w sprawie sytuacji obywateli polskich
zamieszkuj"cych w Niemczech.
141. RPO-586888-X/08 z 08.05.2008 r. – do Ministra Gospodarki w sprawie bezpiecze(stwa
energetycznego Polski i zwi"zanych z tym zagro&e(.
142. RPO-541402-II/06 z 09.05.2008 r. – do Komendanta G!ównego Policji w sprawie
policyjnego systemu rejestracji skarg.
143. RPO-561595-III/07 z 09.05.2008 r. – do Ministra Edukacji Narodowej w sprawie
wynagradzania nauczycieli za ocenianie ustnych egzaminów maturalnych.
144. RPO-507916-VII/05 z 12.05.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie
nieskuteczno'ci wykonywania orzecze( s"dów rodzinnych o umieszczeniu nieletnich w
placówkach niepodlegaj"cych resortowi sprawiedliwo'ci.
145. RPO-575042-IV/07 z 13.05.2008 r. – do Ministra *rodowiska w sprawie przyznawania
odszkodowania w zwi"zku z ograniczeniem sposobu korzystania z nieruchomo'ci.
146. RPO-588614-I/08 z 14.05.2008 r. – do Prezesa Instytutu Pami$ci Narodowej w sprawie
zasad funkcjonowania tzw. zbioru zastrze&onego w zasobach archiwalnych IPN.
147. RPO-568845-V/07 z 14.05.2008 r. – do Prezesa Naczelnego S"du Administracyjnego w
sprawie informacji o stanie maj"tkowym, jakie zobowi"zana jest przedstawi) osoba
ubiegaj"ca si$ o przyznanie prawa pomocy w post$powaniu przed s"dami administracyjnymi.
148. RPO-583636-III/08 z 16.05.2008 r. – do Ministra Nauki i Szkolnictwa Wy&szego w sprawie
regulacji ustawy – Prawo o szkolnictwie wy&szym przewiduj"cej wyga'ni$cie stosunku pracy
z mianowanym profesorem zwyczajnym lub nadzwyczajnym z ko(cem roku, w którym
uko(czy! 70 rok &ycia.
149. RPO-588166-X/08 z 16.05.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie udzielania 'wiadcze( z
zakresu fizjoterapii w ramach umów z Narodowym Funduszem Zdrowia.
150. RPO-588895-X/08 z 16.05.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie sytuacji osób chorych
na hemofili$.
151. RPO-552094-I/07 z 19.05.2008 r. – do Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych
w sprawie zamieszczenia w raporcie o likwidacji Wojskowych S!u&b Informacyjnych
informacji, które stanowi" dane wra&liwe.
152. RPO-588816-III/08 z 19.05.2008 r. – do Prezesa Zarz"du PFRON w sprawie nieterminowej
refundacji przez PFRON sk!adek na ubezpieczenie spo!eczne osobom niepe!nosprawnym
prowadz"cym dzia!alno') gospodarcz".
 - 636 -
153. RPO-589281-I/08 z 20.05.2008 r. – do Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich w
sprawie nierównego traktowania Polaków w konkursach unijnych, organizowanych przez
Europejski Urz"d Doboru Kadr (EPSO).
154. RPO-570108-I/07 z 20.05.2008 r. – do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Edukacji
Narodowej w sprawie nadmiernego obci"&ania uczniów noszeniem tornistrów/plecaków.
155. RPO-589042-VII/08 z 20.05.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora
Generalnego w sprawie nieprawid!owo'ci zwi"zanych z opó%nieniami w zwalnianiu z
jednostek penitencjarnych osób, którym s"d uchyli! tymczasowe aresztowanie.
156. RPO-582767-X/08 z 21.05.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w
sprawie dzia!a( podejmowanych przez funkcjonariuszy Ministerstwa Bezpiecze(stwa
Publicznego Socjalistycznej Republiki Wietnamu wobec przebywaj"cych w Polsce obywateli
tego pa(stwa.
157. RPO-453872-II/03 z 21.05.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie mo&liwo'ci
zastosowania tzw. warunkowego dozoru policji oraz zakazu zbli&ania si$ podejrzanego
(oskar&onego) do pokrzywdzonego.
158. RPO-587390-I/08 z 21.05.2008 r. – do Ministra Nauki i Szkolnictwa Wy&szego w sprawie
prawid!owego rozwoju polskiego systemu szkolnictwa wy&szego i jego przysz!o'ci.
159. RPO-589505-II/08 z 21.05.2008 r. – do Szefa Agencji Bezpiecze(stwa Wewn$trznego w
sprawie dzia!a( funkcjonariuszy ABW podejmowanych wobec dziennikarzy podczas
przeszukania mieszkania jednego z cz!onków Komisji Weryfikacyjnej WSI.
160. RPO-578258-I/08 z 31.05.2008 r. – do Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych
w sprawie dzia!a( podejmowanych w zwi"zku z budow" Zintegrowanego Systemu
Informatycznego – PESEL 2.
161. RPO-577226-II/07 z 04.06.2008 r. – do Przewodnicz"cego Sejmowej Komisji
Sprawiedliwo'ci i Praw Cz!owieka w sprawie odmowy udost$pnienia Rzecznikowi Praw
Obywatelskich raportu o dzia!alno'ci Centralnego Biura Antykorupcyjnego.
162. RPO-586132-I/08 z 06.06.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w
sprawie dost$pno'ci stron internetowych instytucji publicznych dla osób niewidomych i
niedowidz"cych.
163. RPO-589891-I/08 z 06.06.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie umieszczenia w
kwestionariuszu osobowym dla kandydatów do egzaminu na aplikacj$ radcowsk", adwokack"
i notarialn" rubryki „narodowo')”.
164. RPO-588415-I/08 z 06.06.2008 r. – do Komisarza Praw Cz!owieka Rady Europy oraz
Ministra Spraw Zagranicznych w sprawie inicjatywy Rzecznika Praw Obywatelskich
dotycz"cej zacie'nienia wspó!pracy z ombudsmanami z regionu Europy *rodkowo-
Wschodniej, a tak&e krajów Wspólnoty Niepodleg!ych Pa(stw.
165. RPO-588086-I/08 z 11.06.2008 r. – do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Edukacji
Narodowej w sprawie tegorocznego egzaminu gimnazjalnego z zakresu cz$'ci
humanistycznej.
166. RPO-588816-III/08 z 12.06.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie
refundacji przez PFRON sk!adek na ubezpieczenie spo!eczne osób niepe!nosprawnych
prowadz"cych dzia!alno') gospodarcz".
 - 637 -
167. RPO-584971-X/08 z 13.06.2008 r. – do Prezesa Urz$du Lotnictwa Cywilnego w sprawie
potencjalnych nieprawid!owo'ci w konstrukcji pasa startowego Portu Lotniczego im.
W!adys!awa Reymonta w #odzi.
168. RPO-568853-IV/07 z 16.06.2008 r. – do Ministra *rodowiska w sprawie udzia!u na prawach
strony organizacji spo!ecznych w post$powaniu o wydanie pozwolenia wodnoprawnego.
169. RPO-531269-II/06 z 25.06.2008 r. – do Komendanta G!ównego Policji w sprawie problemu
braku zainteresowania ze strony Policji sytuacj" osób pokrzywdzonych zn$caniem.
170. RPO-573306-VI/07 z 25.06.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie braku
mo&liwo'ci uzyskania wpisu do ewidencji psychologów uprawnionych do przeprowadzania
bada( kierowców.
171. RPO-578040-II/08 z 27.06.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora
Generalnego w sprawie post$powa( dyscyplinarnych wobec s$dziów.
172. RPO-583153-I/08 z 27.06.2008 r. – do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie
podawania do publicznej wiadomo'ci, na stronie internetowej ARiMR, wykazu rolników,
którym w roku 2006 przyznano p!atno') do gruntów rolnych lub p!atno') cukrow".
173. RPO-582026-II/08 z 30.06.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie nagrywania w
aresztach 'ledczych rozmów adwokatów z ich klientami.
174. RPO-520361-II/05 z 30.06.2008 r. – do Prezesa Rady Ministrów w sprawie zweryfikowania
informacji o przewo&eniu przez terytorium Polski i przetrzymywaniu na terenie kraju oraz
poddawaniu torturom cz!onków terrorystycznej organizacji Al-Kaida.
175. RPO-574854-IV/07 z 02.07.2008 r. – do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie
udzielania pomocy finansowej m!odym rolnikom ze 'rodków Unii Europejskiej.
176. RPO-586451-IV/08 z 03.07.2008 r. – do Prezesa Agencji Rynku Rolnego w sprawie
pogarszaj"cej si$ sytuacji ekonomicznej rolników – producentów mi$sa wieprzowego.
177. RPO-555871-IV/07 z 03.07.2008 r. – do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie
przepisów rozporz"dzenia zaw$&aj"cych kr"g rolników uprawnionych do dop!at zwierz$cych.
178. RPO-590804-II/08 z 03.07.2008 r. – do Komendanta G!ównego Policji w sprawie procederu
wykorzystywania dzieci do &ebractwa.
179. RPO-575985-II/07 z 04.07.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w
sprawie policyjnych statystyk dotycz"cych wykrywalno'ci przest$pstw.
180. RPO-593463-IX/08 z 09.07.2008 r. – do Ministra Obrony Narodowej w sprawie apelu
Stowarzyszenia Pro Militio.
181. RPO-593585-I/08 z 10.07.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie potrzeby
wprowadzenia zmian w organizacji kszta!cenia na aplikacji radcowskiej i adwokackiej.
182. RPO-555872-X/07 z 10.07.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie nieprzestrzegania w
publicznych szpitalach praw pacjentek korzystaj"cych ze 'wiadcze( zdrowotnych w zwi"zku
z porodem.
183. RPO-572080-IV/07 z 10.07.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie przyznawania
lokalu zamiennego na podstawie ustawy o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji
inwestycji w zakresie dróg publicznych.
 - 638 -
184. RPO-587132-X/08 z 10.07.2008 r. – do Szefa Urz$du do Spraw Cudzoziemców w sprawie
przewlek!o'ci w wydawaniu cudzoziemcom kart pobytu.
185. RPO-593902-I/08 z 14.07.2008 r. – do Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych
w sprawie uchybie( administratorów danych prowadz"cych do naruszenia prawa do ochrony
danych osobowych.
186. RPO-593587-IX/08 z 16.07.2008 r. – do Ministra Obrony Narodowej w sprawie
domniemanych nieprawid!owo'ci w dzia!aniach resortu obrony narodowej.
187. RPO-581156-X/08 z 17.07.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie ryzyka wybuchu
gro%nej epidemii zachorowa( na jersinioz$.
188. RPO-593913-X/08 z 17.07.2008 r. – do Ministra Zdrowia, Ministra Gospodarki oraz
Ministra Skarbu Pa(stwa w sprawie utrudnie( w dost$pie pacjentów do tanich leków.
189. RPO-593193-X/08 z 17.07.2008 r. – do Ministra *rodowiska w sprawie zagro&enia dla
'rodowiska naturalnego nad rzek" Ner, spowodowanego podczas wykonywania prac przy
pog!$bianiu rzeki.
190. RPO-587868-IX/08 z 18.07.2008 r. – do Ministra Obrony Narodowej w sprawie braku
prawnych mo&liwo'ci uzyskania pomocy finansowej dla niepe!nosprawnych cz!onków
rodziny z funduszu socjalnego przeznaczonego dla emerytów i rencistów wojskowych, nie
pozostaj"cych we wspólnym gospodarstwie domowym.
191. RPO-594707-X/08 z 23.07.2008 r. – do Ministra Edukacji Narodowej w sprawie
nieprawid!owo'ci w placówce wypoczynku letniego dla dzieci.
192. RPO-594389-I/08 z 25.07.2008 r. – do Prezesa Rady Ministrów w sprawie tzw. raportu
Pitery.
193. RPO-594957-III/08 z 25.07.2008 r. – do Prezesa Telewizji Puls, do wiadomo'ci Prezesa
Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich, w sprawie decyzji w!adz TV Puls o zwolnieniu
zespo!u realizuj"cego programy informacyjne.
194. RPO-523139-III/06 z 25.07.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej, Ministra
Spraw Wewn$trznych i Administracji oraz Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie
podejmowanych dzia!a( dotycz"cych przeciwdzia!ania zjawisku wykorzystywania dzieci
rumu(skich.
195. RPO-584169-II/08 z 29.07.2008 r. – do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Spraw
Wewn$trznych i Administracji – Przewodnicz"cego Zespo!u do Spraw Zwalczania i
Zapobiegania Handlowi Lud%mi w sprawie pomocy dla ofiar handlu lud%mi.
196. RPO-577454-X/08 z 29.07.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie nierównego traktowania
publicznych zak!adów opieki zdrowotnej w dost$pie do pomocy publicznej, w zwi"zku z
rz"dow" koncepcj" odd!u&ania zak!adów opieki zdrowotnej.
197. RPO-580160-III/08 z 29.07.2008 r. – do Prezesa Zak!adu Ubezpiecze( Spo!ecznych w
sprawie nieprzekazywania przez ZUS w latach 1999-2001 sk!adek za osoby przebywaj"ce na
urlopach wychowawczych i pobieraj"ce zasi!ki macierzy(skie.
198. RPO-566351-VII/07 z 30.07.2008 r. – do Dyrektora Generalnego S!u&by Wi$ziennej w
sprawie zapewnienia respektowania przez kierownictwo jednostek penitencjarnych
obowi"zuj"cych przepisów dotycz"cych stosowania urz"dze( telewizji przemys!owej w
zak!adach karnych i aresztach 'ledczych.
 - 639 -
199. RPO-591184-II/08 z 30.07.2008 r. – do Komendanta G!ównego Policji w sprawie
zawiadamiania Policji o przypadkach maltretowania dzieci i przemocy w rodzinie.
200. RPO-595323-IX/08 z 31.07.2008 r. – do Ministra Obrony Narodowej w sprawie kosztów
uczestnictwa Polski w misji stabilizacyjnej Polskiego Kontyngentu Wojskowego
realizuj"cego zadania na terytorium Republiki Iraku.
201. RPO-594728-IX/08 z 31.07.2008 r. – do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Finansów –
Szefa S!u&by Celnej w sprawie braku mo&liwo'ci uzyskania urlopu macierzy(skiego przez
funkcjonariusza S!u&by Celnej b$d"cego ojcem zast$pczym ma!oletniego dziecka.
202. RPO-588895-X/08 z 31.07.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie sytuacji w zakresie
profilaktyki i leczenia dzieci chorych na hemofili$ oraz równego traktowania tych dzieci w
szko!ach.
203. RPO-593594-I/08 z 31.07.2008 r. – do Prezesa Polskiego Zwi"zku Motorowego w sprawie
incydentu o charakterze rasistowskim podczas zawodów ligi &u&lowej.
204. RPO-586265-III/08 z 01.08.2008 r. – do Prezesa Zak!adu Ubezpiecze( Spo!ecznych w
sprawie trudno'ci z wyp!at" nale&nych 'rodków zgromadzonych na rachunku zmar!ego
wspó!ma!&onka.
205. RPO-595367-IX/08 z 04.08.2008 r. – do Ministra Obrony Narodowej w sprawie stanu
okr$tów wojennych Polskiej Marynarki Wojennej.
206. RPO-573306-VI/07 z 04.08.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie
okre'lania kompetencji zawodowych psychologów, w szczególno'ci psychologów
uprawnionych do wykonywania bada( psychologicznych z zakresu transportu drogowego.
207. RPO-576195-I/07 z 06.08.2008 r. – do Ministra Spraw Zagranicznych oraz
Przewodnicz"cego Komisji Petycji Parlamentu Europejskiego w sprawie traktowania
obywateli polskich zamieszkuj"cych w Niemczech.
208. RPO-591750-II/08 z 06.08.2008 r. – do Pe!nomocnika Rz"du ds. Równego Traktowania –
Sekretarza Stanu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów w sprawie szkodliwej dla zwalczania
przemocy w rodzinach stereotypizacji kobiet jako ofiar i m$&czyzn jako sprawców.
209. RPO-595481-X/08 z 08.08.2008 r. – do Prezesa Najwy&szej Izby Kontroli w sprawie
nieprawid!owo'ci w zakresie wykorzystywania przez jednostki samorz"du terytorialnego
'rodków finansowych przekazywanych z bud&etu pa(stwa na rzecz wspierania edukacji
dzieci i m!odzie&y pochodzenia romskiego.
210. RPO-595479-II/08 z 08.08.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie
zjawiska krzywdzenia dzieci.
211. RPO-595749-I/08 z 08.08.2008 r. – do Ministra Sportu i Turystyki w sprawie negatywnych
nast$pstw zjawiska dopingu.
212. RPO-552094-I/07 z 11.08.2008 r. – do Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych
w sprawie zamieszczenia w raporcie o likwidacji Wojskowych S!u&b Informacyjnych
informacji, które stanowi" dane wra&liwe.
213. RPO-596052-I/08 z 18.08.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie egzaminów na
aplikacj$ s"dowo-prokuratorsk".
 - 640 -
214. RPO-596458-II/08 z 20.08.2008 r. – do Szefa Agencji Bezpiecze(stwa Wewn$trznego w
sprawie stanu bezpiecze(stwa sieci teleinformatycznych urz$dów pa(stwowych w Polsce.
215. RPO-596036-II/08 z 20.08.2008 r. – do Szefa Agencji Wywiadu w sprawie dzia!a( Agencji
Wywiadu podejmowanych w zakresie przydzia!u mieszka( s!u&bowych funkcjonariuszom
wywiadu.
216. RPO-575042-IV/07 z 21.08.2008 r. – do Ministra *rodowiska w sprawie przyznawania
odszkodowania w zwi"zku z ograniczeniem sposobu korzystania z nieruchomo'ci.
217. RPO-596789-X/08 z 22.08.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie zapewnienia
w!a'ciwych standardów leczenia i dost$pu do nowoczesnych terapii dla dzieci chorych na
nowotwory.
218. RPO-589283-IX/08 z 26.08.2008 r. – do Komendanta G!ównego Policji w sprawie wyników
kontroli przestrzegania praw obywatelskich funkcjonariuszy Policji jednej z komend
wojewódzkich.
219. RPO-591059-III/08 z 28.08.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie
narusze( praw pracowniczych obcokrajowców spoza Unii Europejskiej wykonuj"cych prac$
na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
220. RPO-595398-X/08 z 01.09.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie organu w!a'ciwego do
umarzania lub rozk!adania na raty zaleg!ych sk!adek na ubezpieczenie zdrowotne rolników.
221. RPO-569035-I/07 z 04.09.2008 r. – do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w
sprawie regulaminów niektórych festiwali filmowych, dyskryminuj"cych autorów filmów ze
wzgl$du na ich wiek.
222. RPO-595485-IX/08 z 04.09.2008 r. – do Ministra Obrony Narodowej w sprawie kontroli
przestrzegania praw obywatelskich &o!nierzy w 2 Korpusie Zmechanizowanym, 6 Brygadzie
Desantowo-Szturmowej oraz 16 batalionie powietrzno-desantowym w Krakowie.
223. RPO-582023-II/08 z 04.09.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora
Generalnego w sprawie informatyzacji sal s"dowych.
224. RPO-595485-IX/08 z 05.09.2008 r. – do Ministra Obrony Narodowej w sprawie kontroli
przestrzegania praw obywatelskich &o!nierzy w 8 Bazie Lotniczej i 13 eskadrze lotnictwa
transportowego w Krakowie.
225. RPO-571999-I/07 z 08.09.2008 r. – do Ministra Edukacji Narodowej w sprawie
podr$czników dla uczniów niewidomych i niedowidz"cych.
226. RPO-580594-X/08 z 08.09.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie zak!óce( w organizacji
szczepie( ochronnych u dzieci i m!odzie&y.
227. RPO-586400-II/08 z 10.09.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie udost$pnienia
osobom reprezentuj"cym pokrzywdzonego niejawnych materia!ów 'ledztwa prowadzonego w
sprawie zabójstwa p. Krzysztofa Olewnika.
228. RPO-598121-IX/08 z 11.09.2008 r. – do Ministra Obrony Narodowej w sprawie produkcji,
zakupu oraz wykorzystywania przez Si!y Zbrojne RP broni kasetowej w Afganistanie.
229. RPO-598091-VI/08 z 12.09.2008 r. – do Prezesa Zwi"zku Banków Polskich w sprawie
trudno'ci w korzystaniu z bankomatów przez osoby niepe!nosprawne.
 - 641 -
230. RPO-595043-III/08 z 12.09.2008 r. – do Szefa Kancelarii Prezydenta RP w sprawie
przepisów reguluj"cych pobieranie dodatku funkcyjnego przez s$dziego.
231. RPO-591685-VI/08 z 15.09.2008 r. – do Prezesa Urz$du Ochrony Konkurencji i
Konsumentów w sprawie procedur dotycz"cych post$powania z kartami p!atniczymi w
hipermarketach.
232. RPO-593169-VI/08 z 17.09.2008 r. – do Ministra Finansów w sprawie uiszczania op!aty
skarbowej od z!o&enia dokumentu stwierdzaj"cego udzielenie pe!nomocnictwa.
233. RPO-598266-II/08 z 17.09.2008 r. – do Prokuratora Krajowego – Zast$pcy Prokuratora
Generalnego w sprawie nieprawid!owo'ci zwi"zanych z ujawnieniem jednemu z
podejrzanych, w cz$'ci nie dotycz"cej jego osoby, akt 'ledztwa prowadzonego w sprawie
zabójstwa p. Krzysztofa Olewnika.
234. RPO-579495-I/08 z 19.09.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie ogranicze( w
dost$pie do wykonywania zawodu adwokata.
235. RPO-502338-IV/05 z 19.09.2008 r. – do Przewodnicz"cego Krajowej Rady S"downictwa w
sprawie terminu przedawnienia przewinie( dyscyplinarnych pope!nianych przez s$dziów.
236. RPO-597884-III/08 z 22.09.2008 r. – do Prezesa Zak!adu Ubezpiecze( Spo!ecznych w
sprawie realizacji przez organy rentowe uprawnienia m$&czyzn do wcze'niejszej emerytury.
237. RPO-591186-VII/08 z 23.09.2008 r. – do Komendanta G!ównego Policji w sprawie potrzeby
podj$cia dzia!a( zmierzaj"cych do zapewnienia skutecznej ochrony praw osób
zatrzymywanych przez Policj$.
238. RPO-552094-I/07 z 29.09.2008 r. – do Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych
w sprawie zamieszczenia w raporcie o likwidacji Wojskowych S!u&b Informacyjnych
informacji, które stanowi" dane wra&liwe.
239. RPO-598694-I/08 z 29.09.2008 r. – do Marsza!ka Senatu RP w sprawie prób wywarcia
wp!ywu na funkcjonowanie Instytutu Pami$ci Narodowej.
240. RPO-598725-I/08 z 29.09.2008 r. – do Ministra Spraw Zagranicznych w sprawie opieki
konsularnej nad obywatelami polskimi przebywaj"cymi za granic".
241. RPO-583129-III/08 z 29.09.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie
bezrobocia na obszarach popegeerowskich.
242. RPO-593139-IV/08 z 29.09.2008 r. – do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie zasad
przyznawania pomocy finansowej dla m!odych rolników.
243. RPO-599337-I/08 z 30.09.2008 r. – do Prezesa Rady Ministrów oraz Ministra Pracy i
Polityki Spo!ecznej w sprawie stanu przestrzegania praw osób starszych.
244. RPO-593126-II/08 z 30.09.2008 r. – do Prokuratora Krajowego w sprawie udost$pniania
dziennikarzom przez Policj$ lub prokuratur$ informacji o prowadzonych post$powaniach
przygotowawczych oraz udost$pniania do wgl"du aktów oskar&enia, przed rozpocz$ciem
przewodu s"dowego.
245. RPO-594213-III/08 z 01.10.2008 r. – do Prezesa Zak!adu Ubezpiecze( Spo!ecznych w
sprawie zasad przeliczania emerytury.
 - 642 -
246. RPO-598987-IX/08 z 02.10.2008 r. – do Ministra Obrony Narodowej w sprawie
konsekwencji dla &o!nierzy Polskiego Kontyngentu Wojskowego w Iraku decyzji o
przed!u&eniu s!u&by.
247. RPO-588086-I/08 z 02.10.2008 r. – do Ministra Edukacji Narodowej w sprawie egzaminów
gimnazjalnych, obni&enia wieku nauczania obowi"zkowego oraz !"czonych lekcji w szko!ach
podstawowych w gminach wiejskich.
248. RPO-598695-I/08 z 02.10.2008 r. – do Prezesa Instytutu Pami$ci Narodowej w sprawie
udost$pniania do wgl"du w celach prowadzenia bada( naukowych dokumentów
zgromadzonych w archiwum IPN.
249. RPO-598882-I/08 z 02.10.2008 r. – do Prezydenta Miasta Sto!ecznego Warszawy w sprawie
potrzeby dostosowania stacji warszawskiego metra do potrzeb osób niewidomych i
niedowidz"cych.
250. RPO-599076-X/08 z 02.10.2008 r. – do Ministra Zdrowia oraz Prokuratora Krajowego w
sprawie przypadków samobójczych zgonów pacjentów przebywaj"cych w szpitalach.
251. RPO-599669-X/08 z 06.10.2008 r. – do Pe!nomocnika Rz"du do Spraw Osób
Niepe!nosprawnych w sprawie problemu dyskryminowania osób niepe!nosprawnych przez
o'rodki prowadz"ce badania opinii publicznej.
252. RPO-599436-X/08 z 06.10.2008 r. – do G!ównego Inspektora Sanitarnego w sprawie
zagro&enia dla 'rodowiska naturalnego w zwi"zku z nieprawid!owo'ciami w gospodarce
odpadami szpitalnymi.
253. RPO-497263-II/05 z 07.10.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora
Generalnego w sprawie mo&liwo'ci zapewnienia prawid!owego funkcjonowania instytucji
lekarza s"dowego.
254. RPO-596409-XVII/08 z 07.10.2008 r. – do Prezesa Rady Ministrów w sprawie usuwania
skutków kl$sk &ywio!owych.
255. RPO-599168-I/08 z 08.10.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie wyników
egzaminu na aplikacje prawnicze.
256. RPO-598884-I/08 z 08.10.2008 r. – do Prezesa Rady Ministrów w sprawie udzielenia przez
organy i instytucje podleg!e Prezesowi Rady Ministrów odpowiedzi na wyst"pienia
Rzecznika Praw Obywatelskich.
257. RPO-462591-IV/04 z 09.10.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie
nieterminowego za!atwiania spraw w s"dach wieczystoksi$gowych.
258. RPO-600185-III/08 z 10.10.2008 r. – do Konsula Generalnego RP w Reykjaviku w sprawie
sytuacji Polaków w Islandii w zwi"zku z kryzysem gospodarczym, którym mia! miejsce w
tym kraju.
259. RPO-599605-X/08 z 10.10.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie problemów zwi"zanych
ze stosowaniem leków poza wskazaniami rejestracyjnymi, szczególnie w neonatologii,
pediatrii i onkologii.
260. RPO-600191-I/08 z 13.10.2008 r. – do Prezesa Rady Ministrów w sprawie podj$cia dzia!a(
dla ochrony polskich obywateli w Islandii w zwi"zku z kryzysem gospodarczym w tym kraju.
 - 643 -
261. RPO-587132-X/08 z 14.10.2008 r. – do Szefa Urz$du do Spraw Cudzoziemców w sprawie
przewlek!o'ci w wydawaniu kart pobytu cudzoziemcom.
262. RPO-594942-VI/08 z 15.10.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie bada(
technicznych pojazdów wykonywanych przed ich pierwsz" rejestracj" w Polsce.
263. RPO-595214-III/08 z 16.10.2008 r. – do Prezydenta Miasta Sto!ecznego Warszawy,
G!ównego Inspektora Pracy oraz G!ównego Inspektora Transportu Drogowego w sprawie
praw pracowniczych kierowców zatrudnionych w przedsi$biorstwach realizuj"cych zadania z
zakresu komunikacji miejskiej.
264. RPO-600189-I/08 z 16.10.2008 r. – do Prezesa Telewizji Polskiej S.A. w sprawie
udost$pnienia archiwalnych nagra( z przekazania na r$ce &ony Lecha Wa!$sy pokojowej
Nagrody Nobla w 1983 roku.
265. RPO-600188-I/08 z 16.10.2008 r. – do Prezesa Telewizji Polskiej S.A. w sprawie j$zyka
u&ywanego w programie „Gwiazdy ta(cz" na lodzie”, emitowanym w TVP 2.
266. RPO-599682-IX/08 z 17.10.2008 r. – do Ministra Obrony Narodowej w sprawie
bezpiecze(stwa &o!nierzy pe!ni"cych s!u&b$ w Polskim Kontyngencie Wojskowym, w
zwi"zku z informacjami prasowymi o wypo&yczeniu od Amerykanów transporterów Cougar.
267. RPO-564860-II/07 z 17.10.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora
Generalnego w sprawie zawieszania post$powa( dyscyplinarnych wobec przedstawicieli
zawodów prawniczych.
268. RPO-596458-II/08 z 17.10.2008 r. – do Szefa Agencji Bezpiecze(stwa Wewn$trznego w
sprawie bezpiecze(stwa cyberprzestrzeni Polski.
269. RPO-599777-IX/08 z 17.10.2008 r. – do Szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego w
sprawie pojawiaj"cych si$ w mediach informacji o mo&liwych opó%nieniach w utworzeniu
profesjonalnej armii.
270. RPO-599848-X/08 z 21.10.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie funkcjonowania
systemu zapobiegania i zwalczania chorób zaka%nych.
271. RPO-569379-IV/07 z 22.10.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie renty
planistycznej.
272. RPO-595379-I/08 z 22.10.2008 r. – do Ministra Spraw Zagranicznych w sprawie problemu
wykonywania polsko-ukrai(skiej umowy o ochronie miejsc pami$ci i spoczynku ofiar wojny i
represji politycznych.
273. RPO-596138-III/08 z 23.10.2008 r. – do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Pracy i
Polityki Spo!ecznej w sprawie zasad kontynuowania dobrowolnych ubezpiecze( emerytalno-
rentowych.
274. RPO-600307-III/08 z 23.10.2008 r. – do Ministra Finansów w sprawie konsekwencji
prawnych wprowadzenia w ustawie regulacji dotycz"cych wyga'ni$cia stosunku pracy.
275. RPO-597286-XX/08 z 23.10.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie rozwi"za(
przewidzianych w projekcie ustawy o kieruj"cych pojazdami.
276. RPO-601196-I/08 z 24.10.2008 r. – do Szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów w sprawie
wniosku Prezesa Rady Ministrów do Trybuna!u Konstytucyjnego o rozstrzygni$cie sporu
kompetencyjnego mi$dzy Prezydentem RP a Prezesem Rady Ministrów.
 - 644 -
277. RPO-536046-III/06 z 24.10.2008 r. – do Ministra Spraw Zagranicznych w sprawie
inicjatywy powo!ania stanowiska „oficera !"cznikowego” w pa(stwach Europejskiego
Obszaru Gospodarczego, w celu monitorowania sytuacji Polaków na miejscowych rynkach
pracy.
278. RPO-595485-IX/08 z 27.10.2008 r. – do Szefa Inspektoratu Wojskowej S!u&by Zdrowia w
sprawie wojskowej s!u&by zdrowia.
279. RPO-600963-III/08 z 28.10.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie
projektowanych zmian w zatrudnianiu osób niepe!nosprawnych w zak!adach pracy
chronionej.
280. RPO-599853-X/08 z 29.10.2008 r. – do Ministra *rodowiska w sprawie likwidacji
mogilników stanowi"cych istotne zagro&enia dla 'rodowiska naturalnego.
281. RPO-582023-II/08 z 29.10.2008 r. – do Prezesa Naczelnej Rady Adwokackiej oraz Prezesa
Krajowej Izby Radców Prawnych w sprawie informatyzacji sal s"dowych.
282. RPO-600644-III/08 z 30.10.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie
skutków prawnych zawieszenia dzia!alno'ci gospodarczej w okresie faktycznej przerwy w jej
wykonywaniu, w zakresie ubezpiecze( spo!ecznych.
283. RPO-600495-X/08 z 31.10.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie zagro&enia dost$pu
pacjentów do niektórych specjalistycznych us!ug szpitalnych.
284. RPO-595130-X/08 z 03.11.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie nieprzestrzegania praw
pacjenta w publicznych szpitalach.
285. RPO-599569-IX/08 z 05.11.2008 r. – do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Finansów –
Szefa S!u&by Celnej w sprawie przepisów wewn$trznych uzale&niaj"cych zwrot kosztów
delegacji funkcjonariuszom celnym od wykazania przez nich nieprawid!owo'ci w trakcie
dokonywania kontroli.
286. RPO-601773-I/08 z 06.11.2008 r. – do Ministra Rozwoju Regionalnego w sprawie
zabezpieczenia 'rodków finansowych wyp!acanych beneficjentom w procesie absorpcji
'rodków unijnych w perspektywie finansowania 2007-2013.
287. RPO-602156-X/08 z 06.11.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie dzieci wymagaj"cych
leczenia wysokospecjalistycznego, zw!aszcza kardiologicznego.
288. RPO-602064-IX/08 z 06.11.2008 r. – do Szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego w
sprawie informacji o pozbawieniu &o!nierzy zawodowych nagród w wyniku decyzji o
wstrzymaniu przeprowadzania testów sprawno'ciowych.
289. RPO-599671-I/08 z 07.11.2008 r. – do Pe!nomocnika Rz"du ds. Równego Traktowania w
sprawie raportu Agencji Praw Podstawowych Unii Europejskiej dotycz"cego stanu
przestrzegania praw osób homoseksualnych w krajach cz!onkowskich Unii Europejskiej.
290. RPO-591750-II/08 z 07.11.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej oraz
Pe!nomocnika Rz"du ds. Równego Traktowania w sprawie szkodliwej dla zwalczania
przemocy w rodzinach stereotypizacji kobiet jako ofiar i m$&czyzn jako sprawców.
291. RPO-601850-III/08 z 07.11.2008 r. – do Konsula Generalnego RP w Brukseli w sprawie
ogranicze( w dost$pie do rynku pracy dla polskich obywateli – ma!&onków urz$dników
zatrudnianych w instytucjach Unii Europejskiej na terenie Belgii.
 - 645 -
292. RPO-601188-III/08 z 07.11.2008 r. – do G!ównego Inspektora Pracy w sprawie warunków
pracy kobiet zatrudnionych w supermarketach.
293. RPO-601153-II/08 z 07.11.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora
Generalnego w sprawie przes!uchiwania w charakterze 'wiadków pacjentów Oddzia!u
Alzheimerowskiego Kliniki Neurologii Centralnego Szpitala Klinicznego MSWiA w
Warszawie.
294. RPO-602425-I/08 z 13.11.2008 r. – do Prezydenta Miasta Krakowa w sprawie umieszczenia
na drzwiach krakowskiego baru mlecznego informacji o nieobs!ugiwaniu m.in. „osób
brudnych”.
295. RPO-571405-IV/07 z 13.11.2008 r. – do G!ównego Inspektora Nadzoru Budowlanego w
sprawie praktyki przes!aniania frontów budynków mieszkalnych reklamami
wielkopowierzchniowymi.
296. RPO-595398-X/08 z 13.11.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie braku kompetencji Kasy
Rolniczego Ubezpieczenia Spo!ecznego do rozk!adania na raty oraz umarzania sk!adek na
ubezpieczenie zdrowotne rolników.
297. RPO-602259-III/08 z 14.11.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie
wyników przeprowadzonej przez NIK kontroli funkcjonowania wybranych placówek
opieku(czo-wychowawczych
298. RPO-593402-IV/08 z 14.11.2008 r. – do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie
mechanizmu wst"pienia spadkobiercy w miejsce zmar!ego wnioskodawcy do tocz"cego si$
post$powania w sprawie przyznania p!atno'ci bezpo'redniej do gruntów rolnych.
299. RPO-598489-IV/08 z 17.11.2008 r. – do Ministra *rodowiska w sprawie procedury
tworzenia obszarów Natura 2000.
300. RPO-602280-I/08 z 18.11.2008 r. – do Przewodnicz"cego Sekcji I Europejskiego Trybuna!u
Praw Cz!owieka w sprawie post$powania przed Europejskim Trybuna!em Praw Cz!owieka z
wniosku p. Trybowskiego i Janowca (sprawa nr 55508/07), dotycz"cego nieujawnienia przez
rz"d rosyjski dokumentów zwi"zanych ze zbrodni" katy(sk".
301. RPO-600891-I/08 z 19.11.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie skarg dzia!kowców
na dzia!ania w!adz ogrodów dzia!kowych.
302. RPO-579528-I/08 z 19.11.2008 r. – do Komendanta G!ównego Policji w sprawie
przetwarzania danych osobowych przez Policj$.
303. RPO-600188-I/08 z 19.11.2008 r. – do Przewodnicz"cej Rady Etyki Mediów w sprawie
j$zyka u&ywanego w programie „Gwiazdy ta(cz" na lodzie”, emitowanym w TVP 2.
304. RPO-593078-VI/08 z 20.11.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie nieczytelno'ci
danych okre'laj"cych w!a'ciciela pojazdu w nowym druku dowodu rejestracyjnego.
305. RPO-602799-III/08 z 21.11.2008 r. – do Prezesa Wy&szego Urz$du Górniczego w sprawie
stanu bezpiecze(stwa pracy w polskich kopalniach w$gla kamiennego.
306. RPO-602424-II/08 z 25.11.2008 r. – do Szefa Agencji Bezpiecze(stwa Wewn$trznego w
sprawie grupowej kontroli korespondencji obywateli.
307. RPO-602720-III/08 z 25.11.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie
przyznania prawa do 'wiadczenia przedemerytalnego lub zasi!ku dla bezrobotnych osobom,
 - 646 -
które w okresie poprzedzaj"cym rejestracj$ w powiatowym urz$dzie pracy mia!y ustalone
prawo do renty z tytu!u niezdolno'ci do pracy, lecz podczas kontroli tego prawa zosta!y
uznane przez organ rentowy za zdolne do pracy.
308. RPO-603135-III/08 z 25.11.2008 r. – do Prezesa Zak!adu Ubezpiecze( Spo!ecznych w
sprawie op!aty dodatkowej wymierzanej przez ZUS z tytu!u nieop!aconych sk!adek.
309. RPO-597790-IX/08 z 26.11.2008 r. – do Ministra Obrony Narodowej w sprawie kontroli
przestrzegania praw i wolno'ci obywatelskich &o!nierzy 5 pu!ku in&ynieryjnego oraz w
Wojewódzkim Sztabie Wojskowym i podleg!ych mu Wojskowych Komendach Uzupe!nie( w
Szczecinie.
310. RPO-602316-VI/08 z 26.11.2008 r. – do Przewodnicz"cego Komisji Nadzoru Finansowego
w sprawie wydawania emerytom kart kredytowych, zamiast kart bankomatowych.
311. RPO-603346-III/08 z 26.11.2008 r. – do G!ównego Inspektora Pracy w sprawie
ograniczonych mo&liwo'ci dzia!ania organów Pa(stwowej Inspekcji Pracy wobec zjawiska
molestowania pracowników.
312. RPO-603545-II/08 z 28.11.2008 r. – do Komendanta G!ównego Policji w sprawie
przestrzegania praw i wolno'ci cz!owieka i obywatela przez funkcjonariuszy Policji.
313. RPO-602339-IX/08 z 02.12.2008 r. – do Komendanta G!ównego Policji w sprawie obni&enia
bud&etu Policji na 2009 rok w zakresie wydatków rzeczowych.
314. RPO-531925-IV/06 z 03.12.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie obowi"zku
uiszczania op!aty planistycznej w przypadku zbycia nieruchomo'ci w formie darowizny
osobom bliskim.
315. RPO-603857-VI/08 z 08.12.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie problemu
bezpiecze(stwa kierowców na drodze zwi"zanego z nieprawid!owym funkcjonowaniem
urz"dze( rejestruj"cych pr$dko') oraz z niew!a'ciwym rozmieszczeniem znaków drogowych
okre'laj"cych dozwolon" pr$dko') pojazdów.
316. RPO-597126-IX/08 z 08.12.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie przestrzegania
praw obywatelskich funkcjonariuszy S!u&by Wi$ziennej w jednym z aresztów 'ledczych.
317. RPO-602896-II/08 z 08.12.2008 r. – do Komendanta G!ównego Policji w sprawie dzia!a(
funkcjonariuszy Policji w siedzibie Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich.
318. RPO-603589-VI/08 z 09.12.2008 r. – do Prezesa Urz$du Ochrony Konkurencji i
Konsumentów w sprawie unormowa( zawartych w uchwalonych przez PZU +ycie S.A.
ogólnych warunkach dodatkowego ubezpieczenia na wypadek ci$&kiej choroby.
319. RPO-602710-I/08 z 09.12.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie sytuacji w
'rodowisku prawniczym.
320. RPO-601187-X/08 z 10.12.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie mo&liwo'ci
funkcjonowania w Polsce izb porodowych.
321. RPO-603732-III/08 z 10.12.2008 r. – do Prezesa Zak!adu Ubezpiecze( Spo!ecznych w
sprawie sp!aty nale&no'ci z tytu!u sk!adek osób, które pobiera!y zasi!ek macierzy(ski lub
przebywa!y na urlopie wychowawczym i prowadzi!y jednocze'nie dzia!alno') pozarolnicz".
 - 647 -
322. RPO-602341-X/08 z 10.12.2008 r. – do Ministra Spraw Zagranicznych oraz Ministra
Zdrowia w sprawie leczenia i finansowania 'wiadcze( medycznych udzielonych
przebywaj"cym nielegalnie w Polsce obywatelom Ukrainy i Wietnamu.
323. RPO-582536-IV/08 z 10.12.2008 r. – do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie
zakazu wytwarzania, wprowadzania do obrotu i stosowania w &ywieniu zwierz"t pasz
genetycznie modyfikowanych oraz organizmów genetycznie modyfikowanych
przeznaczonych do u&ytku paszowego.
324. RPO-580991-X/08 z 11.12.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie sytuacji
epidemiologicznej chorób przenoszonych drog" p!ciow".
325. RPO-599570-X/08 z 15.12.2008 r. – do Ministra *rodowiska w sprawie posiadania zwierz"t
niebezpiecznych dla &ycia i zdrowia ludzi.
326. RPO-581156-X/08 z 15.12.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie zachorowa( na
biegunk$ u dzieci do lat dwóch.
327. RPO-565317-IV/07 z 17.12.2008 r. – do Ministra *rodowiska w sprawie stanu realizacji prac
nad popraw" bezpiecze(stwa zapory we W!oc!awku.
328. RPO-602346-IV/08 z 17.12.2008 r. – do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w
sprawie naruszenia praw autorskich Jerzego Hoffmana przez s"d ukrai(ski.
329. RPO-605036-X/08 z 17.12.2008 r. – do Ministra Zdrowia, do wiadomo'ci Ministra Pracy i
Polityki Spo!ecznej, w sprawie Karty Praw Kobiety Rodz"cej oraz systemu opieki nad matk"
i dzieckiem.
330. RPO-604053-II/08 z 18.12.2008 r. – do Prezesa Rady Ministrów w sprawie zastrze&e( co do
niezale&no'ci Szefa Agencji Bezpiecze(stwa Wewn$trznego.
331. RPO-596036-II/08 z 18.12.2008 r. – do Szefa Agencji Wywiadu w sprawie przydzia!u
mieszka( s!u&bowych funkcjonariuszom Agencji Wywiadu na terenie Warszawy.
332. RPO-453872-II/03 z 18.12.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora
Generalnego w sprawie konieczno'ci lustracji praktyki prokuratorskiej w sprawach
dotycz"cych zn$cania (czynu z art. 207 Kodeksu karnego).
333. RPO-604489-VI/08 z 18.12.2008 r. – do Przewodnicz"cego Komisji Nadzoru Finansowego
w sprawie zgodno'ci z prawem o'wiadcze( wymaganych przez jeden z banków, w zwi"zku z
procedur" ubiegania si$ o kredyt hipoteczny.
334. RPO-604482-I/08 z 18.12.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji,
Prezesa Krajowej Rady Radców Prawnych oraz Prezesa Krajowej Rady Notarialnej w
sprawie niewywi"zywania si$ samorz"dów zawodów prawniczych z obowi"zku zapewnienia
realizacji prawa do informacji publicznej, wskutek zaniechania umieszczania uchwa! organów
korporacyjnych w Biuletynie Informacji Publicznej.
335. RPO-603295-I/08 z 19.12.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie wysoko'ci
op!aty za aplikacj$ radcowsk".
336. RPO-605142-I/08 z 23.12.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie tre'ci formularza
'wiadectwa lekarskiego o przydatno'ci fizycznej do zawodu nauczycielskiego.
337. RPO-599849-I/08 z 23.12.2008 r. – do Ministra Edukacji Narodowej w sprawie egzaminów
maturalnych w szko!ach kszta!c"cych uczniów w systemie dwuj$zycznym.
 - 648 -
338. RPO-584977-I/08 z 23.12.2008 r. – do Prezesa Krajowej Rady Radców Prawnych w sprawie
wysoko'ci op!at zwi"zanych z decyzj" w sprawie wpisu na list$ radców prawnych.
339. RPO-585661-IV/08 z 23.12.2008 r. – do Szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów w
sprawie przewlek!o'ci post$powa( reprywatyzacyjnych prowadzonych przez organy
administracji rz"dowej.
340. RPO-541402-II/06 z 23.12.2008 r. – do Komendanta G!ównego Policji w sprawie nowego
systemu rejestrowania, przetwarzania i analizowania skarg na dzia!alno') Policji.
341. RPO-599285-X/08 z 23.12.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie 'wiadczenia przez
samodzielny publiczny zak!ad opieki zdrowotnej odp!atnych us!ug medycznych dla osób i
instytucji w formie umów grupowych i indywidualnych abonamentowych kart pacjenta.
342. RPO-593664-XIX/08 z 29.12.2008 r. – do Ministra Skarbu Pa(stwa w sprawie wyp!aty przez
Skarb Pa(stwa odszkodowa( z tytu!u niedotrzymania wydania akcji pracownikom Stoczni
Gda(skiej.
343. RPO-536046-III/06 z 29.12.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie
zapewnienia efektywnych form pomocy obywatelom polskim poszukuj"cym pracy lub ju&
zatrudnionym w pa(stwach Europejskiego Obszaru Gospodarczego.
344. RPO-573279-III/07 z 29.12.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie
standardów opieki i wychowania w placówkach opieku(czo-wychowawczych.
345. RPO-595418-IV/08 z 29.12.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie kwalifikacji
wymaganych do sporz"dzania 'wiadectw charakterystyki energetycznej budynków.
346. RPO-604476-IX/08 z 30.12.2008 r. – do Komendanta G!ównego Policji w sprawie zasad
szkole( u&ycia broni przez policjantów.
B. Wnioski o podj!cie inicjatywy prawodawczej
1. RPO-575923-X/07 z 02.01.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie obowi"zku op!acania
sk!adek na ubezpieczenie zdrowotne przez emerytów i rencistów prowadz"cych dzia!alno')
zarobkow".
2. RPO-573766-V/07 z 02.01.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie formy zawarcia
umowy o ustanowienie spó!dzielczego w!asno'ciowego prawa do lokalu.
3. RPO-577511-I/08 z 04.01.2008 r. – do Prezesa Rady Ministrów oraz Marsza!ka Sejmu RP w
sprawie potrzeby ratyfikacji Europejskiej Konwencji Bioetycznej.
4. RPO-525731-I/06 z 15.01.2008 r. – do Marsza!ka Sejmu RP w sprawie wst$pu publiczno'ci
oraz dziennikarzy na sejmow" galeri$ podczas obrad Sejmu.
5. RPO-523562-I/06 z 16.01.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie dostosowania
obowi"zuj"cego prawa do wyroku Trybuna!u Konstytucyjnego dotycz"cego usytuowania
instytucji asesora s"dowego w polskim wymiarze sprawiedliwo'ci.
6. RPO-573544-X/07 z 17.01.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie
udost$pniania pracodawcy danych o przyczynie niepe!nosprawno'ci.
7. RPO-574709-X/07 z 17.01.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie p!atnego
parkowania pojazdów.
 - 649 -
8. RPO-551982-VI/07 z 21.01.2008 r. – do Ministra Finansów w sprawie wprowadzenia do
polskiego ustawodawstwa prawnych gwarancji zapewniaj"cych publikowanie umów o
unikaniu podwójnego opodatkowania z zachowaniem odpowiedniego vacatio legis.
9. RPO-553697-II/07 z 21.01.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora
Generalnego w sprawie problemu stosowania kar cielesnych wobec dzieci.
10. RPO-533079-VI/06 z 22.01.2008 r. – do Ministra Finansów w sprawie potrzeby nowelizacji
ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, uwzgl$dniaj"cej wyrok Trybuna!u
Konstytucyjnego dotycz"cy odliczenia przez podatników pracuj"cych za granic" sk!adek na
ubezpieczenie spo!eczne i ubezpieczenie zdrowotne.
11. RPO-474052-III/04 z 22.01.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie
potrzeby wprowadzenia do przepisów dotycz"cych rodzin zast$pczych definicji rodziny
zast$pczej spokrewnionej z dzieckiem.
12. RPO-562607-V/07 z 23.01.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie braku regulacji
prawnych zapewniaj"cych ochron$ interesów klientów firm deweloperskich.
13. RPO-538666-III/06 z 23.01.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie
nielegalnego prowadzenia placówek opieki ca!odobowej dla osób niepe!nosprawnych,
przewlekle chorych lub w podesz!ym wieku.
14. RPO-557348-V/07 z 24.01.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie regulacji
umo&liwiaj"cej zwolnienie z obowi"zku wp!at na fundusz remontowy spó!dzielni
mieszkaniowej osób, które po dniu 23 kwietnia 2001 r. dokona!y przekszta!cenia
spó!dzielczego lokatorskiego prawa do lokalu.
15. RPO-529615-V/06 z 24.01.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w
sprawie trybu, w jakim nast$puje wykonanie ostatecznych decyzji o opró&nieniu lokalu
mieszkalnego pozostaj"cego w dyspozycji jednostek organizacyjnych podleg!ych MSWiA.
16. RPO-533355-X/06 z 24.01.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie niezgodnej z
konstytucyjn" zasad" pa(stwa prawa kumulacji sankcji za zaj$cie pasa drogowego bez
zezwolenia.
17. RPO-578865-VI/08 z 25.01.2008 r. – do Ministra Finansów w sprawie potrzeby
unormowania sytuacji prawnej posiadaczy przedwojennych papierów warto'ciowych
gwarantowanych przez Pa(stwo Polskie.
18. RPO-532014-IV/06 z 25.01.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie uregulowania
kwestii wymogów programowych dla studiów podyplomowych w zakresie po'rednictwa w
obrocie nieruchomo'ciami.
19. RPO-578571-I/08 z 25.01.2008 r. – do Ministra Zdrowia oraz Ministra Sprawiedliwo'ci w
sprawie problemów wynikaj"cych z uregulowa( zawartych w ustawie o planowaniu rodziny,
ochronie p!odu ludzkiego i warunkach dopuszczalno'ci przerywania ci"&y.
20. RPO-579172-III/08 z 25.01.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie projektu przepisów
dotycz"cych trybu wygasania stosunków pracy pracowników szpitali przekszta!canych w
spó!ki.
21. RPO-390054-III/01 z 28.01.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie
potrzeby dostosowania do wyroku Trybuna!u Konstytucyjnego przepisów o rozwi"zaniu
stosunku pracy w drodze wypowiedzenia z mianowanym pracownikiem samorz"dowym.
 - 650 -
22. RPO-479850-III/04 z 28.01.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie
braku zewn$trznej kontroli nad decyzjami wydawanymi w sprawach osób bezrobotnych
ubiegaj"cych si$ o 'rodki na podj$cie dzia!alno'ci gospodarczej.
23. RPO-508492-V/05 z 28.01.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie nieuregulowanej
sytuacji prawnej najemców by!ych mieszka( zak!adowych.
24. RPO-498090-IX/05 z 28.01.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie czasu s!u&by
funkcjonariuszy S!u&by Wi$ziennej.
25. RPO-572925-VII/07 z 29.01.2008 r. – do Dyrektora Generalnego S!u&by Wi$ziennej w
sprawie potrzeby uporz"dkowania regulacji prawnych dotycz"cych stosowania kamer
telewizji przemys!owej w jednostkach penitencjarnych.
26. RPO-575400-III/07 z 30.01.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie
skuteczniejszej ochrony praw dzieci przebywaj"cych w ca!odobowej placówce opieku(czo-
wychowawczej typu rodzinnego.
27. RPO-562343-III/07 z 30.01.2008 r. – do Pe!nomocnika Rz"du ds. Osób Niepe!nosprawnych
– Sekretarza Stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie nieprzys!ugiwania
prawa do 'wiadcze( z pomocy spo!ecznej dla osób odbywaj"cych kar$ pozbawienia wolno'ci.
28. RPO-570407-IV/07 z 31.01.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie regulacji
prawnych w przedmiocie okre'lania warto'ci rynkowej gruntów przeznaczonych lub zaj$tych
pod drogi publiczne.
29. RPO-518547-III/05 z 31.01.2008 r. – do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Pracy i
Polityki Spo!ecznej w sprawie potrzeby wprowadzenia jasnych regulacji prawnych
dotycz"cych prawa do 'wiadczenia przedemerytalnego osób, które rozwi"za!y umow$ o prac$
z przyczyn dotycz"cych pracodawcy.
30. RPO-565414-VI/07 z 01.02.2008 r. – do Przewodnicz"cego Krajowej Rady Radiofonii i
Telewizji w sprawie bezp!atnego dost$pu do telewizji publicznej organizacji po&ytku
publicznego.
31. RPO-563683-I/07 z 04.02.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie organizacji
egzaminów na aplikacje prawnicze.
32. RPO-532879-III/06 z 04.02.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie
postulowanych zmian w prawie kombatanckim, zwi"zanych z doznanymi represjami
systemów totalitarnych.
33. RPO-551069-V/07 z 04.02.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie braku unormowa(
okre'laj"cych odleg!o') od nieruchomo'ci, w jakiej powinny znajdowa) si$ tzw. zast$pcze
punkty poboru wody, w sytuacji wstrzymania dostaw wody z powodu zaleg!o'ci odbiorcy w
op!atach.
34. RPO-567904-I/07 z 04.02.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w
sprawie opó%nie( w przygotowaniu aktów wykonawczych do ustawy o Karcie Polaka.
35. RPO-451191-IX/03 z 05.02.2008 r. – do Ministra Finansów w sprawie potrzeby wydania
przepisów precyzuj"cych zasady zwalniania celników ze s!u&by.
36. RPO-428351-V/03 z 06.02.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie niezgodno'ci z
Konstytucj" upowa&nienia do okre'lenia w przepisach wykonawczych zasad zwrotu ró&nicy
w op!atach czynszowych, zawartego w ustawie o S!u&bie Wi$ziennej.
 - 651 -
37. RPO-546733-II/06 z 07.02.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora
Generalnego w sprawie konieczno'ci nowelizacji Kodeksu post$powania karnego
zmierzaj"cej do wykluczenia ofiar przest$pstw z kr$gu podmiotów, wobec których mo&e by)
stosowana kara porz"dkowa aresztu.
38. RPO-575313-XVII/07 z 08.02.2008 r. – do Ministra Finansów w sprawie trudno'ci z
otrzymaniem zwrotu nadp!aconej akcyzy za samochód sprowadzony z Unii Europejskiej.
39. RPO-563719-IV/07 z 08.02.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie zasad
przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych.
40. RPO-559445-V/07 z 08.02.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie dop!at z bud&etu
pa(stwa do oprocentowania kredytów mieszkaniowych.
41. RPO-515109-IX/05 z 08.02.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w
sprawie nieprzyjmowania do s!u&by kandydatów na funkcjonariuszy s!u&b mundurowych ze
wzgl$du na fakt posiadania przez nich podwójnego obywatelstwa.
42. RPO-546825-V/06 z 08.02.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie potrzeby
zniesienia ustawowego obowi"zku osobistego uczestnictwa w walnym zgromadzeniu
spó!dzielni.
43. RPO-550854-III/07 z 08.02.2008 r. – do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w
sprawie wynagradzania pracowników instytucji kultury.
44. RPO-556183-I/07 z 12.02.2008 r. – do Ministra Nauki i Szkolnictwa Wy&szego w sprawie
rekrutacji na studia wy&sze osób z tzw. star" matur".
45. RPO-573601-I/07 z 12.02.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie sposobu i trybu
rekrutacji absolwentów szkó! 'rednich na akademie medyczne.
46. RPO-575722-I/07 z 13.02.2008 r. – do Ministra Nauki i Szkolnictwa Wy&szego w sprawie
op!at za egzaminy poprawkowe pobieranych przez niektóre uczelnie.
47. RPO-547813-II/06 z 14.02.2008 r. – do Prezesa Rady Ministrów oraz Marsza!ka Sejmu RP
w sprawie podj$cia niezb$dnych dzia!a( w celu ratyfikacji przez Polsk$ Konwencji Rady
Europy w sprawie dzia!a( przeciwko handlowi lud%mi.
48. RPO-580481-IX/08 z 14.02.2008 r. – do Prezesa Rady Ministrów, do wiadomo'ci Szefa
S!u&by Celnej, w sprawie akcji protestacyjnej celników.
49. RPO-574720-X/07 z 14.02.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w
sprawie niespójnych regulacji prawnych okre'laj"cych zasady powo!ywania kierownika
urz$du stanu cywilnego.
50. RPO-547812-II/06 z 15.02.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora
Generalnego w sprawie potrzeby wzmocnienia uprawnie( procesowych ofiar przest$pstw.
51. RPO-410553-X/02 z 15.02.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie reklamowania napojów
alkoholowych.
52. RPO-580790-X/08 z 15.02.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie pobierania przez
lekarzy ubezpieczenia zdrowotnego op!at za wystawienie za'wiadczenia o stanie zdrowia dla
celów 'wiadcze( z ubezpieczenia spo!ecznego.
53. RPO-539146-VI/06 z 21.02.2008 r. – do Marsza!ka Sejmu RP w sprawie finansowania
zadania zleconego gminom zwi"zanego z prowadzeniem Krajowego Rejestru S"dowego.
 - 652 -
54. RPO-578313-I/08 z 25.02.2008 r. – do Przewodnicz"cego Pa(stwowej Komisji Wyborczej w
sprawie braku mo&liwo'ci realizacji czynnego prawa wyborczego przez osoby zatrzymane
przez Policj$ w dniu lub na okres obejmuj"cy dzie( wyborów parlamentarnych.
55. RPO-567904-I/07 z 25.02.2008 r. – do Szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów oraz
Ministra Spraw Zagranicznych w sprawie opó%nie( w przygotowaniu aktów wykonawczych
do ustawy o Karcie Polaka.
56. RPO-580582-IV/08 z 26.02.2008 r. – do Szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów w
sprawie pomocy pa(stwa dla osób, które zmuszone s" opu'ci) zajmowane nieruchomo'ci, w
zwi"zku z zasadnymi roszczeniami prawowitych w!a'cicieli wobec Skarbu Pa(stwa.
57. RPO-563413-I/07 z 27.02.2008 r. – do Marsza!ka Sejmu RP w sprawie obywatelskiej
inicjatywy ustawodawczej.
58. RPO-581966-IX/08 z 27.02.2008 r. – do Komendanta G!ównego Policji w sprawie potrzeby
wprowadzenia obowi"zkowych bada( psychologicznych dla funkcjonariuszy Policji.
59. RPO-557609-II/07 z 27.02.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora
Generalnego w sprawie rozpoznawania za&alenia na zatrzymanie w sytuacji 'mierci osoby
zatrzymanej.
60. RPO-579448-V/08 z 28.02.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie obowi"zku
zbywania przez spó!dzielnie mieszkaniowe tzw. „mieszka( z odzysku” w trybie przetargu na
ustanowienie odr$bnej w!asno'ci lokalu.
61. RPO-478004-III/04 z 03.03.2008 r. – do Ministra Edukacji Narodowej w sprawie potrzeby
wydania nowego rozporz"dzenia reguluj"cego tryb post$powania dyscyplinarnego dla
nauczycieli.
62. RPO-514354-IX/05 z 04.03.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w
sprawie potrzeby nowelizacji rozporz"dzenia Ministra Spraw Wewn$trznych z dnia 17
listopada 2006 r. w sprawie przeszkolenia zawodowego stra&aków Pa(stwowej Stra&y
Po&arnej.
63. RPO-582529-X/08 z 04.03.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie dost$pu rodziny do
dokumentacji medycznej zmar!ego pacjenta.
64. RPO-583258-VI/08 z 07.03.2008 r. – do Ministra Finansów w sprawie opodatkowania
rodziców samotnie wychowuj"cych dzieci.
65. RPO-487004-II/04 z 07.03.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora
Generalnego w sprawie konieczno'ci wzmocnienia uprawnie( pokrzywdzonych w toku
post$powania prowadzonego na podstawie przepisów ustawy o post$powaniu w sprawach
nieletnich.
66. RPO-578865-VI/08 z 10.03.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie regulacji
zmierzaj"cych do unormowania sytuacji prawnej posiadaczy papierów warto'ciowych
gwarantowanych przez Pa(stwo Polskie.
67. RPO-559255-I/07 z 10.03.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w
sprawie organizowania zgromadze( spontanicznych.
68. RPO-573766-V/07 z 11.03.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie formy zawarcia
umowy o ustanowienie spó!dzielczego w!asno'ciowego prawa do lokalu.
 - 653 -
69. RPO-578635-VII/08 z 11.03.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie sytuacji osób
pozbawionych wolno'ci, niepal"cych, konwojowanych wspólnie z osobami pal"cymi.
70. RPO-567655-II/07 z 12.03.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora
Generalnego w sprawie mo&liwo'ci wszcz$cia post$powania dyscyplinarnego przeciwko
s$dziemu, który orzeka! w sprawie z powództwa Mi$dzynarodowych Targów Katowickich
przeciwko Sopockiemu Towarzystwu Ubezpieczeniowemu „Ergo Hestia” S.A. o
odszkodowanie za uszkodzenie dachu pawilonu Targów pod ci$&arem 'niegu.
71. RPO-517732-VII/05 z 13.03.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora
Generalnego w sprawie wykonywania 'rodków probacji i readaptacji skazanych.
72. RPO-550274-I/07 z 17.03.2008 r. – do Ministra Rozwoju Regionalnego w sprawie
nowelizacji ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju.
73. RPO-570717-I/07 z 17.03.2008 r. – do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Edukacji
Narodowej w sprawie zapewnienia bezpiecznych warunków nauki w szko!ach.
74. RPO-580613-III/08 z 17.03.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie przewlek!o'ci
post$powa( s"dowych w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpiecze( spo!ecznych.
75. RPO-574708-X/07 z 17.03.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie potrzeby wydania
rozporz"dzenia okre'laj"cego uprawnienia do stosowania psychoterapii.
76. RPO-583307-I/08 z 17.03.2008 r. – do Prezesa Rz"dowego Centrum Legislacji w sprawie
stanu realizacji przez organy administracji rz"dowej obowi"zku wydawania przepisów
wykonawczych do ustaw.
77. RPO-428774-V/03 z 17.03.2008 r. – do Prezesa Rady Ministrów w sprawie braku przepisów
reguluj"cych dzia!alno') zrzesze( w!a'cicieli i zarz"dców domów.
78. RPO-552919-I/07 z 18.03.2008 r. – do Ministra Obrony Narodowej w sprawie skarg osób,
których nazwiska znalaz!y si$ w Raporcie o likwidacji Wojskowych S!u&b Informacyjnych.
79. RPO-584691-III/08 z 18.03.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie
zapowiadanego protestu s$dziów.
80. RPO-549375-III/07 z 18.03.2008 r. – do Przewodnicz"cego Sejmowej Komisji Polityki
Spo!ecznej i Rodziny w sprawie potrzeby przywrócenia regulacji prawnej stwarzaj"cej
podstawy do pozbawienia prawa do 'wiadcze( emerytalno-rentowych lub prawa do takich
'wiadcze( w wy&szym wymiarze, osób, które wywo!a!y przest$pstwem umy'lnym
okoliczno'ci powstania tego prawa.
81. RPO-482827-IV/04 z 20.03.2008 r. – do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w
sprawie wymaga( i kwalifikacji, jakie powinny spe!nia) osoby uprawnione do prowadzenia
bada( architektonicznych.
82. RPO-580587-VI/08 z 20.03.2008 r. – do Ministra Finansów w sprawie ogranicze( w
prowadzeniu dzia!alno'ci gospodarczej polegaj"cej na po'redniczeniu w zwrocie podatku
VAT podró&nym.
83. RPO-531001-IV/06 z 20.03.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie braku uprawnie(
do wykonywania samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie przez architektów
wn$trz.
 - 654 -
84. RPO-506107-IV/05 z 20.03.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie nieprawid!owej
regulacji dotycz"cej opracowania mapy z projektem podzia!u nieruchomo'ci.
85. RPO-584559-I/08 z 20.03.2008 r. – do Prezesa Rady Ministrów w sprawie braku
szczegó!owych regulacji dotycz"cych przedmiotu i trybu rozpatrywania skarg, wniosków i
petycji sk!adanych do organów administracji publicznej.
86. RPO-517392-X/05 z 25.03.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie zasad wydawania
kart parkingowych osobom niepe!nosprawnym.
87. RPO-555284-IV/07 z 26.03.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie nieprawid!owej
regulacji dotycz"cej wska%ników zmian cen nieruchomo'ci.
88. RPO-583433-III/08 z 27.03.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie
projektu rozwi"za( prawnych ró&nicuj"cych w sposób nieuzasadniony sytuacj$ prawn" osób
niepe!nosprawnych pobieraj"cych rent$ z tytu!u niezdolno'ci do pracy oraz osób
niepe!nosprawnych pobieraj"cych rent$ socjaln", w zakresie ogranicze( wyp!aty renty ze
wzgl$du na wysoko') przychodów z pracy zarobkowej.
89. RPO-584352-IV/08 z 28.03.2008 r. – do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie
potrzeby rozszerzenia kr$gu podmiotów uprawnionych do wykonywania prac scaleniowo –
wymiennych o osoby, które posiadaj" uprawnienia zawodowe w dziedzinie geodezji i
kartografii.
90. RPO-585072-I/08 z 31.03.2008 r. – do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w
sprawie braku aktów wykonawczych do znowelizowanej ustawy o muzeach.
91. RPO-584635-V/08 z 01.04.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie projektowanej
zmiany zasad obliczania czynszu najmu lokalu mieszkalnego w zasobach towarzystw
budownictwa mieszkalnego.
92. RPO-578577-II/08 z 01.04.2008 r. – do Prezesa Rady Ministrów w sprawie potrzeby
uregulowania problematyki prowadzenia dzia!alno'ci operacyjnej uprawnionych s!u&b w
jednym akcie ustawowym.
93. RPO-585881-V/08 z 04.04.2008 r. – do Ministra Finansów w sprawie rozwi"za( prawnych
dotycz"cych w!a'ciwo'ci organu podatkowego do rozpatrzenia odwo!ania.
94. RPO-585877-VI/08 z 07.04.2008 r. – do Prezesa Rady Ministrów w sprawie abolicji
podatkowej wobec obywateli polskich pracuj"cych za granic".
95. RPO-570368-X/07 z 10.04.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie standardów opieki
paliatywno-hospicyjnej dla dzieci.
96. RPO-585283-III/08 z 11.04.2008 r. – do Ministra Edukacji Narodowej w sprawie braku
przepisów wykonawczych dotycz"cych zapewnienia szkole przez organ prowadz"cy
podstawowych warunków do realizacji przez nauczyciela zada( dydaktycznych,
wychowawczych i opieku(czych.
97. RPO-581157-X/08 z 11.04.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie braku prawnych
mo&liwo'ci odwo!ania si$ do s"du powszechnego od orzeczenia s"du lekarskiego
wymierzaj"cego lekarzowi kar$ upomnienia b"d% nagany.
98. RPO-585355-III/08 z 11.04.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie
uprawnie( do wykonywania zawodu pracownika socjalnego.
 - 655 -
99. RPO-569428-X/07 z 14.04.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie braku prawnej
mo&liwo'ci rozsypywania prochów zmar!ych.
100. RPO-583145-III/08 z 14.04.2008 r. – do G!ównego Inspektora Pracy w sprawie
podejmowania zaj$) zarobkowych przez pracowników Pa(stwowej Inspekcji Pracy.
101. RPO-583128-III/08 z 15.04.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie potrzeby zmiany
regulacji prawnej dotycz"cej zwrotu jednorazowej odprawy w przypadku ponownego
podj$cia pracy w PKP.
102. RPO-583597-III/08 z 15.04.2008 r. – do Pe!nomocnika Rz"du ds. Osób Niepe!nosprawnych
w sprawie potrzeby podj$cia dzia!a( dotycz"cych reformy systemu orzekania o
niepe!nosprawno'ci, w odniesieniu do &o!nierzy zawodowych oraz innych funkcjonariuszy
s!u&b mundurowych.
103. RPO-571203-IV/07 z 15.04.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie
nieprawid!owej regulacji dotycz"cej wpisywania nazwisk osób do ksi"g wieczystych
prowadzonych w systemie informatycznym.
104. RPO-586832-IX/08 z 15.04.2008 r. – do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Finansów –
Szefa S!u&by Celnej w sprawie prawa do wynagrodzenia i innych 'wiadcze( za okres
faktycznego pozostawania poza s!u&b" funkcjonariusza celnego przywróconego do s!u&by.
105. RPO-585674-IX/08 z 16.04.2008 r. – do Ministra Obrony Narodowej w sprawie braku
prawnych mo&liwo'ci zwolnienia od zaj$) s!u&bowych &o!nierza zawodowego z tytu!u opieki
nad dzieckiem, w sytuacji gdy oboje rodzice s" &o!nierzami zawodowymi.
106. RPO-577426-XX/07 z 16.04.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie
braku mo&liwo'ci zaskar&enia orzeczenia lekarza orzecznika ZUS dotycz"cego wydania
skierowania na rehabilitacj$ lecznicz" w ramach prewencji rentowej.
107. RPO-579170-V/08 z 17.04.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie potrzeby
ustawowego uregulowania zasad ustalania warto'ci zwracanych wk!adów mieszkaniowych.
108. RPO-513894-IV/05 z 17.04.2008 r. – do Ministra *rodowiska w sprawie konieczno'ci
wzmocnienia pozycji prawnej cz!onków spó!ek wodnych.
109. RPO-481256-IV/04 z 18.04.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie nieodp!atnej
pomocy prawnej dla osób ubogich.
110. RPO-587288-III/08 z 18.04.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w
sprawie naboru kandydatów na stanowiska urz$dnicze.
111. RPO-586139-III/08 z 21.04.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie
potrzeby zmiany przepisów Kodeksu pracy reguluj"cych wymiar urlopu na warunkach urlopu
macierzy(skiego.
112. RPO-586573-X/08 z 22.04.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie ogranicze( czasowych
udzielania przepustek osobom przebywaj"cym w ca!odobowych oddzia!ach psychiatrycznych
i zak!adach opieki d!ugoterminowej.
113. RPO-571581-VII/07 z 23.04.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w
sprawie pobytu osób umieszczonych w pomieszczeniach jednostek organizacyjnych Policji
przeznaczonych dla osób zatrzymanych lub doprowadzonych w celu wytrze%wienia.
 - 656 -
114. RPO-578865-VI/08 z 24.04.2008 r. – do Prezesa Rady Ministrów w sprawie uregulowania
sytuacji prawnej posiadaczy przedwojennych papierów warto'ciowych gwarantowanych
przez Pa(stwo Polskie.
115. RPO-586623-VII/08 z 24.04.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w
sprawie rozwi"za( prawnych dotycz"cych zapewnienia posi!ków osobom zatrzymanym.
116. RPO-513066-I/05 z 24.04.2008 r. – do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Edukacji
Narodowej w sprawie przygotowa( do egzaminów maturalnych.
117. RPO-586484-V/08 z 28.04.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie problemów
zwi"zanych z wej'ciem w &ycie ustawy z dnia 14 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy o
spó!dzielniach mieszkaniowych oraz o zmianie innych ustaw.
118. RPO-582015-X/08 z 28.04.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie procedury
potwierdzania skierowa( na leczenie uzdrowiskowe.
119. RPO-573286-VII/07 z 29.04.2008 r. – do Dyrektora Generalnego S!u&by Wi$ziennej w
sprawie nieprawid!owo'ci w rozpoznawaniu przez administracj$ jednostek penitencjarnych
skarg osób pozbawionych wolno'ci.
120. RPO-547500-III/06 z 29.04.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie
konieczno'ci dokonania zmian w zasadach obliczania rent i emerytur, uwzgl$dniaj"cych
sytuacj$ osób maj"cych problemy z udokumentowaniem wysoko'ci wynagrodzenia.
121. RPO-586892-X/08 z 30.04.2008 r. – do Ministra Edukacji Narodowej w sprawie braku
powszechnego dost$pu do wychowania przedszkolnego dzieci w wieku 3 – 5 lat.
122. RPO-587872-X/08 z 30.04.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie zasad finansowania
leczenia za granic".
123. RPO-556732-IV/07 z 30.04.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie braku przepisów
okre'laj"cych minimalne odleg!o'ci pomi$dzy budynkami mieszkalnymi a zbiornikami do
magazynowania paliw p!ynnych na u&ytek w!asny, posiadanymi przez przedsi$biorców i
osoby fizyczne.
124. RPO-587846-I/08 z 30.04.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie bieg!ych
s"dowych.
125. RPO-584072-VI/08 z 05.05.2008 r. – do Prezesa Rady Ministrów w sprawie istniej"cych
ogranicze( w korzystaniu z ulgi z tytu!u wychowywania dzieci.
126. RPO-581475-IX/08 z 05.05.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w
sprawie braku uprawnienia do otrzymania przez policjanta zwolnienia z tytu!u opieki nad
dzieckiem w sytuacji, gdy &ona nie jest pracownikiem Policji.
127. RPO-582497-IV/08 z 08.05.2008 r. – do Ministra Skarbu Pa(stwa w sprawie sposobu
rozpatrywania roszcze( wynikaj"cych z dekretu z dnia 26 pa%dziernika 1945 r. o w!asno'ci i
u&ytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy.
128. RPO-580790-X/08 z 09.05.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie potrzeby
doprecyzowania przepisów odnosz"cych si$ do pobierania przez lekarzy ubezpieczenia
zdrowotnego op!at od pacjentów za wystawienie za'wiadczenia o stanie zdrowia dla celów
'wiadcze( z ubezpieczenia spo!ecznego.
 - 657 -
129. RPO-574709-X/07 z 09.05.2008 r. – do Sekretarza Stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki
Spo!ecznej – Pe!nomocnika Rz"du ds. Osób Niepe!nosprawnych w sprawie wnoszenia op!at
za parkowanie przez kierowców z dysfunkcj" narz"dów ruchu.
130. RPO-580452-IV/08 z 13.05.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie warunków
wystawiania 'wiadectw charakterystyki energetycznej budynków.
131. RPO-549375-III/07 z 13.05.2008 r. – do Przewodnicz"cego Sejmowej Komisji Polityki
Spo!ecznej i Rodziny w sprawie potrzeby przywrócenia regulacji prawnej stwarzaj"cej
podstawy do pozbawienia prawa do 'wiadcze( emerytalno-rentowych lub prawa do takich
'wiadcze( w wy&szym wymiarze, osób, które wywo!a!y przest$pstwem umy'lnym
okoliczno'ci powstania tego prawa.
132. RPO-588414-III/08 z 13.05.2008 r. – do Sekretarza Stanu w Ministerstwie Spraw
Wewn$trznych i Administracji w sprawie upowa&nie( ustawowych do wydania rozporz"dze(
Rady Ministrów z dnia 2 sierpnia 2005 r. w sprawie zasad wynagradzania pracowników
samorz"dowych.
133. RPO-533891-II/06 z 14.05.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora
Generalnego w sprawie odpowiedzialno'ci karnej lekarza za czyn polegaj"cy na uszkodzeniu
cia!a lub spowodowaniu rozstroju zdrowia dziecka pocz$tego.
134. RPO-556485-II/07 z 14.05.2008 r. – do Przewodnicz"cego Sejmowej Komisji
Regulaminowej i Spraw Poselskich w sprawie potrzeby ograniczenia immunitetu
parlamentarnego i s$dziowskiego.
135. RPO-406771-V/02 z 20.05.2008 r. – do Ministra Obrony Narodowej w sprawie stworzenia
mo&liwo'ci prawnych przyznawania przez s"dy uprawnienia do lokalu socjalnego osobom
zamieszkuj"cym w lokalach Wojskowej Agencji Mieszkaniowej, w przypadku gdy z
powództwem o opró&nienie lokalu wyst"pi! &o!nierz zawodowy.
136. RPO-589567-X/08 z 20.05.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie legalno'ci zarz"dze(
Prezesa NFZ wydawanych na podstawie art. 146 ustawy o 'wiadczeniach opieki zdrowotnej
finansowanych ze 'rodków publicznych.
137. RPO-589145-I/08 z 20.05.2008 r. – do Prezesa Rz"dowego Centrum Legislacji w sprawie
braku realizacji obowi"zku og!aszania aktów normatywnych w formie elektronicznej.
138. RPO-542756-I/06 z 21.05.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie potrzeby
nowelizacji przepisów ustawy – Prawo o adwokaturze, ustawy o radcach prawnych oraz
ustawy – Prawo o notariacie.
139. RPO-574342-IV/07 z 21.05.2008 r. – do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie
nieodp!atnego przekazywania przez Agencj$ Nieruchomo'ci Rolnych gruntów pod zalesienie
dla bezrobotnych by!ych pracowników pa(stwowych gospodarstw rolnych.
140. RPO-575358-IV/07 z 23.05.2008 r. – do Ministra Skarbu Pa(stwa w sprawie braku 'rodków
odwo!awczych, które powinny s!u&y) osobom dochodz"cym uprawnie( przewidzianych
ustaw" z dnia 8 lipca 2005 r. o realizacji prawa do rekompensaty z tytu!u pozostawienia
nieruchomo'ci poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej.
141. RPO-548427-IV/07 z 23.05.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie
zró&nicowanych stawek op!aty stosunkowej dla komornika przy egzekucji 'wiadcze(
pieni$&nych.
 - 658 -
142. RPO-573279-III/07 z 26.05.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie
funkcjonowania ca!odobowych placówek opieku(czo-wychowawczych maj"cych form$
placówki wielofunkcyjnej.
143. RPO-347731-IX/00 z 26.05.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie rozwa&enia
mo&liwo'ci podj$cia dzia!a( legislacyjnych zmierzaj"cych do wydania nowelizacji
umo&liwiaj"cej coroczn" waloryzacj$ równowa&nika pieni$&nego za brak lokalu
mieszkalnego funkcjonariusza S!u&by Wi$ziennej.
144. RPO-572961-III/07 z 26.05.2008 r. – do Szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów w
sprawie statusu prawnego pracowników Urz$du Komisji Nadzoru Finansowego.
145. RPO-576939-I/07 z 27.05.2008 r. – do Prezydenta RP w sprawie w"tpliwo'ci natury
konstytucyjnej zwi"zanych z ratyfikowaniem Traktatu Lizbo(skiego.
146. RPO-546726-VII/06 z 28.05.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora
Generalnego w sprawie udzielania osobom tymczasowo aresztowanym zezwole( na widzenie
z ich ma!oletnimi dzie)mi.
147. RPO-584806-I/08 z 29.05.2008 r. – do Ministra Rozwoju Regionalnego w sprawie
niezgodno'ci z Konstytucj" wytycznych wydawanych przez Ministra Rozwoju Regionalnego.
148. RPO-587389-I/08 z 02.06.2008 r. – do Przewodnicz"cego Pa(stwowej Komisji Wyborczej w
sprawie braku mo&liwo'ci odwo!ania si$ od decyzji o wyga'ni$ciu mandatu pos!a i senatora.
149. RPO-586777-V/08 z 04.06.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie terminu, w jakim
najwcze'niej mo&liwe jest ustanowienie przez spó!dzielni$ mieszkaniow" odr$bnej w!asno'ci
lokalu na rzecz cz!onka spó!dzielni.
150. RPO-587751-I/08 z 06.06.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w
sprawie nieuznawania przez polskie urz$dy stanu cywilnego odpisów skróconych aktu
ma!&e(stwa wydanego w pa(stwie – stronie Konwencji z 1976 r. dotycz"cej wydawania
wieloj$zycznych odpisów skróconych aktów stanu cywilnego.
151. RPO-546825-V/06 z 11.06.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie potrzeby
zniesienia ustawowego obowi"zku osobistego uczestnictwa w walnym zgromadzeniu
spó!dzielni.
152. RPO-586099-VII/08 z 11.06.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora
Generalnego w sprawie przyczyn zgonu obywatela Rumunii w Areszcie *ledczym w K.
153. RPO-572281-XX/07 z 12.06.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji i
Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie praw wyborczych osób skazanych.
154. RPO-586848-VI/08 z 13.06.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie ogranicze( w
wykonywaniu zawodu egzaminatora nauki jazdy.
155. RPO-589162-VI/08 z 20.06.2008 r. – do Ministra Finansów w sprawie potrzeby zwolnienia z
podatku dochodowego laureatów nagród przyznawanych przez podmioty krajowe i
zagraniczne uczonym, zarówno polskim, jak i obcokrajowcom.
156. RPO-491024-I/04 z 20.06.2008 r. – do Ministra Nauki i Szkolnictwa Wy&szego w sprawie
organizacji kszta!cenia, sposobu nadawania stopni i tytu!ów naukowych oraz sytuacji prawnej
studentów wy&szych uczelni.
 - 659 -
157. RPO-576274-III/07 z 24.06.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie
wy!"czenia mo&liwo'ci ustalenia prawa do emerytury z urz$du w sytuacji, gdy rencista
uprzednio mia! ustalone prawo do wcze'niejszej emerytury.
158. RPO-561580-III/07 z 24.06.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie
mo&liwo'ci kontrolowania pracownika w ramach uprawnie( kierowniczych pracodawcy.
159. RPO-523562-I/06 z 25.06.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie dostosowania
obowi"zuj"cych przepisów do wyroku Trybuna!u Konstytucyjnego o niezgodno'ci z
Konstytucj" powierzania czynno'ci s"dowych asesorom s"dowym.
160. RPO-577071-IX/07 z 27.06.2008 r. – do Ministra Obrony Narodowej w sprawie sytuacji
&o!nierzy ci$&ko poszkodowanych oraz rodzin &o!nierzy zmar!ych podczas s!u&by poza
granicami pa(stwa.
161. RPO-575173-IX/07 z 30.06.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji i
Ministra Obrony Narodowej w sprawie umo&liwienia przekazywania 'wiadcze( emerytalnych
funkcjonariuszy s!u&b mundurowych i &o!nierzy zawodowych na rachunki SKOK.
162. RPO-576105-VI/07 z 30.06.2008 r. – do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w
sprawie konieczno'ci zmiany przepisu ustawy o radiofonii i telewizji.
163. RPO-591811-I/08 z 02.07.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji,
Przewodnicz"cego Komisji Praw Cz!owieka i Praworz"dno'ci Senatu RP oraz
Przewodnicz"cego Komisji Sejmu RP w sprawie braku mechanizmów kontroli prawid!owo'ci
klasyfikacji utajnionych dokumentów.
164. RPO-507916-VII/05 z 02.07.2008 r. – do Sekretarza Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwo'ci
w sprawie zgodno'ci z Konstytucj" rozporz"dzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z
dnia 26 lipca 2004 r. w sprawie szczegó!owych zasad kierowania, przyjmowania,
przenoszenia, zwalniania i pobytu nieletnich w m!odzie&owym o'rodku wychowawczym oraz
m!odzie&owym o'rodku socjoterapii.
165. RPO-560918-IV/07 z 03.07.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie potrzeby zmiany
obowi"zuj"cych przepisów dotycz"cych ponoszenia przez w!a'ciciela nieruchomo'ci kosztów
ekspertyzy budowlanej w sytuacji, gdy ekspertyza potwierdza prawid!owy stan obiektu
budowlanego, za' zawiadomienie o niew!a'ciwym stanie obiektu zosta!o wniesione przez
osoby trzecie.
166. RPO-587706-IV/08 z 03.07.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie dor$cze( pism
s"dowych w post$powaniu cywilnym na adres skrytki pocztowej.
167. RPO-563533-V/07 z 03.07.2008 r. – do Prezesa Naczelnego S"du Administracyjnego w
sprawie uregulowa( prawnych obowi"zuj"cych w zakresie zwrotu akt po prawomocnym
uchyleniu (stwierdzeniu niewa&no'ci) przez s"d administracyjny zaskar&onej decyzji organu
drugiej instancji oraz poprzedzaj"cej j" decyzji organu pierwszej instancji.
168. RPO-548015-II/06 z 04.07.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora
Generalnego w sprawie wyników analizy wp!ywu i sposobu rozpatrzenia wniosków o
kompensat$ przys!uguj"c" ofiarom przest$pstw.
169. RPO-396073-II/01 z 07.07.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora
Generalnego w sprawie potrzeby stworzenia podstaw prawnych do dochodzenia od Skarbu
Pa(stwa roszcze( odszkodowawczych przez osoby, które by!y faktycznie poddane represjom
 - 660 -
ze strony organów pa(stwa w latach 1944-1989 w zwi"zku z dzia!alno'ci" ich bliskich na
rzecz niepodleg!ego bytu Pa(stwa Polskiego.
170. RPO-500684-IV/05 z 08.07.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie regulacji prawnej
dotycz"cej wyw!aszczania nieruchomo'ci.
171. RPO-383896-IV/01 z 08.07.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie potrzeby uregulowania
zasad przeprowadzania bada( DNA w cywilnych post$powaniach s"dowych.
172. RPO-586832-IX/08 z 08.07.2008 r. – do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Finansów –
Szefa S!u&by Celnej w sprawie prawa do wynagrodzenia i innych 'wiadcze( za okres
faktycznego pozostawania poza s!u&b" funkcjonariusza celnego przywróconego do s!u&by.
173. RPO-588310-I/08 z 09.07.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie
projektowanych zmian w ustawie o dzia!alno'ci po&ytku publicznego i o wolontariacie.
174. RPO-563259-X/07 z 10.07.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie obowi"zuj"cych
regulacji w przedmiocie zaopatrzenia ubezpieczonych w przedmioty ortopedyczne i 'rodki
pomocnicze.
175. RPO-564314-I/07 z 10.07.2008 r. – do Ministra Gospodarki w sprawie op!at zwi"zanych z
odbywaniem aplikacji przygotowuj"cej do zdobycia zawodu rzecznika patentowego.
176. RPO-571564-III/07 z 10.07.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie
aktywizacji zawodowej osób powy&ej 50 lat.
177. RPO-586891-X/08 z 10.07.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w
sprawie przepisów reguluj"cych warunki hodowli i posiadania psów nale&"cych do ras
niebezpiecznych.
178. RPO-551069-V/07 z 10.07.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie zapewnienia
zast$pczych punktów poboru wody.
179. RPO-509359-IV/05 z 10.07.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie potrzeby
zwolnienia od kosztów s"dowych osób, których dotyczy post$powanie o
ubezw!asnowolnienie.
180. RPO-569480-III/07 z 10.07.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie
konieczno'ci zmiany przepisów uzale&niaj"cych wyp!at$ 'wiadczenia przyznawanego
ofiarom wojny lub represji od posiadania przez uprawnionego miejsca zamieszkania na
terytorium Polski.
181. RPO-570717-I/07 z 16.07.2008 r. – do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Edukacji
Narodowej w sprawie zapewnienia bezpiecznych warunków nauki, wychowania i opieki w
publicznych szko!ach i placówkach.
182. RPO-579021-X/08 z 17.07.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie
zmiany sposobu wyp!aty 'wiadcze( rodzinnych mieszka(com Stalowej Woli.
183. RPO-491365-I/04 z 17.07.2008 r. – do Ministra Spraw Zagranicznych w sprawie potrzeby
wydania rozporz"dzenia o funkcjach konsulów RP.
184. RPO-593492-II/08 z 17.07.2008 r. – do Prezesa Rady Ministrów w sprawie nowelizacji
ustawy o uznaniu za niewa&ne orzecze( wydanych wobec osób represjonowanych za
dzia!alno') na rzecz niepodleg!ego bytu Pa(stwa Polskiego.
 - 661 -
185. RPO-513066-I/05 z 21.07.2008 r. – do Ministra Edukacji Narodowej w sprawie zasad
przeprowadzania egzaminów gimnazjalnych i maturalnych.
186. RPO-584001-X/08 z 23.07.2008 r. – do Ministra Edukacji Narodowej w sprawie braku
'rodków prawnych przys!uguj"cych osobom, którym odmówiono przyj$cia dziecka do
przedszkola.
187. RPO-526299-III/06 z 24.07.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie
realizacji wyroku Trybuna!u Konstytucyjnego dotycz"cego przepisów ustawy o
'wiadczeniach pieni$&nych z ubezpieczenia spo!ecznego w razie choroby i macierzy(stwa.
188. RPO-517732-VII/05 z 28.07.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora
Generalnego w sprawie nieprawid!owo'ci w wykonywaniu 'rodków probacji i readaptacji
skazanych.
189. RPO-535565-VI/06 z 30.07.2008 r. – do Ministra Finansów w sprawie zwolnienia od
podatku dochodowego od osób fizycznych odszkodowa( otrzymanych na podstawie ustawy –
Prawo geologiczne i górnicze.
190. RPO-572925-VII/07 z 30.07.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora
Generalnego w sprawie stosowania kamer telewizji przemys!owej w jednostkach
penitencjarnych.
191. RPO-539767-IX/06 z 01.08.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie konieczno'ci
wykonania upowa&nienia zawartego w ustawie o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy
s!u&b mundurowych.
192. RPO-546733-II/06 z 01.08.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora
Generalnego w sprawie konieczno'ci nowelizacji Kodeksu post$powania karnego
zmierzaj"cej do wykluczenia ofiar przest$pstw z kr$gu podmiotów, wobec których mo&e by)
stosowana kara porz"dkowa aresztu.
193. RPO-577368-II/07 z 06.08.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora
Generalnego w sprawie publikowania w prasie danych osobowych i wizerunku osób,
przeciwko którym toczy si$ post$powanie przygotowawcze lub s"dowe.
194. RPO-594703-I/08 z 06.08.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie braku
odpowiednich 'rodków odwo!awczych w ustawie z dnia 25 listopada 2005 r. o zawodzie
t!umacza przysi$g!ego.
195. RPO-595491-I/08 z 06.08.2008 r. – do Ministra Edukacji Narodowej w sprawie braku
rozporz"dze( dotycz"cych indywidualnego obowi"zkowego rocznego przygotowania
przedszkolnego dla dzieci niepe!nosprawnych i chorych.
196. RPO-547813-II/06 z 07.08.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora
Generalnego w sprawie konieczno'ci wprowadzenia do Kodeksu karnego definicji „handlu
lud%mi” i odr$bnej penalizacji handlu osob" doros!" oraz handlu dzieckiem uwzgl$dniaj"cej
odr$bno') definicji handlu dzie)mi.
197. RPO-562607-V/07 z 08.08.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie braku regulacji
prawnych zapewniaj"cych ochron$ interesów klientów firm deweloperskich.
198. RPO-578571-I/08 z 10.08.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie problemów
wynikaj"cych z ustawy o planowaniu rodziny, ochronie p!odu ludzkiego i warunkach
dopuszczalno'ci przerywania ci"&y.
 - 662 -
199. RPO-529650-X/06 z 14.08.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie odpowiedzialno'ci
zawodowej lekarzy i innych pracowników medycznych.
200. RPO-555791-IX/07 z 19.08.2008 r. – do Ministra Zdrowia, do wiadomo'ci Ministra Spraw
Wewn$trznych i Administracji, w sprawie braku instancji odwo!awczej od opinii lekarza
przeprowadzaj"cego badania lekarskie w stosunku do osób ubiegaj"cych si$ o wydanie
licencji oraz posiadaj"cych licencj$ pracownika ochrony fizycznej.
201. RPO-540457-XIX/06 z 20.08.2008 r. – do Ministra Sportu i Turystyki w sprawie przepisów
utrudniaj"cych uprawianie &eglarstwa rekreacyjnego.
202. RPO-582688-V/08 z 20.08.2008 r. – do Ministra Gospodarki w sprawie zasad
odpowiedzialno'ci odbiorcy paliw lub energii za nielegalny pobór paliw lub energii.
203. RPO-487004-II/04 z 21.08.2008 r. – do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie
Sprawiedliwo'ci w sprawie pozycji pokrzywdzonego w toku post$powania regulowanego
przez przepisy ustawy o post$powaniu w sprawach nieletnich.
204. RPO-585798-IV/08 z 22.08.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie odszkodowa( za
wyw!aszczone nieruchomo'ci.
205. RPO-534718-IV/06 z 22.08.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie
nierówno'ci poziomu ochrony prawnej wynagrodze( za prac$ i 'wiadcze( emerytalno-
rentowych w zakresie regulacji egzekucji 'wiadcze( pieni$&nych.
206. RPO-593511-X/08 z 22.08.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie procedury uzyskania
zgody na zabieg operacyjny pacjenta niezdolnego do jej 'wiadomego wyra&enia.
207. RPO-498998-VI/05 z 27.08.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci oraz Ministra Finansów
w sprawie zasad i procedury zaliczania podatku od towarów i us!ug do kosztów s"dowych z
tytu!u nale&no'ci bieg!ych s"dowych i innych osób wykonuj"cych czynno'ci zlecone w
post$powaniu s"dowym, dochodzeniowym i administracyjnym.
208. RPO-595175-X/08 z 01.09.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie przepisów dotycz"cych
podzia!u mi$dzy oddzia!y wojewódzkie NFZ 'rodków na pokrycie finansowania 'wiadcze(
opieki zdrowotnej.
209. RPO-587847-I/08 z 08.09.2008 r. – do Prezesa Rady Ministrów w sprawie b!$dów
formalnych w o'wiadczeniach lustracyjnych.
210. RPO-597873-I/08 z 09.09.2008 r. – do Prezydenta RP, Prezesa Rady Ministrów, Marsza!ka
Sejmu, Marsza!ka Senatu w sprawie potrzeby podj$cia inicjatywy legislacyjnej w zakresie
projektu ustawy – Przepisy ogólne prawa administracyjnego.
211. RPO-588091-IV/08 z 09.09.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie uregulowa(
ustawy o gospodarce nieruchomo'ciami, okre'laj"cych zakres uprawnie( jednostek
organizacyjnych w!adaj"cych nieruchomo'ci" w formie trwa!ego zarz"du.
212. RPO-562954-V/07 z 09.09.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie sprzeda&y
nieruchomo'ci wpisanej do rejestru zabytków, stanowi"cej wielomieszkaniowy budynek
mieszkalny.
213. RPO-428351-V/03 z 09.09.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie niezgodno'ci z
Konstytucj" upowa&nienia do okre'lenia w przepisach wykonawczych zasad zwrotu ró&nicy
w op!atach czynszowych, zawartego w ustawie o S!u&bie Wi$ziennej.
 - 663 -
214. RPO-410553-X/02 z 10.09.2008 r. – wyst"pienie do Ministra Zdrowia w sprawie
reklamowania napojów alkoholowych.
215. RPO-595750-II/08 z 12.09.2008 r. – do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie
Sprawiedliwo'ci w sprawie stanu prac legislacyjnych zmierzaj"cych do ratyfikacji Konwencji
Rady Europy z dnia 23 listopada 2001 r. o cyberprzest$pczo'ci oraz Protoko!u dodatkowego
do Konwencji o cyberprzest$pczo'ci.
216. RPO-594258-I/08 z 17.09.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci, Prezesa Naczelnej Rady
Adwokackiej, Prezesa Krajowej Izby Radców Prawnych w sprawie projektu wprowadzenia
do programów aplikacji prawniczych zasady nieodp!atnego udzielania przez aplikantów porad
prawnych osobom najubo&szym.
217. RPO-596971-I/08 z 19.09.2008 r. – do Przewodnicz"cego Sejmowej Komisji
Sprawiedliwo'ci i Praw Cz!owieka w sprawie ograniczenia prawa wykonywania zawodu
s$dziego.
218. RPO-549499-I/07 z 19.09.2008 r. – do Przewodnicz"cego Senackiej Komisji Nauki,
Edukacji i Sportu w sprawie kryteriów przyznawania 'wiadczenia z bud&etu pa(stwa dla
reprezentantów Polski na igrzyskach paraolimpijskich.
219. RPO-578096-I/08 z 19.09.2008 r. – do Przewodnicz"cego Sejmowej Komisji
Sprawiedliwo'ci i Praw Cz!owieka w sprawie zasad dopuszczenia do wykonywania zawodu
adwokata i radcy prawnego.
220. RPO-583128-III/08 z 22.09.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie potrzeby zmiany
regulacji prawnej dotycz"cej zwrotu jednorazowej odprawy w przypadku ponownego
podj$cia pracy w PKP.
221. RPO-578571-I/08 z 23.09.2008 r. – do Prezesa Rady Ministrów w sprawie zastrze&e(
dotycz"cych ustawy o planowaniu rodziny, ochronie p!odu ludzkiego i warunkach
dopuszczalno'ci przerywania ci"&y.
222. RPO-575418-I/07 z 29.09.2008 r. – do Sekretarza Stanu w Ministerstwie Spraw
Wewn$trznych i Administracji w sprawie odpowiedzialno'ci osób wykonuj"cych
samodzielnie funkcje w dziedzinie geodezji i kartografii.
223. RPO-563533-V/07 z 02.10.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w
sprawie braku 'rodków prawnych, za pomoc" których strona mog!aby doprowadzi) do
rozstrzygni$cia jej indywidualnej sprawy w post$powaniu administracyjnym w sytuacji, gdy
w razie prawomocnego uchylenia przez s"d administracyjny decyzji organów obu instancji,
organ administracji publicznej drugiej instancji, któremu s"d zwróci! akta, zwleka z ich
przekazaniem organowi pierwszej instancji w!a'ciwemu do rozpatrzenia sprawy.
224. RPO-586573-X/08 z 02.10.2008 r. – do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Zdrowia w
sprawie ogranicze( czasowych udzielania przepustek osobom przebywaj"cym w
ca!odobowych oddzia!ach psychiatrycznych i zak!adach opieki d!ugoterminowej.
225. RPO-593108-III/08 z 02.10.2008 r. – do Wiceprezesa Naczelnego S"du Administracyjnego
oraz do Kierownika Urz$du do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych w sprawie
wykazu miejsc odosobnienia stanowi"cego podstaw$ do przyznania uprawnie(
kombatanckich.
 - 664 -
226. RPO-428774-V/03 z 06.10.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie sytuacji prawnej
zrzesze( w!a'cicieli domów utworzonych w przesz!o'ci na podstawie przepisów Prawa
lokalowego.
227. RPO-514592-II/05 z 07.10.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora
Generalnego w sprawie potrzeby nowelizacji przepisów Kodeksu post$powania karnego i
Kodeksu karnego skarbowego dotycz"cych wznowienia post$powania.
228. RPO-586245-VII/08 z 07.10.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w
sprawie potrzeby wydania rozporz"dzenia reguluj"cego warunki techniczne pojazdów
specjalnych i u&ywanych do celów specjalnych ró&nych formacji, w tym pojazdów S!u&by
Wi$ziennej.
229. RPO-548840-II/07 z 07.10.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora
Generalnego w sprawie prac legislacyjnych w zwi"zku z wyrokiem Trybuna!u
Konstytucyjnego dotycz"cym przepisu art. 156 § 5 Kodeksu post$powania karnego.
230. RPO-546825-V/06 z 09.10.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie potrzeby
zniesienia ustawowego obowi"zku osobistego uczestnictwa w walnym zgromadzeniu
spó!dzielni.
231. RPO-542153-V/06 z 09.10.2008 r. – do Wiceprezesa Rady Ministrów – Ministra Gospodarki
w sprawie stanu prac nad projektem rozporz"dzenia Ministra Gospodarki w sprawie
szczegó!owych warunków funkcjonowania systemu gazowego.
232. RPO-580790-X/08 z 13.10.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie
doprecyzowania przepisów odnosz"cych si$ do pobierania przez lekarzy ubezpieczenia
zdrowotnego op!at od pacjentów za wystawienie za'wiadczenia o stanie zdrowia dla celów
'wiadcze( z ubezpieczenia spo!ecznego.
233. RPO-574487-IV/07 z 13.10.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie dawnych ksi"g
wieczystych, sporz"dzonych w j$zykach obcych.
234. RPO-533355-X/06 z 13.10.2008 r. – do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie
Sprawiedliwo'ci w sprawie niekonstytucyjnej kumulacji odpowiedzialno'ci administracyjnej i
odpowiedzialno'ci za wykroczenia z tytu!u zaj$cia pasa drogowego bez zezwolenia.
235. RPO-577154-II/07 z 15.10.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora
Generalnego w sprawie dost$pu stron do akt sprawy o wykroczenie na etapie czynno'ci
wyja'niaj"cych.
236. RPO-571203-IV/07 z 15.10.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie
nieprawid!owej regulacji dotycz"cej wpisywania nazwisk osób do ksi"g wieczystych
prowadzonych w systemie informatycznym.
237. RPO-482827-IV/04 z 16.10.2008 r. – do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w
sprawie wymaga( i kwalifikacji, jakie powinny spe!nia) osoby uprawnione do prowadzenia
bada( architektonicznych.
238. RPO-545710-VII/06 z 16.10.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w
sprawie problemów zwi"zanych z konwojowaniem przez Policj$ osób na polecenie s"dów i
prokuratury.
239. RPO-594968-VII/08 z 16.10.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie zakazu oddawania
krwi przez osoby odbywaj"ce kar$ pozbawienia wolno'ci.
 - 665 -
240. RPO-586891-X/08 z 21.10.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w
sprawie zasad hodowli i posiadania psów ras uznawanych za niebezpieczne.
241. RPO-600374-X/08 z 22.10.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie procedury
przyjmowania do szpitala psychiatrycznego osoby, która nie wyra&a zgody na leczenie.
242. RPO-578572-II/08 z 23.10.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora
Generalnego w sprawie procedury przyznawania odszkodowania dla osób pokrzywdzonych w
wyniku wypadków komunikacyjnych.
243. RPO-579448-V/08 z 23.10.2008 r. – do Prezesa Rady Ministrów w sprawie potrzeby
nowelizacji ustawy o spó!dzielniach mieszkaniowych.
244. RPO-600259-III/08 z 23.10.2008 r. – do Ministra Edukacji Narodowej w sprawie procedury
przes!uchiwania uczniów w charakterze 'wiadków w post$powaniu dyscyplinarnym
nauczycieli.
245. RPO-589886-IV/08 z 31.10.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie gwarancji
proceduralnych dla stron post$powania i osób trzecich, których prawa mog" zosta) naruszone
podczas egzekucji s"dowej.
246. RPO-572578-X/07 z 31.10.2008 r. – do Szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów w sprawie
planowanego terminu opublikowania rozporz"dzenia Rady Ministrów w sprawie przyj$cia
Krajowego Planu Rozdzia!u Uprawnie( do emisji dwutlenku w$gla na lata 2008-2012 dla
wspólnotowego systemu handlu uprawnieniami do emisji.
247. RPO-585661-IV/08 z 06.11.2008 r. – do Prezesa Rady Ministrów w sprawie przewlek!o'ci
post$powa( reprywatyzacyjnych.
248. RPO-578573-II/08 z 07.11.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora
Generalnego w sprawie projektu nowelizacji Kodeksu post$powania karnego dotycz"cej
procedury wnoszenia przez pokrzywdzonego subsydiarnego aktu oskar&enia.
249. RPO-601347-III/08 z 12.11.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie
braku przepisu zobowi"zuj"cego pracodawców do refundacji szkie! kontaktowych osobom
pracuj"cym przy komputerze.
250. RPO-560918-IV/07 z 13.11.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie potrzeby zmiany
obowi"zuj"cych przepisów dotycz"cych ponoszenia przez w!a'ciciela nieruchomo'ci kosztów
ekspertyzy budowlanej w sytuacji, gdy ekspertyza potwierdza prawid!owy stan obiektu
budowlanego, za' zawiadomienie o niew!a'ciwym stanie obiektu zosta!o wniesione przez
osoby trzecie.
251. RPO-586891-X/08 z 13.11.2008 r. – do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie zasad
hodowli i posiadania psów ras uznawanych za niebezpieczne.
252. RPO-595497-V/08 z 13.11.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w
sprawie ochrony przeciwpo&arowej budynków mieszkalnych.
253. RPO-565571-IV/07 z 14.11.2008 r. – do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w
sprawie obowi"zków inwestorów budowlanych, wynikaj"cych z ochrony prawnej budynków.
254. RPO-602331-III/08 z 14.11.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie
nadu&ywania mo&liwo'ci leczenia psychiatrycznego dzieci sprawiaj"cych problemy
wychowawcze, przebywaj"cych w placówkach opieku(czo-wychowawczych.
 - 666 -
255. RPO-556732-IV/07 z 14.11.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w
sprawie braku przepisów prawnych okre'laj"cych minimalne odleg!o'ci pomi$dzy budynkami
mieszkalnymi, a zbiornikami do magazynowania paliw p!ynnych na u&ytek w!asny,
posiadanymi przez przedsi$biorców i osoby fizyczne.
256. RPO-596390-IV/08 z 14.11.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie procedury
uregulowania opieki nad dzieckiem na czas trwania post$powania s"dowego.
257. RPO-572441-I/07 z 14.11.2008 r. – do Prezesa Rady Ministrów w sprawie potrzeby zmian
prawa wyborczego, u!atwiaj"cych obywatelom udzia! w wyborach.
258. RPO-569480-III/07 z 18.11.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie
konieczno'ci zmiany przepisów uzale&niaj"cych wyp!at$ 'wiadczenia przyznawanego
ofiarom wojny lub represji od posiadania przez uprawnionego miejsca zamieszkania na
terytorium Polski.
259. RPO-557609-II/07 z 19.11.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora
Generalnego w sprawie rozpoznawania za&alenia na zatrzymanie w sytuacji 'mierci osoby
zatrzymanej.
260. RPO-522661-II/06 z 19.11.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora
Generalnego w sprawie powództw regresowych.
261. RPO-563130-I/07 z 19.11.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie procedury
odwo!ania !awników.
262. RPO-533891-II/06 z 20.11.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora
Generalnego w sprawie braku prawnej mo&liwo'ci skutecznego 'cigania czynu lekarza
polegaj"cego na nieumy'lnym uszkodzeniu cia!a lub spowodowaniu rozstroju zdrowia
dziecka pocz$tego.
263. RPO-602699-X/08 z 20.11.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie opieki paliatywno-
hospicyjnej dla osób doros!ych.
264. RPO-600388-VI/08 z 21.11.2008 r. – do Ministra Skarbu Pa(stwa w sprawie sytuacji
prawnej akcjonariuszy spó!ek konsolidowanych oraz ich spadkobierców pozbawionych
mo&liwo'ci zamiany tych akcji na akcje spó!ki konsoliduj"cej.
265. RPO-599677-VI/08 z 22.11.2008 r. – do Ministra Finansów w sprawie w sprawie zwolnienia
od podatku dochodowego od osób fizycznych warto'ci 'wiadcze( otrzymywanych przez
personel medyczny z tytu!u uczestnictwa w bezp!atnych szkoleniach dla lekarzy i
piel$gniarek, organizowanych przez fundacj$ zajmuj"c" si$ opiek" paliatywn".
266. RPO-586383-II/08 z 26.11.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora
Generalnego w sprawie utrudnie( w praktycznej mo&liwo'ci dzia!ania przez organizacje
pozarz"dowe na rzecz pokrzywdzonych przest$pstwem.
267. RPO-601030-V/08 z 26.11.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie zasad
ponoszenia kosztów post$powania s"dowego w przypadku wyst"pienia z powództwem o
ustanowienie prawa odr$bnej w!asno'ci lokalu w razie bezczynno'ci spó!dzielni.
268. RPO-598832-III/08 z 26.11.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie
braku mo&liwo'ci zaskar&enia orzeczenia lekarza orzecznika ZUS dotycz"cego wydania
skierowania na rehabilitacj$ lecznicz" w ramach prewencji rentowej.
 - 667 -
269. RPO-349299-V/00 z 26.11.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w
sprawie braku uregulowa( prawnych w zakresie zasad eksploatacji schronów znajduj"cych
si$ w budynkach mieszkalnych.
270. RPO-572145-I/07 z 28.11.2008 r. – do Prezesa Polskiego Zwi"zku Pi!ki No&nej w sprawie
stosowania przez kluby pi!karskie praktyk dyskryminacyjnych wobec kibiców.
271. RPO-602795-I/08 z 01.12.2008 r. – do Przewodnicz"cego Sejmowej Komisji Administracji i
Spraw Wewn$trznych w sprawie projektu nowej ustawy o bezpiecze(stwie imprez
masowych, w zakresie regulacji dotycz"cych meczów pi!ki no&nej.
272. RPO-601928-I/08 z 02.12.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie terminu
zorganizowania egzaminu zawodowego dla aplikantów adwokackich, radcowskich i
notarialnych, którzy zdali egzamin konkursowy w dniu 10 grudnia 2005 r.
273. RPO-532014-IV/06 z 03.12.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie formy prawnej
uregulowania kwestii minimalnych wymogów programowych dla studiów podyplomowych w
zakresie po'rednictwa w obrocie nieruchomo'ciami.
274. RPO-507916-VII/05 z 03.12.2008 r. – do Ministra Edukacji Narodowej oraz Sekretarza
Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwo'ci w sprawie zapewnienia realizacji postanowie( s"du o
tymczasowym umieszczeniu nieletnich w placówkach o'wiatowych.
275. RPO-589499-V/08 z 03.12.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie przenoszenia
przez najemców lokali praw wynikaj"cych z !"cz"cych ich z towarzystwem budownictwa
spo!ecznego umów w sprawie partycypacji w kosztach budowy lokali.
276. RPO-550854-III/07 z 08.12.2008 r. – do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w
sprawie wynagradzania pracowników instytucji kultury.
277. RPO-577928-III/08 z 08.12.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie
d!ugotrwa!o'ci post$powania w sprawie ustalenia choroby zawodowej.
278. RPO-561580-III/07 z 08.12.2008 r. – do Generalnego Inspektora Ochrony Danych
Osobowych w sprawie stosowania przez pracodawców nowoczesnych 'rodków techniki w
celu kontrolowania pracowników.
279. RPO-562574-IX/07 z 08.12.2008 r. – do Szefa S!u&by Celnej – Podsekretarza Stanu w
Ministerstwie Finansów w sprawie obowi"zku zwrotu równowarto'ci sk!adników
umundurowania przed okresem, na jaki umundurowanie to zosta!o przeznaczone, w wyniku
zwolnienia funkcjonariusza celnego ze s!u&by.
280. RPO-593390-III/08 z 09.12.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie
prawa do odprawy pieni$&nej z art. 8 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych
zasadach rozwi"zywania z pracownikami stosunku pracy z przyczyn niedotycz"cych
pracowników, w sytuacji rozwi"zania stosunku pracy przez pracownika.
281. RPO-599766-II/08 z 09.12.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora
Generalnego w sprawie braku w Kodeksie post$powania w sprawach o wykroczenia
uregulowania, które sankcjonowa!oby prawo do zaskar&ania samego uzasadnienia wyroku.
282. RPO-547812-II/06 z 09.12.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora
Generalnego w sprawie potrzeby w!a'ciwej interpretacji tre'ci art. 49 § 1 Kodeksu
post$powania karnego przez s"dy, korzystnej dla osób pokrzywdzonych przest$pstwem.
 - 668 -
283. RPO-603878-X/08 z 09.12.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie problemu badania
jako'ci produktów leczniczych i wyst$powania na rynku fa!szowanych produktów
leczniczych.
284. RPO-591503-V/08 z 10.12.2008 r. – do Ministra Infrastruktury w sprawie problemów
pojawiaj"cych si$ zwi"zku ze stosowaniem przepisu art. 68 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r.
o gospodarce nieruchomo'ciami.
285. RPO-568534-IX/07 z 10.12.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w
sprawie warunków przyst"pienia funkcjonariuszy Policji do egzaminu oficerskiego.
286. RPO-495652-VII/05 z 10.12.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci – Prokuratora
Generalnego w sprawie kary dyscyplinarnej dla osób tymczasowo aresztowanych, polegaj"cej
na zakazie dokonywania zakupu artyku!ów dopuszczonych do sprzeda&y w areszcie
'ledczym.
287. RPO-529615-V/06 z 15.12.2008 r. – do Ministra Spraw Wewn$trznych i Administracji w
sprawie trybu wykonania ostatecznych decyzji o opró&nieniu lokalu mieszkalnego
pozostaj"cego w dyspozycji jednostek organizacyjnych podleg!ych Ministrowi Spraw
Wewn$trznych i Administracji.
288. RPO-598810-VII/08 z 15.12.2008 r. – do Sekretarza Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwo'ci
w sprawie procedur zwi"zanych ze zwalnianiem z jednostek penitencjarnych ci$&ko chorych,
nieprzytomnych skazanych, wobec których orzeczono przerw$ w wykonaniu kary.
289. RPO-581475-IX/08 z 16.12.2008 r. – do Komendanta G!ównego Policji w sprawie prawa
funkcjonariusza Policji do zwolnienia od zaj$) s!u&bowych w wymiarze dwóch dni z tytu!u
opieki nad dzieckiem.
290. RPO-587534-III/08 z 17.12.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie
definicji rodziny zawartej w ustawie o pomocy osobom uprawnionym do alimentów.
291. RPO-589367-V/08 z 17.12.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie wierzycieli,
którzy nie s" w stanie wej') w posiadanie nieruchomo'ci, ani doprowadzi) do eksmisji by!ych
w!a'cicieli, mimo posiadania tytu!u wykonawczego w postaci prawomocnego postanowienia
o przys"dzeniu w!asno'ci nieruchomo'ci, zaopatrzonego w klauzul$ wykonalno'ci.
292. RPO-598169-III/08 z 19.12.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie
mo&liwo'ci nabycia statusu bezrobotnego przez osoby posiadaj"ce wpis do ewidencji
gospodarczej, które faktycznie jej nie prowadz".
293. RPO-603791-X/08 z 19.12.2008 r. – do Ministra Zdrowia w sprawie stosowania homeopatii
przez lekarzy i lekarzy dentystów.
294. RPO-529772-VI/06 z 19.12.2008 r. – do Ministra Finansów oraz Ministra Infrastruktury w
sprawie trudno'ci przedsi$biorców w egzekwowaniu nale&no'ci z tytu!u holowania i
parkowania pojazdów.
295. RPO-603465-VI/08 z 22.12.2008 r. – do Ministra Finansów w sprawie problemu
wyczerpywania si$ sum gwarancyjnych w przypadku obowi"zkowych ubezpiecze(
odpowiedzialno'ci cywilnej.
296. RPO-578571-I/08 z 22.12.2008 r. – do Prezesa Rady Ministrów w sprawie opó%nie( w
procesie wykonania zalece( Europejskiego Trybuna!u Praw Cz!owieka zawartych w wyroku
w sprawie Alicja Tysi"c przeciwko Polsce oraz w sprawie uzasadnionych w"tpliwo'ci natury
 - 669 -
konstytucyjnej dotycz"cych brzmienia niektórych przepisów ustawy o planowaniu rodziny,
ochronie p!odu ludzkiego i warunkach dopuszczalno'ci przerywania ci"&y.
297. RPO-598275-I/08 z 22.12.2008 r. – do Komendanta G!ównego Policji w sprawie zakresu
podmiotowego obowi"zku z!o&enia o'wiadcze( maj"tkowych przez pracowników Komendy
G!ównej Policji.
298. RPO-548427-IV/07 z 22.12.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie wysoko'ci
op!at egzekucyjnych pobieranych od d!u&nika.
299. RPO-598508-III/08 z 22.12.2008 r. – do Ministra Edukacji Narodowej w sprawie regulacji
wy!"czaj"cej okres pracy na stanowisku nauczyciela akademickiego z nieprzerwanego okresu
pracy nauczycielskiej, warunkuj"cego uzyskanie z mocy prawa stopnia nauczyciela
mianowanego.
300. RPO-568465-IV/07 z 30.12.2008 r. – do Ministra Sprawiedliwo'ci w sprawie terminu
przedawnienia roszcze( o odszkodowanie za nies!uszne skazanie, tymczasowe aresztowanie
lub zatrzymanie, okre'lonego w art. 555 Kodeksu post$powania karnego.
 - 670 -
Za"$cznik nr 3

Wnioski do Trybuna"u Konstytucyjnego – art. 16 ust. 2 pkt 2 ustawy o RPO

a) Z!o&one w okresie 1.01.2008 r. – 31.12.2008 r.

1. RPO-564591-V/07 z 10.01.2008 r. – w sprawie niezgodno'ci z Konstytucj" niektórych
przepisów ustawy o spó!dzielniach mieszkaniowych (sygn. akt K 64/07).
2. RPO-571782-I/07 z 31.01.2008 r. – w sprawie zapisów ustawy o IPN, zgodnie z którymi
osoby zamierzaj"ce prowadzi) badania naukowe w oparciu o akta IPN i dziennikarze maj"
obowi"zek przedstawienia rekomendacji odpowiednio pracownika naukowego b"d% redakcji.
Wniosek oddalony (wyrok z 25 listopada 2008 r., sygn. akt K 5/08).
3. RPO-519862-III/05 z 01.02.2008 r. – w sprawie przepisu ustawy o pomocy spo!ecznej
zawieraj"cego upowa&nienie dla Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej do okre'lenia w drodze
rozporz"dzenia zrycza!towanej kwoty na utrzymanie dziecka oraz stawki na bie&"ce
funkcjonowanie placówki rodzinne (sygn. akt K 6/08).
4. RPO-447235-IV/03 z 13.02.2008 r. – w sprawie niektórych przepisów ustawy o
kszta!towaniu ustroju rolnego oraz ustawy o gospodarowaniu nieruchomo'ciami rolnymi
Skarbu Pa(stwa (sygn. akt K 8/08).
5. RPO-580197-II/08 z 06.05.2008 r. – w sprawie odpowiedzialno'ci karnej s$dziów
orzekaj"cych w sprawach karnych podczas stanu wojennego (sygn. akt K 10/08).
6. RPO-579010-IX/08 z 16.05.2008 r. – w sprawie ponoszenia kosztów okresowych bada(
lekarskich i psychologicznych przez pracowników ochrony. Wniosek oddalony (wyrok z 16
wrze'nia 2008 r., sygn. akt U 5/08).
7. RPO-583102-IX/08 z 11.06.2008 r. – w sprawie ogranicze( mo&liwo'ci wyp!aty
równowa&nika pieni$&nego dla funkcjonariusza S!u&by Celnej za brak lokalu mieszkalnego
(sygn. akt U 7/08).
8. RPO-559982-I/07 z 20.06.2008 r. – w sprawie sankcji za tzw. k!amstwo lustracyjne osób
wykonuj"cych zawody prawnicze (sygn. akt K 19/08).
9. RPO-555284-IV/07 z 14.07.2008 r. – w sprawie przepisu dotycz"cego wska%ników zmian
cen nieruchomo'ci (sygn. akt K 23/08).
10. RPO-584580-I/08 z 17.07.2008 r. – w sprawie kontroli wykonywania obowi"zku rejestracji
odbiorników radiofonicznych i telewizyjnych oraz obowi"zku uiszczania op!aty
abonamentowej (sygn. akt K 24/08).
11. RPO-591811-I/08 z 08.08.2008 r. – w sprawie niektórych przepisów ustawy o ochronie
informacji niejawnych (sygn. akt K 26/08).
12. RPO-514676-VI/05 z 05.09.2008 r. – w sprawie zasad opodatkowania alimentów
wyp!acanych na rzecz osób innych ni& dzieci (sygn. akt K 27/08).
13. RPO-598118-III/08 z 12.09.2008 r. – w sprawie upowa&nienia ustawowego do uregulowania
w rozporz"dzeniu kwestii dotycz"cych podnoszenia kwalifikacji zawodowych (sygn. akt K
28/08).
14. RPO-595164-I/08 z 19.09.2008 r. – w sprawie przepisu art. 55 ustawy o IPN penalizuj"cego
tzw. przest$pstwo negacjonizmu (sygn. akt K 29/08).
 - 671 -
15. RPO-572159-IX/07 z 20.10.2008 r. – w sprawie ograniczenia prawa do ustanowienia
obro(cy w post$powaniu dyscyplinarnym w stosunku do &o!nierzy oraz funkcjonariuszy
ABW, AW, S!u&by Kontrwywiadu Wojskowego oraz S!u&by Wywiadu Wojskowego (sygn.
akt K 31/08).
16. RPO-590645-II/08 z 27.10.2008 r. – w sprawie zwolnienia z tajemnicy statystycznej (sygn.
akt K 33/08).
17. RPO-604624-I/08 z 12.12.2008 r. – w sprawie niekonstytucyjno'ci dekretów wydanych
przez Rad$ Pa(stwa w zwi"zku z wprowadzeniem 13 grudnia 1981 r. stanu wojennego (sygn.
akt K 35/08).
18. RPO-597200-VI/08 z 29.12.2008 r. – w sprawie przepisów reguluj"cych zwolnienie
niektórych grup podatników z obowi"zku prowadzenia ewidencji obrotu i kwot podatku przy
pomocy kas fiskalnych (sygn. akt K 36/08).

b) Z!o&one wcze'niej – rozpoznane przez TK w okresie 1.01.2008 r. – 31.12.2008 r.

1. RPO-451020-VI/03 z 3 marca 2004 r. – w sprawie kontroli skarbowej. Wniosek cz!#ciowo
uwzgl!dniony (wyrok z 17 czerwca 2008 r., sygn. akt K 8/04).
2. RPO-485465-IV/04 z 14 marca 2005 r. – w sprawie niekonstytucyjno'ci niektórych
przepisów znowelizowanej ustawy o gospodarce nieruchomo'ciami. Wniosek uwzgl!dniony
(wyrok z 3 kwietnia 2008 r., sygn. akt K 6/05).
3. RPO-510422-VI/05 z 21 lipca 2005 r. – w sprawie kwalifikacji wymaganych od kandydatów
na syndyków upad!o'ci. Post!powanie umorzone (postanowienie z 11 marca 2008 r., sygn.
akt U 5/05) z uwagi na utrat$ mocy obowi"zuj"cej badanego przepisu przed wydaniem
orzeczenia.
4. RPO-475245-V/04 z 22 sierpnia 2005 r. – w sprawie lokali mieszkalnych b$d"cych w
dyspozycji Wojskowej Agencji Mieszkaniowej, zamieszkiwanych przez osoby nie b$d"ce
&o!nierzami zawodowymi. Wniosek uwzgl!dniony (wyrok z 17 marca 2008 r., sygn. akt K
32/05).
5. RPO-498998-VI/05 z 3 listopada 2005 r. – w sprawie niejasno'ci dotycz"cych
opodatkowania podatkiem VAT wynagrodzenia adwokatów 'wiadcz"cych pomoc prawn" z
urz$du oraz wynagrodzenia bieg!ych s"dowych. Wniosek oddalony (wyrok z 12 czerwca
2008 r., sygn. akt K 50/05).
6. RPO-482611-I/04 z 27 lutego 2006 r. – w sprawie pisowni nazwisk przy wpisywaniu do
polskich ksi"g stanu cywilnego zagranicznych aktów stanu cywilnego. Post!powanie
umorzone (postanowienie z 12 lutego 2008 r., sygn. akt U 1/06) z powodu utraty mocy
obowi"zuj"cej zakwestionowanych przepisów.
7. RPO-540881-II/06 z 23 pa*dziernika 2006 r. – w sprawie zasad zatrzymywania osób
podejrzanych na podstawie zarz"dzenia prokuratora. Wniosek uwzgl!dniony (wyrok z 5
lutego 2008 r., sygn. akt K 34/06).
8. RPO-545868-II/06 z 15 stycznia 2007 r. – w sprawie odpowiedzialno'ci karnej za publiczne
pomawianie Narodu Polskiego o udzia!, organizowanie lub odpowiedzialno') za zbrodnie
komunistyczne lub nazistowskie. Wniosek cz!#ciowo uwzgl!dniony (wyrok z 19 wrze'nia
2008 r., sygn. akt K 5/07).
 - 672 -
9. RPO-530914-V/06 z 19 stycznia 2007 r. – w sprawie problemów w!a'cicieli budynków z
odzyskaniem lokali mieszkalnych zasiedlonych przez policjantów. Wniosek uwzgl!dniony
(wyrok z 18 wrze'nia 2008 r., sygn. akt K 7/07).
10. RPO-526397-VI/06 z 14 marca 2007 r. – w sprawie zasad zwrotu nadwy&ki podatku VAT.
Wniosek oddalony (wyrok z 13 pa%dziernika 2008 r., sygn. akt K 16/07).
11. RPO-533987-III/06 z 12 kwietnia 2007 r. – w sprawie zasad ustalania okresu zatrudnienia w
szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Post!powanie umorzone
(postanowienie z 20 pa%dziernika 2008 r., sygn. akt K 21/07) ze wzgl$du na zb$dno')
wydania wyroku.
12. RPO-552925-I/07 z 20 kwietnia 2007 r. – w sprawie lustracji. Post!powanie umorzone
(postanowienie z dnia 11 czerwca 2008 r., sygn. akt K 26/07) na skutek cofni$cia wniosku.
13. RPO-548579-VII/07 z 24 kwietnia 2007 r. – w sprawie wykonywania tymczasowego
aresztowania wobec kobiet w ci"&y. Wniosek oddalony (wyrok z 22 lipca 2008 r., sygn. akt
K 24/07).
14. RPO-556890-VI/07 z 11 czerwca 2007 r. – w sprawie wymogów dotycz"cych instruktorów
jazdy. Wniosek uwzgl!dniony (wyrok z 20 lutego 2008 r., sygn. akt K 30/07).
15. RPO-559114-X/07 z 4 lipca 2007 r. – w sprawie braku wytycznych dla szczegó!owego
uregulowania w akcie wykonawczym sposobu odbywania specjalizacji przez lekarzy i lekarzy
dentystów. Post!powanie umorzone (postanowienie z 17 wrze'nia 2008 r., sygn. akt K 31/07
) na skutek cofni$cia wniosku przez Rzecznika.
16. RPO-550274-I/07 z 12 lipca 2007 r. – w sprawie wy!"czenia mo&liwo'ci odwo!ania si$ do
s"du administracyjnego w sprawach z zakresu ubiegania si$ o dofinansowanie projektu ze
'rodków funduszy europejskich. Post!powanie umorzone (postanowienie z 15 grudnia 2008
r., sygn. akt K 32/07) ze wzgl$du na zb$dno') wydania wyroku.
17. RPO-518983-III/05 z 13 lipca 2007 r. – w sprawie zasad ustanawiania obro(cy w
post$powaniu dyscyplinarnym wobec pracownika mianowanego NIK oraz w sprawie
mo&liwo'ci wcze'niejszego rozwi"zania stosunku pracy w drodze wypowiedzenia z
pracownikiem mianowanym NIK – kobiet". Wniosek uwzgl!dniony (wyrok z 11 grudnia
2008 r., sygn. akt K 33/07).
18. RPO-565914-VI/07 z 10 sierpnia 2007 r. – w sprawie niekonstytucyjnego ograniczenia
odpowiedzialno'ci kontraktowej przewo%nika. Wniosek uwzgl!dniony (wyrok z 2 grudnia
2008 r., sygn. akt K 37/07).
19. RPO-554470-II/07 z 16 sierpnia 2007 r. – w sprawie braku s"dowej kontroli postanowienia
prokuratora dotycz"cego przeszukania i zatrzymania rzeczy, wydanego w post$powaniu
przygotowawczym. Wniosek uwzgl!dniony (wyrok z 3 lipca 2008 r., sygn. akt K 38/07)
20. RPO-548840-II/07 z 19 wrze#nia 2007 r. – w sprawie zasad udost$pniania akt sprawy w
trakcie post$powania przygotowawczego. Wniosek uwzgl!dniony (wyrok z 3 czerwca 2008
r., sygn. akt K 42/07).
21. RPO-568352-VI/07 z 18 pa*dziernika 2007 r. – w sprawie obowi"zku uzyskania
zezwolenia na utworzenie wielkopowierzchniowego obiektu handlowego. Wniosek
uwzgl!dniony (wyrok z 8 lipca 2008 r., sygn. akt K 46/07).
 - 673 -
Za"$cznik nr 4

Zg"oszenie udzia"u w post!powaniu przed Trybuna"em Konstytucyjnym

w sprawach skarg konstytucyjnych – art. 51 ust. 2 ustawy
o Trybunale Konstytucyjnym oraz art. 16 ust. 2 pkt 3 ustawy o RPO

a) Zg!oszenie w okresie 1.01.2008 r. – 31.12.2008 r.

1. RPO-575136-II/07 z 15 stycznia 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie

skargi konstytucyjnej Dariusza P. dotycz"cej zasad przed!u&ania aresztu tymczasowego (sygn.
akt SK 39/07).
2. RPO-575757-IV/07 z 1 lutego 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie
skargi konstytucyjnej Stanis!awa K. dotycz"cej op!aty podstawowej wnoszonej przez strony
zwolnione od kosztów s"dowych (sygn. akt SK 42/07).
3. RPO-576239-VI/07 z 8 lutego 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie
skargi konstytucyjnej spó!ki „EVITA” S.A., dotycz"cej podstawy do obni&enia podatku
nale&nego oraz zwrotu ró&nicy podatku lub zwrotu podatku naliczonego (sygn. akt SK 45/07).
4. RPO-576490-II/07 z 11 lutego 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie
skargi konstytucyjnej Józefa J. dotycz"cej przed!u&ania okresu tymczasowego aresztowania
(sygn. akt SK 46/07).
5. RPO-583543-IV/08 z 29 kwietnia 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie
skargi konstytucyjnej Bronis!awa H. dotycz"cej op!aty podstawowej wnoszonej przez strony
zwolnione od kosztów s"dowych (sygn. akt SK 11/08).
6. RPO-583542-II/08 z 29 kwietnia 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie
skargi konstytucyjnej Marka J. dotycz"cej zasad zwrotu 'wiadkom kosztów dojazdu (sygn.
akt SK 13/08).
7. RPO-585571-VI/08 z 6 maja 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie skargi
konstytucyjnej Tadeusza K. dotycz"cej zasad wynagradzania syndyków (sygn. akt SK 15/08).
8. RPO-572484-I/07 z 9 czerwca 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie
po!"czonych skarg konstytucyjnych Jerzego W., El&biety L.-R. i Przemys!awa K. dotycz"cej
niepowo!ania na stanowisko s$dziego przez Prezydenta RP (sygn. akt SK 16/08).
9. RPO-589360-IV/08 z 10 lipca 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie
skargi konstytucyjnej Ma!gorzaty W.-K. dotycz"cej prawa odkupu nieruchomo'ci rolnych
przez Agencj$ Nieruchomo'ci Rolnych (sygn. akt SK 27/08).
10. RPO-589368-VI/08 z 10 lipca 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie
skargi konstytucyjnej spó!ki NKZ Niezale&ny Zespó! Konsultantów dotycz"cej zwrotu pism
procesowych bez wezwania do uzupe!nienia braków formalnych w post$powaniu w sprawach
gospodarczych (sygn. akt SK 28/08).
11. RPO-591754-IV/08 z 11 sierpnia 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie
skargi konstytucyjnej Krystyny H. dotycz"cej niedopuszczalno'ci skargi o stwierdzenie
niezgodno'ci z prawem orzeczenia s"du wyrz"dzaj"cego szkod$, które sta!o si$ prawomocne
przed dniem 1 wrze'nia 2004 r. (sygn. akt SK 34/08).
 - 674 -
12. RPO-593668-IV/08 z 4 wrze#nia 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie
skargi konstytucyjnej p. Zbigniewa K., dotycz"cej odrzucenia apelacji z powodu
nieprawid!owego jej op!acenia (sygn. akt SK 36/08).
13. RPO-595041-I/08 z 19 wrze#nia 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie
skargi konstytucyjnej Marka S. dotycz"cej zasad powo!ywania na stanowisko s$dziego (sygn.
akt SK 39/08).
14. RPO-595048-I/08 z 19 wrze#nia 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie
po!"czonych skarg konstytucyjnych Adriana K. (sygn. akt SK 37/08), Ewy W. (sygn. akt SK
38/08), Aleksandry D.-B. (sygn. akt SK 40/08) i Marka D (sygn. akt SK 41/08),
rozpoznawanych pod wspóln" sygnatur" SK 37/08, dotycz"cych zasad powo!ywania na
stanowisko s$dziego.
15. RPO-597288-IV/08 z 30 wrze#nia 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie
skargi konstytucyjnej Wac!awa Zygmunta R. dotycz"cej zwolnienia od kosztów s"dowych
(sygn. akt SK 44/08).
16. RPO-599260-IV/08 z 16 pa*dziernika 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w
sprawie skargi konstytucyjnej Teresy i Henryka P. dotycz"cej zwolnienia od kosztów
s"dowych (sygn. akt SK 47/08).
17. RPO-600091-VI/08 z 23 pa*dziernika 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w
sprawie skargi konstytucyjnej Romana O. dotycz"cej zwrotu pism procesowych bez
wezwania do uzupe!nienia braków formalnych w post$powaniu w sprawach gospodarczych
(sygn. akt SK 53/08).
18. RPO-597840-VI/08 z 24 pa*dziernika 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w
sprawie skargi konstytucyjnej Marka G. dotycz"cej zwrotu pism procesowych bez wezwania
do uzupe!nienia braków formalnych w post$powaniu w sprawach gospodarczych (sygn. akt
SK 45/08).
19. RPO-599525-IV/08 z 6 listopada 2008 r. – zg!oszenie udzia!u w sprawie skargi
konstytucyjnej Gminnej Spó!dzielni „Samopomoc Ch!opska” w sprawie odrzucenia 'rodka
odwo!awczego bez wezwania do uzupe!nienia braków formalnych (sygn. akt SK 49/08).

b) Zg!oszenie w okresie wcze'niejszym – skargi konstytucyjne

rozpoznane w okresie 1.01.2008 r. – 31.12.2008 r.
1. RPO-490604-V/04 z 21.01.2005 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie skargi
konstytucyjnej Krzysztofa P., Marii U. i Cecylii G. dotycz"cej podstawy dopuszczalno'ci
s"dowego dochodzenia roszczenia odszkodowawczego. Skarga konstytucyjna oddalona
(wyrok z 21 pa%dziernika 2008 r., sygn. akt SK 51/04).
2. RPO-514669-II/05 z 10.11.2005 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie skargi
konstytucyjnej Jerzego W. dotycz"cej odpowiedzialno'ci karnej dziennikarza za
opublikowanie bez autoryzacji dos!ownie cytowanej wypowiedzi. Skarga konstytucyjna
oddalona (wyrok z dnia 29 wrze'nia 2008 r., sygn. akt SK 52/05).
3. RPO-526299-III/06 z 07.04.2006 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie skargi
konstytucyjnej Gra&yny G. dotycz"cej zasad przyznawania premii uznaniowej w okresie
 - 675 -
pobierania zasi!ku chorobowego. Skarga konstytucyjna cz!#ciowo uwzgl!dniona (wyrok z
24 czerwca 2008 r., sygn. akt SK 16/06).
4. RPO-539637-VI/06 z 17.10.2006 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie ze
skargi konstytucyjnej spó!ki Okr$gowe Przedsi$biorstwo Geodezyjno-Kartograficzne w
Bydgoszczy Sp. z o.o. oraz spó!ki Tukaj Mapping Central Europe Sp. z o.o. dotycz"cej utraty
wadium przez uczestnika post$powania, wykluczonego z przetargu. Skarga konstytucyjna
oddalona (wyrok z 17 listopada 2008 r., sygn. akt SK 62/06).
5. RPO-546020-IV/06 z 12.12.2006 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie ze
skargi konstytucyjnej Marka Z. dotycz"cej prawa do s"du – brak wymogu pisemnego
uzasadnienia postanowienia o odmowie przyj$cia skargi kasacyjnej do rozpoznania.
Post!powanie umorzone (postanowienie z 17 marca 2008 r., sygn. akt SK 84/06).
6. RPO-543928-IV/06 z 27.12.2006 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie ze
skargi konstytucyjnej Romana B. dotycz"cej prawa do s"du. Post!powanie umorzone
(postanowienie z 5 lutego 2008 r., sygn. akt SK 74/06).
7. RPO-547501-I/06 z 23.01.2007 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu ze skargi
konstytucyjnej Piotra K., Stanis!awa S. i Anny S. dotycz"cej kompetencji asesora w polskim
wymiarze sprawiedliwo'ci. Post!powanie umorzone (postanowienie z 5 marca 2008 r., sygn.
akt SK 95/06).
8. RPO-547500-III/06 z 23.01.2007 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu ze skargi
konstytucyjnej Haliny S. dotycz"cej podstawy wymiaru emerytury. Skarga konstytucyjna
oddalona (wyrok z 1 kwietnia 2008 r., sygn. akt SK 96/06).
9. RPO-548933-I/07 z 14.03.2007 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu ze skargi
konstytucyjnej Stanis!awa S. dotycz"cej post$powania dyscyplinarnego. Skarga
konstytucyjna uwzgl!dniona (wyrok z 4 marca 2008 r., sygn. akt SK 3/07).
10. RPO-559390-II/07 z 09.07.2007 r. – zg!oszenie udzia!u w sprawie skargi konstytucyjnej
Jaros!awa M. dotycz"cej przed!u&ania tymczasowego aresztowania. Skarga konstytucyjna
uwzgl!dniona (wyrok z 10 czerwca 2008 r., sygn. akt SK 17/07).
11. RPO-559391-I/07 z 12.07.2007 r. – zg!oszenie udzia!u w sprawie skargi konstytucyjnej Zofii
Sz. – zasady etyki lekarskiej a wolno') s!owa. Skarga konstytucyjna uwzgl!dniona (wyrok
z 23 kwietnia 2008 r., sygn. akt SK 16/07).
12. RPO-561326-VI/07 z 06.08.2007 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie skargi
konstytucyjnej spó!ki Klinkmar sp. z o.o. dotycz"cej zasad uiszczania op!at s"dowych od
'rodka odwo!awczego w sprawach gospodarczych. Skarga konstytucyjna cz!#ciowo
uwzgl!dniona (wyrok z 26 czerwca 2008 r., sygn. akt SK 20/07)
13. RPO-564163-VII/07 z 7 wrze#nia 2007 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie
skargi konstytucyjnej Jacka G. dotycz"cej przeludnienia zak!adów karnych i aresztów
'ledczych. Skarga konstytucyjna cz!#ciowo uwzgl!dniona (wyrok z 26 maja 2008 r., sygn.
akt SK 25/07).
14. RPO-571218-IV/07 z 5 grudnia 2007 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu w sprawie
skargi konstytucyjnej Adama K. dotycz"cej odrzucenia przez s"d 'rodka odwo!awczego lub
'rodka zaskar&enia bez wezwania o uiszczenie op!aty. Skarga konstytucyjna oddalona
(wyrok z 17 listopada 2008 r., sygn. akt SK 33/07).
 - 676 -
Za"$cznik nr 5

Wnioski do Naczelnego S$du Administracyjnego o wyk"adni! przepisów

a) Z!o&one w okresie 01.01.2008 r. – 31.12.2008 r.

1. RPO-587050-V/08 z 16.04.2008 r. – w sprawie zawieszenia przez s"d post$powania w
sytuacji, gdy w innej sprawie tego samego rodzaju zosta!a wniesiona skarga kasacyjna do
Naczelnego S"du Administracyjnego. Wniosek rozpoznany (uchwa!a z dnia 24.11.2008 r.,
sygn. akt II FPS 4/08).
2. RPO-600494-V/08 z 28.10.2008 r. – w sprawie wyk!adni przepisów dotycz"cych pomocy
finansowej dla funkcjonariusza S!u&by Wi$ziennej na uzyskanie lokalu mieszkalnego.

b) Z!o&one wcze'niej – rozpoznane w okresie 01.01.2008 r. – 31.12.2008 r.

1. RPO-557780-V/07 z 23.11.2007 r. – w sprawie zwrotu kosztów post$powania kasacyjnego.
Wniosek rozpoznany (uchwa!a z dnia 4.02.2008 r., sygn. akt I OPS 4/07).
2. RPO-570917-V/07 z 19.12.2007 r. – w sprawie formy z!o&enia wniosku o przyznanie prawa
pomocy w post$powaniu przed s"dami administracyjnymi. Wniosek rozpoznany (uchwa!a z
dnia 21.04.2008 r., sygn. akt I OPS 1/08).

Wnioski do S$du Najwy'szego o odpowied* na pytanie prawne

a) Z!o&one w okresie 01.01.2008 r. – 31.12.2008 r.

1. RPO-576477-IV/07 z 25.04.2008 r. – w sprawie dodatkowego wynagrodzenia dla twórców
za reemisj$ utworu w telewizji kablowej. Wniosek rozpoznany (uchwa!a sk!adu siedmiu
s$dziów S"du Najwy&szego z dnia 25.11.2008 r., sygn. akt III CZP 57/08).
2. RPO-572863-XVII/07 z 21.05.2008 r. – w sprawie dopuszczalno'ci ukarania osoby
pozbawionej wolno'ci, w tym tak&e tymczasowo aresztowanej, kar" pozbawienia wolno'ci do
czternastu dni. Wniosek rozpoznany (uchwa!a z dnia 30.10.2008 r., sygn. akt I KZP 17/08).
3. RPO-580256-VII/08 z 16.07.2008 r. – w sprawie rozbie&no'ci w interpretacji poj$cia
„przerwa w wykonaniu kary pozbawienia wolno'ci”. Wniosek rozpoznany (uchwa!a z dnia
30.10.2008 r., sygn. akt I KZP 22/08).
4. RPO-577529-IV/07 z 30.09.2008 r. – w sprawie rozbie&no'ci w wyk!adni art. 169 § 1 k.p.c.
w zakresie sposobu okre'lania terminu do wyst"pienia z wnioskiem o przywrócenie terminu
do dokonania czynno'ci procesowej.
5. RPO-571564-III/07 z 27.10.2008 r. – w sprawie osi"gni$cia wieku emerytalnego i nabycia
prawa do emerytury jako przyczyny uzasadniaj"cej wypowiedzenie pracownikowi umowy o
prac$.
6. RPO-602342-VII/08 z 17.11.2008 r. – w sprawie sposobu obliczania rocznego okresu
odroczenia wykonania kary pozbawienia wolno'ci, uprawniaj"cego skazanego do ubiegania
si$ o warunkowe zawieszenie wykonania kary.
7. RPO-598253-IV/08 z 25.11.2008 r. – w sprawie odpowiedzialno'ci odszkodowawczej
Skarbu Pa(stwa za zaniechanie legislacyjne powsta!e przed dniem 1 wrze'nia 2004 r.
 - 677 -

b) Z!o&one wcze'niej – rozpoznane w okresie 01.01.2008 r. – 31.12.2008 r.

1. RPO-551712-V/07 z 17.10.2007 r. – w sprawie wyk!adni poj$cia „nabywca nieruchomo'ci”
zawartego w art. 68 ust. 2 ustawy o gospodarce nieruchomo'ciami w brzmieniu sprzed
nowelizacji dokonanej ustaw" z dnia 24.08.2007 r. o zmianie ustawy o gospodarce
nieruchomo'ciami oraz o zmianie niektórych innych ustaw. Wniosek rozpoznany (uchwa!a
sk!adu siedmiu s$dziów Izby Cywilnej S"du Najwy&szego z dnia 11.04.2008 r., sygn. akt III
CZP 130/07).
2. RPO-573619-IV/07 z 15.11.2007 r. – w sprawie rozbie&no'ci w wyk!adni prawa, czy s"d
rozpoznaj"cy skarg$ na przewlek!o') post$powania mo&e dokona) oceny trafno'ci
przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. Wniosek rozpoznany (uchwa!a sk!adu
siedmiu s$dziów S"du Najwy&szego z dnia 13.02.2008 r., sygn. akt III SPZP 2/07).
3. RPO-566009-IV/07 z 19.12.2007 r. – w sprawie mo&liwo'ci potwierdzania czynno'ci
nienale&ycie umocowanego pe!nomocnika. Wniosek rozpoznany (uchwa!a sk!adu siedmiu
s$dziów S"du Najwy&szego z dnia 8.07.2008 r., sygn. akt III CZP 154/07).
 - 678 -
Za"$cznik nr 6

Kasacje w sprawach karnych

a) Z!o&one w okresie 1.01.2008 r. – 31.12.2008 r.

Lp. Data Data Sygnatura

Nr sprawy Wynik
wyst"pienia rozpoznania akt
1. RPO-549160-II/07 08.01.2008 22.07.2008 III KK 6/08 uwzgl.
2. RPO-571657-II/07 15.01.2008 15.05.2008 III KK 13/08 uwzgl.
3. RPO-572307-II/07 30.01.2008 26.06.2008 IV KK 42/08 uwzgl.
4. RPO-546658-II/06 18.02.2008 17.09.2008 II KK 60/08 oddal.
5. RPO-553440-II/07 20.02.2008 23.04.2008 V KK 70/08 uwzgl.
6. RPO-316455-II/99 01.03.2008 31.10.2008 II KK 76/08 uwzgl.
7. RPO-573176-II/07 27.03.2008 06.11.2008 V KK 108/08 uwzgl.
8. RPO-580941-II/08 09.05.2008 18.09.2008 V KK 172/08 uwzgl.
9. RPO-575840-II/07 14.05.2008 19.11.2008 IV KK 166/08 uwzgl.
10. RPO-565020-II/07 14.05.2008 09.07.2008 II KK 152/08 uwzgl.
11. RPO-562357-II/07 16.05.2008 25.06.2008 IV KK 170/08 uwzgl.
12. RPO-578246-II/08 27.05.2008 25.06.2008 IV KK 186/08 uwzgl.
13. RPO-579644-II/08 10.06.2008 w toku
14. RPO-554612-II/07 11.06.2008 w toku
15. RPO-561528-II/07 12.06.2008 04.08.2008 IV KK 206/08 uwzgl.
16. RPO-577423-II/07 03.07.2008 w toku
17. RPO-584441-II/08 08.07.2008 23.09.2008 IV KK 252/08 uwzgl.
18. RPO-564767-II/07 11.08.2008 11.09.2008 IV KK 296/08 uwzgl.
19. RPO-573875-II/07 11.08.2008 21.10.2008 III KK 288/08 uwzgl.
20. RPO-576157-II/07 12.08.2008 01.12.2008 III KK 291/08 uwzgl.
21. RPO-582564-II/08 14.08.2008 14.10.2008 V KK 301/08 uwzgl.
22. RPO-576013-II/07 02.09.2008 w toku
23. RPO-563636-II/07 03.09.2008 26.11.2008 III KK 308/08 uwzgl.
24. RPO-574220-II/07 03.09.2008 29.10.2008 II KK 258/08 uwzgl.
25. RPO-538366-II/06 05.09.2008 w toku
26. RPO-584927-II/08 08.09.2008 21.10.2008 IV KK 313/08 uwzgl.
27. RPO-581458-II/08 10.09.2008 14.10.2008 V KK 327/08 uwzgl.
28. RPO-458120-II/03 22.09.2008 w toku
29. RPO-589239-II/08 22.09.2008 w toku
30. RPO-579351-II/08 22.09.2008 w toku
31. RPO-555819-II/07 09.10.2008 w toku
32. RPO-575464-II/07 15.10.2008 17.12.2008 III KK 372/08 uwzgl.
33. RPO-550308-II/07 16.10.2008 25.11.2008 V KK 371/08 uwzgl.
34. RPO-588968-II/08 22.10.2008 w toku
35. RPO-584909-II/08 28.10.2008 w toku
36. RPO-602234-I/08 07.11.2008 w toku
37. RPO-594089-II/08 25.11.2008 w toku
 - 679 -
38. RPO-584038-II/08 01.12.2008 w toku
39. RPO-591991-II/08 01.12.2008 w toku
40. RPO-555852-II/07 03.12.2008 w toku
41. RPO-554342-II/07 09.12.2008 w toku
42. RPO-581353-II/07 10.12.2008 w toku
43. RPO-586523-II/08 18.12.2008 w toku
44. RPO-595457-II/08 19.12.2008 w toku
45. RPO-595934-II/08 22.12.2008 w toku
46. RPO-559138-II/07 30.12.2008 w toku

b) Kasacje wniesione wcze'niej – rozpoznane w okresie 01.01.2008 r. – 31.12.2008 r.

Lp. Data Data Sygnatura

Nr sprawy Wynik
wyst"pienia rozpoznania akt
1. RPO-459256-II/03 23.07.2007 8.01.2008 V KK 286/07 uwzgl.
2. RPO-549645-II/07 17.08.2007 10.01.2008 III KK 326/07 uwzgl.
3. RPO-563509-II/07 24.08.2007 10.01.2008 III KK 330/07 uwzgl.
4. RPO-561292-II/07 11.09.2007 7.01.2008 II KK 250/07 uwzgl.
5. RPO-536948-II/06 21.09.2007 8.01.2008 III KK 368/07 uwzgl.
6. RPO-546234-II/06 29.10.2007 28.02.2008 III KK 429/07 uwzgl.
7. RPO-554687-II/07 09.11.2007 23.04.2008 III KK 445/07 uwzgl.
8. RPO-564548-II/07 14.11.2007 7.02.2008 IV KK 448/07 uwzgl.
9. RPO-568003-II/07 15.11.2007 30.10.2008 III KK 450/07 oddal.
10. RPO-531421-II/06 16.11.2007 27.02.2008 II KK 316/07 uwzgl.
11. RPO-553732-II/07 20.11.2007 7.02.2008 IV KK 460/07 uwzgl.
12. RPO-560834-II/07 26.11.2007 29.01.2008 KK 468/07 bez rozp
13. RPO-553431-II/07 27.11.2007 02.04.2008 III KK 473/07 uwzgl.
14. RPO-559054-II/07 29.11.2007 23.04.2008 III KK 475/07 uwzgl.
15. RPO-492775-II/04 07.12.2007 18.01.2008 III KK 488/07 uwzgl.
16. RPO-555168-II/07 13.12.2007 17.01.2008 V KK 448/07 uwzgl.
17. RPO-549641-II/07 17.12.2007 08.05.2008 III KK 505/07 uwzgl.
 - 680 -
Za"$cznik nr 7

Skargi do Wojewódzkich S$dów Administracyjnych

a) Wniesione w okresie 01.01.2008 r. – 31.12.2008 r.

1. RPO-566067-X/07 z 08.02.2008 r. – skarga do Wojewódzkiego S"du Administracyjnego w
Warszawie na niektóre przepisy za!"cznika do uchwa!y Rady m. st. Warszawy w sprawie
ustalenia strefy p!atnego parkowania. Skarga uwzgl!dniona (wyrok z dnia 19 listopada 2008
r., sygn. akt VI SA/Wa 607/08).
2. RPO-561993-X/07 z 14.05.2008 r. – skarga do Wojewódzkiego S"du Administracyjnego w
#odzi na § 4 ust. 2 pkt 2 lit. a uchwa!y Nr LXII/1159/06 Rady Miejskiej #odzi z dnia
1.02.2006 r. w sprawie regulaminu utrzymania czysto'ci i porz"dku na terenie Miasta #odzi,
w brzmieniu nadanym uchwa!" Nr VIII/141/07 Rady Miejskiej #odzi z dnia 28.03.2007 r.
Post!powanie umorzone (postanowienie z dnia 21.11.2008 r., sygn. akt II SA/#d 503/08) ze
wzgl$du na cofni$cie skargi przez Rzecznika.
3. RPO-559561-IV/07 z 08.08.2008 r. – skarga do Wojewódzkiego S"du Administracyjnego na
postanowienie Samorz"dowego Kolegium Odwo!awczego w Nowym S"czu utrzymuj"ce w
mocy w wyniku ponownego rozpatrzenia sprawy w!asne postanowienie z dnia 14 kwietnia
2008 r. odmawiaj"ce stwierdzenia niewa&no'ci postanowienia Burmistrza Miasta Zakopane z
dnia 24 marca 2006 r. stanowi"cego, &e przedsi$wzi$cie p.n. „Przebudowa kolei liniowej
Ku%nica – Kasprowy Wierch” w Zakopanem nie wymaga sporz"dzenia raportu o
oddzia!ywaniu przedsi$wzi$cia na 'rodowisko. Skarga oddalona (wyrok z dnia 10 grudnia
2008 r., sygn. akt II SA/Kr 930/08).
4. RPO-587619-XVII/08 z 21.08.2008 r. – skarga do Wojewódzkiego S"du Administracyjnego
w Gliwicach na bezczynno') Wojewody *l"skiego polegaj"c" na braku rozpatrzenia wniosku
o ujawnienie w Wojewódzkim Rejestrze Uprawnie( wybranej formy realizacji prawa do
rekompensaty za mienie pozostawione poza obecnymi granicami RP. Skarga uwzgl!dniona
(wyrok z dnia 27 listopada 2008 r., sygn. akt II SAB/GL 43/08).
5. RPO-572376-III/07 z 11.09.2008 r. – skarga do Wojewódzkiego S"du Administracyjnego w
Warszawie na postanowienie Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej z dnia 13 sierpnia 2008 r.,
utrzymuj"ce w mocy postanowienie Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej z dnia 30 lipca 2008
r., odmawiaj"ce Annie W. wydania imiennego za'wiadczenia potwierdzaj"cego uprawnienie
do wykonywania w Polsce zawodu pracownika socjalnego.
6. RPO-590486-III/08 z 15.09.2008 r. – skarga do Wojewódzkiego S"du Administracyjnego w
#odzi na decyzj$ Samorz"dowego Kolegium Odwo!awczego w #odzi z dnia 18 marca 2008
r., utrzymuj"c" w mocy decyzj$ z dnia 8 lutego 2008 r. wydan" z upowa&nienia Prezydenta
Miasta #odzi przez Zast$pc$ Kierownika Oddzia!u Ustalania *wiadcze( o zwrocie
nienale&nie pobranych 'wiadcze( rodzinnych w postaci dodatku z tytu!u opieki nad dzieckiem
w okresie korzystania z urlopu wychowawczego od dnia 1.10.2006 r. do dnia 30.04.2007 r.
7. RPO-598785-III/08 z 02.12.2008 r. – skarga do Wojewódzkiego S"du Administracyjnego w
Rzeszowie na decyzj$ z dnia 23 lipca 2008 r. wydan" upowa&nienia Wójta Gminy P. przez
Kierownika Gminnego O'rodka Pomocy Spo!ecznej o odmowie przyznania prawa do dodatku
 - 681 -
do zasi!ku rodzinnego z tytu!u kszta!cenia i rehabilitacji dziecka niepe!nosprawnego na okres
od 1 wrze'nia 2007 r. do 29 lutego 2008 r.
8. RPO-565264-V/07 z 03.12.2008 r. – skarga do Wojewódzkiego S"du Administracyjnego w
Gliwicach na decyzj$ Samorz"dowego Kolegium Odwo!awczego utrzymuj"c" w mocy
decyzj$ Kierownika Dzia!u Dodatków Mieszkaniowych O'rodka Pomocy Spo!ecznej o
odmowie przyznania Maciejowi S. dodatku mieszkaniowego, z powodu niezamieszkiwania w
lokalu.
9. RPO-552094-I/07 z 22.12.2008 r. – skarga do Wojewódzkiego S"du Administracyjnego w
Warszawie na postanowienie Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych z dnia 26
listopada 2008 r., stwierdzaj"ce niedopuszczalno') wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich z
dnia 24 pa%dziernika 2008 r. o ponowne rozpatrzenie sprawy dotycz"cej zamieszczenia w
tre'ci Raportu o likwidacji WSI informacji mog"cych stanowi) dane wra&liwe.
10. RPO-594828-IV/08 z 22.12.2008 r. – skarga do Wojewódzkiego S"du Administracyjnego w
Warszawie na bezczynno') Wojewody Mazowieckiego.
11. RPO-591528-X/08 z 23.12.2008 r. – skarga do Wojewódzkiego S"du Administracyjnego w
Warszawie na § 6 uchwa!y Nr XXXVI/1077/2008 Rady m. st. Warszawy z dnia 26 czerwca
2008 r. w sprawie ustalenia strefy p!atnego parkowania, wysoko'ci stawek op!aty za
parkowanie pojazdów samochodowych na drogach publicznych w strefie, wysoko'ci op!aty
dodatkowej oraz okre'lenia sposobu pobierania tych op!at, w cz$'ci zawieraj"cej zwrot
„pojazdu samochodowego o dopuszczalnej masie ca!kowitej do 2,5 tony”, oraz na § 2 ust. 7
Regulaminu funkcjonowania strefy p!atnego parkowania niestrze&onego, stanowi"cego
za!"cznik Nr 2 do wspomnianej uchwa!y, w cz$'ci zawieraj"cej zwrot „pojazd samochodowy
o dopuszczalnej masie ca!kowitej do 2,5 tony”.

b) Wniesione wcze'niej – rozpoznane w okresie 01.01.2008 r. – 31.12.2008 r.

1. RPO-520175-III/05 z 26.01.2006 r. – skarga na decyzj$ Samorz"dowego Kolegium
Odwo!awczego utrzymuj"c" w mocy decyzj$ Kierownika Gminnego O'rodka Pomocy
Spo!ecznej o odmowie przyznania stronie post$powania zaliczki alimentacyjnej na dzieci.
Skarga uwzgl!dniona (wyrok z dnia 09.10.2008 r., sygn. akt II SA/Go 522/08).
2. RPO-422964-IV/02 z 03.04.2007 r. – skarga do Wojewódzkiego S"du Administracyjnego w
Warszawie na bezczynno') Wojewody Mazowieckiego. Skarga uwzgl!dniona (wyrok z dnia
18 czerwca 2008 r., sygn. akt VII SAB/Wa 18/07).
3. RPO-561653-III/07 z 13.07.2007 r. – skarga do Wojewódzkiego S"du Administracyjnego w
Gliwicach na decyzj$ Prezydenta Miasta przyznaj"c" zaliczk$ alimentacyjn" do wysoko'ci
'wiadczenia alimentacyjnego, a nie w zwi$kszonej wysoko'ci. Skarga uwzgl!dniona (wyrok
z dnia 5 grudnia 2008 r., sygn. akt IV SA/GL 798/08).
4. RPO-569273-X/07 z 23.10.2007 r. – skarga do Wojewódzkiego S"du Administracyjnego w
Warszawie na decyzj$ Prezesa Urz$du do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców z dnia
28.06.2007 r. utrzymuj"c" w mocy decyzj$ Wojewody Lubuskiego z dnia 10.04.2007 r.
orzekaj"c" o wydaleniu Pani Tatiany B., obywatelki Federacji Rosyjskiej, z terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej. Skarga uwzgl!dniona (wyrok z dnia 27.03.2008 r., sygn. akt V
SA/Wa 2943/07).
 - 682 -
Za"$cznik nr 8

Skargi kasacyjne do Naczelnego S$du Administracyjnego

a) Wniesione w okresie 01.01.2008 r. – 31.12.2008 r.

1. RPO-598371-IV/08 z 29.09.2008 r. – skarga kasacyjna do Naczelnego S"du

Administracyjnego od wyroku Wojewódzkiego S"du Administracyjnego w Warszawie
oddalaj"cego skarg$ na decyzj$ Samorz"dowego Kolegium Odwo!awczego w przedmiocie
umorzenia post$powania dotycz"cego oddzia!ywania na 'rodowisko inwestycji pod nazw"
budowa stacji bazowej telefonii komórkowej PLUS GSM, wszcz$tego na wniosek Polkomtel
S.A

b) Wniesione wcze'niej – rozpoznane w okresie 01.01.2008 r. – 31.12.2008 r.

1. RPO-548135-III/07 z 05.02.2007 r. – skarga kasacyjna do Naczelnego S"du

Administracyjnego od wyroku Wojewódzkiego S"du Administracyjnego w Gliwicach
oddalaj"cego skarg$ Justyny K. na decyzj$ Samorz"dowego Kolegium Odwo!awczego
utrzymuj"c" w mocy decyzj$ Kierownika Dzia!u *wiadcze( Rodzinnych O'rodka Pomocy
Spo!ecznej o przyznaniu prawa do zaliczki alimentacyjnej na dzieci. Skarga kasacyjna
uwzgl!dniona (wyrok z dnia 20.02.2008 r., sygn. akt I OSK 664/07).
2. RPO-555205-III/07 z 05.04.2007 r. – skarga kasacyjna od wyroku Wojewódzkiego S"du
Administracyjnego w Warszawie oddalaj"cego skarg$ Agnieszki P. na decyzj$
Samorz"dowego Kolegium Odwo!awczego utrzymuj"c" w mocy decyzj$ Dyrektora O'rodka
Pomocy Spo!ecznej o odmowie przyznania prawa do zaliczki alimentacyjnej. Skarga
kasacyjna uwzgl!dniona (wyrok z dnia 17.04.2008 r., sygn. akt I OSK 1006/07).
3. RPO-464129-X/04 z 10.05.2007 r. – skarga kasacyjna od wyroku Wojewódzkiego S"du
Administracyjnego w Warszawie z dnia 5.03.2007 r. w sprawie odmowy udzielenia
obywatelowi Armenii zgody na pobyt tolerowany na terytorium RP. Skarga kasacyjna
cz!#ciowo uwzgl!dniona (wyrok z dnia 30.10.2008 r., sygn. akt II OSK 1227/07)
 - 683 -

Za"$cznik nr 9

Przyst$pienie do post!powania s$dowego

1. RPO-571384-IV/07 z 07.01.2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu przed

Wojewódzkim S"dem Administracyjnym w Warszawie ze skargi Danieli W., Kazimiery #.,
Doroty W., Marioli #. na postanowienie Ministra Gospodarki z dnia 4.08.2007 r. utrzymuj"ce
w mocy postanowienie z dnia 9.07.2007 r. zwracaj"ce wspólny wniosek skar&"cych z dnia
23.05.2007 r. o przyznanie na zasadzie art. 160 k.p.a. odszkodowania za szkod$ powsta!" na
skutek niezgodnego z prawem upa(stwowienia przedsi$biorstwa. Skarga uwzgl!dniona
(wyrok z dnia 10.01.2008 r., sygn. akt IV SA/Wa 2194/07).
2. RPO-579670-VI/08 z 24.01.2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu przed Naczelnym
S"dem Administracyjnym ze skargi Marcina P. na czynno') Starosty W. w przedmiocie
zwrotu op!aty za kart$ pojazdu. Uchwa"a NSA z dnia 4.02.2008 r. (sygn. akt I OPS 3/07).
3. RPO-571202-III/07 z 04.02.2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu przed
Wojewódzkim S"dem Administracyjnym w Gliwicach ze skargi Joanny K. na decyzj$
Samorz"dowego Kolegium Odwo!awczego w K. utrzymuj"c" w mocy decyzj$ wydan" z
upowa&nienia Burmistrza Miasta P. o odmowie przyznania Joannie K. zaliczki alimentacyjnej
na dzieci. Skarga uwzgl!dniona (wyrok z dnia 02.04.2008 r., sygn. akt IV SA/Gl 1258/07).
4. RPO-545758-IV/06 z 05.02.2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu przed S"dem
Okr$gowym w K. z powództwa Prokuratora Okr$gowego w K. przeciwko Zbigniewowi K. o
uniewa&nienie pe!nomocnictwa. S"d Okr$gowy ustali!, &e o'wiadczenie woli Zbigniewa K. o
udzieleniu pe!nomocnictwa jest niewa&ne (wyrok z dnia 29.01.2008 r., sygn. akt I C 1610/07).
5. RPO-580114-V/08 z 28.03.2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu przed Naczelnym
S"dem Administracyjnym w sprawie ze skargi kasacyjnej Komendanta G!ównego Policji od
wyroku Wojewódzkiego S"du Administracyjnego wydanego w sprawie ze skargi Zdzis!awa
S. na decyzj$ Komendanta G!ównego Policji w przedmiocie równowa&nika za brak lokalu
mieszkalnego. Uchwa"a NSA z dnia 21.04.2008 r., sygn. akt I OPS 3/08).
6. RPO-581590-IV/08 z 14.04.2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu przed Naczelnym
S"dem Administracyjnym ze skargi Leona #. na decyzj$ Ministra Infrastruktury w
przedmiocie odmowy stwierdzenia niewa&no'ci decyzji o wyw!aszczeniu nieruchomo'ci.
Uchwa"a NSA z dnia 21.04.2008 r. (sygn. akt I OPS 2/08).
7. RPO-526764-IV/06 z 17.04.2008 r. – wniosek do S"du Rejonowego dla m. st. Warszawy –
VI Wydzia! Rodzinny i Nieletnich o rozstrzygni$cie w przedmiocie ograniczenia w!adzy
rodzicielskiej nad ma!oletnimi Michalin" i Mari" D.
8. RPO-572376-III/07 z 29.04.2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu przed
Wojewódzkim S"dem Administracyjnym w Warszawie ze skargi Anny W. na postanowienie
Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej z dnia 20.11.2007 r., utrzymuj"ce w mocy postanowienie
Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej z dnia 2.11.2007 r. odmawiaj"ce Annie W. wydania
imiennego za'wiadczenia potwierdzaj"cego uprawnienie do wykonywania w Polsce zawodu
pracownika socjalnego. Skarga uwzgl!dniona (wyrok z dnia 14.05.2008 r., sygn. akt II
SA/Wa 159/08).
 - 684 -
9. RPO-586736-IV/08 z 29.05.2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu przed Naczelnym
S"dem Administracyjnym w sprawie ze skargi kasacyjnej Ministra Infrastruktury od wyroku
Wojewódzkiego S"du Administracyjnego w Warszawie z dnia 27.11.2007 r. uchylaj"cego
zaskar&on" decyzj$ Ministra Budownictwa z dnia 29.05.2007 r. oraz poprzedzaj"c" j" decyzj$
z dnia 13.03.2007 r. w przedmiocie umorzenia post$powania odszkodowawczego.
10. RPO-595218-I/08 z 07.11.2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu przed Wojewódzkim
S"dem Administracyjnym w Olsztynie w sprawie ze skargi Piotra C. na decyzj$ Rektora
Uniwersytetu Warmi(sko-Mazurskiego z dnia 4 sierpnia 2008 r., utrzymuj"c" w mocy
decyzj$ Wydzia!owej Komisji Rekrutacyjnej Wydzia!u Nauk Medycznych Uniwersytetu
Warmi(sko-Mazurskiego w Olsztynie o nieprzyj$ciu Piotra C. na I rok stacjonarnych
jednolitych studiów magisterskich na kierunek lekarski Uniwersytetu Warmi(sko-
Mazurskiego w Olsztynie w roku akademickim 2008/2009. Post!powanie umorzone
(postanowienie z dnia 16.12.2008 r., sygn. akt II SA/Ol 773/08) z uwagi na uwzgl$dnienie
skargi Piotra C. przez Rektora Uniwersytetu Warmi(sko-Mazurskiego.
11. RPO-601906-IV/08 z 19.11.2008 r. – zg!oszenie udzia!u w post$powaniu przed Naczelnym
S"dem Administracyjnym w sprawie ze skargi kasacyjnej od wyroku Wojewódzkiego S"du
Administracyjnego w Warszawie w sprawie ze skargi na decyzj$ Ministra Infrastruktury z
dnia 26.10.2005 r. w przedmiocie stwierdzenia niewa&no'ci orzeczenia dotycz"cego
w!asno'ci czasowej. Uchwa"a NSA z dnia 26.11.2008 r. (sygn. akt I OPS 5/08).
 - 685 -
Za"$cznik nr 10

Wyst$pienia legislacyjne

1. RPO-583174-I/08 z 07.03.2008 r. – do Ministra Pracy i Polityki Spo!ecznej w sprawie uwag

Rzecznika do projektu ustawy o równym traktowaniu.
2. RPO-560074-X/07 z 07.05.2008 r. – do Przewodnicz"cego Podkomisji Sta!ej do spraw Osób
Niepe!nosprawnych Sejmu RP w sprawie sytuacji osób niepe!nosprawnych poruszaj"cych si$
z towarzysz"cymi im psami – przewodnikami, psami – terapeutami oraz psami asystuj"cymi.
3. RPO-583174-I/08 z 07.08.2008 r. – do Pe!nomocnika Rz"du ds. Równego Traktowania w
sprawie projektu ustawy o równym traktowaniu.
4. RPO-598265-I/08 z 15.09.2008 r. – do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie
Sprawiedliwo'ci w sprawie projektu VI okresowego sprawozdania z przestrzegania przez
Polsk$ postanowie( Mi$dzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych za okres
od 1 pa%dziernika 2003 do 31 sierpnia 2008 r.
5. RPO-583174-I/08 z 21.10.2008 r. – do Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki
Spo!ecznej oraz Pe!nomocnika Rz"du ds. Równego Traktowania w sprawie projektu ustawy
w sprawie wdro&enia niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego
traktowania.
6. RPO-600181-I/08 z 19.12.2008 r. – do Ministra Edukacji Narodowej w sprawie projektu
rozporz"dzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie dopuszczenia do u&ytku szkolnego
programów wychowania przedszkolnego, programów nauczania i podr$czników oraz cofania
dopuszczenia.
 - 686 -
Za"$cznik nr 11

Opinie i stanowiska

1. RPO-578954-I/08 z 30.01.2008 r. - wyst"pienie do Prezesa Zarz"du Telewizji Polskiej S.A.

w sprawie transmisji nabo&e(stwa bo&onarodzeniowego z prawos!awnej cerkwi w
Siemiatyczach.
2. RPO-576084-I/07 z 04.02.2008 r. - wyst"pienie do Komisarza Praw Cz!owieka Rady Europy
w sprawie stanu przestrzegania praw cz!owieka w Federacji Rosyjskiej.
3. RPO-581484-I/08 z 11.02.2008 r. - o'wiadczenie w sprawie opublikowanego przez dziennik
„Rzeczpospolita” stenogramu z tajnego posiedzenia Sejmu.
4. RPO-582770-I/08 z 26.02.2008 r. - o'wiadczenie w sprawie odmowy przyznania wizy
wjazdowej do Federacji Rosyjskiej przewodnicz"cemu organizacji Human Rights Watch.
5. RPO-576939-I/07 z 27.02.2008 r. - o'wiadczenie w sprawie trybu ratyfikacji Traktatu
Reformuj"cego Uni$ Europejsk" (Traktatu Lizbo(skiego).
6. RPO-576939-I/07 z 02.04.2008 r. - o'wiadczenie w zwi"zku z wyra&eniem przez Sejm i
Senat RP zgody na ratyfikacj$ Traktatu Reformuj"cego Uni$ Europejsk".
7. RPO-587849-I/08 z 22.04.2008 r. - o'wiadczenie w sprawie rezygnacji przez Pani" Ew$
Sowi(sk" z funkcji Rzecznika Praw Dziecka.
8. RPO-586369-I/08 z 14.05.2008 r. - wyst"pienie do Sekretarza Generalnego Rady Europy, do
wiadomo'ci Komisarza Praw Cz!owieka Rady Europy, w sprawie wydarze( w Tybecie.
9. RPO-596409-XVII/08 z 18.08.2008 r. - wyst"pienie do Prezesa Rady Ministrów w sprawie
reakcji organów administracji publicznej na skutki nawa!nic, jakie nawiedzi!y cz$')
województwa 'l"skiego i opolskiego.
10. RPO-598092-I/08 z 29.09.2008 r. - wyst"pienie do Komisarza Praw Cz!owieka Rady Europy
w sprawie ochrony praw osób poszkodowanych konfliktem zbrojnym w Po!udniowej Osetii.
11. RPO-604584-I/08 z 24.12.2008 r. - wyst"pienie do Ambasadora Chi(skiej Republiki
Ludowej w Polsce w sprawie sytuacji w Tybecie.
 - 687 -

Za"$cznik Nr 12

Pozosta"e wyst$pienia

a) Przyst"pienie do post$powania administracyjnego

1. RPO-554055-X/07 z 15.01.2008 r. - wniosek do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego

o ponowne rozpatrzenie sprawy zezwolenia na usuni$cie z pasa drogowego ul. Królowej
Aldony w Warszawie o'miu klonów srebrzystych. Wniosek uwzgl!dniony (decyzja Ministra
Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 27.05.2008 r.).
2. RPO-554055-X/07 z 15.01.2008 r. - wniosek do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
o ponowne rozpatrzenie sprawy zezwolenia na usuni$cie z pasa drogowego ul. Królowej
Aldony w Warszawie jedenastu klonów srebrzystych. Wniosek uwzgl!dniony (decyzja
Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 29.05.2008 r.).
3. RPO-559561-IV/07 z 29.04.2008 r. - wniosek do Samorz"dowego Kolegium Odwo!awczego
w Nowym S"czu o ponowne rozpatrzenie sprawy zako(czonej postanowieniem
Samorz"dowego Kolegium Odwo!awczego w Nowym S"czu z dnia 14.04.2008 r.
odmawiaj"cym stwierdzenia niewa&no'ci postanowienia Burmistrza Miasta Zakopane z dnia
24.03.2006 r. stwierdzaj"cego, i& planowane przedsi$wzi$cie „Przebudowa Kolei Linowej
Ku%nice-Kasprowy Wierch” nie wymaga sporz"dzenia raportu o oddzia!ywaniu na
'rodowisko. Wniosek oddalony (postanowienie z dnia 23 czerwca 2008 r. sygn. akt SKO.I-
01/769/ZP/2008).
4. RPO-565698-X/07 z 27.06.2008 r. - sprzeciw wniesiony do Wojewody Ma!opolskiego o
stwierdzenie niewa&no'ci decyzji Starosty B. z dnia 7 kwietnia 2008 r. umarzaj"cej
post$powanie administracyjne w sprawie cofni$cia w!asnej decyzji z dnia 9 wrze'nia 2003 r.,
tj. pozwolenia wodnoprawnego na szczególne korzystanie z wód, poprzez odprowadzanie
oczyszczonych 'cieków bytowo-gospodarczych do potoku N. z oczyszczalni 'cieków
zlokalizowanej w miejscowo'ci W., udzielonego Wójtowi Gminy w D. Wniosek oddalony
(decyzja Wojewody Ma!opolskiego z dnia 06.11.2008 r.).
5. RPO-565460-XX/07 z 15.10.2008 r. - zg!oszenie udzia!u w post$powaniu administracyjnym
tocz"cym si$ przed Dolno'l"skim Wojewódzkim Inspektorem Nadzoru Budowlanego
wskutek wniesienia odwo!ania od decyzji Nr 47/2008 z dnia 7 sierpnia 2008 r. Powiatowego
Inspektora Nadzoru Budowlanego w O.
6. RPO-552094-I/07 z 24.10.2008 r. - wniosek do Generalnego Inspektora Ochrony Danych
Osobowych o ponowne rozpatrzenie sprawy zamieszczenia w tre'ci Raportu o dzia!aniach
&o!nierzy i pracowników WSI oraz wojskowych jednostek organizacyjnych realizuj"cych
zadania w zakresie wywiadu i kontrwywiadu wojskowego przed wej'ciem w &ycie ustawy z
dnia 9.07.2003 r. o Wojskowych S!u&bach Informacyjnych, w zakresie okre'lonym w art. 67
ust. 1 pkt 1-10 oraz o innych dzia!aniach wykraczaj"cych poza sprawy obronno'ci pa(stwa i
bezpiecze(stwa Si! Zbrojnych RP, informacji, które mog" stanowi) dane wra&liwe w
rozumieniu art. 27 ust. 1 ustawy o ochronie danych osobowych. Stwierdzenie
 - 688 -
niedopuszczalno#ci wniosku (postanowienie GIODO z dnia 26.11.2008 r., znak:
DOLiS/POST-351/08/32706).
7. RPO-548984-X/07 z 06.11.2008 r. - sprzeciw wniesiony do Samorz"dowego Kolegium
Odwo!awczego w P. w sprawie decyzji o odmowie wydania zezwolenia na wyci$cie drzew.
Odmowa stwierdzenia niewa'no#ci decyzji (decyzja z dnia 10 grudnia 2008 r. sygn.
KO.462-137/08).
8. RPO-565698-X/07 z 26.11.2008 r. - odwo!anie od decyzji Wojewody Ma!opolskiego z dnia
6 listopada 2008 r. odmawiaj"cej wszcz$cia post$powania w sprawie o stwierdzenie
niewa&no'ci decyzji Starosty Brzeskiego z dnia 7 kwietnia 2008 r. umarzaj"cej post$powanie
w sprawie cofni$cia w!asnej decyzji z dnia 9 wrze'nia 2003 r.

b) Skargi kasacyjne

1. RPO-577260-V/07 z 01.08.2008 r. - skarga kasacyjna do S"du Najwy&szego od wyroku S"du

Apelacyjnego w W. z dnia 20 grudnia 2007 r., oddalaj"cego apelacj$ powodów Marka M. i
Piotra R. od wyroku S"du Okr$gowego w W. z dnia 20 pa%dziernika 2006 r. wydanego w
sprawie z powództwa Marka M. i Piotra R. przeciwko spó!dzielni mieszkaniowej o
zobowi"zanie do z!o&enia o'wiadczenia woli.

c) Skargi o stwierdzenie niezgodno'ci z prawem prawomocnego wyroku

1. RPO-536106-IV/06 z 31.03.2008 r. - skarga o stwierdzenie niezgodno'ci z prawem

prawomocnego wyroku S"du Okr$gowego oddalaj"cego apelacj$ od wyroku S"du
Rejonowego w sprawie o usuni$cie niezgodno'ci pomi$dzy stanem prawnym nieruchomo'ci
ujawnionym w ksi$dze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym. Skarga odrzucona
(postanowienie z dnia 10.09.2008 r., sygn. akt III CNP 31/08).
 - 689 -

Za"$cznik Nr 13

Wizyty Rzecznika Praw Obywatelskich w terenie

Wizytacje prewencyjne w ramach Krajowego Mechanizmu Prewencji w miejscach detencji

1. Zak!ad Karny w Wo!owie. 16-18.01.2008 r.

2. Policyjna Izba Dziecka w Katowicach. 26.01.2008 r.
3. Zak!ad Poprawczy w Sadowicach. 30.01.2008 r.
4. Zak!ad Karny w Siedlcach. 06-08.02.2008 r.
5. Areszt *ledczy Warszawa-S!u&ewiec w Warszawie. 18.02.2008 r.
6. Zak!ad Karny Warszawa-Bia!o!$ka w Warszawie. 19.02.2008 r.
7. Areszt *ledczy Warszawa-Bia!o!$ka w Warszawie. 18-19.02.2008 r.
8. Pomieszczenie dla osób zatrzymanych Komendy Miejskiej Policji w 25.02.2008 r.
Bytomiu.
9. Areszt *ledczy w Sosnowcu. 25.02.2008 r.
10. Areszt *ledczy w Zabrzu. 26.02.2008 r.
11. Zak!ad Karny w Zabrzu. 27.02.2008 r.
12. Specjalistyczny Psychiatryczny Zespó! Opieki Zdrowotnej w #odzi. 17-18.03.2008 r.
13. Zak!ad Karny w Bia!ej Podlaskiej. 31.03.-01.04.2008 r.
14. Zak!ad Karny w Che!mie. 01-02.04.2008 r.
15. Zak!ad Karny w Zamo'ciu. 03.04.2008 r.
16. Izba Wytrze%wie( w Warszawie. 14.04.2008 r.
17. Krajowy O'rodek Psychiatrii S"dowej dla Nieletnich w Garwolinie. 16.04.2008 r.
18. Areszt w Celu Wydalenia przy Nadbu&a(skim Oddziale Stra&y Granicznej 24.04.2008 r.
w Bia!ej Podlaskiej.
19. O'rodek Strze&ony dla Cudzoziemców w Bia!ej Podlaskiej. 24.04.2008 r.
20. Schronisko dla Nieletnich Warszawa – Falenica w Warszawie. 29-30.04.2008 r.
21. Pomieszczenie dla Osób Zatrzymanych przy Placówce Stra&y Granicznej 05.05.2008 r.
w Hrubieszowie.
22. Pomieszczenie dla osób zatrzymanych Komendy Powiatowej Policji w 02.06.2008 r.
Cieszynie.
23. Zak!ad Karny w Cieszynie. 02-04.06.2008 r.
24. Wojskowy Areszt Dyscyplinarny w Warszawie. 19.06.2008 r.
25. Areszt *ledczy w Poznaniu. 15-16.07.2008 r.
26. Izba Wytrze%wie( w Poznaniu. 16.07.2008 r.
27. Pomieszczenie dla osób zatrzymanych Komendy Powiatowej Policji w 21.07.2008 r.
Szamotu!ach.
28. Zak!ad Karny we Wronkach. 21-23.07.2008 r.
29. Areszt w Celu Wydalenia przy Bieszczadzkim Oddziale Stra&y 30.07.2008 r.
Granicznej w Przemy'lu.
30. O'rodek Strze&ony dla Cudzoziemców przy Bieszczadzkim Oddziale 30.07.2008 r.
Stra&y Granicznej w Przemy'lu.
 - 690 -
31. Wojewódzki Podkarpacki Szpital Psychiatryczny w +urawicach. 29-31.07.2008 r.
32. Specjalistyczny Psychiatryczny Zespó! Opieki Zdrowotnej w Jaros!awiu. 29-31.07.2008 r.
33. Pomieszczenie dla osób zatrzymanych Komendy Miejskiej Policji w 05.08.2008 r.
Sopocie.
34. Areszt *ledczy w Gda(sku. 06-07.08.2008 r.
35. M!odzie&owy O'rodek Wychowawczy w Malborku. 07-08.08.2008 r.
36. Areszt *ledczy w #odzi. 11-13.08.2008 r.
37. Regionalny O'rodek Psychiatrii S"dowej w Gostyninie. 20.08.2008 r.
38. Wojewódzki Samodzielny Zespó! Publiczny ZOZ w Gostyninie. 21.08.2008 r.
39. Wojewódzki Zespó! Lecznictwa Psychiatrycznego w Olsztynie. 22.08.2008 r.
40. M!odzie&owy O'rodek Wychowawczy w W!oc!awku. 25.08.2008 r.
41. Areszt *ledczy w Toruniu. 26-27.08.2008 r.
42. Pomieszczenie dla osób zatrzymanych Komendy Powiatowej Policji w 27.08.2008 r.
Nowym Mie'cie Lubawskim.
43. Areszt *ledczy w Bia!ymstoku. 10-12.09.2008 r.
44. Zak!ad Poprawczy w Bia!ymstoku. 09-10.09.2008 r.
45. Pomieszczenie dla osób zatrzymanych Komendy Powiatowej Policji w 09.09.2008 r.
Wysokiem Mazowieckiem.
46. Zak!ad Karny w Kaliszu. 16-17.09.2008 r.
47. Areszt *ledczy w #odzi. 22-23.09.2008 r.
48. Pomieszczenie dla osób zatrzymanych Komendy Powiatowej Policji w 23.09.2008 r.
#ukowie.
49. Areszt *ledczy w Krasnymstawie. 23-24.09.2008 r.
50. M!odzie&owy O'rodek Socjoterapii w Pu!awach. 25.09.2008 r.
51. Areszt w Celu Wydalenia przy Podlaskim Oddziale Stra&y Granicznej w 26.09.2008 r.
Bia!ymstoku.
52. O'rodek Strze&ony przy Podlaskim Oddziale Stra&y Granicznej w 26.09.2009 r.
Bia!ymstoku.
53. Areszt *ledczy Warszawa – Grochów w Warszawie. 06-07.10.2008 r.
54. Policyjna Izba Dziecka w Szczecinie. 07.10.2008 r.
55. Schroniska dla Nieletnich w Szczecinie. 08.10.2008 r.
56. Areszt *ledczy w Szczecinie. 08-10.10.2008 r.
57. Zak!ad Karny w Herbach 17-10.2008 r.
58. Pomieszczenie dla osób zatrzymanych Komendy Powiatowej Policji w 21.10.2008 r.
Lubaczowie.
59. M!odzie&owy O'rodek Wychowawczy w Lubaczowie. 21-22.10.2008 r.
60. Schronisko dla Nieletnich w #a(cucie. 23.10.2008 r.
61. Areszt w Celu Wydalenia przy Komendzie Miejskiej Policji we 27.10.2008 r.
W!oc!awku.
62. Wojskowy Areszt Dyscyplinarny w Rzeszowie. 30.10.2008 r.
63. Zak!ad Poprawczy w Tarnowie. 03.11.2008 r.
64. Zak!ad Karny w Tarnowie. 04-11.2008 r.
65. Szpitalu Neuropsychiatrycznym im. Prof. M. Kaczy(skiego w Lublinie. 13.11.2008 r.
66. Wojskowy O'rodek Wykonywania Kary Ograniczenia Wolno'ci w 17.11.2008 r.
Ciechanowie.
 - 691 -
67. Areszt *ledczy w Wroc!awiu. 19-21.11.2008 r.
68. Pomieszczenie dla osób zatrzymanych Komendy Powiatowej Policji w 21.11.2008 r.
K$pnie.
69. Policyjna Izba Dziecka we Wroc!awiu. 18.11.2008 r.
70. Policyjna Izba Dziecka w Opolu. 24.11.2008 r.
71. Zak!ad Karny w Opolu. 25.11.2008 r.
72. Areszt *ledczy w Opolu. 26-27.11.2008 r.
73. Zak!ad Karny w Pi(czowie. 10-11.12.2008 r.
74. Pomieszczenie dla osób zatrzymanych Komendy Powiatowej Policji w 10.12.2008 r.
Busko Zdroju.
75. Schronisko dla Nieletnich w Gackach. 11-12.12.2008 r.
76. Areszt *ledczy w Radomiu. 15-16.12.2008 r.
77. Oddzia! Zewn$trzny Aresztu *ledczego w Radomiu. 17.12.2008 r.
78. Pomieszczenie dla osób zatrzymanych Komendy Powiatowej Policji w 18.12.2008 r.
Bia!obrzegach.

Szpitale – badanie i ocena przestrzegania praw pacjentów i personelu medycznego

1. Szpitale onkologiczne w Krakowie. 05.02.2008 r.

2. Wojewódzki Szpital Specjalistyczny w Rzeszowie. 06.02.2008 r.
3. Szpital Powiatowy w J$drzejowie. 08.02.2008 r.
4. Wojewódzki Szpital Neuropsychiatryczny w Lubli(cu. 30.10.2008 r.

Jednostki wojskowe, Stra&y Granicznej, Pa(stwowej Stra&y Po&arnej oraz Izby Celne
- kontrola przestrzegania praw i wolno'ci &o!nierzy i funkcjonariuszy.

1. 10 Wroc!awski Pu!k Dowodzenia 16.01.2008 r.

2. Przej'cia graniczne w Dorohusku i Hrebennem. 28.01-29.01.2008 r.
3. 16 Dywizja Zmechanizowana i O'rodek Szkolenia Poligonowego – 06-08.02.2008 r.
Bemowo Piskie oraz 15 Gi&ycka Brygada Zmechanizowana i 15 Mazurski
Batalion Saperów w Orzyszu.
4. 3 Eskadra Lotnictwa, 31 Baza Lotnictwa, Komenda Wojewódzka PSP i 31.03.-02.04.2008 r.
Komenda Rejonowa Stra&y Ochrony Kolei, Komenda Miejska Policji oraz
Komenda Wojewódzka Policji w Poznaniu.
5. Przej'cia graniczne w Dorohusku-Jagodzinie, Hrebennem-Rawa Ruska 05.05.-07.05.2008 r.
oraz w Zosinie Usti!ug
6. Wy&sza Szko!a Oficerska Wojsk L"dowych w Brzegu, Komenda Miejska 07.05.-09.05.2008 r.
Policji w *widnicy i Komenda Wojewódzka Policji we Wroc!awiu.
7. 6 Brygada Desantowo Szturmowa w Krakowie. 06-07.08.2008 r.
8. 5 Pu!k In&ynieryjny, Wojewódzki Sztab Wojskowy oraz Wojskowa 16-19.09.2008 r.
Komenda Uzupe!nie( w Szczecinie, Komenda Powiatowa Policji w
Pyrzycach oraz Komenda Powiatowa Policji w Stargardzie Szczeci(skim.
9. 21 Brygada Strzelców Podhala(skich i Komenda Wojewódzka PSP w 28-30.10.2008 r.
Rzeszowie oraz 14 Batalion Obrony Terytorialnej i Bieszczadzki Oddzia!
 - 692 -
Stra&y Granicznej w Przemy'lu.
10. Jednostka marynarki wojennej w Gda(sku. 10-12.12.2008 r.

O'rodki dla uchod%ców oraz areszty deportacyjne - badanie przestrzegania praw cudzoziemców.

1. O'rodek dla Cudzoziemców Ubiegaj"cych si$ o Nadanie Statusu 13.02.2008 r.

Uchod%cy lub Azylu w Wo!ominie.
2. O'rodek dla Uchod%ców w Warszawie. 15.02.2008 r.
3. O'rodek dla Cudzoziemców Ubiegaj"cych si$ o Nadanie Statusu 03.03.2008 r.
Uchod%cy lub Azylu w Smoszewie.
4. O'rodek dla Cudzoziemców Ubiegaj"cych si$ o Nadanie Statusu 23-24.04.2008 r.
Uchod%cy lub Azylu w Zalesiu.
5. O'rodek dla Cudzoziemców Ubiegaj"cych si$ o Nadanie Statusu 11.09.2008 r.
Uchod%cy lub Azylu w Katowicach.

Wyjazdy terenowe Rzecznika Praw Obywatelskich - przyjmowanie skarg obywateli w terenie.

1. Przyj$cia interesantów na terenie województwa podlaskiego – #om&e, 18-19.06.2008 r.

Bia!ystok, Suwa!ki.
2. Przyj$cia interesantów w Kielcach 20-23.102008 r.
3. Przyj$cia interesantów w K!odzku 07.11.2008 r.
4. Przyj$cia interesantów w Kamiennej Górze 12.12.2008 r.

Wa&niejsze konferencje i seminaria z udzia!em Rzecznika Praw Obywatelskich,

Zespo!ów Rzecznika i pracowników Biura RPO

1. Udzia! Rzecznika w IX Nadzwyczajnym Krajowym Zje%dzie Lekarzy. 11.01.2008 r.

Warszawa
2. Seminarium Rady Rzecznika Praw Obywatelskich w Nieborowie. 11-13.01.2008 r.
3. Konferencja zorganizowana przez NSZZ Funkcjonariuszy Stra&y 23.01.2008 r.
Granicznej nt. „Pozycja funkcjonariusza Stra&y Granicznej na tle obecnych
rozwi"za( prawnych i legislacyjnych w Polsce.” Popowo
4. Konwersatorium zorganizowane przez Fundacj$ „Polska w Europie” pt. 07.02.2008 r.
„Karta praw podstawowych – problemy i perspektywy.” Warszawa
5. Spotkanie Rzecznika z przedstawicielami Stowarzyszenia Fair Play oraz 20.02.2008 r.
Ruchu M!odego Pokolenia – Pokolenia 89, dotycz"ce dost$pu do
zawodów prawniczych. Warszawa
6. Konferencja zorganizowana przez Ministra Sprawiedliwo'ci z okazji 21-22.02.2008 r.
Mi$dzynarodowego Dnia Ofiar Przest$pstw. Bytów
7. Udzia! Rzecznika w spotkaniu zorganizowanym przez Centrum My'li Jana 26.02.2008 r.
Paw!a II nt. „Na mównicy czy w kaplicy?” Warszawa
8. Ogólnopolska konferencja zorganizowana przez Biuro ds. Osób 26.02.2008 r.
Niepe!nosprawnych Uniwersytetu Warszawskiego nt. „Edukacja Równych
Szans – podr$czniki dla uczniów niewidomych i s!abowidz"cych – nowe
podej'cie, nowe mo&liwo'ci.” Warszawa
 - 693 -
9. Konferencja zorganizowana przez Stowarzyszenie Pomocy Ofiarom 02-03.03.2008 r.
Przest$pstw im. Ireny Rajkowskiej nt. „Sytuacja ofiar przest$pstw w
polskim prawodawstwie.” Wroc!aw
10. Konferencja zorganizowana przez Rzecznika z okazji Dnia Kobiet nt. 06.03.2008 r.
„Kobieta wspó!czesna?”
11. Udzia! Zast$pcy Rzecznika w konferencji zorganizowanej przez Wydzia! 07.03.2008 r.
Prawa i Administracji UW nt. „Nauka i nauczanie prawa. Tradycja i
Przysz!o').” Warszawa
12. Udzia! Zast$pcy Rzecznika w konferencji zorganizowanej przez KUL nt. 10.03.2008 r.
„Ochrona Praw Cz!owieka.” Lublin
13. Udzia! Rzecznika w konferencji zorganizowanej przez Kancelarie Sejmu i 12.03.2008 r.
Senatu oraz Urz"d Komitetu Integracji Europejskiej nt. „Traktat z Lizbony
– ratyfikacja i jej konsekwencje.” Warszawa
14. Udzia! Rzecznika i Zast$pców Rzecznika w dorocznym Zgromadzeniu 12.03.2008 r.
Ogólnym S$dziów Trybuna!u Konstytucyjnego.
15. Udzia! Zast$pcy Rzecznika w konferencji zorganizowanej przez 13.03.2008 r.
Uniwersytet Gda(ski nt. „Dzia!alno') Rzecznika Praw Obywatelskich w
Polsce i województwie pomorskim.” Gda(sk
16. Udzia! Rzecznika w posiedzeniu plenarnym „Bia!ego Szczytu” w sprawie 19.03.2008 r.
reformy systemu ochrony zdrowia. Warszawa
17. Seminarium zorganizowane przez Helsi(sk" Fundacj$ Praw Cz!owieka nt. 27.03.2008 r.
„Prywatno') w miejscu pracy.” Warszawa
18. Mi$dzynarodowa konferencja zorganizowana przez Grup$ Socjalistyczn" 30.04.2008 r.
w Parlamencie Europejskim nt. „50-lecie Parlamentu Europejskiego.
Wyzwania dla przysz!o'ci Unii Europejskiej z uwzgl$dnieniem Traktatu
Lizbo(skiego”. Kraków.
19. Udzia! Rzecznika w spotkaniu z okazji Dnia Europy, zorganizowanym 09.05.2008 r.
przez Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce. Warszawa
20. Obchody Jubileuszu XX - lecia Rzecznika Praw Obywatelskich na Zamku 14-15.05.2008 r.
Królewskim w Warszawie.
21. Udzia! Rzecznika w posiedzeniu zespo!u MSZ ds. Europejskiego 29.05.2008 r.
Trybuna!u Praw Cz!owieka z udzia!em Pana Thomasa Hammarberga,
Komisarza Praw Cz!owieka Rady Europy.
22. Udzia! Zast$pcy Rzecznika w Ogólnopolskich Dniach Prawniczych. 30.05.2008 r.
Bydgoszcz.
23. Seminarium Rady Rzecznika Praw Obywatelskich nt. „Kondycja 31.05.2008 r.
polskiego Ko'cio!a i jego rola w &yciu publicznym” oraz „Antysemityzm
w Polsce i dyskusja na ten temat”. Nieborów.
24. Udzia! Zast$pcy Rzecznika w konferencji naukowej nt. „Konstytucja 01.06.-02.06.2008 r.
Rzeczpospolitej Polskiej z perspektywy dekady”. Baranów Sandomierski.
25. Konferencja zorganizowana przez Rzecznika nt. „Nasze dzieci w 02.06.2008 r.
niebezpiecze(stwie”. Warszawa.
26. Konferencja naukowa zorganizowana przez Rzecznika Ubezpieczonych 04.06.2008 r.
we wspó!pracy z Fundacj" Edukacji Ubezpieczeniowej nt. ”Prawa pacjenta
w systemie ubezpiecze( zdrowotnych”. Warszawa.
 - 694 -
27. Konferencja zorganizowana przez Ministerstwo Pracy i Polityki 25.06.2008 r.
Spo!ecznej nt. „Przemoc w rodzinie – zareaguj, nie b"d% oboj$tny”.
Warszawa.
28. Udzia! Rzecznika w uroczystym apelu z okazji 65. rocznicy tragedii 11.07.2008 r.
polskiego Wo!ynia. Warszawa
29. Udzia! Rzecznika w seminarium zorganizowanym przez Biuro 17.07.2008 r.
Bezpiecze(stwa Narodowego oraz Akademi$ Obrony Narodowej pt.
„Strategiczny Przegl"d Bezpiecze(stwa Narodowego – droga do
bezpiecze(stwa Polski.”
30. Udzia! Rzecznika w uroczystych obchodach 64. rocznicy Powstania 01.08.2008 r.
Warszawskiego.
31. Konferencja zorganizowana przez Rzecznika w zwi"zku z prezentacj" 17.09.2008 r.
raportu prof. Josepha Carby-Hall’a nt. „Sytuacja migrantów
ekonomicznych z Polski i innych krajów A8 w pa(stwach cz!onkowskich
Unii Europejskiej.”
32. VIII Konwencja Ruchu przeciw Bezradno'ci Spo!ecznej zorganizowana 17.10.2008 r.
przez Rzecznika w ramach obchodów 21 Mi$dzynarodowego Dnia Walki
z Ubóstwem nt. „Strategia walki z ubóstwem w Polsce? Diagnoza i
zadania na lata 2009 – 2010. Kogo w Polsce interesuje ubóstwo?”
Warszawa.
33. Udzia! Zast$pcy Rzecznika w Mi$dzynarodowej Konferencji Naukowej 17-18.10.2008 r.
zorganizowanej na KUL nt. „Prawo s"dowe cywilne – wyzwania dla
Europy.”
34. Seminarium zorganizowane przez Rzecznika nt. „Polityka rodzinna w 20.10.2008 r.
krajach Unii Europejskiej. Wnioski dla Polski”. Warszawa
35. Udzia! Rzecznika w II Kongresie S$dziów Polskich. Warszawa. 22.10.2008 r.
36. Udzia! Rzecznika w konferencji zorganizowanej przez Instytut Spraw 24.10.2008 r.
Publicznych i Centrum Stosunków Mi$dzynarodowych nt. „Kontynuacja
czy zmiana w polskiej polityce zagranicznej”. Warszawa.
37. Udzia! Rzecznika w konferencji zorganizowanej przez Trybuna! 24-25.10.2008 r.
Konstytucyjny i Uniwersytet Kardyna!a Stefana Wyszy(skiego nt. „50 lat
Konstytucji V Republiki Francuskiej. Zwi"zki konstytucjonalizmu
polskiego i francuskiego”. Warszawa.
38. Seminarium zorganizowane przez Rzecznika nt. „Migracje zagraniczne a 28.10.2008 r.
polityka rodzinna w Polsce”. Warszawa.
39. Konferencja zorganizowana przez Pe!nomocnika Rz"du ds. osób 18.11.2008 r.
Niepe!nosprawnych nt. „Jako') &ycia osób niepe!nosprawnych w 'wietle
standardów Rady Europy”. Warszawa.
40. Udzia! Rzecznika w seminarium zorganizowanym przez Prezydenta RP nt. 21.11.2008 r.
„Tworzenie a stosowanie prawa – granice wyk!adni”. Lucie(.
41. Mi$dzynarodowa Sesja z okazji 60 rocznicy uchwalenia Powszechnej 04.-05.12.2008 r/
Deklaracji Praw Cz!owieka zorganizowana przez Rzecznika. O'wi$cim.
42. XI Forum Prawniczo-Medyczne zorganizowane przez Instytut Problemów 04-05.12.2008 r.
Ochrony Zdrowia nt. „Organizacja i funkcjonowanie zak!adów opieki
zdrowotnej w obliczu mo&liwych przekszta!ce( struktury w!asno'ciowej”.
 - 695 -
Warszawa.
43. Udzia! Rzecznika w „Konferencji Narodów Zjednoczonych w sprawie 10.12.2008 r.
Zmian Klimatu: Pozna( 2008”, gala oraz spotkanie z Sekretarzem
generalnym ONZ. Pozna(.

Wa&niejsze dzia!ania Rzecznika na forum mi$dzynarodowym

Wyjazdy zagraniczne Rzecznika Praw Obywatelskich lub jego Zast$pców

1. Udzia! Rzecznika w seminarium nt. „Pozbawienie wolno'ci i ochrona 16-18.01.2008 r.

praw cz!owieka.” Pary&
2. Udzia! Rzecznika w mi$dzynarodowej konferencji z okazji 10-lecia 11-12.04.2008 r.
instytucji Ombudsmana Ukrainy w ramach obchodów 60-lecia
Powszechnej Deklaracji Praw Cz!owieka. Kijów.
3. Udzia! Rzecznika w mi$dzynarodowej konferencji nt. „Prawa Cz!owieka 18-19.06.2008 r.
w 'wiecie globalizacji.” Baku.
4. Udzia! Rzecznika w seminarium nt. migracji zarobkowej w Unii 15.09.2008 r.
Europejskiej. Bruksela
5. Udzia! Zast$pcy Rzecznika w konferencji ombudsmanów z pa(stw Grupy 16-18.09.2008 r.
Wyszehradzkiej. Bratys!awa
6. Udzia! Rzecznika w otwarciu Centrum Informacji Spo!ecznej i Prawnej w 23-26.09.2008 r.
Dublinie oraz spotkaniu w polskim Konsulacie Generalnym w Londynie
nt. sytuacji polskich obywateli pracuj"cych w Wielkiej Brytanii.
7. Udzia! Zast$pcy Rzecznika w konferencji nt. „20-lecia konstytucji 26-29.09.2008 r.
obywatelskiej: podstawowe prawa obywatelskie oraz ich granice.”
Forianapolis i Blumenau (Brazylia).
8. Udzia! Zast$pcy Rzecznika dorocznym kongresie studiów 02-03.10.2008 r.
konstytucyjnych. Sao Paulo.
9. Udzia! Zast$pcy Rzecznika w konferencji okr"g!ego sto!u zorganizowanej 15.10.2008 r.
przez instytucj$ Obro(cy Publicznego Macedonii. Skopje.
10. Udzia! Rzecznika w przekazaniu Polskiemu Kontyngentowi Wojskowemu 30-31.10.2008 r.
w Afganistanie odpowiedzialno'ci za prowincje Ghazni.
11. Udzia! Rzecznika w konferencji zorganizowanej z inicjatywy 16-17.11.2008 r.
Ombudsmana Bu!garii nt. „Prawa Cz!owieka – ziemia obiecana prawa, ale
równie& sprawiedliwo'ci”. Sofia.
12. Udzia! Rzecznika w I Forum Narodów Zjednoczonych ds. Mniejszo'ci 15-16.12.2008 r.
organizowanym przez Rad$ Praw Cz!owieka ONZ. Genewa.

Wyjazdy zagraniczne przedstawicieli Biura RPO

1. Warsztaty nt. „Prawa osób pozbawionych wolno'ci: rola krajowych 09-10.04.2008 r.

instytucji, które s" mechanizmami OPCAT i tych, które nimi nie s".”
Padwa.
2. Seminarium oficerów !"cznikowych biur ombudsmanów europejskich. 31.05.-03.06.2008 r.
Strasburg.
 - 696 -
3. Konferencja nt. „Opracowywanie komunistycznej przesz!o'ci w krajach 23-24.06.2008 r.
Europy *rodkowej i Wschodniej. Regensburg.
4. Konferencja nt. „2. Szczyt Równo'ci” Pary&. 29-30.09.2008 r.
5. Konferencja nt. zagadnie( z zakresu prawa wspólnotowego „Rechtsfragen 27-31.10.2008 r.
aus dem Grenzbereich von Europeishem Gemeinschaftsrecht Und
mitglidstaatlichem Recht”. Kligenthal.
6. Spotkanie specjalistów ds. komunikacji spo!ecznej z Krajowych Instytucji 06-07.11.2008 r.
Praw Cz!owieka z Unii Europejskiej. Oslo.
7. I konferencja Agencji Praw Fundamentalnych Unii Europejskiej nt. 08-09.12.2008 r.
wolno'ci wypowiedzi – „Freedom of Expression, cornerstone – Listening
and communicating In a diverse Europe”. Pary&.

Spotkania i wizyty go'ci zagranicznych w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich

1. Wizyta Konsula Honorowego w Wielkiej Brytanii, dr Graham’a E. 10.01.2008 r.

White’a.
2. Wizyta Prof. Elmiry Suleymanowej Rzecznika Praw Cz!owieka 22-26.01.2008 r.
Azerbejd&anu.
3. Spotkanie Rzecznika z Ombudsmanem Sankt Petersburga Igorem 27.03.2008 r.
Mikhailovem.
4. Wizyta przedstawicieli Urz$du Ombudsmana Macedonii. 08.04.-11.04.2008 r.
5. Wizyta Pani Kesang Yangkyi Takl", przedstawicielki J* Dalajlamy do 14.05.2008 r.
spraw Europy Pó!nocnej, Polski i Pa(stw Ba!tyckich.
6. Podpisanie przez Rzecznika porozumienia o wspó!pracy z Rzecznikiem 14.05.2008 r.
Praw Cz!owieka w Sankt Petersburgu.
7. Spotkanie z p. Hirumistu Morii, Przedstawicielem Wysokiego Komisarza 21.05.2008 r.
NZ ds. Uchod%ców w Polsce. Tematem spotkania by!a akcja Policji i
Stra&y Granicznej w o'rodku dla uchod%ców w Musznej k. Pruszkowa.
8. Spotkanie Rzecznika z p. Thomasem Hammarbergiem, Komisarzem Praw 30.05.2008 r.
Cz!owieka Rady Europy i p. Jakubem Wo!"siewiczem, Pe!nomocnikiem
Ministra Spraw Zagranicznych do spraw post$powa( przed Europejskim
Trybuna!em Praw Cz!owieka.
9. Wizyta prof. Jo Carby-Halla, Dyrektora Mi$dzynarodowego Centrum 17.09.2008 r.
Bada( Prawnych nad Legislacj" Uniwersytetu w Hull.
10. Spotkanie Rzecznika z przedstawicielami europejskich i narodowych 03.10.2008 r.
zwi"zków zawodowych/inicjatyw zwi"zkowych z Niemiec, Wielkiej
Brytanii, Holandii i Francji.
11. Spotkanie Rzecznika z p. Reinholdem Robbem, Rzecznikiem Bundestagu 13.10.2008 r.
ds. Si! Zbrojnych Niemiec.
12. Spotkanie Rzecznika z p. Ngawang Woeber i p. Phurbu Tsering 21.10.2008 r.
Przewodnicz"cym i Wiceprzewodnicz"cym Organizacji By!ych
Wi$%niów Politycznych Tybetu, Gu-Chu-Sum.
13. Wizyta delegacji Fundacji Rozwoju Parlamentaryzmu w Kazachstanie. 30.10.2008 r.
14. Spotkanie Rzecznika z p. Elian" Pinto, Ombudsmanem Brazylii. 05.11.2008 r.
15. Wizyta Ombudsmana Republiki Armenii. 01.12.2008 r.
 - 697 -
16. Spotkanie Rzecznika z J* XIV Dalajlam". 12.12.2008 r.
17. Wizyta studyjna przedstawicielki urz$du Ombudsmana Republiki 15-19.12.2008 r.
Azerbejd&anu.
18. Spotkanie Rzecznika z Radcami i Ministrami Ambasad Unii Europejskiej 19.12.2008 r.
w Polsce.
19. Spotkanie Rzecznika z Pe!nomocnikiem Ministra Spraw Zagranicznych do 19.12.2008 r.
spraw programu „Partnerstwo Wschodnie”.