Innovatie in communicatie

Zorg 2.0
Over de omgang tussen de nieuwe patiënt

Steeds vaker zoekt én vindt de patiënt informatie over gezondheid en ziekte via het internet. Zijn

zorgprofessionals wel voldoende bekend met de manier waarop en de omvang waarin patiënten dit

doen? Patiënten lijken hierin voor te lopen op de zorgverleners, bij wie de weg naar het internet nog

niet ‘in het systeem’ zit. Hoe kan optimaal gebruik worden gemaakt van het internet om de zorg voor

de patiënt alsmede de interactie met hem op een hoger plan te tillen? We praten erover met enkele

pioniers.

Zorg 2.0 symboliseert het nieuwe ondernemen in de zorg,

waarbij de toegevoegde waarde van de interactie tussen
patiënt en zorgverlener een van de pijlers is van een betere
gezondheidszorg

26
en de nieuwe zorgverlener
Jolanda Hamers, redacteur
In 2003 zocht 1 op de 3 patiën-
ten voorafgaand aan een zie-
kenhuisbezoek op internet naar
informatie over de mogelijke
kwetsuren en behandelmoge-
lijkheden. Eind 2008 doen 7
van de 10 dat. Maar, internet
gebruiken om enkel informatie
op te zoeken, is voor sommi-
gen hetzelfde als een mobiele
telefoon alleen gebruiken om
te telefoneren. Fotograferen,
sms’en, chatten en mms’en zijn
niet meer weg te denken opties
van een mobiele telefoon,
die daardoor voor de huidige
generatie een verlengstuk van
henzelf wordt. Analoog hieraan
is internet meer dan sec een
informatiebron die in de vorm
van eenrichtingsverkeer de toe-
schouwer van gegevens voor-
ziet. Interactiviteit en samen
zijn de sleutelwoorden.
De maatschappelijke trend
waarin mensen internettech-
nologieën gebruiken om geza-
menlijk inhoud en kennis te
produceren en delen, heet web
2.0. Waar het oude web (1.0)
slechts bedoeld was om infor-
matie op te halen is de tweede
generatie – 2.0 – een interactief
medium. Naar analogie hiervan
heeft het begrip Zorg 2.0 zijn
intrede gedaan. Alles draait
hierbij om participatie, gemeen-
schappelijkheid en informa-
tie. Zorg 2.0 symboliseert
het nieuwe ondernemen in de
zorg, waarbij de toegevoegde
waarde van de interactie tus-
sen patiënt en zorgverlener een
van de pijlers is van een betere
gezondheidszorg. Er lijkt een
onherroepelijke en wezenlijke
kentering plaats te gaan vinden
in de relatie tussen zorgvrager
en zorgverleners. Een van de
centrale vragen is hoe nieuwe
media als weblogs, online-
communities, Twitter, Podcasts,
Vodcasts en RSS-feeds zorgcon-
sumenten kunnen ondersteunen
bij het krijgen en geven van
informatie. Maar vooral, hoe zijn
ze van dienst bij het uitwisselen
van ervaringen en netwerken
en het vergemakkelijken van
bijvoorbeeld ziekenhuisbezoek
en -opnames?
De nieuwe gebruikers
Wie maken er gebruik van de
mogelijkheden die web 2.0 ons
biedt? Met andere woorden,
wie zijn die nieuwe patiënt en
nieuwe zorgverlener?
Om met de eerste te begin-
nen: waarschijnlijk de meest
bekende interactieve zorgvrager
in Nederland is Maarten Lens-
Fitzgerald, een jonge nieuwe-
mediaprofessional die vanaf
het moment dat bij hem de
diagnose kanker werd gesteld,
daarvan uitvoerig verslag doet
op het internet. Hij gebruikt
zijn weblog, zijn Flickr-account
en niet te vergeten Twitter om
zijn ervaringen met anderen te
delen. Voor zijn afspraken met
de specialisten in het zieken-
huis zet hij Google in. Maarten
vertelt wat zijn behandelings-
programma is, vermeldt de
uitslagen van onderzoeken bij
27
wijze van spreken ‘real time’ op
zijn weblog, en laat iedereen als
het ware meekijken terwijl hij
een CT-scan ondergaat. Het zou
hem te kort doen, te denken
dat hij als een soort freak met
zijn gezondheid omgaat. In zijn
eigen woorden: ‘This is the blog
of the journey I started on June
4th 2008 when I found out I had
a tumor between my lungs. Its
a journal for all to read, to stay
informed and for me to share.’
(Zie www.maartensjourney.
com.) Vrienden, familieleden en
huisarts worden zo – impliciet
– uitgenodigd om mee te kijken
en kunnen, volgens Maarten,
met vragen komen voor de spe-
cialist waaraan hij zelf nog niet
had gedacht.
Natuurlijk is (nog) niet iedere
patiënt zoals Maarten. Maar
als het bovenstaande ons iets
duidelijk maakt, is het wel dat
de inzet van interactieve mid-
delen die web 2.0 ons biedt, een
nieuwe wereld van mogelijkhe-
den en communicatiemiddelen
schept. Een wereld, waar zorg-
verleners onherroepelijk mee
te maken krijgen en waarmee
zorgvragers en -verleners hun
voordeel kunnen doen.
Met de vraag wie de (zorg)
professionele tegenhanger van
Maarten is, komen we bij een
ander hoofdstuk terecht. Was
zijn huisarts de Noord-Ame-
rikaan Jay Parkinson geweest
dan zou dat een ideale match
opleveren. Hij heeft geen prak-
tijkruimte, maar doet de meeste
consulten online. Patiënten die
FWG Wetenswaardigheden maart/april 2009
hem willen raadplegen, kunnen
hem tussen acht uur ’s ochtends
en vijf uur ’s middags bereiken
via instant messenger, e-mail of
videochat. Wanneer het nodig
is, doet hij een huisbezoek. Het
vervolgcontact kan weer online
plaatsvinden. Ook in Neder-
land werken (huis)artsen die
in toenemende mate nut en
toegevoegde waarde ervaren
van de inzet van ICT en nieuwe
manieren van communiceren.
Toch lijkt de nieuwe patiënt de
nieuwe zorgverlener in aantal
1 miljoen Nederlanders hebben een weblog,
waarvan er ongeveer 17.000 zorggerelateerd zijn
ruim te overstijgen. Medici zelf
zijn nog wat terughoudender
met het gebruik van internet als
informatie- en communicatie-
bron. ‘De patiënt loopt voor op
de beroepsgroep’, zegt Lucien
Engelen, hoofd Acute Zorgre-
gio Oost (een samenwerkings-
verband van zorgaanbieders,
waaronder het UMC St Radboud,
huisartsenposten, ambulance-
diensten en apothekers in de
regio) en hij vervolgt: ‘Waar
de patiënten al lang en breed
informatie over ziekte en zorg
uitwisselen met gebruikmaking
van 2.0 technologieën, staan
zorgverleners aan de zijkant.
1 miljoen Nederlanders heb-
ben een weblog, waarvan er
ongeveer 17.000 zorggerela-
teerd zijn.’ Tel daar de talloze
internetfora waar patiënten
ervaringen uitwisselen eens bij
op – dat zijn feiten die de voor-
bodes lijken van grote veran-
deringen in de organisatie van
de zorg. Kennis en informatie
over zorginstellingen gaat de
hele wereld over zonder dat de
betreffende partij het weet, laat
staan kan sturen. Dit zijn de
feiten en cijfers waarmee Lucien
soms Raden van Bestuur van
zorginstellingen versteld kan
doen staan.
Speelt hier ook een genera-
tiekloof mee? Met name in de
bestuurlijke en beleidslagen van
de zorginstellingen zijn mensen
actief die niet zijn opgegroeid in
een digitale omgeving, maar bij
wie de wereld van het internet
op een later moment in hun
leven zijn intrede deed. Veel,
jonge, patiënten van nu kennen
geen wereld zonder digitalia en
hebben deze geïntegreerd in
hun leven, in hun zijn. Wellicht
is de kloof in het gebruik van
internet als interactief medium
tussen zorgverlener en zorgge-
bruiker hierop – althans gedeel-
telijk – te herleiden. ‘Hoewel’,
moet Lucien helaas constate-
ren, ‘de jonge mensen van 25
jaar niet behoren tot de digital
natives; dat is pas de generatie
daarna, die nu een jaar of 12-13
is.’
Acute zorg en Zorg 2.0
Lucien Engelen is de initiatief-
nemer van AcuteZorg.nl en
omschrijft de groep mensen
die bovenstaande ontwikkelin-
gen op de agenda proberen te
krijgen als Zorg 2.0-evange-
listen. Wat verbindt de acute
zorg met interactief internet?
Lucien: ‘Vanuit onze taak om de
28
zorg rondom de acute patiënt
te coördineren, kwam de vraag
een kennisnet in te stellen voor
bij de acute zorg betrokken
hulpverleners. Waar vinden we
informatie over de acute zorg
en hoe brengen we die op een
handzame manier bij elkaar
met als doel kennisdeling en
onderzoek te faciliteren? Op
internet blijkt veel informatie
beschikbaar, maar door het
versnipperde aanbod was de
omgang ermee weinig effectief.’
Los hiervan constateerde zijn
onderzoeksteam een grote kloof
tussen patiënt en zorgprofes-
sional in het gebruik van en de
toegang tot deze informatie.
Door het aan de hand nemen
van collega’s en laten zien
hoe de patiënt al lang gebruik
maakt van de nieuwe media,
hopen Lucien en zijn team twee
vliegen in een klap te slaan.
Enerzijds het oprichten van een
digitale kennispoort rondom
acute zorg en anderzijds het
promoten van de kansen én val-
kuilen van de ontwikkeling Zorg
2.0. Zo is het negen maanden
geleden begonnen.
Op 24 maart jongstleden wer-
den de eerste vruchten van de
inspanningen geplukt met de
lancering van AcuteZorg.nl: een
online community waar infor-
matie over de acute zorg wordt
samengebracht zodat deze
toegankelijk en beschikbaar is
voor zorgprofessionals. Medici,
verpleegkundigen, paramedici
Het primaire doel van de kennispoort is te komen tot een
doelgerichte, innovatieve en transparante manier van
kennisdeling en –bundeling
en andere betrokkenen vinden
in deze database direct wat ze
zoeken of een doorverwijzing
naar een andere bron. Het pri-
maire doel van de kennispoort
is te komen tot een doelge-
richte, innovatieve en transpa-
rante manier van kennisdeling
en –bundeling. De informatie
en artikelen zijn overigens voor
iedereen zichtbaar, ook voor de
(potentiële) patiënt, maar dis-
cussies vinden plaats achter een
login, waarvoor een verplichte
registratie van de zorgverleners
Het team van AcuteZorg.nl met vlnr. Tom van de Belt, Saskia van Gelderen,
Lucien Engelen, Hidler van Dijk en Marco Derksen
geldt. Er is een garantie dat de
bezoekers betrouwbare en vol-
ledige informatie krijgen in de
versnipperde (digitale) wereld
van de acute zorg.
Het is de toepassing van nieuwe
media waarin dit platform zich
onderscheidt van andere initi-
atieven. Zorgverleners kunnen
kennis en ervaring uitwisselen
met collega’s met behulp van
nieuwe media. Volgens Lucien
ligt de focus op de ‘bewustwor-
ding van de ketenbenadering en
het stimuleren van de samen-
29
werking binnen deze keten door
het beschikbaar stellen van
informatie voor alle relevante
partijen via een communica-
tienetwerk’ - dat is waaraan de
community zijn meerwaarde
ontleent. Door de koppeling
aan een digitaal documenta-
tiecentrum (Spoedzorg-Bibli-
otheek, waar IQ-Healthcare
en het Julius Centrum voor de
inhoud garant staan) komt zo
alle informatie op één plaats
samen. Naast kennisdeling is
het stimuleren van kennisont-
wikkeling door onderzoek een
tweede doel van AcuteZorg.nl.
De uitwisseling van ervaringen
moet en kan zo leiden tot een
evidence-based spoedzorgke-
ten, waarbij continuïteit in zorg
en (regionale) samenwerking
bevorderd wordt. Wetenschap-
pelijk onderzoek naar de toege-
voegde waarde van de com-
munity zal de effecten ervan in
beeld brengen.
Cruciaal is, aldus Lucien, dat
AcuteZorg.nl door en voor
zorgverleners is ontwikkeld,
waardoor het een ‘intrinsieke
ontwikkeling is met een enorme
groeipotentie’.
ParkinsonNet
In het Nijmeegse St Radboud-
ziekenhuis zijn meer soortge-
lijke innovatieve ontwikkelingen
gaande. Sinds 2004 is er het
ParkinsonNet actief, opgezet
door Bas Bloem en Marten
Munneke, respectievelijk als
neuroloog en bewegingsweten-
schapper betrokken bij de zorg
voor patiënten met Parkinson.
Een gecompliceerde, chronische
aandoening met veel betrok-
ken professionals, zowel in
het ziekenhuis als daarbuiten
(bijvoorbeeld revalidatiecen-
FWG Wetenswaardigheden maart/april 2009
tra, ergo- en fysiotherapeuten,
psychologen, seksuologen, psy-
chiaters en logopedisten). Dit
legt tevens de achilleshiel in de
behandeling bloot: de afstem-
ming tussen deze partijen op
de eerste plaats en daarbij het
gebrek aan deskundigheid van
de individuele zorgverleners.
Een gebrek dat ontstaat omdat
zorgverleners te weinig Parkin-
son patiënten behandelen om
expertise op te kunnen bouwen.
‘Dit hebben we willen door-
breken door het opzetten van
netwerken’, vertelt Marten als
hem gevraagd wordt naar de
aanleiding het ParkinsonNet
op te zetten. Want dat is het
ParkinsonNet: een netwerk van
Het team van ParkinsonNet met vlnr. Maarten Nijkrake, Noortje Bergevoet,
Marten Munneke, Hanneke Kalf, Bas Bloem, Monique Schmidt, Ingrid
Sturkenboo en Lars Oude Nijhuis
zorgverleners die gespeciali-
seerd zijn in het behandelen en
begeleiden van mensen met de
ziekte van Parkinson of parkin-
sonisme. Ook biedt het netwerk
behandelrichtlijnen, bijscholing
en online cursussen. Marten:
‘Feitelijk is het netwerk de Gou-
den Gids van de regio als het
gaat om Parkinson.’ Alle adres-
sen van de netwerkdeelnemers
zijn erin opgenomen, zodat
patiënten snel en makkelijk te
weten komen bij welke behan-
delaar ze terecht kunnen. Want
hoewel het ParkinsonNet primair
op de zorgverlener is gericht,
hebben patiënten wel toegang
tot het netwerk.
Direct vanaf de start was het
30
netwerk een groot succes en
kwamen professionals vanuit
het hele land met verzoeken
om ook in hun regio een net-
werk te installeren. Sinds 2004,
toen in de Nijmeegse regio het
netwerk in de lucht ging, zijn
ongeveer vijftig regionale net-
werken geïnstalleerd, allemaal
onder begeleiding van Marten
en zijn team. ‘Wij zijn betrok-
ken bij de opzet, selectie van de
deelnemers en de scholing van
de professionals’, zegt Marten
en voegt eraan toe dat juist dit
succes ook als een potentieel
struikelblok werd ervaren. Het
vergt het een en ander van
de organisatie om deze ont-
wikkeling goed te sturen en
monitoren. In samenwerking
met landelijke partners is het
Radboudziekenhuis hier goed in
geslaagd.
Dat het ParkinsonNet een
meerwaarde heeft voor zowel
de zorgverlener als de patiënt,
staat voor Marten als een paal
boven water: ‘Professionals
in een netwerkregio werken
vaker volgens de richtlijnen. Dat
levert een betere kwaliteit van
zorg op, leidt tot meer tevre-
denheid bij de patiënten en tot
een kostenreductie.’ Netwerken
voorziet volgens hem in een
behoefte en iedereen heeft er
profijt van: het vergroot het
werkplezier en de patiënt is
beter af. Marten denkt dat alle
(chronische) aandoeningen
waarbij sprake is van een keten
van zorgverleners baat hebben
bij de installatie van een profes-
sioneel netwerk á la Parkinson-
Net.
De patiënt centraal
2.0 netwerken hebben baat voor
Netwerken voorziet in een behoefte en iedereen heeft er
profijt van: het vergroot het werkplezier en de patiënt is
beter af
de zorgverlener. Door een meer
deskundige en efficiënte zorg-
verlening is het profijt ook voor
de patiënt evident. Zowel Mar-
ten als Lucien zijn hiervan over-
tuigd. Bovendien geeft het een
nieuwe impuls aan de bekende
en alom geprezen uitspraak: ‘de
patiënt centraal stellen’.
Sprekend voorbeeld hiervan
noemt Marten de digitale IVF-
poli, opgezet door een andere
Zorg 2.0-evangelist Jan Kremer.
Als pleitbezorger van het zoge-
naamde patiënt empowerment
stelt hij de patiënt centraal en
maakt hij hem verantwoorde-
lijk voor zijn eigen zorgproces.
Onder andere door patiënten
inzicht te geven in hun eigen
medische dossiers zodat de
patiënt over dezelfde informatie
beschikt als de arts, krijgt in
zijn optiek de patiënt meer grip
op het eigen ziekteproces. Hier-
bij hoort ook de mogelijkheid te
chatten met de dokter en met
lotgenoten.
De kracht van beide ontwik-
kelingen wordt nu gebundeld
in MijnZorgnet, een combina-
tie van drie elementen. Om te
beginnen staat de (vraag van
de) patiënt centraal, daarbij
komt een optimale informa-
tievoorziening aan zowel de
patiënt als de zorgverleners en
op de derde plaats een goede
afstemming tussen betreffende
zorgverleners. MijnZorgnet
beoogt een serviceorganisatie
te zijn die ondersteuning biedt
bij het opzetten en implemente-
ren van netwerken, zodanig dat
de kwaliteit gewaarborgd is.
De kloven overbruggen
Bovengenoemde initiatieven zijn
slechts enkele voorbeelden van
de wereld die Zorg 2.0 heet.
Op diverse plaatsen in het land heeft voor nieuwe media en
zijn zorgprofessionals bezig met internet en vandaar uit ontwik-
bijvoorbeeld de implementatie kelingen initieert.’ Als ambassa-
van kennisnetten of het opzet- deurs proberen zij hun collega’s
ten van digitale poliklinieken. hierin mee te krijgen. Soms
Lucien beaamt dat de olievlek echter, loopt het vast omdat
zich langzaam verspreidt, maar de 2.0 mogelijkheden schier
constateert tevens dat ‘het onuitputtelijk lijken en zorgver-
vaak afhangt van een individu- leners door de bomen het bos
ele zorgverlener die een passie niet meer zien. Hierin kun je
Korte cursus 2.0-idioom
Met Twitter kunnen mensen elkaar via een website op de
hoogte houden met korte berichten over allerlei zaken. Deze
kleine berichten worden ook wel ‘tweets’ genoemd. Hulpmid-
delen daarbij zijn onder andere sms of e-mail. De dienst biedt
kortweg de mogelijk om te chatten in een weblog-omgeving,
ook wel microbloggen genoemd. Alles draait bij Twitter om de
vraag ‘Wat ben je aan het doen?’
Flickr is een website voor het beheren van foto’s en het delen
daarvan. De twee belangrijkste doelen van Flickr zijn: mensen
helpen om hun foto’s beschikbaar te stellen aan andere (beken-
de) mensen en het mogelijk maken van nieuwe manieren tot het
organiseren van foto’s in een soort digitaal fotoalbum. Aan de
gedeelde foto’s kunnen verder ook nog voorwaarden meegege-
ven worden voor gebruik van deze foto’s.
RSS is een standaard om informatie aan te bieden en een
eenvoudige methode om automatisch op de hoogte te blijven
van websites. Bezoekers hoeven niet naar internetpagina’s te
surfen om te kijken of de pagina’s gewijzigd zijn. Zij kunnen
zich abonneren op RSS-feeds van de website en krijgen dan via
RSS automatisch een boodschap wanneer de webpagina’s zijn
geactualiseerd.
Een podcast is een audio-uitzending via internet, waarop via
een RSS-feed een abonnement te nemen is. In dat geval wordt
een podcast automatisch gedownload zodra de uitzending
beschikbaar is, het zogenaamde podcasten. Het woord is afge-
leid van iPod, omdat het geluid af te spelen is met een iPod of
andere MP3-speler.
Vodcast is in essentie hetzelfde als podcast, alleen gaat het
dan niet meer om geluidsbestanden, maar om videobeelden.
De naam Vodcast is een combinatie van Vod (Video on demand)
en (web/broad/narrow)casting.
Instant messaging is een benaming voor technologieën waar-
bij het de bedoeling is dat berichten zo snel mogelijk worden
overgebracht. Twitter en Live Messenger zijn voorbeelden van
netwerken die op deze manier functioneren.
31 FWG Wetenswaardigheden maart/april 2009

de mensen helpen door, zoals
Lucien vertelt over zijn erva-
ringen in het UMC St Radboud,
voor een omgekeerde benade-
ring te kiezen: vraag de specia-
list waar hij behoefte aan heeft,
wat hij mist bij de uitoefening
van zijn vak. ‘Ik heb het gevoel
dat ik onvoldoende geïnfor-
meerd ben over mijn vakgebied,
omdat ik geen tijd heb alle vak-
bladen door te lezen’, is een van
de antwoorden. Nou, dat lost
het team van Lucien makkelijk
op door een aantal RSS-feeds
te installeren. Het leuke hier-
van is, vertelt hij lachend, dat
MijnZorgnet beoogt een serviceorganisatie te zijn die
ondersteuning biedt bij het opzetten en implementeren van
netwerken, zodanig dat de kwaliteit gewaarborgd is
mensen later vaak vragen om
meer toepassingen. Stapje voor
stapje, is zijn credo, en door het
aanbieden van concrete hand-
vatten, doen zo ook in de zorg
de nieuwe media hun intrede.
Maar de kloof tussen zorgver-
leners en nieuwe media is niet
de enige die overbrugd moet
worden. Het overbruggen van
de afstand met de zorgvrager is
een tweede drijfveer om Zorg
2.0 te omarmen. De zorgver-
lener staat, in termen van 2.0,
namelijk ook mijlenver van zijn
patiënt af. Burgers wisselen veel
32
kennis en ervaringen uit over
gezondheid(szorg). De cijfers
zijn al genoemd: 17.000 zorgge-
relateerde weblogs en 70% van
de patiënten die voorafgaande
aan een ziekenhuisbezoek via
Google of consumentenfora
informatie zoekt. Patiënten zijn
mondiger en beter geïnformeerd
dan ooit, hebben al een diagno-
se gesteld en confronteren daar
de professional mee. En hoewel
nog steeds algemeen wordt
aangenomen dat het meren-
deel van de informatie op het
internet onbetrouwbaar is, blijkt
dat slechts 6% van de zoge-
naamde user generated content
over gezondheid niet klopt. Met
andere woorden: patiënten zijn
enorme kennisbronnen.
Wat is volgens Lucien de bood-
schap die de zorginstellingen
hieruit moeten destilleren? Om
te beginnen moet de communi-
catie met de (potentiële) patiënt
(en zijn/haar omgeving) anders
worden ingericht en moeten
zorgverleners zich afvragen
op welke wijze zij in kunnen
spelen op vragen die leven bij
de zorgvragers. ‘Zorg ervoor
dat de informatie op je web-
site klopt en verwijs patiënten,
voordat ze op het spreekuur
verschijnen, daar via een e-mail
naar. Dit algemene kader moet
goed op orde zijn, zodat in de
spreekkamer behandelaar en
patiënt meer tijd hebben om
in te gaan op de werkelijke,
diepere onderwerpen.’ Aan de
voorkant zorgen voor een infor-
matiehuishouding die op orde
is. Bijkomend voordeel is dat
de informatie komt van een
betrouwbare partij: de zorgin-
stelling zelf. Lucien tovert het
ene na het ander voorbeeld
uit zijn 2.0-koker. Zoals: stuur
de patiënt de dag voorafgaand
aan de afspraak een sms-
bericht ter herinnering. Het
aantal no-shows zal daardoor
dalen en, door de gegevens
te koppelen aan de planning,
maak je de bedrijfsvoering
efficiënter. Dit heeft allemaal
vooral te maken met het aan-
passen en optimaliseren van
de verhouding met de patiënt
en niet met digitale technologie.
De kennispoort AcuteZorg.nl
is slechts een voorbeeld, legt
Lucien uit, ‘belangrijk is dat
we de kennis en ervaringen
uiteindelijk geborgd krijgen in
de opleidingen voor de medici,
verpleegkundigen en ondersteu-
ners. De inzet en het gebruik
zal ons voor nieuwe vragen stel-
len. De verhouding tussen de
patiënt en zorgverlener wordt
geherdefinieerd. De mogelijk-
heden van het internet voor
de gezondheidszorg betekenen
vragen voor patiënten, artsen,
patiëntenorganisaties, ver-
pleegkundigen, bestuurders en
33
opleiders. Welke positie gaat
de patiënt zich toe-eigenen,
welke kwaliteiten worden er van
zorgverleners gevraagd, hoe
zit het met bescherming van
zowel patiënten als zorgver-
leners, wat verandert er in de
dagelijkse werkprocessen in de
gezondheidszorg?’ Verbetering
van de zorgverlening is daarbij
het uiteindelijke doel, daarover
zijn de ambassadeurs van deze
innovatie het eens. «
Reageren op dit artikel?
Stuur dan een e-mail aan
communicatie@fwg.nl
FWG Wetenswaardigheden maart/april 2009