Sie sind auf Seite 1von 5

6/5/13

Crtica sin crisis, crisis sin crtica

012006

Crticasincrisis,crisissincrtica
BorisBuden
TraduccindeMarceloExpsito,revisadaporJoaqunBarriendos Porquhablamoshoydecrticainstitucionalenelcampodelarte?Larespuestaesmuysencilla:porque (todava)creemosqueelarteestintrnsecamenteprovistoconelpoderdelacrtica.Porsupuestononos referimosaqusimplementealacrticadeartesinoaalgoms,alacapacidadqueelartetienedecriticarel mundoylavidamsalldesupropiombito,einclusodecambiarlosejerciendoesacrtica.Estoincluye,sin embargo,algntipodeautocrtica,oparasermsprecisoslaprcticadelaautorreflexincrtica,loque significaquetambinesperamosalmenosantesloesperbamosqueseacrticamenteconscientedesus condicionesdeposibilidad,loquegeneralmentequieredecirsuscondicionesdeproduccin.Estasdosnociones serconscientedesuscondicionesdeposibilidadydesuscondicionesdeproduccinapuntanados mbitosmayoresdelacrticamoderna:losmbitostericoyprcticopoltico.FueKantquienseinterrog,por primeravez,sobrelascondicionesdeposibilidaddenuestrosaberyfueltambinquienentendiestacuestin explcitamentecomounactocrtico.Deesemomentoenadelantepodemosdecirquelareflexinmodernaes crticaydeestamaneraautorreflexivaonoesmoderna. Peronovamosaseguirestehilotericosobrelacrticamoderna.Nosconcentraremosmsbienensu significadoprcticoypoltico,quesepuededescribirdemanerasencillacomounavoluntaddecambioradical, endefinitiva,comolareivindicacindelarevolucincomolaformaltimadecrticaprcticaypoltica.La revolucinfrancesanoslosepreparmediantelacrticaburguesadelEstadoabsolutista.Eraestacrticaen acto,sultimapalabraconvertidaenaccinpoltica.Laideadelarevolucincomolamximaaccincrtica encontrsuexpresinmsradicalenlosconceptostericosypolticosmarxistas.Recordemos,eljovenMarx calificsufilosofarevolucionariaexplcitamentecomolacrticadetodoloexistente.Lodecaenelsentido msradical,comounacrticaqueoperaenlamismabasedelavidasocial,esdecir,enelmbitodesu produccinyreproduccinmaterial,loquehoyentendemos,deformasimplifiada,comoelmbitodela economa. Deestamanera,lacrticasehaconvertidoenunadelascualidadesesencialesdelamodernidad.Durantecasi dossiglossermodernosignificsencillamentesercrtico:tantoenfilosofacomoencuestionesmorales,tanto enpolticayenlavidasocialcomoenelarte. Perohaytambinotroconceptoque,comounaespeciedecomplemento,haacompaadodurantelargotiempoa laideayalaprcticadelacrticamoderna:elconceptodecrisis.Laexperienciamodernatambinsebasaenla creenciadequeambos,crisisycrtica,tienenalgoencomnquehayunaautnticarelacinentreamboso, mejordicho,unainteraccin.Porlotanto,unactodecrticaimplicacasinecesariamentelaconcienciadeuna crisisyviceversa:eldiagnsticodeunacrisisimplicalanecesidaddeunacrtica.Crticaycrisisnoentraronen elescenariohistricoalmismotiempo.LacrticaeshijadelaIlustracindieciochesca.Naciysedesarrolla partirdelaseparacinentrepolticaymoral,unaseparacinquelacrticaprofundizyhamantenidovivaa travsdetodalaeramoderna.Fueslomedianteesteprocesodecrticalacrticadetodaslasformasde sabertradicional,creenciasreligiosasyvaloresestticos,lacrticadelarealidadjurdicaypolticaexistentey, finalmente,lacrticadelpropiointelectoquelacrecienteclaseburguesapudoimponerse(imponersuspropios interesesyvalores)comolainstanciasupremadeljuicioy,deestemodo,desarrollarlaautoconfianzay autoconciencianecesariasparalasluchaspolticasdecisivasqueestabanporvenir.[1]Enestecontextono deberamossubestimarelpapeldelacrticaartsticayliterariaespecialmenteeneldesarrollodelamoderna filosofadelahistoria.Fueprecisamentelacrticaartsticayliterarialaqueenaquelmomentoprodujo,entrela intelligentsia,laconcienciadecontradiccinentreloviejoylomoderno,dandoformaasaunanueva comprensindeltiempocapazdediferenciarelfuturodelpasado.
eipcp.net/transversal/0106/buden/es/print 1/5

6/5/13

Crtica sin crisis, crisis sin crtica

Peroalfinaldeesteperiodosurgetambinlaconcienciadeunacrisisqueseaproxima:Nousapprochonsde ltatdecriseetdusicledesrevolutions[Nosaproximamosalestadodecrisisyalsiglodelasrevoluciones], escribeRousseau.MientrasqueparalospensadoresdelaIlustracinlarevolucinessinnimodeprogreso histricoinevitable,locualsucedenecesariamentecomounasuertedefenmenonatural,Rousseaulaentiende comolaexpresinltimadeunacrisisquenosllevaaunestadodeinseguridad,disolucin,caos,nuevas contradicciones,etc.Lacrtica,enconexinconlacrisisquehacontribuidoapreparareiniciar,pierdesu ingenuidadoriginalysupresuntainocencia.Apartirdeentoncescrticaycrisisvanjuntasdandoformaalaera modernadelasguerrascivilesydelasrevolucionesque,enlugardetraerelesperadoprogresohistrico, causandisolucionescaticasyoscurosprocesosregresivos,confrecuenciafueradelcontrolracional.La interaccinentrecrticaycrisisesunadelascualidadesmayoresdeloquemstardeseconceptualizcomo dialcticadelaIlustracin.Eneseintervalo,larelacinentreambasnocionesseconvirtienunasuertede trminotcnicodelprogresomodernistaqueintroducaladiferenciaysimultneamenteestablecaunarelacin entreloviejoylonuevo.Decirquealgohaentradoencrisissignificabasobretododecirquesehaba hechoviejo,esdecir,quehabaperdidosuderechoaexistiryqueporlotantodebaserreemplazadoporalgo nuevo.Lacrticanoessinoelactodeestablecerestejuicioqueayudaaqueloviejomueraconrapidezylo nuevonazcaconfacilidad. Estoseaplicaasimismoaldesarrollodelartemoderno,quesiguetambinladialcticadelacrticaylacrisisde susformas.Esasqueentendemosporejemploelrealismocomounareaccincrticaalacrisisdel romanticismoolaideadearteabstractocomounacrticadelartefigurativo,elcual,trasagotarsupotencial, habaentradoencrisis.Tambinlatensinentreelarteylarealidadprosaicaseinterpretdeacuerdoconla dialcticadelacrisisylacrtica.Esasqueelartemoderno,especialmenteenelromanticismo,fueentendido comounacrticadelavidaordinaria,deloordinariocomotal,esdecirdeunavidaquehabaperdidosu autenticidadosusignificado:unavidaquetambinentrenunasuertedecrisis. Volvamosahoraalapreguntadesiestadialcticadelacrticaylacrisistieneansentidoparanosotros. HaceunosmesestuvelaoportunidaddehacerestapreguntaenAustria.Moderabaundebatecuyotemaerael legadoactualdelavanguardiaartsticaenlaEuropapostcomunistadelEste.Esperabaquetodoelmundo estuvieradeacuerdocuandodijequelavanguardiaestodavaelcasomsradicaldecrticaartstica modernista,tantoentrminosdecrticadelartetradicionaldesutiempocomoenelsentidodecrticadela realidadexistente,precisamenteenelmomentodeunacrisis,ampliamentereconocida.Trascincohorasde discusinlaconclusinfuequehoyyanoesdeningunamaneratillaexperienciacrticadelartedevanguardia, almenosnoenelestedeEuropa. QuienesparticipabaneneldebateeranensumayoraartistasjvenesdeEuropaCentralydelSureste: RepblicaCheca,Eslovaquia,Hungra,Serbia,RumanaytambinTurqua.Enrealidadsloelrepresentantede Turquasetomeltemaenserioycreaquelaposturacrticadelavanguardiatodavatienesentidopara nosotrasynosotroshoy.Elmsabiertamenteradicalensurechazodelacuestinvanguardistafueel representantedelaRepblicaCheca.Argumentquelaexperienciadelavanguardiaesenrealidadunproblema entregeneraciones.Paral,sonlosylasartistas,lashistoriadorasyloshistoriadoresdeartedelavieja generacinquienestodavavenunretoenpensarlacuestindelavanguardiaysepreocupanporello.La generacinmsjoven,crea,estmsalldelproblemadelasignificacinpolticadelarteodelasrelaciones entrepolticayesttica.Pusocomoejemploelhechodequelaviejageneracinandiscutavehementementesi deberamostomaronoenconsideracinelsignificadopolticodeltrabajodeLeniRiefenstahl.Paralageneracin joven,porelcontrario,estoyanotieneningunaimportancia,porquemantiene,porasdecir,unacomprensin directadelarteexentadeconnotacionespolticas.Lovencomorealmentees:unartepuroensupurovalory significadoestticos. Enrealidadnomemotivabaenabsolutodiscutirestacuestinporque,conociendobienaestaspersonasysus
eipcp.net/transversal/0106/buden/es/print 2/5

6/5/13

Crtica sin crisis, crisis sin crtica

intereses,noesperabaqueestuvieraninteresadasenlavanguardia.Perohabaotroasuntoallquesme interesaba.TodaslaspersonasqueparticipabanenesedebateeranmiembrosdelllamadoproyectoTransit,que fuelanzadohacaunosaosporunbancoaustriacoconelpropsitodeayudaralarteenEuropadelEste.Los invitadoseinvitadaseranrepresentantesdelproyectoensusrespectivospases.Comosabaqueestebanco habaganadounaenormecantidaddedineroenEuropadelEste,tenacuriosidadporsabersiesaspersonas tendranalgunaopininalrespecto,esdecir,sobrelamaneraenqueselespagabaporsutrabajoartstico,o sobreelpapeldelarteyelpatrocinioartsticobajotalescircunstancias. TambinmemotivairaldebateunartculopublicadoenesosdaseneldiarioviensDerStandard,sobrelos beneficiosdelosbancosylascompaasdesegurosaustriacasenelestedeEuropa.Decaporejemploquela llamadaactividaddenegociosdelaGeneraliHoldingViena(unacompaadeseguros)eraeltriplerespectoal aoanterior,habiendoduplicadosusganancias.Unosepreguntacmoesposible.Larespuestaladaelmismo artculoensusubttulo:EuropadelEste,unamquinadecrecimiento.Debidoalaexpansindelholdinghacia elEste,delamismamaneraquelohacanlosbancosaustriacos,sepodanobtenertalesganancias.Quera quequienesparticipabanenladiscusintocarandealgunamaneraesteasunto,hablarloabiertamente,provocar algntipodecrtica.Desafortunadamentenofuncion.Nadieencontrnecesariomencionarlascondiciones econmicasymaterialesdesutrabajoartstico. ParecequeellegadocrticodelavanguardiaenlaEuropapostcomunistaestfinalmentemuerto.Msaun, parecetambinquenohayentrelosylasjvenesartistasintersenlacrticainstitucional,esdecir,enloque msarribahemosllamadoautocrtica:concienciacrticadelascondicionesdeposibilidaddesuarte,loque quieredecirsobrelascondicionesdesuproduccin. Laraznesobvia:nuestrapercepcindelacrticavanguardista[enelestedeEuropa]estesencialmente enmarcadaporlaexperienciahistricadelcomunismo.Estosignificaquelaexperienciadelavanguardia,tanto comolaexperienciadelacrticaradical,slosenosmuestradesdenuestraperspectivapostcomunista (postotalitariaopostideolgica),estoes,comounfenmenodenuestropasadocomounfenmeno,porutilizar lanocindeFukuyama,deunestadoinferiordelaevolucinideolgicadelahumanidad:unproblemaque compete,enpalabrasdelcolegacheco,aunageneracinmsviejaquetardeotempranomorir. Peropermitidmeenestepuntoplantearunapreguntaimposible:estrealmentemuertoelcomunismo?Hasta dondeconozconosloestanvivo,sinoquetambinsemuestra,enalgunoscampos,superioralcapitalismo. S,efectivamentemerefieroalaChinaactual.(Porfavornosemedigaquestenoeselcomunismoreal. Nuncahahabidouncomunismoreal.Recuerdobienquedesdelaperspectivadelcomunismoyugoslavoasu vezconfrecuenciadescartadocomoinautnticoporsueconomademercadoelcomunismodelaUnin SoviticaydetodoelBloquedelEsteeradefinidocomounasuertedecapitalismodeEstado.)Porquno aprendemosalgodelacrticaylaautocrticaradicalesdelcomunismochinoqueobviamenteparecehaber tenidomsxitoquesuscolegasoccidentales?Peroantesdeinterrogaralamximaautoridadtericadel comunismochinosobreelverdaderosignificadodelacrticaylaautocrtica,permitidmerecordarosunhecho histrico:enlarealidadhistricadelossiglosXIXyXXlaideadelarevolucincomunistadevinoensmisma unainstitucinbajolaformadelmovimientocomunista,esdecir,delospartidospolticoscomunistas.Como institucin,elmovimientocomunistatambindesarrollsupropiainstitucindelacrtica,lainstitucindela llamadaautocrtica,quejugunpapelextremadamenteimportanteensuhistoria:conelfindealeccionaral sujetoautoconscientesobrelaaccinrevolucionariaymstardesobrelacomunidadsocialista. ParaelpresidenteMao,laprcticaconscientedelaautocrticaeraunadelasmarcasdistintivasdelPartido Comunistafrentealrestodelospartidospolticos.Permitidmecitarlo:Decimosqueelpolvoseacumularsi unahabitacinnoselimpiaregularmente,nuestrascarasseensuciarnsinoselavanregularmente.Lasmentes denuestroscamaradasyeltrabajodenuestroPartidotambinpuedenllenarsedepolvo,ynecesitanser barridasylavadas.Porlotanto,laautocrticaesparaMaoelnicomodoeficazdeevitarquetodotipode
eipcp.net/transversal/0106/buden/es/print 3/5

6/5/13

Crtica sin crisis, crisis sin crtica

polvoygrmenespolticoscontaminenlasmentesdenuestroscamaradasyelcuerpodenuestroPartido.Hoy nosparecegracioso,comouncuentoinfantilideolgico,perodejadmesealarunacontradiccincrucialenel conceptodeautocrticadeMao:notienequeverenabsolutoconlacrisisdelcapitalismoniconningntipode crisis.AunqueMaodescribelaautocrticacomunistacomoelarmamsefectivadelmarxismoleninismo,nolo justificaconlosprincipiosideolgicosdelmarxismoleninismo.Porelcontrario,sudefinicindeautocrtica parececompletamentenoideolgica,simplementeunacuestindetrivialsentidocomn:unacaralimpiaes mejorqueunasucia,unahabitacinlimpiamejorqueotrallenadepolvo,losgrmenessonmalosparalasalud, etc. Porquestatrivializacin?Yloqueesmsimportante,dndeestlacrisis,adndehaido,porquha desaparecidorepentinamente?Porquestaformaparticulardecrticacomunista,unaautocrticaquenoest relacionadaconningntipodecrisis?Enlaesteladelmovimientopolticocomunistatantolacrisisdel capitalismocomosucrticasefundieronenunasolainstitucinenlaquenohayposibilidaddediferencia.En otraspalabras,precisamentealfundirsesehanconvertidocadaunaenexteriorrespectodelaotra.Parael movimientocomunistalacrisisdelcapitalismoestabarepentinamenteah,enelexteriordesupropiainstitucin. Perotambinsucedequeenelcapitalismolacrticadesucrisissloseentiendecomoalgoquevienedel exterior. Elresultadoesqueloscomunistasnopodanverseasmismoscomopartedelacrisisdelcapitalismoyporlo tanto,enlugarderesolverla,loquelograronfinalmentecriticndolafuehacerlomsfuerte,mseficiente,loque quieredecirquehicieronquelacrisisfueramssostenibleo,dichoconmssencillez,permanente. Elproblemaeraqueelcomunismoyelcapitalismo,osiloprefers,elcapitalismocomocrisisysucrtica comunista,nuncahanalcanzadounpuntodeexclusinmutuaradicalsinoque,alcontrario,sehanayudado mutuamenteenmomentosdecrisis. PorquhabramosdeolvidarquefueprecisamenteelcapitalestadounidenseelqueayudalaRusia bolcheviquearecuperarsedeladestruccinqueprovoclaguerracivil?Porquolvidarelpapelquejugel arteenestahistoria?Lossoviticos,comobiensesabe,intercambiaronalgunasdesusobrasdeartems preciosasytambinmscaras,principalmentepinturasfrancesasdelsigloXIX,pornuevatecnologaindustrial provenientedeEstadosUnidos.Ennuestrajergaliberallollamaramoshoyunaperfectawinwinsituation,un negocioenelquetodosganan.Unadelaspartessedesprendadeloqueconsiderabaentoncesinsignificantee histricamenteobsoleto,esdecir,delarteburgus,mientrasquelaotrapodaexpandirsusmercados,crear empleoyconsiguientementeestabilizarlasituacinsocial,pacificarasuclasetrabajadora,osea:evitarsu crisis. Estofueposiblenoporque,comomuchosestpidosanticomunistaspiensanhoy,losbolcheviquesfueran primitivosquenopodanreconocerelvalorrealdelasobrasdeartequeposean.Lejosdeeso,sabanmuy bien,deacuerdoconunalgicapuramentecapitalista,culeraelvalordemercadodeestasobras.Las manejaronestrictamentecomomercancas.Peroestofueposibleslodespusdequeestasobrasfueran artsticamentedevaluadas,despusdehaberperdidosuvalorartsticocomoconsecuenciadeunaautntica crticaartstica.Fueenefectoelartedevanguardiaelqueafirmlacrisisdelartetradicionalydeacuerdocon loquehoyentendemospuramentecomohistoriadelartecriticradicalmentetodasesaspinturasfrancesas destruyendosuvalorartstico.Msan,eralapropiavanguardialaquenecesitabaahorafbricasymasas trabajadorasconelfindearticularsusprincipiosyproducirsuspropiosvaloresartsticosenlugarde museosydepsitosenlosquealmacenarsusobrasdearte,queeranpresentadasaunpblicoalqueesas obrasnileimportabannilegustaban.Yquinpodaproveerlasfbricasylaclasetrabajadoranecesaria?La tecnologaindustrialestadounidense,estoes,elcapitalismo. Esunmaravillosoejemplodecmotantolacrisisylacrticadelcapitalismocomoelartepuedentrabajarjuntos deformaexitosaconelfindeproducir...lanormalidad!,porsupuestoenunmarcogeneralcapitalista.
eipcp.net/transversal/0106/buden/es/print 4/5

6/5/13

Crtica sin crisis, crisis sin crtica

Otroejemplodecmoelcapitalismoyelcomunismopuedenfuncionarenarmonaes,sinduda,laChinadehoy. Traduciendolarealidadaladialcticadelacrisisysucrtica,diramosquesonlasreglasdeunacrtica institucionalizadadelcapitalismo,estoes,lasreglasdelPartidoComunistachino,loquehoyfacilitaquelacrisis delcapitalismosobreviva,esdecir,quesigaexistiendo.Nosloabriendoelmayormercadodelmundoalcapital globalmultinacional,sinotambinproveyndolodemanodeobrabaratayaltamentedisciplinada. Estonoocurre,comomuchospiensan,porqueloscomunistaschinosdehoyhayantraicionadolosprincipiosde laideacomunista,estoes,porquehayandejadodecriticarelcapitalismoparacomenzaramejorarlo.Nohan traicionadoaMao.Porelcontrario,seaferranfielmenteasuverdaderolegado.Permitidmecitardenuevoal presidentecuando,hablandodelanecesariaautocrtica,abogabaporlanecesidaddelsacrificiopersonal: Podemosnosotros,loscomunistaschinos,quenuncavacilamosanteelsacrificiopersonalyestamos siempredispuestosadarnuestravidaporlacausa,dudarendescartarcualquieridea,puntodevista,opinino mtodoquenoseaadecuadoparalasnecesidadesdelpueblo?Podemospermitirqueelpolvopolticoylos grmenesensuciennuestrascaraslimpiasocomanenelinteriordenuestrosorganismossanos?Puedehaber algninterspersonalquenosacrifiquemosoalgnerrorquenodescartemos?. Recordemos,losfamososjuiciosfarsaestalinistasnuncahubieransidoposiblessinlainstitucindela autocrticaydelsacrificiopersonal.Comobiensabemoshoy,fueronintroducidosenlosiniciosdelosaos treinta,precisamenteenelmomentoenquelacolectivizacincomenzatraerresultadoscatastrficos,estoes, cuandolasociedadsoviticaentrenunacrisisprofunda.Fuelaautocrticaloqueayudentoncesaproyectar estacrisishaciaunexterior,apresentarlacomoefectodelasubversinexterna,eltrabajodeespasyde agentesimperialistas.Eraportantototalmentecomprensiblequelainstitucintuvieraqueserlimpiadadetodos esosgrmenesyparsitosquecomanenelinteriordelorganismosanodelasociedadsovitica. Lacrticabajolaformadeautocrticacomunistafueutilizada(oabusada,siloprefers)nopararevelarla crisisysusantagonismoseintervenirenella(loquehubieraconstituidounacercamientomarxistaclsico)sino, porelcontrario,paraocultarlaydeestamaneraconvertirlaenpermanente,estoes,paratransformarotraducirla crisisenunasuertedenormalidad. Estoestpicoenlasituacinactual:nisomoscapacesdeexperimentarnuestrotiempocomocrisis,ni intentamosdevenirsujetosmedianteelactodelacrtica. Entiemposdelamodernidadclsica,lacrisissiempreseexperimentabacomounaposibilidadconcretade rupturaylacrticacomolarupturaensmisma.Hoy,obviamente,yanosomoscapacesderealizaresta experiencia.Yanohayningntipodeexperienciadeinteraccinentrecrisisycrtica. NosepuedeignorarsinmslaadvertenciadeGiorgioAgamben:queunadelasexperienciasmsimportantes denuestrotiempoeselhechodequenosomoscapacesdeextraerdelningunaexperiencia.Elresultadoes unacrticapermanenteciegaantelacrisisyunacrisispermanentementesordafrentealacrticaensuma:una armonaperfecta!

[1]VaseReinhartKoselleck,Crticaycrisisdelmundoburgus ,Madrid,Rialp,1965.
Crticasincrisis,crisissincrtica http://eipcp.net/transversal/0106/buden/es

eipcp.net/transversal/0106/buden/es/print

5/5

Das könnte Ihnen auch gefallen