Sie sind auf Seite 1von 26

gUt 9

Vu - #& 2000

j 1

aif t trhf, _if itaf


kW mojs fLoghsf Funyhir
Vu - #& 2000

e t ntshik 1

et ntshik
gUt 9

Vu - #& 2000

j 1

Ma
bg. ntfhdj
e t ntshik jJt
njf kyiu eho brwd. kyUF ky
jh njid vLwd. njid vLgjh ky
FiwgLtiy. khwhf ky fUW fhahf,
fahf Jiz brwd. njf j
nritdh kyU ga bgWwJ. jdF
wUF gagL njid m nrfwJ.
j nrit jJtij g et ntshik
xU yl cs cfis kW xU gF
cs ghuga mit vLJ btbfhzJ
kwtfSF w gFfSF mKfgL
nkY ca t tFwJ.
et ntshik FGk
w bkh jf
My - nj (Honey Bee)
F#uh - nyh rth

- N{ { M gh
xah
- mkh mfhgfh
bjYF - g U#hdh
fdl - jylh
kiyahs - ffh
rrhfnl
e t ntshik
45, o..v. ef,
uhogJ, kJiu - 625 016.
(ngh) 0452- 2380082, 2380943.
bk vivekseva@gmail.com
My j Kft
Prof. Anil Gupta, Honey Bee,
Indian Institute of Management,
Vastrapur, Ahmedabad -380 015
email: honeybee@sristi.org
www.nifindia.org ; www.sristi.org

bjid nghL bfnl gh


khL tsJ bfnl
K oZ / # fhy M
yitia FiwJ nghl trhf
jf nkhrkhd iyia ifgL Tw
fl ghliy ghoTWt. ij nfL
miwa Mahsf y itia mj
ML clnd uJ brJ Lt .
vSF VG cH cGJ bfnl
VG eh il nghL bfnl
VG R bfnl
fUfh behWf kiH ngR bfnl
ijrJ FU
ilrJ FU
nkfl ghliy ey jfh wJ tsj
fhrhu, mUrzhu uhk
(U jhYfh) giHa fhy
bgnahf ghLtJ tH csJ.
VG cH brJ yij ggL fhR
brytnj; VG jlit il mk cu
nghl bry brnj ; v ijj
kiHyhjyh Ug Ug VG Kiw
ijnj.
v g d ewhf tsJ fh oj
rka bga kiH bgJ fhf
behWld. eh ijrJ FU ms .
fil mWtil brjJ FU msjh.
ij itJ bfhL vd td
elJtJ? d yF it brYJtJ
vd rha
W a bghUshjhu bfhif bt
ehoUJ gh M vbz , gh gl
wFk brJ njfhF iy iy; gh
bfhKj Fiw ; gh iy Fiw . vdnt
W bjid nghL bfnl ; gh khL
tsJ bfnl ; vW brhy idwJ.
mW j brh ts J ftiyia
kwjd; W ed ka ftiyia
kwgjh? bjidF brh neh , b#
khL idF tuhjJ , VW td iy fz
nrjhmidY bfnl vW TW
iyikna. jbfyh il vd ?

ntfhdj
Vu - #& 2000

e t ntshik 2

maAhfh _if bro tHf Ujh , mjifa jhtufSF


fhik tHFtij jil br xU it
mbkf fhik uJ
maAhfh (Banisteriopsis) vw bfho
_ifia gbdL fhykhf bj
mbkfh eho mnkrh e gh ka
nuif tdgF kf cq thf
_ifia jkhf fU tUtJl ,
rlF , kj mogil neh thuz bgw
ij gagL tUwd. _if
gF kf kj mfkhfnt UJ
tUwJ. vD _ifia .v mbkf
fhik kW tfJiw mYtyf
fhikfhf zfgoUjJ. ij
vJ mnkrh gsjhF tlhu
mikf xUiz FG (Coordinating
Body of Indigenous Organisations of Amazon
Basin ) mnkrh RW NH kf Tlik
kW midJyf RWNH ika
(Centre for international Law ) Ma _W
mikf nkgo fhik tHaij uJ
brkhW
nfhUjd.
mtf
nfhifia VW mbkf fhik kW
tf Kiu mYtyf maAh fh
mbkf fhikia uJ brJ lJ.
j _y bjdkfh xgJ
ehLf tlhu kf bgw bt
ekbfyh xU KDjhuzkhsJ.
vj Kiw go j fhik
ujhsJ? Kjyhtjhf maAhfh
fhikF zfgl dF
Kng maAhfh _if eF magl
xW . ilf ToaJ MF. mbkf
fhik rl go vj fLoig
fhik bra ntLkhdh jF K
XuhL fhyF Kd mJ FJ
btpLfis - ml tuf bt
tUf TlhJ. midJyf RW NH
ika jiyt nlld J g
FL nghJ, vfhy mbkf
fhik kW tf Kiu mYtyf
vJ xU Fl jhtufis tlhu kf
ghuga m mogil gagLJ
Vu - #& 2000

fhik rl nrJbfhs ntL.


vW Tsh.
jft : nj (m - or -1999)
jHhf : M. v. ehuhaz

bjid fhlh Uf til


fLgLJ Kiwf
1. frh broUJ vLfgl rhWl m
kugilUJ vLfgl rhiw fyJ
fhlh Uf tL jhfgl ku
Jis CWtjh tLf btna
tU. tiw ifah oJ eR mfyh.
nkYfiuriy ku c C
lh _W khjF tLf
beUfhJ.
2. F#uh khy #&dhf khtl cs
jhgh ajh xU Kiwia TWwh. j
tL Xil nghl l xU U fia
cns brhU vLf ntL. mj
Jis 25 uh btyij NL fyJ
Cw ntL. j Kiwia 10-12 eh fJ
L xU Kiw bra ntL.
3. fehlfh nr[h uh vw trh
j tL Jisj Xil kziy nghL
lh tLf efu Koahk wJ L
vwh.
4. bfhyah eho xU trh
tLfis mf a Kiwia TWwh.
uL mdh gH Risfis xU tl tot
lgh itJ mjid ku nk bjhf
lh. nkw wJ UF j
lghf cs gHfis rhl tLf
tU. rhl j tLfsh lgh
tHtHghd gu Vw Koahk cnsna
UJ wJL.
(bjfh gF kghid MkzF
zhF Cw itJ y Mfhnf
itg. jh fhlh Uf tLf tJ
GJ wJ L).
5. bjdnjh khiy neu xU th
e t ntshik 3

gir rhzJl fUthL fyJ itJ


lh jh tLf j thridF tJ
L. d tLfis nrfJ mJ
lyh. Kiw m[h fil
ofgLwJ.
jft : Honey bee (gUt 10 j 3)

aif Kiw sfh rhFgo


.M. Iag
(...... brw j bjhl)
y jah
sfh rhFgo br y K gl
bfhS (fhz) giu f beUfkhf
ijJ ghr ntL. ijJ 45
ehf kl cH bra ntL. jdh
y jiHrJ, mffbghUfS
mfF; kW fisfS fLgL.
yij 4 myJ 5 Kiw eF Ggl cH
bra ntL. 1 VfUF 20 Kj 30 to
eF ka f ngh L cH bra
fil cHF K 150 nyh uh ghng cu
l.
60 br. mfyKs ghf mikf ntL.
el : 40 Kj 45 eh taJs sfh
ehWfis ntUl L tUkhW
ne bra ntL. xU ghu 10
l 1 nyh rhzij L fy m
mnrhigy 2 ghbf, ghngh ngOa
2 ghbf nghL eF fyJ fyit
ehWf ntfis eidJ vLJ 1 1/2 mo
il bt 2 ehWf j el bra
ntL. thW brtjh sfh broF
jiHrJ, krJ ilf t clhF.
nk nehF eh el bra.
CL g :
sfh g CL guhf btfha, btis
L , bfhjk Ma gfis glyh.
gfis thfh fiuf U
gffY g brayh. MkzF giu
Xuguhf glyh j _y , Gf
aifahd Kiw fLgLj gLtnjhL
TLj tUkhdK ilF.
brne
Vu - #& 2000

el brj 15 myJ 20 tJ eh Kj fis


30 tJ eh ulhtJ fis fis bfhJ
bfhL vLf ntL. 45 tJ eh kbto
bfhL bfh nyrhf broF k mizf
ntL.
nkYu
el brj 30, 60,90 ehf ka ML
rhz , nfh vU , g vU t VjhtJ
xWl ntg zhF fyJ brof
mU itJ k bfhL _o ghrd
brayh. xU VfUF 200 nyh zhF
njitgL.
aif jiHrJ cu :
ghrd thfh mU 4 mo mfy , s ,
MHKs Fbto mF rhz ,
vUfbro , bfhG bro nghwtiw
J jhf bto nghL , jDl ntg
zhF is nghL kW khL
nfha L fy tjh eF mGL.
j fyitia taYF ghR nghJ
thfh brY Ul fyJ lh ey
jiHrJ ilF. neh jhFjY
Fiw.
ut El cu :
xU nyh fl ghia 10 l 15 ehf
Cw itJ fyitia u Ff L
fh tofo vLJ Jl 5 l khL
nfha fyJ fyitia 1 lUF 9
l fyJ bjgh _y brof
nk bjgjh bkhLf mfkhf
njhW , f ctiy, mf isr
ilF. g ts TL.
bgUfha ut cu
xU VfUF 1 nyh ko bgUfhaij
J fo thfh Kf gF
itJ lh J jhf fiuJ
yF brY. jdh f ctJ
jLfgLwJ. g ts TL .
neh jhFj Fiw.
g ghJfh
rhW cR f sfh giu mf
jh nrjgLJ f, mRt ,
iyng , btis <, neh
e t ntshik 4

jhFjYF Kng g ghJfhig nk


bfhs ntL.
el brj 20 eh rhg 10 nyh+ Rzh
2 nyh + kr 500 uh tiw fyJ
brof J fhiy ntis ggj
dh rhW cR f fLgL.
ftHF + Ckij ij + mu ij
+ ifiy f + j Rzh - tiw
eF oJ , bgho brJ 5 l gRkhL
nfha fyJ 10 l bfhs bfhl
k ghid nghL _o vUF Rkh 1
mo MH ijJ 1 thu L itf.
fyitia vLJ tofo 1 l fyitF
9 l fyJ bjgh _y bjJ
vyh tifahd , Gfis
fLgLjyh. 10 ehfSF xU Kiw
bjj mta.
nehfLghL
bkhir itu nehia fLgLj 10 l
eF j nkhUl 500 uh ko
bgUfha fyJ 1 lUF 9 l Ul
fyJ bjf ntL.
ghOa neh
fhlhkzF + gRkhL nfha fyitia
NLgL mjDl gRgh fyJ 1 liu 9
l fyJ bjfyh.
ntGfSF
ntg zhF is 1 broF 20 uh
vw ms brof ntghf brofis
R L fLgLjyh.
mWtil
elel 90 ehfSF nk gir sfhahf
mWtil bra Mufyh. Kj mWtil
br nghJ gir fhfis gJ l.
thW brtjh kfN mfF. 10
ehfSF xU Kiw eF Kj gHfis
broUJ gfyh.
kfN
xU Vf aif Kiw sfh rhFgo
brjh 800 - 1000 nyh cyj sfh kfN
ilF.
. M. Iag
Rfhgo , jhobfh t
Vu - #& 2000

Lf khtl

lhl y fl fheil
ita
lhl yfl KJiy fheil
nkghitahsuhf gah X bgWsh.
t jdJ gfhy fheilfSF
mnyhg ir Kiw eykhf Koahj y
ffSF uhkf kf jf
fheilfSF aif Kiw ir
gy bgwij neh fLsh. tnuh j
ita , nAhnah Kiw khLfSF
ita brJsh. j Kiwf
tUkhW :
aif ita Kiw
fUgig zhUjh
ntggilia Mo rhW vLJ xU khj
bjhlJ bfhLJ tu ntL.
l eh tW nghFF
eht kugil , m , cakgil
_iw rk ms vLJ fha itJ oJ
10 uh bfhLJ tjh rh Wfkhf
nghL ; khLF rJ V gh bfhLF.
iunahoa DF
f ntiu miuJ rhW vLJ brhL
brhlhf l ntL.
foF
Jig broia rhW vLJ fhY fY
J l ntL. foth Jig
fril itJ fl ntL.
Mwhj QF
Jig iy , Fig nk iy rk ms oJ
mJl u kr nrJ , jiy Koia
vJ ilF fUF , xU %ghF Nl
brJ vyhtiw ntbgiz fyJ
f ngh itJ bfhs ntL. j
fig fGJ , bfhG Fa
l FzkhF. J v mDgt ita.
nAhnah ita
MLF JS neh / brh bfhlh
iAnuira my vw nAhnah kUJ
(Hydrocyanic acid ) 200 a 2 cUilf
bfhLjh U.
e t ntshik 5

nfh thJ , thnfh nghwtF


uhbf vw btis fr neh
tjh
ngOah onlhah (Baptisia) vw kUij
200 bghl 2 khiu 2 d ju ntL.
nfh uj frYF
bkFa fh vw kUij bfhLfyh.
nfhF mik tuhk Uf
grhoyh ,Monkha lhlha ,
iAouho , tnahz, u lh nghw
kUJf VjhtJ xiw tU Kd
juyh.
khL RSFF / mogL t f
Mfh bkhlhdh
cilj vY xW nru
nfnfa gh (Calcaria phos) bfhLf
ntL.
tW bghUkYF
Kj eh mfkhf W tW
CUjh nfhf 200 a 5
khiuf bfhLf ntL; tW cr
Fiw.
fof gGJ cila Toahjhf Ujh
iu fof gGgjF g r 6 tJ
a 1 kF 1 jlit 4 khiu j
bfhLf ntL.
fof cilj Mw
irah 200 tJ a 4 ehSF xU Kiw
4 khiu bfhLJ tjh f iu
MW.
gGfhj iy cs fofSF
g r (Heper sulph) 200 tJ a 4
khiu j 4 ehisF bfhLJ tjh
fofcilahk jhnd m L.
wj fWfSF bjh bfho iu
cyu / tuhk Uf
mnuhbld 6 tJ a 4 khiuf
j 2 eh bfhLjh ey gy ilF
f mogll iu Fzkhf
mnfhid ne 30 tJ a d 4
khiu j th bfhLf ntL.
rig neh tuhk Uf
nuhly Ahl 200 tJ a neh tj
Vu - #& 2000

rka myJ mjF K bfhLjh U.


milgh
Muh d 200 tJ a 4 khiu xnu
jlit bfhLfyh.
fhiz tU K jLf
ulh 200 tJ a 4 khiu xU jlit
bfhLfyh. myJ fh Inahnll 200 tJ
a 4 khiu bfhLjh neh tUtij
jfyh.
lhl . yfl
4/408 , kuh Fo
fyhiz nahl vw
to , kJiu - 20

nr aif ntshik
Tl
8/4/2000 mW nfh go nr uhk
e t ntshik _y aif
ntshik Tl eilbgwJ. Tl
sfh , f , gUF aif
ntshik
gWtJ
FJ
thfglJ. K gfSF 10-12
jlit kUJ bjg. Mdh jnghJ
aif tF U tUtjh kUJ
bjgJ frkhf FiwJsJ.
k urid csJ. khdhth yf
ulh gl kfhnrhs ijj
k Tlkhf tJ bfh W LwJ.
jF ulh FUiz kUij fiuJ
ijfis Cw itJ ijgjh jid
D k wJ Ltjhf TWwd.
CfLkhd
tUlF VfUF %. 10 j brY
fhtfhuUF rgs jUwd.
ku ,, btshikia ghJfhf 2 fhtfhuf
csd. C kikgzF FlhYF
%. 5 t brYj ntL. fs jdkhf ku
btLgtfSF %. 500 Kj %. 1,500 tiu
kuf nrjF Vg tN brt .
Rkh 50,000 ntg kuf khdhth
yf guhkfgLwd.

e t ntshik 6

idofhj khoF
ifoas KUif iyia vLJ fr
rhW J mjDl J c fyJ u
bfhLf ntL. wF kWeh fhiy id
C nghl ntL. j Kiwia brJ
ghj 2 khLfSF ey Kiw
idoJ fW <wJ vd Td.
FUrh ehaf fheil ita
khLF gh fojh
y Mtiu 50 uh, ML dhghis nt 50
uh . fhisahf Ujh njitahd ms
gRkhL nfha nrJ miuJ bfhLf.
gRkhlhf Ujh fhis khL nfha
miuJ bfhLf. xU eh bfhLjh
nghJ , jFkhf Ujh bfhy
nfht Hf bfhLf.
khLF milgh nehF
khLF bjhF milgh mF khL
_RL nghJ ko nkY G ntfkhd
af UF. ij itJ khoF
milgh neh vd flayh. jF
miuJL 50 uh , nfhfhu 50 uh,
rhuh 50 uh it _iw ewhf
oJ jDl ntg uF beU , brj L
itaidij nghL KfF mU
ifia fhl.
XL milgh
XL milgh Ujh tW Cw
bfhLF mij fLoJ o miuj
krh bghoia 100 uh vLJ ij bt
fiuJ bfhLjh xL milgh
tahF.
rF milgh
neh fl khL bjhF , bjhF vW
tW GF , tW CJ, f nghW
_R L. ij fL oJ g ujij
vLJ 1/2 k neuF bfhLJ t
brayh.
khL fh fo Gjh
25 uh Nlij oJ 50 uh
btbz nghL fh jl tjh
tahF.

Vu - #& 2000

ko #&u
njitahd ms kr Jil ewhf
miuJ , I j fiuJ ko kW
fh jl tjh tahF. myJ
MWkz + itnfhiy khL bjhHt
nghL khil mj nk gLf brjh #&u
Fiw.
FUig fodh
thiH jil eW d itjh
nghJkhdJ.
fW <w eR bfho nghlh lh
vS 250 uh , fUgo 400 uh
itfismiuJ khLF bfhLjh 2 k
neuF eR bfho nghL.
khdth y fis x
khdth yf cs fis brofis
xf fhif khj 3 Kiw cH brJ
tjh fisf mwnt xJL. mLj
Mo fhif cH brj y
fisf njhwhJ.
bjhF : m. rutzFkh
3/83 , bjF bjU , nr - 628 716

fahFk
mftu
uhk gwgL ghuga
cf
1. Lf tsF nfhfSF bjhil
mil , Uk , r nghw ghf
Vglh js ggh j iyfis
vLJ njhL js kr nrJ eF
miuJ
ntbgiz
fyJ
bfhLwhf .
2. eh foJlh
fntiy iyfis L miuJ fogl
l gWnghL l VwhJ ;
VglhJ.
3. fjthl nehia Fiwf
xU l , gJ uh kr bgho , 100
uh bgUfha bgho nrJ eF fyJ
bfhs ntL. f ehWfis eL K
fiur ntghf gLgo 12 k neu
eida itJ , elh thl neh 60
e t ntshik 7

rjj Fiw vd nguha . b#anrf thiHF cukhtJl ntUF ey


TWwh.
fhnwhl ilwJ. xnu uhf jhf
bjhF : rh . mdjFkh
bttJ 12 khjF mWtil KoJ
mftu - 629 701
LwJ. thiHjhU ey iyF
fahFk khtl
fgLwJ.
xU Vf fjuf , buhglh thiH
cgs
u
_lhF mWtil brj ta mj ilbtf
khW tirahf fj thiHia eLsh.
cf
mthnw nrid HF g brj ta
Tlnt fj thiH el brJsd. F
rakfy
jh btoa thiH ufis JL Jlhf
tlhu cs
mo gu mj nk uL Kiw fU
cgs vw
nrhiffis xU mo cau gu _lhF
uhk thG
brJsh. 15 ehfSF xU Kiw j
u vw isP
ghrgLwJ. thu xU j vw
flj IjhL
fz yhk khj uL j
fhykhf aif
vgjh jU rkhwJ. Kj Kiw
trha brJ
mf l ntosJ. d _lhif
ey gy bgW
y ghJ <u cyj nghJ
tUwh. be , thiH , fU Ma eir
ghrgLwJ.
gfis rhFgo brJ tUwh. W tiu
fU
vWnk t urhad cuijnah nta
fUig aif Kiw rhFgo brwh.
c bfhfisnah gagLj iy ;
eF ka rh cu 15 l tiu L 5 mo
gagLj nghtJiy. t filoJ
gh 30,000 fuiz fl brJ Vf xWF
tU aif trha cf kw
72 l isr vLwh. 11 1/2 khj
trhfSF t fhl cj. aif
fU btlglJ. nghJ fil fUF
trha _lhF (Mulching ) xU Ka
6 l rh cu L ilna thiH
mf. ij t ifahS Kiw #gha
kuffis _lhF brJsd.
fhahd fhnfh idF tUwh.
xLf L ilfQG nk
Fghf thiH rhFgo t jh
FUJG nrjfis fLgL
btlglJ thiH kuij vahk
tUwh.
mij thiHnf cukhf tHFwh. fUF
be
mij gagLJwh. zhF fU
beYF ku cs jiHfis
nrhifia
thiHF
cukhf
btonghL _lhF brJ cGwh. myJ
gagLJwh. bkhj 2 Vf thiH
rz , jif L ijJ tsj
rhFgo brwh. buhglh ufij xU Vf
koJ cH brJ eLwh. kUnjh
nghLsh. 10 l bjhG cu L fU
urhad cunkh gagLJtiy. gth ,
nrhifia _W Kiw guwh. Rkh 1 moF
bgh uffis gagLJwh. Vf
_lhF bragLwJ. jdh fis vLF
xWF 2600 nyh be iswJ. rahd
ntiy rkhwJ. jdh fis vLF
gl el brtjh rz jhFj
ntiy rkhwJ. fis btL iy. nH
Fiw vwh.
kF bghU nrJ k UJthwJ.
vUik fhf kUF
kGfS bgUsd. mt f
nghW W W fofSF nt bfhGJ
Vu - #& 2000

e t ntshik 8

krS xwhf miuJ fhf 3-4 jlit


njJ tj fof cJ ld vW
u TWwh.
trh Kft
u
uhR broah njhl
Cgs uhk ,bfr} mr
rakfy jhYfh
<nuhL khtl - 638 401
jft: M. v , ehuhaz

F#uh khy aif ntshik


cf
fiuahfis fLgLj UF f
f giu mWtil brj gnyh khtl
kf fk jilfis fLfshf mL
gl brJ ghJfhwd. fkjilf
wj fheil tdkhf F fhy
gagLjgLwJ. tiw fiuahf
jh nrj iswd. fiuah jha
jilfis tdkhf cgnahf KoahJ. kg
gh gh ghk vw trh UF fia
cgnahJ fiuahid fLgLJwh.
Kj k bto bfhL gl nghlgL
fs Rj bragLwJ. d jiu J
UF f guggL. kggh TWgo
fghUJ tU xU j kz
fiuahfis uLwJ.

csJ. (j eho fU el fiuah


bjhiyU Kiwia mDrJ
ghfyh - Ma)
fs yfis gLj
fs yf cs c msid
Fiwf nkfnrdh khtlij nrj
nghjhgh #h jhf vw trh W
fsth (Salvodara persica) iyfis
cgnahfgLJwh.
gJ nyh iy oF Tilf 20 Kj 25
Til iyf 20 br y nghlgL
gUt kiH JtF K cH bragLwJ.
kiH fhy bjhlal iyf mG
fkbghUfis k nrwJ. jdh
fsjik Fiwa bjhl y ey
isrYF jfjhf khWwJ.
Rkh 10 MLfshf j gF kf
Kiwia g jfsJ fs yfis
ey is yfshf kh tUwd.
nrhs bgh _y MkzF Gfis
fLgLJj
MkzF giu xU tifahd fhto Gf
jhFwd. t jhFjyh iyf
Jisf VgLwd.
Gfis fLgLj b#agh gnl
vw nknrdh khtl trh xU J Kiwia
ifahwh. mt y viyia R
xU nyh nrhs bghia wh. jid
bjhlJ _W ehf brwh.
nrhdbghid fl Vuhskhd gwitf
yJF tUwd. bghia kLkyhJ,
Gfis gwitf bfhJtjh g
VgL nrj FiwwJ.

ta UF nfhJik giu _whtJ


j ghR jUz fiuah jhF.
jF trhf UF fia W
JLfshf bto tU thfh nghL
rhW cR fis fLgLj
Lwd. UF f J Xo tU
ngir ku f
fiuahid fLgLJwJ.
mR btis < Kja rhW cR
f fhf gfis jhFwd.
jbghGJ
trhf
Kiwia
F gUt s iyf rhid
gWtiy. Vbd K f , gaW
cRtjh g ts FW itf
glgl yf bghGJ beY ,
itu nehia guwd.
nfhJik glgLwd. ey ghrd
jnfh khtlij nrj Rjhbg vw
tr Ugjh fiuah bjhiy Fiwthf
bgk jdJ jijah beL fhykhf
Vu - #& 2000

e t ntshik 9

ngir ku fid bfhL rhW cR


fis fLgLJtjhf TWwh.
15 l Ul 1 myJ 1 1/2 lf
fyfgL
fhf
gf
bjfgLwJ. njitglh 10 ehf
fJ ulh Kiwahf bjfyh.
jdh vj gf isfS iy.
jhafis f nrjUJ
ghJfhf ghiy iu
jhafis f jhFj UJ
fhghWtJ f fodkhdfhakhF.
ghiy iu (Leptadenia reticulata ) vw
jhtu iyfis cgnahJ tr gh
gnfhuh vw trh jhafis
ghJfhwh.
nrF
fyf
cwf fhj iyfis gu d
eF bt cya jhaij Lwh.
j _y xU tUlF nk jhaf
nrj UF. Kiw rgfjh
khtl gwgLwJ.
nj (gUt 10 j 3 )
jHhf : j. r. uhrnt
cj nguha , (a)
ntshik f , kJiu - 625 104

rakfy
Rjjuuhk
aif trha
aif trha Rju uhk xU
Kndho. aFo nfhk ehaf
vgonah mJ ngh rakfy
Rjuuhk aif trhfis xW ul
tyt. jh kL aif trha
brtnjhL t j g KW bgwjhf
vQtiy. ju trhfSF gntW
bjh Eg cjf tH j tlhu
ebga bgwt. t mWgJ taij beU
bfhoUwh. v.fh goj j U
isf xUtiu aif trhaF
gH lJ xU w. v. fh tiu goJ
gl bgWs t kf ey <LghLl
aif trha wsh.
Rjuuhk aif giz rakfy
efUF btna 3 .. u
Vu - #& 2000

gzhak nfhYF brY ikN


nuho csJ. t aif trha Kiw
fU , kr bjid , tdgf rhFgo
brwh. giz Rws Rkh 10 Vf ,
j gizF ntoa aif cufis
j giznyna jah brJ bfhwh.
5,6 gR khLf cL. nfh_u Mfhk
nr bjho fosh. rhz vth
fy csJ. rika v th bry yhk
fdkhf ilgJl vth vLfgl
rhz cu njhlF gadhwJ. kG
ts TlK csJ. M. v
ehuhazlUJ bgW bfhl Rkh 1
nyh kG fit Rkh 4 , 5 khjf
Tl u tif U brJsh.
bfhLKo eluh# e th ntshik
FoUj Kiw gr fa jahJ
itJsh. t gy jh bj.
nfh
rhzij
kf
itJ
gagLJwh. nfh rhz fit ey
Kiw kf itJ bjhof mikJsh.
j gF nfh gs vgjh R Xil
brwJ. tl cs uL zWf
t ghrd njitia iwntWwJ.
kr
flj ulhLfshf kr G ,
ftL , mGf nehf jhFjyh
vghF ms ey isr iy.
mj d aif trha Ph
ekhthl nahrid nfL tUkhW g
ne brJ tUwh.
uL Kiw fU g brj y
Kiw bragLjglJ. fU mWtil
brj 15 eh Rotavator fUfil cH
xoa clndna 6 mFy ilbt kr
el. xU Kiw iffis vLj 30 M eh
RuLfis vLJL f , nrhs ,
cSJ , ghgaW , jilgaW , bfhS v ,
bfhilfliy , bfhjk midJ
nrJ bkhjkhf 40 nyh ij 1.4 Vf
y ghf ilbt ijJ
j ghRwh. 50 ehf it
mWfgL xU gh L xU gh guwh.
e t ntshik 10

mj gh j ghahk fglJ.
mjhtJ go _l br nghJ xU gh L
xU ghjh j gh . xU Kiw fis
vLJ ghUF k mizjh. nt Xu
cs kuf jiHf , vUF nghw
gRjh cufis nrfJ nkgo xU Kiw
_l brj mnj gh L gu _l
brjh. fU nrhifia _lYF
gagLjyh. kr ijJ / el 2 khj
, 5 khj U Kiw eF ka bjhG cu
Vf xWF 2 nyh mnrhigy , 2
nyh ghngh ghOah , 2 nyh oiunfh
blkh o Mait fyJ gh nghL
j ghdh. kr iyng
fLgLj khL _u 1 lUl 10 l
j fyJ Rkh 10 myJ 12 nl ms
nu brwh. iy nehia
fLgLj nghnlh fyit jahJ uL
Kiw bjwh.
isr
1.40 Vf mWtil brJ 50 mlh
filHF 200 mlh u ntf
itfglJ. bkhj 250 mlh gRkr
btJ fhj d ghZ brj 37
Flh tjJ. J ju 1200 nyh gR
kr ijahf gid braglJ. 1500
nyh ij kr brhj cgnahfF
nrfgLwJ.
fU
nfh 86032 uf 2 3/4 mogh ilbtY ; R
ts Kiw cUthfgl nfh 86032 uf
Kj 3 1/2 mogh ilbtY , kWKid
4 mogh ilbtY xU tir Kiw
Vf xWF 15,600 fuizf el brJ 6
khj fuizahf bto mWtil brj
3,63,000 fuizf Msd. 12 khj
fU mWtil brj Vf xWF 70
Kj 78 lf tiu kfN ilJsJ.
cuLj
fUF t 36 l (120 to) bjhG cu
LtJl nf{ nfh cu, mnrhigy ,
ghngh ghOah , oiufhblkh o
Matiw bjhG cuJl fyJ
Vu - #& 2000

Lwh. f Fiwj ms (NPK) urhad


cuK tHFwh. ij gogoahf
FiwJ bfhL D TLjyhf aif
cuK (k Gf , grfah) gagLj
Ko brJsh.
g ghJfh
s FUJ Git fLgLj itu
(Granulosis Virus ) 250 VfUF
bjwh. bfhusgo ehfuhR
jahJ bfhLF jhtu bfh
/ fhafis gagL lLsh.
Tlnt nghJ 4 mogh ilbt fU
el brj d il cH Xo kiz rk
brJ tu nfha dU nrhs , f ,
iz, rhik , cSJ , ghgaW , bfhil
fliy , MkzF , rz , jifL ,
bfhj k Ma 13 tif ijfis
VfUF 25 nyh ijJ 50 ehf
mWJg ghf gftho itJ k
mizJ _Lwh. d Kj Kiw cU
fU nrhiffis gh wnj itJ
k mizJ _Lj brwh.
jnghf t
j ML kr el bra UF ta
nkTa ir - etjha ijfis
bjF jnghf tia filof
vsd. nkTa 13 tif gRjh cu
ijf VfUF 25 nyh j ijJ
j ghsd.50 ehf fJ
jid koJ cH brJ ghiu Xo el
bra mj d 30 eh ulh Kiw
nkgo 13 tif jhafis ijf , 50
eh fJ jid mWJ xU gh L xU
gh gug. d 15 eh myJ 20 eh
fJ ulh Kiw fU nrhiff
gu _lhF bra lLsh.
Kiw y k ms mfJ
G , nt mGf Mait wghf
fLgLwJ. ju El rJf
midJ aif t kr g bgW
tUtij mDgt ngRwJ. ju ,
rakfy - gthrhf gF nkgo
jnghf t Kiw aif trha tYd
e t ntshik 11

nt mGf Mait wghf fLgLwJ.


ju El rJf midJ
aif t kr g bgW tUtij
mDgt ngRwJ. ju , rakfy gthrhf gF nkgo jnghf t Kiw
aif trha tYd ekhth
vLJiuj d gyU gWwd.
vgij F Flyh.
Kft
v. M. Rjuuhk
nfhL ughisa
jgh bgo v 2
rakfy , <nuhL khtl
jft : M.v. ehuhaz

MWftiy njhl
aif trha

Fkh

Fkh f JoJos isP. W


isajiyKiw aif trha
iyna vw y Fiwia u , Fkh
nghnwh J itwd. ed
trhajh bry kLky ; bghUswJ
vW jh mjKs aif trha
cr Kiwia g yhg bgWtJf
TWwh. t 10 Vf aif trha
brwh. t mf gr fU , kr
Matiw rhFgo brJ tUwh.
fU
33/4mo gh el brJ Vf xWF 70 l
kfN vLJsh. t gUF .. 500
EQ bjwh. gnahild Kiw
t thW ut cu jahwh.
knfZ vw MnyhrflUJ 10 l ut
cu th mJl 35 l gR _u + 200
nyh gRkhL rhl njitahd
fyJ bfogir to (Paste) 10 ehf
Cw nghLwh. d jhf 300 nyh
khLrh nrJ bfhL fiuJ mjF
3000 l nrJ gUF g
ntgF CWwh. L 5
khjY CWwh. t y fU
ey lkhf csJ.
Vu - #& 2000

kr
t jhf x[h uf kris nj brJ
eL mWtil brJsh. flj Mo Kj
thu kr el braglJ. bjhlf
g nkhrkhUjJ. ij kr f
jhFj Ujnj fhuz. d
gogoahf uhd ts bgwJ. 30 eh
ilbt _W Kiw bfh rhz cu 500
gnah cu bjjh. el brj _wh
khj ut cu (K fUF CaJ
ngh ) xU Kiw gUF Cdh. iy
nehia fLgLj 3/4 nyh Nnlhnkhdh
nshur 1.3 VfUF (fh y) xU Kiw
nu brjh . VfUF 20 Flh kfN
tjJ.
Kft
U. Fkh
MWftiy njhl, bfr mr
rakfy t ,
<nuhL khtl
jft : M.v. ehuhaz
v. M. Rjuuhk

ehfuh aif kif


rhFgo
gUjghisa uhk ehfuh{ vw
trh kif rhFgo urhad
cuij, c bfhfis ifL
nghJ aif tF khsh. jdh
rhFgo bry FiwJ TLj yhg
bgWtjhf TWwh. t jDila 5 Vf
y kif brofSF ilna fU
nrhiffis gu _lhF (Mulching)
brJsh. eR ua c bfhfis
bj fhk Lf khtlYs
bfhus go ehfuhR jahJ tHF
_if fhafisna g ghJ fhF
gagLsh. vD t vghF
ms f cg yhkUJ d
t njhlF tUj ekhth
nahridfis ifahL tUwh.
1. el brJs kif broF xU #h
e t ntshik 12

(Kfh mo) j flghiw FL bro


xWF 200 . j lhl brh g C ut CWj . ij jahf 1
nyh gRkhL rhz + 1 l gR _u +
1/4 nyh fUgo myJ btyrfiu
Ma _W nrj fyitia 24 k neu
Cw itJ m 10 klF j (25 l )
nrJ Cw ntL.
2. grfa jahJ 2 Kiw bjf
ntL.
3. xU VfUF 4 jf mu ijfis
cilJ m cs gUig vLJ bgho
brJ njitahd fyJ bjj
brf gL gF iwa trhf
ekhth Ta Kiwia gagL iwa
yhg vLgjhf TwgLwJ.
trh
U. ehfuh{
gUjghisa
fiujjg mr
gthrhf t
<nuhL khtl
jft : M.v. ehuhaz.

fhuhFiw
brtuh{
gW c r ntshik
cf
fhuhFiw uhk U. brtuh{ vw
aif trh flj 3 tUlfshf c
r vw gnahild Kiw be , kr
, thiH Matiw rhFgo brJ ey gy
bgW tUwh. jlKs 4 Vf
yij cfjthW gagL tUwh.
thiH :
t bjhG cu LtJ iy. Mdh thiH
fWfis eLtjF K VfUF 40 nyh
vw ms jilgiu ijJ L mJ
21/2 khj tiu tsj d koJ cGtnjhL
r. thiH HFfis 6ehf thl L
eLwh. thiHF eLnt rz ijJ 40 ,
45 ehf mWJ _l brwh.
gnahild bfh rhz cu 500 I 4 Kiw
Vu - #& 2000

bjwh. EQ ut cuij 4 Kiw


ntgF CWwh.
iy nehF Nnlhnkhd
nshur VfUF 1/2 nyh vw
j bjJ g ghJfh brwh. 12
khjf mWtil KowJ. U.knfZ
tHF g C lhl brhY mjhtJ
gR rh + gR _u rk msl
fUgo myJ bty fyj ut cuij
ntgF CWtJ cL. bjgJ
cL. y rkaf thiH eLnt ria
CL guhf rhFgo brwh.
bjhiyia fLgLj Vf xWF
btisL 1/2 nyh , ntbgbz 1/4
l , ebybz 1/2 l ,
sbfbz 1/4 l MatWl 500
uh fh nrh nrJ cfjs fyJ
2 Kiw bjwh.
kr
kr rhFgoF xU VfUF mo cukhf
kfa bjhG cu 20 lf (8 ouhl nyhL)
j Lwh. elF K 40 nyh
jilgaW myJ 40 nyh rz ijJ
45 ehf tsj koJ cGJL
d kr el brwh. ehF Kiw
cr ut cu bfh rhz cu 500
bjwh. njitglh K Ca
lhl bhY (gR _u + gR rh
rk ms + 10 klF C 24 k neu Ca
ut ) g tsu bjgJ cL.
iy nehia fLgLj
Nnlhnkhd nshur nu iyng
fLgLj ntg vbz 1/4 l +
ebybz 1/2 l+ sbfbz 1/4
l + fh nrh fyitia 60 l
j fyJ nu brwh. VfUF
kfN 30 Flh vLwh.
be :
t V.o.o 36 I aif Kiw rhFgo
brwh.
trh :
U. brtuh{
fhuh Fiw uhk
e t ntshik 13

gthrhf t
<nuhL khtl
jft : M. v. ehuhaz
v. M. Rjuuhk

Kiwia gw bjdnjh
vnah
ik
rW
FiwJ
fhzgLtJl kuf brghf csij
Tdh. kW fiuahf cg mfkh
bjidkil Xiyia kf brJ y
bfhnlfl
ghisa khjf Fa jiu klkh LwJ.
j Fa l gl l bjid
aif ntshik Tl
ntf jhf mfs clh
7.5.2000 mW bghsh mUnfs
Lwd. aifnyna kGf
bfhnl fl ghisa aif
vzK mfkh mfs kGf
trh ejFkh njhl aif
ehT fof bjgLwd.
ntshik Tl eilbgwJ. Tl
bghsh gFUJ 30 trhf fyJ
bfhld. fl cf g
sf brhygld.
1. khdth fr rF rhFgo
fr (Vfho) el bragL
ilbt Utir rF elgL gy
bgWtJ ghitlglJ. 25 mo il bt
el bragLwJ. 2 afWfSF
eL Utir rF elgL gyDF
tj d rF btlgl csij
ejFkh sdh.
2. kiH nrff lF btLj
fr y rthd gF Rkh 15 x 30 x
8 mo s mfy , MH F vLJ kiH iu 5. bjidF Cnl cHnthlhk jrhf
nrJ mtnghJ elgl fWfSF nghLj
bjidF Cnl cHnthlhk Ll
mfgLwJ.
3. bgh bto nt / fwhiH eL k Mfhnf njhW fdh gRkhL
jirahf
nkfgLwd.
mkhdij jLj
rF FWfhf xU tir bto nt (bjidF Clhf njhW Kf bfhl
eL k mkhdij jLwh. y bjhlh Q broia xf fU bkhir
bgh bga fwhiHia ij _y bro glulgL gy bgwij y
fWf cg brJ beUfkhf vLJiujd).
eosh. UJ d ehU vLfyh 6. bjidF Clhf nfhnfh , tyh ,
vd TWwh. fr zW kiz Mig ku tsj
tughf mikJ k mkhdij jLwh. bjidF ey vfhy yhjjh
4. bjid kil nrhif itJ yF bghsh gF y trhf
bjdnjh bjid kufSF
nghit VgLJj
bjdnjh bjid elgLs ilbt nfhnfh rhFgo bra
tir kuf ilbt mF MuJsd. VfUF Rkh 200 fWf
ilF kil , Xiy ffis Fahf elgLwJ. nfhnfh 11/2 tUl fhy
nghL Lwh. flj 2 MLfshf gyDF tU. nj nghW tyh , uh ,
sF , Mig kufWf eLtjhY ey
Vu - #& 2000

e t ntshik 14

tUkhd ilf thsij Muh


brW J nghw CLg rhFgo brtij
ghJ tj trhf fUJ gkhw
brjd.
7. kG cu itJ bjidia
guhk brj
bjid ehf _y kG cu jah
brJ 25 nyh kG cuij bjid ku
xWF itgjh , ilF gyid
bgjehaf} fky fz gJ
bfhlh. kGf tsgjh jtis,
ghu , RU nghw gy eik br
cudfS yF tUtij vLJ
Tdh.
8. njfh gid mf iy
ilf
btW
njfhia
kL
W
eZlgLtijl beWfis y khjf
itUJ bfhuhthf kh gid
brjh trhfSF mfyhg tU
th csJ vgij uhft sdh.
j eho bkjh rhFgoF ey
vfhy csij uhft vLJ
Tdh.
khjnjhW aif ntsik Tl
Tl fyJ bfhl bgUghyhd
trhf bjdnjh jrka
cHnthLtiy, bjid beiw ju w
ffis Fahyf njhny L
itwd; jF _l nghlhk kf
itwd; nfhnfh , tyh CLguhf
rhFgo bra MuJsd ; yF
tl mowd.
j aif tF bry, ey yhg
bgw aif t ntshik Tl
bghsh gF khj njhW 3 tJ PhW
ahuhtJ xU trh njhl RH
Kiw eilbgWwJ.
bjhF : nt
fUggh ita
xU gho fUrhW Rkh 750 . ms
milJ m sF 25 uh, uf 25 uh ,
frhfrh miuJ nrf ntL. ghoiy
Vu - #& 2000

Ufhf _o Fig 45 ehf ijJ l


ntL. d mjid btna vLJ
mtnghJ W FHijfSF kW
wUF bfhLjh , nag , th, fhyuh
, tnwhl nghwtF thuz
ilF. jid 3 ntis bfhLfyh. j
kUJtKiw rjkfs gF
filofgL tUwJ.
fUg gh ita : J. fz
j/bg. Jiurh fl , rjkfs
Gu khtl
mU tU Xnfh khL d
ah cs Kakhd khL df
Muh khyij rhj XnfhY xW.
j d fhis khLfis ntiyF eF
gagLjyh. j d gRkhL
tUlF 3260 nyh tiu gh bfhLF.
j w jikdh nu , yif ,
, dh , njhndah , knyah nghw
ehLf j dij ekJ eho UJ
wFk brwd. mf ms ah
UJ VWk Mdjh j d mJ
L iy 1962 Xnfh ufis
btehLF VWk bra a muR jil
J lJ. UD j khL Jit
UL jdkhf btehLfSF D
bfhL brwd.
jbghGJ ah cs 35 yr Xnfh
khLf Rkh 5 yrnk Rjkhd Xnfh #h
khLf MF. Mdh ah UJ
nuYF bfhL brygl xnfh
khLf jbghGJ nu eho 12 nfho Rj
Xnfh rh khLfshf csd.
Xnfh #h uff Muh be,
F^ nghw lf fhzgLwd.
(e : )
W ekJ khy trhfSF Xnfh uf
J fUl bra ilf jHf fheil
Jiw VghL bra ntL - Ma.

e t ntshik 15

KJfl}
ntshikTl

aif nfhiuia xf

6.5.2000 mW nfhit khtl zJfl


mUfhikYs KJfl} aif
ntshik Tlij m RjuRthf
VghL brUjh. Tl lhl.
nkfhuh{ njhl eilbgwJ.
Tl ciuaha ntshik
gfiyfHf ka Jiw jiyt
rh mtf k El
gwhFiwF Jjehf rng , nghuh
nghw El rJf L Kiwia
sdh. Jjehf rngil rh
fiur 30 ehf itUJ d
bjj TwglJ. xbthU gUF
nghu 0.2 rj , bghlhZ 1 rj , fng
0.5 rj , o.V. 2 rj , bjjJ ey gyid
bfhLjjhf Tdh.
Tl _if bfh jahj
, grfah cu jahj , khL _if
ita nghw bra sfij e t
ntshik ntfhdj brJ fhjh.
gF cs ghuga m g brJ
bfhsglJ.
FlGfSF
kr fy F ru bfhid ku
iyia Rkh 200 uh ms vLJ miuJ
khoF ju FlGf m vd
RjuRthf Tdh.
ko nehF / fh uj / tojh
mgnfhit vd TwgL jiHia 50 uh
ms vLJ Jl tr 10 uh, kr 10
uh ms nrJ miuJ khL fh /
ko jl lh ko uj , toj
nghwit clnd WL vW U.
drh Tdh. kbwhU Kiw W
bghU (f krshf, fhf L
fhF FWbro) jiHia 100 uh vLJ
Jl 100 uh btfha, 5 kr HF
ms nrJ miuJ jlt 2 k neu
koneh Fzkh khL eygo gh fwitF
tjij U. nkhf jh Tdh.
Vu - #& 2000

y tsj nfhiuia xf ntg


iyia oJ j gh thfh
thkilfU nghL l ntL. _y
gh gu nfhiu broia fUf br
vd U. rdrh Tdh. xU ghF
Rkh 100 uh ntgjiHia oJ nghlh
nghJ vW Tdh.
ntbwhU Kiw nfhiuia xf 2 nyh
rhjhuz cig nrJ xU eh u C
Cw nghl ntL. Jl 1 l ntg
vbz nrJ l ntL. fiuriy
xU Vf bjf njitahd ms
nrJ nfhiu bro J kL gLgo
bjjh 3 ehf nfhiu brofis
fUL. nfhiu HF fhJL.
gUF Cnl nfhiu broF bjF rka
g nk glhk bjf ntL. kW
tsj g (gU , thiH ) jthf
bjJ fis brof kL gLkhW
bjfyh.
U. drh
KJfl} , ghyhg mr
bghsh jhYfh , nfhit khtl
khLF FJ tjh
rubfhiz iy 1 nyh ms gJ tJ
xU ro L khW itJ vJ if
_l brJ khLF fhl ntL.
U neh vw fhrYF
Fig nk jiH , btiyia W , L
miuJ fhJ , _ brhL brhlhf J
(ea ) l ntL.
Ko fUghf tsu
kfUF Ko mlahf , fUghf tsu
brgU , jf itfis H
cy njfh vbz fh itJ
bfhL njf ntL vW lhl .
nkhfjh Tdh.
bgf
vyhtif
fUgig
rgjkhd uridfSF
bgfSF VgL fUgig rgjkhd
vyh uridfSF gy tUlfshf
aif Kiw lhl . nkhfuh{ ita
e t ntshik 16

brJ tUwh. nra nffis Tl


Mgnur yhk _if ita brJ
Rfurt brwh. o.v. nghwtiw
aif Kiw bgfSF brJ bga
bgWsh. ehgl thj , eu rgjkhd
ahfSF jfgg , maru jah
brJ FzgLJwh.
mQf ntoa ita Kft
M. nkhfuh{
gHfl} njhl
brhf} mr ,
zJfl t
bghsh jhYfh - 642 109

khL td mjhUF
bghGJ vd brtJ?
khgU : Fig Kja lfUJ
vLfgl khbfhilfis cilJ ,
mjFUF gUig nrff, gir
khgUig xulh cilJ , khoF
bfhLfyh. khgUig cyu itJ k
ukhzkhf cilJ Cu itJ , kw jha
, zhF myJ fH jUl
fyJ bfhLfyh. Rkh uL thu
khLf j jkhd Mfhuij cbfhs
gH bfhS.
yfliybghL
yfliy bghil bghoah ,
khLfSF bfhLfyh. bghoia
j Cu itJ mJl rkghf
jUl fyj btyghif fyJ
Ufukhf ntL.
fUg riff
rhW vLj fU riffis , jFjgo
gjgL , tdF gyhf bfhr
j fyj bty ghFl fyJ
khLF bfhLfyh.
(e : fheil guhk yhfh , brid
8.11.1954)

Ug - F^
ntshik Tl

aif

26.3.2000 mW U jhYfh snd


gF F^ aif ntshikTl
eilbgwJ. Tlij nahfh ita
uhk_ VghL brUjh.
dh kUJt Fz
F^ ghugakhf dh rhFgo bragL
tUwJ. dhit cz nrJ tu
fghit bjthF, g eF vLF,
rF eyJ vd F^ trhf
vLJiujd.
dh bgsz nghJ
bjhiy
dh g bgsz yh btr
mfkhf G jhFjYF cgLtjhf vLJ
Td. GF ntbgbz kUJ
bjjh cldo thuz ilfhjij
brhd. e t ntshik _y bjj
gy khW Kiwfis ifahL gyid
bjgjhf trhf cWajd.
fh iu kUJt Fz
bjhW bjhL fh iu g
bragL tUwJ. jid nghlh
jiH vW TWt. j iu jiHia
nghlh RL rka kh fyJ nghlh RL
rhl Uahf Ugjh j jiHia
nghlh brnth thFwd. nghlh
brnth thFwd. nghlh jiHia
cl nrJtu Wuf rgjgl
nfhshWf tahF vd TWwd.
dh iybgho , fh iu bgho thf
fl Kftia ehlyh.
lhl : uhk_
F^ , snd (mr)
nt:636 851

bjd fhf G brh


nehF (y F)
jrka bgUghyhd lf bjid
ku vnahig ik vW brhygL
dh fhf WJ, brh VgL

Vu - #& 2000

e t ntshik 17

bjid trhfSF
bga
eZlij
clhFwJ. njfhia
kilUJ cgJ
ukkhf csJ. j neh
nfushUJ
tJ
bghsh
tahf
jHfbkF gulJ.
j nehia aif t
fLgLj aif bfh kUJ
bjJ nrit brJ tU fUf ghisa
bryKJ fl Kiwia gnrhjid
brJ ghjh. Kiw KGikahd ms
bt oaij gJ bfhwh.
njitahd jhtu bghUf
jhgH iy - 1 nyh
kr
- 1 nyh
ehrF
- 1 nyh
nrhJfwhiH - 1 nyh
beh
- 1 nyh
ntgbfhil - 1 nyh
vUis
- 1 nyh
nkfl bghUfis vLJ rWgjkhf
L miuf ntL. UJ jh
Rkh 5 l rhW ilF. Jl Rkh 15
l nrf ntL. bjid ku
fhf wF rka j _ifrhiw
ku xWF 2 l j FUY,
ghisY CWj ntL 2 khjfSF
xU Kiw brjh nghJkhdJ.
Vfdnt bryKJF njas wj
mojL fLoghs vw gR
ilJsJ. gir e t ntshik
FGk (Honey bee Network Ahmedabad )
tHsJ. t g nehfSF ,
fSF _if bfh kUij
jhnd jah brJ jdJ brhj nua _y
kw trhf njhlfSF bjJ
tUwh. t _if bfh kUij
bjf
VfUF
%.
120
j
trhflUJ bgW bfhwh. beh
, nrhJfwhiH , ntgbfhil , eh rF,
nghwtiw jyh 1 nyh ms nrJ kUJ
Vu - #& 2000

fiur jahwh. (j KG tu e t
ntshik gUt 8 j 3 gf 21
uRukhsJ). j trha bjhyh
nritia j ehL ntshikJiw ,
ntsh gfiy fHfK CFf ntL.

U. nf. bryKJ
fUfghisa , Cr mr
<nuhL khtl
mojL gilghsfSF nja UJ
mfkjhgh cs Uo vw bjhL
WtdK e t ntshik FGkK
izJ
njas
mojL
fLoghsfSF
UJ
tH
CFJ tUwd. brw ML 1999
fhd UJf njas tHfgld.
j ehil nrj ehF egfS
mlFt. eht bga kW
fLof nH bfhLfgLsd.
1. Uk. nfhjht , fzf Fg , br
jhYfh , Gu khtl . t ghuga
_if ita Kiwfis kjfSF ,
fheilfSF brJ tUwh.
2. U. ehuhazbuoah , buoahgo
Ukfy jhYfh , kJiu khtl .
buoahgo uhk ey C fLkhd
Kiw bragL tUwJ. trhfns
br y Rkh 700 Vf nt rhFgo
brwd.
3. U.nf. ehfuh# , bfhuygo , nfh}
e t ntshik 18

mr , Lf khtl . t _if
bfh kUJ jah brJ uhk
uhkkhf W tUwh.
4. U.nf. bryKJ , fUf ghisa ,
Cr mr , <nuhL khtl. t _if
bfh kUJ jah brJ
trhf yfSF bjJ tU
trha bjhyhahth.
tf Mf tkhd brafis
jidfis nkY CFngh.

khL ita
khLF , gRF thfl
J mfa Kt lDF cgnjj 140
brKiw khLF gRF thflkhf
brid .v.ahfuh# broah mtfsh
vGjgL o.M. ghyUZz mtfsh
bridYs fhyongil fiykf
mrf 1960 btlgLsJ.
khoF NL nghlhk _if
kUjhny nehfis nghF tL
vD nfhgho btlgLsJ.
M. Rjuuhk

(Honey bee Network) VghL brwJ.


Kj gR %. 50,000/-, ulhtJ gR - %.
25,000 /- _whtJ gR %. 10,000/- MWj
gRf 500 egfSF jyh
%. 1000 K , rhjG tHfgL .
ut khj 2001 mAkjgh eilbgW
nja mokl fLoghsf fUju
njJ vLfgltf fyJ bfhL
bfsufgLthf.
bjhFf tJ nru ntoa Kft
aif t Kiwf myJ
fLof ga KG tu tJ nru
ntoa Kft
1. nrth / e t ntshik
45 , o..v ef
uhogJ
kJiu - 625 010
2. National Innovation Foundation
B- 4 , Ravi Niketan , Vastrapur
Ahmedabad - 380 015
bjhFf tJ nru ntoa fil eh :
30.09.2000

2000fhd
mojL
fehlf khy filofgL
fLoghsfSF gR
RWNYF cfj aif t Kiwf aif ntshik cf
_y uhk , efw KndwF cjtnj
ngho mrhF.
ngho nehf
1. trhf , ifidPf , bjhyhsf
, dtf , bgf nghnwh flj
aif t Kiwf myJ
fLofSF gRf tH bfsuj.
2. mojL fLogsfis xUizJ
Phd Y , bghUshjhu Y nkY
Kndw fhz VghLfis brj
gR
wj fLogshfSF
nja ms gRf tHfgL. j gir
ka muR cjl (Depatment of Science
& Technology and National Innovation
Foundation ) e t ntshik FGk
Vu - #& 2000

12.5.2000 kW 13.5.2000 uL df
aif ntshik Tlij nkhfh
khtl , ryfh gjdh vw
bjhL Wtd VghL brUjJ.
Tl aif ntshik braKiw
sff e t ntshik _y brJ
fhfgld. Tl fl
cf bjhFfgld.
idofhj khoF
ghgaW, cSjgaW, fhizgW,
Rlfliy xbthW ifo ms
vLJ Cw nghL Kisfl itJ 3
ehf bfhLjh khL KilF tU. mnghJ
idF nghlh idoJL.
idoJ fU fisahkUf fU thiH
HF rhW vLJ khjF xU ehisF ju
e t ntshik 19

ntL. (eh xWF 2 ntis juyh). id


oj 4 tJ khjUJ khjnjhW
bfhLJ tjh fU fisahkUF.
fGJ fF
ifo ms Ckij iyl J
Rzh , J bty nrJ miuJ gJ
nghl ntL.
fhfhiz , th fhiz (nfhkh neh )
tuhkUf
neh tUK jLf 3 l RL 1
f c , 1/2 nrhlh c nrJ fiuJ
fhiyY , khiyY fhFHfis fG
l ntL. kw khLfSF C fhiz
neh gu rka Kiwia 15 ehf ekJ
khoF filoJ tjh fhiz
nehUJ fhghwyh.
fhiz tj khL ghiy fW FoF jhdhf
Fof J msnt l ntL (Rkh 1/4 l
) fwj ghiy fh itJ bfhL gho
C ka neu fWF fo tjh
fW rhfhJ.
Kuuj fyJ tjh
yh broia miuJ gh fyJ Cw
ntL.
Fo iyF
nt rghf 1 if ms vLJ Jl
1 nyh Jig bro , 10 fhj s fh tj ,
1/2 go c , 3 btfha , Rzh 50 uh .
mizJ nrJ oJ RL j fyJ
ntisF 1/2 l j 2 ntis Cw
ntL. jF nffiyba
kUJ bfhLj 2 k neu 50
njfh vbzia cns fl ntL.
Durugappa
Machugondanalli.
Sowlanga (Via)
Honnali Taluka
Davangarae District
moglf / f fyf Vglh
MkzF iyl c nrJ fr J
tU rhiw mfhiy f l
ntL. btna ntiyF bfhL bry
TlhJ. Kiwia 2 ehf filof
Vu - #& 2000

ntL.
sbfho Hhj khLF
btilfh iyia ifo ms vLJ
Jl J c nrJ Mo khLF
cns fl ntL.
gU bro njhW GfSF
5 myJ 6 nyh ntgjiHia xU ghid
vLJ 10 l fhr ntL. J 2
l uhf RL tiumL Uf
ntL. Jl 150 . (Fthl gho)
kbzbz nrJ 3/4 VfUF
njitahd nrJ 4 lh bjnj. xnu
jlit kL monj. gUfhf
ewhfojd. vidghJ vf C
4 j fhu trhf ij moJ
ghjhf. midtUF ey gyid
bfhLjJ. gU fhzgL gG w
Gf eF fLgLtij bj brjd.
ghryhkh
Hosajogha (PO), Honnali Taluka
Davangara District.
(ghrhykh f j ehoYs nt
khtl. fehlf tJ 25 tUlf
Mwd. tf bgf rf el
tUwd).
gF y ntggil 1 nyh ms
vLJ nrJ bfhf L tofo
1/2 VfUF bjjh be , gU nghw
gf
njhW
fis
fLgLajhf TWwhf.
kufSF rhJ Rj
tsj ghF, bjid , kh kufSF
brk rhJ , d Rzh rhJ
Rtjh ku eF brJ tsU vd brJ
tUwd. jiu klUJ Rkh 2 mo
tiu kujo rhJ tUwd.
bjhF : nt
khLF vyh nehfSF juToa
Cw kUJ
xU bga kghid fl _if
bghUfis L m fG j kW
nrhW toj f jiu C tu
ntL. j ghidia y ijJ l
e t ntshik 20

ntL. ghid H gF rW <u


bfhl l ijfgl ntL. 30
ehf Ca njitahdehf 1/2 go
_if j (3 bfhlh) vLj khLF
vj nehF bfhLJ tuyh. j Kiwia
gy LfY tisahgL uhk
filoJ tUwd.
_if bghUf
WFrh , bgUFrh , aheif ,
btsUF , btisfhflhbfho , btyh ,
bju , uR , bghlfdh iy , jGjhiH ,
Ksfuiz , FLuil , rhjhuil ,
MidfKah , bgUf bfhSJ ,
bgUHF iy , fUl HF , tdh
nt , nrhJfwhis , fzt ,
ahuizHF , gir kr , afh
, uf , RF , sF , juij , gugil ,
jhrthjhu , fUJs , Mlhbjhil , iy
gdHF, fhL thif .
jft : glkh , tisahgL
brf mr
Utzhkiy khtl

fehlf khy cf
cUis Hif nrf
fehlf khyYsnAh[ nfh uhk
trhf cUis HFfis is
ynyna ghJfhghf nrJ itwd.
mtf nklhd lij njbjLJ , m
25 x 4 rJu mo yguig eF bfogLa
4 moF 2 ffis eLwd.
thW Rkh 12 ff mgu
elgLwd.
ff J Tiu nghlgLwJ. mjF
ijy ku ff , bjid kilf kW
f iy gagLwd. fodgLa y
gu nk fU nrhif, f bfhL
mLfhf nghL gujgLwJ. mWtilahd
cUis HFfis j iygLif
nk gu mj nk 4 mFy cauF
Ug fU iy , jisfis
mLfhf nghL _o itfgLwJ.
U myJ _W thufSF xU Kiw
Vu - #& 2000

f ghsjhbtd gnrhJ tu
ntL. Kiwdh trhf jf
cUis HFfis 2 - 3 khjf eF
nrfyh. v kW m nrjUJ
fhf vUf jis gaDsJ. cUis
HF Faiy R vUf jis kW
isf gu itgJ vf nrjUJ
fhf cjwJ.
Kiwdh nrfgl HFf gf
btgjh ghfglhk jkhd btg
iy iyf ilna ghJfhghf
UwJ. (Rigah , bgof ef A uhk
, nAh[nfh jhYfh, bgfq khtl ).
gR khLrhz _y g ghJfh
ehwfhYs ghF fWfis,
kW iy nehW fhf gR khL
rhzij js fiuJ thu xU
Kiw bjf ey gaid mwJ.
rfiu r / rhg ria o
bfhiy w rhFgo br nghJ ,
FuFf nrjF cshwJ. mWtil
tiu mtiw ghJfhf ayhk nghf
TL. uidF gR khL rhzij
J bfoahf fiuJ mij
rfh J eF itjh Fu
nrjUJ ghJfhfyh.
kG fngh cu F t
vWf nrjF
fehlf khy gy uhkf , kG
fngh cu jah bragLwJ. va
Kiw kG fngh jahf , kF
(Mud tank) fLkhd bragLwJ.
giz fit u , kGfsh kf
bragLwJ. Ys Ka uid
t vWf kGfis nrj
brwd. ij fLgLj khL
rhz kr kW ntg
zhF bfhL rhJ brJ cu
F moghf , gf Rtfis
tbgW nrjij fLgLjyh.
ntg zhFF gyhf fr
jikila bghUfis gagLjyh.

e t ntshik 21

_fzhfadh fhisF VgL


iz Mw
fhis khLfis fLgho itf
_fzhfaW gagLwJ. Mdh mtiw
KuLjdkhf gagL mf tYl
oJ Gjh , eh Jthuf rij
nrjgL VgLwJ.
thW Vgl iz Mw va Kiw
csJ. eh kugilia gl brJ
btshL gh GJ ngh miu bjLJ
nk bjhlJ jl tu FzkhF.
< nghw fhzglh Yig
vizl ntbgizia fyJ jlt
<f xlhJ : MW.
Kiwia fdfuh jhYfh trhf
g ey gyid milJsd.
fWf muzF
sfWf muz nfhshW fhuzkhf
ghfgLwJ. tiw RjgLj
sbfiz cSF bfhLfgL
rhz ffgLwJ. 100 uh f c
RF , sF y nt _W
fyJ gho milJ nrJ itJ
bfhsyh.
fWfSF
Fl
ilbt fyJ bfhLfyh.
jft
btfluhikah , ghah , mud caiy
g , bAahgd A , fzfu jhYfh
,bgfq khtl
bkh bga : lhl . v. uhikah
sbfho v bt tu
F#uh jnfh khtl ghL bg vw
bgk fU nrhifia (iyia) vLJ
miuJ L fyJ ghdkhf khLF
bfhLf sbfho fW nghl 2-3 k
neu bt tUtjhf TWwh.
(nj - 10422)
nfhF ggh gH td
kfhuhouh khy lnghf vw
Ph nrhjid go ggh gHij
JLfshf bto nfhF xU ehisF 120
uh bfhLgJ wj czthf csJ vW
TWwh. xU ggh ku ehF nfhfSF
Vu - #& 2000

nghJkhd czit bfhLF.


(jft : Plenty for all by Dabolkhar )

gh eho ouhlfSF g
L fhis khLf gaghL
giHad fjY ad FjY vw
nfhgLF KY khWgL gh
ouhlf XuflgL trhf vUJ
bfhL fyig o yij cGtjF
Cf fhLwhf . gh muR jfhd
CFF lfis o fhiskhLf
dUfhd Cffis mJ
tUwJ. trhfS mf gy
bgWwhf.
vUJfis gy whL fhykhf gh
trhf cgnahJ tjhf. eL
ouhl cgnahfF tjJ. mbkf
clha bghUshjhu jil gY
bgnuha bghUf iy cadh
trha flhJ vUJfis cgnahf
MuJ lhf.
vUJfis itJ ouhliu ngh ntfkhf
cGf KoahJ. Mdh y eikf UwJ
vW yhshuh khfhd cs xU
giz mfh TWwh. mjhtJ tUlF
uL Kiw jh ouhl cgnahfgLj
Ko. tUl xU khjF nk ouhl
cgnahf Koahj go kiH fhy y
nr bfhS. Mdh vUJfSF
mj fZl Vgl thiy. kiH bgj
kWeh myJ kiH bgjhY vUJfis
cgnahJ cHyh. jdh uL Kiw
btshikahF. yf _W Kiw
btshik br th clhF. vUJ
cGj yUJ kfN J FiwjhY
ML W _W Kiw g mWtil
Mtjh bkhj kfN TLjyhf tU.
gh UF ouhl 50 rjj
xuflgL trha y cGj kW gy
giz
ntiyfSF
vUJf
cgnahfgLjgLwd. W trhf
vUJfis cgnahfgL mf yhg
bgWwhf. nkY gh f
e t ntshik 22

beUfoahd fhyf vUJf cj fukh


UJ eho u Vglh tz
jLJlJ. W gh KGtJ urhaz
L bghUf yhJ aif trha
eilbgWwJ.

cyf bgnuha khehoF v


fdlh eho ff vw ef #& khj 815 elf cs bgnuha khehoF v
bjf bgnu v af Ko
brJsJ.
bgnuha khehL 3 MLfSF xU Kiw
eilbgWwJ. 53 ehLf fyJ
bfhwd. ehLfns cy 89 rj
vbz tsij cg brJ, cgnahf
brJ bfhwd. j khehL _y bga
ahghf , iljuff , gdhL
Wtdfns ga milwd.
iwa cy M VWk br
Wtdfsh jh neilahf myJ
kiwKfkhf kj cik g nghj Fghf
Mthf
cikf
Hf
fhuzkhwd. J ju W VgL tw
, bts nghw aif bfh^uf tdf
m , RW NH uH nghwtwh jh
clhwd. itfSF _y fhuz
bgnuha
vbzia
mfs
cgnahgnj fhuz .
W bgnuha vbzF g khW
Kiwf csd. Mdh vbz
WtdfS , murhffS bgnuha
vbz cgnahfF moikahf
brwd.
cy mik , , brGik Xf
bgnuh v afF Mju jh.
Dan
End of Oil Action Coalition
E-mail ; no_oil@tao.ca
Web : www.tao.ca/no_oil /
eh : 1.6.2000 - 30.6.2000

fheil _if ita , fhuhk


gfiy fHf
bjhl Kft
e t ntshik
45 , o..v ef , uhogJ
kJiu - 625 010
eh : 4.6.2000
fUjuF / g
aif ntshik Tl , Usghisa
bjhl Kft
. uhjhUZz
Usghisa uhk
Fjghf Cuh
jk xa
brid - 602 107
eh : 2.7.2000
fUjuF / g
aif ntshik Tl bjhlhK
bjhl Kft
v. Rjrd
168 , euhaz FU rhiy
nfhit - 11
eh : 1.11.2000 - 4.11.2000
fUjuF / g
ghuga fheil dfis ghJfhj
r , uh#jh
bjhl Kft
Lokhit Pashu - Palak Sansthan
Desuri Road , Sadri - 306 702
Pali District , Rajasthan
Phone : 02934 - 85086
E-mail : anup1@jp1.dot.net.in

fUjuF / g
Vu - #& 2000

e t ntshik 23

Vu - #& 2000

e t ntshik 24

Vu - #& 2000

e t ntshik 25

Vu - #& 2000

e t ntshik 26

Das könnte Ihnen auch gefallen