Sie sind auf Seite 1von 209

2005 ckESpf?

pmayAdrmefpmrlqk
okwya'om (odyHESihftoHk;csoyd H) yxrqk&

jrefrmh a&t&if;tjrpf
Ekdifa&Trkfd;

pDpOfwnf;jzwfol -

OD;TeUf [H (TeYf[H-MuLawm)
wm0efcpH mwnf;
a':wifwif0if; ('DZifbmrGe;f )
pmwnf;

pmayAdrmefxkwf jynfolUvufpGJpmpOf

2007 ckESp?f yxrtBudr?f tkyaf & 3500

wefzkd; ( 700 ) usyf

yHkESyd af &;ESihfpmtkyx
f kwaf 0a&;vkyif ef;
pmayAdrmef pmwnf;r;csKyf OD;armifviId f (armifaqGi,f) u
rSwyf HkwiftrSwf 07492 jzifh ku
d Ef ySd
f
rSwyf HkwiftrSwf 03911 jzifh xkwaf 0onf/

'dkYwm0efta&;oHk;yg;
jynfaxmifpkryduGJa&;

'dkYta&;

wkid ;f &if;om;pnf;vHk;nDGwrf I ryduGJa&;

'kYdta&;

tcsKyftjcmtmPm wnfwHhckdiNf rJa&;

'dkYta&;

jynfolYoabmxm;
jynf y tm;ud k ; yk q d e f k d ; tqk d ; jrif 0 g'D r sm;tm; qef Y u sif M u/
EdkifiHawmf wnfNidrfat;csrf;a&;ESifh EkdifiHawmf wkd;wufa&;udk
aESmifh,Suzf suq
f D;olrsm;tm; qefYusiMf u/
Edkiif Hawmf\ jynfwGi;f a&;udk 0ifa&mufpGuzf uf aESmifh,Suaf om
jynfyEdkiif Hrsm;tm; qefYusiMf u/
jynfwiG ;f jynfy tzsuo
f rm;rsm;tm; bHk&efot
l jzpf owfrw
S af csreI ;f
Mu/

EdkifiHa&;OD;wnfcsuf

(4) &yf

EkdifiHawmfwnfNidrfa&;? &yf&Gmat;csrf;om,ma&;ESifh w&m;Oya'

pdk;rdk;a&;?
trsKd;om;jyefvnfpnf;vHk;nDGwfa&;?
cdkirf monfh zGJUpnf;yHktajccHOya'opf jzpfay:vma&;?
jzpfay:vmonfh zGJUpnf;yHktajccHOya'opfESifhtnD acwfrDzGHUzd;

wdk;wufaom Edkiif Hawmfopfwpf&yf wnfaqmufa&;?

pD;yGm;a&;OD;wnfcsuf (4) &yf


pdkuyf sK;d a&;udk tajccH tjcm;pD;yGm;a&; u@rsm;ukv
d nf; bufpkH

zGHUzd;wdk;wufatmif wnfaqmufa&;?
aps;uGupf D;yGm;a&;pepf yDjyifpGm jzpfay:vma&;?
jynfwiG ;f jynfyrS twwfynmESihf t&if;tES;D rsm; zdwaf c: pD;yGm;a&;

zGHUzd;wdk;wufatmif wnfaqmufa&;?
EdkifiHawmf pD;yGm;a&;wpf&yfvHk;ukd zefwD;EdkifrI pGrf;tm;onf

Edkiif HawmfESihf wdki;f &if;om;jynfolwkdY\vuf0,fwiG &f aSd &;?

vlrIa&;OD;wnfcsuf (4) &yf


wpfrsK;d om;vHk;\ pdw"f mwfESihf tusihfpm&dw jrifhrm;a&;?
trsKd;*kPf? Zmwd*kPfjrifhrm;a&;ESifh ,Ofaus;rItarGtESpfrsm;?

trsK;d om;a&;vuPmrsm; raysmufysuaf tmif xde;f odr;f apmifh


a&Smufa&;?
rsK;d csppf w
d "f mwf &Sio
f efxufjrufa&;?
wpfrsK;d om;vHk; use;f rmBuYHckdiaf &;ESihf ynm&nfjrifhrm;a&;?

rmwdum
tcef;
taMumif;t&m
trSmpm
1/ aygif;pyfzUJG pnf;yHkEiS hf zGUJ wnfr\
I rlvtp
- aygif;pyfzUJG pnf;yHk
(u) tufwrfwpfck\cEmtdrf
( c ) jzpf&efvG,f ysu&f efcufonfhj'yfaygif;
- wnfO;D p*d[u
f rmESit
hf wl
(u) OD;aqmifoDtk&d DBuD;ESp&f yf
( c ) avmuBuD;udkwnfaqmufrnfhtrIerf sm;
( * ) twdwEf Spaf ygif;uka# 1500 rSonf2/ oD;jcm;wnfuGe;f cdk&m
rsujf rifa&urm
- (u) yifv,fork'&ma&
( c ) a&cJjyifESihf a&cJjrpfrsm;
( * ) ajrvTmay:u Zv0ef;usif
- rsuu
f G,af &urm
(u) ajrvTmtwGi;f u Zv0ef;usif
( c ) rjrif&aom a&yifv,f
3/ tjznfhcHueG ;f ck&d m
- ow0gwdkcY EmtwGi;f 0,f
(u) uREfkyw
f kYcd EmtwGi;f ua&
( c ) wd&pmefwkYd cEmtwGi;f ua&
- tyifw\
Ykd ZD0puftwGi;f 0,f
4/ xl;uJ*kP&f nfESihf EIid ;f r&tm;tef
- xl;jcm;onfh*kPo
f wEd Sihf t&nftaoG;rsm;
- EIid ;f r&tm;tefESihf wkzufuif;ZGJrmef
(u) yifv,fork'&ma&\pGr;f aqmifrI
( c ) a&cJjyif? a&cJjrpfwkYd\pGr;f aqmifrI

pmrsufESm
1
2
2
5
9
10
13
16
21
23
23
27
33
39
39
43
47
48
48
55
57
62
62
71
71
74

( * ) jrpfa& acsmif;a&wkYd\pGr;f aqmifrI


(C) ajratmufa&\pGr;f aqmifrI
( i ) a&aiGU? a&puf? a&aygufwkYd\pGr;f aqmifrl
5/ tqHk;tprJh ZvoHo&m
- ZvoHo&m[lonf
- ZvoHo&mESihf urm
- ZvoHo&mESihf jynfjrefrm
(u) jynfjrefrmodkYa&t0if
( c ) jynfjrefrmrS a&txGuf
6/ ZD0avmutwGuf tusK;d yqHk; j'yfypn;f
- toufZD0&Sio
f efa&;taxmuftul
- b0wpfavQmuftqifajyapa&;taxmuftul
- wnfaqmufa&;r[mvkyif ef;rS {&mr vkyt
f m;&Sif
7/ Zva'grmefESihf Zvay;tE&m,f
- jrpfa&BuD;rItE&m,f
- avESit
hf wl
- ork'& ma&abmifbifcwfrI
- a&aygif;rSm;rItE&m,f
8/ jrpfa&cefYrSe;f ? jrpfa&xde;f ausmif;rI
- jrpfa&cefYrSe;f rI
- jrpfa&xde;f ausmif;rI
9/ jrefrmEdkiif HESihf urmha&tusyt
f wnf;
- a&jym? a&pdr;f ? a&ndKESihf tjcm;a&trsK;d rsK;d
- urmah &tusyt
f wnf;
(u) rnDrQaomtajctaersm;ESihf a&aomu
( c ) ydkrkq
d k;d 0g;aponfhtaMumif;w&m;rsm;
( * ) owday;csuEf Sihf udwifumuG,af &;tpDtrHrsm;
- jrefrmha&t&if;tjrpf- ypKyeEf Sihf tem*wf
rSDjirf;udk;um;aom pmtkypf mwrf;rsm;

76
78
80
85
86
90
94
95
101
113
114
121
129
135
135
140
145
150
155
155
164
173
173
177
178
180
183
188
195

trSmpm
a&onf uREfkyw
f kYdtouf&Sad eorQumvywfvHk; uREfkyw
f kYdcEmESihf uif;uGm
r&aom j'yfypn;f wpfckjzpfonf/ uREfkyw
f kYcd Emudk,jf yifyrS avuJhokYd ywfcsm0kid ;f um
xdpyfraeaomfvnf; cEmudk,t
f wGi;f toGit
f rsK;d rsK;d jzifh &Sad e\/ okYd &Sad epOfwiG f
vnf; wpfae&mwpfXmewGif tNrJwG,u
f yfraebJ udk,t
f *Fgtpdwt
f ydki;f rsm;twGi;f
tpOftNrJvJvS,
f vSnhv
f nfum toufZD0&Sio
f efaea&;twGuf vdktyfonfhwm0ef
rsm;ukd xrf;aqmifay;ae\/
uREfkyw
f t
Ykd oufZ0D wnfNrJaeap&ef a&onf odkcY Emudk,t
f wGi;f wku
d f u
kd f
aqmif&u
G af y;aeouJhokdY cEmjyifywGiv
f nf; oG,0f ku
d af om enf;vrf;rsm;jzifh aqmif
&Guaf y;ae\/ uREkyf w
f kYdpm;a&;aomufa&;twGuf aumufyJoD;ESHrsm; &&S&d ef a&u
zefwD;ay;&onf/ tom;? ig;? ykpGe&f &S&d ef a&u arG;jrLxde;f ausmif;ay;&onf/
a&m*gb,uif;a0;aysmufuif;ap&ef aq;yifaq;jrpfrsm;udk a&u ypkysK;d axmifay;&
onf/ uREfkyw
f kaYd ea&;? xdkiaf &;? oGm;vma&;tpOfajyap&ef a&uulnyD yhH k;d ay;&onf/
rQtxd uREfkyw
f kYdukd tusK;d yay;aeaom a&taMumif;udk vlwkid ;f vdkvkd
tawmftwefem;vnf od&SMd uNyD;jzpfygonf/ okYdaomf wpfaxmifhwpfae&mwGif rod
rjrifbJ useaf eao;ygu od&SEd kid &f ef &nf&G,Nf yD; pmtkyu
f kd ypka&;om;&jcif;
jzpfygonf/ a&\tusK;d yrItpkpkrSm ajrmufjrm;vGe;f vS rQjzifh NyD;jynfhpHkomG ;NyD[k
rqkEd kid yf g/ twwfEkid q
f Hk; ud;pm;NyD; a&\Zmpfjrpf? a&\toku
d t
f 0ef;? a&\*kPt
f if
ESihf toHk;usyHk tzHkzHkukd azmfjy&if; jrefrmha&t&if;tjrpft&yf&yf\ tajctaeudk
,SOw
f GJazmfjyxm;ygonf/ vlom;rsm;twGuf tusK;d tyqHk;a&udk tb,faMumifh
xde;f xde;f odr;f odr;f oHk;pGJoifhaMumif;udkvnf; wifjyxm;ygonf/
pmtkyf ypka&;om;Ekid af &;twGuf ZvaA'ynmrsK;d aphcsay;cJhaom uG,v
f Gef
olrsm;jzpfMuonfh rk;d av0oESihf ZvaA'TeMf um;rIOD;pD;Xme? TeMf um;a&;r;csKyf
(tNidr;f pm;) OD;bMunf? 'kw,
d TeMf um;a&;r;csKyf (tNidr;f pm;) OD;tHk;ausmEf Sihf 'kw,
d
TeMf um;a&;r; (tNidr;f pm;) OD;vSwifwkYu
d kdvnf;aumif;? TeMf um;a&;r; (tNidr;f pm;)
OD;pdeaf &TO;D ukv
d nf;aumif;? k&mS ;Ekid if rH S ZvaA'yg&*lrpwm*k'd b
kd ifEiS hf rpwmyufxkd
aumh? tar&duefEdkifiH? yifq,faA;eD;,m;jynfe,f? ar;vm;AD;vfwuodkvfrS
ygarmua'gufwm&if?tufp?f qGe;f ? a'gufwma&mbwfkYdp?f umvDzk;d eD;,m; jynfe,f
wuokv
d f (a';Apf) wGiv
f ma&mufykYcd say;aom urmhr;kd av0otzGJUcsKyfrS a'gufwm
a*s? eDrpfESihf rpwm a0:vfwmppfem wkYu
d kdvnf;aumif;? pmtkyyf g tcsut
f vuf
rsm;twGuf rSjD irf;cGihf yonfh ynm&Sirf sm;tm;vnf;aumif; txl;aus;Zl;wif&ydS gonf/

Ekid af &Tr;kd

tcef; (1)
aygif;pyfzGJUpnf;yHkESihf zGJUwnfrI\ rlvtp
uREfkyw
f kYdonf vlYavmuokYd a&mufOD;puyif a&ESihf xdawGUvmcJhMu\/
xrif;touf ckepf&uf? a&touf wpfreuf [laomqkd k;d pum;twdki;f a&raomuf&
ygu wpfreuf tcsdefrQESifhyif 'kuvSvSawGUEkdifonf/ okdYjzpf a&[lonfrSm
uREkyf w
f kYdESihf tNrJwap ruif;ruGm &Sad e&rnfht&mwpfckyifjzpf\/
a&udk rk;d &Gm&mrS &&Sad Mumif;ESihf yifv,f? ork'&m? jrpfacsmif;? tif;tdki?f
a&wGi;f a&uefwkYdrS &Ekid af Mumif;udk a&S;twDaw umvuyif od&Sv
d mcJhMuonf/
aemufyikd ;f wGif ajratmufa&vTmrsm;rSvnf; xkw,
f &l &SEd ikd af Mumif; odvmcJMh ujyefonf/
xdkokYd od&SMd uonfESihftrQ urmajrtESYHrS urmolurmom;rsm;onf urmOD;tprS
,aeYwkid af tmif a&ukd pOfqufrjywf&,loHk;pGJvmMu\/
a&qko
d nfrmS [ku
d 'f k*d siEf iS hf atmufq*D siw
f Ykd aygif;pyfxm;onfh j'yfaygif;
jzpfaMumif; odxm;olrmS ,aeYrsuaf rSmufacwfwiG f tajrmuftjrm;&Syd gonf/ odkaY omf
a&\ rlvtpudkrl odxm;ol tvGeYftvGeef nf;yg;vSonf/ uREfkyw
f kYd vlom;rsm;
tygt0if owavmu wpfckvHk;&Sd ow0grsm;\ toufZD0 pwifjzpfay:&m
rlvZmwdonf a&rsm;yifjzpfaMumif; odem;vnfxm;olurl ydkyk
d yif enf;vS
ayao;\/

jrefrmh a&t&if;tjrpf

aygif;pyfzUJG pnf;yHk
1

a&\zGJUpnf;jzpfwnfrIukd ajymjy&mwGif [ku


d 'f dk*sit
f ufwrf ESpcf kESihf
2
atmufqD*sif tufwrfwpfckwkdY aygif;pyfxm;onfh tdycf sw
f l;tkd jzpfonf[k twdkcsKHU
ajymEdki\
f / odkYaomf tufwrf qkw
d mbmvJ? [ku
d 'f k*d si?f atmufqD*siq
f kw
d mawG
ua&m bmawGvJ [kocd sio
f lrsm;twGuf tweftoih&f Si;f jyvdkygonf/
tufwrf[laom t*Fvyd af 0g[m&onf *&dbmomjzifh ]]cGJpw
d rf &Ekid }f }
3
[k t"dym,f&onfh tawmhrrf kYpd f rSoufqif;vmaom a0g[m&jzpf\/ jrefrmbmom
jzifhrl tPkjrL[kac:Muonf/ tPkjrLudk jrefrmpmtzGJU\ jrefrmtbd"mefwGif j'yfpif
wpfck\ tao;qHk;tpdwt
f ykid ;f [k t"dym ,fziG x
hf m;onf/ j'yfpifukrd l "mwkaA'oabm
jzifh xyfrHrcGJpw
d Ef kid af wmhaomj'yf[k teufay;xm;\/
ouf&o
dS ufrahJ vmuwpfciG 0f ,f obm0tm;jzifh j'yfpif 92 rsK;d awGU&NdS yD;jzpf
onf/ xkjd 'yfpifrsm;\ tufwrfrsm;teuf [ku
d 'f k*d sijf 'yfpif\tufwrfrmS tayghqkH;?
tao;qHk;jzpfonf/ tav;qHk;tufwrfrSm ,la&eD,rftufwrfjzpf tBuD;qHk;
4
tufwrfrSm qDpD,rff tufwrfjzpfonf/ atmufqD*sit
f ufwrfonf [ku
d 'f k*d sif
tufwrf\ wpfq,fhajcmufqav;onf/
(u) tufwrfwpfck\ cEmtdrf
tufwrfukd "mwkaA'enf;t& xyfrcH pJG w
d
f r&[k qkMd uaomfvnf; lyaA'
t&rl tufwrfonf tpdkit
f cJtwHk;uav;wpfckr[kwb
f J tvGeYftvGeaf o;i,fvS
5
aom y&rmPkjrL[kac:onfh tufwrfzUJG trIerf sm; jzifh zGUJ wnfaeaom trIepf kuav;
omjzpfonf/ xdk trIefrsm;rSm ykdwGef? EsLx&GefESifh tDvufx&GefwkdYjzpfMuum
,if;wkt
Yd Mum; ae&mvyf6 yif &Sv
d u
kd af o;onf/ tufwrfwpfckwnfaqmufxm;yHkukd
7
1913 ckESpf 'de;f rwflyaA'ynm&Sif eD;[if;e&pfa';Apfbk;d (1885-1962) u
atmufygtwkid ;f azmfxkwjf ycJhonf/
1/ Atom 3/ Atomos

5/ Subatomic particles

2/ H2O

6/ Space

4/ Caesium

7/ Niels Henrik David Bohr

jrefrmh a&t&if;tjrpf

3
1

tufwrfwpfck\tv,fA[dkwGif 0wfqH[kqk&d rnfh EsLuvd, &Sdonf/


2
3
EsLuvd, txJ ([dku'f k*d sirf Sty) ykw
d Gef ESihf EsLx&Gef wdkY&SMd uonf/ ykw
d Gef
ta&twGuEf SihfwlnDaom tDvufx&Gerf sm;u EsLuvd,udk vSnhfywfaeMuonf/
[dku'f k*d sit
f ufwrf\ EsLuvd, txJwGirf l EsLx&Gerf yg&Sb
d J? ydkwGew
f pfrsK;d
wnf;? wpfckwnf;omyg&So
d nf/
tDvufx&Gerf sm;u EsLuvd,ukd vSnhyf wf&mwGif uH&mywfvrf;aMumif;4
twdki;f vSnyhf wfjcif;r[kw?f wdusonfhyHkrSepf Gr;f tifywfvrf;aMumif;jzifh vSnhyf wfae
jcif;jzpfonf/ odkYaomf wpfywfESihw
f pfywf tenf;i,fa&TUNyD; vrf;aMumif;ajymif;oGm;
&m puf0ef;wpfckwnf;yHkrsK;d r[kwaf wmhbJ tcGHwpfckozG,jf zpfoGm;onf/ j'yfpif
trsK;d tpm;udkvku
d
f tDvufx&Get
f a&twGuf tenf;trsm;&S&d m tcGHonfvnf;
5
wpfxyfwnf;r[kwb
f J tcGu
H JG txyfxyfyg&SEd kid o
f nf/ yxrtcGH (twGi;f buftus
qHk;tcGH) wGif tDvufx&Gef 2 ck txd? 'kw,
d tcGHwGif 8 ck txd? wwd,tcGHwGif
18 cktxd? pwkwtcGHwGif 32 ck txdyg0ifvSnhfywfEkid o
f nf/
EsLuvd,onf tufwrfwpfckvHk; tcsi;f \wpfaxmifyHk wpfyHkom&S\
d /
tufwrftjyifykdi;f ESihf EsLuvd,tMum; ae&mvyf&aSd eaomfvnf; tDvufx&Gerf sm;
vSnhyf wfrIu tvGejf refojzifh xdkae&mvyfonf jynfhaeouJhokdY jzpfoGm;\/
ydkweG o
f nf vQyfppftzdkrIejf zpf vQyfppftrrIejf zpfaom tDvufx&Gex
f uf
tq 2000 eD;yg;av;\/ vQyfppfrJhtrIejf zpfaom EsLx&Geo
f nf ykw
d Gex
f uf tenf;
i,fykdav;\/ tufwrfwkid ;f wGif ykw
d eG Ef Sihf tDvufx&Get
f a&twGuw
f lnDpmG yg&S&d m
yrmPwlvQyfppftzdkESihf vQyfppftrwkYd wpfckESihfwpfck acszsuyf pfMu tufwrf
wpfckvHk;taejzifh vQyfppf"mwfr&Sad wmhay/
,cifu tufwrfzGJUtrIerf sm;udk MoumoavmuwpfckvHk;&Sd oufrJhouf&Sd
6
tm;vHk;udk zGJUpnf;jzpfwnfaeaponfh tajccHtrIerf sm; jzpfonf[k rSwx
f ifcJhMu
onf/ 1963 ckESpf a&mufaomtcgusrSom ykw
d GeEf Sihf EsLx&Gew
f kYdrSm tajccH
trIefrsm;r[kwfMubJ tDvufx&Gefom tajccHtrIefjzpfaMumif; odvmMuonf/
1/ Nucleus

3/ Neutron

5/ Sub-shell

2/ Proton

4/ Orbit

6/ Fundamental particles

jrefrmh a&t&if;tjrpf
1

tar&duef lyaA'ynm&Sirf sm;jzpfMuaom rma&; *Jvrf ef; ESihf a*smhZD;0pf wkYdu


xdktcsuu
f kd xkwaf zmfoufaojycJhMuonf/
3
xdkynm&Sirf sm;u wpfckESihfwpfck ta&mifrwlaom uGycf f [kac:onfh
ykrd kdao;i,faom trIeo
f Hk;rsK;d udk &SmazGawGU&Scd JhMuonf/ uGJjym;aom ly*kPo
f wu
d kd
vdku
f ]]twuf}}? ]]tqif;}} ESihf ]]wpdr;f }} [ktoD;oD;trnfay;cJhonf/
olwdkYu ykdwGefonf twufuGyfcfESpfckESifh tqif;uGyfcfwpfckjzifhvnf;aumif;?
EsLx&Geo
f nf twufuGycf w
f pfckESihf tqif;uGycf Ef Spcf kjzifhvnf;aumif; jzpfwnfae
aMumif; xkwaf zmfjyEkid cf JhMuonf/
aemufykid ;f wGif tjcm;trIeo
f kawoDrsm;uvnf; ]]ndKUcsu}f }? ]]tvS}}ESihf
]]opm}} [k trnfay;cJMh uonft
h jcm;uGycf f oHk;rsK;d udk xyfr&H mS azGawGU&cdS MhJ ujyefonf/
4
5
xdkYtjyif ,cifu oDtk&d Dt&om od&x
Sd m;Muaom EsLx&DEkd ESihf jrL,Gef wdku
Y kv
d nf;
vufawGUazmfxkwjf yEkid cf Jhonf/ EsLx&DEkrd Sm j'yfxkokneD;yg;&So
d nfh vQyfppfrJh tajccH
trIejf zpfonf/ jrL,Gerf Smrl tDvufx&Gex
f uf tq 200 BuD;aom vQyfppftr
6
tajccHtrIejf zpfonf/ 1976 ckESpw
f Gif tjcm;tajccHtrIew
f pfrsK;d jzpfonfh awm
[kac:aom vQyfppftrtajccHtrIeu
f kd awGU&Scd JhMujyefonf/
odkYawGUNyD;aomtcg tufwrfwpfckwGif vQyfppftzdk ydkwGeu
f kd vQyfppfrJh
EsLx&Geu
f tazmfyouJhokdY vQyfppftr tajccHtrIerf sm;jzpfMuonhf tDvufx&Ge?f
jrL,GeEf Sihf awmwkYu
d kdvnf; oufqkid &f m vQyfppfrJhtajccHtrIerf sm;jzpfMuaom tDvuf
x&GeEf sLx&DEk?d jrL,GeEf sLx&DEkEd Sihf awmEsLx&DEkw
d kYdu tazmfyay;aeaMumif; odvm
cJhMuonf/
7
xdkt
Y jyif 1932 ckEpS u
f tar&duefoyd yH nm&Sif um;vf tef'gqif awGU&cSd Jh
aom ydkpDx&Gef8 ac: vQyfppftzdktDvufx&Gef odkYr[kwf qefYusit
f Dvufx&Gef
uJo
h kyYd if trIew
f ikd ;f qefu
Y sit
f rIew
f pfckp&D adS Mumif; oufaojyEkid cf MhJ uonf/ qefu
Y sif
trIeq
f ko
d nfrSm trIew
f pfckESihf tjcm;lyvuPmtm;vHk; wlnDaomfvnf; qefYusif
buf vQyfppf&Sad om trIeu
f kad c:jcif;jzpfonf/
trIef lyaA'ynm&Sit
f rsm;pku pMu0VmwpfckvHk;&Sd j'yf0wKtm;vHk;onf
9
vufyw
f ef [kac:aom trIef 6 rsK;d (tDvufx&Ge?f jrL,Ge?f awmESihf ,if;wkYd\
1/ Murray Gel-Mann
2/ George Zioeig
3/ Quark

4/ Neutrino
5/ Muon
6/ Tau

7/ Carl Anderson
8/ Positron
9/ Lepton

jrefrmh a&t&if;tjrpf

wGzJ uf EsLx&DEkd 3 rsK;d ) ESihf txufyguGycf f 6 rsK;d wkjYd zifh zGUJ pnf;jzpfwnfaeMuonf[k
,HkMunfvufcHxm;Muonf/
(c) jzpf&efvG,f ysu&f efcufonfh j'yfaygif;
[dku'f k*d si"f mwfaiGUwGif ta&mifa&m teHUt&omygr&Sad y/ rD;tvG,w
f ul
1
avmifuRrf;Ekid o
f nf/ ,if;udk t*Fvyd "f mwkaA'ynm&Sif [ife&DumAif'pf&fS (17311810) u 1766 ckESpw
f Gif pwifawGUcJhonf/ odkYaomf [k'd k*d si[
f laom trnfukrd l
2
jyifopfoyd Hynm&Sif tefaxmfeD vAdGKif;pD;,m; (1743-1796) u pwifay;cJhonf/
*&dbmompum;jzifh a&[kt"dym ,f&onfh ]][ku
d 'f k}d } ESix
hf kwv
f kyo
f nf[k t"dym ,f
&aom ]]*sief Dp}f } wkYdaygif;pyfac:a0:cJhjcif;jzpfonf/
atmufqD*sif"mwfaiGUrSmvnf; ta&mifa&m? teHUt&omyguif;rJhonf/
udk,w
f kid rf D;avmif&efrvG,u
f laomfvnf; tjcm;j'yfrsm;? rD;avmif&eftvGet
f m;ay;
3
onf/ ,if;udk t*Fvyd "f mwkaA'ynm&Sif *sK;d Zufy&ufpaf v (1733-1804)u
1744 ckESpu
f pwifawGUcJhonf/ vAdKG if;pD;,m;uyif *&dbmompum;jzifh tufppf[k
t"dym,f&aom ]]atmufZyf}} ESihf aygufzGm;xkwv
f kyo
f nf[k t"dym,f&onhf
]]*sief Dp}f } wdkYaygif;pyfum atmufqD*si[
f ktrnfay;cJhonf/
1784 ckESpw
f Gif umAif'pf&Su
f vef'efawmf0iftoif;BuD; avudkprf;oyf
csurf sm; [lonfh pmwrf;udk zwfMum;wifoGi;f cJh&m tkwaf tmfaomif;wif; jzpfoGm;
cJh&onf/ olYpmwrf;u [ku
d 'f k*d siEf Spx
f kxnfESihf atmufqD*sif wpfxkxnfwkYd
aygif;pyfygu a&&&Sad Mumif; wifjyvdku
f jzpfonf/ &&Sad om a&\tav;csed o
f nf
rlv "mwfaiGU ESprf sK;d aygif;tav;csed Ef iS hf twlwyl ifjzpfaMumif;vnf; olu oufaojy
cJhonf/
umAif'pf&\
fS xkwaf zmfwifjycsurf mS xdkacwfxkt
d cgu omreftrsm;jynfol
rqdkxm;ESihf? odyHynm&Sit
f csKUd yif kww
f &ufvufrcHEkid jf zpfoGm;cJh&onf/ rD;avmif
4
vG,v
f Ge;f olwkdYu *&dbmomjzifh zDvkd*sppf wkpd f (avmifpm) [kac:onhf "mwfaiGU
([ku
d 'f k*d si)f udk b,ft&myJjzpfjzpf rD;avmifvG,af p&ef tm;ay;ulnDwwfaom
1/ Henry Cavendish

3/ Joseph Priestley

2/ Artoine Lonoisier

4/ Phlogistos

jrefrmh a&t&if;tjrpf

atmufq*D siEf iS hf aygif;pyfryd gu rD;udkNidr ;f owfEikd o


f nfah &jzpfvmonf[k qkv
d ku
d jf cif;
rSm vufawGUjrifae&onfhwkid af tmif oHo,0ifp&mjzpfaecJhao;\/
a&udk [ku
d 'f dk*siEf Spx
f kxnfESihf atmufqD*siw
f pfxkxnfwkYd aygif;pyfxm;
D &kd D
aMumif; vufcMH uNyDjzpfaomfvnf; odyyH nm&Sit
f rsm;pkonf ueOD;u tufwrfot
1
\zcif t*Fvyd o
f yd Hynm&Sif *Refa'gvfwef (1766-1844) \ t,ltqtwkid ;f
"mwkaA'yHkpw
H iG f a&udk HO [kom a&;om;oHk;pGcJ MhJ uonf/ 1860 jynfEh pS af emufykid ;f
usrSom H2O [k ajymif;vJa&;om;vmcJhMuonf/
trSet
f m;jzifh 1811 ckESpu
f wnf;uyif tDwvDawmf0ifaumvdyrf S lyaA'
2
ygarmu trm'D,dk tmAkd*g'kd; (1776-1856) u jyifopflyaA'*sme,fwGif
ol\ armfvDusL;qkid &f m t,ltqukd a&;om;cJh&m a&udk "mwkaA'oauFwjzifh
d csed u
f
a&;om;ygu H2O [kom oHk;&rnfjzpfaMumif; wifjycJhonf/ odkYaomf xkt
a'gvfwef\ [dku'f k*d siEf Spq
f yg0ifaomfvnf; H [m H yJ [lonfh t,ltqu
vTr;f rk;d aeojzifh tmAdk*g'k;d \ xkwaf zmfcsuu
f kd odyHynm&Sit
f rsm;pku tav;
rxm;cJhMuay/
1860 jynfhESpaf &mufrSom tjcm;tDwvDvlrsK;d "mwkaA'ynm&Siw
f pfOD;jzpf
3
onfh pwefepfvmtkd uifepfZmdk (1826-1910) u tmAdk*g'dk;\ t,ltqudk
jyefvnfxkwaf zmfwifjycJo
h nf/ xdktcsed rf pS wifNyD; acwfopftufwrfot
D &kd rD sm;twGuf
tkwjf rpfozG,jf zpfaom tmAdk*g'dk;\t,ltqudk vufcHoHk;pGJvmMu&m tmAdk*g'k;d
ed,mrtjzpf ausmMf um;vmcJhonf/
tmAk*d g'k;d ed,mrwGif wlnaD om tylcsed Ef iS w
hf n
l aD om zdtm;wk&Yd adS eMuonfh
4
tajctaersK;d wGif armfvDusL;rsm; tufwrfwpfckwnf;yg0ifonfjzpfap? trsK;d
tpm;wl odkYr[kwf trsK;d tpm;uGJtufwrfESpcf k odkYr[kwf ESpcf kxufykd yg0ifonf
jzpfap? "mwfaiGUwpfck\wlnDonfhxkxnfrsm;wGif wlnDaomta&twGuf&Sdonfh
armfvDusL;rsm; yg0ifMuonf[k qkx
d m;onf/
j'yfwpfck\armfvDusL;qko
d nfrSm xkkdj'yf\rlv*kPo
f wrd sm;twkid ;f yg&Sad e
ao;onhf xdkj'yf\tao;qHk;tpdwt
f ydki;f yifjzpfonf/ odkt
Y wGuf j'yfwpfckukd ,if;\
1/ John Dalton
2/ Amedeo Avogadro

3/ Stanislao Cannizzaro
4/ Molecules

jrefrmh a&t&if;tjrpf

rlv*kPo
f wrd sm; raysmufysuaf pbJ armfvDusL;xufao;atmifcGJpw
d rf &awmhay/
tmAdk*g'kd; tqkdt& armfvDusL;wpfckxJwGif tufwrfwpfckwnf; okdYr[kwf
(rsK;d wlonfjzpfap? rwlonfjzpfap) wpfckxufyk
d yg0ifEkdio
f nfjzpf&m? armfvDusL;
wpfckukd "mwkaA'oauFwtaejzifh? H2O [ka&;Edkiaf Mumif; odvmcJhMuonf/
a&armfvDusL;wpfckonf a&\*kPo
f wrd sm;&Sad eqJ tao;qHk; a&tpdwf
tydki;f uav;jzpf&m ,if;udk xyfrHcGJpw
d v
f ku
d yf gu a&\ *kPo
f wdrsm; r&So
d nfh
[dku'f dk*sif j'yfpifESihf atmufqD*sijf 'yfpifwkdYukd &&So
d nf/ ,if;wkYu
d kd rlv*kPo
f wd
d v
f ku
d yf gu [ku
d 'f k*d sit
f ufwrfESihf
rsm; raysmufysuaf pbJ tao;qHk;jzpfatmif cGJpw
atmufqD*sit
f ufwrfwkYd&onf/ xdktufwrfrsm;udk lyaA'enf;vrf;rsm;jzifh xyfrH
cGJjcrf;Munfhrnfqkyd gu ,if;wkYd\rlv*kPo
f wrd sm; r&So
d nfhtajccHtrIerf sm;om &&Sd
onf/ tajccH trIerf sm;qkid &f mqkid &f m tcsK;d tpm;ta&twGut
f wkid ;f zGJUpnf;rdrSom
[dku'f k*d sit
f ufwrf? atmufq*D sit
f ufwrfwjYkd zpfay:vmonf/ [ku
d 'f dk*sit
f ufwrf
ESpcf kESihf atmufqD*sit
f ufwrfwpfckwkYd aygif;pyfrad omtcg a&armfvDusL;wpfck
jzpfay:vmonf/
a&armfvDusL;wpfckwGif yg&So
d nfh [ku
d 'f dk*sit
f ufwrfonf tm;vHk;aom
tufwrfrsm;teuf zGJUwnfyHkt&Si;f qHk;? tayghqHk;? tao;qHk;ESihf pMu0VmwpfciG v
f Hk;
tayg<u,f0qHk;tufwrfjzpfonf/ EsLuvd,twGi;f ydkwGew
f pfrsK;d wnf;? wpfck
wnf;om yg&SNd yD;? tDvufx&Gew
f pfckwnf;u ywfvrf;aMumif; tcGHwpfckwnf;jzifh
EsLuvd,udk vSnhfywfaeonf/ ywfvrf;aMumif;tcGHwGif tDvufx&GeEf Spcf kpmae&m
yg&Sad omfvnf; wpfckom yg0if ae&mwpfckvyfaeonf/ xkaYd Mumifh tufwrfzUJG pnf;rI
onf wnfNidrrf Ir&Sad y/
a&armfvDusL;wGif yg0ifonfhatmufqD*sit
f ufwrf\ EsLuvd,txJ
vQyfppftzdkrIef ydkwGef (8) ckESifh vQyfppfrJhtrIefEsLx&Gef (8) ck yg0ifonf/
vQyfppftrrIef tDvufx&Gef (8) cku EsLuvd,udk ywfvrf;tcGEH pS x
f yfjzifh vSnyhf wf
ae\/ twGi;f tcGH ESpcf kuvSnyhf wfaeNyD;? tjyiftcGH useaf jcmufcku vSnhyf wfae
onf/ tjyiftcGHwGif tDvufx&Gef Spcf k vSnhyf wfEkid &f ef ae&myg&S&d m? ,ck ajcmufck
om vSnhfywfae ae&mESpaf e&mvyfaeojzifh wnfNidrrf Ir&Sad y/
atmufq*D sit
f ufwrfwpfckukd [dku'f k*d sit
f ufwrfEpS cf ku yl;aygif;csw
d q
f uf
rd&m atmufq*D sit
f ufwrf\tjyifbufywfvrf;aMumif;tcG&H dS vyfaeonfah e&mESpcf k
wGif [dku'f dk*sit
f ufwrfwpfckp\
D tDvufx&Gew
f pfckpu
D 0ifa&mufae&m,ljznfah y;

jrefrmh a&t&if;tjrpf

vdkuMf u\/ tjyeftvSet


f m;jzifh [dku'f k*d sit
f ufwrfwpfckp\
D ywfvrf;aMumif; tcG&H dS
vyfaeaom ae&mwpfckpD atmufqD*sit
f ufwrfrS tDvufx&Gew
f pfckpDu jznfh
ay;vku
d Mf uonf/ odt
kY wGuf a&armfvu
D sL;onf ae&mvyfruseaf wmhbJ wnfNidrcf ikd Nf rJ
aom armfvDusL;jzpfoGm;\/ a&armfvDusL;wpfckzGJUwnfyHkukd yHk (1-1) wGif azmfjy
xm;onf/

yHk (1-1) a&armfvDusL;wpfckzGJUwnfyHk


a&ukjd yefcGJxkwyf pf&ef cufcJoavmuf a&jzpfatmif aygif;pyf&efrSm vGepf Gm
vG,u
f v
l eG ;f vSonf/ trSet
f m;jzifh [ku
d 'f dk*sit
f ufwrfEiS hf atmufq*D sit
f ufwrfwu
Ykd
jyefcx
JG kwjf cif;udk qefu
Y sijf cif;rSm ,if;wkcYd si;f aygif;pyf&ef vGepf mG vkv
d m;yifjzpfonf/
rD;jcpfqu
H av;wpfacsmif;jcpfrv
d u
kd o
f vdk enf;enf;uav; wkaYd y;HkrQEiS hf aygif;pyfomG ;
wwfonf/ "mwfaiGUokH; rD;zkcd ef;u rSew
f cH g;rsm;ay: a&aiGUa&0wfrsm;awGU&wwfjcif;
rSm "mwfaiGUr;D zdkr;D awmufu zefw;D ay;vku
d jf cif;aMumifjh zpfonf/ "mwfaiGUwiG yf gonfh
[ku
d 'f dk*siEf Sihf avxJ&Sd atmufqD*siw
f kYdaygif;pyfro
d Gm; jzpfay:vmjcif;jzpfonf/
uREkyf w
f kYd cEmudk,u
f yifvQif tpmajccsuv
f ky&f m a&udk &ufowwpfywfvQif
uGyyf kvif;ESpyf kvif;pmrQ zefwD;,lwwfao;onf/

jrefrmh a&t&if;tjrpf

a&onf ZD0j'yfypn;f trsm;pkxHrS z,fcGmajy;wwfaomfvnf; ,if;


2
tygt0if tZD0j'yfypnf; trsm;pk\qGJaqmifjcif;cH&onf/ trSefpifppf a&\
armfvDusL;rsm;onf wcsKdUaom owKrsm;\ armfvDusL;wdkYxufyif ydkrdkckdifNrJpGm
tcsif;csif;csdwfwG,fxm;wwfMuonf/
armfvu
D sL;tcsi;f csi;f om cdkiNf rJpmG csw
d w
f ,
G x
f m;Muonfr[kw?f armfvu
D sL;
wpfckpDtwGi;f rS tufwrfrsm;onfvnf; tHhMozG,af umif;avmufatmuf ckid Nf rJonfh
armfvDusL;rsm; jzpfap&efulnDonf/ yHk (1-1) wGif ywfvrf;aMumif;ae&mvyfrsm;
tufwrftoD;oD;&Sd tDvufx&Gerf sm;u tjyeftvSeaf e&m,ljznfhay;vku
d Mf u ae&m
vyfruseb
f J wnfNidrcf kid Nf rJoGm;onfukd awGUEkid o
f nf/ xdka&armfvDusL;udk jyefvnf
zdcyJG pf&ef tvGew
f pf&m BuD;rm;onfph rG ;f tif&rSomjzpfEikd af wmhonf/ odkt
Y wGuaf Mumifh
vGecf JhonfhESpaf ygif; 200 ausmt
f xd a&udk xyfrHcGJr&awmhaom j'yfpifwpfck[k
rSwx
f ifcJhMuonf/ rnfolrQ j'yfaygif;[k rxifcJhMu/
a&udk j'yfaygif;tjzpfrS zdcGJypf&mwGif oHk;&onfh pGr;f tifyrmPavmufyif
a&jzpfatmif aygif;pyf&m pGr;f tifxGu&f So
d nf/ 1 'or 1 aygif&Sd [ku
d 'f k*d siu
f kd
8 'or 9 aygif&Sd atmufqD*siEf Sihf aygif;pyf a& 10 aygifjzpfvm&m xGuv
f m
onfh pGr;f tifonf 60 tm; rD;vHk;wpfvHk;udk 325 em&DMumatmif vif;apEdki\
f /
[ku
d 'f k*d si-f atmufq*D si"f mwfyrIonf tm;aumif;aom pGr;f tift&if;tjrpfyifjzpf&m
1960 jynfhESprf sm; vTww
f ifcJhaom *sirf eDtmumo,mOfrsm;ay:wGif pGr;f tifxkwf
ay;&m bufx&DtjzpftoHk;ycJhMuonf/
wnfOD;p*d[furmESifhtwl
vlo
Y rkid ;f pOD;tcsed u
f urmOD;vlrsm;tzdYk urmBuD;onf ta0;qD awmifuek ;f
jrifhrsm; um&Hxm;onf/ yifv,fjymumqD;aecsifaernfh ajruGufBuD;wpfckom
jzpfonf/ tay: aumif;uifBuD;u tkyrf k;d xm;\/ onfaumif;uifukdjzwfNyD;
ae [lonfh taEG;"mwfESihf tvif;a&mifay;aom ewfwpfyg;u wpfpHkwpfckukd
pD;eif;oGm;wwf\/ ntcgwGirf l rIeyf systvif;a&mifEiS hf wefck;d awaZmavsmeh nf;onfh
v [laom ewfu ra&rwGuEf ikd af om Mu,frsm;ESit
hf wl ay:vmwwf\/ xdkpMu0Vm
uav;\ tjyifbufwGirf l olwkdYtzdkY pOf;pm;vdkYr&onfh ya[Vdu&Sad eonf/
1/ Organic matter

2/ Inorganic matter

10

jrefrmh a&t&if;tjrpf

okaYd omf vlt


Y odPfw;kd wufzUHG zd;vmonfEiS t
hf rQ tHzh ,
G rf sm;\ twdrt
f euf
udk rSwo
f m;&,lvmcJhMuonf/ pl;prf;vkpd w
d &f So
d l tenf;i,frQu aumif;uifBuD;\
tcif;tusi;f Zmwfvrf;pHkukd awG;awmqifjcifMunfv
h monf/ aeonf tb,faMumifh
rwlnDaom ae&mrsm;qDu xGuaf y:vm&oenf;/ vonf bmhaMumifh yHkajymif;
ajymif;oGm;oenf;/ bmaMumifh aeYbufrSmyg xGujf yLvm&oenf;/ Mu,fwcsKUd onf
tb,fhtwGuaf Mumifh olwkYdtMum;a&GUvsm;ae&oenf;/
a&S;OD;euwaA'ynm&Sifrsm;u aumif;uifudk armhMunfhNyD; avhvm
awGU&Scd surf sm;tm; trsK;d rsK;d xkwaf zmfay;Muonf/ vjynfh&ufrsm;tMum; &ufrsm;udk
omru wpfESpw
f mtwGi;f &ufrsm;udkyg a&wGurf Swo
f m;vmcJhMuonf/ onfyif
vQif arQmfrSe;f csuBf uD;rm;vSonfh aepMum0Vmudk odem;vnfa&;? odyHokawoe
tpDtpOfwpfckpwifvkdufjcif;jzpfonf/ onftpDtpOfudk ESpfaygif;axmifcsDum
qufvuf aqmif&Guv
f mcJhMuonf/ vufawGUusonfh tusK;d jzpfxGe;f rIrsm;&So
d uJhokdY
tawG;tac: atmifjrifrIrsm; &vmcJhonf/ a'gowBuD; tjiif;yGm;rIrsm; ay:aygufcJh
ouJo
h kYd teEpMu0VmtwGi;f u rdrad e&muav;twGuf vltjrifonfvnf; trsK;d rsK;d
tMudrfBudrfajymif;cJh&onf/
odkYaomf vlom;rsm;\ rsupf t
d jrifwGif aepMu0VmBuD;onf t&G,t
f pm;
omru pdw0f ifpm;p&mrsm;ESiyhf g tqrwefBuD;rm;jynfEh u
S v
f monhw
f ikd af tmif a&S;us
vSonfh okawoetpDtpOfonf jynfhpHkjcif;r&Scd Jhao;ay/ rMumao;rDESprf sm;twGi;f
a&mufro
S m pl;prf;&SmazGro
I nf t&Sed t
f [ke&f vmum 1969 ckEpS f vay:odv
kY o
l m;rsm;
ajccsEkid jf cif;ESihftwl txGwt
f xdyo
f kdY a&mufvmNyDjzpfonf/
(u) OD;aqmifoDtk&d DBuD;ESp&f yf
20 &mpkqef;onfESihf lyaA'qkid &f modyHynm&yfukd wpfacwfajymif;aprnfh
oDt&kd BD uD;ESp&f yfay:xGe;f vmcJo
h nf/ ,cifu ajz&Si;f r&cJah om lyaA'qkid &f m jyem
rsm;udk oDtkd&DBuD;ESpf&yfu ajz&Sif;ay;EkdifcJhonf/ lyaA'e,fy,fonfvnf;
omrefrsupf jd zifh jrifEkid o
f nft
h rIeu
f av;rsm;rSonf teEpMu0VmtqHk;txd us,jf yefY
vmav\/

jrefrmh a&t&if;tjrpf

11
1

1900 jynfhESpw
f Gif *smreflyaA'ygarmu rufZf yvefY (1858-1947)
u tvif;vIid ;f rsm;tygt0if vQyfppfoHvku
d v
f Iid ;f rsm;onf wpfqufwpfpyfwnf;
2
r[kwb
f J oD;jcm;pDjzpfwnfaeaom jywfawmif;pGr;f tifwefzk;d aqmifxm;onfh uGrw
f rf
ac: pGr;f tifxkyu
f av;rsm;jzifo
h m jzmxGuaf Mumif; xkwaf zmfwifjycJo
h nf/ xdktcsed rf S
pwif odyHynm&Sirf sm;onf uGrw
f rftaMumif; avhvmpl;prf;vmcJh&m uGrw
f rf
oDt&kd o
D mru uGrw
f rfyl aA'? uGrw
f rfrui;f epfEiS hf uGrw
f rfpMu0VmaA' ponfwkYd
ay:aygufvmonf/ tvif;pGrf;tifonf [if;vif;jyifudkjzwf&mwGif vIdif;uJhodkY
yrlonfomru xkv
d Iid ;f rsm;onf wpfqufwpfpyfwnf;r[kwb
f J woD;wjcm;pD
jzpfaeonfh pGr;f tifxkyu
f av;rsm;ozG,jf zpfaeaom trIerf sm;ESiNhf yD;aeaMumif; odvm
3
Mu&onf/ xdktvif; uGrw
f rfpGr;f tifxkyu
f av;rsm;udk zdkwGef [kac:Muonf/
1905 ckESpf qGpZf mvefEkid if H? bef;rdU&Sq
d Gprf lykdirf Swyf Hkwif Hk;pma&;jzpfol
4
*sL;vlrsK;d t,fvb
f wf tkid ;f pwkid ;f (1879-1955) onf txl;&DavwDADoDtk&d Dac:
txl;EIid ;f & oDtk&d D5 udk xkwaf zmfa&;om;cJh&m emrnfausmf lyaA'*sme,fu azmfjy
ay;cJhonf/ tkid pf wkid ;f onf aemufykdi;f bmvifukdiZf m0DvD,rfwuokdvf lyaA'
ygarmujzpfvmNyD; 1915 ckESpfwGif pMum0VmaA'\ OD;aqmifoDtkd&Djzpfaom
6
a,bk,sEIid ;f &oDtk&d D udk xkwaf zmfwifjycJhonf/
f kwf
tkid ;f pwkid ;f u txl;EIid ;f &oDt&kd rD S wpfqifh E = mc2 nDrQjcif;udk wGux
jycJh&m E rSmpGr;f tif? m rSm j'yfxkjzpfum c rSm tvif;tvsif jzpfonf/
nDrQjcif;rSm k;d pif;vSaomfvnf; j'yfxkrS pGr;f tifokdYvnf;aumif;? pGr;f tifrS
j'yfxkokdYvnf;aumif; ajymif;Edkiaf Mumif; jyaeonf/
tvif;tvsifonf wpfpuefYvQif 186000 rkdifjzpf&m? 186000 _
186000 \ wefzkd;onf uka# 3460 cefYjzpfoGm;\/ odkYtwGuf wpfaygifrQ
omav;aom j'yfxkwpfckrS pGr;f tiftvGeBf uD;rm;pGm&Ekid af Mumif; nDrQjcif;u
jyae\/ xdktcsuu
f kd wnfNyD;aemufykid ;f tPkjrLAHk;? tPkjrL"mwftm;ay;pufHkrsm;
ay:aygufvm\/
1/ Max Plant

3/ Photon

5/ Special relativity theory

2/ Quantum

4/ Albert Einstein

6/ General relativity theory

12

jrefrmh a&t&if;tjrpf

wpfzef tvif;tvsif eD;yg;&So


d nfh tvsijf zifha&GUvsm;aeaom j'yfxkonf
BuD;xGm;vmaMumif; tkid ;f pwdki;f u qkx
d m;jyefonf/ tufwrf? ykw
d eG ?f EsLx&Gew
f kYu
d kd
1
t&Sed jf rihfpufBuD; rsm;toHk;y tvif;tvsief D;yg;jzifh a&GUvsm;ap&m tq 20
ausmf BuD;xGm;vmonfukd awGUMu&ojzifh aumif;pGmavhvmEdkicf JhMuonf/
a,bk,sEIid ;f &oDtk&d D j'yfqGJtm;2 ESihf t&Sed w
f kYd\wlnDonfhoabmudk
azmfjyxm;onf/ ,if;[if;vif;jyifukd udk,pf m;y&ef tvsm;? teH? tjrifhwkYdomru
tcsed u
f kdygxnfhoiG ;f twkid ;f twmav;rsK;d oHk;xm;onf/ pufuiG ;f nDrQjcif;3 q,fck
udkvnf; wGux
f kwjf yxm;&m aemufykdi;f vufawGUESihfygudkun
f DaMumif;awGUMu&
onf/
yvefY\uGrw
f rft,ltqudk vufcHo&d NSd yD;aemuf eD;bk;d u tufwrfoDtk&d D
odkYr[kwf uGrw
f rfoDtk&d Da[mif;udk 1913 ckESpf wifjyEkid cf Jhonf/ oDtk&d Dukd
f wdrsm;udk tjcm;odyH
tajccH tufwrftrsK;d rsK;d \ tvif;? oHvku
d Ef Sihf "mwk*kPo
ynm&Sirf sm;uyg EIu
d Ef Iu
d cf RwfcRwf &SmazGazmfxkwaf y;vmEkid cf JhMuonf/
4

1926 ckESpt
f a&mufwGif MopBwD;,m;Ekid if HrS tm0if &S'kd;'if;*g; (18045
1961) u vIid ;f rui;f epfukd azmfxkww
f ifjycJhovdk *smreDEkid if HrS 0gem [dkiZf ifAwf
6
uvnf; arx&pf ruif;epf udkwDxGifazmfxkwfjyEkdifcJhMuonf/ olwdkYESpfOD;
toHk;yonfh ocFsmenf;pOfrSm wpfrsK;d pDjzpfaeNyD; csO;f uyfenf;rSmvnf; uGJjym;ae\/
odkYwap &&So
d nfh &v'ftajzrSm twlwlyifjzpfae&mrS uGrw
f rfoDtk&d DtoGio
f pf
ay:aygufvmcJhonf/
odyyH nm&Sirf sm;onf &DavwDAw
D o
D t
D &kd D ac: EIid ;f &oDt&kd EFD iS hf uGrw
f rfot
D &kd D
wkdYudkaygif;pyf&ef ud;pm;Mu&m t*FvdyflyaA'ynm&Sif aygat'&Dtif arm&pf
7
'D&uf u atmifjrifrI&&Scd Jhonf/ olonf vIid ;f nDrQjcif;udk ajz&Si;f &mrS trIew
f kid ;f
twGuf qefYusit
f rIew
f pfckpD&Sad Mumif; awGU&Sv
d mcJh&onf/ 'D&uf\&v'frsm; rSeu
f ef
aMumif;udk aemufykdi;f vufawGUprf;oyfcsurf sm;wGif Budrzf efrsm;pGm oufaojyEkid cf Jh
Muonf/
1/ Accelaratin
2/ Gravity

3/ Field equation
4/ Erwin Schrodinger

5/ Werner Heisenberg
6/ Matrix mechanic
7/ Paul Adrian Maurice Dirac

jrefrmh a&t&if;tjrpf

13

(c) avmuBuD;udk wnfaqmufonfhtrIerf sm;


]]uREyfk w
f 0Ydk ef;usiaf vmuwpfciG v
f ;kH u &S&d o
dS rQ ouf&o
dS ufrt
hJ &mtm;vH;k [m
tvGeaf o;i,fwJhtrIeu
f av;awGeJY yvkyx
f m;wmjzpfw,f/ tJ'DtrIeu
f av;awGukd
aemufxyf xyfrHcGJjcrf;vkYd r&Ekid w
f mrdkY tawmrfrkYdpf vkYdac:&r,f? csKw
d ,f? cg;w,f?
ylw,f? at;w,fESihf ta&miftqif;[lorQ[m trSet
f wkid ;f ajym&&if tawmrfrkYdpf
rsm;omjzpfw,f/ 'gaMumifh wjcm;bmrSr&S?d Avmewyd J}}
1

txufygpum;udk ajymcJholrSm *&d'eduaA'ynm&Sif 'Drkcd &pfwyfpf


2
(bDpD 460-370) yifjzpfonf/ ol\ q&m vluDyghpf uvnf; j'yfypn;f rsm;udk
tao;qHk;cGJpw
d Ef kid o
f nfrSm tawmrfrkYdpf txdomjzpf tawmrfrkYdpu
f kd xyfrHcGJjcrf;
r&Ekid [
f k qkcd Jhonf/ olwkdY\ ,lqcsuu
f kd 1900 jynfhESpaf &mufvkeD;txd ESpaf ygif;
2300 wkid w
f kid jf iif;qkw
d HkYjyefEkid o
f lr&Scd Jh/ odkYaomf onf,lqcsuf oHo,wpfcsuyf Gm;
rdvku
d Mf uonfESihf tajz&Sm Munfhvku
d Mf u&m 15 ESpw
f mrQESihf tajzrSeu
f kd &oGm;cJhMu
onf/
1897 ckESpw
f Gif tufwrftwGi;f rS tDvufx&Geu
f kd t*Fvyd o
f yd Hynm&Sif
*sK;d Zuf*RefoGerf qif (1856-1940) upwifawGUS&Scd Jhonf/ ol,lqonfh tufwrf
zGJUpnf;yHkukdvnf; 1898 ckESpf xkwaf zmfjycJhonf/ 1903 ckESpf *smreflyaA'
3
ynm&Sif zD;vpf vif;ewf'f uvnf; vQyfppftzdktr yg0ifonfhyHkpHukd wifjycJhjyef
onf/ wpfzef 1904 ckEpS f *syefoyd yH nm&Sif [efwmkd em*gtku
d mu vQyfppftzdkukd
tDvufx&Gerf sm;u vSnhyf wfaeonfh tufwrfcEmtdryf HkpHwpfckukd wifjyvmcJhonf/
4
1911 ckESpt
f a&muf e,l;ZDvefEkid if Hom;? paumhvlrsK;d tm;euf lomzdkY (18711937) onf em*gtdkum\ yHkpHukd yjyif yHkpHwpfrsK;d wifjyvmcJhjyefonf/
odkY trsK;d rsK;d BuHqcJ&h mrS 1913 ckEpS w
f iG f eD;bdk;u ,aeYoyd yH nm&Sit
f m;vHk;
vufcHxm;Hkomru rSeu
f efaMumif;vnf; oufaojyNyD;jzpfonfh tufwrfcEmtdrf
(txufwGiaf zmfjyNyD;) udk xkwaf zmfwifjyEkid cf Jhonf/ eD;bdk;u tufwrfcEmtdrw
f Gif
pGr;f tifjrifhywfvrf;rS pGr;f tiferd hyf wfvrf;odkY tDvufx&Gecf keu
f l;vQif zdkwGeu
f kd xkwf
vTwrf nf/ edr&hf mrS jrif&h modkY ckeu
f ;l vQif zdkweG u
f kd pky,
f rl nfjzpfaMumif;vnf; azmfjyEkid f
1/ Democritus

2/ Leukippus

3/ Philipp Lenard
4/ Ernest Rutherford

14

jrefrmh a&t&if;tjrpf

cJo
h nf/ vufawGUtm;jzifh ykw
d eG u
f kd 1922 ckEpS f lomzku
Yd vnf;aumif;? EsLx&Geu
f kd
1
1932 ckESpfwGif *sdrf;csyf'0cf uvnf;aumif; &SmazGazmfxkwjf yEkid cf JhMuonf/
lyaA'ynm&Sirf sm;u tufwrfonftajccHtrIerf [kwaf o;bJ ykw
d Ge?f
EsLx&GeEf iS hf tDvufx&Gef ponfwjYkd zifzh UJG pnf;jzpfwnfaeaMumif; odMuNyDjzpfaomfvnf;
rauseyfEkid af o;ay/ 1939 ckESpf tar&dueftPkjrLokawoD tm;eufpf atmfvef'kd
avm&ifh2 (1901-1958) u 225 wefav;aom oHvku
d Bf uD;yg0ifonfh trIet
f &Sed f
3
jrifh qkid u
f vdkx&Gef (yHk (1-2)) wpfckwnfaqmuf trIerf sm;udk avhvmcJhonf/
aemufykdi;f qkid u
f vdkx&Gef 'kw,
d rsK;d quf ADbmx&Ge4f ? pif*kd x&Ge5f wkYdomru
trIef zdcGJpufBuD;rsm; toHk;y axmifESihfcsDaom trIerf sm;udk avhvmpl;prf;Ekid cf JhMu
onf/
txufwGif pMu0VmwpfckvHk;&Sd j'yf0wKtm;vHk;onf vufyw
f eftrIef 6
rsK;d ESihf uGycf t
f rIef 6 rsK;d wkYjd zifh zGJUpnf;jzpfwnfaeaMumif; azmfjycJhygonf/ j'yfwpfck
zGUJ wnf&m yg0ifzUJG pnf;ay;&onfh tqkyd gtrIerf sm;omru zGUJ wnfap&ef oufa&muf
ay;&aom tm;av;rsK;d ESihyf wfoufonfh trIerf sm;vnf; &Sad o;onf/ xdkokYjd 'yfwpfck
twGi;f udk,w
f kid u
f kd,u
f sryg0if&aomfvnf; xdkj'yfjzpfwnfvm&ef ulnDzefwD;ay;&
6
onfh trIerf sm;udk pHwkid ;f trIef [kac:onf/ trIew
f pfcku tjcm;trIew
f pfckokdY
tm;wpfckckoufa&mufonfhtcg oufqkdif&mpHwkdif;trIefrsm;rS wpfqifhjzwfoef;
oufa&mufavh&Sdonf/
tajccHtrIerf sm; aygif;pyf&mwGif oufa&mufay;&onft
h cg tm;av;rsK;d rSm
7
8
9
vQyfppfoHvku
d t
f m; ? EsLuvD;,m;tm;aysmh ? EsLuvD;,m;tm;jyif;ESihf j'yfqGJtm;
wdkjY zpfMuonf/ yxrtm;oHk;rsK;d onf tufwrfwpfcktwGi;f jzpfysuo
f rQukd uGyu
f aJ y;
onf/ j'yfqt
JG m;url tufwrftwGi;f rnforYkd Qraqmif&u
G af y;&aomfvnf; xkt
d m;om
10
r&Syd gu pMu0VmBuD;onfvnf; r&SEd kid af y/ Mu,frsm;? *,fvufZDac: Mu,fpk
rsm;udk zGJUaESmifxm;onfrSm j'yfqGJtm;yifjzpfonf/ urmBuD;aeudkvSnhfywfaerI?
uREfkyw
f kYdajray:wGif &yfwnfaeEkid rf I ponfwkYdrSm j'yfqGJtm;aMumifhjzpfonf/
1/ James Chadwick
2/ Ernest Orlando Lawrence
3/ Cyclotron
4/ Bevatron

5/ Synchrotron
9/ Gravity
6/ Gauge particle
10/ Galaxy
7/ Electromagnetic force
8/ Weak nuclear force

jrefrmh a&t&if;tjrpf

15

1982 ESihf 1983 ckESprf sm;wGif tDwvDtrIef lyaA'okawoD umvdk&zf


AD;,m; u tdrBf uD;wpfvHk;pmrQ BuD;rm;aom a':vmoef; 20 wef tDvufxa&mepf
2
pl;prf;axmufvrS ;f a&;ud&,
d mudk qGpZf mvefEikd if H qef; Oa&my trIeo
f kawoeXme\
av;rkid &f Snf t&Sed jf rihfywfvrf;ESihf yl;wGJtoHk;y EsLuvD;,m;aysmho,faqmifonfh
W ESifh Z trIefwkdYudk &SmazGazmfxkwfay;EkdifcJhonf/ EsLuvD;,m;tm;aysmhonf
tufwrf\EsLuvd,txJrS EsLx&Geu
f kd ykw
d eG w
f pfck? tDvufx&Gew
f pfckEiS hf qefu
Y sif
EsLx&DEkw
d pfckjzpfatmif zdcGJEkid \
f / ,if;onf tm;aysmhHkomru oufwrf;vnf;
wk\
d /
vQyfppfoHvku
d t
f m;udk jzefYa0ay;onfh trIerf sm;rSm zdkwGerf sm;yifjzpfonf/
zkw
d Gerf Sm yvefY pwifxkwaf zmfjyonfh tvif;pGr;f tifxkyu
f av;yifjzpfaomfvnf;
zkw
d Ge[
f laomtrnfukdrl tkid ;f pwkid ;f u 1905 ckESpf pwifoHk;pGJcJhonf/ vQyfppf
oHvku
d t
f m;onf tDvufx&Geu
f EsLuvd,udk tqufrjywfvSnhyf wfaeapjcif;jzifh
tufwrfukd wpfvHk;wpfcJwnf;[k txifa&mufap&ef aqmif&Guaf y;&\/
1

EsLuvD;,m;tm;jyif;udk o,faqmifoufa&mufaponfrSm *vl,Gef jzpf


onf/ xdktm;onf ykw
d eG Ef iS hf EsLx&Gew
f u
Ykd kd zGUJ pnf;xm;aom uGycf rf sm; wpfckcsi;f jyef
ryduo
JG mG ;apbJ ykw
d eG Ef iS hf EsLx&Get
f jzpf ykrd ckd ikd Nf rJpmG &Sad eap&ef aqmif&u
G af y;&onf/
uGycf Ef Spcf ka0;uGmygu EsLuvD;,m;tm;jyif;onf ydkrkdjyif;xefonf/ xdktm;jyif;\
us,jf yefYrIonf tvGew
f pf&mao;i,fonfhtwGuf tufwrf\EsLuvd, twGi;f rSm
om oufa&mufEkid \
f /
4

j'yfqt
JG m;ukd wpfqifch o
H ufa&mufaponfh trIerf sm;udk *&,fAw
D eG f [kac:
oDtk&d Dt& &Sad eaMumif;vufcHxm;Muaomfvnf; vufawGUtaejzifh &Smr&ao;ay/
xkt
Yd wl *vl,eG u
f v
kd nf; &SmrawGUao;ay/ tm;av;rsK;d wGif csL;uvD;,m;tm;jyif;u
vQyfppfoHvku
d t
f m;xuf tq 100? EsL;uvD;,m; tm;aysmhxuf tq 107 ESihf
j'yfqGJtm;xuftq 1038 jyif;xefonf/
1/ Carlo Rubbia
2/ CERN

3/ Gluon
4/ Graviton

16

jrefrmh a&t&if;tjrpf

(*) twdwEf Spaf ygif; uka# 1500 rSonfonfurmwGif vGecf JhaomESpaf ygif;uka# 330 0ef;usit
f wGi;f tao;i,f
1
qHk; ouf&Su
d vmyfpnf; rsm; pwifay:aygufvmcJhonf/ xku
d vmyfpnf;rsm;teuf
tcsKUd onf qifu
h jJ zpfpOftqifq
h ifu
h kd jzwfoef;NyD;aemuf vGecf ahJ omESpaf ygif;ESpo
f ef;cGJ
2
ta&mufwGif [krd k[
d bDvpf ac:vlrsK;d EG,f wpfrsK;d pwifay:aygufvmcJhonf/
qifhuJjzpfpOftrsK;d rsK;d udk xyfrHjzwfoef;vmcJh&m vGecf JhonfhESpaf ygif; 150000 cefY
3
tmz&duwku
d w
f Gif [dkrkdaqyD,ef ac: usK;d aMumif;qifjcifwwfaom acwfvlrsm;
jzpfxGe;f vmcJhonf/ [krd kd aqyD,efrsm;onf vGecf JhaomESpf 100000 ta&muf
tm&SEiS hf Oa&mywku
d rf sm;odkY ysUH EUHS omG ;cJ\
h / vGecf ahJ omESpaf ygif; 30000 ta&mufwiG rf l
[krd kad qyD,efEiS hf acwfydijf zpfaom tjcm;vlrsK;d EG,rf sm; aysmufu,
G o
f mG ;cJNh yD; [dkrakd qyD
,efwpfrsK;d wnf;om vlYabmifwGif vltjzpf ,aeYtxd xGe;f um;vmawmhonf/
(tcsKUd Oa&myynm&Sirf sm;u [dkrkad qyD,efukd vGecf ahJ omESpaf ygif;ajcmufoed ;f
uyif pwifay:aygufonf[k ,lqMuonf/ odakY omf acwfvEl iS hf cEmzGUJ pnf;rIwo
l nfh
ausmufjzpfky<f uif;rsm;\oufwrf;rSm ESpaf ygif; 150000 xufyko
d nfukd rawGU&
ojzifh xdkt,ltqudk ynm&Sit
f rsm;u vufrcHMuay/)
acwfvlrsm;onf vGecf JhaomESpaf ygif;wpfaomif;cefYwGif ta&SUtv,fykdi;f &Sd
rufqykd akd w;rD;,m;awmifykid ;f pku
d yf sK;d pm;aomufonf&h mG rsm; xlaxmifvmcJMh uonf/
xdkYaemuf qlrm;&D;,m;? bmbDvkdeD;,m;? tmqD;&D;,m;? tD*sp?f *&d? tdE,
d ESihf
wkwEf kid if HwkdYwGif ,Ofaus;rIxGe;f um;vmNyD; ae? v? euw?f Mu,fwm&mESihf
urmBuD;taMumif; trsK;d rsK;d pl;prf;awG;awmBuHq Munhv
f mcJhMuonf/
*&d'eduaA'ynm&Sif ao;vf (bDpD 624-547) utp ydkio
f *dk;&yfpf
(bDpD 580-500) ESihf tm&pwkw
d ,f (bDpD 382-332) wkYdu tv,f? wkv
d JrD
(at'D 90-168) u tqHk;pMu0VmESihfywfoufNyD; pl;prf;avhvmcJhMuNyD;aemuf
odyt
H arSmifacwfokYd a&mufomG ;cJo
h nf/ ESpaf ygif; 1300 ausmMf umvmonhw
f ikd af tmif
wk;d wufrIr&Sb
d J aumhyg;eD;uyfpf (1473-1543) usrSom aepMu0VmtaMumif;
xyfrHpl;prf;rdMuonf/ odkYwkid af tmif wk;d wufrIaES;auG;qJjzpfae&mrS 20 &mpka&muf
onfhtcsed rf Spwifvsuf wpf[kex
f kd; wk;d wufvmcJhonf/
1/ Organic cell

2/ Homo habilis

3/ Homo sapiens

jrefrmh a&t&if;tjrpf

17

,aeYtcsed w
f iG rf l uGrw
f rfot
D &kd ED iS hf EIid ;f &oDt&kd w
D u
Ykd kd tajccHNyD; odyyH nm&Sif
rsm;onf pl;prf;rItrsK;d rsK;d yvkycf JhNyD;aemuf teEpMu0Vmorkid ;f aMumif;udk jyefvnf
ajc&maumufMunfhvmEdkifcJhonf/
vGecf Jhaom ESpaf ygif;uka# 1500 cefYu r[maygufuJGrIBuD;1 wpfckjzpfay:
cJo
h nf/ aygufuNJG yDqo
kd nfEiS hf azmif;yGrpI wifjzpfay:vm&m tq 1050 jyefu
Y m;oGm;cJh
onf/ wpfpueYt
f Mum pOD;pMu0Vm\tylcsed o
f nf u,fvAf if'D*&Duka#wpfaxmif
&S\
d / EsLx&DEkEd Sihf qefYusiEf sLx&DEkw
d kdYonf vGwv
f yftrIerf sm;tjzpf pwifyrlvm\/
tDvufx&GeEf Sihf ykpd Dx&Gew
f kYd ysuo
f kO;f jcif;u zdkwGerf sm;udk jzpfay:aponf/ pOD;
pMu0VmwGif EsLx&Gef 24% ESihf ykw
d Gef 76% yg0ifaeMuNyDjzpfonf/
aygufuGJNyD; 3 rdepfESihf 2 pueYftMum tylcsed u
f ,fvAf ifuka# 100
2
3
odkY avsmhusomG ;onf/ x&pfwD,rf ESihf ',lwm&D,rf EsLuvd,wkYd zGJUwnfvmMu
onf/ EsLx&Gef 14% ESihf ykw
d Gef 86% jzpfvmonf/ 34 rdepf 40 pueYt
f MumwGif
u,fvAf if'D*&D oef; 100 txdavsmhusoGm;\/ EsLuvd, zGJUwnfrI&yfqkid ;f oGm;NyD;
4
[DvD,rf EsLuvd,ESihf [ku
d 'f k*d siEf sLuvd, (vGwv
f yfykw
d Ge)f wkYdtrsm;qHk;
jzpfvmMuonf/ ykdwGefwpfckpDtwGuf tDvufx&GefwpfckpD&SdaeNyDjzpfaomfvnf;
ckid Nf rJonfh tufwrf rzGJUEkid af o;ay/
pMu0Vmus,jf yefYvmonfESihftrQ tylcsed af vsmhusvm&m ESpw
f pfaomif;
tMum u,fvAf ifwpfoed ;f txd usqif;oGm;onf/ tylcsed u
f sqif;onfESihftrQ
zkw
d eG rf sm;u pGr;f tifqk;H H;I j'yfom;rsm;u vTr;f rk;d pyvmonf/ aygufuNJG yD; ESpaf ygif;
ckepfodef; tMum ckdifNrJonfhtufwrfrsm; zGJUwnfvmNyDjzpfonf/ j'yfom;ESifh
a&mifjcnf uif;uGmoGm; zkw
d Gerf sm;u pMu0VmtESHYjzefYxGuo
f Gm;onf/ tylcsed rf Sm
u,fvAf if oHk;axmifom&Sad wmhonf/ pMu0VmwpfckvkH; [ku
d 'f k*d siu
f av;yHkokH;yHk?
[DvD,rfu av;yHkwpfyHk yg0ifonh"f mwfaiGUwrd w
f ku
d Bf uD;jzpfvmum r[mhr[m
0J*,ufBuD;yrm t&Sed jf yif;pGm vnfywfaeawmhonf/
xko
d kdYESpaf ygif; axmifaygif;rsm;pGm vnfywfpOfwGif r[mhr[m0J*,ufBuD;
twGi;f r[m0J*,ufBuD;rsm;pGmjzpfay:vmNyD; tpdwt
f ydki;f rsm;tjzpf jywfxu
G o
f mG ;Mu
oD;jcm;pDjzpfomG ;Muonf/ odkY oD;jcm;pDjzpfomG ;aom r[m0J*,ufBuD;rsm;onf
1/ Big Band

2/ Tritium

3/ Deuterium

4/ Helium

18

jrefrmh a&t&if;tjrpf

vnf; t[kejf yif;pGm vnfywfae&mrS ,if;wkYdtxJ 0J*,ufBuD;rsm;jzpfvmMujyef


onf/ ESpfaxmifaygif;rsm;pGm Mumonfhtcg tqkdyg0Ju,ufBuD;rsm;onfvnf;
oD;jcm;pD jywfxGuo
f Gm;Mujyef\/
r[maygufurJG BI uD;jzpfymG ;NyD;aemuf ESpaf ygif; uka#wpfaxmiftMum 0J*,uf
BuD;rsm;u Mu,frsm;jzpfvmonf/ r[m0J*,ufBuD;rsm;u Mu,fpkBuD;rsm;jzpfonfh
1
*,fvufZD ac:r[mpMu0Vmrsm;jzpfvmMuonf/ r[mhr[m0J*,ufBuD;onfvnf;
*,fvufZDtajrmuftjrm;yg&So
d nfh ,leDAmhq2f ac: teEpMu0VmBuD;jzpfvm\/
3

*,fvufZDrsm;teuf e*g;aiGUwef; *,fvufZDtwGi;f &Sd 0J*,ufBuD;wpfck


0J*,ufuk;d ckjzpfay:vmNyD; jywfxu
G o
f mG ;um yifr0J*,ufBuD;udk toD;oD;vSnhyf wf
aeMuawmhonf/ r[maygufuJGrIBuD;pwif ESpaf ygif;uka# 1050 MumoGm;NyD;onhf
vGecf Jhaom ESpaf ygif;uka# 450 cefYwGif xdk0J*,ufBuD;ESihf ,if;ukv
d nfywfaeonfh
0J*,ufukd;ckonf uREkyf w
f kYd aepMu0Vm\ aeESihf *d[Bf uD; udk;vHk;jzpfvm\/
f ku
d 0f J*,ufonf vnfywfaeaom
urm*d[jf zpfvmyHkrSm yxr"mwfaiGUwrd w
t&nfvHk;BuD;jzpfvm tylcsed u
f ,fvAf if 2000 txdusqif;NyD;aemuf tay:rsuEf Sm
jyifwjznf;jznf;wif;vmum tay:cGHjzpfay:vm\/ ESpaf ygif;rsm;pGm MumvmonfESihf
trQ pOD;urmvnf; at;at;vm rmrmvmpOf tay:cGrH w
S ufomG ;onfh a&ck;d a&aiGU
rsm;onf pOD;urmwpfckvHk;udk 0dki;f ywfxm;aom r[mwdrw
f ku
d Bf uD;jzpfvm\/ xdk
wdrfwku
d Bf uD;aMumifh pOD;urmonf aea&mifjcnfr&bJ tarSmifzHk;ae tylcsed f
avsmhusvm&m tay:cGHatmufu t&nfrsm;onfvnf; at;cJvmNyD; rmvmMu
ausmufawmif ausmufaqmif? ausmufwHk;? ausmufcJrsm;jzpfvmMu\/
tylcsed af vsmu
h s aumif;uif,aH t;vmonft
h cg a&ck;d a&aiGrY sm;onf rk;d tjzpf
&Gmusawmh\/ odkYaomf pOD;urm\ yljyif;rIt&Sed af Mumifh ajrjyifra&mufrD a&ck;d a&aiGU
jyefjzpfNyD; txufokdYjyefwufoGm; wdrw
f ku
d Bf uD;tjzpfokYd jyefa&muf&jyef\/ odkY
tBudrBf udrjf zpfysuNf yD; urmajrjyiftylcsed af &qlrw
S af tmufavsmu
h somG ;csed f &Gmusvm
aom rk;d a&rsm;onf a&ck;d a&aiGUjyefrjzpfawmhbJ ajrjyiftxdusa&mufvmawmh\/
1/ Galaxy

2/ The universe

3/ The Milky Way

jrefrmh a&t&if;tjrpf

19

ESpaf ygif;axmifcsDNyD; rk;d wdrt


f jzpfomaecJh&aom a&ck;d a&aiGUrsm;onfvnf; rk;d tjzpf
ESpw
f pfaxmifcefYMumonftxd tqufrjywf&Gmusawmh\/
xdkokt
Yd qufrjywf&mG usonfh rk;d a&rsm;pD;qif;rIaMumifh pOD;urmajrjyifwiG f
jrpfacsmif;tif;tkid ?f Iad jrmifacsmufurf;yg;rsm;ay:aygufvmonf/ tay:cGo
H nfvnf;
at;vm wGeYf IHUvmNyD; awmifwef;rsm;awmifBuD;rsm;jzpfay:vm\/ yifv,fork'&m
rsm;vnf; ay:aygufvmMuonf/ rDoed ;f ? trdk;eD;,m;? [dku'f dk*siEf Sihf tjcm;"mwfaiGU
rsm; aygif;pyf avxkjzpfay:vm&m rNidrrf oufqlyGuaf eNyD; wdrv
f Tmtopfrsm;
ay:aygufvmMu\/
urmajratmuf tvGeef ufaomae&mrsm;rS acsm&f nfrsm;ajrjyifay:odkY wuf
vm&mrS rD;awmifrsm;jzpfay:vmNyD; acsmf ryrf sm;? jymylrIeYfrsm;udk aumif;uiftwGi;f
odkY yef;xkwfvsuf&SdMu\/ jymrIefUuav;rsm;u rDodef;? trdk;eD;,m;? umAGef?
atmufqD*si?f azghpzf &wfESihf [dku'f k*d siaf rmfvDusL;rsm;ESihf a&0wfrIeu
f av;rsm;udk
pkpnf;rdapNyD; aumif;uifxuf ysHUvGihfaeap\/
xdktcsed f aerS c&rf;vGeaf &mifjcnftajrmuftjrm; urmajrqDa&mufvm&m
rDoed ;f ? trdk;eD;,m;ESihf [ku
d 'f k*d siaf rmfvu
D sL;rsm;udk trdkiEf t
kd ufqpfrsm;jzpfvmap\/
1
2
ysL&if; ESifh ykdif&DrD'if; abhprf sm;vnf;jzpfvm\/ ,if;wkYdonf ESpaf ygif;rsm;pGm
tqufrjywf &GmoGe;f aom rk;d a&rsm;ESit
hf wl yifv,fork'& mtxJoakYd &mufomG ;Mu\/
3
ylaEG;aom yifv,fa&twGi;f a&muf&Sad eonfh ysL&if;? ydki&f DrD'if;? 'DatmufqDkid b
f kdY
oMum;ESihf azmhpzdww
f o
Ydk nf ESpaf ygif;rsm;pGmMumNyD;aemuf aygif;pyfro
d mG ;NyD; EsLuvD,kd
4
wku
d 'f f rsm;jzpfvmMu\/
xdkEsLuvD,kdwku
d 'f rf sm;onf vGecf Jhaom ESpaf ygif;uka# 350 cefYta&muf
wGif armfvDusL;rsm;teuf tBuD;qHk;? tIyaf xG;qHk;armfvDusL;jzpfonfh 'Dtifatac:
5
'DatmufqDkid b
f kd EsLuvpftufppf rsm;jzpfvmMuonf/ xdkYtwl ysL&if;? ykid &f DrD'if;
6
ESihf azmhpzdww
f kYdonfvnf; kid b
f kdY oMum;ESihfaygif;rd&mrS tmtifatac: kid b
f kdEsL
7
uvpftufppf jzpfvmonf/
1/ Purine
2/ Pyrimidine
3/ Deoxyribose
4/ Nucleotide

5/ Deoxyribonucleic acid (DNA)


6/ Ribose
7/Ribonucleic acid (RNA)

20

jrefrmh a&t&if;tjrpf
1

ESpaf ygif;rsm;pGm xyfrMH umaomf 'DtifatrS ADZtrSwt


f om; udk tmtifat
u azmfaqmifay;Edki
f trkid Ef kt
d ufppfrsm;jzpfvmjyefonf/ trkid Ef kt
d ufppf tajrmuf
tjrm; qHkpnf; pkaygif;rdaomtcg qJvaf c:uvmyfpnf;jzpfay:a&;twGuf vdktyf
aom ykw
d ed ;f rsm; jzpfay:vmawmhonf/ xdkykw
d ed ;f rsm;onf vGecf JhaomESpu
f ka#
d nfh ouf&dS (Oyrm-bufw;D &D;,m;
300 ta&muf rsK;d yGm;Ekid af om qJvw
f pfrsK;d om&So
2
yk;d )rsm; tjzpfokYd pwifjzpfxeG ;f vmcJMh uonf/ xdkrw
S pfqifh qJvt
f rsK;d rsK;d &Sd ouf&rdS sm;
(Oyrm-opfyif? ow0gtrsK;d rsK;d ) tjzpf wa&GUa&GUtqifhqifhjzpfay:vmcJhMuonf/
,ck azmfjycJhaom jzpfpOfrSm a&o,HZmw\ rlvtpukd teEpMu0VmBuD;
pwifjzpfwnfonfhtcsdefup azmfjyjcif;jzpfonf/ jzpfpOfudk odyHynm&Sif?
H m;NyD;jzpfonf/ odakY omf r[maygufurJG BI uD;
oDtk&d yD nm&Sit
f m;vHk;vdkvku
d vufoifch x
rwkdifcif tajctaeudkrl ,aeYwkdif rnfonfhodyHynm&Sif? oDtkd&Dynm&SifurQ
ajymjyEkid pf Gr;f r&Sad o;ay/

yHk (1-2) 1939 ckESpu


f avm&ifhtoHk;ycJhaom
trIet
f &Sed jf rihf qkid u
f vdkx&Gef
1/ Genetic code

2/ Bacteria

jrefrmh a&t&if;tjrpf

21

tcef; (2)
oD;jcm;wnf uGe;f cdk&m
uREfkyw
f kYd aepMu0VmwGif urmh*d[o
f nf ukokv
d u
f Htaumif;qHk;*d[[
f k
qk&d rnf/ tb,faMumifhqkad omf urm*d[o
f nf *d[Bf uD;udk;vHk;teuf a&[laom
j'yfaygif;udk tajcoHk;rsKd; (taiGU? t&nf? tcJ) pvHk;jzifh vufcH&&Sdxm;onfh
wpfckwnf;aom *d[jf zpfjcif;aMumifhjzpfonf/ urm*d[u
f a&udk odkYtajcoHk;rsK;d
jzifh vufcH&&Sx
d m;jcif;rSm ,if;\tv,ftvwft&G,t
f pm;jzpfjcif;ESihf aerStwef
toifhtuGmta0; wnf&Sad ejcif;[lonfhtaMumif;w&m;ESpcf kaMumifh jzpfonf/
urm*d[\
f j'yfxkt&G,t
f pm;onf a&aiGUtygt0if wjcm;av;vHonfh
"mwfaiGUrsm;>yrf;aeaom avxkukd wnfNrJaeap&ef qGiJ ifxm;Ekid af vmufatmif BuD;rm;
\/ urm*d[\
f aerSuGmvSr;f onfh wnfae&muvnf; a&udk taiGU? t&nf? tcJ
tjzpf oHk;rsK;d oHk;pm;pvHk; wnf&Sad pEkid o
f nfh tylcsed Zf keef ,f\ A[dkteD; jzpfae&m
uHaumif;vSonf[k qk&d ayrnf/ tqkyd g Zkeef ,fonf rkid f 75 oef;rQom us,jf yef&Y m
aepMu0Vm\ tcsi;f 0ufESihfEIid ;f pmvku
d yf gu ESp&f mcdkiEf Ie;f rQom&So
d nf/
1
urmavmuf aerSra0;uGmonfh AD;eyfpf ac: aomMum*d[o
f nf txuf
yg tylcsed Zf keef ,f\twGi;f buftpGe;f ykid ;f a&mufae a&ukd taiGUtjzpf tenf;i,f
om vufcH&&So
d nf/ tylcsed jf rifhrm;rIaMumifh t&nf? tcJtjzpf wnfraeEkid af y/
a&taejzifh t&nf? tcJ tjzpfyg wnfaeEkid o
f nfh tylcsed Zf keef ,fukd yHk (2-1)
wGif azmfjyxm;onf/
1/Venus

22

jrefrmh a&t&if;tjrpf
1

aeESihfteD;qHk;jzpfonfh rmusL&D ac: Ak'[l;*d[rf Smrl uREfkyw


f kYd vt&G,f
omomrQ t&G,o
f m&S
d "mwfaiGU? a&aiGUrsm;udk avxktjzpf wnfaeap&ef qGx
J m;Ekid f
avmufonfh j'yfqGJtm; r&Sad y/ xdkYtjyif aeudk wpfywfjynfhonftxd ywfro
d nfh
wkid af tmif rdr0d if;kd ay:wGif wpfywfco
JG mvnfEkid af o; *d[w
f pfjcrf;u tarSmifjcrf;
jzpfaeum at;jrvS\/ usew
f pfjcrf;u aea&mifjcnf tNrJxad wGUae yljyif;vSay\/
&v'ftaejzifh yljyif;vGe;f onfh tjcrf;wGif a&[l wnfraeEkid o
f vdk? at;vGe;f onfh
tjcrf;vnf; tay:cGHatmufwGif a&tenf;i,frQ aeEkid o
f nfrSty tjcm; r&SEd kid f
awmhay/
2
urm*d[Nf yD;ygu aeESihfa0;&mbuf&Sd aemuf*d[rf Sm rm;pf ac: t*Fg*d[f
jzpfonf/ xdk*d[o
f nfvnf; txufyg tylcsed Zf keef ,f tjyifbuftpGet
f zsm;em;uyf
um wnfae a&aiGUtenf;i,fEiS hf a&cJtcsKUd omjzpfwnfaeEkid \
f / aumif;uiftxuf
rS a&aiGUrsm; rk;d tjzpf&Gmusyguvnf; ajrjyifa&mufcsed f a&cJjzpfoGm;NyD;ayNyD/
usef *d[if g;vHk;rSmrl aeESiahf 0;uGmonfEiS t
hf rQ tylcsed af vsmah vsmo
h mG ;ojzifh a&cJtjzpf
omwnf&SdaeEkdifawmhonf/
urm*d[Bf uD;om ,ckxufykdBuD;rm;aernfqkyd gu aepGr;f tifukd ,ckxuf
ydkr&kd &SNd yD; ydkrkyd jl yif;vmrnfjzpf a&udk tcJtjzpf &&SEd ikd af wmhrnfr[kwaf y/ ,ckxuf
ykid ,fvQif j'yfqt
JG m;enf;yg;oGm;um a&aiGU? "mwfaiGUwu
Ykd kd qGiJ ifxm;Ekid pf rG ;f r&Sad wmh
avxkuif;rJhum a&yguif;rJhoGm;ayvdrhfrnf/ ,ckrl aerS taeawmfuGma0;NyD/
tavmawmft&G,t
f pm;&Srd aI Mumifh uREkyf w
f Ykd ajrurmonf aepMu0VmtwGi;f nDawmf
aemifawmf *dvrf sm;xuf a&udk tajrmuftjrm; ydkrkd&&Sd HkrQrubJ tajcoHk;rskK;d jzifh
odkrSD;xm;vku
d Ef kid af o;\/
uREkyf w
f kYd jrefrmEkid if Honfvnf; ta&SUawmiftm&SEkid if Hrsm;teuf obm0
tavsmuf a&udk tajcoHk;rsK;d jzifh tcsed u
f mvra&G; awGUEkid o
f nfh wpfckwnf;aom
Ekid if Hjzpfonf/ a&udk t&nftjzpf? taiGUtjzpf tjcm;ta&SUawmiftm&SEkid if Hrsm;wGif
jrefrmEkid if Henf;wl obm0tavsmuf awGUEkid yf gonf/ okYad omf tcJtjzpfukdrl xdkEkid if H
rsm; aqmif;wGi;f umv twefi,fjrifhonfhawmifwef;rsm;ay:wGif a&cJonfukd
awGU&HkrQty useu
f mvrsm;wGif rawGUEkid af y/ jrefrmEkid if HwGif aqmif;umvom
r[kwb
f J tpOftNrJ a&cJzHk;vTr;f aeonfh awmifBuD;rsm;udk awGUEkid o
f nf/ a&cJrQom
r[kw?f a&cJvTm? a&cJjrpfrsm;udkyif awGUEkid o
f nf/
1/ Mercury

2/ Mars

jrefrmh a&t&if;tjrpf

23

odkY urm*d[w
f iG f tajcoHk;rsK;d jzifh &yfwnfaeEkid af om a&onf urm*d[f
uGe;f cdk&m0ef;usiEf Sprf sK;d wGif enf;vrf;wpfrsK;d pDoHk;um usiv
f nfem;ckad vh&So
d nf/
uGe;f cdk&mwpfrsK;d rSm oD;jcm;wnf0ef;usijf zpf aemufwpfrsK;d rSm tjznfhcH0ef;usif
jzpfonf/ tjznfch 0H ef;usit
f aMumif;udk tcef; (3) wGif azmfjyygrnf/ tcef;wGirf l
oD;jcm;wnf0ef;usit
f aMumif;udkom azmfjyoGm;ygrnf/
a&onf tajcoHk;rsK;d jzifh MoumoavmutwGi;f rdru
d k,
d yf kid t
f &nftaoG;
t& rdrdoabmobm0twkdif; vGwfvyfpGm woD;wjcm;vIyf&Sm;&yfwnfonfh
enf;vrf;jzifh usiv
f nfaeonf/ xdkoko
Yd ;D jcm;jzpfwnfaeNyD; a&tjzpfom usiv
f nfae
onfh 0ef;usiw
f iG f a&oefo
Y ufoufomru ta&mtaESmtrsK;d rsK;d &Sw
d wfonfw
h ikd af tmif
a&[laom trnfemrum; aysmufroGm;ay/ odakY omf 0ef;usi&f dS tcsKUd aom a&rsm;udk
uREfkyw
f kYd rsuaf rSmuf tvG,w
f uljrifawGUEkid af omfvnf; wcsKUd ukdrl tvG,w
f ul
rawGU&acs/

rsujf rifa&urm
txufygenf;vrf;jzifh urmBuD;wGif usiv
f nfaeaom a&udk uREfkyw
f kYd
t&nftjzpfa&m tcJtjzpfyg jrifawGUEkid o
f nf/ taiGUtjzpfukdrl ylaEG;pOf acwcP
awGU&onfrSty omrefrsupf jd zifh rjrifEkid af y/ trSet
f m;jzifh t&nfjzpfaom a&onf
Munfvifoef&Y iS ;f NyD; ta&mtaESmuif;aeygu ta&mifr&S
d rjrifEkid af y/ oD;jcm;wnf
0ef;usif usiv
f nfaeonfh a&udk usiv
f nf&me,fy,ftvku
d f yifv,fork'&ma&?
a&cJvTm? a&cJjyif? a&cJjrpf? ajray:a&? ajratmufa&ESihf a&aiGU[k toD;oD;ac:Mu
onf/ enf;vrf;jzifh urm*d[w
f Gif usiv
f nfaeonfh a&tm;vHk;udk pkpnf;NyD;
tvsm;? teH? tjrifh oHk;rsK;d y wkid ;f wmMunfhrnfqkyd gu xkxnftm;jzifh ukArkid f
aygif; 326 oef;cefY&ayvdrhfrnf/ a&xkysHUESHYyHkukd Z,m; (2-1) jzifhazmfjyxm;onf/
(u) yifv,fork'&ma&
rQxkxnfBuD;rm;onfh a&xkBuD;\tm;vHk;eD;yg;jzpfaom 97% ausmo
f nf
yifv,fork'&mtwGi;f rSmom wnf&Sad e\/ urmBuD;uvnf; odkYwnf&Sad eEkid &f ef
yifv,fork'&mrsm;tm; ol\rsuEf Smjyif{&d,m 71% ae&may;xm;\/ useo
f nhf
29% onfomvQif uke;f ajrxkuae&m&\/ vufcHxm;&onfh ukArdkif 317 oef;&Sd
a&xkBuD;u BuD;rm;onfESihftrQ vufcHolyifv,fork'&mBuD;rsm;tzdkY eufIid ;f &ef
vdk\/

24

jrefrmh a&t&if;tjrpf
1

ork'&matmufcif;jyifukd tydki;f av;ydki;f cGJjcm;Ekid o


f nf/ urf;OD;a&wdryf kdi;f
onf wku
d Bf uD;rsm;\ tem;pGe;f jzpf&m urf;pyfrS ay 600 cefYeufonfhae&mtxd
2
yg0if\/ ork'&mbuf yifv,furf;apmufykdi;f onf ay 600 teufrS ESprf kdicf efY
3
teuftxd csucf si;f eufidI ;f oGm;onf/ urf;apmufykid ;f NyD;aemuf yifv,feufviG jf yif
onf a&jyifatmufESprf kid rf S oHk;rkid t
f xdeufonfh ae&mwGif wnf&S\
d / yifv,feuf
4
vGijf yifxufykdeufaom csKid hfeufBuD;rsm;udk ork'&macsmufBuD;rsm; [kac:Muonf/
xdkacsmufBuD;rsm;onf usOf;ajrmif;rwfapmufNyD; ork'&mtpGef;ydkif;yifv,furf;
apmufykid ;f tjyifbuf awGU&onf/
ork'& ma&xkBuD;wGif ypdzw
d o
f rk'& m? twvEw
d o
f rk'& m? tdE,
d ork'& m
ESihf tmwdwo
f rk'&mwkYd yg0ifonf/ awmif0ifk;d pGe;f &Sd tEmwduwku
d 0f ef;usirf S
a&xkBuD;udkvnf; wcsKUd uawmifykid ;f ork'& m[kac:onf/ ypdzw
d o
f rk'& monf ysr;f rQ
ESprf kid cf GJcefY euf\/ taemufbufpGe;f ydki;f acsmufeufBuD;rsm;&S&d m zdvpfykdiEf kid if H
ta&SUbufu rm&D,memacsmufBuD;\ cs,fvif*smacsmufeufBuD;rSm ckepfrkdifcefY
(36000 aycefY) eufiId ;f onf/ twvEw
d o
f rk'&monfvnf; ysr;f rQESprf kid af usmcf efY
euf\/ yifv,f ork'&ma&xkBuD;\rsuEf Smjyif{&d,monf pwk&ef;rkid af ygif;oef;
140 &S&d m yifv,fa&jyifatmufteuftrsK;d rsK;d &So
d nfh yifv,fork'& m atmufcif;
jyif{&d,mtoD;oD; urmhrsuEf Smjyif{&d,m\&mcdkiEf Ie;f wkYdukd Z,m; (2-2) wGif
azmfjyxm;onf/
ynm&Sit
f csKUd u urmwnfptcsed f vjzpfvmrnfhtpdwt
f ydki;f yJhxGuo
f Gm;
onfh ae&m ypdzw
d o
f rk'& mjzpfvmonf[kvnf;aumif;? tjynft
h 0at;cJjcif;r&Sad o;
onfh uke;f jyifus,Bf uD;uGJxGu
f wjznf;jznf; arsmoGm;&mrS tar&duwku
d Ef Sihf
Oa&my tmz&duwku
d w
f kYt
d Mum; twvEw
d o
f rk'&mjzpfay:vmonf[kvnf;aumif;
,lqMuonf/ odkaY omf xkt
d ,ltqudk wcsKUd ynm&Sirf sm;u ocFsmenf;jzifh wGuMf unfh
&m udkun
f DrIr&S
d vufcHjcif;r&SMd uay/
rQ xkxnfBuD;rm;NyD; urmtESHUus,af jympGmwnf&Sad eonfh yifv,f
ork'&ma&rsm;onf tjcm;tusK;d yrsm;pGmudk xrf;aqmifay;aomfvnf; aomufoHk;
&efum; tm;uk;d r&ay/ ,if;wkYdtm;vHk;onf qm;iefa&rsm;jzpfaeaomaMumifhwnf;/
1/ Continental shelf

2/ Continental slope

3/ Abyssal

4/ Trenches

jrefrmh a&t&if;tjrpf

yHk (2-1) a&udk tajcoHk;rsK;d pvHk;jzpfay:apEkid o


f nhf tylcsed Zf keef ,fjyyHk

25

26

jrefrmh a&t&if;tjrpf
a&xkwnfae&m

a&xkxnf
pkpkaygif;
(ukArdki)f

ajray:a&xk
a&csKt
d kid rf sm;
a&ieftkid rf sm;ESihf uke;f wGi;f yifv,frsm;
jrpfacsmif;rsm;
ajratmufa&xk
ajrqDvmT
ajrjyifatmufrkid 0f uftwGi;f
ajrteufykdi;f
a&cJjyif1? a&cJjrpfrsm;2
avxk
yifv,fork'&m
pkpkaygif; (teD;pyfqHk;wefzkd;)

55300
30000
25000
300
2016000
16000
1000000
1000000
7000000
3100
317000000
326000000

urmha&
o,HZmw
tm;vHk;\ &mckid Ef Ie;f
0.0171
0.0090
0.0080
0.0001
0.625
0.005
0.310
0.310
2.150
0.001
97.200
100

yHk (2-1) urmha&xk ysHUESHUyHkjyZ,m;


pwk&ef;rkid f

teufay
0-600
600-3000
3000-6000
6000-12000
12000-18000
18000-xufeuf

oef;aygif;
10
7
5
27
81
10
140

urmhrsuEf Smjyif

{&d,m\&mckid Ef Ie;f
5
3
2
15
41
5
71

yHk (2-2) a&teuftvdkuf yifv,fork'&m


atmufcif;jyif{&d,mESihf &mckid Ef Ie;f jyZ,m;
1/ Ice caps

2/ Glaciers

jrefrmh a&t&if;tjrpf

27
1

yifv,fork'&ma& tav;csed f *&rf 1000 wGif qk'd D,rfuvdkkd'f (tdro


f Hk;qm;)
u 27 *&rf yg0ifNyD; wjcm;"mwfqm;rsm;u 8 *&rfyg0ifonf/ yifv,fa&ief&jcif;rSm
ork'&mtwGi;f pD;0ifaom jrpfrsm;u o,faqmifvmonfh qm;rsm;ESihf yifv,f
ouf&Srd sm;u yjyifzefwD;&mrS jzpfay:vmonhq
f m;rsm;aMumifh jzpfonf/
0ifk;d pGe;f eD;a'oyifv,fork'&mrsm;wGif yifv,frsuEf Smjyifa&rsm;onf
2
tpOftNrJ odkYr[kwf tpOftNrJeD;eD; at;cJum yifv,fa&cJ rsm;jzpfay:ae\/
3
tvTmvdkuf ESprf sK;d ESppf m;jzpfay:avh&S&d m? wpfrsK;d rSm urf;pyfa&cJvTm jzpf aemuf
4
wpfrsK;d rSm urf;vGeaf &cJvTm jzpfonf/ urf;pyfa&cJvTmonf urf;ajc&Sd yifv,fa&
rsm; at;cJNyD;jzpfay: urf;ajcESihf wpfqufwpfpyfwnf;jzpfaeum a&GUvsm;jcif;
r&Sad y/ urf;vGeaf &cJvTmrSmrl urf;ajcESihfqufpyfrIr&Sb
d J urf;vGeyf kdi;f jzpfay:&m?
a&ay:wGif aygavmay:NyD; a&GUarsmaewwfonf/ tus,rf Dwm 50 rS 1000
5
ausmt
f xd&SEd kdio
f nf/ BuD;rm;us,jf yefYonfh urf;vGeaf &cJvTmudk a&cJjyifus,f [k
vnf;ac:Muonf/
uREfkyw
f kYd jrefrmEkid if Honf awmifbuf tdE,
d ork'&m\tpdwt
f ydki;f rsm;
jzpfaom b*Fvm;yifv,fatmf? rkwrauGUESihf uyvDyifv,fjyifwkYdESihf xdpyfae\/
&ckid u
f rf;k;d wef;onf 443 rkid ?f jrpf0uRef;ay:urf;k;d wef;onf 272 rkid ?f rGe-f
weoFm&Durf;k;d wef;onf 670 rkid f toD;oD;&SMd u&m jrefrmhurf;k;d wef;onf pkpkaygif;
1385 rdkif &Snv
f sm;onf/ uke;f wGi;f e,ferdwf (3800 rdki)f \ oHk;yHkwpfyHkausmf
jzpfonf/ jrefrmhykid ef ufyifv,fa&jyifonf tajccHrsO;f rS yifv,ftwGi;f buf 12
rkid t
f uGmtxdjzpf\/ tajccHrsO;f rSm urf;k;d wef;ESihf jrefrmydkiu
f rf;vGeu
f Ref;rsm;\
tjyifbuftusqkH;ae&m 22 ck\ a&ppftrSwrf sm;udk qufqx
JG m;onfh rsO;f jzpfonf/
jrefrmEkid if Hyifv,fjyif oD;oefYpD;yGm;a&;Zkerf Sm {&d,mpwk&ef;rkid af ygif; 14000 ausmf
&Sdonf/
(c) a&cJjyifESihf a&cJjrpfrsm;
a&cJjyifESihf a&cJjrpfrsm;tjzpf at;cJaeaom a&xkonf urm*d[f ydkiq
f kid f
orQ a&xkBuD;\ 2 'or 15 &mcdkiEf Ie;f jzpf&m xkxnftm;jzifh ukArkid f ckepfoef;
1/ Sodium chloride
2/ Sea ice

3/ Fast ice
4/ Ice floe

5/ Ice field

28

jrefrmh a&t&if;tjrpf

&So
d nf/ a&cJxkonf ork'&ma&xkESihEf iId ;f pmygu tvGew
f pf&menf;yg;vSaomfvnf;
useaf &o,HZmwrsm;ESihf EIid ;f ,SOv
f ku
d v
f Qif oHk;qru rsm;aeao;onf/ tu,f
tm;vHk; t&nfaysmo
f Gm;ygu urmhyifv,fork'&ma&jyifonf 60 rDwm (197
ay) jrifhwufvmNyD; urmhqyd u
f rf;rdUBuD;wkid ;f vdkvkd epfryfoGm;ayrnf/
a&cJjyifonf ajray:odkY qD;ESi;f rsm; ESpaf ygif;axmifaygif;rsm;pGm xlxyfpGm
usa&mufjcif;aMumifh jzpfay:vmaom tay:ydki;f jyefYjyefYjyL;jyL;jzpfaeonfh a&cJxkBuD;
jzpfonf/ urmha&cJxk\ 90 &mckid Ef Ie;f wnf&Sad om tEmwduwku
d w
f Gif a&cJjyif\
ysr;f rQxlxJrIonf ay 6500 &So
d nf/
*&if;vef'u
f Ref;wGif &mpkESpaf ygif; 10000 rQ qD;ESi;f rsm; txyfxyf
pkpnf;rdNyD; ay 11000 rQjrifhrm;onfh a&cJjyifBuD;wpfckjzpfay:ae&m ,if;\atmuf
d nf/
wGif zdtm;onf {&d,mwpfpwk&ef;ayay:wGif ckepfwefrQ oufa&mufvsu&f So
rQ BuD;rm;onfzh t
d m;'PfaMumifh atmufajc&Sd a&cJrsm;onf ydjym;um wjznf;jznf;
ab;ywfywfvnfokdY pD;xGuv
f mMu\/ odkY a&cJrsm; pD;xGuv
f m&mwpfavQmufukd
a&cJjrpf[kac:onf/ a&cJjrpfjzpfay:vmyHkrSm atmufygtwkid ;f jzpfonf/
jrifrh m;aom uke;f ajrxufoYkd qD;ESi;f rsm;? qD;ESi;f zwfrsm; &mpkEpS af ygif;rsm;pGm
xyfwvJvJ xlxyfpmG us&mrS yxr ueOD;usxm;aom qD;ESi;f rsm;? qD;ESi;f zwfrsm;udk
zdtm;jzifh twGi;f ckad tmif;aeaom avrsm;udk xGuo
f Gm;apNyD; ajcmufaxmifhyHk
a&cJyHkaqmifcJrsm; jzpfoGm;ap\/ xdka&cJyHkaqmifcJuav;wpfckpDwGif a&armfvDusL;
60 pDyg&So
d nf/ tay:bufokdY qD;ESi;f rsm; txyfxyf xyfrHusonfhtcg xdk
ajcmufaxmifhyHk a&cJyHkaqmifcJrsm;onf tay:rS qD;ESi;f rsm;tav;csed af Mumifh zdoyd f
ouJhokdY jzpfomG ;NyD; ydkrkdoyd o
f nf;vm tcsyjf ym;uav;rsm;ozG,jf zpfomG ;\/ zdtm;
rsm;oxufrsm;vmonfhtcg atmufokdYa&GUqif;vmNyD; atmufqHk;a&mufvQif urmh
j'yfqGJtm;aMumifh yifra&cJjyifBuD;rS pD;qif;vmawmhonf/ yHk (2-2) pD;qif;rIonf
tvGew
f pf&maES;auG;&m wpfESpv
f Qif aytenf;i,fompD;xGuaf vh&So
d nf/ odkYaomf
tylavsmyh ikd ;f a'orsm;&Sd jrifrh m;vSaom awmifxw
G rf sm;ay:wGif jzpfay:aom a&cJjrpf
rsm;\ pD;qif;rIonf jrefqefwwfovdk jyefvnfqkwcf GmrI (a&cJjrpf0rS pwif
jrpfnmqDokdY t&nfaysmo
f Gm;rI) vnf;&Sw
d wfonf/

jrefrmh a&t&if;tjrpf

29

yHk (2-2) a&cJjrpfjzpfay:aeaom a&cJjyifwpfck\uefYvefYjzwfyHk


ayaxmifcsDjrifhrm;aom a&cJjyifBuD;rS a&cJjrpftjzpf pD;xGufvmonfh
a&cJxkonfvnf; ay&mESifhcsDNyD; xlxJjrifhrm;onf/ xdkodkY xkxnfBuD;rm;aom
a&cJjrpftqHk;ykdif; (jrpf0ydkif;) odkYr[kwf ab;bufydkif;onf yifv,fwGif;odkY
a&mufaomfvnf; qufvufpD;xGufNrJpD;xGufvsuf&Sd&m a&xJa&muftydkif;onf
a&ay:wGif ay:aomaMumifh vSefcsKd;vkdufouJhodkYjzpf jywfxGufoGm;wwf\/
jywfxGuo
f Gm;aoma&cJxkBuD;\ ig;yHkwpfyHkoma&ay:wGif ay:NyD; useif g;yHkav;yHkrSm
a&jyifatmufa&mufaeavh &So
d nf/ xdkokYdaom a&cJxkBuD;udk a&arsma&cJawmif
1
okYdr[kwf a&arsma&cJuRef; [kac:Muonf/ a&arsma&cJawmifwkYdonf a&ay:
tenf;qHk; ay 20 cefYay:aewwfNyD; tvGeBf uD;rm;ygu 200 ru ay:aewwf\/
yHkyef;rusjzpfaeum ay &mESihfcsDNyD; &Snv
f sm;wwfonf/
a&cJjrpf\ tqHk;ykid ;f odkrY [kwf ab;bufykid ;f rS a&arsma&cJawmif jywfxu
G f
oGm;NyD;aemuf use&f So
d nfh yifv,fbufaigxGuaf eaom a&cJxkBuD;udk a&cJurf;OD;
2
a&wdrf [kac:onf/ xdktydki;f onf yifv,ftwGi;f ay 150 rQ txdaigxGuNf yD;
a&ay: trsm;qHk;ay:aeavh&Sdonf/ a&cJurf;OD;a&wdrfonf xyfrH&SnfxGufNyD;
1/ Iceberg

2/ Ice shelf

30

jrefrmh a&t&if;tjrpf

xyfrHud;jywf jzpfay:vmaom a&arsma&cJawmifonf a&cJjrpfujzpfvmaom


a&arsma&cJawmifwx
Ykd uf trsm;tm;jzifh ydkBuD;rm;NyD; yHkoPmefrmS vnf; axmifrh eS pf wk*H
usus wHk;wpfckozG,jf zpfaewwf\/
a&arsma&cJawmiftrsm;pkonf *&if;vef'u
f Re;f ESihf tEmwduwku
d w
f w
Ykd iG o
f m
pwifjzpfay:aomfvnf; yifv,fa&pD;aMumif;wGif arsmygrIaMumifh 0ifk;d pGe;f a'orsm;
ESihf tawmftwefa0;onfh ork'&mjyiftxd a&mufvmwwf\/ *&if;vef'u
f Ref;a&cJ
jrpfrsm; pwifjzpfay:onfh a&arsma&cJawmifrsm;onf vmAif'gyifv,fa&pD;aMumif;
wGif arsmygvmNyD; ajrmuftwvEw
d f ukeo
f ,
G af &aMumif; vrf;twGi;f a&mufvmwwf
Mu\/ 1912 ckESpw
f Gif wku
d w
f if;epfoabFmBuD; epfryf&jcif;onf xku
d JhokdYaom
a&arsma&cJawmif wpfckESihfwku
d rf d jzpfonf/
*&if;vef'u
f Re;f ? uae'gajrmufykid ;f ESihf qku
d af b;&D;,m;a'orsm; a&cJjyif?
a&cJjrpftrsm;tjym;&So
d nf/ xdka'orsm;rSty use&f adS om ajrmuf0if;kd pGe;f ESihf tmwdwf
puf0ef;twGi;f rS a'otm;vHk;vkv
d kdonf at;cJaeaom yifv,fa&rsm;omjzpfonf/
Oa&mywku
d w
f rQBuD;rm;aom awmif0ifk;d pGe;f &Sd tEmwduwku
d rf Smrl uke;f ajrjzpfaomf
vnf; tNrJxm0& a&cJzHk;vTr;f aeonf/ a&cJjyifxkrSm ysr;f rQay 6500 jrifhrm;NyD;
tcsKUd a&cJawmifxyd rf sm;onf ay 15000 ausmjf rifhrm;um a&cJjrpfrsm; jzpfay:ae\/
a&cJjyif? a&cJjrpfrsm;onf tat;ydki;f a'orsm;rSom jzpfay:onfr[kw?f
orydki;f a'o&Sd tvGejf rifhrm;onhaf wmifxGwrf sm;ay:vnf;jzpfay:onf/ tvGef
jrifrh m;onfh awmifxw
G rf sm;ay:odkY qD;ESi;f rsm;wpfEpS yf wfvkH;usa&mufavh&&dS m ESppf Of
pkyHkvmcJhaomqD;ESif;rsm;onf ,if;wkYdtxufokdY aemufxyfESppf Oftopfusa&muf
vmonfh qD;ESi;f rsm;\tav;csed af Mumifh a&cJtjzpfajymif;vJukeMf u\/ awmifaMum?
uke;f aMumay:odkY usa&mufaom qD;ESi;f rsm;u a&cJjyifrsm;jzpfvmNyD; csKid h0f Sr;f twGi;f
usa&mufaom qD;ESi;f rsm;u a&cJjrpfrsm;jzpfvm\/
a&cJjrpfjzpfvmaom a&cJwHk;BuD;rsm; csKid hf0Sr;f wpfavQmuf wjznf;jznf;
a&GUqif;&mwGif vrf;wpfavQmuf&Sd ,if;wkdYatmufrS ajrjyifudk wkdufpm;oGm;&m
jzpfay:vmaom tenfrsm;udk jrpftqHk;ydki;f xdyb
f ufESihf ab;wpfzufwpfcsuf
1
a&cJjrpfausmufyHk tjzpf ydkYcsay;onf/ odkYaom a&cJjrpfwcsKUd onf rdrpd wif
pD;xGu&f m csKid hf0Sr;f qDokdY aEG&moDtwGi;f jyefvnfqkwo
f Gm;wwf\/ jyefvnfqkwf
1/ Moraine

jrefrmh a&t&if;tjrpf

31

oGm;onf[kqkjd cif;rSm a&cJjrpf taMuykid ;f tqHk;rS pwif wpfpwpfp t&nfaysmf


oGm;jcif;aMumifh a&cJjrpf wjznf;jznf;wkw
d ko
d Gm;jcif;udk qkv
d kdjcif;jzpfonf/
jrifrh m;aom awmifxw
G rf sm;ay:&Sd qD;ESi;f rsm;onf aEG&moDyift&nfraysmf
ay/ qD;ESi;f jyifrsm;udk qD;ESi;f aysmt
f jrift
h xufwiG o
f m awGU&onf/ qD;ESi;f aysmt
f jrifh
onf tylykdi;f a'orsm; rDwm 4500 (ay 14715) cefY? orykid ;f a'orsm;
rDwm 2800 (ay 9156) cefYESihf tmwdw?f tEmwdu ponfh0ifk;d pGe;f a'orsm;wGif
yifv,fa&jyifnt
D wkid ;f jzpfonf/ xdktjrifah tmufwiG o
f m qD;ESi;f rsm; t&nfaysm\
f /
0ifk;d pGe;f a'orsm;rSty qD;ESi;f xlxyfpGmusa&mufaom tjcm;ajredrhfa'orsm;rSm
k&Sm;Ekid if H qdkuaf b;&D;,m;ESihf uae'gEdkiif H xif;I;awma'owkYdjzpfMuonf/
a&cJzHk;awmifxGwrf sm;udk tm&Swku
d &f Sd [dr0Emawmifwef;wpfavQmufESihf
1
awmiftar&duwkduf&Sd tif'D;H awmifwef;wkdYwGif trsm;qHk;awGU&onf/ urmh
tjrifhqHk;awmifxGwfjzpfaom {0&uf (29028 ay) ESifh tjcm; ay 20000
txufjrifhonfh awmifxGwftrsm;tjym; [dr0Emawmifwef;wGif wnf&Sdonf/
tif'D;awmifwef; ay 20000 txufawmifxGwf 15 ck&S&d m tm*siw
f D;em;rS
2
tufuGeu
f m*Gg (22834 ay) utjrifhqHk;jzpfonf/ Oa&mywku
d w
f Gif k&Sm;Edkiif HrS
3
t,fhb&yfpf (18510 ay) awmifxw
G u
f tjrifhqHk;jzpf tjcm;a&cJzHk; awmifxw
G f
tcsKUd ukd t,fvyf af wmifwef; awGU&\/ ajrmuftar&duwku
d w
f Gif tvmpum&Sd
4
rufuifav (20320 ay) awmifxw
G u
f tjrifhqHk;jzpf tjcm; a&cJzHk; awmifxGwf
tcsKUd ukd a&mhuD;awmifwef; awGU&onf/ tmz&du&Sd tDauGwmESihf ra0;uGmvSaom
5
G f
a'oyif uvDref;*s;kd (19565 ay) ESihf uifnm (17041 ay) a&cJzk;H awmifxw
rsm;&Sdonf/
jrefrmEkid if aH jrmufpeG ;f ykid ;f onf orydki;f twGi;f usa&muf awmifxw
G rf sm;pGm
rSm a&cJrsm;zHk;ae\/ cgumbdk&mZD (19296 ay)? *gvef&mZD (19142 ay)?
EG,rf a'G (15177 ay)? zef*&rf (14085 ay)? tDarmfbGef (13350 ay)? vcl;
bGef (12306 ay)? qefusefbGef (12137 ay)? zGef*ef (ay 11500) ESifh
'ifa'g&mZD? rGe*f g&mZD? wmtde&f mZD? qGe&f m? vHkckrm'ifEiS hf tjcm;a&cJawmifrsm;vnf;
&Sad o;&m jrefrmEkid if Honf ta&SUawmiftm&SwGif a&cJawmif&So
d nfh wpfckwnf;aom
Edkiif jH zpfonf/ cgumbdk&mZDawmifxyd o
f Ykd 1996 ckEpS ?f pufwifbmv 15 &ufaeYwiG f
1/ Andes

3/ Elbrus

2/ Aconcagua

4/ Mckinley

5/ Kilimanjaro

32

jrefrmh a&t&if;tjrpf

a&muf&SdcJhaom jrefrm-*syefyl;aygif;awmifwuftzGJU0ifrsm;\ tawGUtuHt&


jrefrmEkid if H&Sd a&cJjrpftaMumif;udk atmufygtwkid ;f od&onf/
tjrifhay 13025 wGif a&cJjrpfwku
d pf m;jyifwpfck&So
d nf/ cgumbk&d mZDrS
a&cJrsm; t&nfaysmpf D;0ifaom ravmif0rf;acsmif;zsm; jzpfonf/ teD;tem;wGif
wku
d pf m;cHxm;&aom ausmufwHk;BuD;rsm;udk awGU&onf/ qufvufjrifhwuf&m
a&cJjrpfBuD;wpfckukd awGU&onf/ xdka&cJjrpfBuD;rSm ESpaf ygif;rsm;pGm MumNyDjzpf
a&ndrsm;wufaeojzifh tpdr;f a&mifxGuaf e\/ tjrifhay 15180 rS qufvufwuf
&mwGif tus,f 16 ay? teuf 150 ay cefY&S&d m a&cJtufuGJaMumif;wpfckukd
awGU&onf/
tqdkyg jrefrm-*syef yl;aygif;awmifwuftzGJUonf 1995 ckESp?f Mo*kwv
f
twGi;f uvnf; cgumbk&d mZDawmifxyd o
f kYd wufa&muf&ef ud;yrf;cJhao;&m a&cJjrpf
ESihf ywfouf atmufygtwkid ;f awGUuHcJhMuonf/
tjrifhay 12300 cefYwGif ausmufrsm;onf a&cJjrpfwku
d pf m;cH& usK;d yJh
aMurGaeonf/ usK;d yJph mausmufwkH;BuD;rsm; rGpmBuJaeatmif usk,jf yefpY mG wnf&adS e\/
tjrifhay 14190 rS twufwGif pD;qif;a&GUvsm;aeaom a&cJjrpfukd awGU&\/
xdka&cJjrpfay:rS qufvufwufomG ;&m tus,f 3 ayrS 7 aycef&Y dS jrpftufuaJG Mumif;
30 cefu
Y kd awGU&onf/ a&cJjrpfa&GUvsm;usrjI refqefojzifh naejyeftqif;wGif tufuJG
aMumif;rsm;onf 12 ayrS 20 aytxdus,o
f Gm;Mu\/ ,if;wkYd\ teufrSm ay
100 rS 200 cefYtxd&S\
d /
1

urmhtBuD;qHk; a&cJjrpfrSm tEmwduwku


d &f Sd vrfbwf a&cJjrpfjzpf
25 rkid f us,Nf yD; rkid f 250 &Snv
f sm;onf/ urmhtBuD;qHk; a&arsma&cJawmifBuD;rSm
rkid f 60 us,0f ef;NyD; rkid f 208 &Snv
f sm;onf/ xdka&arsma&cJawmifukd tEmwduwku
d f
awmifork'&mtwGi;f paumhuRef;taemufbufrkid f 150 cefYwGif awGU&onf/ urm
ay:&Sd a&cJyrmP 90 &mckid Ef Ie;f onf awmif0ifkd;pGe;f a'o&Sd tEmwduwku
d af y:wGif
d k&Sm;ykid af Amhpawmhpcef;rl
&Sdonf/ awmif0ifk;d pGe;f a&cJtxlrSm ay 9200 &S
ay 12140 txd xlxJ\/
1/ Lambert Glacier

jrefrmh a&t&if;tjrpf

33

(*) ajrvTmay:u Zv0ef;usif


urmha&xkBuD;\tyHkwpfoed ;f wGif 17 yHkcefYonfom urmBuD;\uke;f ajr
ay: wnf&o
dS nf/ xdka&rsm;udk tkid af &? uefa&? jrpfa&? acsmif;a&tjzpf awGUjrifMu&
onf/ xkxnftm;jzifh ukArkid af ygif; 30000 onf a&csKt
d ikd af &? uefa&rsm;jzpfMuNyD;
ukArkid af ygif; oef; 25000 onf a&ieftikd af &ESihf uke;f wGi;f yifv,fa&rsm;jzpfMuonf/
jrpfrsm;? acsmif;rsm;twGi;f pD;qif;aeaom a&yrmPrSmrl ukArkid f 300 om&So
d nf/
tkdif[lonfrSm obm0tavsmuf a&rsm;pka0;wnf&Sdaeaom ajrusif;
okYdr[kwf csKid hf0Sr;f wpfckjzpfonf/ urmajrwpfcGiv
f Hk;wGif awmifay:ajrjyefYrusef
tkid t
f rsK;d rsK;d ukd t&G,t
f pm;trsK;d rsK;d jzifh awGUEkid o
f nf/ tkid w
f pfck\ t&G,t
f pm;ESihf
twdrt
f eufonf jzpfay:yHkukd vku
d
f uGmjcm;onf/ tvGet
Yf vGeBf uD;rm;us,jf yefaY om
a&ieftikd Bf uD;rsm; udk uke;f wGi;f yifv,f[kac:Muonf/ tvdktavsmufjzpfay:aeonfh
us,jf yefYNyD; a&wdraf om a&tkid Bf uD;rsm;udk tif;[kac:onf/
tkid rf sm;udk ,if;wkYdjzpfay:vmyHktay: rlwnfNyD; trsK;d tpm;cGJjcm;Ekid o
f nf/
1
urmay:&St
d kid t
f rsm;pkrSm a&cJytkid f rsm;jzpfMuonf/ vGecf Jhaom ESpaf ygif; 20000
2
wGif ukeq
f kH;oGm;cJo
h nfh a&cJacwfBuD; twGi;f Oa&mywku
d Ef iS hf ajrmuftar&duwku
d f
ajrmufykdi;f wkYu
d kd BuD;rm;us,jf yefYaom a&cJjyifBuD; zHk;vTr;f cJhonf/ xdka&cJjyifBuD;ESihf
a&cJjrpfw\
Ykd wku
d pf m;rIaMumifh csKid 0hf rS ;f csKid chf u
G Bf uD;rsm;jzpfay:cJ
h a&cJacwfBuD;ukeq
f k;H
csed f tif;tkid rf sm;tjzpf use&f pfcJh&m ,if;wkYu
d kd a&cJytkid [
f kac:onf/ xif&Sm;aom
a&cJytkid Bf uD;rsm;rSm ajrmuftar&duwku
d af jrmufykdi;f &Sd qlyD;&D;,m;? [l&Ge?f rpf&SD*ef?
tD&ED iS hf tGeaf w&D,k?d Oa&myajrmufykid ;f qG'D ifEikd if &H dS Amem? Aufwm? k&ES ikd if aH jrmufykid ;f &Sd
v'dk;*g;ESihf tked uf*g;tkid w
f kYdjzpfMuonf/
3

rD;awmifA[dkykid ;f edru
hf somG ;NyD; a&rsm;pkvmonht
f cg rD;avmif',ftikd f rsm;
jzpfay:vmonf/ xdktkdifrsm;onf 0ef;0dkif;NyD; a&eufavh&Sdonf/ rD;Nidrf;awmif
4
csKid hfcGut
f wGi;f a&rsm;pkpnf;rd jzpfay:vmaom tkid u
f kd csKid hfcGut
f kid f [kac:\/
uREfkyw
f kYd jrefrmEkid if H? ppfukid ;f wkid ;f bkwvifrdUe,f&Sd wGi;f awmiftkid Ef Sihf awmifaysmuf
tkid w
f kdYonf xdkuJhokdY tkid rf sK;d rsm;jzpfMuonf/ rD;awmifrS xGuu
f svmaom acsmpf D;
1/ Glacial lake

3/ Caldera lake

2/ Great Ice Age

4/ Crater lake

34

jrefrmh a&t&if;tjrpf
1

aMumif;rsm;u jrpfcsKid hf0Sr;f wpfckukdf ydwq


f kYdvku
d rf ad omtcg acsmyf w
d t
f kid f wpfck
jzpfvm\/
a&vTr;f vGijf yifay: auGUaumufpD;qif;aeaom jrpfonf jrpfauGUwpfckrS
wpfckokYd jzwfp;D aomtcg jrpfauGUjywfomG ;NyD; jrpfusK;d tif;jzpfay:vmonf/ jrpf0uRe;f
ay:urf;ajcwpfavQmufpD;qif;aom jrpfa&pD;aMumif;onf oJrsm;ykdYcsjcif;jzifh
aomifxGe;f ap&m aomifESihf urf;ajctMum;wGif yifv,furf;ajctkid f odkYr[kwf
2
jrpf0tkid f rsm;jzpfvmwwfonf/ urmajrBuD;\ausmufvmT jywfa&GUaomtcg ajrvTm
3
uRHcsKid hf odkYr[kwf csKid hf0Sr;f rsm;jzpfay:vmNyD; tkid rf sm;jzpfvmonf/ tmz&duwku
d f
ta&SUyikd ;f &Sd wef*g&dutkid Ef iS hf Ekid &f mpmtkid ?f jrefrmEdkiif rH S tif;av;tkid w
f o
Ykd nf uJo
h kYd
jzpfay:vmcJhMu\/
tkid rf sm;onf ajcmufaoGUonfh oJuEm&a'orsm;rSmyifjzpfay:Ekid o
f nf/
ajcmufaoGUaoma'orsm; av[kew
f ku
d pf m;jcif;aMumifh jzpfay:vmaom csKid fhrsm;
csKid hfatmufcif;onf ajratmufa&aMuma&mufonftxd eufvmonht
f cg uEm&
4
csKid hftkdif rsm;jzpfay:vm\/ oJuEm&twGi;f tkad tppfrsm; awGU&aom tkid rf sm;rSm
xku
d o
hJ kYd tkid rf sK;d jzpfonf/ rk;d enf;NyD; a&aiGjY yefEeI ;f rsm;onfah 'orsm;wGif tdkiw
f pfckonf
a&xGuaf ygufvnf;r&Syd gu uke;f wGi;f a&qif;{&d,mwpfckjzpfvmum jrpfacsmif;rsm;u
o,f,v
l maom qm;rsm;te,fxikd pf kykHvmNyD; a&ieftikd jf zpfomG ;\/ tpa&;ESihf a*sm'f ef
Edkiif w
H t
kYd Mum;&Sd yifv,faoESihf tar&duefEkid if ?H tl;wm;jynfe,frS qm;tkid Bf uD;wko
Yd nf
xko
d kdYaom tkid rf sK;d jzpfMuonf/
ajrxJyifv,f? yifv,feuf? uufpyD,efyifv,f? at&,fyifv,f?
bdkiu
f ,ftkid Ef Sihf abmvfuuf&St
f kid w
f kYdonf ueOD;u wpfqufwpfpyfwnf;&Scd Jhonfh
yifv,fBuD;jzpfcJhonf/ xdkyifv,fBuD; uG,af ysmufoGm;NyD;aemuf a&tkid Bf uD;rsm;?
uke;f wGi;f yifv,frsm;tjzpf use&f pfcJhMuonf/ MopaMw;vswku
d af wmifykid ;f u tkid &f D;
tkid Bf uD;rSmrl umvS&SnMf umpGm rk;d acgifrIaMumifh a&rsm;tm;vHk; cef;ajcmufoGm;
qm;rsm; jzpfxGe;f usecf Jhonf/
urmt
h BuD;qH;k tkid rf mS tm&Swu
dk t
f aemufawmifyikd ;f &Sd uufpyD,efyifv,fac:
a&ieftikd Bf uD;jzpfonf/ pwk&ef;rkid af ygif; 170000 us,0f ef;onf/ 'kw,
d tBuD;qHk;ESihf
1/ Lava-dammed lake
2/ Lagoon

3/ Rift valley
4/ Desert depression lake

jrefrmh a&t&if;tjrpf

35

urmt
h BuD;qHk;a&csKid t
f kid rf mS tar&duefEkid if aH jrmuftv,fyikd ;f &Sd qly;D &D;,m;tdkiBf uD;jzpf
pwk&ef;rkid af ygif; 31820 us,0f ef;onf/ urmhtjrifhqHk;tdkirf Sm awmiftar&du
1
wku
d ?f yD;l Edkiif EH iS hf bkv
d AD ;D ,m;Edkiif w
H t
Ykd Mum;&Sd wDwu
D mum tkid jf zpfonf/ pwk&ef;rkid f
3200 us,0f ef;NyD; yifv,fjyiftxuf ay 12200 tjrifh wnf&o
dS nf/ urmt
h edrq
hf k;H
2
tkid rf Sm tpa&;ESihf a*sm'f efEkid if HwkdYtMum;&Sd yifv,fao jzpfonf/ rkid f 50 rQ
oma0;onfh ajrxJyifv,fa&jyifatmuf ay 1290 edrhfusonf/ qm;tiefqHk;tkid f
vnf; jzpf&m a&ap;NyD; cEmudk,yf if repfryfEkdiaf y/ urmhteufqHk;tkid rf Sm k&SEkid if H?
3
qku
d af b;&D;,m;&Sd bkid u
f ,ftkid f jzpfonf/
jrefrmEkid if w
H iG f tif;tkid t
f rsm;tjym;&So
d nft
h euf ucsijf ynfe,f&dS tif;awmf
BuD;tkid o
f nf tBuD;qHk;jzpfonf/ jrpfBuD;em;cdkit
f wGi;f {&m0wDjrpf\ jrpfvufwuf
jzpfaom rk;d aumif;acsmif;? acsmif;zsm;cH&mwGif wnf&o
dS nf/ rk;d &moD tus,q
f k;H ae&m
d a&jyiftus,f 44 'or
onf awmifajrmuf 16 rkid ?f ta&SUtaemuf 7 rkid &f S
9 pwk&ef;rkid &f So
d nf/ qufpyfaeaom Geaf ysmif;ajryg xnfhwGuyf gu pwk&ef;rkid f
80 us,0f ef;onf/ a&wdrt
f if;r[kwb
f J tcsKUd ae&mrsm;wGif a&tvGeef ufonf/
tif;awmfBuD;csKid 0hf rS ;f onf ajrivsiv
f yI Nf yD;aemuf ajrjyiferd u
hf somG ;jcif;aMumifh jzpfay:
cJh xdkt&yfwGif &Scd Jhaom &Sr;f rdUBuD;wpfrdUvHk;uG,af ysmufoGm;cJhonf[k qdkMuonf/
xdkYaMumifh tkid t
f wGi;f a&enf;pOf ta&SUbufykdi;f tdrw
f kid rf sm;udk awGUMu&onf/
jrefrmEdkiif HwGif 'kw,
d tBuD;qHk;tkid rf Sm tif;av;tkid jf zpfonf/ anmifa&T
csKid h0f Sr;f BuD;\ teufiId ;f qHk;tydki;f wnf&o
Sd nf/ a&jyiftus,q
f Hk;tcsed w
f Gif awmif
ajrmuf 9 rkid ?f ta&SUtaemuf 3 rkid cf GJ&S
d a&jyiftus,f 25 'or 8 pwk&ef;rkid f
&Sdonf/ Gefaysmif;ajrudkyg xnfhwGufvQif 75 'or 4 pwk&ef;rkdif&Sdonf/
a&S;tcgu ajrvTmuRcH sKid 0hf rS ;f jzpfaom anmifa&TcsKid 0hf rS ;f wpfciG w
f pfjyifvk;H onf tkid Bf uD;
jzpfcJh&m pwk&ef;rkid f 190 cefY &Srd nf[kcefYrSe;f &onf/ tif;av;tkid o
f nf yifv,fjyif
txufay 2900 wGif wnf&S\
d / a&wdrt
f if;jzpf aEGtcg ysr;f rQa&teuf
7 ay? teufqHk; 12 ayom&So
d nf/ rk;d &moDtwGi;f ay 20 txdeufaomfvnf;
ay 30 rausmfay/ bDvl;acsmif;onf tif;av;wGif jrpfzsm;cH oHvGifjrpf\
1/ Titicaca

2/ The Dead Sea

3/ Lake Baikal

36

jrefrmh a&t&if;tjrpf

vufwufjzpfaom erfhaygifjrpfxJ pD;0ifonf/ tif;av;tkid o


f nf obm0tavsmuf
jzpfay:cJhonfh tkid w
f pfckjzpfaomfvnf; tif;av;uef[kom vlord sm;onf/
jrefrmEkid if HwGif tif;aygif; 4000 ausmf &Sad omfvnf; tcsKUd rSm aumaeNyD
jzpf tif;aygif; 3700 cefYonfom ig;zrf;vkyif ef;vkyu
f kdiEf kdio
f nf/ jrpf0uRef;ay:
a'oESihf ppfawmif;jrpf0Sr;f wkYw
d Gif tif;rsm;ukd trsm;qHk;awGU&onf/ odkYaomf tausmf
Mum;qHk; tif;rSm rEav;wkid ;f ? tr&yl&rdUe,f&Sd awmiforeftif;jzpfonf/ tif;udk
jzwf awmiforef&GmESihf tr&yl&rdUukdqufoG,x
f m;aom OD;ydew
f Hwm;aMumifh ydkrkd
ausmMf um;jcif;jzpfonf/ OD;ydew
f Hwm;onf wkid af ygif; 1086 wkid yf g0if 3967
ay &Snv
f sm;NyD; 1211 ckESpw
f Gif wnfaqmufNyD;pD;cJh&m oHro
Id HpvHk;0rygbJ opfom;
oufoufom oHk;xm;\/
rk;d ,Ge;f BuD;tif;rSm &efukef rdUrS 69 rkid ?f yJcl;rdUrS 19 rkid t
f uGmwGif wnf&Sd
onf/ pwk&ef;rkid f 40 cefYus,0f ef; yJcl;ESihf a0grdUe,fwkdYtwGi;f wnf&So
d nf/
ESppf Of aqmif;cdkiu
S f 60000 ausmf vma&mufonf/ yJc;l wkid ;f ? oJuke;f rdUe,fwiG &f adS om
tif;rtif;BuD; rSm tvsm; 10 rkid f teH 4 rkid f &So
d nf/ rk;d Owk a&onf 12 ay
euf aEGOwk a&cef;ajcmufonf/ ppfukdi;f ckid t
f wGi;f &S&d m a&jruftif;onf
a&rsm;csdef 35 pwk&ef;rkdif us,f0ef;aomfvnf; a&enf;csdef 4 pwk&ef;rkdif
ausmaf usmo
f m&S\
d / {&m0wDwkid ;f ? usKHaysmf rdUe,f&Sd tif;&JBuD;tif;onf t0ef; 7
rkid &f S
d aEGyifvQif 15 ay eufonf/
uef[lonfrSm vlwkdY qnfxm;aoma&tkdifjzpfonf/ urmajrtESHUwGif
a&okad vSmif&eftwGuf uefrsm;udk t&G,t
f rsK;d rsK;d wl;azmftoHk;yMuonf/ pD;vmaom
a&udk uefaygifk;d odkYr[kwf wrHzkdY wm;qD;odkavSmifxm;onfh uefukd qnf[kac:
onf/ qnfonf jrpfacsmif;wpfckck\ tpdwt
f ydki;f yifjzpfonf/ urmt&yf&yfwGif
wpfEpS x
f ufwpfEpS f vlO;D a& wk;d yGm;vmonfEiS t
hf rQ a&oHk;pGrJ rI mS vnf; wk;d wufrsm;jym;
vm&m rlv&SNd yD; tkid rf sm;ESihf rvHkavmufawmhay/ okYdtwGuf uefrsm;wl;azmfjcif;?
qnfrsm;wm;qD;zdkY,ljcif;wkYdukd acwftqufqufuyif yvkyv
f mcJhMuonf/
wl;azmf&aomuefrsm;rSm rsm;pGmrus,af jymEdkiaf y/ jrpfacsmif;rsm;udk wrHwkwf
wm;qD;xm;aom qnfrsm;onfom BuD;rm;us,fajymaoma&xkudk &Ekdifonf/
urmwGif a&trsm;qHk;okad vSmifxm;Ekid o
f nfh qnfrmS tmz&duwku
d ?f ,l*ef'gEkid if &H dS

jrefrmh a&t&if;tjrpf

37

tk0d ifazg qnfjzpfonf/ Edkif ;f jrpfzsm; wnf&SNd yD; 0dwk&d ,


d tkid Ef Sihf wpfqufwnf;
jzpfae&m a&ukArDwmoef;aygif; 2700000 odkavSmifEkid \
f / 'kw,
d tBuD;qHk;qnfrSm
2
um&Dbm qnfjzpf&m tmz&duwdku?f ZefbD,mEkid if HESihf ZifbmabGEkid if HwkYdtMum;
ZefbDZDjrpfay: wnf&So
d nf/ rnfonfhtkid Ef SihfrQ rqufpyfbJ a&ukArDwm oef;
aygif; 180600 odkavSmifxm;Edkio
f nf/
jrefrmEkid if w
H iG f oufwrf;t&SnMf umqHk;ESihf txif&mS ;qHk;uefrmS rdwv
D muef
jzpfonf/ rEav;wkid ;f ? rdwDvmrdUtaemufbufwGif wnf&So
d nf/ tvsm; 7 rkid f
ESihf teH rkid 0f uf&
Sd uefa&jynfha&avSmifyrmPrSm 26434 {uayjzpfonf/ rdwDvm
uefukd a*gwrjrwfpmG bk&m;ryGihrf Duyif rif;tqufqufwl;azmfcJh&m taemf&xmrif;
vufxufwGif 11 Budraf jrmuf qnfzkYdcJhonf[k tqk&d So
d nf/
jrefrmEkid if HwGif 2006 ckESpt
f xd qnfaygif; 300 ausmf wnfaqmufNyD;pD;
&m 172 ckrSm 1988 ckESpfaemufydkif;wGif wnfaqmufaomqnfrsm;jzpfonf/
jrefrmEkid if &H dS qnfrsm;teuf tBuD;qHk;rSm ppfukid ;f wkid ;f ? uRef;vSrdUe,f&dS rl;jrpfay:wGif
wnfaqmufxm;aom ozef;qdyq
f nfjzpfonf/ wrHtvsm; 22587 ay&S&d m jrefrmEkid if H
omru ta&SUawmiftm&Syg t&Snv
f sm;qHk;a&avSmifwrHjzpfonf/
vltrsm;pk rsujf rifawGUae&aom tjcm;a&xkrSm jrpfacsmif;rsm;yifjzpfonf/
jrpfrsm;jzpfvmyHkrmS zkerf sm;&So
d nfh vrf;ay: rk;d &GmtNyD; a&pD;aMumif;rsm;jzpfay:vmyHkEiS hf
oPmefwl\/ yxrrk;d aygufrsm; pka0;rd acsmif;uav;jzpfvmonf/ xkad csmif;
uav;u tjcm;acsmif;uav;rsm;ESihf aygif;rdNyD; ydkBuD;rm;onfh acsmif;wpfckjzpfvm\/
acsmif;uav;rsm;pD;qif;oGm;Mu&mwGif wpfckESihfwpfcktMum; uke;f k;d uav;rsm;u
jcm;ay;xm;onf/ xdkuke;f k;d uav;rsm;\ xdyyf kid ;f rsm;udk a&a0uke;f wef;odkYr[kwf
a&a0aMum[kac:\/
jrpfrsm;onf trsm;tm;jzifh awmifuke;f rsm;? awmifrsm;ay:&Sd prf;okYrd [kwf
t&nfaysmaf eaom a&cJjrpf? a&cJjyifwkYdrS tpyjrpfzsm;cHavh&\
Sd / xdkYaemuf edrhf&modkY
pD;qif;oGm;&m tjcm;acsmif;rsm;ESihf yl;aygif;rdNyD; a&jyifykd us,o
f Gm;wwfonf/
3
xdkokYd pD;qif;oGm;onfh a&pD;aMumif;u a&vrf;aMumif; udkjzpfay:aponf/ xdka&
4
vrf;aMumif;\atmufajcudk atmufcif; [kac:onf/ ab;ESpzf ufukdrl urf;yg;[k
ac:\/
1/ Owen Falls

2/ Kariba

3/ Channel

4/ River bed

38

jrefrmh a&t&if;tjrpf

jrpfa&pD;qif;&mwGif a&pD;twkdif; rsufESmrl vuf,mbuf&Sdurf;udk


vuf,murf;? vuf0Jbuf&u
Sd rf;udk vuf0Jurf;[kac:Muonf/ jrpfwpfcktwGi;f odkY
1
pD;0ifaom jrpfvufwuftm;vHk;ESihf jrpfrBuD;udk jrpfpOfpk ? jrpfpOfpkwpfckpD;qif;
2
aeaom a'oudk jrpf0Sr;f ? jrpfrBuD;rScGJxGu
f xdkjrpfrBuD;xJokdY jyefrpD;0ifonfh
jrpfukd jrpfcGJ[kac:Muonf/
jrpfrsm;onf txufykdi;f a&vrf;aMumif;euf a&pD;oef\/ a&vrf;
aMumif;onf a&\wku
d pf m;jcif;cH& jrefqefpGm eufiId ;f oGm;wwfonf/ urf;yg;rsm;
onfvnf; rwfapmufaeavh&Sdonf/ a&pD;aMumif;uvnf; tajrmuftjrm;ESifh
ausmufp&pfrsm;udk o,faqmifomG ;wwf\/ wpfcgwpf&H BuD;rm;av;vHaom ausmuf
wHk;rsm;udkyif o,f,loGm;onf/ a&pD;aMumif;onf trsm;tm;jzifh ajzmifhwef;ae
\/ jrpfvufwufrsm;\ a&vrf;aMumif;rsm;onfvnf; jrpfrBuD;\ a&vrf;aMumif;
uJhokdYyif eufwwfMu\/
jrpftv,fykid ;f onf jrpfzsm;cH&mawmifrsm;udk ausmv
f eG v
f mNyDjzpf a&pD;aES;
oGm;avonf/ a&pD;roefawmhojzifh txufykid ;f rS o,faqmifvmaom ausmufp&pf
rsm;onf tydki;f use&f pfcMhJ uonf/ vrf;&Sd tcktcHrsm;udkvnf; o,faqmifroGm;
Edki
f auGUywfpD;oGm;&onf/ jrpfonf ydkus,o
f Gm;wwf\/ Eke;f EkESihf &THUrsm;onf
a&pD;aMumif;&Sd tcktcHrsm;aMumifh atmufokYd tenfxkid o
f mG ;Mu&m rsuEf mS jyifjrifw
h uf
vmNyD; uRef;jzpfvm\/
jrpfatmufykid ;f onf tv,fyikd ;f ESirhf sm;pGm ruGmjcm;ay/ a&pD;tenf;i,fykad ES;
oGm;NyD; Eke;f Ekrsm; ydktenfxkdiMf u a&onfvnf;ydkwrd o
f Gm;\/ odkYjzpf a&onf
urf;yg;rsm;udk vQw
H ufum a&vTr;f rk;d avh&MdS uonf/ a&vTr;f rk;d onfah &rsm; ajcmufaoGU
oGm;aomtcg ajrMoZmaumif;rGeaf om v,f,majrrsm;jzpfvmMuonf/
jrpfa&pD;aMumif;onf ausmufrsm;udk jzwfpD;&mwGif rrmaom tpdwf
tykid ;f rsm;udk wku
d pf m;ypf&m rmaom tpdwt
f ydki;f rsm;om tcktcHtjzpf use&f pfonf/
3
txl;ojzifh a&pD;oefaom jrpfrsm;wGif xdkokdYjzpfay: a&arSmrf sm; (a&atmuf
ausmufaqmifaMumifh a&armufum a&pD;oefonfhae&mrsm;) jzpfvmonf/ jrpfwpfck
\ a&pD;EIe;f yrmPonf pD;qif;&majrjyiftedrhftjrifhay:wGif rlwnf\/ jrpfESpcf k
1/ River system

2/ River basin

3/ Rapids

jrefrmh a&t&if;tjrpf

39

t&G,ftpm;csif; wlygu ydkrdkrwfapmufonfh jrpfu a&pD;ykdoef\/ pD;qif;&m


ajrjyiftedrht
f jrifhcsi;f wlnDygu BuD;aomjrpfu i,fonfhjrpfxuf a&pD;ykjd refonf/
urmht&Snq
f Hk;jrpfrSm tmz&duajrmufykid ;f &Sd Edki;f jrpfjzpf rkid f 4160 rkid f
&Sn\
f / a&xkxnftrsm;qHk;pD;qif;onfhjrpfrSm awmiftar&duwku
d &f Sd tarZHkjrpfjzpf
onf/ urmha&qif;{&d,mtBuD;qHk;jrpfonfvnf; tarZHkyifjzpf&m pwk&ef;rkdif
2722000 &S\
d / tarZHkjrpfonf tus,q
f Hk;jrpfjzpfonfhtjyif a&aMumif;c&D;vrf;
t&Snq
f Hk;vnf;jzpf&m yifv,ful;oabFmBuD;rsm; rdkif 2300 txdqefwufEkid o
f nf/
jrefrmEkid if Honf awmifxlxyfonfh Ekid if Hjzpfonfhtavsmuf jrpfacsmif;
rsm;vnf; aygrsm;onf/ {&m0wDjrpfonf t&Snq
f Hk;jzpf&m 1238 rkid f &So
d nf/
oHvGijf rpfonf rkid f 1750 &Snaf omfvnf; jrefrmEkid if HtwGi;f 796 rkid o
f m pD;qif;
onf/

rsuu
f G,af &urm
txufwGif uREffkyfwkdYtvG,fwuljrifawGUae&aom a&rsm;\wnfae&m
taMumif; azmfjycJo
h nf/ xdka&rsm;tjyif uREkyf w
f rYkd supf ad tmuf jrifjrifxifxifr&Sv
d S
onfh a&rsm;vnf; urmwGif tajrmuftjrm;&Sad eao;onf/ tqkyd g a&rsm;teuf
trsm;pkrSm ajrvTmtwGi;f a&mufaeMu uREfkyw
f kYd rjrif&ay/ use&f So
d nfh uREfkyw
f kdY
rsuu
f G,u
f a&rsm;rSmrl uREkyf w
f kYt
d pOftNrJxad wGUae&onfh avyifv,fxJwGif taiGU
tjzpf yg0ifvGifharsmaeMuonf/
(u) ajrvTmtwGi;f u Zv0ef;usif
urmajrBuD;\ae&mwkid ;f vkv
d kd a&udkwpfrsK;d rsK;d aom yHkpH? wpfckckaom
yrmP jzifh teufwpfae&m&m awGU&rnfomjzpfonf/ ajcmufaoGUvGe;f vSonfh
q[m& oJuEm&atmufyif ukArkid f 150000 &Sd a&xkxnfonf pwk&ef;rkid f 2
oef;cGJrQ jzefYMuufwnf&aSd e\/ urma&csKt
d &if;tjrpftm;vHk;eD;yg;rQjzpfaom (97%
ausm)f a&xkxnfukArkid Ef pS o
f ef;onf ajrvTmtwGi;f rSmom wnf&o
dS nf/ xkad &xkBuD;
\ wpf0ufrSm ajrjyifrS rkid 0f uftwGi;f rSmom wnf&Sad eojzifh uREfkyw
f kYd &,loHk;pGJ&ef
vufvSrf;rDonfh a&t&if;tjrpfyifjzpfonf/
urmajr\ tay:qHk;rsuEf Smjyifonf t"dutm;jzifh oJ? ausmufp&pf?
Eke;f ajrESihf opf&Guaf qG;? tyifaqG;rsm;jzifh zGJUwnfaeonf/ xdkrsuEf SmjyifvTmatmuf
buf pdrahf ygufuav;rsm;yg0ifaom ausmufvmT &So
d nf/ xkt
d vTmatmufrl tvGef

40

jrefrmh a&t&if;tjrpf
1

rmausmuspv
f sp
f a&rpdrhf0ifEkdio
f nfh tcif;ausmufvTm wnf&So
d nf/ xdktvTm
txuf&Sd tvTmtm;vHk;onf ajratmufa&udk odkrSD;xm;Mu\/ odkrSD;xm;aom a&
2
3
yrmPudkvku
d
f ajrvTmrsm;udk avaESmZkef ESihf jynfh0Zkef [l ESprf sK;d cGJEkid o
f nf/
rsuEf SmjyifrS atmufokdYprd hf0ifonfESihf a&onf avaESmZkeu
f kd yxra&muf
onf/ Zkeo
f nf pyful;rwful; e,fy,fjzpf a&a&mavyg ESprf sK;d vHk;&So
d nf/
a&onfol\ uyfNidEkid pf Gr;f jzifh ajrqDvTmESihf ausmuftrIeYfwkYdwGif uyfwG,af e\/
Zke\
f teufonf Gerf sm; (pdrahf jr) tpyf wpfvufrcefo
Y m trsm;qHk;eufavh&\
dS /
wcsKUd ae&mrsm;rl ay&mcsaD xmifcseD ufwwf\/ rk;d onf;xefpmG &GmNyD;pwGif avaESmZkef
onf a&jzifh jynfhvQHoGm;wwf\/ odkYaomf tcsed w
f kw
d kt
d wGi;f rSmyif avsmhusoGm;Edkif
onf/ umv&SnMf umpGm rk;d acgifygu a&onfr&So
d avmufomyg0ifEkdi\
f / avaESm
Zket
f wGi;f a&mufvmaom a&tcsKUd onf atmufbuftvTmrsm;qD pdrhf0ifoGm;\/
tcsKUd ukdrl tyifrsm;upky,
f l tcsKUd rSma&aiGUjyefum avxJjyefa&mufoGm;onf/
4

avaESmZkeo
f nf qefjcnf>yefe,fpyf [kac:onfh pkdpGwfaomtydkif;jzifh
tqHk;owf\/ xdktydki;f wGif jynf0h Zkerf S qefjcnf>yefavQmuf owjd zifh jrifw
h ufa&muf
&Sv
d maom a&rsm;wnf&Sad eonf/ pdrhfaygufuav;rsm;BuD;vQif a&jrifhwufEkid t
f m;
avsmhusNyD; pGwpf kad omtydki;f usO;f ajrmif;oGm;onf/ tu,f pdrhfaygufuav;rsm;
usO;f NyD; wpfqufwpfpyfwnf; jzpfaeygu a&onfprd hfaygufuav;rsm;wavQmuf
8 ayceft
Y xd jrifah tmif wufEikd \
f / pdrahf jrrsm; qefjcnf>yefe,fpyfonf ajrjyiftxd
a&mufaewwf\/
jynfh0Zke\
f xdyrf suEf Smjyif (jynfh0ZkeEf Sihf qefjcnf>yefe,fpyftMum; e,f
5
owfrsO;f ) udk ajratmufa&aMum twkad umuftm;jzifh a&aMum[kac:onf/ a&wGi;f
wpfcktwGi;f wvufvufjrifae&aom a&jyifonf ajratmufa&aMum\ jrifawGU
Ekid af om tpdwt
f ydki;f yifjzpfonf/ xdktpdwt
f ydki;f udk 0ef;&HNyD; wpfqufwpfpyf
wnf;jzpfaeonfh a&aMumonf jrifawGUEkid o
f nfjzpfap? rjrifawGUEkid o
f nfjzpfap?
ajray:wGijf zpfjzpf? ajrxJjzpfjzpf &Sad ernfomjzpfonf/ tkid rf sm;? jrpfacsmif;rsm;\
rsuEf Smjyifrsm;onfvnf; jrifae&onfhajray:ay:aeaom ajratmufa&aMumrsm;om
jzpfonf/
1/ Bed rock
2/ Zone of aeration

3/ Zone of saturation 5/ Ground water table


4/ Capillary fringe

jrefrmh a&t&if;tjrpf
1

41

a&atmif;vTm wGif a&onftjcm;tvTmrsm;rSmxuf ydkrkv


d w
G v
f yfpmG pD;Ekid \
f /
xdktvTmonf ausmufp&pf? oJESihf pdrhfaygufuav;rsm;yg&Sad om ausmuf okYdr[kwf
tjcm;ypn;f Murf;wkYdjzifh zGJUwnfae\/ ajryGa&mif;rIESihf trIerf sm;\ t&G,t
f pm;
wkYu
d kdvku
d
f a&atmif;vTmtwGi;f rS a&onfvnf; pD;&mwGif t[efYtwm; tenf;ESihf
trsm; uH&onf/
wpfcgwpf&H ajrrsuEf Smjyifonf atmufua&aMumxufykdrkdrwfapmufpGm
edrhq
f if;oGm;wwf&m a&aMumudk uefYvefYjzwfr
d jynfh0Zkeaf y:vmNyD; a&rsm;yef;xGuf
um prf;wpfckjzpfvm\/ ajrrsuEf SmjyifwpfciG w
f pfjyifvHk; a&aMumatmufa&mufomG ;
ygu a&tkid f okrYd [kwf Tet
f ikd w
f pfckjzpfomG ;onf/ csKid 0hf rS ;f rsm;\teufidI ;f qHk;ae&mudk
uefYvefYjzwf ajratmufa&aMumu jrpfrsm;udk a&jznfhwif;ay;onf/ rk;d r&Gmonfh
aEGvrsm; ajratmufa&aMumu jrpfwpfcsKUd \a&pD;aMumif;udk pD;qif;rI tvsirf jywf
ap&ef a&jznfhwif;ay;avh&Sdonf/
ajratmufa&aMumonf a&jyifnDtwkid ;f wnfraebJ jrifharmufaeavh&\
Sd /
tjrifq
h kH;xdyzf sm;onf awmifxyd Ef iS t
hf eD;uyfqkH;atmufbuf &S
d tedrq
hf kH;u jrpfa&
rsuEf SmjyifteD; &So
d nf/ ajratmufa&udk pD;aponfh zdtm;onf rBuD;rm;vSay/
odkaY omf wpfcgwpf&H tajctaeay;ygu ajrBuD;xJu taygufwpfckonf ajratmuf
rS BuD;rm;onfh zdtm;oufa&mufcHae&onfh a&udkxkw,
f lEkdi\
f / xkt
d aygufukd
2
tmwufp,
D rf [kac:Mu jrefrmrsm;u t0Dpw
d iG ;f [kac:Muonf/ tmwufp,
D rf[l
3
aom trnfukd 12 &mpktwGi;f jyifopfEkid if ?H tmwdKG if;pf e,f t0Dpw
d iG ;f trsm;tjym;
wl;Mu&mrS pwifac:a0:cJhjcif;jzpfonf/
a&rpdrEhf ikd o
f nfh ajrvTmESpcf ktMum;odkY ajratmufa&pdr0hf ifa&muf&o
dS mG ;aom
tcg xkt
d vTmrsm;u a&udk wjcm;odkYprd hfrxGuo
f Gm;ap&ef wm;qD;xm;onfhtjyif
a&yku
d w
f pfck\ eH&Hrsm;yrm zdtm;jzifh xde;f csKyfxm;Muonf/ a&aMumonf ajrBuD;
twGi;f txufrSatmufokdY qifajcavsmtwkid ;f pD;qif;vmonfESiht
f rQ tay:bufrS
a&rsm;u atmufbuf&Sd abmifcwfxm;cHae&aom a&ukd zdoyd jf cif;jzifh a&tm;
wGe;f wifay;onfh zdtm;udk jzpfay:aponf/ zdtm;yrmPonf a&aMum\xdyq
f Hk;
trSwEf Sihf xde;f csKyfxm;onfhajrvTmudk azmuf0ifoGm;onfhtrSww
f kdYtMum; tjrifh
1/ Aquifer
2/ Artesian

3/ Artois

42

jrefrmh a&t&if;tjrpf

uGmjcm;csut
f ay:wGirf lwnfonf/ uGmjcm;csurf sm;av zdtm;rsm;avjzpfum a&udk
ydkrkdjrifhwufapEdkif\/
vGeEf Sihf oHeef;ud;oHk; t0Dpw
d Gi;f wl;azmfenf;udk 19 &mpk ESpv
f ,f pwif
vkyfaqmifvmcJhMu&m jyifopfEdkifiH? yg&DrdU qifajczHk;*&if;e,fvDt&yf 1841
ckESpf wl;azmfonfh t0Dpw
d Gi;f onf 1798 ay euf 7 ESpf wl;azmf&onf/
rMumrDrSmyif a&aMumwpfckwnf;jzpfaom ywfppf Dt&yf wl;azmf&m ay 1900
ta&muf ajrjyiftxuf 54 ay jrifhonftxd a&rsm;yef;xGucf JhNyD; wpf&ufvQif
a&*gvH 5 oef;rQ&onf/ xdktcsed rf pS Ekid if t
H rsm;tjym;u pdw0f ifpm;cJNh yD; t0Dpw
d iG ;f
wl;azmfonfhvkyif ef; acwfpm;vm\/
jrefrmEkid if w
H iG v
f nf; aomufokH;a&cufcaJ om aus;&Gmrsm; a&&&Sad &;twGuf
1988 ckESpf aemufykdi;f wGif Edkiif HawmfrS ajratmufa&xkwf ,loHk;pGJa&;vkyif ef;aygif;
14401 ckukd aus;&Gm 9999 &Gm aqmif&Guaf y;cJhonf/ vlrIa&;tzGJUtpnf;rsm;ESihf
Ekid if HwumtzGJUtpnf;rsm;uvnf; ajratmufa&wl;azmfa&; vkyif ef; 4280 ckukd
aus;&G m 2710 &G m aqmif & G u f E k d i f & ef ul n D y H h y d k ; ay;cJ h o nf / xd k Y t jyif
apwem&Sijf ynfolrsm;\v'gef;aiGjzifh ajratmufa&wl;azmfa&;vkyif ef; 1793 ckukd
aus;&Gm 1600 aqmif&Guaf y;cJhonf/ pkpkaygif;taejzifh aus;&Gmaygif; 14309
&Gm ajratmufa&xkwf,loHk;pGJa&;vkyfief;aygif; 20474 ckudk tcsdefwkdumv
twGi;f NyD;pD;atmif aqmif&Guaf y;Ekid cf Jhonf/
1

a&ylprf; rSylaEG;aoma&rsm;xGufaeonfhtaMumif;&if;rSm t0DpdwGif;rS


a&at; rsm;xGu&f onfhtaMumif;&if;ESihf twlwlyifjzpfonf/ ajratmuftylcsed o
f nf
ay 100 eufomG ;wkid ;f wpf'D*&DpifwD*&dww
f k;d vm\/ a&aMumudk xde;f csKyfxm;onfh
ausmufvmT onf a&udk ylapEkid af vmufonht
f euftxd a&mufaeygu xkad usmufvmT rS
wpfqifx
h u
G v
f monf/ a&onfvnf; ylaEG;aeawmh\/ wcsKUd a'orsm;wGif a&ylomru
a&aiGUrsm;? uefYaiGUrsm;ESihf qlyGuaf eaom &TUHrsm;ygxGuaf ewwfonf/
tar&duefEikd if ?H ,Jvk;d pwke;f trsK;d om;O,smOftwGi;f &Sd a&ylprf; ta&twGuf
onf urmay:&Sd useaf &ylprf;tm;vHk;aygif;ta&twGux
f ufyif ydkrsm;ao;\/ 3472
pwk&ef;rdkiu
f s,af om O,smOftwGi;f a&ylprf; 10000 ausm&f S&d m 300 ausmrf Sm
2
3
a&ylrsm;tay:odkY yef;xGuaf eonfh a&ylyef; rsm;jzpfonf/ xdkO,smOf&Sd pwdi;f bkwf
1/ Hot spring

2/ Geyser

3/ Steamboat

jrefrmh a&t&if;tjrpf

43

a&ylyef;onf urmwGif tjrifhqHk; yef;xGuaf om a&ylyef;jzpf&m ay 380 jrifhatmif


yef;xGufae\/
jrefrmEdkiif aH e&mtESt
YH jym;wGif a&xGuaf c:prf;a&aygufEiS hf a&ylprf;rsm;&S&d m
&Sr;f jynfe,f trsm;qHk;awGU&onf/ [dkykH;? abmfqikd ;f ? &yfapmufEiS hf u&ifra&xGuw
f Ykd
rSm xif&Sm;onf/ a&ylprf;rsm;teuf oDayg? vm;I;d ? odED? vif;ac;? usKid ;f wHkESihf
tif;av;acgifwkid af &ylprf;rsm;rSm vlord sm;onf/
uREykf w
f Ykd t0Dpw
d iG ;f wl;azmfxkw,
f o
l k;H pGaJ eonfh tvTmatmufbuf a&odkr;DS
xm;onfh tvTmrsm;pGm&Sad o;&m odkrSD;xm;onfha&yrmPrSm uREfkyw
f kYdoHk;pGJaeonfh
1
a&t&if;tjrpfxufyif ydkrsm;ao;\/ xkda&rsm;onf tenfusausmufrsm; \
pdrhfayguftwGi;f jrKyfESHyw
d rf u
d m urmOD;tp yifv,fork'&mMurf;jyifatmufwGif
2
ESpaf ygif;oef;csDMumatmif ydwrf ad e&m xdka&rsm;udk urmOD;a& [k wcsKUd uac:Mu
onf/
(c) rjrif&aom a&yifv,f
uREfkyfwkdY\ rsufpdatmufwGif jrpfa&acsmif;a&tjzpf pD;qif;aeaom
a&yrmPxuf uREfkyw
f kYrd jrif&aom a&aiGUtjzpf avxktwGi;f a&maESmysHUESHYaeonfh
a&yrmPu q,fqru ydkrsm;onf/ xkxnftm;jzifh ukArkid f 3100 &S&d m urmh
a&xk\ 0.001% &S\
d /
a&aiGUonf a&jyiftrsK;d rsK;d ESihfpGwpf kad om ajrjyifwkYdrS taiGUjyef jzpfap?
tyifrsm;rS yifaiGjY yefjzpfap? avxkxo
J kYd tqufrjywfa&muf&adS eum tjcm;"mwfaiGU
rsm;ESiht
f wl a&maESmoGm;\/ xdkYtwl aiGU&nfzGJUNyD; wdrf odkYr[kwf ESi;f jzpf avxJrS
jyefvnfcGJxGuw
f wfonf/ odkYjzpf avxJ&Sad &aiGUyrmPonf wpforwfwnf;
r[kwb
f J tvGeaf jymif;vJwwf\/ ylaEG;aom ork'&mjyifxufESihf tylykid ;f opfawm
rsm;txuf&Sd avxJ a&aiGUonf xkxnftm;jzifh 3% yg0if\/ wpfcgwpf&H
4% txdyif&w
Sd wfonf/ tat;ydki;f a'o? oJuEm&ESihf tvGejf rifhrm;onfh a'owkYd
wGifrl 1% \tpdwt
f ydki;f uav;rQomyg0ifonf/
a&aiGUtrsm;pkonf yifv,fjyiftxuftjrifhay 18000 atmufwiG o
f m&S
d
ajrjyifrt
S xufokw
Yd ufav a&aiGUyg0ifreI nf;oGm;avjzpfonf/ avxktwGi;f a&aiGU
1/ Sedimental rocks

2/ Connate water

44

jrefrmh a&t&if;tjrpf

yg0ifEIe;f &moDtvdkuu
f Gmjcm;csurf Smvnf; tjrifhay 10000 atmufrSmom odom
xif&Sm;onf/
awmiftm&SwGif taemufawmifrkwo
f kHOwk rk;d a&csed f 5 rS 6 pifwDrDwm
txd &GmoGe;f Ekid af oma&aiGUrsm; avxJwiG f tNrJvkv
d kyd g0ifaeonf/ tylyikd ;f oJuEm&
rsm;rl xdkumvtwGi;f avxJ wpfpifwDrDwm rk;d a&csed Ef Sihn
f DrQonfh a&aiGUyrmP
xufyif avsmhenf;yg0ifonf/ tenf;qHk;yrmPjzpfonfh 0.1 rS 0.2 pifwDrDwm
rk;d a&csed Ef Sihn
f DrQaom a&aiGUyg0ifrIukd ajrmufurmjcrf;aqmif;&moD vwDw'G t
f jrifh
ydki;f a'orsm;ESihf wku
d Bf uD;rsm;\ uke;f wGi;f tusqHk;a'orsm;wGif awGU&onf/
a&cGuw
f pfcktwGi;f &Sd a&rsuEf Smjyifonf Nidro
f ufaeonf[krSwx
f if&aomf
vnf; trSerf Sm a&armfvDusL;tajrmuftjrm;onf a&rS ywf0ef;usiaf vxktwGi;f
odkY xGucf GmaeMuonf/ xdkokYdxGucf GmMuonfh a&armfvDusL;rsm;onf a&aiGUtjzpf
ajymif;vJomG ;Muonf/ a&wpfcu
G u
f kd omreftylcsed o
f m&Sad om tcef;twGi;f &ufaygif;
rsm;pGmxm;vQif a&cGut
f wGi;f rS a&rsm;onf wpfpwpfpavsmh aemufqHk; tm;vHk;
aysmufuG,o
f Gm;wwfonf/ a&aiGUtjzpfokdYajymif;vJ avxJa&mufoGm;jcif;aMumifh
jzpfonf/ xdka&cGut
f wGi;f a&udkrlvtwdki;f xyfjznfh aeylxJxm;ygu a&onf
ylvmrnfjzpfNyD;vQif a&tm;vkH;onfvnf; rMumrDtwGi;f a&aiGUjzpfoGm; avxJ
a&muf&Su
d m a&maESmoGm;ayrnf/ xkt
d csuu
f tylcsed w
f k;d jrifhvmvQif a&aiGUjyefjcif;
onfvnf; ykrd kdvsijf refvmaMumif;jyae\/
a&xnfx
h m;aom a&aEG;u&m;wpfckukd rD;zkad y:wifxm;vQif a&onfrMumrD
ylvm acwrQtMumwGif a&aEG;aiGUac: a&aiGUylazmif;uav;rsm; a&twGi;f
yGux
f vmonfukd awGU&ayrnf/ xdkokYd jzpfvmjcif;udk a&qlNyD[k qkEd kid \
f / a&qljcif;
d m;ESihf a&rsuEf Smjyifay:&Sd avxkzt
d m;wlnDaomtcg jzpfay:
onf a&\taiGUzt
vm\/ (taiGUzt
d m;qko
d nfrSm a&rsuEf SmjyifrS jzpfay:vmaom a&armfvDusL;wkYd\
zdtm;ukd ac:jcif;jzpfonf/) xdkYxuftenf;i,fykdMumygu a&\taiGUzt
d m;u ydkrsm;
vmNyD; a&rsuEf mS jyifay:&Sad vtm;vHk;udk wGe;f xkwyf pfum a&aiGUrsm;avxJa&muf&v
dS m
ayvdrhfrnf/
avxkzt
d m;onf yifv,frsuEf Smjyiftjrifh pwk&ef;wpfvufrtay:wGif
14 'or 7 aygifjzifh zdxm;onfESihfwlnD\/ xdkuJhokdY ae&mrsK;d wGif a&onf 212

jrefrmh a&t&if;tjrpf

45

'D*&D zm&if[ku
d f (100 'D*&DpifwD*&dw)f qlayvdrhrf nf/ aywpfaomif;jrifhonfh
awmifay:wGirf l avxkzt
d m;onf pwk&ef;wpfvufrvQif 10 aygifom&S
d a&onf
194 'D*&Dzm&if[ku
d f (90 'D*&DpifwD*&dw)f qlayvdrhrf nf/
avxkxnfwpfckonf tjcm;yg0ifypn;f rsm;udk tcsK;d usvufcHEkdio
f a&GU
vufcHNyD;jzpfaomaMumifh a&aiGUukd tuefYtowfESihfomvufcHEkdi\
f / avxkxnf
wpfckwGif a&aiGUudk vufcHEkdifpGrf;&Sdoa&GU tjynfht0yg&SdNyD;jzpfygu xkdavudk
1
jynfh0av [kac:\/ a&aiGUtcsKUd yg0ifaomfvnf; vufcHEkid pf Gr;f &So
d a&GU tjynfht0
rygao;aomavudk rjynf0h av[kac:\/ a&aiGUvkH;0r&Sad om avudk ajcmufaoGUav
2
[kac: a&aiGUtenf;ESihftrsm; yg0ifygu pkx
d kid ;f av [kac:onf/
avxkxnfwpfck\jynfh0avjzpfEkdifrIudk xkdav\pkdxdkif;qESifh ,SOfNyD;
ajymEkid o
f nf/ pdkxkdi;f qqko
d nfrSm tylcsed w
f pfck avxkxnfwpfckwGiyf g&Sad om
a&aiGU\ j'yfxkESihf xdktylcsed f yif wlnDaom xkxnf&o
Sd nfh jynfh0avwGif yg&Sad om
a&aiGU\ j'yfxkwt
Ykd csK;d yifjzpfonf/ pkx
d ikd ;f qukd &mckid Ef eI ;f jzifjh yavh&o
dS nf/ jynf0h av
\ pkx
d kdi;f qrS 100% jzpfonfhtwGuf pkx
d kdi;f qrsm;av jynfh0avjzpf&ef eD;uyfav
jzpfonf/
avxJwiG f "mwfaiGUtjzpf yg0ifaeonfh a&aiGUrSt&nfjzpfaom a&tjzpfokYd
3
ul;ajymif;jcif;udk aiGU&nfzGJUjcif; [kac:onf/ rjynfh0avxkxnfwpfckukd tylcsed f
avsmhusapygu a&aiGUvufcHEkid pf Gr;f vnf; avsmhoGm;NyD; &SNd yD;a&aiGUyrmPESihfyif
jynf0h avjzpfomG ; aiGU&nfzUJG rpI wifjzpfay:onf/ uREfkyw
f o
Ykd nf avxJwiG f a&maESm
aeaom a&aiGUukd rjrif&aomfvnf; a&aiGUrsm; aiGU&nfzGJU jzpfay:vmaom wdrf
4
5
6
trsK;d rsK;d ? ESi;f ? qD;ESi;f ? ESi;f ayguf ESifh ESif;aygufcJ wkYdukdrl awGUjrifae&onf/
jrefrmEkid if w
H iG f &ckid jf ynfe,fajrmufykid ;f ESihf weoFm&Dwikd ;f wkYd avxktwGi;f
a&aiGUyg0ifEIe;f trsm;qHk;jzpfNyD; jrefrmjynftv,fykdi;f wGif tenf;qHk;jzpfonf/ jrefrm
Ekid if H\ ESppf Ofysr;f rQpdkxkdi;f qtajcjyyHkukd (2-3) wGiaf zmfjyxm;onf/
1/ Saturated air
2/ Relative hurmidity

3/ Condensation
4/ Snow

5/ Dew
6/ Frost

46

jrefrmh a&t&if;tjrpf

yHk (2-3) jrefrmEkid if H\ ESppf Ofysr;f rQpdkxkdi;f qtajcjyyHk

jrefrmh a&t&if;tjrpf

47

tcef; (3)

tjznfhcH uGe;f ck&d m


NyD;cJhonfh tcef; (2) wGif a&[laom rlvtrnfemr raysmufysub
f J
rlv*kPo
f wrd sm;ESihftwl a&tjzpfwoD;wjcm;&yfwnfaeEkid o
f nfh a&\uGe;f cdk&m
toD;oD;udk azmfjycJhygonf/ a&onf xdkokdYom &yfwnfHkr[kwb
f J? urmwGif
&Sad eonfh ouf&So
d ufrJhrsm;twGi;f vnf; trnfrazmfbJ xdkouf&So
d ufrJhwkYd t&Snf
ojzifh wnfwHhaeEkid af &;twGuf tjznfhcHtjzpfyg0ifaewwfonf/
urm*d[f pwifjzpfvmonfESihftrQ a&xkuvnf; wpfygwnf;&Sad eNyDjzpf
onf/ a&onf urmhavxkjzpfay:rvmrDuyif ork'&mrsm;xJ ckad tmif;aeNyDjzpf
onf/ urmwnfOD;ptcsed u
f ae\c&rf;vGeaf &mifjcnfonf ,ckrsuaf rSmufumvrSm
uJo
h kYd tkZd ke;f vTmupky,
f x
l m;jcif; rcH&ao;bJ BuD;rm;us,jf yefo
Y nfh urmOD;yifv,fjyif
rsm;udk tqufrjywfusa&mufxkd;ESucf Jhonf/
xdktcsed u
f trk;d eD;,m;? rDokdi;f ESihf umAGe'f kid af tmufqk'd w
f kYdonf a&ESihf
tajrmuftjrm;a&maESmaecJhMuonf/ ,if;wkdYtm;vHk;onf ouf&SdarmfvDusL;rsm;
ay:aygufvma&;twGuf vkt
d yfcsuyf ifjzpf\/ tpGr;f xufvo
S nfh c&rf;vGeaf &mifjcnf
u ,if;wkYdukd yHkpHwpfrsK;d NyD;wpfrsK;d ajymif;vJaygif;pyfap&ef wGe;f tm;ay;cJhonf/
tBudrBf udrt
f xyfxyf tcsK;d trsK;d rsK;d jzifh aygif;pyfvku
d ?f ajymif;vJvku
d jf zpfae&mrS
uHtm;avsmpf Gm rdru
d kd,u
f kd rdryd HkwlrsK;d yGm;Edkio
f nfh"mwfaygif;rsm; jzpfay:vmcJhonf/
uJhokYd ae\wGe;f tm;ay;rI? a&\yHhykd;rIwkYjd zifh uHtm;avsmpf Gm aygif;pyfjzpfay:vmrI
onf ESpo
f ef;aygif;&maygif; rsm;pGm qufvufjzpfay:ae&mrS toufZD0jzpfxGe;f
vmcJhonf/
(urmOD;yifv,fjyiftajctaersK;d [k,lq&onfh tajctaeudk okawoe
prf;oyfrw
I pfckwiG f zefw;D xm;&SNd yD; prf;oyfMunf&h m ouf&ydS kw
d ed ;f \ a&SUajy;jzpfaom

48

jrefrmh a&t&if;tjrpf

Iyaf xG;vSonfh "mwkypn;f rsm; jzpfay:&&Sv


d monfukd awGU&jcif;jzifh txufyg
oDtk&d Dukd axmufcHrI&&Scd Jhonf/)
toufZD0\ a&ESihpf wifrIonf tyif? ow0gponfhouf&jSd zpfpOftm;vHk;
wGif qufvufay:vGiaf eonf/ ow0gwkid ;f \ udk,cf EmtwGi;f 0,f ta&;BuD;qHk;
u@u a&[lonfhtrnfrazmfjybJ yg0ifae&onf/ xdkYtwl tyifwkYd\ ZD0puf
twGi;f uvnf; a&udk uif;vGwcf Gihfay;vdkYr&ay/

ow0gwk\
Yd cEmtwGi;f 0,f
owavmuwGif tk;d pif;qHk;jzpfonfh uvmyfpnf;wpfckwnf;&Sd ouf&Sd
rsm; a&rsm;0ef;&Haeum pdr0hf ifysUH EUHS aeonf/ a&onf xdkouf&rdS sm;\ tay:,Htum
rS 0ifcsnx
f u
G cf snf yum tpmESihf atmufq*D siu
f kd ydakY qmifay;NyD; tnpftaMu;rsm;udk
pGeYfypfay;onf/ ,if;xdkYxufykdrkt
d qifhjrifhaom ouf&Srd sm;wGif ZD0jzpfpOfrsm;rSmydkrkd
IyfaxG;aomfvnf; tajccHtm;jzifhtwlwlyifjzpfonf/
1

(u) uREfkyw
f kYdcEmtwGi;f ua&
a&onf vlom;rsm;ESihf t&if;ESD;qHk;? tuRrf;0ifqHk;t&mwpfckjzpfonf/
vlYavmuodkY ra&mufrD rdcif\0rf;Aku
d t
f wGi;f oaEom;tjzpf&Spd Ofuyif vlom;wkYd
onf a&ESihf &if;ESD;uRrf;0ifNyD;om;jzpfonf/ oaEom;b0jzifh aecJh&onf/ a&jrTm
2
3
tdwf twGi;f rS a&`rTm&nf wGif a&utrsm;qHk;yg0ifonf/ vEkpOfoaEom; 10
ywfom;avmuf a&`rTm&nfyrmPonf EdkYqDcGuw
f pfcGu\
f 10 yHkwpfyHkom &Sad omf
vnf; v&ifhonfESihftrQ wk;d vmonf/ arG;zGm;cgeD;aomf trsm;tm;jzifh EkYdqDcGuf
oHk;cGupf mrQ jzpfvmonf/ arG;zGm;onfhtcgwGiv
f nf; a&jrTmtdwu
f t&ifaygufNyD;rS
om oaEom;u xGuu
f svm\/
arG;zGm;NyD; yxrav;vumvtwGi;f uav;i,f\t"dutpm;tpmrSm a&
ESihf rdcifEkYd&nfomjzpfonf/ rdcifEkYd&nfwGif t"duyg0ifonfht&mrsm;rSm ydkwed ;f ?
oMum;ESihf a&wkYyd ifjzpfonf/ vlYcEmudk,w
f iG f yg0ifzJUG pnf;aeonfh oef;aygif;rsm;pGm
aom uvmyfpnf;rsm;wGif a&"mwfrsm;pGm yg0ifae\/ cEmudk,f&Sd wpfSL;ESifh
uvmyfpnf;tm;vHk;twGuf vdktyfaom tm[m&"mwfrsm;onf aoG;aMumxJ&Sd a&xJ
wGif aysm0f ifNyD;rS udk,cf Emtpdwt
f ydki;f tm;vHk;odkY a&muf&So
d Gm;Ekid o
f nf/
1/ Single - celled organisms

2/ Amniotic sac

3/ Amniotic fluid

jrefrmh a&t&if;tjrpf

49

vlYcEmudk,w
f Gif a&utav;csed t
f m;jzifh 65% yg0ifae\/ xdk 65%wGif
uvmyfpnf;rsm;txJrS a&u 41%? cEmudk,ftpdwftydkif;rsm;\ tudtMum;
ae&mvyfuav;rsm;rS a&u 15%? tlrsm;? rsupf rd sm;ponfhtacgif;taygufrsm;&Sd
a&u 5% ESiahf oG;&nfMunf&adS &u 4% toD;oD;yg0ifonf/ odkY a&ysUH EUHS aerIonf
wnfNidrpf Gmraeay/ a&udk cEmaA't& uefYowfwm;qD;rIr&So
d nfhtwGuf a&onf
cEmudk,t
f pdwt
f ydki;f wpfckrw
S pfckqo
D kYd tumtajr;rsm;udk jzwfoGm;wwf\/ aoG;xJ
wGif a&yg0ifrIenf;oGm;onfESihf OD;aESmufokdY a&wpfcGuaf wmif;qkrd I xkwjf yef&ef
tcsufay;avh&Sdonf/
vlYcEmudk,w
f iG f tNrJwrf;yHkaouyfw,
G af eonfh a&[l r&Sad y/ cEmudk,f
\ rnfonhftpdwftydkif;wGifrqkd wpfcsdefcsdef &Sdaeaoma&armfvDusL;rsm;onf
pueYyf kdi;f twGi;f tjcm;tpdwt
f ydki;f \wpfae&m&modkY a&mufoGm;wwfonf/ olwkY\
d
rlvae&mudkrl wjcm;u a&armfvDusL;topfrsm;u tpm;xdk;0ifa&mufvmonf/
J oHk;yjcif;
xdka&rsm;teuf a&tajrmuftjrm;onf jyefvnfv
f n
S yhf wfum xyfwvJvt
cHae&onf/ odkYaomf uREfkyw
f kdY aeYpOfaomufavh&So
d nfh uGyyf kvif;ESpv
f Hk;pmomom
a&yrmPESihf wlnaD om a&rsm;udk uREfkyw
f cYkd Emudk,rf S enf;trsK;d rsK;d jzifh aeYpOfaeYwikd ;f
pGefYxkwfz,f&Sm;ypfavh&Sdonf/
cEmudk,rf S qHk;IH;oGm;onfha&trsm;pkonf ausmufuyfukd jzwfNyD;aemuf
jzpfay:vmaom pGeyYf pft&nforYkd [kwf tMurf;zsi;f tm;jzifh 95% a&jzpfaom usiif ,f
rsm;yifjzpfonf/ usiBf uD;usiif ,ftjzpf aeYpOfpeG Yyf pfonfh a&yrmPonf omreftm;
jzifh uGyyf kvif;wpfvHk;ESihf wpfpw
d pf mjzpfonf/ wpf&ufvQif yHkrSet
f oufSLxkwjf cif;
jzifhvnf;aumif;? yHkrSeaf cR;xkwjf cif;jzifhvnf;aumif;? cEmudk,t
f wGi;f rS xGuo
f Gm;
d nf/ pGeYfxkwyf pfonfh a&tm;vHk;\ 15% udk
aom a&yrmPonf 1 ykid ;f &So
touf&SLxkw&f mwGif xGuo
f Gm;ap\/ 20% udkomreftcsed f vnf;aumif;? 33%
udk yljyif;aom tcsed f vnf;aumif; acR;tjzpfpGeYx
f kwyf pfonf/ acR;wGif a&u
99% yg0if qm;ESihf ,l&D;,m;u wpf&mckid Ef Ie;f omyg0ifonf/ xGuo
f ufESihf
acR;rSty usepf GeYx
f kwyf pfa&tm;vHk;onf usiBf uD;usiif ,fwGif yg0ifoGm;onf/
1

rsupf w
d Giv
f nf; a&vkt
d yfonf/ rsu&f nfusw
d f rsm;rSxkwaf y;vdkuo
f nfh
rsuf&nfac: qm;ief&nfwpfrsKd;u rsufvHk;udk tNrJpdkaeatmifyvkyfay;xm;\/
1/ Lachrymal gland

50

jrefrmh a&t&if;tjrpf

xdka&omr&Syd gu rsupf o
d nf yGwt
f m;aMumifh ylvmayvdrrhf nf/ rsupf t
d wGi;f odkY
jyifyrS trIew
f pfckck 0ifoGm;onht
f cg rsu&f nfusw
d u
f qm;ief&nftrsm;tjym;
vTwx
f kwaf y;jcif;jzifh xdktrIeu
f kd arQmxkwyf pfNyD; rsupf u
d kd aq;aMumay;onf/
taMumif;wpfckckaMumifh vlwkYid kda<u;onfhtcg rsu&f nfrsm;xGuv
f mNyD; rsupf u
d kd
oefpY ifay;onfomru vlw&kYd ifxcJ pH m;ae&rIrsm;udk avsmeh nf;oGm;ap pdww
f if;usyf
rIukdvnf; avsmhyg;oGm;aponf/
vlcY Emudk,w
f iG f a&u tav;csed t
f m;jzifh 65% omyg0ifaeonf[kqakd omf
vnf; vlwpfO;D ESihf wpfO;D omru cEmud,
k w
f pfcw
k nf;rSmyif tpdwt
f ydik ;f wpfcEk iS w
hf pfck
a&yg0ifEeI ;f uGmjcm;Ekid o
f nf/ uspu
f spv
f spv
f sp&f o
dS nfh vlwpfa,muftzdkY olcY Emudk,f
tav;csed \
f 70% onf ol\cEmudk,t
f pdwt
f ydki;f toD;oD;wGif yg0ifaeaom
a&pkpkaygif;tav;csed yf ifjzpfonf/ odkYaomf a&yg0ifEIe;f enf;yg;onfh tqDrsm;jzifh
0zd;aeaom rde;f rwpfa,muf\cEmrSmrl a&u 52% omyg0ifayonf/
vlYcEmudk,fwGif;0,f a&onf tpm? tnpftaMu;? atmufqD*sifESifh
umAGe'f kdiaf tmufqk'd f o,f,lykYad qmifay;oltjzpf aqmif&Gu&f onf/ aoG;\ 80%
onf a&rsm;yifjzpf&m aoG;vnfywfro
I nfvnf; a&vnfywfryI ifjzpfonf/ udk,cf Em
tpdwf tydki;f rsm;odkY a&a&muf&aSd p&ef ESvHk;u a&yefYwpfckyrm yef;xkwaf y;onf/
a&onftpmacsvkyif ef;wGiv
f nf; t"duu@u aqmif&Guaf y;&onf/
xdkYjyif vl\tqpfrsm;udk acsmqDxnfhay;&onf/ odkYr[kwyf gu tauG;tqefYwGif
wusu
d s?d wuRwfuRwfjrnfaeayvdrrhf nf/ El;nHhonfhwpfI;tom;rQifrsm;udkvnf;
qDvl;ovdk vkyaf y;&onf/ odkYr[kwv
f Qif wpfckESihw
f pfck yl;uyfukev
f rd hrf nf/ a&\
at;jrapEkid o
f nfph rG ;f aqmifcsuo
f nf cEmwGi;f "mwkjzpfpOf tpkpkrS tylukd aeomxdkif
omHkjzpfatmif xde;f ay;&onf/ use;f rmaom vlwpfOD;\ udk,t
f ylcsed u
f kd 98 'or
6 'D*&Dzm&if[ku
d w
f Gif wnfNrJaeapa&;twGuf ulnDay;&onf/
txufyga&\vkyaf qmifay;&rIrsm;wGif a&yrmPudk xde;f uGyaf y;&onfph epf
rsm;vnf; yl;wGJyg0ifaeonf/ a&yrmPESihpf kpnf;rIonf vkt
d yfcsuEf Siht
f Hukdujf zpfae
atmif wduszv
kYd ko
d nf/ tvGerf sm;oGm;vQijf zpfap? tvGeef nf;oGm;vQijf zpfap aorif;udk
zdwaf c:ovkjd zpfomG ;Ekid o
f nf/ cEmwGi;f rS a&yrmPonf vkt
d yfcsuEf iS u
hf ku
d n
f aD tmif
wdwu
d sus&Sad ezdkYvko
d nf/ yHkrSev
f kdtyfcsux
f uf 1 rS 2 &mckid Ef Ie;f avsmhoGm;vQif
csucf si;f yif a&qmvmvdrhrf nf/ 2 &mckid Ef Ie;f ydkoGm;ygrl kww
f &ufemusirf Ia0'emudk

jrefrmh a&t&if;tjrpf

51
1

cHpm;&ayrnf/ uJhokdYaom wHkYjyefrIrsm;udk r@dKiftmHkaMum tay:wnfhwnfh&Sd


2
OD;aESmuftv,fykdi;f rS [dkuyf kdoJvrwfpf ac: tpkid if ,fuav;u uGyu
f Jay;onf/
[ku
d yf kdoJvrwfpu
f ausmufuyfvkyif ef;pOfukfd vnfywfaponfh a[mfrke;f
"mwfxkwfay;jcif;jzifh a&udk [efcsufnDaponfhtjyif vnfacsmif;aemufydkif;rS
3
f u,f a&iwfru
I kd t"ducHpm;od&EdS kid o
f nfrmS
emzfah Mum rsm;udk EI;d qGay;onf/ trSew
vnfyif; aemufykdi;f omjzpfonf/ cEmudk,af &jywfvyfrIaMumifh ao&awmhrnfholyif
vQif vnfacsmif;udk pGwpf kad tmifxm;ygu a&iwfru
I kd olt
Y aejzifch pH m;od&jdS cif;r&Sad y/
vlwpfa,muf\cEmudk,w
f iG ;f rS yHkrSeaf &yrmP 5 &mckid Ef Ie;f avsmhomG ;ygu
ol\ta&jym;onf wGeYf IHUvmvdrhrf nf/ tmcHwGi;f ESihf vQmonfvnf; ajcmufoGm;vdrhf
rnf/ xdkYtjyif pdwt
f mHkacsmufcsm;rIvnf; jzpfvmEdkio
f nf/ 15 &mckid Ef Ie;f txd
,kwaf vsmo
h mG ;ygrl omreftm;jzifh aoqHk;wwfonf/ cEmtwGi;f a&rsm;vGe;f uvnf;
rtDromjzpfjcif;? tm;enf;jcif;wkYjd zpfay:wwfonf/ vlkdi;f rsm;u olwkY&d efolrsm;udk
h aejzifh twif;tusyaf &tajrmuftjrm;aomufap&m pdwaf csmufcsm;
a&'Pfcwfonft
jcif;? pdwf yI af xG;jcif;? wkew
f ke,
f if,ifjzpfjcif;? taMumqGjJ cif;? wufjcif;? arharmjcif;
ESihf aoqHk;jcif;wkYw
d pfqifhNyD;wpfqifh jzpfay:avh&o
Sd nf/
cEmwGi;f a&pkpkaygif;yrmPudk xde;f csKyfrt
I jyif xdka&xJwiG f aysm0f ifaeaom
j'yfrsm;udv
k nf; cEmud,
k u
f *kwpdu
k w
f idk ;f ,lrw
S o
f m;ay;&onf/ tvGet
f rif;acR;xGuf
jcif;vdu
k pd r sK;d aMumifh cEmud,
k rf S qm;"mwftrsm;tjym;,kwaf vsmjh cif;u <uufwufru
I kd
jzpfay:apwwfonf/ <uufom;uvmyfpnf;rsm;u cEmwGi;f qm;"mwf,kwaf vsmrh u
I kd
usKUH0ifjcif;jzifh wefjyefavh&&Sd m jyif;jyif;xefxefemusio
f nfh taMumxHk;rIa0'emudk
cHpm;&wwfonf/ yifv,fqm;iHa&aomuf&ouJhodkY qm;"mwfrsm;jym;vGef;ygu
uvmyfpnf;rsm;IHUwGum ajcmufuyfoGm; a0'emtvGet
f rif;cHpm;&NyD; aoqHk;
wwfonf/
ae&mwGif cEmtwGi;f rS a&,kwaf vsmrh u
I kd rxde;f odr;f wwf aoab;ESihf
uHawGUoGm;cJhMu&olrsm;taMumif; azmfjyvdkygonf/
oJuEm&onf vlwt
Ykd wGuf 'kua y;Ekid af om ywf0ef;usit
f jzpf &yfwnfaeqJ
f kd {nf0h wfausyeG rf rI &So
d nfh
jzpfonf/ tmumo[if;vif;jyifv?kd ork't
f P0gjyifus,v
1/ Lachrymal gland

2/ Hypothalamus

3/ Nerves

52

jrefrmh a&t&if;tjrpf

a'ovnf;jzpfonf/ rdrcd Emudk,u


f a&oHk;pGJaeonfukd uefYowfrIESihf a&qHk;IH;onfh
yrmPudk avsmch srw
I ku
Yd kd rvkyaf qmifEkid b
f J a&udk yHkreS t
f wkid ;f aomufokH;rnfqykd gu
oJuEm&twGi;f ajccsrjd cif;onf tqk;d 0g;qHk;ab;'kuu
kd zdwaf c:rdonfEiS hf twlwyl if
jzpfonf/
1965 ckEpS u
f tD*spo
f u
J Em& uif;vSnyhf vdyrf sm;wm0eftwkid ;f vSnv
hf nfpOf
cspcf spaf wmufyal vmifaeaom aea&mifatmuf0,fc&D;oGm;ig;a,muf\ kyt
f avmif;
rsm;udk awGUcJhMu&onf/ aoqHk;aeolwkYd cse&f pfcJhaom tao;pdwrf Sww
f rf;rsm;u
aMuuGpJ &mtaumif;qH;k tjzpfoepfukd twdtusazmfjyxm;onf/ raoqH;k MurD em&Dyikd ;f
twGi;f a&;om;ku
d u
f ;l xm;onfh rSwpf kpmtkyrf sm;? "mwfykrH sm;udk zwfjI rifawGU&jcif;jzifh
f efpGm odjrifEkid o
f nf/
olwkYt
d b,fyHkjzpfysucf Jhonfukd tawmftwefrSeu
olwkYw
d pfawGonf tD*spf aexdkio
f nfh*smrefrsm;jzpfMuonf/ ZGev
f yxr
paeaeYwiG f abmufp0f uf*ifum;ESppf ;D ? qD'ifum;wpfp;D ESihf paw&Si0f uf*eG u
f m; wpfp;D
wkYjd zifh udkif krd S xGuv
f mcJhMuonf/ vpfAsm;oJuEm&twGi;f rkid f 300 a0;onfh
oD0tkad tppf&Sad om a&S;a[mif;a&mrbk&m;ausmif;ysuq
f DokdY tvnftywfc&D;wkd
xGucf jhJ cif;jzpfonf/ t,fvt
f mvrde;f odkY rGe;f vGyJ kid ;f wGif a&mufonftxd urf;dk;wef;
vrf;twkid ;f vmcJMh uonf/ ,if;rSawmifbufockYd sK;d um;vrf;rJh oJuEm&twGi;f ydki;f
odkY jzwfarmif;vmcJh&m we*FaEGaeYwpfcsed cf sed f yxrqD'ifum;upysuo
f nf/ aemuf
awmh paw&Si0f uf*Ge;f ysujf yefonf/ xdktcsed f olwkdYwGif a&ESp*f gvefESihf o&uf&nf
tyspo
f Hbl;BuD;ig;vHk;useaf o;onf/
tu,fom olwkdYonf acR;xGuef nf;atmif jzpfEkdio
f rQenf;ukev
f rf;ukef
vkyMf urnfqv
kd Qif olwku
Yd kd &SmawGUonftxd touf&iS af eEkid v
f mayvdrrhf nf/ trSeu
f
olwcYkd Emudk,u
f kd olwkv
Yd kHcHatmif t0wftxnfqufvuf0wfqifxm;&rnf/ t&dy&f
&ef jzpfovdkpDrHzefwD;ypf&rnf/ um;rsm;eab;rSm Nidro
f ufpGm aeae&rnf/ odkY&mwGif
olwkYw
d pfawGonf 60 'D*&DpifwD*&dwt
f xd yljyif;aeonfh tcsed rf Sm *emrNidrjf zpfum
l;rku
d pf Gm a&ul;0wfpHkrsm;vJ0wfMuonf/ NyD;vQif tultnD&vdk&jim; xGu&f SmMu&m
ESp&f ufrQ rjynfrh D olwt
Ydk m;vH;k aoqH;k ukecf o
hJ nf/ olwcYkd Emud,
k w
f iG ;f 0,f tpd"k mwfv;kH 0
ukecf ef;oGm;cJhMuonf/ toufZD0tm;vHk;udk tm;jznfhay;onfha&\twdr;f tapmif;
rcHaom tusK;d qufukd vspv
f sLIro
d jzifh olwkdYonf ajrBuD;vufcwfrvGJjzpfay:vm
rnfh ab;'kuukd zefwD;rdouJhokdYjzpfoGm;cJhMuonf/

jrefrmh a&t&if;tjrpf

53

uREkyf w
f Ykd cEmudk,rf S rvdktyfonft
h npftaMu;rsm;udk z,f&mS ;oefpY if&mwGif
a&onf t"duvkyaf qmifay;&oljzpf\/ ud,
k cf EmwGi;f u a&rsm;udk ausmufuyfrsm;u
ppfaMumoefYpifay;&onf/ aoG;xJ&Sd tnpftaMu;rsm;udkvnf; ausmufuyfrsm;u
oefYpifay; rvdktyfonfht&mrsm;udk usiif ,ftjzpfa&muf&o
Sd Gm;apNyD; qD;oGm;onfh
tcg jyifyokYpd GeYx
f kwyf pfvku
d o
f nf/ cEmtwGi;f &Sad eoifhonfh a&yrmPudkvnf;
ausmufuyfuyif xde;f csKyfay;onf/
udk,cf EmtwGi;f a&vGepf Gmenf;yg;vmjcif;onf vlukd aoapEdkio
f nftxd
tE&m,fjzpfay:Ekid af Mumif; txufygoJuEm&twGi;f u jzpf&yfujyaeonf/ 0rf;oGm;
jcif;aMumifh jzpfay:aom cEmwGi;f a&ukecf ef;rIonf zGUH zd;qJEikd if rH sm;rS uav;oli,f
aygif; 5 oef;rQudk ESppf OfaoqHk;ap\/ acR;xGujf cif;onfvnf; uREfkyw
f Ykd cEmudk,rf S
1
a&"mwfrsm;avsmhyg;ap\/ acR;usw
d f rsm;u acR;rsm;udk acR;aygufrsm;rSwpfqifh
ta&jym;ay:odkY xkwv
f Twaf y;onf/ 99 &mckid Ef Ie;f a&jzpfonfh xdkacR;rsm;onf
taiGUjyefNyD; cEmudk,t
f ylcsed u
f kd usqif;ap\/
aoG;onft"duyg0ifypn;f av;rsK;d jzifh jzpfwnfae\/ wpfrsK;d rSm yvm
2
prm ac: aoG;&nfMunfjzpf aoG;wGif 55% yg0ifonf/ usef 45% wGif
3
4
uvmyfpnf;oHk;rsK;d yg0if&m tJ&pfokq
d u
kd f ac: aoG;eDO? vsLudkqu
kd f ac: aoG;jzLOESihf
5
oHk;bkq
d ku
d f ac:aoG;cJaponfh uvmyfpnf;wkYjd zpfonf/ 0gusihu
f siht
f a&mif&o
Sd nfh
aoG;&nfMunfxw
J iG f tqdkyg uvmyfpnf;oHk;rsK;d u arsmygaeonf/ aoG;&nfMunf\
92% onfa&jzpf usef 80% rSm toufZ0D twGuf r&Srd jzpfvkt
d yfaom j'yfypn;f rsK;d
pHkjzpfonf/ a&onf aoG;&nfMunfomru aoG;xJ&Sd uvmyfpnf;rsm;yg yg0ifae
ojzifh aoG;\ 80 &mckid Ef eI ;f onf a&jzpfae\/ aoG; yg0ifaeaom a&rsm;\tav;csed f
onf cEmudk,t
f av;csed \
f 4% &So
d nf/
t&nfjzpfaeaom aoG;rsm;oma&jzifhzGJUpnf;jzpfwnfaeonfr[kw/f use&f Sd
onfh vlcEmudk,\
f tpdkit
f cJjzpfaeaom t*Fgtpdwt
f ydki;f rsm;wGif a&yg0ifEIe;f rSm
aoG;wGif yg0ifEeI ;f xufravsmeh nf;ay/ tndKa&mifwpf;I rsm;\ 85% ESihf ausmufuyf
\ 80% onfa&rsm;yifjzpfMuonf/ xdkYtwlyif <uufom;rsm;\ 75%? tjzLa&mif
tmHkaMumwpfI;rsm;\ 70%? ta&jym;\ 70%? tonf;\ 70% ESihf wG,q
f uf
1/ Sweat gland
2/ Plasma

3/ Erythocytes
4/ Leucocytes

5/ Thrombocytes or platelets

54

jrefrmh a&t&if;tjrpf

wpfI;rsm;\ 60% wkYo


d nf a&rsm;yifjzpfMu\/ ,kwpf t
G qHk;rmaMumvSonfhtdk;rsm;
yif a&u 25 rS 30% txdyg0ifvu
kd af o;onf/ cEmwGi;f rStqDrsm;wGirf l a&yg0if
EIe;f rSm tenf;qHk;jzpf&m tk;d rsm;xufyifavsmhenf; 20% om&S\
d /
vlYcEmudk,t
f pdwt
f ydki;f rsm;wGif rQa&yg0ifvsu&f &Sd m udk,t
f av;csed f
aygif 160 &So
d nfh vlwpfa,muf\cEmudk,rf S &S&d o
dS rQ a&rsm;cef;ajcmufomG ;ukev
f Qif
xko
d l\ cEmudk,o
f nf 66 aygifcefYomav;awmhrnfjzpfonf/
vlcEmudk,o
f nf ,if;twGuf aeYpOfvt
kd yfaom a&udk t&if;tjrpfrsm;pGmu
&&So
d nf/ xdkokdYvkt
d yfonfh a&\ 47% udkom wku
d f kdut
f usqHk;enf;vrf;jzpfonfh
a&aomufjcif;jzifh &&So
d nf/ 14% udk cEmudk,u
f yif uvmyfpnf;rsm;qkid &f m touf
SLrI"mwkjzpfpOf\ ab;xGuyf pn;f tjzpf xkwv
f kyaf y;onf/ usef 39% rSmrl uREkyf w
f Ykd
u twHk;tcJ[kxifxm;onfh tpm;tpmrsm;rS &&So
d nf/
vlwpYdk m;aomufMuonft
h pm;tpmrsm;rSm toD;t&GuEf iS hf ow0gwd\
Yk ouf&dS
uvmyfpnf;rsm;yifjzpfMu\/ vlw\
Ykd uvmyfpnf;rsm;wGif yg0ifaom a&yrmPavmuf
yif xku
d vmyfpnf;rsm;vnf; a&yg0ifonf/ axmywfuJhokdYaom tqDrsm;wGio
f m
rsm;aomtm;jzifh a&yg0ifrIr&Sad y/ c&rf;csOo
f D;wpfvHk;onf yifv,fcluJhokdYyif a&u
95% jzpfae\/ tom;rsm;wGifvnf; a&onf 50 rS 70% txd yg0if\/
aygifrkeYf yifvQif a&u 35% yg0ifvku
d af o;onf/
vlYcEmudk,t
f wGi;f odkY a&0if&efrSm yg;pyfaygufwnf;[laom vrf;wpfck
wnf;om&So
d nf/ wpfukd,v
f Hk;a&xJprd af eapumrl ta&jym;u a&udk cEmudk,x
f JokdY
pky,
f ljcif;r&S/d avxkxJrSvnf; tenf;i,frQpkyrf ,lay/ touf&SLwdki;f tqkwu
f
avESit
hf wl a&aiGu
Y kyd g SLoGi;f onf/ odakY omf &SLoGi;f NyD;onfEiS hf wpfzef &SLxkwjf yef&m
&SLoGi;f onfha&xuf ydkrkdxGuo
f Gm;onf/ avudk &SLoGi;f ae& ESmacgif;udk vnf;
cEmudk,w
f iG ;f odkY a&oGi;f a&;twGuf tm;udk;r&acs/ odt
kY wGuf wpfcgwpf&H taMumif;
wpfckckaMumifh yg;pyfrS a&roGi;f Ekid o
f nfhtcg toufquf&ef a&udk cEmuk,
d f
twGi;f odkY ESmacgif;rSyku
d jf zifjh zpfap? aoG;aMumrStpufcsyku
d jf zifjh zpfap "mwfqm;tenf;
i,fygaoma&udk oGi;f ay;&onf/
a&aomufvu
kd
f tpmtdrrf w
S pfqifh uREkyf w
f cYkd Emudk,t
f ESUH a&muf&o
dS mG ;aom
a&onf a&oefYoufoufr[kwaf wmh? qm;dk;k;d &mckid Ef Ie;f tenf;i,frQESihf tjcm;
"mwfqm;tcsKUd yg0ifonf/ vlcY Emud,
k \
f wpfLS ;twGi;f odjYk zpfap? aoG;jyefaMumtwGi;f odYk

jrefrmh a&t&if;tjrpf

55

jzpfap a&oefYoufoufudk roGif;&ay/ qm;&nftenf;i,frQygaoma&udkom


oGi;f &onf/ a&oefYoufoufoGi;f ygu emusi
f aerxdxkdirf omjzpfwwfonf/
(c) wd&pmefwkYd cEmtwGi;f ua&
ow0grsm;onf tyifrsm;ESihfrwlbJ olwkdY&Sio
f efaeap&eftvdkYiSm vHk;0
ajymif;vJr&aom &mckid Ef eI ;f jzifh a&udk olwckYd Emudk,t
f wGi;f xde;f odr;f ay;&\/ odw
kY ap
trsm;pkrSm olwkdY\ZD0urtajctaeudk ywf0ef;usiaf &tajctaeESihfo[Zmwjzpf
atmif vkdufavsmnDaxGyjyifwwfMuonf/
yJaphykd;wGif a&yg0ifrIenf;yg;&m cEmudk,w
f pfckvHk;tav;csed \
f 45%
omyg0ifonf/ odkYaomf yifv,fcltzdkY a&xJ epfryfNrJepfryfNrJepfryfae&rnfjzpf&m
olYcEmudk,t
f av;csed w
f pfckvHk;\ 95% onfa&csn;f omjzpfae\/ txufyg tenf;
qH;k ESihf trsm;qH;k tMum;wGif tHtm;oifph &m wcsKUd awGU&onf/ a&aeyifv,fig;oavmuf
wpfaumifwiG f a&yg0ifEeI ;f onf 67% om&S&d m uke;f aeEkw
Yd u
kd o
f w0grsm;\ cEmudk,f
wGi;f a&yg0ifEIe;f jzpfonfh 65% ESihfrsm;pGmuGmjcm;jcif;r&Sad y/ a&a&muke;f ygaeonfh
zm;wpfaumif\cEmwGi;f a&yg0ifEeI ;f rSm 78% jzpf&m ,if;xufajrBuD;xJae wDaumif
\a&yg0ifEeI ;f 80% uydkrsm;aeao;onf/ uke;f ay:aeMuufwpfaumif\ a&yg0ifEeI ;f
rSm 74% &S&d m zm;wpfaumifwGif yg0ifEIe;f xufrsm;pGm ,kwaf vsmhjcif;r&Sad y/
tm;vHk;aom ouf&w
dS o
Ykd nf olwk\
Yd cEmtwGi;f &Sq
d m;yrmPudk vdktyfonf
xuf ykv
d QHaomqm;rsm;udk cEmudk,u
f z,f&Sm;pGeYyf pfwwfMuonf/ rnfonfhouf&Sd
ow0grQ rdrcd Emudk,t
f av;csed \
f 0 'or 9 &mckid Ef Ie;f xufykrd sm;aomqm;udk
cEmtwGi;f vufoifhrcHEkid Mf uay/
a&&Sm;yg;onfah 'oae ukvm;tkwo
f nf cEmud,
k t
f wGi;f rS ydv
k QaH om qm;rsm;
udk pGex
Yf kwyf pf&ef a&rsm;rsm;toHk;ryEkid af cs/ odt
kY wGuf olcY Emudk,u
f a&enf;enf;jzifh
qm;aMumHkrQESifh qm;rsm;rsm;xGufoGm;Ekdif&ef vkyfaqmifay;&onf/ odkYtwGuf
ukvm;tkw\
f usiif ,fwGif qm;u 6% txdyg0ifae\/ a&aygrsm;aom a'oae
jrif;wpfaumiftzdrYk mS rl cEmud,
k t
f wGi;f rSyv
dk QaH om qm;rsm;udk pGex
Yf w
k yf pf&ef a&rsm;rsm;
oHk;Ekid o
f jzifh ol\usiif ,fwGif qm;u 1 'or 5 &mcdkiEf Ie;f omyg0ifonf/
tcsKUd aomwd&pmefrsm;rSmrl cEmudk,t
f wGi;f a&yg0ifEIe;f udk tvGew
f u
d spGm
uefo
Y wfxm;jcif;r&Sad y/ olwo
Ykd nf a&vH;k 0&S[
d efrwlonft
h &yfa'oyif &Sio
f efEidk Mf u
onf/ olwkdYtaejzifh a&udk trSew
f u,fvkdtyfaomfvnf; orm;k;d usr[kwb
f J

56

jrefrmh a&t&if;tjrpf

vku
d af vsmnDaxGjzpfatmif yjyifwwfrIu olwkdYukd a&yrmPtenf;i,frQjzifhyif
toufquf&Sio
f efaeEkid af ponf/ &&efrvG,u
f lonfh t&if;tjrpfrsm;rSa&udk &&Sad p
onf/ umv&SnMf umpGm rk;d acgifonft
h csed t
f awmtwGi;f qufvuf&yfwnfaeEkid af p
onf/
uEm&wd&pmefrsm;onf tpmvSnhv
f nf&SmazGjcif;udk ntcsed f yvkyjf cif;jzifh
cEmwGi;f a&udk xde;f odr;f cd;NcHMuonf/ nbuf tylcsed rf sm;pGm avsmhenf;rIu
qHk;IH;onfha&yrmPudk aeYbufqHk;IH;onfh yrmPxufrsm;pGm avsmhenf;aponf/
olwkdYonf wwfEkdio
f rQaea&mifjcnfESihu
f if;atmifaeavh&&Sd m rMumrMum ajratmuf
1
wGio
f m atmif;aewwfonfukd awGU&onf/ tmrm'Dvkd oif;acGcsyrf sK;d ESihf uEm&zGwf
ykwwfuo
hJ kaYd om wd&pmeftrsm;tjym;onf a&pdrx
hf u
G &f ef rvG,u
f o
l nfh ta&jym;rsK;d
jzpfxGe;f &&SNd yD;jzpf ,if;u olwkYu
d kd a&qHk;IH;rIr&Sad tmifumuG,af y;xm;onf/
uEm&ae Ekw
Yd u
kd o
f w0grsm;teuf tjywftowf,OS rf &atmif taygrsm;qHk;
2
rSm ajrjyif&OS Ehf iS hf <uuf ponfah &SUomG ;jzifu
h ku
d jf zwfpm;aom ow0g trsK;d rsK;d jzpfonf/
,if;wko
Yd nf urmo
h u
J Em&tm;vHk; aygufzmG ;aexdkiMf uaomfvnf; tmz&dutaemuf
urf;ajcqm[m&rS tma&AD;,m;udk jzwfum tm&Swkwjf ynftxdBuD;rm;us,jf yefYvS
aom oJuEm&a'o taumifOD;a&trsm;qHk; &Sio
f efaygufzGm;aexdkiv
f su&f o
Sd nf/
xko
d kdYaom ow0gtrsm;tjym;onf a&oufouftenf;i,frQomyg&So
d nfh opfaph
ajcmufESihf tyifi,fwkYu
d kd trSDyNyD; touf&Si&f yfwnfaeEkid Mf uonf/ vkt
d yfaom
useaf &yrmPudk avxJraS tmufq*D siEf iS hf opfaphajcmufrw
S pfqif&h aom [du
k 'f k*d siw
f Y dk
,if;wkY\
d cEmtwGi;f aygif;pyfjcif;jzifh &&SMd uonf/
Ekw
Yd u
dk o
f w0gi,frsm;u uEm&twGi;f &Sio
f ef&yfwnfaeEkid af &;twGuf a&udk
odkYacRwmNyD; ajcmufcef;onfhtpm;tpmrsm;tay:trDyaepOf wjcm;uEm&ae
ow0grsm;jzpfMuonfh om;&Jw&d pmefBuD;rsm;u xkEd kYw
d ku
d o
f w0gi,fuav;rsm;udk
zrf;,lpm;aomufjcif;jzifh uEm&twGi;f &Sio
f ef&yfwnfaexdkiEf kdiMf uonf/ t"du
uEm&ae om;&Jow0gBuD;rsm;rSm pyg;BuD;? pyg;tHk;ponfha>rBuD;rsm;yifjzpfonf/
,if;wkYo
d nf udkujf zwfow0guav;rsm;ESihf ,kerf sm;utp awmqdwif ,frsm;ESihf
d kd zrf;,lpm;aomufwwfMuonf/ tjcm;
om;yku
d af umifrsm;tqHk; taumifwikd ;f vdkvku
1/Armadillo

2/ Rodent

3/ Kangaroo

jrefrmh a&t&if;tjrpf

57

om;&Jw&d pmeftyk pf jk zpfonfh ajracG;ESihf aMumifrsK;d EG,0f if om;pm;wd&pmefrsm;onfvnf;


oJuEm&twGi;f odkYyif &Sio
f efaexkid Mf uonf/
uEm&ae wd&pmefrsm;jzpfMuonfh ukvm;tkwEf Sihf rnfonfhtcgrQ a&
1
raomufaom nrSusupf m;onfh om;ydku<f uuf wdkYonf opfaphajcmufrS&onfh
tm[m&jzifyh if &ufowig;ywfvQif a&ESpaf tmifpavmufrQEiS hf cEmwGi;f jzpfpOftpkpu
k kd
vnfywfEikd o
f nf/ ,if;wko
Yd nf ydkvQaH omcEmwGi;f qm;rsm;xkwyf pf&eftwGuf cEmwGi;f
a& wpfpufEpS pf ufrQom pGeyYf pf&efvko
d nf/ odkt
Y wGuaf Mumifyh ifvQif om;yku
d <f uuf\
qD;wGif qm;u 7% txdyg0ifaejcif;jzpfonf/
yifv,faeEkYw
d kduo
f w0gjzpfonfh a0vig;wGif tvGepf Gr;f &nfxufonfh
ausmufuyfrsm;yg&S&d m yifv,fa&udyk if tE&m,fr&Sb
d J aomufo;kH Ekid o
f nf/ odjYk zpfonfh
wkid af tmif a0vig;onf vkt
d yfaomqm;ESihf a&udk ,if;pm;aomufonfhyifv,f
2
ow0grsm;rSom trsm;qHk;&&So
d nf/ Avif;a0vig; \ qD;wGipf GeYyf pfqm;onf 4%
omyg&Sdonf/
opfukvm;tkwo
f nf rnfonfEh kw
Yd u
kd o
f w0gESirhf Q r,SOo
f matmif a&iwfcH
Ekid o
f jzifh ZD0uraA'ynm&Sirf sm;yif tHMh oMu&onf/ tmz&duwku
d f qm[m&oJuEm&
ESihf umv[m&DoJuEm&wdkYwGif awGU&aom opfukvm;tkwrf sm;onf wpfESpv
f Qif
ckepfv? &Spv
f a&raomufbJ aeEkid Mf u\/

tyifw\
Ykd ZD0puftwGi;f 0,f
zefcGuw
f pfckukd tyifi,fwpfckay:wGif tkyx
f m;ygu rMumrD zefcGuf
twGi;f ydki;f onf a&aiGUrsm;aMumifh pdkxikd ;f vmonfukad wGU&ayrnf/ a&onf wjcm;rS
a&muf&v
Sd mjcif;r[kwb
f J tyifrSxu
G &f
Sd zefcu
G q
f DokdY a&muf&v
Sd mjcif;omjzpfonf/
odkYjzpfvQif onfa&rsm;ukd tyifu rnfokYd&&So
d enf;/
>cif;csut
f enf;i,fuvGJ tyifrsm;onf ,if;wkY\
d tpmudk a&ESihaf vwdkYrS
udk,w
f kid cf su,
f lMu\/ &Sio
f efa&;twGuf tyifrsm;onf a&ydkuv
f kdi;f rsm;ozG,f
ajrqDvTmrS a&udkpky,
f l uvmyfpnf;rsm;qDokdY toHk;y&ef ay;ydkYNyD; tuseu
f kd
avxJokpYd eG yYf pfonf/ tyif\ ajratmufqjH cnfrQiftjrpfuav;rsm;u pky,
f al oma&
onf yifpnfEiS hf tudki;f tcufrsm;wpfavQmuf&dS &Snv
f sm; tvGet
Yf vGeaf o;i,fonfh
>yefuav;rsm;udkjzwfNyD; tay:odkYwufoGm;\/ xdkYaemuf avxkxJokdY t&Guf&Sd
1
pwkrd mwm [kac:aom taygufi,fuav;rsm;rSwpfqifh yifaiGUjyef jyefvnfa&muf
&So
d Gm;onf/
1/ Baleen whale

2/ Stomata

58

jrefrmh a&t&if;tjrpf

pwdkrmwmonf tpmcsufrI? BuD;xGm;rIwdkYtwGuf r&Sdrjzpfvdktyfaom


umAGe'f kid af tmufqk'd Ef Sihf atmufqD*siw
f kYd t0iftxGuf yonfhtayguftjzpfvnf;
toHk;ycH&\/ taygufi,fuav;[kac:&aomfvnf; ao;i,fvGe;f vS aumif;pGm
rjrif&ay/ opf&u
G w
f pfc\
k wpfpwk&ef;vufr{&d,mtwGi;f pwdrk mwmaygif; 300000
rQygEkid
f trsm;pkrmS ausmbufwiG f &So
d nf/ ,if;wkrYd S tHzh ,
G af umif;atmifrsm;vSonfh
a&udk pGeYx
f kwaf y;\/
tjrpfrsm;u pky,
f v
l u
kd af om a&onf tyif\twGi;f ykid ;f odkY a&mufaomtcg
tyiftwGuf tjcm;vkyif ef;rsm;udk aqmif&Guaf y;onf/ a&onf tjrpf? t&Gu?f
yifpnf ponfh tpdwt
f ydki;f rsm;okYd tpmudk vdktyfovdk acgufwHkYacgufjyef o,f,l
ykYad qmifay;onfhtjyif tyifukd rwfrwf&yfwnfaeap\/ a&vHkavmufpGm r&&Su
d
tyifnKd ;EGr;f oGm;onf/ t&Gurf sm;rS a&rsm;pGmtaiGUjyefwufaejcif;aMumifh tyifwGif
tat;"mwf&&Sad e\/ tyifonf rdrv
d akd om atmufq*D siEf iS hf [dku'f k*d siw
f u
Ykd kd a&yduJG
&mrS&&S\
d / tyif\jyify a&onf tyiftwGut
f pmudk aysm0f ifapNyD; xkt
d pmudk
tjrpfrTmrsm;qD ydkYaqmifay;\/
tyifBuD;xGm;onfh wpf&moDtwGi;f yifaiGUjyef xkwyf pfaom a&yrmP
onf ajcmufaoGUaom tyifwpfckvkH;\ tav;csed x
f uf tq&maygif;rsm;pGm &So
d nf/
ajymif;yifwpfyif\ oufwrf;wpfavQmuftwGi;f yifaiGUjyef avxkxaJ &mufomG ;aom
a&yrmPonf tu,f taiGUrjzpfbJ a&twkid ;f om&Sad ernfqykd gu ajymif;cif;wpfck
D 'G t
f jrifyh kid ;f Ekid if rH sm;
vHk; 11 vufreufonfh a&xkjzifh zHk;vTr;f oGm;ayvdrrhf nf/ vww
1
wGif aygufavh&o
Sd nfh bkZywfyiff wpfyifonf ylaEG;onfh aeYwpfaeY a&*gvef
50 rS 80 txdyifaiGUjyef avxJxkwyf pfavh&\
Sd /
uJo
h Ykd yrmPtvGerf sm;onfh a&udk opfyifwpfyifu xl;jcm;pGm udkiw
f ,
G f
ajz&Si;f ay;aom vkyif ef;enf;pepfukd ,aeYtxd jynfhpHkpGm odem;vnfjcif;r&SMd u
ao;ay/ Oyrmtm;jzifh tvGejf rifrh m;onfo
h pfyifrsm;wGif a&\a&GUvsm;rIonf ZD0aA'
wGif tvQKUd 0u
S q
f k;H ya[Vdjzpfae\/ ajratmufa&onf tyifwpfyif\tjrpf qHjcnfrQif
2
rsm;twGi;f odkY pdrh0f ifysHUESHUenf; jzifh0ifa&mufonf/ xdkenf;onf ouf&Sd uvmyf
3
pnf;wkid ;f vdkvkw
d iG f oufa&mufvsu&f o
dS nf/ tyif\tay:,Htajr;yg; onf nDnm
1/Birch

2/ Osmosis

3/ Membrance

jrefrmh a&t&if;tjrpf

59

jyefYjyL;NyD; tqufrjywfwpfqufwpfom;wnf; jzpf[efwlaomfvnf; trSepf ifppf


tajr;yg;wGif pdrahf ygufuav;rsm;pGm yg&S
d pdr0hf ifEikd jf cif;jzpfonf/ odakY omf pdrahf yguf
uav;rsm;rSm tvGew
f &mao;i,fveG ;f vSojzifh omreftPkMunhrf eS b
f v
D ;l ESiyhf ifMunh
f
rjrifEdkifay/
a&armfvDusL;rsm;onf pdrfhaygufuav;rsm;udk tweftoifhvsifjrefpGm
jzwfoef;Ekid af omfvnf; "mwfowKuJo
h kYd a&wGif aysm0f ifaeonfh j'yfrsm;\ ydkrkBd uD;rm;
aom armfvu
D sL;rsm;rSmrl rsm;pGmydkrakd ES;auG;onfEh eI ;f jzifo
h m jzwfEkid o
f nf/ tajr;yg;u
a&udkay;jzwfaepOf twlygvmaom "mwfowKrsm;udk jyifyrSmyifuse&f Sad eap\/
odkYppfxkwv
f ku
d rf Ionf ckid rf mpGmwnf&o
Sd nfh zdtm;wpfckukdjzpfay:aponf/ "mwf
owKrsm;a&wGif aysm0f ifavh&o
dS nfah 'orsm;wGif tyifwpfck\twGi;f rSmxuf jyifyrSm
a&armfvDusL;ydkrsm;avh&w
Sd wf\/ odkYtwGuf a&armfvDusL;rsm;onf ydkrkdrsm;jym;pGm
pkpnf;aeonfh tyifjyifyrSpkpnf;rI enf;yg;aomtyiftwGi;f odkY tifEiS t
hf m;ESihf pdr0hf if
1
d m; onf a&udkopfyifwpfyif\
pD;qif;oGm;avonf/ odkYaom pdrh0f ifysHUESHUrIzt
yifpnftwGi;f 66 ayrQjrifhwufapEkid \
f /
pdr0hf ifysUH EUHS rzI t
d m;onf tyifwpfyif\tjrpfrsm;rSae yifpnfukjd zwfoef;NyD;
t&Gurf sm;qDtxd a&udw
k eG ;f wifyaYkd qmifay;onfh tm;rsm;teuf wpfcjk zpfonf/ xdt
k m;
2
udk qHjcnf>yefavQmuf qGiJ ifrI u taxmuftulay;onf/ xdkqiJG ifrrI mS tyiftwGi;f
tvGeaf o;i,faom>yefuav;rsm;udk jzwfoef;NyD; a&udktay:odkYqGJiif ykYad y;onfh
a&armfvDusL;ESifh tjcm;j'yfaygif;armfvDusL;wkdYtMum; qGJiifrIyifjzpfonf/
xkq
d GJiifrIwpfckwnf;uyif tyiftrsm;pk ayaygif;rsm;pGm jrihw
f ifay;Ekid o
f nf/ av
zdtm;uvnf; tyiftwGi;f zdtm;enf;onfah e&mrsm;tm; jznfah y;&efa&udkweG ;f ydakY umif;
ydkYEkid \
f /
odkw
Y ap txufazmfjyyg a&ydkaY qmifa&;enf;pOfrsm;teuf rnfonfeh nf;pOf
urQ opfyiftwGi;f a&udk tvGejf rifrh m;onft
h jrifo
h aYkd &mufatmif ydkaY qmifray;Ekid af cs/
Oyrm tar&duwku
d af jrmufyikd ;f &Sd ay 400 eD;yg;jrifrh m;onfh &uf'0f 'k o
f pfeyD ifBuD;rsm;\
tjrpfrSm ajrBuD;xJokdY ay 50 rQa&muf&aSd e&m a&udk opfyifxyd zf sm;a&mufatmif
ay 450 rQ yifw
h ifay;&ayrnf/ rQjrifw
h ufatmif a&udkyifw
h if&eftwGuf yifv,f
rsuEf Smjyifavzdtm;xuf 12 qrQ BuD;rm;onfhzt
d m;&Srd Som jzpfEkid af yrnf/
1/ Osmotic pressure

2/ Capillarity

60

jrefrmh a&t&if;tjrpf

odkY tHhMozG,faumif;onfh a&ydkYaqmifa&;vkyfaqmifcsufudk rnfokdY


atmifjrifpmG taumiftxnfazmfonfukd ,aeYtxd rnforl Q wduspmG rodMuao;ay/
,ckvuf&t
Sd jzpfEkid q
f Hk;[k ,lq&onfh oDtkd&Du a&\aemufxyfxl;jcm;csuw
f pfckESihf
1
qufpyf&iS ;f jyxm;onf/ xkx
d ;l jcm;csurf mS a&\qeft
Y m; ac: uGm[oGm;atmif wpfzuf
wpfcsuq
f DrS qGJqefYonfukd cHEkid &f nf&o
Sd nfhtm;yifjzpfonf/
"mwfccJG ef;twGi;f prf;oyfMunh&f mwGif ao;oG,Nf yD; avvHkonfh >yeftwGi;f
xnfhxm;onfh a&oefYonf wpfpwk&ef;vufray:wGif aygif 5000 tm;jzifh qGJqefY
onfukd cHEkid &f nf&aSd Mumif; awGU&onf/ tyifwiG ;f rS a&rSmrl xkrd QqefYtm;raumif;vS
aomfvnf; aygif 3000 tm;udkawmh cHEkdi&f nf&\
Sd / xdktm;onf opfyifwpfyif\
odraf rGUvSonfh trQifrsm;jzifh >yrf;aeaom >yefuav;rsm;twGi;f rS a&udk wpfpHkwpf&m
aomtm;wpfckckoufa&mufrIr&Syd gu a&\BuD;rm;onfh qefYtm;onfvnf; tyif
twGi;f a&jrifw
h ufap&m taMumif;wpf&yfjzpfrvmEdkiaf y/ xkv
d kt
d yfcsuu
f kd yifaiGUjyef
rIu jznfhqnf;ay;onf/
a&onf t&Gurf sm;rSwpfqifh yifaiGUjyef&m uvmyfpnf;eH&Hrsm;twGi;f
a&\pkpnf;rIukd ,kwaf vsmhoGm;ap\/ xkt
d cg uvmyfpnf;eH&Hrsm;u avsmhoGm;onfh
a&rsm;ae&mwGif tyifwiG ;f t&nfrsm;rS a&armfvu
D sL;rsm;udk qG,
J
l tpm;jznfah y;onf/
odkY a&armfvu
D sL;ajymif;a&TUro
I nf tyifxyd zf sm;ydki;f tyifwiG ;f a&aMumuav;rsm;
udk qGJ,lum tay:odkYqGJwifvku
d o
f nfhtvm; wif;tm;2 oufa&mufoGm;ap\/ xdk
a&aMumuav;rsm;onf tjrpfrS t&Guq
f Dtxd wpfqufwnf;jzpfae tay:rS
qGJwifjcif;onf atmufrSa&udk wpfBudrv
f Qif armfvDusL;wpfckuspDjzifh jrifhwufvm
ap\/
txufygoDt&dk w
D iG v
f nf; jrifomonfh tm;enf;csuw
f csKUd &adS eonf/ a&aMum
uav;rsm;jywfawmufoGm;vQif a&jrifwifa&;enf;pOfwpfckvHk; &yfoGm;ayrnf/
avjyif;rsm;twGi;f opfyifrsm; ,dr;f xd;k vsuf &Sw
d wf&m xkt
d cgrsK;d a&aMumuav;rsm;
rjywfatmif rnfoaYkd &Smifz,fEikd o
f enf;/ opfukid ;f BuD;rsm; ckwjf zwfc&H onft
h cgwGirf l
,if;wkv
Yd nf; jywfxu
G &f rnfrmS aocsmayonf/ odkw
Y ap avjyif;onfvnf;aumif;?
ckwjf zwfc&H jcif;onfvnf;aumif; tyifwiG ;f a&yifw
h ifay;rIvyk if ef;pOfukd BuD;BuD;rm;rm;
xdcku
d [
f efr&Sad y/ xdkokdYaom pOf;pm;p&mtcsurf sm;aMumifh tyifwGi;f a&jrifhwufrI
enf;pOfrSm ya[VdozG,jf zpfaeao;onf/
1/ Tensile strength

2/ Tension

jrefrmh a&t&if;tjrpf

61
1

uvyfpnf;wpfckwnf;yg0ifaom cgvrfrkid 'f kid rf kad e ac:tpdr;f a&mift>ywf


vku
d f tpkvu
kd t
f jrKyfrsm;ESiw
hf o
l nfh a&ay:ay:avh&adS om arSmyf ifrsK;d wGif tjrpfrvdkay/
2
a&onfuvmyfpnf;eH&Hrsm;rS wku
d f ku
d pf rd h0f ifonf/ rmcsew
f D,m ac:a&ndwiG v
f nf;
tjrpf? t&Gu?f yifpnf[l r&Sb
d J a&jzifhjynfh0aeonfh ajrqDvTmay:wGif ayguf
a&mufwwfonf/ xdka&nd\pdrhaf ygufuav;rsm;onf avudkao;i,faom tuefY
3
uav;rsm;xJokYad &mufaponf/ xdktuefYuav;rsm;xJ tjrpfa,mif upky,
f lxm;
aoma&rsm;jzift
h pmcsuu
f vmyfpnf;rsm;u a&a&mifjcnfukd oHk;um tpmcsu,
f o
l nf/
4

yGihcf sycf Ref;aom tvSpku


d yf ef;yifwpfrsK;d jzpfonfh ukv
d HAkid f yifwGif jrpfrTm
uav;rsm; tqifq
h ifyh g0ifaomtjrpfrsm;u ay;ydko
Y nfah &udk Iyaf xG;aeonfh yifpnf
yGm;rsm;u tay:&St
d &Gurf sm;qDokYd wjznf;jznf;ydakY y;onf/ tay:ra&mufrw
D pfavQmuf
vHk;wGiv
f nf; tyifuvmyfpnf;rsm;udk a&jznfhqnf;ay;onf/ t&Gurf sm;u a&udk
tpm&nftjzpfcsuv
f ky
f yifpnfymG ;rsm;ESihf tjrpfrsm;qDokYd jyefyaYkd y;onf/ t&Gurf sm;okYd
5
a&a&mufaomtcg uvmyfpnf;rsm;&Sd uvdkzkd ;D vf rsm;u oMum;xkwv
f ky&f ef a&udk
umAGe'f kid af tmufq'kd Ef iS hf "mwfyaponf/ oMum;onf tyif\tpmyifjzpf ydkvQaH om
a&udk pwkrd mwmrSwpfqifh yifaiGUjyefapum avxJjyefykdYay;\/
vlw\
Ykd a&vkt
d yfcsuu
f kd trsm;tjym;jznfq
h nf;ay;onfh opfo;D ESihf [if;oD;
[if;&Gurf sm;onf &ifrh n
S v
hf monfEiS t
hf rQ ,if;wkw
Yd iG f a&yg0ifEeI ;f wk;d vmavh&o
dS nf/
odkYtwGuf a&yg0ifEIe;f 10% om&So
d nfh yef;oD;taphonf a&yg0ifEIe;f 80% &Sd
onfh yef;oD;wpfvHk;udk aemufqHk; xkwaf y;Ekid o
f nf/ c&rf;csOo
f D;wpfvHk;ESihf EGm;EkYd
wpfcu
G u
f kd ,SOjf yNyD; b,ftxJrmS a&ydkygrvJ[kar;vQif EGm;Ed[
kY komajzMuygvdrrhf nf/
trSepf ifppf EGm;EkYd a& 87% omygNyD; c&rf;csOo
f D;rSm 95% onf a&csn;f jzpfonf/
xkYt
d wl a*:zDxkyf 92% ? emewfoD;wpfvHk; 87% ESihf ajymif;zl;aphwGif 70%
a&yg0ifvsu&f o
dS nf/ iSuaf ysmoD;onf tjyifyef;tm;jzifh t&nf&rT ;f onf[k rxifrw
S f
&aomfvnf; 75% txdyg0ifae\/ vlwpYdk m;aomufonft
h pmrsm;wGif taoGUajcmufq;kH
jzpfonfh aeMumaphavSmf yif a&onf 5% yg0ifvku
d af o;\/
1/ Chlamydomonas
2/ Marchantia

3/ Columbine
4/ Rhizoid

5/ Chlorophyll

62

jrefrmh a&t&if;tjrpf

tcef; (4)

xl;uJ*kP&f nfESihf EIid ;f r&tm;tef


trd0rf;wGi;f rSm&Spd Ofuyif uREkyf w
f o
Ykd nf a&ESix
hf ad wGUvmcJMh u&\/ onfa&
udkaomufok;H NyD; uREkyf w
f t
Ykd oufukd qufvuf&iS o
f efaeap&onf/ onfrQ ta&;ygvS
onfh a&onf NyD;cJah om tcef;wGiaf zmfjycJo
h nft
h wkid ;f uREfkyw
f 0Ykd ef;usiw
f iG f rnforYkd Q
oHk;rukeEf kid o
f nfha&t&if;tjrpftjzpf tvQHy,f&Sad eonf/ onfa&wGif rnfokdYaom
*kPo
f wad wG&Sad eoenf;/ rnfokdYaom tiftm;awG&Sad eoenf;/
a&onfrnfonfht&mrQ a&mraeygu ta&mifr&S?d teHUr&S?d t&omvnf;
r&Sad y/ "mwkypn;f wpfcktaejzifh a&onfydib
f ufuif;avmufatmif xl;jcm;onf/
tvGecf kid Nf rJaom j'yfaygif;wpfckjzpfNyD; "mwkpGr;f tif&Ekid o
f nfh tiftm;aumif;aom
t&if;tjrpfvnf;jzpfonf/
a&armfvu
D sL;rsm;onf wcsKUd aom owK\armfvu
D sL;wdkx
Y ufyif ydkrkcd kid Nf rJpmG
tcsi;f csi;f csw
d w
f ,
G x
f m; a&armfvu
D sL;udk jyefvnfzdc&GJ ef tvGeBf uD;rm;aom pGr;f tif
&rSom jzpfEkid af Mumif; tcef; (1) wGif azmfjycJhNyD;jzpfonf/ use&f aSd om xl;jcm;onfh
*kP&f nfrsm;ESihf pGr;f yum;wkYdukd ,ckxyfrHazmfjyoGm;ygrnf/

xl;jcm;onfh*kPo
f wEd Sihf t&nftaoG;rsm;
a&onf tHhMozG,af umif;avmufatmif aysm0f ifrIukd tm;ay;vufcH\/
ypn;f wkid ;f udk raysm0f ifapEkid af omfvnf; ypn;f trsK;d aygif;tajrmuftjrm;udkrl aysm0f if
apEkid o
f nf/ xdkYaMumifh ajrrsuEf SmjyifwiG f a&pD;oGm;aomtcgjzpfap? ajrBuD;twGi;f
odkY a&pdrhf0ifoGm;aomtcgjzpfap a&onfypn;f tcsKUd ukd aysm0f ifapNyD; o,faqmif
oGm;wwfonf/ aemufqk;H xkad &rsm;onf yifv,fork'& mESihf uke;f wGi;f a&tkid rf skm;odkY

jrefrmh a&t&if;tjrpf

63

a&mufukeMf uonf/ xkad e&mrsm; aeyl&Sed u


f a&udk taiGUjyefapaomtcg ,cifu
aysm0f ifvsu&f MdS uaom ypn;f rsm; use&f pfcMhJ uonf/ *kPo
f wad Mumifyh if uREfkyw
f Ykd
yifv,fa&ESihf uke;f wGi;f tkid w
f csKUd rS qm;rsm;&&Sjd cif;jzpfonf/
1

xkt
Yd wl wGi;f xGuyf pn;f rsm; onfvnf; pD;qif;oGm;aoma&? pdr0hf ifomG ;aom
a&wkYw
d Gif aysm0f ifum o,faqmif&modkY ygoGm;wwf\/ aysm0f ifoGm;aom wGi;f xGuf
ypn;f onf u,fvq
f ,
D rf odrYk [kwf r*q,
D rfw\
Ydk qmvzdw?f uvdk u
dk Ef iS hf Akid u
f mAGef
edww
f kt
Yd euf wpfckckjzpfaeygu xkad &onf qyfjymESihf xdawGUaomtcg tjrKyfrxGuf
2
3
Ekid af y/ xdka&rsK;d udk a&ap; [kac:onf/ a&ap;udk tjrKyfxu
G af oma&oGuf jzpfvm
ap&ef t0wfavQmq
f 'dk gxnfah y;jcif;jzifv
h nf;aumif;? qlvmonftxd tylwu
dk af y;jcif;
jzifhvnf;aumif; vky,
f lEkid \
f /
a&wGif tylukpd ky,
f lxm;NyD; wjznf;jznf;jyefvnfxkwaf y;Ekid o
f nfh pGr;f &nf
vnf;&So
d nf/ okaYd omf a&ukd tylwu
kd af y;&m tjcm;ypn;f rsm;xuf tylvko
d nft
h jyif
tat;wku
d af y;&mwGiv
f nf; tat;ykv
d \
kd / xdkaY Mumifyh if a&aEG;tdwf odkrY [kwf a&aEG;
ykvif;onf tylukd tjcm;ypn;f rsm;xuf ykrd kMd umjrifhpGm ay;Ekid \
f /
wpfenf;tm;jzifh azmfjy&vQif a&ESihf t&G,w
f yl pn;f wpfrsK;d rsK;d udk wlnaD om
tylcsed w
f ufvmap&ef tylay;ygu xdkypn;f udk ay;&onfhtylyrmPxufykdaom
tylyrmPudk a&tm;ay;&avonf/ Oyrmtm;jzifh a&wpfaygifEiS hf ajrajcmufwpfaygif
udk tylcsed w
f pf'*D &Dwufvmap&ef tylwu
kd af y;ygu a&udkay;&onfh tylyrmPonf
ajrajcmufukd ay;&onfh tylyrmPxuf ig;qydkrsm;onf/ a&\xl;jcm;aom
*kPo
f wu
d yifv,furf;k;d wef;a'orsm;wGif rQwaom &moDOwkukdjzpfay:aponf
omru urmhtylcsed u
f kdvnf; xde;f ay;xm;onf/
xk*d kPo
f wdaMumifh aeonf uke;f ajrESihf a&jyifukd twlwyl if tylay;aeaomf
vnf; wlnDonfh tylcsed w
f pfckokYad &mufap&ef a&udk tylwku
d af y;&onfhtcsed o
f nf
uke;f ajrudk tylay;&onft
h csed x
f uf ig;qrQyMkd umonf/ xdaYk Mumifh yifv,furf;d;k wef;
a'orsm;wGif uke;f ajray:ylaeonfh aeYtcsed w
f Gif yifv,fxuf at;aeqJjzpfum
avzdtm;ydkrkBd uD;rm;ae uke;f ajrbufqo
D kYd yifv,favnif;wku
d cf wfonf/ nbuf
wGif uke;f ajrutylukd ydkrkv
d sijf refpmG xkwyf pf at;oGm;aomfvnf; yifv,f a&jyifu
tylukd xde;f xm;Ekid q
f Jjzpfjcif;aMumifh a&jyifxuf&aSd vxkonf zdtm;enf; uke;f ajr
1/ Minerals

2/ Hard water

3/ Soft water

64

jrefrmh a&t&if;tjrpf

bufqrD S uke;f avnif;u yifv,fbufqo


D Ykd wku
d cf wfav\/ xdt
Yk wl BuD;rm;us,jf yefY
onfh uke;f ajrESihf yifv,fork'&mjyifus,Bf uD;wkYd vwDw'G rf sO;f ESihf tydiq
f ufpyfae
onfh ae&ma'orsm;wGif txufyg*kPo
f wad Mumifh tjyifaea&mifjcnf&&Srd I tcsed t
f cg
yg uGmjcm;oGm;ojzifh rkwo
f kHavac: &moDavrsm;wku
d cf wfwwfonf/
yifv,fem;eD;a'orsm;wGif avxkxJ a&aiGUyg0ifeeI ;f onf uke;f acgifacgif
a'orsm;rSmxuf ydkrkrd sm;onf/ a&aiGUrsm;onf aeYtcg ukeaf jrrSvidI ;f &Snaf &mifjcnfjzifh
jyefxkwaf y;aom tylukd pky,
f lxm;um tmumookYd csucf si;f rydkYvTwaf o;ojzifh
ntcg ajrjyifxuf&dS avxktm; tat;ayghap\/ odt
kY wGuf yifv,fem;eD;a'orsm;
uke;f acgifacgifa'orsm;rSmuJo
h kYd aeYEiS hf n tylcsed rf sm;pGm ruGmjcm;bJ &moDOwkrQwjcif;
jzpfonf/
f iG ahf y;&m
okYd urmah jrjyifa&jyifu aerS &&Sad om tylukd jyefvnfxkwv
avxkxJ&Sd a&aiGUrsm;ESiht
f wl tjcm;"mwfaiGUwcsKUd u pky,
f lNyD; ajrjyifem;eD; avxkukd
1
ylaEG;aponfh tmedoifukd rSev
f Hktrd t
f medoif odkYr[kwf pdr;f vef;tdrt
f medoif [kac:
onf/ tmedoifomr&Syd gu uREfkyw
f kYdurmBuD;\ysr;f rQtylcsed o
f nf okn'D*&D
zm&if[ku
d o
f m&SNd yD; wpfurmvHk;a&cJacwfokdYjyefa&mufoGm;rnf/
,ckrl tqkyd gtmedoifu uREfkyw
f kYu
d rmBuD;wpfckvHk;\ ysr;f rQtylcsed u
f kd
59 'D*&Dzm&if[u
kd jf zpfaeapum vlow0g? opfyifyef;refwkYd &Sio
f efaexdkiaf &;twGuf
vkt
d yfaom ylaEG;rIukd ay;ae\/ (odkYaomf ausmufrD;aoG;ESihf a&eHxGuf pufoHk;qD
oHk;pGrJ I rsm;jym;vmjcif;ESihf vlzefw;D aomrSev
f kt
H rd t
f medoif&o
dS nfh "mwfaiGUrsm;oHk;pGrJ w
I Ykd
aMumifh avxk\rSev
f kt
H rd t
f medoifw;kd vmNyD; urmyh sr;f rQtylcsed o
f nf 20 &mpkaemufyikd ;f
twGi;f wpf'D*&Dzm&if[ku
d jf rifhwufvmcJhonf/)
txufyg a&\tylukpd ky,
f x
l m;Edkipf rG ;f ESihf ywfouf yxrOD;qHk; xkwaf zmf
2
wifjycJholrSm paumhvlrsK;d "mwkaA'ynm&Sif *sK;d Zufbvuf jzpfonf/ 18 &mpkESpf
wpf0ufusK;d NyD;onfah emufykid ;f wGif bvufu a&\ta&;BuD;onfh *kPo
f wEd pS rf sK;d udk
3
azmfxkwjf ycJhonf/ yxrwpfrsK;d rSm a&wGif tylvufcHEkid pf Gr;f tvGeBf uD;rm;pGm
&Sad Mumif;jzpfonf/ tylvufcEH ikd pf rG ;f rSm tylukd pkky,
f El ikd o
f nfph rG ;f &nfyifjzpf ,if;udk
1/ Green house effect 2/ Joseph Black

3/ Heat capacity

jrefrmh a&t&if;tjrpf

65

owfrSwx
f m;aom yrmP&Sd ypn;f wpfckukd owfrSwx
f m;onfh tylcsed 'f D*&Djrifhwuf
vmap&ef vkt
d yfaomtylyrmPjzifh azmfjyavh&o
Sd nf/
a&udk aEG;vmap&eftwGuf tvGerf sm;jym;aom tylyrmP vkt
d yfaMumif;
udk tdr&f Sirf wkid ;f odMuonf/ a&aEG;tdk;wnf&m tdk;xJrS a&at;aeqJrSmyif tk;d
vufukid u
f kd vufESD;rygbJukdirf
d vufyloGm;onfukd uHzl;Muayrnf/ okYd jzpf&
onfrSm a&aEG;tk;d vkyx
f m;aom owKonf a&ukyd lvmap&ef ay;&rnfhtylyrmP
\ q,fyHkwpfyHkrQjzifh ylvmEdki
f a&xufq,fqrQykjd refqefpGm ylvmaomaMumifh
jzpfonf/
1
*sK;d Zufbvuf\ 'kw,
d xkwaf zmfcsurf mS atmif;yl [kac:aeMuonfh tvGef
xl;jcm;aom *kPo
f wyd ifjzpfonf/ atmif;yl okrYd [kwf ikyaf eaomtyl[kac:&jcif;rSm
xkt
d ylu j'yf0wKwpfck\ tylcsed u
f kd ajymif;vJjcif;r&Sad pbJ xkjd 'yf0wK\ toGiu
f ko
d m
ajymif;vJomG ;apjcif;aMumifjh zpfonf/ Oyrmtm;jzifh tpdik t
f cJwpfck t&nfaysmaf omtcg
xkt
d pdkit
f cJonf ,if;wpfckvHk; aysmo
f Gm;onftxd rlvtylcsed u
f kd wk;d rvmapbJ
j'yf0wKtrsK;d tpm;tvku
d w
f u
d saom tylyrmPudk pky,
f lvku
d \
f / okYt
d wGuf xkt
d yl
onf aysmo
f mG ;NyDjzpfaom t&nftwGi;f omatmif;aeawmhojzifh atmif;yl[k ac:jcif;
jzpfonf/ atmif;yltjyif tylukd qufNyD; xyfay;ygu xkt
d &nfonf tylcsed w
f k;d vm
ayvdrfhrnf/
xdkjzpfpOfukd ajymif;jyefjzpfapvQif qefYusib
f ufwHkYjyefrIjzpfay:onf/ aysmf
oGm;NyDjzpfaom j'yf0wKt&nfukd at;cJapygu xkt
d &nfonf ,if;wpfckvkH;cJomG ;ap
onftxd rlvtylcsed u
f kd avsmhroGm;apbJ atmif;aeonfhtylukd t&nfaysmpf Ofu
pky,
f lcJhonfh yrmPtwkid ;f jyefvnfxkwyf pfonf/
a&\atmif;ylyrmPonf xl;xl;jcm;jcm;rsm;vS\/ a&cJukd tylcsed rf ajymif;
apbJ vH;k 0t&nfaysmNf yD; a&jzpfomG ;ap&ef ay;&rnft
h ylyrmPonf Muufo;D aEG;rQaEG;Hk
d af y;&onfh
om&So
d nfh yrmPwla&udk a&qlrSwaf &mufonftxd ylvmatmiftylwku
tylyrmPESihf twlwlyifjzpfonf/ xdktyl yrmPonf tjcm;awGUjrifaeus j'yf0wK
trsm;pku t&nfaysm&f ef vdktyfonfhtylyrmPxuf rsm;pGmydkrsm;ae\/ yrmtm;jzifh
oHonf 1517 'D*&Dpifw*D &dww
f iG f t&nfaysm&f m oHtpdkit
f cJwpfck xdktylcsed o
f akYd &muf
onfESihf a&cJwpfaygifukd t&nfaysmaf pEkid af om tylyrmPudk xdkoHtpdkit
f cJtm;
ay;vku
d yf gu oH&Spaf ygift&nfaysmo
f Gm;ayvdrhrf nf/
1/ Latent heat

66

jrefrmh a&t&if;tjrpf

a&udk wpfzefa&cJtjzpf at;cJapaomtcg t&nfaysmpf Ofu pky,


f lcJhaom
tylyrmPtwkid ;f tyljyefvnfxw
k yf pfonf/ odYk a&cJaepOf a&rS xkwyf pfvu
dk af om
tylonf ywf0ef;usit
f m; aEG;apEkid \
f / a&cJavmufatmif at;onfh nwpfn
rSev
f Hktrd w
f pfcktwGi;f a&tjynfh&aSd om pnfykdi;f wpfckxnfhxm;ygu xdka&pnfonf
rSev
f kt
H rd t
f wGi;f tm; tyljznfq
h nf;ay;ayvdrrhf nf/ eHeufcif;ta&muf a&pnftwGi;f rS
a&wcsKUd co
J mG ;pOfwiG f xGuv
f maomtylonf rSev
f kHtrd t
f wGi;f &Sad vudk jyify&Sad vxuf
yd
k aEG;aeap\/ odt
Yk wGuf a&pnftwGi;f rS a&onf rSev
f t
kH rd t
f wGi;f tyljznfq
h nf;ay;
&eftwGuf t&efoifhxm;ay;&ma&mufonf/
odkaY &tjzpfrS a&cJtjzpftoGiaf jymif;&mwGif atmif;ylukd xkwyf pfouJo
h kYd
a&cJrS a&tjzpftoGiaf jymif;&m yrmPwltylukd ywf0ef;usirf S pky,
f lavonf/
xdkjzpfpOfukd a&cJrkeYf yvky&f m awGUEkid \
f / a&cJrkeYv
f ky&f mwGif t&nftjzpfom &Sad o;
aoma&cJrkeYu
f kd oGypf nftwGi;f xnfh xdkpnfukd opfom;pnfBuD;twGi;f xnfhum
ab;rS a&cJrsm;odyx
f nfah y;&onf/ odkaY &cJrkeYf pnfywfvnf a&cJrsm;&Sad eHkrQjzifh
pnftwGi;f u a&cJrkeaYf t;cJroGm;Ekid yf g/ a&cJrsm;udk qm;ESiahf &mNyD;aemuf a&cJrkepYf nfukd
arTay;jcif;jzifh a&cJrsm; t&nfaysmu
f m a&cJrkeYt
f wGi;f rS tylukd pky,
f loGm;ojzifh
a&cJrkeYo
f nf at;NyD;cJoGm;awmhonf/
a&rSa&aiGUtjzpfot
kYd b,faMumifh taiGUjyef&yHk? a&aiGUwiG zf t
d m;&Syd k?H rnfonfh
tcgwGif a&qlyHkESihf avxkzt
d m;enf;onfhae&mwGif a&qlvG,yf HkwkYu
d kd tcef; (2)
u rjrif&aom a&yifv,ftaMumif;wGif azmfjycJyh gonf/ ,cka&tylcsed Ef iS yhf wfouf
aomtcsuEf Spcf kukd xyfrHazmfjyygrnf/
a&cJonft
h ylcsed Ef iS hf a&qlonft
h ylcsed w
f o
Ykd nf omrefr[kwb
f J xl;xl;jcm;jcm;
jzpfay:ae\/ a&onf okn'D*&DpifwD*&dww
f Gif cJoGm;NyD; 100 'D*&DpifwD*&dww
f Gif
qlavh&o
Sd nf/ odkYaom at;cJonfhtylcsed Ef Sihf qlyGuo
f nfhtylcsed w
f kdYonf a&ESihf
tvm;wlonfh tjcm;j'yfaygif;rsm; jzpfavh&o
Sd nfhyHkpHrsK;d ESihf tH0ifcGiu
f s rjzpfay/
a&ESihf j'yfaygif;yHkpcH si;f wlaeonfjh 'yf0wKtrsm;pkonf cefrY eS ;f &Ekid af om tylcsed f om
qlyu
G af vh&o
Sd nf/ at;cJavh&o
Sd nf/ armfvDusL;tav;csed w
f k;d vmonfESiht
f rQ qlyu
G f
tylcsed Ef Sihf at;cJtylcsed w
f kYo
d nfvnf;wk;d vmonf/
a&tygt0if "mwkaA'tm;jzifh a&ESiw
hf nfaqmufyw
kH al eonfjh 'yfaygif;av;ck
yg tkypf kwGif a&onfarmfvDusL;tav;csed t
f & tayghqHk;jzpfonf/ okYt
d wGuf a&\
qlyu
G t
f ylcsed Ef iS hf at;cJtylcsed o
f nf tkypf k0iftjcm;j'yfaygif; 3 ck jzpfaom [ku
d 'f k*d sif

jrefrmh a&t&if;tjrpf
1

67
2

w,fvl u
dk f (H2 Te) ? [ku
d 'f k*d sif q,fvefEu
dl 'f f (H2 Se) ESihf [ku
d 'f k*d sif qmvfzu
kd f
3
(H2 S) wdkY\qlyGut
f ylcsed Ef Sihf at;cJtylcsed w
f kdYxufenf;NyD; tenf;qHk;? tedrhq
f Hk;
jzpfoifhonf/ tqkyd g j'yfaygif;oHk;ckvku
d ef monhf "mwkoDtkd&D? "mwkyHkpHtwkid ;f
vku
d ef mrnfqkv
d Qif a&onf tEkwf 91 'D*&DpifwD*&dwf qlyGuNf yD; tEkwf 100
'D*&DpifwD*&dww
f iG f at;cJayvdrrhf nf/ yHk (4-1) xkd j'yfaygif;rsm;\ toGiaf jymif;
tylcsed jf yyHkukd azmfjyxm;ygonf/
a&\ qlyu
G t
f ylcsed Ef iS hf at;cJtylcsed w
f o
Ykd m xdrk Qerd u
hf srnfqv
kd Qif urmajrjyif
tylcsed af Mumifh t&nftoGijf zpfaom a&ESihf a&cJtoGijf zpfaom a&cJwkYd urm
&SEd ikd af wmhrnfr[kwaf y/ taiGUtoGijf zpfaom a&aiGUonfom urmrSm wnf&adS eEkid f
f ylcsed Ef Sihf
ayvdrhfrnf/ ,ckrl txufygtkypf k0ifj'yfaygif;rsm;teuf a&\qlyGut
at;cJtylcsed w
f ko
Yd nf tedrq
hf kH;jzpf&rnft
h pm; a&\orm;dk;usvrf;pOfrvku
d b
f J wpfrl
xl;jcm;onfh *kPo
f wad Mumifh tjrifq
h kH;trsm;qHk;jzpfae\/ xdkokjYd zpfaeom uREfkyw
f Ykd
ajrurmwGif ouf&rSd sm;jzpfwnfum aysm&f Tipf Gm aeEkid Mf ujcif;jzpfonf/
d jyif a& jzpfkd;jzpfpOfr[kwf
txufygorm;k;d us r[kwo
f nfh*kPo
f wt
onfh yHkreS jf zpfpOfrcS x
JG u
G af om *kP&f nfwpf&yf&adS o;onf/ tqkyd g*kP&f nfukd uREykf w
f kYd
tvG,w
f uljrifawGUae&aomfvnf; tvGef kd;pif;onfh jzpf&yfwpfckjzpfae owdyif
rxm;rdvku
d Mf uay/ xdk*kP&f nfaMumifh a&cJrsm;a&atmufryfroGm;bJ a&ay:wGif
aygavmay:aeEkdifjcif;jzpfonf/
onfurm&Sd j'yftm;vHk;vkv
d kyd if taiGU? t&nf? tcJ rnfokaYd om toGirf sK;d
&So
d nfjzpfap tylcsed af vsmo
h mG ;? at;oGm;ygu usKUo
H mG ;? ke;f oGm;wwfayonf/ odkY
usKUH omG ;ke;f oGm;onfEiS t
hf rQ xkjd 'yfonfy
kd odyo
f nf;vm\/ yd
k av;vm\/ odt
Yk wGuf
j'yfrsm;onf taiGUb0rSmxuf t&nfb0u ydkav;\/ tcJb0a&mufygrl t&nfb0
xufykad v;oGm;jyefonf/
a&onfvnf; txufyg bbm0jzpfpOftwkid ;f taiGU (a&aiGU) b0wGif
wdwu
d susvku
d ef monf/ t&nf (a&) b0vnf; tylcsed af vsmhvmonfESihftrQ
wjznf;jznf;usKUHvmNyD; wpfpwpfpydkav;vmonfrSm tylcsed f 96 &mckid Ef Ie;f (96
'D*&DpifwD*&dw)f avsmhusoGm;onftxd jzpfonf/ use&f aSd eao;onfh 4 &mcdkiEf Ie;f
(4 'D*&Dpifw*D &dw)f twGi;f rSmrl a&onf txufygobm0w&m;udk qefu
Y siyf pfvu
dk af y
awmhonf/
1/ Hydrogen telluride 2/ Hydrogen seleride

3/ Hydrogen sulfide

68

jrefrmh a&t&if;tjrpf

a&onf qufNyD; tylcsdefavsmhvm (at;vm) onfESifhtrQ jyefvnf


azmif;yGvmNyD; ydkydk ayghayghvmonfrSm okn'D*&DpifwD*&dwaf &muf tcJ (a&cJ)
tjzpf at;cJoGm;onftxd jzpfonf/ tcJ (a&cJ) jzpfoGm;csed w
f Gif xkxnftm;jzifh
9 &mckid Ef Ie;f wk;d vmNyD; a&xufvnf;ayghomG ;onf/ xko
d kYjd zpf a&atmufryfroGm;bJ
a&ay: aygavmay:wnfaeEkid jf cif;jzpfonf/ kww
f &uf a&cJrSwaf tmufa&muf
atmif at;oGm;wwfonfh vwDwG't
f jrifhykdi;f a'orsm;rS tdrt
f csKUd wGif uJhokYd
at;cJomG ;aom a&\azmif;yGjyefu
Y m;vmrIaMumifh a&yku
d rf sm; uGt
J ufukeo
f nf'h kur sK;d
uH&onfrt
S y urmolurmom;rsm;tzdYk odaYk om *kPo
f wrd sK;d a&wGif &Sad ejcif;onf
tvGew
f &muHaumif;vSay\/
tu,f a&cJonf a&xufav;ygu atmufajcodkY epfryfomG ;NyD; wjznf;
jznf; a&cJtpdkit
f cJykdrkdBuD;rm;vmum a&tm;vHk;udk cJoGm;apvdrhrf nf/ odkYtwGuf
,cktcsed f a&cJzHk;Hkom zHk;aeonfhtkid rf sm;ESihf tmwdwaf 'oyifv,frsm;onfvnf;
rMumrDumvtwGi;f a&cJxkvk;H vHk;jzpfomG ;ayvdrrhf nf/ ylaEG;aom&moDa&mufro
S mvQif
ta&aysmv
f monfh a&tenf;tusO;f u a&cJjyifxuf0,fyg;yg;vTmvTmav;wifusef
aevdrhrf nf/ xdkokdYjzpfygu urmha&o,HZmwtrsm;pkonf tyifrsm;? ow0grsm;
twGuf aomufoHk;r&atmif jzpfoGm;rnf/
tajctaersK;d \tusK;d quftjzpf urm&h moDOwkonfvnf; tBuD;tus,f
ajymif;vJoGm;ayvdrhrf nf/ odkYaom a&cJurmwGif aeYntylcsed u
f Gmjcm;rIu 'D*&D
&mESihcf sDvmNyD; aEGESihf aqmif;uGmjcm;rIrSmvnf; aMumufcref;vdvd jzpfoGm;vdrhrf nf/
urmudkywfum wku
d cf wfaeonfhwku
d af vrsm;onfvnf; oHyloHcJyrm ajcmufaoGU
yljyif;aeayvdrrhf nf/ tb,faMumifhqkad omf aerSvmaomtyl&eSd u
f kd pky,
f lxm;&SNd yD;
wjznf;jznf; cHomHkjyefxkwaf y;Ekid pf Gr;f &So
d nfh a&r&Sad wmh jzpfonf/
,ckrl a&\xdkokaYd om obm0vGe*f kPo
f wad Mumifh aqmif;umva&mufvm
vQif tay:,Ha&rsm;onfom a&cJtjzpfoYkd at;cJomG ;NyD; a&rsuEf mS jyifxuf aygavm
wnfaeum atmufbuf&Sd a&rsm;udk qufvufNyD; cJroGm;ap&ef umuG,af y;&onfh
tay:tumtcGHyrm jzpfoGm;avawmhonf/
a&\aumif;usK;d ay;wwfaom tjcm;wpfrlxl;jcm;csurf sm;onf usm;ukwf
1
usm;cJ pGJpGJNrJNrJ&v
Sd Saom [ku
d 'f k*d siaf ESmifzGJUrI udktaMumif;y jzpfay:vmMuonf/
1/ Hydrogen bonds

jrefrmh a&t&if;tjrpf

69

[ku
d 'f k*d siaf ESmifzGJUrIonf armfvDusL;rsm;tMum; aESmifzGJUrIrsm;teuf tckid rf mqHk;
aESmifzGJUrIjzpf\/ rnfrQ cdkirf monfukd ,if;wkYt
d m; zdcGJ&ef vdktyfaom BuD;rm;onfh
pGr;f tif (tyl) yrmPazmfjyaeonf/ odkY [dku'f dk*sif aESmifzGJUrItvGecf kid Nf rJjcif;
onf a&\tylcsed w
f k;d vm&ef tylrsm;pGmay;&rIESihf at;cJtylcsed ?f qlyGut
f ylcsed w
f kYd
omrefxuf vGeu
f JpGm jrifhaerIwkY\
d taMumif;&if;yifjzpfonf/
odkYaomf [dku'f k*d siaf ESmifzGJUrI\ txl;jcm;qHk;&v'frSm urmhajrqGJtm;udk
tmcHonfhyrm >yefrsm;twGi;f a&\xl;xl;jcm;jcm;jrifhwufEkdirf I pGr;f &nfyifjzpfayvdrhf
rnf/ aomufa&zefcGuw
f pfcktwGi;f xnfhxm;aoma&onf zefcGuEf Sihx
f pd yfaeonfh
tem;pGe;f ywfywfvnf zefcGut
f wGi;f eH&HukdwG,u
f yfum tenf;i,f jrifhwufae
tv,fwnfhwnfhwGif tenf;i,fcGuaf eoa,mifjzpfaeonfukd aoaocsmcsm Munhf
ygu awGUEkid o
f nf/

yHk (4-1) a&ESihftvm;wlj'yfaygif; 3 ckwkYd\ qlyGut


f ylcsed Ef Sihf at;cJtylcsed w
f kYdtMum;
uGm[rIjyyHk

70

jrefrmh a&t&if;tjrpf

t&nfrsm;\ odkYaom j'yf0wKtpdkit


f cJrsuEf SmjyifwpfavQmuf jrifhwuf
1
wwfrIukd qHjcnf>yefowd [kac:onf/ tvGeaf o;i,faom >yefuav;wpfck
2
twGi;f qHjcnf>yefvku
d jf zpfysurf I onf a&ukd ajrqGJtm;udkqefYusiNf yD; a'gifvku
d f
jrifhwufap&ef vHkavmufay\/ wpfcgwpf&HwGif tawmftweftjrifhtxd a&mufEkdif
onf/ qefjcnf>yefvku
d jf zpfysurf o
I nf ajrqDvmT twGi;f a&\a&GUvsm;rI? tyifrsm;wGif
tjrpfrt
S pmydaYk qmifrEI iS hf vlcY Emud,
k t
f wGi;f aoG;vnfywfrw
I t
Ykd wGuf ta&;BuD;vS\/
ydk usO;f ajrmif;aom>yefwGif a&onf ydkjrifhatmifjrifhwufEkid o
f nf/
[ku
d 'f dk*siaf ESmifzUJG ro
I nf a&rsuEf mS jyifukd wif;aeaom tvTmwpfck jzpfap
3
k rYkd suEf mS jyif wif;tm;
&ef qGx
J m;\/ xdjk zpfpOfukd rsuEf mS jyifwif;tm; [kac:onf/ xdo
&Sdaejcif;aMumifh zefcGufwpfckwGif xnfhxm;aom a&rsufESmjyifay:odkY oHrPd
tyfwpfacsmif;udk tvsm;vdkuf *kwpku
d cf sMunfhvkduv
f Qif tyfonf a&xuf tq
aygif;rsm;pGm ydkrkdoyd o
f nf;aomfvnf; a&ay:ay:aeonfukd awGU&jcif;jzpfonf/
xdo
k Ykd tyfay:aeonfah e&mudk aocsmpGmMunfv
h u
kd yf gu a&rsuEf mS jyif&dS tarS;yg;uav;
onf tyf\atmufbufwGif tyf\tav;csed af Mumifh edrhu
f saeonfukd awGU&ayrnf/
[ku
d 'f k*d si"f mwfaiGUESihf atmufqD*si"f mwfaiGUwkYd oratmifa&maeMuvQif
rD;yGm;uav;wpfcsurf Qjzifh "mwfaygif;oGm;atmif vky,
f lEkdio
f nf/ xdk"mwfaiGUESprf sK;d
aygif;oGm;onft
h cg aygufuNJG yD;a&jzpfomG ;onf/ a&wpfaygifjzpfvmap&ef [du
k 'f k*d sif
"mwfaiGU ukAay 20 ESihf atmufqD*si"f mwfaiGUukAay 10 oHk;&onf/
1931 ckESpw
f iG f atmufqD*sio
f nf [ku
d 'f k*d sit
f av;pm;ESihf a&aygif;pyf
aeEkid af Mumif; odvmcJhMuonf/ [ku
d 'f k*d sit
f av;pm;\tufwrfwpfckonf omref
d 'f k*d sit
f av;pm;ESihf atmufqD*sif aygif;
[dku'f kt
d ufwrf ESpcf kpmrQav;\/ [ku
4
5
jzpfay:aom a&av; udk "mwkaA'wGif 'sLwD&D,rfatmufqk'd f D2 O [k ac:onf/
a&av;onf omrefa&xuf 11% rQ ydkav;\/ a&av;wpfqonf tq 500 rS
6000 txd&aSd om omrefa&wGiyf g0ifaewwf\/ a&av;udk taiGUjyefapjcif;jzifh
jzpfap? vQyfppf"mwfcGJenf;jzifhjzpfap cGJxkwfEkdifonf/ a&av;\odyfonf;q?
qlyGut
f ylcsed Ef Sihf at;cJtylcsed w
f kdYonf omrefa&xufjrifhonf/
1/ Capillarity
2/ Capillary action

3/ Surface tension
4/ Heavy water

5/ Deuterium oxide

jrefrmh a&t&if;tjrpf

71

EIid ;f r&tm;tefESihf wkbufuif;ZGJrmef


uREkyf w
f kYd urmajrxuf&Sd rnfonfhow0g? rnfonfht&murQ a&\zefwD;
Ekid rf IpGr;f tm;ESihf rqkwrf epfonfhZGJvHkYvudk ,SOEf kid rf nfr[kwaf y/
urmajrBuD;\ toGiv
f uPm tMurf;xnfrsm;jzpfMuonfh ork'& mcsKid 0hf rS ;f
BuD;rsm;? uke;f ajrtpkta0;wku
d Bf uD;rsm;ESihf awmifpOfawmifwef;BuD;rsm;udk urmajrBuD;
\ tay:,HvTma&GUvsm;rIu zefwD;wnfaqmufay;onf/ awmifuke;f rsm;? cskKid hf0Sr;f
rsm;\ tedrt
hf jrifah umufaMumif;rsm;ESihf vGijf yifrsm;\us,jf yefrY I ponfh tEkpw
d t
f oGif
vuPmrsm;udkrl av\ulnaD qmif&u
G rf t
I enf;i,frQty? a&uom vHk;vHk;vsm;vsm;
zefwD;ay;\/
1

1877 ckESpf tku


d pf yfaomaeYwpfaeY pGeYfpm;&SmazGol [ife&D pwefav
onf awmBuD;rsurf nf; twGi;f jrpfBuD;wpfck (uGe*f kdjrpf) urf;eHab; pcef;csae\/
olonfyifv,f0odkY a&mufvdka&mufjim; pkefqif;vmrdonfh jrpfBuD;\ {&mr
t&G,t
f pm;ESihf r[mhr[mtiftm;udk tHhrcef;jzpfaerd&if; qifjcifoHk;oyfaerdonf/
uGe*f kjd rpfBuD;jzpfvm&efus,0f ef;aom ajrmif;eufBuD;udk jrpfaMumif;BuD;jzpf
vmonftxd tmz&duwku
d Bf uD;tm; jzwfNyD; uyfurmrsm;ukeq
f Hk;onfhwkid af tmif
wpfaycsi;f wpfaycsi;f xGi;f azmufay;cJh&ayrnf/ ESpo
f ef;aygif;rsm;pGm jrpfzsm;ydki;f rS
wpf[kex
f kd;pD;qif;vmonfh a&pD;onf tmz&duwku
d Bf uD;\ ausmk;d wpfavQmuf
eufeufiId ;f Iid ;f [ufwufuGJapcJhonf/ a&\wku
d pf m;Ekid pf Gr;f ESihf ESpaf ygif;oef;csDMum
onftxd pOfqufrjywfonfh ZGJvHkYvwkY\
d &v'ftjzpf uGe*f kdjrpfBuD;onf tar&duef
Edkiif ?H aumfvk&d m'kjd rpfBuD;\ *&if;uifeG af csmufurf;yg;&SnBf uD;ESio
hf mru wkwjf ynf
rS ,efpDjrpfBuD;\ r[macsmufBuD;ESihyf g wu,fhydib
f ufjzpfvmonf/
(u) yifv,fork'&ma&\pGr;f aqmifrI
yifv,fork'& mtwGi;f wku
d af v\yGww
f u
kd rf aI Mumifh vIid ;f rsm;jzpfay:vm
onf/ wku
d af vtm;jyif;av? a&jyifus,0f ef;av vIid ;f tjrifh ykrd kdjrifhrm;avjzpfonf/
omreftm;jzifh tBuD;qHk;vIid ;f rsm;onf ay 50 txdjrifEh ikd Nf yD; tvsm;rkid 0f ufcef&Y o
dS nf/
rkew
f kid ;f okYrd [kwf ivsiaf Mumifh ykrd kdBuD;rm;wwfonf/ yifv,fork'&mvIid ;f rsm;onf
1/ Henry Stanley

72

jrefrmh a&t&if;tjrpf
1

trsm;tm;jzifh jyefvTJviId ;f rsm;jzpfMu vIid ;f tjrifo


h nf a&teufxufao;i,fojzifh
a&wGiv
f Gwv
f yfpGm a&GUvsm;Ekid o
f nf/
xdkvidI ;f rsm;onf vIid ;f tjrifx
h uf ydkwrd o
f nfah &jyifrsm;qDokYd a&mufvmonfh
tcg yifv,fatmufcif;udk pwifwku
d pf m;onf/ xdkYjyif vIid ;f rsm;onf usO;f ajrmif;
jrifhwufvmNyD; a&SUokdYikduv
f m\/ a&SUokdYikdux
f Guv
f maom tpdwt
f ydki;f atmufokYd
2
t&Sed jf yif;pGmusqif;jcif;aMumifh tryrf sm;jzpfay:vmNyD; urf;ku
d v
f idI ;f rsm;jzpfay:vm
Muonf/ urf;k;d wef;udk vIid ;f ku
d cf wfrIonf wnfaqmufrIa&m? zsuq
f D;rIygjzpfay:
ap\/ uke;f ajrrS wku
d pf m;o,faqmifvmaom ausmuftydki;f tprsm;udk ydckY say;jcif;jzifh
urf;jyifrsm;wnfaqmufay;\/ wcsKUd urf;ajcrsm;wGif jyif;xefaom vIid ;f vHk;rsm;u
urf;yg;apmufrsm;udk jzpfay:aponf/ urf;yg;apmufrsm; atmufajc vkP
d *f rl sm;vnf;
jzpfvmap\/ tilwpfck\ ab;wpfzufwpfcsuf jzpfay:aom*lEpS cf kqufro
d mG ;ygu
3
obm0cHk;ac: yifv,fcHk; jzpfvmonf/
yifv,fa&vIid ;f rsm; urf;qDokYw
d nfhwnfh0ifa&mufvQif urf;rSyifv,fbuf
okYd pD;aoma&pD;aMumif;rsm; jzpfay:ap\/ ab;wapmif;0ifa&mufygu avwku
d &f m
4
t&yfESihf eD;pyfonfh urf;k;d wef;twkid ;f urf;pyfa&pD;aMumif; rsm;taejzifh pD;onf/
a&vIid ;f rsm;ESihf tqkyd ga&pD;aMumif;rsm;\ ESp&f maygif;rsm;pGm ZGJaumif;aumif;jzifh
wkdufpm;o,faqmifydkYcsay;rIaMumifh urf;ajcrsm;\oGifjyifvuPmrsm;onf
wjznf;jznf;ajymif;vJoGm;Muonf/ urf;ajcwpfavQmufwGif urf;yg;apmufrsm;?
5
vIid ;f pm;urf;jyifrsm;? vIid ;f pm;uke;f qifhrsm; ? obm0aygif;ul;rsm;? yifv,fausmuf
wkid rf sm;? oJcHkwmrsm;? oJcHkqG,rf sm;? urf;qufoJcHkauG;rsm; jzpfay:vmwwfonf/
yifv,fa&vIid ;f rsm;u xGi;f xkay;aom vdkP*f lrsm;? acsmufurf;yg;rsm;udk
&ckid Ef iS hf rGe-f weoFm&Durf;k;d wef;rsm;wpfavQmufwiG f awGU&onf/ ykord cf kid ?f [dki;f BuD;
rdUe,f? ausmufuvyfaus;&Gm yifv,furf;ajcwGif yifv,fa&vIid ;f rsm;u acwf
tqufquf xkqpfc
hJ jzpfay:aeaom ausmufuvyf? ausmufx;D wku
Yd kd awGUEikd o
f nf/
ork'&ma&onf odyo
f nf;qrsm;vQif a&atmufokdY ikyv
f QKd; odyo
f nf;q
enf;vQif txufa&jyifokdY wufa&mufvmwwfonf/ odkYtwGuf ork'&mrsm;wGif
xufatmufvn
S v
hf nfaom a&pD;aMumif;rsm;jzpfay:vm\/ xkrd w
S pfqifh ab;wku
d af &pD;
1/ Wave of oscillation
2/ Breaker

3/ Marine arch
4/ Littoral current

5/ Wave-cut platform

jrefrmh a&t&if;tjrpf

73

aMumif;rsm;yg jzpfay:wwfonf/ wku


d af v? urmvnfywfrI? uke;f ajrtoGit
f jyif?
ork'&mcskKd ifY0Sr;f toGit
f jyifESihf a&teufwkYdonfvnf; a&pD;aMumif;jzpfay:rIwGif
ta&;ygMuonf/
ork'& ma&pD;aMumif;rsm;onf urmah jrmufjcrf;wGif vuf,mbufoYkd auGU0u
dk f
pD;NyD; awmifjcrf; vuf0JbufokYd auGU0kdupf D;avh&o
Sd nf/ tDauGwmbufrS pwif
awmifbufEiS hf ajrmufbufopkYd ;D aom a&pD;aMumif;rsm;onf a&aEG;pD;aMumif;rsm;jzpfMu
0ifkd;pGe;f bufrSpwifNyD; tDauGwmbufokdYpD;aom a&pD;aMumif;rsm;rSm a&at;
pD;aMumif;rsm;jzpfMuonf/ tDauGwmwpfzufwpfcsuw
f iG f ta&SUrt
S aemufoYkd pD;aeaom
tDauGwma&aEG;pD;aMumif;ESpcf ktMum; taemufrS ta&SUokpYd ;D aom qefu
Y sit
f aD uGwm
a&aEG;pD;aMumif;wpfckvnf;&Sad o;onf/
ork'&ma&pD;aMumif;rsm;onf ,if;wkYdjzwfoef;pD;qif;&ma'owpf0ku
d &f Sd
D 'G t
f vku
d f a&rsuEf mS jyif
&moDOwktay: tusK;d oufa&mufaponf/ aEG&moD vww
1
tylcsed f 70 rS 84 'D*&Dzm&if[ku
d t
f xd&aSd om yifv,fauGUa&aEG;pD;aMumif; onf
ajrmuftar&duwku
d f ta&SUbufurf;ajca'orsm;ESihf Oa&mytaemufbufurf;ajc
a'orsm;udk aEG;oifhoavmufaEG;ap\/ a&at;pD;aMumif;ESihf eD;uyfaom ajrmuf
2
tar&duwku
d f vA&ma'g urf;ajcqdyu
f rf;rsm;onf aqmif;tcg a&cJavh&adS omfvnf;
,if;wkYEd Sihf vwDw'G w
f pfwef;usaom vef'efESihf yJ&pfrdUrsm;rSmrl yifv,fauGU a&aEG;
pD;aMumif; jzwfpD;&ma'oteD;jzpfae a&rcJay/
yifv,f'Da&onf a&wdraf om jrpf0rsm;udk jzwf oabFmBuD;rsm; tvG,f
wul 0ifa&mufEkid &f ef a&ao&ufrsm;rSty wpfaeYvQif ESpBf udrrf Q taxmuftul
yay;ae\/ acgif;avmif;yHo
k Pmeft0us,Nf yD; txufbufLS ; usO;f ajrmif;oGm;aom
jrpf0rsm;ESihf jrpfqk;H ydki;f wdw
kY iG f 'Dwufonft
h cg a&wHwkid ;f BuD;t&Sed f jyif;pGma&GUvmonfh
yrm awGUMu&onf/ xdkokdY 'DvHk;dkuo
f nfukd b&mZD;Ekid if HtarZHkjrpf0? wkwEf kid if H
,efpu
D sKid jf rpf0? NAdwed Ef kid if H qJAef;jrpf0? jyifopfEikd if H pde;f jrpf0ESihf jrefrmEdkiif H ppfawmif;
jrpf0wdkYwGif awGUMu&onf/
xko
d kYd yifv,fa&vIid ;f ? ork'& ma&pD;aMumif;ESihf 'Da&wku
Yd obm0ay;wm0ef
udk tqufrjywfxrf;aqmifaeMupOf ypdzw
d o
f rk'& mtv,fyikd ;f ? tDauGwmwpfavQmuf
ESpEf Sprf S ckepfESpv
f QifwpfBudru
f s jzpfay:wwfaom t,fvef DnKd 3 a&ylpD;aMumif;
1/ Gulf Stream

2/ Labrador

3/ EL Nino

74

jrefrmh a&t&if;tjrpf

u urma'otESUH tjym;wGif vGeu


f aJ om rk;d av0otajctaersm;udk jzpfay:aponf/
t,fvfeDndKtiftm;jyif;jyif;jzpfay:onfhESpfwGif jrefrmEdkifiHodkY taemufawmif
rkwo
f Hkav t0ifaemufusNyD; txGuaf pmwwf rk;d Owkwkad wmif;onf/
(c) a&cJjyif? a&cJjrpfwkYd\pGr;f aqmifrI
ajrmuftar&duwdkufESifh Oa&mywkdufwkdY\ ajrrsufESmjyiftrsm;pkonf
jrifhrm;aom awmifuke;f rsm;jzifh edrhfcsnjf rifhcsnjf zpfaeum tdkirf sm;udkvnf; ae&m
tESHUawGUMu&onf/ urmhrsuEf Smjyifukd odkYjzpfatmif rnfokYdaom pGr;f tm;&Siu
f
f ufuif;aom ZGeJ yJ ydki&f iS yf ifjzpfonf/
zefw;D vku
d o
f enf;/ EIid ;f r&onfh tiftm;ESihf ydib
vGecf Jhaom ESpaf ygif; 50000 cefY? aemufqHk; a&cJacwftwGi;f u Oa&my
ajrmufykdi;f ? uae'gEkid if HwpfckvkH;ESihf tar&duefjynfaxmifpkajrmufykdi;f a'o trsm;
pkwkYo
d nf wpfrkid rf u xlxJaom a&cJjyifBuD;rsm; zHk;tkyaf eqJjzpfonf/ xdka&cJjyif
BuD;rsm;onf uke;f ajray:wGif tpdkit
f cJvkduf awmifbufokdYwa&GUa&GUpD;oGm;vku
d ?f
ajrmufbufodkYwjznf;jznf;jyefqkwfvkdufjzifh ESpfaygif;axmifaygif;rsm;pGmtwGif;
tBudrBf udrt
f cgcg jzpfay:cJhonf/ xdka&cJjyifatmufwGif epf0ifaeonfh ausmufwHk;
ausmufcJrsm;u ajrjyifukd usm;vQmjzifh wku
d o
f uJhokYd wku
d yf pfMu&m ajrrsuEf Smjyif
taetxm;udk rsm;pGmajymif;vJoGm;aponf/
a&cJjyifBuD;rsm;\ awmifbuftzsm;onf a&GUvsm;vmonfESiht
f rQ ajrmuf
bufrSausmufwHk;ausmufcJrsm;udk wGe;f xdk; awmifbufokdY o,f,loGm;cJhMuonf/
awmifbuftzsm;rS pwifNyD; t&nfaysm
f jyefqkwo
f Gm;aomtcg ajredrhcf sKid h0f Sr;f
a'orsm;wGif tif;tkid rf sm;jzpfay:use&f pfcJhonf/ ausmufwHk;ausmufcJ? ajrpmtrIu
d f
oku
d rf sm;onfvnf; [kw
d pfpkonfwpfpkjzifh jyefYusJum use&f pfcJhonf/ odkYtwGuf
puif'aD e;AD;,m;a'orS ausmufwk;H ausmufcrJ sm;udk NAdwed ?f *smreDEiS hf ydkvefEikd if w
H w
Ykd iG f
awGUMu&onf/
ae&mwGif wpfckar;p&mjzpfvmjyefygonf/ onfrQ rsm;jym;onfh ausmuf
wHk;ausmufcrJ sm;jzpfvmatmif rnfoal wGu ausmufawmifausmufwkH;BuD;rsm;udk xkcJG
cJhMuoenf;/ a&rsm;yifjzpfonf/ ausmufawmif? ausmufwHk;BuD;rsm;\ tacgif;
taygufESihf wGi;f rsm;? uvdkPrf sm;xJokdY a&muf&o
Sd mG ;aom a&rsm;at;cJvmaomtcg
xkxnfyf rmPwk;d vmNyD; tifESiht
f m;ESihf azmif;um;vm ausmufawmif ausmufwHk;
BuD;rsm; uGJaMuNyD; ausmufwHk;ausmufcJrsm;jzpfoGm;Mu&onf/

jrefrmh a&t&if;tjrpf

75

wcsKUd aom awmifrsm;udk a&cJjrpfrsm;u tbufbufrS ESpaf ygif;rsm;pGm


wku
d pf m;NyD; xdkawmifrsm;\xdyzf sm;ydki;f udk tzsm;cRefcRefjzpfap? OD;csKo
d Pmefjzpfap
jzpfomG ;ap&ef ZGaJ umif;aumif;jzifh vkyaf y;wwfMu\/ awmifwef;wcsKUd ukrd l vTomG ;yrm
jzpfoGm;ap\/ awmifwef;wpfck\ab;wpfzufwpfcsupf DrS pD;vmonfha&cJjrpfESpcf k
onf xdyzf sm;csi;f qufryd gu usO;f ajrmif;rwfapmufaom awmifMum;vrf;wpfckukd
jzpfay:ap\/ a&cJjrpfonf awmifMum;wpfckukd pD;qif;&mwGif ausmufawmifrsm;rS
uGJaMuaeaom ausmufwHk;rsm;udk vG,fvifhwulo,faqmifoGm;um pD;qif;&m
wpfavQmuf csKid Bhf uD;rsm;udk jzpfay:ap\/ xkcd sKid Bhf uD;rsm;onf aemufykid ;f wGif a&jynfh
oGm; twef;vku
d jf zpfaeonfh a&tkid Bf uD;rsm;jzpfvmMu\/
urmajr\ atmufcHausmufom;ay:aeonfhae&mrsm;yif a&cJjrpfonf
ajrjyifukd acsmrGwo
f mG ;atmif ESp&f n
S v
f rsm; wku
d pf m;ypfcMhJ uonf/ okaYd omf wcsKUd ae&m
rsm;wGirf l ruRr;f usiaf om yef;ykq&muJo
h kYd jcpf&myGe;f yJ&h mrsm;udk jzpfay:ap\/ xdkuo
hJ kYd
aom jcpf&mrsm;onf atmufcaH usmufom; ajrmif;rsm;ozG,jf zpfomG ;&m ESpaf ycefeY uf
1
d kid ;f k;d jynfe,f? qif'yfuD ajrmufbuf
oHk;ayrQus,o
f nfukd tar&duefEkid if H? tk[
2
at&Dtikd t
f wGi;f rS u,fvu
D Ref; awGU&\/ uae'gEkid if H rufuifZaD wmifMum; a'o
wGirf l ay 50 rQeuf ay 150 rQus,o
f nfhajrmif;rsm;yifawGU&\/
uae'gEdkiif HwGif ae&muGuu
f sm;awGU&aom tkid Bf uD;tdkiif ,frsm;rSmvnf;
a&cJjrpfrsm;aMumifh ay:aygufc&hJ onf/ xdktikd rf sm;onf a&cJjrpfrsm; t&nfaysmjf yefqkwf
oGm;aomfvnf; ESpaf ygif;rsm;pGm qufvufuse&f cdS o
hJ nfh a&cJbavmufw;kH BuD;rsm;aMumifh
jzpfay:vmMu&onf/
,cktcsed w
f iG f awmifay:a&cJjrpfrsm;rSty a&cJjrpfrsm;urmah jrjyifukd tusK;d
roufa&mufEkdiaf wmhbJ jyefvnfqkwcf GmoGm;onfrSm ESpu
f mvaomif;csDMumanmif;
cJNh yDjzpfonf/ a&cJacwfwpfcx
k yfraH &mufvmOD;rvm; [laomar;cGe;f udk ,aeYwidk af tmif
uGJuGJjym;jym;rajzEkid Mf uao;ay/ rnfokYyd ifjzpfapumrl tcJtoGiEf Sihf a&vkyaf qmif
cJhaom urmajr yHkazmfa&;wm0efukd t&nftoGijf zifh a&uqufvufxrf;aqmif
aeqJjzpfonf/
1/ Sandusky

2/ Mackenzie Velley

76

jrefrmh a&t&if;tjrpf

(*) jrpfa&acsmif;a&rsm;\pGr;f aqmifrI


jrpfrsm;wGif pOfqufrjywfZJaG umif;aumif;jzifh vkyaf qmifay;&onfh wm0ef
oHk;&yf&o
dS nf/ xdkwm0efrsm;rSm ausmufEiS hf ajrqDvmT wku
Yd kd wku
d pf m;jcif;? wku
d pf m;xm;
onft
h &mrsm;udk o,faqmifjcif;ESihf o,faqmifvmonft
h &mrsm;udk ydckY say;jcif;wkjYd zpf
onf/ okYv
d kyaf qmifrIaMumifh ESpaf ygif;rsm;pGm Mumjrifhaomtcg uke;f jrifhrsm;onf
vGijf yifjzpfvkeD;yg;tajcodkY ajymif;vJoGm;&\/
jrpfa&u o,faqmifvmaom ausmufwHk;ausmufcJrsm;udk 0ef[kac:\/
jrpf\0efonf jrpfaMumif;\atmufcif;ESihf eHab;ESpb
f ufukd wku
d pf m;avh&So
d nf/
odkYwku
d pf m;jcif;jzifh o,faqmifvmaom ausmufwHk;rsm;onfvnf; ausmuftydki;f
tptjzpf yduGJ jrpfwpfavQmufwGif ykd ydk ao;i,fvm\/ jrpfa&onf
BuD;aomausmufwk;H rsm;udk jrpfatmufcif;wpfavQmufvrd o
hf mG ;apNyD; ao;i,faomtrIef
rsm;udk ,if;ESit
hf wl arsmygaponf/ jrpfa&pD;EIe;f ydkrsm;av 0efykrd ko
d ,faqmifEkid af v
jzpfonf/
jrpfzsm;ydki;f onf jrpfwpfckwGif tjrifhqHk;tydki;f jzpf jrpfa&pD;EIe;f trsm;qHk;
tydkif;vnf;jzpfonf/ odkYtwGuf xdktydkif;wGif jrpfa&onf a'gifvkdufwdkufpm;
tm;aumif;ojzifh jrpfcsKid haf Mumif;udk eufNyD; usO;f ajrmif;oGm;apum csKid haf Mumif;ab;
ESpb
f ufukdvnf; rwfapmufoGm;ap\/ odkYjzpf jrpfcsKid hfaMumif;\ uefYvefYjzwfyHkrSm
t*FvdyfpmvHk;ADGyHkoPmefqefqefjzpfoGm;avh&Sdonf/ jrpfnmykdif;wGif jrpfonf
jrpfaMumif;tvkduf qifajcavsmapmufwwfonfhtjyif acsmufrsm;? a&arSmfrsm;?
a&wHcGerf sm; jzpfay:wwfonf/
jrpfv,fydkif;ta&mufwGif jrpfzsm;ydkif;xufedrfhoGm;ojzifh a&pD;EIef;ydkaES;
oGm;avh&Sdonf/ odkYtwGuf a'gifvkdufwkdufpm;avsmhenf;oGm;NyD; jrpfzsm;ydkif;rS
o,faqmifvmcJhaom tenftrsm;tjym;udk ykdYcsay;onf/ a'gifvdkufwkdufpm;rI
enf;oGm;aomfvnf; ab;wku
d w
f u
kd pf m;rIykv
d m jrpfaMumif;yku
d s,Nf yD; auGUaumufrrI sm;
1
d pf m;rIonf tcGuaf uGUurf;k;d buf tcHk;auGUurf;k;d rSm
vm\/ jrpfauGUrsm; wGif wku
xuf ydkrsm;onf/ tcHk;auGUurf;k;d bufwGif tenfrsm;usqif;NyD; aomifrsm;yif
xGe;f vmwwfonf/ jrpfauGUwpfckyHkukd yHk (4-2) azmfjyxm;onf/
1/ Meanders

jrefrmh a&t&if;tjrpf

77

jrpfauGUrsm;ydkauG;vmaomtcg jrpfauGU\t&if;ykid ;f ESpcf konf wpfckESihf


wpfckydkrdkeD;uyfvmwwf\/ jrpfa&tvGefwufcsdefwGif jrpfa&onfjrpfauGUtwkdif;
rpD;awmhbJ jrpfauGUtMum;&Sd usO;f ajrmif;aom uke;f ajrudkjzwf pD;qif;\/ ESpu
f mv
1
&SnMf umvmaomtcg jrpfauGUonf jrpfrrS uGo
J mG ; jrpfusK;d tif; tjzpfoYkd ajymif;vJ
oGm;&onf/ yHk (4-3) wcsKUd jrpfauGUrsm;onf wjznf;jznf; jrpfatmufykdi;f okYad &GUvsm;
oGm;wwf&m jrpfcsKid 0hf rS ;f onfvnf; wjznf;jznf;us,v
f mavh&o
dS nf/ jrpfv,fuRe;f rsm;
jzpfay:vmNyD; jrpfaMumif;rsm;uGJum pD;qif;wwfonf/
jrpfaMumif;tv,fykdi;f ESihf atmufykdi;f wkYw
d Gif jrpfatmufcif;ESihf jrpftem;
0ef;usif tenfrsm;usqif;rIrsm; jrpfMurf;jyifEiS hf jrpfurf;yg;onf ywf0ef;usiaf e&m
rsm;xuf jrifah ewwfNyD; jrpfa&jyifonfvnf; a&rsm;csed f ywf0ef;usix
f ufjrifah ewwf
\/ jrpfaMumif;atmufyikd ;f jrpfa&jyifonf yifv,fa&jyifxuf tenf;i,fomydkjrifh
d wGuf jrpfa&pD;EIe;f enf;NyD; a'gifvku
d w
f ku
d pf m;rIr&Sad wmhbJ ab;wku
d o
f m
onf/ okYt
wdu
k pf m;Ekid af wmh jrpf0rS ;f ydu
k s,v
f monf/ jrpfcrJG sm;vnf; ydrk sm;vmum jrpfcw
JG csKUd onf
yifv,ftxdp;D qif;Muonf/ jrpf0wGif ydcYk saomtenf;rsm;udk ukepf ifatmif o,faqmif
&Si;f vif;ay;Ekid af om yifv,fa&pD;aMumif;r&Syd gu jrpfcjJG zmxGurf EI iS hf jrpfcrJG sm; jyefvnf
yl;aygif;rIrsm; jzpfay:aeonfh jrpf0uRef;ay:jzpfay:vmcJhonf/ yHk (4-4)
uREfkyw
f kY\
d jrpfBuD;r[m{&m0wD\jrpf0onf vGecf JhaomESpaf ygif; 300000
cefYu ,aeY jynfrdU&S&d mae&mteD;om &Sad o;onf/ yifv,furf;pyfonfvnf;
xdkae&mwGio
f m &Sad o;onf/ {&m0wDjrpfa&u jrpfnmbufqrD S wku
d pf m;o,f,v
l m
aom tenfrsm;udk rem;raepOfqufrjywfykdYcsay;jcif;jzifh yifv,fbufokdY uke;f ajr
wk;d csUJ vmcJo
h nf/ ESpaf ygif;oHk;ode;f ausmf ZGaJ umif;aumif;jzifh tenfrsm;udk o,f,yl cYkd s
ay;cJ&h m uke;f ajru yifv,fbufokYd rkid f 200 ausmrf Q qefx
Y u
G v
f movkd {&m0wDjrpf
onfvnf; rkid f 250 ausmrf u &Snx
f u
G v
f mNyD; jzpfonf/ jrpfaMumif;wkad wmif;pOfu
wk;d csUJ onfEh eI ;f rrsm;vSaomfvnf; jrpfaMumif;&Snv
f monfEiS t
hf rQ wk;d csUJ EeI ;f onfvnf;
rsm;vmonf/ ,cktcsed w
f iG f {&m0wDjrpf0uRef;ay:onf yifv,fbufokYd wpfEpS v
f Qif
ay 200? ESpw
f pf&mvQif 3 'or 79 rkid Ef Ie;f jzifh wk;d csJUvsu&f o
Sd nf/
aemifEpS u
f mvaxmifaygif;rsm;pGm Mumvmaomtcg ,aeYjrpf0uRef;ay:tp
jzpfaeonfh [oFmwrdUywf0ef;usiu
f ke;f ajronf jrpf0uRef;ay:tpr[kwaf wmhbJ
1/ Oxbow lake

78

jrefrmh a&t&if;tjrpf

,aeY jynfrdUuo
hJ Ykd uke;f wGi;f ususa'ojzpfomG ;vdrrfh nf/ &efuek ?f rtlyif? ykord w
f pf0u
dk f
onfom jrpf0uRef;ay:tpjzpfvmayawmhrnf/ &efukef rdUonfvnf; yifv,f0rS
,aeYuJhokdY rkid f 20 ausmo
f m uGmvSr;f awmhrnfr[kwb
f J rkid f 100 ausmrf u uGm
vSr;f oGm;ayrnf/ odkY ESpaf ygif;ode;f aomif;csDum ZGJaumif;aumif;ESihf vkyaf qmif
aeaom jrpfa&\ jrpf0uRef;ay:wk;d csJUa&;vkyif ef;onf jrpf0 tenfykYcd svmonfukd
zdzsuaf y;rnfh yifv,fa&pD;aMumif;ESihf awGUrSom &yfwefYoGm;ayawmhrnf/
(C) ajratmufa&\pGr;f aqmifrI
jrpfa&u a&tvHk;t&if;jzifh t&Sed t
f [keo
f Hk;um wku
d pf m;o,f,lykdYay;
obm0wnfaqmufrv
I kyif ef;rsm;udk pOfqufrjywfvkyaf qmifae\/ ajratmufa&url
wjznf;jznf;wa&GUa&GUjzifh tEkpdwfjc,frIef;rIrsm;udk yef;ykq&mwpfa,mufyrm
pOfqufrjywfxkqpfvsufaeonf/
ajratmufa&onf acszsuw
f ku
d pf m;jcif;? aysm0f ifapNyD; o,faqmifjcif;?
yHkaqmifczJ UJG ydjkY cif;ponfv
h kyif ef;rsm;udk aqmif&u
G
f ausmufrsm;udk yjyifajymif;vJypf
onf/ xHk;ausmufa'orsm;wGif rsKad ygufrsm;? vkP
d *f rl sm;? csKid 0hf rS ;f BuD;rsm;? ajratmuf
1
2
acsmif;rsm;? obm0wHwm;rsm;? ausmufpufyef;qGJ rsm;ESihf ausmufpufrk;d arQmfrsm;
xHk;ausmufwkid rf sm;? Murf;wrf;aom ajrrsuEf Smjyifrsm;? usO;f ajrmif;rwfapmufaom
csKid 0hf rS ;f rsm;? urf;yg;apmufrsm;ponfx
h ;l jcm;aom uke;f ajrtoGio
f Pmefrsm;ukd yjyif
ajymif;vJjzpfay:aponf/
urmah jrrsuEf mS jyifwiG f xl;jcm;qef;Mu,fonfh *lBuD;rsm;? OrifvP
dk af cgif;BuD;
rsm; obm0tavsmufjzpfay:ae\/ rD;awmifrx
S u
G af om acsmjf rKyfrsm;? ausmuf&nfrsm;
aMumifh jzpfay:onfh *lESihf OriftcsKUd rSty use&f aSd om obm0*lESihf OrifvkP
d af cgif;
tm;vHk;onf yifv,fa&vIdif;ujzpfap? ajratmufa&ujzpfap ESpf&Snfvrsm;
ZGaJ umif;aumif;jzifh wnfaqmufcjhJ cif;omjzpfonf/ yifv,fa&vIid ;f u wnfaqmufchJ
aom *lrsm;? vdkPrf sm;rSmyifvQif uke;f ajrwk;d csUJ vm uke;f wGi;f usus jzpfomG ;onft
h cg
twGi;f ykid ;f tEkpw
d jf c,forIrsm;udk ajratmufa&uyif qufvufwm0ef,l aqmif&u
G f
ay;&onf/
ajrBuD;xJokdY pdrh0f ifaom rk;d a&rsm;onf edrhu
f saomae&mwpfae&m&mwGif
pkaygif;0ifa&muf xHk;ausmufrsm;udk yxrvku
d
f pm;\/ xdkokdY wjznf;jznf;
1/ Stalactite

2/ Stalagmites

jrefrmh a&t&if;tjrpf

79

pm;&mrS rmrpm;Edik af om ausmufvmT ausmufom; ausmufpidk af usmufcrJ sm;ESihf awGUaom


tcg ajrrmajrcJrsm;udkcsev
f yS Nf yD; ajraysmu
h ko
d mavQmufpm;jyefonf/ umv&SnMf um
aomtcg <uufwGi;f *,faygufoPmefrS *lBuD;rsm;? vkP
d af cgif;BuD;rsm; jzpfvmMu
onf/
trSet
f m;jzifh a&oefYoefYwGif xHk;ausmufonf raysm0f ifEkid
f wku
d pf m;&ef
rvG,u
f lvSay/ odkYaomf xHk;ausmufcsyrf sm;yg&So
d nfhajray:odkY rk;d &Gmusaomtcg
rk;d a&xJwGif avxJrS umAGe'f kdiaf tmufqk'd "f mwf tenf;i,fygvm\/ xdkYaemuf
tyifrsm;\tjrpfrsm;rS umAGe'f kid af tmufq'kd w
f csKUd xyfraH ysm0f ifjyef&m umAGeef pftufppf
taysmhpm;jzpfomG ;onf/ xdkokYd tufppftaysmhpm;jzpfomG ;onfh a&rsm;ESihf xHk;ausmuf
1
(u,fvpf ,
D u
H mAGeef w
d )f awGUaomtcg "mwfyNyD; a&wGiaf ysm0f ifonfh u,fp,
D rfbikd f
2
umAGeef w
d f jzpfomG ;aomaMumifh wku
d pf m;cH&awmhonf/ odkjY zpf ajratmuf&t
dS ufuJG
aMumif;rsm;? tacgif;taygufrsm;txJokYd tufppftaysmph m;jzpfaeonfh a&rsm;a&muf&dS
oGm;aomtcg BuD;rm;onfhvkdP*f lBuD;rsm;? OrifvkP
d af cgif;rsm; jzpfvmonftxd
xHk;ausmufrsm;udk wpfpwpfpwku
d pf m;ypfawmhonf/
*lBuD;rsm;? vkP
d af cgif;BuD;rsm;jzpfvmNyD;aemuf *ltwGi;f ykid ;f tEkpw
d jf c,freI ;f rI
udk tufppftaysmph m;jzpfaeonfh xkad jratmufa&uyif qufvufvkyaf qmifay;onf/
*ltrk;d ay:rS wpfpufwpfpufprd x
hf u
G v
f maom a&wGif u,fvpf ,
D rfbikd u
f mAGeef w
d rf sm;
aysm0f ifygvm\/ xdka&tcsKUd taiGUjyefaomtcg umAGe'f kdiaf tmufqkd'f jyefxGuo
f Gm;NyD;
xHk;ausmufjzpfonfu
h ,fvpf ,
D rfumAGeef w
d f jyefjzpfvm\/ odt
kY wGuf xkad &pdrx
hf u
G &f m
ae&mwGif xHk;ausmuftcsKUd uyfuse&f pf&mrS wpfpwpfppHkrv
d m a&pufus&mtwkid ;f
xHk;ausmufwkid jf zpfvmum trk;d rSatmufokdY wjznf;jznf;wGJ&&GJusqif;vmavonf/
odkYaom ausmufwkid rf sm;udk ausmufpufyef;qGJ[kac:\/
atmufokdYusqif;vmonfh a&pufESihftwlygvmaom u,fvpf D,rfbkid f
umAGeef w
d o
f nfvnf; xkad &puftaiGUjyefomG ;onft
h cg xHk;ausmuftjzpfuse&f pfco
hJ nf/
xdkokYd a&pufrsm; uszefrsm;vwfaomf xHk;ausmufrsm; wjznf;jznf;pkrv
d mNyD; ESpaf ygif;
&SnMf umvmaomtcg jzLazG;aom ausmufwikd Bf uD;rsm; ajrrSaygufvmonfyh rm tay:
odw
kY pfpwpfpxdk;wufvmonf/ tcsKUd aom *lrsm;wGif tay:rSw&JG &Gu
J saeaom ausmuf
pufyef;qGEJ iS hf atmufrx
S k;d xGuaf eaom ausmufpufr;kd arQmw
f Ykd xdvkxcd ifjzpfaeonfukd
vnf;aumif;? wpfqufwpfpyfwnf;jzpfoGm;onfukdvnf;aumif; awGUMu&onf/
1/ Limestone (Calcium carbonate)

2/ Calcium bicarbonate

80

jrefrmh a&t&if;tjrpf

txufyg *ltwGi;f tEkpw


d w
f nfaqmuf&onfv
h kyif ef;rsm;udk ajratmufa&
u tcsed u
f mvrnfrQMumatmif vkyaf qmifay;&oenf;/ xHk;ausmuftpkta0;uav;
wpfvufrESpv
f ufrrQ jrifw
h ufvmap&ef ajratmufa&u ESpw
f pf&mrQ vkyaf qmifay;
&onf/ wpfayrQ cRefxGuv
f matmif ESpw
f pfaxmifMumEkid \
f / 10 ayrQ&Sno
f nfh
ausmufpufyef;qGJwpfckjzpfvm&ef ajratmufa&u ESpw
f pfaomif;Mumonftxd ZGJ
aumif;aumif;jzifh ykHazmfay;&onf/
txufygtwkid ;f ajratmufa&\*lrsm; xGi;f azmufNyD; ausmufyef; ausmuf
wkid rf sm;jzifh wefqmqif,ifxm;rIrsm;udk urmx
h kH;ausmufajra'owkid ;f vdkvkrd mS awGU&
onf/ tDwvD? *&d? ,cif,l*kdqvmAD;,m;wGif yg0ifaomEkid if Hrsm;? jyifopf? pyde?f
MopaMwvD;,m;? rupu
D k?d usLbm;? jyLwk&d ;D udk;ESihf tar&duefjynfaxmifpkta&SUykid ;f
1
wkw
Yd iG f trsm;qHk;awGU&onf/ tar&duefjynfaxmifpk? uifwyfujD ynfe,f&dS rrw*f Bl uD;
rSm urmt
h BuD;qHk;*lBuD;jzpfonf/ 10 rkid cf ef&Y n
S v
f sm; {&d,m 79 pwk&ef;rkid &f o
dS nf/
0uFbmuJo
h Ykd auGUaumufaeaom *lwiG ;f vrf;rsm;rSm rkid f 30 cef&SY n
S o
f nf/ tus,q
f kH;
ae&mwGif ay 300 cefYus,0f ef;\/
jrefrmEdkiif HwGiv
f nf; xHk;ausmufawmiftcsKUd wnf&&Sd m ta&SUbufuke;f jrifh
a'owGif ajratmufa&\vuf&mjzpfaom *lrsm;? vkP
d Of rifrsm;udk trsm;qHk;awGU
&onf/ ucsijf ynfe,f? aemifreG f rdUe,f&dS xe*l? ac:bl'J rdUe,f&dS &D;'rf;*l? &Sr;f jynfe,f
awmifBuD;rdUe,f&Sd wif;tdr*f l? &GmiHrdUe,f&Sd jy'g;vif;*l? yif;w,rdUe,f&Sd a&TOrif*l?
jyifOD;vGifrdUe,f&Sd ydwfcsif;ajrmif*l? u,m;jynfe,f vG,faumfckdif&Sd Muyf*l?
u&ifjynfe,f&dS q'gef*?l zm;uyf*?l rGejf ynfe,f&dS cHk*w
l rYkd mS xif&mS ;onf/ jy'g;vif;*l
onf &GmiHrdUe,f? anmifMuwfaus;&GmESihf av;rkid t
f uGmawmifurf;yg;,Htjrifhay
70 cefYwGif awmifbufokdY rsuEf Smrlwnf&o
Sd nf/ *ltrSwf (1) ESihf (2) ESpcf k&&Sd m
trSwf (2) uykBd uD;onf/ trSwf (1) wGif ausmufacwfvlom;rsm; aexdkicf Jhonf/
ausmufacwfvufeufrsm;omru *leH&Hyef;csD 12 yHkukdvnf; awGU&onf/
(i) a&aiGUa&pufa&aygufwkYd\ pGr;f aqmifrI
a&aiGUrSm tb,fodkYaom tiftm;&SdEkdifygrnfenf;/ j'yf0wKtpdkiftcJ
r[kwyf gbJvsuf tb,fokdYaomudprsm;udk pGr;f aqmifay;Ekid rf nfenf;/
1/Mammoth Cave

jrefrmh a&t&if;tjrpf

81

yxrar;cGe;f \tajzudk od&Sv


d kdygu tvG,w
f ulprf;oyfMunfhEkid o
f nf/
oHjzLbl;vGww
f pfvHk;wGif a&udkoifhHkxnfh tvHkyw
d Nf yD; rD;jzifh usKu
d u
f sKu
d q
f latmif
usKyd g/ a&qlvmonft
h cg bl;wGi;f &Sad &onf a&aEG;aiGUjzpfvmrnf/ bl;xJ a&aEG;aiGU
tqrwefrsm;vmvQif bl;onf a&aEG;aiGUzt
d m;udk rcHEikd af wmhbJ uGx
J u
G o
f mG ;onfukd
awGU&ayvdrhfrnf/ bl;xJ a&aEG;aiGUzt
d m;rsm;jym; vm&jcif;rSm a&onf a&aEG;aiGU
tjzpfokYd ajymif;vJomG ;aomtcg rlvt&G,x
f uf tqaygif; 1670 rQBuD;rm;vmjcif;
aMumifhjzpfonf/ odkY BuD;rm;vmonht
f cg bl;twGi;f ae&mrSm tvGeu
f sO;f ae
a&aEG;aiGU\zdtm;udk rcHEkid af wmhbJ bl;uGJxGuo
f Gm; &jcif;jzpfonf/
'kw,
d ar;cGe;f rSmvnf; a&S;ESpaf ygif;ESp&f mausmf ESp&f mhig;q,fcefu
Y yif azmfjy
1
NyD;jzpfonf/ 1769 ckESpf paumhvlrsK;d *srd ;f 0yf (1736-1819) \ a&aEG;aiGU
tiftm;oHk; tif*sipf ufay:aygufvmNyD;onfh tcsed rf pS wif tqkyd gpufrsK;d udk toHk;y
vsuf rD;&xm;? rD;oabFmrsm; ckwaf rmif;vmcJMh uonf/ rqkpd avmuf a&aEG;aiGUzt
d m;
xkwaf y;Ekid o
f nfh bdKG ifvmtk;d rS aygifcsed af xmifcsaD om zdtm;ay;Ekid o
f nfh bGKd ifvmtk;d rsm;
txd xkwv
f ky
f pufrv
I kyif ef;trsK;d rsK;d oHk;pGv
J mcJMh uonf/ wpfzef 1884 ckEpS w
f iG f
2
a&aEG;aiGUok;H wmAdki&f [wftif*sipf ufukd t*Fvyd v
f rl sK;d qmcsm;vfygpif u wDxiG v
f u
dk f
Ekid cf Jhjyef&m yifv,ful;oabFmBuD;rsm;ESihf vQyfppf"mwftm;ay;HkBuD;rsm;wGif toHk;y
vmEkid cf Jhonf/ acwfopfa&aEG;aiGUoHk; wmAdkit
f if*sipf ufBuD;rsm;onf jrif;aumifa&
325000 tiftm;ESihn
f Donfhtiftm;&So
d nf/
txufyg wmAdkit
f if*sipf ufBuD;\tiftm;onf vlom;wkrYd xde;f csKyfEikd af o;
d yf gu
aom obm0t& jyifywGif jzpfay:aeonfh a&aiGU\tiftm;ESihf EIid ;f pmvku
trIet
f rTm;uav;rQomjzpfomG ;ayvdrrhf nf/ yljyif;onfah EG&moDaeYwpfaeYrmS aumif;uif
xufokYd xk;d wufaeaom rk;d wdraf wmifBuD;wpfckrS a&aiGUrsm;u xkwv
f Twv
f kduaf om
atmif;ylprG ;f tifpkpkaygif;yrmPonf tEkjrLAHk;BuD;wpfvk;H rS xkwv
f w
T o
f nfh pGr;f tifEiS hf
wlnaD yonf/ tu,fom tqkyd gpGr;f tifrsm;udk AHk;wpfvkH;twGi;f pkpnf;xm;Edkirf nf
qkyd gu tEkjrLAH;k BuD;yrm zsuq
f ;D rItE&m,fay;Edik af yvdrrfh nf/ odjYk zpfvQif rk;d wdraf wmif
BuD;rsm; txyfxyf0ef;&HzUJG pnf;jzpfay:aeonfh [m&Dued ;f rkew
f kid ;f BuD;wpfckrS xGuaf y:
vmonfh pGr;f tifonf tb,frQavmufBuD;rnfukd rSe;f MunfhEkid yf gonf/
1/ James Watt

2/ Sir Charles Parsons

82

jrefrmh a&t&if;tjrpf

ork'& ma&vdiI ;f ? a&cJjyifa&cJjrpf? jrpfa&acsmif;a&ESihf ajratmufa&wko


Yd nf
,if;wk\
Yd j'yf0wKxx
k nfyrmPudk t"dutm;ud;k NyD; urmajrjyifukd yjyifajymif;vJap
onf/ a&aiGUrmS rl ,if;\xkxnfyrmPomru twGi;f atmif;aeaom atmif;yluykd g
toH;k cs urm&h moDOwktrsK;d rsK;d ESihf a'otvdu
k rf ;dk av0otajctaetrsK;d rsK;d udk zefw;D
ay;aeonf/
urmhajrjyifa&jyifrS a&rsm;udk aerStyl&eSd u
f a&aiGUtjzpf ajymif;ap&m
jzpfay:vmonfh a&aiGUwiG f atmif;yl[ak c:onfh tylrsm; ckad tmif;yg&So
d mG ;\/ txufoYkd
taMumif;wpfckckaMumifh jrifw
h ufomG ;aomtcg tqkyd ga&aiGUrS atmif;ylukd vufc&H &Sd
xm;onfh yrmPtwkid ;f jyefxkwaf y;um a&0wfa&rIejf yefjzpfoGm;onf/ xdka&0wf
a&rIeo
f ef;aygif;rsm;pGm pkpnf;NyD; wpfpkwpfa0;wnf;jzpfomG ;ygu wdrt
f jzpfjrifawGU&
onf/ odYk a&aiGUwiG f tylcakd tmif;aejcif;aMumifh avxkxw
J iG f &Sad eaom a&aiGUrsm;\
armfvu
D sL;wkid ;f onf avxJwiG f &yfwnfaeonfh tylprG ;f tiftxkyu
f av;rsm;ozG,f
jzpfaeMu\/ xdkokaYd om a&aiGUrsm;avxktwGi;f tvHk;t&if;jzifh a&GUvsm;pD;qif;rIonf
urm&h moDOwktrsK;d rsK;d ESihf a'oqkid &f mrk;d av0otajctaetrsK;d rsK;d udk jzpfay:aponf/
wdrt
f wGi;f u a&aiGUwpfjzpfvJ a&0wfa&rIeu
f av;rsm;onf wpfckEiS w
hf pfck
xdrcd u
kd rf ad omtcg yl;aygif;rdomG ; a&pufuav;rsm;jzpfvmonf/ a&pufuav;rsm;
wpfckEiS w
hf pfcky;l aygif;rdjyef&m a&pufa&aygufuav;rsm;jzpfvm\/ a&pufa&ayguf
uav;rsm; BuD;vmonfEiS t
hf rQ av;vm avu yifw
h ifrxm;Ekid af wmhbJ ajrjyifokYd
rk;d pufrk;d ayguftjzpf&Gmusawmhonf/
&Gmusvmaom rk;d aygufuav;wkid ;f onf wlao;ao;uav;wpfacsmif;yrm
xku
kd o
f jzifh trmqHk; ausmufom;udkyif tvGew
f &mao;i,fvaS om trIeu
f av;rsm;
yJx
h u
G o
f mG ;apEkid \
f / ajrvTmrsm;ay:odkY usa&mufaomf wGi;f jzpfatmif azmufxiG ;f vku
d f
NyD; avxJokYd trIet
f rTm;rsm; vGiphf Ofap\/ ajrwpf{uay:odkY wpfem&DvQif wpfvufr
EIe;f jzifh rd;k onf;xefpmG &GmoGe;f pOf usa&mufaom rk;d aygufrsm;\tiftm;onf jrif;aumif
a& 100 tm;&Sd armfawmfum;tif*siu
f kd jrefEIe;f tom;ukew
f ifxm;onfESihn
f DrQ\/
wpfem&D ESpv
f ufrEIe;f txd tvGeo
f nf;xefpGm&GmoGe;f ygrl wpf{uus,0f ef;NyD; ckepf
vufrxlxo
J nfh ajrvTmBuD;wpfcv
k ;kH udk tjrifh 258 aya&mufatmif yifw
h ifay;Edik o
f nfh
tiftm;odkY wpfem&DtwGi;f BuD;xGm;a&muf&v
Sd mayvdrhrf nf/
rk;d aygufwpfaygufajray:okYu
d s&mwGif wpfpwk&ef;vufrvQif 2 'or
3 aygifEeI ;f jzifh ajrjyifukd aqmifah vh&o
dS nf/ wpf{u&Sad om ajray:odkY rk;d wpfyduyf kHreS f

jrefrmh a&t&if;tjrpf

83

&GmusvQif puew
Yf ikd ;f puew
Yf ikd ;f rk;d aygufaygif; 5 oef;rQ &Gmusavh&o
dS nf/ odkjY zpf
ajrjyifxuf&dS tay:,HajrvTmudk rk;d a&u wku
d pf m;&m oef;aygif;rsm;pGmaom rk;d ayguf
rk;d pufuav;rsm;\xdk;ESucf suu
f a&wGiaf ysm0f ifapum o,f,yl ckYd srx
I uf yk
d t"du
usayonf/ odkY xdk;ESuaf y;om ajrrIeaf jrrTm;uav;rsm;jzpfvmum a&uaysm0f if
apNyD; o,f,lykdYcsay;Ekid jf cif;jzpfonf/

yHk (4-2) jrpfauGUwpfck\ ajrjyifnDyHkESihf uefYvefYjzwfyHk

84

jrefrmh a&t&if;tjrpf

yHk (4-3) jrpfauGUrS jrpfusK;d tif;jzpfvmyHktqifhqifh

yHk (4-4) jrpf0uRef;ay:wpfckwnfaqmufjzpfay:vmyHk

tcef; (5)
tqHk;tprJh ZvoHo&m
tcef; (2) ESihf (3) wGif urmBuD; a&onf rnfonfhae&mwGif
rnfodkYaomtoGifjzifh wnf&Sdaeonfukdazmfjyxm;&m a&\ urmajrwpf0Srf;ysHESHY
wnf&adS eyHkrmS tvGeyf iftcsK;d tpm;rnDrQbJ wpfzufapmif;eif;jzpfaeaMumif; awGU&ay
rnf/ odYk a&\ tcsK;d tpm;rnDrrQ ysUH EaYHS erIu a&S;acwfvo
l m;rsm;\ a&ESiyhf wfouf
aom todtjrifukd Iyaf xG;apcJhonf/
olwkdYtjrifwGif rdk;&GmHk? ESi;f rsm;txyfxyfusHkrQjzifh jrpfacsmif;? tif;tkid ?f
a&wGi;f a&uefrsm; a&jynfhrvmEkifd [
f k &mpkESpaf ygif;rsm;pGm rSwx
f ifvmcJhMuonf/
tay:,Htm;jzifh tpkdiftcJjzpfaeaomajrBuD;tm; a&udkpkyf,lol? a&udko,f,l
a&TUajymif;ay;oltjzpf IjrifvufcEH ikd jf cif; r&Scd MhJ uao;ay/ 17 &mpkEpS rf a&mufrt
D xd
prf;a&wGi;f a&rsm; rnfokdYrnfyHkjzpfay:vmonfukd vltrsm;u enf;vrf;ESprf sK;d om
pOf;pm;rdMuonf/ enf;vrf;wpfckrmS tay:,HausmufvmT atmufwiG f zHk;uG,af eaom
tvGeu
f s,jf yefYonfh ajratmufa&csKyd ifv,fBuD;rSwpfqifh jzpfay:vmjcif;jzpfonf/
aemufenf;vrf;wpfckrmS a&jzpfvmjcif;yifjzpfonf/ enf;vrf;ESpcf kpvHk;rSm jynfph kHjcif;
r&Sday/
17 &mpkta&mufwiG rf l a&onf rdru
d eG ;f ck&d mwpfckwnf;om yHkaoum;us
wpfwrwfwnf;raebJ wpfae&mrSwpfae&modkY toGiw
f pfrsK;d rSwpfrsK;d odkY ajymif;
vSnfhywfaeaMumif; vlwdkYodem;vnfvmcJhMuonf/ wpfenf;tm;jzifh ajym&vQif
a&\ ysHUESHrIrSm oHo&mvnfaeonfh oabm&SdaMumif; em;vnfvmcJhMuonf/

86

jrefrmh a&t&if;tjrpf

ZvoHo&m[lonf
a&onf yifv,fESihf uke;f ajrwdkYqDrS taiGUjyefNyD; avxkxJokdY a&muf&o
Sd Gm;
onf/ xdkYaemuf avxJrS rdk;ESihfqD;ESi;f rsm;tjzpf&Gmus ajrBuD;twGi;f jyefvnf
a&muf&So
d nf/ xdkrS a&vrf;aMumif;rsm;twGi;f a&muf&SNd yD;aemuf yifv,ftwGi;f
jyefpD;0if\/
txufyg a&oHo&mvnfyHktMurf;zsi;f udk 16 &mpkrwdkirf D ESpaf ygif;rsm;pGm
f
uyif awG;ac:wwfolrsm;u odem;vnfxm;Muonf/ odkYaomf xdkacwfxkdtcsed u
oufaojyEkid jf cif;r&Scd JhMu xkt
d ,ltqudktrsm;tm;jzifh vufoifhrcHMuay/ 17
&mpk ESpv
f ,fta&mufwiG rf l jyifopfoyd yH nm&SiEf pS Of ;D u jrpfa&acsmif;a&wk\
Yd vQKU0d u
S f
csurf sm;udkpl;prf;&SmazGazmfxkwcf Jhonf/ yxruavmh'Dyga&mh1 (1613-1688) u
xkv
d kyif ef;udk pwifaqmif&GuNf yD;rMumrD tuf'af rrm&Da&mhwf2 uvnf; tvm;wl
aqmif&Gufvm\/
olwkYdonf jyifopfEkid if H pde;f jrpf\ a&a0uke;f wef;3 twGi;f rk;d &GmusrIESihf
pde;f jrpfrS yifv,fwGi;f pD;0ifonfh a&xkxnfpD;EIe;f wdkYukd wkid ;f wm&,lcJhMuonf/
xdkwkid ;f wmcsurf sm;onf twdtusr[kwaf omfvnf; a&S;vlrsm;\t,ltqudk acszsuf
EdkiNf yD; rk;d &Gmusrw
I pfckwnf;uyif jrpfacsmif;rsm;pD;qif;rIjzpfay:&ef vHkavmufaMumif;
oufaojyEkid cf \
hJ / xkt
Yd jyif prf;wGi;f rsm;? a&wGi;f rsm;udk jznhq
f nf;ay;&eftwGuv
f nf;
a&vHkvHkavmufavmufusefaeao;aMumif; azmfxkwfjyEkdifcJhonf/ rm&Da&mhwfu
wpfqifhwuf rk;d a&onf &Gmusonfhae&m atmufbufokdY pdrhfaygufuav;rsm;
yg&SdaomajrqDvTmudkjzwf a&pdrfhr0ifEkdifonfh ausmufvTmqDa&mufonfhtxd
eufIid ;f pGmpdrhf0ifoGm;aMumif; xkwaf zmfjycJhonf/
olwkdYESpOf D; azmfxkwjf yonfhtcsurf sm;wGif a&oHo&mvnfywfyHkukd &Si;f jy
Edki&f ef t"dutcsuw
f pf&yfvkdaeao;\/ xkt
d csurf Sm rnfokdYaom t&if;tjrpfrsm;u
rk;d a&rsm;? qD;ESi;f rsm;ukd rnfokdYjzpfay:aponf[laom tcsuyf ifjzpfonf/ odkYaomf
xd k t csuf u d k v nf ; ol wd k Y E S if h r a&S ; raES m if ; rS m yif t*F vd y f e u w a A'ynm&S if
tuf'rf efa[mav4 (1656-1742) u &Si;f jyEdkicf Jhonf/ a[mavu urmrS
1/ Claude Perrault
2/ Edme Mariotte

3/ Watershed
4/ Edmund Halley

jrefrmh a&t&if;tjrpf

87

a&aiGUjyefonfh a&yrmPESin
hf rD Qaom a&yrmP&Sd rdk;ESiq
hf ;D ESi;f rsm;om urmay:odkY
&Gmusonf[k xkwaf zmfjycJ\
h / a[mavonf oluk,
d w
f kid w
f x
D iG x
f m;aomud&,
d mjzifh
ajrxJ yifv,frSa&aiGUjyefEIef;ukdwkdif;wm a&yrmPrnfrQ a&aiGUjyefonfudk
wGu,
f l\/ xkyd rmPudk ajrxJyifv,ftwGi;f odkYpD;0ifaom pkpkaygif; a&yrmPESihf
EIid ;f ,SO&f m rsm;pGmruGmjcm;aMumif;awGU&\/
a&S;acwftqufqufu ya[VdyrmjzpfcJha&aom a&ysHUESHYyHkukd a&oHo&m
vnfrI,lqcsujf zifh ,cktcgajz&Si;f jyEkid Nf yDjzpfonf/ jrpfacsmif;tif;tkid ?f yifv,f
ork'&mtwGi;f rS a&wcsKYdonf taiGUjyefa&aiGUjzpfum avxkxJa&mufoGm;\/
ajrvTmtwGi;f &Sd a&wcsKUd onfvnf; tyifrsm;uwpfqifh yifaiGUjyefa&aiGUjzpfum
avxJa&mufuke\
f / xdka&aiGUrsm;onf aumif;uiftjrifhwpfae&mta&muf aiGU&nf
zGUJ a&0wfreI rf sm;jzpfvmMuonf/ tqdkyga&0wfa&rIerf sm;onf aumif;uifxufwiG f
wdrt
f jzpf&aSd e&mrS a&puf? a&ayguf? qD;ESi;f ponfwkdYjzpfvmNyD; ajrjyifa&jyifay:odkY
&Gmusavonf/ ajrjyifay:odkY&Gmusaom a&wcsKdUonf jrpfacsmif;rsm;rSwpfqifh
yifv,fxJa&mufoGm;onf/ wcsKUd rSmrl a&aiGUyifaiGUjyef a&aiGUjzpfoGm;um avxJ
jyefa&muf&jyefonf/ yifv,fork'& mtwGi;f a&mufvmaoma&rsm;onfvnf; taiGU
jyefa&aiGUjzpfum avxJjyefa&muf&jyefonf/ odkYtm;jzifh a&onf tp? tv,f?
tqHk;r&So
d nfh oHo&mwpfckwGif xm0&vnfywfaeawmhonf/ (yHk(5-1))
txufygZvoHo&m[kac:onfh a&\ tajcajymif;vJro
I o
H &mtwGi;f 0,f
tpOfwpdkujf zpfay:aeaom t"dujzpfpOfoHk;&yfrSm a&aiGUyifaiGUjyefjcif;1? aiGU&nfzGJU
jcif;2 ESifh &Gmusjcif;3 wdkYjzpfMuonf/ a&aiGUyifaiGUjyefjcif;onf wpfydifwnf;
jzpfay:aeavh&Sad om a&aiGUjyefjcif;ESihf yifaiGUjyefjcif;jzpfpOfESprf sK;d udk cHiHkac:jcif;
jzpfonf/ a&rsuEf SmjyifwpfckrSjzpfap? pdkpGwaf om ajrjyifrSjzpfap? a&cJjyifrSjzpfap
taiGUjyef a&aiGUjzpfum avxJa&muf&Sjd cif;rSm a&aiGUjyefjcif;jzpfonf/ ajrqDvTm
twGi;f rSa&udk tjrpfrsm;upky,
f lNyD; t&Gurf sm;rSwpfqifh a&aiGUtjzpf avxkxJ
xkwv
f Tihfay;jcif;udk yifaiGUjyefjcif;[kac:onf/ (yHk(5-2))
1/ Evapotranspiration

2/ Condensation

3/ Precipitation

yHk (5-2)? ?ZvoHo&mrS jzpfpOfrsm;

yHk (5-1)? ?ZvoHo&mvnfywfaeyHk

88
jrefrmh a&t&if;tjrpf

jrefrmh a&t&if;tjrpf

89

aiGU&nfzGJUjcif;onf taiGUtjzpf&Sad eaoma&aiGUrS t&nfjzpfaoma&tjzpfokdY


ul;ajymif;aomjzpfpOfyifjzpfonf/ tylcsed af &cJrSwf (okn'D*&DpifwD*&dwf odkYr[kwf
32 'D*&Dzm&if[ku
d )f atmufokdYusNyD;rS aiGU&nfzGJUvQif t&nfb0ra&mufbJ qD;ESi;f ?
a&cJrIepf onfwkdYjzpfoGm;onf/ a&aiGUtjzpfrS a&tjzpfokdYul;ajymif;&mwGif yxr
a&0wfa&rIefuav;rsm;jzpfvmNyD; wdrftjzpfpka0;aewwf\/
&Gmusjcif;onf wdrt
f jzpfpkpnf;aeaom a&0wfa&rIeu
f av;rsm;tcsi;f csi;f
aygif;pyfr
d a&aygufuav;rsm;? ESi;f 0wfEiS ;f zwfuav;rsm; taMumif;wpfckckaMumifh
ydkrkdBuD;xGm;vmum avxkuqufvufyifhrxm;Edki
f ajrjyifokYdusa&mufvmonfh
f cJjzpfaeonfh
jzpfpOfukd ac:jcif;jzpfonf/ xdkokdYusa&mufvmonfh t&nfokdYr[kwt
a&udk &Gmusypn;f [kac:onf/ rdk;pufrIe1f ? rk;d aygufqD;ESi;f ? a&cJyGihf? ESi;f vHk;
uav;rsm;2? a&cJvHk;uav;rsm;ESihf rdk;oD;ponfwkdYrSm &Gmusypn;f rsm;jzpfMu\/
Mum;jzwfjcif;rSm &Gmusvmonfhrkd;a&rsm;? qD;ESi;f rsm;? ESi;f zwfrsm;onf
ajrjyif ay:odkYwdkufdkufrusa&mufbJ opfyiftudkif;tcuft&Gufrsm;ay:odkY
yxrusa&muf wif&adS ejcif;udk qdkvko
d nf/ Mum;jzwfwm;qD;cH&aom a&wcsKUd onf
twefi,f MumvQif ajrjyifou
kYd sa&muf tcsKUd rmS rl wdkuf ku
d af &aiGUjyefomG ;wwfonf/
a&aiGUyifaiGUjyefrIukd obm0yifukd,rf suEf Smjyifrsm;rS wdkuf kduw
f kid ;f ,l&ef
rvG,u
f l oG,0f kduw
f kdi;f wmenf;trsK;d rsK;d udk toHk;yMuonf/ teD;pyfqHk;oG,0f kduf
wdki;f wmenf;wpfckrSm yHk (5-3) ygtwdki;f ajrqDvTmbavmufwHk;3 udk toHk;y
atmufygnDrQjcif;jzifh wGu,
f ljcif;jzpfonf/
rdk;a&csed =f qif;a&4 + a&aiGUyifaiGUjyefa& + ajrqDvmT tpdk"mwftajymif;tvJ
rk;d &Gmonfhtcg rdk;a&csed Ef Sihfprd hf0ifusqif;a& (a&cHoHjzLyHk;odkYusqif;a&)
wdu
kY kd wdki;f wmonf/ ajrqDvmT bavmufwk;H udk rSerf eS cf sed af y;jcif;jzifh ajrqDvmT tpdk"mwf
ajymif;vJonfyh rmPudk&onf/ xdkwkid ;f wmcsuo
f kH;rsK;d udk nDrQjcif;wGix
f nfo
h iG ;f vdkuf
ygu a&aiGYyifaiGYjyefonfha&yrmPudk&onf/
1/ Drizzle

2/ Snow pellets

3/ Lysimeter

4/ Runoff

90

yHk (5-3) /

jrefrmh a&t&if;tjrpf

/ a&aiGUyifaiGUjyefEIef;wdkif; ajrqDvTmbavmufwHk;wyfqifyHk
ajrqDvTmbavmufwHk;ESpfckwyfqifjcif;jzifh a&aiGUyifaiGUjyef
Ekid pf Gr;f udk yQrf;rQwefzkd;&SmEdki
f ydkrkdwu
d saomtajz&Edkio
f nf/

ZvoHo&monf a&aEG;aiGUtif*sifpufwpfvHk;ESifh tvm;oPmefwl\/


aeu rD;zdkBuD;ozG,jf zpfovdk? ork'&mESihf uke;f ajrBuD;u bGKd ifvmtdk;yrmjzpfonf/
at;jronfh txufavxku taiGUukd t&nfzGJUaponfh aygif;cHu&d ,
d mvdk yusihf
onf/ ZvoHo&mwnf;[laom xkt
d if*siBf uD;onf olYtvkyu
f kd tvGeBf uD;rm;aom
pau;t&G,t
f pm;jzifh vkyaf qmifaeonf/ rk;d av0otajctaetrsK;d rsK;d udk jzpfay:
apNyD; &moDOwkukdzefwD;ay;onf/ ork'&ma&pD;aMumif;rsm;udk vrf;Teaf y;um
awmifMum;vrf;rsm;udk jzwfazmufonf/ jrpf0uRef;ay:rsm;udk wnfaqmufay;onf
omru uke;f ajrxufwGif toufZD0rsm;udkwnfNrJaponf/
ZvoHo&mESihf urm
a&oHo&mvnfrIu urmBuD;wpfckvHk;twGuf a&t0ifESifha&txGuf
nDrQapaomfvnf;? a'owpfckcsi;f tzdkY xku
d JhokdYnDrQ&efrvG,u
f lay/ a&aiGUjyefonfh
yrmPESihf &Gmusonfh rk;d a&csed w
f kdYtMum; uGmjcm;rIrsm;jym;aewwfonf/
urmBuD;\a&aiGUjyefru
I kMd unfv
h Qif vww
D 'G t
f jrifyh kid ;f a'orsm; aepGr;f tif
tenf;i,fom &aomaMumifh a&aiGUjyefEIe;f enf;oGm;aMumif; awGU&onf/ tv,fykdi;f
vwDwG'fESifh tedrfhydkif;vwDwG'fa'orsm;wGifrl a&aiGUjyefEIef;onf ukef;wGif;ESifh
yifv,fjyif odoo
d momuGmjcm;aMumif;awGU&onf/ a&tvQHy,f&Sad eaom ork'&m

jrefrmh a&t&if;tjrpf

91

xufwGiyf kdrsm;onf/ &moDtvku


d Mf unfhygu ylaEG;aom ork'&ma&pD;aMumif;udk
at;NyD;ajcmufaoGUonfh uke;f wGi;f av jzwfoef;wdkucf wfavh&Sad om aqmif;umv
ypdzw
d o
f rk'&mtaemufykdi;f ESihf twvEdwo
f rk'&mwdkYwiG f a&aiGUjyefEIe;f trsm;qHk;jzpf
onf/
ork'&mxufrS ESppf Ofa&aiGUjyefEIe;f trsm;qHk;onf ukeo
f nfavrSerf Sew
f kduf
cwfaom ajrmufvwDwG'f 15 rS 20 'D*&DtMum;ESihf awmifvwDwG'f 10 rS 20
'D*&DtMum;wdkY jzpfay:onf/ cefYrSe;f ajctm;jzifh 80 vufrtxd ESppf Ofa&aiGU
jyefonf/ urmha&aiGUjyefEIe;f trsm;qHk;a'orSm yifv,feDESihf yg&Seyf ifv,fauGUjzpf
yifv,feDrS wpfESpv
f Qifwpfq,fhwpfaycGJxufrenf;aom a&xka&aiGUjyefavh&o
Sd nf/
ork'& mtxuf a&aiGUjyefEeI ;f tenf;qHk;onf tDauGwma'o yifv,fork'& ma&jyif
jzpf&m avNidrf&yf0ef;jzpfaejcif;? a&jyifxuf&Sdavu a&aiGUjzifh jynfh0vkeD;yg;
jzpfaejcif;? wdrx
f x
l yfavh&jdS cif; ponft
h aMumif;rsm;aMumifjh zpfonf/ uke;f ajrxufrS
a&aiGUjyefEIe;f onf tDauGwma'ouke;f ajrxuf trsm;qHk;jzpfonf/ aepGr;f tif
trsm;qHk;&&Sjd cif;ESihf xlyed ;f aeaom opfawmrsm;rS yifaiGUjyefrIrsm;jym;jcif; wdkYaMumifh
jzpfonf/
&Gmusonfrh k;d ESihf qD;ESi;f rsm;tajctaeu a&aiGUjyefEeI ;f xufyif ydkrakd jymif;vJ
wwfonf/ wpfae&mESihfwpfae&m rdkit
f enf;i,fomuGma0;aomfvnf; rdk;a&csed rf Sm
tvGeu
f Gmjcm;oGm;Ekid o
f nf/ [m0dki,
f DuRef;? 0dki&f ,fvDavawmif1 rdk;a&csed Ef Sppf Of
460 vufr&&Sad omfvnf; 15 rkid o
f ma0;onfhae&m 18 vufrom&\/
a&oHo&mvnfywf&mwGif a&yrmPukArkid f 3100 onf urmhavxktESHY
tjym; a&aiGUokdYr[kwf a&rIeu
f av;rsm;tjzpf tcsed w
f kdi;f wGiyf sUHEYSHae&efvk\
d / xkad &
yrmPonf tvGerf sm;[efwal omfvnf; urmah vxk\ t&G,t
f pm;ESihf EIid ;f ,SOv
f ku
d f
f nf;&Gmcsvkduo
f nfh
ygutvGew
f pf&menf;yg;vSonf/ xdka&tm;vHk; rdk;tjzpfwpfydiw
wdkiaf tmif urmhajrjyifukd wpfvufromzHk;vTr;f Edkio
f nf/
avxktwGif; a&t0iftxGufonf tvGefjrefqef\/ txufazmfjyyg
yrmP&S d a om a&aiG U ? a&rI e f ? a&cJ y G i f h u av;rsm;onf rk d ; a&? qD ; ES i f ; ?
1/ Mount Waialeale

92

jrefrmh a&t&if;tjrpf

a&cJrIeu
f av;rsm; tjzpf&Gmusygu 12 &uftwGi;f tm;vHk;ukeo
f Gm;ayrnf/ odkYaomf
&GmusNyD;wkid ;f rMumrDrSmyif avxktwGi;f a&aiGUtjzpf jyefvnfa&muf&So
d Gm;&m
&GmuscJhonfha&yrmPudk tpm;jyefvnfjznfhwif;ay;NyD;jzpfoGm;onf/
wpfESpv
f Qif ukArdkif 95000 &Sad oma&onf avxJokdYa&mufomG ;avh&o
Sd nf/
xdka&rsm;teuf ukArdkif 80000 onf ork'&mrsm;rS vGihfwufcJhonfha&aiGUrsm;om
jzpfonf/ useu
f kArdkif 15000 onfom uke;f ajray:&Sjd rpfacsmif;tif;tkid ?f a&wGi;f
a&uefEiS hf pdkxikd ;f aomajrqDvmT wdkrY S a&aiGUjyefvnf;aumif;? tyifrsm;rS yifaiGUjyef
vnf;aumif; avxJa&muf&Sv
d monf/
avxJokdYa&mufoGm;aom txufyga&xkBuD;xJrS ukArkid f 71000 onf
yifv,fork'&mtwGi;f odkY rk;d tjzpfwkduf kdu&f GmusNyD; jyefvnfa&muf&So
d Gm;onf/
aemufxyfukArdkif 9000 onfvnf; uke;f ajray:odkY ausa&mufonfhwkid f jrpfacsmif;
rsm;twGi;f pD;0if rMumrDrSmyif ork'&mxJ jyefvnfa&muf&So
d nf/ useu
f kArdkif
15000 onfom ajrBuD;twGi;f pdrh0f ifa&muf&
Sd tyifESihf ow0gwkY\
d &Sio
f efa&;udk
taxmuftulay;Ekdif\/
tyifESihf ow0gwdkY\ &Sio
f efa&;jzpfpOfrsm;wGiv
f nf; a&onf t0ifESihf
txGuf udkun
f Daewwfonf/ yg;pyfrS cEmtwGi;f 0ifa&mufvmorQa&rsm;onf
aemufydkif; toufxkwfjcif;? acR;xGufjcif;ESifh tnpftaMu;pGefYjcif; ponfh
jzpfpOfrsm;t& cEmtwGi;f rS jyefxGuo
f Gm;Mu&onf/ xkYdtwl tyifrsm;wGiv
f nf;
tjrpfrS 0ifa&mufvmorQa&rsm;onf tudki;f ? tcufrsm;udkjzwf t&Gurf sm;rSwpfqifh
yifaiGUjyefum jyefxGuo
f Gm;onf/
Yd rmBuD;ay:odkY rk;d a&csed f 31 'or 8 vufrESin
hf rD Qaom rk;d a&ESihf
uREkyf w
f ku
qD;ESi;f rsm; ESppf Of&mG usavh&o
dS nf/ xkrd k;d a&csed yf rmPudk (100) ,lepftjzpfxm;vdkuf
ygu a&oHo&mvnfywfrIukd yHk (5-4) twdki;f awGU&rnf/ xkd (100) ,lepfteuf
(77) ,lepfonf ork'&mtxuf&Gmus usef (23) ,lepfrSmrl uke;f ajray:odkY
&Gmusonf/ tqdkyg (23) ,lepfwGif uke;f ajray:rSa&aiGUjyefNyD; avxkxJa&mufvm
cJo
h nfh (16) ,lepfEiS hf ork'& mbufrS a&aiGUjyefNyD; uke;f ajrbufokYd a&mufvmcJo
h nfh
(7) ,lepfwkdYyg0ifonf/

jrefrmh a&t&if;tjrpf

93

avxkxJrS rk;d a&csed f (100) ,lepf urmha&jyifajrjyifay:odkY &GmusouJhokdY


urmah &jyifajrjyifrS a& 100 ,lepfonfvnf; a&aiGUjyefNyD; avxkxjJ yefa&mufonf/
xkd (100) ,lepfteuf (84) ,lepfrSm ork'&mxufrSa&aiGUjyefa&muf&Sjd cif;jzpf
usef (16) ,lepfom uke;f ajrxufrS a&aiGUyifaiGUjyefNyD; a&muf&Sjd cif;jzpfonf/
ork'&mxufrS a&aiGUjyef avxkxJa&mufvmaom (84) ,lepfteuf
(77) ,lepfonf ork'&mxufodkYyif rkd;tjzpf&Gmus\/ usef (7) ,lepfom
uke;f ajrbufokYd a&muf&o
dS mG ;NyD; rk;d tjzpf&mG usonf/ rdk;tjzpfuke;f ajrxufo&kYd mG usonfh
(23) ,l e pf teuf (16) ,l e pf o m avxk x J o d k Y a&aiG U yif a iG U jyef u m
avxkxJokdYwku
d f kduf jyefa&mufoGm;onf/ useo
f nfh (7) ,lepfrSm ajrjyifqif;a&1
tjzpf ork'xJ jyefvnfa&muf&So
d Gm;onf/ xdk (7) ,lepfESihf ork'&mxJ&Gmusaom
(77) ,lepfwkdYaygif; (84) ,lepfa&aiGUjyefjyef\/ odkYtm;jzifh rk;d a&csed f 33
'or 8 vufrESihf wlnDaoma&yrmPonf oHo&mwpfckozG,f rqHk;Edkiaf tmif
vnfywfaeawmh\/
txufwiG af zmfjycJhaom a&oHo&mvnfjcif;wGif avxkESihaf &jyifajrjyifwkdY
tjyeftvSef zvS,fMuonfha&yrmPrSm ododomomtvGefrsm;jym;aomfvnf;
avxkuvufcH&,lxm; avxJwiG f tNrJyg0ifaeaoma&yrmPrSmrl enf;yg;vS\/
ajrmufurmhjcrf;avxkxJ aEG&moDwGif rdk;a&csed f 1 'or 3 vufrESihfnDrQaom
a&aiGUyrmPyg0if aqmif;&moDwGif 0 'or 8 vufromyg0ifonf/ awmif
urmjcrf;avxkxJwGif aEG&moD rdk;a&csed w
f pfvufrESihfnDrQonfh a&aiGUyrmPyg
0if aqmif;&moD 0 'or 8 vufromyg0ifonf/ wpfurmvHk;taejzifh
cHMunfhvQif Zefe0g&DvwGif avxkxJ&Sad &aiGUonf rk;d a&csed f 0 'or 9 vufrESihf
nDrQ Zlvkdiv
f wGif rk;d a&csed f 1 'or 1 vufrESihf nDrQonf/
uREkyf w
f kdYurmBuD; pwifjzpfay:vmcJhonfhtcsed u
f &Sad ecJhaom urmha&csKd
xkxnfyrmPonf ,aeYxufwkid af tmif avsmu
h sroGm;ao;ay/ uREykf w
f Ykd aomufok;H
orQ a&wpfpufwpfpufwkdi;f onf a&aiGUyifaiGUjyefjcif;? aiGU&nfzGJUjcif;? &Gmusjcif;
wnf;[laom jzpfpOfoHk;&yfjzifhoHo&mvnfum uRefyw
f kYdurmBuD;qDokdY jyefa&muf
vmaomaMumifhjzpfonf/

94

jrefrmh a&t&if;tjrpf

ZvoHo&m 100 ,lepf = 31.8 vufr


yHk (5-4) / / urm\ ZvoHo&mvnfywfrItajctaejyyHk
ZvoHo&mESihf jynfjrefrm
uREkyf w
f kdY jrefrmEdkiif Honf ajrmufvwDwG'f 9 'D*&D 30 rdepfrS 28 'D*&D
31 rdepftwGi;f wnf&So
d nf/ jrefrmEdkiif H\oHk;yHkESpyf HkcefYonf tylykdi;f Zket
f wGi;f
usa&mufaeNyD; ajrmufbufusonfh useo
f Hk;yHkwpfyHkom aEG;orydki;f twGi;f wnf&Sd
onf/ awmifESifhajrmuf 1275 rdkif &Snfvsm;um ta&SUESifhtaemuftus,fqHk;
ae&monf 528 rkid &f \
dS / {&d,m 261228 pwk&ef;rdkiu
f s,0f ef;&m ta&SUawmiftm&SwiG f
'kwd,tBuD;qHk;EdkifiHjzpfonf/
jrefrmhurf;dk;wef;rSm 1385 rdki&f n
S Nf yD; a&ydkief ufonf a&ppfrsO;f rS yifv,f
jyifokdY 12 rdki?f qufpyfZkef 24 rdkiEf Sihf oD;oefYpD;yGm;a&;Zkef a&rdkif 200 &So
d nf/
443 rdki&f Sno
f nfh&cdkiu
f rf;dk;wef;onf b*Fvm;yifv,fatmfta&SUbufurf;jzpf\/
272 rdki&f So
d nfh jrpf0uRef;ay:urf;dk;wef;ESihf 670 rdki&f Sd rGe-f weoFm&Durf;dk;wef;
wdkYonf uyvDyifv,fjyifESihf xdpyfae\/ tdEd,Edkiif Haumfkdref',furf;dk;wef;ESihf
jrefrmEdkiif H rGe-f weoFm&Durf;dk;wef;tMum; a&jyifus,Bf uD;onf rkid f 1200 ausmf

jrefrmh a&t&if;tjrpf

95

us,fjyefYum tdEd,ork'&majrmufydkif;ESifh wpfqufwpfpyfwnf;jzpfaeonf/


rsuEf Smjyifa&tylcsed f 26.5 'D*&D pifwD*&dw&f S&d m a&aiGUjyefEIe;f jrifhrm;Hkomru
tylykdi;f rkew
f kdi;f rsm;aygufzGm;&m? tm;opfavmif;&ma'ovnf; jzpfae\/ jrefrmEdkiif H
tm; a&t&if;tjrpfjzefYjzL;ay;&m yifrXmeBuD;vnf;jzpfonf/
jrefrmEdkiif t
H a&SUykid ;f ? ajrmufykid ;f ESihf taemufykid ;f wd&kY adS wmifwef;rsm;? uke;f jrifh
rsm;u tv,fykdi;f udk 0dki;f ywfxm;onf/ tv,fykdi;f ajredrhv
f Gijf yifonf awmifykdi;f &Sd
jrpf0uRef;ay:a'oESihf wpfqufwpfpyfwnf;jzpfae\/ awmifxlxyfonfhtavsmuf
jrpfacsmif;rsm;vnf; aygrsm;um trsm;pkrSm ajrmufrSawmifokdYpD;qif;Muonf/ 2000
jynfEh pS f wpfEikd if v
H k;H \ 52% udkopfawmrsm;zHk;vTr;f ae&m {&d,mpwk&ef;rdkif 135000
ausm&f S\
d /
(u) jynfjrefrmodkYa&t0if
jrefrmEkid if Honf a&t&if;tjrpftrsm;pkukd Ekid if HtwGi;f &Gmusaomrk;d a&rsm;rS
&&So
d nf/ 45 ESpf (1950 rS 1994 ckESpt
f xd) twGi;f Ekid if HwpfckvHk;taejzifh
yQrf;rQwpfESpw
f m rk;d a&csed rf Sm 86 'or 99 vufrjzpfonf/ rk;d trsm;qHk;ESprf Sm
1961 ckESpjf zpf 10 'or 46 vufr&&Scd Jhonf/ rk;d tenf;qHk;ESprf Sm 1979 ckESpf
jzpf&m 73 'or 66 vufrom&cJhonf/ rde,ftcsKUd \&GmoGe;f NrJrkd;a&csed u
f kd Z,m;
(5-3) azmfjyxm;onf/
wpfESpw
f myQrf;rQ rk;d a&csed u
f kd jrefrmEdkiif Htus,t
f 0ef;ESihf wGucf suMf unfh
ygu jrefrmEdkiif Hwpf0Sr;f vHk;ay:odkY wpfESpv
f Qifrk;d a&xkxnf 358 'or 65 ukArkid f
&GmusaMumif;awGU&rnf/ xkrd kd;a&yrmPonf wpfurmhvHk;&Sd uke;f ajrtm;vHk;ay:odkY
&Gmusaomrkd;a&ukArdkif 24000 \ 1.55% &Sd\/ jrefrmEdkifiHtus,ft0ef;rSm
urmhuke;f ajrpkpkaygif;\ 0.46% om&S&d m jrefrmEkid if Honf rdk;a&udk &oifhonfxuf
oHk;qausmf&&Sdonf[k qdkEkdif\/ xkdYtjyifjrefrmEdkifiHu ESpfpOfvufcH&&Sdaeaom
rkd;a&csdefonf urmhukef;ajrtm;vHk;uvufcH&&Sdaom rdk;a&csdef 31.8 vufr\
2.74 q &Sad e\/ odkY urmhyQrf;rQrk;d a&csed \
f oHk;qeD;yg;rQ&&Sad omEdkiif HrSm tenf;
tusOf;om&Sdonf/

96

jrefrmh a&t&if;tjrpf

rQrsm;jym;onfh rk;d a&\ 80% cefYukd taemufawmifrkwo


f kHavwdkucf wf
aom rdk;OwktwGi;f &&So
d nf/ rk;d OwktwGi;f b*Fvm;yifv,fatmfESihf tdE,
d ork'&m
a&jyifrS a&aiGUjyef avxJa&mufaeonfh a&aiGUrsm;udk taemufawmifrkwo
f keaf vu
jrefrmEdkiif HxufokdY ydkYaqmifay;ojzifh odkY&&Sjd cif;jzpfonf/ rdk;Owkonf a,bk,s
tm;jzifh ucsijf ynfe,fajrmufykdi;f ZGev
f (7) &ufrS atmufwkdbmv (7) &uftxd
av;vwdw?d csi;f jynfe,f? ppfukid ;f wdki;f txufykid ;f ESihf ucsijf ynfe,fawmifykid ;f wdw
kY iG f
ZGev
f (2) &ufrS atmufwkdbmv (7) &uftxd av;vESihfig;&uf? jrefrmjynf
d mv
tv,fykid ;f ? &Sr;f jynfe,feiS hf u,m;jynfe,fww
kYd iG f arv (28) &ufrS atmufwkb
(7) &uftxd av;vESihf q,f&uf? &ckid jf ynfe,ftygt0if atmufjrefrmjynfwGif
arv (18) &ufrS atmufwkdbmv (14) txd ig;vcefY&SnMf umonf/
a'owpfckESifhwpfck rkd;Owkusa&mufonfhumv rwlnDMuouJhodkY
&GmoGe;f onfh rk;d a&csed f vtvku
d yf sUH EyYHS krH mS vnf; rwlnMD uay/ tv,fykid ;f rk;d enf;a'o&Sd
rEav;wdki;f ? rauG;wdki;f ESihf ppfukid ;f wdki;f atmufykid ;f wdkw
Y iG f arvrSpwifrk;d rsm;vmNyD;
Zlvdkifv jyefenf;oGm;wwfonf/ Mo*kwfvwGif rkd;wpfzefjyefvnfrsm;vmum
pufwifbmv trsm;qHk;&GmoGe;f atmufwkb
d mvwGif jyefvnfenf;oGm;onf/
ajrmufykid ;f pGe;f a'ojzpfonfh ucsijf ynfe,fEiS hf awmifykid ;f pGe;f a'ojzpfaom weoFm&D
wkid ;f wdkYwGif &moDra&G; &Gmwwfonf/ usew
f kdi;f ESihjf ynfe,frsm;wGif arvrS pwifNyD;
wjznf;jznf;rk;d ydkrsm;vm&m trsm;tm;jzifh Mo*kwv
f trsm;qHk;jzpf aemufykdi;f
wjznf;jznf;jyefenf;oGm;\/
jrefrmEdkiif HajrrsuEf SmtoGit
f jyifonf trsK;d rsK;d jzpfae rdk;&GmoGe;f rItay:
wGef;tm;ay;rIrSm wpfa'oESihfwpfa'o rwlnDay/ odkYtwGuf rkd;&&SdrIrSmvnf;
wpfa'oESihf wpfa'ouGmjcm;ae\/ rdk;OwktwGi;f &ckid u
f rf;ajrmifa'o rdk;a&csed f
194 vufrrS 209 vufrtxd? rGe-f weoFm&Durf;ajrmifa'owGif 147 vufrrS
207 vufrtxd? ppfawmif;jrpf0uRef;ay:a'o 110 vufrrS 155 vufrtxd?

jrefrmh a&t&if;tjrpf

97

{&m0wDjrpf0uRef;ay:a'o 80 rS 125 vufrtxd&&SMd uonf/ taemufbuf


awmifwef;a'oawmifykid ;f jzpfaom &ckid f k;d rawmifwef;wGif 100 rS 150 vufrtxd?
csi;f awmifwef;taemuf awmifbufjcrf;wGif 100 rS 120 vufrtxd rdk;&onf/
csi;f awmifwef;ajrmufbufykdi;f rl rk;d avsmhoGm;NyD; vufr 50 rS 75 txdom&awmh
onf/
taemufbufawmifwef;a'oajrmufydkif;ESifh ta&SUbufukef;jrifha'o
ajrmufykid ;f wdykY g0ifaom jrefrmEdkiif aH jrmufykid ;f a'owGirf l rdk;OwktwGi;f ajrmufykid ;f pGe;f
rk;d a&csed f 137 vufr? tv,fykdi;f 70 rS 75 vufrtxd? awmifykdi;f 45
vufrrS 65 vufrtxd&mG oGe;f onf/ ta&SUbufuke;f jrifah 'o\ tv,fykid ;f jzpfaom
&Srf;ukef;jyifjrifhESifhu,m;ukef;jrifha'owdkYwGif ZGefvrSatmufwdkbmvtwGif;
awmifay:uke;f jrifha'orsm; rk;d a&csed f 45 rS 55 vufrtxdESihf ajredrhfcsKid hf0Sr;f
vGijf yifrsm; 35 vufrcefY&&So
d nf/ odkYaomf xkad 'oajrmufykdi;f &Sd rk;d ukwf rdUESihf
awmifykdi;f &Sd zmyGeEf Sihf oHawmifrdUrsm;wGif rkwo
f kHavudk awmifwef;uuefYvefYjzwf
umqD;ay;rIaMumifh a'otwGi;f &Sd tjcm;rdUrsm;xuf rk;d ydkrkd&&So
d nf/
tv,fykdi;f rk;d enf;a'owGirf l wpfESpv
f Hk;rk;d a&csed o
f nf wpfEkdiif HvHk;ESppf Of
&&Sdonfh yQrf;rQrdk;a&csdef\wpf0ufrQyifr&Sd rdk;enf;a'o[kac:jcif;jzpfonf/
wpfESpv
f Qif rk;d a&csed v
f ufr 30 atmufom &&So
d nfh rk;d tenf;qHk;rdYe,f 11 ckESihf
vufr 200 ausm&f &dSonfh rk;d trsm;qHk;rdUe,f 11 ckukd Z,m; (5-1) azmfjyxm;
onf/ xkYdtwl rk;d &Gm&uftrsm;qHk;rdUe,f 18 ckESihf tenf;qHk;rdUe,f 19 ckukd
Z,m; (5-2) azmfjyxm;\/
taemufawmifrkwfoHkOwk (rdk;Owk) jyifyumvrsm;wGifvnf; jzpfpOf
ajcmuf&yfaMumifh wpfcgwpf&Hrkd;&GmNyD; a&&wwfonf/ yxrjzpfpOfrSm rdk;udESihf
rk;d vGeu
f mvrsm;wGif b*Fvm;yifv,fatmftwGi;f rkew
f kid ;f jzpfay:rIaMumifh tcsed t
f cg
rwdkirf kd;ESihf csed cf grJhrk;d rsm; jrefrmhurf;dk;wef;udk rkew
f kdi;f jzwfausmyf gu wpfjynfvHk;

98

jrefrmh a&t&if;tjrpf

tESHYtjym; rk;d &Gm a&t&if;tjrpftajrmuftrsm; &&So


d nf/
'kw,
d jzpfpOfrSm ajrmufvwDwG'f 15 'D*&D\awmifbuf&Sd ta&SUavpD;
aMumif;rsm;wGif zdtm;enf;&yf0ef;odkrY [kwf avayGvidI ;f rsm;ygvmNyD; ajrmuf odkrY [kwf
taemufajrmufqDodkY a&GUvsm;jcif;yifjzpfonf/ xkdodkYjzpfygu weoFm&Dwdkif;?
rGejf ynfe,f? u&ifjynfe,f? &Sr;f jynfe,fawmifykdi;f ? u,m;jynfe,f? &efukew
f kid ;f ESihf
yJcl;wdki;f awmifykdi;f wdkYwGif tcsed t
f cgrwdkirf kd;&Gmonf/
wwd,jzpfpOfrSm tdE,
d Edkiif HbufrS taemufykdi;f 0J*,uf odkYr[kwf ajrjyif
tm;aysmhrkew
f kdi;f i,f1 rsm; jrefrmEdkiif Hajrmufykdi;f udk jzwfausm0f ifa&mufjcif;yifjzpf
onf/ xkdjzpfpOfaMumifhcsif;jynfe,f? &ckdifjynfe,fajrmufydkif;? ucsifjynfe,f?
ppfukdi;f wdki;f ? rEav;wdki;f ESihf rauG;wdki;f wdkYwGif aEGumvtcsed rf wdkirf kd;ESihf aqmif;
umvtcsed t
f cgrJhrkd; &GmoGe;f avh&So
d nf/
pwkwjzpfpOfrSm tdEd,Edkiif Hajrmufykdi;f ? ajrjyifrS tjrifhay 30000 rS
40000 twGi;f jzpfay:wwfaom zdtm;enf;&yf0ef;2rsm; Edk0ifbmvrS {NyDvqef;txd
umvtwGi;f jrefrmEdkiif aH jrmufykid ;f odkY a&GUvsm;a&muf&v
dS mjcif;yifjzpfonf/ xkjd zpfpOf
aMumifh jrefrmEdkiif Hajrmufykdi;f omru tv,fykdi;f txd wdrrf sm;xlxyfNyD; ae&mtESH
tjym; rdk;tenf;i,f&Gmwwfonf/ tu,f xk&d yf0ef;rsm;awmifbufyJcl;wdki;f txd
edrhfqif;vQif jrefrmEdkiif Htv,fykdi;f rk;d onf;xefNyD; tcsKUd ae&mrsm; rk;d oD;rsm;yg
a<u\/
yOrjzpfpOfrmS wkwEf kid if aH wmifykid ;f wGif jzpfay:aom at;Edkiaf vpdkiq
f kH3rsm;
taemufrSta&SUodkYa&GUvsm;&mwGif jrefrmEdkifiHajrmufydkif;txd tusKd;oufa&muf
apjcif;yifjzpfonf/ xkjd zpfpOfaMumifh ucsijf ynfe,f? ppfukdi;f wdki;f txufykdi;f ESihf
&Sr;f jynfe,fajrmufykdi;f wdkYwGif aEGOwktwGi;f tcsed t
f cgrwdkirf kd;&Gmonf/
1/ Western disturbance or weak surface depression
2/ Low pressure area

3/ cold front

jrefrmh a&t&if;tjrpf

99

Z,m; (5-1)/ jrefrmEdkiif HwGif ESppf Ofrkd;tenf;qHk;ESihf trsm;qHk;&aomrdUe,frsm;


rdk;tenf;qHk;&aomrdUe,frsm;

rk;d trsm;qHk;&aomrdUe,frsm;

1? acsmuf (pav) rauG;

rdk;a&csed f
pOf rdUe,f
(vufr)
21.80 1? avmif;vHk

2? qdyjf zL

24.13

3? yckuL

weoFm&D

rdk;a&csed f
(vufr)
228.84

2? oHawmif

u&ifjynfe,f

223.91

24.30

3? a&jzL

weoFm&D

217.44

4? anmifOD; (yk*H) rEav;

24.60

4? oxHk

rGejf ynfe,f

217.01

5? a&eHacsmif;

rauG;

25.36

5? o&ufacsmif; weoFm&D

216.63

6? a&pud

25.88

6? xm;0,f

214.85

7? acsmif;OD;

ppfukid ;f

27.01

7? oHwGJ

8? ajrmif

27.06

8? ppfawG

202.89

9? jrif;jcH

rEav;

27.42

9? aygufawm

202.61

28.91

10? bD;vif;

rGejf ynfe,f

201.27

ppfukid ;f

29.49

11? ajryHk

&ckid jf ynfe,f

200.03

pOf

rdUe,f

10? awmifom
11? jrif;rl

jynfe,f^wdki;f

jynfe,f^wdki;f

/
&ckid jf ynfe,f

214.05

rSwcf su/f usef rdUe,frsm;rSm ESppf Ofrkd;a&csed v


f ufr 30 rS 200 twGi;f &Gmavh&So
d nf/

100

jrefrmh a&t&if;tjrpf

Z,m; (5-2)/ jrefrmEdkiif HwGif ESppf Ofrkd;&Gm&uftenf;qHk;ESihf trsm;qHk;&So


d nfh
rdUe,frsm;
rdk;&Gm&uftenf;qHk;rdUe,frsm;

rk;d &Gm&uftrsm;qHk;rdUe,frsm;

jynfe,f^wdki;f rdk;&Gm&uf pOf rdUe,f


1? acsmuf (pav) rauG;
32.8
1? oHawmif

jynfe,f^wdki;f rk;d &Gm&uf


u&ifjynfe,f

158.2

2? qdyjf zL

weoFm&Df

156.0

155.5

ucsif

153.4

151.2

pOf

rdUe,f

34.2

2? Nrdwf

3? anmifOD; (yk*H) rEav;

36.0

3? aumhaomif;

4? a&pud

rauG;

37.3

4? ylwmtdk

5? yckuL

38.2

5? qGryf &mbGef

6? rdif

38.4

6? o&ufacsmif; weoFm&Df

149.8

7? ajrmif

ppfukid ;f

38.9

7? ykavm

147.9

8? a&eHacsmif;

rauG;

40.6

8? aumhu&dwf

u&ifjynfe,f

146.8

9? acsmif;OD;

ppfukid ;f

40.8

9? xm;0,f

weoFm&Df

145.9

10? ewfarmuf

rauG;

41.4

10? a&jzL

144.9

11? igef;ZGef

rEav;

41.9

11? avmif;vHk

144.5

12? jrif;jcH

rauG;

42.2

12? bkwjf yif;

144.0

13? awmifom

rEav;

42.3

13? oxHk

rGejf ynfe,f

144.0

14? wHwm;OD;

43.9

14? oHjzLZ&yf

143.9

15? jrif;rl

ppfukid ;f

45.1

15? weoFm&D

weoFm&D

141.8

16? rHk&mG

45.5

16? 0dki;f armf(q'Hk;) ucsijf ynfe,f

141.6

17? ykvJ

45.5

17? rk'Hk

rGejf ynfe,f

140.8

rEav;

45.5

18? bD;vif;

140.2

45.8

18? EGm;xk;d BuD;


19? ausmufqnf

rSwcf su/f usef rdUe,frsm;wGif ESppf Ofrkd;&Gm&ufrSm 46 &ufrS 140 &uftwGi;f &So
d nf/

jrefrmh a&t&if;tjrpf

101

q|rjzpfpOfrSm rk;d wdraf wmifBuD;rsm; jzpfay:um rk;d xpfcsKef; onf;xefpmG


&GmonfhjzpfpOfjzpfonf/ aEG&moDyljyif;aom&ufrsm; qufwkdujf zpfNyD;aemuf rGe;f vGJ
naeydki;f tcsed w
f iG f rk;d wdraf wmifBuD;rsm;jzpfay: rk;d xpfcsKef;um onf;xefpmG &Gmwwf
onf/ rk;d Owk0ifcgeD;ESihf rdk;ukecf geD;tcsefd rf sm;vnf; jzpfwwfonf/
jrefrmha&t&if;tjrpfwGif jynfwGi;f &Gmusaom rk;d a&rsm;omru tjcm;
0ifa&rsm;vnf; &Sad o;\/ ajrmufykdi;f pGe;f wGif a&cJzHk;vTr;f aom awmifxGwf 40
ausm&f So
d nf/ rk;d ESihfaqmif;umvrsm;twGi;f avxkxJrSa&aiGUrsm;udk xdkawmifxGwf
rsm;u qD;ESi;f rsm;? a&cJrsm;tjzpfvufcHxm;Mu&m? aEGvrsm;t&nfaysmpf D;qif;
acsmif;i,frsm;rSwpfqifh {&m0wD\tp? arcESifh rvdcjrpfESpfoG,ftm; a&
jznfhwif;ay;&mXmeBuD;rsm; jzpfvmonf/ oHvGijf rpfonfvnf; wkwEf kdiif HtwGi;f
1004 rkid rf Q jzwfoef;pD;qif;cJh&m xkEd kdiif HxufwGif &GmoGe;f cJhaomrk;d a&wcsKUd ukd
jrpfa&tjzpf pkaqmif; jrefrmEdkiif HtwGi;f 796 rdkirf Q jzwfoef;um a&o,HZmw
rsm;udk ydkYaqmifjzefYa0ay;ae\/ xkYdtwl wmydeEf Sihf a&TvDjrpfwkdYonf wkwEf kid if HrS?
rPdyl&jrpfonf tdEd,EdkifiHrS jrefrmEdkifiHtwGif;odkYpD;0ifum a&t&if;tjrpfrsm;
ydkYaqmifay;onf/
oHvGijf rpf? aomif;&if;jrpfESihf ygcsejf rpfwkdYonf xkid ;f Ekid if H? rJacgifjrpfonf
vmtkdEdkifiH? ewfjrpfonf b*Fvm;a'h&SfEkdifiH? bGdKifEkjrpfonf tdEd,EdkifiHwdkYESifh
e,ferd w
d yf kdi;f jcm;ay;um ESpEf kdiif HtMum; jzwfoef;pD;qif;aeMuonf/ xkjd rpfrsm;rS
a&t&if;tjrpfukdvnf; ESpEf kdiif HSdEIdi;f rIjzifh &,loHk;pGJEkdio
f nf/
(c) jynfjrefrmrSa&txGuf
txufwiG af zmfjycJhonfh jrefrmEdkiif HtwGi;f odkY enf;trsK;d rsK;d jzifh 0ifvmaom
a&o,HZmwrsm;teuf wcsKdUonf a&aiGUyifaiGUjyefum avxJjyefa&mufoGm;\/
useaf &rsm;url b*Fvm;yifv,fatmftwGi;f odkY ajrjyifqif;a&tjzpfjyefvnfpD;0if
onf/ xdkodkYpD;0ifaepOfrSmyif yifv,fjyifrSa&aiGUjyef avxJa&mufvmaom
a&aiGUrsm;onf taemufawmifrkwo
f kHavESihftwl Ekid if HtwGi;f odkY a&muf&Sv
d mum
trsm;pku rk;d tjzpf&Gmusjyef\/ useaf &aiGUwcsKUd rSmrl ajrmufykdi;f pGe;f awmifxGwrf sm;
ay:odkY qD;ESi;f rsm; a&cJrIerf sm;tjzpf&Gmusonf/

102

jrefrmh a&t&if;tjrpf

ESppf OfyQr;f rQa&aiGUyifaiGUjyefEkid pf rG ;f udk wkid ;f ESijhf ynfe,ftvdku^f rdUe,ftvku


d f
Z,m; (5-3) azmfjyxm;onf/ vdka&1onf ajcmufaoGUOwk (aqmif;? aEG)
twGi;f &Gmusa&yrmPxufa&aiGUyifaiGUjyefonfh yrmPuydkrsm; jzpfay:vmjcif;
jzpfonf/ vkad &udkumrdap&ef pGwpf kOd wktwGi;f u a&rsm;jznfw
h if;xm;onfh qnfEf iS hf
uefrsm;? a&wGif;rsm;? jrpfacsmif;rsm;rSa&rsm;jzifh tpm;jznfhay;Edkifonf/ ydka&2
onfpGwpf kdumvtwGi;f ydkaoma&rsm;udk qnfrsm;uefrsm;twGi;f wwfEkdio
f rQ
jznfhwif;xm;oifhonf/ xdkokdYrjznfhwif;xm;Edkiyf gu wpfcsKUd wpf0ufom ajratmuf
a&atmufvTmodkYa&muf&Sv
d mNyD; trsm;pkrSm qif;a&tjzpf jrpfacsmif;rsm;rSwpfqifh
tv[pD;qif;a&muf&SdoGm;ayrnf/
jrefrmEdkiif HwGif a&tvdkqHk;a'orSm tv,fykdi;f rdk;enf;a'ojzpfNyD; a&vkrd I
tenf;qHk;a'orsm;rSm ucsifjynfe,fajrmufydkif;? csif;jynfe,f? &Srf;jynfe,fESifh
weoFm&Dwkdi;f awmifykdi;f wdkYjzpfMuonf/ a&tvdkqHk;a'orsm;wGif a&aiGUjyefqHk;HI;rI
avsmhenf;ap&ef pdkucf if;rsm; twwfEkid q
f Hk;tyif&if;odkY ydkujf zifha&ydkYpepfukd usiho
f Hk;
oifhonf/ qnfa&uefa&rsm;udkvnf; a&aiGUjyefrIoufomap&ef aqmif&Guo
f ifhyg
onf/ pdkucf if;rsm;udk avwdkujf cif;rS twwfEkid q
f k;H umuG,x
f m;oifo
h nf/ a&aiGUjyefrI
avsmhenf;oGm;ygu a&vkrd Ionfvnf; enf;oGm;ayrnf/
Z,m; (5-4) wGijf ynfe,fESihf wdki;f tvdkuEf Sppf Oftrsm;qHk;a&aiGUyifaiGU
jyefEkid o
f nfh a&yrmPudkazmfjyxm;onf/ xkyd rmPonf a&aiGUyifaiGUjyef&efa&tvsif
rjywf&Sad erSom jzpfay:Edkio
f nfhyrmPjzpfonf/ xkyd rmPt& jrefrmEdkiif HtwGi;f rS
a&aiGUyifaiGUjyefEkdirf Ionf &Gmusa&tm;vHk;\ 53% xufrydkEkdiaf Mumif;od&onf/
,ckvuf&Sd a&aiGUyifaiGUjyefonfhyrmPonf &Gmusa&tm;vHk;\ 45%cefYom&So
d nf/
xdk 45% wGiv
f nf; tcsKYdonf uREkyf w
f kdYoHk;pGJNyD;rS a&aiGUjyefjcif;jzpfonf/
jrefrmEdkiif HtwGi;f rS a&t&if;tjrpftrsm;pkonf uGe&f ufozG,jf zpfaeaom
jrpfacsmif;rsm;rSwpfqifh yifv,ftwGi;f odkYpD;0ifonf/ jrpf0uRef;ay:urf;dk;wef;wGif
{&m0wDjrpfBuD;onf jrpfcGJrsm;jzpfMuaom i0ef (ykodrf)? ou,faomif? a&G;?
1/ Water deficit

2/ Water surplus

jrefrmh a&t&if;tjrpf

103

Z,m; (5-3)/ /a&oHo&mvnfrIaMumifh rdUe,ftvdkuf ESppf Ofjzpfay:avh&Sad om


a&tajctae/
t
rSwf
pOf
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21

rdUe,f
ucsijf ynfe,f
ylwmtdk
jrpfBuD;em;
Aef;armf
u,m;jynfe,f
vGKd ifaumf
u&ifjynfe,f
zmyGef
bm;tH
csi;f jynfe,f
zvrf;
ppfukdi;f wdki;f txufykdi;f
cED;
armfvu
kd f
uav;0
uom
ppfukid ;f wdki;f atmufykid ;f
a&Tbdk
rH&k mG
ppfukid ;f
weoFm&Dwkid ;f
xm;0,f
Nrdwf
yJc;l wdki;f
jynf
awmifil
a&Tusif
om,m0wD
yJc;l

&GmoGe;f NrJ
rdk;a&csed f
(vufr)

&GmoGe;f NrJ
rdk;&Gm&uf
(&uf)

156.42
84.41
73.08

153.4
104.9
100.5

46.02

94.2

113.98
176.52

135.8
136.9

66.76

108.2

149.33
72.89
66.98
59.71

119.2
84.8
86.8
76.2

35.62
31.32
33.82

52.9
45.5
48.6

214.85
162.28

145.9
156.0

47.47
83.21
141.83
87.11
129.68

82.7
114.0
134.0
111.1
130.8

a&aiGUyifaiGU vdak &


jyefEkid pf rG ;f (vufr)
(vufr)
43.37
38.66
46.38
45.08
43.86
43.86
54.31
55.71
52.91
35.04
35.04
47.72
46.42
48.78
53.23
42.44
56.48
58.46
55.90
55.08
47.64
47.72
47.56
51.60
53.82
51.57
51.14
49.29
52.20

ydak &
(vufr)

0
5.43
12.12

118.19
34.84
24.68

8.27

10.43

14.53
18.15

33.42
142.01

1.85

33.62

9.88
6.85
8.70
3.54

120.87
30.94
22.44
21.26

22.83
36.42
27.76

0
0
0

12.12
5.04

167.28
107.76

17.56
13.78
13.50
10.67
13.66

11.26
46.65
103.19
48.46
91.22

104

jrefrmh a&t&if;tjrpf

rauG;wdki;f
49.87
0
22 yckuL
24.30
38.2
49.45
25.16
0
23 acsmuf
21.80
32.8
53.42
29.80
0
24 rif;bl;
34.87
56.4
48.31
13.42
0
25 rauG;
31.31
52.6
48.31
13.42
rEav;wdki;f
51.99
0
26 rEav;
34.31
52.1
55.08 27.76
0
27 jrif;jcH
27.42
42.2
52.83
25.35
0
28 anmifO;D
24.60
36.0
51.30
31.61
0.79
29 rdwv
D m
35.36
53.7
52.12
24.61
1.02
30 &rnf;oif;
38.16
61.9
49.29
12.16
20.16
31 ysO;f rem;
55.13
83.6
51.34
13.07
rGejf ynfe,f
50.12
145.63
32 armfvrdif
190.90
139.1
50.12
16.14
&ckid jf ynfe,f
57.63
154.29
33 ppfawG
202.89
126.1
60.20
11.61
182.09
34 ausmufjzL
185.93
127.8
53.23
10.04
35 oHwJG
214.05
126.0
59.45
17.44 175.59
&efukew
f kid ;f
54.13
56.69
36 &efukef
103.07
124.7
54.13 21.93
&Sr;f jynfe,f
38.61
25.71
37 vm;I;d
61.86
100.8
37.99
1.89
13.42
38 oDayg
53.80
83.5
40.31
3.86
9.41
39 usKid ;f wHk
44.50
89.5
44.49
7.99
27.91
40 vGKd ifvif
59.95
105.2
36.57
4.53
36.65
41 awmifBuD;
66.62
113.2
33.70
3.74
{&m0wDwkid ;f
52.11
48.23
42 [oFmw
85.06
110.1
50.71 13.86
69.49
43 ykord f
109.01
123.7
53.23
13.74
61.14
44 zsmyHk
100.68
125.5
52.40
12.91
rSwcf suf / /vkad &rSmajcmufaoGUumvtwGi;f vdkonhyf rmPjzpf ydka&rSmpGwpf ku
d mvydkonfh
yrmP jzpfygonf/
txufygrSww
f rf;rsm;rSm rdk;av0otaMumif;odaumif;p&mtjzmjzm (1974) rS
rSww
f rf;rsm;udk vufrzGUJ azmfjyxm;jcif;jzpfygonf/
ndEi
Id ;f jyifqifcsut
f &rSww
f rf;

jrefrmh a&t&if;tjrpf

105

jyefravmh? jyifpvl? bku


d av;? zsmyHk? oH'Ed Sihf wk;d jrpfwkdYESihftwl yifv,fwGi;f odkY
pD;0ifonf/ yJcl;dk;rwGifjrpfzsm;cHaom jrpfrc-vIdifjrpfonf &efukefjrpftaejzifh
yifv,ftwGif; pD;qif;onf/ yJcl;dk;rawmifydkif;wGifjrpfzsm;cHaom yJcl;jrpfonf
&efukejf rpftwGi;f odkY ta&SUbufrSpD;0if\/ ppfawmif;jrpfBuD;ESihf bD;vif;jrpfwkdYrSmrl
rkwrauGUtwGi;f pD;0ifMuonf/
rGe-f weoFm&Durf;dk;wef; oHviG jf rpfBuD;tjyif a&;jrpf? xm;0,f? weoFm&D
jrpf? avnmjrpfESihfygcsejf rpfwkdYyg yifv,ftwGi;f pD;0ifMuonf/ weoFm&Djrpfonf
ajrmufrSawmifokdYpD;qif;aom weoFm&DjrpfBuD;ESihf awmifrSajrmufokdYpD;qif;onfh
weoFm&Djrpfi,fwkaYd ygif;qHk;jzpfay:NyD; Nrdwf rdUteD; yifv,ftwGi;f odkpY ;D 0if\/ a'ge
awmifwef;wGijf rpfzsm;cHaom vIid ;f bGJUESihf a[mifoa&mjrpfwkdYaygif;qHkjzpfay:aom
*sKid ;f jrpfonf oHviG jf rpftwGi;f jrpf0teD;uyf pD;0if\/ xdt
kY wl ZrdEiS hf 0if;a,mfjrpfwkYd
aygif;qHkjzpfay:vmaom tw&Hjrpfonf awmifrSajrmufokdYpD;um oHvGijf rpftwGi;f
pD;0ifonf/
&ckid u
f rf;dk;wef;wGif ewf? r,l? ukvm;wef? av;rdUjrpfrsmtjyif 'vuf?
trf;? r[D? awmifukw?f xef;vTJ? oHwGJ? used w
f vDESihf *Gacsmif;BuD;rsm;vnf; &SMd u
onf/ ukvm;wefjrpfonf t&Snq
f Hk;jzpf jrpfzsm;ydki;f vufwuftcsKUd rSm tdE,
d Edkiif H
rDZkdawmifwef;rsm;wGif jrpfzsm;cHMuonf/
{&m0wDjrpfBuD;onf jynfwiG ;f rSmyifjrpfzsm;cHNyD; wmydeEf iS hf a&TvjD rpfwrkYd v
S
JG
usejf rpfvufwuf? acsmif;vufwufrsm;onfvnf; jynfwGi;f &Sd awmifwef;rsm;om
jrpfzsm;cHMuonf/ odkY jrefrmjrpfBuD;ppfppfjzpfjcif;aMumifh {&m0wDjrpfa&
o,HZmwpD;qif;yHkukd tao;pdwaf zmfjyoGm;ygrnf/
jrefrmEdkiif Hajrmufykdi;f pGe;f taemufjcrf;wGif txefbGe[
f kac:aom a&cJzHk;
awmifwef;wpfck&o
Sd nf/ xkad wmifwef; jrefrmEdkiif HrSmomru ta&SUawmiftm&Syg
tjrifhqHk;jzpfonfh cgumbk&d mZDawmifxGwf (aemufqHk;wdki;f wmcsuf 19351 ay)
ESihf 'kw,
d tjrifhqHk; *gvrf&mZDawmifxGwf (aemufqHk;wkid ;f wmcsuf 19161 ay)
wdkY&SdMuonf/ cgumbkd&mZD\ ajrmufbufrsufESmpmtjrifhay 13000 ausmf&Sd
a&cJjrpfrsm;wGif jrpfzsm;cHaom ravmif0rfacsmif;onf txefbGeaf wmifwef;ta&SU

106

jrefrmh a&t&if;tjrpf

bufrSae awmifbufokdYpD;qif;&m cgumbk&d mZDyif acsmif;zsm;cHMuaom &pef0rf?


'efp0D rfEiS hf *rfvef0rfacsmif;wdku
Y taemufbufrpS ;D 0ifMuonf/ xkaYd emuf awmifbuf
odkY qufvufpD;qif;&m ta&SUbufrS uvd0rfacsmif;upD;0ifjyefonf/ xdkacsmif;qHkrS
qufvufpD;qif;vmaom ravmif0rfacsmif;udk t'Ge;f 0rf (t'Hk;0rf) acsmif;[kac:Mu
onf/
t'Ge;f 0rfacsmif;awmifbufopkYd ;D qif;vm&m jrefrmEdkiif aH jrmufbuftusqk;H &Gm
jzpfaom wa[mif'rf (w[Ge'f ef) &GmteD;wGif taemufbufrS wZHk0rfacsmif;u
pD;0ifonf/ xdkYaemuf ta&SUbufrSomvm0rfESihf wI0rfacsmif;wdkYpD;0ifNyD;aemuf
wZGe'f rf ('ZHk'rf) &GmodkY a&mufonf/ &GmwGif t'Ge;f 0rfonf taemufbufrS
pD;qif;vmaom pdecf l;0rf (&Secf l;0rf) acsmif;ESihf aygif;qHkr\
d / pdecf l;0rfacsmif;onf
cgumbdk&mZD\ awmifbufrsufESmpmjzpfaom a&cJzHk;wDvmawmifBuD;ay:u
vefa*Gvm1a&cJjrpfwGif jrpfzsm;cHonf/ pdecf l;0rfESihf t'Ge;f 0rfacsmif;wdkYaygif;qHkpD;
qif;aomjrpfukd erfhwrdkijf rpf[kac:Muonf/
erfhwrdkijf rpfonf ta&SUawmif,Ge;f ,Ge;f qDokUd 44 rdkirf Q pD;qif;NyD;aemuf
jrefrmEdkiif HajrmufbuftpGeq
f Hk;rdUjzpfonfh yefeef;'ifrdUokdYa&mufonf/ (yefeef;'ifukd
1^10^2002 &ufaeYrSp rdUtjzpfowfrSwcf Jhonf/) yefeef;'ifrS ta&Sh,Ge;f ,Ge;f odkY
qufvufpD;qif;&m 36 rkdifrQta&mufwGif wkwfjynfwGif acsmif;zsm;cHaom
xHkacsmif;u ta&SUbufrpS ;D 0ifonf/ xHkacsmif;qHkrS qufvufp;D qif;aom erfw
h rdkif
jrpfukd *sed ;f azmwdki;f &if;om;rsm;u tifrkid cf [kac: jrefrmwdkYu arcjrpf[kac:Mu
onf/ arcudk yx0D0ifynm&Sirf sm;u {&m0wD\ rlvtp[kqkMd uonf/
arcjrpfonf aemifrGef rdUe,ftwGi;f rS ac:bl'JrdUe,f? aqmhavmfrdUe,fESihf
csDaAGrdUe,fwkYdukd jzwfoef; tif*se;f ,efrdUe,ftwGi;f ajrmufvwDwG'f 25 Ekid if H
taemufajrmufzsm;&Sd a&cJawmifwef;wGif jrpfzsm;cH awmifbufokdYpD;qif;vmaom
rvdcjrpfESihaf ygif;qHkonf/ xkjd rpfqHkukd *sed ;f azmbmomjzifh rvdZGy[
f kac:\/ jrpfBuD;
em;rdUrS 28 rdkif 4 zmvHkuGma0;onf/
xkjd rpfqkt
H a&muf arcjrpfu ravmif0rfacsmif;tjzpfrpS wifNyD; c&D;rkid af ygif;
1/ Languela

jrefrmh a&t&if;tjrpf

107

220 udk rvdcjrpf\ta&SUbufrS ESicf &hJ onf/ xkt


Yd wl Edkiif aH jrmufbufpeG ;f ? taemuf
ajrmuf,Ge;f ,Ge;f &Sd ay 10000 ausmjf rifhonfhf a&cJawmifwef;BuD;rS awmifusacsmif;
tjzpfpwif rvdcl;aemfa'o erfuD,k (erfwD,k) jrpftjzpf jrpfzsm;cHpD;qif;vm
onfh rvdc (arvdc) jrpfonfvnf; c&D;rdkiaf ygif; 180 udk arcjrpf\ taemufbufrS
jzwfoef;pD;qif;cJh&onf/
rvdcjrpfonfvnf; jrpfqHkta&muf wpfjrpfwnf;oufoufpD;qif;vmjcif;
r[kw?f awmifbufokdYpD;qif;&mwGif erfhvef? erfh,ufacsmif;wdkYu taemufbufrS
vnf;aumif;? &Secf acsmif;u ta&SUbufrSvnf;aumif; yl;aygif;pD;0ifonf/ jrpfqHkokdY
ra&mufrD ta&SUbufrS c&ef;cESihf *sxcd ? taemufbufrS erfhwD;c? tifqGycf ?
zGet
f ifcwdkY xyfrHpD;0ifMujyefonf/
arc rvdc jrpfqkHrS csi;f wGi;f jrpf0txdukd txuf{&m0wD? csi;f wGi;f jrpf0rS
jynfrdUatmuf 53 rkid t
f uGm&Sd jrefatmifrdUtxdukd atmuf{&m0wD[kac:Muonf/
jrefatmifrdUatmufbufudkrl jrpf0uRef;ay:[kac:\/ jrpf0uRef;ay:tponf
yifv,frS rkid f 180 uGma0;um jrpfcGJrsm;jzmxGu
f Bwd*HyHkjzpfae\/
jrpfBuD;{&m0wDtwGi;f odkY ta&SUbufrS rk;d v,facsmif;? wmydejf rpf? a&TvjD rpf?
jrpfi,f ('k|0wD) jrpf? yef;avmifjrpf? prkefjrpf? qifwJ0acsmif;? yif;acsmif;?
a'gif;aoacsmif;? ,if;acsmif;? bGufBuD;acsmif;ESifh e0if;acsmif;wdkYpD;0ifMuonf/
taemufbufrS rk;d aumif;acsmif;? aumufauGUacsmif;? rJZmacsmif;? rl;jrpf? csi;f wGi;f jrpf?
a,macsmif;? pvif;acsmif;? rke;f acsmif;? ref;acsmif;ESihf rif;wke;f acsmif;wdkpY ;D 0ifMuonf/
jrpf0uRef;ay:wGif yxrqHk;ESihf taemufbuftusqHk;jrpfcGJrSm ykord f (i0ef) jrpfjzpf
onf/ ,if;\ ta&SUbufrS ou,af omif? a&G;? jyefravmh? jyifpvl? {&m0wD
jrpfrBuD;? bku
d av;? zsmyHk? oH'Ed Sihf wdk;jrpfwkdYtoD;oD;cGJxGu
f yifv,ftwGi;f
pD;0ifonf/
{&m0wDjrpfta&SUbufurf; (vuf0Jbufurf;) wGif 0dki;f armf? Aef;armf?
a&Tul? pOfhul/ oydwfusif;? rEav;? tr&yl&? wHwm;OD;? igef;ZGef? jrif;jcH?
anmifOD;? acsmuf? a&eHacsmif;? rauG;? qifaygif0J? atmifvH? jynf? a&Tawmif?
rkd;ndK? om&a0g? ZvmBuD;ESifh anmifwkef;rdUrsm;&SdMuonf/ taemufbufurf;

108

jrefrmh a&t&if;tjrpf

(vuf,mbuf urf;) wGif jrpfBuD;em;? uom? ppfukdi;f ? jrif;rl? ajrmif? yckuL?


qdyjf zL? qifjzLuRef;? rif;bl;? rif;vS? o&uf? ur? yef;awmif;? MuHcif;? jrefatmif?
[oFmw? ZvGeEf Sihf "EkjzLrdUwkdY wnf&So
d nf/
{&m0wDjrpf0onf vGecf ahJ omESpaf ygif;oHk;ode;f ausmu
f jynfrdU teD;0ef;usif
wGio
f m&Sad o;\/ vGecf JhaomESpaf ygif; 12000 cefYtcsed t
f xd? ,aeY tajctaersK;d odkY
ra&muf&Sad o;ay/ xkt
d csed u
f ? wGHaw;? ajrmif;jr? ykord pf onfwkdYrSm a&jyiftxuf
ay:aeonfh *0Hausmufuke;f dk;uRef;rsm;ozG,o
f m&Sad o;onf/ 'Da& twuftusrSm
vnf; jynfrdU0ef;usit
f xda&mufqJjzpfonf/ ,ckrl anmifwke;f txdyifaumif;pGm
ra&mufwwfawmhay/
{&m0wDjrpf0uRef;ay:,aeYtajctaersKd;a&muf&Sdvm&jcif;rSm {&m0wD
jrpfa&uwdkupf m;o,faqmifvmonfh Eke;f ajrrsm; jrpf0wGif ydv
kY maomaMumifjh zpfonf/
{&m0wDjrpfonf jrpfdk;wpfavQmufEkef;ajrrsm;udk jrpf0odkY wpfESpfvQif wefcsdef
216 oef; o,faqmifykdYcsay;onf/ rEav;rdUtxdEke;f ajrwefcsed f 32 oef; ygvmNyD;
csi;f wGi;f jrpfwpfavQmufrS wefcsed f 109 oef; yl;aygif;pD;0ifonf/ tjcm;jrpfvufwuf
acsmif;vufwufrsm;uvnf; Eke;f ajrwef oef; 120 udk {&m0wDjrpftwGi;f odkY
ESpfpOfpD;0ifap\/
jrpf0odkY ESpfpOfESpfwdkif; Ekef;ajrrsm; a&GUrQ ydkYcsay;aejcif;aMumifh
{&m0wDjrpf0uRef;ay:onf yifv,fbufokYd wpfEpS v
f Qif ay 200 Eke;f ? ESpw
f pf&mvQif
3 'or 79 rdkiEf ke;f jzifhwk;d csJUum us,jf yefYvmvsu&f So
d nf/ {&m0wDonf urm
ay:wGif a&wdkupf m;rItrsm;qHk; jrpfwpfckjzpf Ekid ;f jrpf? rppyDjrpf? **FgjrpfESihf
'if;nKjrpfwkdYxufyif a&wdkupf m;EIe;f ydkrsm;onf/ jrpf0Sr;f atmufajc&Sd ausmufaqmif
ausmufom;rsm;udk ESpf 400 vQif wpfaycefYwkdupf m;avh&So
d nf/
{&m0wDjrpf\ a&qif;csKid 0hf rS ;f 1onf pwk&ef;rdkiaf ygif; 158700 us,0f ef;&m
jrefrmEdkifiHtus,ft0ef;\ 61 % &Sdonf/ jrpf0uRef;ay:tpydkif;? jrpfcGJrsm;
pwifrcGJxGurf D {&m0wDjrpf\ a&xkxnfpD;EIe;f 2onf wpfpueYfvQif tenf;qHk;
ukAay 82000 rS trsm;qHk;ukAay 1152000 twGi;f &Sw
d wfonf/ wpfESpt
f wGi;f
1/ Drainage basin

2/ Discharge

jrefrmh a&t&if;tjrpf

109

yQrf;rQa&xkxnfpD;EIe;f rSm wpfpueYfvQif ukAay 460000 jzpfonf/ 'DZifbmvrS


rwfvtwGi;f tedrhfqHk;jrpfa&tjrifh1ESihf ,if;txuf 5 ay tjrifhtwGi;f twuf
tusjzpfavh&So
d nf/ ZGev
f v,frS atmufwkdbmvv,ftwGi;f rl a&twuftus
onf tedrhfqHk;jrpfa&tjrifh txufay 20 rS 30 twGi;f &So
d nf/ wpfESpw
f mtwGi;f
tedrhfqHk;jrpfa&tjrifhonf azazmf0g&DvwGijf zpfay: tjrifhqHk;jrpfa&tjrifh2 onf
Mo*kwv
f wGijf zpfwwf\/ rEav;rdUESihf jynfrdUwkdYwGif wpfESpw
f mtwGi;f tedrhfqHk;
jrpfa&tjrifhESifh tjrifhqHk;jrpfa&tjrifhuGmjcm;csufrSm 31 'or 7 ayESifh 37
'or 3 ay toD;oD;&SMd uonf/
{&m0wDjrpf\ wpfESpt
f wGi;f yQrf;rQa&xkxnfpD;EIe;f rSm wpfpueYfvQif
ukAay 460000 wpfESpv
f Hk;taejzifh a&xkxnf{u 333 oef;pD;qif;ae\/
jrefrmEdkiif HtwGi;f &Sd jrpfacsmiftm;vHk;pkpkaygif;taejzifh wpfESpv
f Qif a&xkxnf{uay
oef; 870 pD;qif;ae&m {&m0wDjrpfBuD;u jrpfvufwufrsm;ESit
hf wl 38% ausmaf usmf
odkYr[kwf ig;yHkESpyf HkeD;yg; yg0ifpD;qif;ay;aeonf/
{&m0wDjrpf\ tBuD;qHk;jrpfvufwufjzpfaom csi;f wGi;f jrpfonf jrefrmEdkiif H
wGif wwd,t&Snt
f vsm;qHk;jrpfjzpfaomfvnf; toHk;0ifrIrSmrl 'kw,
d vku
d o
f nf/
csi;f wGi;f jrpfonf jrefrmEkid if Hajrmufzsm; rvdcjrpftaemufbuf&Sd ulreG af wmifwef;u
a&TawmifBuD;teD;wGif jrpfzsm;cHaom wEkid cf jrpf (weJjrpf) rS pwifonf/ wEkid cf onf
jrpfzsm;ydki;f awmifbufrS ajrmufbufokdYpD;qif;NyD; ajrmufbufrS pD;qif;vmaom
w0efcjrpfEiS hf aygif;qHk [l;aumif;csKid 0hf rS ;f ta&SUbufrS taemufbufokYd jzwfp;D onf/
xkaYd emuf [l;aumif;awmifMum;wGif jrpfzsm;cHaom w&Gecf jrpf (wHkjrpf) ESiahf ygif;qHkNyD;
csi;f wGi;f jrpftjzpf ajrmufbufrS awmifbufokdY qufvufpD;qif;onf/
csi;f wGi;f jrpfawmifbufokYpd D;qif;&m ta&SUbufrS Okjrpf? taemufbufrS
eefzGwu
f jrpf? ,l;jrpf? jrpfomjrpfwkdYpD;0ifonf/ cED;? xrHoD? [krvif;? aomifoGy?f
azmif;jyif? uif;wyf? armfvku
d ?f uav;0? rif;uif;? ueDEiS hf rHk&mG rdUwku
Yd kd jzwfoef;NyD;
a&pudrdUtvGew
f Gif jrpfaMumif;ESpjf zmuGJ jrpf0ESpcf kjzifh {&m0wDjrpftwGi;f pD;0if
onf/ jrpf0wpfcku jrif;jcHtxufa&wdki&f GmteD;rS pD;0ifNyD; tjcm;wpfcku jrif;jcH
1/ Lowest water level

2/ Highest water level

110

jrefrmh a&t&if;tjrpf

rdUatmuf yckuLtxufrpS ;D 0ifonf/ odkaY omf txufjrpf0rSm aumoavmufvke;D yg;


jzpfoGm; atmufjrpf0rSom oabFmrsm; pkeq
f efoGm;vmEkid \
f / csi;f wGi;f jrpfonf
691 rdkif &Snv
f sm;NyD; wpfESpv
f Qif a&xkxnfonf {uay 115 oef; pD;qif;
rdk;wGi;f cE;D rdUtxd? aqmif;ESihf aEGOwkww
kYd iG f [krv
if;rdUtxd oabFmrsm;oGm;vmEkid f
onf/
jrefrmEkid if HtwGi;f 796 rdkirf Q jzwfoef;pD;qif;aom oHvGijf rpfonf rdkif
1750 &Snv
f sm; urmhjrpfBuD;rsm;pm&if;0ifjzpfonf/ wdbufuke;f jrifhta&SUykdi;f
wef*vmawmifwef; jrpfzsm;cHum awmifbufokdY,leefuke;f jrifhukdjzwfoef;pD;qif;
onf/ ajrmufvww
D 'G f 24 'D*&Dta&mufwiG f jrefrmEkid if t
H wGi;f pD;0ifNyD; &Sr;f jynfe,f?
u,m;jynfe,fESihf u&ifjynfe,fwkdYukdjzwfum armfvrdif rdUteD;wGif jrpf0ESpcf kcGJNyD;
rkwrauGUxJ pD;0ifonf/ jrpf0wpfckrSm bDvl;uRef;ajrmufbuf&Sd '&,faygufjrpf0
jzpf usew
f pfckrSm bDvl;uRef;ta&SUbuf&Sd armfvrdijf rpf0jzpfonf/
oHvGijf rpftwGi;f odkY ta&SUvufrS erfhwed ;f ? erfhc? erfhqif? aomif&if;?
*sKid ;f ESihf tw&HjrpfwkdY pD;0ifNyD; taemufbufrS erfheif;? erfhyef? erfhwef? erfhyGe?f
,Ge;f pvif;ESihf 'HkordjrpfwkdY pD;0ifMuonf/ oHviG jf rpf jzwfoef;pD;qif;&ma'orsm;rSm
awmifxlxyf eufIdif;aomacsmufrsm;wpfavQmuf a&wHcGefrsm;? a&arSmfrsm;
aygrsm;onf/ wpfEpS v
f Qifa&xkxnf{uay 209 oef;cefY pD;qif;onf/ a&pD;jrefaom
aMumifh jrpf0teD;rSty a&aMumif;oGm;vma&;twGuf toHk;r0ifvSay/ jrpf0rS
63 rkdifa0;uGmaom a&T*Gef;txdom oabFmrsm;qefwufEdkifonf/ aEGtcg
armfawmfi,fESihf avSorerf sm; a&T*eG ;f txuf 28 rkid af 0;onfh rJqyd f rdUtxd qefwuf
Edkio
f nf/ oHvGijf rpf\ a&rsuEf Smjyifonf a&rsm;csed Ef Sihf a&enf;csed w
f Gif ay 60
rS 70 txd uGmjcm;wwf a'owcsKUd ay 90 txduGmjcm;\/
ppfawmif;jrpfonf &Srf;jynfe,fawmifydkif;? uavmrdUtaemufbuf&Sd
awmifrsm; acsmif;zsm;cHaom aygif;avmif;acsmif;tjzpf pwifp;D qif;vm&m &rnf;oif;
ckid t
f a&mufwGif aygif;avmif;jrpfjzpfvmonf/ yJcl;dk;r jrpfzsm;cHaom qifao
acsmif;ESihf ivdkuaf csmif;wdkYysO;f rem;rdUteD; yl;aygif; aygif;avmif;jrpftwGi;f odkY
taemufbufrS pD;0ifonf/ xdkrSppfawmif;jrpftaejzifh awmifbufokdYqufvuf

jrefrmh a&t&if;tjrpf

111

pD;qif;&m ta&SbufrS yH;? aomufa&cyf? rke;f ? ausmufBuD;ESihf a&Tusiaf csmif;wdkY


pD;0ifMuonf/ taemufbufrSvnf; Hk;yif? a&eD? qGm? caygif;? jzL;? uGr;f ESihf
&JEG,facsmif;wdkYpD;0ifMuonf/
ppfawmif;jrpfonf aygif;avmif;jrpfzsm;rS pwif rkid f 350 rQ &Snv
f sm;
aomfvnf; a&wdro
f jzifh avSi,frsm;omoGm;Edkio
f nf/ opfarsm&eftwGurf l toHk;0if
onf/ wpfESpv
f Qif a&xkxnf{u ay 34 oef;cefY pD;qif;\/ jrpf0us,Nf yD;
twGi;f bufokdY usO;f oGm; 'DvHk;BuD;rm;um twuftusjref\/ jrpf0ra&mufrD
ppfawmif;jrpfukd taemufbufrSyJcl;jrpfESihf wl;ajrmif;azmuf qufoG,x
f m;onf/
txufyg jrpfBuD;rsm;ESihf ,if;wd\
kY jrpfvufwuf? acsmif;vufwufrsm;tjyif
jynfpakH tmifrazmfjyEkid af om acsmif;vufwufi,ftrsm;tjym;ESihf urf;d;k wef;a'orsm;
yifv,ftwGif;odkY wkdufdkufpD;0ifaom acsmif;i,frsm;pGmusef&Sdaeao;onf/
jrefrmEkid if H\ aoG;aMumrsm;ozG,jf zpfaeaom jrpfacsmif;rsm;u yifv,ftwGi;f odkY
ESpfpOf pkaygif;ydkYaqmifay;onfha&yrmPrSm {uay oef; 870 (*gvefoef;
axmifaygif; 283490) cefY&So
d nf/ rQ rsm;jym;onfh a&t&if;tjrpfukd yifv,f
twGi;f odkY tv[ra&mufoGm;apbJ wwfEkdio
f rQwm;qD; tusK;d &S&d o
Sd Hk;pGJa&;rSm
uREkyf w
f kdY jrefrmEdkiif Hom;wdki;f \ wm0efyifjzpfonf/

112

jrefrmh a&t&if;tjrpf

tus,t
f 0ef; a&aiGUyifaiGUjyefEkid pf rG ;f ESppf Oftrsm;qHk; a&aiGUyifaiGU
(pwk&ef;rdki)f
(vufr)
jyefEkid o
f nfyh rmP (ukArkid )f
ucsijf ynfe,f
34379
43.37
23.53
u,m;jynfe,f
4530
43.86
3.14
u&ifjynfe,f
11730
54.31
10.05
csi;f jynfe,f
13907
35.04
7.69
ppfukdi;f wkid ;f txufykdi;f
25516
47.72
19.21
11019
56.48
9.82
ppfukdi;f wdki;f atmufykdi;f
weoFm&Dwkid ;f
16736
47.64
12.58
yJcl;wdki;f
15214
51.60
12.39
rauG;wkid ;f
17305
49.87
13.62
rEav;wkid ;f
14295
51.99
11.73
rGejf ynfe,f
4748
50.12
3.76
&cdkijf ynfe,f
14200
57.63
12.92
&efukew
f kid ;f
3927
54.13
3.76
&Sr;f jynfe,f
60155
38.61
36.66
{&m0wDwkid ;f
13567
52.11
11.16
jynfaxmifpk
261228
46.47
191.61
jynfe,f^wdki;f

Z,m; (5-4) / / jynfe,fESihf wdki;f tvku


d f ESppf Of trsm;qHk;a&aiGUyifaiGU jyefEkid o
f nfh
yrmP
a&aiGUyifaiGUjyefonfh a&yrmPpkpkaygif; tus,t
f 0ef;pkpkaygif;

jrefrmh a&t&if;tjrpf

113

tcef; (6)
ZD0avmutwGuf tusK;d jyKqHk;j'yfypn;f
urmwGiu
f REkyf w
f kdYvufvSr;f rDaom j'yfypn;f rsm;teuf tayg<u,f0
qHk;rSm avESihf a&yifjzpfonf/ xkjd 'yfypn;f ESprf sK;d vHk;onfyifvQif uREkyf w
f kdYtygt0if
owavmuBuD;wpfckvHk;omru tyiftm;vHk;yg0ifonfh kuavmuBuD;wpfckvHk;
twGuyf g t"dutusqHk;? tvkt
d yfqHk;vnf;jzpfMuonf/ wpfenf;tm;jzihq
f k&d vQif
avESihf a&onf ZD0xkBuD;wpfckvHk;&Sio
f efaeEdkiaf &;twGuf r&Srd jzpfvkt
d yfaom
j'yfypnf;rsm;yifjzpfMuonf/
uREkyf w
f kYd touf&Sio
f efaeEdkiaf &;twGuf avESihaf &udk r&Srd jzpfvkdtyfovdk
uREkyf w
f kdYtm[m&tvdkYiSm pm;aomufaeMuonfh om;ig;ESihf toD;t&Gupf onfwkYd
uvnf; avESihfa&udk rvGJraoGvkt
d yfvSonf/ a&raomuf&aomfvnf; uREkyf f
wkYo
d nf em&Dykdi;f ru &ufykdi;f txdaeEdkiaf umif; aeEdkiaf yrnf/ odkYaomf avr&ygrl
uREkyf w
f kt
Yd zdkY rdepfykid ;f twGi;f rSmyif toufqkH;I;H oGm;&ayvdrrhf nf/ odkt
Y wGuf touf
ZD0&Sio
f efaea&;twGuf a&xufavu ydkta&;BuD;onf[kqkEd kdi\
f /
odkY&mwGif toufZD0jzpfwnfa&;twGuf udpjrm;ajrmif a&u avxuf
ydkrkdyg0ifywfoufum tusK;d yay;ae&onf/ xkYt
d wl vlwkdY\ aea&;xkid af &;? pm;a&;
aomufa&;? 0wfa&;? pm;a&;eSihf oGm;a&;vma&;tp&So
d nfh udpt00wGiv
f nf;
a&t&if;tjrpfrsm;u taxmuftulrsm;pGm yay;&jyefygonf/ odkYjzpf a&udk
ZD0avmuBuD;twGuf tusK;d trsm;qHk;yay;ae&onfh j'yfypn;f [kqkyd gu rSm;rnf
r[kwfay/
odkYaom j'yfypn;f udk uREkyf w
f kdYjynfaxmifpkjrefrmEdkiif Honf xkxnf

114

jrefrmh a&t&if;tjrpf

359 ukArdkicf efY&Sad omrk;d a&tjzpf ESppf OfESpw


f kdi;f vufcH&&So
d nf/ xkrd kd;a&rsm;teuf
wcsKdUwpf0uf oHk;vdkuf&NyD;rS a&aiGUjyefoGm;onfha&tygt0if pkpkaygif; a&aiGU
jyefoGm;onfha&yrmPrSm 195 ukArdkicf efY&So
d nf/ xkad &rsm;udk z,fvkduo
f nfhwkid f
a&xkxnf 164 ukArdkicf efY useaf yao;onf/ xkad &yrmPrSm oef; 50 &Sad om
jrefrmEkid if Hom;rsm;tzdkY wpfOD;vQif wpf&uf a&*gvef 9900 oHk;&efvHkavmufonf/
a&udk a&GUrQ oHk;pGcJ iG &hf onfEh kid if rH mS urmwGif tenf;tusO;f rQom&Sd
onf/ tar&duefjynfaxmifpkonf uREkyf w
f kYdEkdiif HESihf EIid ;f ,SOv
f kduyf gu wpfq,fh
wpfqrQus,f0ef;aomfvnf; rkd;a&udkrl av;qausmfausmfom vufcH&&Sdonf/
odkYtwGuf vlOD;a&oef; 290 rQ&Sad om tar&duefEkid if Hom;rsm;tzdkY wpfOD;vQif
wpf&uf a&*gvef 7800 rQom oHk;pGJEkid af yrnf/ obm0u uREkyf w
f kdYEkid if Hukd
rQtxd tusK;d yxm;onfESihftnD uREkyf w
f kdYjynfolrsm;uvnf; a&udk yifv,f
twGi;f odkY tv[pD;qif;roGm;apbJ wwfEkid o
f rQwm;qD;um toHk;csoGm;oifh
d kdYtoHk;csEkid &f eftwGuf a&u uREfkyw
f kYdtm; rnfokdYaomtaxmuftulukd
onf/ xko
rnfokdYrnfyHkay;aeonfukd odxm;&efvkdygonf/
toufZD0&Sifoefa&;taxmuftul
a&u uREkyf w
f kdYvlom;rsm;tusK;d udk rnfonfht&G,u
f pwiftusK;d yay;
oenf; [lrl rdcif\0rf;Mum;wdkut
f wGi;f uvva&Munf pwnfonfht&G,u
f yif
jzpfonf [kqk&d ygrnf/
rdcif\rsK;d OESihf zcif\okwyf kd;wkYdaygif;pnf;NyD; oaEatmifonfhaeYrSp
&Sp&f ufajrmufaeYwGif a&`rTm&nfjzpfvmrnfh tacgif;i,f1f pwifjzpfvmonf/ 1112 &ufom; ESpv
f Tmygonfh oaEom;csyjf ym;2 jzpfvmNyD;aemuf tjyifvTmbufrS
tacgif;i,fwGif a&`rTmtdwjf zpfvm&ef wmplaeNyDjzpfonf/ oaEom;csyjf ym;tvTm
oHk;ckjzpfvmaomtcg tacgif;i,fuav;tjzpfrS t&nftw
d u
f av;tjzpfokYd a&muf&dS
vm\/ wpfvtMumrl udk,fvHk;toGifay:vmonfhoaEom;udk a&`rTmtdwfu
vTr;f cHvm&m a&`rTmtdwx
f J oaEom;a&mufoGm;NyD; a&`rTm&nfxJprd af e&awmh\/
1/ Cavity

2/ Embryonic disc

jrefrmh a&t&if;tjrpf

115

a&`rTmtdwftwGif;rS a&`rTm&nfxJwGif uvmyfpnf;rsm;? aoG;jzLO?


tqD"mwf? tom;"mwf? oMum;"mwf? qkd'D,rf? rD;pkef;ESifh xHk; ponfwkdY
yg0ifaomfvnf; tenf;tusO;f rQomjzpf a&u 99 &mcdkiEf Ie;f yg0ifonf/ xkd
a&`rTm&nfrsm;u oaEom;&Sifoefjzpfwnfvmap&ef atmufygvkyfief;rsm;udk
aqmif&Gufay;onf/
d rf ?d aqmifhryd gu oaEom;udk rxdckdurf ad p&ef
rdcif\ Adkufukd xdr?d cku
a&`rTm&nfrsm;u Mum;ucHay;xm;onf/ om;tdrfnpf jzpfvmonfhzdtm;udk
oaEom;\ ae&mwpfae&mwnf;u pkrcH&apbJ ysHUESYHcHpm;ap&ef a&`rTm&nfu
aqmif&u
G af y;jcif;tm;jzifh oaEom;udkxkcd ku
d rf rI S tumtuG,af y;onf/ oaEom;ESihf
a&`rTmtdww
f kdYuyfraeap&ef a&u Mum;ucHxm;ay;onfhtjyif oaEom;udk vGwf
vyfpGmvIyf&Sm;Edkifap\/
xkYt
d jyif a&`rTm&nfu oaEom;\udk,rf S tylqHk;HI;rIrjzpfap&ef umuG,f
ay;xm;ojzifh oaEom;onf rdrcd Emudk,rf Stylcsed u
f kd xde;f odr;f aep&mrvdkawmhbJ
zGHUzd;BuD;xGm;aponfhtvkyu
f kdom wpdkurf wfrwfvkyEf kid \
f / udk,0f efig;v&NyD;aemuf
ydki;f wGif oaEom;u a&`rTm&nfukrd sKcd savh&&dS m? a&`rTm&nfu oaEom;udk a&axmufyhH
ay;&ma&mufonf/ a&`rTm&nf\ vlYtusK;d yrI aemufwpfckrSm oaEom;ESihyf wfouf
aomtcsuftvuftcsKdUudk jyifyuvlrsm;od&Sdap&ef azmfjyay;&jcif;yifjzpfonf/
a&`rTm&nfukd &,lavhvmjcif;tm;jzifh oaEom;onf a,mufsm;av;vm;? rde;f uav;
vm; [lonfukdoEd kid \
f / v&ifhaerItajctaeESihf oaEom;aoqHk;aerI &S?d r&Sd
tjctaewdkYukd odEkid \
f / xkYt
d jyif rskK;d dk;vdkuo
f nfha&m*g &S?d r&Su
d kdyg udoEd kid o
f nf/
a&`rTm&nf\aemufqk;H tvkyrf mS vapharG;cgeD; a&`rTmtdwaf ygufjyJomG ;onfh
tcg a&`rTm&nfrsm;u arG;vrf;aMumif;wpfavQmufukd a&ESihfaq;aMumvdkuo
f uJhokdY
vkyaf y;&jcif;yifjzpfonf/ arG;zGm;NyD;onfah emufwiG v
f nf; a&oefo
Y efjY zihyf if aq;aMum
oefYpifay;&onfjzpf&m vlYb0 yxrqHk; tusK;d yay;&onfht&mrSmvnf; avNyD;
ygu a&yifjzpfonf/
arG;zGm;NyD;onfESihf av;v? ig;vt&G,af &mufonftxd uav;i,f\
t"dutpm;tpmrSm a&ESihf rdcifEkdY&nfomjzpfonf/ rdcifEkdY&nfrSmvnf; ydkwif;?

116

jrefrmh a&t&if;tjrpf

oMum;? aoG;jzLO? tjcm;ouf&Su


d vmyfpnf;rsm;ESihf y#dypn;f rsm; arsmygaeaom
a&omjzpfonf/ rdcifEkdY&nfr&&Sjd yefvQif EdkYrIeYfukda&jzifhyif azsm
f wku
d &f onf/ odkY
uREfkyw
f kdY b0tpwGif &Sio
f efBuD;xGm;vm&ef a&uaqmifMuOf;ay;&ouJhokdY b0
wpfavQmufvHk;vnf; toufZD0wnfNrJa&;twGuf a&uyif trsm;qHk;wm0ef,l
ay;&onf/
uREkyf w
f kcYd Emudk,f tpdwt
f ydki;f toD;oD;ESihf cEmwGi;f tpdwt
f ydki;f toD;oD;
wdkYwGif a&rnfa&GUrnfrQyg0ifzGJUpnf;xm;NyD; rnfokdYrnfyHkvkyaf qmifay;onfukd tcef;
(3) azmfjyNyD;jzpfonf/ ,ck uREkyf w
f \
Ykd ZD0pufBuD; rcsKUd ,iG ;f ap&efEiS hf csKUd ,iG ;f oGm;
ygu yjyif&ef a&u rnfokdYaqmif&Guaf y;onfukd azmfjyoGm;ayrnf/
vlomwkid ;f \ cEmudk,Zf 0D pufBuD;vnfywfaeap&ef wpf&ufvQif tenf;qHk;
a&*gvefwpf0ufvko
d nf/ xkyd rmPudk a&aomufjcif;wpfrsK;d oufoufrS &,l&ef
rvdkay/ wcsKdUwpf0ufudk tjcm;aomufp&mt&nfwpfckcktjyif pm;onfh om;?
ig;? toD;? t&GuEf Sihf tjcm;pm;p&mrsm;rSvnf; &Edkio
f nf/
tu,f uREkyf w
f kdY aygifrkeYfeSihf a&udkompm;aomufrnfqkyd gpdkY/ aygifrkeYf
zkwzf kYd *sKrH eI eYf ,f&ef a&vk\
d / *sKrH eI &Yf &ef *sKpH ku
d &f m a&rsm;pGmoHk;&jyefonf/ odkt
Y wGuf
vlwpfOD;\ wpfaeYwmvkt
d yfaom a&yrmPonf *gvef 300 txd jzpfoGm;rnf/
tom;wpfaygifESihf [if;oD;[if;&Gut
f enf;i,f xnfhoiG ;f pm;aomufygu vlwpfOD;
wpfaeYwm a&vkt
d yfcsuo
f nf *gvef 2500 txd jzpfoGm;vdrhfrnf/ tb,faMumifh
qkad omf tom;xGuo
f w0gtzdkY tom;wpfaygifwk;d &ef pm;aomuf&onfh toD;t&Guf
pdkuyf sK;d &efESihf xko
d w0gaomuf&ef a&*gvef 2300 ESihf [if;oD;[if;&Gupf kduyf sK;d &ef
a&*gvef 200 vkt
d yf jzpfonf/
odkY a&u vlom;ukad xmufyHhay;ae&onfrSm vl\ZD0pufBuD; yHkrSef
vnfywfae&eftwGuo
f mjzpfonf/ tu,f ZD0pufBuD;wpfpHkwpf&m csKUd ,Gi;f oGm;
ygu jyefvnfyjyif&ef aq;0g;ukorIukd a&\taxmuftuljzifhom yvky&f onf/
taemufwkdi;f aq;ynmjzifh vlemwpfOD;\a0'emudk uko&mwGif aq;0g;udk a&jzifh
aomufapjcif;? aq;xkd;&mwGif aygif;wifa&jzifh a&mpyfxkd;&jcif;? vkdtyfygu
"mwfqm;ESihf oMum;"mwfxnfhoGi;f xm;aoma&udk aoG;aMumrSwpfqifh tpufcs

jrefrmh a&t&if;tjrpf

117

oGi;f ay;jcif;? 0rf;avQmjcif; odkYr[kwf aoG;vGew


f kyaf uG;a&m*gjzpfygu "mwfqm;ukd
a&rsm;pGmjzifhazsm
f wku
d af y;&jcif;ESihf tzsm;BuD;vGe;f ygu a&ywfwku
d af y;&jcif;
ponfwkdY yvkyaf y;&onf/
jrefrmhwkid ;f &if;aq;jzifh uko&mwGirf l aq;0g;rsm;udk a&csn;f oufoufom
rubJ wcsKUd ukd a&aEG;? uGr;f &Guf ywfa&ponfh a&vJtrsK;d rsK;d jzifh wku
d af uR;wwf\/
xkYdtjyif aq;zuf0iftyifwpfrsK;d rsK;d udk Budwaf xmif;np,
f l &aomt&nfjzpfonfh
owK&nfukdvnf; aq;0g;tjzpftoHk;yMuonf/ aq;zuf0iftyif\ toD;tyGihf?
t&Gu?f tacguf? tjrpfponfwku
Yd kd a&jzifh oHk;cGuw
f pfcu
G w
f ifywf wku
d af uR;wwf
onf/
taemufwkid ;f aq;ukorIwiG f "mwfqm;a&toHk;yjcif;ESihf tcsKUd a&m*grsm;wGif
a&rsm;rsm;aomufapjcif;wdkYrSty a&udk aq;0g;tjzpfoHk;pGJavhr&Sad y/ wkid ;f &if;aq;
ukorIwiG f a&udktrsK;d tpm;cGJ tcsKUd aoma&m*grsm;uko&mwGif toHk;yonf/ a,m
rdUpm;twGi;f 0ef OD;bk;d vIid pf DpOfa&;om;onfh OwkabmZeo*F[usr;f wGif a&trsK;d
tpm;ESihf oufqkdi&f mZD0tusK;d yrIukd atmufygtwdki;f azmfjyxm;onf/
]]a&onf 'dA-aumif;uif jzpfaoma&? abmr-ajrBuD;odkYa&muf ajr
wnfaoma&[l ESprf sK;d &S\
d / xkEd Sprf sK;d wdkYwGif aumif;uifa&onf rk;d a&? rk;d oD;a&?
eSi;f a&? qD;cJa&[l av;rsK;d &So
d nf/ jrefrmwdkEY ikd if t
H p&Sad om ylaomt&yfa'owdkw
Y iG f
aqmif;wGi;f tcgusaom ESi;f udk ygVdbmom xkom& jrefrmbmomjzifh]]ESi;f }}[k
ac:onf/ at;aom wkwEf kdiif H? odk;aqmif;Ekid if Htp&So
d nfwkdY aqmif;wGi;f tcg
0g*Gr;f pdkiu
f o
hJ kYd aumif;uifru
S saom a&cJuko
d m? [drjrefrmbmom]]qD;cJ}}ac:onf}}
OwkabmZeo*F[usr;f oDwif;uRwfv&Gmaom pifMu,faomrk;d a&\
tusK;d ? rdk;oD;a&? ESi;f a&ESihf qD;cJa&wkY\
d tusK;d wdkYukd atmufygtwkid ;f azmfjyxm;\/
]]aomuf v Qif t m;&ES p f o uf a pwwf \ / rxif & S m ;aomt&om&S d
aomufvQifaomufcsif;? armyef;jcif;? a&iwfjcif;udkaysmufapwwf\/ ESvHk;udk
ESpo
f ufapwwf\/ vlwkdY\toufukdapmifha&Smufwwf\/ &o,ersK;d jzpf touf
&Snw
f wf\/ 0atmifaomufNyD;vQif EGr;f e,f\ aMuvG,\
f / a'gooHk;yg;vHk;udk
Ekid \
f / um; qm;? ,rf;? qyfjympaom tjcm;"mwfrsm;ra&maESm? a&oufouf\
tusK;d }}

118

jrefrmh a&t&if;tjrpf

]]rk;d oD;onf tqDMoZmr&S?d pifMu,f\? aMucJ\? ckid cf Hh\? tvGeaf t;\?


onf;ajcudkEkid \
f ? avovdyu
f kd ysuaf pwwf\/}}
]]ESi;f a&onf at;\/ tqDMoZmr&S?d avudkysuaf pwwf\/ ovdyu
f kd
Edki\
f / 0rf;rD;udkEkeYfapwwf\/ aygifawmifhckid af omtem? vnfacsmif;em? qD;tBudrf
rsm;pGm oGm;&aomtem? udk,yf lem? &wyw
d ef m? rsupf ed m? atmhtefemwdkYukdEkdi\
f /}}
]]qD;cJonfat;\/ onf;ajcudkEkdi\
f / aMucJ\/ avudkysuaf pwwf\/
tqDMoZmr&S?d tcsKUd usr;f wdkY qD;cJonf at;\/ tqDMoZmr&S?d ovdy?f onf;ajc?
avwdkYukd rysuaf pwwf[lqk\
d /}}
ajrwnfaoma&udk wnfae&mtvdkuf trsK;d tpm;cGJjcm; vlwkY\
d ZD0puf
vnfywf&mwGif tusK;d yyHkukd OwkabmZeo*F[usr;f atmufygtwkid ;f azmfjyxm;
onf/
f uf
]]yifv,fa&onfief\? cg;\? tcsed af v;\? aMucJ\? ESvHk;udkrESpo
apwwf? yl\? toufukd wdkapwwf\/ a'gooHk;yg;udk ysuaf pwwf\/ jrpfBuD;a&
onf tqDMoZmr&S?d aMuvG,\
f ? tcsed af ygh\? avudkysuaf pwwf\? oefY&Si;f Munf
vif\? pOf;i,fpyf\? avovdyu
f kd Ekid \
f ? taMumudk rav;apwwf/ jrpfi,fa&
onf aoG;? av? t&omwkYo
d mG ;vrf;udk ydw
f vnf;aumif; taMumudk av;apwwf
\/ aMucJ\/? av;\? csK\
d ? aemuf\? tif;tkid af &onf csK\
d ? pOf;i,fzef\?
aMuvG,\
f ? aygh\? EIwu
f kNd rdeaf pwwf\? qDMoZmr&S?d a&iwfjcif;udk azsmufwwf\?
tm;udkjzpfapwwf\? qD;0rf;udk csKyfapwwf\? uefa&onf csK\
d ? pOf;i,fzef\?
0rf;rD;csuf usufvQifpyf\? avudkysufapwwf\? usifBuD;usifi,fwdkYudk
csKyfapwwf\? aoG;? onf;ajc? ovdyw
f kdYukdEkid \
f / }}
]]usKH;a&onf tu,fieftHh? onf;ajcudkysuaf pwwf\? avovdyu
f kd
Ekid \
f ? tu,f csKt
d ?hH ovdyu
f kd ysuaf pwwf\? avonf;ajcudk Ekid \
f ? wGi;f a&onf
tu,f ieftHh? avovdyu
f kd Ekid \
f ? onf;ajcudkvGepf Gmysuaf p\/ 0rf;rD;awmuf\?
d hH? a'gooHk;yg;vHk;udkEkdi\
f ? aMuvG,\
f ? aygh\? vlwkdYESihfoifh\?
tu,f csKt
a&xGuaf csmif;a&onf csK\
d ? tvGeaf t;\? onfajcudkEkdi\
f ? aMuvG,\
f ? 0apwwf
\? tm;udkjzpfapwwf\? avudk pOf;i,fysuaf pwwf\? pdrhfprf;a&onf csK\
d ?

jrefrmh a&t&if;tjrpf

119

aMuvG,\
f ? aygh\? 0rf;rD;csu
f usuv
f Qif pyf\? tvGeaf t;\? 0rf;rD;udk awmufap
wwf\? EIwu
f kNd rdeaf pwwf\? avonf;ajcudkysuaf pwwf\? oJwiG ;f a&onf at;\?
Munf\? csK\
d ? pOf;i,fzef\? aMuvG,\
f ? aygh\/ tjypfr&S?d onf;ajcudkEkdi\
f ?
iefrl onf;ajcudkysuaf pwwf\? v,fuGuaf &onf av;\? aMucJ\? taMumudk
av;apwwf\? a'gooHk;yg;udkysuaf pwwf\/ ausmufpufa&onf tnpftaMu;
uif;\? Munfvif\? tqDMoZmr&S?d at;\ tarSmifhya,m*udkEkdi\
f / csr;f omap
wwf\? zsm;aomtem? ylavmifjcif;? tqdyo
f ifhjcif;wkYdukdEkdi\
f }}
taemufwkid ;f aq;ukorIwGif a&aEG;tdw?f a&cJtw
d rf sm; toHk;yaomfvnf;
a&aEG;ESihf a&at;wdu
kY kd tusK;d tjypfcjJG cm; aq;0g;taxmuftultjzpf ay;avhr&Sad y/
wkid ;f &if;aq;ukorIwiG f a&vJtjzpfcjJG cm;oHk;Hkomru tusK;d tjypftvku
d af omufokH;
apwwf&m a&at;? a&aEG;ESifh a&usufat;wkdY\toHk;wnfhyHkudk OwkabmZe
o*F[usr;f atmufygtwkid ;f azmfjyxm;onf/
]]rl;a0aomol? onf;ajcem&Sad omol? ylavmifaomol? tqdyo
f ifhaomol?
aoG;em&Sdaomol? aot&uf,pfrl;aomol? a&iwfem&Sdaomol? armyef;aomol?
wufaomol? atmhtefaomol? aoG;tefaomol? onf;ajczsm;&Sad omolwkdY a&at;
vnf; oifhjrwf\/ xko
d lwkdYonf a&at;aomufjcif;? csK;d jcif;udk ytyfuke\
f /}}
]]ab;xdk;&ifusyef m&Sad omol? ESmap;aomol? avem&Sad omol? ukycf ikd af wmifh
aomol? 0rf;a&mifaomol? Muufrsuo
f ifah omol? 0rf;oufaomol/ tzsm;opf&adS om
ol? [ku
d af om tem&Sad omol? qDaxmywf rsm;pGmpm;aomol? ovdyef m&Sad omol?
0rf;udkuaf omol? *lem&Sad omol? acsmif;qk;d em? yef;em&Sad omol? EIwrf Nrdeaf omol?
trmaygufaomolwkdYonf a&at;udkMuOfa&Smiftyfuke\
f / xko
d lwkdYonf a&at;
aomufjf cif;? csK;d jcif;udk rytyfuke?f a&aEG;udkom oHk;aqmiftyfuke\
f /}}
]]Owktm;avsmpf Gm csut
f yfNyD;aoma&aEG;udk at;apNyD;rS aomuftyfaom
temwdkYum; udk,yf laomtem? 0rf;ysuef m? onf;ajcem? aoG;em? rl;a0aomtem?
aot&uf,pfjcif;? tqdyo
f ifhjcif;wdkYukdvnf;aumif;? qD;csKyfaom rkwuw
d ef m?
y@Kem? a&iwfaomtem? atmhtefaomtem? armyef;aomtem? aot&ufudk
aomuftm;BuD;aomaMumifh jzpfaomtem? oEdygwftemwdkYukdvnf;aumif; tem

120

jrefrmh a&t&if;tjrpf

wdkY a&usuaf t;onfoifh\/ csuNf yD; tvkt


d avsmufat;aom a&usuaf t;onf
a'gooHk;yg;vHk;udkEikd \
f ? at;\? tqDMoZmr&S?d aoG;avt&omtaMumwdu
kY kd rav;vH
apwwf? EGr;f e,fjcif;? a&iwfjcif;? tzsm;wkYdukdEkid \
f ? aMuvG,\
f ? aygh\/}}
uREkfyfwdkY\toufcEmwnfNrJaeap&ef? usef;rmaeap&ef tpmtm[m&
rSD0Jpm;ay;&onf/ uREkyf w
f kYdaeYpOfpm;aomufae&onfh xrif;[if;taejzihf a&ESihf
J mG ;a&pmrsm;onfvnf; a&ESirhf uif;uGm
uif;r&ovk?d wpfcgwpf&H pm;oHk;onfrh keyYf o
ay/ aumfjyefYprd ;f ? ukvm;yJoky?f wdkY[l;? rkeYfvyd jf ymESihf EkYdxrif;wdkYwGif a&u 72%rS
81% txdyg0if\/ xef;oD;rkefY? MumqHkokyf? eef;BuD;okyfESifh rkefYvifr,m;wdkY
onfvnf; 61% rS 67% rSm a&rsm;omjzpfonf/ bde;f rkeYf? rwfyJaMumf? rkeYfjym;
ovuftjzLESihf rkeYfprd ;f aygif;wdkYonfyifvQif a&ESihfrvGwu
f if;ay/ 44% rS 49%
txda&yg0if\/
vlom;rsm;twGuf t"dutm[m&"mwfwpfrsK;d jzpfonfh ydkwif;"mwfukd
ig;? ykpGefponfh a&xGuftpm;tpmrsm;ESihf a&udkaomufoHk;ae&onfh wd&pmef
tom;rsm;rS&onf/f tjcm;tm[m&"mwftrsK;d rsK;d udkvnf; a&xGut
f pmtpmrsm; pm;oHk;
jcif;jzifh&onf/ ta&;ygvSonfhqm;udk tajrmuftjrm;xkwaf y;onfrSmvnf; a&yif
jzpfonf/ xkYdtjyif uREkyf w
f kdYpm;oHk;aeonfh toD;tESH? t&Gut
f yifrsm;onfvnf;
a&r&&Syd gu &Sio
f efvmrnfr[kwaf y? uREkyf w
f kdYtwGuf tpm;tpmcsuf ywfa&;?
pm;aomufz,
G &f mrsm; yvkyaf &;? tdk;cGuyf ef;uefrsm;aq;aMuma&;? udk,cf Em aq;aMum
oefYpifa&;? tnpftaMu;pGeYaf &;? t0wftxnfrsm;avQmfzGyaf &;ponfh udpjrm;ajrmif
wGif a&udk tenf;ESihftrsm;oHk;pGJ&onf/ vlwpfOD;twGuf rQta&;ygvSonfh
a&ygay/
a&uefi,fuav;wpfck&Sd tpdr;f a&mifcyfaemufaemuf t&nfrsm;twGi;f u
ay:OD;p a&ndy ifuav;rsmutp? &ifrh n
S
hf 0g0gxdex
f ed af eonfh *sKcH if;BuD;rsm;tv,f?
jrifhrm;vSonfh uRef;yif? unifyifBuD;rsm;tqHk;? urmajrwGi&f &Sd o
Sd rQaom tyif
1
wdkYonf tvif;rSDpkzGJUjcif; jzifh&Sio
f efBuD;xGm;aeMuonf/
tvif;rSDpkzGJUjcif;jzpfpOfrSm opf&Gupf rd ;f a&ESihfumAGe'f kdiaf tmufqkd'w
f kdYukd
1/ Photosynthesis

jrefrmh a&t&if;tjrpf

121

aea&mifjcnfjzifh oMum;csuv
f ky
f oMum;rS upDtjzpf csucf si;f ajymif;vJoGm;onfh
jzpfpOfyifjzpfonf/ tyifrsm;onf tyiftm[m&csuv
f ky&f efa&udk ajrqDvTmrS&
umAGe'f kdiaf tmufqk'd u
f kd avrS&onf/ t&Gu&f Sd tpdr;f a&mifuvkd kdzD;1rsm;u aea&mif
jcnfrpS rG ;f tifuk,
d
l umAGe'f kid af tmufq'kd u
f kd umAGeEf iS hf atmufq*D sit
f jzpf yduaJG p\/
"mwfuGJvmaomumAGeu
f kd a&rS atmufqD*si?f [dku'f dk*siw
f kdYESihfaygif;pyf oMum;
jzpfap\/ "mwfuGJvmaomsatmufqD*sirf Smrl avxJokdYjyefa&mufoGm;onf/
,aeYrsuaf rSmufumvwGif urmBuD;&St
d yifrsm;u wpfESpv
f Qif umAGef
wefcsed b
f DvD,H 150 udk a&rS&aom[dku'f dk*siw
f efcsed f 25 bDvD,HESihf aygif;pyf
ay;vsu&f Sad eNyD; atmufqD*siw
f efcsed b
f DvD,H 400 ukad vxktwGi;f odkY jyefvnf
xkwv
f iT ahf y;ae\/ odkY vlow0gwdt
kY ouf&iS af &;twGuf vkt
d yfaom atmufq*D sif
udk tvif;rSDpkzGJUjcif;jzpfpOfjzifh tyifrsm;u avxkxJjznfhwif;ay;Edkijf cif;rSm a&\
taxmuftulaMumifhomjzpfonf/ ow0grsm; toufZD0wnfNrJa&;twGuf rQ
pGr;f aqmifay;onfh a&ygay/
b0wpfavQmuf tqifajyapa&;taxmuftul
urmBuD;wGif tjcm;ouf&Srd sm;ESihf EdIi;f ,SOv
f kduyf gu vlonf aemufrS
jzpfxGef;ay:aygufvmonfh ow0gtopfomjzpfonf/ odkYaomf tjcm;ouf&Sd
rsm;ESihfrwlbJ xl;uJonfhtm;omcsuw
f pfck vlwGi&f So
d nf/ xkt
d m;omcsurf Sm vl\
OD;aESmufwGif a&udk trsK;d rsKd;tzHkzHktoHk;ywwfHkrQru? udptrsm;tjym;wGiv
f nf;
a&udk ckid ;f apwwfonfh todPf&Sad ejcif;yifjzpfonf/
arsmuf0HuJhokdYaomb0rS acwfvlb0odkYa&muf&v
Sd m&ef wpfpwpfpwk;d wuf
vm&mwGif vl\ a&ESifhywfoufonfh yxrqHk;pl;prf;awGU&SdcsufrSm a&udkcyf,l
o,faqmif odkavSmifxm;Ekid af Mumif;yifjzpfonf/ urmcGH? cHk;cGH? vdyfcGH? bl;awmif;
ajcmufESihf wd&pmefom;a&wkYdjzifh cyf,laumif; cyf,lcJhMurnf/ tqdkygawGU&Scd surf Sm
tvGefyifdk;pif;vSaomfvnf; zGHUzd;vmrnfhudprsm;pGmpwif&ef t&Sdeft[kefygonfh
ajcvSrf;wpf&yfyifjzpfonf/
1/ Chlorophylls

122

jrefrmh a&t&if;tjrpf

xkdYaemuf olwumxuf Pfydkajy;olwcsKdUu opfvkH;ESpfckudkyl;NyD;


EG,yf ifEiS w
hf kyaf ESmif azmifozG,o
f kH;pGw
J wfvm\/ opfvkH;wpfckukd ausmufykqed jf zifh
tacgif;jzpfatmifxiG ;f uEl;avSozG,t
f oHk;yvmonf/ avSmw
f ufrsm; yvkyo
f Hk;pGJ
vmonf/ tqifhodkYa&mufjcif;onf {&mrwdk;wufrIwpf&yfjzpf&m ,cifu
h nfh jrpfjyifus,?f tdkijf yifus,w
f ku
Yd kd
jzwfoef;r&Edkiaf om twm;tqD;ozG,jf zpfaecJo
jzwful;oGm;vmEkid cf Jhonf/ awmkid ;f rsm;udk cufcufcJcJjzwfoef;jcif;rybJ jrpfurf;
wpfavQmuf avSmcf wfomG ;jcif;jzifh ydkrkv
d ,
G u
f pl mG ausmjf zwfomG ;NyDjzpfonf/ ausmydk;NyD;
ro,fEkid af vmufatmifav;onfh tav;tyifrsm;udk uEl;avSjzifh o,f,lykdYaqmif
ay;EdkiNf yDjzpfonf/ yxrqHk; a&aMumif;ydkYaqmifa&;pwifvku
d jf cif;yifjzpfonf/
rMumrwifrSmyif tjcm;PfBuD;&Sirf sm;u olwkdYavSukd wdkuaf vtm;jzifh
&Guv
f Tihfum a&GUvsm;ap&ef zefwD;wwfvm\/ &Gut
f jzpf opfacguf odkYr[kwf
rmacgufacguf[if;&Gut
f rQifrsm;jzifh &ufvky[
f efwl\/ odkY wDxGiv
f mEkid jf cif;rSm
obm0tiftm;wpfckukd yxrqHk;toHk;csvku
d jf cif;yifjzpfonf/ &Guv
f Tihfwwfvm
onfESihf ,cifuxufBuD;rm;aom avSrsm;yvkyv
f mEdki\
f / a&jyifus,u
f kdtoHk;cs&m
wGif taxmuftulyEkid o
f nfhypn;f rsm;udk wDxGio
f Hk;pGJvmcJhMuonf/ odkYtwGuf
,cifu jzwfausmrf &onfh a&jyifus,Bf uD;rsm;onf vlom;rsm;tzdkY pl;prf;&SmazG&ef
oHk;&rnfh vrf;rBuD;rsm;jzpfvm\/
bDpD 2000 wGif &Guaf &mwufygok;H Ekid o
f nfh oabmFBuD;rsm;wnfaqmufvm
Ekid Nf yD; a&aMumif;c&D;&nfBuD;rsm;pwif ukeu
f l;jcif;? pl;prf;&SmazGjcif;ESihf wdkucf kduf
jcif;wdkY yvkyv
f mMuonf/ a&S;OD; yifv,faysmrf sm;onf ukeo
f nfwpfykdi;f "m;jy
wpfydkif; jzpfMu ul;oef;a&mif;0,fjcif;omru vk,ufjcif;? aus;uReftjzpf
t"rzrf;qD;jcif;? e,fajropfxlaxmifjcif;ESihf e,fajrodr;f ydkupf kd;rk;d jcif;wdkY yvkyf
vmcJhMuonf/
a&S;OD;vlwkdYonf trJvkduw
f wfHkrQru toHk;usaom wd&pmefrsm;arG;jrL
wwfvmonf/ rkqkd;a&m arG;jrLa&;orm;yg a&TUajymif;aexkid o
f lrsm;jzpfMuonf/
aumufyJoD;ESH pdkufysKd;wwfvmonfhtcg tajccsaexdkifwwfvm\/ tdrfrsm;
d f ajrae&mydkiq
f kid rf Irsm;xGe;f um;vm\/ tdrrf sm;
tcdkit
f rmaqmuf wpfOD;csi;f tvku

jrefrmh a&t&if;tjrpf

123

pkr
d &Gmjzpfvmonf/ &Gmrsm;pkrjd yefvsuf rdUjzpfvm\/
xko
d kdY zGHUzd;wdk;wufvmonfh rdUjya'orsm;rSm tD*sprf S Edki;f jrpf0Sr;f ? ,aeY
tD&wfEkdiif HrS wdku*f &pf-,lza&;wD;jrpf0Sr;f ? ,aeY ygupwefEkdiif HrS tdEKjrpf0Sr;f ?
wkwEf kdiif HrS jrpf0gjrpf0Sr;f ponfh a&udktvG,w
f ul&&SNd yD; jrpfa&rMumcPvQH
ajrMoZmaumif;aoma'orsm;om jzpfMuonf/ aumufyo
J ;D ESpH ku
d yf sK;d wwfvmonfEiS hf
vlonf a&\tvGeftoHk;usrIaemufwpfckudk xyfrHodvmMuonf/ a&rygbJ
vHk;0pdkuyf sK;d r&Ekid af Mumif;ESihf oifw
h ifah oma&yrmPr&&Syd gu oD;ESt
H xGuf raumif;
aMumif;yifjzpfonf/
pd k u f y sKd ; rI z G H U zd ; vmonf E S i f h t rQ a&ud k ajrmif ; rsm;wl ; yd k Y a qmif
ay;wwfvmonf/ a&udkokdavSmif&efjzpfap? a&aMumif;ajymif;oGm;&efjzpfap qnfzkdY
wwfvmonf/ yxrqHk; qnfwrHrsm;udk tD*spef Sihf rufqkdykdaw;rD;,m; (tD&wf)
a'owdkYwGiaf exkid cf Jholrsm;u wnfaqmufcJhMuonf/ vGecf JhaomESpaf ygif; 5000
cefYuwnfaqmufcJhonfh *sm0g1qnftydtysurf sm;udk a*sm'f efEkdiif HwGif ,aeYwkdif
awGUMu&onf/ tBudrBf udrt
f cgcgyjyifNyD; ,aeYwkid o
f Hk;pGJae&aom ,DrifEkdiif HrS
2
rm&pfzf qnfonf ESpaf ygif; 2700 ausmf oufwrf;&Sad eNyDjzpfonf/
jrefrmEdkiif &H dS rdwv
D muefBuD;onfvnf; urmah &S;tusqk;H qnfrsm;wGif wpfck
tygt0ifjzpfonf/ a*gwrjrwfpGmbk&m;\bk;d awmf tOerif;BuD;u r[mou&mZf
10 ckESpf (bDpD 684 ckESp)f yjyifrGr;f rHcJhonf/ 11 Budraf jrmufyjyifqnfzkdYrIukd
aumZmou&mZf 416 ckEpS f (at'D 1054 ckEpS )f yk*jH ynf&iS f taemf&xmrif;jrwfu
yvkyfcJhonf/
a&udk a&S;OD;vlwkdYoHk;pGJrIaemufwpfckrSm tcsed u
f kd a&ESihf wdki;f wmjcif;yif
jzpfonf/ a&em&Drsm;udk tD*spf pwiftoHk;ycJo
h nf/ bDpD 250 wGif wufqikd b
f ikd &f yf3
qdkol *&dqwmonfwpfO;D u tk;d oHk;vHk;qifx
h m;onfh ydkrkrd eS u
f efaoma&em&Dukd wDxiG f
ay;cJh\/ bDpD 135 ckESpt
f a&mufwGirf l a&pD;tm;ESihfvnfywfaom bD;ESihf0ifkd;yg
a&tm;oHk;em&Dukd tD*spEf kdiif HtvufZef;N'D;,m;rdU toHk;yaeNyDjzpfonf/
a&S;OD;vlrsm; a&udktoHk;csyHkaemufwpfrsK;d rSm Budwcf JpG ufrsm;udk vSnhyf wf&ef
1/ Jawa Dam

2/ Marib Dam

3/ Ctesibius

124

jrefrmh a&t&if;tjrpf

a&tm;udktoHk;csjcif;yifjzpfonf/ a&S;OD;vlrsm;onf ueOD;u *sKHBudwfpufrS


tvsm;vku
d b
f D;udk uRJEGm;rsm;? uRefrsm;jzifhvSnhfywfap\/ a&mrom;rsm;u xkpd uf
rsK;d udk bDpD 264 ckEpS u
f rufqeD ma&vufMum;oGm; oabmFrsm;rSmyif toHk;ycJo
h nf/
a&,ufbD;tm; EGm;rsm;jzifhvnfywfap\/ bDpDwpf&mpkwGif ta&SUtv,fydkif;
xkBd udwcf pJG ufrsm;udk jrpfacsmif;eHab;wyfqifum uRJ? EGm;tpm; a&tm;jzifv
h nfywf
ap\/ aemufykdi;f ydkrkdtm;aumif;aomBudwcf JGpufukd Apfxl;AD;,yf1qko
d lu wDxiG f
cJh&m 0ifdk;udktvsm;vdkufxm; a&,ufygonfhbD;udk a'gifvkdufwyfqifonf/
xkdBudwfcGJpufrsKd;udk ydkrdkoHk;pGJvmcJhMu&m at'D 1086 ckESpfwGif t*FvefEdkifiH
5624 ck toHk;ycJhonf/
rMumrDrmS yif a&tm;oHk;bD;rsm;udk *sKcH pJG ufomru opfcpJG uf? ydk;csnpf uf?
puLvky&f ef t0wfpkwpf Of;puf? om;a&Budwpf uf? ponfwkdYwGif toHk;yvmonf/
d x
f kjcif;?
xkt
d jyif yef;yJoHk;rD;zdk rD;rIwaf y;jcif;? owKdki;f Budwcf GJjcif;? owKyHkazmfku
tajrmuftjrm; tacsmoyfta&mifwifjcif;ESihf aoewfajymif;yvkyjf cif; ponfwkdYukd
a&pD;tm;oHk; bD;wyfpufrsm;jzifh aqmif&Guv
f mcJhMuonf/ tdki;f &pfyifv,ftwGi;f &Sd
ref;uRef;2 owKwGi;f 19 &mpkESpt
f wGi;f wnfaqmufcJhaom {&mra&xkwpf uf
BuD;\ a&,ufbD;onftcsi;f 72 aycGJ&S
d jrif;aumifa& 200 tm;jzifh vSnhfywf
ay;Ekdifonf/
xdkokdYaompuftrsK;d rsK;d udk urmtESHYtjym; ESpaf ygif;axmifcsD &SnMf umpGm
toHk;yvmcJh&mrS aemufykdi;f wGif pGr;f tm;&Siaf &aEG;aiGUu oabmFcHkwef;rsm;ay:u
avSmcf wfolrsm;? oabmFa&,uftm; vSnhfywfay;ae&onfh EGm;rsm;? Budwcf GJpuf
trsK;d rsK;d wGif bD;udk vSnhyf wfay;ae&onfhw&d pmefrsm;tm; tem;ay;vdkuaf wmhonf/
a&onfqlNyD; a&aEG;aiGUjzpfoGm;aomtcg xkxnftqaygif; 1600 txd
azmif;yGjyefu
Y m;vm\/ odt
kY wGuf a&aEG;aiGzt
d m;jzpfay:vmNyD; armif;wHrsm;udk a&SUw;kd
aemufqkwjf zpfapum bD;rsm;udkvSnhfywfay;awmh\/ oabmw&m;udktajccH
1690 jynfhESpfrsm;wGif t*Fvefae jyifopflyaA'ynm&Sif 'if;epfyufyif3 u
a&aEG;aiGUoHk; tif*siftMurf;xnfwpfckudkvnf;aumif;? t*Fvdyfppftif*sifeD,m
1/ Vitruvius

2/ Isle of Man

3/ Denis Papin

jrefrmh a&t&if;tjrpf

125

aomrwfpaf qhA&J ;D 1 u a&aEG;aiGUok;H a&pkypf ufwpfckukv


d nf;aumif; wDxiG cf MhJ uonf/
1705 ckESpfwGif t*Fvdyfyef;yJq&m aomrwfpfe,l;udkref;2 uvnf;
rpwefESihf qvif'gyg&So
d nfh a&aEG;aiGUtif*siu
f kd wDxiG cf jhJ yefonf/ 1763 ckEpS w
f iG rf l
3
t*Fvyd v
f li,f ud&d,mxkwfvkyfol *sdrf;0yf u ydkrdktm;aumif;Hkru avmifpm
tukeo
f ufomaom ESpcf sucf kwaf &aEG;aiGUtif*siu
f kd wDxiG Ef kid cf o
hJ nf/ xdka&aEG;aiGUok;H
tif*sirf sm;onf 19 &mpk pufrv
I kyif ef;rsm;ESihf o,f,yl kaYd qmifa&;vkyif ef;rsm;twGuf
t"dupGrf;tm;&SifjzpfvmcJhonf/
odkYaomf ,ckacwfwGif a&aEG;aiGUypweftif*sirf sm;ae&mwGif 1882 ckESpf
qDG'iftif*sief D,m um;vf*wfpwyfzf yufx&pf'DvmA,fvf4 ESihf 1884 ckESpf
t*Fvyd t
f if*sief D,m pD? at? ygpif5 wdkY wDxGicf JhMuonfh a&aEG;aiGUwmAdkit
f if*sif
rsm;u tpm;xk;d 0ifa&mufvmonf/ wmAdkirf sm;wGif ypweftpm; yefum&Gurf sm;ygaom
bD;wyfqifxm;\/ wDxGipf u jrif;aumifa& 500 tm;om&Sad omfvnf; 1900
jynfESpfrsm;wGif jrif;aumifa& 6500 tiftm;txd&Sdvm\/ rsufarSmufacwf
yifv,ful;oabFmBuD;rsm;ESihf vQyfppf"mwftm;xkwf r[mpufBuD;rsm;wGif toHk;
yonfh wmAdkiBf uD;rsm;rSmrl jrif;aumifa& 325000 tiftm;txd&MdS u&m a&wpfjzpfvJ
a&aEG;aiGU\ tHhrcef;aqmif&Guaf y;rIjzpfonf/
armfawmfum;opfwpfp;D xkwv
f ky&f mwGif oHk;pG&J onfh a&yrmPudk jyefvnf
wGuMf unfhvQif um;oHk;xm;aom oHrPdxnfrsm;xkwv
f kypf Ofu *gvef 17000?
wyfqifvkdi;f 6wGif &Sad epOf oHk;&onfu *gvef 8000 ESihf um;toHk;yxm;onfh
yvwfpwpfrsm;? rSerf sm;? &ufxnfrsm;ESihftjcm;tpdwt
f ydki;f xkwv
f kycf JhpOfu *gvef
axmifaygif;rsm;pGm ukeu
f scJhaMumif; awGU&rnf/ um;xJxnfh&rnfh "mwfqDuvnf;
wpf*gvefcsuv
f kyw
f kdi;f a&*gvef 60 ukeu
f sonf/ xdkuJhokdYyif uRefyw
f kdYpm;onfh
tpm;tpm? 0wfqifonfht0wftpm;? zwfonfh owif;pm? MunfhonfhwDADGESifh
tjcm;vloHk;ypn;f wpfckck xkwv
f kyw
f kdi;f ukeu
f srnfha&yrmPudk wGuMf unfhygu
enf;rnfr[kwfay/
a&onf pGrf;tif&Edkifonhf t&if;tjrpfvnf;jzpf&m a&tm;vQyfppf
1/ Thomas Savery
3/ James Watt
5/ C.A.Parsons
2/ Thomas Newcomen 4/ Carl Gustaf Patrik de Laval 6/ Assembly Line

126

jrefrmh a&t&if;tjrpf

xkwfvkyfa&;pufHkrsm;wGif a&\vkyftm;udk wdkufkduftoHk;csxm;NyD; rD;&xm;?


rD;oabFmrsm;wGif a&aEG;aiGUtjzpf toGiaf jymif;oHk;xm;onf/ rsm;pGmaom tyl"mwf
ay;pufrsm;u xkwaf y;onhf taEG;"mwfrSm a&uaxmufyHhay;aejcif;om jzpfonf/
oHrPdpufHkrsm;rl &J&Jawmufatmifylavmifaeonfh owKxnfukd a&\at;jrrIu
Nidrf;owfay;&onf/
pufru
I rm\ pufkHrsm;twGi;f odkY avrSv
JG rnfonft
h &murQ a&avmuf
rpD;0ifay/ "mwkypn;f trsK;d rsK;d ? bD,m? aq;0g;rsK;d pHkESihf tjcm;&maygif;rsm;pGmaom
xkwu
f kerf sm;wGif a&u ukeMf urf;ypn;f tjzpfyg0ifvku
d af o;onf/ ta&mifcRwfaq;
xkwv
f kyo
f nfh "mwkwkHYjyefrIrsm;vnf; a&u azsm&f nftjzpf yg0ifvku
d af o;onf/
puLpufrsm;uvnf; a&udktvGwrf ay;? aysmzh wfrS tnpftaMu;rsm;udk oefpY ifypf&ef
a&udk ckid ;f vku
d af o;onf/ aemufqHk;ukeu
f keaf jym&vQif wefcsed af xmifaygif;rsm;pGm
&Sad om pufrIYpeG Yyf pn;f rsm;udko,f,l ab;vGw&f modkYykdYay;&onfrSmvnf; acsmif;a&
jrpfa&rsm;omjzpfonf/
a&\toHk;rSm onfrQESihftqHk;rowfao/ aysm0f ifowd xl;uJpGm&So
d nfh
a&onf jrpfzsm;rS yifv,f0qDokt
Yd a&muf c&D;rdkiaf ygif;rsm;pGmESicf &hJ mwGif jrpfaMumif;
wpfavQmuf "mwfqm;trsK;d rsK;d udkaysm0f ifap yifv,fwiG ;f odkY o,faqmifomG ;cJo
h nf/
urf;dk;wef;t&Snf 1385 rkid &f NdS yD; oD;oefpY ;D yGm;a&;Zket
f xd yifv,fjyif{&d,mpwk&ef;
rdkif 14000 ausmf ydkiq
f kid x
f m;onfh jrefrmEdkiif HtzdkY tqdkygo,HZmwrsm;udk yifv,f
a&rS jyefvnfxkw,
f lEkid \
f /
yifv,fa&iefrSxkwEf kw,
f lvQif pD;yGm;a&;t& tusK;d &SEd kdiaf om wGi;f xGuf
ypn;f 44 rsK;d &S&d m uvdk&if;? qk'd D,rf? r*eDpD,rf? uefY? u,fvpf D,rf? Adkrif;ESihf
umAGew
f kdYrSm xkxnftvdkuf trsm;pkjzpfonf/ yifv,fa&xkxnf wpfukArdkirf S
qm;wefcsed f 166 oef; &Ekid &f m tdro
f Hk;qm;u 85% yg0if usef 15% wGif
r*epD ,
D rf"mwfqm; 3 rsK;d ? u,fvq
f ,
D rf"mwfqm; 2 rsK;d ESihf ydkwufq,
D rfqmvzdww
f Ykd
yg0ifMuonf/ yifv,fa&aygif 1000 u ayghyg;cdkifcHhaomowKyvkyf&mwGif
toHk;usvo
S nfh r*epD ,
D rfwpfaygif xkwaf y;Edki\
f / yifv,fa&wpfwefrS aq;0g;ESihf
"mwkypn;f oHk; Adkrif;wpfaygif&Ekid \
f /

jrefrmh a&t&if;tjrpf

127

yifv,fa&jyifonf uREfkyw
f kdYtwGuf pmo,[if;tk;d BuD;yrm ig;? ykpGef
trsK;d rsK;d ESihf ausmufyGihf ausmufausmtrsK;d rsK;d udkvnf; pm;oHk;HkrQru wifykdYa&mif;cs
Ekid &f ef vko
d avmufaxmufyHhay;onf/ yifv,fausmufausmonf a&wGiaf ysm0f if
aeaom "mwfowKrsm;udk pky,
f l t&Guf odkrSDxm;avh&&Sd m tpm;tpmtjzpf pm;oHk;
f kd'if;? qk'd g? ydkwufpaom"mwfwkdYukdvnf; xkw,
f lEkid \
f /
Ekid f Hkru ,if;wdkYrS tkid t
ydkwufq,
D rfEiS hf rD;pke;f "mwf<u,f0aom ausmufausmrsm;udkrl "mwfajrMoZmxkwv
f kyf
&mwGif toHk;yEdki\
f /
a&onf uREkyf w
f kdY\ vkt
d ifqErSeo
f rQudk twwfEkid q
f Hk;jznfhqnf;ay;vsuf
&S&d m &wemypn;f rsm;yif cserf xm;ay/ &wempm&if;0ifykvJrsm;udk jrefrmhyifv,f
jyifu arG;jrLay;vsu&f &dS m urmt
h BuD;qHk;ykv&J wemBuD;yif &&Scd NhJ yD;jzpfonf/ yifv,f
ork'& ma& wpfukArdkirf S a&T 25 wef&&SEd kid af omfvnf; p&dwpf uBuD;rm;vS pD;yGm;jzpf
rvkyfEkdifao;ay/ pdefudkrl awmiftmz&duEkdifiHESifh k&Sm;EdkifiHwdkYu pD;yGm;jzpf
xkwf,laeMuNyD/
yifv,fa&u txufygtwkdif; tusKd;yay;aeouJhodkY yifv,f'Da&
uvnf; pufavSBuD;rsm;? oabFmrsm; yifv,fqyd u
f rf;rdUrsm;odkY tvG,w
f ul 0ifxu
G f
oGm;Edki&f ef wpfaeYESpBf udrf tusK;d yay;ae\/ 'Da&wuf a&jynfhcsed f 0ifxGuyf gu
aomifwifrmS rpdk;&dr&f ay/ odkt
Y wGuf jrefrmhyifv,furf;dk;wef;wGif rnfonft
h csed f
a&wufrnf? a&usrnfukd odyHenf;usyHkaowGuef nf;jzifh wGu,
f lMuonf/ jrefrm
vqef;? vqkwf 10 &ufaeYwkdi;f eHeuf 6 em&D? nae 6 em&Donf a&jynfhcsed rf sm;jzpf
onf/ wpf&ufvQif rdepf 50 xyfcgxyfcg aygif;xnfhoGm;jcif;jzifh odvkdaom
&ufykdi;f \ a&jynfh? a&us? a&wufcsed w
f kdYukd odEkid \
f /
'Da&u uREkyf w
f kdYukd tusK;d yrIaemufwpfckrSm 'Da&\tiftm;jzifh vQyfppf
"mwftm;xkwaf y;Ekid jf cif;jzpfonf/ yifv,fa&onf a&csK\
d wpfqcGrJ Qav;&m wpfem&D
vQif 8 rdkiEf Ie;f jzifh wufvmaom'Da&\tiftm;onf wpfem&DvQif rkid f 230 EIe;f jzifh
wku
d cf wfaom wdkuaf v\tiftm;ESihf wlnDonf/ xdktiftm;udktoHk;cs vQyfppf
"mwftm; xkw,
f lEkdi&f mjyifopfEkdiif H?b&pfwefeDe,f&Sd &efY1 jrpf 'Da&tm; vQyfppf"mwf
1/ Rance

128

jrefrmh a&t&if;tjrpf

xkwv
f kyaf &;pufHkonf r*g0yf 240 xkwaf y;Edki\
f / jrefrmEdkiif HwGiv
f nf; {&m0wD
wdki;f ? iykawmrdUe,f urvmaus;&Gm wpfEkid w
f pfykdif 'Da&tm;jzifh vQyfppf"mwftm;
xkwv
f kyaf &;pufHkukd wnfaqmuf vQyfppf"mwftm; xkwv
f kyaf eNyDjzpfonf/
a&onf toufZ0D &Sio
f efa&;? use;f rma&;ESihf vlraI &;udpr sm;wGif txufyg
twdkif; toHk;0ifonfomru ouf0if,HkMunfrIESifh bmoma&;udprsm;vnf;
ta&;ygvSonf/ a&S;acwf*&dEiS hf a&mrEkid if o
H m;wdko
Y nf ork'& mrsm;? yifv,frsm;ESihf
rdk;&GmoGe;f rIukd ewfbk&m;rsm;updk;rk;d xm; tao;qHk;acsmif;uav;utp a&tpkta0;
rS e f o rQud k qk d i f & mqd k i f & mewf r sm;u xd e f ; csKyf x m;onf [ k , H k M unf M uonf /
a*skqvifrdUteD;u qkid v
f Hk1a&uefuJhokdYaom a&S;a[mif;prf;a&? uefa&wcsKUd onf
a&m*gb,trsKd;rsKd;udk aysmufaponf[k ,HkMunfMuonf/ ,aeYxufwdkifyif
axmifaygif;rsm;pGmaom vlwko
Yd nf a&ylprf;wcsKUd ukd use;f rmoefprG ;f ayghyg;zswv
f wf
aponf[laom ,HkMunfcsujf zifh oGm;a&muf a&csK;d a&pdrjf cif; yMuqJjzpfonf/
,HkMunfrjI yif;jyolrsm;tzdkY a&tyl&edS Ef iS hf uefaY iGUrsm;rS&onft
h usK;d xuf ydkrkt
d usK;d cHpm;
&onfrSmvnf; trSeyf ifjzpfonf/
[dELbmom0if ode;f aygif;rsm;pGmonf **Fgjrpfukd txGwt
f jrwfxm;
olwkY\
d tukokdvrf sm;udk **Fgjrpfa&jzifhaq;aMumypf&ef tvm[b'frdUESihf bem&Dpf rdU
rsm;odkY ESppf OfESpw
f kdi;f vma&mufMuonf/ c&pf,mefbmom0ifrsm;uvnf; c&pfawmf
a&ESpf a&zse;f cH,&l m a*sm'f efjrpfa&udk txGwt
f jrwfxm;um ykvif;BuD;i,fjzifx
h nf
h
urmtESHYo,f,loGm;wwfMu\/ c&pf,mefbmomodkYoGwo
f Gi;f onfh AwZd Hr*Fvm
vnf; a&ESpaf &zse;f jcif; yvkyaf y;onf/ udk&rfusr;f uvnf; tpvrfbmom0ifwt
kYd m;
t&m&mwdki;f onf a&jzifh&Sio
f efaeMuonf[k rdeYfrSmcsuaf y;xm;onf/
uREkfyfwkdYAk'bmom jrefrmvlaerIpepfwGifvnf; a&ESifhywfoufaom
ouf0if,HkMunfrIwcsKUd &So
d nf/ &[ef;oHCmawmfrsm; y&dw&f Gwzf wfo&Zs,pf Of
a&aumif; a&oefYrsm;xm;&SNd yD; vkt
d yfonfhtcg? vkt
d yfonfhae&m y&dwaf &tjzpf
ab;tE&m,fuif;a0;ap&ef yufzse;f ay;wwfMuonf/ a&vjcif;jzifh ]]ouf&Snf
qif;vS? csr;f om&? Av Pfynm/ pifMu,foefY&Si;f ? ausmaf pmjcif;? cyif;acR&Hum?
1/ Siloam

jrefrmh a&t&if;tjrpf

129

a&riwfjim;? vsijf refoGm;? q,fyg;a&usK;d vm}}[laom tusK;d q,fyg;&Ekid af Mumif;


,HkMunfMuonf/ jrwfpGmbk&m;tm; aeYpOfqGr;f omru a&csr;f yguyfvMuonf/
jrefrmEdkiif HtESHYtjym; vltrsm;oGm;vm&m c&D;vrf;ab;wGif c&D;oGm;rsm;aomuf&ef
apwem&Sirf sm; ukokv
d f yxm;aom a&csr;f pifuav;rsm;udk awGU&onf/ Edkiif aH wmfu
jrpfa0;? acsmif;a0;a'orsm; pufa&wGi;f rsm; wl;azmfay;ae&mwGif apwem&Sirf sm;u
wpfwyfwpftm; yg0ifvLS 'gef;Muonf/ jrefrmou&mZf wpfEpS u
f ;l cgeD;wGif ESpo
f pfokYd
tnpftaMu;rsm;ygroGm;atmif wpfOD;ESifhwpfOD; twma&yufzsef;ay;Muvsuf
oMuFe[
f laomyGJawmfukd qifEGTJMuonf/
wnfaqmufa&;r[mvkyif ef;rS {&mrvkyt
f m;&Sif
a&S;OD;vlrsm;u pdkufysKd;a&&&Sd&ef qnfwrHrsm;wnfaqmufvmcJhonf/
qnfrsm;rS wl;ajrmif;jzifha&oG,
f pdkuyf sK;d cJhMuonf/ vYltodPf wpfpwpfp
zGHYzd;vmonfESihftrQ a&\ tbufbufrStoHk;0ifyHkukd odvmaomtcg bufpHkoHk;
tjzpf qnfBuD;rsm;udk urmtESHY wnfaqmufvmcJhMuonf/ ,aeYurmajrtESHYwGif
qnfrsm; 500000 ausmf &Sv
d mNyDjzpf&m trsm;pkrmS 10 ayrQomjrifah om qnfuav;
rsm;omjzpfonf/ wnfaqmufa&;tif*sief D,mrsm;u ay 50 ESihftxufjrifhaom
qnfrsm;uko
d m qnfBuD;[kowfrSwMf u&m? ,aeYurmajrtESHYwGif qnfBuD; 40000
cefY &Sad eNyDjzpfonf/
qnftrsm;pkukd aomufokH;a&ESifh pdkuyf sK;d a&&&S&d efom wnfaqmufMuonf/
tcsKUd ukd a&vTr;f rk;d rIumuG,&f eftwGuEf Sihf a&aMumif;oGm;vma&; tqifajyap&ef
twGuyf g &nf&,
G w
f nfaqmufMuonf/ rdU&mG rsm;ESihf pufrv
I kyif ef;rsm; zGUH zd;wdk;wuf
vmav vQyfppf"mwftm;vdktyfrIu rsm;vmavjzpfonf/ a&aEG;aiGUwmAdkif tif*sif
rsm;ESihf vQyfppftiftm;vdktyfru
I rsm;vmavjzpfonf/ a&aEG;aiGUwmAdkit
f if*sirf sm;ESihf
vQyfppf"mwftm;xkwv
f kyaf y;&onf/ a&rS a&aEG;aiGUjzpfatmifvkyaf y;&onfh p&dwf
puu ykrd sm;vmonfESihftrQ a&pD;tm;udk wdkuf kdujf yefvnftoHk;csvmcJhonf/
yxrwGif acsmif;rsm; wpfEkdiw
f pfykdit
f oHk;y&ef a&tm;vQyfppf"mwftm;
pufHkwnfaqmufMuonf/ rk;d & a&pD;tm;aumif;aecsed w
f Gif "mwftm;rsm;rsm;xkwf
vkyEf ikd af omfvnf; rdk;r&onfu
h mv a&enf;csed w
f iG f "mwftm; xkwrf &jzpfwwfonf/
odkYtwGuf wpfESpfywfvHk;a&tm;rSefrSef&&Sdap&ef acsmif;udkwrHwkyf qnf

130

jrefrmh a&t&if;tjrpf

wnfaqmufNyD; a&udkpkxm;&awmhonf/ pufrv


I kyif ef;rsm; zGYH zd;wdk;wufrI t&Sed t
f [kef
jyif;vmonfESihftrQ vQyfppf"mwftm; ydkvkv
d m&m? yxr jrpfi,frsm;? jrpfrsm;?
aemufqkH; jrpfBuD;rsm;udkyif ydwq
f
Ykd {&mrqnfBuD;rsm;wnfaqmufNyD;vQif vQyfppf
"mwftm;udk a&tm;oHk;um r*g0yf axmifcsx
D kwv
f kyv
f m&awmhonf/ odkaY omf a&tm;
f kyyf HktajccHenf;pepfrSmrl acsmif;uav;eHab;rS a&tm; vQyfppfxkwf
vQyfppfxkwv
pufuav;ESihf rnfokdYrQruGmjcm;ay/ a&\twnfpGr;f tif1 udktoHk;yNyD; wmAdki\
f
&[wfESihf0ifkd;udk vnfap&mrSwpfqifh xkw,
f lonfhenf;pepfyifjzpfonf/
a&\twnf p G r f ; tif o nf tjrif h r S p D ; qif ; vmaom a&\wnf a e&m
ajymif;oGm;rIaMumifh jzpfay:vmonf/ urmhqGJtm;aMumifha&xkxnf wpfukAay
wkid ;f onf 62 'or 4 aygifav;\ xdka&xkxnf txufrSatmufokdY ay 30
usqif;ygu 1872 aygifESihfnDrQaom twnfpGr;f tifjzpfay:vmrnf/ xkpd Gr;f tif
&So
d nfha&xku wmAdki&f [wfukd dkucf wfvkduaf omtcg &[wfESihfwuG 0ifkd;yg
vnfywfavawmhonf/ xdkodkYvnf&mwGif ,if;tay: ywfywfvnf wyfqif
xm;aom vQyfppfoHvkdurf sm;yg vdkuv
f nfMuonf/ xdkokdYvnfywfjcif;jzifh vQyfppf
oHvku
d rf sm;u *sief a&wmtwGi;f eH&yH wfywfvnf&dS aMu;eef;ud;uGKd iftacGrsm; vQypf ;D
aMumif;2 udk xGufay:vmap\/ xdkvQyfppfpD;aMumif;onf qufoG,fxm;aom
vQyw
f majymif;ud&,
d m3 odkY a&muf&o
dS mG ;&m xdku&d ,
d mu Adkv
Y t
f m;jriahf y;NyD; "mwftm;
vdkif;odkY ydkYvTwfay;onf/ odkYtm;jzifh a&onf wmAdkif&[wfudk puefYrvyf
tem;r,l vSnhfywfay;ae&awmh\/
urmt&yf&yf jrpfacsmif;rsm;rSxkw,
f o
l kH;pGEJ kid af om a&tm;vQyfppfyrmPrSm
r*g0yf 2 oef; 3 ode;f odkYr[kwf wpfESpv
f Qif uDvkd0yfem&DbDvD,Haygif; 20000
d aejzifh xdkyrmP\
&Srd nf[k cefYrSe;f xm;Muonf/ odkYaomf ,aeYtxd vuf&St
q,fyHkwpfyHkom oHk;pGGJEkdiaf o;onf/ xdkokdY oHk;pGJ&mwGif trsm;qHk;xkw,
f loHk;pGJonfh
EkdifiHoHk;ckrSm uae'gEdkifiHu 328 bDvD,H uDvkd0yfem&D? wkwfEkdifiHu 309
bDvD,H uDvk0d yfem&DESihf b&mZD;u 282 bDvD,HuDvkd0yfem&DwkdYjzpfonf/
urmwpf0ef;vHk;&Sd wnfaqmufNyD;orQ qnfrsm;teuf a&trsm;qHk;
1/ Potential energy

2/ Current

3/ Transformer

jrefrmh a&t&if;tjrpf

131

odkavSmif xm;Ekid o
f nfhqnfrSm tmz&duwdkuf ,l*ef'gEdkiif H Ekid ;f jrpfzsm;wGif 1954
ckEpS u
f wnfaqmufNyD;pD;aom tk0d ifazmvfpf1 qnfBuD;jzpfonf/ a&xkxnfukArDwm
oef;aygif; 204800 odkavSmifEikd o
f nf/ wpfqufwpfpyfwnf;jzpfaeaom 0dw&kd ;D ,m;
tkid Bf uD;ESihfyg aygif;vku
d yf gu ukArDwmoef;aygif; 2700000 txd &So
d Gm;rnf/
qnfwrHt&Snfvsm;qHk;rSm tmz&duEkdif*sD;&D;,m;EkdifiH&Sd Edkif*smjrpfudkjzwfum
wnfaqmufxm;aom cdkit
f if*sD2 qnfjzpfonf/ wrHtvsm; 6 rkid &f Sn
f 1968
ckESpw
f Giw
f nfaqmufNyD;pD;\/ wrHtjrifhqHk;qnfrSm tm&Swkdut
f v,fykdi;f ? wm*spf
upwefEkid if H Aufurfjrpfay: 1985 ckESpu
f wnfaqmufNyD;pD;aom dk*ef3 qnf
jzpfonf/ a&avSmifwrH\tjrifhrSm 1099 ay&So
d nf/
urmay:&Sq
d nfrsm;teuf awmiftar&duwdku?f b&mZD;Ekid if HESihf yg&ma*G;
Ekid if HwkYt
d Mum; jzwfoef;pD;qif;aeaom yg&memjrpfay:&Sd tDwkdiyf 4l qnfonf a&tm;
vQypf pf trsm;qHk;xkwv
f kyaf y;aomqnfjzpfonf/ 1984 ckEpS w
f iG f wnfaqmufNyD;pD;
r*g0yf 12600 xkwfay;Ekdifonf/ 'kwd,trsm;qHk; xkwfay;EkdifonfhqnfrSm
AifeDZGJvm;Ekid if H&Sd umdkeDjrpfay:rS *l&D5 qnfjzpf r*g0yf 10300 xkwaf y;Ekid \
f /
wwd,rSm tar&duefEkdiif H? 0g&Siw
f efjynfe,f&Sd udkvHbD,mjrpfay:wGif wnfaqmuf
6
f / wkwEf kid if H,efpD
xm;aom *&if; ulvD qnfjzpf r*g0yf 6480 xkwaf y;Ekid \
7
jrpfBuD;ay:wGiw
f nfaqmufqJjzpfaom qefZD,m (o&D;a*smh) qnfBuD; wnfaqmuf
NyD;pD;ygu r*g0yf 18200 txdxkwaf y;Ekid rf nfjzpfonf/ qnfBuD; wnfaqmuf
a&;vkyif ef;onf urmhtBuD;qHk; wnfaqmufa&;vkyif ef;vnf;jzpfonf/
uREkyf w
f jYkd refrmrsm;onfvnf; pdkuyf sK;d a&;twGuf qnfajrmif;rsm;\ ta&;yg
yHkukd a&S;acwftqufqufuyif odem;vnfvmcJMh uonf/ ,if;tcsuu
f kd rdwv
D muef
BuD;u oufaojyae\/ xdkuefBuD;udk yk*Hjynfh&Sif taemf&xmrif;apmrwkid cf ifu
10 Budrrf Q yjyifqnfzcYkd MhJ uonf/ jrefrmaumZmou&mZf 416 ckEpS w
f iG f taemf&xm
rif;BuD;u 11 Budraf jrmuftjzpf rGr;f rHqnfzkdYcJhonf/ xkad emuf 474 ckESpw
f Gif
tavmif;pnfolrif;? 536 ckESpw
f Gif e&ywdpnfolrif;? 730 jynfhESpw
f Gif rif;BuD;
1/ Owen Falls 3/ Rogun
2/ Kainji
4/ Itaipu

5/ Guri
7/ Sanxia (Three Gorges)
6/ Grand Coulee

132

jrefrmh a&t&if;tjrpf

pGmapmfuJ? 960 jynfhESpw


f Gif anmif&rf;rif;w&m;? 1158 ckESpw
f Gif bk;d awmfbk&m;ESihf
1218 ckESpw
f Gif rif;wke;f rif;w&mBuD;wdkYu yjyifrGr;f rHqnfzkYday;cJhMuonf/
taemf&xmrif;BuD;u ausmufqnfe,ftwGif; jzwf0ifpD;qif;vmaom
aZmf*sDESifh yef;avmifjrpfwdkYrSjrpfa&udk pdkufysKd;a&;twGuftoHk;yEkdif&ef qnfrsm;
wnfaqmuf wl;ajrmif;rsm;jzifh a&oGi;f pdkuyf sK;d a&;vkyif ef;rsm;udk pepfwusaqmif&u
G f
apcJhonf/ aZmf*sDjrpfay:wGif EGm;wufqnf? iajymifqnf? uGrf;aq;qnfESifh
yef;avmifjrpfay:wGif uif;wm;qnf? iEkid af oqnf? ajymif;jymqnf? usD;rnf;qnf
wdkYukd a&ay;wl;ajrmif;rsm;ESihfwuG wnfaqmufay;cJh&m wcsKUd rSm acwftqufquf
yjyif ,aeYwkid o
f Hk;pGJae&onf/
a&S;jrefrmrif;rsm;vufxufrS 1988 ckESpt
f xd qnfajrmif;vkyif ef; 138
ck aqmif&Guaf y;cJh&m pdkuyf sK;d ajr 1336199 {uudk a&ay;a0Ekid cf Jhonf/ 1988
ckESprf S 2005 ckESp?f rwfvtxd tcsed w
f ku
d mvtwGi;f Ekid if Hawmftpdk;&u qnfwrH
172 ck wnfaqmufay;Ekid
f qnfwrH 310 &Sv
d mNyD; aemufxyf 2788342 {u
f / odkYtwGuf jrefrmEkid if HwGif qnfa&aomufpkduyf sK;d ajr
xyfrHa&oGi;f pdkuyf sK;d Edki\
pkpkaygif; 4124541 {u &Sv
d mNyDjzpfonf/ xkYdtjyif Ekid if Hawmftpdk;&u jrpfa&
acsmif;a&rsm;udk tv[pD;qif;roGm;apbJ v,f,mvkyif ef;rsm; atmifjrifpGm
wk;d csJUEkid &f ef jrpfa&wifpcef; 271 ckukd a&ay;wll;ajrmif;rsm;ESihfwuG wnfaqmuf
ay;Edkicf Jhonf/ acsmif;? ajrmif;ydwq
f kdYrIvkyif ef; 1240 ESihf ajratmufa&wl;azmfa&;
vkyif ef; 7535 ckukdvnf; aqmif&Guaf y;Ekid cf Jhonf/ r[mvkyt
f m;&Sif a&uvnf;
jrefrmjynftESYH rkid af ygif;axmifcsaD om a&ay;wl;ajrmif;rsm;twGi;f c&D;ESiu
f m pdkuaf &;
ysK;d a&;wm0ef xrf;aqmifaeonf/
jrefrmEdkiif Honf awmifxlxyfaom Edkiif Hjzpfonfhtjyif jrpfacsmif;rsm;vnf;
aygrsm;&m a&tm;vQyfppfxkw,
f lEkid o
f nfhae&m 267 ae&m&Sad Mumif; pl;prf;awGU&Sd
xm;onf/ xkad e&mtm;vHk;rS vQyfppf"mwftm;xkw,
f lvQif pkpkaygif;r*g0yf 40000
txd xkw,
f lEkdirf nfjzpfonf/ xkyd rmPrSm urmBuD;wpfckvHk;rS xkw,
f l&&SEd kid rf nfh
r*g0yf 2300000 \ 1.74% jzpfonf/ xdkrQxkw,
f l&&SEd kdijf cif;onf urmhuke;f ajr
pkpkaygif;\ 0.46% rQom us,0f ef;aom Ekid if HwpfcktzdkY tvGeu
f Haumif;vSonf[k

jrefrmh a&t&if;tjrpf

133

qkdEkdifonf/
jrefrmEdkifiHwGif vGwfvyfa&;r&rDu a&tm;vQyfppfpufHktao;pm; 6
Hkom &Scd Jhonf/ vGwv
f yfa&;&NyD;csed rf S 1988 ckESpt
f xdumvvnf; avmyDwESihf
uif;wm;a&tm;vQyfppfxkwv
f kyaf &; pufHktBuD;pm; 2 ck? tvwfpm; 1 ckESihf
tao;pm; 5 ckom wnfaqmufEikd cf o
hJ nf/ 1988 ckEpS af emufykid ;f wyfrawmftpdk;&u
f kyaf &;tBuD;pm;pufkH
16 ESpw
f mumvtwGi;f 10 r*g0yftxuf a&tm;vQypf pfxkwv
8 ck? 1 rS 10 r*g0yftxd tvwfpm;pufkH 9 ckEiS hf 1 r*g0yfatmuf tao;pm;pufkH
13 ckukd wnfaqmufay;Ekid cf Jhonf/ xkt
d jyif tBuD;pm;pufHk 20 rSm wnfaqmufqJ
jzpf&m tm;vHk;NyD;pD;oGm;ygu r*g0yf 4900 cefY xkwaf y;vmEkid rf nf/ xkpd ufkHrsm;wGif
wmAdki&f [wfrsm;udk r&yfrem; puerYf vyfvn
S yhf wfay;aeolrmS tBuD;rm;qHk;vkyt
f m;&Sif
a&yifjzpfonf/
jrefrmEkid if w
H iG f a&tm;jzifh vQyfppf"mwftm; trsm;qHk;xkwv
f kyaf y;aeaom
a&avSmifwrHrsm;wGif aygif;avmif;a&avSmifwrHyg0ifonf/ aygif;avmif;jrpfa&udk
a&vTJOrifvkdPEf Spcf kjzifh vTJ,l wmAdkif 4 vHk;udk tcgrvyf vnfywfaeap&m
*sief a&wm 4 vHk;rS wpfckvQif r*g0yf 70 EIe;f jzifh r*g0yf 280 xkwaf y;aeygonf/
wrHtjrifhay 430 &S&d m jrefrmjynf&Sd qnfrsm;teuf wrHtjrifhqHk;qnfjzpfonf/
tvsm;ay 3100 &S
d a&jyifus,{f &d,m 4199 {u &So
d nf/ uefa&jynfhyrmPrSm
{uay 560000&S
d a&aoyrmP 273656 {uay jzpfonf/ rEav;wkid ;f
ysO;f rem;rdUta&SUbuf 10 rkid cf efYtuGm wnf&So
d nf/
jrefrmEkid if &H dS qnfrsm;omru ta&SUawmiftm&S&dS qnfrsm;teuf wrHtvsm;
t&Snq
f kH;qnfrmS ppfukid ;f wkid ;f uRef;vSrdUtaemufawmifbuf 12 rdkiu
f mG &Sd ozef;qdyf
a&avSmifwrHjzpfonf/ wrHtvsm; 22587 ay&S&d m 4 rdkif 3 zmvHkESihf 162 udkuf
1 ay &Snv
f sm;onf/ wrHtjrifh 108 ay&S
d a&odkavSmifEkid o
f nfh yrmPrSm
{uay 21.8 oef;jzpf&m jrefrmEkid if H&Sq
d nfrsm;teuf a&trsm;qHk; odkavSmifxm;
Ekid o
f nfh qnfjzpfonf/ tusK;d y{&d,mrSmvnf; trsm;qHk;jzpf&m pdkuyf sK;d ajr{u
5 ode;f udk wpfESpyf wfvHk; a&ay;a0Ekid \
f / vQyfppf"mwftm; r*g0yf 30 vnf;
xkwaf y;vku
d af o;onf/ rl;jrpfa&u uREkyf w
f kYdtusK;d twGuf vkyt
f m;ay;aejcif;

134

jrefrmh a&t&if;tjrpf

jzpfonf/
a&tm;vQypf pfxkwv
f kyaf &;vkyif ef;rsm;tjzpf ucsijf ynfe,fwiG f rvdacsmif;
(10.5 r0) ESihf wbufacsmif; (24 r0)? u&ifjynfe,fwGif ',dki;f acsmif; (25
r0) ESihf [wfBuD; (600 r0)? &ckid jf ynfe,fwGif olaX;acsmif; (100 r0) ESihf
trf;acsmif; (15 r0)? &Sr;f jynfe,fwGif a&TvD (400 r0) ESihf usKid ;f awmif; (54
r0)? ppfudkif;wkdif;wGif wrHoD (1200 r0) ESifh a&Tpma&; (660 r0)?
weoFm&Dwkdi;f wGif weoFm&D (600 r0) ESihf ode;f cGeaf csmif; (25 r0) yJcl;wdki;f wGif
a&Tusif (75 r0)? uGe;f acsmif; (60 r0)? jzL; (40 r0)? caygif; (30 r0) ESihf
&JEG,f (25 r0)? rEav;wkid ;f wGif &J&Gm (790 r0) ESihf txufaygif;avmif;
(140 r0) wdkYjzpfMuonf/
txufygvkyif ef;tm;vHk;NyD;oGm;ygu uREkyf w
f kYdEkid if HtzdkY vQyfppf"mwftm;
tawmfyifzlvHkNyDjzpfaomfvnf; obm0uay;xm;onfh t&if;tjrpf\ &Spyf HkwpfyHk
cefYom xkw,
f l&ao;onf/ odkYtwGuf ydkrkdxkwv
f kyNf yD; tdref D;csi;f Ekid if Hrsm;tm; jzefYa0
a&mif;csEkid &f ef&nf&G,
f oHvGijf rpfay:wGif r*g0yf 7110 xkwaf y;rnfh wmqef;
qnfukd taumiftxnfazmf&efpDpOfcJhjcif;jzpfonf/ xkv
d kyif ef;omNyD;qHk;oGm;ygu
f kyaf &;pufHkwpfck jrefrmhajray:wGif
urmhtBuD;qHk;pm&if;0if a&tm;vQyfppfxkwv
ay:aygufvmayvdrfhrnf/
xdktcg jrefrmha&onfvnf; tBuD;rm;qHk;vkyt
f m;&Sijf zpfvmayrnf/

yHk (6-1)/ /a&tm;vQyfppf"mwftm;xkwv


f kyyf HktajccHenf;pepf

jrefrmh a&t&if;tjrpf

135

tcef; (7)
Zva'grmefESihf Zvay;tE&m,f
uREkyf w
f kYd\ ouf&Sad vmuBuD;udk NyD;cJhonfhtcef;wGif azmfjycJhonfhtwkid ;f
a&u ol\tm;rmefjzifh tpOfwpdkuf tusK;d trsK;d rsK;d yay;aeygonf/ odkw
Y ap ywf0ef;
usit
f ajctaet& a&onfwpfcgwpf&H a'grmefx ouf&Sad vmuBuD;tm; BuD;pGm
aom'ku ay;wwfonf/ tEm&,fywwfonf/
a&uay;aom'ku\ rlvtponf uke;f wGi;f ydki;f jrpfacsmif;rsm;jzpfaeygu
d v
f Qif aemiftcgwGif xko
d kdYaom
ywf0ef;usiu
f kdyjyif jrpfa&udkxed ;f ausmif;ay;vku
ab;'kursK;d rawGUuH&awmhay/ yifv,fork'&mbufuvmaom a&uay;onfh
ab;'kuu
krd l azsmufzsuw
f m;qD;&ef rvG,u
f al o;bJ ab;'kua vsmeh nf;oGm;ap&efom
aqmif&GufEkdifao;onf/
jrpfa&BuD;rItE&,f
]]nae 3 em&Dausmaf usmt
f csed rf mS a&ab;atmfoMH um;&w,f? ]wmdk;usK;d NyDjrpfa&awG-0ifukeNf yD}qdkwJhtoHawG qlnHoGm;w,f/ a&yef;wdkuf awmifbufu
OD;aypdapwDawmfBuD;&JUajrmufbufrSm a&ajrmif;&Sdw,f/ tJ'Da&ajrmif;qDuaeNyD;
a&vHk;BuD;awG twif;0ifvmwmyJ tJ'Dtcsed w
f ke;f u... tdrjf rifhqkv
d kd wpfckrSr&Sb
d l;?
wJtrd u
f av;awGom&Sw
d ,f? acgifrk;d txdryfukew
f ,f? a&oHMum;wmeJY anmifuke;f
vSn;f wef;uvlawG udk,&hf w
dS v
hJ n
S ;f ay: uav;awGEiS hf ypn;f wify;D twif;armif;ajy;
MuwmyJ? vGww
f v
hJ v
l nf; vGw&f UJ ? wcsKUd vnf; rvGwb
f ;l ? jrawmifwku
d f awmifbuf
ajrmufbufrSm aeMu&w,f}}

136

jrefrmh a&t&if;tjrpf

txufygpum;udk rdeYfMum;olrSm pHuif;q&mawmf OD;eEjzpfonf/ 1886


ckESp?f Mo*kwv
f 16 &ufaeYnaeydki;f wGif {&m0wDjrpfa&tBuD;tus,w
f ufcJhonf/
jrpfa&t&Sed af Mumifh a&Twacsmif;ta&SUajrmufbuf axmifhrSpwif wmusK;d ayguf
cJhonf/ jrpfjyifwpfckvHk;onf ig;rkid rf Qus,jf yefYoGm;cJh\/ jrpfa&onf wmtwGi;f
ajrrsuEf Smjyiftxuf 16 aycefY jrifhwufcJhonf/ xkpd Ofu q&mawmfonf a&yef;
wdkurf S 16 ESpt
f &G,f &Sio
f mraPtjzpf rEav;rdUa&ab;tE&m,fukd udk,af wGU
uHcJh\/ q&mawmfu qufvuftrdeYf&Sjd yefonf/
]]tJ'Dtcgwke;f u jrawmifwkduaf jrmufbufuuGi;f rSm oDaygrif;udk,w
f kid f
jrawmifausmif;BuD; a&pufcsxD;jzLHk pHeef;awmfaqmufxm;wm&Sdw,f? tJ'D
taqmuftODukd t*Fvyd af wGu rzsu&f ao;vkYd 'kuonfawmfawmfrsm;rsm; 0ifaeEkid f
w,f? a&qdkwm 0ifvm&ifoyd jf refw,f? anmifuke;f vSn;f wef;u 'umBuD;wpfa,muf
olYrw
d af qG&&Sd m vufyefyifvSn;f wef;udk vSn;f ESiht
f ajy;armif;oGm;w,f? vufyefyif
vSn;f wef;rSm a&u olYt&ifa&mufvmvdkY wpfcg ta&SUbufarmif;&w,f? tck
34 vrf;twkid ;f ta&SUukd vSn;f armif;ajy;awmhvnf; a&Twacsmif;ra&mufcif a&u
a&mufvmvkYd awmfawmf'kua&muf&w,f/}}
]]wmusK;d wJhnu a&yef;wdkuaf usmif;BuD;txufxyf Murf;jyifay:rSmwdkY
tdyfMu&w,f? oef;acgifausmfawmh a&ykwfoHawG vIdif;oHawGMum;&yD; a&awG
wufvmwmyJ? ausmif;avSum;BuD;wpfpif;vnf; ywfNyD;ygoGm;w,f? rMumbl;
{&mw,fNyD;om; wulwyfxm;wJhavSwpfpif; ausmif;em;arsmvmw,f? tJ'Dawmh
bkef;BuD;ESifhwdkY wufpD;NyD; avSum;BuD;udkvkduf&SmMuwm &Gm[kdif;ocsKdif;em;rSm
oGm;awGUw,f/}}
q&mawmfu a&ab;'kuonfrsm;\ taeqif;&JrIukd qufred YfMum;onf/
]]ausmif;ay:rSmaevkYrd jzpfawmhbl;? 'Dawmh tJ'Dnausmif;ay:rSm wufrtdyaf wmhbl;?
arsmvmwJhwkdiaf wG ausmif;xJrSm&Sw
d Jh wdkiaf [mif;awGpkpnf;NyD; ausmif;em;rSm azmifzGJU
aeMu&w,f? tJ'D azmifay:rSm 10 &ufausmaf usmaf eMu&w,f? jrawmifwkduBf uD;
teD;tem;wpf0ku
d rf Sm a&ab;'kuonfawG jynfhusyaf ewmyJ? aemufNyD; uke;f jrifhwJh
ae&m jywdki;f jywdki;f rSmvdkyJ pkaeMu&w,f/]]q&mawmfu a&vTr;f rdk;rItajctae

jrefrmh a&t&if;tjrpf

137

udkvnf; rdeYfMum;cJh\/
]]wpfaeYawmh avSuav;uHwmeJY aps;csKu
d kdvku
d o
f Gm;wm aps;csKad usmNf yD;
avSqku
d &f w,f? 26 vrf;eJY 83 vrf;axmifhtxd avSuav;oGm;vdkY&w,f? aps;csKrd Sm
ESpaf wmifoHk;awmifavmuf a&eufw,f? tdraf wmf&mbk&m;y&0PfxJrSmvJ apwD
ajc&if;txd a&wufaew,f? r[m&mrfwHwkdi;f ay:awmhrausmb
f l;? rdk;aumif;wdku?f
d ,fvkYdajymMuw,f? taemufykdif ;f
cifruefwkduBf uD;awGrSm a& 4 awmifavmuf &Sw
o*FZmwku
d ?f taumuf0efrif;wdkuaf wGuawmh a&om0ifw,f? ausmif;tay:xyfrSm
oDwif;oHk;vdkY&owJh? wdkYem;u OD;aypDbk&m; r[m&mrfwHwkdif;BuD; a&ryfaevdkY
avSBuD;awGvmwJhtcg wku
d rf o
d wJh}}
]]awmifem;u awmifcGifwdkufBuD;u tawmfedrfhyHk&w,f? tv,f
a&Tausmif;BuD; &Sw
d ,f? tay:xyfrSmaevdkYrjzpfbl;wJh? uif;0efrif;BuD;wdkuu
f awmh
tv,fwkdurf BuD;tay:xyfukd a&ra&mufbl;? oHCmawmfawG tJ'DrSmpkaeMuowJh?
ab;t&H ausmif;awGuawmh a&[m yef;qGJxad ewmyJ? rif;uGe;f wdkuf ab;rJhwkdurf sm;
a&ryfukefw,f? a&Twacsmif;uvSrf;Munfhvdkuf&if taemufbuf? awmifbuf?
ajrmufbuf a&jyifBuD;aygh? {&m0wDeJYwpfqufwnf;yJ}}
txufyg 1886 ckeSp?f Mo*kwv
f rEav;rdU {&m0wDjrpfa&BuD;rIaMumifh
odkavSmifxm;aom pyg;? yJ? ajymif;? aq;? opf0g; ponfhukeyf pn;f av;ode;f zdk;cefY
ysupf ;D cJo
h nf/ tdraf jc&Spaf xmifcefY a&ryfc&hJ m av;&mcefaY &wdkupf m;arsmygoGm;onf/
vl 25 a,muf aoaysmufcJhonf/ uke;f abmifacwfaESmif; a&Twpfusyo
f m;onf
30 usyaf ps;om&S&d m ysuq
f D;wefzk;d 4 ode;f rSm tvGeYftvGef BuD;rm;onhf qHk;HI;rIyif
jzpfonf/ odkYaomf rEav;a&ab;oifhNyD;aemuf aemufwpfESpfjzpfaom 1887
ckESpw
f iG f wkwjf ynf jzpfymG ;aom jrpf0gjrpf a&ab;tEm&,fESihf EIid ;f ,SOv
f ku
d yf gu
rEav; a&ab;onf trIet
f rTm;rQomjzpfoGm;onf/ jrpf0gjrpfac: [Ge[
f kjd rpfa&
jrifhwufvmNyD; wmrsm;usKd;ayguf jrpfa&BuD;cJh&m a&ab;ESihf aemufqufwGJ
ab;'Pfrsm;oifh vlwpfoef;ausmf aoqHk;cJhMuonf/
odkYaom jrpfa&BuD;rIrsm; tb,faMumifhjzpf&oenf;? &Gmusa&tm;vHk;udk
ajrqDvTmESihf tyifrsm;upky,
f lrxm;Ekid b
f J qif;a&yrmPonf jrpfacsmif;? tif;tkid f

138

jrefrmh a&t&if;tjrpf

a&wGif;? a&uefrsm;uvufcHxm;Ekdifonfh yrmPxufydkoGm;ygu jrpfa&BuD;rI


jzpfay:vm\/
&Gmusa&tm;vHk;\ 30 % onf qif;a&rsm;tjzpf jrpfacsmif;twGi;f pD;0if
onf/ qD;ESi;f tpdkit
f cJrsm;aysmq
f if;ygu qif;a&ykrd kdrsm;jym;onf/ rk;d onf;xefpGm
aeYpOf&ufquf &GmoGe;f jcif;aMumifhjzpfap? rk;d onf;xefrIESihf qD;ESi;f rsm;aysmq
f if;rI
yl;wGjJ zpfay:jzpfap jrifw
h ufvmaomjrpfa&onf jrpfurf;yg;tjrifu
h kd ausmv
f eG o
f mG ;
ygu jrpfa&BuD;rIjzpfay:onf/ jrpfa&BuD;rIonf rsm;pGmaomjrpfrsm;wGif obm0
tavsmuf yHkrSef &Hzef&Hcgjzpfay:wwfNyD; a&vTr;f vGijf yif1 [kac:onfh a&vTr;f rdk;ae
aom a'owpfckukdjzpfap\/
jrefrmEdikf if &H dS t"dujrpfBuD;rsm;onf Zlvikd ?f Mo*kwEf iS hf pufwifbmvrsm;wGif
jrpfa& tjrifhqHk;odkY a&mufwwf\/ jrpfurf;wpfavQmuf tedrhfykdi;f rsm;wGif wmrsm;
zkYdxm;avh&So
d nf/ rdk;rsm;aomESprf sm;wGif tjrifhqHk;jrpfa&onf wmudkausmv
f Ge
f
d kdYaomtcgrsK;d wGif wmudka&rausmrf Duyif oJtw
d rf sm;pDcs
jrpfa&vQHwwfonf/ xko
a&ab;umuG,af &;udk tmPmydkit
f zGJUtpnf;rsm;ESihf jynfolwkdY yl;aygif;vkyaf qmif
&onf/ a&uif;rsm;csxm;NyD; wmatmufokdY jrpfa&jyefusoGm;onftxd 24 em&D
apmihMf uyfMunfhI&onf/ jrpfnmydki;f rdk;&uf&Snf onf;xefpGm&GmonfhtcgrsK;d wGif
jrpfa&jyifonf wmtxuf &uftwefMumwnfaewwfNyD; wcsKUd ESprf sm;wGif wm
usK;d ayguf a&ab;tEm&m,fuH&wwfonf/
jrefrmEdkifiHwGif 1974 ck? Mo*kwfvtwGif;u ruHpzl;qdk;&Gm;vSaom
a&ab;'kuBuD; qkdufa&mufcJhonf/ ESpfwpf&mvQif wpfBudrfavmufomjzpfay:
Ekid o
f nfh tBuD;rm;qHk;? tus,jf yefq
Y k;H a&ab;BuD;jzpfonf/ u,m;ESihf csi;f jynfe,fwrkYd S
vGJ usejf ynfe,fESihf wkid f; 12 ckpvHk; a&ab;uHcJh&onf/ a&ab;oifhrdUe,f
133 ck? tdraf jcaygif; 376703 tdr&f &Sd m tdrf 9878 vHk;rSm vHk;0ysupf D;oGm;cJhonf/
a&ab;oifhvlOD;a& 1362035 a,muf&So
d nfhteuf 'kuonf 401102 OD;ESihf
aoqHk;ol 118 OD;&Scd Jhonf/ uRJEGm; 324360 aumifa& ab;oifhcJh&m 3124
aumif aoqHk;cJo
h nf/ a&ab;oifph yg;pdku{f u 1101965 {u&So
d nft
h euf 991234
1/ Flood plain

jrefrmh a&t&if;tjrpf

139

{u ysupf D;oGm;cJhonf/ jynfe,fESihf wkid ;f 5 cktwGi;f rdUe,f 23 ck&Sd wm 53


ckwGif ae&maygif; 411 ae&m usK;d aygufcJhonf/
1974 ckESpf jrefrmEkid if H a&ab;oifh&jcif;\taMumif;&if;rSm {&m0wDjrpf
txufykdi;f ? csi;f wGi;f jrpftxufykdi;f ESihf tv,fykdi;f wkYdwGif Zlvkdiv
f aemufqHk;ywf
rdk;onf;xefpmG &GmoGe;f cJjh cif;? Mo*kwv
f yxrywftukef jrefrmjynftv,fykid ;f a'o
ruHpzl; xl;xl;uJuJ rk;d onf;xefjcif;? jrpfa& jrifhwufaeonfhumv MumjrifhomG ;
vGecf JhaomESpaf ygif;rsm;pGmu zkYx
d m;aomwmrsm; usK;d aygufysupf D;jcif;wkYyd ifjzpfonf/
oHvGijf rpf? ppfawmif;jrpf? i0efjrpf? jrpfrc-vIid jf rpf? tw&Hjrpf? weoFm&Djrpfponfh
f twGi;f rk;d onf;xefpGm qufwkdu&f GmoGe;f
tjcm;jrpfrsm; a&vQH&jcif;rSm Mo*kwv
rIaMumifjh zpfonf/ tcsKUd rdUe,frsm;wGirf l rk;d onf;xefpmG &GmoGe;f rIaMumifh awmifusa&rsm;
wpf[kex
f k;d pD;qif; a&ab;oifhcJhMu&onf/ taMumif;&if;rsm;rSm vwfwavm
taMumif;w&m;rsm;omjzpfonf/ udwiftaMumif;w&m;rsm;vnf; &Sdao;&m
a&SUvmrnfhjrpfa&xde;f ausmif;rIu@ azmfjyoGm;ygrnf/
uJhokdY a&ab;tE&,frsK;d udk uREkyf w
f kYEd kid if Homru tar&duefjynfaxmif
pkvkd enf;ynmxdyq
f Hk;a&mufaeonhf Ekid if Hrsm;vnf; uHawGUcHpm;Mu&onf/ 1993
ckEpS f Mo*kwv
f qef;ydki;f twGi;f rppy jD rpf? rpfZ&l jD rpfEiS hf ,if;wk\
Yd jrpfvufwufrsm;pGm
onf rdk;onf;xefpmG &GmoGe;f rIaMumifh jrpfa&vQHum ajr{&d,m 8 oef;ausmf a&vTr;f rdk;
cHcJh&onf/ wmrsm;? a&avSmifwrHrsm;usKd;ayguf aemufxyfoD;ESHpdkuf{u 12
oef;rQ a&ab;'PfcHcJh&ojzifh a':vm 10 bDvD,Hzk;d ysupf D;qHk;IH;cJh&onf/
txufygjrpfa&BuD;rIrsm;onf rk;d &moDtwGi;f jrpfa&jrpfwufcsed f wcsKUd
d kdYaom
aomESprf sm;wGijf zpfay:wwfonfh &moDtvku
d af &BuD;rI1 rsK;d jzpfonf/ xko
a&BuD;rIrsK;d onf t"dujrpfrsm;? acsmif;BuD;rsm;om jzpfay:avh&o
dS nf/ a&tjrifq
h ;kH odkY
a&muf&efrSm tenf;qHk; 12 em&Dru Mumwwfonf/ jrpf0Sr;f twGi;f rk;d onf;xefpGm
&GmoGe;f jcif;aMumifh jrpfa&w&dy&f yd w
f ufvmNyD; wjznf;jznf; jyefqif;oGm;wwfonf/
&moDtvku
d f a&BuD;rIrsK;d jzpfaepOf wmusK;d aygufrIjzpfay:ygu a&ab;tE&m,f
ydkBuD;rm; ysupf D;qHk;HI;rI ydkrsm;oGm;wwfonf/
1/ Periodic flood

140

jrefrmh a&t&if;tjrpf

a&BuD;rIaemufwpfrsK;d rSm vQyfwpfjyufa&BuD;rI1 jzpfonf/ jrpfi,frsm;?


acsmif;rsm;wGif kww
f &ufjzpfwwfonf/ rk;d wdraf wmifBuD;rsm;rS kww
f &ufr;kd xpfcsKe;f
onf;xefpGm &GmcsvkdufonfhtcgrsKd; em&Dydkif;twGif;jzpfay:\/ a&tjrifhqHk;odkY
a&muf&efrSm 12 em&DrQyif rMumwwfay/ kww
f &uf jrpfa&t[kef jyif;pGmxk;d wuf
vmNyD; kwcf sn;f yifjyefusoGm;onf/ aomifrsm;xGe;f NyD; a&vrf;aMumif;wdraf om
jrpfacsmif;rsm;wGif jrpfzsm;ydki;f rdk;onf;xefpGm&Gmusvkduyf gu awmifusa&rsm;
wpf[kex
f k;d pD;qif; jrpfacsmif;taMuydki;f wGif vQyfwpfjyufa&BuD;wwfonf/
qnfwrHrsm; kww
f &ufusK;d aygufoGm;yguvnf; vQyfwpfjyuf a&BuD;
wwfonf/ vQyfwpfjyufa&BuD;rIonf &moDtvku
d af &BuD;rIuJhokdY a&vTr;f {&d,m
rus,0f ef;aomfvnf; csed cf gra&G; &moDra&G; kww
f &ufjzpfjcif;aMumifh vlw&d pmef
taotaysmuf&w
Sd wfonf/ jrefrmEkid if HwGif awmifusacsmif;rsm;? acsmif;aumrsm;ESihf
jrpfi,fwcsKUd wiG f rk;d uscgeD;tcsed ?f b*Fvm;yifv,fatmftwGi;f rkew
f kdi;f &So
d nfhtcsed f
jzpfay:wwf\/
avESihftwl
rkew
f ikd ;f [kMum;vdkuv
f Qif avrsm; jyif;xefpmG wdkucf wfNyD; rk;d yg wpfygwnf;
ygvmum onf;xefpGm&Gmawmhrnf[k wGuq
f rdayvdrhrf nf/ jyif;xefpGmwku
d af eaom
avrsm;u rk;d udkyg olwkdYESihftwlac:vmonf[k xifaumif;xifayrnf/ avudkom
w&m;cH[k pGypf GJaumif; pGypf GJMuayrnf/ trSeaf wmh wu,fhw&m;cHrSm avr[kw?f
tylawGatmif;vGef;ae a'grmefxum atmif;yl2 rsm; xkwfypfaeonhf a&om
jzpfonf/ onfa&aMumifh onfav a&mufvm&jcif;jzpfonf/
rdk;av0ojzpfpOfrsm;wGif tajccHtusqHk;jzpfaom avxk\ omrdk'kdi;f erpf
jzpfpOf ac: tyltoGiaf jymif;vJrIjzpfpOfukd tvG,u
f lqHk;pum;jzihf yl-yG-ayghwuf jzpfpOf[kac:Ekid \
f / a&rsuEf Smjyif tylcsed f 26-27 'D*&D pifwD*&dw&f SNd yD;
tDauGwmrS 6 'D*&Dru uGma0;aom yifv,fa&jyifwpfae&monf aea&mifjcnfukd
wm&Snpf Gm&&Sad eonfhtcg xdka&jyifESihfxpd yfaeaom avxktwGi;f odkY ylaEG;onfh
a&aiGUrsm; tajrmuftjrm;a&muf&So
d Gm;onf/ odkYtwGuf xkad vxkxnfonfvnf;
3

1/ Flash flood

2/ Latent heat

3/ Thermodynamic phenomenon

jrefrmh a&t&if;tjrpf

141

ylaEG;vmum ueOD;uavmuf rodyo


f nf;awmhbJ yGvmav\/
odkYyGvmonfhtcg xkad vxkxnfonf ywf0ef;usi&f aSd vrsm;xuf ydkaygh
vm\/ ydkayghvmonfESihftrQ ywfywfvnf&Sd ydkav;aomavrsm;u wk;d 0ifvmMu&m
xdkavxkxnfonfvnf; txufokdYwufoGm;&av\/ wpfzef xkdavxkxnf\
rlvae&modkY ab;rSa&mufvmonfh avrsm;onfvnf; ylaEG;aoma&aiGUrsm;aMumifh
d v
f mjyefojzihf txufwuf
ylyGvmNyD;ayghvmjyef&mrS ,if;\aemufokdY wufvku
avpD;aMumif;yrmjzpfvm\/
txufwufomG ;aom avrsm;ESit
hf wl ygoGm;onfah &aiGUrsm;onf txufokYd
wufomG ;onfEiS t
hf rQ ywf0ef;usit
f ylcsed Ef iS hf wlno
D mG ;atmif ,if;wkw
Yd iG cf akd tmif;um
ygvmaomatmif;ylrsm;udk xkwfypfoGm;\/ odkYtwGuf xdka&aiGUrsm;onfvnf;
tylcsed af vsmhusvmNyD; tjrifhwpfae&mta&muf ywf0ef;usit
f ylcsed Ef SihfwloGm;um
aiGU&nfpwifzGJU a&0wfa&rIerf sm;jzpfay:vmawmh\/ xko
d kdY a&aiGUrsm;u xkwyf pf
vku
d af om atmif;ylrsm;uyif pdkxkid ;f onfah vrsm;udk ydkrkjd refqefaomEIe;f jzifh jrifw
h ufap
jyef&m aiGU&nfzGJUrIydkrsm;vmNyD; xGufvmonfhatmif;yl rsm;oxufrsm;vmjyef\/
odkYtm;jzifh yl-yG-aygh-wufjzpfpOfonfvnf; rD;yHktwGi;f odkY avmifpmrsm;jzifh
rjywfwef;rD;xk;d ay;ouJhokdY ydkrkdBuD;rm;vm&m t&G,t
f pm;? a&GUvsm;EIe;f ESihf jyif;xefrI
wkYdyg vGeu
f Jvm\/
tay:odkaY vrsm; tpkvu
kd t
f yHvu
kd f wpfyHwpfacgif; jrefqefpmG xk;d wufomG ;
rIonf ,if;wdkaY tmufwnfw
h nfh wpfpw
d w
f pfykid ;f tm;jzifh avuif;rJNh yD; vpf[moGm;
apum avxkzt
d m;vnf; enf;oGm;ap\/ avonf zdtm;rsm;onfhae&mrS zdtm;
enf;onfhae&modkY pD;0ifwwf&m zdtm;enf;oGm;aom xkad e&modkY zdtm;rsm;onfh
ae&mrsm;rSavrsm;u wpf[kex
f ;kd pD;0ifvmMu tiftm;aumif;aomavpD;aMumif;rsm;
jzpfay:vmMuonf/
od&kY mwGif urmx
h ed ;f tm;tusK;d oufa&mufr1I aMumifh avrsm;onf xk&d yf0ef;
qDokdY wnfhwnfhrwfrwfwku
d cf wfvmjcif;ryEkid b
f J 0Juawmhxk;d ouJhokdY twGi;f odkY
auGU0kduu
f m wdkucf wfavawmhonf/ odkYtm;jzifh tcsi;f rkid Ef Sp&f m? oHk;&m? wpfcg
1/ Coriolic effect

142

jrefrmh a&t&if;tjrpf

wpf&H xkx
d ufruBuD;rm;jyif;xefvo
S nfh puf0kid ;f oPmef tylykid ;f rkew
f kid ;f ([m&Dued ;f
odkYr[kwf wdkizf Ge;f ) onf xlxyfaom rdk;wdraf wmif? wdrpf kdif wdref H&HBuD;rsm;ESihw
f uG
jzpfay:vmawmh\/ xkw
d rfd pf kid f wdref &H BH uD;rsm;onf tjcm;r[kw?f atmif;ylukd xkwyf pf
vku
d af oma&aiGUrsm;u a&0wfa&rIerf sm;tjzpfokYd toGiaf jymif;um pka0;aeMujcif;om
jzpfonf/ a&aiGUrsm;u jyefxkwaf y;onfah tmif;ylrsm;aMumifh rkew
f ikd ;f twGi;f &Sd avrsm;
onf yGonfxufyG? ayghonfxuf ayghum? tay:odkY wufonfxuf wufuke\
f /
odt
kY wGuf ywf0ef;usi&f adS vrsm;onfvnf; avzdtm;avsmu
h saeaom rkew
f ikd ;f twGi;f odkY
auGU0kduu
f m wpf[kex
f k;d wk;d 0ifvmNyD; ylyGayghwufjzpf rkew
f kdi;f udk tm;aumif;
onfxuf aumif;apawmh\/
a&0wfa&rIew
f kdYjzifh zGJpnf;xm;onfh rk;d wdraf wmifBuD;rsm; 100 rS 200
txd yg0ifaeonfhrkefwkdif;onf yifv,fjyifrS a&aiGUrsm;&aeorQ tm;aumif;
onfxuf aumif;aeayrnf/ a&at;pD;aMumif;&Sad e a&aiGUrsm;pGm r&Ekid o
f nfh
yifv,fjyifay: a&mufoGm;vQifjzpfap? uke;f ajray:odkYjzwfoGm;vQifjzpfap rkew
f kdi;f
onf atmif;ylrsm;jzifh tylwku
d af y;onfah &aiGUrsm; avsmo
h nfxufavsmu
h m avzdtm;
vnf; rsm;onfxuf rsm;vm ywf0ef;usirf S wpf[kex
f k;d wk;d 0ifwkducf wfaeonfh
avrsm;onfvnf; avsmhenf;onfxufavsmhenf;vm&mrS rdk;tjzpf&Gmusaeonfh
rkd;wdrfawmifBuD;rsm;vnf; uG,faysmufum rkefwdkif;vnf;ysufjy,foGm;&onf/
odkYtwGuf tylykdi;f rkew
f kdi;f rsm; jzpfay:apHkrQru tm;aumif;vmaponfhw&m;cHrSm
atmif;ylrsm;xkwaf y;wwfonfh a&aiGUyifjzpfonf/
tcsKUd aomtiftm;aumif;onfh rkew
f kdi;f BuD;rsm;onf urf;ajcudkjzwfausmf
&mwGif jyif;xefonfhwkduaf vrsm;u yifv,fa&udk wGe;f wifvmwwf rkew
f kdi;f yifh
1
f &uf a&ab;oifah p\/
a&vIid ;f BuDrsm; jzpfay:vmum urf;dk;wef;a'orsm;udk kww
rkefwdkif;0ifa&mufwdkufcwf&mwGif vltaotaysmuf trsm;qHk;jzpfay:aponfrSm
rkew
f kdi;f yifh a&vIid ;f BuD;rsm;yifjzpfonf/
1737 ckESp?f atmufwkdbmv 7 &ufaeYwiG f tdE,
d Ekid if H? [l*vD jrpf0Sr;f udk
f kdi;f BuD;ESihftwl ay 40 jrifhaom rkew
f kdi;f yifh
0ifa&mufwkducf wfaom qkid u
f vHk;rkew
1/ Storm surges

jrefrmh a&t&if;tjrpf

143

a&vIid ;f rsm; ygvm vlokH;ode;f ausmf aoqHk;cJMh u&onf/ 1970 jynfEh pS ?f Ek0d ifbmv
12 &ufaeYwGif ta&SUygupwef (,ckb*Fvm;a'h&ESf kid if H) odkY 0ifa&mufwkducf wfaom
rkew
f kdi;f BuD;ESihftwl ay 20 rS 30 txdjrifhrm;aom rkew
f kdi;f yifha&vIid ;f BuD;rsm;
ygvm vlig;ode;f aoaMuysupf D;cJh&onf/ 1968 ck? arv 10 &ufaeYwGif
f vHk;rkew
f kdi;f BuD;ESiht
f wl 15 ayjrifhaom
ppfawGrdUukd 0ifa&mufwkducf wfcJhonfh qdkiu
rkew
f kid ;f yifh a&vIid ;f BuD;rsm;ygvm vl 1037 OD;? uREJ mG ; 1753 aumifaoqHk;cJ&h onf/
rdUe,f 9 ckrS aus;&Gm 619 &Gm&Sd tdraf jc 57663 ysupf D;cJh&onf/ avESihftwl
ygvmonfha&\ a'grmefoifhjcif;yif/
rdk;OwktwGi;f b*Fvm;yifv,fatmfajrmufykdi;f jzpfay:avh&o
Sd nfhrkew
f kdi;f
1
rsm;rSm rkwo
f Hkrkww
f kid ;f i,f rsm;jzpfMu avwku
d Ef Ie;f rjyif;xefaomfvnf; rk;d tESHY
tjym; onf;xefpGm&Gmaponf/ jrefrmEkid if Hukd jzwfausm0f ifa&mufjcif;r&Sad omfvnf;
jrefrmEkid if Hukd a&o,HZmwtajrmuftjrm;&aponf/
vlot
d rsm;qHk; Zva'grmefxrIrSm rdk;ud;rkew
f kdi;f 2 usa&mufrIyifjzpfonf/
rk;d ud;rkew
f kdi;f usa&muf vQyfjyufjcif;? rk;d Ncdr;f jcif;? avjyif;wdkucf wfNyD; rdk;onf;
xefpGm&GmoGe;f jcif;wdkYukd uREkyf w
f kYdtm;vHk; awGUuHzl;ygonf/ trSepf ifppf vQyfjyuf
jcif;onf a&0wfreI w
f k\
Yd wpfqifch x
H kwu
f kejf zpf rdk;Ncdr;f jcif;rSm ESpq
f ifch x
H kwu
f keyf if
jzpfonf/
uke;f wGi;f ydki;f wGif ylaEG;aom&moD avxktwGi;f a&aiGUtweftoifph krv
d Qif
txufwGifazmfjycJhaom ylyGayghwufjzpfpOft& rkd;wdrfawmifBuD;wpfckjzpfay:
vmwwf\/ xkrd kd;wdraf wmiftwGi;f &Sd a&aiGUtcsi;f csi;f ? a&pufa&ayguftcsi;f csi;f ?
a&cJyGihftcsi;f csi;f wpfckESihfwpfckyGww
f kduu
f m tjyeftvSet
f usK;d oufa&mufap&mrS
3
4
vQyfppfzdk ESihf vQyfppfr oD;jcm;pD tpkta0;tvku
d jf zpfoGm;Mu\/ rk;d wdraf wmif\
tay:ydki;f &Sd a&0wfa&rIerf sm;wGif vQypf pfzo
kd uf0ifaeNyD; atmufykid ;f u a&cJyiG u
hf av;
rsm;wGif vQyfppfrrsm; oufa&mufomG ;\/ atmufykid ;f pGe;f wpfae&mwGiv
f nf; vQyfppf
zdk0if a&0wfa&rIerf sm; pkpnf;rdoGm;\/ vQyfppfzkd0if a&0wfa&rIerf sm;rS vQyfppfr0if
1/ Monsoon depressions
2/ Thunderstorm

3/ Positive charge
4/ Negative charge

144

jrefrmh a&t&if;tjrpf

a&cJyGihrf sm;qDokdYvnf;aumif;? wdrt


f wGi;f &Sd vQyfppfzkd0if a&0wfrIerf sm;rS wdrjf yify&Sd
avxkxJwGif ysHUvGifhaeaom vQyfppfr0if a&cJyGifhuav;rsm;qDodkYvnfaumif;
vQyful;jcif;udk uREkyf w
f kYdu vQyfjyufonfhtaejzihf jrifawGUMu&onf/
rdk;wdraf wmifBuD;rsm;a&GUvsm;&mwGif atmufbuf&Sad jrjyifukd vQyfppf"mwf
IUd ,loGm;ouJhokdY jzpfcJh&m? ajrjyif&Sd ae&mwcsKUd vQyfppfzkdrsm;pkpnf;rdNyD;? wcsKUd rl
vQypf pfrrsm; pkyHomG ;\/ wdrw
f u
kd t
f wGi;f rSvQypf pfEiS hf ajrjyifrS qefu
Y sib
f ufvQypf pfwkYd
vQyful;jcif;onf vQyfjyufHkoufoufomrubJ rk;d ud;ypfrIukdyg jzpfay:ap\/
odkt
Y wGuf rk;d ud;ypfjcif;onf wdrt
f wGi;f &Sd vQypf pf"mwf0if a&0wfreI Ef iS hf a&cJyiG w
hf \
Ykd
vufcsuyf ifjzpfonf/ wpfzef vQyfjyufpOfu vQyfppfpD;qif;&mwpfavQmuf&Sd avudk
kwfw&ufyloGm;apNyD; t[kefjzifhjyefYum;oGm;ap\/ jyefYum;xGufvmaomavu
eHab;&Sdavudk tm;jzifhzdwGef;rdaomtcg tvGefus,favmifonfh qlnHvSaom
toHvIid ;f BuD;rsm; jzpfay:vm\/ xkt
d oHvIid ;f BuD;rsm;rSm uREkyf w
f kYdMum;aeus rk;d Ncdr;f
oHrsm;yifjzpfonf/
rk;d ud;rkew
f kid ;f rS &GmoGe;f aomrdk;onf tcsed w
f kad wmif;NyD; onf;xefavh&\
Sd /
kww
f &uf wdkucf wfaomavonf wpfcgwpf&H wpfem&D rkid f 80 txd jyif;xef
f kid ;f ESit
hf wl uHawmifh uHcJ rk;d oD;yga<uwwf\/ jrefrmEkid if t
H v,f
wwf\/ rdk;ud;rkew
ydki;f ? ajrmufykdi;f ? &Sr;f jynfe,fESihf rGejf ynfe,fwkdYwGif ESpf 100 twGi;f rk;d oD;tBudrf
20 rS 50 txd a<ucJhonf/ usew
f kdi;f eSihf jynfe,fwkYdwGif tBudrf 20 atmufom
rk;d oD;a<ucJhonf/ rk;d ud;rkew
f kdi;f onf jrefrmEkid if H rk;d udumvESihf rdk;vGeu
f mvwkYd
jzpfay:wwfonf/ rk;d OwktwGi;f rk;d jywfNyD; aeomonfhaeY&ufrsm;wGiv
f nf; jzpfay:
wwfonf/ trsm;tm;jzifh rGe;f vGJykdi;f tcsed w
f Gif usa&mufwwfonf/
jrefrmEkid if w
H iG f {&m0wDwikd ;f ESihf weoFm&Dwikd ;f awmifykid ;f wdkY rk;d ud;rkew
f kid ;f
trsm;qHk;usa&mufonf/ ykord f rdUwGif wpfESpv
f Qif yQrf;rQ 78 'or 7 &uf
rk;d ud;rkew
f kid ;f usa&muf&m jrefrmEdkiif H trsm;qHk;yifjzpfonf/ tenf;qHk;rSm armfvrdif
rdUjzpf&m wpfESpv
f Qif 18 &ufom usa&mufonf/ rk;d ud;rkew
f kdi;f usa&mufpOf
opfyifatmufaeygu opfukid ;f usK;d us xdcku
d Ef kid o
f nf/ uGi;f jyifwiG f xD;wnf;aeyg
uvnf; rk;d ud;ypfc&H wwfonf/ csKid 0hf rS ;f rsm;wGif aejcif;? 0rf;vsm;arSmufaejcif;wdku
Y

jrefrmh a&t&if;tjrpf

145

ydkrkdvHkcH\/ jrefrmEkid if HwGif wcsKYdESprf sm; rk;d ud;ypfcH& aoqHk;rI? 'Pf&m&rI


tenf;tusO;f &So
d nf/ tar&duefjynfaxmifpw
k iG f rk;d ud;ypfc&H ESppf Of vl 400 cefY
aoqH;k avh&NdS yD; vl 1000 cefY 'Pf&m&avh&o
dS nf/
rdk;wdraf wmifBuD;rsm;rS ay;wwfonfh aemufxyftE&,fwpfckrSm ,if;\
atmufajcrS wpfcgwpf&H wGJavmif;cdkvdkuv
f mwwfaom avqifESmarmif;yifjzpf
onf/ avqifESmarmif;\EIwo
f D;0rSm udkuw
f pf&mrS wpfaxmifcefYtxd&Sw
d wf\/
avayGwpfckozG,f vuf0J&pf (wpfcgwpf&H vuf,m&pf) wku
d cf wfaeaomavonf
wpfem&D rdkif 200 rS 300 txd&So
d nf/ oufwrf;rSm rdepfykdi;f rS em&Dykdi;f txdom
Mumjrifw
h wf\/ avqifEmS armif;usvQif avzdtm;kww
f &ufusqif;oGm; wdkut
f rd f
rsm;yif av;zufav;wef eH&Hrsm;ydvJomG ;wwf\/ odkYtwGuf avqifESmarmif;vm&m
vrf;wGi&f Sad eaomtdrrf sm;onf jywif;wHcg;rsm;zGihfxm;oifhonf/ a&jyifay:wGif
jzpfay:aom avqifESmarmif;udk a&qifESmarmif;1[kac:\/ yHk (7-1)
jrefrmEdkiif H rk;d v,fvrsm;wGif yJcl;? 'dkuOf D;? >yefwefqmponfh yJcl;vGijf yif
wGif avqifEmS armif; ESppf Ofvkv
d kyd ifjzpfay:wwfonf/ odkaY omf tiftm;toift
h wifh
om&SMd uonf/ weoFm&DEiS hf jrpf0uRe;f ay: urf;dk;wef;wpfavQmufwiG v
f nf; &Hzef&cH g
jzpfay:wwfonf/ urmay:wGif avqifESmarmif;'PftcH&qHk;rSm tar&duef
jynfaxmifpkjzpf wpfESpv
f Qif 124 Budrrf Qjzpfay:NyD; tE&m,fywwfonf/ 1960
jynfhESprf S 1970 jynfESpt
f xd qk;d 0g;aomavqifESmarmif; 223 Budrf usa&mufcJh&m
vltaotaysmuf 1014 OD;&Scd Jhonf/
ork'&ma&abmifbifcwfrI
yifv,fork'& mMurf;jyifatmuf uDvkrd w
D m 50 (rkid f 30) xuf ydkreufaom
2
ae&mwpfckukdA[dky &pfcsw
f mpau; 6 'or 5 ru jyif;xefatmifvIyo
f nfh
3
ivsio
f nf ivsiyf ifhyifv,fa&vIid ;f rsm;udk jzpfay:apwwfonf/ odkYaomf ,aeY
txd ab;'kuay;onfh yifv,fa&vIid ;f rsm;udk 7 'or 5 ru jyif;xefonfh
ivsirf sm;uom jzpfay:apcJo
h nfukd awGU&ao;\/ xko
d kaYd omivsirf sK;d udk a&atmuf&dS
ajrvTmcsyaf &GUvsm;rI? a&atmufr;D awmifaygufurJG ?I ajrxkydusr?I OumysyH ifv,fwiG ;f
1/ Waterspout

2/ Richter scale

3/ Seismic sea wave

146

jrefrmh a&t&if;tjrpf

usrI wpfckckaMumifhjzpfay:apEdkio
f nf/
qlemrD1 rSm *syefbmomjzifh qdyu
f rf;[kt"dym ,f&aom ]ql} eSihf a&vIid ;f [k
t"dym,f&aom ]emrD} wkYdaygif;pyfxm;jcif;jzpf&m qdyu
f rf;a&vIid ;f 2 [k t"dym,f
&onf/ odkYtrnfay;&jcif;rSm xkda&vIdif;rsm;onf qdyfurf;rSyifv,ftwGif;
21 rkid u
f Gmtxdom vIid ;f vHk;BuD;rm;NyD; xdkxufausmv
f Ge
f yifv,ftwGi;f buf
a&mufoGm;ygu vIdif;rsm;ao;i,foGm;aomaMumifhjzpfonf/ qlemrDudk ,cifu
ivsi'f DviId ;f 3 [k ac:cJhMuaomfvnf; j'yfqJt
G m;aMumifhjzpfay:onfh 'Da&ESihf rnfokdYrQ
rywfouf aemufykdi;f roHk;Muawmhay/
yifv,fork'& mMurf;jyifonf taMumif;wpfpkHwpfckaMumifh wkecf goGm;ygu
Murf;jyifxuf&Sd a&jyifonfvnf; [dkbufonfbuf abmifbifcwfoGm;NyD; urf;ajc
ESihf rvSr;f rurf;ta&mufwiG f vIid ;f vHk;BuD;rsm;jzpfvmum urf;ajcta&muf &S&d o
dS rQ
t&mtm;vHk;udk t&Sed t
f [keEf Sihf dkucf sNyD; qGJcsoGm;wwfMuonf/ xkv
d Iid ;f vHk;BuD;rsm;
aemufwGif us,af jymvSaom ork'&ma&xkBuD;u wpfqufwpfpyfwnf;ygvm&m
,if;wkYd\ dkucf suo
f nf aMumufcref;vdvd jyif;xefvSonf/
qlemrDjzpfpOfukd xif&Sm;pGmodEkid &f ef tvG,u
f lqkH;OyrmESpcf k azmfjyygrnf/
urf;pyfa&wdrfonfh a&ueftv,fodkY cJwpfvHk;ypfcsvdkufygu puf0ef;oPmef
vIid ;f uav;rsm; tuGi;f vku
d f tuGi;f vdkuf wpfckNyD;wpfck qufwku
d jf zpfay:vmum
urf;ajcbufokdYa&GUvsm;&mwGif a&wdraf omurf;pyfta&muf vIid ;f vHk; ydk BuD;BuD;
vmwwf\/ wpfzefa&ZvHkBuD;wpfcktwGif; a&xnfhxm;pOf a&ZvHkudkta&SUESihf
taemuf tomvIyfMunfhvkdufygu ZvHktwGif;rSa&jyifonf ta&SUtaemuf
abmifbifcwfoGm;rnf/ abmifbifcwf&mwGif ta&SUbufZvHkeH&HeSihf xdpyfaeonfh
a&jyif jrifhwufvmcsdef taemufbufeH&Hua&jyif edrfhusoGm;rnf/ xdkYtwl
ta&SUbufe&H u
H a&jyiferd u
hf somG ;vQif taemufbufe&H u
H a&jyif jrifw
h ufvmayrnf/
f srI rrsm;vSay/
ZvHkajrmufykdi;f ESihf awmifykdi;f eH&Hrsm;&Sd a&jyifwkYrd Smrl jrifhwufrI? edrhu
qlemrDrsm;onf wpfem&D rkid f 400 rS 500 EIe;f jzifh ork'&mjyifus,u
f kd
4
rkid af ygif;&maygif;rsm;pGm jzwfoef;Ekid o
f nf/ ork'& ma&teufykid ;f vIid ;f tvsm; rSm
1/ Tsunami

2/ Habour wave

3/ Tidal wave

4/ Wave length

jrefrmh a&t&if;tjrpf

147

rkdif 60 rS 120 txd&SdEkdif vIdif;tjrifhrSmrl 1 ayrS 2 aytxdom&Sdonf/


urf;ajcudk csO;f uyfvmonfEiS t
hf rQ a&wdrv
f ku
d v
f m yifv,fMurf;jyif\yGwt
f m;u
qlemrDtoGm;EIe;f udk avsmhusap\/ toGm;EIe;f avsmhvmonfESihftrQ vIid ;f tvsm;
wdkvm vIid ;f tjrihBf uD;rm;vm&m 10-15 rdepftwGi;f urf;ajca&muf a&vIid ;f tjrifh
onf ay 100 txd jrifhoGm;Edki\
f / vIid ;f vHk; BuD;xGm;jrifhrm;vmrIonf urf;ajc
ra&mufrD 20-25 rkid cf efYu pwifjzpfay:NyD; urf;ajcta&muf tjrifhqHk;jzpfvm\/
t0us,Nf yD; twGi;f bufusO;f oGm;onfh yifv,fauGUurf;ajcrsK;d ta&mufwGif vIid ;f
tjrifh ydkBuD;Ekid \
f /
qlemrD 0ifa&mufku
d cf wfrt
I rsm;pkwiG f yxrOD;qHk;vuPmrSm xHk;pHr[kwb
f J
kww
f &uf yifv,fa&usqif;oGm; rlvurf;pyfESihf wpfqufwpfpyfwnf;jzpfaom
,cifu rjrifawGUzl;onfh yifv,fMurf;jyifukd jrifawGU&jcif;yifjzpfonf/ xko
d kdY
jzpfay:NyD; urf;ajcESihf ivsiAf [dkcsut
f uGmta0;udkvkdu
f tenf;trsm;&Sad om
Mum;jcm;csed w
f pfck ukeq
f Hk;NyD;aemuf yxrqHk;qlemrD urf;ajcudkkducf wfawmhonf/
xkdYaemufxyfrH a&rsm;jyefqkwfoGm;NyD; yxrMum;jcm;csdefavmuf rMumonfh
tcsed t
f ukef 'kw,
d qlemrDwpfck dkucf wfjyef\/ odkY wpfckNyD;wpfck dkucf wf&m
tysuftpD; trsm;qHk;jzpfay:apaom vIdif;kdufcsufrsm;rSm wwd,? pwkwESifh
yOrajrmufvIid ;f dkucf wfcsurf sm;jzpfonf/ aemufykdi;f wGif wjznf;jznf;tm;aysmh
aomfvnf; &uftwefMumonftxd abmifbifcwfrI&aSd eqJjzpfonf/ yxrMum;jcm;
csdefonf urf;ajcESifh ivsifA[dkcsufeD;uyfygu rdepfydkif;rQom &SdEdkifaomfvnf;
a0;uGmygrl em&Dykdi;f txdMumEkid \
f /
qlemrDtrsm;qHk;jzpfay:aom ork'& mrSm ypdzw
d o
f rk'& mjzpfonf/ vGecf aJh om
ESpaf ygif; 2500 twGi;f qlemrDtBudrf 300 ausmf jzpfay:cJo
h nf/ twvEw
d o
f rk'& m
wGirf l tBudrf 30 rQom jzpfay:cJhonf/ tdE,
d ork'&mwGirf l jzpfay:rIenf;yg;\/
odkYaomf 2004 ckESp?f 'DZifbmv 26 &ufaeYwGijf zpfay:cJhaom tdE,
d ork'&m
qlemrDonf ordki;f wpfavQmuf taotaysmuftrsm;qHk;omru Ekid if pH kHtm; xdcku
d af p
cJ\
h / xkq
d el mrDrmS tdE,
d ork'& majrmufykid ;f \ ta&SUbufurf;ESihf taemufbufurf;wdkY
tMum;&Sd ork'&ma&jyif abmifbifcwfcJh&mrS jzpfay:vmcJhonf/ rQBuD;rm;onfh

148

jrefrmh a&t&if;tjrpf

a&xkBuD;udk abmifbifcwfapcJhonfh w&m;cHrSm xkad eYeHeuf 7 em&D tif'kdeD;&Sm;Edkiif H?


*sumwmrdUtaemufajrmufbuf rkdif 1500 cefYtuGm yifv,fMurf;jyifatmuf
38 uDvrdk w
D mteuf A[dk yum vIyo
f mG ;cJo
h nfh jyif;tm; &pfcsw
f mpau; 9 'or 0
&Sd ivsiBf uD;yifjzpfonf/
xkdaeYu jzpfay:aom ivsifyifha&vIdif;BuD;rsm;\ a'grmefaMumifh vl
220000 cefYaoqHk;cJh&NyD; vlwpfoef;ausmf tk;d rJhtrd rf JhjzpfcJhMu&onf/ ivsiAf [dkESihf
teD;qHk; qlrMwmuRef;taemufajrmufykid ;f wGif vlwpfoed ;f cGaJ usmaf oqHk;NyD; oD&v
d uFm
EkdifiHwGif 40000 cefY? tdEd,EkdifiHwGif 12000 cefYESifh xkdif;EkdifiHwGif 6000
cefYaoqHk;cJhMu &onf/ rav;&Sm;? armfv'f kdu?f qkrd mvD? jrefrmESihf b*Fvm;a'h&ESf kid if H
wdkYvnf; tenf;i,fpD ab;oifhcJh\/
jrefrmEkid if rH S qlemrD'Pfcv
H u
kd &f aoma'orsm;rSm &ckid jf ynfe,fwiG f ajryHkEiS hf
ausmufjzL? {&m0wDwkdi;f wGif jyifpvl? vyGwm? iykawm? bkid ;f awmifESihf weoFm&D
wdki;f wGif ykvHkwHk;wHk;wkYjd zpfMuonf/ 61 OD; aoqHk;NyD;? 42 OD;'Pf&m&um 21 OD;
aysmufqHk;ae\/ aus;&Gm 17 &GmrS tdraf jc 601 tdrf ysupf D;NyD; tdraf xmifpk 638
pkrS vlOD;a& 2592 OD; tk;d rJh? tdrrf Jh jzpfcJh&onf/ usyf 1585 'or 56 oef;zk;d
qHk;HI;cJhonf/
jrefrmEkid if HwGif ysupf D;qHk;IH;rI enf;yg;&onfhtaMumif;&if; ig;&yf&So
d nf/
uku
d kd;uRef;ajrmufykdi;f rS &ckid jf ynfe,fawmifykdi;f txdonf ivQifvIy&f Sm;rIenf;onfh
ivsiMf um;vyfa'o1 jzpfaejcif;? ,ckjzpfay:cJhaom qlemrDonf ta&SUESihf taemuf
abmifbifcwf&m jrpf0uRef;ay:urf;dk;wef;u ajrmufbufusonfhtjyif a&vIid ;f
a&GUvsm;&mukd OD;wnfrcHbJ tydiftaetxm;jzpfaejcif;? &ckdifurf;dk;wef;rSm
taemufbuf rsuEf mS yxm;aomfvnf; ajrmufbufa&mufveG ;f aejcif;? rGe-f weoFm&D
f Ref;pk&Sd uRef;rsm;ESihf
urf;dk;wef;onf taemufbufrsuEf SmvSnhjf zpfaomfvnf; Nrdwu
xm;0,fa'otaemufbuf yifv,fjyif&u
Sd Ref;rsm;teuf wcsKUd uRef;rsm; (yifv,fa&
zHk;aeaom awmifwef;rsm;\xdyyf kdi;f rsm;) u twm;tqD;ozG,jf zpfaejcif;? qlemrD
a&vIid ;f jrefrmhurf;ajcbufokdY rcsO;f uyfrDuyif urf;vGeyf ifv,fjyiftaetxm;t&
1/ Seismic gap

jrefrmh a&t&if;tjrpf

149

a&wdryf kdi;f udk rkid ;f aygif;rsm;pGmjzwfcJh& tm;aysmhoGm;&jcif;wdkYjzpfonf/


ivsifaMumifhjzpfay:aom qlemrDonf jrefrmhurf;ajcudkdkufcwf&m
vIid ;f tjrifhrSm 3 ayrS 7 ay txdom&Scd Jhonf/ &cdkiu
f rf;dk;wef;wGif qlemrDrvmrD
yifv,fa& &Spaf ycefu
Y sqif;cJo
h nf/ 1755 ckEpS ?f Edk0ifbmv 1 &ufaeY ay:wl*ED ikd if ?H
vpbke;f rdUwGif xkjd zpf&yfrsK;d jzpfay:cJh&m jrifhrm;onfhae&modkY wdr;f a&Smifjcif;rybJ
a&atmufqkw
f ay:vmaom yifv,fMurf;jyifukd wtHwMo vku
d v
f HMunfhol
rsm;pGmrSm rdepfykdi;f twGi;f a&mufvmonfh qlemrDaMumifh aoqHk;cJhMuonf/
ypdzw
d o
f rk'&ma&jyif abmifbifcwf qlemrD'PftcH&qHk;rSm *syef? yDl;?
csv
D ED kid if rH sm;ESihf [m0dki&f u
D Re;f wdjkY zpfMuonf/ [m0dki;f &DuRe;f onf 1819 ckEpS rf pS wif
qlemrDtBudrf 40 0ifa&mufku
d cf wfjcif;cHc&hJ onf/ odkaY omf *syefEkid if aH vmuf jyif;jyif;
xefxefrcH&ay/ 1896 ckESp?f ZGev
f 15 &ufaeY *syefEkid if H qeful&Durf;ajcESihf
rkdif 120 tuGm yifv,fjyifatmufwGifA[dky ivsifvIyfcJh&m wpfem&Dausmf
tMumwGif qlemrDa&mufvmNyD; 7 rdepfESihf 38 rdepfomjcm; vIid ;f vHk;BuD;rsm; 6
Budrf dkucf wf&m rD,mudkrdU&Sd tdraf jc 10000 cefYysupf D;um vl 27000 cefY
aoqHk; cJh&onf/ xkq
d lemrDonf rkid f 4780 a0;onfh ypdzw
d o
f rk'&mwpfzufurf;&Sd
qefz&efppukdrdUurf;ajcudk 10 em&D 34 rdepftMum a&mufcJh\/
qlemrDivsiyf ifha&vIid ;f onf ta&SUESihftaemufom OD;wdkuaf &GUvsm;onf
r[kwf? vIyfonfhivsiftay:rlwnf awmif-ajrmufvnf; OD;wdkufa&GUvsm;\/
1946 ckEpS ?f rwfv 27 &ufaeY tvmpum? y&if0h v
D saH &vufMum;wGif &pfcsw
f mpau;
8.5 &Sd ivsiv
f Iycf Jh&m ajrmufbuftvmpum yifv,fauGUtwGi;f 0ifa&mufcJhaom
qlemrD onf ay 200ausmf jrifhrm;cJhonf/ odkYaomf vlaeusJyg;onfha'ojzpf
vl 115 OD;om aoqHk;NyD; 4500 om tk;d rJhtrd rf JhjzpfcJhonf/ xkid vsiaf Mumifh
jzpfay:aom awmifbufokdYa&GUvsm;onfh qlemrDonf ypdzw
d o
f rk'&mawmifbufpGe;f
tEmwduwdkuf yg;vfrmuRef;qG,o
f kdY 22 em&DtMum a&muf&Sd kducf wfonf/
txufyg qlemrDu tvmpumrS rdkif 2000 cefYa0;aom umvDzkd;eD;,m;
jynfe,f? u&ufqifhrdUukd dkucf wf&mwGif vlwkYdqifjcifrSwo
f m;zG,u
f pd wpfckjzpfcJh
onf/ xkdpOfu owday;csufxkwfjyefrIaMumifh tjrifhydkif;odkY wdrf;a&SmifaecJhol

150

jrefrmh a&t&if;tjrpf

trsm;tjym;onf yxrvIid ;f vHk;oHk;ck dkucf wftNyD; qlemrDkducf wfrINyD;qHk;oGm;NyD[k


xifrSw
f urf;ajctedrhfykdi;f qDokdY jyefqif;vmcJhMu&m tBuD;qHk;ESihf pwkwajrmuf
jzpfaom vIid ;f vHk;BuD;\dkucf wfrIaMumifh toufqHk;IH;cJhMu&onf/
Zvay; tE&m,fukd a'otwGi;f udwifowday;Ekid &f ef pDpOfaeMu
ayNyD/
a&aygif;rSm;rItE&m,f
vl[laomow0gonf tjcm;ow0grsm;xuf pOf;pm;qifjcifwHkw&m;ydk
&So
d nf/ rdro
d m;orD;udk auR;arG;ypkapmifah &SmufwwfkHrQru oGeo
f ifqkH;rwwfonf/
rdbtawmfrsm;rsm;u tav;xm;oGeo
f ifrIrSm rdro
d m;orD; vlaygif;rrSm;a&;yif
jzpfonf/
rdbrsm;onf ]]wHigem;eD; wHig? rkqkd;em;eD; rkqkd;}}[laom pum;yHkukd
tav;teufvufukdix
f m; rdrw
d kdYom;orD;rsm;udk vlaygif;rrSm;ap&ef oGeo
f if
wwfMuonf/ wHigESihf eD;pyfolukd wHig"avhpdku?f rkqk;d ESihf eD;pyfolukd rkqk;d "avh
pdkuf ul;pufouJo
h kYd rdrw
d o
kYd m;orD; qk;d oGr;f ol? rl;,pfaq;pGo
J w
l EkYd iS hf aygif;azmfygu
rdrw
d kdYom;orD;vnf; qk;d oGr;f ol? rl;,pfaq;pGJoljzpfoGm;rnfukd pdk;&drMf uonf/
]]rJESihf eDyg; twlxm;? eDyg; rJapmfeH}}[laompum;yHkukdvnf; rdbrsm;u
pGNJ rJ,kMH unfMuonf/ teDa&mifq;kd aq; qk;d xm;onfeh yD g;xnfEiS hf rJe,fqk;d aq; qdk;xm;
aomrJqk;d xnfwkdY twlxm;rdonfhtcg rJqkd;xnf\teHYqkd; eDyg;xnfokdY ul;pufomG ;
ouJo
h kYd rdrw
d o
kYd m;orD;raumif;aomolEiS hf aygif;azmf raumif;aomtusiphf dkurf sm;
ul;pufcH&rnfukd pdk;&drw
f wfMuonf/ odkYtwGuf rdrw
d kdYom;orD; vlaygif;rrSm;ap&ef
*kpdkufMuonf/
obm0,E&m;BuD;uaygif;wif aumif;uifxufrS &Gmcsay;vdkuaf om
rk;d a&onf trSepf ifppf a&MunfoefYoefYuav;yifjzpfonf/ odkYaomf ajrjyifa&muf
a&aygif;rSm;rdygu MunfoefYonfh*kPo
f u
d m ysu,
f Gi;f oGm;&wwfonf/ yifv,f
ork'&mtwGi;f &Gmus qm;iefa&ESihaf ygif;rdaom rk;d a&onfvnf; qmief;a&jzpfomG ;
&onf/ uke;f ajray:odkY &GmoGe;f aom rk;d a&uvnf; tnpftaMu;rSeo
f rQudk jrpfxJ
acsmif;xJokdY o,f,loGm;Muonf/ pufrIukex
f kwv
f kyif ef;rsm; zGHUzd;vmonfESihftrQ

jrefrmh a&t&if;tjrpf

151

pufrIYpGeYfypn;f rsm;? a&qk;d rsm; pnf;rJhurf;rJhpGeYfypf jrpfa&acsmif;a&rsm;onfvnf;


npfnrf;oGm;&onf/ a&qdk;rsm;ESihf aygif;zufr
d a&qk;d b0odkY ajymif;oGm;&onf/
a&trsK;d tpm;trsK;d rsK;d wGif tnpfywfqHk;rSm jrpfa&jzpfonf/ a&S;acwf
tqufqufuyif vlwkdYonf trIu
d o
f ku
d Ef Sihf rdvm tnpftaMu;rsm;udk acsmif;xJ?
ajrmif;xJ pGeYfypfavh&So
d nf/ xku
d rSwpfqifh jrpfxJa&mufukeMf uonf/ jrpfa&wGif
arsmygvmaom tnpftaMu;rsm;wGif rdvm onf vlwt
kYd m; trsm;qHk;tE&m,fyonf/
0rf;a&m*gydk;rsm;omru tjcm;a&m*gydk;rsm;vnf; ygvmwwf&m tonf;a&mifa&m*g?
ydkv,
D kt
d aMumaoa&m*g? tla&mifief;zsm;a&m*g? 0rf;udkuaf &m*g? oefaumifa&m*gESihf
ta&jym;a&m*grsm; jzpfyGm;apEkdifonf/
jrpfa&ESihf tjcm;aomufoHk;a&udk aomufoHk;vdkolwcsKUd onf ausmufcsOf
xnfhHkrQjzifh aomufoHk;Muonf/ ausmufcsOo
f nf &THUEGHtenfESihf trIu
d u
f av;rsm;
udkom atmufajcodkYxkid af pEkid Nf yD; a&m*gydk;rsm;udkrl raoaMuEkid af y/ odkYtwGuf
jrpfa&ESihf tjcm;a&aomufoHk;vdkolrsm;onf ausmufcsOt
f oHk;y a&udk ppf,lNyD;
yGuyf Guq
f latmif usKcd suaf omufoHk;oifhayonf/
a&qk;d rsm;ESihf aygif;rd a&qdk;jzpfomG ;aom jrpfa&? pufkHpeG Yf "mwkaq;&nf
rsm;ESihf ydk;owfaq;&nfrsm; aysm0f ifaygif;pyfaeonfh jrpfa&wdkY aemufqHk; yifv,f
wGi;f odkpY ;D 0if&m yifv,fa&onfvnf; npfnrf;vm\/ urmwpf0ef;vHk;wGif yifv,f
aygif; 50 ausmrf Q&S&d m yifv,ftrsm;tjym;onf tqdy"f mwftrsK;d rsK;d aMumifh ysupf D;
qHk;yg;&rnfh tajctaeodkY a&muf&Sad eMu\/ xkYdtjyif a&eHwifoabFmysurf sm;u
yifv,frsm;twGi;f a&eHwefcsed f ode;f aygif;rsm;pGm ,dkzw
d af pumyifv,fa&jyifukd
npfEGr;f oGm;apHkomru yifv,fxGuf pm;eyf&u
d mrsm;udkvnf; ysuo
f kEk;f ap\/
oef&Y iS ;f Munfvifaom rk;d a&onf jrpfacsmif;rsm;odkY pD;0ifouJo
h kYd ajratmuf
odkYvnf; pdrh0f ifpD;qif;onf/ odkYprd h0f ifpD;qif;&m ajrvTmtxyfxyf&Sd "mwfowK
tcsKUd ukd wku
d pf m;oGm;onf/ xdkaY Mumifh prf;a&ESihf ajratmufa&wko
dY nf "mwfowKrsm;
aysm0f ifaeaom a&rsm;jzpfoGm;Muonf/ xkad &rsm;wGiyf g0ifaeaom "mwfowKrsm;
onf vlwpfOD;vkdtyfcsufavmufomjzpfaeygu aomufEkdifaoma&jzpfHkomru
use;f rma&;twGuyf g tusK;d yao;onf/ odkaY omf vkt
d yfcsux
f ufyko
d mG ;vQif use;f rm

152

jrefrmh a&t&if;tjrpf

a&;udk rsm;pGmxdcku
d af pEkid \
f / odkYtwGuf t0Dpw
d Gi;f wl;ygu xGuv
f monfha&udk
"mwfcGJprf;oyfNyD; tE&m,fr&Sad Mumif;od&rSom aomufoHk;oifhonf/
pufHk tvkyf HkeD;onfha'orsm;? owKwGi;f a'orsm;wGif ajratmufa&udk
f D,rf3 ESihf cdkrD,rf4 yg0ifrI
cJ? uuf'rf D,rf1 ? jy'g;? z,f&DvD,rf2 ? px&Gex
tajctaeudk ppfaq;NyD;rSom aomufoHk;oifhonf/ Ekid if HawmfrSvnf; aomufoHk;a&
oef&Y iS ;f rIukd tav;ay;aqmif&u
G af e&m ukvor*uav;rsm;&efykaH iGtzGUJ ? urmu
h se;f rm
a&;tzGUJ csKyfwEkYd iS hf yl;aygif; 2002 ckEpS rf pS wifNyD; aus;&Gmrsm;\ aomufok;H a&twGi;f
tmqif;epfyg0ifrI &Srd &Su
d kd ppfaq;cJhonf/ 2004 ckESpt
f uket
f xd rdUe,f 32
rdUe,f&Sad us;&Gm 5100 rS a&wGi;f 18000 ausmf ppfaq;NyD;pD;cJhonf/
a&npfnrf;rI'kuukdcHpm;&jcif;onf a&npfnrf;rIukd wm;qD;&jcif;xuf
rsm;pGm aiGykdukeu
f saponf/ tar&duefjynfaxmifpktwGuf a&npfnrf;rIaMumifh
qHk;HI;&aomwefzk;d rSm wpfESpv
f Qif a':vmckepfbDvD,HcefYtxd&So
d nf/ xdkwefzkd;wGif
oD;ESHrsm;? uRJEGm;rsm;ESihf ypn;f Opmrsm; qHk;HI;&aomp&dwrf sm;yg0ifonf/ odkYaomf
a&ay;a&m*grsm;aMumifh use;f rma&;xdcu
kd &f jcif;? avSp;D &ef? a&ul;&ef roifah vsmaf om
a&aMumifh aysmf&TifrIqHk;HI;&jcif;? eHapmfonfha&aMumifh tpm;taomufysuf&jcif;
ponfwkdYtwGuf ukeu
f sp&dwrf Smrl wefzkd;jzwfr&Ekid af y/
rdbwdki;f u rdro
d m;orD;rsm;udk vlaygif;rrSm;rdap&ef xde;f uGyaf y;ouJhokdY
rdrEd SihfwuG ow0gwkid ;f twGuf wefzkd;&Sv
d Saoma&udkvnf; a&aygif;rrSm;rdap&ef
tdraf xmiftBuD;tuJ rdESihf b? pufHktvkyf HktBuD;tuJykdi&f SiEf Sihf tkycf sKyfolwkdYu
uGyu
f Jxed ;f ausmif;ay;oGm;oifhonf/ a&aygif;rrSm;rdap&eftrIu
d o
f dku?f rpifrsm; pepfwuspGeYfypfoGm;&rnf/
a&ydkuaf ygufrsm;jzifh a&oG,jf cif;ry&/ taygufrsm;u tnpftaMu; 0ifEkid f
onf/
f nf/
a&wGi;f ? a&uefrsm;teD; t0wfravQmf&/ qyfjyma&rsm; pdrhf0ifoGm;Ekid o
a&cyfykH;? tdk;? ud;ESihf bHkbkid af cgif;wdku
Y kd pepfwusukid w
f ,
G f odr;f qnf;&rnf/
1/Cadmium

2/ Beryllium

3/ Strontium

4/Chromium

jrefrmh a&t&if;tjrpf

153

aomufa&tk;d ? a&ppf? a&cGu?f tzHk;ponfwu


Ykd kd pepfwusoef&Y iS ;f pGmxm;&rnf/
aomufoHk;a& udkiw
f G,o
f lrsm; wpfukd,af &oefY&Si;f rI&S&d rnf/
pufHktvkyf HkpGeYfypn;f rsm;? a&qk;d rsm; pepfwuspGeYfypf&rnf/
pdkucf if;rsm;wGif owfrSwx
f m;aom ydk;owfaq;udkom pepfwusoHk;pGJ&rnf/

yHk (7-1) / / tar&duefEkdiif H? rifqkdwm;jynfe,f? xa&pDrdUtm; 1965? ZGev


f
13 &ufaeYwGif 'kuay;oGm;aom avqifESmarmif;
aumif;uifxufua&xkBuD;jzpfonfh rk;d wdraf wmifBuD;rS jzpfay:
vmjcif;jzpfonf/ ay 300 rS 500 txdus,Nf yD; 13 rdki&f Snv
f sm;
aom a&GUvsm;&mvrf;aMumif;wpfavQmuf t&m&mudkzsuq
f D;ypf&m
vl 9 OD; aoqHk;NyD;? 125 OD; 'Pf&m&um a':vm 3 oef;zdk;
ysupf D;cJhonf/ rQjyif;xefaom avqifESmarmif;rsK;d jrefrmEkid if H
wGifrjzpfay:zl;ay/

154

jrefrmh a&t&if;tjrpf

yHk (7-2) / / qlemrD ivsiyf ifha&vIid ;f jzpfay:vmyHk


(u) jywfa&GU? ajrcsyv
f TmESihf a&jyifrlvtaetxm;
( c ) jywfa&GUwpfavQmuf a&GUvsm; ajrcsyv
f TmeSpcf k uGm[oGm;pOf
jzpfay: vmonfhpGr;f tifonfa&xkay:oufa&mufoGm;a&jyif
cHk;xoGm;\/
( * ) pGr;f tifonf avxkESihf a&xkukd pyf&mwpfavQmufwGif vIid ;f
tjzpf ab;wdkuyf sHUESHYoGm;\/ ork'&mjyifus,w
f Gif vIid ;f tvsm;
d owdrxm;rdMu
rdkif 120? vIid ;f tjrifh wpfaycGJESpaf yom&S
ay/ odkaY omfurf;ajcem;eD; BuD;xGm;vmaomvIid ;f vHk;BuD;rsm;u
urf;ajcodkYa&mufvQif pGr;f tifukdxkwyf pfonf/ urf;ajca&muf
vIid ;f vHk;tjrifhrSmay 100 ru &SEd kid o
f nf/

tcef;(8)
jrpfa&cefUrSe;f rI? jrpfa&xde;f ausmif;rI
vlwkUd \ ordki;f aMumif;tprS ,aeUtcsed t
f xd jzwfoef;vmcJo
h nfh umvwpf
avQmufukdjyefMunfhvQif vlwkUd \zGHUzd;wdk;wufrIonf jzpf0Sr;f BuD;rsm;wGio
f m a&&Snf
wnfwHhckid Nf rJcJhMuonf/ wdku*f &pfESihf ,lz&dww
f D;jrpfESpo
f G,Mf um;rS rufqkdykd;aw;rD;
,m;a'o? Edki;f jrpf0Sr;f ? tdEKjrpf0Sr;f ? **Fgjrpf0Sr;f ESihf jrpf0gjrpf0Sr;f wdkUu oufaojy
vsu&f So
d nf/ uREkyf w
f kUd jrefrmEkid if HwGiv
f nf; waumif;? oa&acw&m? yk*H? yif;,?
tif;0ESihf &wemyHkacwfwkdUonf {&m0wDjrpfurf;eab;om xGe;f um;vmcJhMuonf/
odkUuREkyf w
f kdUvlom;rsm;u jrpfrsm;ESihaf cwftqufquf&if;ESD;vmcJhMu&m?
jrpftaMumif;aumif;aumif;odvmHkrQru jrpfa&udkrrd w
d kUd vko
d vdk xde;f ausmif;vmEkid f
onf/ wnfaqmufa&;vkyif ef;rsm;zGHUzd;vm jrpfa&udkvkd&moHk;Ekid &f ef qnfrsm;jzifhokd
avSmifxm;Ekid v
f mMuonf/ pufrv
I kyif ef;rsm; xGe;f um;wk;d wufvmonfEiS t
hf rQ jrpfa&
oabmudko&d ef aumif;pGmwkid ;f wmvmEkid f HkrQru jrpfaMumif;yjyifEkid &f efu&d ,
d mrsm;
wDxiG v
f mEkid Mf uonf/ tDvufxa&mepfacwf t&Sed t
f [keEf iS ahf &muf&v
dS mjyefonft
h cg
jrpfzsm;rSjrpf0txd jrpfk;d wpfavQmuf wpfae&mrSwpfae&m vsijf refpmG qufo,
G v
f mEkid f
Muonf/ vdktyfonfw
h u
G cf surf rI sm;udk pueUf yikd ;f ? rdepfykid ;f twGi;f wGucf suaf y;vmEdkif
onf/ odkUtwGuf vlwkUd onfjrpfa&\oabmukd aumif;pGmudwifcefUreS ;f vmEkid Mf uHkrQ
ru jrpfa&udkvkdtyfovdk xde;f ausmif;vmEkid Mf uNyDjzpfonf/
jrpfa&cefUrSef;rI
vlwkdUtaejzifh rdrt
d eD;tem;&Sd jrpfa&acsmif;a&ESihfywfouf yxrOD;qHk;
pl;prf;MuonfrSm jrpfa&acsmif;a&\MunfvifoefU&Si;f rIjzpfonf/ 'kw,
d pl;prf;rIrSm
a&twuftusjzpfonf/ yxrurf;yg;eH&rH sm;? urf;pyf&o
dS pfyifrsm;udktrSwt
f om;y
NyD; a&twuftusukrd w
S o
f m;vmcJMh uonf/ xdkUaemuf oreq
f yd ?f oabFmqdyw
f w
H m;

156

jrefrmh a&t&if;tjrpf

rsm;wGif trSwt
f om;a&;jc,fxm;jzpfap? trSwt
f om;yg ysOcf syrf sm;uyfkdu
f
jzpfap a&wufa&usukw
d ikd ;f wm,lMuonf/ jrpfacsmif;tvku
d Bf uHqNyD; wkid ;f wmvmcJh
1
2
Mu&mrS wnfhrwfrSww
f kdif ? qifajcavQmrSww
f kd if wkUd omru a&Nidrw
f Gi;f 3 ESihf
tvdktavsmufa&rSwpf u4f wdkUay:aygufvmcJhMuonf/
jrpfwpfpif;eHab;rdUwpfrdUwiG f xdkokUd wikd ;f wm&&Sad oma&trSwrf sm;udk aeU&uf
tvdkut
f ajcjy*&yfrsO;f qGJMunfhvQif xkd rdU&Sx
d kdjrpf\a&tajcjy*&yfrsO;f 5 udk&onf/
xdkjrpf\jrpfzsm;&Sd rdUrSp jrpf0uRef;ay:&S'd Da&vGwaf omrdUtxd oifhawmfonfhrdUae&m
rsm; jrpfa&wkid ;f pcef;toD;oD;zGiv
hf pS w
f ikd ;f wmNyD; oufqikd &f mrdU\a&tajcjy*&yfrsm;
udka&;qGMJ uonf/ a&tajcjyrsO;f rsm;onf vdki;f rsm;oPmefjrifch snef rd chf snjf zpfaeavh&dS
onf/ jrpfwpfckwGijf rpfa&wkid ;f pcef; (rdU) u? c? *? C? i [l 5ck&So
d nfqkdygpdkU/
u\a&tajcjy*&yfrsO;f ESihf c\a&tajcjy*&yfrsO;f wkUd ukdEIid ;f ,SOMf unfh oufqkid &f m
vdIi;f xdy6f ESpcf kpD\vdIi;f xdyaf &mufcsed cf si;f jcm;em;NyD; &v'frsm;udkysr;f rQ&SmMunfhygu
a&xkxnfwpfck\pcef; (u) rS pcef; (c) odkUpD;qif;&onfhMum;Mumcsed 7f udk&ay
onf/ enf;twkid ;f crS *? *rS CESihf CrS itxdMum;Mumcsed rf sm;wGu,
f El ikd o
f nf/
pcef;wpfck\a&tajcjy*&yfrsO;f udka&;qGJMu&mwGif a&trSwrf sm;udk pcef;
okntrSw8f tm;tajccHxm;a&;qGJMuonf/ pcef;okntrSwq
f ko
d nfrSm xdkpcef;&Sd
jrpfa&tjrifhukdzwf&mwGit
f oHk;yonfh twkid ;f twmtrSwt
f om;rsm; (jrefrmEkid if HwiG f
pifwDrDwmtrSwrf sm;oHk;onf) \tedrhq
f Hk;okntrSwyf ifjzpfonf/ a&wkid ;f trSww
f kid f
rsm;pku
d x
f &l mwGif aEG&moDa&tenf;qHk;tcsed f &Sad vh&o
dS nfjh rpfacsmif;a&jyif\atmuf
a&trSwrf sm;\okntrSwfukdxm;avh&So
d nf/ a&trSwrf sm;\trsm;qHk;trSwf (a&
tjrifq
h k;H trSw)f udk rdk;&moDa&BuD;csed w
f iG f &Scd zhJ ;l aoma&tjrifu
h kd ausmaf tmifxm;avh&dS
onf/
pcef;wpfckcsi;f \ okntrSwrf sm;udkvnf; yifv,fa&rsuEf Smjyi9f txuf
rnfrQjrifhonfudk wkdif;wmavh&Sdonf/ xdkodkUwkdif;wmonfhtwGuf &ufwpf&uf?
tcsed w
f pfckwGif jrpfwpfck\jrpfkd;wpfavQmufpcef;rsm; wkid ;f wm&&Sad oma&trSwf
rsm;udk yifv,fa&rsuEf Smjyiftxuftjrifh (wkid ;f &aomtrSw+f okntrSw\
f yifv,f
1/ Vertical staff gauge 4/ Automatic water level recorder 7/ Lag time
2/ Slant gauge
5/ Hydrograp
8/ Zero of the gauge
3/ Stilling well
6/ Peak
9/Mean sea level

jrefrmh a&t&if;tjrpf

157

a&rsuEf Smjyif txuftjrifh) tjzpfajymif;NyD; pcef;rsm;tvku


d f yifv,fa&rsuEf Smjyif
txuf a&tjrifjh y*&yfrsO;f udka&;qGEJ kid o
f nf/ xk*d &yfrsO;f onf xdk&ufxt
kd csed u
f &Sad e
onfh xkjd rpf\ a&pD;aMumif;rsuEf Smjyifqifajcavsm yHkyifjzpfonf/
a&wkid ;f pcef;wpfckwGif a&tjrifhwkid ;f a&rSwkid ?f a&rSwjf ym;wkUd ukdoifhawmfovdk
pdkufxlNyD;ygu xkda&wkdif;pcef;wnf&Sd&mrdUtwGuf pdk;&drfa&rSw1f udkowfrSwf
a&rSww
f kid f odkUr[kwf a&rSwjf ym;ay:wGif teDa&mifjzifhrSwo
f m;ay;&onf/ pdk;&draf &
rSwq
f o
kd nfrmS jrpfa&onfxkad &trSwx
f ufausmv
f eG
f wufvmygu jrpfurf;yg;rSa&
rsm; vQHusjzpfap? tedryhf kid ;f rsm;rSjrpfa&0ifvmjzpfap xkd rdUxkad 'oudka&vTr;f rdk;rnfh
tajctaersKd; qdkufa&mufvmEkdifonfha&trSwfyifjzpfonf/
pk;d &draf &rSwf owfrw
S af y;&onfh t"du&nf&,
G cf surf mS jzpfay:vmawmhrnfjh rpf
a&BuD;rItE&m,fwpfckukd udwifowday;csux
f kwjf yef&m xdktE&,fusa&muf&efe;D
uyfvmrItajctaeudk azmfjyEkid o
f nfh &nfTe;f trSwt
f jzpf toHk;y&efyifjzpfonf/
f kdU
Oyrmtm;jzifh rdUwpfrdU{&m0wDjrpfa&onf aemuf 4 &uftwGi;f pdk;&draf &rSwo
a&muf&Srd nf[laom owday;csuu
f aemuf 4 &uftwGi;f xkd rdU\tdraf jc&majc
10% rS 20% txda&ab;oifh&eftajctaeESihf eD;uyfoGm;rnfjzpfaMumif; today;
vku
d Nf yD;? vkt
d yfonfah &tajctaeapmifMh unfrh rI sm;? udwifumuG,rf rI sm; yvkyMf u&ef
vdkaMumif; vHIUaqmfvku
d jf cif;yifjzpfonf/
pdk;&draf &rSwf owfrw
S &f mwGif oufqikd &f mrdUjrpfurf;wpfavQmuf ajrtedrt
hf jrifh
taetxm;? wmrsm;&Sdygu wmrsm;taetxm;ESihf tjrifhwkUd ukdwkid ;f wmNyD; rdU&Sd
bk&m; ausmif;uefutp tdraf jc&majc? aps;? ausmif;? aq;HkwUkd \tedrt
hf jrifw
h Ukd ukyd g
xnfhoGi;f pOf;pm;NyD; owfrSwaf y;&onf/ odkUowfrSw&f mwGif tcsKUd Ekid if Hrsm;
tajctaeoHk;&yfxm;NyD; owfrSwMf uonf/
yxrowfrSwcf surf Sm owday;rSw2f jzpfonf/ jrpfa&jyif xdktrSwo
f kdU
a&mufvQif rdUaevlrsm;tm; jrpfa&tajctaeonf owdxm;&awmhrnfh tajctae
a&mufNyDjzpfaMumif; today; a&ab;tE&m,f udwifumuG,af &;twGuf toifh
jyifMu&ef EdI;aqmfMu&onf/
'kw,
d owfrw
S cf surf mS pdk;&draf &rSw
S jf zpfonf/ xdktrSwo
f kUd a&a&mufvQifjrpf
a&jyifonf rdU&St
d rd af jc&majcrsm;ESihf ypn;f Opmrsm;udk zsuq
f D;ypf&efwmqlaeNyDjzpf
1/ Danger level

2/ Alert level

158

jrefrmh a&t&if;tjrpf

onf/ umuG,w
f m;qD;rIryvkyyf gu rMumrDumvtwGi;f rdU\tenf;qHk; 10%rS
20% txda&ab;oifhcH&awmhrnfjzpfonf/
d rSwo
f kdUa&rsuEf Sm
wwd,owfrSwcf surf Sm ab;tE&m,frS1 jzpfonf/ xkt
jyifa&mufvQif vlrsm;\tdk;tdrrf sm; xdckduyf supf D;Hkomru touftE&m,fukdyif
xdcdkufapEkdifonf/
jrefrmEkid if w
H iG f vlord sm;aoma&trSwrf mS 'kw,
d trsK;d tpm;jzpfonfh pdk;&draf &
rSwyf ifjzpfonf/ xkt
d rSwo
f kUd a&rsuEf mS jyifa&mufvQif jrpfa&u rMumrDumvtwGi;f
jrpfurf;yg;udkausmv
f eG
f vnf;aumif;? wmdk;rsm;usK;d aygufaomfvnf;aumif;? vlwkUd
\tk;d tdryf pn;f rsm;udk xdckduyf supf D;apawmhrnfhtajctaersK;d qku
d af &mufaeNyDjzpf
aMumif;today;tcsujf yEkid &f ef owfrSwx
f m;Ncif;jzpfonf/ xdkUaMumifh rdUwpfrdU
f kdUjrpfa&a&mufNyDqkdvQif tcsed u
f mvwdktawmtwGi;f ab;'kuuHEkid
f
pdk;&draf &rSwo
pdk;&draf &rSwrf a&mufrDuyif jrpfa&tajctaeudkapmifhMunfh vkt
d yfonfhumuG,rf I
rsm;? jyifqifrIrsm;yvkyEf kid &f ef udwifowday;&ayrnf/
odkUjzpf jrpfacsmif;tajctaeudkvku
d u
f m pdk;&draf &rSwrf a&mufrD wpfrw
D mrS
wpfrDwmcGJ (3ayrS 5ay) cefUerd hfaeao;onfha&trSwaf &mufonfESihf rk;d av0oESihf
ZvaA'TeMf um;rIOD;pD;XmerSwm0ef&So
d lrsm;u jrpfa&owday;csuf xkwjf yefaMunm
ay;ygonf/ xko
d kdUowday;csuf xkwjf yefonfha&trSwo
f nf owday;rSwyf ifjzpf
onf/ xdkowday;rSwu
f kd pk;d &draf &rSwu
f o
hJ Ukd yHkaoxm;r&ay/ (pdk;&draf &rSwo
f nfvnf;
urf;yg;tajctae ajymif;oGm;ygu vdkuaf jymif;ay;&onf) jrpf0rS ;f twGi;f rdk;&GmoGe;f rI
tajctaet& a&wufvmEIe;f jrefonft
h cg jrefwwfonf/ xkt
d cgrsK;d wpfrw
D mcG[
J l
aoma&trSwo
f nf wpf&ufEpS &f uftwGi;f wufvmEkid \
f / odkUtwGuf udwifumuG,f
rI? jyifqifrrI sm;vky&f m tcsed &f ap&ef pdk;&draf &rSwaf tmuf ESprf w
D mcefUerd o
hf nfah &trSwf
a&mufonfEiS hf owday;csux
f kwjf yefonf/ jrpfBuD;rsm;wGirf l vdktyfovdkxUkd xufru
edrhfusonfha&trSwu
f yif owday;csux
f kwjf yefay;onf/ tenf;qHk;oHk;&ufudwif
xkwfjyefay;avh&Sdonf/
tcsKdUaomrdUrsm; jrpfurf;yg;jrifhaomfvnf; rdUe,ftwGif;ujrpfdk;wpf
avQmuf&dS tjcm;t&yfrsm;wGif jrpfurf;yg;edrahf ewwfonf/ xkd rdUrsm;twGuf owfrw
S f
ay;xm;aom pdk;&draf &rSwo
f kUd jrpfa&a&mufcsed f rdUe,ftwGi;f tjcm;t&yfrsm;odkU a&0if
umepfryNf yD;jzpfaewwfonf/ odkUtwGuf rdUpkd;&draf &rSwo
f mru rdUe,fpkd;&draf &rSwf2
1/ Disaster level
1/ Township danger level

jrefrmh a&t&if;tjrpf

159

udkyg owfrSwaf y;xm;onf/ rdk;av0oESihf ZvaA'TeMf um;rIOD;pD;Xmeu jrpfa&


cefUrSe;f csuEf Sihf jrpfa&BuD;rIowday;csuf xkwjf yefay;aeonfhrdUrsm;\ pdk;&draf &rSwf
toD;oD;udk tjrifq
h kH;wufcahJ om a&trSwrf sm;ESiw
hf uG Z,m; (8-1) azmfjyxm;\/
a&wkid ;f pcef;wpfck a&trSwo
f mru a&pD;EIe;f 1 ESihf jrpfuefUvefUjzwf
{&d,m2 wdkUukw
d ikd ;f wm a&xkxnfp;D EIe;f 3 wGucf surf u
I kv
d nf; tcgtm;avsmpf mG yvkyf
ay;&onf/ a&pD;EIe;f wkid ;f wm&mwGif oJEeI ;f pD;qif;rIwu
G cf su&f ef a&erlemvnf;,lay;&
onf/ a&trSwzf wf&mwGiv
f nf; a&tylcsed yf gwkid ;f wmay;&onf/ &&Sad omjrpfa&
trSwEf Sihf jrpfa&xkxnfpD;EIe;f rSww
f rf;rsm;udk jrpfa&cefUrSe;f &mwGit
f oHk;y&onf/
jrpfa&pD;EIe;f wdki;f wmjcif;udk ,ckacwfusrSomwkid ;f wmjcif;r[kwaf y/ a&S;
jrefrmrif;rsm;vufxufuyif vkt
d yfaomtcgrsm; jrefrmhenf; jrefrmh[efjzifw
h ikd ;f wm
cJhNyD; a&xkxnfpD;EIe;f wGu,
f lcJhMuonf/ t*Fvyd t
f kycf sKyfa&;acwf ausmufqnfcdkif
4
vufaxmufcdki0f ef 'D? a*s? at urfb,f u 1888 ckESp?f Zlvkdiv
f 27 &ufaeU
pGjJ zifh oufqkid &f modkUtpD&ifcpH m a&S;acwfjrefrmrsm; a&pD;EIe;f wkid ;f wmyHkukd atmufyg
twkid ;f azmfjycJh\/
]]a&S;jrefrmwkUd onf a&pD;EIe;f udkrrd w
d kdUenf;[efjzifh tMurf;zsi;f wGucf suEf kid f
Muonf/ qnfESpcf kMum;pD;qif;a&xk\ yrmPudkwGucf su&f ef qnf\atmufbuf
kd o
f nf/ yef;wHk;qko
d nfrmS 0g;vHk;\xdyw
f iG o
f pf&u
G rf sm;csnaf ESmif
wGif yef;wHk;ESpcf kukpd u
pdkux
f lxm;aomwkid u
f kdac:onf/ yef;wHk;wpfckESihf wpfck wm 50? ay 525 ay
cGmpdkuo
f Gm;onf/ xkUd aemuf zufcGuf (iSuaf ysmzufjzifhyvkyaf omcGu)f odkUr[kwf
bl;oD;ajcmufukad &pD;wGiaf rQmNyD; yef;wHk;wpfckEiS w
hf pfckMum; Mumonft
h csed u
f kad &em&Djzifh
rSwo
f m;onf/ enf;jzifh wpfem&DtwGi;f pD;qif;onfh a&xkxnfyrmPudkwu
G cf suf
&,lonf/ a&,lajrmif;udkrazmufrDu v,fy,f 100 twGuv
f kdtyfrnfh a&xkxnf
yrmPudk udwifwGucf suNf yD;rSazmufvkyMf uonf/}}
jrefrmEkid if HwGif rdk;av0oESihf ZvaA'TeMf um;rIOD;pD;Xmeu 1963 ckESprf S
pwif t"dujrpfacsmif;rsm;&Sd oifhawmfaomae&mrsm;wGif a&wkid ;f pcef;rsm;zGihfvSpf
wkdif;wmvmcJhonf/ 1966 ckESpfrSp a&BuD;rIcefUrSef;csuf owday;csufrsm;udk
xkwjf yefay;vmcJ\
h / ,cktcg a&wkid ;f pcef; 24 ckrS aeUpOfwikd ;f wm&&Sad om jrpfa&rSwf
rsm;ESifh aemufwpfaeUtwGuf cefUrSef;jrpfa&rSwfrsm;udk xkwfjyefay;vsuf&Sdonf/
1/ Cross-sectional area
3/ Water discharge
2/ Current velocity
4/ D.J.A Campbell

160

jrefrmh a&t&if;tjrpf

jrpfa&BuD;rIowday;csu?f jrpfa&tajctaeowif;ESihf a&enf;csed o


f wday;csuw
f kUd ukd
vnf; vkt
d yfonfhtcg xkwjf yefaMunmay;onf/
jrpfa&BuD;rIrsm;onf obm0tavsmufjzpfay:NyD; vlwkUd u,if;wkUd ukdrwm;
qD;Ekid o
f nfw
h ikd af tmif ,if;wkUd uckd efUreS ;f Ekid &f ef obm0jzpfpOfrsm;uyif zefw;D ay;xm;
onf/ rk;d &GmoGe;f onfhtcsed Ef Sihf jrpfa&wufaponfhqif;a&rsm; jrpfokdUa&muf&So
d nfh
1
h if;a&
tcsed w
f Ukd tMum; Mum;jcm;csed f wpfcku&Sad e\/ xkUd tjyifjrpfxaJ &mufvmonfq
rsm;u jrpftaMuydki;f okUd pD;qif;&maemufxyftcsed ,
f l&ao;onf/ odkUtwGuf jrpf
taMuydki;f u rdUrsm;twGucf efUrSe;f csux
f kwjf yef&mwGif tcsed yf kd&onf/
jrpfa&cefUrSe;f enf;rsm;rSm jrpfzsm;ydki;f ? jrpfvufwufESihf jrpfrBuD; ponfh
jrpfpOfpkwpfpk\tpdwt
f ydki;f udkvkduu
f m uGJjym;jcm;em;onf/ cefUrSe;f a&;enf;pepfrsm;
wGif jrpfacsmif;t&G,t
f pm;? ajrjyiftaetxm;ESihf jrpf0rS ;f wpfckcsi;f \ &moDOwkwUkd om
ru xkjd rpf0rS ;f twGi;f vlwUdk wnfaqmufxm;aomqnfrsm;? tjcm;taqmufttHrk sm;ESihf
yg vku
d af vsmnDaxGjzpfap&ef xnfhoGi;f pOf;pm;ay;&onf/
jrpfa&cefUrSe;f a&;XmerS ZvaA'ynm&Sirf sm;taejzifh jrpfacsmif;wpfckpD\
ordki;f aemufaMumif;? rkew
f ikd ;f rsm;? qD;ESi;f aysmq
f if;rIrsm;? ajrqDvmT ponfwUkd EiS q
hf uf
pyfrrI sm;tjyif a&BuD;apEkid o
f nft
h ajctaersm;udkyg odem;vnf&efavhvmxm;&onf/
xko
d kUd avhvmawGU&&dS rIrsm;udktoHk;yum ZvaA'ynm&Sirf sm;onf jrpftwGi;f pD;0ifrnfh
a&yrmPcefUreS ;f a&;enf;pOfEiS hf xdka&rsm;jrpftwGi;f pD;0if&mwGif ,l&onft
h csed cf efUreS ;f
a&;enf;pOfwkdUukd rk;d &GmoGe;f EIe;f ? ajrqDvmT twGi;f tpdk"mwfyg0ifrIESihf avtylcsked w
f kdU\
uGmjcm;rItvku
d f ypkxkwaf zmfxm;&onf/
jrpfa&cefUreS ;f &mwGif xnfo
h iG ;f pOf;pm;&rnfh tcsut
f vufrsm;rSm avmavm
vwfvwf&mG oGe;f onfrh ;kd tajctae? rMumrDumvtwGi;f &GmoGe;f Ekid o
f nfrh ;kd tajctae?
jrpfa&rSw?f avwdkucf wfrI? qnfrsm;\a&odkavSmifEkid rf I? vTwaf y;onfha&yrmP?
qnfa&vnfywfrIpnf;rsO;f rsm;? jrpfaMumif;\toGiv
f uPmrsm;? a&qif;csKid h0f Sr;f \
toGiv
f uPmrsm;? 'Da&tajctae? jrpf0Sr;f twGi;f &GmEkid o
f nfhrkd;a&csed cf efUrSe;f &efESihf
rkew
f ikd ;f vrf;aMumif;cefUreS ;f &ef a&'grSww
f rf;yHk odkUr[kwf N*dK[fwkraS y;ydkUonfw
h rd yf kHEiS hf
,cifujzpfysufzl;onfh jrpfa&rSwf-rSwfwrf;rsm;jzpfonf/
jrpfa&cefUreS ;f &mwGif ZvaA'ynm&Sirf sm;onf rdk;av0oESiZhf vaA'qkid &f m
tcsut
f vufrsm; xnfhoGi;f toHk;y&onfhocsFmyHkpH2 rsm;&SmazGprf;oyfNyD; oifhavsmf
1/ Time lepse

2/ Mathematical model

jrefrmh a&t&if;tjrpf
Z,m; (8-1)/
pOf
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
1
2
1
2
3
4
5
1
2
1
1
1

161

/ jrpfa&BuD;rnfo
h wday;csux
f kwjf yefay;&avh&adS om rdUrsm;\ pdk;&draf &
rSwEf Sihf tjrifhqHk;wufcJhonfh a&trSwEf Sihf aeU&uf
jrpf^a&wkid ;f pcef;rdU
pdk;&draf &rSwf tjrifhqHk;wufzl; wufcJhonfh&uf
onfha&trSwf
{&m0wDjrpf
jrpfBuD;em;
1200
1410
8-10-79
Aef;armf
1150
1338
22-7-04
uom
1040
1154
12-10-79
rEav;
1260
1382
27-7-04
ppfukdi;f
1150
1274
27-7-04
anmifOD;
2120
2263
29-7-04
acsmuf
1450
1532
15-8-74
rif;bl;
1700
1982
15-8-74
rauG;
1700
1894
31-7-04
atmifvH
2550
2737
15-8-74
jynf
2900
3025
15-8-74
[oFmw
1342
1461
7-10-97
'k|0wDjrpf(jrpfi,fjrpf)
oDayg
600
618
19-8-71
jrpfi,f
870
1081
16-9-04
csi;f wGi;f jrpf
cED;
1360
1771
13-7-91
[krvif;
2900
3107
12-7-68
armfvku
d f
1230
1608
20-7-76
uav;0
1550
1920
17-8-02
rHk&mG
1000
1099
19-8-02
ppfawmif;jrpf
awmifil
600
725
27-8-73
ra'guf
1070
1244
2-8-94
a&Tusijf rpf
a&Tusif
700
927
3-8-97
yJcl;jrpf
yJc;l
910
950
20-7-94
oHvGijf rpf
bm;tH
750
936
18-8-02

162

jrefrmh a&t&if;tjrpf

onfyh kHprH sm;udk toHk;yMuonf/ ocsmF yHkpt


H csKUd onf vufawGUrsujf rifwikd ;f wm&&Sad om
tcsut
f vufrSww
f rf;oufoufom toHk;csaomvufawGUtajcyyHkpH1 rsm;jzpfMu
tcsKUd rSmrl obm0jzpfpOfrsm;\oabmw&m;rsm;udktajcyxm;onfh oabmw&m;
tajcyyHkpH2 rsm;jzpfMuonf/
jrefrmEkid if w
H iG f jrpfzsm;jrpfa&wkid ;f pcef;rsm; (cE;D rdUEiS hf jrpfBuD;em;rd)Y twGuf
jrpfa&tjrifhcefUrSe;f a&;udk jrpfa&wdki;f pcef;\rdk;a&cH&yf0ef;3 twGi;f wkid ;f wm&&Sad om
rk;d a&csed Ef iS hf jrpfa&tjrifq
h ufpyfrt
I m; aemufaMumif;jyef&mS &onfh ocsmF nDrQjcif;oHk;
umcefUrSe;f ,lonf/ csi;f wGi;f jrpfay:&Sd [krvif;? armfvkdu?f uav;0? rHk&GmESihf
{&m0wDjrpfay:&Sd Aef;armf? uom? oydwu
f si;f ? ppfukdi;f ? anmifOD;? acsmuf? rif;
bl;? jynfEiS hf [oFmwrdUrsm;\ jrpfa&tjrifch efUreS ;f rIukrd l vufawGUtajcyyHkpw
H pfrsK;d jzpf
4
onfh tajzmifhoHk;aemufaMumif;jyyHkpH rsm;oHk; cefUrSe;f csux
f kwjf yefavh&So
d nf/
jynfrdUESihf [oFmwrdUrsm;\a&BuD;csed f tjrifhqHk;a&trSwf cefUrSe;f &eftwGuf
tajzmifo
h kH;aemufaMumif;jyyHkprH sm;udk uG,v
f eG o
f t
l Nidr;f pm; 'kw,
d TeMf um;a&;r;csKyf
OD;tke;f ausmu
f atmufygtwdki;f okawoeyprf;oyfazmfxkwaf y;cJhonf/ xdkyHkpHukd
uGeyf sLwmwGix
f nfhoGi;f a&BuD;csed t
f jrifhqHk;a&trSwcf efUrSe;f csurf sm;tm; jynfrdU
twGuf 7 &ufrS 9 &uftxd udwifvnf;aumif;? [oFmwtwGuf 9 &ufrS
12 &uftxd udwifvnf;aumif; xkwjf yefay;Edkiyf gonf/
jynfyHkpH - HP= 0.287HB + 0.585HM + 0.191HS + 0.113HPI + 1353 wGi-f
HP onf jynfrdUwufEki
d o
f nfh a&BuD;csed t
f jrifhqHk;a&trSw?f
HB onf Aef;armfrdUwufcJhaom a&BuD;cse
dt
f jrifhqHk;a&trSw?f
HM onf armfvkduf rdUwufcJhaom a&BuD;cse
dt
f jrifhqHk;a&trSw?f
HS onf cefUf rSe;f wGuc
f sucf sed w
f Gif 'k|0wDjrpfa&Tpm&Ha&trSwEf Sihf
HPI onf cefUrSe;f wGuc
f sucf sed w
f Gi&f aSd eonfh jynfrdUd a&trSwjf zpfonf/
[oFmwyHkpH- HH= 0.67HB + 0.495HM + 0.27HHHI + 0.19HS - 412 wGif
HH onf [oFmwrdUwufEki
d o
f nfh a&BuD;csed t
f jrifhqHk;a&trSw?f
HB, HM ESifh HS wdkUonf txufygtwdki;f jzpfMu
1/ Empirical model
2/ Conceptual model

3/ Catchment area
4/ Linear regression model

jrefrmh a&t&if;tjrpf
HHI onf

163

cefUrSe;f wGucf sucf sed w


f Gi&f Sad eonfh [oFmwrdUa&trSwjf zpf

onf/
txufygcefUreS ;f a&;yHkprH sK;d udk anmifO;D ? acsmuf? rif;bl;? rauG;ESihf atmifvH
rdUrsm;twGuv
f nf; &SmazGazmfxkwNf yD; jrpfa&cefUreS ;f &mwGit
f oHk;yonf/ xdkykpH rH sm;tjyif
jrpfmrSpcef;jrpfa&tjrifhESifh cefUrSef;pcef;jrpfa&tjrifhwkdU\ qufpyfyHkudk&Sm,lNyD;
if;? armfvku
d ?f
Mum;Mumcsed u
f kt
d oHk;yum cefUreS ;f enf;udkvnf;csi;f wGi;f jrpfay:&Sd [krv
uav;0? rHk&mG rdUrsm;twGuv
f nf;aumif;? {&m0wDjrpfay:&Sd Aef;armf? uom? rEav;
ESihf ppfukdi;f rdUrsm;twGuv
f nf;aumif; toHk;yEkid o
f nf/ oDayg? jrpfi,f? awmifil?
ra'guf? a&Tusi?f yJcl;ESihf bm;tHrdUrsm;twGuf jrpfa&tjrifhcefUrSe;f a&;udk oufqkid &f m
jrpfa&wkid ;f pcef;\rdk;a&cH&yf0ef;twGi;f &GmoGe;f aomrk;d a&csed Ef iS hf jrpfa&tjrifq
h ufpyfrI
udk&Sm&aom ocsFmnDrQjcif;oHk;um cefUrSe;f ,lEkdi\
f /
rdk;a&cH&yf0ef;twGi;f &GmoGe;f aomrdk;a&csed u
f kdtoHk;y jrpfa&cefUrSe;f &mwGif
txufygvufawGUtajcyyHkpHrsm;tjyif oabmw&m;tajcyyHkpHrsm;jzpfonfh pu&m
f t
D qifq
h ifyh kHp2H wdkUukv
d nf; toHk;yEkid o
f nf/ xdkykHpEH pS rf sK;d udkvnf;
rifwykd kHp1H ESihf wdkiu
OD;tke;f ausmu
f yif jrefrmhjrpfa&cefUrSe;f rIwGif pwiftoHk;yMunfhcJh&m atmifjrifrI&&Sd
onf/
pu&mrifwkyd HkpHukd cED;jrpfa&wkid ;f pcef;\aeUpOfESihv
f pOf qif;a&cefUrSe;f &m
wGit
f oHk;yMunfhonf/ yHkpHwGif xnfhoGi;f wGucf su&f onfhrSww
f rf; 19 rsK;d yg&S&d m
8 rsK;d udk wkid ;f wm&&Sad omrdk;a&csed Ef Sihf jrpfa&tajcy*&yfrsO;f qef;ppfoHk;oyfcsuw
f kUd rS
&&So
d nf/ rdk;a&cH&yf0ef;twGi;f rdk;a&csed pf cef;ESpcf krrS ;kd a&csed u
f o
kd m toHk;y&aomfvnf;
cefUreS ;f csurf sm;rSm vufcEH ikd af vmufaom uGmjcm;csuo
f m&So
d nfukad wGU&onf/ wkid u
f D
tqifq
h ifyh kHpu
H kd uif;wm;qnftxufbuf yef;avmifjrpfewfxyd af &rSwrf sm;ESihf rk;d a&
csed pf cef;ig;ckrS rSww
f rf;rsm;udktoHk;yum prf;oyfMunf&h m pdkxikd ;f rIrsm;onfah 'orsm;
wGif toHk;y&efoifhawmfaMumif;awGU&onf/
jrpfa&cefUrSe;f rIvkyif ef;udkvkyaf qmif&m jrpfa&BuD;rIcefUrSe;f csuEf Sihf aeUpOf
jrpfa&tjrifhcefUrSef;csufudkomru a&enf;csdefvtvdkuf tedrfhqHk;usqif;Ekdifonfh
a&trSwcf efUrSe;f csuu
f kdyg xkwjf yefay;&ygonf/ a&enf;csed f armfawmfrsm;? oabFm
rsm; aomifrwifapa&;twGuf udwifowdxm;Ekid &f efjzpfonf/
1/ Sacramento model

2/ Tank model

164

jrefrmh a&t&if;tjrpf

jrpfa&xdef;ausmif;rI
uREkyf w
f Ukd Eikd if aH y:odkU aumif;uifxufr&S mG usvmaomrk;d a& (a&t&if;tjrpf)
trsm;pkonf jrpfacsmif;rsm;twGi;f odkUwku
d f ku
d t
f m;jzifhvnf;aumif;? ajrjyifqif;a&
tjzpfvnf;aumif;? ajratmufa&pD;aMumif;rsm;rSwpfqifv
h nf;aumif; a&muf&o
dS mG ;Mu
d kdUpD;qif;&mwGif taMumif;udpoHk;&yf
NyD; yifv,ftwGi;f odkUOD;wnfpD;qif;onf/ xko
aMumifh jrpfa&udkxed ;f ausmif;ay;&efvkv
d monf/
tcsKUd aomjrpfa&rsm;onfkdi;f ysvS ,Ofaus;odraf rGUoGm;ap&efxed ;f ausmif;
ay;zdkUvkad e\/ jrpfa&tcsKUd rSmrltrTmrTmuGJum jrpfa&[laom*kPt
f *FgyguG,af ysmuf
rwwfjzpfae jyefvnfysK;d axmifay;&efvkd\/ kid ;f ysrIvnf;r&S?d trTmvnf;ruGJonfh
jrpfa&rsm;usjyefawmh yifv,fwiG ;f odkUom wpf[kex
f k;d pD;qif;aejyef\/ uJo
h kUd jrpfa&
rsK;d udk ,if;wkUd tvku
d stwkid ;f om vTwaf y;xm;ygu uREkyf w
f kUd tzdkU wpfcsed cf sed w
f Gif
a&tusyt
f wnf;awGUvmEkid o
f nf/ odkUtwGuf onfvkad &rsK;d ukw
d wfEikd o
f nfah e&mwGif
f nfhenf;jzifh wwfEkid o
f rQwm;qD;ay;&rnf/
wwfEkid o
jrpfa&xde;f ausmif;rIvkyif ef;rsm;teuf vlom;wkUd yxrqHk;vkyaf qmifonfv
h kyf
1
ief;rSm jrpfkd;wpfavQmufjrpfa&rsm;pD;0ifrvmatmif umay;xm;onfhwm rsm;wnf
aqmufjcif;yifjzpfonf/ jrpfurf;pyfrSa&rsm; jrpfa&wufcsed f vlae&yfuGurf sm;?
v,f,mpku
d cf if;rsm;twGi;f odkU jrpfa&rsm;pD;0ifrvmEkid af p&ef jrpfkd;wpfavQmufjrpf
a&udkumxm;ay;onfah &umwmrsm;tm; jrifo
h xufjrifah tmifzkUd ay;jcif;jzifh jrpfa&udk
jrpfaMumif;twGi;f ompD;aeap&ef pDrHaqmif&Guv
f mMuonf/
jrefrmEkid if Hjrpf0uRef;ay:a'o [oFmw? rtlyifESihf ykord cf dkirf sm;vnf;
jrpfa&vQHrIrSumuG,&f ef jrpfkd;wpfavQmufa&umwmrsm; wnfaqmufxm;onf/
,if;wkUd teuf t&Snq
f kH;rSmrtlyifuRef; ta&SU? taemufEiS hf ajrmufbufwkUd rw
S mdk;jzpf
47 rdki&f Snv
f sm;onf/ [oFmwajrmufbuf i0efjrpfcGJxGuo
f nfhae&mrStpy
{&m0wDjrpftaemufbufurf;wpfavQmuf yef;waemftxd wnf&Sad om [oFmwa&
umwmonf 75 rkid cf JG&Sn\
f / ,if;ESihw
f pfqufwnf; taemufbufcGJxGuo
f Gm;aom
i0efwmdk;onf i0efjrpfvuf0Jbufurf;wpfavQmufwnf&S&d m 75 rdki&f Snv
f sm;\/
xkad &umwmrsm;tjyif 54 rkid &f n
S af om anmifwke;f a&umwm? 47 rkid &f adS om jrefatmif
a&umwm? 41 rdkicf GJ&Snaf om oHk;cGuRef;a&umwm? 15 rkid &f Sad om pHuif;qumBuD;
a&umwmESihf tjcm;a&umwmi,frsm;vnf;&Sad o;onf/
1/ Embankment

jrefrmh a&t&if;tjrpf

165

ppfawmif;jrpf0Sr;f vnf; a&umwmtcsKUd &S&d m t&Snq


f Hk;rSmtkid Ef keaf csmif;?
vuf,mbufurf;wpfavQmufESifh ppfawmif;jrpfvuf,mbufurf;wpfavQmuf
zdkUxm;aom 48 rkid &f Sno
f nfh ppfawmif;a&umwmjzpfonf/ {vmrS awmifbuf
wpfavQmufodkU zdkUvkyfxm;aomwmuav;rSm 7 rdkif&Snfonf/ xdkwmrsm;tjyif
rdk;,Gi;f BuD;wm? y*dkiw
f mESihf yJcl;-wm0wmrsm;vnf;&SMd uonf/
jrpfa&acsmif;a&udkxed ;f ausmif;&eftwGuf vlom;wdkU\aemufxyfud;yrf;rI
wpfckrSm wl;ajrmif;azmufvkyjf cif;yifjzpfonf/ wl;ajrmif;rSm ajrmif;jzpfatmifvlwkdU
wl;azmufxm;aom a&vrf;aMumif;jzpfygonf/ ajcmufaoGUaoma'orsm;wGif jrpfa&
udkwl;ajrmif;i,frsm;jzifh v,f,mpdkuu
f Gi;f rsm;odkU oGi;f ,lpkduyf sK;d vmcJhMuonf/ wl;
ajrmif;jzifh a&vrf;ESpcf kukq
d ufo,
G Ef ikd &f m auGUaumufvn
S yhf wfomG ;&aomc&D;&Snu
f kd
wdkoGm;apEkdifonf/
vlwkUd onf c&pfou&mZfrwkid rf Duyif xl;ajrmif;rsm;udkazmufvkyv
f mcJhMu
1
onf/ wkwEf kid if HrS ,l[k;d wl;ajrmif; odkUr[kwf r[mwl;ajrmif; onf urmay:wGif
a&S;tusqHk;ESihf t&Snv
f sm;qHk;wl;ajrmif;jzpfonf/ wl;ajrmif;yxrydki;f jzpfaom ,efpD
jrpfajrmufbufrSa[Gjrpftxd rkid f 130 udkbDpD 486 ckESpu
f yif azmufvkycf Jhonf/
'kw,
d ydki;f jzpfaom ,efpDjrpfawmifbufrS[efcsKd rdUtxd 355 rdkiu
f kd c&pfou&mZf
605 rS 618 ckEpS t
f xd azmufvkycf \
hJ / uset
f ydki;f jzpfaom a[Gjrpfrw
S ,
D efqifrdUtxd
udkrl 1290 jynfhESpw
f GiNf yD;pD;cJh\/ tm;vHk;pkpkaygif; 1289 rkid &f Snv
f sm;onf/
Oa&myyxrqHk;azmufvkyfcJhaom jyifopfEkdifiH&Sd vef;a'ghwl;ajrmif;
ajrmif;rSm 148 rkid &f Snv
f sm; 1681 ckESpw
f GiNf yD;pD;cJhonf/ vef;a'ghwl;ajrmif;u
Apau;yifv,fatmfESifh ajrxJyifv,fudkqufoG,fay;xm;onf/ urmay:wGif
tausmMf um;qHk; wl;ajrmif;rSm qll;tufwl;ajrmif;jzpf ajrxJyifv,fESihf yifv,feDukd
qufoG,af y;xm;onf/ 101 rdki&f Snv
f sm;NyD; 1869 ckESpw
f Gif pwifzGihfvSpcf Jhonf/
ypdzw
d o
f rk'& mESihf twvEw
d o
f rk'& mwkUd ukq
d ufo,
G af y;xm;aom yem;rm;wl;ajrmif;
onf awmiftar&duwku
d u
f kyd wfoGm;&onfh c&D;vrf;aMumif;&SnBf uD;udk 51 rkid cf efU
rQjzifh aygufa&mufomG ;apEdkicf o
hJ nf/ xdkw;l ajrmif;udk 1917 ckEpS f azmufvkyNf yD;pD;
cJhonf/
jrefrmEkdifiHwGifvnf; a&aMumif;c&D;o,f,lydkUaqmifa&;vG,fulap&ef
wGaH w;wl;ajrmif;? usKu
d x
f w
kd ;l ajrmif;ESihf yJc;l -ppfawmif;wl;ajrmif;wkUd ukd azmufvyk x
f m;
1/ Yuho or Grand canal

166

jrefrmh a&t&if;tjrpf

\/ wGaH w;wl;ajrmif;onf &efukejf rpfEiS hf wk;d jrpfwUkd ukq


d ufo,
G x
f m;&m 21 rkid &f n
S \
f /
wl;ajrmif;razmufru
D &efukeo
f kUd omG ;&m wGaH w;wl;ajrmif;uom cufc&J n
S Mf umpGmoGm;
cJ&h onf/ yJc;l -ppfawmif;wl;ajrmif;onf 38 rkid &f n
S
f ppfawmif;jrpfEiS hf yJc;l jrpfwUkd ukd
qufo,
G af y;xm;&m &efuket
f xdc&D;aygufomG ;onf/ usKu
d x
f kw
d ;l ajrmif;u usKu
d x
f kd
jrpfEiS hf ppfawmif;jrpfwUkd ukq
d ufo,
G af y;xm;&m rkid f 20 &Sn\
f / odkUaomf xkw
d ;l ajrmif;
rSmaumaeNyDjzpf ,cktcsed w
f Git
f oHk;ryawmhay/
txufygwl;ajrmif;rsm;onf a&aMumif;c&D;oGm;vma&;? opfazmif0g;azmif
arsma&;wkUd twGuf jrpfa&ESpcf kaygif;qHkay;aomwl;ajrmif;rsm;jzpf
f tawmftwefus,f
f &l ef azmufvkyaf omwl;ajrmif;
Muonf/ pdkuyf sK;d a&;twGuf jrpfa&? acsmif;a&udko,
G ,
rsm;rSmrl a&aMumif;vrf;wl;ajrmif;rsm;avmuf rBuD;rm;ay/ vlwUdk onf rdrw
d Udk pu
kd cf if;okUd
acsmif;a&jrpfa&udk wl;ajrmif;jzifhoG,,
f lae&mrS tcsKUd acsmif;rsm;? jrpfi,frsm;onf
aEG&moDaumaewwfojzifh a&rjywf&&SEd kid &f ef jrpfi,frsm; acsmif;rsm;udkwrHwkyNf yD;
qnfrsm;udka&pkaqmif;xm;&ef wnfaqmufvmcJhMuonf/ qnfrSwpfqifha&ay;
wl;ajrmif;rsm;jzifh v,f,mrsm;qDokdU a&udkvkdtyfovkyd kdUvTwaf y;onf/
jrefrmEkid if w
H iG f ausmufqnfe,f v,fwiG ;f udk;ckid o
f nf yk*t
H aemf&xmrif;
vufxufuyif qnfrsm;wnfaqmuf wl;ajrmif;rsm;jzifha&oGi;f pdkuyf sK;d vmcJh&m
a&S;acwfjrefrmEkdifiH\pyg;usDBuD;jzpfvmcJhonf/ ,ckacwfwGif qnfa[mif;rsm;?
wl;ajrmif;rsm; udkjyefvnfyifjyifwnfaqmuf jrpfa&udkpku
d yf sK;d a&jzpfatmifzefw;D vmcJh
&m rdkiaf ygif;rsm;pGm&Snaf oma&oGi;f wl;ajrmif;rsm;rSm uGe&f ufBuD;wpfckozG,jf zpfae\/
uif;wm;? ivkid ;f Zif? ajymif;jym? xHk;BuD;? ewfvTJ? r,fZ,fyifom? awmifawmf?
prma&vTJqnfrsm;wGif wl;ajrmif; 64 ck&S&d m pkpkaygif;t&Snf 215 rkid &f So
d nf/
yef;avmifjrpfwpfavQmufwGifvnf; wl;ajrmif;rBuD;wpfck? ajrmif;cGJrsm;ESifh
vufwHajrmif; 336 ck &S&d m pkpkaygif;t&Snf 498 rdki&f So
d nf/
a&S;jrefrmrsm;\ qnfajrmif;twwfynmudk t*Fvyd q
f nfajrmif;ynm&Sif
1
a*s? trf? bD pwktwf uol\a&S;jrefrmwkUd qnfajrmif;vkyif ef;rsm;pmwrf;wGif
atmufygtwkdif;a&;om;azmfjycJhonf/
]]qnfajrmif;wnfaqmufrItwwfynmwGif v,fwGi;f udk;cdkif (ausmuf
qnfcdki)f onf txGwt
f xdyo
f kdUa&mufae[efwlonf/ xked ,fajrtwGi;f awGU&onfh
qnfrsm;ESihf wl;ajrmif;rsm;\yHkpw
H nfaqmufrw
I Ukd ukd avhvmMunfjh cif;tm;jzifh a&S;jrefrm
1/ J.M.B Stuart

jrefrmh a&t&if;tjrpf

167

wkUd onf qnfajrmif;wnfaqmufrItwwfynm tvGet


f qifhtwef;jrifhrm;pGmwwf
ajrmufaeNyDjzpfaMumif;awGU&onf/ qnfajrmif;Xmeu ausmufqnfe,f&dS qnfajrmif;
rsm;udk jyefvnfyifjyifwnfaqmufonfhtcg rnfonfhqnfukdrQ ae&ma&TUrwnf
aqmufcJh&jcif;udkMunfhvQif a&S;jrefrmwkUd onfae&ma&G;cs,rf IwGif trSm;t,Gi;f r&Sd
aMumif; oufaojy&ma&mufonf/ qnfajrmif;enf;wlyif wl;ajrmif;tcsKUd jyefvnf
yjyif&mvnf; rlv&S&d if;pGJwl;ajrmif;udk ajzmifhvku
d &f onfrSvGJ rlvoG,w
f ef;yHkukd
jyifqifcJh&jcif;rsKd; r&SdcJhay/}}
a&S;acwfjrefrmwkUd \ a&vTr;f rdk;rIumuG,af &; tpDtrHrsm;taMumif;udk qnf
ajrmif;txl;tif*sief ,
D m 'D? a*s? *&efU1 \ 1887 ckEpS f arv 12 &ufaeUpyJG gtpD&ifcH
pmwGif atmufygtwkid ;f azmfjyxm;onf/
]]a&S;jrefrmwkUd \ a&vTr;f rdk;rIudwifumuG,rf pI epfonf vTpJ epfxm;jcif;jzpf
onf/ ajredryhf kid ;f ae&mwGif ]vT}J wyfqif rvkt
d yfonhaf &rsm;udk vTt
J wGi;f odkUp;D qif;
apcJhNyD; qnfrsm;? wl;ajrmif;rsm;udkoufomapcJhonf/}}
]]a&S;jrefrmwkUd onf wl;ajrmif;azmufvky
f a&,l&m tifrwefuRrf;usiMf u
onf/ rnfrQuRrf;usiaf Mumif; awmifajcrSpD;vmonfhewfvJTajrmif;ESihf oif;wGJajrmif;
wkUd ukdMunfhjcif;jzifhoEd kid o
f nf/ a&S;jrefrmwkUd onf wl;ajrmif;a&us2 wyfqifenf;udk
rodaomfvnf; wl;ajrmif;udkauGUaumufazmufay;jcif;tm;jzifh tcuftcJukad jz&Si;f Ekid f
Muonf/ enf;jzifh wl;ajrmif;atmufajc\Murf;jyifukd awmufavQmuf eufoxuf
eufatmif wl;&efrvkad y/}}
]]qnfrsm;aqmufvkyyf HkrSmvnf; qnfwpfckESihw
f pfck wlnDMuonf/ jrpfukd
uefUvefUjzwf wkid rf sm;csabmifcwfNyD; ]xef;om;vHk;rsm;} odkUr[kwf opfom;rsm;ESihf
csn
f wkyaf ESmifxm;Muonf/ Mum;uGuv
f yfrsm;twGi;f odkU ausmufrsm;jznfhonf/
xdkokdYausmufrsm;jznfhNyD;rS tay:rsuEf Smjyifausmufjym;BuD;rsm;jzifhtkyaf vonf/}}
jrefrmhqnfajrmif;twwfynmonf 1988 ckEpS af emufykid ;f wGif txGwt
f xdyf
odkUa&mufcJhonf/ Ekid if HawmfujrefrmjynftESHUtjym;wGif qnftrsK;d rsK;d udkwnfaqmuf
ay;cJh&m ,cktcsed w
f Gif qnfaygif; 200 cefY wnfaqmufNyD;pD;cJhonf/ odkUtwGuf
,cifu jrpfa&vTr;f rdk;rI ESppf OfuHcJh&aoma'orsm;onf a&ab;uif;a0; oGm;NyDjzpf
onf/ jrefrmhjrpfa&onf Ekid if Hawmfutxde;f tausmif;aumif; v,f,mrsm;twGi;f
1/ D. J. Grant

2/ Fall

168

jrefrmh a&t&if;tjrpf

jynforl sm;twGuf pm;eyf&u


d m xkwaf y;aeHkrQru a&tm;vQyfppfpufkHrsm;u *sief a&
wmrsm;udk armif;ESiaf y;aeMuNyD/
a&yrmP tqrwefpkaygif;rd a'grmefxumMurf;wrf;vmonfjh rpfa&rsm;
udk xde;f ausmif;ay;&ouJo
h kUd yrmPavsmu
h s rEkid 0f efukrd xrf;Ekid af wmhonfh EHk;acGae
aomjrpfa&tm; Ekid if aH wmfu rnfokUd xed ;f ausmif;ay;aeonfukd wifjyygrnf/ obm0
tarGtESpjf rpfrsm;onf atmufygtaMumif;t&if;rsm;aMumifh wjznf;jznf;wa&GUa&GUwrd f
aumysufpD;vmwwfonf/
(u) a&qif;csKid 0hf rS ;f twGi;f taMumif;trsK;d aMumifh opfawmyef;wD;tay:,H
ajrvTmudk a&wku
d pf m;rI? avwku
d pf m;rIrsm;jym;vmNyD; qif;a&ESihf oJEke;f
rsm; jrpftwGi;f t[efUtwm;rJhpD;0ifjcif;/
( c ) awmifusacsmif; (oJacsmif;) rsm;rS t&Sed t
f [kejf zifh jrpftwGi;f pD;0ifvm
aoma&rsm;ESit
hf wl oJEke;f ajrmufjrm;pGmay:vm oJaomifrsm;ay:xGe;f
jcif;/
( * ) jrpfukt
d rSD yoHk;pGaJ eMuolrsm;onf taMumif;trsK;d rsK;d ? vkt
d yfcsut
f rsK;d rsK;d ?
enf;trsK;d rsK;d jzifh jrpfukdoHk;pGJaeMuaomfvnf; jrpfrwdraf umap&efpepf
wus roHk;pGJMujcif;? roHk;pGJwwfjcif;?
(C) jrpfaMumif;a&vrf; yjyifxed ;f odr;f rIvkyif ef;udk vHkavmufpmG raqmif&u
G f
Ekdifjcif;?
( i ) jrpfaMumif;xde;f odr;f a&;tcGihftmPm1 jy|mef;xm;csurf &Sad o; jrpf
umuG,af pmifha&SmufrIvkyif ef;rsm; raqmif&GuEf kid af o;jcif;/
xde;f odr;f yjyifrrI &Sb
d J obm0twkid ;f vTwaf y;xm;aomjrpfwpfckonf wa&GU
a&GUysupf D;,dk,Gi;f &m atmufygtajctaersm;jzpfay:vmwwfonf/
(u) Eke;f aygrsm;aomjrpf0Sr;f &Sjd rpfaMumif;onf yifra&pD;aMumif;wpfckwnf;
jzifh auGUaumufpD;raeawmhbJ t&G,t
f rsK;d rsK;d ? oPmeftrsK;d rsK;d jzpfae
onfh a&pD;aMumif;i,frsm; jzmxGupf D;qif;jcif;?
( c ) a&pD;aMumif;i,frsm; jzefUcpJG ;D qif;&ojzifh a&enf;csed f a&pD;aMumif;i,f
rsm;twGi;f a&wdrv
f mwwfjcif;?
1/ River Authority

jrefrmh a&t&if;tjrpf

169

( * ) a&rsm;csed f a&vTr;f vGijf yif1 tay: jzwfoef;pD;qif;&m txde;f twm;r&Sd


t&Sed t
f [kerf sm;NyD; vQyfwjyufa&BuD;rItE&m,fEiS hf jrpfurf;;yg;wdkuf
pm;ydysurf ItE&m,fwkdU uHawGU&jcif;?
(C) jrpfrsm;twGi;f oJEke;f o,faqmifrrI sm;jym;jcif;aMumifh a&vrf;aMumif;rsm;
twGi;f pnf;aomifrsm;jzpfxGe;f use&f pfjcif;? aomifrsm;ae&ma&TUajymif;
jcif;? BuD;xGm;vmjcif;/
jrpfwpfckwGif txufygtoGiv
f uPmrsm;ay:aygufvmygu yjyifxed ;f
odr;f rIyvkyaf y;&ef vdktyfvmNyDjzpfonf/ jrpfaMumif;a&vrf;yjyifxed ;f odr;f a&;vkyif ef;
udk enf;pepftqifhoHk;&yfjzifh aqmif&Guo
f Gm;avh&So
d nf/
yxrtajccHtqifhrSm obm0jrpfukdvlvkyw
f l;ajrmif;toGio
f @mefjzpfvm
2
ap&ef yjyifxed ;f odr;f enf; wpfckjzpfonfh jrpfMurf;jyifyjyifa&;enf;pepf3 jzifhjrpfa&
udkxed ;f ausmif;oGm;&efjzpfonf/ a&yg;onfah e&mrsm;wGif vwfwavma&teuf&&Sad &;
twGuf a&vHk;wpfpkwpfpnf;wnf;0ifa&mufvmap&ef aEGa&umwmrsm;jzifh aqmif&u
G f
4
ay;&onf/ wcsKUd ae&mrsm;wGif jrpfaMumif;xde;f a&umwHwikd ;f rsm;wnfaqmufay;NyD;
jrpftwGi;f pD;0ifvmonfh oJEke;f ESihf a&pD;tm;udktoHk;cs rvdkaomae&mrsm;rS aomif
uRef;rsm;udk wku
d pf m;arsmygapum vkad omae&mrsm; oJaomifuRef;ajrrsm;jzpfay:
vmaponf/
uJhokdUaqmif&Gujf cif;onf a&wdrjf rpfjyifus,rf sm;udk vlvkyw
f l;ajrmif;
toGif ajymif;vJyjyifjcif;yifjzpfonf/ a&vrf;tus,Ef Siht
f eufukd vku
d af vsmnDaxG
jzpfaprnfh yifra&vrf;aMumif;&&Sad p&efaqmif&Guaf y;onfh enf;pepfvnf;jzpfonf/
txufygenf;vrf;rsm;jzifh aqmif&u
G
f r&Edkiaf omae&mrsm;ESihf vwfwavmausmv
f mT ;
&rnfh a&vrf;ykid ;f rsm;wGif aomifw;l azmfay;&onf/ odkUaomtajccHenf;pepfrsm;jzifh
aqmif&Gufr&EdkifaomtajctaersKd;wGif tqifhjrifhenf;pepfudkoHk;pGJ&onf/
tajccHtqifah qmif&u
G Nf yD;pD;aomjrpfrsm;wGif xyfrt
H qifjh rifw
h ;kd csUJ aqmif&u
G f
5
6
vdkygu qnftedrhf rsm;wnfaqmuf jrpfa&tjrpfukdxed ;f csKyfonfhenf;pepf jzifh
jrpfa&udkxed ;f ausmif;ay;Ekid o
f nf/ xdkokUd aqmif&u
G af y;ygu a&aMumif;oGm;vma&;wGif
vG,fultqifajyjcif;? qnfa&jzifhpdkufysKd;a&;vkyfief;rsm;udk zGHzd;wkd;wufapjcif;
ponfhtusK;d aus;Zl;wkUd ukd txdkut
f avsmuf&Ekid \
f /
1/ Flood plain
3/ River bed regulation 5/ Weir or barrage
2/ Canalization 4/ Groyne
6/ Water level regulation

170

jrefrmh a&t&if;tjrpf

jrpfa&xde;f ausmif;onfh wwd,tqifhjzpfaom tqifhjrifhenf;vrf;rSm jrpf


a&pD;aMumif;wpfckvHk;udk wrHBuD;wpfckjzifh uefUvefUjzwfwm;qD;um jrpfa&udkqnf
twGi;f odkavSmifxm;&SNd yD; vkt
d yfovkad &xkwv
f Twaf y;onfh a&xkxnfpD;EIe;f uGyu
f J
f r&Ekid f
a&;enf;pepf1 toHk;y&efjzpfonf/ pepfukd tajccHenf;pepfjzifhaqmif&Gu
awmhonfhtajctaersK;d wGio
f m toHk;yavh&So
d nf/ taMumif;rSm pepftwGuf
aqmif&Gu&f onfhvkyif ef;yrmPESihf &if;ESD;&onfhaiGaMu;yrmPrSm BuD;rm;vSaom
aMumifhjzpfonf/
xko
d kUd vkyif ef;yrmPESihf &if;ES;D ryEf &HS onfah iGaMu;yrmP BuD;rm;aomfvnf;
&&So
d nfhtusK;d aus;Zl;u toacFsteEyifjzpfonf/ a&enf;csed f vnf; vdktyfaoma&
teufukd&apEkid o
f nf/ qnfa&jzifh pku
d yf sK;d a&;vkyif ef;rsm; zGHzd;wk;d wufaponf/
rdUjyoHk;a&? tdrfwGif;oHk;a&ESifh pufHkoHk;a&rsm;vnf; ay;a0Edkifonf/ wrH\
atmufbuf&Sd ,cifujrpfa&BuD;wwfonfha'orsm;udk jrpfa&BuD;rIrSumuG,af y;Ekid f
f kyv
f mEkid o
f nf/ odkavSmifxm;aom
onf/ ig;? ykpeG pf onfah &xGupf m;ukerf sm; ydkrx
kd kwv
jrpfa&\pGr;f tm;jzifh vQyfppf"mwfxkwf *sief a&wmrsm;udkvnfywfap vQyfppf"mwf
tm;xkwaf y;Ekid o
f nf/ qnfywf0ef;usiaf 'orsm;udk pdr;f vef;pdkjynfapNyD; jynfot
l rsm;
tem;,ltyef;ajzEkdifonf/
{&m0wDjrpfukd a&aMumif;ydkUaqmifa&;vrf;aMumif;tjzpf a&S;ESpaf ygif;rsm;pGm
uyif oHk;pGv
J mcJ&h m txufwiG af zmfjycJah om jrpfrsm;,dk,iG ;f ysupf ;D aponfh taMumif;
w&m;rsm;aMumifh tcsKUd tykid ;f rsm; atmufyga&aMumif;ydUk aqmifa&;qkid &f m tcuftcJrsm;
awGUvm&\/
a&teufrvHkavmufrIukd aEGOwka&enf;csed f awGU&wwfonf/ xkt
d csed w
f iG f
yifra&vrf;aMumif;rSa&vrf;aygufwcsKUd cJGxGupf D;qif;oGm;wwfojzifh yifra&vrf;
aMumif;twGi;f vdktyfaoma&teufr&Sad wmh a&,mOfrsm;ckwaf rmif;&mwGicf ufcJNyD;
aESmifhaES;MuefYMumrI? aomifwifrIwkUd jzpfwwf\/ csi;f wGi;f -{&m0wDjrpfqHkESihf yckuL
tMum; a&vrf;ydki;f rmvmvufxkw?f a&Twef;wpf-r,fawmfvSESihf uGJwJ[l
a&vrf;aMumif;oHk;ckwJGum pD;qif;aerIaMumifh a&enf;csed w
f Gif a&pl;rsm;aomukew
f if
a&,mOfBuD;rsm;tzkUd 0efjynfhwifaqmifckwaf rmif;&efcufcJvmonf/
aEGOwkwiG f tcsKUd a&vrf;ydki;f rsm; a&eufvrf;aMumif;onf wnfNidrrf rI &Sb
d J
&ufowywftwGi;f rSmyif ajymif;a&TUpD;qif;wwfonf/ odkUa&eufvrf;aMumif;
1/ Discharge regulation

jrefrmh a&t&if;tjrpf

171

ajymif;rIjrefqefjcif;aMumifh a&,mOfrsm;tzdkYa&vrf;&SmazGckwaf rmif;& aESmifhaES;MuefU


MumrIjzpf&\/
{&m0wDjrpfonf Owktvku
d f jrpfa&tjrifhumG jcm;rIBuD;rm; tcsKUd qyd u
f rf;
rsm;udk Owktvku
d f ajymif;a&TUay;ae&\/ yckuL? rauG;ESihf [oFmwrdUqyd u
f rf;rsm;udk
aEGa&mrdk;ygqku
d u
f yfEkdio
f nfh qdyu
f rf;rsK;d wnfaqmuf&efrSm wefzkd;BuD;vS Owk
tvdkufae&majymif;a&TUay;&onf/
ckwaf rmif;Ekid o
f nfha&vrf;aMumif;usO;f NyD; tauGUrsm;vGe;f aomae&mrsm;
a&,mOfBuD;rsm;ckwaf rmif;&mwGif cufcJrI&So
d nf/ xdkae&mwGif a&pD;vnf;oefygu
ydkrkdcufcJ\/
jrefrmEkid if HtwGi;f a&vrf;c&D;ydkUaqmifa&;wGif odkUaomtcuftcJrsm;
yaysmufoGm;ap&efESihf jrpfrsm;udkt"GeUf &Snpf GmtoHk;csoGm;Ekid &f ef ,cktcgEkid if Hawmfu
csrw
S af y;xm;aom atmufygvkyif ef;wm0efrsm;udk ydkUaqmifa&;0efBuD;Xme\ a&t&if;
tjrpfEiS hf jrpfacsmif;rsm;zGUH zd;wdk;wufa&;OD;pD;Xmeu pGr;f pGr;f wrHaqmif&u
G af eygonf/
(u) jrpfrsm; a&vrf;aMumif;aumif;rGeNf yD; rdUqyd u
f rf;rsm; rajymif;a&TU&bJ
wpfq,fhESpf&moDywfvHk;toHk;yoGm;ap&ef?
( c ) rdU&Gmrsm; a&wku
d pf m;urf;ydrIrSumuG,&f ef?
( * ) rdUrsm;tvku
d f pdk;&draf &rSwrf sm;owfrSw&f mwGif rSeu
f efrI&Sad p&eftwGuf
aygif;pyfaqmif&Guf&ef?
(C) jrpfa&udk aomufok;H a&tjzpfvnf;aumif;? pdkuyf sK;d a&tjzpfvnf;aumif;
wpfq,fhESp&f moDtoHk;csEkid &f eftwGuf Ed Iid ;f aqmif&Gu&f ef?
( i ) e,fpyfjrpfrsm;wGif rdrad jrrqHk;HI;ap&eftwGuf umuG,w
f m;qD;&ef?
( p ) pDru
H ed ;f 0if jrpfu;l wHwm;BuD;rsm; a&&Snw
f nfwchH ikd Nf rJa&;twGuf ppfaq;
wifjy&ef?
(q) a&xknpfnrf;rI ray:aygufapa&;twGuf pnf;urf;owfrSwu
f Gyu
f J
&ef/
( Z ) jrpfaMumif;rsm; a&teufjrifhrm;vmapa&;ESihf a&,mOfrsm;0efwiftav;
csed f wk;d wufwifaqmifoGm;vmEkid &f ef?

172

jrefrmha& t&if;tjrpf

xdkUtjyif Ekid if HawmfrSvnf; vkt


d yfonfhjrpfacsmif;rsm;wGif qnfrsm;udkwnf
aqmufay;vsuf&Sd&m ,cifu jrpfa&BuD;rI ESpfpOfuHawGU&onfha'owcsKdUonf
a&ab;tE&m,fuif;a0;oGm;NyDjzpfonf/ acsmif;rsm;u vQyfwpfjyufa&BuD;rIrmS vnf;
avsmhenf;oGm;ayNyD/ jrpfa&wifpcef;trsm;tjym;uvnf; pdkuaf &ysK;d a&ay;a0vsuf
&Sdonf/
,cifu Murf;wrf;aomjrpfa&rsm;onf El;nHhoGm;NyD/
,cifu a'grmefxcJhonfhjrpfa&rsm;onf odraf rGUoGm;NyD/
,cifu EHk;acGcsnhfeJUcJhaomjrpfa&rsm;onf &Sio
f efoGm;NyD/

tcef;(9)
jrefrmEkdifiHESifhurmha&tusyftwnf;
uREkyf w
f Ukd urmBuD;\ rsuEf mS jyifwpfckvkH;onf pwk&ef;rkid af ygif; 196 'or
9 oef;rQus,0f ef;onf/ xdktus,t
f 0ef;wGif yifv,fork'&mBuD;rsm;u pwk&ef;rdkif
aygif; 139 'or 4 oef; ae&m,lxm;onf/ a&jyifykid ;f \tus,t
f 0ef;onf
uke;f ajrydki;f tus,t
f 0ef;\ESpq
f cGeJ ;D yg;rQ&S\
d / wpfenf;tm;jzifh a&rsuEf mS jyiftus,f
t0ef;u urmhajrrsuEf SmjyifwpfckvHk;\ 71 &mcdkiEf Ie;f jzpfae\/ odkUtwGuf uREkyf w
f kUd
urmBuD;rSm tb,fudkrQoHk;rukefavmufatmif a&awGaygrsm;vSyguvm;[k
xifjrif,lqvku
d yf gvQif rSm;oGm;ayvdrhfrnf/
urmah &xkBuD;\tm;vHk;eD;yg;jzpfaom 99 'or 35 &mcdkiEf eI ;f &So
d nfah &rsm;
1
onf uREkyf w
f kUd tvG,w
f ul&,loHk;pGJEkid af oma& rsm; r[kwMf uay/ xdka&rsm;rSm
yifv,fork'& mrsm;rSqm;iHa&rsm;ESihf urmah jrmufzsm;ESiahf wmifzsm;&Sad &cJjyif? a&cJvmT ?
a&cJjrpfrsm;rS at;cJaeaoma&cJrsm;omjzpfMuonf/ xkad &rsm;udkz,fvu
kd yf gu wpf&m
cdkiEf Ie;f \oHk;yHkESpyf HkcefUomuseaf wmhonf/ xdktxJwGiv
f nf; uke;f wGi;f yifv,fESihf
a&ieftkid rf sm;u a&iefrsm;ESihf ajratmufeufIid ;f onfhtvTmwGif ydwrf ad eaomajr
atmufa&rsm;u ygaejyefao;onf/ odkUjzpfvQifuREkyf w
f kdUtwGuf tb,fokdUaom
a&rsm;usefawmhoenf;/
a&jym? a&pdr;f ? a&nKdESihf tjcm;a&trsK;d rsK;d
uREkfyfwkdUtwGufusef&Sdaoma&rsm;wGif a&csKdtdkifBuD;rsm;2 ? jrpfBuD;rsm;?
acsmif;BuD; acsmif;uav;ESihf wl;ajrmif;rsm;ua&rsm;? rdk;a&tkid ?f rk;d a&uGuu
f tp
Get
f kid ?f pdrhfajrESihf &THUtkid rf sm;rSa&rsm;? avxktwGi;f u rk;d puf? rk;d 0wf? ESi;f yGihf?
ESi;f zwfESihf a&aiGUrsm;? qnfESihf a&ay;wl;ajrmif;rsm;twGi;f ua&rsm;? rdvm uef?
1/ Portable water
2/ Fresh water lakes

174

jrefrmh a&t&if;tjrpf

rdvm ydkurf sm;twGi;f u a&rsm;? awmifapmif;rsm;ay:u qD;ESi;f ESihaf &cJrsm;? ajrqDvmT


twGi;f u a&rsm;ESihf ta&;tygqHk;jzpfaomajratmufa&rsm; yg0ifMuonf/
qm;iefa&r[kwaf oma&udk rnfokdUaomtajctaersK;d &Sad pumrl a&csK[
d k
owfrSwyf gonf/ a&cJjyif? a&cJvTmESihf a&cJjrpfrsm;rSa&rsm;? ajratmufa&rsm;?
uke;f wGi;f yifv,fESihf a&ieftkid rf sm;rS a&iefrsm;uvGJ urmajrjyifxuf&u
Sd seaf &rsm;
ESihf avxktwGi;f u rk;d puf? rk;d 0wf? ESi;f yGih?f ESihzf wfESihf a&aiGUtm;vHk;onf a&csKrd sm;
jzpfMuonf/ tqdkyga&csKt
d m;vHk;onf urmha&xkwpfckvHk;\ 2 'or 78 &mckid Ef Ie;f
om&S\
d /
xkxnftm;jzifh ukArdkif 9 oef;ausm&f So
d nfh urmha&csKrd sm;wGiv
f nf;
tvG,w
f ul&,lokH;pGEJ ikd af oma&r[kwo
f nfh a&cJjyif? a&cJvmT ? a&cJjrpfrsm;&Sad &rsm;u
trsm;qHk; yg0ifae&m urmha&csKt
d m;vHk;\ 77 'or 4 &mcdkiEf Ie;f &S\
d / 22 'or
3 &mckid Ef Ie;f onf ajratmufa&rsm;jzpf 0 'or 3 &mckid Ef Ie;f cefUonf tkid rf sm;
tif;rsm;twGi;f u a&rsm;jzpfonf/ jrpfrsm;acsmif;rsm;twGi;f u a&rsm;rSmrl a&csKt
d idk rf sm;
twGi;f rSa&rsm;\ tyHkwpf&myHk wpfyHkrQom&So
d nf/ ajratmufokdUprd hrf oGm;bJ jrpfrsm;
acsmif;rsm; tif;tkid rf sm;qDokdUpD;qif;aom a&rSm &Gmusa&tm;vHk;\oHk;yHkESpyf Hk&So
d nf/
ajratmufa&ESihf a&csKt
d kdirf sm;? uefrsm;ESihf jrpfacsmif;rsm;twGi;f u a&wkUd
onf vlom;rsm;oHk;pGJrItwGuf t"dua&t&if;tjrpfrsm;jzpfMuonf/ xkad &t&if;
tjrpfrsm;teuf jrpfacsmif; tif;tkid ?f a&wGi;f a&uefrsm;ESihf a&rSerf eS jf yefvnfjynfw
h wf
1
aom ajratmufa&atmif;vTmrsm;u a&rsm;rSm topfvJEkid af oma& rsm;jzpfMu\/
xdkt&if;tjrpfrsm;rSa&udk xkwf,loHk;pGJvdkufaomfvnf; a&oHo&mvnfywfrIjzifh
wpfcsed cf sed f a&topfrsm; xyfraH &muf&jdS znfw
h if;NyD;jzpf xyfrx
H kw,
f o
l kH;pGEJ ikd jf yef\/
urmwpfckvHk;\ ESppf Of topfvJEkid af oma&t&if;tjrpfonf urmha&csKt
d m;vHk;\
0.1%om&Sdonf/
ajratmuf&Sd a&aoatmif;vTmrSa&rsm;rSmrl topfvJr&aoma&2 rsm;jzpf
onf/ vGecf ahJ omESpo
f ef;aygif;rsm;pGmu eufiId ;f aomajratmuf&dS a&pdrrhf xGuEf ikd af om
tvTmtwGi;f a&muf&adS e pD;xGujf cif;? pD;0ifjcif;r&Sb
d J a&oHo&mESihf vHk;0uif;uGmae
3
aoma&rsm;jzpfojzifh urmOD;a&<uif; [kac:Muonf/ urmwpfckvkH;ukd cHMunfyh gu
topfvJEkid af om ajratmufa&yrmPonf urmwpf0Sr;f &Sd jrpfacsmif;tif;tkid rf sm;
twGi;f &Sd a&tm;vHk;yrmP\tq 40 &So
d nf/
1/ Renewable water
2/ Nonrenewable water 3/ Fossil water

jrefrmh a&t&if;tjrpf

175

a&csKyd ifjzpfaomfvnf; vlwkdU\vkyaf qmifrIESihf ywf0ef;usit


f ajctaewkUd
aMumifh uGJjym;rI&SMd ujyefonf/ 1995 ckESpf qGD'ifEkid if HrStrsK;d orD;ZvaA'ynm&Sif
rmvifazmfuifrwfc1f u a&ESihfywfoufonfhavhvmrIrsm;twGuf tvSnhftajymif;
wpfckukad qG;aEG;wifjycJo
h nf/ rmvifu a&trsK;d tpm;udk a&jym? a&pdr;f ESihf a&dk[
l
oHk;rsK;d oHk;pm;cGJjcm;vku
d o
f nf/
a&jymrSm qif;a&ESihf ajratmufa&wkUd ukd jznfhqnf;ay;aeonfh &Gmusa&
tm;vHk;udk trnfay;xm;jcif;jzpfonf/ a&jymrsm;onf uREykf w
f Ukd tvG,w
f ul&,lok;H pGJ
Ekid o
f nfh a&rsm;vnf;jzpfMuonf/ a&pdr;f rSmrl tyifrsm;rSyifaiGUjyefjzpfap? ajrqDvmT
ESihf tjcm;rsuEf Smjyifrsm;rS a&aiGUjyefjzpfap? avxkxJjyefa&mufoGm;onfh a&aiGU
tjzpful;ajymif;oGm;aom &Gmusa&rsm;udkac:jcif;jzpfonf/ a&jymonf urmhuke;f ajr
ay:odkUESppf Of&Gmusonfh &Gmusa&tm;vHk;\ 40% yifrjynfhwwfay/ a&pdr;f url
60% ru&Sad e\/ vlwkUd okH;pGrJ aI Mumifn
h pfnrf;oGm;NyD; ajrjyifa&tpkta0;odkU jyefvnf
a&mufvmonfh a&jymtm;vHk;udk a&dk[kowfrSwx
f m;onf/
NAdwo
d QZvaA'ynm&Sif a*s? at? tmvH2 uvnf; toGirf JhoG,0f kduaf &3
taMumif;wifjycJhonf/ Ekid if Hwpfcku oD;ESHwpfwef tjcm;Ekid if HokdUwifykdUjcif;onf
trSepf ifppf xko
d ;D ESw
H pfwef&&Sad tmifpku
d yf sK;d pOfu oHk;cJ&h aoma&yrmPudk wifykUd ouJh
odkUjzpfoGm;onf/ xdkUtwloD;ESHrsm;udkwifoGi;f onfhEkid if Huvnf; trSepf ifppf xko
d D;ESH
rsm;pdkuyf sK;d pOfu ukeu
f scahJ oma&yrmPudk wifoiG ;f onfo
h abmrsK;d oufa&mufomG ;
onf/ xdkokUd aoma&rsK;d ukd toGirf JhoG,0f ku
d af &[kac:onf/
a&udkt"dutm;jzifh taMumif;udpoHk;&yfjzifh oHk;pGJMuonf/ pdkuyf sK;d &ef?
ukex
f kw&f efESihf tdrw
f Gi;f ESihf pnfyifom,ma&; oHk;&efwkUd jzpfonf/ 1994 ckESprf S
1996 ckESpt
f wGi;f urmhjynfolrsm;onf pdkuyf sK;d a&? ukex
f kwaf &ESihf tdrw
f Gi;f ESihf
pnfyifom,moHk;a&rsm;&&ef jrpfacsmif;tif;tkid ?f a&wGi;f a&uefESihf ajratmufa&vTm
wkUd rS ESppf Ofa&ukArkid f 900 udkxkw,
f loHk;pGJcJhaMumif;ESihf xkad &rsm;teuf ukArkid f
4
540 cefU&dS a&rsm;rSm ukecf ef;a& rsm;jzpfaMumif; ukoor*tpD&ifcpH m wpfapmifwiG f
azmfjyxm;onf/
ukecf ef;a&rsm;onf a&tpkta0;&S&d modkU tcsed t
f enf;i,ftwGi;f jyefa&muf
wwfonfha&rsm;r[kw
f xkad &rsm;udk uREkyf w
f kdUavmavmvwfvwfxyfrH oHk;pGJr&
1/ Malin Falkenmark
3/Virtual water
2/ J.A.Allan
4/Consumed water

176

jrefrmh a&t&if;tjrpf

ay/ ukecf ef;a&rsm;wGif a&oGi;f pku


d yf sK;d onfv
h ,f,mrsm;rS a&aiGU yifaiGUjyefukeaf oma&
rsm;? xkwfvkyfvkdufaomukefacsm tpdwftydkif;tjzpfygoGm;aoma&rsm; (Oyrm
tcsK&d nf? t&ufponfwUkd yg0ifaeaoma&rsm;)? tyifrsm;upky,
f v
l u
kd o
f nfh a&rsm;
ESihf vl wd&pmefwkdYpm;aomuf&mwGif ygoGm;aoma&rsm; yg0ifMuonf/
vlwkYdoHk;pGJMuonfha&tm;vHk;teuf pdkuyf sK;d a&onftrsm;qHk;jzpf\/ 1990
jynfEh pS rf sm;twGi;f vlwUkd EpS pf Ofok;H pGo
J rQa&tm;vHk;\ 70% onf pdkuyf sK;d a&;rsm;jzpfMu
onf/ *sKHoD;ESHwpfwef&&Sad tmif a&wefcsed f 1000 oHk;pGJ&onf/ xkUd tjyif pku
d yf sK;d a&;
vkyif ef;onf tjcm;vkyif ef;rsm;xuf a&udkykrd ku
d kecf ef;aponf/ ukvor*pm&if;Z,m;
rsm;t& pdkuyf sK;d a& 90% onf ukecf ef;a&rsm;jzpfomG ;MuNyD; trsm;pkrmS a&aiGUyifaiGUjyef
jcif;jzifh qHk;HI;oGm;Muonf/
ukex
f kwaf &onf vlwkdUoHk;pGJonfha&rsm;teuf 'kw,
d trsm;qHk;jzpfaomf
vnf; &mcdkiEf Ie;f tm;jzifh 20 om&So
d nf/ oD;ESHwpfwef&&S&d ef a&wefcsed f 1000
txdoHk;&aomfvnf; tvlrDeD,rfwpfwefxkwv
f kypf Of a& 2 wefomoHk;&onf/
ukex
f kwaf &rsm;teuf 4% cefUom ukecf ef;a&jzpfoGm;NyD; usef 96% rSm jrpfacsmif;
tif;tkid Ef iS hf uefrsm;twGi;f jyefvnfa&muf&o
dS mG ; yjyifay;jcif;r&Su
d a&muf&mt&if;
tjrpfua&udknpfnrf;ap\/
tdrw
f Gi;f ESihf pnfyifom,moHk;a&onf vlwkdUoHk;pGJorQa&tm;vHk;\ 10%
om&So
d nf/ tdrw
f iG ;f oHk;a&rSm rdom;pkwpfpkrrd t
d rd w
f iG cf suf ywfr?I udk,v
f ufoefUpifr?I
aq;aMumrI ponfwkUd twGuf oHk;pGJ&onfha&rsm;jzpfonf/ 1995 ckESpf qef;ppfcsuf
t& pifumyljynfolwpfOD;onf wpfaeUvQifa&udkcsK;d a&tjzpf 92 vDwm? a&tdro
f Hk;
tjzpf 37 vDwmoHk;pGNJ yD; rdom;pk0if 3 OD;\t0wfavQmzf yG &f ef 104 vDwm oHk;pGaJ Mumif;
awGU&onf/ pnfyifom,moHk;a&onf trsm;ESihfqkid o
f nfhaps;? ausmif;? aq;Hk?
Hk;Xme ponfwUkd \oefU&iS ;f a&;vkyif ef;rsm;? a&ESihf rdvm vkyif ef;rsm;twGuf oHk;&onfh
a&rsm;jzpfonf/ xkad &rsm;teuf 3% cefUom ukecf ef;a&jzpfoGm; usef 97% rSm
jrpfacsmif;tif;tkid Ef iS hf uefrsm;twGi;f a&muf&o
dS mG ;onf/ npfnrf;rIumuG,af &;tpDtrH
rsm; yvkyrf xm;ygu xkad &rsm;u jrpfa&? acsmif;a&? uefa& tdkiaf &wkUd ukdyg
npfnrf;oGm;ap\/
txufyg pdkuyf sK;d a&? ukex
f kwaf &? tdrw
f iG ;f ESihf pnfyifom,moHk;a&wdo
kY k;H pGJ
rItcsK;d tpm;rSm Ekid if HtrsK;d tpm;tvku
d u
f Gmjcm;rI&So
d nf/ tar&duefjynfaxmifpkESihf
Oa&myor*0ifEikd if rH sm;uJo
h kUd aompufrEI ikd if rH sm;wGif pdkuyf sK;d a&xkw,
f o
l k;H pGrJ aI vsmeh nf;

jrefrmh a&t&if;tjrpf

177

NyD; ukex
f kwaf &udkykrd ko
d kH;pGo
J nf/ pdkuyf sK;d a&;Edkiif rH sm;ESihf yljyif;aoma'orSEikd if rH sm;wGif
pdkuyf sK;d a&onf urmwpfckvHk;ysr;f rQpdkuyf sK;d a&xufyif ydkrsm;ao;onf/
tdrw
f iG ;f ESihf pnfyifom,ma&;oHk;a&oHk;pGJrIrSmvnf; Ekid if Htajctaetvku
d f
uGmjcm;rI&Sdonf/ tar&duefjynfaxmifpkESifh Oa&myor*0ifEkdifiHrsm;wGif vl
wpfa,mufonf wpf&ufvQif a&vDwm 500 rS 1000 (*gvH 130 rS 260)
txdoHk;pGJonf/ tm&S? vufwiftar&duESihf tmz&du&Szd GHUzd;qJEkid if Hrsm;wGirf l vl
wpfOD;onf a&vDwm 50 rS 100 (13 rS 26 *gvH) txdomoHk;pGJ\/ a&&Sm;yg;onfh
a'o aeolrsm;tzdkUrSmrl xkyd rmPavmufyifroHk;pGJMu&ay/
urmUa&tusyftwnf;
l m;wkUd
a&&Snpf OfqufrjywfzUHG zd;rIqikd &f m ukvor*aumfr&Si1f u ,aeUvo
oHk;pGaJ eaoma&onf tvG,w
f ul&,lok;H pGEJ ikd af oma&ukArkid f 3000 \wpf0ufrQom&Sd
onf[kqx
kd m;\/ vDwm? *gvefponfh omreftwdki;f twmrsm;jzifh wGucf suMf unfyh g
u ,ckvuf&o
dS w0gwdki;f ? tyifwikd ;f ? v,fuiG ;f ,muGi;f wkid ;f ? pufkt
H vkyf kw
H kid ;f om
ru aemufxyfwk;d vmrnfhow0g? tyif? v,f,mESihf pufHk tvkyf HkwkUd twGuyf g
a&vHkvHkavmufavmuf&Sdaeonf[k ,lq&rvdkjzpfaeonf/
odkUaomftqkyd gaumfr&Siu
f ]]aemifvmrnhEf Spf 50 wGif vlOD;a& 50%
wk;d vmEkid &f m a&oHk;pGrJ v
I nf;ydkrsm;vmrnf/ wpfzufuvnf; pD;yGm;a&;zGUH zd;wk;d wufrEI iS hf
vlaerIykpH aH jymif;ajymif;vJrw
I Ukd aMumifh a&oHk;pGrJ w
I ;kd vmjyefO;D rnf/ odkUwk;d jrifo
h k;H pGv
J m
ygu jznfhqnf;ay;rnfha&rsm; rsm;rsm;pm;pm;useaf wmhrnfr[kwaf y/ ywf0ef;usif
xde;f odr;f a&;twGuf a&yrmPtcsKUd ukd csex
f m;&efvnf;vko
d nf}} [kqufvufowd
ay;cJhonf/
urmhvlOD;a&onf 20 &mpkESpt
f wGi;f tvGet
f rif;wk;d vmonf/ 1900
jynfEh pS u
f urmv
h Ol ;D a&onf oef; 1650 om&Scd ahJ omfvnf; 1999 ckEpS f a&mufaom
tcg oef; 6000 jzpfvmcJhonf/ 2050 jynfhESpaf &mufvQif oef; 9000 txd&Sv
d m
rnf[k ukvor*rcS efUreS ;f xm;onf/ odkUaomf topfvEJ ikd af oma&csKd ESppf Ofjznfq
h nf;
ay;Ekid rf rI mS rl wk;d rvmbJykHaoomjzpfaeayvdrrhf nf/ odkUtwGuf vlO;D a&wdk;vmonfEiS hf
trQ vlwpfO;D twGuf &Edkiaf oma&yrmPonfvnf; avsmu
h svmuma&jywfvyfrrI sm;
jzpfvmzG,&f m&So
d nf[k a&&Snpf OfqufrjywfzGHUzd;rIqkid &f m ukvor*aumfr&Siu
f
owday;xm;onf/
1/ United Nations Commission on Sustainable Development

178

jrefrmh a&t&if;tjrpf

a&&Sm;yg;rI ydkqk;d 0g;vmrI\tusK;d quftjzpf a'otcsKUd wiG af &&&Sad &;twGuf


tydit
f qdkirf sm;ay:aygufvm a&\tzdk;om;em;jrifw
h ufvmayrnf/ xko
d Ukd aoma'o
rsm;ukex
f kwaf &ESihf tdrw
f Gi;f ESihfpnfyifom,moHk;a& oHk;pGJrIrsm;jym;vmrIaMumifh
ti,fpm; v,f,morm;rsm;tzdkaY &r&Ekid b
f J v,f,mvkyif ef;rsm; &yfqikd ;f ypf&ayvdrhf
rnf/ tBuD;pm;v,f,mvkyif ef;&Sirf sm;url a&udktydit
f qkid af ps;jriahf y;&,lNyD; olwkUd \
vkyif ef;udkqufvufvnfywfapvdrhrf nf/ odkUaomf a&aps;BuD;vmrIukd v,f,mxGuf
ukeaf ps;BuD;rItjzpf toGiaf jymif;vku
d jf cif;aMumifh a&aps;jrifw
h ufvmrI'Pfukd wu,f
wrf;cH&olrsm;rSm pm;oHk;olrsm;omjzpfMuonf/ xkjd rpf&yfrsK;d aMumifh qif;&JonfhEkid if H
rsm;ae jynfolwkUd u rdrw
d kUd vkt
d yfaompm;eyf&u
d mudk 0,f,lpm;oHk;&efrwwfEkid yf gu
aemufqufwGJjyemrsm;jzpfay:apEkdif\/
(u) rnDrQaomtajctaersm;ESihf a&aomu
a&&Sm;yg;rIonf urma'owkid ;f wpfydiw
f nf; wpfyHkpHwnf;jzpfay:vm
rnfr[kw?f vlOD;a&tenf;trsm;ESihf ESppf OfvufcH&&So
d nfh topfvJEkid af oma&tajc
hf pfa'o
taetvdkuf uGjJ ym;jcm;em;ayvdrrhf nf/ urmv
h Ol ;D a&ysUH EUHS ro
I nf wpfa'oESiw
rwlnDouJhokdU ESppf OftopfvJEkid af oma&&&Srd IyrmPrSmvnf; wpfEkid if HESihw
f pfEkid if H
&moDOwktay:rlwnftvGefuGmjcm;rI&Sdygonf/
Oyrmtm;jzifh uae'gEkid if o
H nf {&d,mpwk&ef;rdkiaf ygif; 4 oef;cefUus,0f ef;
aomfvnf; vlOD;a&rSmrl 2004 ckESpf 32 oef;om&S\
d / uae'g\av;yHkwpfyHkrQom
us,0f ef;aomtdE,
d Ekid if w
H iG rf l vlO;D a& 1065 oef;rQ&Sad e\/ vlO;D a&t& tdE,
d Edkiif H
u a&ydkrdkvkdaomfvnf; ESpfpOftopfvJEkdifaoma&yrmPonf uae'gxkxnf
696 ukArdki&f aSd eum tdE,
d Ekid if Hrl 500 ukArdkio
f m&So
d nf/ b&mZD;vfEkid if H\ESppf Of
topfvJEkdiaf oma&yrmPonf tmz&duwku
d t
f v,fykdi;f ESihf awmifykdi;f ESp&f yfaygif;
xufyifrsm;ao;\/ tpa&;? a*sm'f ef? vufbEGe?f qD;&D;,m;ESihf tD*spif g;Ekid if H
pkpkaygif;ESppf Of&&Sad omtopfvJEkdio
f nfha&yrmPrSm eDum&m*GgEkid if Hi,fuav; &&Sd
onfhyrmPxufyifenf;ao;\/
urmEh ikd if rH sm;teuf Ekid if o
H m;wpfO;D csi;f twGuf a&t&if;tjrpftrsm;qHk;&&Sd
aom 10 Ekid if HrSm tdkupf vef? *dki,
f mem? ql&Derf? uGe*f kdorwEkid if H? ygyl0g;e,l;*DeD?
*gbGe;f ? aqmfvrGeu
f Ref;pk? uae'g? e,l;ZDvefESihf aemfa0Ekid if HwkUd jzpfMuonf/ tenf;
qHk;&&Sad om 10 Ekid if rH mS ul0w
d ?f *gZmurf;ajrmifa'o (ygvufpwkid ;f )? tm&yfapmfbmG ;

jrefrmh a&t&if;tjrpf

179

rsm;jynfaxmifpk? b[m;rm;? umwm? armf'kdu?f vpfAsm;? aqmf'Dtma&AD;,m;?


armfvwmESihf pifumylEkid if HwkUd jzpfMuonf/
Ekid if Hom;wpfOD;csi;f twGuf topfvJEkid af oma&trsm;qHk;&aomEkid if Hrsm;rSm
ESppf Ofa&jym (&Gmusa&) &&Srd Irsm;NyD; a&pdr;f jzpfoGm;EIe;f (a&aiGUyifaiGUjyefEIe;f ) twef
toifhom&So
d nfhEkid if Hrsm;ESihf ESppf Ofa&jymtweftoifhom&aomfvnf; a&pdr;f jzpfoGm;
EIe;f yg avsmeh nf;onfEh ikd if rH sm;jzpfMuonf/ tenf;qHk;&&So
d nfEh ikd if rH sm;wGif a&jym&&SEd eI ;f
enf;yg;onfhtjyif a&pdr;f jzpfomG ;EIe;f uyg jrifhrm;aeonfhEkid if Hrsm;? a&ief0ifa&mufrI
aMumifh a&csKed nf;yg;onfh uRef;i,frsm;pkpnf;xm;aom Ekid if Hrsm;yg0ifonf/
tkdufpvefEkdifiHonf ESpfpOftopfvJEkdifaoma&ukArdkif 40 'or 71
om&aomfvnf; vlOD;a& 292000 om&Sjd cif;aMumifh Edkiif Hom;wpfOD;twGuf wpfESpf
vQif a&ukAayoef; 20 'or 55? (*gvefoef; 153 'or 7) &Ekid \
f / odkU
twGuf tku
d pf vefEkid if Honf Ekid if Hom;wpfOD;vQif ESppf OftopfvJEkid af om a&t&if;
tjrpftrsm;qHk;&onfhEkid if Hjzpf\/ ul0w
d Ef kid if HrSmrl ESppf Ofrkd;a&csed f 5 vufrom&NyD;
tylcsed f 113 'D*&Dzm&if[u
kd t
f xdyjl yif;onft
h wGuf a&aiGUjyefEeI ;f jrifrh m;um a&t&if;
tjrpfr&Sd oavmufjzpfae\/ odkUjzpf Edkiif o
H m;wpfO;D vQif ESppf OftopfvEJ ikd af oma&
353 ukAay? (*gvef 2640) om&Ekid
f urmwGiaf &t&if;tjrpftenf;qHk;Ekid if H
jzpfonf/
ta&SUawmiftm&SwGif tif'kdeD;&Sm;Ekid if Hu ESppf OftopfvJEkid af oma&t&if;
tjrpf 606 ukArkid &f &S
d jrefrmEkid if u
H 259 ukArkid o
f m&&So
d nf/ odkUaomf jrefrmhvOl ;D
a& 53 'or 5 oef;&Sad ecsed w
f Gif tif'kdeD;&Sm;u 230 'or 5 oef;&Sad e\/ xkUd
aMumifh jrefrmEdkiif Hom;wpfOD; ESppf OftopfvJEkid af om a&t&if;tjrpfukAay 14000?
(*gvef 5340000 cefU) &Ekid cf sed w
f Gif tif'kdeD;&Sm;wpfOD;vQif 374500 ukAay?
(*gvef 2800000) om&&So
d nf/ vmtdkonf ESppf OftopfvJEkid af oma& 64 'or
6 ukArkid o
f m&aomfvnf; vlOD;a& 6 oef;om&So
d nfhtwGuf Ekid if Hom;wpfOD;vQif
a&ukAay 1588500? (*gvef 11880000) &Ekid Nf yD; ta&SUawmiftm&SwGif a&t&if;
tjrpf wpfOD;csi;f trsm;qHk;&Ekid o
f nfhEkid if Hjzpfonf/ tenf;qHk;&onfhEkid if HrSm pifumyl
Ekid if Hjzpfonf/ pifumylEkdiif HonfESppf OftopfvJEkid af oma& 0 'or 144 ukArdki&f &Sd
&m vlOD;a& 4 'or 77 oef;ausm&f Sad e Ekid if Hom;wpfOD;tzdkU ukAay 4440?
(33210 *gvef) om&S\
d /

180

jrefrmh a&t&if;tjrpf

uJhokdU a&t&if;tjrpfrnDrnmysHUESHUrI? vlOD;a&uGmjcm;rIwkUd aMumifh urmh


a'otcsKUd ,cktcsed rf mS yif a&&Sm;yg;aeNyDjzpfonf/ 1990 jynfh q,fpkEpS af emufykid ;f
ESprf sm;wGif urmhvlOD;a&oHk;yHkwpfyHkonf a&aomu toifhtwifhrS rsm;rsm;pm;pm;
a&mufp&m&So
d nfh Ekid if Hrsm;wGiaf exdkiMf u&NyDjzpfonf/
a&aomutoift
h wifah &mufp&m&So
d nfEh ikd if rH sm;rSm ESppf Of&&So
d nfh topfvJ
d ufykdoHk;ae&onfhEkid if HrsK;d jzpfonf/
Ekid af oma&t&if;tjrpf\ 20% odkUr[kwf xkx
xkEd kid if HrsK;d wGif *smreD? tdEd,? awmiftmz&du? pydeEf Sihf tar&duefEkid if HwkUd yg0if\/
a&aomursm; a&muf&onfEh ikd if rH sm;rSm ESppf Of&&So
d nfh topfvEJ kid af oma&t&if;tjrpf
\ 40% odkUr[kwf xkx
d ufykdoHk;pGJ&aomEkid if HrsK;d jzpfonf/ xko
d kdUaomEkid if HrsK;d wGif
tD*sp?f tD&ef? aqmf'Dtma&;AD;,m;; ponfhEkid if HwkdUyg0ifMu\/ 2025 ckESpw
f Gif
urmv
h Ol ;D a&\ oHk;yHkEpS yf kHonf a&aomutoift
h wifrh S rsm;rsm;a&muf&onfEh ikd if rH sm;
aeMu&ayvdrhfrnf/ 21 &mpkESpt
f ukew
f Girf l toHk;yEkid o
f nfha&onf urmay:&Sd
vlwkdif;twGufvHkavmufpGm&EkdifzG,fr&Sday/
1995 ckESpf urmhbPfrS xdyw
f ef;t&m&Sd tpar;vfqm&m*s,'f if u
a&SUvmrnf&h mpkEpS t
f wGi;f jzpfymG ;rnfph pfyrJG sm;onf a&udktaMumif;yjzpfymG ;aomppfyJG
rsm;om jzpfvrd rhf nf[kajymMum;cJo
h nf/ ukvor*\xkwjf yefaMunmcsuw
f pf&yfwiG f
urmwpf0rS ;f Ekid if EH pS cf k odkUr[kwf ESpcf kxufyko
d nfh Ekid if eH ,ferd w
d u
f kjd zwfausmw
f nf&dS
aom jrpf0Sr;f ESihf ajratmufa&atmif;vTm 300 ausm&f Sad eonfukdazmfjyxm;\/
xkad e&mrsm;wGif wpfcsed cf sed f tjiif;yGm;zG,&f mrsm;jzpfay:vmEkid o
f nf[k owday;xm;
onf/
(c) ydkrkdqkd;0g;aponfhtaMumif;w&m;rsm;
ESpaf ygif;oef;axmifcsu
D keq
f k;H oGm;onfw
h ikd af tmif urmBuD;wGiaf &wk;d vmjcif;?
avsmo
h mG ;jcif;r&So
d avmufyifjzpfonf/ &SNd yD;om;a&uom a&oHo&mtwGi;f rqHk;Ekid f
onfhc&D;udk ra&wGuEf kid o
f nfhtBudrjf zifh tzefwvJvJvnfywfaejcif;omjzpfonf/
odkUaomf &SNd yD;om;a&wpfcsKUd ukd oHk;r&atmifvlwkUd uvkyyf pfjcif;onf &SNd yD;om;a&udk
avsmhoGm;aponfESihf twlwlyifjzpfonf/ vlOD;a&wdk;vmonfESihftrQ vlwkUd tnpf
taMu;pGeUf rIykdrsm;vm npfnrf;a&yrmPwk;d vmum tvG,w
f ul&,loHk;pGJEkid af om
a&yrmPavsmu
h somG ;ap\/ ukex
f kwv
f kyrf zI UHG zd;wdk;wufvmonfEiS t
hf rQ pufkH tvkyf
Hkrsm;rS pGeUf ypfa&rsm;aMumifh tvG,w
f ul&,lokH;pGEJ kid af oma&tcsKUd ukn
d pfnrf;apjyef&m

jrefrmh a&t&if;tjrpf

181

toHk;yEkid af oma&yrmPavsmu
h somG ;ap\/ pufkrH ;D cdk;? armfawmf,mOfr;D cdk;? awmrD;ck;d
wkdUrSwpfqifh avxkxJa&muf&Sdvmaom "mwfaiGUrsm;ESifh &Gmusa&aygif;pyfrdum
tufppfrkd;&Gmusonf/
tufppfrk;d trsm;pkwGif qmvzsL&pftufppf odkUr[kwf Eku
d x
f &pftufppf
yg0ifavh&So
d nf/tcsKUd wGif azmrpftufqpf? tqufwpftufppfwkUd yg0ifonf/ tuf
qpfrk;d onf tufppf"mwfpwifyg0ifonfhae&mrS rdkif 2500 ausmaf 0;onfha'otxd
&GmoGe;f Ekid
f opfyifo;D ESw
H &d pmefrsm;udkaoausapHkrQru tkid af &? uefa&rsm;udkvnf;
aomufokH;r&atmifzsuq
f ;D wwfonf/ e,l;a,mufjynfe,f ta&SUajrmufykid ;f ? tuf'D
1
&Gr'f uf awmifay:a'orsm;u tkid f 2800 \wpf0ufonf 2040 ckESpt
f a&mufwiG f
ouf&w
Sd kUd twGuf toHk;ryEkid af vmufatmif tufppfrsm;pGmyg0ifaeayvdrhrf nf/ avmh
tde*f s,v
f pfrdUteD;&Sd qef*gz&,f2 awmifay:a'ou tdkirf sm;uefrsm;onfvnf;
,ckuyif Eku
d x
f dk*si"f mwfrsm;pGmyg0ifaeNyDjzpfonf/
ajratmufa&onf trsm;tm;jzifh ajray:a&avmufnpfnrf;aprI rrsm;aomf
vnf; pufrIEkid if HBuD;rsm;wGif ajratmufa&npfnrf;rI odoo
d momwk;d jrifhvm\/
20 &mpkaemufykid ;f ESprf sm;twGi;f tar&duefEikd if w
H iG f ajratmufa&wGi;f axmifaygif;rsm;
pGmudk tqdyyf gaomj'yfypn;f rsm;jzifh npfnrf;aeydwyf pfcJh&\/ ajratmuf"mwfqD?
'DZ,fqDuefrsm;rS ,dkprd hfrI? pufrIpGeUf ypn;f uefrsm;rS ,dkprd hfrIwkUd aMumifhajratmufa&
25% cefUoefU&Si;f rIr&Sad wmhay/ a'otcsKUd 75% txdyif npfnrf;aeNyDjzpfonf/
uREkyf w
f kUd urmwGif tvG,w
f ul&,lokH;pGEJ ikd af om a&csKyd rmPonf ukArdkif
9600 cefU&S&d m vlOD;a& oef; 20000 twGuv
f Hkavmuf\/ odkUtwGuf ,ckvuf&Sd
oef; 6000 twGuf aumif;pGmvHkavmufonf[kqEkd ikd \
f / odkUaomftxufwiG af zmfjycJh
aom rnDrQrIrsm;aMumifh urmha'otrsm;tjym; a&tusyt
f wnf;awGUae&\/
rdUjyzGUH zd;vmrIEiS fh ukex
f kwv
f kyif ef;rsm;zGUH zd;vmrIwUkd u a&tusyt
f wnf;udk ydkrq
kd k;d 0g;
apjyef\/ wpfzef odkU a&tusyt
f wnf; awGUvm&onfu
h mvuvnf; urmBuD;\
&moDOwk ajymif;vJrjI zpfay:aeonfu
h mvESihf wku
d q
f ikd af ejyef&m a&tusyt
f wnf;udk
ydkrdkBuD;xGm;apjyefonf/
avxkxo
J Ukd rSev
f kHtrd "f mwfaiGUxkwv
f iT ahf ompufokH;qDEiS hf "mwkypn;f rsm;udk
vlwkdUtvGet
f uRHoHk;pGJvmrIaMumifh urmBuD;ydkrkdylaEG;vmum tusK;d quftjzpf &moD
Owkvnf;ajymif;vmonf/ &moDOwkajymif;vJrIonf urmha&bwf*suu
f kdwk;d jcif;?
1/ Adirondacks
2/ San Gabriel

182

jrefrmh a&t&if;tjrpf

avsmhjcif; rjzpfapaomfvnf; ysHUESYHcGJa0rIyHkpHukdum; uarmufurjzpfap\/ ,cifu


rk;d acgifonfah 'orsm;teuf tcsKUd a'orsm;wGif rdk;ydkacgifapNyD; a&aomuydkapEdkiaf omf
vnf; wcsKUd rl rdk;ykv
d m a&aomu,kwaf vsmhoGm;apEkid \
f / ,cifurdk;rsm;ojzifh
a&aomuuif;cJhaomEkid if Hrsm;teuf tcsKUd wGif rk;d ydkrsm;vmNyD; a&BuD;rI'Pf ydvmEkid f
ouJo
h Udk wcsKUd Eidk if rH sm;rd;k avsmo
h mG ;jcif;aMumifh a&aomu qdu
k af pEkid \
f / uke;f wGi;f Ekid if H
rsm;onf rdk;acgifr'I Pfukd ydkrkq
d k;d 0g;pGmcH&NyD; urf;dk;wef;Ekid if w
H csKUd wiG f rkew
f ikd ;f 'Pfykrd kd
cH& a&BuD;rI'Pfukdyg yl;wGJcH&Ekid \
f /
xko
d kdUurmBuD;ylaEG;vmrIaMumifh urmBuD;wGiw
f nf&Sad eaom a&\toGif
oHk;rsK;d yrmPonfvnf; ajymif;pyvm\/ tcJtjzpfwnf&Sad eaom *&ifvefuRef;?
tmwdwaf 'oESihf tEmwduwku
d w
f kUd rS a&cJrsm;t&nfaysmpf yvm\/ urmhrkd;av0o
tzGUJ csKyfEiS hf ukvor*ywf0ef;usiaf &;&mtpDtpOfkH;wdkU yl;wGaJ qmif&u
G af eonfh tpdk;&
1
tcsi;f csi;f &moDOwkajymif;vJrIoHk;oyfa&;tzGJU (tkid yf DpDpD) u vGecf JhaomESpw
f pf&m
twGi;f yifv,fa&jyifonf wpfEpS v
f Qif wpfrS ESprf v
D rD w
D mEIe;f jzifjh rifw
h ufaeaMumif;?
,ck 21 &mpkEpS t
f ukew
f iG f yifv,fa&jyifonf vuf&x
dS uf 9 rS 88 pifwrD w
D mtxd
jrifw
h ufvmEdkiaf Mumif; owday;xm;onf/ odkUjrifw
h ufvmrIaMumifh uRe;f pkEikd if rH sm;
f /
wGif qm;iefa&0ifa&mufrItjyif qk;d 0g;aomjyemrsm;jzpfay:vmEkid \
[dr0Emawmifwef;xufrS a&cJjrpfrsm;aysmq
f if; ,if;rSjrpfzsm;cHaomjrpf
rsm; a&BuD;Edkio
f nf/ Eke;f rsm;aomqif;a&aMumifh a&npfnrf;rIjzpfaponfomru
jrpfaMumif;twGi;f &Sad eonfh a&tm;vQyfppfxkwv
f kyaf &;pufkHrsm;wGif Eke;f ydwq
f kUd rrI sm;
jzpfay:apEkid o
f nf/ a&cJjrpfrsm; t&nfaysmaf emufqkwo
f mG ;jcif;? rdk;acgifjcif;wkUd aMumifh
wkwEf kid if H&Sd jrpfrsm;tm;vHk;udkxcd kduaf pEkid o
f nf/ ,ckyifwkwEf kdiif H&Sd rdUBuD; 669
ckteuf 400 onf a&vHkavmufrIr&Sad Mumif;? ajratmufa&udkjyefjynfhEkid o
f nfxuf
ydkrkx
d kw,
f o
l k;H pGaJ ejcif;udk &yfqikd ;f vdkuyf gu ESppf Of 40 bDv,
D u
H kArDwm&Sad &avsmeh nf;
onfh'Pfukd cH&rSmjzpfaMumif; a&t&if;tjrpf0efBuD;u xkwaf zmfajymMum;csuu
f kd
qif[mG owif;Xme owif;wpfyk'w
f iG af zmfjycJo
h nf/ MopaMw;vsEikd if H rdk;enf;a'orsm;
qdk;0g;pGmrk;d acgifNyD; e,l;ZDvefwGif a&ab;'PfykdcH&rnf/ *syef? udk&D;,m;ESihf
rGe*f kdvD ,m;Ekid if HwkUd wiG f tvG,w
f ul&,loHk;pGJEkid af oma&yrmPavsmhusomG ;ayrnf/
Ekid if rH sm; pD;yGm;a&;zGUH zd;wk;d wufvmrI? rdU&mG rsm; zGUH zd;wk;d wufvmrIwUkd aMumifh
a&wku
d f kduo
f Hk;pGJrIESihf a&ESihfqufET,o
f nfh ypn;f oHk;pGJrIwkdU ydkrkdrsm;jym;vmonf/
1/ Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC)-

jrefrmh a&t&if;tjrpf

183

odkUtwGuf ukex
f kwaf &? tdrw
f iG ;f ESihf pnfyifom,moHk;a&wkUd ukd ydkrko
d kH;pGv
J mMuonf/
tar&duefjynfaxmifpk&Sd aumfvkd&m'dkjrpfa&onf rdU&Gmrsm;pGmESihf v,f,mtajrmuf
tjrm;wkUd ukd a&jzefUa0ay;ae&jcif;aMumifh yifv,fqDokdYaumif;pGmra&mufawmhay/
wkwEf kid if HrS jrpf0gjrpf? ygupwefEkid if HrS tdEKjrpfESihf tdEd,Ekid if HrS **FgjrpfwkdUonf
vnf; wpfESpw
f mumvtwGi;f tcsKUd vrsm; a&cef;ajcmufaeNyDjzpfonf/ umZuf
pwefEkdiif HESihf OZbufupwefEkid if HwkUd tMum;&Sd apm&,fuke;f wGi;f yifv,fokdU pD;0ifae
aomjrpfa&rsm;udk a&aMumif;vTJajymif;oHk;pGJaerIaMumifh xdkyifv,fcef;ajcmufvmum
1960 jynfhESpu
f t&G,yf rmP\ wpf0ufcefUomuseaf wmhonf/
(*) owday;csuEf SihfudwifumuG,af &;tpDtrHrsm;
]]uREkyf w
f kUd vo
l m;rsm;&ifqikd af e&onfh vlrt
I usyt
f wnf;ESihf obm0tusyf
twnf;tm;vHk;teuf a&tusyt
f wnf;onf uREkyf w
f kYd*d[u
f rmwpfckvHk;\tusyf
twnf;jzpfNyD; uREkyf w
f kUd &Sio
f efaexdkirf I\ESvHk;om;rSm ude;f atmif;aeonf}}
pdwrf csr;f ajrhzG,af umif;onfh urmha&jznfhwif;ay;rItajctaeudk ukv
or* ynma&;? odyHESihf ,Ofaus;rItzGJUcsKyf (,leufpudk) TeMf um;a&;r;csKyfonf
2003 ckEpS u
f txufygtwkid ;f xkwaf zmfa&;om;cJo
h nf/ xdjkY yif atmufygtwkid ;f vnf;
qufvufowday;xm;onf/
]]vmrnfEh pS af ygif; 20 ukeq
f kH;oGm;ygu urmajrtESUH wiG f vlwpfO;D twGuf
ysr;f rQa&jznfhwif;ay;rIyrmPonf oHk;yHkwpfyHkavsmhenf;oGm;Ekid o
f nf}}
*d[u
f rm a&oHk;pGJEkid rf I (a&&&SEd kid rf I) onf tpOftNrJykdrkdqkd;vmaeonfh
tusyt
f wnf;wpfckjzpfaMumif; ESpaf ygif;rsm;pGmowday;vmcJhonf/ ukvor*u
vnf; xkt
d usyt
f wnf;udk urmodjzpfvmNyD; urmuydkrkdtmHkpkduv
f map&ef 2003
ckESpu
f kd Edkiif Hwuma&csKEd Spt
f jzpf owfrSwaf y;cJhonf/
tE&m,fjzpfvmEdkio
f nfh vuPmawGuvnf; jyvmNyDjzpfonf/ urm
t&yf&yfwiG v
f Ol ;D a&wk;d EIe;f u jrefqefpmG jrifw
h ufvmonf/ Ekid if rH sm;pGm 0ifaiGvsijf ref
pGmwdk;wufjrifrh m;vmonf/ ,if;wdkU\tusK;d qufjzpfaom rdUjytjzpf vsijf refpmG zGUH zd;
ajymif;vJrIu a&\&S&d if;pGJtajctaeudk qk;d 0g;pGmxdcku
d af p&ef OD;wnfay;jyef\/
vlwpfOD;onf aomuf&ef? tpm;tpmxkwv
f ky&f ef? tnpftaMu;pGeYfypf&ef?
use;f rma&;ESihfnDGwpf Gmaexkid &f ef ponfwkUd twGuf omreftm;jzifhwpfESpv
f Qif a&
60000 ukAay? (*gvef 448800) vdktyfonf/ odkUaomf oef; 2300 rQ&So
d nfv
h rl sm;

184

jrefrmh a&t&if;tjrpf

onf xkv
d kt
d yfcsuu
f kdjynfhrDatmifr&onfha'orsm;wGif aexkid af eMu&onf/ vloef;
1700 url trSew
f u,fa&&Sm;yg;vSonfh a'orsm;aexdkiMf u& vlwpfO;D vQifwpf
ESpf a&ukAay 35300? (264000 *gvef) rQyifroHk;pGEJ ikd Mf uay/ a&&Sm;yg;onft
h ajc
taersm;atmufwiG f a&r&&Sjd cif;onf pD;yGm;a&;zGUH zd;wk;d wufro
I mru vlwUkd \use;f rm
a&;ESihf udk,pf w
d Ef Spjf zmcsr;f oma&;wdkUukdyg aESmifhaES;oGm;aponf/
2000 jynfhESp?f ukvor*taxGaxGnDvmcHBuD;u pdwcf s&aomaomufa&
r&aomOD;a&udk 2015 ta&mufwGif vuf&SOd D;a&\ xuf0uftxdavQmhcsypf&ef
&nfrSe;f csucf srSwaf y;cJhonf/ pdwcf s&aomaomufa&rSm bufwD;&D;,m;ydk;rTm;ESihf
"mwkt&nf taoG;wkUd ESihfywfoufaom tenf;qHk;&So
d ifhonfhpHowfrSwcf surf sm;ESihf
udkun
f Daoma& udkqkv
d kdjcif;jzpfonf/
d efepbwfrdUusi;f ycJhaom ukv
2002 ckESpf awmiftmz&duEkid if H? *sK[
or* ajrurmxdyo
f D;nDvmcHwGif omreftnpftaMu;pGeYfpepf r&So
d lOD;a&udkvnf;
2015 ckESpt
f a&muf xuf0ufavQmhcsay;&ef xyfrHowfrSwaf y;cJhonf/ ukvor*
u ,aeYurmhjynfoloef; 1100 onf pdwcf s&aomaomufa&aomufoHk;cGihfr&Mu?
urmhjynfoloef; 2400 onf oifhwifavsmufywfaom tnpftaMu;pGeUf pepfr&Sb
d J
aexdkifaeMu&onf[kcefYrSef;xm;onf/
uJo
h kaYd om urmjh ynfot
l a&twGuu
f kd xuf0ufavQmch sypfaepOf wpfcsed f
wnf; pm;eyf&u
d m xkwv
f kyrf w
I ;kd jrijhf cif;? qif;&JraJG wrIavQmhcsjcif;ESihf a*[pepfr,dk
,Gi;f atmifxed ;f odr;f jcif;wkUd ukd aqmif&u
G o
f mG ;&efrmS tvSr;f us,v
f eG ;f aom&nfreS ;f csuf
yifjzpfonf/ wvGw
J acsmpf w
d u
f ;l aygufNyD; tvsipf vdkwkHjY yefrrI sm;aMumifh ydkrkq
d k;d 0g;vm
Edkio
f nf/ xkaYd Mumifh ,cktcsed w
f iG f taumif;qHk;wHjkY yefaqmif&u
G rf rI mS a&tusyt
f wnf;
\oabmobm0udk oabmaygufatmifpOf;pm;oHk;oyfNyD;jzpfEkid o
f nfhajz&Si;f rIrsm;udk
azmfaqmifay;oGm;&efjzpfonf/
vuf&t
dS ajctaeudk wHkjY yefaqmif&u
G rf rI &Syd gu ay:aygufvm&eftvSr;f ra0;
awmhonfah &tusyt
f wnf;udk udwifumuG,af jz&Si;f ay;&efrmS enf;vrf;ESpcf komoHk;
&efvkdygonf/ wpfcku xde;f xde;f odr;f odr;f acRwmoHk;pGJomG ;&efjzpfNyD; aemufwpfckrSm
oefYpif&,la&;yifjzpfonf/
pE&m ydkYpw
f ,f1 ESihf tjcm;ynm&Sirf sm;u BuD;rm;vmaomvdktyfcsuu
f kd
umrdap&ef a&udkokH;wkid ;f oHk;wdki;f tusK;d ESpq
f &atmifvkyaf qmifomG ;&rnf[k tBuHy
1/ Sandra Postel

jrefrmh a&t&if;tjrpf

185

xm;onf/ xkt
d BuHycsut
f wkid ;f jzpfajrmufatmif aqmif&u
G &f rnfeh nf;vrf;wpfckrmS
a&udkxed ;f xde;f odr;f odr;f acRwmoHk;pG&J efyifjzpfonf/ xdkenf;rSmvG,u
f v
l eG ;f vS&m a&csK;d
1
f m
cef;oHk;a&yef;acgif;rsm; udk a&xGuEf Ie;f aES;aomacgif;ajymif;wyfHkESihf a&qGJtrd o
urkwaf &yef;udk txGuEf Ie;f aES;atmifyvkyaf y;Hkomjzpfonf/ wpfEkid if HvHk;twkid ;f
twm? wpfurmvHk;twkid ;f twmjzifhaqmif&Guo
f Gm;ygu odoo
d moma&acRwm&m
a&mufoGm; rsm;pGmtusK;d jzpfxGe;f Edkio
f nf/
wpfred pfvQif a& 12 *gvefEIe;f xGuaf om a&csK;d cef;oHk;a&yef;onf a&
wpfcgcsK;d vQif ysr;f rQa&*gvef 40 ukeu
f sonf/ txGuEf eI ;f aES;onfah cgif;udk ajymif;vJ
oHk;pGJvQif a&*gvHoufomEkdifonf/ xkdUtwl a&wpfcgqGJvQif 5 *gvefrS 7
*gveftxdwufaoma&qGJtrd o
f mrsm;udk wpfcgwufonfh a&yrmPudk xuf0uf
avQmhcsay;ygu wpf&ufvQifa& 16 'or 5 *gvefoufomapEkid o
f nf/
J nf/ *syefaus;
*syefEikd if o
H nf a&udktpOftvmt& xde;f xde;f odr;f odr;f oHk;pGo
vufrsm;\bHka&csK;d uef"avhu a&udkacRwm&ma&mufaponf/ rdom;pkwpfpkvHk;u
a&csK;d uefrmS a&rvJbcJ sK;d avh&o
dS nf/ yxrOD;qHk; zcifjzpfou
l a&0ifprd o
f nf/ NyD;vQif
om;orD;rsm;u BuD;pOfi,fvku
d f 0ifprd 0f ifcsK;d onf/ aemufqHk;rSom rdcifu0ifprd f
onf/ rdom;pk0if (5) OD;csK;d a&yrmPonf pkpkaygif;vDwm 20 yifrukeaf cs? xdk
csK;d a&udk t0wfavQmzf kUd twGuo
f k;H Ekid af o;onf/ wku
d sK&d w
dS u
kd cf ef;tcsKUd wiG f tdro
f ma&qGJ
pepfukd uGeyf sLwmESix
hf ed ;f csKyftoHk;yonf/ a&csK;d &mwGiv
f nf; uGeyf sLwmxde;f pepfyif
oHk;vmMuonf/ a&csK;d ueftwGi;f a&jynfyh gu tcsuaf y;oHtvdktavsmufjrnfonf/
csK;d NyD;a&udk tdro
f mESihfqufxm;NyD; tdro
f ma&qGJcs&m jyefvnftoHk;yonf/
aemufxyf a&acRwma&;enf;vrf;wpfckrSm tdrfwGif;oHk;pGefUypfa&rsm;udk
jyef vnfoefUpifNyD;toHk;y&efjzpfonf/ a&oefUpifa&;ynm&Sirf sm;u tqdkygpGeUf ypfa&
rsm;udko;D ESpH ku
d yf sK;d a&? t0wfavQmzf yG af &tjzpfomru pdwo
f efUyguaomufa&tjzpfyg
oHk;Ekid o
f nftxd oefUpifay;Ekid Nf yDjzpfaMumif; wifjycJMh uonf/ tar&duefjynfaxmifpk?
wufqufp?f umvDzkd;eD;,m;ESihf Am*sD;eD;,m;jynfe,fwkUd wGif 1976 ckESpu
f wnf;u
pwif pGefUypfa&rsm;ukdjyefvnfoefUpif ajratmufa&atmif;vTmrsm;twGif;odkU
jyefvnfxnfo
h iG ;f ay;jcif;jzifh aemifwpfcsed w
f iG jf yefvnfok;H ap\/ xko
d Ukd wpfausmjh yefa&
oHk;pGaJ &;udk pifumylEikd if u
H vnf;vkyaf qmifae&m pGeUf ypfa&udkjyefvnfoefUpifxm;onfh
1
a&opf udkaomufa&tjzpfygoHk;pGJaeMuNyDjzpfonf/
1/ Showerheads

2/ Newater

186

jrefrmh a&t&if;tjrpf

tdro
f Hk;a&u pdkuyf sK;d a&ESihfpmvQif tao;tzGJrQomjzpfonf/ odkUtwGuf
pdkufysKd;a&udkacRwmEkdifygu a&acRwma&;vkyfief; twdkif;rodatmifjrifEkdifonf/
yvwfpwpfykdurf sm;rSwpfqifh tpufcsa&ay;a&;pepfoHk;um tyifrsm;qDokdUwku
d f kduf
a&avmif;ay;ygu a&aiGUjyefqHk;HI;&rnfha&yrmPudk avsmhusoGm;apEkdifonf/
tpa&;Ekid if HwGif xdkpepfukd 1960 jynfhESprf sm;uyif pwiftoHk;yvmcJh&m? a&udk
acRwmEkid f Hkomru oD;ESHvnf;txGuw
f k;d ao;onf/ pdkuyf sK;d a&acRwmEkid af &;twGuf
1
urmb
h PfrS b&pfpudk u a&ukeo
f ufomaomoD;ESrH sK;d opfrsm; okawoeyazmfxkwf
NyD; oHk;pGJpkduyf sK;d oGm;Mu&ef wku
d w
f Ge;f cJhonf/
pufrEI ikd if BH uD;rsm;onf ukex
f w
k af &udt
k rsm;qH;k oH;k pGNJ yD; xkwu
f ek yf pn;f rsm;udk
tvQyH ,fok;H pGaJ eMuonf/ xkwu
f keyf pn;f rsm;udk vdktyfonfxufykrd o
kd k;H pGjJ cif;? avvGihf
apjcif;wkUd onfvnf; a&zef;wD;&ma&mufonf/ xdkxkwu
f keyf pn;f rsm;&&S&d ef a&udk
trsm;BuD;&if;xm;&jcif;aMumifhjzpfonf/ oHrPdwpfwef&&ef a&*gvef 6500 oHk;pGJ&
onf/ puLwpfwef&&ef a&*gvef 44000 (opf^0g;twGufygxnfhwGufygu
*gvef 85000) ukeu
f sonf/ csuNf yD;p bD,mwpf*gvefat;oGm;atmifvky&f ef
a& 15 *gvef? "mwfqDwpf*gvefat;atmifvky&f ef a& 10 *gvefvkdonf/ oMum;
jzLjzLav;wpfaygif&zdkUta&; a&wpfwefpaw;ypf&onf/
odkUtwGuf pufkt
H vkyf kx
H u
G yf pn;f rsm;udk xde;f xde;f odr;f odr;f oHk;pGjJ cif;onf
a&udkacRwmonfESiht
f wlwlyifjzpfonf/ wcsKUd aomukeyf pn;f rsm;onf wpfausmhjyef
xkwv
f kyyf gu a&tuket
f usoufomonf/ Oyrm oHrPdpufHkESihf owKt&nfusKd
yHkoiG ;f pufkHrsm;taejzifh owKta[mif;rsm;udkjyefokH;jcif;tm;jzifh a&vdktyfru
I kd 40%
oufomapEkdifonf/
a&udkxed ;f odr;f vkv
d Qif opfyifopfawmudkygxde;f odr;f yg[kq&kd rnf/ tb,f
aMumifhenf;/ uGi;f ajymifajymifajrvTmwpf{uonf rdk;a&udk wpfem&DvQif *gvef
5500 ompky,
f El ikd o
f nf/ jrufyifuo
hJ kYd ajrjyifem;ayguf tyifrsm;zHk;aeonfah jrvTmu
rl rdk;a&udk wpf{uvQif wpfem&D*gvef 25500 EIe;f jzifhpky,
f lEkid o
f nf/ jrufrsm;?
csKyH kwrf sm;u &Gmusvmaomrdk;a&\tvsiu
f kd avsmu
h somG ;apNyD; ajrjyifxufokUd wpfpuf
pufomusapjcif;jzifh qif;a&avsmhoGm;um rsm;rsm;pky,
f lEkid jf cif;jzpfonf/
opfawmwpfckwiG f opfyifrsm;rSt&Gurf sm;onf rdk;a&\tvsiu
f kad vsmu
h sap
onfomru ajrjyifudkvnf;t&dyfusaponf/ opfyifrsm;&SdvQifopfyifatmuf
1/ Brisco

jrefrmh a&t&if;tjrpf

187

jrufcif;aomfvnf;aumif;? a<uusonfh&Guaf [mif;rsm;jyefUusJum tvTmvdkuzf Hk;


vnf;aumif; &Sw
d wfpNrJjzpf&m? ajrjyifukad ea&mifwu
kd f ku
d rf usatmif umay;ouJo
h kUd &dS
ae\/ odkUtwGuf opfawmrsm;onf a&aiGUjyefEIe;f udkavsmhaponfomru a&ryw
f Hk;
yrmrk;d a&ukpd ky,
f lxm; ajratmufa&udkjznfhwif;ay;Ekid o
f nf/ opfawmtkyaf umif;
aumif;onf rdk;a&udk 4-5 vufrtxdpky,
f x
l m;Ekid &f m wpf{uvQif *gvef 100000
1
EIe;f yifruay/ rk;d tm; (rdk;&GmusEIe;f ) onf wpfem&DvQif 0 'or 4 vufrxuf
rausmyf gu (rdk;jznf;jznf;rSerf eS &f mG ygu) rk;d a&csed f 17 vufrtxd pky,
f x
l ed ;f odr;f xm;
Ekid &f m wpf{uvQif *gvef 400000 ruay/
a&tusyt
f wnf;rqdkuaf &mufap&ef udwifumuG,af &;twGuf aemufxyf
vkyaf qmif&rnfv
h kyif ef;rSm oefpY ifa&;yifjzpfonf/ uREkyf w
f Ukd urmajrxuf&adS &tm;vHk;
\ 97% onf yifv,fork'& mqm;iefa&rsm;jzpfMuonf/ onfa&awGukad ps;aygayg
jzifo
h efUpif a&csKjd zpfatmifvkyaf y;Ekid yf gu a&aomutb,fokUd rQa&mufp&mr&Sad wmh
ay/ tar&duefjynfaxmifpk t&DZkd;eD;;,m;jynfe,fwGif 1962 ckESpu
f yif uke;f wGi;f
2
iefNidNida& udkoefUpifonfhpufHkwnfaxmifcJhonf/ 1967 ckESpw
f Gif au;0ufpf
yifv,fqm;iefa& oefUpifpufkpH wifwnfaxmif a&csKx
d kwv
f kycf &hJ mrS ,cktcsed w
f iG f
urmtESHU pufHk 500 ausmu
f yifv,fa&rSwpf&ufvQif a&csK*d gvef 125 oef;
xkwv
f kyaf y;ae\/ odkUaomfxkwv
f kypf &dwrf mS *gvef 1000 udkwpfa':vmEIe;f usoifh
aeao; trsm;pkroHk;Ekid af o;ay/ qifh 20-30 rQjzifh xkwv
f kyaf y;Ekid &f efaqmif&Guf
vsu&f &dS m atmifjrifomG ;ygu a&tusyt
f wnf;udk txku
d t
f avsmufoufomoGm;ap
rnf/
&SNd yD;a&wGif roef&Y iS ;f aoma&qdk;rsm;wdk;yGm;vmygu tvG,w
f ul&,lok;H pGEJ ikd f
aoma&yrmP tvkv
d kdavsmhusoGm;rnfjzpf a&xknpfnrf;rIukd wku
d zf suyf pf&ay
rnf/ xko
d kdYwku
d zf suyf pfEkid &f ef a&xknpfnrf;apolrsm;udk Oya'jzifhwm;jrpfjcif;ESihf
a&oefYpHEIe;f rsm;owfrSwaf y;jcif;wkYdukd Ekid if Htvku
d f vkt
d yfovdkaqmif&Guo
f Gm;&efvkd
onf/ xdkUjyifa'oqkid &f mjrpfacsmif;rsm;? tkid rf sm;? uefrsm;ESihf ajratmufa&rsm;npfnrf;
rIrjzpfap&ef rnfokUd a&Smif&mS ;&ef? rnfonfeh nf;jzifu
h muG,x
f ed ;f odr;f oGm;&ef ponfwUkd
udk a'oaejynfolwkUd tm; ynmay;oGm;&rnf/
1/ Rainfall intensity

2/ Brackish water

188

jrefrmh a&t&if;tjrpf

jrefrmha&t&if;tjrpf - ypKyeEf Sihf tem*wf


uREkyf w
f kUd jrefrmEkid if Honf &Gmusa&udkrkd;tjzpfESppf Of 86 'or 99 vufr
vufcH&&Sad eygonf/ jrefrmEkid if Htus,t
f 0ef;ESihfwGuMf unfhygu a&xkxnf 358
'or 65 ukArkid f ESpw
f kid ;f &ae\/
urmhuke;f ajrtm;vHk;u ESppf OfvufcH&&Sad omysr;f rQrk;d a&csed rf Sm 31 'or
f nf urmhysr;f rQrdk;a&csed \
f
8 vufrom&S&d m jrefrmEkid if HuESppf Of&&Sad omrk;d a&csed o
2 'or 74 q&Sad eonf/ urmu
h ke;f ajrtm;vHk;ay:odk&Y mG usaomrdk;a&csed o
f nf ukArkid f
24000 &S&d m urmhuke;f ajr\ 0 'or 46% omus,0f ef;onfhjrefrmEkid if HtzdkU
rdk;a&yrmP 110 'or 4 ukArdkio
f m&oifhonf/ odkUaomf ,ck 358 'or 65
ukArdki&f &Sad e&m? &oifhaomyrmP\ 3 'or 25 q&&Sad e\/ xkt
d csuo
f nf
urmajr\ rnDrnmjzpfaeaom&Gmusa&ysHUESHUrIu jrefrmEdkiif Htm;rsuEf Smomay;um
rsm;rsm;&Gmcsay;aeaMumif;jyae\/
uREkyf w
f kUd jrefrmEkid if Hukd obm0jzpfpOfu rQomrsuEf Smvdkuo
f nfr[kw/f
a&aiGUyifaiGUjyefrIwGifvnf; a&rsm;pGmrqHk;HI;&atmifrsufESmvdkufay;onf/ urmh
uke;f ajray:odkUESppf Of&Gmusaomrdk;a&rsm;teuf ysr;f rQtm;jzifh 66 &mckid Ef Ie;f onf
a&aiGUyifaiGU jyefqHk;H;I oGm;onf/ xdkEeI ;f jzifo
h m jrefrmEkid if x
H ufraS &aiGUyifaiGUjyefrnf
qkv
d Qif ESppf Of&xm;onfhrkd;a&csed f 86 'or 99 vufrteuf 57 'or 41
vufrrSma&aiGUyifaiGUjyefNyD; a&xkxnf 236 'or 7 ukArkid q
f Hk;HI;&ayrnf/ ,ck
rl obm0w&m;\ rsuEf mS omay;rIaMumifh jrefrmEkid if aH y:odkU&mG usaomrdk;a&rsm;teuf
45 &mckid Ef Ie;f jzpfaomrk;d a&csed f 39 'or 15 vufrom a&aiGUyifaiGUjyefapojzifh
a&xkxnf 161 'or 4 ukArkid o
f mqHk;HI;onf/ odkUtwGuf jrefrmEdkiif Honf
obm0ursuEf Smomay;rIaMumifh a&xkxnf 75 'or 3 ukArkid u
f kd oHk;pGJcGihf&oifh
onfh yrmPxufykdrkdum oHk;pGJEkid af e\/
odkYjrefrmEkid if Honf urmhysr;f rQ a&aiGUyifaiGUjyefEIe;f xufavsmhenf;NyD;
a&aiGU yifaiGUjyefjcif;rSm jrefrmEkid if Honf yifv,furf;dk;wef; 1385 rkid &f o
Sd nfhtjyif
kd cf wfjcif;aMumifjh zpf
taemuf awmifrkwo
f kHavu wpfEpS v
f Qifav;vrS ig;vtxdwu
onf/ xdktcsurf sm;aMumifh jrefrmEkid if H\av;yHkoHk;yHkruaoma'orsm;wGif pdkxkid ;f q
onf 70% txufwGi&f aSd e\/ (yHk 2-3) xdkokUd avxktwGi;f pdkxkdi;f qrsm;jcif;onf
a&aiGUyifaiGUjyefjcif;udkavsmhusapEdki\
f / xkUd tjyif jrefrmEkid if Honfawmifxlxyfaom
Edkiif Hjzpfjcif;aMumifh ajrjyiftylcsed af vsmhusonfh awmifay:a'otrsm;tjym;&So
d nf/
tylcsed af vsmhvQifa&aiGUyifaiGUjyefEIe;f vnf; avsmhusavh&S&d m ucsijf ynfe,f? u,m;

jrefrmh a&t&if;tjrpf

189

jynfe,f? csi;f jynfe,fESihf &Sr;f jynfe,fwkUd onf a&aiGUyifaiGUjyefEkid pf Gr;f enf;yg;onfh


a'orsm;jzpfMuonf/
xko
d kdY jrefrmEdkiif Hu tydkaqmif;&aoma&xkxnf 75 'or 5 ukArdkio
f nf
pifumyl? uarm'D;,m;? vmtkEd kid if HwkUd u ESppf OfvufcH&&So
d nfh topfvJEkid af oma&
d nfh zdvpfykid Ef ikd if x
H uftenf;
t&if;tjrpfxufyifykdaeNyD; 77 'or 35 ukArkid f &&So
tusO;f rQomavsmhonf/ jrefrmEkid if HuESppf OfvJEkid af oma&t&if;tjrpf 259 ukArkid f
vufc&H &S&d m ta&SUawmiftm&SEikd if rH sm;teuf tif'ked ;D &Sm;Ekid if NH yD;vQif 'kw,
d trsm;qHk;&&Sd
onfhEkid if Hjzpfonf/ odkU&mwGif tif'kdeD;&Sm;\vlOD;a&onf jrefrmEkid if HvlOD;a&\ 4
qcGrJ Q&adS e tif'ked ;D &Sm;jynfow
l pfO;D onf wpf&ufvQif a&*gvH 7670 cefUomoHk;pGEJ ikd f
\/ jrefrmjynfom;wpfO;D rSmrl ,if;\ESpq
f eD;yg;jzpfaom a&*gvH 14630 rQtoHk;yEkid f
onf/
jrefrmEkid if HxufokdU &Gmusaomrdk;a&xkxnf 358 'or 65 ukArkid t
f euf
161 'or 4 ukArdkif a&aiGUyifaiGUjyefomG ;&muse&f adS om 197 'or 25 ukArkid o
f nf
ajray:ajratmufa&tjzpf yifv,fwiG ;f pD;0ifonf/ xkyd rmPtjyif Ekid if jH yifyrSp;D 0if
jynfwGi;f udkjzwfNyD; yifv,fwGi;f pD;qif;aom oHvGijf rpf? {&m0wDjrpftwGi;f
pD;0ifaom wmydejf rpfESihf a&TvDjrpfwkdUrS jrpfa&rsm;? aEGtcgarc? rvdcESihf wEkid cf wkUd
twGi;f pD;0ifvmaom a&cJawmifrsm;rS aysmq
f if;a&rsm;ygaygif;pyfvku
d yf gu jrefrm
Ekid if HtwGi;f pD;qif;aeaomjrpfa&acsmif;a&yrmPonf ESppf Of {uayoef; 870
odkUr[kwf a&xkxnf 257 'or 48 ukArkid &f So
d nf/
jrefrmEkdifiHtwGif;&Sd jrpfacsmif;rsm;tm;vHk;\ a&jyif{&d,mpkpkaygif;rSm
[ufwm 8 'or 2 oef; ({u 20 'or 25 oef;)? ESppf Of 6 vrS 8 vtxd
a&rjywf&Sad eonfhtif;tkid rf sm;\a&jyif{&d,mpkpkaygif;u [ufwm 6 oef; ({u
14 'or 82 oef;) ESihf qnf? uefESihf a&avSmifwrHwkUd \a&jyif{&d,mpkpkaygif;
[ufwm 1 'or 8 oef; ({u 4 'or 45 oef;) &So
d nf/ tm;vHk;pkpkaygif;vdkuyf g
u a&csKad &jyif{&d,mpkpkaygif; [ufwm 16 oef; ({u 39 'or 52 oef;)
&Sdae\/ xkda&csKda&jyif{&d,monf jrefrmEkdifiH\opfawmzHk;{&d,mudkz,fvkduf
useaf om{&d,m [ufwm 32 'or 48 oef; ({u 80 'or 25 oef;) \
wpf0ufeD;yg;rQjzpfae\/ xdkrQrsm;jym;aoma&csKt
d &if;tjrpfwGif ig; ykpGeaf rG;jrLa&;
wk;d csJUvkyu
f kdio
f Gm;rnfqkyd gu wdk;vmorQvlOD;a&twGuaf umif;pGmzlvHkEkdif Hkomru
jynfyodkUyiftajrmuftjrm;wifydkUEkdifayrnf/

190

jrefrmh a&t&if;tjrpf

vlwpfO;D twGuv
f kt
d yfonfah &yrmPwGif xkv
d al omufokH;&efa&tjyif xdkvl
use;f rma&;ESihf nDGwpf Gmaexkid Ef kdi&f ef tdrw
f Gi;f oHk;ESihf pnfyifom,moHk;twGuf
tcsK;d usukeu
f sa& xkv
d pl m;oHk;&ef pdkuyf sK;d ay;&onfph yg;ESio
hf ;D ESw
H Ukd twGuf tcsK;d usukef
usa&? arG;jrLay;&onfh Muuf? 0uf? qdw?f bJponfhwkdUtwGuf tcsK;d usukeu
f sa&?
xkv
d l0wfqif&ef? oHk;pGJ&efypn;f rsm;xkwv
f kyaf &;twGuf tcsK;d usukeu
f sa&wkUd yg0if
onf/ vlwpfOD;vQifomreftm;jzifh wpfESpv
f Qifa&ukAay 60000 (*gvef 448800)
vdktyfonf[k ynm&Sirf sm;u wGucf sujf yxm;onf/ uREkyf w
f kdUjrefrmEkid if Hu ESppf Of
&&Sad eonfhtopfvJEkdiaf oma&t&if;tjrpf 259 ukArkid u
f kd xkEd Ie;f twkid ;f jzefUa0oHk;pGJ
apvQif vlOD;a& 635 oef; ruoHk;pGJcGihf&ayrnf/ aomuuif;ap&ef 20% omoHk;
onfhwkid af tmif vl 127 oef;oHk;Ekid o
f nf/
jrefrmhvOl ;D a&onf 2006 ckEpS w
f iG f 54 'or 7 oef;&SNd yD; vlO;D a&wk;d EIe;f rSm
2 &mckid Ef Ie;f jzpfonf/ xkEd Ie;f twkid ;f omqufwk;d oGm;ygu aemiftESpf 50 wGif
147 oef;? aemifEpS f 100 tMumwGif 396 oef;jzpfvmrnf/ odkUaomf Ekid if w
H pfckonf
zGUH zd;wk;d wufvmonfEiS t
hf rQ vlO;D a&wk;d EIe;f ukx
d ed ;f oGm;wwf&m 92 oef; ta&mufwiG f
wefUoGm;rnf[k 1980 jynfhESpu
f cefUrSe;f xm;Mu\/ tar&duefjynfaxmifpkwGif
vuf&Sd vlOD;a&wk;d EIe;f rSm 0.92%? jyifopfEkid if HwiG f 0.39%? NAdwed Ef kid if HwiG f 0.29%?
tDwvDEkdiif HwGif 0.09%? *syefEkid if HwGif 0.08% ESihf *smreDEkid if HwGif 0.02% rQ
om&SdMuonf/
odkUtwGuf uREkyf w
f kUd jrefrmEkid if Honf aemifESpf 100 Mumonfhwkid af tmif
a&aumif;pGmzlvHkaernfrSmaocsm\/ jrefrmEkid if H\ajrrsuEf SmoGijf yiftaetxm;ESihf
a'otwGi;f xl;jcm;pGmwnf&Sad erIwkUd aMumifh urmh&moDOwkajymif;vJrI'Pfukdvnf;
jrefrmEkid if t
H aejzifh jyif;jyif;xefxefc&H zG,rf &Sad y/ aEGrkwo
f kw
H iG f rk;d tenf;i,favsmNh yD;
aqmif;rkwo
f HkwGif tenf;i,fwk;d rnfhajymif;vJrIom jzpfay:vmEkid \
f /
urmBuD;ylaEG;vm &moDOwkajymif;vmzG,&f &dS m Ekid if t
H awmfrsm;rsm; &moD
OwkEiS yhf wfoufaomacgif;yg;rI oHk;rsK;d awGUuHcpH m;&zG,&f ydS gonf/ xko
d k;H rsK;d rSm rk;d av
1
2
3
0oacgif;yg;rI ? ZvaA'acgif;yg;rI ESihf pdkuyf sK;d a&acgif;yg;rI wkUd jzpfMuonf/
rdk;av0oacgif;yg;rIrmS rk;d acgifjcif;yifjzpfonf/ ZvaA'acgif;yg;rIrmS ESppf Ofp;D qif;
NrJjzpfaoma&pD;xuf rsm;pGmavsmeh nf;pD;qif;rIukq
d v
kd ko
d nf/ pdkuaf &ysK;d a& acgif;yg;rIrmS
rnDrnmrdk;jywfawmif;&GmrI odkUr[kwf rvdkonfhtcsed u
f srS rk;d &GmrIyifjzpfonf/
1/ Meteorological drought 2/ Hyrological drought 3/ Agricultural drought

jrefrmh a&t&if;tjrpf

191

jrefrmEkid if HtzkUd txufygacgif;yg;rIoHk;rsK;d teuf yxrESprf sK;d udkvHk;0cHpm;&


zG,rf &Sad cs/ tmz&duwku
d af 'otcsKUd wGijf zpfyGm;wwfaom ab;'kuuHavmufatmif
rdk;vHk;0jywfoGm;onfhrkd;acgifjcif;rsKd; jrefrmEdkifiHtaejzifh ,cifuwnf;uruHcJh?
aemifvnf; uHp&mvrf;r&Sad cs/ uREkyf w
f kUd Ekid if Htm; obm0uay;xm;onfh tBuD;qHk;
vufaqmifreG f rkwo
f kHrk;d udk ESppf OfEpS w
f ikd ;f &aernfomjzpfonf/ obm0w&m;onf
tdE,
d ork'& mESihf b*Fvm;yifv,fatmfBuD;&Sad eoa&GU 23 'or 5 'D*&Dwrd ;f apmif;ae
aomurmBuD;u aeudkvnfywfaeoa&GU rnfonft
h cgrQ ysu,
f iG ;f oGm;rnfr[kwaf y/
urmBuD;ylaEG;vm &moDOwkajymif;vJvmrIaMumifh uREykf w
f Ukd Eikd if t
H m; trsm;
qHk;xdcu
kd Ef kid o
f nfrmS rk;d OwkjzpfaomaEGrkwo
f kHumvtwGi;f rdk;tenf;i,favsmo
h mG ;NyD;
rdk;vGeu
f mvjzpfaomaqmif;rkwo
f HkumvtwGi;f rdk;tenf;i,fykdvmEkid jf cif;rQomjzpf
onf/ taemufawmifrkwfoHkavt0ifaemufus rdk;OD;wGifrdk;t&enf;oGm;EkdifNyD;?
taemufawmifrkwo
f kaH vqkwcf mG csed af pmojzifh rk;d aESmif;ygrdk;t&enf;oGm;Ekid
f rk;d Owk
f nfukd pdkuaf &ysK;d a&tenf;
twGi;f rdk;tenf;i,favsmEh ikd jf cif;jzpfonf/ xdkokUd uHawGUEikd o
i,facgif;yg;zG,&f o
Sd nf[kqkEd kdi\
f / odkUaomf rk;d vGeu
f mvrdk;ydkvmEkid
f wpfESpv
f Hk;cH
Munfhvku
d yf gu ESppf Of&aeonfhtopfvJEkdiaf oma&t&if;tjrpfrSm avsmhoGm;p&m
taMumif;r&So
d vdk ydkvmp&mtaMumif;vnf;r&Sad y/
xko
d kjYd zpfEikd o
f nft
h wGuf aEGrkwo
f kH odkUr[kwf rdk;OwktwGi;f jrpfa&vGeu
f pJ mG
jrifhwufrIrsK;d r&Sad wmhonfomru rdk;vGeu
f mv rk;d ydkvmrIaMumifh aEGOwkwGijf rpfa&
rsm;pGmedru
hf somG ;jcif;rsK;d vnf; r&SEd ikd af wmhay/ odt
kY wGuf Zvacgif;yg;rIrsK;d jzpfrvmEkid f
awmhonfomru jrpfa&BuD;rItE&m,f? jrpfa&wdrrf t
I E&m,fwyYkd g uif;a0;oGm;apEdkif
onf/
uREkyf w
f kUd \ vuf&SEd Sppf OftopfvJvS,&f &Sad eaom a&t&if;tjrpf\ 20%
rSm vlOD;a& 127 oef; twGut
f vQHy,foHk;pGJ&ef vHkavmufaeonfjzpf&m ,ckvuf&Sd
vlO;D a& 54 oef;cGo
J m&Sad o;onfjh refrmEkid if t
H zdkU onfrQykv
d QaH eonfah &rsm;udk yifv,f
twGi;f odkUtv[pD;qif;aprnfavm? rvdktyfbJtvQHy,foHk;pGJypfrnfavm? rukef
cef;Ekid o
f nfo
h ,HZmwtjzpf ypfpvufcwfxm;xm;vku
d rf nfavm/ ar;cGe;f oHk;ckukd
ajz&vQif- pD;qif;aprjzpf? oHk;pGJypfvkdYrjzpf? ypfpvufcwfxm;rjzpf[kom
ajz&ayrnf/ taMumif;rSm- a&udkukokdvv
f J&? 0rf;vnf;0onfhenf;jzifh a&tusyf
twnf;awGUaeonfha'orsm;? Ekid if Hrsm;ESihf rQwoHk;pGJoGm;&efvkdjzpfonf/
urmha&t&if;tjrpfysHUESHUrIonf a'oudkvkduu
f m rnDrnmjzpfaeaMumif;
txufwGiaf zmfjycJhonf/ xkUd twlESppf OftopfvJEkdiaf oma&t&if;tjrpf jrefrmEdkiif H

192

jrefrmh a&t&if;tjrpf

ysHESHUrIrSmvnf; a'otvku
d rf nDrnmjzpfaeonfukd Z,m; (5-1)? (5-2) (5-3)
wkYw
d iG af wGUEkdio
f nf/ odkUtwGuf a&t&if;tjrpfykdvQHaeonfha'orsm;u toGirf Jho,
G f
0dkuaf &[k ajymvk&Yd aom oD;ESrH sm;twwfEikd q
f k;H wk;d csUJ pku
d yf sK;d NyD; a&t&if;tjrpfenf;yg;
rpdkuyf sK;d Ekid af oma'orsm;odkY wifykdYa&mif;csay;&efvko
d nf/
Edkiif aH wmfrv
S nf; a&&&S&d efcufc
J a&tusyt
f wnf;&Sad eonfh ppfukid ;f wkid ;f ?
rauG;wkid ;f ESihf rEav;wkid ;f &Sad us;&Gm 8042 &GmESihf usejf ynfe,fwkid ;f rsm;&Sad us;&Gm
15183 &Gmudk 2000-2001 ckEpS rf pS aus;vufa'o oefU&iS ;f aomaomufokH;a&&&Sd
a&; 10 ESppf DrHued ;f udk taumiftxnfazmfvsu&f So
d nf/ 2004-2005 ckESpt
f xd
ig;ESpw
f mumvwdktwGi;f rSmyif tv,fykdi;f a'oaus;&Gm 7157 &GmESihf usejf ynfe,f
wkid ;f wdkUu aus;&Gm 7152 &GmwdkYukd ajratmufa&wGi;f rsm; wl;azmfay;Ekid cf Jhonf/
apwem&Sif 1335 OD;uvnf; aiGusyo
f ed ;f aygif; 10530 ausmEf Sihf Ekid if Hjcm;aiGtrsm;
tjym; v'gef;cJhonf/
uREkyf w
f kUd onf zGHUzd;wk;d wufvmaomurmhtajctaeudk trDvkduEf kid &f ef
uREykf w
f Ukd rxkwv
f kyEf ikd af o;onfh vlokH;? pufro
I kH;? enf;ynmoHk;ypn;f rsm;ESihf aq;0g;
ypn;f rsm;udk jynfyrS0,f,w
l ifoiG ;f &efvko
d nf/ xdko0kYd ,f,&l efvt
kd yfaom Ekid if jH cm;aiG
udk v,f,mxGuu
f kerf sm;tm; a&t&if;tjrpf? ajrt&if;tjrpf&Sm;yg;onfhEkdiif Hrsm;odkY
wifykdUay;jcif;jzifh&,l&ayrnf/ oMum;wpfwefxkwv
f ky&f ef BuHpwifpkduyf sK;d csed rf Sp
BuHrS oMum;tjzLyGijhf zpfvmonftxd a&*gvef 604800 wifykUd vu
kd o
f nfo
h abmrsK;d
oufa&mufoGm; xdkoMum;wpfwefukd toGirf JhoG,0f kduaf &[kac:Ekid \
f /
tvm;wlyif qef? yJtrsK;d rsK;d ESihf opfoD;0vHtp&Sad om toGirf Jho,
G 0f kduaf &
rsm;udk a&tusyt
f wnf;qku
d
f rpdkuEf kid f rysK;d Edkiaf omEkid if Hrsm;odkUwifykdYay;jcif;jzifh
Ekid if jH cm;aiGvnf;&? xkEd ikd if rH sm;\tpm;taomufcufcrJ u
I kad jz&Si;f ay;&mvnf;a&muf
ukokv
d yf g&Ekid o
f nf/ 2025 ckEpS w
f iG f urmv
h Ol ;D a&\oHk;yHkEpS yf kHonf a&aomutoifh
twifhrS rsm;rsm;a&mufp&m&Sad eonf[k ynm&Sirf sm;ucefUrSe;f xm;\/ xdktcsed w
f Gif
uREkyf w
f Ukd Eikd if rH S toGirf o
hJ ,
G 0f u
kd af &rsm; twwfEkid q
f kH;wifykjYd cif;jzifh Edkiif jH cm;aiGvnf;
wk;d ? urmh&u
d m&Sm;yg;rIjyemudk ulnDajz&Si;f ay;&mvnf;a&mufoGm;rnf/ tiwf
ab;qku
d o
f nfhurmha'orsm;odkU toGirf JhoG,0f kduaf &rsm; ay;ydkUv'gef;jcif;jzifhvnf;
pdkuyf sK;d xkwv
f kyo
f l jrefrmrsm;tzdkU a&tusK;d q,fyg;udk rawmif;bJ&ayvdrhfrnf/
xkt
d a&;udkarQmfawG;um Ekid if HawmfrS v,f,mu@pdkuyf sK;d a&;ESihfywfouf yjyif
ajymif;vJrI ig;&yfcsrSwaf qmif&Gucf Jhonf/
v,f,mu@pdkufysKd;a&; yjyifajymif;vJrIig;&yfteuf 'kwd,jzpfaom
pdkuyf sK;d a& zlvHkpGm&&&Sad &;twGuf a&&&Sad &;enf;vrf;ajcmufoG,jf zpfonf -

jrefrmh a&t&if;tjrpf

193

(u) qnfajrmif;wmwrHtopfrsm; wnfaqmufjcif;?


( c ) a&0ifa&vJ{&d,mrS pD;0ifonfah &rsm;udk tjynft
h 0 odkad vSmiftoHk;csa&;
pDrHaqmif&Gufjcif;?
( * ) wnfaqmufNyD; qnfajrmif;wmwrHrsm;rS qnfa&udk xda&mufpmG ay;oGi;f
Edki&f efESihf a&ydkrkdokdavSmifEkid &f efyjyifjcif;?
(C) jrpfacsmif;rsm;a&vQHcsed w
f iG f tif;tkid cf sKid 0hf rS ;f rsm;twGi;f a&oGi;f odkavSmif
xm;&Sdjcif;?
( i ) jrpfacsmif;rsm;rSa&udka&pkyfpufjzifhpkyfwifjcif;?
( p ) ajratmufa&udkxkwf,loHk;pGJjcif;
ponfhenf;vrf;rsm;udk Edkiif HawmfrS tifwku
d t
f m;wku
d af qmif&Guaf y;vsu&f Sd
onf/
xko
d kdYaqmif&Guaf y;jcif;aMumifh 1988 ckESprf S 2000 jynfhESp?f rwfvtxd
umvwdktwGi;f qnfwrHtopf 172 ckay:xGe;f cJhNyD; tusK;d y{u 2 'or 3
oef;wk;d vm {u 6 'or 7 oef; a&oGi;f pdkuyf sK;d vmEkid \
f / ,cifur&Szd ;l ao;onfh
jrpfa&wif vkyif ef; 271 ckvkyaf qmifay;Ekid
f {u 3 ode;f ausmt
f usK;d yay;jyefonf/
acsmif; ajrmif;wrHyw
d q
f kUd rv
I kyif ef; 1240 vkyaf y;Ekid
f {u 2 ode;f eD;yg; wk;d csUJ pku
d v
f m
Edkif\/ jrpfa0;acsmif;a0;a'orsm;wGif ajratmufa&wl;azmfrIvkyfief; 7535 ck
vkyaf y;Ekid
f {u 9 aomif;ausmf ruHpzl;pdkuyf sK;d vmEkid Mf u\/ odkUtwGuf 1988
ckESpu
f rlva&uef 337 uef\tusK;d yrItygt0if a&oGi;f pdku{f u 4 'or 4
oef;om&Sad omfvnf; 16 ESpw
f mtwGi;f 2 'or 8 oef;wk;d wufvm pdku{f u 7
'or 2 oef; &Sad eNyDjzpfonf/ oD;xyfpkduyf sK;d rIyg xnfhwGuv
f kduyf gu {u 10
oef;ausmfoGm;ayNyD/
xdkYtjyif rkwo
f Hkrk;d jzifh pyg;pdkuyf sK;d rIukdvnf; 16 ESpw
f mtwGi;f {u 3
oef;eD;yg;wk;d csJUpkduyf sK;d Edkicf Jh&m {u 14 'or 4 oef;txd&Sv
d mNyD; rdk;pyg;? aEGpyg;
ESp&f yfaygif;{u 16 oef;ausmo
f mG ;NyDjzpfonf/ odkUud;yrf;rIaMumifh 1988 ckEpS u
f
pyg;wif;aygif; oef; 650 om xkwv
f kyaf y;Ekid af omfvnf; ,ckoef; 1200 eD;yg;xkwf
vkyaf y;Ekid Nf yD/ Ekid if jH cm;0ifaiGtrsm;qHk;&Smay;onfh v,f,mxGuu
f kef yJtrsK;d rsK;d udkvnf;
a&o,HZmw jynfhjynfh00toHk;csvmEkid Nf yDjzpf ,cifupdku{f u 2 oef;om&Sad omf
vnf; ,ckoHk;qausmw
f k;d um {u 8 'or 57 oef;ausmf pdkuyf sK;d vmEkid o
f nf/
Ekid if aH wmfrt
S jcm;oD;ESrH sm;udkvnf; wk;d csUJ pku
d yf sK;d ap&m ra0;awmhonfu
h mvwGif jrefrm
Ekid if o
H nf tm&Swku
d \
f pyg;ust
D jzpf jyefvnfa&muf&dS ko
H mru? urmEh ikd if t
H rsm;tjym;

194

jrefrmha& t&if;tjrpf

a&tusyftwnf;qkdufaecsdef jrefrmEkdifiHonfurmhpm;eyf&dum*dka'gifBuD;jzpfvm
ayawmhrnf/ odkUwap Ekid if aH wmfrpS kpnf;xde;f odr;f ay;onfh a&t&if;tjrpfrsm;rukecf ef;
Ekid [
f k oabmydkuu
f m vufvw
G pf y,fokH;pGrJ ?I tv[zef;wD;rIEiS hf rqifrjcifnpf
nrf;aprIwkdYukdum; uREkyf w
f kUd tm;vHk;a&Smif&Sm;&ayrnf/
k&mS ;Ekid if w
H iG f aAmvf*gjrpfa&onf pufrpI eG Uf ypn;f rsm;aMumifh a&xknpfnrf;
oGm; tvGew
f &m0ifaiGaumif;aom umAD;,m;ig;Oxkwv
f kyo
f nfv
h kyif ef;udk xdcku
d f
aponf/ ydkvef&jdS rpfrsm;teuf oHk;yHkwpfykHonf rnfonfu
h pd t
wGurf Q roHk;oifah om
tajctaersK;d a&mufaeonf/ tar&duefjynfaxmifpk&Sjd rpfacsmif;tif;tkid x
f uf0uf
eD;yg;onf npfnrf;rIaMumifh ,dk,iG ;f ysupf D;awmhrnfh ude;f rsK;d qku
d af e\/ tdE,
d wdkuf
i,fwiG f ajratmufa&tvGet
f uRx
H kw,
f o
l k;H pGjJ cif;? a&udkxed ;f NyD;odkr;DS wwfonfo
h pfyif
rsm;udk pnf;rJh urf;rJhckwyf pfjcif;wkYad Mumifh a&ywf0ef;usiyf supf D;&onf/ a&BuD;jcif;?
rdk;acgifa&&Sm;jcif;wdkYjzpfay:vmonf/ &Sad oma&rsm;rSmvnf; tnpftaMu;? rdvm ESihf
pufkHpeG Uf ypn;f rsm;aMumifh tNrJnpfnL;ae\/ xko
d kUd aomtjzpfoepfrsm;udk oifcef;pm
,l uREkyf w
f kUd tzdkU odkUvkyaf qmifMu&rnf/
pdkuaf &ysK;d a&oHk;pGJol v,form;? ,morm;? awmifolrsm;u a&udktv[
avvGihfroGm;atmif xde;f odr;f oHk;pGJoGm;&rnf/ oufqkid &f mrScsrSwx
f m;onfh
a&oHk;pGJrI pnf;rsO;f pnf;urf;? ydk;owfaq;oHk;pGJrI vkyx
f Hk;vkyef nf;wkYdukd vku
d ef m
aqmif&u
G o
f mG ;&rnf/ a&oGi;f &mwGif wwfEkid o
f a&GU yifajcta&muf yvwfpwpfykduf
rsm;toHk;yoifhonf/ xko
d kdYoHk;pGJygu a&avvGihef nf;yg;oGm;onfhtjyif a&pD;vm&m
wpfavQmuf ajrBuD;rSqm;aysm0f ifrI vHk;0uif;oGm;rnf/
ukex
f kwaf &oHk;pGJol pufHktvkyf Hkykdi&f Sirf sm;? vkyif ef;&Si;f rsm;u rdrpd ufHk
tvkyf kHxu
G f a&qdk;rsm;udk ywf0ef;usi&f adS &o,HZmwrsm;udk rxdcku
d af p&ef pepfwus
pGeUf ypf&rnf/ wwfEkid yf gu a&qdk;rsm;udkjyefvnfoefUpif wpfausmhjyefvnfoHk;pGJMu
oifhygonf/
tdro
f Hk;a& oHk;pGJoltrsm;oligwkUd u a&bHkykdiaf cgif;rS wpfpufwpfpufusae
aoma&onf wpf&ufwmukev
f Geo
f Gm;ygu a&*gvef 50 rQqHk;HI;oGm;Ekid o
f nfukd
oabmayguf tcsn;f ESD;qHk;HI;rIukd ydwyf ifwm;qD;oGm;&ygrnf/
tcsKyftm;jzifhqk&d vQif- a&udkaiGvkdoHk;pGJMuygpdkU/
Ekid af &Trkd;

rSDjirf;udk;um;aom pmtkypf mwrf;rsm;


1/ Thomson King
2/ Phillip Cane
3/ Dr. JE. Greene
4/ R.G.Barry, R.J.Chorle
5/ Harold V. Thurman
6/
7/
8/
9/
10/
11/

Leopold and Davis


Ralph E. Lapp
Alan E. Nourse
Leonard and Sogan
Robert O}Brien
Neiburger, Edinger,
Bonner
12/ Summerscale
13/ John Boslough

14/ Peter Rogers


15/ 16/ -

Water; Miracle of Nature (Collier Books, New


York 1961)
Giant of Science (Pyramid Books ,1966)
100 Great Scientists (Washington Square Press,
1964)
Atmosphere, Weather and Climate
(Third Edition, Methuen & Co.Ltd., 1976)
Introductory Oceanography (2nd Edition, Merrill,
1978)
Water (Time- Life Books, 1970)
Matter (Time- Life Books, 1969)
The body (Time- Life Books, 1969)
Planets (Time-Life Books, 1969)
Machines (Time-Life Books, 1969)
Understanding Our Atmospheric Environment
(W.H. Freeman and Co., 1973)
The Penguin Encyclopedia (Penguin Books, 1965)
Worlds Within the Atom (National Geographic,
May 85)
Ward Water Crisis (Encyclopedia Britannica,
Book of Year 2004)
The New Encyclopedia Britannica Vol 6 ,12,15th
Edn)
The New York Times Almanac 2004 (Penguin
Referena)

196
17/ Eric Bennett
18/ Steve Turner
19/ Micheal Zimmerman
20/ 21/ 22/ 23/ OD;bdk;vdIif
(a,mtwGi;f 0ef)
24/ OD;okw
25/ OD;okw

jrefrmh a&t&if;tjrpf
Drought and Desertification (Microsoft Encarta
Reference Library 2004)
Will There be enough water in the next century?
(Microsoft Encarta Reference Library, 2004)
Environment (Microsoft Encarta Reference
Lbrary, 2004)
Alaskan Earthquark (Encarta Reference Library,
2004)
Tanner, Taylor Growth (Time-Life Books,
1970)
MNA / Xinhua China Lacks 40b cubic meters
of water every year (New Light of Myanmar,
31-12-2004)

OwkabmZeo*F[usr;f ([Hom0wDy#d uwf


yHkESdyw
f ku
d ?f 1974)
lyaA'ordki;f ([Hom0wDyHkESyd w
f ku
d ?f 1963)
rdk;av0oynm (jynfolUvufpGJpmpOf? pmayAdrmef?
1969)
26/ wku
d pf kd;
{&m0wD (wku
d pf kd;pmay? 1981)
27/ vGiaf rmif
rSww
f rf;orkid ;f ref;aZ,smwkid ;f (wpfoufwmpmay?
1973)
28/ Adkvaf t;armif
ork't
f P0gjyif (jynfolUvufpGJpmpOf? pmayAdrmef?
1978)
29/ wuodkvfcifarmifaZmf
tE&m,f>yrf;onfv
h o
l m;0ef;usif (pmayAdrmef? 1979)
30/ OD;rif;axG;aemif(ynma&;) jrefrmhivsif (jynfolUvufpJpG mpOf? pmayAdrmef? 1978)
31/ b*Fvm;yifv,fatmfrkew
f kid ;f (vrf;pOfygwDXmecsKyf?
1974)
32/ OD;rif;acgifOD;
od*Fge'Djrefjynfajrmufzsm;odkU (vrf;pOfygwDXmecsKyf?
1983)
33/ aygif;wnfbke;f Munf
eufeJvSpGmpMum0|m (OMordipf may? 1980)
34/ jrode;f
a&ab;tE&m,fpkaygif;umuG,f (jr0wDpmpOf? 1980)
35/ prf;prf;wif
pdjk ynfom,majrurm (jynfoUl vufppJG mpOf? pmayAdrmef?
1981)

jrefrmh a&t&if;tjrpf
36/ a'gufwmtmavm
37/ a'gufwmat;ausmf
38/ a'gufwmwifatmif
39/ 'gdkuw
f mjrifharmif
40/ Ekid af &Trk;d
41/ a'gufwmjrifhoef;
42/ vSaX;oef;(blrad A')
43/ pdk;pdk;(t*Fy)l
44/ pdk;pdk;(t*Fy)l
45/ pdk;pdk;(t*Fy)l
46/ &J&ifhppfol
47/ 48/ 49/ 50/ 51/ 52/ -

197

uREykf w
f Ukd twGuf avESiahf & (jynfoUl vufppJG mpOf? pmay
Adrmef? 1984)
*sD; (ef)(GENE) ESihf rdwq
f ufjcif; (jynfolUvufpGJ
pmpOf? pmayAdrmef? 2001)
20 &mpk lyaA'ol&Jaumif;rsm; (rHka&G; pmtkyw
f ku
d ?f
2001)
a&S;acwfjrefrmwk\
Yd pyg;usD (jynfoUl vufppJG mpOf? pmay
Adrmef? 1989)
jrefrmhav? jrefrmha& (jynfoUl vufppJG mpOf? pmayAdrmef?
1989)
oaEom; (jynfolUvufpGJpmpOf? pmayAdrmef? 1992)
ajrmufzsm;jrefrmjynf cgcgbdk&mZDokdU (jynfolUvufpGJ
pmpOf? pmayAdrmef? 1998)
pMum0Vm\obm0ordki;f (rHka&G;pmtkyw
f ku
d ?f 2001)
t&m&mwkid ;f \oDtk&d DwpfckqDokdU (rHka&G;pmtkyw
f ku
d ?f
2002)
t&m&mwkid ;f \oDtk&d DESihf aysmufqHk;aeaomuGi;f quf
(ESpu
f mvrsm;? 2004)
ydkUaqmifa&;0efBuD;Xmeaqmif&u
G cf surf sm; (1) (ydkUaqmif
a&;0efBuD;Xme? 1999)
jrefrmhpG,pf Hkusr;f twGJ 1 rS 6? 8? 9? 11 rS 13? 15
(pmayAdrmef)
vlxkoyd u
H sr;f twGJ 4? 7? 9 (jrefrmEkid if b
H momjyefpmay
toif;? 1957)
yx0D0if? er0wef; (ausmif;oHk;pmtkyf aumfrwD?
1984)
jrefrmEkid if Hyx0D0if? txufwef; (ausmif;oHk;pmtkyf
aumfrwD? 1978)
yx0D0if? yxrwGJ? 'orwef; (ausmif;oHk;pmtkyf
aumfrwD? 1986)
jrefrmhpG,pf Hkusr;f ESpcf sKyf 1979 (pmayAdrmef 1980)?
2002

198

jrefrmh a&t&if;tjrpf

53/ 54/
55/
56/
57/
58/
59/

60/
61/
62/
63/
64/
65/
66/
67/
68/

rdk;av0otaMumif; odaumif;p&mtjzmjzm (rdk;av0o


ESihf ZvaA'TeMf um;rIOD;pD;Xme? 1974)
okw&wemodu
k ?f ,leAD mhqEf iS fh &moDOwk (tqifjh rifOh ;D pD;
Xme? 1984)
zGHUzd;a0pnfjrefrmjynf (1988-2003) (jyefMum;a&;
0efBuD;Xme)
a'gufwmcifarmifGeUf
a&udak iGvo
kd ;kH ygrS (okwya'ompmapmif? 1992 {NyDv)
aemifpkd;(xm;0,f)
'gawGukd odygp (okwya'ompmapmif? 1991 Zlvkid v
f
ppHoed ;f
urmajromapTe;f (okwya'ompmapmif? 1993?
Zefe0g&Dv)
OD;tke;f ausmf
jrefrmjynfjrpfa&cefYrSef;a&;twGuf tao;pm;
(okawoet&m&S)d
uGeyf sLwm toHk;yonfh a&SUajy;pepf wnfaxmifjcif;
(okawoepmwrf;zwfyGJ 1984)
xifatmifausmf
a&zlvHka&; (EG,ef Dr*Zif;? 'DZifbmv 2002)
OD;vS
rk;d a&xde;f odr;f a&; (vkyo
f m;jynfolYaeYpOf 28^5^81)
OD;aX;atmif
rk;d v,fEiS hf rk;d aESmif;&moDOwktajctae (aMu;rHk 9^8^
80)
a'gufwmpHvSaomf
urmtwGuf a&vHkavmufyg&JUvm; (aMu;rHk 22^3^97)
t&m&Sw
d pfOD;(OD;xGe;f vGi)f a&iwfaeaom rdUBuD;rsm;twGuaf & (aMu;rHk 22^3^96)
oD[atmif
pnf;vHk;cspMf unfa&TjynfopfqDokdY (aMu;rHk 1-14^2^
2005)
a'gufwmvGiu
f kd
touf&Snpf GmtemrJha&; (9) (aMu;rHk 27^5^2005)
armifbaz(Om)
aus;vufpufa&wGi;f rsm; &moufyefokH;pGEJ ikd af &; tpOf
yjyifxed ;f odr;f ay; (aMu;rHk 4^8^ 2005)
1^2005 owif;pm&Si;f vif;yGJ (aMu;rHk 2^2^2005)

jrefrmh a&t&if;tjrpf

pOf
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15

16

199

okyjf yyHkrsm;pm&if;
yHktrSwf
taMumif;t&m
pmrsuEf Sm
1-1 a&armfvDusL;wpfckzGJUwnfyHk
1-2 1939 ckESpu
f avm&ifhtoHk;ycJhaom trIet
f &Sed jf rihf
qdkuvkx
d &Gef
2-1 a&udktajcoHk;rsK;d pvHk;jzpfay:apEdkio
f nfh tylcsed f
Zkefe,fajrjyyHk
2-2 a&cJjrpf jzpfay:vmyHkjyyHk
2-3 jrefrmEdkiif H\ ESppf OfyQrf;rQ pdkxkdi;f qtajcjyyHk
4-1 a&ESihf tvm;wlj'yfaygif; 3 ckwkdY\ qlyGuf
tylcsed Ef Sihf at;cJtylcsed w
f kdYtMum; uGm[rIjyyHk
4-2 jrpfauGUwpfck\ ajrjyifnDyHkESihf uefYvefYjzwfyHk
4-3 jrpfauGUrS jrpfusK;d tif;jzpfvmyHktqifhqifh
4-4 jrpf0uRef;ay:wpfck wnfaqmufjzpfay:vmyHk
5-1 ZvoHo&mvnfywfaeyHk
5-2 ZvoHo&m jzpfpOfrsm;
5-3 a&aiGUyifaiGUjyefEIe;f wdki;f ajrqDvTmbavmufwHk;
wyfqifyHk
5-4 urm\ ZvoHo&mvnfywfrItajctaejyyHk
6-1 a&tm;vQyfppf"mwftm; xkwv
f kyyf Hk tajccHenf;pepf
7-1 tar&duefEkdiif H? rifeDqkd;wm;jynfe,f? xa&pDrdUtm;
1965 ckESp?f ZGev
f 13 &ufaeYwGif 'kuay;oGm;aom
avqifESmarmif;
7-2 qlemrDivsiyf ifha&vIid ;f jzpfay:vmyHk

200

pOf
1
2
3
4
5
6
7

jrefrmh a&t&if;tjrpf

tajcjyZ,m;pm&if;
Z,m;trSwf
taMumif;t&m
pmrsuEf Sm
2-1 urmha&xkysHUESHYyHkjyZ,m;
2-2 a&teuft
f vku
d f yifv,fjyifork'&matmufcif;jyif
{&d,mESihf &mcdkiEf Ie;f jyZ,m;
5-1 jrefrmEdkiif HwGif ESppf Ofrk;d tenf;qHk;ESihf trsm;qHk;& rdUe,frsm;
5-2 jrefrmEkid if HwGif ESppf Ofrkd;&Gm&uftenf;qHk;ESihf trsm;qHk;&So
d nfh
rdUe,frsm;
5-3 a&oHo&mvnfrIaMumifh rdUe,ftvdkufESpfpOfjzpfay:avh
&Sdaom a&tajctae
5-4 jynfe,fESihf wdki;f tvku
d f ESppf Oftrsm;qHk; a&aiGUyifaiGUjyefEkid f
onfhyrmP
8-1 jrpfa&BuD;rnfh owday;csuf xkwjf yefay;&avh&Sad om rdUrsm;
\ pdk;&draf &rSwEf Sihf tjrifhqHk;wufcJhonfh a&trSwEf Sihf aeY&uf

2005 ckESpf? pmayAdrmefpmrlqk


okwya'om (odyHESihf toHk;csoyd H) pmrlyxrqk&

jrefrmha&t&if;tjrpf
a&;ol - Ek d i f a &T r d k ;
pD;yGm;a&;OD;wnfcsuf (4) &y
tz OD;apmvGi?f trda':'DwkYdrS arG;zGm;onf/ &efukef 0dZm? odyHwuokdvf
rS bDtufppf DbGJU? tar&duefjynfaxmifpk yifq,faA;eD;,m;jynfe,f? ar;vm;AD;vf
wuokv
d rf S bDtufpf (rk;d av0o) bGJUESihf &efukepf D;yGm;a&;wuokdvrf S 'Dtufpf
bGJUvGe'f Dyvdkrm &cJhonf/
tar&duefjynfaxmifpk trsKd;om;[m&Dudef;A[dkXme? rD,mzD? zavmf&D'g
jynfe,fwiG f *d[w
f krkd;av0ocefYrSe;f a&; tvkycf iG o
f ifwef;? umvDzkd;eD;,m;jynfe,f
wuokdvf (a';Apf) wGif jrpfa&cefYrSe;f a&;oifwef;? taemufajrmufjrpfa&cefYrSe;f a&;
Xme? trsK;d om;rk;d av0ovkyif ef;Xme? ayghwvef? atmf&D*Gejf ynfe,fwGif tvkycf Gif
oifwef;wkYdukd wufa&mufcJhonf/
1986 ckESp?f pmayAdrmefpmrlqkukd ]]jrefrmhav? jrefrmha&}} jzifh yxrqk
&&Scd o
hJ nf/ xdkpmtkyjf zifyh if 1989 ckEpS ?f trsK;d om;pmayqk &&Scd o
hJ nf/ 2002 ckEpS f
wGif ]]jrefrmh rkwo
f }kH } pmrljzifh pmayAdrmefpmrlqk okwya'om (odyEH iS hf toHk;csoyd )H
yxrqk? ,if;pmtkyjf zifhyif 2003 ckESpt
f wGuf trsK;d om;pmayqk&&Scd Jhonf/
trnf&if;rSm OD;[efa&T jzpfonf/
ae&yfvdyfpm- trSwf 77? "rapwDvrf;? ajreDukef;? prf;acsmif;rdUe,f?
&efukefrdU/

Das könnte Ihnen auch gefallen