FKPKK

Feder ata Kombtare e Federata Pyjeve dhe Kullotave Komunal e, Shqipri Komunale,
www.shkpkk.org

Kurorae Gjelbr
Nr. 127, maj 2013

Kurora e Gjelbr

APPK
Asosacioni i Pronarve t Pyjeve Privat, Ko sov Kosov
www.akppp.org

Gazet Periodike, Tiran (Viti i pesmbdhjet i botimit)

shprndahet FALAS

Mbrrin pr her t par n Shqipri Sloganin Pyjet pr SIMPOZIUMI I 15-T NDRKOMBTAR MBI popullin, Kosova duASPEKTET LIGJORE T ZHVILLIMIT T het ta kthej n realitet QNDRUESHM T PYJEVE EVROPIANE
ALBORA KACANI, Federata Kombtare e Pyjeve dhe Kullotave Komunale
impoziumi i 15-t Ndrkombtar mbi aspektet ligjore t Zhvillimit t Qndrueshm t Pyjeve Evropiane, mbrriti pr her t par n Shqipri me 14-17 maj. Mbi 50 pjesmarrs, nga 20 vende t bots, kryesisht nga Evropa Juglindore dhe Azia Qendrore, patn mundsin t shkmbejn informacion dhe t bhen pjes e diskutimeve t shumta gjat prezantimeve t paraqitura dhe gjat vizits n terren. Pjesmarrsit ishin prfaqsues t politikbrjes (ministrit prkatse, Pyjeve, Administrimit t Shrbimit Civil Shtetror), Shkencs n pyje (universitetet, institutet krkimore) dhe shoqris civile (shoqata, OJQ mjedisore).

- Diskutimi n debatin e Parlamentit t Kosovs pr pyjet Nga NIJAZI IDRIZI, deputet n Parlamentin e Kosovs

P
Simpoziumi u mbshtet nga Fondacioni CNVP (Bashkojm Vlerat e Natyrs me Njerzit) dhe IUFRO (Unioni Ndrkombtar i Organizatave Krkimore n Pyje) n bashkpunim t ngusht me Ministrin e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit t Ujrave, Akademin e Shkencave t Shqipris dhe Federatn e Pyjeve dhe Kullotave Komunale. Objektivi kryesor i ktij simpoziumi ishte stimulimi dhe lehtsimi i komunikimit midis studiuesve e profesionistve prgjegjs pr ligjin e pyjeve dhe legjislacionit mjedisor

ylltaria sht vn n axhendat prioritare botrore, jo vetm pr shkak t rrezikut nga ndryshimet klimatike, por edhe pr rolin social dhe ekonomik q ka. Forumi mbi Pyjet i Kombeve t Bashkuara (UNFF) ka miratuar katr Objektiva Globale: 1. Rikthimin e siprfaqeve pyjore t humbura, 2. Rritjen e prfitimeve nga pyjet, 3. Rritjen e siprfaqes s pyjeve t menaxhuar n mnyr t qndrueshme, 4. Mobilizimin e burimeve financiare. Kto objektiva jan sfida edhe pr Kosovn.

Vijon n fq. 4

Pronart e maleve
FESTA N ULZ, MAT ...
REXHEP NDREU
emperaturat e pazakonta t fund prillit, treguan se efektet e ndryshimeve klimatike kan filluar t ndjehen edhe n vendin ton. Kjo sht thirrje q na bn natyra, pr ta ruajtur e mbrojtur nga dmtimet dhe mbiprdorimi. Ky ishte dhe objekti i diskutimit t grupit ton nga Federata Kombtare e Pyjeve dhe Kullotave Komunale, rrugs drejt Komuns s Ulzs. E, ndrsa udhtojm prgjat Lugins s Matit, prpara syve tan shfaqen si n nj ekspozit t strmadhe, peizazhet trheqse t maleve, bukurin e t cilve e shtojn edhe liqenet e Ulzs e t Shkopetit, t mbushur prplot nga shirat e mdha t ksaj pranvere. Vijon n fq.2

Vijon n fq.3

Prof. As. Dr. ENVER ISUFI

mimi Vasfi Samimi kalon n Kosov

N mngjesin e hershm t dats 21 maj, disa makina e kthyen timonin drejt Kosovs, saktsisht drejt Pejs e Gryks s Rugovs. Ishte udhtim emocionues pr vet programin q kjo dit prmbante. Udhtonim nga Tirana me mimin Vasfi Samimi n duar, pr tia dorzuar inxhinierit t respektuar Haki Kola, drejtues i CNVP, Kosov, mim pr shkrimin m t mir botuar vitin e kaluar, mim q tashm jepet pr her t dyt nga Shoqata e Gazetarve Shqiptar t Bujqsis.

Kryetar i Federats Kombtare t Pyjeve e Kullotave Komunale

Vijon n fq. 6

RRITET PRGJEGJSIA E Prvoj nga nj vizit AKTORVE VENDOR PR shum mbreslnse (Studim i Universitetit Amerikan MENAXHIMIN E PYJEVE
(Kusht pr zhvillim t qndrueshm t pyjeve e kullotave)
XHELAL SHUTI
koordinator i FPPKK, Kuks

Konsumi i energjis nga familjet n Kosov

t Kosovs)
Brian H. Bowen PhD, James A. Myers PhD, Arzana Myderrizi, Blendi Hasaj, Blerina Halili

SOKOL GURI, kryetar i FPPKK, Shkodr

N kuadr t Projektit q po realizohet n disa komuna, projekt q mbshtetet nga CNVP pr menaxhimin e pyjeve dhe kullotave komunale, nj grup nga Federata e Pyjeve dhe Kullotave Komunale, Shkodr, n bashkpunim me NjQV t disa qarqeve, organizoi nj aktivitet me synim shkmbim prvoje midis federatave t Elbasanit, Kors

kuadr t politikave pr decentralizimin e qeverisjes s pasurive natyrore, procesi i kalimit dhe mbarshtimit t pyjeve e kullotave komunale nga komuna/ fshati e familjet bujqsore,

Vijon n fq. 6

Vijon n fq. 4

ga viti 2010 deri n vitin 2013, Universiteti Amerikan n Kosov (UAK), kreu punn studimore mbi konsumin familjar t energjis. Ekipet studentore t UAK u angazhuan dhe u financuan nga Banka Botrore, Fondi i Vllezrve Rokfeler dhe Instituti Norvegjez pr Krkime mbi Natyrn. Nj komplet thelbsor t dhnash sht grumbulluar pr shum shtpi n zonat urbane dhe n zonat rurale prgjat Kosovs. N vern e vitit 2010, u morn n studim 2370 shtpi n kryeqytetin e Kosovs, Prishtin, dhe n vern e vitit 2012 u morn n studim 2966 shtpi nga

Vijon n fq. 5

Pronart e maleve
Vijon nga fq. 1
Si pa e ndier, i afrohemi sheshit para zyrave t komuns, ku bie n sy prmirsimi rrnjsor i infrastrukturs. Ai sht i sistemuar e i pajisur me stola, i rrethuar me gjelbrim e ndrtesa t restauruara. Kisha e ringjallur ia shton hijeshin. Qysh n fillim trheqin vmendjen dy postera t vendosur n fasadn prball sheshit. N njrin shkruhet Ulza Park Natyror, ndrsa n tjetrin Bashkojm vlerat e Natyrs me Mjedisin. Ata kishin nj kuptim t veant n kt dit, ku grshetohen sbashku vlerat e natyrs dhe promovimi i tyre nprmjet prfshirjes s banorve vendas, t cilt festonin edhe ditn e shnuar t Shn Markut, fest tradicionale e zons. Me mikpritjen q i dallon, ata presin t ftuar nga disa qarqe. malet sht orientimi i tyre drejt logjiks s tregut. Malet, ajri, uji, pemt, kafsht, zakonet, mitet, historia, biodiversiteti, jan pasuri e muar kombtare. Ato duhet t gjejn secila veten e t mos rrin t przier muzeu me jetn e absurdin. Ulza sht ndr shkndijat e para q duhet njohur e prhapur gjersisht n Shqipri pr vlerat e natyrs dhe prdorimin pr qllime turizmi, gj q si ka munguar Ulzs. Marrveshja e pashkruar e banorve pr t ndaluar degradimin e mtejshm t burimeve natyrore dhe pr ti mbrojtur nga dmtimi, sht nj shembull q duhet ndjekur. Po cilat jan shkaqet q e kan katandisur n kt dit pyllin dhe tokn n vendin ton? Gabojn ata q thon se shkretimin n disa zona e ka sjell lufta. N fakt shkatrrimin e sjell edhe padija e drejtimi i njanshm n veprimet tona, kokfortsia pr ti marr shpatit t malit at q nuk mund t ta jap. Zri i banorve t Ulzs duket si analiz serioze e parathnies s shkrettirs. Tek sheh prpjekjet q bjn banort pr te shptuar far t mundin n kt komun, si edhe n Malzi, Shkrel, Melan, Kthell e Gor dhe n shum komuna t tjera, fillimisht alarmohesh e thua se kta malsor t urt dikush i nxit q t marrin pyjet e t bhen pronar, ashtu si morn fshatart e fushs s Devollit, Kors apo Myzeqes tokn e tyre. Diskutimi vijon e t gjith, njri pas tjetrit, krkojn prkrahjen e ligjit pr t mbrojtur at siprfaqe pylli q u takon, sepse n fakt ata jan taksapaguesit pr shrbimin. Nse policia e shtetit dhe organet e drejtsis dnojn deri me burg dik q mbjell kanabis, si sht e mundur q kur priten male t tr askush nuk dnohet dhe askush nuk shqetsohet, thot me keqardhje zoti Pal Qoku. Banoret e Ulzs nuk kan fush, nuk kan as fabrik apo minier. Ata kan ujin, q u jep drit dhe pyllin e Lugins s Ulzs. Pylli sht nj nga makinat m t vjetra, q prodhon edhe ujin, por nse nuk ndalet shkatrrimi, sht shum e vshtir, pr tu ringritur. Me gjith padijen dhe varfrin, t part i msuan e trashguan disa rregulla pr prerjen dhe kullotjen n mal, prandaj t gjith njzri thon se ULZES, por jo vetm, i duhet kthyer mali, q nga buza e Liqenit e deri n majn e tij. Ju rroft banorve q ruajn fundin, kur erozioni e shkatrrimi fillojn nga maja. Ne, thon ata, jemi gati ta mbrojm pyllin, por duam q t na kuptohet halli dhe ligji ti shrbej pyllit e jets son. far fiton shteti q na pret majn e malit, e pas ksaj na jep disa investime e projekte q t prmirsojm fundin (si ka ndodhur me malin e Sknderbeut, Parkun e Lurs, t Bozdovecit, apo si po vazhdon t priten edhe rezervat e fundit q ka vendi n Dibr, Bulqiz, Mat, Kor, Kolonj, Librazhd, Gramsh, Kuks. E duam me ligj t gjith malin, pasi ata q vijn me makina e motosharra pr t prer, e kan justifikimin n maj te gjuhs. Po presin n pyllin e shtetit, at q bjn edhe

Kurora e Gjelbr
reja, t tilla si pagesa pr shrbimet mjedisore. Komponent i rndsishm i ktij aktiviteti ishte panairi me produktet e vendit, i pari n llojin e vet n kt komun. Nj grup prej 22 grash morn pjes n panair mbshtetur nga Shoqata e Prdoruesve te Pyjeve dhe Kullotave Komunale dhe grupi i grave te Agritra Vizion. Produktet kryesore ishin arroret, pijet e vendit, bimt mjeksore dhe aromatike, punimet e dors dhe t drurit. Pjesmarrsit patn mundsi pr t shijuar e bler produktet e panairit. Ngjarja u transmetua n mediat lokale dhe kombtare, si Top News, Top Channel etj. Alket Islami, nga Shoqata Aeronautike Shqiptare, bri t mundur filmimin e ngjarjes nga ajri. Pr her t par ai fluturoi me parashut mbi komunn e Ulzs. Fests i erdhi fundi dhe t gjitha sa u than n kt dit t shnuar t nxisin pr t prcjell mesazhe domethnse pr do banor shqiptar, pr pylltart, prdoruesit dhe pronart, pr shkenctart, politikant dhe qeveritart. T gjith Ne, duhet ti kushtojm m shum vmendje toks ton, q rrezikohet do dit, mjedisit q na ndotet, ngrohjes globale n prmirsimin e jetess son! Kambanat bien pr t ndryshuar politikat pr tokn, sidomos at pyjore e kullosore. Kto politika kan rol t madh n prmirsimin apo degradimin e toks, n veshjen apo zhveshjen e saj, n prmirsimin e regjimit ujor apo anormalitetin e tij, n reduktimin e ndotjeve apo shtimin e tyre, n zbutjen e thatsirs apo shtimin e saj, n

Ulza n kt takim sjell bashke nj grup aktorsh nga sektori i pyjeve, duke filluar nga Shoqata e Prdoruesve t Pyjeve e Kullotave me prfaqsues Fran Fufin, si dhe m t zgjedhurit nga Rajoni, Zenel Shehi e Malvina Shehi, prfaqsues t Federats Rajonale. T pranishm edhe prfaqsues t Drejtoris s Shrbimit Pyjor, t Shoqats INCA Albania. Ata diskutojn sbashku pr prvojat n rajon, modelet q duhen prhapur, si dhe argumentojn mnyrn se si banort e kan ruajtur pyllin historikisht dhe kan respektuar brez pas brezi kufijt mes tyre. Tashm po vrtetohet gjithnj e m shum se prona me zot mbrohet e administrohet m mir dhe se ka nj rritje 2-3 her m t madhe se pyjet kolektive. Zoti Zenel sjell plot shembuj nga Kalaja e Dods, Sllova, Maqellara, Melani, Sui e Bazi, ku banort i dalin zot pyllit dhe kujdesen pr mbrojtjen e tij nga dmtimet e zjarret. Gjithsesi, ata krkojn q shtetin dhe Shrbimin Pyjor ti ken n krah, pasi me nevojn e madhe q ka zona fushore po edhe malsia pr dru zjarri, u duket vetja shum pak dhe e kan t pamundur t ndalojn plotsisht prerjet, dmtimet, djegiet, etj. E, teksa bisedojn mes tyre, t gjith bashkohen n nj shqetsim: Si mund t ndalohet prerja dhe shkatrrimi i pyjeve dhe ndjekja e modelit t fermerve t Ulzs? Ata diskutojn e argumentojn detyrat dhe rolet e secilit aktor n rehabilitimin e Pyllit.

firmat private, q kan fituar me tender dhe presin e presin deri n pafundsi. Kjo prerje masive e viteve t fundit, q po zhduk edhe drurt e fars, i tremb banort nga gjith Shqipria. Nse Berati, Fieri, Lushnja kan fushn, kan ullirin, kan tok ar e nuk mbeten pa buk, n Mat, Puk, Malsi t Madhe, Shkodr, Kor, Dibr, Kuks, Skrapar, Gramsh, Librazhd, Prmet apo Tepelen, priten edhe drurt e fars dhe, pas ksaj, e vetmja pasuri q u mbetet ktyre malsorve sht blegtoria. Por, e keqja q vjen pas sht e pandreqshme, pasi delet e dhit nuk e len t riprtrihet pylli dhe pr pak vite vjen shkretimi ... Po t vazhdohet kshtu, nuk do t jet larg dita kur edhe m i dituri do ta ket t vshtir t besoj se n ato shpate trsisht t grryera e t shplara t kt pasur ndonjher pyje.

Festa filloi
Ndrkoh q diskutimet vazhdojn tamam pr ato q na dhemb t gjithve, sikur harruam se jemi n dit feste! Mbi 200 burra e gra nga fshatrat komuns s Ulzs, pas ritit t zhvilluar n Kishn e restauruar me kontributin e tyre, filluan aktivitetet. Sheshi filloi t gumzhij, djem e vajza me veshjet tradicionale dhe orkestra karakteristike, i dhan gjallri e hijeshi t veant fests, q u ndoq nga shum banor dhe t ftuarit. Sipas zakonit, duheshin prshndetur banoret e miqt dhe pr kt e mori fjaln kryetari i komuns s Ulzs, Adrijet Gjeci, i cili nnvizoi rolin e madh q luajn pyjet dhe kullotat n jetn e komuniteteve. Ai bri promovimin e Parkut Natyror Rajonal, si dhe shpalli hapjen e zyrs s Parkut, mbshtetur nga shoqata INCA. Zoti Gjeci tha se i duhet dhn rndsi finalizimit t regjistrimit t pyjeve e kullotave pran ZVRPP. Me mbshtetje t CNVP dhe bashkpunimit me komunn, ata kane realizuar krijimin e modeleve t pyjeve t fermerve, ngritjen e grupeve prodhuesve pr grat, realizimin e nj plani strategjik. M pas e mori fjaln Zvendsministri i Punve t Brendshme, Nard Ndoka, i cili prshndeti vullnetin e qeveris n mbshtetjen e pylltaris komunale, si dhe vuri theksin n rolin q NJQV duhet t luajn n prfaqsimin e nevojave t komuniteteve. Sipas zotit Ndoka shpallja e Parku Natyror Rajonal t Ulzs u jep dinamik aspekteve t menaxhimit t pyjeve e kullotave. Prof. Arsen Proko, drejtor i Pyjeve dhe Kullotave n MMPAU, nnvizoi mbshtetjen pr pylltarin komunale nga projekti PZHBN dhe rolin e komuniteteve n mbrojtjen e pasurive t tyre natyrore n Ulz. Ai theksoi se qeveria sht n krkim t projekteve t reja n vazhdim t mbshtetjes s pylltaris komunale n dimensione t

Roli i pyllit Pse duhet transferuar pylli

Malet, jo vetm t Ulzs, jan streh e shtrat pr drur, bim dhe nj mori pafund kafshsh e shpendsh, t egra e t buta. Ata japin energji dhe ushqim, mbajn bor e japin uj ... dhe t gjitha kto n shrbim t njerzve. Po njerzit, far u ofrojn atyre? Krahas infrastrukturs s vonuar, q duhet ndrtuar, kusht i rndsishm pr t ringritur

reduktimin e prmbytjeve, apo vazhdimin e tyre. Qeveria krkoi vitin e kaluar t gjenden mekanizmat e privatizimit t pyjeve, por disa teknicien, q as se kan njohur e as e njohin realitetin e pyjeve, e bindn shefin e tyre se si ata e duan pushtetin, por jo Pyllin?! E tani vonohet akti juridik ..., ndoshta do t duhet nj katastrof tjetr (prmbytje, thatsira apo zjarre) q t kujtohemi far duhet t bjm?... por pasojat i paguan toka, q paksohet, shkretohet dhe varfria jon, q shtohet! Me kt rast, i bjm thirrje Qeverise dhe Parlamentit, q t kuptojn at q komunitetet po bjn, duke u organizuar t prdorin pyllin e kulloten si pasurin e tyre. Ata duhet te prkrahin mnyrn se si zgjedhin prfaqsit e ndajn n mes tyre t drejtat e prgjegjsit. Ky proces 20 vjear, i prkrahur nga evropianet, sht rruga pr ti ringritur pyjet dhe ndrtuar demokracin n malsi. Kjo krkon rishikimin e ligjit pr Pyjet, reformimin e institucioneve dhe fillimin e diskutimit me malsort e t gjendet varianti nga mund t fitojn t gjith, pr t br komunitetet pronare t maleve t tyre, provuar deri sot se jan n gjendje t qeverisin pasurit e tyre n interes t Kombit dhe brezave q do t vijn.

Kurora e Gjelbr
FERDIN LIAJ Kryetar i FRPKK pr rajonin Tiran - Durrs Rrfenj e shkurtr pr nj personazh t ditve tona
Quhet Kasm Skera. Emigroi jasht vendit, n Belgjik, sapo filloi ndryshimi i sistemeve. Kaloi nj odise t tr gjersa arriti n vendin perndimor; m pas trhoqi edhe familjen, t ciln e kishte n fshatin Parpuj t komuns Shngjergj, t rrethit Tiran. Megjithse kaluan mbi njzet vjet pun e prpjekje t shumta, s bashku me pjestart e familjes, Kasmit nuk i ishte shuar aspak zjarri i dashuris pr vatanin, pr miqt e shumt, pr njerzit e afrm dhe pr t part e tij. Prandaj, nj dit, s bashku me bashkshorten, vendosn t rikthehen n fshatin e tyre, atje ku kaluan pjesn m t madhe t jets. ndrra e Kasmit ishte t ndrtonte nj ferm familjare. N Belgjik kishte par mjaft t tilla, por kushtet natyrore atje ishin krejtsisht t ndryshme nga ato t vendlindjes s tij, e cila nuk kishte asnj pllmb terren t shesht, por vetm shpate kodrinore t veshura me shkurre e drur pyjor. Nga ana tjetr, terrenet e trashguara prej familjes prindrore ishin t pakta e t coptuara, ndrsa hapsira rrotull ishte mush e prbashkt e komunitetit t fshatit t tij t vogl. N kto kushte, Kasmi vriste vazhdimisht mendjen se far mund t bnte n se do t vendoste pr tu rikthyer. M n fund mendimi iu fokusua te shtrati i lumit Erzen, i cili kalon pran fshatit t tij. Ky shtrat ishte i populluar me rrape, me shelgje e konopica; ai u nnshtrohej periodikisht grryerjeve t furishme nga prurjet e lumit gjat periudhave me reshje t shumta. N mendjen e Kasmit vrtitej e vetmja dilem: A mund ta merrte kt hapsir pr t realizuar qllimin dhe synimet e tij? Mos vall kjo do t quhej marrzi nga komuniteti i fshatit?

Na ishte njher ... Perndimi

gjendet e prfshir n hartn e planit t menaxhimit, hartuar n vitin 2007, por asnj propozim pr masa prmirsuese nuk sht br pr t, si n aspektin silvikultural edhe n drejtim t mbrojtjes s brigjeve prej grryerjes nga ujrat e lumit. N kt vend pa zot shkoi emigranti parpujas Kasm Skera dhe, me imagjinatn e tij, piketoi ndrtimin e nj ferme familjare, pse jo edhe komunitare; aty ai do t mbillte arr, do t ndrtonte nj rezervuar pr rritjen e peshkut t egr t lumit Erzen, do t ndrtonte shtpi t vogla prej druri pr t ftuar turist t kalonin disa dit t qeta e t kndshme larg jets s zhurmshme e plot tym t zonave urbane, aty rrotull do t ndrtonte nj stall t vogl pr mbarshtimin e dhive dhe n hyrje, pran rrugs s re t asfaltuar, do t ndrtonte nj barrestorant, t cilin do ta furnizonte vetm me ushqime origjinale t prodhuara sipas traditave t zons. Kto ishin ndrrimet e ktij burri t fort, i cili besonte se mund ti realizonte, sepse ishte i bindur q n rrugn e nisur nuk mund ta pengonte asgj. Ai besonte gjithashtu se nuk do t ishte i vetm n kt siprmarrje t guximshme, sepse si thuhej n nj proverb t popullit Trim i mir, me shok shum. pengoheshin pr t vapuar nn hijen e rrapeve gjat muajve t nxeht t vers. Dikush tjetr, prej banorve t komunitetit, kishte hapur llaf se nj pjes e siprfaqes, q krkohej nga Kasmi, ishte pron trashgimore e familjes s tij; pr udi ishte shfaqur edhe nj i afrm i gjakut t tij, i cili kishte botuar nj vjersh satirike n gazetn lokale pr aventurn donkishoteske t Kasemit. Nj histori sa e trisht aq edhe komike! far shikojm sot, pas nj viti lufte e prpjekjesh t bra nga nj burr i prkushtuar n planet e tij transformuese? Le ti radhisim rezultatet e vrejtura gjat nj vizite t br para pak kohe n breglumin e Erzenit, n fshatin Parpuj t komuns Shngjergj: 1. Pastrimi i nj siprfaqeje prej 15 ha nga shtrati i lumit dhe mbjellja e saj me arr (Juglans regia) gjithsej 3300 rrnj (znia e fidanve sht 100%); 2. Fillimi i ndrtimit t nj stalle moderne pr mbarshtimin e dhis franceze dhe pran saj ndrtimi i nj banese t vogl familjare; 3. Zbulimi dhe elja e nj burimi uji natyror n lartsin 60 m mbi nivelin e shtratit t lumit, prurja e t cilit sht e mjaftueshme pr t ujitur krejt plantacionin me arr; far do t bj tjetr ky guximtar i paprmbajtur? Le ti citojm ambiciet e tij: Stabilizimin e shtratit t rrjedhjes ujore t lumit, nprmjet ndrtimit t pritave prizmatike me rrjeta hekuri t mbushura me gur; Ndrtimin e nj pularie t vogl, me kapacitet 5000 krer; Ndrtimin e nj rezervuari (5000 m) ku do t rriten llojet e peshqve t egr t lumit Erzen (kontribut pr biodiversitetin e fauns ujore t lumit); Ndrtimin e vaskave (2000 m) me uj burimi, ku do t kultivohet trofta e zez e ujrave malor; Projektimi dhe instalimi i sistemit t ujitjes me pika n t gjith hapsirn e mbjell me arr;

Kasem Skera
Projektimi dhe ndrtimi i nj punishteje pr prpunimin e qumshtit t dhis, bazuar kryesisht n metodat e prodhimit tradicional t zons; Instalimi i nj parku fillestar me 50 koshere blet dhe shtimi e zgjerimi i vazhdueshm i tij; Kultivimi n t gjith siprfaqen e mbjell me arr, i nj ose dy lloje bimsh mjeksore - aromatike (sherbel, lavandul, zhumbric); Rrethimi me gardh t gjall i t gjith siprfaqes s mbjell me arr, duke mbjell trndafila t egr (Rosa canina); prodhimi dhe tregtimi i vers vitaminoze antioksidante nga frutat e ksaj shkurreje me vler. Pyetjes se kur jan planifikuar t prfundojn t gjitha kto, Kasmi iu prgjigj: N pranvern e vitit 2015. Duke e siguruar pr mbshtetjen ton t vazhdueshme, nuk na mbetet tjetr vese ti urojm ktij fermeri me vizion perndimor: PUN T MBAR, SHNDET DHE SUKSESE!

Kur flet puna, fjalt i merr era

Ka kaluar nj vit qyshkur Kasm Skera sht rikthyer n vendlindje. Ka qen nj vit prpjekjesh t pareshtura, q filluan me formulimin e nj dokumentacioni teknik pr ta paraqitur pran NjQV dhe institucioneve qendrore pr t marr n prdorim shumvjear nj pjes t siprfaqes s shtratit t lumit. Pengesat ishin t panumrta; te ne akoma nuk po ecet n kt drejtim me gjith lumenjt e fjalve, q jan derdhur gjat pes vjetve t fundit npr seminare, n takime institucionale, n shtyp, etj. Komuniteti i vogl i fshatit Parpuj nuk e kuptonte aspak qllimin fisnik t tij; pati edhe protesta me shkrim nga disa banor, sepse e kishin problem pr tufat e dhive q do t

Shanset u ofrohen guximtarve

Siprfaqja e shtratit t lumit nuk sht pron e askujt, ndonse bn pjes n kadastrn e inventarit t pyjeve t DSHP. Ajo

Tiran, m 01 maj 2013

Mbrrin pr her t par n Shqipri

SIMPOZIUMI I 15-T NDRKOMBTAR MBI ASPEKTET LIGJORE T ZHVILLIMIT T QNDRUESHM T PYJEVE EVROPIANE
Vijon nga fq. 1
n vendet evropiane e jo vetm, por n veanti ato me ekonomi n tranzicion. Pr t arritur kt objektiv, Simpoziumi pati n fokus t prgjithshm prshtatjen e legjislacionit dhe rregulloreve pr menaxhimin e qndrueshm t pyjeve n nj mjedis n ndryshim. Objektivat specifike t tij ishin krijimi i mundsive pr specialist nga vende t ndryshme, pr tu njohur dhe pr t diskutuar zhvillimet e fundit n fushn ligjore dhe t politikave, me ngjashmrit dhe dallimet. Kjo veanrisht n kontekstin e rolit integral t shkencs s pyjeve, jo vetm n krkimin si i till, por edhe n harmonizimin e njohurive tradicionale, prdorimi specifik i pylltaris n shkall t vogl dhe cungishte, shtjet e pylltaris n lidhje me traditat dhe nevojave t popullatave rurale t Ballkanit, ndikimi i tyre sociale e mjedisor. Gjithashtu, lehtsimi i diskutimit mbi zhvillimet evropiane q kan t bjn me ligjin dhe legjislacionin mjedisor dhe kmbimit t prvojave n formulimin, zbatimin e administrimin e pyjeve t tyre dhe ligjet e ndrlidhura me tokat pyjore dhe pr t lehtsuar krahasimin e tyre. Inkurajimi dhe mbshtetja e nj diskutimi t prgjithshm nprmjet pyetjeve t hapura, problemeve dhe zgjidhjet e mundshme, q u identifikuan gjat takimit, ishin nj tjetr objektiv i tij. Dita e par e simpoziumit u zhvillua n ambientet e Akademis s Shkencave n Tiran. Fjaln e hapjes e mbajti drejtori i CNVP - Ballkan, Z. Peter Kampen. Po ashtu, prshndetn Z. Peter Herbst, koordinator i IUFRO dhe Z. Arsen Proko, drejtor i Pyjeve dhe Kullotave pran MMPAU. Tematikat e trajtuara gjate prezantimeve dy ditt e para ishin: prafrimi i ideve politike referuar pyjeve dhe ligjeve mjedisore n fuqi q nga viti 1990 pr realizimin, masat zbatuese dhe dispozitave ligjore; Politikat dhe mundsit e menaxhimit, n lidhje me konfliktet e mundshme ndrmjet menaxhimit t pyjeve n shkall t vogl dhe/ose shkurret n Pylltari/pyjet industriale, si dhe konservimi/rotacioni/bio-energjia, komunitetet rurale/nevojat industriale; Balancimi n mes t pyjeve dhe konservimit t natyrs n nivel t prons publike dhe/ose private, specifikat lidhur me pronsin/t drejtave t prdorimit, kufizimet ligjore mbi pronn, prerjet ilegale t pyjeve dhe degradimi i cungishteve; Partneriteti publik-privat n pylltari, duke prfshir edhe specifikat e CEE dhe shteteve t Ballkanit n lidhje me marrdhniet e administrats pyjore me pronart e pyjeve publike /private, dhe sektorit t pyjeve, si nj e tr; Modelet e administrats pyjore publike; Prirjet n zhvillimin e sektorit t pyjeve dhe t politiks pyjore n kushtet e tanishme n Evrop. Dita e tret e Simpoziumit ishte organizuar n formn e vizits n terren. Ajo u zhvilluan n Komunn e Kthelles t rrethit t Mirdits. Programi i larmishm i dits u zbukurua m tepr nga mikpritja dhe zemrgjersia mirditore. Fillimisht u b nj vizit n pyllin e fermerit Frok

Radaci. Pjesmarrsit u priten dhe u prshndetn nga prfaqsuesit e autoriteteve lokale, si nnprefekti i qarkut Lezh, kryetari i Komuns, shefi i menaxhimit pran Drejtoris s Shrbimit Pyjor Mirdit, nnkryetarja e Federats Rajonale t Pyjeve dhe Kullotave. Vizita n terren, po ashtu, u shoqrua me diskutime veanrisht n lidhje me procesin e regjistrimit t pyjeve dhe kullotave pran njsive t qeverisjes vendore deri tek prdoruesi i fundit. Prfaqsuesit e CNVP, s bashku me ata t Federats Kombtare t Pyjeve dhe Kullotave Komunale, prezantuan setin e dokumenteve t nevojshm pr prfundimin e ktij procesi. Fermeri Frrok Radaci u shpreh shum i knaqur q tashm i njihet pylli i trashguar brez pas brezi nga gjyshrit dhe strgjyshrit. Un tha ai, prej vitit 1990 kt pyll e konsideroj pron timen, jo vetm pr faktin se e kam t trashguar nga gjyshrit, por ma njeh kt t drejt fshati dhe strukturat shtetrore n Komun. Ka mse 20 vjet q kt pyll vetm e kam mbrojtur nga

dmtimet e zjarret dhe sot ai ka nj rritje rreth 9 m3/ha, sipas studimit q kan br specialistt Albana Lleshaj dhe Arjol Lila. Un tani kam m shum njohuri pr pyllin dhe kam m t qart strategjin dhe aktivitetet q duhet t bj pr t plotsuar nevojat e mija por gjithmon duke e prdor pyllin n mnyr t qndrueshme. Me dashamirsin q i karakterizon banort e komuns s Kthells, ai i ftoi t pranishmit n oborrin e shtpis s tij ku t gjith patn mundsi t shijojn bukurit e natyrs prreth dhe gatime tradicionale t zons. Pjesmarrsit u larguan nga Kthella me prshtypjet m t mira. Simpoziume t till kan rendsi t veant pr vendin dhe pylltarin ton, pasi sjellin bashk eksperienca nga vende t ndryshme t bots dhe na japin mundsin e pasqyrimit t prvojave tona pozitive dhe progresit t arritur nga viti n vit. Nj falnderim shum i veant shkon pr organizatort e ktij Simpoziumi, Peter Herbst, Peter Kampen, Sheza Tomini dhe Haki Kola.

Kurora e Gjelbr
Me mbshtetjen e donatorve sht hartuar nj Strategji pr periudhn 20102020. Shum investime jan br pr t hartuar plane menaxhuese afatgjata pr pyjet publike (madje edhe pr zonat e mbrojtura?!), t cilat po vjetrohen pa u zbatuar asnjher. Po ashtu, jan investuar shum para pr pyllzimin e tokave publike. Rezultatet e ktyre investimeve nuk po duken askund?! T nderuar deputet! Perndimi e ka zbatuar reformn mbi tokn pyjore n viti 1848, t ciln ia ka dhn fshatarit pr t prmbushur nevojat e tij. Kjo reform nuk sht zbatuar n territoret e pushtuara nga perandoria osmane. Reforma serbe e kohs s pushtimit, ua mori pyjet pronarve, duke prdorur kritere politike. Prandaj ne sot, pr kto shkaqe, po prballemi me ankesa nga banort e Rugovs, t cilt jan t interesuar q ti kthejn pronat e tyre, t cilat u takojn. Pra, Kosova ende nuk e ka prfunduar reformn pr t drejtat mbi tokn pyjore. Pr t dal nga kjo gjendje, krkohet nga qeveria, q ajo urgjent t ndrmarr nj reform t thell, e cila duhet t jap efekte shumqllimore, si n vshtrimin mjedisor edhe n at social dhe ekonomik. Sfida jon sht q sloganin botror Pyjet pr popullin, ta kthejm n realitet. Kjo krkon nga institucionet, angazhim serioz, pr t analizuar traditn ton t menaxhimit me pyjet, pr ti deleguar prgjegjsit e menaxhimit te komunat dhe popullsia lokale, duke i qartsuar t drejtat dhe detyrimet pronsore. Un e konsideroj popullin ton si zgjidhje t mundshme t ktij problem. Ne duhet t guxojm e ti delegojm tek ai t drejta dhe prgjegjsi. Ai nuk mund t mbetet hajdut i prons s vet. Ai nuk duhet t ndahet nga pylli i tij, rreth t cilit e ka ndrtuar shtpin e vet dhe nuk duhet tia fusim armn n fyt. Prkundrazi, ai duhet t angazhohet t luaj rolin q i takon, duke u prfshir n menaxhimin e ksaj pasurie kombtare. Pr m mir, kjo reform sht n harmoni me politikat evropiane, t cilat synojn q pyjet tu kthehen njerzve, pr tu vn n shrbim t plotsimit t nevojave t tyre dhe rritjen e mirqenies. S fundi, dshiroj t jap disa rekomandime, t cilat shpresojm se do t merren parasysh: 1. T iniciohet sa m shpejt, hartimi i nj reforme pr pylltarin, q t ket parasysh tre dimensionet e menaxhimit t qndrueshm t pyjeve (ekonomik, mjedisor e social), t cilat duhet t menaxhohen sipas kritereve t BE. 2. T harmonizohet baza ligjore, ku t definohen saktsisht rolet dhe prgjegjsit e menaxhimit, n mes t niveleve qendrore dhe dy niveleve t qeverisjes (lokale e qendrore). 3. T definohen me Ligj pronart e pyjeve t Kosovs (cila nga ministrit, komunat apo pronart privat). 4. Plani strategjik t harmonizohet me planet opercionale t prerjeve, pr t harmonizuar nevojat e popullsis pr dru me potencialin prodhues t pyjeve dhe t obligohen t gjith pronart e pyjeve, q ti zbatojn kto plane. 5. Ligji i ri i Pyjeve, tua njoh pronarve, pronsin; shtetit rolin e hartimit t politikave; kompanive profesionale, menaxhimin; administrats publike, kontrollin e zbatimit t ligjit dhe qytetarit prfitimin. 6. Pyjet n zonat e mbrojtura (n Malin Sharr dhe Bjeshkt e Namuna) t menaxhohen nga pronart, duke respektuar standardet e BE pr zonat e mbrojtura. 7. T ngrihet nj sistem arsimor (i mesm dhe universitar) pr edukimin e ekspertve pr pyjet. 8. T ngrihet infrastruktura fizike pr menaxhimin e qndrueshm t pyjeve dhe mbrojtjen e tyre nga fatkeqsit natyrore (zjarret, stuhit, etj.). 9. T zbatohen rekomandimet e Strategjis pr menaxhimin e pyjeve me Partnerite Publiko-Private, pr prfshirjen e t interesuarve q kan kapacitete n menaxhimin e prons publike. 10. Tu hiqen armt rojave t pyjeve dhe t aplikohen shrbimet kshillimore, pr rojat e pyjeve dhe pr t gjith shfrytzuesit e tyre. 11. T obligohen shfrytzuesit e pyjeve q biomasn e pyllit ta largojn prej aty dhe t subvencionohen ata q shfrytzojn prpunimin pr shndrrimin e saj n bioenergji. Faleminderit!

Sloganin Pyjet pr popullin, Kosova duhet ta kthej n realitet

Vijon nga fq. 1
T nderuar deputet! Mbi 40 % e Kosovs mbulohet nga pyjet, q shtrihen mbi toka pjellore. Shteti sht pronar i rreth 60 % t Pyjeve m t mira t vendit, t cilat jan problemi kryesor i pyjeve, ndrsa rreth 40 % jan private, t cilat prkundr vshtirsive t shumta, menaxhohen m mir dhe jan furnizuesit kryesor legal t popullsis me dru. Studime t ndryshme kan konstatuar nivel t lart t prdorimit t drurit pr ngrohje nga familjet tona, q i bie t jet deri n 10 her m i lart se sa prodhimi legal i druve, kt aktualisht e raportojn institucionet prgjegjse?! Kjo diferenc merret ilegalisht nga pyjet, duke ln pasoja afatgjata n rreth 70 % t tyre, t cilat kan nevoj pr masa prmirsimi. T gjith e vlersojn popullsin lokale si problemin ky pr kto prerje ilegale. Konsumatort e druve jetojn kryesisht n zona rurale. Ata aty jan t punsuar, krijojn t ardhura ekonomike dhe e garantojn mirqenie pr familjet e tyre nga pyjet, me t cilt kan jetuar npr koh, duke i dhn e marr njri - tjetrit. Sfid jan familjet q nuk disponojn m pyje t vetat dhe kan t njjtat nevoja, q i plotsojn me rrug ilegale, te pylli i shtetit. Kta banor pa tok pyjore, jan t privuar nga mundsia q t kontribuojn pr rritjen e pyllit dhe furnizimin legal t familjeve t tyre me dru pr ngrohje edhe pse jetojn pran tyre. T nderuar deputet! Pr pyjet tona, ne paguajm taksa, pr ti shfrytzuar n mnyr t qndrueshme, sipas potencialit q kan, me prfitim e jo q taksat e ndara nga buxheti i familjeve tona, t shpenzohet duke e paguar metrin e druve 90 , sa e paguam kt dimr, pr shkak t acarit t madh q na kapi. N t vrtet kjo i bie se njerzit tan paguajn taksa pr ta privuar veten e tyre nga shfrytzimi i potencialit t pyjeve. Pr m keq, kjo i bie edhe pr te rn rreth 10 mij qytetar pr do vit, n konflikt me ligjin, pse duan t plotsojn njrn nga nevojat m elementare t jets, at t ngrohjes s votrave t tyre, q sht nevoj ekzistenciale?! Prpjekje pr ti prmirsuar politikat, bazn ligjore dhe menaxhimin e ksaj pasurie kombtare, ka pasur vazhdimisht, por arritjet nuk jan t knaqshme. Shteti, me 60 % t pyjeve m t mira, kontribuon vetm me 22 % prodhim vjetor t druve (34.000 m3/vit). Ndrsa pronart privat, me 40 % t siprfaqes, kryesisht pyje t ulta, sigurojn rreth 78 % t prodhimit vjetor legal t druve (2012)?! Pr 14 vjet me radh sht harxhuar shum buxhet, energji njerzore e studime pr ndrprerjen e prerjeve ilegale, si nga qeveria, donatort e gjykatat dhe asnj rezultat nuk kemi arritur?! Kjo ka ndodhur sepse sht punuar mbrapsht. N vend q ky mund t derdhej pr planifikimin dhe zbatimin e prerjeve legale, ka ndodhur e kundrta?! Kjo sht arsyeja q debati pr prerjet ilegale n pyje sht prher i pranishm. Ky debat na ka uar deri n absurd, sa ka mashtruar shtetin, q n prpjekje pr ti ndaluar prerjet ilegale, u ka vendosur pushkt n supe, rojeve t pyllit. Edhe kjo prpjekje, ka dshtuar dhe ka rezultuar me acarimin e panevojshm t raporteve t shtetit me popullin, ndrsa t gjitha kto eksperimente i kan paguar pyjet e Kosovs, t cilat po vazhdojn t degradohen e shkatrrohen. Nga emocionet, pak kush u kujtua se mbrojtja e pyjeve me pushk sht metod bolshevike. N shtetet demokratike pyjet mbrohen me dije. Edhe prpjekjet pr reformim e ndryshim kan qen t vazhdueshme. Ligji i Pyjeve i vitit 2003 ka qen gjithmon objekt kritikash e prmirsimesh. Me decentralizim, komunave u sht deleguar mbrojtja dhe prerjet e pyjeve. APK-s i sht ln e drejta e planifikimit vjetor dhe e kontrollit. Q ather, akuzat e ndrsjella vazhdojn dhe situata n pyje sht keqsuar.

Prvoj nga nj vizit shum mbreslnse

Vijon nga fq. 1
e Gjirokastrs. Ky grup shkoi n disa komuna pr tu njohur me disa modele q po prezantohen nga projekti se si mund t menaxhohen kto burime natyrore, duke rritur qndrueshmrin, por dhe duke siguruar t ardhura pr rritjen ekonomike t fermerve n kto zona. N prbrje t grupit kishte prfaqsues nga komunat ku po zbatohet projekti, nga Shkreli dhe Shllaku, nga Shkolla Pyjore dhe nga Federata Rajonale, Shkodr. Takimet nisn n Gjinar t Elbasanit, ku n nj takim t organizuar nga kryetari i ksaj komune, pjesmarrsit u njohn me prvojn e saj pr ruajtjen dhe shtimin e pyjeve. E pam edhe me syt tan punn e mir q komuna dhe vet banoret kan br. Ishte knaqsi njohja nga prfaqsuesi i zyrs s pylltaris s komuns me gjendjen n kt komun dhe modelet e realizuara. U njohm me fazn ku ishte projekti, q po realizohet n kt komun, q dukej se kishte ecuri t knaqshme. Nga grupi yn u dhan disa fidan sherbele, gj q u mirprit nga

fermert, pasi kishin mendimin q ta praktikonin edhe n ato zona. Dita e dyt ishte parashikuar pr n Kor. Prandaj, hert n mngjes, pasi u bashkuam me grupin vendas q do t na shoqronte, me kshilltart e CNVP dhe me kolegt nga Federata Rajonale e Kors, u nism pr n komunn Liqenas, aty ku dhe projekti po punon. Aty, ishte knaqsi t njiheshe me disa fermer q punonin pr kultivimin e ajit t malit, model i ofruar nga projekti. Pr t msuar ishte edhe puna

e br me pyjet, t cilt jo shum koh m par ishin n gjendje shum t keqe, por tani me prkushtimin dhe punn e te gjithve kishte nisur nj kthes e dukshme. N nj bised, Kioja, koordinatori i Federats, na tregoi se para dy dekadash, dallimi mes pyjeve andej e kndej kufijve shtetror ishte e dukshme, por ky ndryshim ka ardhur duke u zhdukur, gj q tashm bie n sy. U njohm gjithashtu me fazn e kalimit t pyjeve n prdorim tek fermeri, sipas nj mnyre q ndiqej n kt komun. Njohja me Parkun Kombtar ishte me shum interes. Koordinatori i ktij parku na njohu me punn e br pr t pasur nj pasuri t till, si dhe me prpjekjet q bhen pr menaxhimin e tij. Dita e trete ishte n Gjirokastr, pr tu njohur me mnyrn se si fermert menaxhojn kullotat e tyre, q t jen m t sigurta dhe m jetgjata. Ixh. Ferdin Liaj na njohu me modelin q u sht ofruar blegtorve dhe fazat q kto kullota do t ishim m t qndrueshme. Ky model u pa nga grupi edhe n terren, pikrisht n komunn Picar, ku u organizua edhe nj bised me blegtor, q dukej se ishin t knaqur me modelin q ofrohej. T nderuar lexues, me kto pak radh u prpoqm t sjellim dika nga ajo prvoj q gjetm gjat nj udhtimi treditor n qarqet

Elbasan, Kor e Gjirokastr. Kto psoja do tia shtojm asaj t fituar n qarkun ton t Shkodrs. Pa u zgjatur, mendojm se sht rasti t falnderojm ata q na mundsuan kt aktivitet, si dhe kshilltarin e CNVP Mark Rupa, me zyr n Shkodr dhe prfaqsuesit e zyrave n Kor e Gjirokastr. Falnderim i veant pr kryetarin e komuns Gjinar, si dhe pr drejtuesit e koordinatort e tri federative. T gjith jan t mirpritur n Shkodr, ku do t gjejn gjera te bukura, si ato q ka krijuar natyra, ashtu edhe ato q ka br dora e njeriut.

Vijon nga fq. 1

Konsumi i energjis nga familjet n Kosov

Evrop me 1600 kgke/1000 PPB. Familjet n Evrop, priren t konsumojn rreth 26 % t konsumit total kombtar t tyre t energjis. N vitin 2010, n Planin Kombtar t Efikasitetit t Energjis t Ministris s Energjis dhe Minierave t Kosovs tregohej se rreth 33 % e konsumit t energjis n Kosov, ishte konsumuar prej 312.711 familjeve t vendit (rreth 7 % m e lart se mesatarja evropiane). Numri total i familjeve q prdorin lnd drusore pr ngrohje n Kosov, vlersohet n 271.161 t tilla. U evidentua q 36 % e banesave t Prishtins prdornin lnd drusore pr ngrohje. Kjo ishte n nj mas prej 7.58 m3/vit. 85 % e t gjitha banesave t tjera t zonave urbane, prdornin lnd drusore n sasin 9.75 m3/vit. 100 % e shtpive t fshatrave prdornin lnd drusore n sasin 11.47 m3/ vit. Prafrsisht n Kosov konsumohet 9.6 m3 lnd drusore do vit. Vrojtimet e UAK tregojn se konsumi total i lnds drusore nga banesat e Kosovs sht n rendin e 2.4 - 2.9 milion m3/vit. N nj publikim t vitit 2008 t br nga nj ekip i Universitetit t Prishtins, jepej nj vlersim prej 1.5 milion m3 konsum t lnds drusore n vit. Nj tjetr studim tregonte q rreth 37 % e 446.000 hektarve me pyje t Kosovs dhe 35 % e t gjith sasis s drurve t zjarrit, vinin nga shfrytzimet e paligjshme. Studimi i UAK, demonstron nj nevoj pr investigim t mtejshm n konsumin e brendshm t lnds drusore dhe rregullimin e prerjeve n pyje. Emetimet e drurve t zjarrit dhe qymyrit t drurit jan shqetsuese pr shndetin dhe mjedisin. Emetimet e drurve t zjarrit, jan m t varfra n dyoksid karboni, krahasuar me emetimet nga qymyri dhe karburantet fosile (sipas peshs 1/25 e sasis s lshuar pr ton linjit). Emetimet e tjera nga druri, duke prfshir monoksidin e karbonit dhe metanin, jan t rrezikshme pr mjediset e brendshme pr t vegjlit dhe t moshuarit. Metani konsiderohet si gaz relativisht potent me efekt ser. Ai ka potencial t lart n ngrohjen globale, 72 her m shum se CO2. shtje m t gjera shndetsore dhe mjedisore ekzistojn me prdorimin ekstensiv t sobave me dru zjarri. Efikasiteti i sobave me dru zjarri, mund t jet m i lart se 70 80 %, por shum nga sobat n Kosov pritet t ken efikasitet m t ult se kto vlera. Sobat m t mir dizajnuara dhe m t shtrenjta, gati nuk nxjerrin fare tym, fare pak hi dhe krkojn m pak dru zjarri, kshtu q paksojn emetimet pr t njjtn prodhim nxehtsie. Sobat e vjetra ka gjasa t lshojn 15 30 g tym n or. Sobat me dru zjarri amerikane, t certifikuara nga EPA, prodhojn vetm 2 7 g tym n or (limiti i nxjerrjes s tymit i detyrueshm i EPA-s sht 7.5 g tym/or, pr sobat jokatalitike dhe 4.1 pr sobat katalitike). Aktualisht ka shum pak t dhna mjedisore t disponueshme pr Kosovn. Stacioni Hidro-meteorologjik n Prishtin tregon q shprndarja e grimcave n ajr sht 44 % m e lart se limitet e BE. Me instalimin e teknologjis tregtare t mirprovuar, paksimi i grimcave t qymyrit sht i arritshm. Qymyri me shum hi linjiti i Kosovs, prodhon emetime t pakta dyoksidi t sulfurit, t cilat jan rreth 8 % t vlers limit t BE. T dhnat e konsumit t energjis t siguruara n kt publikim t UAK, do t japin nj kontribut t vlefshm n drejtim t zhvillimit politik dhe planifikimit familjar. Nivelet e SO2, NO2, CO e O3 t Kosovs, nuk i kalojn vlerat limit t BE. Konsumi i qymyrit (pr prodhim energjie) n Kosov sht me rndsi jetike pr ekonomin. Rezervat e qymyrit t Kosovs jan shum substanciale me rezerva linjiti prej 10 miliard ton. Vetm Gjermania (42 miliard ton) dhe Polonia (14 miliard ton) kan rezerva m t mdha linjiti n Evrop se Kosova. Nj sfid madhore pr Kosovn me qymyrin dhe drut e zjarrit, jan emetimet e grimcave, metanit dhe ndotsve t tjer. N vitin 2010 kishte vetm nj stacion monitorimi t cilsis s ajrit n Prishtin (Instituti Hidro-meteorologjik i Kosovs). Ky stacion ekzistues regjistron nivelin e grimcave n ajr (72 mikrogram pr m3), i cili e tejkalon nivelin e pranueshm t BE (50 mikrogram pr m3). Familjet n Kosov paguajn prqindje shum m t lart t t ardhurave t tyre pr elektricitet, edhe pse tarifat e energjis elektrike jan ndr m t ultat n Evrop. Vende si Britania e Madhe, Italia e Gjermania paguajn rreth 15 cent/kWh. Vende si Kosova, Serbia dhe Maqedonia paguajn rreth 5 cent/kWh. Rritja potenciale e tarifave t energjis n Kosov do t shtoj presionin mbi shumicn e familjeve dhe do t nxis rritjen e prdorimit t burimeve alternative. Studimet e UAK tregojn q rreth 60% e shtpive t zonave urbane t Kosovs paguajn ndrmjet 10 e 30 % t t ardhurave t familjeve t tyre pr prdorimin e energjis elektrike. Kjo veanrisht sht nj barr shum e madhe dhe sht arsyeja kryesore se pse drut e zjarrit jan kaq dominues. T dhnat e grupuara pr gjasht qytetet m t mdha N vern e vitit 2012, gjasht qytetet m t mdha t Kosovs, Ferizaj, Gjakova, Gjilani, Mitrovica, Peja dhe Prizreni, u vizituan nga ekipet e studentve t UAK me pyetsor anketimi pr efikasitetin e Energjis s Familjeve. Anketimet pr kryeqytetin, Prishtinn, qen Ne vitin 1968 u krijua Ndrmarrja Pyjore e Mirdits, ku Pal Brozi emrohet drejtor, detyr q e kreu me prkushtim deri n vitin 1971. M pas, pr pes vite, punoi sekretar i Komitetit Ekzekutiv t Mirdits dhe me 1976 rikthehet n kryeinxhinier n Ndrmarrjen Pyjore. N janar 1978 emrohet drejtor i NP Drurit n Rrshen, ku vazhdoi deri m 1991. Si kujtonte edhe vet Pali, ajo ka qen periudha m e vshtir e jets s tij. Por, Pali asnjher nuk u shkput nga informacioni pr zhvillimin e qndrueshm t ekonomis pyjore. Asnjher nuk krkonte dhe as nuk pranonte q t abuzohej me planin e prodhimit n dm t parimeve silvikulturale. Vitet e fundit ai kaloi n DSHP Mirdit, si specialist dhe shef i seksionit plo-tsuar m hert n vern e vitit 2010. Banesat totale t vizituara gjat periudhs 2010 2013 llogariten n 5.338 t tilla. Nj total prej 2.996 banesash nga t gjasht qytetet, siguron nj komplet t dhnash mbreslnse e gjithprfshirse, t cilat jan m t besueshmet deri tani n Kosov dhe jan t dokume-ntuara. Censusi i Kosovs raporton q 42.6 % e popullsis s vendit jetojn n qendrat urbane. T dh-nat e mbledhura nga gjasht qytetet m t mdha t Kosovs jan anali-zuar n baz t madhsis s siprfaqes s dyshemeve t banesave. N kto qendra urbane, 92 % e t gjitha banesave t vizituara kan siprfaqe dyshemeje ndrmjet 50 250 m2. 19 % e banesave kan siprfaqe 86 100 m2 dhe 21 % me siprfaqe 101 150 m2. N pjesn m t madhe t t gjitha banesave, shumica prej tyre ngrohnin vetm nj ose dy dhoma n periudhn e dimrit. N banesat m t vogla (< 50 m2) 65 % e tyre ngrohin vetm nj dhom. N shumicn e rasteve shtpit blejn 6 10 m 3 lnd drusore do vit. N banesat me madhsi mesatare 86 100 m2, 66 % e tyre blejn 6 10 m3 n vit dhe 16 % blejn 11 15 % m3 n vit. Mbi 45 % t banesave m t mdha shpenzojn mbi 325 do vit pr blerjen e lnds drusore, ndrsa n banesat e vogla 38 % shpenzojn 101 -175 . Afrsisht gjysma e shtpive paguajn 31 60 n muaj pr faturat e tyre t energjis t muajit janar. Afrsisht gjysma e shtpive m t vogla kan 6 10 llamba elektrike dhe afrsisht gjysma e shtpive t mdha kan m shum se 15 t tilla. Historiku i banesave Mbi 60 % e t gjitha banesave n t gjasht qytetet jan ndrtuar n periudhn 1970 2000. Vetm 20 % e shtpive jan ndrtuar pas vitit 2000. Rreth 15 % jan ndrtuar para vitit 1970. Kshtu q pjesa m e madhe e banesave jan rreth 12 deri 42 vjeare dhe vetm 1/7 e banesave jan m t vjetra se 42 vjet. Kshtu q shumica e tyre jan t prshtatshme pr investimin n prmirsimet e efikasitetit t energjis. Vetm rreth 4 % e t gjitha shtpive kishin m pak se 50 m2 hapsir banimi dhe 4 % kishin m tepr se 250 m2 hapsir. Mbi 90 % e t gjitha shtpive kan 51 250 m 2 hapsir banimi. Mbi 55 % e shtpive n Kosov u pa t ken midis 5 dhe 8 njerz q jetojn n to. Rreth 1/3 e t gjitha banesave urbane kan 4 ose m pak njerz q jetojn n to. M pak se 10 % e t gjitha banesave kan m shum se 8 njerz. Prgjithsisht n pjesn m t madhe t Evrops, madhsia e preferuar e familjes vazhdon t jet me dy fmij. Madhsit e familjeve n Kosov jan m t mdha sesa t Policis Pyjore deri n vitin 1999, kur doli n pension. Gjat mse 40 vjetve Pali u dallua jo vetm si specialist i prkushtuar pr pyjet, por edhe pr aftsit e tij organizuese e drejtuese n do detyr t ngarkuar. Ai ishte korrekt dhe konkret n do hap t jets, ndrtonte raporte dhe komunikime serioze me kolegt, vartsit dhe eprort, deri tek puntori i thjesht n prodhim. Jan kto disa nga virtytet e bn t respektueshm nga t gjith, punonjs t ndrmarrjeve, qytetar, koleg, etj., jo vetm n Mirdit po edhe n rrethe t tjera. Pal Brozi ishte jo vetm modeli i mir i nj intelektuali bashkkohor, i nj prindi shembullor, njeri me virtyte t larta, me korrektes e respekt t lart n shoqri. ato t Evrops. Madhsia mesatare sipas OECD n fillim t viteve 2000 ishte 3.9 njerz. Irlanda kishte madhsin mesatare m t madhe me 4.3 njerz. Madhsit e familjeve n rajonin e Ballkanit priret t jen m pak se katr njerz (Rumania, Sllovenia dhe Greqia ishin t gjitha rreth 3.9 dhe Bullgaria 3.6). N zonat rurale t Shqipris, 55 % e familjeve jan me nga 4 njerz. Numri mesatar i lindjeve pr do grua n Shqipri sht 1.6. Si n aspektin rajonal ashtu edhe n at evropian, madhsit e familjeve n Kosov priren t jen m t mdha. N Kosov rreth 1/3 e popullsis sht n kategorin e moshs 16 35 vje. Nj e treta tjetr sht n kategorin 36 - 65 vje. 59 % e popullsis urbane t Kosovs sht m pak se 35 vje. N Kosov 42% e banesave t zonave urbane kan nj person t punsuar dhe 27 % e tyre kan dy persona t punsuar. Norma e papunsis n Kosov vlersohet n 45 % (kryesisht t rinjt, grat dhe ata me arsim fillor). Kjo sht m e larta n Ballkanin Perndimor. Norma e papunsis n Evrop vazhdon t rritet dhe mesatarisht shkon n mbi 10 % t fuqis puntore. Megjithat, norma e papunsis n Kosov sht ekstremisht e lart, krahasuar me shumicn e shteteve evropiane. Sistemet e ngrohjes Nj rezultat domethns nga anketimet tregon se mesatarisht 85 % e banesave t zonave urbane prdorin lnd drusore si burimin e tyre kryesor t ngrohjes. Vetm rreth 9 % e banesave urbane prdorin energjin elektrike pr ngrohje. Druri sht burimi m i lir i lnds djegse dhe energjia elektrike vazhdon t jet komoditet i kushtueshm pr pjesn m t madhe t banesave. Norma e konsumit t brendshm t lnds drusore t Kosovs parashikohet t jet m e madhe sesa sht e pranuar prgjithsisht. Struktura e konsumit n banesa sht shum selektive me 41 % t shtpive q ngrohin vetm nj dhom dhe 33 % e tyre ngrohin dy dhoma. Kjo sht nj ndrgjegje shum efikase energjie, krahasuar me pjesn m t madhe t banesave n Evrop dhe SHBA. 87 % e banesave t zonave urbane konsumojn 5 - 15 m3 lnd drusore n vit. Rreth 28 % e banesave konsumojn rreth 10 m 3 lnd drusore n vit. Konsumi mesatar i prgjithshm i lnds drusore pr shtpi sht 9.75 m3 n vit. Pjesa m e madhe e familjeve shpenzojn midis 150 300 n vit pr blerjen e lnds drusore. Prafrsisht n t gjitha rastet familjet prdorin lnd drusore thjesht sepse sht burimi i lnds djegse m i lir. Rreth 2/3 e familjeve blejn dru lisi dhe 1/3 blejn dru ahu. Ndarja e parakohshme nga jeta e inxh. Pal Brozit sht humbje jo vetm pr familjen dhe t afrmit, po edhe pr shokt e dashamirsit, kolegt e bashkpuntort e tij. Pylltaris mirditore do ti mungoj pionieri i saj, ai q jetn e lidhi me kto pasuri te pazvendsueshme kombtare. Puna dhe kontributi i inxh. Pal Brozit do t mbeten gjat n kujtesn e gjith atyre q e njohn nga afr. Kol Malaj, Pirro Xhumetiku, Fadil Murra, Kristo Qendro, Mihallaq Kotro, Fadil Llubani, Sami Loka, Genc Kacori, Vlash Legisi, Gjon Fierza, Pashke Gega, Bib Skana, Fran Gjoci, Bibe Doda ...

Kurora e Gjelbr

gjasht qytetet m t mdha t Kosovs. Gjithashtu, mbledhja e t dhnave u b edhe n fshatrat malor t Kosovs (150 shtpi). Mbledhja e t dhnave t besueshme pr konsumin rezidencial t energjis pr shtetin m t ri t Evrops, sht ende n hapat e par, kshtu q puna studimore e UAK prbn nj kontribut unik pr kt tem, veanrisht pr konsumin n zonat urbane. N sondazhet e UAK nj vmendje e veant iu kushtua konsumit t drurit. Nga 5.336 shtpi t zonave urbane, 63 % e tyre konsumonin lnd drusore pr qllime ngrohje. Sasia mesatare e lnds drusore pr shtpi ishte 9.75 m3/vit. Survejimi m i vogl n fshatrat malor (150 shtpi) tregon q 100 % e tyre, prdorin lnd drusore pr ngrohje. Sasia e lnds drusore pr shtpi n zonat rurale sht 11.47 m 3 /vit. Sipas Censusit Kombtar t Kosovs, vlersohet q 42.6 % e popullsis totale jeton n zonat urbane. Kompleti i t dhnave t AUK pr shtpit e zonave urbane, siguron tablon m t mirnjohur t konsumit familjar t energjis pr kto 42.6 % t t gjitha banesave n Kosov. Gjat viteve t fundit, vende t ndryshme t BE kan br ulje t konsumit familjar t energjis, duke prmirsuar efikasitetin e energjis familjare. Megjithat, kto prmirsime t efikasitetit, prgjithsisht kan qen t mnjanuara pr shkak t rritjes s krkess pr m shum energji. Konsumi m i madh i energjis npr Evrop bhet pr ngrohje banesash. Kjo llogaritet mesatarisht n 68 % t konsumit t energjis nga familjet n 27 vendet e BE. Konsumi i energjis n banesat e Kosovs pr ngrohje, vlersohet n mbi 80 % e konsumit total t energjis nga familjet. Prej vitit 1997 e deri n vitin 2007, shkalla mesatare e prmirsimit t efikasitetit t energjis pr 27 vendet e BE ishte 0.8 % n vit. N vende specifike si Bullgaria dhe Rumania, prmirsimet e tyre n efikasitetin e energjis, gjat periudhs 10 vjeare ishin prkatsisht n rendin e 1.8 % dhe 4.4 %. Vende t tilla si Gjermania, Italia dhe Kroacia kishin shkall prmirsimi prej 1 %, 0.4 % dhe 0.2 %. Konsumi mesatar pr ngrohje pr banor pr 27 vendet e BE sht vlersuar t jet 21 GJ. Efikasiteti i prgjithshm i energjis n Kosov, n drejtim t intensitetit t energjis, krahasohet n mnyr t favorshme me shum vende t tjera n Evrop. Intensiteti i Energjis s Kosovs pr vitin 2010 ishte rreth 260 kg karburant ekuivalent i prdorur pr 1000 Prodhim t Brendshm Bruto (PBB). Danimarka ka performancn m t mir me intensitetin m t ult t energjis n Evrop me 118 kgke/ 1000 t PPB. Bullgaria ka intensitetin m t lart t energjis n

U nda nga jeta inxhinieri i pyjeve Pal Brozi

Pal Brozi u lind n janar t vitit 1936 n Perlat t Mirdits, ku kreu edhe shkolln fillore, ndrsa at shtatvjeare si konviktor n Shkodr. N vitin 1953 filloi arsimin e mesm n Teknikumin Bujqsor t Kamzs (Tiran) ku mori njohurit e para pr pyjet. N vitin 1957, fitoi t drejtn e vazhdimit t studimeve n Fakultetin e Pyjeve n Sofje (Bullgari), ku u njoh edhe me student t tjer shqiptar, Vlash Milaj nga Fieri, Fadil Murra nga Dibra, Avni Mustafa nga Tropoja, Filloreta Progri nga Tirana, etj. Pas diplomimit, n vitin 1961, Pali filloi pun n Rrshen, duke qen kshtu i pari mirditor inxhinier pyjesh. Vitet e para t puns ishin nj periudh e ngjeshur dhe e vshtir. Megjithat, Pali dhe bashkpuntort e tij q n ato vite realizuan disa punime n objekte t rndsishme me pyllzime.

Kurora e Gjelbr
n formn e konkurrimit dhe t prfitojn t gjith ata q kan marrveshje t drejtprdrejt me komunn, me qllim q prfitues t jen vet fermert, t cilt jan t interesuar pr zhvillimin e qndrueshm t pyjeve e kullotave pr rritjen e t ardhurave nga kto burime. M pas, ky grup bri nj takim me ZRPP n rrethin e Kuksit, ku u pritn nga drejtori i ksaj zyre z. Fatmir Gjane dhe stafi i tij. Ai bri nj prshkrim t shkurtr t procesit t regjistrimit fillestar t pyjeve e kullotave n pronsi t komunave, si dhe rezultatet e deritanishme dhe problemet q hasen n kt proces. Deri tani tha ai - jan regjistruar pyjet e kullotat e katr komunave, jan n proces edhe dokumentet e tri komunave t tjera dhe kan shprehur interesin edhe pes t tjera, t cilat kan marr informacionin e duhur pr kt proces. Shpresojm q deri n fund t vitit 2013 t prfundoj i gjith procesi n rrethin e Kuksit. Ekzistojn nj sr problemesh q hasen n zyrn e regjistrimit, pasi ne kemi rregulla standarde, t cilat duhet t plotsohen nga t interesuarit, p.sh: Sipas ligjit t regjistrimit t pronave, komunat, prve lists s inventarit, t miratuar nga KM, duhet t paraqesin edhe hartat e pyjeve dhe kullotave n shkalln 1: 2500, n fakt ato i kan sipas planeve t mbarshtimit n shkalln 1: 25000. Problem tjetr sht se VKM nr.799, dt. 29.09.2010, prcakton q MMPAU dhe NJQV, t prjashtohen nga tarifa e shrbimeve pr t gjitha veprimet q do t kryejn pran ZRPP pr pasurit e paluajtshme publike, pyje e kullota, q kan n pronsi/prdorim, por, ne q nga prilli i ktij viti e n vazhdim jemi me vetfinancim dhe ky vendim mund t ezaurohet dhe krkohet nj tjetr! Nj punonjs i stafit t zyrs, tha se krkohet rishikim i prgjithshm i ndarjes administrative, q nga fshatrat, komunat, rrethet apo qarqet, pasi ka shum paqartsi n hedhjen e pasurive kadastrale. Kjo e bn t domosdoshm rishikimin e prgjithshm t organizimit e funksionimit t pushtetit vendor pr miratimin sipas strukturave prkatse t hartave administrative.

RRITET PRGJEGJSIA E
AKTORVE VENDOR PR MENAXHIMIN E PYJEVE Vijon nga fq. 1
sht mjaft dobiprurs dhe i suksesshm. Qeverisja vendore merr m shum t drejta e, njkohsisht, detyrime pr qeverisjen e pyjeve dhe kullotave komunale, duke prfituar mundsi m t mdha pr zhvillimin e aktiviteteve ekonomike, q lidhen me pylltarin komunale, mundsi pr t kryer shrbime m t mira ndaj banorve t vet, q rrjedhin nga pronsia mbi pyjet e kullotat komunale. N kt vshtrim, katr jan drejtimet kryesore: ruajtjen dhe prmirsimin e pyjeve dhe kullotave t tyre; Prfitime sociale, fshatart kan qen tradicionalisht zotruesit e pyjeve dhe kullotave pran fshatit t tyre (megjithse n mnyr informale), por q tashm legalizohet prdorimi i tyre nga fshati, familjet, shoqata e prdoruesve; Prfitime mjedisore, duke qen fshatart t bindur se pylli e kullota u prket atyre vet dhe kjo e sanksionuar me dokumente, ata bhen m t ndjeshm pr mbrojtjen e pasurive natyrore dhe krejt mjedisit, pr t patur m shum prfitime direkte ekonomike e indirekte mjedisore; Kan t drejt t prfshihen n skemat e subvencioneve nga agjencia e pagesave, pr zhvillim ekonomik t pasurive t tyre. Pr t par nga afr kt proces, t kalimit, regjistrimit e lidhjes s kontratave ndrmjet prdoruesit tradicional dhe komuns, nj grup nga BB, kryesuar nga znj. Drita Dade, drejtoresh pr Projektin e Pyjeve; znj. Bozena Lipej, konsulente pr shrbime profesionale n fushn e regjistrimit t pasurive t patundshme; z. Nehat ollaku, drejtor i Projektit t Zhvillimit t Burimeve Natyrore, pran Ministris s Mjedisit, si dhe z. Gent upi, koordinator i projektit, bn nj vizit n qarkun e Kuksit. Kt grup e shoqronte prfaqsuesi i CNVP, zyra Kuks, z. Isuf Omuri. N fillim ata u takuan me prfaqsues t komuns Malzi, prfaqsues t Shoqats s PPKK, Federats s PPKK, qarku Kuks, fermer, q kishin lidhur kontrat me komunn Malzi, etj. Z. Osman Abazi, nnkryetar i komuns prezantoi procesin e kalimit t pyjeve e kullotave komunale nga prona shtetrore tek prona komunale dhe regjistrimi i saj n ZRPP dhe deri tek prdoruesit tradicional. Ky proces kishte prfunduar n fshatin Petkaj, ku ishin lidhur 9 kontratat e para dhe jan gati edhe 16 t tjera. I gjith ky proces - tha ai - ka patur mbshtetjen teknike e financiare t SNV/CNVP dhe FPPPK, si dhe bashkveprimin e ngusht t komuns dhe komunitetit. Z. Hasan Alia, fermer me prvoj n menaxhimin e pyjeve, i pari q kishte lidhur kontrat me komunn, u shpjegoi t pranishmve avantazhet e ktij procesi, si dhe problemet q hasen. Sipas tij, fermeri tani ka nj dokument ligjor me marrveshje pr 50 vjet me t drejtn e prdorimit, por ai krkon q kjo marrveshje t kthehet me t drejt pronsie, me ligj t veant, pasi kt ai e trashgon dhe tani disponon dokumentacionin e nevojshm pr tu njohur se i till. Kjo i jep m shum siguri pr t investuar n kt pasuri, pasi e gjith familja e tij sht e lidhur me t ardhurat q sigurohen nga pylli, si pr dru zjarri, lnd drusore, baz ushqimore pr blegtorin, t ardhura nga prodhimet q vjel nga frutat e gshtenjs dhe bimt mjeksore. Z. Avdyl Meta, prfaqsues i SHPPKK, njkohsisht edhe prdorues, i cili ka lidhur kontrat me komunn, shprehu disa shqetsime n fushn e legjislacionit, si psh: - Sot kemi VKM nr. 22, dat 9.1.2008, i cili prcakton Procedurat dhe Kriteret e Administrimit t Pyllit Komunal, nga kjo dispozit t drejtat e prdorimit nuk jan t plota e t qarta, sidomos pr mbarshtimin e pyjeve dhe kullotave q jepen n prdorim t fshatit dhe familjeve, si dhe pr shoqatat e prdoruesve; - Mungojn dispozitat ligjore pr kriteret dhe rregullat e shfrytzimit t pyjeve dhe t shitjes s materialit drusor e t prodhimeve t tjera jodrusore nga prdoruesit dhe shoqatat pr rritjen e t ardhurave t tyre; - Dispozitat pr furnizimin e fshatarsis me lnd e dru zjarri apo prodhime t tjera; - Dispozitat pr t nxitur shtimin e vlers s prodhimeve drusore e jodrusore nga pyjet e kullotat komunale nprmjet prpunimit e tregtimit t tyre. Kalimi i pyjeve dhe kullotave n pronsi t komuns nuk sht shoqruar me kalimin e specialistve prkats, t fondeve, mjeteve e pajisjeve t nevojshme nga shrbimi pyjor n komuna, prpjestimisht me siprfaqen q kalon, si dhe i dokumentacionit kadastral, teknik e hartografik, kjo e vshtirson menaxhimin e pyjeve, pasi komuna nuk e ka stafin t mjaftueshm nga ana profesionale. Znj. Bozena Lipej u interesua se si sht realizuar ky proces, nga ana teknike dhe nga ana administrative dhe si jan zgjidhur konfliktet. Z. Isuf Omuri prezantoi kriteret q jan zbatuar n realizimin e ktij procesi, nga ana ligjore dhe ajo teknike, duke prdorur teknologjin e fundit pr matjet n terren dhe hartimin e dokumentacionit teknik. Z. Xhelal Shuti tha se i gjith ky proces ka patur si baz bashkpunimin mes aktorve, transparencn dhe pjesmarrjen e komuniteteve me t gjith grupet e interesit dhe kta kan qen faktort e zgjidhjes s problemeve apo t konflikteve, ku komisioni i fshatit ishte institucioni vendimmarrs. Znj. Drita Dade, i prgzoi t gjith aktort, q jan prfshir n kt proces dhe, nnvizoi ajo, puna juaj ia vlen t prgjithsohet e t ndahet n t gjitha komunat e tjera. Ne do t kemi si kriter n projektin e ardhshm, q projektet t jen

1. Prmirsimi i menaxhimit t decentralizuar dhe t drejta pronsie e prdorimi m t sigurta pr prdoruesit; 2. Prmirsimi i strategjive drejt menaxhimit dhe gjenerimit t t ardhurave pr prdoruesit; 3. Forcimi i kuadrit institucional, politik e ligjor, n mbshtetje t prdoruesve; 4. Prmirsimi i menaxhimit t pyjeve e kullotave, prmes kapaciteteve t fuqizuara t NjQV, n mbshtetje t zhvillimit t qndrueshm. Ky proces synon regjistrimin e pyjeve dhe kullotave n pronsi t NjQV-ve dhe, pas ksaj, lidhjen e kontratave mes NjQV dhe prdoruesve tradicional. Avantazhet: Kto familje do t ken mjaft prfitime nga procesi i kalimit: Prfitime ekonomike meq nxjerrin prodhime drusore e jodrusore; Ushqim pr blegtorin dhe t ardhura pr jetes, t cilat do t vijn n rritje, nga q t gjith fshatart jan t interesuar pr

mimi Vasfi Samimi kalon n Kosov

Vijon nga fq. 1
Sa element interesant u bn bashk n kt dit t bukur pranvere. - Udhtonim pr n Kosov, udhtim q vazhdon e vazhdon t na krijoj emocione nga vet fati i historis mes dy pjesve t vendit ton. - Udhtonim me emocion sepse bashk me grupin ishte edhe nj pjes e shpirtit t Dr. Samimit, i biri, Genci. - Udhtonim me librin e Dr. Samimit n duar, shkruar n vitin 1945, me titull Nna Kosov. - Udhtonim drejt inxhinierit Haki Kola, q ka shkuar t shrbej n Kosov, si dikur vet Dr. Samimi. - Udhtonim drejt Gryks s Rugovs, motrs s Lugins s Valbons, por q pak nga ne e kan par. - Udhtonim drejt kolegve t rinj kosovar, q pak nga ne i njihnin. - Udhtonim me dshirn se do t takonim edhe shpirtbardhin Prof. Ahmet Osja, i cili nuk mungon kurr n dit t tilla me shenj, aq m tepr sot q ai na pret edhe si kryeredaktor i Gazets Kurora e Gjelbr. - Udhtonim duke pasur n ant letrn prshndetse t gazetarit t njohur Fuat Memeli, i cili na drgon prshndetje t ngrohta nga Bostoni i largt, edhe si ish-kryetar i shoqats son t gazetarve. Me ne edhe drejtuesi i CNVPShqipri, inxh. Janaq Male. T gjitha kto emocione u bn n nj kur arritm n Rugov e u takuam me kolegt kosovar, pikrisht n Restorantin e drunjt e t bukur BJESHKA. Aq m tepr q midis tyre ndodhej edhe deputeti i Kosovs, zvendskryereaktor i gazets Kurora e Gjelbr, inxh. Nijazi Idrizi. Bashk me t edhe Bashkimi, Miftari e Luani, Semi e Ardita, njerz q e duan pyllin dhe zhvillimin e qndrueshm t tij. Takimi filloi me prqafimet e przemrta me kolegt nga Kosova, me respektin e pronarve t Restorantit dhe peizazhin e bukur q na rrethonte. Inxhinieri Gjon Fierza, q hapi takimin, paraqiti programin e asaj dite. Fillimisht u njohm me portretin e Dr. Samimit, t ktij shqiptari shumprmasor. Edhe kolegt nga Kosova ndien krenari kur msuan

pr shkenctarin dhe shqiptarin e madh. Pjesmarrsit diskutuan gjat dhe shprehn knaqsin q ky mim i jepet inxhinierit Haki Kola, i cili mbart shum cilsi vasfijane. I prkushtuar, kompetent, letrar, gazetar, njeri i qeshur e i dashur si vet shembulli q i ofroi komisioni i mimit. Hakiu, duke marr mimin nga duart e kolegut ton t nderuar lezhian Gjovalin Gjeloshi, tha: Mua m duket se ky mim sht nj pesh e madhe pr personin tim, por t paktn q nga sot e deri sa t jetoj, do mundohem t bj pun shtes, q ti afrohem sadopak ksaj merite dhe ktij emri t madh, q m akordohet. Edhe un, shkruesi i ktyre radhve, at dit dhe vazhdimisht ndiej emocione q pata fatin, q komisioni t m akordoj pr her t par n vitin 2012 kt mim. Karriera e Dr. Samimit sht nj stek shum e lart, dhe vet strvitja pr ta kaprcyer at stek prbn nj

krenari pr do kandidat t ktij mimi. Akoma mund t shkruhej pr kt dit, sidomos pr pamjet q kaluam para syve gjat udhtimit q bm n disa fshatra t Gryks s Rugovs, por t mos bhemi t mrzitshm e t lem vend edhe pr kolegt t sjellin prshtypjet e tyre. Kolegt specialist t bujqsis, pylltaris dhe gazetaris, gjithashtu falnderojn kryetarin e shoqats, gazetarin veteran Xhevdet Bashllari pr dashurin q tregon n organizimin e akordimit t ktij mimi dhe gjith veprimtarive t Shoqats. Takimi gjithashtu ishe nj dit pune. Pjesmarrsit diskutuan pr ta prsosur shtypin bujqsor, pr ta integruar at me shtypin kosovar, pr ta par si nj unitet mes bujqsis, blegtoris, pylltaris dhe mjedisit t qndrueshm. Redaksia e gazets simpatike Kurora Gjelbr shprehu gatishmrin t kontribuoj akoma n rritjen e peshs s ksaj medie t shkruar pr bujqsin n trojet shqiptare.

Kurora E N Ge LGjelbr I S H
From 2010 to 2013 the American University in Kosovo (AUK) conducted household energy consumption survey work. AUK student teams were employed and funding was provided by the World Bank, the Rockefeller Brothers Fund (RBF), and the Norwegian Institute for Nature Research (NINA). A substantial dataset has been collected for many urban and some rural homes around Kosovo. In summer 2010 the homes in the capital city Prishtina were surveyed (2,370 homes) and in summer 2012 the homes in the other six major cities (2,966 homes). Data collection also took place in the mountain villages of Kosovo (150 homes). The collection of reliable residential energy consumption data for Europes youngest country, Kosovo, is still in its infancy and so the AUK survey work makes a unique contribution to the topic, especially for consumption in the urban areas. In the AUK surveys particular attention was given to wood consumption. From the 5,336 urban homes, 63% of them consumed wood for heating purposes. The average amount of wood consumed per urban home was 9.75 m3 per year (aggregated data in Section 3). The smaller survey in the mountain villages (150 homes) shows that 100% of them use wood for heating. The amount of wood consumed per rural home is 11.47 m3 per year. According to the 2011 Kosovo National Census it was estimated that 42.6% of the total population is living in the urban areas. The AUK urban Homes dataset provides the best known household energy consumption picture for these 42.6% of all Kosovo homes. Over recent years, various countries in the European Union (EU) have made reductions in household energy consumption and so improved the household energy efficiency. These improved efficiencies however have generally been offset by the increases in demand for more energy. Most energy consumption in homes across Europe is in space heating. On average this accounts for 68% of household energy consumption in the EU-27. The energy consumption in Kosovo homes for space heating is estimated at over 80% of total home energy consumption. From 1997 to 2007 the average energy efficiency improvement rate for the EU-27 countries was 0.8% per year. The average heating consumption per dwelling for the 27 countries of the EU has been estimated to be 71 GJ. The overall energy efficiency of Kosovo, in terms of energy intensity, compares favorably with many other countries in Europe. Kosovos 2010 energy intensity was about 260 kg oil equivalent

Kosovo Household Energy Consumption

The AUK surveys and Residential Energy Consumption Variables
used per 1000 GDP. Denmark has the best performance with Europes lowest energy intensity of 118 kgoe/1000 GDP. Bulgaria has the highest energy intensity in Europe at 1600 kgoe/1000. Households across the EU tend to consume about 26% of their total national energy consumption. In 2010 Kosovos Ministry of Energy and Mining (MEM) National Energy Efficiency Plan indicated that about 33% of Kosovos energy consumption was consumed by the countrys 312,711 households (about 7% higher than the EU average). The total number of homes that use wood for heating in Kosovo is estimated at 271,161. It was discovered that 36% of the Prishtina homes were using wood for heating. This was at a rate of 7.58 m3 per year. 85% of all other urban homes were using wood at a rate of 9.75m3. 100% of village homes were using wood at a rate of 11.47m 3 per year. An approximation of 9.6 m3 of wood is being consumed by homes around Kosovo each year. The AUK surveys show a total wood consumption in Kosovo homes per year to be in the order of 2.4 to 2.9 Million cubic meters (106m3). In a 2008 publication by a team from the University of Prishtina, there was an estimation of 1.5 10 6 m 3 of wood consumption per year. Another study showed that about 37% of Kosovos 446,000 hectares of forest were private forests and 35% of all fuelwood came from illegal harvesting. The AUK study demonstrates a need for further investigation into domestic wood consumption and regulation of tree cutting. Emissions from both firewood and coal are concerns to health and the environment. The firewood emissions are low on carbon dioxide emission compared with coal and petroleum (by weight about 1/25 of the amount issued per Lignite ton). Other emissions from wood, including carbon monoxide and methane, are dangerous however to the indoor environment for the very young and elderly. Methane is considered to be a relatively potent greenhouse gas. It has a high global warming potential 72 times that of carbon dioxide. Broader health and environmental issues do exist with extensive indoor wood stoves. The efficiency of wood burning stoves can be as high as 70 to 80% but many of the stoves in Kosovo are expected to have efficiencies which are lower than these values. The best designed and more expensive stoves can produce almost no smoke, minimal ash, and require less fuelwood therefore reducing emissions for the same heat production. Old stoves are likely to release 15 to 30 grams of smoke per hour. The U.S.A. EPAcertified wood stoves produce only 2 to 7 grams of smoke per hour (EPAs mandatory smoke emission limit is 7.5 grams/hour for non-catalytic stoves and 4.1 for catalytic stoves). There is currently very little environmental data available for Kosovo. The one Hydro-meteorological Station in Prishtina shows particulate matter to be 44% higher than the European Union limits. With installation of well proven commercial technology, the reduction of particulates from coal is achievable. Kosovos high ash lignite coal produces low emissions of sulfur dioxide, which are about 8% of the EU limiting value. The energy consumption data, provided in this AUK publication, should make a valuable contribution towards policy development and household planning. Kosovos SO2, NO2, CO and O3 levels do not exceed EU limiting values. The coal consumption (for electricity generation) in Kosovo is vitally important for the economy. Kosovos coal reserves are very substantial with Lignite reserves of 10 Billion Tons. Only Germany (42 Billion Tons) and Poland (14 Billion Tons) have greater Lignite reserves in Europe than Kosovo. A major challenge to Kosovo with both coal and fuelwood is the emissions of particulate matter, methane and other pollutants. In 2010 there was only one monitoring station in Prishtina (Institute of Hydrometeorology of Kosovo, IHMK). This existing station records the particulate matter in the environment (72 micrograms per cubic meter) which exceeds the EU acceptable level (50 micrograms per cubic meter). Homes in Kosovo are paying much higher percentages of their incomes for electricity, even though the electricity tariffs are among some of the lowest in Europe. Countries like UK, Italy and Germany are paying around 15 Eurocents per kWh. Countries like Kosovo, Serbia and Macedonia are only charging around 5 Eurocents per kWh. Potential increased electricity tariffs in Kosovo will add significant pressure on most households and prompt increased usage of alternative fuels. The AUK studies show that around 60% of Kosovo urban homes are paying between 10% and 30% of their family income on electricity consumption. This is a particularly huge burden for Kosovo homes and the major reason why wood fuel is so prevalent. are 19% of the homes having 86100 m 2 and 21% having 101150m 2. In the majority of all homes most of them will be heating only one or two rooms in winter time. In the smallest homes (<50m2) 65% of them are heating only one room. In the largest homes 31% of them are heating only one room. In most instances the homes are purchasing 6-10m3 of timber each year. In the medium sized homes of 86-100m2 there are 66% of them purchasing 6-10m3 annually and 16% are purchasing 11-15m3 annually. There are 45% of the largest homes spending over 325 annually for purchasing wood while in the smallest homes 38% are spending 101-175. Nearly half of the homes are paying 3160 per month on their January electricity bill. Nearly half of the smaller homes have 6-10 electric light bulbs and nearly half of the largest homes have >15.

Heating systems in Kosovo

A significant result from the surveys shows that on average 85% of urban homes in Kosovo are using wood as their main source of heating. Only about 9% of urban homes use electricity for heating. Wood is the cheapest fuel source and electricity continues to be a costly commodity for most homes. Kosovos rate of domestic wood consumption is anticipated to be higher than is generally accepted. The consumption patterns in homes is very selective with 41% of the homes heating only one room and 33% of homes heating two rooms. This is very energy efficient consciousness compared with most homes across Europe and the United States. 87% of the urban homes are consuming between 5m3 and 15m3 of wood per annum. Around 28% of homes are consuming about 10 m3 of wood per annum. The overall average consumption of wood per home is 9.75 m3 per annum. Most of the homes are spending between 150 to 300 per annum in purchasing wood. In nearly all cases the homes are using wood simply because it is the cheapest fuel source. About two thirds of homes are purchasing Oak and nearly one third Beech.

Aggregated Data From Kosovos Six Major Cities

In Summer 2012 the six major cities of Kosovo, Ferizaj, Gjakova, Gjilan, Mitrovica, Peja, and Prizren, had AUK student teams visiting them with questionnaires from the AUK Household Energy Efficiency Survey. The survey for the capital city, Prishtina, had been completed earlier in the summer of 2010. The total urban homes visited over the 2010/2013 period amounted to 5,338. A total of 2,966 homes, from the 6 cities, provides an impressive and comprehensive data set from which the most reliable data, so far, is documented for Kosovo. The 2011 Kosovo Census reports that 42.6% of the total population of the country are living in the urban centers. The aggregated data from the six cities has been analyzed based on the floor sizes of the homes. In these urban centers 92% of all homes visited have a floor area of between 50 m2 to 250 m2. There

Brian H. Bowen PhD, James A. Myers PhD, Arzana Myderrizi, Blendi Hasaj, Blerina Halili
AUK-RIT Center for Energy & Natural Resources American University in Kosovo Rochester Institute of Technology

8 8

Kurora e Gjelbr Kurora e Gjelbr

E N G L I S H

The 15th International Symposium on Legal Aspects of European Forest Sustainable Development is held in Albania for the first time
Albora KACANI, National Federation of Communal Forest and Pastures
Commune of Mirdita district. The varied program of the day was enriched even more by the hospitality and generosity of Mirditors. Initially, was carried out a visit to the forest of Mr. Frrok Radaci. The participants were hosted and greeted by the representatives of local authori-ties, such as the vice prefect of Lezha county, the chairperson of the commune, the management chief at Mirdite Forest Service Directorate, vice chairwoman of the Regional Federation of Communal Forest and Pastures Users. The field visit as well, was accompanied by numerous discussions, especially regarding to the registration of forest and pastures to the local government units and furthermore to the end user. Representatives of CNVP along with the representatives of the National Federation of Communal Forest and Pastures presented for the participants the necessary set of documents for finalization of this process. The farmer, Mr. Frrok Radaci was expressed very pleased, that the forest he inherited generation by generation is already recognized by law. Since 1990 I consider this forest as my property, not only for the fact that I have inherited it from my ancestors, but this right of mine is recognized even by the village and the state structures in commune Mr. Frrok said. There are over 20 years that I have protected this forest from damages and fires and today it has an annual growth about 9 m 3 /ha according to the analysis conducted by forest specialists Albana Lleshaj and Arjol Lila. Today I have more knowledge about my forest and the strategy and the activities needed to meet my needs are clearer to me, but always by using the forest in a sustainable way. With the kindness that the inhabitants of Kthella Commune are characterized, he invited the participants to the yard of his house, where all had the possibility to taste the beauties of the nature in Kthella and the traditional cooking of the zone. All participants left from Kthella with the best impressions. Such Symposiums have a special importance for our country and forestry, as bring together experiences from different countries of the world, but even give us the possibility to display our positive experiences and the progress achieved the recent years. A very special thanks goes to the organizers of this Symposium, Mr. Peter Herbst, Mr. Peter Kampen, Ms. Sheza Tomcini and Mr. Haki Kola.

PROMOTION OF NATURAL REGIONAL PARK AND LOCAL VALUES OF ULZA COMMUNE

On 25th of April CNVP (connecting Natural Values and People) in the framework of implementation of the project: Strengthening Sustainable Communal Forestry II supported by the embassy of Sweden, in collaboration with INCA (Institute for Nature Conservation), jointly supported the organization of the event aiming the promotion of the Natural Regional Park and as well promotion of local products from the women producer groups in Ulza This event was organized on a special day for the inhabitants of Ulza, the fest of Saint Marks day, a very meaningful celebration for the communities of this area. Participation of high level institutions and decision making structures such as Ministry of Internal Fairs, Ministry of Environment, National Federation, other international organizations, was very important to the event. Opening speech was done by the Mayor of Ulza Commune Mr. Adrijet Gjeci , highlighting the important role the forest and pastures play for the livelihood of the communities of Ulza commune. Celebrating the promotion of the Natural regional Park & opening of the park office supported by INCA. At the same time the Mayor gave importance to processes such as finalization of the registration process to the IPRO office for forests and pastures and as well highlighting other processes related to sustainable forest management such as farmer forestry methods and techniques, women producer groups, strategic planning processes supported by CNVP in the framework of the project. The programme followed by a speech by the vice Minister of Ministry of Internal Affairs Mr Nard Ndoka, highlighting the willingness of the government in supporting communal forestry and the role the LGU should play in representing the needs of the communities. The Natural Regional Park gives different dynamics in terms of management of forests and pastures. Another speech was done by Mr. Arsen Proko Director of forest and pastures directorate at MEFWA . Mr. Proko highlighted the support to communal forestry by the NRDP project and the role communities of Ulza have had in the protection of their forests. The government is looking to continue the support in communal forestry and in new dimensions such as Payment for Environmental Services, new project under development. The trade fair which was organized for the first time in Ulez commune was one of the most important components of this activity. Around 22 women producer participated in the fair. Honey, nuts, different types of brandy from forest fruits, medical /aromatic plants, handcraft and wood work were the main products in the fair. The participation of women from different villages was made possible with the cooperation with women core group and Forestry User Association of Ulza commune. One very interesting element was the traditional popular dresses. These beautiful clothes made the whole event more colourful and fantastic. The event was visited from more than 200 People, inhabitants of Ulza commune and other. The participants had the opportunity to enjoy, buy & taste the products from Ulza commune. Present in the event were also German Organization, vice Chairman of Diber Qark, National Association of CFP Mr Rexhep Ndreu, Regional Federation of Kukes and Diber. Nut club Diber and Agritra Vision supported the women groups in promotion of their products in the fair. The event was broadcasted in the local and national media such as Top news, Top channel etc. Alket Islami from the Aeronautic Albanian Association made possible the filming of the event from the air. For the first time he flew with parachute over Ulza commune.

The 15th International Symposium on Legal Aspects of European Forest Sustainable Development, is held for the first time in Albania on 14th 17th May. Over 50 participants from 20 various countries of the world, mainly from Southeastern Europe and Central Asia had the possibility to exchange information and to become part of numerous discussions during the presentations displayed, as well as during the field visit. Participants of the symposium were representatives of policy makers (respective ministries of Forests, State Civil Service Administration), Forestry Science, (universities, research institutions) and Civil Society (associations, environmental NGOs). The symposium was supported by the CNVP Foundation (Connecting Natural Values and People) and IUFRO (International Union of Forestry Research Organizations), in a close cooperation with the Ministry of Environment, Forests and Water Administration, the Academy of Science of the Republic of Albania and the National Federation of Communal Forest and Pastures. The main objective of this symposium was to promote and facilitate the communication between the researchers and professionals responsible for the forest and environment legislation in European countries and not only, but particularly those of a transition economy. In order to achieve this objective, this International Symposium, had in its general focus adaptation of the legislation and regulations for sustainable management of forests in a changing environment. The specific objectives were, creation of possibilities for the specialists from various countries to be informed and to discuss the latest developments in the legal and policy domain, with the similarities and distinctions. This, particularly in the context of the integral role of the forestry science, not only in researching as such, but even in harmonization of the traditional knowledge, the specific use of forestry in small-scale and coppices, forestry issues related to the traditions and needs of the rural people of the Balkans, their social and environmental impact. Also,

facilitation of discussion on European developments dealing with the environmental legislation and exchanging of experiences in formulation, implement and administration of their forests and the laws combined with the forest lands and to facilitate their comparison. Encouragement and support of a general discussion through open questions, where the problems and the potential solutions identified during the meeting were another specific objective of this symposium. The first day of the symposium was developed in the Academy of Sciences premises in Tirana. The opening speech was held by the Director of CNVP Balkans, Mr. Peter Kampen, also greeted Mr. Peter Herbst, coordinator of IUFRO and Mr. Arsen Proko, director of Forest and Pastures at the Ministry of Environment, Forests and Water Administration. The topics covered during the presentations in the first two days of the Symposium were: approximation of the politic ideas referred to forests and environmental laws in force since 1990 for realization of mitigating measures and the legal provisions; Policies and the management possibilities, regarding to the potential conflicts between the small-scale forest management and/or shrubs in Forestry/industrial forests, as well as conservation/rotation/bioenergy, rural communities/industrial needs; Balancing between the forests and nature conservation at public and/or private property level, specifications related to the ownership/rights of use, legal restrictions on the property, illegal cuttings of forests and degradation of coppices; The public-private partnership, including even specifications of CEE and of the Balkans countries regarding to the relationships of the forest administration with the public/ private forest owners and the forest sector as a whole; Models of the public forest administration; Trends on development of the forest sector and of the forest policy at the current conditions in Europe. The third day of the Symposium was organized in the form of field visit. It was developed in Kthella

Materialet u prshtatn n anglisht nga Arjol LiLA

KURORA E GJELBR
Gazet e FKPKK, Shqipri dhe e APPK, Kosov

Kshilli Botues: A. Proko, N. ollaku, V. Tabaku, J. Male, B. Gashi, I. Zeka, B. Hoxha Kryeredaktor: AHMET OSJA Zv.kryeredaktor: Nijazi IDRIZI, Ferdin LIAJ, Zef IMERAJ Redaksia: V. Muharremaj, H. Kola, Gj. Fierza, M. Shehi. Redaktor prgjegjs: V. Hoxha www.fkpkk.org Adresa: Bulevardi "Zogu I", Godina e ZP, kati II, Tiran www.akppp.org Mobile: 068 40 75 975; e-mail: fkpkk@hotmail. com; velihoxha@yahoo.com