Univerzitet u Travniku Fakultet za Tehnike Studije Ininjerstvo multimedije

Staklo i drvo kao podloge za nanoenje boje

Mentor: prof. dr. Salim Ibrahimefendi

Kandidat: Haris Rahmanovi Br. Indexa: 0154/2010

28.6.2012., Kiseljak

SAETAK STAKLO I DRVO KAO PODLOGE ZA NANOENJE BOJE Moj zadatak u ovom seminarskom radu je da objasnim na koji nain se boja nanosi na staklo i drvo, te koje su karakteristike tih boja. KLJUNE RIJEI: staklo, drvo, boja, nanos boje, karakteristike boja ABSTRACT GLASS AND WOOD AS A SURFACES FOR PAINTING My task in this seminar paper is to explain how the paint is applied to the glass and wood, and what are the characteristics of these colors. KEY WORDS: glass, wood, paint, painting, characteristics of colors

SADRAJ SAETAK ............................................................................................................................2 SADRAJ .............................................................................................................................3 UVOD....................................................................................................................................4 STAKLO KAO POVRINA ZA NANOS BOJE ................................................................5 OSOBINE STAKLA ................................................................................................................5 PROIZVODNJA STAKLA .......................................................................................................6 VRSTE STAKLA .....................................................................................................................7 STROJ ZA TAMPANJE PO STAKLU....................................................................................8 BOJE ZA TAMPANJE NA STAKLU (BOJE ZA SITO TAMPU)...........................................8 DRVO KAO POVRINA ZA NANOS BOJE .....................................................................9 OSOBINE DRVETA................................................................................................................9 OBRADA DRVETA.................................................................................................................9 VRSTE TAMPE ZA DRVO ..................................................................................................10 ZAKLJUAK .....................................................................................................................12 LITERATURA ...................................................................................................................13

UVOD Osim standardnog tampanja na papiru, kartonu i materijalima na kojima je nanos boje uobiajen, posebne tehnologije i tehnike daju mogunost i tampanja po nekim drugim materijalima a ja u u ovom seminarskom objasniti kako se tampa na drvo i staklo. Da bi se tampalo na nekoj od ove dvije povrine, osim posebnog stroja na kojem se radi nanos boje, koriste se i posebne boje te neki dodatni materijali.

STAKLO KAO POVRINA ZA NANOS BOJE Staklo je proizvod topljenja neorganskih materija koji je preveden u vrsto stanje bez kristalizacije. Topljenje je do danas jedini industrijski nain za proizvodnju stakla. Meutim postoje i drugi naini za nastajanje staklastoga stanja kao to su: kondezacija para, prevoenje kristala u amorfno stanje primjenom mehanikih postupaka ili zraenja sa brzim neutronima, dehidracija i sinterovanje gelova i slini. OSOBINE STAKLA Postoji nekoliko teorija o strukturi stakla. Nijedna od njih nije potpuna, svaka je u stanju da objasni samo neko od karakteristinih svojstava stakla. Prva teorija je zasnovana na slinosti u osobinama stakla i tenosti. Potie od Tamana (Tammann) i po njoj staklo prestavlja prehlaeni nestabilni rastop koji zbog male brzine kristalizacije osnovnih komponenata i brzog hlaenja nije stiglo da iskristalie. Stevels je staklo posmatra kao veliki makromolekul odnosno polimer, pri emu je stepen umreenosti ovog polimera direktno povezan sa osobinama stakla. Po Stevelsu stepen umreenosti makromolekula se moe definisati odnosom O/R, gdje je O sadraj kiseonika a R sadraj ostalih u staklu prisutnih katijona. Teoriju kristalita o staklu je postavio ruski naunik Lebedev. Po njemu staklo je izgraeno iz niza mikrokristala kristalita koji su ne samo mali ve i deformisani kristali.

Slika 1. Molekulska struktura stakla

Za staklo je karakteristino da veina njegovih fizikih i hemijskih osobina direktno zavisi od sadraja pojedinih komponenata tj. od sastava stakla. Od hemijskih osobina najvanija mu je otpornost na dejstvo svih kiselina izuzev flurovodonine, kao i na dejstvo alkalija to mu omoguava primjenu kao materijala za ambalau. Posebno se ispituje postojanost stakla prema vodi tzv. hidrolitika otpornost stakla, koja se izraava koliinom pod dejstvom vode izluenih alkalija iz strukture stakla. PROIZVODNJA STAKLA Proces proizvodnje stakla sastoji se iz pet osnovnih etapa i to: 1. Priprema sirovina, 2. Topljenje stakla, 3. Oblikovanje stakla, 4. Odgrijevanje predmeta od stakla, i 5. Naknadna obrada predmeta od stakla. Priprema sirovina u tehnologiji stakla se uglavnom svodi na usitnjavanje i mjeanje sirovina u cilju homogenizacije staklarske mjeavine za topljenje. Da bi se sprijeilo otpraivanje ovako formirane mjeavine u prakastom stanju esto se prije ulaska u pe ona ovlai. Topljenje stakla se u industriji izvodi u raznim tipovima pei, koje se po nainu rada dijele na: pei sa priodinim punjenjem i pranjenjem, arne pei, i pei sa stalnim, kontinualnim radom iz kojih se prekidno izvlai staklo i stalno se napajaju sirovinama za topljenje. Oblikovanje staklenih proizvoda se izvodi na vie razliitih naina od kojih su najei: - duvanje, - presovanje, - izvlaenje, i - valjanje. Pored ovih naina koji se koriste u masovnoj industrijskoj proizvodnji za specijalne proizvode koristi se jo i metoda izvlaenja staklenih vlakana, zatim oblikovanje staklenih cijevi u posebnim ureajima i slinim postupcima.

Slika 2. Oblikovanje stakla duvanjem 6

U proizvodnji upljeg stakla koja se oblikuje presovanjem i duvanjem odgrijavanje se obavlja u specijalnim peima, koje su obino tunelskog tipa pei sa kontinualnim radom. U naknadnoj obradi proizvoda od stakla primjenjuje se itav niz postupaka koji imaju za cilj postizanje odgovarajuih estetskih efekata na predmetu od stakla ili pak odgovarajuih mehanikih osobina, koje se zahtjevaju pri primjeni tog stakla. VRSTE STAKLA Prema nainu izrade i namjeni staklo se dijeli na: uplje staklo (ambalano staklo, staklo za domainstvo, labaratorijsko staklo), prozorno staklo, presovano staklo i liveno staklo (ornament staklo, armirano staklo, staklo za ogledala) i optiko staklo. Po hemijskom sastavu postoje sljedee vrste stakla i to: - alkalno krena stakla, ija je molekulska formula obino: Na2(K2)O x CaO x 6SiO2. U ovu grupu spada prozorsko staklo, ambalano staklo i slina stakla. - alkalno olovna stakla (K2O x PbO x 6SiO2), gdje spada optiko i kristalno staklo, koje karakterie veliki indeks prelamanja svjetlosti; - aluminijum borna stakla koja su veoma vatrostalna jer sadre malo alkalija. Pored toga otporna su na dejstvo veine hemikalija, pa se koriste kao labaratorijsko staklo (Boral, Pyrex i drugi trgovaki nazivi oznaavaju ovo staklo); - specijalna stakla na bazi Li, Be, Co, Ba koja se zbog svog ponaanja prema pojedinim vrstama zraenja najvie koriste za rendgen aparate i sline ureaje.

Tabela 1. Hemijski sastav nekih vrsta stakla

STROJ ZA TAMPANJE PO STAKLU Maina se sastoji iz tri radna dijela. Maina automatski uzima staklo, pozicionira ga, tampa i ispira i odlae. Uzimanje, tampanje i odlaganje se vre simultano, kako bi se proces ubrzao. Maina je pogodna za tampu jakim i ravnim staklima, kao to su bona stakla automobila i stakla za kune elektronske ureaje. Mainom upravlja PLC, a upravljanje se vri putem HMI touch screen-a.

Slika 3. AG-W-370 Stroj za tampanje po staklu BOJE ZA TAMPANJE NA STAKLU (BOJE ZA SITO TAMPU) Boje za sito tampa otiskuju se na tamparsku podlogu protiskivanjem kroz otvore na mreici koja je nositelj tamparske forme. Ove boje sue oksipolimerizacijom i polimerizacijom te ishlapljivanjem otapala. Budui da se tehnika sito tampa koristi za tampanje na vrlo razliite podloge, ravne i neravne (staklo, skaj, tkanina, koa, plastika svih vrsta, papir, karton...) boje se pripremaju za skoro svaku tamparsku podlogu posebno.

Slika 4. Primjer tampe na staklu

DRVO KAO POVRINA ZA NANOS BOJE Drvo je organski materijal koji po svojim karakteristikama jako dobro upija boju, tako da je dosta jednostavniji za tampanje nego li staklo. Ipak i za tampu na drvetu potrebni su odreeni strojevi na kojima je mogue koristiti boje koje su namjenjene za tampu na drvetu. OSOBINE DRVETA Drvo je zahvalan materijal prije svega zato to se moe viestruko koristiti, tj. moe se reciklirati a i ponovo koristiti samo preraeno bez recikliranja (bruenje). Osim u graevinarstvu, u kome se koristi i kao konstruktivni, ali i kao zavrni materijal (lamperija, parket, brodski pod itd.), drvo se koristi i u industriji namjetaja i u drugim raznim industrijama: industriji papira, hrane, posua, tekstila itd. Jedna od najvanijih osobina drveta u svim podrujima njegove primjene je njegova prirodna razgradivost. Skoro svi proizvodi od drveta se mogu ponovo preraditi ili iskoristiti kao gorivo, a ako ne mogu, onda e pod dejstvom vlage, insekata, gljivica i bakterija satrunuti u prirodi. Skoro sve vrste drveta klasifikuju se po svom elementarnom sastavu, pa se moe rei da prosjeno drvo sadri: 50% ugljika; 6% vodika; 43% kisika, a ostatak sainjavaju azot i mineralni sastojci. Sadraj pepela varira i zavisi od mjesta raenja drveta. Kora drveta sadri vie pepela. Glavnu masu drveta sainjavaju jo: celuloza; smola; mast i vosak.

Slika 5. Molekula drveta OBRADA DRVETA Da bi se drvo pripremilo za tampu, prvo je potrebno da samo drvo zadovoljava uslove koje zadaju tamparski stroj i boja, tj. da su osobine drveta onakve kakve su propisali proizvoai stroja i boje. Prvi korak u pripremi drveta je skidanje kore i drugih otpadnih dijelova drveta. Ovo je korak koji se obavlja ugrubo i mogue ga je raditi ak i runo ili koristei neke jednostavnije strojeve za sjeenje i guljenje. Sljedei postupak je sjeenje drveta na odgovarajue dimenzije na strojevima za precizno rezanje.

Zatim se drvo oblikuje onako kako je potrebno i to se veinom radi na CNC strojevima za obradu drveta. Ovakvi strojevi komade drveta obrauju na nain na koji im je zadano kompjuterskim komandama. Zavrni korak u obradi drveta je fino dotjerivanje i glodanje drveta koje se moe raditi runo ako su u pitanju mali tirai, no ako je u pitanju velika koliina predmeta i ovaj korak se obavlja mainskim putem.

Slika 6. CNC stroj za obradu drveta VRSTE TAMPE ZA DRVO TAMPON TAMPA je proces kojim se moe prenijeti 2D slika na 3D objekat. To je ostvarivo preko gravirane ploice (kliea) sa koje se slika prenosi putem silikonskog jastuia na objekat. Tampon tampa se koristi za proizvode koje je na drugi nain nemogue odtampati i to u medicinskoj i automobilskoj industriji, industriji odjee, elektronike, sportske opreme i igraaka. Takoer se moe koristiti za nanoenje specijalnih funkcionalnih materijala kao to su vodene boje, ljepila i maziva.

Slika 7. Strojevi za tampon tampu 10

Fiziko-hemijske promjene kliea omoguuju pravljenje utisnute slike na koju prijanja silikonski jastui, a naknadnim sputanjem jastuia na objekat ostavlja se ista slika na povrini za ispis. Jedinstvena svojstva silikonskog jastuia omoguavaju da odabranu sliku ravnog kliea prenesemo na razne povrine i oblike (npr cilindrini, sferni, sloenih uglova, teksture, konkavni i konveksni). SITO TAMPA spada u tehniku propusne tampe s mogunou tampanja na razliite materijale. tampanje se ostvaruje na nain da se boja potiskuje kroz tamparsku formu koja je izraena od svile koja je zategnuta na drveni ili aluminijski okvir. Svila moe biti razliite gustine, odnosno zavisno od materijala na kojem se tampa i od boje kojom se tiska. Gustina moe biti 35, 43, 55, 77, 90, 120, 145, 160 niti po kvadratnom cm.

Slika 8. Stroj za sito tampu Boje koje se koriste u sito tampi imaju iznimno dug vijek trajanja i punou na skoro svim tvrdim materijalima kao to su plastika, metal, drvo, guma, staklo...

11

ZAKLJUAK Nakon svih informacija koje sam prikupio pri radu na ovom seminarskom, shvatio sam da drvo i staklo uopte nisu materijali koji stvaraju probleme pri tampanju na njima. Drvo je ak i zahvalnije od stakla za nanos boje, ali oba ova materijala mogue je tampati sa nekim jednostavnim tehnikama poput sito tampe i tampon tampe. Najvea razlika je u tome da se boje na staklu u veini sluajeva moraju dodatno pei kako bi se sprijeilo njihovo skidanje dok je na drvetu dovoljno samo nanijeti zatitni sloj u vidu laka.

12

LITERATURA 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. tamparske boje; skripta; prof. dr. Salim Ibrahimefendi Tisak/tampanje; skripta; prof. dr. Predrag ivkovi Staklo; skripta; prof. dr. Salim Ibrahimefendi http://www.barbarosa.hr http://www.atos-glass.com http://sh.wikipedia.org/wiki/Drvo_(materijal) http://www.stampabeograd.com/vrste-stampe/tampon-stampa http://hr.wikipedia.org/wiki/Sitotisak

13