HISTORIA WYCHOWANIA I MYLI PEDAGOGICZNEJ Egzamin POJCIA Anamneza - 1.

w filozofii sposb poznania przez przypominanie, niezaleny od empirycznego dowiadczenia 2. modlitwa mszalna nastpujca bezporednio po Przeistoczeniu Autonomia uniwersytetu - szczeglnie rozumiana autonomia (odrbno) odnoszona do szk wyszych, ktra sprowadza si do stanowienia rozlegych uprawnie statutowych o charakterze samorzdowym Efebia - forma przygotowania wojskowego w staroytnej Grecji dla synw penoprawnych obywateli wprowadzona w Atenach w V w. p.n.e. Przyjcie do efebii rwnao si wpisaniu na list obywateli. Program wychowania obejmowa wiczenia fizyczne i wojskowe, nauk poezji i muzyki Empiryzm - kierunek filozofii, wg. ktrego jedynym lub gwnym rdem bd rodkiem poznania jest dowiadczenie zmysowe Encyklopedyci - grono wsppracownikw Wielkiej Encyklopedii. Byli kontynuatorami dziea Voltaire'a w zakresie racjonalizmu i naturalizmu. Dziki ich wysikom a w szczeglnoci D. Diderota i dAlemberta cao Encyklopedii zostaa wydana w latach 1751-1772. Eugenika - nauka badajca moliwoci rozwoju osobnikw o dodatnich cechach dziedzicznych osignitych przez selekcj na drodze genetycznej, nauka o rozmnaaniu rasy ludzkiej, rozwina si na pocztku XX w. a zwaszcza midzy I a II wojn wiatow. Bya wynikiem przekonania e spoeczeostwo powinno wspierad jednostki uznane za bardziej wartociowe a ograniczad liczb tych ktrzy zostali uznani za mao wartociowych. Humanizm - prd umysowy i kulturalny okresu odrodzenia, (przeciwstawiajcy si filozofii scholastycznej i kulturze redniowiecznej przesiknitej wyobraeniami religijnymi i opartej na autorytetach kocielnych). Stawia czowieka w centrum zainteresowania nauki i sztuki; antropocentryzm; Hybris - w tragedii antycznej zalepienie bohatera tragicznego, wynikajce z jego zarozumiaoci, uniemoliwiajce mu waciw ocen swojej sytuacji. Taka postawa moe by traktowana jako wyzwanie rzucone bogom i prowadzi do ukarania bohatera. Igrzyska Olimpijskie - najwaniejsze igrzyska w systemie helleskiej agonistyki (wspzawodnictwa), odbywajce si w 4-letnim cyklu olimpiady, organizowane ku czci Zeusa w Olimpii, od ktrej wziy swoj nazw. Kalokagathia - greckie pojcie oznaczajce poczenie dobra z piknem. Byo ono odzwierciedleniem szlachetnego i etycznego postpowania. Pierwsz znan z imienia osob, ktra uya tego pojcia by Ksenofont Kontrreformacja - prd w Kociele katolickim zwalczajcy reformacj w celu odbudowy wasnej potgi oraz politycznych, gospodarczych i kulturalnych wpyww. Wpywy kontrreformacji zaznaczay si od po. XVI do koca XVII w. System celw stawianych sobie przez dziaaczy kontrreformacji opiera si na deniu do reformy wewntrz Kocioa poprzez pogbienie ycia religijnego, wzmoenie dyscypliny, eliminacj najbardziej rzucajcych si w oczy naduy kleru. Naturalizm - kierunek w literaturze i sztuce, ktry powsta we Francji i rozpowszechni si w wielu krajach wiata od ok. 1870 Paideia - rocznik wydawany przez Komitet Nauk Pedagogicznych Polskiej Akademii Nauk od 1972 w jzyku angielskim, francuskim i rosyjskim. Kady numer powicony jest omwieniu okrelonego zagadnienia pedagogicznego. Polska Macierz Szkolna - stowarzyszenia owiatowe zaoone przez H. Sienkiewicza i I. Chrzanowskiego, dziaajce na ziemiach polskich na przeomie XIX i XX w. oraz w okresie midzywojennym. Zajmowaa si prowadzeniem szk ludowych elementarnych i rednich, bibliotek, ochronek. Pozytywizm - kierunek w filozofii i literaturze zainicjowany przez Auguste'a Comte'a w drugiej poowie XIX wieku. Podstawowa teza pozytywizmu gosi, e jedynie prawdziw wiedz jest wiedza naukowa, ktra moe by zdobyta tylko dziki pozytywnej weryfikacji teorii za pomoc empirycznej metody naukowej. Reformacja - ruch religijny, kulturalny i spoeczny, zapocztkowany ogoszeniem w Wittenberdze przez M. Lutra (1517) 95 tez dotyczcych koniecznoci zreformowania bogaccego si i odchodzcego od zasad wiary Kocioa katolickiego. Renesans - okres w historii kultury europejskiej, obejmujcy przede wszystkim XV i XVI wiek, okrelany czsto jako "odrodzenie sztuk i nauk" oraz koncepcja historiozoficzna odnoszca si do historii kultury woskiej od Dantego do roku 1520 Sofici - powstaa w V w. p.n.e. w Atenach szkoa filozoficzna, ktrej gwnymi reprezentantami byli: Protagoras rozwijajcy teori filozoficzn bytu i poznania oraz Gorgiasz proponujcy now koncepcj estetyczn. Przedmiotem zainteresowania sofistw byo nie tyle okrelenie natury wiata, ile antropologia, w ktrej przyjto stanowisko relatywistyczne. Sofrozyne grecka bogini rozsdku i powagi Utopia z greckiego miejsce, ktrego nie ma, ktre ukazywao obraz idealnie zorganizowanego spoeczestwa, najczciej niemoliwego do osignicia

Uniwersytet - najstarszy i najbardziej powszechny typ wielowydziaowej uczelni wyszej, zajmujcej si prowadzeniem bada naukowych, ksztaceniem studentw, przygotowaniem pracownikw nauki, nadawaniem stopni i tytuw naukowych. Uniwersytet Latajcy - Tajne wysze kursy naukowe dla kobiet, prowadzone od 1882 w Warszawie. Zajcia odbyway si w domach prywatnych. Pomysodawcami i organizatorami tej formy ksztacenia byli: J. Szczawiska Dawidowa i J.W. Dawid. Pocztkowo przewaay zajcia z nauk przyrodniczych, pod koniec wieku wzroso znaczenie nauk spoecznych. Trivium - w redniowieczu niszy stopie nauki szkolnej. Obejmowao przedmioty: gramatyk, retoryk i dialektyk, stanowio wstp do stopnia wyszego quadrivium Quadrivium - stopie wyszy od trivium, dzia tzw. sztuk wyzwolonych, czyli nauk przygotowujcych do studiw wyszych, na ktry skaday si arytmetyka, geometria, astronomia i muzyka. POSTACIE Sokrates - filozof grecki. rdem wiedzy o yciu i pogldach Sokratesa s Dialogi jego ucznia Platona oraz pisma Ksenofonta. Sta na stanowisku intelektualizmu etycznego, uznajc, e prawdziwa wiedza o tym, co suszne i sprawiedliwe, zawsze prowadzi do cnoty, ta za jest warunkiem dobra i szczcia. Twierdzi, w przeciwiestwie, e istnieje powszechna i obiektywna prawda. Stosowa dwie metody: Uywa metody heurystycznej ku wydobyciu prawd drzemicych w gbi wiadomoci czowieka i majeutycznej (jak twierdzi, odziedziczy j po matce, ktra bya poon) - uwaa, e sam niczego nie wie, ale dyskutujc pozwala, aby w rozmwcy "narodzia si" wiedza, co jest moliwe, poniewa kady czowiek ma w swym umyle wiedz wrodzon i przez odpowiednie pytania mona j z niego wydoby. Platon filozof grecki. Wybitny ucze Sokratesa. Uznawa dualizm wiata : wiat idei niedostpny zmysom oraz wiat materialny. wiat idei to wg Platona jedyny, prawdziwy wiat, wszystko inne jest cielesne, ulotne, przemijajce. Dlatego te najbardziej w czowieku interesowaa go dusza, jako czynnik idealny, niezniszczalny, ktry trwa poza mier. Dusza przed urodzeniem przebywa w wiecie idei i tam zdobywa wiedz o tym co dobre, trzeba tylko t wiedz w sobie odkry. Rol nauczyciela nie jest wic pouczanie czy nauczanie, lecz tylko pomoc w wydobyciu wiedzy, tak jak u Sokratesa za pomoc pyta i refleksji. Arystoteles - filozof grecki, nauczyciel ludzkoci, najwszechstronniejszy z mylicieli i uczonych staroytnoci. Zachca do starannego wychowania obywateli, by umieli zajmowa si sprawami publicznymi. Kad nacisk na wychowanie moralne. Jego zdaniem na wytworzenie charakteru skadaj si natura, przyzwyczajenie i rozum. Wg niego dusza ma dwie czci, obok rozumnej cz nierozumn, ktra wywouje w czowieku podliwo i popdy. Kad wielki nacisk na ksztacenie tych popdw, poniewa ujawniaj si one wczeniej ni rozum, naley si nimi zaj od pocztku dziecistwa, rwnolegle z ksztaceniem ciaa. Marek Fabiusz Kwintylian - rzymski retor i pedagog w dziedzinie teorii wymowy. Jego najwaniejsze dzieo w 12 ksigach Ksztacenie mwcy zawiera nie tylko teori wymowy, ale i uwagi o wychowaniu oraz idea nauczyciela. Dobry mwca powinien by dobrze wyksztacony, zna teori wymowy, a take mie nieposzlakowane zasady moralne. Za wzr wymowy stawia Cycerona. Dowodzi, e wychowanie zbiorowe przynosi o wiele wicej korzyci ni nauczanie prywatne, argumentujc to tym midzy innymi, e przyszy mwca bdzie y wrd ludzi, wic jak najwczeniej powinien si do tego przyzwyczaja. Zwraca uwag na zawierane w szkole przyjanie, ktre cz ludzi na cae ycie. W szkole uczniowie ucz si nie tylko od nauczyciela, ale i od siebie nawzajem. Te i inne jego wywody przyczyniy si do upowszechnienia idei zbiorowego nauczania w Rzymie. Piotr Abelard - redniowieczny filozof i teolog. Znany take z historii mioci do Heloizy. Wprowadzona przez niego metoda scholastyczna bya podstawowym narzdziem analizy filozoficznej w okresie rozkwitu redniowiecza. Do teologii wprowadzi dialektyk, dysput oraz tzw. metod "tak i nie", jako racjonalne formy weryfikacji twierdze. Przyjty przez niego schemat: postawienie problemu, argumenty za i przeciw, rozwizanie, krytyka argumentw i kontrargumentw, sta si wzorcem kwestii teologii - gatunku literackiego, uprawianego w redniowieczu. W etyce wskazywa na warto intencji jako kryterium oceny czynw ludzkich. Erazm z Rotterdamu - holenderski filolog i filozof, jeden z czoowych humanistw odrodzenia. Domaga si reformy obyczajw i religii. Zwalcza scholastyk. Jeden z pierwszych krytycznych badaczy Nowego Testamentu. Uwaa, i kady religijny autorytet i kady dogmat naley podda rozwadze rozumu. Przyczyni si jako filolog do rozwoju studiw hellenistycznych. Tomasz More - angielski arystokrata, humanista, pisarz polityczny, czonek parlamentu. Nakreli wizj nowego, sprawiedliwego spoeczestwa, rzdzonego demokratycznie, w ktrym nie ma wasnoci prywatnej i osobistej, kady obywatel zobowizany jest do pracy i kady wg potrzeb moe z owocw tej pracy korzysta. W spoeczest wie tym nie ma obiegu pieninego, zoto i srebro uywane s tylko do wymiany z innymi krajami.Jego pogldy byy wyrazem krytyki negatywnych skutkw powstajcej gospodarki rynkowej: ndzy coraz wikszej czci spoeczestwa, odchodzenia od zasad moralnych i drapienoci warstw rzdzcych. Od tytuu jego dziea analogiczne pogldy nazwano utopiami spoecznymi.

Tomasso Campanella - filozof woski. Dominikanin, czterokrotnie oskarany o herezj. Od 1599 jako przywdca spisku przeciw Hiszpanom wiziony w Neapolu. Przedstawiciel renesansowej filozofii przyrody. Opowiada si za rozdzieleniem filozofii i teologii. Twierdzi, e natura jest zapisan przez Boga ksig, ktr odczytywa winna filozofia. Wszelkie rzeczy traktowa jako zoenie materii i formy, zarazem za mieszanin bytu i niebytu, za czysty byt uznajc tylko Boga. Zwolennik religii naturalnej, od ktrej wywodzi wszystkie istniejce wyznania. Jan Amos Komeski - czeski duchowny i pedagog, dziaacz spoeczny i religijny. Twrca nowoytnej pedagogiki. Zreformowa szko braci czeskich, wprowadzajc nowe metody nauczania. Postulowa wprowadzenie powszechnoci nauczania i wychowania dzieci wszystkich warstw. Opracowa systemy jednolitego szkolnictwa oglnego i stworzy podstawy systemu klasowo-lekcyjnego. Sformuowa podstawowe zasady nauczania, m.in. zasad pogldowoci. Jego pogldy byy na owe czasy bardzo postpowe i wywary duy wpyw na rozwj pedagogiki. Jego najwiksze dzieo to Wielka dydaktyka John Locke - filozof angielski, czoowy przedstawiciel empiryzmu genetycznego. Pionier liberalizmu. Zaproponowa zastpienie metafizycznego programu filozofii przez epistemologiczny. Za podstawowe zadanie filozofii uzna badanie poznania, jego pochodzenia, pewnoci i zakresu. Przyj, e wiedza pochodzi wycznie z dowiadczenia. Nie ma bowiem idei wrodzonych, a umys jest niezapisan tablic (tabula rasa) i zostaje zapisany dopiero przez dowiadczenie. Jan Jakub Rousseau - jeden z najwybitniejszych filozofw francuskiego owiecenia. Wg niego rozwj cywilizacji uczyni z czowieka istot egoistyczn i agresywn. Jest on ze swej istoty dobry ("niewinny") i w czasach poprzedzajcych rozwj cywilizacji, "w stanie natury", y szczliwy i wolny od zbdnych potrzeb, popychajcych do walki z innymi ludmi. Powstanie spoeczestwa, nierwno w korzystaniu z dbr i podzia pracy zapocztkoway trwajcy do dzi upadek moralny czowieka. Rozkwit nauki i sztuk wyzwoli najgorsze jego cechy: pych, dz panowania nad innymi, nienawi. Grzegorz Piramowicz - ksidz, pedagog, dziaacz owiatowy, pisarz. Autor podrcznikw i rozpraw pedagogicznych. Pracownik Komisji Edukacji Narodowej od jej powoania, by wsptwrc nowoczesnego ustawodawstwa szkolnego, w latach 1775-1787 sekretarzem Towarzystwa do Ksig Elementarnych, wizytatorem. Czonek Towarzystwa Przyjaci Nauk. Bronisaw Trentowski - filozof, pedagog i publicysta. Wykadowca filozofii i pedagogiki uniwersytetu we Fryburgu. Twrca narodowego systemu pedagogicznego, w ktrym przedstawi szczegowo organizacj szk. Uwaa, e objcie owiat ogu modziey polskiej stanie si decydujcym czynnikiem odrodzenia narodu. System wychowania i ksztacenia Trentowski opar na koncepcji, wg ktrej Polacy jako nard szczeglnie miujcy wolno maj do spenienia misj dziejow. Stanisaw Karpowicz pedagog, docent Wolnej Wszechnicy Polskiej, wsppracownik periodykw: Poradnik dla samoukw, Nowe Tory, Przegld Pedagogiczny oraz Encyklopedii wychowawczej. Interesowaa go problematyka samoksztacenia, poniewa sam zdoby rozleg wiedz samodzielnie. Podejmowa sprawy zwizane z ustrojem szkolnym i polskim systemem wychowawczym. Jan Wadysaw Dawid - polski psycholog i pedagog. Organizowa i propagowa eksperymentalne badania psychologiczne i pedagogiczne nad dziemi. Uwaa, e na wychowanie i rozwj ma wpyw rodowisko, dom i szkoa. Pionier psychologii rozwojowej i pedagogiki dowiadczalnej w Polsce. By wykadowc w Towarzystwie Kursw Naukowych i Uniwersytecie Latajcym. 1890-1898 redaktor Przegldu Pedagogicznego. Wywar duy wpyw na rozwj polskiej pedagogiki. Aniela Szycwna - pedagog i psycholog. Wsppracowaa z J. W. Dawidem, prowadzc badania nad zasobami poj dzieci wedug jego "kwestionariusza spostrzee". Uwaaa, e naley zwalcza niemiao i dziko dzieci. Dzielia dzieci na 3 grupy:-liderzy, dzieci bierne ze skonnociami do naladowania i takie, ktre maj problemy z adaptacj. Aleksander Wielopolski - polityk konserwatywny w Krlestwie Polskim. Podczas powstania listopadowego wysany przez Rzd Narodowy do Londynu, bezskutecznie zabiega o pomoc angielsk. Dy do odbudowy autonomii Krlestwa Polskiego w ramach pastwa rosyjskiego, uzyska reaktywowanie Rady Stanu i samorzdw municypalnych, spolonizowa administracj. Konrad Prszyski - polski pisarz, popularyzator wiedzy, wydawca. Wspzaoyciel tajnego Towarzystwa Owiaty Narodowej, stawiajcego sobie za zadanie walk z analfabetyzmem i propagowanie czytelnictwa wrd ludu. Opracowa w tym celu podrczniki, m.in. Elementarz, na ktrym nauczysz si czyta w 5 albo 8 tygodni oraz Obrazkow nauk czytania i pisania, przeznaczon dla samoukw, ktr uznano na wystawie Londyskiego Towarzystwa Pedagogicznego za najlepszy elementarz na wiecie. Helena Radliska - polski pedagog i dziaacz owiatowy. Po ukoczeniu studiw historycznych braa udzia w ruchu niepodlegociowym. Zajmowaa si gwnie pedagogik spoeczn, ze szczeglnym uwzgldnieniem bada nad uwarunkowaniami procesw owiaty, a take histori owiaty oraz zagadnieniami ksiki, czytelnictwa i bibliotekarstwa. Zofia Daszyska-Goliska - ekonomistka, socjolog, dziaaczka spoeczno-polityczna. Zajmowaa si gwnie polityk ekonomiczn i histori doktryn ekonomicznych, interesowaa si rwnie zagadnieniami demograficznymi, polityk populacyjn oraz socjologi pracy.

Janusz Korczak - lekarz i pedagog, jego prawdziwe nazwisko brzmiao Henryk Goldszmit. By zwolennikiem emancypacji dziecka, jego samostanowienia i poszanowania praw. Samorzdy wychowankw mae parlamenty, imitoway wiat dorosych i przygotowyway maych ludzi do ycia dorosego Dziecko kojarzy i rozumuje jak osoba dorosa nie ma tylko jej bagau dowiadcze. Korczak opowiada si za resocjalizacj oraz kompleksow i nowatorsk opiek nad dziemi z tak zwanego marginesu spoecznego. ZAGADNIENIA OPISOWE 1. Koncepcje historii wychowania jako dyscypliny naukowej Historia wychowania jest jedn z subdyscyplin naukowych pedagogiki. Ma interdyscyplinarny charakter. Jest wspomagana przez inne dyscypliny naukowe. Pewne treci innych dyscyplin naukowych przenikaj do niej. Histori wychowania wspomagaj generalnie nauki humanistyczne, np. psychologia, filozofia, politologia (kultura polityczna). W nazwie przedmiotu pojawiaj si nazwy dwch dyscyplin: a) historia {daty, okresy, postaci historyczne, faktogramy (fakty historyczne), rozpitoci typu chronologicznego, b) wych owanie zwizek naukami pedagogicznymi, treci wychowania; treci zmierzaj w kierunku diagnozy. 2. Ideay wychowawcze w staroytnej Grecji SPARTA - arystokracja, ustawodawstwo ojczyste, prawodawc jest Likurg. W myl jego przepisw: 1) dziecko spartaskie jest wasnoci pastwa 2) do 7go roku ycia dzieci wychowywane s przez rodzicw - wychowanie surowe, hartowanie dziecka, osabienie wraliwoci na bl i wartoci moralne 3) po 7 roku ycia chopcy byli kierowani do obozw wojskowych, zajcia prowadzono w sposb wojskowy poprzez szereg wicze doprowadzono do posuszestwa, dyscypliny, wytrzymaoci, stosowano kary cielesne. Mody czowiek musi by odwany w kadej sytuacji 4) program szkolny - pisanie i czytanie ATENY 1) dbanie o tyzn fizyczn, dua waga przywizywana do sztuki i nauki. Pastwo daje obywatelom woln rk do wychowania dzieci 2) 7-18 rok ycia dbanie o nauk szkoln - gramatyka, pisanie, czytanie 3) 10 rok ycia lektury poetw, religia, historia - wzgldy poznawcze, flet, lutnia 4) 15-20 rok ycia - Efebia - przygotowanie wojskowe 3. Pogldy na wychowanie Sokratesa Nie ma wychowania bez wychowawcy, ktrego postpowanie i osobowo stanowi dopeniajcy element Nauczyciel chcc ksztatowad postawy i moralnod swoich uczniw najpierw musi nauczyd si ksztatowad samego siebie. Rozmowa z takim nauczycielem wpywa nie tylko na intelekt, lecz na ca dusz ucznia. Dialog by uprawianym wsplnie dwiczeniem duchowym, zachcajcym do wewntrznego dwiczenia, do badania wiadomoci. O ile Sokrates zawsze by wzorem nauczyciela, o tyle staje si mistrzem, ktry sam stosuje mdrod innym przekazywan. Osobiste zaangaowanie duchowe jest niezbdne dla tych, ktrzy chc inne dusze ksztatowad. Okazuje si, e mniej znaczy temat dialogu ni zastosowana doo metoda; mniejsz ma wartod rozwizanie problemu ni przebyta wsplnie droga. Rzecz nie w znalezieniu rozwizania, lecz w dwiczeniu sposobw jego poszukiwania. 4. System wychowawczy Platona 1) zasady wychowania okrela ma prawodawca a rzd pastwa czuwa nad ich wykonaniem. 2) wychowanie powinno by tworzeniem optymalnych warunkw, gdzie dusza ludzka bdzie moga sobie przypomnie to, co przeya w wiecie idei 3) troska o dziecko przed jego urodzeniem 4) do 6 roku chopcy i dziewczta maj si wychowywa razem, pniej kada pe osobno dopiero w 10 roku ycia zaczyna si nauka Platon dzieli spoeczestwo na stany (rzdcy, stranicy, ywiciele). Modzie, wybrana na rzdcw, miaa przez 10 lat zgbia kolejno nauki matematyczne. Mia to by wstp do najwyszej nauki filozofii, poniewa dopiero ona nauczy istotnej mdroci. Po 5 latach studiw filozoficznych obowizywao 15 lat praktyk w urzdach administracji pastwowej. Po ukoczeniu praktyki mczyzna stawa si czonkiem stanu mdrcw. Platon by twrc teorii wychowania przedszkolnego, ktrego celem byo wychowanie dla potrzeb pastwa. Dobre naogi moralne tworzy si przez oddziaywanie na dusz za pomoc zabaw, poezji i muzyki.

5. Wychowanie rodzinne i szkolnictwo w staroytnym Rzymie 1) wychowanie naley do rodziny, polega na stopniowym wprowadzaniu modego pokolenia z tym , co osigno stare pokolenie. Do modego pokolenia naley kontynuacja tej tradycji 2) rodzina stanowi cz przyrody tzn. kady czonek rodziny powinien zna swoje miejsce, rol. Modzi powinni wiedzie komu naley si szacunek i powaanie 3) brak dominacji w wychowaniu rodziny nad pastwem 4) Rzymianie wizali wychowanie z du rol matki -> do 7go roku ycia, potem dziecko przechodzio pod opiek ojca PRZEBIEG NAUKI: nauki elementarne - czytanie, pisanie prawo rzymskie gospodarka - mechanizmy winnicy (strona praktyczna) - uprawa , zdrowie pracownikw rozwj fizyczny - walka, jazda konna, pywania retoryka 16-17 rok ycia - ojciec wprowadza dziecko w wiat swoich przyjaci - najpierw obserwacja, potem uczestnictwo w dyskusjach (ugruntowywanie nauki z zakresu prawa rzymskiego) + 2 lata wojsko

6. Myl pedagogiczna w staroytnym Rzymie na przykadzie Kwintyliana Wg Kwintyliana ideaem mwcy obywatela jest osoba, ktra odznacza si najwikszymi zaletami moralnymi; jest osoba praw i moralnie dobr, znajc zasady etyk Bowiem mwca jako obywatel w pewnym stopniu moe mie tez wpyw na losy pastwa. ponadto mwca powinien by osob wyksztacon i odznacza si wszechstronn wiedz. Powinien zna zasady poprawnej budowy mowy, ktr przedstawia si za pomoc: rwnie osoba ta powinna by znawc dorobku kulturalnego ludzkoci i powinna cechowa si poszanowaniem dla tradycji rodzinnej i przodkw. Nie powinna tak jak dawniej: idealny mwca powinien by take mistrzem wszelkiej umiejtnoci krasomwczej; Uwaa, e na wyksztacenie idealnego mwcy- obywatela ma rwnie wpyw jego nauczanie elementarne i rola rodzic w wychowaniu. Std te stwierdzenie, e od chwili narodzin syna ojciec powinien wierzy w jego najwiksze zdolnoci i otoczy go troskliw opiek Ponadto w wychowaniu przyszego mwcy istotn rol odgryway 3 elementy: wyksztacenie rodzicw, ktre powinno by jak najlepsze, dobieranie z du ostronoci niaki dla maego dziecka: dobieranie odpowiednich pedagogw dla chopca w okresie rozpoczcia przez niego bardzo systematycznej nauki: Kwintylian uwaa, e dziecistwo jest okresem, w ktrym czowiek uczy si wszystkiego niezwykle atwo. Jego zdolnoci s wszechstronne i nieograniczone. Dzieci powinny zajmowa si rnymi naukami, by nie skupia za dugo uwagi na jednym zagadnieniu. W nauczaniu elementarnym wyklucza wszelki przymus, zbyt wielkie wymagania i ostr traktowanie dzieci, poniewa wszystko to mogo atwo doprowadzi do znienawidzenia nauki przez modych chopcw 7. Warunki i kierunki rozwoju owiaty i nauki w redniowieczu W redniowieczu metody dydaktyczne i wychowawcze byy bardziej zacofane ni w staroytnoci. Te drugie byy bardzo surowe i wsplne dla wszystkich typw szk: parafialnych, katedralnych, kolegiackich, zakonnych. Chopcom gwnie urabiano naturalnie ich charakter, uczucia i wol, przyzwyczajano do ascetycznego trybu ycia, wprawiano w prac rczn, ale take ksztacono umys, aby zrozumia zasady wiary. W szkole redniowiecznej wszechwadnie panowaa rzga, ktra bya symbolem wadzy nauczyciela, w zwizku z tym kary cielesne byy bardzo rozpowszechnione. Strach przed karami doczesnymi i jeszcze wikszy lk przed karami wiecznymi by istotnym czynnikiem wychowawczym. W redniowiecznej szkole panowao przekonanie, e kade przewinienie powinny by karane, a wic kary stosowany niezalenie od pochodzenia stanowego ucznia. Zakadano przy kadej katedrze i kadym opactwie szkoy klasztorne i katedralne, przygotowujce klerykw do suby kocielnej oraz przysposabiajcych chopcw do piewu chralnego podczas naboestw. To dziki poczynaniom Karola Wielkiego zostaa zahamowana ciemnota i zacofanie w epoce redniowiecza. Mianowicie w czasach jego monarchii dokonano gruntownej reformy pisma, zastpuj niedbae i nieczytelne literki z epoki merowiskiej, piknym pismem kaligraficznym, zwanym inaczej minusku okrg lub karolisk. Aby wprowadzi w ycie reformy szkolnictwa Karol Wielki musia cign na swj dwr ludzi wyksztaconych, uczonych duchownych. Dziki pomocy tych intelektualistw, a take przy wsppracy innych mnichw anglosaskich Karol Wielki otworzy szko paacow, ktra obejmowaa swoim

oddziaywaniem dydaktycznym ca rodzin krlewsk i dzieci najwyszych urzdnikw pastwowych oraz dworskich, oczekujcych na objcie w przyszoci stanowisk kocielnych i pastwowych. Szkoy klasztorne realizoway nie tylko program siedmiu sztuk wyzwolonych, ale take gromadzono skarby wiedzy zapomnianych pisarzy staroytnych, przepisywano bogato zdobione miniaturami utwory, traktaty naukowe, podrczniki i stare rkopisy. Miejsce upadajcych szk klasztornych powoli zaczy zajmowa szkoy katedralne. Szkoy te rozwijay si bardzo powoli i nierwnomiernie, poniewa zalene to byo od kultury umysowej i gorliwoci biskupa kadej diecezji. Szkoy tworzone przy kocioach poza katedralnych (tzw. kolegiatach) nosiy miano szk kolegiackich. Byy to bogatsze kocioy, ktre byy wyposaone w fundacje na utrzymanie kanonikw, ktrzy osiadali przy tych kolegiatach. Jeden z nich by scholastykiem, scholastykiem jego obowizkiem byo opiekowanie si szko, w ktrej wykadano dla kandydatw do stanu duchownego elementy teologii, a take siedem sztuk nauk wyzwolonych. Szkoy te wspomagay szkoy katedralne w ksztaceniu duchowym, a ich rozwj przypada XII i XIII stulecie. Szkoy w epoce redniowiecza dzieliy si jeszcze na zewntrzne i wewntrzne. W wewntrznych nauczano chopcw na ksiy, natomiast w tych drugich modzie wieck. Nauka w obu szkoach odbywaa si w jzyku aciskim, a program oparty by na zagadnieniach kocielnych tj.: uczono Pisma w., psalmw, piewu kocielnego, pisania. Wierzono w oczyszczajc moc kary, dlatego te karano za wszystko, a za pomoc kar fizycznych bya utrzymywana dyscyplina. 8. Uniwersytety w redniowieczu redniowiecze to czas rozwoju szk i uniwersytetw. System szkolny, ktry powsta w czasach Karola Wielkiego, nie by co prawda powszechny, ale pozwala zdobywa wiedz przynajmniej dzieciom lepiej urodzonych. Uniwersytety posiaday pewnego rodzaju autonomi, np. wyczne prawo nadawania stopni naukowych i nauczania w caym wiecie chrzecijaskim. Dysponoway take niezalenoci prawn od wadz miejskich. W XII-XIII wieku powstaa wikszo najsawniejszych uniwersytetw europejskich: Uniwersytet Boloski, Uniwersytet Paryski, Uniwersytet Oksfordzki, Uniwersytet w Cambridge i Uniwersytet Padewski. Aby mc studiowa wybran przez siebie nauk, naleao najpierw studiowa przez trzy lata artes liberales (sztuki wyzwolone), czyli nauki przeznaczone tylko dla ludzi wolnych Artes liberales czyli nauki stanowice trivium i quatrivium. Na uniwersytetach istniay cztery wydziay sztuk wyzwolonych, teologii, medycyny oraz prawa. 9. Odrodzenie, humanizm, reformacja, a rozwj owiaty Renesans zwany te odrodzeniem lub humanizmem, dziki reformacji i rodzcemu si wolnomylicielstwu, niszczy duchow dyktatur kocioa, wskrzesza staroytno greck, przyczynia si do niebywaego rozkwitu sztuki i literatury, powoduje rozwj przyrodoznawstwa, kadzie podwaliny pod nowoczesny, wiecki pogld na wiat. Orodkiem zainteresowania staje si czowiek i jego ycie na ziemi, a nie Bg i ycie po za grobowe. Humanici przeciwstawiaj si redniowiecznemu systemowi wychowania. Podejmuj walk ze scholastycznym charakterem nauki i religijno-kocielnym charakterem wychowania. Pedagogiczni Humanici domagaj si wieckiego kierunku wychowania. Humanizm wciga do studiw czynniki wieckie, i uwalnia nauk od jej charakteru teologiczno-kocielnego. Nowy program ksztacenia umysowego kadzie nacisk na wszechstronny rozwj umysu i jest programem wieckim. Teologia i filozofia scholastyczna s z niego wykluczone. 7 Sztuk Wyzwolonych ju nie wystarcza. Kultem otacza si jzyki staroytne, zwaszcza acin, ale nie skaon acin kocieln, lecz czysta klasyczn mow. Wyksztacenie szkolne jest przede wszystkim wyksztaceniem jzykowym. Pedagogiczni humanici wykazuj du trosk o wychowanie fizyczne. Pojawia si dbao o wygld zewntrzny, higien ciaa, o zgrabne ruchy, adn postaw i harmonijn budow. wiczenia gimnastyczne, zabawy, pywanie, tace, rytmika, przebywanie na wieym powietrzu stay si przedmiotem zainteresowania, dyskusji i praktyki. Nastpuje odrodzenie zasad staroytnych. Pedagodzy domagaj si yczliwego traktowania dziecka, pogody i wesooci, oddziaywania na ambicje i honor modziey przez pochway i nagrody, przez wzajemne wspzawodnictwo. Dominuje pogld, e agodnoci mona uzyska lepsze rezultaty, anieli surowymi karami. Reformacja przerwaa w pewnej mierze rozwj laicyzacji wywoany przez humanizm. Oywia ideay religijne powodujc jednoczenie gwatown reakcje katolicka m.in. jezuityzm i now fal fanatyzmu i nietolerancji religijnej. Niemniej pod wzgldem spoecznym i owiatowym ruch reformacyjny by ruchem postpowym. Krytyka niesprawiedliwych stosunkw spoecznych, walka z hierarchi kocieln i wieck sza nieraz w parze z obron chopw i rzemielnikw. Upowszechnio si Pismo wite.

10. Odrodzeniowa myl pedagogiczna i humanistyczne utopie Tomasza Morea i Tomassa Campanelli Tomasz More autor Utopii. Rozwija idee powszechnego nauczania w jzyku ojczystym, jednakowego dla obu pci, oraz ide wychowawcz przez prac. Ide t czy z harmonijnym rozwojem fizycznym i umysowym. Idee pedagogiczne Morea podkrelaj zwizek wychowania i nauczania z yciem oraz znaczenie nauki dla ycia praktycznego. Tomasz Campanella autor Paostwo sooca o idealnym miecie. Krytykuje system szkolny, stosunki spoeczne. Twierdzi, e kobiety maja prawo do ksztacenia. Paostwo otoczone 6 murami przedstawiajcymi nauki matematyk, geografi, botanik + ichtiologia ptaki +pazy, gady, owady, wysze gatunki zwierzt, rzemioso + wynalazki 11. Racjonalizm owieceniowy a rozwj owiaty i nauki Rozwj nauk w owieceniu, a take jego kultura w Europie zwizana bya z odkryciami fizycznymi, z powstajcymi nowymi teoriami i pojciami w fizyce, ktrych rozwj w XVIII wieku by bardzo silny. W okresie tym powstao wiele nowych teorii np. teoria wzgldnoci (Alberta Einsteina), zasady mechaniki. Powstay take nowe gazie nauk chemia, astronomia i ekonomia, a w lad za nimi pierwsze teorie ekonomiczne m.in. Adama Smitha o podziale ekonomicznym wspczesnych pastw. Bardzo silnie rozwijaa si medycyna poprzez odkrycia nowych sposobw leczenia, rodzajw lekarstw, wprowadzenie do lecznictwa i odkrycie szczepionki przez Ludwika Pasteau. Zaczy powstawa pierwsze szpitale, przytuki wszystko to wymg dugotrwajcych wojen na kontynencie europejskim. Wprowadzona zostaa rwnie do kultury i nauki owiecenia systematyka rolin, ktrej twrc by Karol Lineusz. Stworzony zosta take ukad okresowy pierwiastkw przez A. Mendelejewa, ktry od momentu swojego powstania odegra ogromn rol wrd nauk fizycznych i chemicznych. 12. Wychowanie wedug koncepcji J. Lockea Pochodzi z arystokratycznej rodziny prawniczej. Twierdzi ze od najwczeniejszych lat naley uczy dziecko karnoci i grzecznoci. By przeciwny karom cielesnym, ktre poniaj dziecko i zamykaj je w sobie a jednoczenie s objawem bezsilnoci dorosych. Do nauki naley zachca poprzez zainteresowanie. W swoim programie przewidywa najpierw nauk pisania i czytania w jzyku ojczystym, nastpnie obcym (acina), nauk rysunku, nauk grafiki, arytmetyki, astrologii, historii, prawa i dobrych obyczajw. By zwolennikiem wychowania stanowego. Dla dzieci chopw i robotnikw- szkoy elementarne bez nauki pisania i czytania, ktre miay przygotowa do pracy manufakturowej. Wychowaniem wszechstronnym chcia obj klas rzdzc, gdy musi ona skutecznie kierowa i trzyma w posuszestwie nisze klasy. Swoj teori wychowania i wyksztacenia wyoy przede wszystkim w dziele Pt. Myl o wychowaniu 1693r. Pogldy Locka w tej ksice odpowiaday deniom zamonych warstw wczesnego spoeczestwa, byy programem wychowania gentelmana, czyli czowieka wiatowego, mdrego oraz szlachetnego. Opowiada si za wychowaniem prywatnym w domu pod kierunkiem guwernera. Poniewa uwaa e w szkole publicznej znajduj si dzieci zepsute i le wychowane. 3 zagadnienia Lockea: 1)wychowanie fizycznego ( ciaa)- W zdrowym ciele zdrowy duch. Wg niego trzeba zmieni styl ycia, wychowania, ywienia, ubierania dzieci po to eby unika chorb. 2)wychowanie moralne godno i honor. Ma ono prowadzi nie do zbawienia duszy, ale do tego, aby czowiek yjc uczciwie i roztropnie znalaz w yciu powodzenie i szczcie. 3) wychowanie umysowe. Oprcz fortuny gentelman powinien obdarzy swojego syna cnot, roztropnoci, dobrymi obyczajami oraz wyksztaceniem. Wyksztacenie powinno uatwi prac zawodow, wdra do obcowania w dobrym towarzystwie. 13. Wychowanie naturalne J. J. Rousseau Filozofia Rousseau - filozofia uczucia- zrywaa z rozumem i nauk na rzecz impresji i intuicji, przeciwstawiaa si racjonalizmowi, odrzucaa kultur i cywilizacj jako czynniki wpywajce destrukcyjnie na czowieka i nawizywaa do natury, wolnej jego zdaniem- od sprzecznoci i walki wszystkich przeciwko wszystkim. Potpia ca wczesn teori i praktyk wychowania domowego i szkolnego. Uwaa e odrodzenie ludzkoci moe nastpi jedynie przez wychowanie zgodne z prawami natury. Napisa ksik Emil- czyli o wychowaniu nazywana poematem pedagogicznym, pamitnik z ycia pewnego chopca. Opisa zasady wychowania zgodnego z natur. Wg niego bardzo wany jest kontakt z przyrod. Fazy rozwojowe: 1) niemowlctwo-(od urodzenia do czasu kiedy dziecko zaczyna mwi- mniej wicej do drugiego roku ycia) bardzo wana matka, wg niego jeeli ona nie bdzie wychowywaa to przyniesie skutek na cae ycie. W tym okresie ojciec jest niepotrzebny 2) dziecistwo- Bardzo szybki rozwj fizyczny i psychiczny. Dlatego trzeba mu da szanse na kontakt z przyrod, samodzielny kontakt.

3) chopictwo- 12-15lat. Wg niego dopiero zaczyna si ycie umysowe czowieka. Czas kiedy praktyczne, specjalistyczne czynnoci mona uczy. 4) lata modziecze- (15-20lat) czas kiedy czowiek dojrzewa spoecznie, ideowo, religijnie i estetycznie. Jego pogldy na innych ludzi dopiero si ksztatuj, teraz jest zdolny sam podejmowa decyzj (np. o religii) Wychodzi z zaoenia e czowiek z natury jest dobry i wolny, poniewa w tym stanie postpuje zgodnie ze swoim uczuciem i wrodzonymi skonnociami. Wg niego czowiek jest rwny drugiemu czowiekowi. Uwaa, e obowizek naturalnego wychowania dziecka spoczywa na rodzicach: na ojcu a przede wszystkim na matce. Proponuje aby byli oni od pocztku dla dziecka dobrym przykadem, oparciem, przyjacimi. 14. Collegium Nobilium Stanisawa Konarskiego 1740 - Stanisaw Konarski (zakonnik, pijar) zakada Collegium Nobilium, szko dla elit, arystokracji. Wychowankowie mieli stanowi przysz elit rzdzc. Konarski do programu szkolnego wprowadzi wiedz o rzeczywistym stanie pastwa, o jego wadach ustrojowych i fatalnej sytuacji ekonomicznej. Uczniowie mieli w mowie i pimie przygotowywa koncepcje reform (200 tematw wypracowa by to bardzo wany element w wychowaniu obywatelskim i patriotycznym) . Uczono: - acina, j. polski, j. nowoytne (ang., niem., franc- konwersacje i czytanie gazet), matematyka, fizyka, wiedza o przyrodzie, religia, nauka moralnoci, dbano o ogad towarzysk i dobre wychowanie W podobnym duchu jeli chodzi o cele, treci, metody ksztacenia Konarski zreformowa w latach 50 XVIII w. kolegia pijarskie w, ktrych uczya si ubosza modzie szlachecka. Konarski opracowa podstawy ustawodawstwa szkolnego w, ktrym okrelano prawa i obowizki nauczycieli, organizacje szk, programy nauczania, zasady nadzoru pedagogicznego. Reformy Konarskiego przygotoway grunt do szerszych reform w owiacie. 15. Dziaalno Szkoy Rycerskiej Szkoa Rycerska, Korpus Kadetw, szkoa rednia o profilu wojskowym, utworzona w 1765 przez krla Stanisawa Augusta Poniatowskiego i ksicia A.K. Czartoryskiego. Jej zadaniem miao by przygotowanie oficerw dla armii i modziey szlacheckiej do suby publicznej. Program obejmowa 4 lata ksztacenia oglnego wraz z nauk jzykw obcych i 2 lata zawodowego (suba wojskowa, inynieria wojskowa, suba cywilna), uzupeniane nauk jazdy konnej, szermierki itp. W planach zaoyciela miaa ona poprzez swoich wychowankw odegra wan rol ratowania zagroonej upadkiem Ojczyzny. Ciemnota, prywata, apownictwo gboko wryy si w umysy i serca rzdzcej Rzeczpospolit klasy szlacheckiej i wielu magnatw. Szczytowym okresem upadku moralnego elity odpowiedzialnej za losy kraju byy czasy saskie. Inicjatywa Poniatowskiego nawizywaa do wczeniejszej dziaalnoci reformatorskiej Stanisawa Leszczyskiego i ks. Stanisawa Konarskiego. 16. Okolicznoci powoania i gwne kierunki dziaalnoci Komisji Edukacji Narodowej Krl Stanisaw August Poniatowski doprowadzi 14 padziernika 1773 r. do uchwalenia przez sejm ustawy o utworzeniu Komisji Edukacji Narodowej, pierwszej w Europie pastwowej i wieckiej wadzy szkolnej. Odpowiedzialna przed parlamentem KEN, oparta o zasad kolegialnoci, miaa pen niezaleno prawnoadministracyjn, a od 1776 r. rwnie materialn, w oparciu o przejte majtki pojezuickie. Mimo silnych zalenoci klasowych wysiki i osignicia KEN byy bardzo powane. 1. gruntownie zreformowano Akademi Krakowsk i Wilesk 2. zsekularyzowano programy nauczania i grono pedagogiczne 3. jako obowizujcy jzyk wykadw wprowadzono jzyk polski 4. rozbudowano badania matematyczno-przyrodnicze 5. zwierzchnictwo nad szkoami rednimi i przygotowywanie dla nich kadry nauczycielskiej 6. podja prby stworzenia uniwersytetu w Warszawie Pod kierownictwem KEN pozostaway 74 szkoy rednie, podzielone na 10 szk wydziaowych i podlegajce im szkoy podwydziaowe. Komisja opracowaa dla nich nowe programy. KEN zainicjowaa zakadanie szk elementarnych, zwanych parafialnymi, udostpniajc je dzieciom chopskim. Zorganizowaa seminaria nauczycielskie. Zaja si opracowaniem nowoczesnych podrcznikw. Jako, e w skadzie KEN nie byo w zasadzie zawodowych nauczycieli, powoano wic Towarzystwo do Ksig Elementarnych pod przewodnictwem Potockiego. Towarzystwo skupio w sobie wkrtce ca prac nad programem i planami nauk, ich metod i podrcznikami, a z czasem przejto znaczna cz dziaalnoci administracyjnej - wizytacje szkl, badanie sprawozda. Towarzystwo zajmowao si sprawami ktre mu Komisja przekazywaa

17. Myl pedagogiczna Bronisawa Trentowskiego Pokusi si o wypracowanie samodzielnej Teorii Pedagogicznej. Przywizywa wag do oryginalnoci swego systemu ale nie lekceway dotychczasowego dorobku, odrzuca jednak przekazane przez staroytno wychowanie narodowe, uniformistyczne, zmierzajce do wszczepiania w og jednolitych i masowych poj, uczu i ideaw, wobec ktrych nie ma miejsca na odrbno. To wanie Trentowski jest jednym z pierwszych Polakw, ktry zwrci uwag na rozwijanie si indywidualnoci czowieka. Zmierzajca do takiego celu pedagogika wymagaa aktywnej postawy wychowanka, interes jednostki wynosi Trentowski ponad interes pastwa, uwaajc jednostk za cel sam w sobie, a pastwo za rodek do zaspokajania jej potrzeb. Zdaniem jego ani ciao ani dusza nie istniej samodzielnie, ale s zespolone w nierozerwalnym zwizku, ktrym jest nasza rzeczywista istota, to, dziki czemu rnimy si od innych ( -ja) Wszystkie wywody Trentowskiego o rozwoju samodzielnoci w czowieku odnosz si tylko do mczyzn. Kobieta zdaniem jego ma tylko pja, jest wiecznym dzieckiem, ktre potrzebuje wychowania, ale nie wyszego wyksztacenia. Wedug niego kada prawdziwa osobowo ma poczucie wasnej wartoci i swj charakter, a zadaniem wychowawcy jest rozwija owe zadatki charakteru i samodzielnoci. By zwolennikiem samorzdu uczniowskiego, ktry sam ustanawia normy postpowania. Autonomia wg Trentowskiego jest jedynym prawodawstwem godnym czowieka i zdolnym go najsilniej zobowiza Trentowski uwiadamia jak wielkie jest znaczenie nauczycieli dla szkoy. Teoria pedagogiczna Trentowskiego rozwijaa szereg myli, przede wszystkim w zakresie wychowania samodzielnoci. 18. Pogldy pedagogiczne Stanisawa Karpowicza Podstawowym twierdzeniem na ktrym opiera si pedagogika Karpowicza jest teza, e ycie rozwija si w cisej zalenoci od rodowiska jako reakcja na czynniki zewntrzne, czego nastpstwem jest przystosowanie si istoty yjcej do otoczenia. Karpowicz stara si nada pedagogice charakter niezaleny od zmiennych prdw spoecznych, a zasady jej oprze na jakiej oglnej, staej i niezalenej podstawie. W celu uspoecznienia dziecka naley jak najwczeniej tumi w nim uczucia samolubne a budzi obywatelskie i altruistyczne. Rozbudzanie uczu altruistycznych uwaa za najwaniejsze zadanie wychowania moralnego, poniewa uczucie stanowi podstaw duchowego rozwoju, jest warunkiem jednoci i spjnoci yciowej midzy jednostkami tej samej gromady. Aby rozwin w dziecku uczucia altruistyczne, naley je wprowadzi w ycie spoeczne, naley rozszerza sfer ycia dzieci tak eby nie czuy si zamknite same w sobie, ale ustawicznie przekonyway si, e s czstk wikszej caoci. Karpowicz kadzie nacisk na przygotowanie dziecka do ycia i domaga si, aby wprowadzi je w sfer rzeczywistych stosunkw, przyzwyczai stopniowo do liczenia si z przeszkodami, pozwoli mu miewa wasne zawody i przykroci, hartowa je za pomoc trudu i wysiku oraz uczy zdobywa osobiste dowiadczenia. Z tych wzgldw jest on gorcym zwolennikiem wychowania fizycznego, zabaw i gier ruchowych na wolnym powietrzu, wycieczek zbiorowych, robt i pracy rcznej. Karpowicz potpia surowo wychowanie wdraajce dzieci do ulegoci i biernego posuszestwa i posugujce si w tym celu takimi rodkami jak rozkaz, przymus, groba i kara. 19. Owiata w Krlestwie Polskim w latach 1861-1914 Po okresie intensywnej rusyfikacji, w wyniku powstania listopadowego, na pocztku lat 60-tych poprawia si sytuacja szkolnictwa. W 1861 roku przywrcono Ministerstwo Owiaty (Komisja Wyzna Owiecenia Publicznego) na jego czele stan Aleksander Wielkopolski, ktry przeprowdzi refom szkolnictwa (rozbudowa szk elementarnych w miastach i na wsiach), powoano take Szko Gwn w Warszawie. 20. Dziaalno spoeczno-owiatowa Heleny Radliskiej, Zofii Daszyskiej-Goliskiej i Janusza Korczaka do I wojny wiatowej Helena Radliska znana jest szerokim krgom nauczycieli oraz pracownikom spoecznym i owiatowym przede wszystkim jako twrca najbardziej wszechstronnej polskiej szkoy pedagogicznej - szkoy pedagogiki spoecznej. Pooya te ogromne zasugi dla rozwoju owiaty, bya organizatork i teoretykiem bibliotekarstwa i badaczem czytelnictwa. W okresie rewolucji Radliska staa si jednym z prz ywdcw walki o szko polsk. Bezporedni udzia w tej walce wpyn na poszerzenie u niej pola widzenia na sprawy spoeczne. Charakterystyczn cech dziaalnoci i twrczoci Heleny Radliskiej byo wizanie zagadnie bibliotekarstwa i czytelnictwa z oglnymi zaoeniami pedagogiczno - owiatowymi. Zofia Daszyska-Goliska jako pierwsza kobieta obronia doktorat, nastpnie wyjechaa do Niemiec i pracowaa na Akademii Humboldta w Berlinie. Jednoczenie w latach 18921894 wykadaa na Uniwersytecie Latajcym. Pocztkowo zafascynowana marksizmem, z czasem staa si zwolenniczk kooperatywizmu. Cho jej domen bya ekonomia, interesoway j taternictwo i archeologia. Braa te

aktywny udzia w dziaalnoci spoecznej, szczeglnie silnie angaujc si w walk z alkoholizmem oraz walczc o rwnouprawnienie kobiet. W 1911/1912 r. wsporganizowaa Szko Nauk Politycznych i Spoecznych, w ktrej wykada midzy innymi Jzef Pisudski. Daszyska -Goliska wiele wysiku woya w dziaalno spoeczn, w zwalczanie przyczyn biedy i bezrobocia, pracowaa w Ministerstwie Pracy i Opieki Spoecznej, napisaa projekt ustawy: O ochronie pracy kobiet i modocianych. Janusz Korczak (Henryk Goldszmit) by wielkim obroc praw dzieci i twrc systemu wychowawczego, opartego na pobudzaniu aktywnoci spoecznej i podmiotowym traktowaniu dzieci. Dziaa w czytelniach Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynnoci. By w szesnastoosobowej grupie zaoycielskiej Ha-Szomer Ha-Cair, powstaej w Wiedniu ydowskiej organizacji skautowej. Do wolnomularstwa wstpi najpniej w 1925 roku. Inicjowany by w Loy Gwiazda Morza Midzynarodowej Federacji Le Droit Humain powoanej do tego, aby pogodzi wszystkich ludzi, ktrych dziel bariery religii i poszukiwa prawdy przy zachowaniu szacunku dla drugiego czowieka