4-04 Elektrotehnicar Energetike

OBRAZOVNI PROGRAM
ELEKTROTEHNIAR ENERGETIKE
SADRAJ: OPTI DIO ................................................................................................. 3 1. NAZIV PROGRAMA: ELEKTROTEHNIAR ENERGETIKE ......................................... 3 2. NASTAVNI PLAN ...................................................................................... 3 POSEBNI DIO .............................................................................................. 5 1. PREDMETNI PROGRAMI .............................................................................. 5 1.1. OPTEOBRAZOVNI PREDMETI .................................................................... 5 1.2. STRUNO - TEORIJSKI PREDMETI ............................................................... 6 1.2.1. OSNOVE ELEKTROTEHNIKE .................................................................... 6 1.2.2. ELEKTRINE INSTALACIJE I OSVJETLJENJA ............................................. 14 1.2.3. PRIMJENA RAUNARA U ELEKTROTEHNICI ............................................... 23 1.2.4. ELEKTRINA MJERENJA...................................................................... 28 1.2.5. PRIMIJENJENA ELEKTRONIKA ............................................................... 35 1.2.6. ELEKTRANE I RAZVODNA POSTROJENJA ................................................. 45 1.2.7. ELEKTRINE MREE I DALEKOVODI ........................................................ 53 1.2.8. ELEKTRINE MAINE I POGONI ............................................................. 61 1.2.9. AUTOMATSKO UPRAVLJANJE ............................................................... 74 1.2.10. PREDUZETNITVO ........................................................................... 80 1.2.11. PRAKTINA NASTAVA ....................................................................... 86 1.3. IZBORNA NASTAVA ............................................................................. 104 1.3.1. ENGLESKI (JEZIK STRUKE) .................................................................. 104 1.3.2. EKOLOGIJA I ZATITA IVOTNE SREDINE ................................................ 116 1.3.3. ELEKTROTEHNIKI MATERIJALI ........................................................... 121 1.3.4. RAUNARSKA GRAFIKA I INTERNET TEHNOLOGIJE .................................... 129 1.3.5. MEHATRONIKA ................................................................................ 144 1.3.6. ELEKTRINE INSTALACIJE - PROJEKTI ................................................... 155 1.3.7. ORGANIZACIJA RADA I SISTEM KVALITETA .............................................. 160 1.3.8. ELEKTRINI APARATI I UREAJI ........................................................... 168 1.3.9. ALTERNATIVNI IZVORI ELEKTRINE ENERGIJE ......................................... 172 2. STRUNI ISPIT ...................................................................................... 177 2.1. ISPITNI KATALOZI ZA STRUNO-TEORIJSKI DIO ISPITA .................................. 177 2.1.1. OSNOVE ELEKTROTEHNIKE ................................................................. 177 2.1.2. ELEKTRINE INSTALACIJE I OSVJETLJENJA ............................................ 180 2.1.3. ELEKTRANE I RAZVODNA POSTROJENJA ................................................ 183 2.1.4. ELEKTRINE MAINE I POGONI ............................................................ 186 2.1.5. ELEKTRINE MREE I DALEKOVODI ....................................................... 190 2.2. ISPITNI KATALOZI ZA STRUNI RAD ......................................................... 193 2.2.1. ISPITNI KATALOG PRAKTINOG DIJELA STRUNOG ISPITA STRUNI RAD ....... 193 3. OBAVEZNI NAINI PROVJERAVANJA ZNANJA UENIKA .................................... 197 4. USLOVI ZA ZAVRETAK OBRAZOVANJA ....................................................... 198 5. NAIN PRILAGOAVANJA PROGRAMA UENICIMA SA POSEBNIM POTREBAMA ........ 198 6. NAIN PRILAGOAVANJA PROGRAMA OBRAZOVANJU ODRASLIH ........................ 198 7. PROFIL STRUNE SPREME NASTAVNIKA I STRUNIH SARADNIKA ........................ 198 8. OBLIK ORGANIZACIJE I IZVOENJA OBRAZOVNOG PROGRAMA ........................... 200 8.1. BROJ ASOVA PO GODINAMA OBRAZOVANJA I VRSTAMA NASTAVE .................. 200 9. PROFESIONALNA PRAKSA ........................................................................ 201 10. SLOBODNE AKTIVNOSTI ........................................................................ 202 2
OPTI DIO 1. Naziv programa: ELEKTROTEHNIAR ENERGETIKE 2. Nastavni plan

I II III IV Nastavni predmeti grupe predmeta sed. god. sed. god. sed. god. sed. god. Opteobrazovni predmeti Maternji jezik i knjievnost 3 108 3 108 3 108 3 99 Matematika 3 108 3 108 3 108 3 99 Strani jezik 2 72 2 72 2 72 2 66 Informatika 2 72 Fiziko vaspitanje 2 72 2 72 2 72 2 66 Drutvena grupa predmeta 1. Istorija 2 72 2. Geografija 2 72 3. Sociologija 2 72 Prirodna grupa predmeta 1. Fizika 2 72 2. Hemija 2 72 UKUPNO A 18 648 14 504 10 360 10 330 B Struno-teorijski predmeti 7 252 11 396 11 396 11 363 1. Osnove elektrotehnike 4 144 3 108 Elektrine instalacije i 2. 3 108 2 72 osvjetljenja Primjena raunara u 3. 2 72 elektrotehnici 4. Elektrina mjerenja 2 72 5. Primijenjena elektronika 2 72 3 108 Elektrane i razvodna 6. 2 72 2 66 postrojenja 7. Elektrine mree i dalekovodi 2 72 2 66 8. Elektrine maine i pogoni 2 72 3 99 9. Automatsko upravljanje 2 72 2 66 10. Preduzetnitvo 2 66 C Praktina nastava 4 144 4 144 6 216 6 198 UKUPNO B+C 11 396 15 540 17 612 17 561 D Izborna nastava 2 72 2 72 4 144 4 132 1. Engleski (jezik struke) 2 72 2 72 2 72 2 66 Ekologija i zatita ivotne 2. 2 72 sredine 3. Elektrotehniki materijali 2 72 Raunarska grafika i internet 4. 2 72 2 72 tehnologije 5. Mehatronika 2 72 2 66 6. Elektrine instalacije - projekti 2 72 2 66 Organizacija rada i sistem 7. 2 72 2 66 kvaliteta 8. Elektrini aparati i ureaji 2 66 Alternativni izvori elektrine 9. 2 66 energije E Slobodne aktivnosti 1 36 1 36 1 36 1 33 F Profesionalna praksa 10 dana 10 dana 10 dana G Sedmini broj asova 32 32 32 32 H Broj radnih sedmica 36 36 36 33 Ukupno (A+B+C+D+E) = 4512 Redni broj A 1. 2. 3. 4. 5. Ukupno asova 423 423 282 72 282 72 72 72 72 72 1842 1407 252 180 72 72 180 138 138 171 138 66 702 2109 420 282 72 72 144 138 138 138 66 66 141 30 dana 141
3. Ciljevi i zadaci obrazovnog programa - Sticanje optih i osnovnih znanja za razumjevanje zakonitosti pojava u prirodi i drutvu. - Shvatanje potrebe za elektrinom energijom, njen znaaj i ulogu za razvoj drutva. - Upoznavanje sa organizacijom elektroenergetskog sistema Crne Gore. - Upoznavanje sa znaajem elektroenergetske efikasnosti i odrivosti elektroenergetskog sistema u Crnoj Gori. - Upoznavanje sa opasnostima pri radu sa elektroenergetskim ureajima i poznaje propise o sigurnosti na radu. - Sticanje sposobnost itanja i upotrebe tehnike dokumentacije kao i projekata elektrinih instalacija. - Razvijanje ekoloke svijesti o potrebi ouvanja ivotne sredine. - Upoznavanje sa nainom korienja informatikih znanja u oblasti struke. - Upoznavanje sa tehnikim propisima i standardima. - Upoznavanje sa djelovanjem elektrine struje na ovjeka i zatitom od elektrinog udara. - Upoznavanje sa nainom rjeavanja problemskih zadataka kroz interdisciplinarni pristup. - Osposobljavanje za rukovanje raunarskim sistemom, korienje optih i specijalizovanih softvera za pojedine oblasti nauke i tehnike. 4. Uslovi za upis, odnosno ukljuivanje u program za obrazovanje odraslih - U kolu za sticanje srednjeg strunog obrazovanja u etvorogodinjem trajanju obrazovni program - Elektrotehniar raunara, mogu se upisati lica koja su zavrila osnovnu kolu ili dvogodinju strunu kolu i nijesu starija od 17 godina. Izuzetno, u kolu se mogu upisati lica do 18 godine uz odobrenje Nastavnikog vijea kole. - Lica koja su napunila 18 godina ivota ukljuuju se u program za obrazovanje odraslih. Ako se za upis prijavio vei broj kandidata od broja raspisanih mjesta za upis, upis se vri prema Pravilniku o upisu uenika u strunoj koli. 5. Trajanje obrazovanja - Obrazovanje traje etiri godine. 6. Prohodnost - U redovnom obrazovanju uenici napreduju u vii razred ako su iz svih nastavnih predmeta na kraju tekue kolske godine dobili pozitivne ocjene, obavili profesionalnu praksu i obavili slobodne aktivnosti. - Odrasli napreduju po programu u skladu sa Zakonom o obrazovanju odraslih. 7. Obrazovanje koje se stie - Zavretkom obrazovnog programa Elektrotehniar raunara, uenik stie struno obrazovanje u etvorogodinjem trajanju ELEKTROTEHNIAR ENERGETIKE.
POSEBNI DIO 1. PREDMETNI PROGRAMI 1.1. OPTEOBRAZOVNI PREDMETI 1.1.1. MATERNJI JEZIK I KNJIEVNOST 1.1.2. MATEMATIKA 1.1.3. STRANI JEZIK 1.1.4. FIZIKO VASPITANJE 1.1.5. INFORMATIKA 1.1.6. ISTORIJA 1.1.7. GEOGRAFIJA 1.1.8. SOCIOLOGIJA 1.1.9. FIZIKA 1.1.10. HEMIJA Napomena: Katalozi opteobrazovnih programa su u nadlenosti Zavoda za kolstvo.
1.2. STRUNO - TEORIJSKI PREDMETI 1.2.1. OSNOVE ELEKTROTEHNIKE 1. Naziv predmeta: OSNOVE ELEKTROTEHNIKE 2. Broj asova po godinama obrazovanja i vrstama nastave Vrste nastave Praktina Teorija Vjebe nastava 108 36 72 36
Razred I II III IV Ukupno
Ukupno 144 108
180
72
252
Vjebe: odeljenje se dijeli na grupe do 17 uenika. 3. Opti ciljevi nastave - Upoznavanje sa osnovnim zakonima elektrotehnike u kolima jednosmjerne i naizmjenine struje. - Upoznavanje zakonitosti elektrostatikog i elektromagnetnog polja. - Upoznavanje uloge razliitih materijala, njihovih fizikih i hemijskih karakteristika. - Razvijanje sposobnosti rjeavanja elementarnih problemskih zadataka. - Prepoznavanje i razumijevanje primjene osnovnih fizikih zakona kod elektrinih instrumenata, maina i ureaja. - Upoznavanje mjera zatite pri radu u laboratoriji. - Primjenjivanje teorijskog znanja u praktinom/laboratorijskom radu. - Upoznavanje naina rjeavanja problemskih zadataka kroz interdisciplinarni pristup. - Razumijevanje i pravilna upotreba strune terminologije.
4. Sadraji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: PRVI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Uvodni dio - Elektrina svojstva materije - Razvija sposobnost - Uoava strukturu - Objanjava logikog materije i njenu strukturu materije. razmiljanja. valentnost na primjerima atoma. - Razlikuje i - Opisuje elektrina uporeuje svojstva - Razvija svijest o izolatore, materijala. ureenosti u provodnike i sistemu prirodnih poluprovodnike. nauka i nastoji da - Uporeuje mjerne - Navodi samostalno izvodi veliine i navodi meunarodni SI analogije. primjere. sistem jedinica. Elektrostatika - Na primjeru uoava - Razvija - Opisuje odgovornost o probno elementarno zatiti ivotne naelektrisanje. naelektrisanje. sredine. - Primjenjuje - Definie vektorske osnovne operacije veliine. sa vektorima. - Na primjerima - Navodi Kulonov odreuje silu koja zakon. djeluje izmeu naelektrisanja. - Stvara radne - Crta sile - Objanjava navike. elektrinog polja elektrino polje i za razliite veliine koje ga primjere karakteriu. naelektrisanja. - Razlikuje homogeno od nehomogenog - Razvija sposobnost elektrinog polja. logikog - Odreuje fluks na - Definie fluks razmiljanja. primjerima. elekrinog polja. - Definie potencijal - Izraunava potencijal i napon elektrinog polja i na razliitim napon. primjerima naelektrisanih tijela. - Razlikuje vrste - Definie osnovne kondenzatora i elektrine proraunava karakteristike kapacitivnost. kondenzatora. - ematski prikazuje - Navodi naine vezivanje vezivanja kondenzatora u kondenzatora. grupe i
Preporuke za izvoenje nastave - Prikazati modele razliitih atoma i analizirati strukturu.
- Dati primjere izvedenih jedinica i pretvaranja jedinica. - Uraditi zadatke sabiranja i oduzimanja vektora. - Praktino pokazati primjere manifestacije elektrostatikog polja. - Crtati vektore elektrostatikog polja. - Uraditi raunske primjere odreivanja potencijala i razlike potencijala naelektrisanih tijela. - Uraditi zadatke: za rednu, paralelnu i mjeovitu vezu kondenzatora.
uenik proraunava ekvivalentnu kapacitivnost. - Uporeuje - Objanjava kapacitivnosti ponaanje kondenzatora koji dielektrika u imaju razliite elektrostatikom dielektrike. polju. Jednosmjerna elektrina struja - Izraunava jainu i - Objanjava pojam gustinu elektrine jednosmjerne struje na struje i definie primjerima. njene parametre. - Razlikuje realne - Definie izvore elektromotornu elektromotorne silu. sile. - Definie elektrinu - Izraunava elektrinu otpornost i otpornost i provodnost. provodnost na primjerima i uoava uticaj temperature na njihove vrijednosti. - Radi zadatke za - Definie Omov prosto elektrino zakon. kolo s primjenom Omovog zakona. - Izraunava gubitke - Definie Dulov snage pomou zakon. Dulovog zakona. - Definie prvi i drugi - Radi zadatke koristei prvi i Kirhofov zakon. drugi Kirhofov zakon. - Crta eme - Navodi naine vezivanja vezivanja otpornika otpornika. i izraunava ekvivalentnu otpornost. - Navodi i objanjava - Razumije principe metode rjeavanja pojednostavljivanja sloenih elektrinih sloenih elektrinih kola. kola i upotrebljava ih prilikom rjeavanja zadataka. Elektromagnetizam - Objanjava - Uoava pojavu magnetno polje, magnetnog polja
8
Informativni ciljevi i sadraji uenik
Formativni ciljevi
Socijalizacijski ciljevi uenik
Preporuke za izvoenje nastave
- Stie svijest o vanosti uvanja energetskih izvora.
Vjeba: - Mjerenje otpora, struje, napona i provjera Omovog zakona. Vjeba: - Provjera I Kirhofovog zakona. Vjeba: - Izraunavati nepoznati otpor pomou ampermetra i voltmetra. Vjeba: - Odreivanje pada napona na otporima vezanim na red. Vjeba: - Odreivanje napona na redno vezanim kondenzatorima. Vjeba: - Mjerenje napona, struje i otpora multimetrom. Vjeba: - Mjerenje snage UI metodom.
- Razvija sistematinost u radu.
- Razvija tanost i sposobnost uporeivanja.
- Razvija sposobnost za saradnju.
- Razvija sposobnost opaanja.
- Demonstrirati linije sila
Informativni ciljevi i sadraji uenik njegove zakonitosti i veliine koje ga karakteriu. - Opisuje magnetno polje u materijalnoj sredini. - Definie magnetna kola i veliine koje ga karakteriu. - Definie veliine koje karakteriu vremenski promjenljivo elektrino i magnetno polje.
Formativni ciljevi uenik kao posljedicu elektrine struje i proraunava vrijednosti magnetne indukcije, magnetnog fluksa. Na razliitim primjerima odreuje silu na provodnik sa strujom, pravilom desnog zavrtnja. Razlikuje vrste magnetnih materijala i grafiki prikazuje krivu magneenja. Na razliitim primjerima izraunava magnetne veliine u jednostavnim magnetnim kolima. Na razliitim primjerima izraunava veliine koje su karakteristine za vremenski promjenljivo elektrino i magnetno polje. Na primjeru analizira rad transformatora i njegovu primjenu.
Socijalizacijski ciljevi uenik - Razvija odgovornost u radu.
Preporuke za izvoenje nastave magnetnog polja pomou magneta i eljeznih opiljaka. - Koristei programe za simulaciju (Tina, Electronics workbench, Mentor oe i dr.), prikazati djelovanje elektrotehnikih veza i zakonitosti.
- Razvija sposobnost za prepoznavanje problema i nalaenje rjeenja.
- Stie sposobnost apstraktnog razmiljanja i zakljuivanja.
- Objanjava princip rada transformatora.
Razred: DRUGI Informativni ciljevi i sadraji uenik Naizmjenina struja - Definie trigonometrijske funkcije i kompleksne brojeve. - Objanjava nastanak prostoperiodine elektromotorne sile (generator naizmjenine struje). - Definie parametre naizmjeninih veliina.
Formativni ciljevi uenik - Grafiki predstavlja kompleksne brojeve u kompleksnoj ravni. - Razumije nastanak indukovane elektromotorne sile i crta talasni oblik naizmjenine struje.
Socijalizacijski ciljevi uenik - Stie sposobnost posmatranja, analize i zakljuivanja.
Preporuke za izvoenje nastave - Crtati pravougli trougao i izraunavati trigonometrijske funkcije za uglove 30, 60 i 45 stepeni. - Raditi jednostavne zadatke sa kompleksnim brojevima. Vjeba: - Mjerenje naizmjeninog napona pomou osciloskopa. Vjeba: - Koristei programe za simulaciju prikazati naizmjenine veliine.
- Na razliitim primjerima izraunava karakteristike naizmjeninih - Definie obrtni struja i napona. vektor. - Crta i analizira zavisnost trenutne - Objanjava vrijednosti elemente linearnih naizmjenine kola naizmjenine veliine od struje. poloaja obrtnog vektora. - Crta i analizira fazne i vremenske dijagrame. Redna veza elemenata u kolu naizmjenine struje - Crta emu za svaku - Razvija sposobnost - Objanjava redne za proraunavanje rednu vezu, na naine vezivanja i analiziranje. emi oznaava elemenata u kolu elektrine veliine naizmjenine i radi raunske struje. zadatke. - Crta vremenski i vektorski dijagram napona i struja. - Na primjerima - Opisuje pojavu analizira uticaj redne (naponske) frekvencije na rezonanse. redno RLC kolo. - Na primjerima - Definie snagu i uoava uticaj faktor snage kod faktora snage na redne veze ukupnu snagu u elemenata. kolu i nain popravke faktora snage.
- Rjeavati raunske primjere rednih veza sa realnim podacima. Vjeba: - Uporeivanje talasnih oblika napona na elementima redne veze pomou osciloskopa ili simulacijom na raunaru.
10
Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Paralelna veza elemenata u naizmjeninim kolima - Crta emu za svaku - Razvija sposobnost - Objanjava paralelnu vezu, na paralelne naine da teorijsko znanje emi oznaava vezivanja povee sa elektrine veliine. elemenata. praktinim. - Objanjava pojavu - Odreuje paralelne (strujne) ekvivalentnu rezonanse. admitansu. - Definie snagu i - Crta vremenski i faktor snage kod vektorski dijagram paralelne veze napona i struja. elemenata. - Analizira trougao struja, admitansi i snaga. - Na primjeru paralelenog rlc kola, analizira uticaj frekvencije. - Uoava uticaj faktora snage na ukupnu snagu u kolu i nain popravke faktora snage. Sloena naizmjenina kola - Razvija spremnost - Izraunava - Opisuje za timski rad i impedanse i kombinovane veze pozitivnu admitanse u elemenata u orjentaciju prema sloenim kolima i naizmjeninim zanimanju. crta fazorske kolima. dijagrame. - Vri minimiziranje ekvivalentnih ema koristei tranformaciju iz trougla u zvijezdu i obrnuto. - Izvodi jednaine za - Objanjava sloeno kolo sa vie rjeavanje sloenih kontura. kola razliitim metodama. Spregnuta kola - Definie elemente induktivno spregnutih kalemova. - Objanjava transformator.
Preporuke za izvoenje nastave Vjeba: - Posmatranje rezonantnih pojava na osciloskopu. Vjeba: - Provjera I Kihofovog zakona u kolima naizmjenine struje. Vjeba: - Odreivanje nepoznate otpornosti Vitstonovim mostom. Vjeba: - Odreivanje nepoznate kapacitivnosti UI metodom.
Vjeba: - Odreivanje nepoznate induktivnosti UI metodom. Vjeba: - Mjerenje snage u kolima naizmjenine struje UI metodom. Vjeba: - Mjerenje snage pomou watmetra. Vjeba: - Mjerenje snage u monofaznim kolima pomou 3 ampermetra. - Izraunavati zadatke i odreivati karakteristine veliine na razliitim. primjerima
- Na primjerima izraunava karakteristine veliin. - Analizira princip rada i primjenu transformatora i

11
- Podstie analitiku sposobnost.
Formativni ciljevi uenik odreuje odnos transformacije. - Uoava primjenu autotransformatora u praksi. - Na primjerima izraunava odgovarajue elemente oscilatornih kola. - Razumije princip rada trofaznog generatora i motora. - Uporeuje karakteristike trofaznih i jednofaznih sistema. - Uoava razliku izmeu linijskih i faznih napona, kao i linijskih i faznih struja. - Izraunava snage trofaznog sistema: aktivnu, reaktivnu i prividnu, izraene preko linijskih i faznih napona i struja. - Uoava princip rada asinhronog motora i zna njegovu praktinu primjenu. - Shvata primjenu trofaznih sistema u praksi.
Oscilatorna kola - Definie redno i paralelno oscilatorno kolo. Trofazni sistemi - Upoznaje se sa osnovnim pojmovima trofaznih sistema. - Objanjava simetrini i nesimetrini trofazni sistem. - Navodi naine vezivanja u trofaznim sistemima. - Definie snage i energije trofaznih sistema.
- Stie preciznost pri rjeavanju primjera iz prakse.
- Stie sposobnost posmatranja, analize i zakljuivanja.
Vjeba: - Mjerenje snage u monofaznim kolima pomou 3 voltmetra. Vjeba: - Mjerenje snage u trofaznom sistemu.
- Razvija pozitivnu orijentaciju prema zanimanju.
- Objanjava pojavu obrtnog magnetnog polja. - Upoznaje se sa upotrebom trofaznih sistema u praksi.
5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - R. Opai: Osnove elektrotehnike za I razred trogodinjeg obrazovanja za elektrotehnike kole, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2003. - M. Piroanac: Osnove elektrotehnike I, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2003. - J. Menart: Zbirka zadataka iz osnova elektrotehnike I, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2003.
12
- Z. Pendi, M. Pendi, J. Menart: Osnove elektrotehnike II, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2003. - N. Nikoli, M. Miloevi: Zbirka zadataka iz osnova elektrotehnike II, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2003. 6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave - Nastava se realizuje u uionici koja je opremljena raunarom i A/V sredstvima (grafoskop, projektor s odgovarajuim slajdovima). 7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja uenika - Provjera znanja vri se usmeno, pismeno i u toku vjebi. - Usmena provjera znanja - najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu. - Pismeni zadaci - po jedan u polugoditu. - Pismene vjebe. - Vjebe - najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu. - Zakljuna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu. - Zakljuna ocjena na kraju kolske godine izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i zavretak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju kolske godine. 9. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika - Diplomirani inenjer elektrotehnike; - diplomirani inenjer elektronike; - profesor elektrotehnike. 10. Povezanost predmeta Znanja - Elektrina svojstva materije - Jednosmjerna struja Povezanost sa drugim predmetima Predmet Znanja Ekektrotehniki materijali - Struktura materije - Provodnici, poluprovodnici - Raunanje elektrinih Matematika veliina Fizika - Rjeavanje sloenih kola - Rjeavanje raunskih primjera iz prakse Matematika - Vektori i operacije sa Elektrotehniki materijali vektorima Praktina nastava - Magnetni materijali - Trigonometrijske funkcije Matematika Fizika - Kompleksni raun Praktina nastava - Fazori - Uticaj struje na ovjeka
- Elektromagnetizam
- Naizmjenina struja
13
1.2.2. ELEKTRINE INSTALACIJE I OSVJETLJENJA 1. Naziv predmeta: ELEKTRINE INSTALACIJE I OSVJETLJENJA 2. Broj asova po godinama obrazovanja i vrstama nastave Vrste nastave Praktina Teorija Vjebe nastava 108 72
Ukupno 108 72
180
180
3. Opti ciljevi nastave - Usvajanje temeljnih znanja o elektrinim instalacijama i ispitivanju elektrinih instalacija. - Upoznavanje materijala, ureaja i tipova elektrinih instalacija kao i naina i mjesta primjene. - Sticanje znanja o vrstama elektrinih instalacija u stambenim, poslovnim i industrijskim objektima kao i njihovo izvoenje na novogradnji, proirenjima i rekonstrukcijama. - Upoznavanje elektrinih instalacija specifinih zahtjeva. - Sticanje znanja iz osnova svjetlosne tehnike. - Upoznavanje sa prikljuivanjem elektrinih ureaja u elektroenergetsku instalaciju. - Sticanje sposobnosti itanja i upotrebe tehnike dokumentacije elektroinstalacionih materijala i ureaja kao i projekata elektrinih instalacija. - Sticanje sposobnosti projektovanja elektrinih instalacija. - Upoznavanje sa tehnikim propisima i standardima. - Upoznavanje sa djelovanjem elektrine struje na ovjeka i zatitom od elektrinog udara. - Razvijanje svijesti i navike o neophodnosti primjene svih propisanih zatitnih mjera. - Razvijanje svijesti o potrebi ekonominog i estetskog izvoenja elektrinih instalacija. - Razvijanje ekoloke svijesti o nunosti tednje svih vrsta energije. - Razvijanje svijesti o potrebi energetske efikasnosti. - Razvijanje radnih navika i rada u grupi.
14
4. Sadraji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: PRVI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Uvod - Objanjava znaaj i - Uoava povezanost - Razvija sposobnost analiziranja i elektrine energije ulogu elektrine logikog sa svim granama energije za razvoj zakljuivanja. privrede. drutva. - Razlikuje princip - Upoznaje naine rada dobijanja hidroelektrane, elektrine termoelektrane i energije. nuklearne - Upoznaje se sa elektrane. zadatkom i vrstama - Prepoznaje vrste elektrinih elektrinih instalacija. instalacija. Provodnici i kablovi - Razlikuje vrste - Razvija analitinost - Navodi vrste materijala za i logino materijala za izradu provodnika i razmiljanje. izradu provodnika i uporeuje ih. - Razvija pozitivan kablova. - Proraunava odnos prema - Opisuje gole dozvoljeno zanimanju. (neizolovane) optereenje golih provodnike. provodnika. - Opisuje - Upotrebljava konstrukciju tablice za izbor energetski poprenog presjeka izolovanog golih provodnika. provodnika. - Razlikuje vrste - Upoznaje se sa izolovanih nainom provodnika obzirom oznaavanja na konstrukciju i energetski namjenu. izolovanih - Razlikuje provodnika. standardne - Navodi dozvoljeno presjeke optereenje provodnika i naine izolovanih oznaavanja po provodnika. propisima. - Opisuje - Upotrebljava konstrukciju tabele za izbor instalacionih energetski energetskih izolovanih kablova napona do provodnika. 1kv. - Razlikuje nain - Upoznaje se sa oznaavanja nainom energetskih oznaavanja kablova. energetskih - Razlikuje kablova. energetski
Preporuke za izvoenje nastave - Prikazati slajdove raznih vrsta elektrana.
- Upotrijebiti eksponate najee korienih vrsta energetski izolovanih provodnika i energetskih kablova i omoguiti uenicima da ih uporeuju.
15
uenik izolovane provodnike i energetske kablove. Instalacione cijevi i pribor za cijevi i kablove - Navodi vrste - Razlikuje vrste instalacionih cijevi. instalacionih cijevi - Objanjava ulogu i i odredjuje mjesto primjenu kablovske primjene pojedinih kape. instalacionih cijevi. - Navodi ulogu i - Uoava ulogu vrste kablovskih kablovske kape. glava. - Razlikuje vrste - Navodi ulogu i kablovskih glava. vrste kablovskih - Razlikuje vrste spojnica i ravi. kablovskih spojnica - Opisuje nain i ravi. polaganja - Uporeuje naine kablova. polaganja kablova. Prepoznaje vrste - Nabraja kablovske kablovskih obujmice i obujmica i kablovske papuica. papuice. Instalacioni osigurai - Na primjerima - Objanjava pojam uoava ulogu i ulogu instalacionih instalacionih osiguraa. osiguraa. - Prepoznaje - Opisuje topljive elemente instalacione instalacionih osigurae. topljivih osiguraa. - Objanjava princip - Razlikuje topljive od automatskih rada automatskih osiguraa i instalacionih proraunava izbor osiguraa. osiguraa. Prikljuni ureaji - Razlikuje - Objanjava ulogu nezatiene i prikljunih prikljune ureaje ureaja. sa zatitnim - Opisuje vrste uzemljenjem. nezatienih - Odreuje izbor prikljunih prikljunog ureaja ureaja. prema namjeni i - Opisuje vrste vrsti instalacije. prikljunih ureaja sa zatitnim uzemljenjem.
Formativni ciljevi
Razvija sposobnost povezivanja teorijskih znanja sa praktinim primjerima.
- Upotrijebiti eksponate instalacionih cijevi i pribora i pokazati uenicima razlike izmeu pojedinih instalacionih cijevi. - Prikazati slajdove ili grafike prezentacije kabovskog pribora da bi uenici lake shvatili naine njihove primjene.
- Razvija pravilan odnos prema ouvanju materijalnih dobara. - Razvija svijest o vanosti reciklae otpadnih i istroenih dijelova.
- Upotrijebiti demonstracioni pano sa prikazanim vezivanjem osiguraa.
- Razumije vanost pridravanja propisa.
- Upotrijebiti demonstracioni pano sa prikazanim prikljunim ureajima.
16
Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik Instalacioni prekidai - Uporeuje naine - Nabraja i opisuje rada pojedinih instalacione vrsta instalacionih prekidae. prekidaa (pratei tok struje na emama instalacionih prekidaa). - Uporeuje principe - Opisuje stepenini rada razliitih vrsta automatski automatskih prekida. prekidaa (elektromagnetni, ivin i elektronski). - Razlikuje polune, - Navodi i opisuje valjkaste, vrste runih grebenaste i prekidaa. paketne prekidae. Elektrina brojila - Razlikuje vrste - Objanjava namjenu i elektrinih brojila i konstrukciju njihove elektrinog brojila. konstrukcije. - Opisuje nain - Crta i analizira vezivanja eme za vezivanje elektrinih brojila elektrinih brojila. na niskonaponsku - Poznaje i razumije mreu. zahtjeve za zatitu pri radu sa poveanim naponom. Razvodni ureaji i kuni prikljuak - Poznaje emiranje - Opisuje razvodne table. konstrukcione elemente instalacionih razvodnih tabli. - Analizira propise - Opisuje elemente inskog razvoda u razvodne table za ormanima sa vie brojila. brojila. - Uporedjuje - Objanjava tehnologiju principe izvoenja uvodjenja klasicnih ei bus instalacija. sa ei bus instalacijama. - Razlikuje spajanje - Objanjava naine na krovni nosa , spajanja na horizontalnu elektrinih
17
Socijalizacijski ciljevi uenik - Razumije vanost pridravanja propisa. - Jaa samouvjerenost i pouzdanost u radu.
Preporuke za izvoenje nastave - Upotrijebiti demonstracioni pano sa raznim instalacionim prekidaima. - Prikazati kataloge poznatih proizvoaa.
- Razvija sposobnost povezivanja teorijskih znanja sa praktinim primjerima.
- Prikazati razliite eksponate brojila. - Prikazati slajdove raznih vrsta brojila.
- Razvija svijest o strunoj odgovornosti i poterbi potovanja propisa.
- Prikazati slajdove kunih razvodnih tabli, kunih prikljuaka na niskonaponsku mreu. - Prikazati slajdove sa primjerima uvedenih bus instlacija.
Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik konzolu i pomou instalacija na samonosivog kabla. nadzemnu mreu vazdunim putem. - Primjenjuje - Objanjava naine tehnike propise za spajanja elektrine izvoenje instalacije kablovskog kunog kablovskim putem prikljuka. na distributivnu mreu. Gromobranska instalacija - Definie pojmove: - Identifikuje grom, udarno osnovne pojmove u pranjenje, otpor vezi groma. uzemljenja. - Navodi djelove - Primjenjuje gromobranske propise vezane za instalacije i gromobransku upoznaje se sa zatitu. propisima. - Opisuje pregled i - Razlikuje metode ispitivanje mjerenja kod gromobranske ispitivanja instalacije. gromobranske instalacije. Sistemi za rezervno napajanje - Objanjava princip - Uoava princip rada dizelrada dizelelektrinog elektrinog agregata. agregata. - Navodi vrste - Proraunava akumulatorskih kapacitet baterije. izvora elektrine - Uoava nain rada energije. panik svjetiljke. - Objanjava ulogu panik svjetiljki. Elektrotehniki propisi i standardi - Nabraja tehnike - Odreuje i skicira propise za zone polaganja izgradnju poznajuci pravila elektroenergetskih za vodove, stambenih i materijal, industrijskih razmake, visine i instalacija. zatite prilikom polaganja razliitih - Nabraja tehnike instalacija. propise za - Odreuje prostore, izvoenje pravila, visine i elektrinih zatite za instalacija u polaganje instalac. specijalnim U specijalnim prostorijama. prostorijama.
18
- Stie odgovornost o zatiti ivotne sredine.
- Obilazak i upoznavanje sa izvedenom gromobranskom instalacijom kole.
- Razvija pozitivan odnos za racionalnu upotrbu elektrine energije.
- Prikazati slajdove dizel agregata. - Povesti uenike da vide dizel agregat u radu. - Prikazati uenicima panik svetiljku.
- Razvija svijest o vanosti pridravanja tehnikih standarda i propisa. - Podstie interdisciplinarni pristup pri prouavanju tehnikih propisa.
- Pokazati uenicima nain upotrebe knjige standarda.
Razred: DRUGI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Preporuke za Formativni ciljevi sadraji ciljevi izvoenje nastave uenik uenik uenik Tehnike mjere zatite u elektrinim instalacijama - Prikazati slajdove - Razvija - Prepoznaje - Upoznaje se sa sa moguim samouvjerenost i presudne faktore uticajem elektrine posljedicama od samosvjesnost u strujnog udara. struje na ovjeka. strujnog udara i radu. - Razlikuje naine - Objanjava zatitu ukazati na vanost zatite od od elektrinog potovanja propisa elektrinog udara udara. o zatiti. kao i mjesta primjene. - Poznaje istovremenu zatitu od direktnog i indirektnog dodira. Proraun provodnika za elektrine instalacije i proraun otpora rasprostiranja - Razvija analitinost - Podijeliti uenike u - Proraunava izbor - Definie uslove za i tanost u radu. grupe i dati im presjeka odreivanje jednostavne provodnika za presjeka projektne zadatke monofaznu i provodnika. u kojima e izvriti trofaznu struju na proraun jednostavnom poprenog presjeka primjeru. provodnika za - Na jednostavnim - Nabraja i opisuje monofaznu ili primjerima vrste uzemljivaa. trofaznu struju. proraunava otpor - Analizirati radove rasprostiranja pojedinih grupa. temeljnog uzemljivaa. Elektrine instalacije na mjestima sa posebnim zahtjevima - Razvija svijest o - Uoava uslove - Upoznaje se sa - Prikazati slajdove nastajanja fizikalno-hemijskim vanosti ili grafike eksplozije i osnovama pridravanja prezentacije razlikuje zone eksplozivnih propisa. ureaja izvedenih opasnosti. smjea. u - Razlikuje trajne, - Definie uzroke protiveksplozivnoj primarne i paljenja zatiti. sekundarne izvore eksplozivnih opasnosti. smjea. - Razlikuje vrste - Upoznaje se sa protiveksplozivne vrstama i zatite (neprodorni elektrinim oklop, poveana ureajima sigurnost, protiveksplozivne samosigurnost). zatite. Elektrino osvjetljenje - Razvija sposobnost - Prikazati uenicima - Razlikuje naine - Opisuje osobine eme spajanja loginog dobijanja svjetlosti. razliitih svetiljki. razmiljanja na svjetlosti. osnovu iskustava - Vri komparaciju - Definie osnovne pri rjeavanju pojedinih izvora fotometrijske praktinih primjera - Podjeliti uenike u svjetlosti u cilju veliine i jedinice.
19
Informativni ciljevi i sadraji uenik - Objanjava princip rada sijalice sa metalnim vlaknom, ivinih i natrijumovih sijalica, fluorescentnih cijevi, svijetleih cijevi.
Formativni ciljevi
uenik boljeg odabira sijalice za odreenu vrstu posla. - Razlikuje naine ematskog vezivanja pojedinih vrsta sijalica (ivinih i natrijumovih sijalica, - Upoznaje osnovne fluorescentnih uslove za pravilno i cijevi, svijetleih dobro osvjetljenje. cijevi. - Uoava i na jednostavnim primjerima primjenjuje osnovne uslove i potrebe pravilnog - Objanjava naine osvjetljenja osvjetljavanja stambenog zatvorenog objekta. prostora. - Proraunava i interpretira primjer - Objanjava naine osvjetljenja osvjetljavanja zatvorenog otvorenog prostora. prostora. - Uoava osnovne uslove i naine osvjetljavanja raznih otvorenih prostora. Izrada projekata elektrinih instalacija - Analizira propise i - Definie propise i standarde vezane standarde u vezi za elektricnih elektricnih instalacije. instalacija. - Pojanjava dijelove - Radi prostiji projekta projekat manjeg instalacija. stambenog prostora. Elektrine instalacije slabe struje - Razlikuje elemente - Upoznaje telefonske telefonske instalacije. instalacije. - Razlikuje djelove - Upoznaje interfonske interfonske instalacije i instalacije. razumije njihovu
20
Socijalizacijski ciljevi uenik iz prakse. - Navikava se na red i urednost.
Preporuke za izvoenje nastave grupe i dati im jednostavne projektne zadatke u kojima e izvriti fotometrijski proraun metodom stepena iskoritenja jedne prostorije.
- Razvija kreativnost.
- Podjeliti uenike u grupe i dati im jednostavne projektne zadatke.
- Razvija svijest o vanosti ouvanja kvaliteta. - Navikava se na red i urednost.
- Podijeliti uenike u grupe i uraditi projekat instalacija slabe struje.
Informativni ciljevi i sadraji uenik - Definie instalacije za dojavu poara. - Upoznaje instalacije za dojavu provala. - Objanjava instalacije centralnog antenskog sistema TV.
Formativni ciljevi uenik ulogu. - Uoava ulogu protivpoarne instalacije i vrste izvedbi. - Razlikuje protivprovalne instalacije. - Razlikuje antensku instalaciju i ulogu prateih ureaja.
Socijalizacijski ciljevi uenik - Razvija pozitivan odnos prema timskom radu i tolerantan odnos prema kolegama.
5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - M. Justinijanovi: Elektrine instalacije i osvetljenje za drugi razred, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, - M. Justinijanovi: Elektrine instalacije i osvetljenje za trei razred, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, - M. Mikovi: Elektrine instalacije i osvjetljenja, Graevinska knjiga, Beograd, 2008. 6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave - Nastava se realizuje u uionici-kabinetu koji je opremljen sa eksponatima pojedinih elemenata elektrinih instalacija, raunarom i A/V sredstvima (grafoskop i dijaprojektor s odgovarajuim slajdovima). 7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja uenika - Provjera znanja vri se usmeno i pismeno. - Usmena provjera znanja -najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu. - Pismene vjebe. - Zakljuna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu. - Zakljuna ocjena na kraju kolske godine izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i zavretak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju kolske godine. 9. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika - Diplomirani inenjer elektrotehnike - smjer energetike; - profesor elektrotehnike - smjer energetike; - diplomirani inenjer elektrotehnike smjer industrijske energetike.
21
10. Povezanost predmeta Znanja - Provodnici i kablovi - Instalacione cijevi i pribor za cijevi i kablove - Instalacioni osigurai - Prikljuni ureaji - Instalacioni prekidai - Elektrina brojila - Razvodni ureaji i kuni prikljuak - Sistemi za rezervno napajanje - Elektrotehniki propisi i standardi - Tehnike mjere zatite u elektrinim instalacijama - Proraun provodnika za elektrine instalacije - Elektrine instalacije na mjestima sa posebnim zahtjevima - Elektrino osvjetljenje - Izrada projekta elektrinih instalacija - Elektrine instalacije slabe struje Povezanost sa drugim predmetima Predmet Znanja - Provodnici i kablovi Praktina nastava Osnove elektrotehnike - Elektrina svojstva Elektrotehniki materijali materije Praktina nastava - Instalacione cijevi - Kablovski pribor Osnove elektrotehnike - Osigurai Praktina nastava Praktina nastava - Prikljuni ureaji Praktina nastava - Prekidai Osnove elektrotehnike Elektrina mjerenja - Elektrina brojila Osnove elektrotehnike Praktina nastava - Prikljuivanja na NN mreu Elektrina mjerenja - Agregati Praktina nastava Praktina nastava - Tehniki propisi i standardi za elektrine instalacije Praktina nastava - Mjere zatite od elektrinog udara Osnove elektrotehnike - Proraun provodnika za jednofaznu i trofaznu struju Praktina nastava - Protiveksplozivna zatita - Sijalice i naini njihovog prikljuenja na mreu - Projekti instalacija jednosobnog stana - Telefonske, signalne i antenske instalacije
- Praktina nastava - Osnove elektrotehnike - Instalacije I razred
22
1.2.3. PRIMJENA RAUNARA U ELEKTROTEHNICI 1. Naziv predmeta: PRIMJENA RAUNARA U ELEKTROTEHNICI 2. Broj asova po godinama obrazovanja i vrstama nastave Vrste nastave Praktina Teorija Vjebe nastava 72
Ukupno
72
72
72
Vjebe: odeljenje se dijeli na grupe do 17 uenika. 3. Opti ciljevi nastave - Osposobljavanje za rukovanje raunarskim sistemom, korienje softvera za pojedine oblasti nauke i tehnike. - Obuavanje za korienje informatikih znanja i praenje dostignua u svijetu iz oblasti informatikih tehnologija. - Razumijevanje uticaja informatikih dostignua na razliite oblasti primjene u elektrotehnici. - Sticanje sposobnosti nalaenja informacija iz razliitih izvora i njihovo kritiko vrednovanje. - Sticanje kompetencija za planiranje, pripremu i kontrolu procesa rada. - Sticanje radnih navika i tehnoloke discipline. - Razvijanje motivacije za usavravanje u struci. - Osposobljavanje za savjetodavne usluge i komunikaciju sa korisnicima. - Razvijanje smisla i kompetencija za organizovan rad, tanost, sistematinost i urednost.
23
4. Sadraj/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: DRUGI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Uvod u primjenu raunara - Poznaje znaaj - Obrazlae znaaj primjene raunara u primjene raunara elektrotehnici i u elektrotehnici. oblasti primjene. - Razlikuje portove - Definie vrste i raunara i vri ulogu portova prikljuivanje raunara. ureaja. Vektorska i bitmap grafika - Razvija pozitivan - Upoznaje elemente - Primjenjuje stav prema novim i karakteristike matematike saznanjima. vektorske grafike. osnove vektora (dekartov i polarni - Upoznaje elemente koordinatni sistem) i karakteristike u programima za bitmap grafike. grafiku. - Upotrebljava (crta) - Demonstrira rad u grafike objekate i - Razvija sposobnost zapaanja. (izabranim) razumije njihove programima za osnovne elemente. vektorsku i bitmap - Poznaje osnove grafiku. (izabranih) grafikih paketa ili programa i koristi njihove alate. Primjena raunara u raznim oblastima nauke i tehnike - Navikava se na - Koristi (izabrane) - Upoznaje osnovne racionalno i programe za matematike paljivo izvoenje primjenu raunara programe i njihove pojedinih u razliitim elemente (npr. zadataka. oblastima nauke i Equation editor tehnike paketa ms office, - Razvija sposobnost (matematika, Mathcad, analize o hemija, fizika...). matheass, Portable prednostima i start, i dr.). nedostacima - Opisuje osnovne - Razumije i na upotrebe modernog karakteristike i primjerima koristi raunarskog upoznaje elemente (izabrane) sistema. (izabranih) programa za programa za dizajn primjenu u hemiji i dokumenata. fizici (npr. Periodni sistem, harmonijske oscilacije i sl.). - Razumije osnovne primjene raunara u dizajnu (crtanje objekata,
24
Preporuke za izvoenje nastave Vjeba: - Nacrtati izgled serijskog, paralelnog i usb porta, i navesti znaenje pojedinih pinova (kontakta). Vjeba: - Rad u programima za vektorsku i bitmap grafiku, npr. Windows Paint, Corel Draw, Adobe Photoshop i sl.: crtanje grafikih objekata zadatih osobina (poloaj, veliina, ispuna, granina linija, gradijent, itd.).
Vjebe: - Kreiranje razliitih matematikih izraza i formula, korienje equation editora iz programa MS Word. - Rad sa programima iz paketa Portable start (pstart), za matematiku, fiziku i hemiju. - Kreiranje jednostavnih primjera dizajna dokumenata ili prezentacija (npr. U programima poput: MS Power Point, MS
uenik dodavanje raznih Publisher, ili Adobe efekata i dr.). Desiggner i sl.). Cad programi za projektovanje i upravljanje procesima Vjebe: - Pozitivno - Razumije i na - Upoznaje osnove - Crtanje osnovnih procjenjuje primjerima koristi programa za 2d i 3d objekata u vanost saznanja iz osnovne elemente primjenu raunara izabranom cad svog zanimanja. programa za u oblasti (CAD) programu (Solid projektovanje i projektovanja i Works, Pro dizajn, tipa: CAD, dizajna. Engineering, ECAD, CAM, CAE, autocad ili sl.). CASE, EDA. Na internetu - Razvija - Poznaje i na pronai sva odgovornost za primjerima koristi znaenja pojmova: preuzetu obavezu u osnove primjene CAD, CAM, ECAD i grupnom radu. raunara u sl. mainskom konstruisanju, Napomena: graevinarstvu i CAD - computer arhitekturi. aided design. - Razumije i na - Upoznaje osnove ECAD - electronic primjerima koristi procesnog cad. osnove NC, CNC, upravljanja CAM - computer DNC - upravljanja mainama (NC, aided numerikim CNC, DNC). manufacturing. mainama. CAE - computer aided engineering. CASE - computer aided software engineering EDA - electronic design automation NC - numeric control CNC - cmos numeric control. MOS - metal oxid semiconductor. DNC - direct numeric control. Programi za simulaciju rada elektrinih i elektronskih ema Vjeba: - Navikava se na - Upoznaje programe - Poznaje interfejs i - U programu tina racionalno i koristi funkcije za crtanje i crtati i testirati paljivo izvoenje programa tina. simulaciju rada ponaanje razliitih pojedinih - Crta elektrine elektrinih i elektrinih ema. zadataka. ema i koristi alate elektronskih ema. programa tina. - Demonstrira rad Napomena: - Stie osjeaj o raznih elektrinih - Mogu biti korieni vanosti upotrebe ema u programu i programi: Edison, savremenih tina. Visio Tehnical, tehnolokih - Koristi dostupni
25
Formativni ciljevi
uenik slobodni i/ili komercijalni softver za rad sa elektinim emama i tampanim ploama. Program za simulaciju i upravljanje po sistemu Simens PLC LOGO - Uvia vezu izmeu - Poznaje elemente - Upoznaje se sa teorije i prakse. sistema i program elementima Siemens LOGO: sistema za interfejs, funkcije, upravljanje crtanje ema i Siemens PLC LOGO: korienje alata, program LOGO i - Pokazuje pozitivnu simulaciju rada ureaj PLC. orijentaciju prema elektrinih ema. zanimanju. - Poznaje interfejs ureaja PLC LOGO. - Direktno programira PLC LOGO. - Vri prenos eme iz programa LOGO na ureaj PLC. - Demonstrira rad raznih ema u programu i na ureaju PLC LOGO.
Formativni ciljevi
Socijalizacijski ciljevi uenik dostignua u izradi projektnih zadataka.
Preporuke za izvoenje nastave Electronics Work Banch, Protel, Electric Field, Orcad, Emmc, Eagle i sl. Vjeba: - Koristei program LOGO crtati razne elektrine eme,programski simulirati njihov rad, a potom provjeriti njihovu funkcionalnost na ureaju PLC LOGO. Napomena: PLC - Programic Logical Control
5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - D. Smiljani, N. Petkovi, M. Filipovi: Primena raunara u elektrotehnici za II razred srednje elektrotehnike kole, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1997. - M. Stankovi, M. Stankovi: Primena raunara u elektrotehnici za II razred srednje elektrotehnike kole, Zavod za udbenike i nastavna sredstva Beograd, Zavod za izdavanje udbenika, Novi Sad, 1991. - Uputstvo za nastavnike za rad u TINA softveru, GTZ ,Podgorica, 2008. - Semens, Uputstvo za rad na sistemu Siemens PLC LOGO, GTZ ,Podgorica, 2008. - Semens, Prirunik za Siemens PLC LOGO, GTZ, Podgorica, 2008. - Georg Omura: AutoCAD 13 za Windows, Mikro knjiga, Beograd, - J. T. Roberts, SohoGraph: Uvod u AutoCAD 2002, Kruevac, 2002. - G. Omura: AutoCad 2007, Mikro knjiga, Beograd, - N. Klem: Uvod u primjenu raunara, Graevinska knjiga a.d., Beograd, - Razni izvori na internetu. 6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave - Nastava se izvodi u kabinetu opremljenim: raunarima sa multimedijalnom opremom, legalnim i slobodnim softverom iz raznih oblasti nauke i tehnike, TINA softverom za crtanje i simulaciju rada elektrinih i elektronskih ema i ureajima za upravljanje procesima po sistemu Siemens PLC LOGO.
26
7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja uenika - Provjera znanja vri se usmeno i u toku vjebi. - Usmeno - najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu. - Vjebe najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu. - Zakljuna ocjena na kraju klasifikacinog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacinom periodu. - Zakljuna ocjena na kraju kolske godine izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacinim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i zavretak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju kolske godine. 9. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika - Diplomirani inenjer elektrotehnike - smjer elektronike ili telekomunikacija - diplomirani inenjer elektrotehnike. 10. Povezanost predmeta Znanja - Uvod u primjenu raunara - Vektorska i bitmap grafika Povezanost sa drugim predmetima Predmet Znanja - Informatika - Operativni sistem Windows i softver - Hardver raunara - Koordinatni sistemi i - Matematika - Informatika osobine vektora - Osnove rada u grafikim programima - Osnovne zakonitosti - Matematika prirodnih nauka - Fizika - Operativni sistem i softver - Hemija - Princip rada osnovnih - Informatika elektronskih elemenata i - Primijenjena elektronika sklopova - Praktina nastava - Elektrine eme i naini povezivanja elemenata - Informatika - Osnovni principi procesnog - Primijenjena elektronika upravljanja - Mehatronika - Informatika - Elektrine eme i nain - Primijenjena elektronika povezivanja elemenata - Praktina nastava - Informatika - Osnove principa - Primijenjena elektronika programiranja - Praktina nastava - Osnovne elektronske i komponente automatike, njihova funkcija i princip rada
- Primjena raunara u raznim oblastima nauke i tehnike
- CAD programi za projektovanje i upravljanje procesima - Programi za simulaciju rada elektrinih i elektronskih ema - Program za simulaciju i upravljanje po sistemu Simens PLC LOGO
27
1.2.4. ELEKTRINA MJERENJA 1. Naziv predmeta: ELEKTRINA MJERENJA 2. Broj asova po godinama obrazovanja i vrstama nastave Vrste nastave Praktina Teorija Vjebe nastava 36 36
Ukupno
72
72
36
72
Vjebe: odeljenje se dijeli na grupe do 17 uenika. 3. Opti ciljevi nastave - Upoznavanje osnovnih pojmova u elektrinim mjerenjima. - Uoavanje pojava, greaka pri mjerenju i definisanje uzroka nastanka greki. - Upoznavanje mjernog pribora, mjernih instrumenata i principa njihovog rada. - Upoznavanje i razumijevanje mjernih metoda. - Sluenje katalozima o mjernim instrumentima i mjernim metodama. - Sticanje osnovna znanja iz oblasti elektrinih i neelektrinih veliina za samostalan rad na ugradnji, odravanju i remontu elektrinih instalacija, aparata i ureaja. - Razvijanje svijesti i navike o neophodnosti primjene svih propisanih zatitnih mjera. - Razvijanje radnih navika i rada u grupi.
28
4. Sadraji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: DRUGI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Uvod u predmet i greke pri mjerenju - Navikava se da radi - Uoava znaaj - Nabraja osnovne kooperativno. mjerenja uopte, pojmove u posebno elektrinih elektrinim - Stie sigurnost i mjerenja. mjerenjima i preciznost u radu. definie pojam - Analizira standarde mjerenja. i potrebu njihovog - Definie pojam uvoenja u mjernu fizike veliine, tehniku. etalona i navodi - Razlikuje i na njihovu podjelu. primjerima - Objanjava pojam pretvara mjerne standardizacije. jedinice u si sistemu. - Definie osnovne - Uoava uzroke mjerne jedinice u nastanka greaka. si sistemu. - Analizira rezultate - Definie pojam mjerenja. tanosti i greke pri mjerenju. - Objanjava naine predstavljanja dobijenih rezultata mjerenja. Pribor u elektrinim mjerenjima - Razlikuje mjerni - Nabraja mjernu pribor. opremu za - Shvata znaaj elektrina izvora struje u mjerenja. mjernoj tehnici i - Definie izvore razlikuje vrste elektirne struje i izvora navodi njihovu jednosmjerne i podjelu. naizmjenine - Opisuje izvore struje. mjernih signala. - Analizira osnovno - Objanjava ulogu djelovanje otpornika u funkcijskog elektrinim generatora i njegov mjerenjima. znaaj u - Navodi podjelu i elektrinim vrste otpornika. mjerenjima. - Objanjava - Uoava znaaj i funkciju crta emu kondenzatora i djelitelja napona. njegova svojstva. - Analizira razliku - Definie solenoid izmeu reostata i kao element potenciometra. strujnog kola.
Preporuke za izvoenje nastave Vjeba: - Upoznavanje uenika sa nainom rada u laboratoriji sa posebnim osvrtom na sigurnost u radu i zatiti od strujnog udara.
- Stie naviku za samostalni i grupni rad.
Vjeba: - Odreivanje strujne konstante i mjerenje struje. Vjeba: - Odreivanje naponske konstante i mjerenje napona.
29
uenik - Razlikuje vrste kondenzatora. - Razlikuje vrste solenoida. Elektrini mjerni instrumenti - Uoava slinosti - Opisuje osnovni izmeu princip rada instrumenta za mjernih mjerenje sile i instrumenata. elektrinih instrumenata za mjerenje elektrine struje. - Objanjava princip - Prepoznaje osnovne djelove rada analognih analognog mjernih elektrinog instrumenata na mjernog primjeru instrumenta sa instrumenta sa kretnim kalemom. kretnim kalemom. - Analizira princip rada instrumenta sa kretnim kalemom. - Razumije primjenu instrumenta sa kretnim kalemom za mjerenje struje, napona i otpora. - Definie proirenje - Crta i analizira emu proirivanja mjernog opsega mjernog opsega kod instrumenata ampermetra i sa kretnim voltmetra. kalemom. - Razlikuje principe - Objanjava rada elektrodinamike, elektrodinamikih, indukcione, indukcionih, registrujue i registrujuih i mjerne mjernih instrumente sa instrumenata sa pokretnim pokretnim gvoem. gvoem. Elektronski mjerni instrumenti - Analizira princip - Opisuje princip rada elektronskog rada analognog voltmetra. elektronskog - Uoava razliku voltmetra (EV). izmeu - Objanjava elektronskog elektronski voltmetra za voltmetar za
30
Formativni ciljevi
- Razvija smisao za urednost i sistematinost prema radu i rezultatima rada. - Razvija odgovornost za mjerne ureaje kojima rukuje.
Vjeba: - Regulacija struje u kolu pomou reostata. Vjeba: - Regulacija napona u kolu pomou potenciometra. Vjeba: - Provjera I Kirhofovog zakona.
- Razvija sposobnost logikog razmiljanja i povezivanja znanja u cjelinu.
Vjeba: - Mjerenje struje i napona pomou digitalnog multimetra (DMM).
Informativni ciljevi i sadraji uenik jednosmjernu i naizmjeninu struju. - Opisuje princip rada i primjenu digitalnog multimetra (dmm) za mjerenje struje, napona, otpora i kapacitivnosti; - Objanjava konstrukciju osciloskopa. Mjerni transformatori - Opisuje princip rada transformatora. - Objanjava mjerni i regulacioni transformator.
Formativni ciljevi uenik jednosmjernu i elektronskog voltmetra za naizmjeninu struju. - Shvata tehnike prednosti digitalnih multimetara. - Analizira osnovnu emu osciloskopa.
Preporuke za izvoenje nastave Vjeba: - Izraunavanje maksimalne i efektivne vrijednosti napona.
- Analizira emu prikljuka strujnih i naponskih mjernih transformatora. - Crta i analizira emu prikljuka mjernih instrumenata preko mjernih transformatora. Mjerenje elektrinih veliina - Objanjava mjerne - Izraunava otpor pomou napona i metode koje se struje (UI metoda). odnose na mjerenje otpora. - Shvata ta je - Opisuje UI metodu kapacitivnost i ta za mjerenje kondenzator kapacitivnosti. predstavlja u kolu naizmjenine - Objanjava struje. mjerenje - Crta emu i induktivnosti izraunava primjenom omovog induktivitet ui zakona. metodom. - Opisuje mjerenje induktivnosti - Uoava princip pomou mjernih rada mjernih mostova. mostova i odreuje - Objanjava induktivitet. univerzalni mjerni - Razlikuje mjerna most za mjerenje podruje na RLC induktivnosti, metru. kapaciteta i otpora (RLC-metar). - Odreuje snagu u - Navodi mjerne kolu jednosmjerne metode za i naizmjenine mjerenje snage u
31
- Razvija sposobnost povezivanaj teoretskog znanja sa praktinim primjerima.
- Pokazati uenicima strujni i naponski mjerni transformator.
- Razvija sistematinost pri radu.
Vjeba: - Mjerenje otpora UI metodom. Vjeba: - Izraunavanje nepoznate otpornosti vezom otpora u rednoj i paralelnoj vezi. Vjeba: - Izraunavanje nepoznatog otpora, induktiviteta i kapaciteta pomou RLC metra. Vjeba: - Mjerenje snage u kolu jednosmjerne struje UI metodom.
Informativni ciljevi i sadraji uenik kolu jednosmjerne i naizmjenine struje. - Objanjava upotrebu vatmetra.
Formativni ciljevi
uenik struje pomou ampermetra i voltmetra. - Crta i analizira emu za mjerenje snage vatmetrom. - Razumije princip - Opisuje princip rada indukcionog rada indukcionog brojila. brojila. - Objanjava princip - Uoava princip rada elektronskog rada elektronskog brojila. brojila. - Crta i analizira emu vezivanja brojila na niskonaponsku mreu. Mjerenje neelektrinih veliina - Navikava se da - Uoava osobine - Definie pojam i razmjenjuje pratvaraa fizikih zadatak pretvaraa informacije. veliina, i fizikih veliina. elektronskih i - Razvija sposobnost elektrinih - Objanjava pojam i povezivanja pretvaraa. zadatak elektrinih teorijskih znanja sa - Analizira primjenu i elektronskih praktinim pretvaraa fizikih pretvaraa i navodi primjerima. veliina, primjenu elektronske i pretvaraa za elektrine mjerenje. pretvarae shodno njihovim osobinama: temperature, pritiska, vremena, nivoa tenosti... Nalaenje mjesta kvara na vodovima i kablovima - Razvija pozitivan - Raspoznaje vrstu - Navodi vrste odnos prema kvara na kvarova na timskom radu i energetskim energetskim tolerantan odnos vodovima i vodovima i prema kolegama. kablovima. kvarovima. - Razlikuje metode - Navodi klasine za lokaciju metode za lokaciju pojedinih vrsta navedenih kvarova. kvara. - Navodi i objanjava - Shvata znaaj pravilnog izbora metode za mjerne metode za pronalaenje lokaciju mjesta nastanka odgovarajue vrste uzemljenja, kvara. prekida i kratkog
32
Preporuke za izvoenje nastave Vjeba: - Izraunavanje snage u kolu naizmjenine struje pomou tri amprematra. Vjeba: - Izraunavanje snage u kolu naizmjenine struje pomou tri voltmetra. Vjeba: - Mjerenje snage pomou vatmetra. Vjeba: - Osciloskopsko snimanje karakteristika ulaznih i izlaznih veliina malog mrenog transformatora.
Vjeba: - Utvrivanje mjesta kvara na kablu (kratak spoj, zemljospoj i prekid) jednom od mosnih metoda.
Informativni ciljevi i sadraji uenik spoja na energetskim provodnicima.
Formativni ciljevi uenik - Primijenjuje vitstonov most za lokaciju uzemljenja. - Uoava prednosti savremenih metoda za lokaciju mjesta kvara u odnosu na klasine metode.
5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Dipl. ing. D. Martinovi: Elektrina mjerenja, Zavod za izdavanje udbenika i nastavnih sredstava, Beograd, 1997. - R. Opai: Mjerenja u elektronici, Zavod za izdavanje udbenika i nastavnih sredstava, Beograd, 2003. - T. umonja: Elektrina mjerenja, Zavod za izdavanje udbenika i nastavnih sredstava, Beograd, 1991. 6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave - Dio nastave u vidu vjebi iz ovog predmeta realizuje se u laboratoriji koja treba biti opremljena: mjernim instrumentima i priborom (izvori struje, analogni i digitalni mjerni instrumenti, osciloskop), ispitnim stolovima, raunarom sa odgovarajuim softverom. 7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja uenika - Provjera znanja vri se usmeno, pismeno i u toku vjebi. - Usmena provjera znanja - najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu. - Pismene vjebe, domai zadaci i dr. - Vjebe - najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu. - Zakljuna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu. - Zakljuna ocjena na kraju kolske godine izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i zavretak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju kolske godine. 9. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika - Diplomirani inenjer elektrotehnike; - diplomirani inenjer elektronike; - profesor elektrotehnike. 10. Povezanost predmeta Znanja - Uvod u predmet i greke pri mjerenju Povezanost sa drugim predmetima Predmet Znanja - Fizika - Fizike veliine i jedinice - Osnove elektrotehnike - Elektrine veliine i - Praktina nastava jedinice - Elektrini propisi i standardi
33
Znanja - Pribor u elektrinim mjerenjima - Mjerni instrumenti - Mjerni transformatori - Mjerenje elektrinih veliina - Mjerenje neelektrinih veliina - Nalaenje mjesta kvara na vodovima i kablovima
Povezanost sa drugim predmetima Predmet Znanja - Osnove elektrotehnike - Elementi elektrinog kola, - Elekrtine instalacije i Omov zakon osvjetljenja - Sistemi za rezervno napajanje - Elektrine veliine i - Osnove elektrotehnike - Fizika jedinice - Praktina nastava - Mjerni instrumenti - Osnove elektrotehnike - Elektrine veliine i - Elektrotehniki materijali jedinice - Elektrine instalacije i - Magnetni materijali osvjetljenja - Elektrina brojila - Primijenjena elektronika - Elektrini i elektronski pretvarai - Osnove elektrotehnike - Elektrine veliine i jedinice
34
1.2.5. PRIMIJENJENA ELEKTRONIKA 1. Naziv predmeta: PRIMIJENJENA ELEKTRONIKA 2. Broj asova po godinama obrazovanja i vrstama nastave Vrste nastave Praktina Teorija Vjebe nastava 36 72 108 36 36 72
Ukupno
72 108 180
Vjebe: odeljenje se dijeli na grupe do 17 uenika. 3. Opti ciljevi nastave Upoznavanje sa djelovanjem aktivnih elektronskih elemenata. Osposobljavanje za potraivanje podataka u katalozima. Upoznavanje naina vezivanja aktivnih elemenata. Upoznavanje osnovnih izraunavanja pri izboru elemenata i dimenzionisanju jednostavnih veza. - Razlikovanje funkcije posebnih elektronskih elemenata u jednostavnim vezama. Pravilno upotrebljavanje strune literature. - Razvijanje radnih navika (sistematinosti, tanosti, dosljednosti). - Repoznavanje tipova veza i njihovo funkcionisanje. - Razvijanje interesa za praktini rad i povezivanje teorije sa praksom. - Sticanje pozitivnog odnosa prema istoj okolini (deponovanju i reciklai pokvarenih i istroenih elektronskih ureaja).
-
35
4. Sadraji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: DRUGI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Poluprovodnici - Razvija sposobnost - Uoava razliku - Objanjava zapaanja; izmeu provodnika, kristalnu strukturu poluprovodnika i i provodnost izolatora na osnovu poluprovodnika. njihove kristalne strukture - Objanjava - Crta i razumije kristalnu reetku kristalnu reetku poluprovodnika. Si. - Objanjava - Preciznost i - Razumije proces poluprovodnike P i odgovornost u nastajanja parova N-tipa. radu. elektron-upljina kao i pojam - Navodi vrste generacija i kretanja rekombinacija. naelektrisanih - Uoava razliku estica u izmeu haotinog, poluprovodniku. difuznog i usmjerenog - Opisuje kretanje kretanja slobodnih elektrona i upljina elektrona i pod uticajem upljina. elektrinog polja. - Razlikuje poluprovodnike Ptipa od poluprovodnika Ntipa. Diode - Stie - Crta PN-spoj i - Opisuje proces sistematinost u uoava raspodjelu obrazovanja pnradu. elektrinog spoja. potencijala. - Uoava smjer - Objanjava unutranjeg direktnu i inverznu elektrinog polja polarizaciju PN- Razvija preciznost i koje potie od spoja. tanost u radu. prostornog - Objanjava naelektrisanja. dobijanje strujno- Razlikuje direktnu i naponske inverznu karakteristike polarizaciju pndiode. - Razvija sposobnost spoja. za saradnju i timski - Navodi vrste dioda. - Crta strujnorad. naponsku karakteristiku - Objanjava rad diode i uoava prag diode u provoenja u elektrinom kolu. oblasti direktne
Preporuke za izvoenje nastave - Prikazati model atoma i diskutovati sa uenicima. - Gledati slajdove na kojima je prikazano kretanje naelektrisanih estica pod uticajem elektrinog polja.
Vjeba: - Odreivanje snimanje karakteristika diode.
36
Formativni ciljevi uenik polarizacije i probojni napon u oblasti inverzne polarizacije. - Razlikuje vrste dioda (varikap, tunelske, zener). - Odreuje radnu pravu i radnu taku na karakteristici diode. - Crta i analizira jednostavne eme ispravljaa bez filtra u cilju ispravljanja izlaznog napona. - Razlikuje talasne oblike izlaznih napona kod razliitih ispravljaa. - Uoava ulogu ispravljakog filtra i funkciju peglanja naponske talasnosti. - Crta i analizira eme ispravljaa i talasne oblike napona sa filtrom. - Razlikuje talasne oblike napona prije i poslije filtriranja. - Crta Grecov spoj i analizira ga. - Razumije djelovanje jednostavnog stabilizatora napona sa zener diodom. - Poznaje ulogu tranzistora i uoava razliku izmeu tranzistora NPN i PNP-tipa. - Crta i analizira ulazne i izlazne
37
Ispravljai - Navodi vrste ispravljaa. - Objanjava i razumije jednostrani i dvostrani ispravlja. - Definie ispravljaki filtar. - Objanjava jednostrani i dvostrani ispravlja sa filtrom. - Objanjava Grecov ispravlja. - Objanjava primjenu zenerove diode na modelu jednostavnog stabilizatora napona.
- Razvija sposobnost stvaralakog miljenja u povezivanju sa srodnim nastavnim sadrajima.
Vjeba: - Jednostrani i dvostrani ispravlja. - Povezati elemente za ostvarenje jednostranog i dvostranog ispravljaa, sa i bez filterskog kondenzatora. - Uoiti razliku meu ispravljenim naponima sa i bez kondenzatora pomou dvokanalnog osciloskopa. Vjeba: - Stabilizator napona sa zenerovom diodom. - Vezati emu stabilizatora sa Zenerovom diodom i otpornicima za optereenje. Mjeriti izlazni napon i struju.
Bipolarni tranzistori - Upoznaje se sa unutranjom strukturom tranzistora. - Objanjava princip rada tranzistora na
- Razvija sposobnost logikog razmiljanja i povezivanja prethodno steenog gradiva u cjelinu.
Vjeba: - Snimanje ulaznoizlaznih karakteristika bipolarnog tranzistora
Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik karakteristike modelu sa tranzistora. zajednikim emitorom, bazom i - Na primjerima kolektorom. proraunava struju - Definie osnovne i koeficijent komponente struja strujnog pojaanaj. u tranzistoru i koeficijent strujnog pojaanja. - Crta i analizira eme spoja sa - Navodi naine zajednikim vezivanja emitorom, bazom i tranzistora u kolektorom. elektrinim kolima. Pojaavai sa bipolarnim tranzistorima - Definie osobine - Odreuje pojaavaa. pojaanje snage, ulaznu i izlaznu - Opisuje dobijanje otpornost na radne prave i radne modelu take. pojaavaa. - Odreuje poloaj - Objanjava radne prave i radne stabilizaciju radne take na izlaznim take. karakteristikama tranzistora. - Objanjava - Analizira pojaava Darlingtonov spoj. sa stabilisanom radnom takom. - Definie tranzistor - Radi jednostavne kao prekida. zadatke vezane za proraun osnovnog pojaavaa. - Crta i analizira Darlingtonov spoj i odreuje njegove parametre. - Razumije princip rada tranzistora kao prekidaa. Tranzistori sa efektom polja - FET-ovi (field - Razlikuje - Upoznaje se sa unipolarne i unutranjom bipolarne strukturom tranzistore. tranzistora sa - Crta i analizira efektom polja strukturu FET-a i (FET-a). razumije funkciju elektroda. - Objanjava statiku - Crta i analizira karakteristiku statike FET-a. karakteristike FET-
Preporuke za izvoenje nastave Vjeba: - Snimanje prenosnih karakteristika tranzistora.
- Razvija analitiko miljenje.
- Razvija tanost i preciznost.
Vjeba: - Pojaava sa zajednikim emitorom. - Povezati elemente prema zadatoj emi. Dovesti napone sa ulaza i izlaza pojaavaa na dvokanalni osciloskop. - Raditi sa ulaznim naponom od 1khz/10 mv. Vjeba: - Tranzistor kao prekida. - Povezati elemente prema zadatoj emi. - Mjeriti izlazni napon na osnovu promjene ulazanog napona.
efffect transistor) - Razvija analitinost i logino zakljuivanje.
Vjeba: - Statike karakteristike FETa. - Povezati emu za - Razvija snimanje karakteodgovornost u ristika FET-a. ispunajvanju radnih - Mjeriti obaveza. odgovarajui napon i struju.
38
Informativni ciljevi i sadraji uenik - Upoznaje se sa pojmom i funkcijom ostalih vrsta unipolarnih tranzistora (MOSFET i CMOS). - Objanjava jednosmjerni reim rada pojaavaa sa FET-ovima. - Definie radnu pravu i radnu taku. - Objanjava pojaava sa automatskim prednaponom. - Definie naponsko i strujno pojaanje, ulaznu i izlaznu otpornost. - Opisuje MOSFET (metaloxide semiconductor field-effect transistor) kao pojaavaki element. Oscilatori - Definie pozitivnu povratnu spregu i uslov oscilovanja. - Objanjava princip rada oscilatora. - Objanjava princip rada multivibratora.
Formativni ciljevi uenik a. - Analizira MOSFETove i razumije funkciju prikljunih krajeva. - Crta i analizira osnovni pojaava sa FET-om. - Odreuje jednainu radne prave i crta je u polju izlaznih karakteristika. - Crta i analizira pojaava sa automatskim prednaponom. - Analitiki izvodi pojaanje, ulaznu i izlaznu otpornost. - Analizira pojaava sa MOSFET-om sa indukovanim kanalom.
Preporuke za izvoenje nastave Vjeba: - Pojaava sa FETom. - Povezati elemente prema emi. Mjeriti ulazni i izlazni napon sa i bez prikljuenog potroaa. - Raunati naponsko pojaanje i izlazne otpornosti. - Crtati radnu pravu na prenosnim karakteristikama i odrediti radnu taku kod razliitih primjeraka iste vrste FET-a.
- Zna uslov i princip oscilovanja. - Crta i analizira jednostavne RC i LC oscilatore i analizira njihov rad. - Crta i analizira majsnerov oscilator sa bipolarnim tranzistorima. - Uoava potrebu stabilnosti frekvencije oscilovanja. oscilatora. - Analizira astabilni i bistabilni multivibrator.
- Razvija analitinost i logino miljenje. - Podstie usvajanje novih znanja.
Vjeba: - RC oscilatori. - Formirati RC oscilator prema emi. - Mjeriti uestanosti oscilovanja pomou perioda dobijenog napona. Vjeba: - Formirati majsnerov oscilator sa FET-om i napajanjem. - Posmatrati na osciloskopu dobijeni napon bez i sa stabilizacijom amplitude.
39
Razred: TREI Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik Integrisana i aritmetika kola - Razlikuje osnovne - Definie osnove logike operacije. Bulove algebre i - Crta i analizira analizira logike logiku mreu za sisteme pomou realizaciju logikih logikoh kola. funkcija. - Na primjerima - Objanjava razlikuje binarne aritmetika kola. komplementore, komparaciju - Definie brojeva i sabiranje. memorijska kola. - Uporeuje i razlikuje RS, T, JK i D flip-flopove. Elemeti energetske elektronike Diode i tranzistori - Uporeuje diodu - Upoznaje se sa malih snaga i diodu osnovnim veih snaga. specifinostima energetskih dioda. - Razumije - Navodi osnovne konstrukciju kataloke kuita energetskih parametre dioda. energetskih dioda. - Crta i analizira strujno naponsku - Upoznaje se sa karakteristiku osnovnim energetske diode. specifinostima - Odredjuje snagu energetskih termikih gubitaka bipolarnih snanog tranzistora. tranzistora. - Upoznaje se sa nainima - Grafiki korienja interpretira energetskih vrijeme ukljuenja tranzistora odnosno iskljuenja prekidaki reim kod energetskih rada. tranzistora. - Objanjava energetski MOSFET - Objanjava rad tranzistor. prekidakog kola energetskog - Objanjava MOSFET tranzistora etvoroslojnu i zna ulogu gejta. diodu (PNPN - Crta i analizira dioda). strujno naponske - Objanjava karakteristike direktno i inverzno mosfet tranzistora.
40
Preporuke za izvoenje nastave Vjeba: - Snimanje karakteristika integrisanih TTL kola. - Mijenjati ulazni i izlazni napon, crtati zavisnost izlaznog napona od ulaznog.
- Razvija tanost i preciznost.
- Navikava se na proraunavanje i analiziranje.
Vjeba: - Snimanje karakteristike u-i kod energetskih dioda. - Povezati emu. Mjeriti napon i struju. - Ispitati diode preko ispitivaa.
Informativni ciljevi i sadraji uenik polarisanu etvoroslojnu diode.
Formativni ciljevi uenik - Crta i analizira strujno naponsku karakteristiku etvoroslojne diode. - Zna primjenu etvoroslojne diode. - Razumije pojavu probojnih napona kod etvoroslojne diode.
Tiristori, diaci i triaci - Razlikuje vrste - Navodi vrste tiristora. tiristora. - Crta i analizira - Opisuje triodni ekvivalentnu emu tiristor. triodnog tiristora. - Crta i analizira kolo - Navodi za snimanje karakteristike karakteristika tiristora. tiristora. - Crta i analizira - Objanjava diak i strukturu, oznaku i triak. karakteristi. - Crta i analizira impulsno pobuivanje tiristora i triaka. - Crta talasne oblike naizmjeninog napona i struja IG i IT. - Analizira - Objanjava fazno jednostavno kolo regulisanje pomou za faznu regulaciju diaka i triaka. struje pomou diaka i triaka. - Crta i uporeuje talasne oblike napona gradske mree, napona na kondenzatoru, struje gejta i struje kroz potroa. - Razlikuje - Navodi i opisuje uspostavljanje naine ukljuivanja struje u periodu tiristora i trijaka. ukljuivanja tiristora u sluajevima
- Povezuje ve steeno znanje sa novim pojmovima.
Vjeba: - Snimanje strujno naponske karakteristike tiristora. - Povezati eme. - Mjeriti vrijednosti struje i napona. - Nacrtati grafike. Vjeba: - Upravljanje radom tiristora. - Upravljanje jednosmjernim naponom. - Upravljanje naizmjeninim naponom. Vjeba: - Analizirati kolo za faznu regulaciju pomou diaka i triaka i dva rckola. Vjeba: - Pomono svetlo (panik svjetiljka). - Spojiti emu prema maketi i simulirati nestanak elektrine energije. Vjeba: - Runa regulacija jaine osvjetljenja.
- Navikava se na analiziranje razliitih tehnika.
- Razvija preciznost pri radu.
41
Formativni ciljevi uenik aktivnog i induktivnog optereenja. - Razlikuje ukljuivanje preko anode od ukljuivanja preko gejta. - Razumije rad opteg kola za ukljuenje i iskljuenje gto tiristora. - Poznaje nain iskljuivanja tiristora pomou redno i paralelno vezanog preidaa.
Preporuke za izvoenje nastave - Spojiti emu prema maketi i regulacijom otpora mijenjati jainu. Vjeba: - Statiki jednofazni prekida. - Spojiti emu prema maketi.
- Objanjava vrijeme ukljuivanja tiristora. - Opisuje tiristore sa iskljuivanjem na gejtu (GTO tiristori). - Opisuje naine iskljuivanja tiristora i trijak.
Energetski pretvarai - Analizira izlazne - Upoznaje se sa oblike napona osnovnim emama ispravljaa sa usmjeravanja. diodom i sa tiristorom. - Opisuje grecov spoj - Razmatra rad Grecovog spoja pri sa tiristorima. aktivnom i induktivnom optereenju. - Razmatra rad - Opisuje trofazni ispravljaa pri ispravlja sa aktivnom i srednjom takom. induktivnom - Objanjava princip optereenju. rada invertora. - Objanjava invertor - Analizira jednofazni voen mreom. dvoperiodini invertor voen mreom. - Razlikuje strujni, - Nabraja vrste naponski i nezavisnih rezonantni invertora. invertor. - Objanjava - Analizira rad naizmjenini naizmjeninog prevara sa pretvaraa sa skokovitom mehanikim i sa promjenom amplitude. elektronskim preklopnikom. - Objanjava - Analizira osnovne naizmjenini eme
- Razvija sposobnost uoavanja, analiziranja i proraunavanja.
Vjeba: - Nazavisni invertor napona (DC/AC); - realizacija invertora. Snimanje izlaznog napona pomou osciloskopa. Vjeba: - Korektor napona mrenih potroaa. - Snimanje dobijenih napona putem osciloskopa. Vjeba: - Zatita tiristorskih elemenata RLC kolima.
42
Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik pretvara sa naizmjeninih faznom pretvaraa. regulacijom. Primjeri primjene energetske elektronike - Analizira uproenu - Objanjava emu upravljanja uproene eme motorima upravljanja jednosmjerne motorima struje. jednosmjerne struje. - Analizira impulsnu - Objanjava regulaciju brzine impulsnu regulaciju motora brzine motora jednosmjerne jednosmjerne struje. struje. - Analizira - Objanjava automatsku automatsku regulaciju jaine regulaciju jaine osvjetljenaj. osvjetljenja. - Objanjava princip - Analizira princip rada panik rada panik svjetiljke. svjetiljke. - Objanjava statiki - Analizira statiki jednofazni jednofazni prekida. prekida.
- Razvija sposobnost povezivanja ranije steenog teorijskog znanja sa praktinim primjenama. - Razvija odgovornost pri praktinom radu. - Razvija pozitivan osjeaj prema zanimanju.
Vjeba: - Upravljanje kolektorskim elektromotorima. - Regulisanje broja obrtaja. Vjeba: - Realizacija automatskog punjaa akumulatorskih elemenata u tiristorskoj tehnici. Vjeba: - Realizacija regulatora jaine osvjetljenja u tiristorskoj tehnici. Vjeba: - Realizacija muziko svjetlosnih efekata sa triacima.
5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - R. Opai: Elektronika I, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2003. - R. Opai: Elektronika za II razred elektrotehnike kole smjer energetike, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2001. - N. Babi: Elektronika, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2000. - S. Stankovi, Radomir Lakovi: Elektronika, ETF Podgorica, 1999. - Mr B.uri: Tiristori, Tehnika knjiga Beograd, 1984. 6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave - Nastava se realizuje u uionici koja je opremljena: A/V sredstvima: grafoskopom, dijaprojektorom sa odgovarajuim slajdovima i dr.,mjernim instrumentima (digitalni ampermetri, voltmetri), ispitnim stolovima, maketama raznih elektronskih uredjaja, osciloskopom, raunarom sa odgovarajuim softverom itd. 7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja uenika - Provjera znanja vri se usmeno, pismeno i u toku vjebi. - Usmena provjera znanja - najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu. - Pismene vjebe. - Vjebe -najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu. - Zakljuna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu.
43
- Zakljuna ocjena na kraju kolske godine izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i zavretak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju kolske godine. 9. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika - Diplomirani inenjer elektrotehnike, smjer elektronika ili telekomunikacije; - diplomirani inenjer elektronike. 10. Povezanost predmeta Znanja - Diode, bipolarni tranzistori, FET, MOSFET - Pojaavai Povezanost sa drugim predmetima Predmet Znanja - Osnovna strujna kola Osnove elektrotehnike - Omov i Kirhohovi zakoni Praktina nastava Primjena raunara u elektrotehnici - Pojaavai Praktina nastava Primjena raunara u elektrotehnici Praktina nastava - Stabilnost frekvencije oscilovanja oscilatora - Astabilni i bistabilni multivibrator Praktina nastava - Jednofazni dvoperiodini invertor voen mreom - Strujni, naponski i rezonantni invertor - Naizmjenini pretvara sa mehanikim i sa elektronskim preklopnikom
- Oscilatori
- Energetska elektronika
44
1.2.6. ELEKTRANE I RAZVODNA POSTROJENJA 1. Naziv predmeta: ELEKTRANE I RAZVODNA POSTROJENJA 2. Broj asova po godinama obrazovanja i vrstama nastave Vrste nastave Praktina Teorija Vjebe nastava
Ukupno
72 66 138
72 66 138
3. Opti ciljevi nastave - Shvatanje potrebe za elektrinom energijom, njenim znaajem i ulogom za razvoj drutva. - Upoznavanje vrsta elektrana i naina proizvodnje elektrine energije. - Shvatanje potrebe za nekonvencionalnim metodama proizvodnje elektrine energije. - Upoznavanje problema prenosa velikih snaga. - Usvajanje strunih znanja o transformatorskim i razvodnim postrojenjima, namjeni i sastavnim djelovima. - Upoznavanje sa organizacijom elektroenergetskog sistema Crne Gore. - Upoznavanje sa znaajem elektroenergetske efikasnosti i odrivosti elektroenergetskog sistema u Crnoj Gori. - Razumijevanje i pravilno upotrebljavanje strune terminologije. - Upoznavanje sa opasnostima pri radu sa elektroenergetskim ureajima i poznavanje propisa o sigurnosti na radu.
45
4. Sadraji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: TREI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Uvodni dio - Uoava povezanost - Razvija svijest o - Upoznaje se sa energetike sa svim znaaju i ulozi znaajem i ulogom granama privrede. elektrine energije energije za razvoj za razvoj drutva. drutva. - Shvata potrebu za - Upoznaje se sa planiranjem razvoja savremenim energetskim elektroprivrede. trendovima u svijetu. Elektrane - Razvija ekoloku - Razlikuje - Opisuje svijest. hidroloke od karakteristike energetskih hidroelektrana. - Razvija pozitivan karakteristika odnos prema hidroelektrana. - Objanjava glavne timskom radu i - Razlikuje vrste djelove brana. hidroelektrana tolerantan odnos - Razumije ulogu (sistem prema kolegama. zahvata, vodostana akumulacije, itd. brana, zahvata, - Razvija elju za dovod vode, istraivanjem i - Zna za koje padove vodostan i novim saznanjima. se koriste pojedine cjevovod). turbine. - Navodi vrste - Uoava razliku vodenih turbina. izmeu akumulacionih i - Objanjava podjelu protonih hidroelektrana. hidroelektrana kao i razliku izmeu derivacionih i pribranskih. - Uporeuje karakteristike he peruica i HE Piva. - Upoznaje glavne karakteristike - Razumije uticaj hidroelektrana u hidroelektrana na Crnoj Gori. okolnu sredinu. - Opisuje uticaj - Analizira blok emu hidroelektrana na termoelektrane i okolnu sredinu. na njoj pokazuje - Objanjava podjelu osnovne djelove. termoelektrana i - Na primjeru TE navodi glavne Pljevlja upoznaje djelove glavne termoelektrana. karakteristike TE. - Analizira princip
- Posjetiti hidroelektranu ili termoelektranu. - Prikazati slajdove ili grafike prezentacije principa rada pojedinih elektrana. - Prikazati slajdove ili grafike prezentacije skladitenja otpada kod termoelektrana i nuklearnih elektrana. - Zadatak: - Potraiti na internetu informacije o akcidentima kod nuklearnih elektrana. - Zadatak: - Podijeliti uenike na grupe. Zadati im istraivanje o alternativnim izvorima energije. Diskusija.
46
uenik rada nuklearne elektrane koristei - Opisuje princip blok emu. rada nuklearne - Razumije posledice elektrane. zagaivanja vazduha i probleme - Navodi uticaj smjetanja termoelektrana na nuklearnog otpada. okolinu. - Razlikuje naine dobijanja elektrine energije - Nabraja iz alternativnih alternativne izvore izvora. energije. Elementi razvodnih postrojenja - Zna na osnovu ega - Upoznaje ulogu i se vri vrste sabirnica. dimenzionisanje - Objanjava vrste sabirnica. potpornih i - Razlikuje vrste provodnih izolatora na osnovu izolatora. oznaka. - Opisuje ulogu i - Razlikuje razliite nabraja vrste vrste rastavljaa. rastavljaa. - Poznaje nain - Upoznaje ulogu izbora visokonaponskih visokonaponskih osiguraa. osiguraa. - Upoznaje ulogu i - Razlikuje naine vrste rada razliitih vrsta visokonaponskih visokonaponskih prekidaa. prekidaa. - Upoznaje ulogu i - Razlikuje naponske vrste mjernih i strujne mjerne transformatora. transformatore. Prenaponi, kratki spojevi i zemljospojevi - Poznaje sredstva za - Upoznaje vrste zatitu od prenapona. prenapona - Objanjava uzroke (odvodnici nastajanja kratkih prenapona). spojeva. - Vri proraun - Objanjava uzroke struje kratkog pojave spoja na zemljospojeva. jednostavnom primjeru. - Analizira zemljospoj u sistemu sa izolovanim zvjezditem.
Formativni ciljevi
- Razvija analitinost i logino razmiljanje.
- Prikazati slajdove elemenata razvodnih postrojenja i kataloge proizvoaa.
- Razvija sposobnost opaanja. - Razvija osjeaj odgovornosti u radu. - Razvija sposobnost za prepoznavanje problema i doprinosi nalaenju rjeenja.
- Podjeliti uenike u grupe i dati im jednostavne projektne zadatke u kojima e izvriti proraun struje kratkog spoja.
47
Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik Zatite u razvodnim postrojenjima - Zna opasnosti od - Upoznaje uticaj strujnog udara i struje na ovjeka i mjere koje treba zna postupak preduzeti prilikom ukazivanja prve prve pomoi. pomoi. - Poznaje zatite od - Opisuje zatitu od atmosferskog atmosferskog pranjenja. pranjenja. - Opisuje pogonsko i - Shvata ta je napon dodira i napon zatitno koraka. uzemljenje na visokom i niskom napon.
Socijalizacijski ciljevi uenik - Razvija odgovornosti u radu i potrebi zatite na radu. - Razvija svijest o vanosti pridravanja propisa.
Preporuke za izvoenje nastave - Prikazati slajdove sa moguim posledicama od strujnog udara i ukazati na vanost potovanja propisa o zatiti.
48
Razred: ETVRTI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Elektrina postrojenja u radu i energetska efikasnost - Razvija sposobnost - Crta i analizira - Navodi tipove za prepoznavanje dnevni dijagram dijagrama problema i optereenja i krivu optereenja i nalaenje rjeenja. trajanja objanjava ih. optereenja. - Analizira pokrivanje dnevnog dijagrama u cilju to manjih gubitaka elektrine energije. - Definie proizvodne - Razlikuje vrste trokova kod trokove za 1kwh. prizvodnje elektrine energije. - Shvata znaaj - Upoznaje naine - Stie sposobnost za kompenzacije kompenzacije razlikovanje reaktivne energije reaktivne energije. nevanog od na veu energetsku vanog. efikasnost sistema. - Opisuje zadatak - Shvata znaaj dispeerske slube. kvaliteta elektrine energije. - Upoznaje - Analizira dijagram automatsku zavisnosti regulaciju uestanosti od uestanosti i snage. snage. - Crta i objanjava - Opisuje princip blok emu primjera automatizacije potpune elektroenergetskog automatizacije. sistema. Relejna zatita u elektroenergetskim postrojenjima - Razvija analitinost - Poznaje osnovna - Opisuje ulogu i logino svojstva koja treba zatitnih relejnih razmiljanje. da ima relejna ureaja. zatita. - Crta i analizira - Upoznaje vrste i eme djelovanja nain rada strujnih strujnih releja. releja. - Razlikuje - Upoznaje vrste i nadnaponske i nain rada podnaponske naponskih releja. releje. - Opisuje nain rada - Razumije ulogu releja snage. releja snage. - Poznaje sastav i - Upoznaje ulogu djelovanje distantnog releja. distantnih releja.
Preporuke za izvoenje nastave - Posjetiti lokalni dispeerski centar. - Prikazati slajdove dnevnih i godinjih dijagrama optereenja.
- Pripremiti eme pojedinih relejnih zatita i analizirati ih.
49
Informativni ciljevi i sadraji uenik - Objanjava ulogu vremenskog releja.
Formativni ciljevi
uenik - Shvata potrebu selektivnosti zatite. - Uporeuje dobre i - Opisuje vrste loe osobine zatita mrea neusmjerene elektroenergetskog prekostrujne i sistema. usmjerene prekostrujne zatite. - Shvata vanost - Nabraja zatite zatite sinhronih sinhronih generatora u generatora. elektranama. - Crta i objanjava - Nabraja zatite emu brze energetskih prekostrujne transformatora. zatite i buholcove zatite. - Analizira nain - Opisuje vrste rada prekostrujne zatita sabirnica. zatite sabirnica na emama. Komandni i signalni ureaji u razvodnim postrojenjima - Razvija sposobnost - Crta i analizira - Objanjava eme za prepoznavanje eme spajanja spajanja glavnih problema i sabirnica,transform strujnih krugova. nalaenje rjeenja. atorskog polja i dalekovodnog polja. - Razlikuje vrste - Upoznaje runo i pokretanja elektrino prekidaa snage. komandovanje visokonaponskim ureajima. - Analizira naine - Objanjava eme upravljanja spajanja pomonih prekidaima snage strujnih krugova. na odgovarajuim emama. - Uoava vanost - Opisuje vrste signalizacije za signalizacije u sigurnost osoblja u razvodnim postrojenjima. postrojenjima. Transformatorska i razvodna postrojenja - Razlikuje - Opisuje vrste postrojenja za transformatorskih i unutranju razvodnih montau od postrojenja. postrojenja na otvorenom
50
- Posjetiti visokonaponsko razvodno postrojenje.
- Prikazati slajdove razliitih vrsta transformatorskih i razvodnih postrojenja.
uenik prostoru. - Poznaje vrste oklopljenih postrojenja. Radovi na izgradnji elektrinih postrojenja - Razvija svijest o - Shvata vanost - Opisuje montane pridravanja radove u elijama i vanosti propisa i tehnike poljima, u pridravanja dokumentacije zgradama i na propisa. proizvoaa otvorenom prilikom montanih prostoru. radova. Pogon i odravanje elektroenergetskih postrojenja - Shvata vanost - Objanjava uslove poznavanja za stavljanje uputstava i propisa elektrinog za svaku vrstu rada postrojenja u u pogon. elektroenergetskim postrojenjima. - Poznaje mjere za - Nabraja vrste bezbjedan rad u kontrola i remonta beznaponskom rasklopne opreme. stanju. - Razlikuje mjesene kontrole i godinji remont rasklopne opreme.
Formativni ciljevi
- Prikazati tehniku dokumentaciju proizvoaa.
- Prikazati tehniku dokumentaciju proizvoaa.
5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Prof. dr S. kuleti: Osnovi elektroenergetike, Univerzitet Crne Gore Elektrotehniki fakultet, Podgorica,2006. - Prof. dr S. kuleti: Elektrane, Univerzitet Crne Gore - Elektrotehniki fakultet, Podgorica, 2006. - M. Popovi: Razvodna postrojenja i elektrane, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2000. - D. Jankovi, A. Mati, M. Radivojevi: Elementi elektroenergetskih postrojenja, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1998. 6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave - Nastava se realizuje u uionici koja je opremljena raunarom, A/V sredstvima (grafoskop, dijaprojektor s odgovarajuim slajdovima). 7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja uenika - Provjera znanja vri se usmeno i pismeno. - Usmena provjera znanja - najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu. - Pismene vjebe. - Zakljuna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu. - Zakljuna ocjena na kraju kolske godine izvodi se na osnovu svih ocjena
51
dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i zavretak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju kolske godine. 9. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika - Diplomirani inenjer elektrotehnike - smjer energetike; - profesor elektrotehnike - smjer energetike; - diplomirani inenjer elektronike smjer industrijske energetike. 10. Povezanost predmeta Znanja - Elektrane - Elementi razvodnih postrojenja - Prenaponi, kratki spojevi I zemljospojevi - Zatite u razvodnim postrojenjima - Elektrina postrojenja u radu i energetska efikasnost - Relejna zatita u elektroenergetskim postrojenjima - Komandni i signalni ureaji u razvodnim postrojenjima - Transformatorska i razvodna postrojenja Povezanost sa drugim predmetima Predmet Znanja Osnove elektrotehnike - Proizvodnja elektrine Fizika energije Matematika - Dimenzionisanje sabirnica Praktina nastava - Vrste izolacionih materijala Osnove elektrotehnike - Proraun struje kratkog Matematika spoja Praktina nastava - Opasnost od strujnog udara Osnove elektrotehnike Praktina nastava Praktina nastava Automatsko upravljanje - Kompenzacija reaktivne energije - Selektivnosti zatite - Zatitni i signalni ureaji - Vrste transformatorskih i razvodnih postrojenja
- Praktina nastava - Elektrine maine i pogoni
52
1.2.7. ELEKTRINE MREE I DALEKOVODI 1. Naziv predmeta: ELEKTRINE MREE I DALEKOVODI 2. Broj asova po godinama obrazovanja i vrstama nastave Vrste nastave Praktina Teorija Vjebe nastava
Ukupno
72 66 138
72 66 138
3. Opti ciljevi nastave - Upoznavanje sa podjelom i vrstama elektrinih mrea. - Razumijevanje i pravilno upotrebljavanje strune terminologije. - Upoznavanje i razumijevanje konstrukcijskih elemenata elektroenergetskih vodova. - Upoznavanjeje propisa i pravilnika o izgradnji elektroeneretskih vodova. - Upoznavanje uloge razliitih materijala, njihovih fizikih i hemijskih karakteristika. - Razvijanje sposobnosti za termiki, elektrini i mehaniki proraun elektroenergetskih vodova niskog i visokog napona. - Razvijanje sposobnosti analize pojava, kvarova i nain odravanja elektroenergetskih vodova. - Prepoznavanje i razumijevanje primjene osnovnih fizikih zakona kod elektrinih instrumenata, maina i ureaja. - Poznavanje mjera zatite pri radu. - Primjenjivanje teorijskog znanja u praktinom radu. - Upoznavanje naina rjeavanja problemskih zadataka kroz interdisciplinarni pristup.
53
4. Sadraji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: TREI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Uvod - Razvija sposobnost - Poznaje razvoj - Upoznaje se s logikog sistema za prenos i pojmom prenos razmiljanja. raspodjelu elektrine elektrine energije. - Razvija svijest o energije. potrebi za - Zna ta je zadatak - Navodi podjelu i elektroenergetsko elektrine mree. vrste eiektrinih m efikasnou. - Poznaje mre. predstavljanje elektroenergetskih - Nabraja standardne vodova u napone elektrinih planovima. mrea. - Zna kako se vrijednost napona - Upoznaje sisteme napajanja direktno za raspodjelu odraava na rad i elektrine vijek trajanja energije. prijemnika. - Shvata znaaj elektroenergetske efikasnosti. Konstrukcijski elementi elektroenergetskih vodova - Razvija osjeaj za - Uoava osnovne - Opisuje red i urednost elemente koji elektroenergetske radnog prostora. sainjavaju nadzemne vodove. nadzemni vod. - Razvija svijest o - Zna koji se - Upoznaje znaaju uvanja materijali koriste provodnike i ivotne sredine. za izradu zatitnu uad. provodnika i - Stvara radne zatitnih uadi. navike. - Poznaje podjelu provodnika prema - Razvija smisao za konstrukciji. timski rad. - Poznaje izbor - Opisuje stubove i konstrukcije stuba, njihovu funkciju u raspored vodu. provodnika na stubu i temelje stubova. - Razlikuje izolatore - Nabraja vrste za niski, srednji i izolatora i opisuje visoki napon. njihovu ulogu. - Razlikuje vrste konzola, pribor za spajanje, pribor za vjeanje izolatorskih lanaca
Preporuke za izvoenje nastave - Crtati eme i analizirati najednostavnije i najrasprostranjenije sisteme za raspodjelu elektrine energije.
- Pokazati elemente za spajanje, privrivanje i vjeanje provodnika. - Na primjerima potpune oznake kabla objasniti oznaavanje kablova i kablovskih snopova. - Pokazati uzorke kablova.
54
uenik i dopunske elemente voda. - Razlikuje - Objanjava energetske kablove konstrukciju prema naponu, energetskih vrsti struje, broju kablova. ila, materijalu provodnika i vrsti izolacije. - Razlikuje energetske kablove prema slovnim i brojanim oznakama i bojama. - Poznaje vrste i - Nabraja i opisuje ulogu kablovske kablovski pribor i glave i kablovske njegovu primjenu. spojnice. - Zna gdje se primjenjuju kablovske prikljune kutije. - Shvata ulogu razvodnih ormana i kablovske kanalizacije. - Opisuje energetske - Poznaje konstrukciju vodove sa samonoseeg samonoseim kablovskog snopa kablovskim za niski i srednji snopom. napon. - Razlikuje samonosee kablove prema slovnim i brojanim oznakama. - Zna koji se pribor koristi za vjeanje, - Nabraja pribor za nastavljanje i niskonaponske i spajanje srednje naponske samonoseih samonosee kablovskih kablovske snopove. snopova. Izgradnja elektoenergetskih nadzemnih vodova - Razvija - Opisuje pripremne, - Uoava ulogu sistematinost u gradjevinske, privremenih radu. elektromontane i objekata. zavrne radove. - Poznaje kako se priprema trasa
Formativni ciljevi
- Posjetiti trasu elektoroenergetsk og nadzemnog voda visokog napona (prilikom
55
uenik voda i postupak gradjevinskih radova. - Poznaje montiranje opreme na stubovima razvlaanje provodnika, privrivanje provodnika na potporne izolatore i izolatorske lance, montiranje priguivaa vibracija, montiranje rastojnika. Izgradnja elektroenergetskih kablovskih vodova - Razvija sposobnost - Uoava znaaj - Opisuje pripremu za razlikovanje utvrdjivanja trase za polaganje nevanog od prisustva i poloaja kablovskog voda. vanog. drugih instalacija u zemlji za pripremu - Nabraja naine trase kablovskog polaganja kablova voda. u rov. - Poznaje postupak polaganje kabla - Opisuje zavrne pomou radove trase voda. transportera. - Poznaje posupak - Nabraja i opisuje polaganje kablova specijalne u kablovsku sluajeve kanalizaciju. polaganja elektroenergetskih - Poznaje nastavljanje kablova. kablova pomou spojnica. - Zna uslove za paralelno voenje i ukrtanje energetskih i telekomunikacionih kablova. - Shvata znaaj naponskog ispitivanja kablovskog voda i detaljne tehnike dokumentacije. - Shvata specifinost polaganja
Formativni ciljevi
Preporuke za izvoenje nastave izgradnje ili remonta ) i upoznati se sa elektromonanim radovima.
- Posjetiti trasu elektroenergetskog kablovskog voda (u igradnji ili remontu).
56
uenik energetskih kablova na mostovima,kroz vodu itd. Izgradnja elektrenergetskih vodova sa samonoseim kablovskim snopom (SKS) - Razvija sposobnost - Pokazati slajdove - Uoava prednosti - Opisuje nain sa SKS. zapaanja. sks u odnosu na izgradnje klasine vodove. niskonaponskih i - Poznaje naine srednjenaponskih polaganja SKS. vodova sa SKS. - Poznaje elektromontane radove SKS. Mehaniki proraun nadzemnih elektroenergetskih vodova - Razvija sposobnost - Projektni zadatak: - Odredjuje ugib - Opisuje i nabraja prepoznavanja provodnika na elemente Mehaniki proraun problema i ravnom i kosom mehanikog za djelove nalaenja reenja. terenu. prorauna nadzemne mree. nadzemnih vodova. - Uoava vanost dodatnog optereenja voda. - Analizira ponaanje nadzemnog voda pri promjeni temperature. - Zna kako se vri dimenzioniranje razliitih vrsta stubova.
Formativni ciljevi
57
Razred: ETVRTI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Uvod u proraune elektroenergetskih vodova - Razvija sposobnost - Objanjava svhu i - Poznaje zahtjeve analiziranja i vrste prorauna koje treba da logikog elektroenergetskih ispuni elektrina zakljuivanja. mrea. mrea prije nego to se pristupi njenom projektovanju. Termiki proraun elektroenergetskih vodova - Razvija svijest o - Upoznaje postupak - Zna postupak vanosti prorauna. izbora presjeka pridravanja - Koristi tabele za provodnika tehnikih izbor presjeka nadzemnih i standarda i provodnika. kablovskih vodova propisa. prema dozvoljenom strujnom optereenju. Elektrini proraun voda - Definie osnovne - Pozaje osnovne - Razvija parametre voda. parametre voda. analitinost i - Upoznaje - Razlikuje logino ekvivalentne eme parametare u razmiljanje. voda. ekvivalentnim emama voda. - Objanjava - Zna odrediti pad elektrini proraun napona i gubitak niskonaponskog i snage jednofaznog visokonaponskog i trofaznog voda. voda. - Vri elektrini proraun - Objanjava ulogu niskonaponskog transformatora u voda za razliite sistemu za prenos vrste elektrine optereenja. energije. - Vri elektrini proraun po - Upoznaje se sa ekvivalentnoj pojmom prirodna emi sa rednim snaga voda. parametrim. - Izvodi elektrini proraun voda po ekvivalentnim emama. - Izraunava prirodnu snagu voda. Projektovanje elektrinih mrea - Objanjava upustvo - Zna kako se - Razvija svijest o
Preporuke za izvoenje nastave - Obnoviti elemente mehanikog prorauna.
- Odrediti presjek provodnika na primjerima :prema jaini struje i temperaturi okoline.
- Primjer: - Elektrini proraun po ekvivalentnoj emi i T-emi.
- Pokazati primjere
58
uenik odredjuje potreban broj transformatorskih stanica. - Objanjava - Zna izraz za projektovanje izraunavanje - Razvija sposobnost nadzemnih instalisane snage. analiziranja i elektroenergetskih - Poznaje faze logikog vodova. projektovanja zakljuivanja. nadzemnih - Objanjava elektroenergetskih projektovanje vodova: izbor kablovskih napona,izbor trase elektroenergetskih voda,trasiranje vodova. linije i snimanje profila trase voda, odreivanje poloaj stuba. - Zna kako se vri izbor trase kablovskog voda. - Vri izbor napona kablovskog voda,izbor tipa kabla,presjeka provodnika. Pogon i odravanje elektroenergetskog voda - Opisuje uslove za - Zna potupak za - Razvija osjeaj o prvo stavljanje interni pregled potrebi elektroenergetskog voda, dobijanje sistematinosti u voda u pogon. saglasnosti,stavljan radu. - Upoznaje propise i je voda u pogon i pravilnike za itd. odravanje - Poznaje postupak elektroenergetskih revizije i remont vodova. nadzemnih i kablovskih vodova.
Informativni ciljevi i sadraji uenik za projektovanje elektrinih mrea niskog napona.
Formativni ciljevi
Socijalizacijski ciljevi uenik vanosti pridravanja tehnikih standarda i propisa.
Preporuke za izvoenje nastave uraenih projekata elektrinih mreai diskutovati.
- Upoznati uenike sa najeim kvarovima elektroenergetskih vodova.
5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - S. Brankovi: Elektrine mree i dalekovodi za III razred, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2003. - S. Brankovi: Elektrine mree i dalekovodi za IV razre, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2003. 6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave - Nastava se realizuje u uionici koja je opremljena raunarom i A/V sredstvima (grafoskop i dijaprojektor s odgovarajuim slajdovima).
59
7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja uenika - Provjera znanja vri se usmeno i pismeno. - Usmena provjera znanja - najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu. - Pismeni zadaci - po jedan u polugoditu IV razreda. - Pismene vjebe. - Zakljuna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu. - Zakljuna ocjena na kraju kolske godine izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8.Uslovi za napredovanje i zavretak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju kolske godine. 9. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika - Diplomirani inzenjer elektrotehnike smjer energetike; - profesor elektrotehnike smjer energetike; - inenjer elektrotehnike smjer energetike. 10. Povezanost predmeta Znanja - Podjela i vrste elektrinih mrea - Konstrukcijski elementi eleketroenergetskih vodova - Izgradnja elektroenergetskih mrea - Temiki i elektrni proraun elektroenergetskih vodova - Pogon i odravanje elektroenergetskog voda Povezanost sa drugim predmetima Predmet Znanja Fizika - Osnovni pojmovi o fizikim Elektrotehniki materijali i elektrinim veliinama - Vodovi Mehanika - Vodovi Fizika - Elektromontani radovi Fizika Onove elektrotehnike Razvodna postrojenja Fizika - Tabele za izbor presjeka provodnika Elektrotehnika - Proraun gubitka snage i Elektrotehniki materijali stepena iskorienja u vodu Elektrotehnika - Revizija i remont Razvodna postrojenja nadzemnih i kablovskih vodova
60
1.2.8. ELEKTRINE MAINE I POGONI 1. Naziv predmeta: ELEKTRINE MAINE I POGONI 2. Broj asova po godinama obrazovanja i vrstama nastave Vrste nastave Praktina Teorija Vjebe nastava
Ukupno
72 66 138
33 33
72 99 171
Vjebe: odeljenje se dijeli na grupe do 17 uenika. 3. Opti ciljevi nastave - Upoznavanje osnovnih pojmova kod elektrinih maina i pogona. - Upoznavanje razliitih vrsta transformatora i njihovih principa rada. - Sticanje osnovnih znanja o razliitim vrstama motora i poznavanje njihovih principa rada. - Razumijevanje potrebe redovnog odravanja elektrinih maina. - Upoznavanje osnova elektromotornih pogona. - Sticanje znanja o radu i karakteristikama elektromotora. - Upotrebljavanje strunu literaturu. - Razvijanje radnih navika (sistematinost, tanost). - Pravilno korienje strune terminologije. - Upoznavanje mjera zatite pri radu. - Primjenjivanje teorijskog znanja u praktinom/laboratorijskom radu. - Upoznavanje naina rjeavanja problemskih zadataka kroz interdisciplinarni pristup.
61
4. Sadraji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: TREI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Transformatori - Razvija analitiko - Uoava znaaj - Upoznaje svrhu miljenje. elektromagnetne transformatora. indukcije za rad - Razvija transformatora. - Upoznaje odgovornost o - Razumije proces materijale koji se zatiti ivotne nastajanja primjenjuju za sredine. naizmjeninog izradu magnetnog fluksa u transformatora i elektrinih maina. magnetnom kolu - Objanjava nain transformatora. rada - Razumije transformatora. unutranju strukturu transfor. - Definie magnetni I uoava da fluks i indukciju pri transformator radi stalnom primarnom sa visokim naponu. stepenom iskorienja. - Objanjava ogled - Crta i analizira praznog hoda dijagram promjene transformatora. zajednikog - Objanjava ogled magnetnog fluksa i indukovanog kratkog spoja napona navojka u transformatora. funkciji vremena. - Uoava znaaj stalnog napona i uestalosti za - Definie gubitke prenos i razvod snage i stepen el.energije. iskorienja - Razlikuje gubitke transformatora. snage u gvodju transformatora. - Razlikuje gubitke snage u bakru transformatora. - Objanjava kapov - Crta uproeni trougao na osnovu vektorski dijagram podataka iz ogleda transformatora; kratkog spoja. - Crta spoljnu karakteristiku transformatora i uoava promjenu napona pri promjeni optereenja transformatora. - Crta dijagram
Preporuke za izvoenje nastave - Korstiti slajdove, slike razliitih vrsta transformatora za prezentaciju. - Organizovati posjetu transformatorskom postrojenju. - Definisati zadatke iz prorauna transformatora za manje grupe uenika. - Koristiti grafike, dijagrame, projekte i diskuskutovati.
62
Formativni ciljevi uenik stepena iskorienja transformatora i analizira PCU i PFE.
Trofazni transformatori - Nabraja i objanjava dijagrame sprezanja.
Razlikuje sprege navoja jednofaznih i trofaznih transformatora i oznaava njihove krajeve. - Objanjava - Crta odgovarajui paralelan rad vektorski dijagram. transformatora. - Crta emu - Objanjava rad sprezanja trofaznih transformatora za transformatora pri paralelan rad i nesimetrinom analizira. optereenju. - Crta i analizira spregu trougaozvijezda, zvijezdaslomljena zvijezda pri nesimetrinom optereenju. Posebne vrste transformatora - Objanjava nain - Uporedjuje rada autotransformator jednonamotnog sa obinim transformatora. transformatorima.
- Razvija svijest o potrebi kvalitetnog napajanja kod razliitih vrsta potroaa.
- Koristiti eme vezivanja transformatora i diskutovati. - Koristiti kataloge za izbor transformato.
- Razvija svijest za tehniku tanost i odgovornost pri radu.
- Razvija sposobnost povezivanja predhodno steenog s novim znanjem. Elektrno i magnetno kolo obrtnih elektrinih maina - Razlikuje ulogu - Razvija sposobnost - Objanjava statora i rotora kod brzog magnetno kolo el. obrtnih elektrinih prepoznavanja maine. maina. razliitih - Razlikuje induktore kriterijuma. - Upoznaje vrste sa istaknutim induktora i njihovu primjenu. polovima i pune induktore. - Definie magnetni - Zna da izrauna fluks po polu magnetni fluks po induktora. polu indukta. Pravila o izvoenju viefaznih namotaja - Zna ta je navojak, - Razvija analitiko - Upoznaje se sa miljenje i pravilan navojni dio, osnovnim odnos prema navojni korak, pojmovima i mainama i fazni navoj i korak pravilima o opremi. oljebljenja. izvodjenju - Razlikuje vrste viefaznih namota prema: namotaja. duini navojnog
63
- Koristiti autotransformator i objanjava primjenu. - Pokazati elemente elektrinih maina na predavanjima.
- Pokazati slajdove i slike razliitih namota indukta.
Formativni ciljevi uenik koraka, broju faza, vrsti pojasa, broju ljebova, nainu vezivanja navojnih djelova i obliku navojnih djelova. Razlikuje namote sa odeljenim pojasevima i mjeovitim pojasevima. Zna da izrauna broj pari polova, polni i navojni korak, fluks po polu, elektromotornu silu po navojku. Razumije Teslino obrtno polje. Odreuje indukovani napon u jednom provodniku, napon navojka, navojnog dijela, napon skupa navojnih djelova i napon faznog navojka.
Preporuke za izvoenje nastave - Dati zadatke za crtanje trofaznih jednoslojnih,dvoslo jnih namota dijelei uenike na grupe. - Koristiti raunar, projektor i projekciono platno za prikazivanje razliitih primjera.
- Objanjava Teslin viefazni induktor. - Definie indukovani napon u viefaznim namotajima.
Asihroni motori - Objanjava nain rada trofaznog asihronog motora.
- Crta i analizira mehaniku karakteristiku asihronog motora. - Crta i analizira - Objanjava kruni elektrine i dijagram asihronog mehanike motora. karakteristike asinhronog motora dobijene iz krunog dijagrama. - Izraunava stepen - Definie stepen iskorienja snage iskorienja snage asihronog motora i u asihronom crta dijagram motoru. peobraja. - Shata obrtni - Objanjava nain momenat asihronog rada jednofaznog motora. asihronog motora. Putanje u rad asihronih motora - Objanjava naine - Zna koje zahtjeve
64
- Razvija svijest o vanosti i potrebi preciznosti pri radu.
- Koristiti elemente trofaznih motora za demonstraciju tokom predavanja. - Koristiti slajdove, slike razliitih vrsta asihronih motora.
- Razvija sposobnost
- Koristiti razliite
uenik treba zadovoljiti pri putanja motora u rad. - Poznaje putanje u rad asihronog motora pomou rotorskih otpornika. - Poznaje putanje u rad asihronog motora pomou prebacivaa zvijezda-trougao. - Razlikuje putanje u rad pomou prigunica u kolu statora i autotransforma tora. Promjena brzine obrtanja asihronog motora - Razvija strunost u - Izraunava brzinu - Objanjava naine radu sa asihronim obrtanja rotora promjene brzine motorima. asihronog motora i asihronog motora. analizira naine mijenjanja brzine. - Objanjava - Crta mehanike mijenjanje brzine karakteristike pri obrtanja pomou rotorskog mijenjanju brzine otpornika. pomou rotorskog - Objanjava otpornika. mijenjanje brzine - Crta emu obrtanja prevezivanja promjenom broja namota statora pari polova. radi dobijanja odnosa broja parova polova 1:2. - Objanjava - Zna kako se promjenu brzine mijenja obrtanja asihronog frekfrencija motora promjenom napona napajanja uestalosti. statora. Sinhrone maine - Razvija sposobnost - Uoava da su - Objanjava nain za analitiko brzine rotora i rada sinhrone miljenje. magnetnog fluksa maine i njenu statora iste. primjenu. - Poznaje konstrukciju sinhrone maine. - Razlikuje maine sa punim induktorom i
65
Informativni ciljevi i sadraji uenik putanja u rad asihronih motora.
Formativni ciljevi
Socijalizacijski ciljevi uenik za analitiko miljenje.
Preporuke za izvoenje nastave vrste ema za putanje u rad asihronih motora i diskutuje.
- Koristiti razliite eme za promjenu brzine asihronih motora i diskutuje.
- Koristiti skice ili prikaze presjeka i djelova sinhrone maine.
Informativni ciljevi i sadraji uenik - Objanjava nain rada sinhronog gene. - Definie magnetni napon induktora i indukta, pobudne struje,magnetne flukseve sinhrone mae. - Definie magnetnu reakciju indukta pri razliitim vrstama optereenjima. - Definie i objanjava karakteristike sinhronog generatora. - Objanjava sprezanje sinhronih generatora za paralelan rad i raspodjelu optereenja. Sinhroni motori - Nabraja i objanjava nain rada i primjenu sinhronih motora. - Objanjava putanje u rad sinhronog motora i njegovu ulogu za popravku faktora snage. Maine jednosmjerne - Objanjava nain rada i primjenu maina jednosmjerne struje. - Pojanjava osnovne pojmove i pravila namota indukta;
Formativni ciljevi uenik istaknutim polovima. Razlikuje hidrogeneratore i turbogeneratore. Crta i analizira vektorski dijagram magnetnih napona induktora i indukta i njihov dijagram struja. Razumije magnetnu reakciju indukta pri mjeovitom optereenju sinhrone maine. Crta i analizira karakteristike sinhronog generatora pri razliitim vrstama optereenja. Zna uslove sinhronizacije generatora.
- Zna koja su svojstva sinhronih motora. - Crta i analizira emu prikljuenja faznog kompenzatora za popravku sainioca snage. struje - Poznaje konstrukciju maina jednosmjerne struje. - Izvodi izraz indukovanog napona u induktu. - Izvodi izraz elektromagnetnog momenta maine jednosmjerne struje.
66
- Razvija sposobnost povezivanja predhodno steenog s novim znanjem.
- Pokazati primjere upotrebe sinhronih motora, npr. kod programatora kunih ureaja.
- Razvija sigurnost pri radu s elektrinim elementima i aparatima.
- Koristiti elemente maina jednosmjerne struje za demonstraciju u toku predavanja. - Koristiti slajdove, slike i eme u toku predavanja.
Informativni ciljevi i sadraji uenik - Opisuje magnetno polje maine jednosmjerne struje.
Formativni ciljevi uenik - Razlikuje omaste i valovite namote,uporedjuje i zna njihovu primjenu. - Zna ta je magnetna reakcija indukta i poznaje sredstva za njeno suzbijanje. - Poznaje sredstva za poboljanje. - Izraunava stepen iskorienja snage maine jednosmjerne struje - Crta i analizira karakteristiku praznog hoda, spoljnu karakteristiku i karakteristiku pobude generatora jednosmjerne struje. - Crta principijelne eme motora jednosmjerne struje u zavisnosti od naina pobudjivanja. - Crta i analizira karakteristike brzine, momenta i mehanike karakteristika motora jednosmj. struje. - Razlikuje jednofazne i univerzalne komutatorne motore. - Crta i analizira vektorski dijagram stuja i napona.
- Navodi gubitke snage i stepen iskorienja maina jednosmjerne struje. - Objanjava princip rada generatora jednosmjerne struje.
- Objanjava princip rada motora jedosmjerne struje.
Komutatorni motori - Upoznaje se sa osnovnim pojmovima komutatornih motora. - Objanjava princip rada univerzalnih komutat. motora.
- Pokazati mali univerzalni komutatorni motor i diskutovati.
67
Razred: ETVRTI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Osnove odravanja transformatora i elektromotora - Razvija - Razumije potrebu - Upoznaje sistem, odgovornost o redovnog strukturu, vidove i zatiti ivotne odravanja. tehnologiju sredine. - Razlikuje kvarove odravanja. transformatora, uzroke kvarova i njihovo otklanjanje. - Razlikuje opte kvarove elektromotora i radne maine, uzroke kvarova i njihovo otklanjanje. - Razlikuje grupne, pojedinane, viemotorne i automatizovane pogone. - Analizira jednainu kretanja. Osnovne karakteristike elektromotornih pogona - Pokazuje - Razlikuje trajanje - Upoznaje vrste spremnost za prelaznih procesa elektromotornihpo timski rad i razvija pri putanju i gona, vrste pozitivnu zaustavljanju optereenja orjentaciju ka elektromotornog elektromotora. zanimanju. pogona. - Poznaje nain spajanja elektromotora sa radnim mainama. - Crta i analizira osnovnu blok emu automatizovanog pogona. Osnovi mehanike elektromotornih pogona - Definie svodjenje - Razlikuje svodjenje - Razvija sposobnost kretanja mehanikog povezivanja elemenata otpornog momenta teorijskih znanja sa elektrmotornog maine i zamajnog praktinom pogona na jednu momenta na vratilo primjenom. osu obrtanja. elektromotora. - Definie radne - Poznaje izbor karaktiristike elektromotora pri elektrmotornog razliitim reimima pogona. rada.
Preporuke za izvoenje nastave Vjeba: - Mjerenje otpora transformatora. Vjeba: - Provjeravanje oznaka krajeva jednofaznog transformatora. Vjeba: - Rastavljanje i sastavljanje asinhronog motora.
Vjeba: - Regulacija brzine asihronog motora promjenom uestalosti napona statora.
Vjeba: - Kontrola rada motora krajnjim prekidaima. - Montaa i povezivanje elemenata po zadatoj emi.
68
Informativni ciljevi i sadraji uenik - Opisuje izbor elektromotora pri raznim reimima rada elektromotornog pogona.
Formativni ciljevi
uenik - Shvata znaaj zagrijavanja i hladjenja elektromotora za izbor reima rada elektromotornog pogona. - Izraunava faktor preoptereenja. - Zna koje elemente treba imati u vidu prilikom izbora elektromotora za pogon neke maine. - Zna kakvu ulogu imaju prelazna stanja rada elektromotornog pogona na izbor elektromotora. - Zna koje su karakteristike tri osnovna oblika elektrinog pogona. - Poznaje ulogu zamajnog momenta u vezi sa trajanjem ubrzavanja ili usporavanja elektromotornog pogona. - Odreuje zavisnost teine i cijene mehanikog prenosa od broja obrtaja. - Razlikuje izbor snage elektromotora za trajni,intermitiran i kratkotrajan pogon. Putanje u rad i zaustavljanje elektromotora - Opisuje putanje u - Razlikuje putanje rad i zaustavljanje u rad asihronih elektromotora. motora sa prstenovima, rotorom u kratkom spoju i itd.
Preporuke za izvoenje nastave Vjeba: - Proraun elektromotora za dizalicu. Vjeba: - Promjena smjera obrtanja trofaznog asihronog motora. - Povezivanje elemenata zadate eme automatike i putanje u rad.
Razvija sposobnost logikog razmiljanja i povezuje predhodno steena znanja u cjelinu.
Vjeba: - Putanje u rad motora prebacaem zvijezda-trougao.
69
Informativni ciljevi i sadraji uenik - Nabraja i objanjava vrste koenja asihronog motora.
Formativni ciljevi
uenik - Razlikuje koenje Vjeba: asihronog motora: - Promjena smjera konravezom, obrtanja motora generatorsko, prebacaem elektrdinamiko, zvijezda-trougao. - Opisuje putanje u jednofazno rad otonog motora generatorsko. Vjeba: jednosmjerne - Odreuje - Regulacija brzine struje pomou vrijednost dvobrzinskog otpornika. pojedinih stepena motora. - Nabraja i otpornika za objanjava vrste putanje u rad. Vjeba: koenja otonog - Razlikuje - Putanje u rad motora. generatorsko, motora kontravezom, jednosmjerne - Opisuje putanje u elektrodinamiko struje sa rednom rad rednog motora koenje otonog pobudom. jednosmjere struje motora pomou otpornika. jednosmjerne Vjeba: struje. - Putanje u rad - Nabraja i - Vri izbor otprnika motora objanjava vrste za putanje u rad jednosmjerne koenja rednog rednog motora struje sa motora jednosmjerne paralelnom jedosmjerne stuje. struje. pobudom. - Razlikuje - Opisuje putanje u generatorsko, Vjeba: rad i koenje kontravezom i - Putanje u rad motora elektrodinamiko motora jednosmjerne koenje motora jednosmjerne struje sa jednosmjerne struje sa nezavisnom i struje. nezavisnom sloenom - Zna koje su pobudom. pobudom. specifinosti u radu - Opisuje putanje u i koenju motora rad i zaustavljanje jednosmjerne sinhronih motora. struje sa nezavisnom i sloenom pobudom. - Uoava specifinosti putanja u rad i koenja sinhronih motora. Regulacija brzine obrtanja elektromotora u elektrmotornom pogonu - Definie osnovne - Uoava osnovne - Podstie - Uenike podijeliti parametre pri pokazatelje sistematinost i na grupe i dati im regulaciji brzine regulacije brzine tanost u radu. zadatke: obrtanja obrtanja - Proraun elektromotornih elektromotornih segmenata
70
Informativni ciljevi i sadraji uenik pogona. - Opisuje regulaciju brzine koje iziskuju maine radilice. - Opisuje promjene brzine u elektromotornim pogonima za jednosmjernu struju: elektromainski pojaava, sistem generator-motor, sistem elektromagnetnog pojaavaa, sistem tiristor-motor. - Opisuje promjenu brzine pomou spojnica.
Formativni ciljevi uenik pogona: granice regulacije, kontinualnost, ekonominost regulacije. - Razumije regulaciju brzine koju zahtijevaju maine radilice. - Zna koje su karakteristike regulacije brzine pri stalnom vunom momentu i stalnoj snazi pogona.
Preporuke za izvoenje nastave otpornika za regulaciju brzina rednog i otonog motora jednosmjerne struje.
- Razlikuje spojnice frikcione, sa feromagnetnetnim prahom, elektromagnetnim poljem itd. - Razumije - Opisuje sinhrono regulaciju brzine obrtanje elektromotornog elektromotornih pogona pomou pogona. zajednikog vratila i elektrine osovine. Upravljanje elektromotornim pogonima - Upoznaje elemente - Razlikuje strujne i koji se koriste za naponske upravljanje i releje,daljinske zatitu prekidae i elektromotornog kontaktore. pogona. - Uoava osnovne razlike u vezivanju i radu daljinskig prekidaa i tastera. - Opisuje i nabraja - Razlikuje montane vrste ema. i principske eme. - Objanjava - Poznaje i analizira daljinsko ulogu daljinskog upravljanje prekidaa prekidaima za zvijezdaputanje u rad trougao. motora u oba - Poznaje ulogu smjera. povratne sprege u upravljanju elektromotornim pogonom.
- Razvija odgovornost o zatiti ivotne sredine.
Vjeba: - Objasniti na osnovu principske i montane eme postupak putanja u rad asihronog motora prevezivanjem zvezda-trougao pomou tri daljinska prekidaa i vremenskog relej.
71
Formativni ciljevi uenik - Shvata znaaj elektronskih elemenata u tehnici regulacije elektromotornog pogona.
5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - V. V. Petrovi, M.P.Pendi: Elektrine maine, Beograd,1980. - Z. Pendi: Elektrne maine, Beograd,1967. - M. R. Pendi, Zoran R. Pendi: Elektine maine sa ogledima, Beograd, - B. Mitrakovi: Komutatorni motori, Beograd,1967. 6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave - Nastava se izvodi u uionici opremljenoj sa raunarom, projektorom i projekcionim platnom. 7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja uenika - Provjera znanja vri se usmeno, pismeno i u toku vjebi. - Usmena provjera znanja - najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu. - Pismene vjebe. - Vjebe - najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu. - Zakljuna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu. - Zakljuna ocjena na kraju kolske godine izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8.Uslovi za napredovanje i zavretak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju kolske godine. 9. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika - Diplomirani inenjer elektrotehnike smjer energetike; - profesor elektrotehnike smjer energetike; - inenjer elektrotehnike smjer energetike. 10. Povezanost predmeta Znanja - Transformatori - Elektrino i magnetno kolo obrtnih elektrinih maina - Asihroni motori - Sinhrone maine Povezanost sa drugim predmetima Predmet Znanja - Osnove elektrothnike - Transformatori za prenos i - Praktina nastava disribuciju elektrine energije - Stator i rotor kod obrtnih - Osnove elektrothnike elektrinih maina - Fizika - Praktina nastava - Teslin viefazni sistem za - Fizika obrtne maine - Elektrina mjerenja - Praktina nastava - Praktina nastava - Sinhroni generator za proizvodnju elektrine - Osnove elektrotehnike energije
72
Znanja - Maine jednosmjerne struje - Komutatorni motor
Povezanost sa drugim predmetima Predmet Znanja - Elektrine instalacije - Maine jednosmjerne - osnove elektrotehnike struje za rad elektromotornog pogona - Praktina nastava - Osnove elektrotehnike - Vrste komutatornog motora - Prikljuak jednofaznog i trofaznog komutatornog motora na mreu - Ispitivanje transformatora i prikljuivanje na elektrinu mreu - Ispitivanje elektromotora i prikljuivanje na elektrinu mreu - Elektromotorni pogoni - Izbor vezivanja motora sa radnom mainom - Uloga zamajnog momenta u vezi sa trajanjem ubrzavanja ili usporavanja elektromotornog pogona - Putanje u rad asinhronog motora sa rotorom u kratkom spoju - Naini koenja asinhronog motora - Putanje u rad rednog motora jednosmjerne struje - Naini koenja motora za jednosmjernu struju - Regulacija brzine elektromotornih pogona - Proraun otpornika za regulaciju brzine asinhronog motora koji radi sa stalnim vunim momentom - Objanjava nain regulacije brzine asinhronog motora pri stalnoj snazi
- Osnovi odravanja transformatora i elektromotora
- Praktina nastava
- Osnovne karakteristike elektromotornih pogona - Osnovi mehanike elektromotornih pogona - Putanje u rad i zaustavljanje elektromotora
- Praktina nastava - Praktina nastava
- Praktina nastava
- Regulacija brzine obrtanja elektromotora u elektromotornom pogonu
- Praktina nastava
73
1.2.9. AUTOMATSKO UPRAVLJANJE 1. Naziv predmeta: AUTOMATSKO UPRAVLJANJE 2. Broj asova po godinama obrazovanja i vrstama nastave Vrste nastave Praktina Teorija Vjebe nastava
Ukupno
72 66 138
72 66 138
3. Opti ciljevi nastave - Razumijevanje djelovanja i prepoznavanje elemenata sistema automatskog upravljanja. - Opisivanje reima rada elemenata sistema. - Razlikovanje funkcije elemenata sistema automatskog upravljanja. - Analiziranje sistema automatskog upravljanja i regulacije. - Razumijevanje znaaja i uloge digitalnih raunara u upravljanju proizvodnim procesom. - Razvijanje radnih navika (sistematinosti, tanosti, dosljednosti). - Poznavanje i pravilno upotrebljavanje strune terminologije. - Razvijanje interesa za praktinim ispitivanjem noviteta. - Razvijanje svijesti o vanosti uvanja i zatiti ivotne sredine.
74
4. Sadraji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: TREI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Uvod - o sistemima automatskog upravljanja (SAU) - Razvija sposobnost - Uoava mogunost - Upoznaje se sa logikog razvoja znaajem i ulogom razmiljanaj kod automatizacije u automatizacije za usvajanja novih raznim granama razvoj drutva. informacija. privrede. - Razlikuje osnovne - Upoznaje se sa pojmove iz pojmovima automatskog upravljanja i upravljanja: regulacija. sistem, signal,povratna - Definie pojam sprega. sistema - Zna elemente i automatskog strukturu SAU i upravljanja i regulacije. automatske regulacije. Elementi SAU i SAR - Razvija analitiko - Crta i analizira - Objanjava miljenje. blok- emu sistema klasifikaciju automatskog sistema automatike upravljanja. prema karakteru unutranjih - Crta i analizira dinamikih karakteristike procesa. elemenata sistema - Stie sposobnost - Nabraja i sistematinosti u automatskog objanjava radu. upravljanja i elemente sistema. regulacije. - Shvata ulogu pretvaraa i zna nain rada i - Opisuje i nabraja primjenu. mjerne pretvarae. - Razlikuje vrste detektora, poznaje princip rada i - Opisuje detektore - Razvija sposobnost primjenu. signala greke. opaanja, - Razlikuje vrste uporeivanja, pojaavaa, analize i poznaje princip - Opisuje pojaavae zakljuivanja. rada i primjenu. u automatici. - ematski predstavlja regulator i - Nabraja i opisuje objanjava. regulatore u - Razlikuje automatici. kontinualne regulatore P, i, D, PI, PD, PID i crta i
Preporuke za izvoenje nastave - Na primjerima opisati nain funkcionisanja SAU. - Napomena: SAU sistem automatskog upravljana. - SAR sistem automatske regulacije.
- Upotrebiti katalogaei strune literature. - Upotrebiti poznate projekte objekata automatizacije i diskutovati. - Podijeliti manjim grupama uenika, primjere automatizacije koje e oni samostalno rjeavati i prezentirati. - Upotrebiti elemenate automatike i pokazati ih uenicima u vidu modela ili kompletnih sistema. - Napomena: - P-proporcionalno - I-integralno - D-diferencijalno
75
Informativni ciljevi i sadraji uenik - Objanjava ulogu izvrnog organa u automatici. - Opisuje ulogu pogonskog uredjaja u regulacionom krugu. - Opisuje ulogu releja u uredjajima relejne zatite. - Upoznaje uredjaje za signalizaciju.
Formativni ciljevi uenik analizira dijagrame djelovanja. Razlikuje vrste izvnih organa, poznaje principe rada i primjenu. Razlikuje pogonske ureaje izvrnog organa, poznaje princip rada i primjenu. Razlikuje vrste releja, poznaje princip rada i primjenu. Razlikuje eme alarmne signalizacije.
76
Razred: ETVRTI Informativni ciljevi i sadraji uenik Analiza SAU i SAR - Opisuje karakteristike jednokonturnih SAU i SAR.
Formativni ciljevi uenik
Preporuke za izvoenje nastave - Upotreba gotovih projekata i diskutovati karakteristike razliitih sistema SAU. - Podijeliti grupama uenika primjere jednostavnih sistema za analiziranje i diskusiju.
- Razlikuje postupke - Razvija osjeaj za sigurnost i regulacije: preciznost u radu. regulacija kompenzacijom poremeaja, regulacija po otklonu, kombinovana regulacija i sloeni postupci regulacije. - Razlikuje i - Objanjava sistem analizira sa povratnom centralizovanu i spregom. hijerarhijsku organizaciju upravljanja. - Analizira - Opisuje - Razvija sposobnost elektroenergetski organizaciju povezivanja sistem: parametre sloenih sistema predhodno reima rada, automatskog steenog znanje u operativnu obradu, upravljanja i cjelinu. planiranje i regulacije. realizaciju za razne sluajeve. Upravljanje proizvodnim procesom primjenom raunara - Razvija sposobnost - Shvata znaaj - Upoznaje se sa primjene znaajem i ulogom logikog informacione informacione razmiljanja i tehnologije u tehnologije u povezivanja. sistemima SAU i upravljanju SAR. proizvodnim procesima. - Razvija smisao za - Poznaje osnovne - Objanjava toleranciju. karakteristike osnovne raunara za karakteristike upravljanje procesnih proizvodnim raunara. procesima. - Na primjeru - Obrazlae ulogu analizira raunara u raunarsko voenje regulacionoj petlji. procesa. - Crta i analizira - Nabraja primjere optu blok-emu upotrebe raunara upravljanja u procesnom procesom pomou upravljanju. raunara.
- Koristi poznate softvere za upravljanje elekrenama. - Na konkretnim primjerima pokazati kako bi raunar mogao da se ukljui u sistem SAR.
77
5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - G. Nikoli, D. Martinovi, M. Petkovi, D. Peki, S. Obradovi: Automatsko upravljanje razvodnim postrojenjem, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1999. - Dipl. ing. F. Raji: Osnove automatike I i II dio, kolski centar Ruer Bokovi, Zagreb. 6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave - Predmet automatsko upravljanje izvodi se u uionici koja sadri: raunar s odgovarajuim softverom, grafoskop, dijaprojektor s odgovarajuim slajdovima ema automatskog upravljanja i njegove primjene,blok-eme sistema automatskog upravljanja i sl. 7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja uenika - Provjera znanja vri se usmeno i pismeno. - Smena provjera znanja - najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu. - Pismene vjebe. - Zakljuna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu. - Zakljuna ocjena na kraju kolske godine izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i zavretak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju kolske godine. 9. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika - Diplomirani inenjer elektrotehnike - smjer energetski; - diplomirani inenjer elektrotehnike smjer elektronike i automatike; - diplomirani inenjer elektronike smjer industrijske energetike; - diplomirani inenjer elektronike smjer procesne tehnike. 10. Povezanost predmeta Znanja - Uvodna izlaganja o sistemima automatskog upravljanja i regulacije Povezanost sa drugim predmetima Predmet Znanja Fizika - Promjena zapremine Osnove elektrotehnike tenosti, izmjenjiva toplote, momenat inercije - Princip rada elektromotora jednosmjerne struje, - Obrtni moment Osnove elektrotehnike - Mehaniki detektor signala Elektronika greke, elektromainski pojaiva - Poreenje napona i struja, Vitstonov most - Operacioni pojaiva - Hidraulini regulator, Fizika Osnove elektrotehnike pneumatski regulator, klipni hidraulini servomotor, hidraulini priguiva - Elektrino kolo I-elementa,
- Diskriminatori
- Regulatori
78
Znanja
- Izvrni organi
- Analiza sistema automatskog upravljanja i regulacije -
- Organizacija sloenih sistema automatskog upravljanja i regulacije
- Primjena digitalnih raunara u upravljanju procesima -
Povezanost sa drugim predmetima Predmet Znanja elektrini P-regulator, elektrini PI-regulator, elektrini PID-regulator, drugo Kirhofovo pravilo Osnove elektrotehnike - Elektromagneti raznih Fizika konstrukcija - Pneumatski pogon izvrnog organa, hidraulini pogon izvrnog organa - Regulacija kompenzacijom Osnove elektrotehnike poremeaja nivoa vode u Fizika parnom kotlu, po otklonu, kombinovana, sloeni postupci regulacije Elektronika - Centralizovana, Osnove elektrotehnike decentralizovana i Ekonomika i organizacija hijerarhijska organizacija preduzea upravljanja - Osnovne karakteristike Elektronika procesnih raunara, osnovna Osnove elektrotehnike sprena kola procesnih Fizika raunara, digitalni raunar u petlji SAR/SAU, informacioni sistemi i procesno upravljanje, primjer raunarskog voenja termoelektrane, programabilni automat i programabilni industrijski raunar, krajnja stanica, programski sistem u upravljakom centru.
79
1.2.10. PREDUZETNITVO 1. Naziv predmeta: PREDUZETNITVO 2. Broj asova po godinama obrazovanja i vrstama nastave Vrste nastave Praktina Teorija Vjebe nastava
Ukupno
40 40
26 26
66 66
3. Opti ciljevi nastave - Razvijanje preduzetnikih sposobnosti. - Sticanje znanja o razvoju biznis ideje. - Sticanje znanja o izradi biznis plana. - Sticanje znanja i vjetina za osnivanje privrednog drutva. - Sticanje znanja i vjetina za upravljanje malim privrednim drutvom. - Osposobljavanje za rad u timu. - Osposobljavanje za primjenu moderne vrste komunikacije. - Osposobljavanje za prezentovanje rezultata rada uz pomo savremenih tehnologija.
80
4. Sadraji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: ETVRTI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Biznis ideja i biznis plan - Suoavajui - Razvija - Upoznaje pojam argumente kritiki kreativnost. biznis ideja. procjenjuje - Opisuje nastanak kvalitet poslovne - Razvija sposobnost biznis ideje. ideje u skladu sa postizanja - Nabraja i postulatima kompromisa. opredjeljuje se za trinog poslovnu ideju. poslovanja. - Razvija analitiko - Nabraja mogue - Uvia vanost miljenje. vrste djelatnosti. izrade biznis plana - Opisuje pojam u kontekstu - Razvija biznis plan. obezbjeivanja odgovornost u podrke, kako radu. - Upoznaje pojmove: unutar samog vizija, misija, privrednog drutva - Razvija marljivost i strategija, ciljevi. tako i od strane preciznost. eksternih partnera - Upoznaje postupak (investitora, istraivanja trita. kreditora). - Upoznaje pojmove: - Azlikuje pojmove: marketing plan i vizija, misija, plan prodaje. strategija. - Kroz primjere - Opisuje elemente obrazlae ciljeve finansijskog plana privrednog drutva. privrednog drutva. - Kroz primjere obrazlae postupak - Objanjava istraivanja trita neophodnost na novom ouvanja ivotne primjeru. sredine. - Izvodi zakljuke o potencijalnoj - Rezimira biznis konkurenciji. plan. - Izvodi zakljuak o - Prezentuje biznis potencijalnim plan. kupcima /korisnicima usluga. - Vri opis proizvoda/usluga. - Uvia znaaj sprovoenja kontrole kvaliteta proizvoda/usluga. - Kroz primjere obrazlae elemente finansijskog plana
Preporuke za izvoenje nastave - Poeljno je uenicima ukazati na primjere. - Organizovati prisustvo predstavnika realnog privrednog drutva. - Primjena tehnika za unapreenje razmiljanja, npr. Eksperiment est eira. - Kao model moe da poslui biznis plan realnog privrednog drutva. - Pripremiti integralnu cjelinu od elemenata biznis plana.
81
uenik privrednog drutva. - Sarauje kod izrade plana ouvanja ivotne sredine za konkretno privredno drutvo. - Oblikuje dinamiku realizacije biznis plana. - Kritiki procjenjuje slabosti sainjenog biznis plana. Osnivanje privrednog drutva Ime privrednog drutva - Nabraja mogua - Opredjeljuje se za rjeenja za ime ime privrednog privrednog drutva. drutva u skladu sa propisima i potujui principe jednostavnosti i jedinstvenosti. Vizuelni identitet privrednog drutva - Upoznaje elemente - Oblikuje vizuelni identitet i znaaj privrednog drutva. oblikovanja vizuelnog identiteta privrednog drutva. Registracija privrednog drutva - Upoznaje postupak - Popunjava formulare za registracije registraciju privrednog drutva. privrednog drutva. - Sprovodi aktivnosti - Opisuje mogue na pribavljanju oblike peata i tambilja. organizovanja privrednog drutva. Otvaranje rauna kod poslovne banke - Popunjava - Opisuje postupak formulare za otvaranja rauna otvaranje rauna kod poslovne kod poslovne banke. banke. - Obavlja postupak otvaranja rauna kod poslovne banke. Poslovni kodeks preduzea - Upoznaje pojam - Popunjava
Formativni ciljevi
- Razvija logiko miljenje i sposobnost za pravilno rasuivanje i zakljuivanje. - Stie radne navike.
- Rad u grupama: Uenici predlau mogua rjeenja a nakon toga, kroz diskusiju, donose odluku. - Rad na raunaru: Uenici koriste programe za obradu teksta i slika.
- Izrada organograma privrednog drutva.
82
Informativni ciljevi i sadraji uenik poslovni kodeks privrednog drutva. - Nabraja elemente poslovnog kodeksa.
Formativni ciljevi
uenik formulare za otvaranje rauna kod poslovne banke. - Obavlja postupak otvaranja rauna kod poslovne banke. Organizaciona struktura privrednog drutva - Pronalazi slinosti i - Upoznaje tipove razlike izmeu organizacione razliitih tipova strukture organizacionih privrednog drutva. struktura privrednog drutva. Rad u sektorima i poslovanje privrednog drutva - Pronalazi slinosti i - Razvija sposobnost - Upoznaje razliite snalaenja u razlike u nivoima nivoe upravljanja hijerarhiji upravljanja privrednim socijalnih odnosa. privrednim drutvom. drutvom. - Upoznaje postupak - Popunjava prijavu o slobodnom zasnivanja radnog radnom mjestu. odnosa u privrednom - Uestvuje u izradi drutvu. jednostavnog - Upoznaje postupak godinjeg izrade godinjeg izvjetaja o radu. izvjetaja o radu. Sluba optih poslova - Razvija spremnost i - Obavlja usmenu i - Nabraja i opisuje sposobnost za pisanu aktivnosti u okviru saradnju. komunikaciju slube optih unutar privrednog poslova. drutva i sa - Razvija eksternim odgovornost u partnerima. radu. - Tehniki odrava internet sajt privrednog drutva. - alje i prima potu i druge slubene materijale. Sektor marketing - Razvija - Kroz primjere - Upoznaje pojam komunikativnost, obrazlae strukturu marketinga. efikasnost u radu, asortimana marljivost i proizvoda/usluga. - Opisuje postupak preciznost. istraivanja trita. - Sprovodi postupak formiranja cijene proizvoda/usluga.
83
- Kao model moe da poslui konkurs za prijem u radni odnos objavljen u dnevnoj tampi.
- Rad u grupama od tri do pet uenika. - Upotrebljavati kancelarijsku opremu (telefon, faks, fotokopir aparat, skener, tampa).
- Rad na raunaru: Uenici koriste programe za obradu teksta i slika, kao i programe za elektronsku
Informativni ciljevi i sadraji uenik - Upoznaje pojam i elemente marketing miksa: proizvod, cijena, promocija i distribucija.
Formativni ciljevi uenik - Kroz primjere obrazlae vanost i naine promocije. - Uporeuje mogua rjeenja za reklamni slogan i reklamnu poruku privrednog drutva. - Uporeuje mogue forme i sadraje reklamnog materijala. - Planira nain reklamiranja privrednog drutva, odnosno proizvoda/usluge. - Kroz primjere obrazlae mogue naine distribucije.
Preporuke za izvoenje nastave komunikaciju. - Dati uenicima da urade reklamni materijal.
Sektor komercijala - Upoznaje vrste i elemente dokumentacije koja prati poslove nabavke i prodaje.
- Izrauje ponudu, porudbenicu, predraun, upit, raun i ostala dokumenta iz oblasti poslova nabavke i prodaje. Sektor finansija i raunovodstvo - Kroz primjere - Opisuje postupak obrazlae nain obrauna zarada i obrauna zarada, obrauna poreza i poreza i doprinosa. doprinosa. - Obavlja - Upoznaje blagajnike blagajnike poslove. poslove. - Upoznaje postupak - Obavlja poslove plaanja dospjelih plaanja dospjelih obaveza i naplate obaveza i naplate dospjelih dospjelih potraivanja. potraivanja.
- Podstie razvoj tanosti, preciznosti i urednosti. - Formira stav o preuzimanju odgovornosti.
5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - V. Vukoti: Preduzetnitvo i biznis, Ekonomski fakultet, Podgorica, 1996. - J. Manojlovi, S. Ignjatovi: Poslovna i slubena korespondencija za I razred, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2005. - D. Bogdanovi, G. Ivanievi: Osnovi ekonomije za I razred, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004. - D. Dragii, B. Ili, B. Medojevi, M. Pavlovi: Osnovi ekonomije za II razred, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004.
84
- R. Rajovi: Osnovi prava za I razred, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004. - Publikacija Moj Biznis, Montenegro Biznis Alijansa, Podgorica, 2004. - H. Potit: Kako zapoeti sopstveni biznis , CID, Podgorica, 1997. 6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave - Uionica sa najmanje pet raunara snabdjevenih adekvatnom programskom opremom, fax, telefon, skener, tampa i fotokopir aparat. 7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja uenika - Provjera znanja vri se usmeno i pismeno. - Usmena provjera znanja - najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu. - Pismene vjebe. - Zakljuna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu. - Zakljuna ocjena na kraju kolske godine izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i zavretak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju godine 9. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika - Diplomirani ekonomista. 10. Povezanost predmeta Znanja - Organizaciona struktura privrednog drutva - Rad u sektorima i poslovanje privrednog drutva Povezanost sa drugim predmetima Predmet Znanja - Organizacija rada i sistem - Tipovi organizacione kvaliteta strukture privrednog drutva - Organizacija rada i sistem - Nivoi upravljanja kvaliteta privrednim drutvom - Postupak zasnivanja radnog odnosa u privrednom drutvu - Postupak izrade godinjeg izvjetaja o radu
85
1.2.11. PRAKTINA NASTAVA 1. Naziv predmeta: PRAKTINA NASTAVA 2. Broj asova po godinama obrazovanja i vrstama nastave Vrste nastave Praktina Teorija Vjebe nastava 144 144 216 198 702
Ukupno 144 144 216 198 702
Praktina nastava: - Odeljenje se dijeli na grupe do 17 uenika. - Praktina nastava se obavlja u kolskim radionicama, kod poslodavca ili kombinovano. - Vjebe u okviru pojedinih tema mogu biti obraene problemski, korienjem metodologije nastave orjentisane ka aktivnostima, tj. samostalnim radom uenika u grupama, u sljedeim koracima: informisanje, planiranje, odluivanje, realizacija, kontrola i procjena (evaluacija). 3. Opti ciljevi nastave - Sticanje kompetencija za planiranje, pripremu i kontrolu procesa rada. - Razvijanje onovnih kompetencija za samostalan rad u struci. - Razvijanje smisla za organizovan praktian rad, tanost, sistematinost i urednost. - Osposobljavanje za rukovanje alatima, mjernim instrumentima, ureajima i opremom. - Osposobljavanje za tumaenje elektrinih ema u razliitim tipovima elektrinih instalacija. - Poznavanje svih neophodnih metoda i postupaka izrade i ispitivanja razliitih tipova elektrinih instalacija. - Upoznavanje sa korienjem pratee dokumentacije i kataloga proizvoaa opreme. - Osposobljavanje za primjenu standarda, pribora i materijala u elektrotehnici. - Praktina obuenost za korienje informatikih znanja i praenje dostignua u svijetu iz oblasti struke. - Upoznavanje sa metodama i sredstvima elektro zatite. - Osposobljavanje za primjenu higijenskotehnikih mjera, zatite ivotne i radne sredine. - Osposobljavanje za savjetodavne usluge i komunikaciju sa korisnicima. - Praktino upoznavanje sa vanou organizacije rada i racionalnog korienja energije. - Sticanje radnih navika i tehnoloke discipline. - Razvijanje motivacije za usavravanje u struci.
86
4. Sadraj/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: PRVI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Uvod - Uvia vezu i razlike - Razvija - Upoznaje se sa odgovornost. izmeu teorije i kolskom prakse. radionicom i - Poznaje voenje radnim mjestom. dnevnika praktine - Upoznaje se sa nastave; voenjem dnevnika praktine nastave. Htz, elektro zatita, prva pomo - Shvata znaaj - Upoznaje se sa primjene principa osnovnim ciljevima, HTZ i elektro zatite principima i na radnom mjestu. sredstvima higijrnsko-tehnike - U pretpostavljenim uslovima strujnog zatite (HTZ). udara, prua prvu - Upoznaje osnovne pomo. zahtjeve, zadatke i - Razumije znaaj lina i kolektivna upotrebe sredstava sredstva elektro line i kolektivne zatite. zatite. Alati i rukovanje alatima - Razlikuje ulogu - Nabraja i opisuje pojedinih alata i osnovne tipove njihovih djelova. mehaniarskih i - Razlikuje osnovne elektriarskih mehaniarske od runih alata, elektriarskih osobine i naine alata. njihovog - Upotrebljava alate korienja. pri radu. - Razvija i podstie potrebu potovanja principa elektro zatite u radnom okruenju.
Preporuke za izvoenje nastave - Izvriti podjelu uenika po grupama. - Objasniti prethodno definisanu strukturu dnevnika praktine nastave i nain voenja. Vjeba: - Pokazivanje i demonstracija upotrebe linih sredstava HTZ. Vjeba: - U pretpostavljenim uslovima strujnog udara pojedinca, uvjebati postupke pruanja prve pomoi. Vjeba: - Izvriti spajanje provodnika prostim vezivanjem, sa i bez alata, i vriti poreenje. Vjeba: - Koristei izolovana klijeta napraviti zavrne stopice provodnika.
- Razumije potrebu zatite na radu. - Razvija pravilan odnos prema upotrebi i odravanju alata.
Rukovanje mehaniarskim alatima - Koristi alate za - Upoznaje osnovne mjerenje: metar i mehaniarske alate pomino mjerilo. i rad sa njima pri: - Rukuje alatima za mjerenju, obiljeavanje, obiljeavanju, sjeenje, buenje i sjeenju, buenju, bruenje. bruenju itd.
- Razvija odgovornost pri radu. - Razumije potrebu zatite na radu.
Vjeba: - Na datim predmetima izmjeriti dimenzije pominim mjerilom, odrediti take za buenje, oznaiti ih i izbuiti prema priloenoj skici. Vjeba: - Odrezati, buiti i
Osnovni mainski elementi - Nabraja i opisuje - Razlikuje mainske osnovne vrste elemente i
87
- Razvija odgovornost o
uenik razumije njihovu upotrebu: navoji, matice, podloke, leajevi, osovine, klinovi, remeni, remenice, zupanici, opruge, zakovice i dr. - Uoava osobine mainskih elemenata karakteristine za njihovu upotrebu u elektrotehnici - Poznaje vrste, - Upoznaje vrste, osobine i znaaj osobine i znaaj upotrebe maziva. upotrebe maziva. Elektrotehniki materijali - Razlikuje vrste i - Upoznaje se sa osobine osnovnih osnovnim elektrotehnikih podjelama, vrstama materijala. i osobinama tehnikih - Vri uporeenje materijala. raznih materijala, - Upoznaje razliite oblika i profila oblike i profile prema njihovim elektrotehnikih osobinam. materijala. - Zna upotrebu elektrotehnikih - Opisuje upotrebu materijala na raznih vrsta osnovu njihovih elektrotehnikih osobina. materijala. Osnovni pojmovi tehnikog crtanja - Razumije znaaj i - Upoznaje osnove upotrebu tehnikog crtanja: koordinatnog sastavnice, vrste sistema u ravni i u linija, tehniko prostoru. pismo, kotiranje, koordinatni sistemi, - Zna crtati tehnike crtee po zadatku. projekcije, mjerenje pominim - Zna nacrtati projekcije osnovnih mjerilom i dr. geometrijskih oblika i tijela u izabranom koordinatnom sistemu. - Poznaje rukovanje pominim mjerilom i mjerenje
88
Informativni ciljevi i sadraji uenik mainskih elemenata prema njihovoj upotrebi u elektrotehnici.
Formativni ciljevi
Socijalizacijski ciljevi uenik zatiti na radu. - Razvija svijest o znaaju timskog rada.
Preporuke za izvoenje nastave obraditi komade lima i povezivati ih odgovarajuim navojima, maticama i podlokama, prema zadatim skicama. Vjeba: - Odrediti prenosne odnose za date parove remenica ili zupanika.
- Razvija preciznost i sigurnost u radu.
Vjeba: - Testerom iskidati razne materijale prema skici: ice, profile, cijevi i sl. Vjeba: - Komade ice od raznih materijala savijati prema skicama i izvriti poreenje po osobinama (tvrdoa, elastinost i sl.).
- Razvija svijest o poloaju i odnosima predmeta u prostoru. - Razvija preciznost, urednost i sistematinost u radu. - Razvija svijest o potrebi pridravanja propisa.
Vjeba: - Ispisati na sastavnici tehnikim pismom slova alfabeta i cifre. Vjeba: - Prema zadatim skicama nacrtati i kotirati crtee. Vjeba: - Prema zadatim skicama ili modelima tijela u prostoru nacrtati projekcije.
Formativni ciljevi uenik dimenzija raznih profila.
Preporuke za izvoenje nastave Vjeba: - Koristei pomino mjerilo odrediti dimenzije zadatih profila, a rezultate prikazati tabelarno.
Elektrotehniki simboli - Upotrebljava - Upoznaje elektrotehnike standardne oznake simbole u i simbole u elektrinim elektrotehnici: za emama. razliite ureaje, komponente, postrojenja i sl. Izvori elektrine energije - Razlikuje galvanske - Upoznaje vrste i elektrine izvore osobine pojedinih po njihovim elektrinih izvora: osobinama. elektro-hemijskih - Razlikuje tipove i (galvanskih izvora, karakteristike akumulatora) i akumulatora. generatora. - Razlikuje osnovne vrste generatora naizmjenine i - Upoznaje jednosmjerne ispravljae i druge struje. pretvarae elektrine energije - Razlikuje i razumije rad u ulozi elektrinih ispravljaa. izvora. Elektrini potroai - Razlikuje potroae - Upoznaje se sa po vrsti energije u razliitim vrstama koju se elektrina potroaa, u energija pretvara; odnosu na tip - Uoava osobine pretvaranja pojedinih tipova elektrine energije potroaa. u radnom procesu (termiki, motorski i dr.). Elektrini provodnici - Uoava sve - Upoznaje razliite elemente presjeka vrste provodnika, provodnika. njihove osobine i - Oblikuje i priprema upotrebu. zavetke provodnika za upotrebu. - Uporeuje tipske - Upoznaje oznake razliitih standardne oznake provodnika; provodnika (po
89
- Razvija preciznost i analitinost.
Vjeba: - Prema zadatku nacrtati elektrinu emu, koristei elektrotehnike simbole. Vjeba: - Prema priloenoj skici izvriti povezivanje sijalice na odgovarajue baterijsko napajanje. Vjeba: - Na radnomprobnom stolu prikljuiti istu emu na ispravlja umjesto baterije.
- Stie osjeaj o potrebi poznavanja pravila elektro zatite.
- Razvija svijest o potrebi tednje elektrine energije.
Vjeba: - Prema priloenoj emi prikljuuje na radnom stolu razliite primjerke potroaa (sijalice, mikromotori i sl.).
- Stie odgovornost o potrebi zatite na radu. - Razvija pravilan odnos prema ekonominoj upotrebi materijala za rad.
Vjeba: - Za razliite primjerke provodnika odrediti standardne oznake. Vjeba: - Za zadate standardne oznake protumaiti
Informativni ciljevi i sadraji uenik grupama oznaka).
Formativni ciljevi uenik - Izvodi i analizira oznake provodnika prema priloenim primjercima provodika i kablova.
Preporuke za izvoenje nastave osnovne karakteristike provodnika. Vjeba: - Pripremiti krajeve provodnika za elementarnu montau (npr. u prekidau i sl.).
Elektrini izolatori - Upoznaje osnovne vrste izolacionih materijale, njihova svojstva i upotrebu.
- Razlikuje razne primjere upotrebe izolacionih materijala.
- Stie osjeaj o znaaju elektro zatite.
Vjeba: - Za razne vrste provodnika uoiti i izdvojiti sve slojeve izolacije. Vjeba: - Realizovati elektrino kolo sa sijalicom napajanom baterijom, i demonstrirati zamjenu jednog provodnika izolatorom i obrnuto.
Lemljenje - Upoznaje osnovne vrste lemljenja, karakteristike lemljenih spojeva, materijale i postupke lemljenja.
- Poznaje postupak mekog i tvrdog lemljenja. - Koristi osnovne materijale, aparate i alate za lemljenje. - Rukuje aparatima i alatima za oba tipa lemljenja.
- Stie odgovornost o potrebi zatite na radu. - Razvija pravilan odnos prema ekonominoj upotrebi materijala za rad.
Vjeba: - Mekim lemljenjem spojiti pripremljene krajeve provodnika. Vjeba: - Mekim lemljenjem spojiti krajeve daju ploa od bakra ili mesinga; analizirati postupak i rezultate. Vjeba: - Izvriti pojedinano spajanje osnovnih elemenata elektrinih instalacija.
Elementi elektrinih instalacija - Razlikuje osnovne - Upoznaje osnovne instalacione elemente komponente: elektrinih prekidai, utinice, instalacija, njihovu razvodne kutije, ulogu i nain instalacione kutije, spajanja.
90
- Stie odgovornost o potrebi zatite na radu.
Formativni ciljevi uenik sijalina grla itd. - Vri spajanje elementata elektrinih instalacija. - Shvata znaaj i izvodi ispravne spojeve u elektrinim kolima.
Preporuke za izvoenje nastave Vjeba: - Izvriti spajanje pripremljenih ogranaka u razvodnim kutijama: utinica, prekidaa i sl.
91
Razred: DRUGI Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik Rukovanje mjernim instrumentima - Rukuje - Upoznaje vrste, univerzalnim principe rada i mjernim naine korienja instrumentima pri univerzalnih mjerenju mjernih jednosmjernih i instrumenata naizmjeninih ("unimjera"). elektrinih i neelektrinih veliina (napona, struja, otpora i dr.). - Upoznaje se sa mosnim metodama - Planira, mjeri, uporeuje i mjerenja, na ocjenjuje rezultate primjeru mjerenja mjerenja otpora vitstonovim vitstonovim mostom. mostom. - Upoznaje rad sa - Koristi instrumentom za megaommetar pri mjerenje velikih mjerenju otpora otpora izolacije. (megaommetar).
Socijalizacijski ciljevi uenik - Razvija osjeaj preciznosti i sistematinosti u radu. - Razvija sposobnost povezivanja teorijskih znanja sa praksom.
Preporuke za izvoenje nastave Vjeba: - Prema skici i pripremljenom modelu Vitstonovog mosta za jednosmjernu struju, koristei univerzalni mjerni instrument, provjeriti vrijednosti otpora korienih u emi, izmjeriti napone i struje u svim granama mosta. Vjeba: - Prikljuiti sijalicu na mreni napon preko prekidaa i mjeriti stuju i napon "unimjerom". Vjeba: - Koristei megaommetar provjeriti otpornost izolovanosti provodnika ili nekog ureaja.
Osnovni elektronski elementi, oznaavanje i spajanje - Razvija pravilan - Razumije ulogu i - Upoznaje osnovne odnos prema upotrebljava aktivne i pasivne ekonominoj elektronske elektronske upotrebi materijala komponente: diode, komponente. za rad. tranzistore, tiristore, trijake, led diode, zener diode, analogna i digitalna ic, pasivne elektronske elemente (otpornici, kalemovi, kondenzatori) i dr. - Provjerava ispravnost komponenata - Upoznaje naine
Vjeba: - Prema emi povezati potroa (sijalicu ili sl.), direktno i preko diode, na izvor naizmjeninog napajanja, (na sekundaru transformatora) - Uporediti napone na potroau. Vjeba: - Povezati po emi osnovno kolo stabilizatora
92
Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik direktnim povezivanja mjerenjem osnovnih "unimjerom". elektronskih - Povezuje komponenata u komponente u elektrinim strujna kola. emama.
Preporuke za izvoenje nastave jednosmjernog napona sa tranzistorom : a) sa potenciometrom, b) sa zener diodama, na bazi. Mjeriti napone na bazi i izlazu.
Zatitne mjere od visokog napona dodira - Razlikuje pojedine - Upoznaje se sa naine zatite od razliitim vrstama velikog dodirnog zatitnih mjera od napona: izolovanje visokog napona djelova pod dodira i principima naponom, rada zatitnih korienje ureaja. pregrada prepreka i kuita, korienje malog napona, automatski zatitni ureaji (strujne sklopke, sistemi prekida napajanja), zatita uzemljenjem, nulovanje i dr. - Vri izbor tipa zatite prema zahtjevima na konkretnom mjestu. - Poznaje princip rada automatskih zatitnih sistema (TT, TN i IT, prekostrujnih i FID sklopki). - Razlikuje: vrste, ulogu, propise, naine postavljanja uzemljivaa. - Poznaje nain izvoenja zatitnog nulovanja. Vrste elektrinih instalacija - Razlikuje vrste i - Nabraja i opisuje osobine elektrinih vrste elektrinih instalacija: kune, instalacija. industrijske (nadzidne), slabe
93
- Razvija svijest o znaaju elektro zatite.
Vjeba: - Pripremiti modele i simulirati vidove mehanike zatite djelova pod naponom: ograde, prepreke, pregrade, kuita, izolacione podloge, udaljavanje izvan dosega i sl. Vjeba: - Demonstracija rada FID sklopke pri zemljospoju preko potroaa (u kontrolisanim i uslovima).
- Razvija odgovornost.
Vjeba: - Nabrojati osnovne karakteristike i uporediti razne vrste elektrinih
uenik struje i specijalne. Naini spajanja elemenata elektrinih instalacija - Razvija sposobnost - Poznaje naine - Upoznaje povezivanja spajanja u emama elektrine eme teorijskih znanja sa pojedinih tipova: spajanja raznih praksom. prekidaa elemenata (naizmjenini, elektrinih unakrsni...), instalacija. utinica (monofazne i trofazne). - Spaja razne tipove brojila i uklopnog sata u monofaznoj i trofaznoj izvedbi. - Razlikuje naine spajanja stepeninog automata. - Poznaje naine spajanja elemenata elektrinih instalacija slabe struje: TT utinice, antenske utinice, utinice za kompjuterske mree i sl. Montaa elemenata u elektrinim instalacijama - Navikava se na - Zna propise iz - Upoznaje propise potovanje propisa oblasti montae za montau raznih i standarda. elemenata za razne vrsta i elemenata tipove elektrinih elektrinih instalacija. instalacija. - Razlikuje metode montae - Upoznaje naine elemenata u montae elektrinim elemenata u instalacijama: u raznim tipovima zidu (pod elektrinih malterom) i instalacija. nadzidnim. - Zna da vri montau elemenata u razvodnoj tabli. - Poznaje nain montae i spajanja prikljune kutije kunog prikljuka.
94
Formativni ciljevi
Preporuke za izvoenje nastave instalacija. Vjeba: - Spajanje naizmjeninog prekidaa. Vjeba: - Spajanje trofaznog dvotarifnog brojila i uklopnog sata na razvodnoj tabli. Vjeba: - Izvriti prikljuivanje utinica u elektrinim instalacijama slabe struje: TT, antenske i kompjuterske mrene.
Vjeba: - U skladu sa propisima postavljati pojedine elemente elektrinih instalacija. Vjeba: - Prema propisima izvriti montau i prikljuivanje osnovnih elemenata na kunoj razvodnoj tabli. Vjeba: - Izvriti prikljuivanje prikljune kutije kunog kanblovskog prikljuka.
Socijalizacijski ciljevi uenik Razvija sposobnost povezivanja teorijskih znanja sa praksom.
Elementi elektriog osvjetljenja - Uoava zahtjeve i - Upoznaje osnovne propise elektrinog zahtjeve i osvjetljenja. elemente - Razlikuje vrste i elektrinog elemente osvjetljenja. svijetleih tijela. - Poznaje elemente prorauna osvjetljenja zatvorenih prostorija. Elementi projektne i tehnike dokumentacije - Poznaje sadraj i - Upoznaje osnovne elemente projekta elemente projekta kune elektrine elektrine instalacije: opti instalacije. dio, projektni zadatak, tehniki opis, tehniki uslovi, vrste prorauna, predmjer i predraun radova, specifikacija materijala, elektrine eme.
Vjeba: - Proraunati potrebno osvjetljenje, broj i jainu svjetleih tijela, za prostoriju odreenih karakteristika.
Podstie kreativno razmiljanje.
Vjeba: - Napraviti skicu projekta i sadraja projektne dokumentacije za odabranu elektrinu instalaciju.
95
Razred: TREI Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik Izrada modela uzemljenja - Upoznaje propise i - Poznaje propise i vri spajanje naine spajanja elemenata elemenata uzemljenja uzemljenja elektrine elektrine instalacije: instalacije. izolovani provodnici, pocinana traka, spojnice i uzemljiva.
Socijalizacijski ciljevi uenik - Razvija svijest o znaaju elektro zatite.
Preporuke za izvoenje nastave Vjeba: - Izvriti povezivanje svih elemenata uzemljenja i opisati nain postavljanja uzemljivaa. Vjeba: - Koristei megaommetar izmjeriti otpor postojeeg uzemljenja. Vjeba: - Izvriti povezivanje elemenata gromobranske instalacije.
Izrada modela gromobranske instalacije - Razvija - Poznaje ulogu, - Upoznaje propise, odgovornost za elemente i nain elemente i nain svoje i zdravlje povezivanja spajanja ljudi. gromobranske gromobranske instlacije: instalacije. pocinana traka, spojnice, iljak, uzemljiva. Izrada modela instalacije stepeninog automata - Razvija sposobnost - Upoznaje elemente - Poznaje elemente (automat, tasteri, eme spajanja, samostalnog sijalice), nain vrste i nain rada donoenja odluka. rada i spajanje stepeninog elektrine eme automata. stepeninog automata. Izrada modela elektrine instalacije stana - Poznaje propise i - Upoznaje propise, elemente elemente i nain elektrine povezivanja instalacije stana: kompletne razvodne table, elektrine prekidae, instalacije stana. utinice, razvodne i instalacione kutije, svjetlea tijela i dr. - Zna nain montae i povezivanja elemenata u emama elektrine instalacije stana. - Razvija svijest o potrebi zatite na radu.
Vjeba: - Spajanje modela stepeninog automata i odgocvarajuih elemenata, za odabrani broj spratova. Vjeba: - Napraviti model kompletne elektrine instalacije manjeg stana, na oglednoj tabli (ploi). - Napomena: Po mogunosti, uraditi isti zadatak sa uenicima podijeljenim po grupama u realnim uslovima, na stvarnoj elektrinoj
96
instalaciji. Izrada modela elektrine instalacije interfona i elektrine brave - Razvija sposobnost Vjeba: - Razlikuje vrste - Upoznaje vrste, - Izvriti povezivanje povezivanja interfona: audio i elemente, naine modela audio teorijskih znanja sa video; povezivanja i rada interfona za praksom. jednokorisniki i sistema interfon izabrani broj viekorisniki (za elektrina brava. spratova. zgrade). - Poznaje elemente, Vjeba: nain povezivanja i - Izvriti povezivanje rada sistema modela video interfon interfona. elektrina brava, u svim varijantama. Specijalne elektrine instalacije - Razvija svijest o - Razlikuje vrste, Vjeba: - Upoznaje vrste i propise, osobine i - Izvriti spajanje osobenosti potrebi ouvanja naine spajanja izabranog segmenta specijalnih ivotne sredine. specijalnih elektrine elektrinih elektrinih instalacije, za instalacija. instalacija: u vlane prostorije, vlaznim koristei hermetiki prostorijama, u zatiene, sredinama sa dihtovane zapaljivim i elemente. eksplozivnim materijama i dr. Izrada projekta elektrine instalacije sa proraunima - Razvija sposobnost Vjeba: - Demonstrira izradu - Pravi kompletan - Izrada kompletnog povezivanja projekat elektrine kompletnog projekta, po teorijskih znanja sa instalacije stana, projekta elektrine zadatku, sa svim praksom. sa proraunom instalacije stana, potrebnim pojedinanih kola, sa proraunom svih elementima. crtanjem svih elemenata. potrebnih ema, i drugim neophodnim elementima. Struna ekskurzija - Razvija svijest o - Shvata znaaj - Obrazloiti ulogu i - Grupna posjeta praktine opbuke u znaaj firmi koja se u znaaju radionici. dokumentacije tehnolokom komunikacije sa - Vrednuje znaaj koja se vodi u procesu bavi saradnicima i ispravnog voenja tehnolokom izradom i korisnicima usluga. tehnikoprocesu posjeene postavljanjem tehnoloke firme. elektrinih dokumentacije. instalacija.
97
Razred: ETVRTI Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik Elementi automatike - Zna ulogu pojedinih - Upoznaje osnovne elemenata elemente automatike: tasteri, automatike. - Koristi elemenate u preklopnici, releji, skladu sa sklopnici-kontaktori konkretnim krajnji prekidai, zahtjevima. mikroprekidai, - Povezuje elemente senzori-davai, automatike u signalne lampice, strujna kola. izvrni organi i dr.
Socijalizacijski ciljevi uenik - Razvija svijest o potrebi ekonomine upotrebe materijala za rad
Preporuke za izvoenje nastave Vjeba: - Prema pripremljenoj emi povezivati izvrni organ (motor ili sijalicu) preko releja, iji se rad kontrolie krajnjim prekidaima ili /i senzorima. Dopuniti emu signalizacijom. Vjeba: - Povezati elektromotor preko potrebnih elementa upravljanja i simulirati pokretanje i zaustavljanje. Vjeba: - Povezati elektromotor preko dva sklopnika sa potrebnim elementima upravljanja, i simulirati promjenu smjera obrtanja. Vjeba: - Povezati trofazni asinhroni elektromotor manje snage sa osnovnim elementima upravljanja i testirati njegovu temperaturu pri praznom hodu i optereenju. Vjebe: - Na raunaru, u okviru softvera
Izvrni elementi automatskog upravljanja - Razvija sposobnost - Upoznaje vrste i - Uoava ulogu povezivanja ulogu izvrnih izvrnih elemenata teorijskih znanja sa elemenata automatike i praksom. automatike. upravljanja: korani i drugi elektro motori, elektropneumatski i elektro-hidrauliki ventili i dr. Upravljanje jednosmjernim i trofaznim asinhronim motorima - Poznaje osobine i - Upoznaje vrste, nain rada nain rada i jednofaznog i povezivanja na trofaznog napajanje asinhronog motora. asinhronih elektro - Poznaje osnovne motora. elektrine eme spajanja asinhronih motora. Elektrina instalacija elektromotornog pogona - Razvija pravilan - Upoznaje elemente - Uoava elemente odnos prema elektromotornog elektromotornog ekonominoj pogona, nain pogona i zahtjeve upotrebi materijala postavljanja i koje mora da za rad. povezivanja. zadovolji. - Razumije zahtjeve koje pogon mora da zadovolji i naine rjeavanja i izbora motora. Primjeri upravljanja procesima na sistemu Siemens PLC LOGO - Upoznaje se sa - Vri pripremu, - Razvija sposobnost sistemom Siemens crtanje ema, povezivanja PLC LOGO, testiranje i teorijskih znanja sa
98
uenik simulaciju na PLC LOGO ureaju. - Crta elektrine eme za testiranje i realizaciju na sistemu PLC LOGO. - Prikljuuje razliite izvrne organe automatskog upravljanja i regulacije na PLC ureaj i vri praktinu provjeru. - Upoznaje se sa - Testira ponaanje praktinom pripremljenih ema realizacijom za razliite razliitih vrijednosti elektrinih ema parametara. automatike i - Analizira rezultate upravljanja i vri korekciju procesima. elektrine eme u cilju dobijanja optimalnih rezultata. Elementi kablovskih vodova - Upotrebljava - Upoznaje osnovne standardne oznake pojmove o energetskih energetskim kablova. kablovima. - Poznaje osnovne vrste i oblike presjeka kablova i naine njihovog spajanja. - zna propise i standarde za kablove i naine pripreme, postavljanja i montae. Elementi razvodnih postrojenja - Poznaje vrste, - Upoznaje osnovne osobine i nain elemente montae sabirnica i razvodnih osiguraa. postrojenja i - Poznaje vrste, njihovu upotrebu. osobine potpornih i provodnih izolatora i odvodnika prenapona.
99
Informativni ciljevi i sadraji uenik njegovim mogunostima i softverskim i hardverskim segmentima.
Formativni ciljevi
Socijalizacijski ciljevi uenik praksom. - Razvija sposobnost kreativnog razmiljanja. - Razvija smisao za zajednitvo i timski rad.
Preporuke za izvoenje nastave sistema PLC LOGO, crtati razne elektrine eme upravljanja, testirati i simulirati rad na ureaju PLC LOGO. - Napomena: Na izlazu LOGO-a, kao zamjenu za izvrne organe, postaviti LED diode.
- Podstie kreativno razmiljanje.
Vjeba: - Za razliite primjerke kablova odrediti standardne oznake. Vjeba: - Za zadate standardne oznake protumaiti osnovne karakteristike kablova.
- Razvija preciznost i sistematinost u radu.
Vjeba: - Simulirati postavljanje i povezivanje sabirnica, na modelu. Vjeba: - Simulirati
Formativni ciljevi uenik - Poznaje vrste i osobine prekidaa i rastavljaa. - Poznaje osobine i upotrebu naponskih i strujnih mjernih transformatora. - Poznaje osobine, upotrebu i vrste sprega transformatora snage. - Razumije i vri izbor razliitih elemenata razvodnog postrojenja.
Preporuke za izvoenje nastave sprezanje razliitih vrsta sprega, na modelu transformatora, sa crtanjem odgovarajuih vektorskih dijagrama. Vjeba: - Koristei tabele vriti izbor razliitih elemenata razvodnog postrojenja. - Napomena: Prilikom posjete elektroenergetskom postrojenju pokazati pojedinano sve elemente. Vjeba: - Na izabranom primjeru zatitnog releja pokazati djelove, objasniti princip rada i zatitnog dejstva. - Napomena: Prilikom posjete elektroenergetskom postrojenju pokazati pojedinano sve prisutne zatitne elemente. - Napisati izvjetaj o posjeti postrojenju. - Obrazloiti ulogu i znaaj pojedinane dokumentacije koja se vodi u posjeenom pogon
Zatite u razvodnim i transformatorskim postrojenjama - Razvija svijest o - Poznaje vrste i - Upoznaje vrste i potrebi zatite na osobine relejnih naine ispoljavanja radu. zatitnih ureaja. smetnji i - Razumije princip havarijskih uticaja rada i naine u razvodnim postavljanja postojenjima. osnovnih sistema - Upoznaje osnovna relejne zatite: sredstva i metode strunih, naponskih, zatite u razvodnim releja snage, postojenjima. distantnih, vremenskih i dr. - Upoznaje osnovna - Poznaje sredstva i sredstva i naine metode zatite zatite energetskih transformatora pri transformatora. kvarovima i opasnim pogonskim uslovima. Struna ekskurzija - Razvija svijest o - Grupna posjeta - Razumije distributivnom tehnoloki proces znaaju postrojenju ili rada u posjeenom komunikacije sa elektrani. postrojenju. saradnicima i - Ispravnog vodi korisnicima usluga. tehniko- Razvija smisao za tehnoloku toleranciju i timski dokumentaciju. rad.
100
5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - M. S. Brankovi: Praktina nastav, Ni, 1998. - M. S. Brankovi: Prirunik - sa uputstvima za elektriarske radove,Ni,1995. - M. Justinijanovi: Elektrine instalacije sa osvjetljenjem, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1991. - M. Justinijanovi: Elektrine instalacije, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1989. - B. Tomi: Elektrine instalacije, kolska knjiga, Zagreb, 1975. - Prirunik Zbirka pitanja i propisa, JEP Elektroprivreda Crne Gore - Sluba zatite na radu, Niki, 1995. - D. Jankovi, A. Mati, M. Radivojevi: Elementi elektroenergetskih postrojenja, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1998. - M. Popovi: Razvodna postrojenja i elektrane, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2000. - J. Menart, D. Martinovi, Z. Pendi, D. uri: Industrijska elektronika, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1989. - D. Dimi: Elektrina mjerenja u energetici, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1989. - Elektromonterski prirunik, Tehnika knjiga,Zagreb, 1987. 6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave Redni Opis alati, instrumeni i ureaji broj Univerzalni radni-ispitni sto, sa elementima: 1. osigurai, utinice, ispravljai, mjerni instrumenti, odvojni-regulacioni trefo i dr. 2. Digitalni multimetar univerzalni (U, I, R, ...) ~/= Mega-om-metar za mjerenje izolacije, 3. 500-5000 V, do 1 Tom, sa memorijom 4. Instrument za pronalaenje provodnika u zidu Akumulatorska builica odvija, 14 mm, 0 5. 1800 min-1, sa opremom 6. Runa builica, 220V~, sa opremom 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. Runa brusilica, 220V~, sa opremom Lemilica stona sa regulacijom, 80 - 100 W Pitolj lemilice, 220V~, 100 W Ubodna testera, 220V~, do 40mm Pitolj za vezice (za kablovske snopove) Kompleti runog elektro-mehaniarskog alata (razna izolovana klijeta, razni odvijai, razni mehaniarski kljuevi, i sl.) Runa testera za metal Kompleti turpija za metal, raznih profila Makaze za lim Pomino mjerilo ("ubler") Fen za zagrijavanje termobuira, za izolovanje spojeva Personalni raunar, sa tampaem i projektorom Elektrotehniki softveri za crtanje elektrinih
101
Oznaka Tina, Edison, Eegle i
Kom 8 16 1 4 4 2 2 8 8 2 2 8 8 8 8 2 2 1 po 1
Redni broj 20. 21.
Opis alati, instrumeni i ureaji ema i simulaciju Ureaj za simulaciju i praktinu demostraciju raznih elektrinih ema i procesa Kompleti zatitne opreme: radni mantil, rukavice, kaciga, zatitne naoari i dr.
Oznaka sl. Siemens PLC LOGO -
Kom
1 16
7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja uenika - Provjera znanja vri se usmeno i u toku praktinih vjebi. - Usmena provjera znanja - najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu. - Praktine vjebe - najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu (ocjenjuje se kvalitet voenja dnevnika praktine nastave, razumijevanje zadataka i poslova, urednost, preciznost, tanost, potovanje propisa zatite, odgovoran odnos prema instrumentima, alatima). - Zakljuna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu. - Zakljuna ocjena na kraju kolske godine izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i zavretak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju kolske godine. 9. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika - Diplomirani inenjer elektrotehnike smjer energetike; - profesor elektrotehnike smjer energetike; - inenjer elektrotehnike smjer energetike. 10. Povezanost predmeta Znanja - Alati i rukovanje alatima - Elektrotehniki materijali - Osnovni pojmovi tehnikog crtanja - Elektrotehniki simboli - Izvori elektrine energije - Elektrini potroai Povazanost sa drugim predmetima Predmet Znanja - Elektrine instalacije - Osnovni elektriarski alat - Hemija - Elektrine instalacije - Matematika - Elektrine instalacije - Elektrine instalacije Osnove elektrotehnike Elektrine instalacije Elektrini termiki ureaji Elektrini rashladni ureaji - Osnovne fizike i hemijske osobine elektrotehnikih materijala - Geometrijske figure, koordinatni sistem i projekcije - Crtanje elektrinih ema pomou grafikih simbola - Standardne vrijednosti mernih napona - Odreivanje presjeka provodnika prema snazi potroaa - Pretvaranje elektrine energije u mehaniku i toplotnu - Elektrine i mehanike osobina materijala za provodnike
- Elektrini provodnici
- Hemija - Fizika - Elektrine instalacije

102
Znanja
- Elektrini izolatori - Lemljenje - Elementi elektrinih instalacija - Zatitne mjere od visokog napona dodira - Elementi automatike
- Osnovni elektronski elementi i oznaavanje - Primjeri upravljanja procesima na sistemu Siemens PLC LOGO
Povazanost sa drugim predmetima Predmet Znanja - Standardni presjeci provodnika i vrste kablova - Elektrine (izolacione) i Hemija Fizika mehanike osobine Elektrine instalacije materijala za izolatore - Osobine materijala za Hemija Fizika lemljenje Elektrine instalacije - Elemenati elektrinih instalacija Elektrine instalacije - Napon dodira i mjere zatite - Elektronski i Primijenjena elektronika elektromehaniki Elektrine maine i pogoni elemenati sistema Elektrine instalacije automatske regulacije i upravljanja - Izvrni organi automatskog upravljanja Primijenjena elektronika - Osnovne elektronske komponente Informatika - Rad sa operativnim sistemom i softverom Primjena raunara u - Elektrine eme i nain elektrotehnici povezivanja elemenata Primijenjena elektronika - Osnovne elektronske Elektrine instalacije komponente - Osnovne komponente automatike
103
1.3. IZBORNA NASTAVA 1.3.1. ENGLESKI (JEZIK STRUKE) 1. Naziv predmeta: ENGLESKI (JEZIK STRUKE) 2. Broj asova po godinama obrazovanja i vrstama nastave Vrste nastave Praktina Teorija Vjebe nastava 72 72 72 66 282
Ukupno 72 72 72 66 282
3. Opti ciljevi nastave - Razvijanje sklonosti ka uenju engleskog jezika. - Razvijanje komunikativne sposobnosti. - Upoznavanje i pripremanje za uspjeno korienje pojmova iz strunoteorijskih predmeta. - Poveavanje povezanosti teorijskog i praktinog znanja. - Motivisanje na aktivno uee u nastavi i upotrebu nauenog u konkretnim situacijama. - Razvijanje samostalnosti i kretivnosti. - Podsticanje na pravilan razvoj linosti u intelektualnom, emocionalnom i moralnom smislu. - Podsticanje radoznalosti za korienje literature na stranom jeziku i upotrebu interneta. - Ohrabrivanje za preuzimanje odgovornosti za vlastito uenje i znanje i oblikovanje svojih linih ciljeva. - Proirivanje svojih znanja o drugim narodima i kulturama. - Sticanje pozitivnog odnosa prema prostoru i kulturi stanovanja.
104
4. Sadraji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: PRVI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Fonoloki sistem jezika - Pronalazi slinosti i - Podstie svijest o - Upoznaje se sa uoava razlike u potovanju fonolokim izgovoru u odnosu inostranih kultura. sistemom jezika. na maternji jezik. - informie se o pravilima izgovora.
Preporuke za izvoenje nastave - Uvjebavati spelovanje na nazivima poznatih kompanija. - Pozdravljati i odgovarati na pozdrav. - Izvinjavati se i zahvaljivati. - Pair work. - Popunjavati formulare. - Povezivati tekst i slike. - Pair work. - Qestionnaire. - Brainstorming. - Uoavanje vrsta alata. - Uvjebavati sa pojmovima iz struke. - Rjeavanje zadataka viestrukog izbora. - Ispravljanje greaka. - Brainstorming. - Ispunjavanje praznine u tekstu. - Uvjebavati sa pojmovima iz struke. - Pair work. - Predstavljanje lanova porodice. - Razlikovanje elektrinih ureaja. - Predstavljati sebe i drugoga. - Pisati krai email. - Ispravljati greke u kraem tekstu.
Plural of Nouns - Upoznaje se sa mnoinom imenica: regular & irregular, countable & uncountable nouns.
- Razlikuje i koristi jedninu i mnoinu imenica, na primjerima iz stuke.
- Podstie linu motivaciju.
Articles - Nabraja lanove: indefinite article A, AN; definite article THE; zero article.
- Upotrebljava lanove, na primjerima zadatog teksta.
- Stie sigurnost. - Razvija svijest o buduem poslu.
Pronouns - Nabraja zamjenice: personal, possessive, demonstrative, reflexive, interrogative, idefinite. Verbs - Upoznaje se sa upotrebom glagola: TO BE, TO DO, TO HAVE.
- Koristi razliite vrste zamjenica i primjenjuje ih u zadatim primjerima. - Odreuje pripadnost. - Postavlja kratka pitanja. - Razlikuje osnovne oblike glagola i njihovu upotrebu u svim vremenskim oblicima.
- Podstie inicijativnost. - Razvija sklonost ka uenju engleskog jezika.
- Stie samopouzdanje. - Podstie na samostalan rad i

105
Socijalizacijski ciljevi uenik uenje.
Preporuke za izvoenje nastave - Dopunjavati tekst ili tabele. - Raunar i internet. - Iznositi karakteristike osoba i predmeta. - Opisivati radno mjesto. - Povezivati tekst i sliku. - Pair work. - Povezivati sa pojmovima iz struke. - Uvjebavati sa pojmovima iz struke.
Prepositions - Upoznaje se sa upotrebom prijedloga: AT, IN, ON.
- Koristi prijedloge na zadatim primjerima teksta. - Zna da opisuje poloaj elemenata nekog sklopa (npr. Razvodne table). - Na primjerima upotrebljava osnovne veliine: napon, struja, snaga itd. i jedinice iz struke. - Razlikuje vremenske oblike i njihovu upotrebu u konkretnim situacijama. - Zna da opisuje raunar i njegove osnovne funkcije.
- Razvija komunikativnost. - Stie preciznost.
Vocabulary - Upoznaje se sa osnovnim pojmovima iz struke. Verb forms - Upoznaje se sa vremenskim oblicima: Present Simple, Present Continuous, Past Simple, Past Continuous, Present Perfect, Past Perfect, Future Forms (will, going to), Imperative.
- Razvija svijest o buduem zanimanju.
- Podstie ukljuenje u drutveni ivot. - Ohrabruje timski rad i donoenje odluka. - Pospjeuje motivaciju za uenje stranog jezika.
- Razgovarati o buduem zanimanju. - Slati poruke putem e-maila i faksa. - Prevoditi strune tekstove. - Diskutovati o radnom okruenju. - Role play. - Raunar i internet. - Team work. - Uvjebavati sa pojmovima iz struke. - Uporediti radni dan u koli i na praksi. - Uporeivati materijale. - Uporeivati zanimanja. - Team work. - Raunar i internet. - Ispunjavati upitnik. - Opisati uslove na radnom mjestu.
Comparison of Adjectives - Poznaje i koristi - Upoznaje se sa pravilne i komparacijom nepravilne oblike pridjeva: regular & komparacije Irregular. pridjeva.
- Razvija sposobnost povezivanja teorijskog i praktinog uenja jezika. - Izraava spremnost na saradnju.
Adverbs - Nabraja priloge: manner, place, time, degree,
- Na primjerima upotrebljava priloge za nain,
- Stvara pogodnu drutvenu klimu. Razvija

106
Informativni ciljevi i sadraji uenik freqvency.
Formativni ciljevi uenik mjesto, vrijeme i dr.
Socijalizacijski ciljevi uenik komunikativnost.
Preporuke za izvoenje nastave - Praviti dijaloge i intervjue;. - Questionnaire. - Raunar i internet. - Nabrojati standardne niske i visoke napone. - Opisati poslove u mjenjanici. - Traiti informacije o redu vonje. - Role play. - Povezivati sa pojmovima iz struke. - Pisati radne naloge i uputstva za rad. - Navoditi radne obaveze u radionici. - Nabrajati dunosti i obaveze u porodici. - Uvjebavati sa pojmovima iz struke. - Objanjavati upotrebu opremu, sredstava za rad, instrumente i ureaje u kabinetu. - Raunar i internet. - Group work. - Uvjebavati sa pojmovima iz struke.
Numbers - Nabraja brojeve: Cardinal Numbers, Ordinal Numbers.
- Razlikuje i koristi osnovne i redne brojeve na razliitim primjerima. - Pie podatke o adresi, broju telefona, datumu roenja; razlikuje sate, mjesece i godine. - Razlikuje tipove modalnih glagola i upotrebljava ih u konkretnim situacijama. - Trai informacije o raznim aparatima i ureajima.
- Razvija snalaljivost. - Stie samopouzdanje. - Podstie komunikativnost
Modal verbs - Definie modalne glagole: can, could, must, have to, need, may, might.
- Istie spremnost i sposobnost za saradnju. - Stie sposobnost postizanja sporazuma.
Passive voice - Upoznaje se sa pasivom: Present, Past.
- Razlikuje pasiv u sadanjem i prolom vremenu, na primjerima iz tekstova.
- Razvija smisao za zajednitvo. - Izraava spremnost za ispunjavanje radnih obaveza.
107
Razred: DRUGI Informativni ciljevi i sadraji uenik Tense revision - Rezimira glagolske oblike.
Formativni ciljevi uenik - Pravilno upotrebljava glagolske oblike. - Predlae rjeenja za postavljene probleme.
Socijalizacijski ciljevi uenik - Stie preciznost u izraavanju. - Istie spremnost i sposobnost za saradnju. - Razvija komunikativnost.
Preporuke za izvoenje nastave - Popuniti prijavu za posao. - Pisati e-mail. - Pripremati intervju. - Raunar i internet. - Pair work: Uvjebavati sa pojmovima iz struke. - Navoditi djelove radnog pribora. - Nabrajati vrste materijala za rad. - Povezati sadrajno slike sa tekstom. - Pisati i slati pozivnice. - Group work. - Dati informacije o radnom okruenju. - Opisati radno mjesto. - Povezati slike sa teksto. - Izraditi propagandni plakat i poster. - Raunar i internet. - Team work. - Uvjebavati sa pojmovima iz struke. - Diskutovati o radnom okruenju i opisati dogaaje sa radnog mjesta. - Pair work. - Role play. - Raunar i internet. - Povezivati sa pojmovima iz struke.
Nouns, double genitive - Razlikuje rod - Rezimira imenice. imenica. - Upoznaje Double - Razlikuje forme genitive. imenica i adekvatno ih koristi. - Razlikuje double genitiv u primjerima tekstova. Prepositions - Poznaje upotrebu - Upoznaje se sa prijedloga, na upotrebom konkretnim prijedloga: primjerima. position, direction, - Prepoznaje i time. pronalazi slinosti i razlike u maternjem jeziku.
- Podspjeuje motivisanost. - Razvija sklonost ka timskom radu.
- Razvija snalaljivost. - Razvija spremnost na pomo.
Vocabulary - Na primjerima - Upoznaje se sa novim pojmovima upotrebljava nove iz struke. pojmove iz struke. Relative pronouns / relative clauses - Razlikuje i koristi - Nabraja odnosne odnosne zamjenice. zamjenice. - Upoznaje se sa - Oblikuje odnosne odnosnim reenice na reenicama: konkretnim defining, nonprimjerima. defining.
- Podstie timski rad. - Podstie komunikativnost. - Pospjeuje razumijevanje odnosa u skladu sa uslovima rada.
108
Informativni ciljevi i sadraji uenik Present / past habits - Upoznaje se sa kazivanjem sadanjih i prolih navika.
Formativni ciljevi uenik - Pravilno iskazuje sadanje i prole navike. - Zna da opie radne navike na radnom mjestu i da uporeuje prole i sadanje navike ljudi iz okruenja. - Pravilno upotrebljava infinitiv i glagolske imenice, na primjerima. - Izraava svoje (ne)slaganje sa dunostima i obavezama. - Navodi primjere informacija o zabranama. - Pravilno koristi forme kondicionala u cilju izraavanja elje, kulturnog obraanja i iskazivanja miljenja. - Primjenjuje pasiv u reenici. - Nabraja prole, sadanje i pretpostavljene budue tehnologije, koristei pasiv. - Razlikuje i ispravno upotrebljava upravni i neupravni govor. - Ilustruje na primjerima iz struke upotrebu upravnog i neupravnog govora. - Pie o aktuelnim
Socijalizacijski ciljevi uenik - Podspjeuje razumijevanje drutvenih odnosa. - Podstie inicijativnost.
Preporuke za izvoenje nastave - Opisati svoje uobiajeno ponaanje u radionici. - Group work. - Raunar i internet. - Uvjebavati sa pojmovima iz struke. - Diskutovati o buduem zanimanju (likes/dislikes). - Izraavati osjeanja, potrebe i elje. - Role play. - Debate. - Povezivati sa pojmovima iz struke. - Planirati putovanje. - Govoriti o radnom vremenu i slobodnim danima. - Raunar i internet. - Team work. - Uvjebavati struni vokabular. - Pripremiti intervju. - Pair work. - Raunar i internet. - Uvjebavati sa pojmovima iz struke. - Diskutovati o osnovnim elektrinim veliinama. - Role play. - Pair work. - Raunar i internet. - Povezivati sa pojmovima iz struke.
Infinitive, gerund - Upoznaje se sa upotrebom infinitiva i glagolske imenice.
- Stie samopouzdanje. - Postie preciznost u izraavanju.
Conditional clauses - Nabraja uslovne reenice: type 1, 2, 3.
- Podstie timski rad.
Passive voice - Rezimira pasiv: with direct object and indirect object.
- Podstie efikasnost. - Razvija kulturu ophoenja.
Reported speech - Upoznaje se sa neupravnim govorom: statements, questions, commands.
- Razvija komunikacijske sposobnosti. - Stie samopouzdanje.
109
Informativni ciljevi i sadraji uenik Word Formation - Upoznaje se sa graenjem rijei: derivation of nouns, verbs, adjectives, adverbs.
Formativni ciljevi uenik dogaajima. - Pravilno vri promjenu imenica, glagola, pridjeva i priloga u reenici. - Ispravno odreuje redoslijed rijei u reenici.
Socijalizacijski ciljevi uenik - Podstie preciznost. - Razvija samopouzdanje.
- Uporeivati srodna zanimanja. - Prevoditi strune tekstove. - Definisati i opisati faze i operacije projekta elektrine instalacije. - Pair work. - Koristiti pojmove iz struke.
110
Razred: TREI Informativni ciljevi i sadraji uenik Tenses - Utemeljuje vremena: Verb Forms, Present Continuous, Past Simple, Past Continuous, Present Perfect, Past Perfect, Future Aspects: will, going to, Present Continious, Present Simple.
Socijalizacijski ciljevi uenik - Razvija komunikativne sposobnosti. - Stie sigurnost u izraavanju.
Preporuke za izvoenje nastave - Nabrajati i opisati poslove iz domena zanimanja. - Pisati biografiju. - Diskutovati o zanimanjima. - Pair work. - Group work: Povezivati sa pojmovima iz struke.
- Pravilno koristi vremenske oblike u reenici. - Pronalazi slinosti i razlike u konstrukciji vremenskih oblika u odnosu na maternji jezik. - Identifikuje vremenske oblike u autentinim strunim tekstovima. Nouns / double genitive, saxon genitive - Razlikuje rod i - Utemeljuje forme imenica i imenice. adekvatno ih slae - Double Genitive, u rodu i broju. Saxon Genitive. - Poredi rod imenica sa rodom u maternjem jeziku. - Upotrebljava genitive u opisivanju pripadnosti. Vocabulary - Upoznaje se sa novim pojmovima iz struke. Adjectives / adverbs - Rezimira upotrebu pridjeva i priloga. - Adverbs (word order, comparison). - Na primjerima strunih tekstova uvjebava korienje strunih pojmova. - Ilustruje na primjerima i adekvatno koristi forme pridjeva uz imenice. - Zna da uporeuje rezultate u postupku mjerenja elektrinih veliina. - Pravilno odreuje redosljed rijei u reenici; - Ispravno vri
- Podstie motivisanost. - Razvija sklonost ka uenju jezika.
- Nabrajati opremu u radionici ili kabinetu. - Sastavljati listu radnih zadataka. - Prevoditi strune tekstove. - Pripremati krae izlaganje group work. - Koristiti pojmove iz struke. - Raunar i internet. - Group work. - Koristiti pojmove iz struke. - Uporeivati radni dan u koli i na praksi. - Analizirati tok dogaaja. - Role play. - Pair work. - Vjebavati sa pojmovima iz struke. - Rjeavati zadatke viestrukog izbora. - Opisivati postupke popravke ureaja.
- Razvija snalaljivost.
- Podstie pozitivnu orjentaciju prema zanimanju. - Razvija pozitivnu identifikaciju.
Word building - Obrazlae graenje rijei: Derivation of Nouns, Adjectives, verbs, adverbs
- Podstie marljivost. - Podstie timski

111
Formativni ciljevi uenik promjenu rijei u reenici.
Socijalizacijski ciljevi uenik rad. - Istie spremnost za saradnju;
Preporuke za izvoenje nastave - Pair work. - Koristiti pojmove iz struke. - Komentarisati ilustrovane dogaaje. - Govoriti o obavezma i dunostima. - Razgovarati o svojim ambicijama u struci. - Planirati postupak odravanja maine. - Brainstorming. - Group work. - Uvjebavati sa pojmovima iz struke. - Analizirati rezultate praktinih vjebi. - Rjeavati zadatke viestrukog izbora. - Praviti uputsva za korienje ureaja. - Team work. - Raunar i internet. - Koristiti pojmove iz struke. - Analizirati strune tekstove. - Pair work. - Uvjebavati sa pojmovima iz struke.
Verbs - Utemeljuje glagole: Modal Verbs, Multi Part Verbs, Participles (Present, Past), Modals + Perfect Infinitive, I wish (Present, Past).
- Pravilno koristi glagolske oblike u izraavanju elja i aljenja. - Pravilno koristi modalne glagole i na adekvatan nain ih kombinuje sa infinitivom. - Pravilno koristi forme i wish, u cilju izraavanja elje i kulturnog obraanja.
- Stie samopouzdanje. - Razvija socijalnu sigurnost.
Passive - Uvjebava pasiv (all tenses).
- Pravilno prepoznaje i upotrebljava sve oblike pasiva (sva vremena), u primjerima tekstova.
- Podstie efikasnost. - Podstie timski rad.
Linking words - Uvjebava veznike.
- Ispravno koristi veznike u reenicama.
- Stie samopouzdanje. - Postie preciznost u izraavanju.
112
Razred: ETVRTI Informativni ciljevi i sadraji uenik Nouns Rezimira imenice: foreign plural, plural with different meaning, compounds, derivates, conversion (N V, V N, N adj.), Synonyms, Antonyms, Homonyms.
Preporuke za izvoenje nastave - Ispravljati greke u strunim tekstovima. - Diskutovati na temu iz struke. - Brainstorming. - Group work. - Project work. - Raunar i internet. Napomena: N - noun V - verb Adj. - adjective - Raunar i internet. - Group work. - Koristiti pojmove iz struke. - Time table. - Povezivati sa pojmovima iz struke.
- Razvija - Razlikuje forme snalaljivost. imenica i adekvatno ih koristi - Podstie timski u odgovarajuim rad. situacijama. - Ispravno vri konverzije imenica. - Pravilno koristi sinonime, antonime i homonime. - Analizira objekte u primjerima grafikog dizajna. - Na primjerima upotrebljava pojmove iz struke. - Pravilno upotrebljava oblike budueg vremena. - Planira i predvia situacije u radnom okruenju. - Planira radne zadatke za naredni period. - Planira odmor i putovanje. - Stie samopouzdanje.
Vocabulary - Upoznaje se sa novim pojmovima iz struke. Future tense - Upoznaje se sa buduim vremenima: Future Continuous Tense, Future Perfect Tense.
- Podstie sposobnost samostalnog donoenja odluka. - Stie samopouzdanje.
Adverbs & adjectives - Rezimira pridjeve i - Adekvatno koristi priloge. forme pridjeva uz imenice u cilju opisivanja i poreenja eljenih pojmova i ilustruje primjerima. - Pravilno upotrebljava priloge. - Opisuje situacije sa radnog mjesta. - Daje opis jednostavne situacije. Passive - Utemeljuje pasiv: - Pravilno
- Razvija odgovornost. - Stie preciznost.
- Analizirati primjere mjerenja veliina. - Brainstorming. - Koristiti pojmove iz struke.
- Pospjeuje
- Pripremati kratka
113
Informativni ciljevi i sadraji uenik Passive Infinitive / Gerund, Passive Construction whith say / belive, Reported speech, verbs of reporting + gerund, infinitive. Clauses - Utemeljuje: Clauses of Purpose, Result, Reason, Comparison, Contrast, Concession, Relative & Participle Clauses. Conditional - Rezimira: Conditional Clauses, Mixed Conditional. Prepositions - Rezimira: Prepositions (of time, place, position, direction).
Formativni ciljevi
uenik upotrebljava razliite forme pasiva. - Izraava slaganje ili - Poboljava neslaganje sa razumijevanje svojim dunostima drutvenih odnosa. i obavezama.
Socijalizacijski ciljevi uenik razumijevanje odnosa u skladu sa uslovima rada.
Preporuke za izvoenje nastave izlaganja o izumima iz oblasti elektrotehnike. - Uporeivati uslove za rad. - Raunar i internet - Povezivati sa pojmovima iz struke. - Identifikovati namjenu instrumenata, na primjerima. - Raunar i internet. - Group work. - Povezivati sa pojmovima iz struke. - Raunar i internet. - Role play. - Koristiti pojmove iz struke. - Group work. - Time table. - Povezivati sa pojmovima iz struke.
- Izraava namjere i sopstveno miljenje. - Pronalazi skriveno znaenje u primjerima tekstova. - Logiki ispravno iskazuje lini stav i razloge. - Analizira i pravilno koristi uslovne reenice. - Ugovara poslovne sastanke. - Poznaje i pravilno koristi razliite vrste prepozicija. - Trai i daje uputstva.
- Iskazuje tolerantnost. - Postie ekonominost. - Razvija komunikacijske sposobnosti. - Razvija odgovornost.
- Stie sposobnost prevazilaenja problema. - Istie spremnost i sposobnost za saradnju.
5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - V. Hollett: Tech talk Elementary Student`s Book,Oxford University press, 2003. - V. Hollett: Tech talk Pre-Intermediate Student`s Book,Oxford University press, 2003. - S. S. Miljkovi, Ljiljana Nedeljkovi, Ivana Brkovi: Engleski jezik, Tekstovi za I, II, III i IV razred elektrotehnike kole, Zavod za udbenike i nastavna sedstva, Beograd, 1996. - U toku prvog razreda obavezno je obraditi tekstove ESP i to 10% ukupnog fonda asova, u toku drugog razreda 15%, treeg 20% i etvrtog 25%. - Autentini dokumenti (mape, posteri, razglednice), tampa, asopisi, novine i internet. - Pored udbenika preporuenih i odobrenih od strane Ministarstva, nastavnici su slobodni da u nastavi koriste i druge prirunike za ostvarivanje ciljeva predvienih programom.
114
6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave - Nastava se odvija u uionici koja je opremljena kasetofonom, TV prijemnikom, videom i raunarima sa stalnim prikljukom na Internet i projektorom. 7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja uenika - Provjera znanja vri se usmeno i pismeno. - Usmena provjera znanja - najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu. - Pismeni zadaci - po jedan u polugoditu. - Pismene vjebe. - Zakljuna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu. - Zakljuna ocjena na kraju kolske godine izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i zavretak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju kolske godine. 9. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika - Diplomirani filolog za engleski jezik i knjievnost; - profesor engleskog jezika i knjievnosti. 10. Povezanost predmeta Znanja - Imenice, zamjenice, glagoli, pridjevi, prilozi, brojevi - Struna terminologija Poveznost sa drugim predmetima Predmet - Maternji jezik i knievnost - Osnove elektrotehnike - Informatika - Praktina nastava Znanja - Imenice, zamjenice, glagoli, pridjevi, prilozi, brojevi - Windows, Excel, Internet - Osnovi elektrinih instalacija - Osnovi elektrinih maina
115
1.3.2. EKOLOGIJA I ZATITA IVOTNE SREDINE 1. Naziv predmeta: EKOLOGIJA I ZATITA IVOTNE SREDINE 2. Broj asova po godinama obrazovanja i vrstama nastave Vrste nastave Praktina Teorija Vjebe nastava 58 14
Ukupno 72
58
14
72
3. Opti ciljevi nastave - Usvajanje znanja iz osnova ekologije. - Razvijanje svijesti o znaaju zatite ivotne sredine. - Usvajanje znanja o uzronoposljedinim odnosima ive i neive prirode. - Usvajanje znanja o razliitim izvorima zagaivanja ivotne sredine. - Razvijanje svijesti o ulozi ovjeka i njegovog uticaja na zagaenje ivotne sredine. - Usvajanje znanja i vjetina sa ciljem zatite ivotne sredine.
116
4. Sadraji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: PRVI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Osnovni pojmovi u ekologiji - Navikava se da - Definie pojmove: - Ukazuje na povezuje uzroke i ekologija, ivotna meusobnu posljedice. sredina, ekoloki zavisnost ive i faktori. neive prirode. - Odreuje elemente ivotne sredine. - Uoava na konkretnim primjerima osobine biotopa i biocenoze. Ekologija populacije - Uoava osnovne - Definie pojmove: karakteristike populacija i populacije. ekoloka - Shvata pojam ravnotea. optereenosti populacije. - Upotrebljava - Upoznaje faktore pojam ekoloke koji odreuju ravnotee i strukturu obrazlae na populacije. primjeru meusobnu zavisnost inilaca sredine. Kruenje materija i transformisanje energije u prirodi - Razvija analitiko - Analizira na - Definie pojmove: miljenje. primjeru producent organske kompleksnost materije, potroa odnosa u ishrani. organske materije, - Interpretira reducent organske kruenje materije i materije. proticanje energije u ekosistemu. - Analizira odnose - Definie lanac meu lanovima ishrane. lanca ishrane na primjeru energetske piramide. Ekosistem - Razvija svijest o - Odreuje - Opisuje kopnene, znaaju ouvanja zajednike i glavne vodene i prirodnih razlike izmeu antropogene ekosistema. ekosistema. ekosisteme. - Definie sukcesije u - Zakljuuje o raznovrsnosti ekosistemu.
117
Preporuke za izvoenje nastave Vjebe: - Terenski rad: Posmatranje razliitih stanita i zajednica.
Vjebe: - Predstavljanje ilustracijom kruenje materije i proticanje energije na odabranom primjeru lanca ishrane.
Formativni ciljevi uenik ekosistema kod nas u odnosu na geografski poloaj i klimatske karakteristike. - Predvia posljedice ljudske aktivnosti u ivotnoj sredini.
Zagaivanje vazduha - Odreuje uzroke - Upoznaje naine zagaivanja zagaivanja vazduha. vazduha i otrovne - Analizira posledice materije u previsokih vazduhu. koncentracija - Objanjava uticaj otrovnih materija u otrovnih materija vazduhu na na iva bia ekosistem. (kisjele kie, - Ocjenjuje znaaj ozonske rupe, stalne kontrole efekat staklene kontaminiranosti bate). vazduha. - Predlae naine ienja otrovnih materija (ureaji za preiavanje, industrijski filteri, automobilski katalizatori). Zagaivanje voda- mora i slatke vode - Odreuje glavne - Definie izvore i izvore zagaivanja oblike zagaivanja vode i objanjava vode. posljedice. - Razlikuje metode preiavanja. - Analizira na koje naine prehrambena industrija zagauje okolinu. Zagaivanja zemljita - Ukazuju na - Opisuje izvore i posledice oblike zagaivanja savremene zemljita. intenzivne poljoprivrede proizvodnje. - Interpretira problem prenaseljenosti
- Razvija sposobnost sagledavanja i rjeavanja problema.
- Film o zagaivanju vazduha.
Vjebe: - Zatita okoline.
Vjebe: - Zatita zemljita.
118
Informativni ciljevi i sadraji uenik Nuklearna energija - Definie izvore i oblike radioaktivnog zagaenja.
Formativni ciljevi uenik zemlje.
Socijalizacijski ciljevi uenik - Shvata vanost ouvanja ivotne sredine.
- Identifikuje problem radioaktivnog zraenja i njegove dalekosene posljedice. - Uoava problem nekontrolisanog skladitenja radioaktivnog otpada i neodgovornog korienja nuklearnog oruja. Ugroene biljne i ivotinjske vrste - Analizira znaaj - Navodi glavne uma i razlog uzroke izumiranja njihovog uma i istrebljenja izumiranja. nekih ivotinjskih - Ukazuje na znaaj vrsta. poumljavanja terena koji su podloni eroziji. - Pronalazi najugroenije ekosisteme i grupe u Crnoj Gori i svijetu. - Predlae mogue mjere za zatitu prirodnog nasljea za konkretan primjer. Mjere za zatitu ivotne sredine - Odreuje naine - Navodi znaaj planske upotrebe tednje energije i prirodnih izvora. vode u - Shvata znaaj domainstvu i pravilnog odnosa industriji. prema pitkoj vodi. - Analizira znaaj - Navodi alternative traenja i energetske izvore. korienja novih ekolokih izvora energije. - Ocjenjuje znaaj globalizacije nadzora deavanja u ivotnoj sredini.
- Seminarski rad o nuklearnim eksplozijama (Hiroima, ernobil, itd.).
- Navikava se na potovanje normi i propisa.
Vjebe: - Analiziranje uzoraka izumiranja uma i ivotinjskih vrsta.
- Razvija svijest o znaaju zatite ivotne sredine.
Vjebe: - Analiza nepovoljnih uticaja za ivotnu sredinu.
119
Formativni ciljevi uenik - Primjenjuje propise kojima se odreuju norme uvanja zatienih objekata prirode, ugroenih, endemskih biljnih i ivotinjskih vrsta.
5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - M. Jablanovi, D. Roaja: Zatita i zagaivanje ivotne sredine, Zavod za udbenike, Beograd, 1998. - I. Savi, V.Terzija: Ekologija i zatita ivotne sredine, Zavod za udbenike, Beograd. 6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave - Dijaprojektor, slajdovi, grafoskop, TV prijemnik, video- rikorder i video- kasete. 7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja uenika - Provjera znanja vri se usmeno. - Usmena provjera znanja - najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu. - Zakljuna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu. - Zakljuna ocjena na kraju kolske godine izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i zavretak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju kolske godine. 9. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika - Diplomirani biolog ili - diplomirani inenjer pejzane arhikteture. 10. Povezanost predmeta Znanja - Zagaenje vode, vazduha i zemljita - Zatita ivotne sredine Povezanost sa drugim predmetima Predmet Znanja - Elektrotehniki materijali - Materijali koji se koriste u elektrotehnici - Elektrine instalacije i - Elektrotehniki standardi i osvjetljenja propisi - Elektrane i razvodna - Zatite u razvodnim postrojenja postrojenjima
120
1.3.3. ELEKTROTEHNIKI MATERIJALI 1. Naziv predmeta: ELEKTROTEHNIKI MATERIJALI 2. Broj asova po godinama obrazovanja i vrstama nastave Vrste nastave Praktina Teorija Vjebe nastava 72
Ukupno
72
72
72
3. Opti ciljevi nastave - Upoznavanje sa strukturom materije. - Upoznavanje sa podjelom elektrotehnikih materijala i uoavanje vanosti njihove primjene. - Upoznavanje sa uticajem temperature na specifinu elektrinu otpornost. - Upoznavanje sa bakrom, aluminijumom i njihovim legurama, kao i mogunostima njihove primjene. - Upoznavanje sa specijalno provodnim materijalima i njihovom ulogom u elektrotehnici. - Primjena poluprovodnika u elektronici. - Primjena dielektrika u elektrotehnici i elektronici. - Primjena magnetnih materijala u elektrotehnici.
121
4. Sadraj/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: DRUGI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Struktura materije - Pojanjava strukturu atoma. - Razlikuje i analizira elementarne estice: elektron, proton i neutron. - Objanjava grau - Pojanjava grau atoma. atoma. - Upoznaje se sa - Pojanjava i vrstama hemijskih razlikuje naine veza: jonska veza, vezivanja pozitivnih i kovalentna veza i negativnih estica u metalna veza. hemijskim vezama. - Upoznaje se sa - Pojanjava i uoava agregatnim stanjima razlike izmeu materije. agregatnih stanja materije. - Objanjava strukturu - Pojanjava i tenih kristala. razlikuje stanja tenih kristala. - Objanjava strukturu - Analizira strukturu polimera. polimera. - Navodi osobine - Pojanjava i elektrotehnikih razlikuje osobine materijala. elektrotehnikih materijala. Podjela elektrotehnikih materijala - Razlikuje naine - Navodi naine klasifikacije klasifikacije elektrotehnikih elektrotehnikih materijala prema: materijala. energetskom - Definie pojam procjepu, specifinoj energetskog procjepa i specifine elektrinoj elektrine otpornosti. otpornosti. - Definie energetski - Pojanjava pojam procjep kod energetskog provodnika, procjepai pojam pluprovodnika i specifine elektrine dielektrika. otpornosti. - Navodi vrste - Pojanjava i energetskih analizira energetski procjepa. procjep kod provodnika, poluprovodnika i - Upoznaje se sa strukturom atoma. - Navodi vrste elementarnih estica. - Razvija osjeaj o vanosti elektrotehnikih materijala u elektrotehnici. - Razvija analitiko miljenje.
- Povezuje teorijsko sa praktinim znanjem. - Razvija osjeaj kritike analize.
Formativni ciljevi uenik dielektrika. - Razlikuje direktni i indirektni energetski procjep.
Provodnici - Objanjava opte karakteristike provodnika. - Opisuje uticaj temperature na specifinu elektrinu otpornost. - Opisuje uticaj primjesa na specifinu elektrinu otpornost. - Opisuje uticaj obrade materijala na specifinu elektrinu otpornost. - Navodi naine podjele provodnika.
- Analizira i definie opte karakteristike provodnika. - Pojanjava i analizira uticaj temperature na specifinu elektrinu otpornost. - Pojanjava i analizira uticaj primjesa na specifinu elektrinu otpornost. - Analizira uticaj obrade materijala na specifinu elektrinu otpornost. - Usvaja naine podjele provodnika prema: nosiocima naelektisanja i stepenu provodnosti. Objanjava podjelu - Razlikuje podjelu provodnika prema provodnika prema nosiocima nosiocima naelektrisanja. naelektrisnja. Objanjava podjelu - Razlikuje podjelu provodnika prema provodnika prema stepenu provodnosti. stepenu provodnosti. Upoznaje se sa - Razlikuje metale metalima velike velike provodnosti. provodnosti. Definie - Uoava razlike karakteristike izmeu istog bakra bakra(cu) i njegovih i njegovih legura. legura. Navodi primjene - Razlikuje i analizira bakra i njegivih primjene bakra i legura. njegovih legura. Definie - Pojanjava i uoava karakteristike razlike izmeu istog aluminijuma (au) i aluminijuma i njegovih legura. njegovih legura. Navodi primjene - Razlikuje i analizira aluminijuma i primjene njegovih legura. aluminijuma i
Stie osjeaj o vanosti uvanja plemenitih metala.
Razvija osjeaj za snalaenje u hijerarhiji socijalnih odnosa.
Razvija retorike sposobnosti.
Razvija preciznost i tanost pri radu.
Razvija logiko razmiljanje.
Stie spososbnost razlikovanja, analiziranja i zakljuivanja.
123
Informativni ciljevi i sadraji uenik - Navodi plemenite metale koji se koriste u elektrotehnici. -
Formativni ciljevi uenik njegovih legura. Pojanjava i razlikuje plemenite metale koji se koriste u elektrotehnici. Pojanjava karakteristike srebra i zlata. Analizira i razlikuje primjene srebra i zlata. Oznaava simbole pojedinih vanijih provodnika. Razlikuje otporne materijale. Pojanjava specijalne provodne materijale. Uoava povezanost izmeu specijalnih provodnih materijala i metala male i velike provodnosti. Pojanjava pojam termopara. Analizira princip rada i ulogu termopara. Pojanjava pojam topljivog osiguraa. Razlikuje vrste topljivih osiguraa. Pojanjava pojam elektrinih kontakata. Razlikuje vrste elektrinih kontakata. Analizira tetne uticaje elektrinog luka kod topljivih osiguraa i elektrinih kontakata i uoava naine njegovog uspjenog gaenja. Pojanjava pojam elektrolita.
Socijalizacijski ciljevi uenik - Stie osjeaj odgovornosti za zatitu od djelovanja elektrine struje.
- Definie karakteristike srebra (Ag) i zlata (Au). - Navodi primjene srebra i zlata. - Upoznaje se sa otpornim materijalima. - Navodi vrste otpornih materijala. - Upoznaje se sa specijalnim provodnim materijalima. -
- Definie pojam termopara. - Objanjava princip rada i ulogu termopara. - Definie pojam topljivog osiguraa. - Navodi vrste topljivih osiguraa. - Definie pojam elektrinih kontakata. - Navodi vrste elektrinih kontakata.
- Definie pojam elektrolita.
124
Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik - Analizira i - Upoznaje se sa pojanjava optike optikim provodnike. provodnicima. - Pojanjava ulogu - Objanjava ulogu optikih vlakana. optikih vlakana. Superprovodnici - Pojanjava pojam - Upoznaje se sa superprovodnosti. pojmom superprovodnika. - Definie i analizira - Objanjava opte opte karakteristike karakteristike superprovodnika. superprovodnika. - Analizira ponaanje - Opisuje ponaanje suprprovodnika u superprovodnika u magnetnom polju. magnetnom polju. - Uoava razlike - Navodi razlike izmeu provodnika i izmeu superprovodnika. superprovodnika i provodnika. - Prepoznaje - Upoznaje se sa superprovodne superprovodnim materijale. materijalima. - Analizira i razlikuje - Navodi primjene primjene superprovodnika. superprovodnika. Poluprovodnici - Objanjava princip - Analizira princip provoenja struje u provoenja struje u poluprovodnicima. poluprovodnicima. - Razlikuje vrste - Navodi vrste poluprovodnika. poluprovodnika. - Analizira - Objanjava poluprovodnik p poluprovodnik p tipa. tipa. - Analizira - Objanjava poluprovodnik n poluprovodnik n tipa. tipa. - Skicira simbole diode - Navodi osobine i bipolarnih poluprovodnika i tranzistora. mogunosti njihove - Razlikuje osobine primjene. poluprovodnika i - Opisuje uticaj analizira mogunosti temperature na njihove primjene. osobine - Analizira uticaj poluprovodnika. temperature na osobine - Opisuje uticaj poluprovodnika. elektrinog polja na - Skicira zavisnosti
- Razvija osjeaj za red i urednost radnog prostora.
- Razvija individualnost u reavanju problema.
- Razvija pozitivnu orjentaciju preme zanimanju. - Razvija osobine linosti: inicijativnost, efikasnost, snalaljivost i samokontrolu.
125
Informativni ciljevi i sadraji uenik osobine poluprovodnika. - Objanjava optike osobine poluprovodnika; - Objanjava luminiscentna svojstva poluprovodnika.
Formativni ciljevi uenik koncentracije, pokretljivosti i provodnosti poluprovodnika od temperature. Analizira uticaj elektrinog polja na osobine poluprovodnika. Pojanjava i analizira optike osobine poluprovodnika. Pojanjava i analizira luminiscentna svojstva poluprovodnika. Prepoznaje pojedine poluprovodnike elemente.
Dielektrici - Upoznaje se sa optim karakteristikama dielektrika. - Objanjava elektroprovodnost dielektrika. - Definie dielektrine gubitke. - Definie kritinu jainu elektrinog polja. - Navodi vrste dielektrika. - Objanjava izolacione materijale - Objanjava kondezatorske materijale. - Objanjava specijalne dielektrine materijale. - Opisuje ulogu dielektrika u mikroelektronici. Magnetni materijali - Definie pojam
- Pojanjava i definie opte karakteristike dielektrika. - Analizira elektroprovodnost dielektrika. - Pojanjava dielektrine gubitke. - Pojanjava kritinu jainu elektrinog polja. - Razlikuje i uporeuje vrste dielektrika. - Pojanjava i analizira izolacione materijale. - Pojanjava i analizira kondezatorske materijale. - Pojanjava i analizira specijalne dielektrine materijale. - Analizira ulogu dielektrika u mikroelektronici. - Pojanjava pojam
Razvija sposobnost za saradnju. Priprema se za timski rad.
- Razvija
126
Informativni ciljevi i sadraji uenik jaine magnetnog pola (H). -
Formativni ciljevi
uenik jaine magnetnog pola i razlikuje jednosmjerni tok struje od Definie pojam naizmjeninog. magnetne indukcije - Pojanjava pojam (B). magnetne indukcije. - Razvija spretnost i Upoznaje se sa inovativnost u optim karakteristikama - Pojanjava i definie rjeavanju problema. magnetnih opte karakteristike materijala. magnetnih Navodi gubitke u materijala. feromagnetnim materijalima. - Uoava razlike izmeu gubitaka u Opisuje uticaj feromagnetnim temperature na materijalima. magnetne - Analizira uticaj materijale. temperature na Navodi podjele magnetne magnetnih materijale. materijala. - Razlikuje i Opisuje magnetno uporeuje magnetne meke materijale; materijale. Opisuje magnetno - Analizira magnetno tvrde materijale. meke materijale. - Analizira magnetno tvrde materijale. - Skicirati histerezisnu petlju kod magnetno mekih i tvrdih materijala i uoiti razlike izmeu njih. 5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - V. Altaras: Elektrotehniki materijali, Zavod za udbenike i nastavna sredstva Beograd, 2002. - Dr P. M. Nikoli, Dr I. Rakovi: Elektrotehniki materijali i komponente, Zavod za udbenike i nastavna sredstva - Beograd, 1995. 6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave - Nastava se realizuje u uionici koja je opremljena: raunarom, A/V sredstva, grafoskop, dijaprojektor sa odgovarajuim slajdovima, uzorcima raznih materijala (provodnika, poluprovodnika, dielektrika, raznih specijalnih materijala i dr.). 7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja uenika - Provjera znanja vri se usmeno i pismeno. - Usmena provjera znanja - najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu. - Pismene vjebe.
Socijalizacijski ciljevi uenik komunikativnost, tolerantnost i sposobnost postizanja kompromisa.
127
- Zakljuna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu. - Zakljuna ocjena na kraju kolske godine izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika - Diplomirani inenjer elektrotehnike; - profesor elektrotehnike. 9. Povezanost predmeta Znanja - Struktura materije - Energetski procjep - Bakar i aluminijum - Niskotemperaturni i visokotemperaturni provodnici - Poluprovodnici P i N tipa - Dielektrici - Jaina magnetnog polja i magnetna indukcija Povezanost sa drugim predmetima Predmet Znanja Hemija - Atom i njegove Fizika elementarne estice Elektronika - Proboj PN spoja - Provodnici Hemija Osnove elektrotehnike Osnove elektrotehnike - Zavisnost otpora od temperature - Kristalna struktura reetke i provodnost poluprovodnika - Izolacije - Magnetno polje
- Elektronika - Osnove elektrotehnike - Fizika - Osnove elektrotehnike
128
1.3.4. RAUNARSKA GRAFIKA I INTERNET TEHNOLOGIJE 1. Naziv predmeta: RAUNARSKA GRAFIKA I INTERNET TEHNOLOGIJE 2. Broj asova po godinama obrazovanja i vrstama nastave Vrste nastave Praktina Teorija Vjebe nastava 72 72 144
Ukupno
72 72 144
Vjebe: odeljenje se dijeli na grupe do 17 uenika. 3. Opti ciljevi nastave - Usvajanje osnovnih znanja iz informatike i aplikativnog softvera. - Razumijevanje uticaja informatikih tehnologija na drutvo. - Sticanje osnovnih znanja, vjetina i navika za pravilno i uspjeno korienje informacijske tehnologije za zadovoljavanje linih i drutvenih potreba. - Sticanje osnovnih znanja u korienju softvera za dizajn, kompjutersku grafiku, 3d animaciju i izradu web prezentacija. - Sticanje znanja za projektavanje i korienje kompjuterske grafike. - Razumijevanje mjesta i uloge internet tehnolgija za razmjenu informacija u drutvu. - Primjenjivanje raznih programa za izradu web prezentacije. - Sticanje sposobnosti za pretraitivanje i instaliranje softvera za grafiku, animaciju i web prezentaciju. - Prepoznavanje savremenih potreba i pravaca razvoja softvera na podruju grafike, animacije i web prezentacije. - Razvijanje samoinicijativnosti pri izboru rjeavanja postavljenih problema. - Shvatanje znaaja timskog rada i njegove organizacije. - Sticanje sposobnosti za prilagoavanje aplikacije svojim potrebama radi udobnijeg i efikasnijeg korienja. - Razvijanje sposobnosti i sticanje iskustava na podruju upotrebe strune literature i dobijanja informacija. - Razumijevanje pravila korienja elektronskih izvora podataka i informacija. - Navikavanje na upotrebu standarda i potovanje autorskih prava. - Razumijevanje moralnih i etikih pitanja koja su povezana sa upotrebom softvera.
129
4. Sadraji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: DRUGI COREL DRAW Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Uvod - Savlauje vjetinu u - Razvija sposobnost - Upoznaje osnove radu sa komandnim Corel-a i objanjava za rad u grupi. panelima. postupak rada na - Prilagoava interfejs doradi crtea, logoa, grafika i svojim potrebama. njihove pripreme za - Primjenjuje osnovni - Razvija smisao za tampu. estetiku. radni prozor Corel Draw; - Objanjava - Instalira program instalaciju i Corel Draw. pokretanje Corel Draw-a. Rad sa fajlovima - Razvija smisao za - Objanjava postupak - Kreira dokument. logiko razmiljanje rada sa fajlovima. i rasuivanje. - Objanjava formate - Koristi filtre za uvoz zapisa i preuzimanje i izvoz fajlova drugih fajlova drugih formata. formata (Import, Export). - Objanjava filtere za - Koristi filtere za Corel-ove proizvode. uvoz i izvoz drugih tipova fajlova. Podeavanje stranica - Objanjava - Razlikuje i - Razvija vizionarsku podeavanje primjenjuje razliite kreativnost. stranica. formate i stilove papira. Rad sa alatkama - Podsie svijest o - Objanjava palete sa - Analizira i koristi palete sa alatkama. osnovnim alatkama procjenjivanju (Toolbox). vlastitih potreba.
- Podijeliti uenike na grupe i upoznati ih sa sa raunarima na kojima e raditi po principu jedan uenik jedan raunar ukoliko je mogue.
Vjeba: - Importovanje i exportovanje fajlova.
Vjeba: - Podeavanje i formatiranje stranice po zadatim vrijednostima. Vjeba: - PrtSc ekrana i pravljenje slike sa tekstualnim opisom alatki. Vjeba: - Precizno selektovanje objekta na fotografiji.
Rad sa objektima - Objanjava selektovanje, grupisanje i razgrupisavanje jednog i vie objekta. - Koristi selektovanje - Podstie spretnost, objekata, kreira ih i rukovanje i manipulie njima. povezivanje. - Pravi grupe objekata.
130
Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Crtanje geometrijskih i drugih oblika (shapes-a)
- Opisuje postupak - Kreira i oblikuje Vjeba: crtanja osnovnih razne geometrijske i - Razvija osjeaj o - Crtanje i geometrijskih oblika. druge oblike. modifikacija vanosti i potrebi preciznosti pri radu. pravougaonika, elipsi, poligona, podeavanje dimenzija, crtanje iz centra, stavljanje pravilnih poligona, spirala i tabela... Crtanje putanja i popuna - Stie preciznost, Vjeba: - Objanjava postupak - Bira postupak sigurnost i upornost. - Crtati putanje raznih podeavanja atributa podeavanja atributa. debljina, praviti h jednog grafikog nevidljivim, crtati prikaza. linije, crtati - Objanjava putanje - Crta vrstu linija - Razvija odgovornost putanje. (otvorene i prema radu i radnom "slobodnom rukom". - Crtati poetak, zatvorene). prostoru. zavretak, - Definie boju linije - Praktino primjenjuje izbor automatsko selektovane boja, korienje zatvaranje otvorene putanje. preliva. linije,rotiranje za odreeni ugao. - Objanjava docker-e. - Praktino primjenjuje - Crtati krive, Docker-e. oznaavanjem vorova i - Objanjava alatke za - Primjenjuje kotiranje za djelovanjem na njih. umjetniko crtanje interaktivno uz primjenu - Kreirati prelive. povezivanje posebnih efekata. elemenata. Dejstvo shape tool-a na geometrijske oblike - Objanjava dejsto - Crta zaobljene forme - Razvija preciznost. Vjeba: (odsjeak, luk). Shape tool-a na - Shape tool. - Primjenjuje osnovne geometrijske oblike. odsijecanje. Rad sa tekstom - Objanjava rad na tekstu (definisanje popunjenosti i obvojnice). - Unosi tekst i vri - Razvija kreativnost. Vjeba: - Rad sa tekstom, oblikovanje i vektorski zapis modifikaciju teksta. fontova, unos teksta u pasusima, izbor fonta, njegove veliine, njegovog stila, poravnanje, uvlaenje i ostale namjene, prelom reda...
131
Informativni ciljevi i sadraji uenik Rad sa vorovima
Vjeba: - Opisuje i objanjava - Kreira linije i radi sa - Razvija svijest o - Rad sa vorovima: rad sa vorovima. vorovima. vanosti internet tehnolgije u prenosu brisanje, spajanje, razdvajanje vorova, informacija i konvertovanje krive komunikacije meu u pravu liniju i ljudima. obrnuto,postavljanje vorova i poluga. - Rad sa tzv. zaobljenim (mekim), otrim i simetrinim vorovima. - Razvija kreativnost. - Crtati i mijenjati smjer krive, iriti krivu radi zatvaranja, automatski - Razvija sposobnost zatvarati otvorene za saradnju i timski selektovane krive. rad. Rad sa noem i gumicom i slobodne transformacije - Primjenjuje rezanje - Razvija odgovornost - Opisuje poetak i linije noem, kraj reza. i stie radne navike. - Objanjava slobodne rezanje objekta po toj liniji, korienje transformacije. noa slobodnom rukom uz korienje Bezierovih svojstava. Rad alatkama - Opisuje i objanjava - Primjenjuje alatke - Razvija svijest o rad sa alatkama. za pretapanje, potrebi preciznosti distorziju, pri radu. eksturziju... Vjeba: - Primjeniti rezanje i bezier-ova svojstva linije reza. - Primjeniti akcije gumice, brisanje u takama, brisanje po pravim linijama... Vjeba: - Rad sa alatkama za: pretapanje, konture, distorziju, ovojnicu, efekat eksturzije, sjenku i providnost. Vjeba: - Podeavati menije. - Na primjerima koristiti menije Edit, View, Layout, Tools... Vjeba: - Transformacija i dupliciranje objekta sa odgovarajuim
Podeavanje i rad sa menijem - Objanjava: Edit, - Koristi i primjenjuje - Razvija sposobnost za analitiko View, Layout, Tools naredbe iz menija. miljenje. meni. - Objanjava - Analizira standardne standardne i dodatne i dodatne opcije opcije u Corel Draw. programa. Arrange meni - Razvija svijest za - Objanjava meni - Primjenjuje Arrange. transformacije. tehnoloku disciplinu i tehniku kulturu.
132
Preporuke za izvoenje nastave atributima, rotacija objekta za specificirani ugao i izbor centra rotacije, skaliranje i omoguavanje lika u ogledalu. - Araniranje objekata poravnanje, spajanje putanja, razdvajanje, grupisanje ili razgrupisavanje...
Bitmaps meni - Objanjava 3D Effects.
- Crta i na konkretnim - Podstie samopouzdanje i primjerima kreativnost. primjenjuje 3D Rorate, Cylinder, Emboss, Page Curl, Perspective, Sphere, Blur, Camera, Color Noise, Sharpen...
Vjeba: - Nacrtati 3D izgled prostorije u stanu.
Text meni - Unosi tekst i vri 2D i - Razvija svijest o - Objanjava rad sa Vjeba: tekstom koji se savremenim - Izrada vizit karte, 3D obradu obavlja u reimima - (skaliranje, potrebama i novim simbola, amblema, Artistic Text i tehnologijama grba i sl. pomjeranje, Paragraph text. proizvodnje ureaja selektovanje i za prenos rotiranje...). informacija.
133
PHOTOSHOP Informativni ciljevi i sadraji uenik Uvod - Objanjava instalaciju i pokretanje Photoshop-a. - Upoznaje i objanjava radno okruenje Photoshop-a. - Opisuje prilagodjavanje i podeavanje Photoshop-a korisniku. Rad sa selekcijama - Objanjava i navodi vrste selekcija.
- Razvija smisao za - Usvaja nain instalacije i timski rad i pokretanje toleranciju. Photoshop-a. - Prepoznaje i uoava elemente radnog - Razvija preciznost okruenja pri radu. Photoshop-a. - Pojanjava podeavanje i prilagoavanje Photoshop-a korisniku.
Vjeba: - Instalacija i prilagoavanje Photoshop-a korisniku.
- Razlikuje vrste selekcija i naine njihove upotrebe. - Analizira osnovne - Opisuje i navodi osnovne operacije sa operacije sa selekcijama. selekcijama. Rad sa slikama
- Stie orijentraciju u Vjeba: radnom okruenju. - Izbor pravougaone, okrugle, laso, Magic - Razvija kreativnost u Wand selekcije. radu.
- Stie sposobnost - Razlikuje i Vjeba: - Upoznaje i objanjava postupke pojanjava postupke ocjenjivanja i obrade - Promjena veliine, obrade slike. kontrasta i obrade slike. slike. osvjetljenja slike. Vjeba: - Promjena Levels, Curve i Color slike. Crtanje i bojenje - Objanjava i opisuje - Pojanjava i usvaja - Stie sposobnost za Vjeba: postupak crtanja postupak crtanja grafiku - Crtanje osnovnih osnovnih intepretaciju i pravougaonika, geometrijskih oblika. geometrijskih oblika. prikazivanje. kruga, mnogougla i definisanih oblika. Rad sa stilovima - Usvaja i pojanjava - Razvija svijest o Vjeba: - Upoznaje se sa naine primjene - Definisanje stilova nainom primjene vanosti i potrebi razliitih stilova. (Drop Shadow, Inner razliitih stilova. preciznosti pri radu. Shadow...). Bojenje povrina - Razlikuje i - Navodi i opisuje - Podstie kreativnost. Vjeba: preproznaje vrste vrste bojenja sa - Bojanje sa prelivom bojenja sa prelivom. prelivom. Gradient (Linear, Radial, Angle, Reflected i
134
Preporuke za izvoenje nastave Diamond).
Rad sa tekstom - Objanjava i opisuje unoenje teksta. - Objanjava i opisuje postupak formatiranja teksta. - Objanjava i opisuje primjenu stilova i filtera na tekst. Rad sa slojevima - Upoznaje se sa pravljenjem novog sloja. - Objanjava pojmove: vidljivost i providnost sloja.
- Usvaja postupak unoenja teksta; - Pojanjava postupak formatiranja teksta. - Analizira primjenu stilova filtera na tekst.
Vjeba: - Unoenje i formatiranje teksta. Vjeba: - Izrada vizit karte.
- Objanjava postupak ravnanja i promjene meusobnog poloaja slojeva. - Objanjava i opisuje postupak stapanja vie slojeva u jedan. Rad sa filterima - Navodi i objanjava - Razlikuje i vrste filtera. prepoznaje vrste filtera. Brisanje - Navodi i objanjava alate za brisanje.
- Razvija sposobnost Vjeba: - Usvaja postupak povezivanja teorije i - Pravljenje slojeva, pravljenja novog podeavanje prakse. sloja. vidljivosti, - Uoava razliku providnosti i izmedju pojmova: ravnanja sloja. vidljivost i providnost sloja. Vjeba: - Usvaja postupak - Stapanje povezanih i ravnanja i promjene vidljivih slojeva u medjusobnog jedan. poloaja slojeva. - Analizira postupak stapanja vie slojeva u jedan. - Razvija samopouzdanje. Vjeba: - Upotreba filtera po izboru na fotografiju.
- Razlikuje i analizira - Razlikuje nevano od Vjeba: alate za brisanje. vanog. - Brisanje djelova slike upotrebom Eraser Tool, Background i Magic Eraser.
135
3 DS MAX Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik Uvod i kreiranje slika pomou kompjuterske - Razlikuje 3D i 2D - Upoznaje istoriju i aplikaciju. osnove 3D tehnologije i objanjava kako i gdje se koristi kompjuterska 3D grafika. Orijentacija u 3ds max-u - Objanjava i nabraja - Shvata orjentaciju geometrijskih oblika koordinatne sisteme koji se mogu koristiti u koordinatnim sistemima. u 3DS MAX-u. - Razlikuje termine - Nabraja razliite koriene za objekte tipove objekata i povrine: primitivi, korienih u 3DS bulovi objekti, MAX-u. lofting, splajn, nurbs, modifikatore.... - Analizira i priprema - Objanjava: animaciju u 3DS skladitenje, MAX-u. transformaciju, - Analizira tok i vezu obradu, sjenenje podataka o objektu i objekata... primjenjuje transformaciju. Interfejs 3DS MAX-a - Nabraja i objanjava - Koristi komandne panele. komandne panele: create, modify, hierarchy, motion, display i utilities. - Kreira objekte i - Objanjava modifikuje ih kroz kreiranje, rad u komandnim modifikovanje panelima. objekata i manipulaciju njima, - Razumije postupak navigacije kroz glavnu paletu sa prikaze i sjenke. alatima, komande u okviru menija. Modeliranje - Upoznaje mesh modeliranje. - Upoznaje i nabraja naine modeliranja pomou primitiva,
Socijalizacijski Preporuke za ciljevi izvoenje nastave uenik grafike - Podstie kreativnost. Vjeba: - Pravljenje 2D i 3D objekta (Potoshop, Corel Draw).
- Razvija svijest o uticaju grafike na razvoj i socijalizaciju linosti.
Vjeba: - Vriti uvoz objekata pomou parametara i animacija kljunih frejmova u 3D grafici.
- Razvija kreativnost i kulturu tehnikog izraavanja.
- Razvija svijest o Vjeba: - Korienje kljunih vanosti internet tehnolgije u prenosu komandi sa linije menija i osnovnih informacija i alata za animaciju, komunikacije meu kretanje kroz ljudima. objekat i manipulacija njima u prikazima.
- Razvija predstavu o - Bira metod prostornoj modeliranja. orijentaciji. - Koristi modifikatore za modeliranje;
Vjeba: - Naini realizacije modeliranja objekata.
136
Informativni ciljevi i sadraji uenik modifikatora i sloenih objekata. - Objanjava bezier splajnove, modeliranje mrea od bezier splajnova, spajanje geometrije iz razliitih fajlova, modeliranje tipa editable mesh. Modeliranje isjeaka - Upoznaje organsko modeliranje bazirano na splajnovima.
Modelira sloene forme od jednostavnih.
Pravi modele korienjem razliitih tehnika modeliranja. - Objanjava i navodi - Koristi 3DS MAX-ov Surface Tools za Bezier isjeke, nove kreiranje patch osobine isjeaka i modela. splajn kaveza, metode modeliranja isjeaka. - Kreira sloeni - Objanjava splajn organski mode. kavez i Surface Tools, optimizaciju low-poly modela. Primjena teksturnih mapa i materijala - Razumije strukturu - Upoznaje osnove materijala i modele materijala i boja, postupak mapiranja. sjenenja, materijale i mape. Napredni materijali - Objanjava efekat: - Primjenjuje i dinamike podeava napredne karakteristike, materijale. refleksije i refrakcije putanje i zraka. Animacija - Upoznaje vremenski - Koristi max-ove alatke za animaciju raspored animacije. - Objanjava MAX-ove - Kreira jednostavne alatke za animaciju, animacije transformacije Track View, parametarske animiranje animacije, animira transformacije, sa uvijanjem parametarsku prostora... animaciju, uvijanje prostora...
- Stie sposobnost Vjeba: ocjenjivanja vlastitih - Modeliranje ljudske glave korienjem potreba. opcije Surface Tools.
- Stie sposobnost opaanja, razlikovanja i uporeivanja.
Vjeba: - Odmotavanje koordinata mapiranja za lowpoly karaktere. Vjeba: - Mrtva priroda - scena sa lampom i stolom.
- Stie sigurnost i upornost.
- Razvija smisao za toleranciju i timski rad.
Vjeba: - Animacije sa primjerima za razliite objekte.
137
Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik Usavravanje animatorskih vjetina
- Razvija - Bira i koristi - Objanjava odgovornosti. detaljnije kontrolere animacije, kreiranje mehanizme i editovanje kljueva animacije. u prikazu Track. - Primjenjuje steena - Objanjava znanja na kratke jednostavno animacije. povezivanje animacije. Hijerarhijska animacija karaktera - Stie sposobnost - Upoznaje naprednu i - Razlikuje vrste inverznu kinematiku. inverzne kinematike. uoavanja, razlikovanja i - Objanjava nove IK - Razumije postupak zakljuivanja. razrijeivae, korenja skeletne animacije, hijerarhije. modifikatore. Renderovanje i efekti okruenja - Podstie kreativnost. - Objanjava postavku - Razumije i koristi MAX-ove alatke za prozora renderovanje. Environment, atmosferske efekte, max-ove alatke za renderovanje...
Vjeba: - Izrada kratke animacije.
Vjeba: - Kompletiranje animcije.
Vjeba: - Simulacija razliitih atmosferskih efekata (efekat poara, magle...).
138
Razred: TREI WEB DIZAJN Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Planiranje web sajta - Razvija preciznost u - Ocjenjuje i - Navodi alate za primjenjuje alate za tehnikom kreiranje web oblikovanju i sajtova (Front Page, kreiranje web-a. sposobnost Microsoft Publisher kreativnog Web Publication, izraavanja. Dreamweaver MX, notepad itd.). - Primjenjuje - Opisuje interfejs interfejs programa. programa i navodi: menie, palete, panoe, prilagoavanje elemenata ekrana i pomo. Organizovanje web sajta - Analizira web i - Razvija vizionarsku - Objanjava dizajn upotrebu weba. kreativnost. web sajta: tipografiju, boje, raspored, strukturu - Razvija sposobnost web sajta. - Primjenjuje upotebu sagledavanja - Navodi pripremne potreba i realizacije postupke za izradu ablona za web zamisli. web sajta. sajtove i ablone za strane. - Opisuje uvoz - Primjenjuje direktorijuma, postupke planiranja datoteka i web prilikom izrade web sajtova u web sajt. sajta. Kreiranje web sajta - Poznaje osnove - Definie osnove - Stie osjeaj o HTML-a, PHP-a. HTML-a, PHP-a. razvoju i primjeni - Primjenjuje - Objanjava novih tehnologija u formatiranje teksta. cilju zadovoljenja dodavanje teksta. - Objanjava individualnih i - Primjenjuje hiperlinkove. kolektvinih potreba. hiperlinkove (e-mail). Dizajniranje i postavljanje web strane - osnove - Razvija sposobnost - Primjenjuje - Upoznaje za analitiko umetanje, hiperlinkove na miljenje. ureivanje i slikama i kreiranje pozicioniranje slika. vruih taaka. - Opisuje umetanje i - Primjenjuje upotrebu i umetanje modifikaciju slika clip- art sliica. kao pozadine.
Vjeba: - Upotreba programa za kreiranje web sajta.
Vjeba: - Kreiranje web strana. Dodavanje direktorijuma i daoteka.
Vjeba: - Formatiranje teksta i povezivanje preko hiperlinkova.
Vjeba: - Ubacivanje slika.
139
Informativni ciljevi i Socijalizacijski Preporuke za Formativni ciljevi sadraji ciljevi izvoenje nastave uenik uenik uenik Dizajniranje i postavljanje web strane - multimedije - Primjenjuje crtanje - Opisuje crtanje i Vjeba: i upotrebu alata za upotrebu - Dodavanje zvuka i crtanje. multimedije. videa na web sajt. - Primjenjuje - Opisuje dodavnje boje, prilagoavanje i specijalnih efekata, upotrebu i konvertovanje 2D i trodimenzionalnih 3D oblika. oblika. - Dodaje i podeava - Opisuje upotrebu zvuk i video. zvuka i videa. Dizajniranje i postavljanje web strane - tabele - Primjenjuje - Opisuje upotrebu - Razvija osjeaj Vjeba: kreiranje tabele. tabela. odgovornosti i - Tabele i elije. - Primjenjuje - Objanjava radnih navika dodavanje ivica, dodavanje, motivacije. boje, slika u formatiranje pozadini i korisnikih dimenzija tabele, rad sa elijama. stilova u tabele. Dizajniranje i postavljanje web strane - liste - Uoava ureene i Vjeba: - Opisuje kreiranje - Razvija logiko neureene liste. - Modifikacija liste. lista. miljenje i - Primjenjuje - Obajnjava sposobnost za formatiranje, nastavljanje pravilno rasuivanje promjene fonta i prekinute liste i i zakljuivanje. boje teksta, stila, promjenu stavki u oznaavanje njoj. ureene i neureene liste. Dizajniranje i postavljanje web strane modifikovanje web stranice - Opisuje modifikaciju - Vri modifikaciju - Razvija kreativnost. Vjeba: web stranice. i postavljanje preko - Modifikacija i mree. publikovanje strana. - Objanjava - Analizira izbor web publikovanje i domaina, modifikaciju web postavljanje sajta na sajta. web server i uvoz weba. Interaktivni sajtovi - forme Vjeba: - Razvija svjest o - Opisuje i objanjava - Primjenjuje - Upotreba formi. kreiranje formi, upotrebu formi. vanosti internet polja za potvrdu, tehnolgije u prenosu dugmadi, padajuih informacija i listi... komunikacije meu - Objanjava ubotrebu - Primjenjuje ljudima. zapisivanje rezultata objekata forme, vrijednosti forme i u obliku datoteke,
140
Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik zapisivanje korienjem Rezultata. elektronske pote. Interaktivni sajtovi - animacije - Razvija tehnoloku - Definie efekat - Opisuje animaciju disciplinu. marquee. sajta. - Primjenjuje dhtml - Objanjava animaciju elemenata effects, lebdeu strane prelaz strane, dugmad i pravi prelaz stranice. lebdeu dugmad. - Primjenjuje - Definie efekat formatiranje teksta marquee. koji se kree po hodizontali. Interaktivni sajtovi komponente - Primjenjuje teme, - Razvija sposobnost - Opisuje upotrebu sagledavanja banere za stranu, web komponenata. potreba i realizacije knjigu utisaka i web zamisli. za diskusiju. - Primjenjuje web - Opisuje upotrebu template. tema i ablona. - Primjenjuje web - Primjenjuje komponente. komponenata. Interaktivni sajtovi java script - Navodi Plug-inove, - Uoava softver za interaktivni rad na activex kontrole, sajtu. Java Apleti i Java Script. Programski jezici za Web - Upoznaje i opisuje - Primjenjuje HTML, php, java script... izradu atraktivnog - Primjenjuje web sajta. ubacivanje radnog - Opisuje integraciju lista Worda , Excela, Microsoft Officea u Adobe Acrobat (pdf). sajt.
Vjeba: - Primjena i modifikacija animacije.
Vjeba: - Upotreba web dinamiki efekat, web search, broja pogodaka, radne listove i dijagrame, foto-galeriju, ubaeni sadraj, linije linkova, listu top 10. Vjeba: - Ubacivanje Pluginova, ActiveX kontrola, Java Apleti i Java Script.
Razvija svijest o savremenim potrebama i novim tehnologijama proizvodnje ureaja za prenos informacija.
Vjeba: - Primjena CSS stilova. Vjeba: - Osnovna strukura Web strane. Vjeba: Pravljenje web sajta sa svim usvojenim formama.
5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - S. Bain: Corel DRAW 12, Kompjuter biblioteka, aak, 2005. - T. Boardman: 3DS MAX 5, New Riders Publishing, - R. Polevoi: 3D Studio MAX R, The Coriolis Group, - M. Imamovi, D. osi: Adobe Photoshop 7.0, Soho Graph, Beograd, 2002. - C. Rose: Nauite Adobe Photoshop CS2 za 24 asa, Sams, 2005. - T. A. Powell: Web Design, Osborne/McGraw-Hill, 2001. - D. Elderbrock i D. Karlins: FrontPage 2002 Biblija,
141
Hungry Minds Inc., 2002. - E. Castro, HTML za WWW, Peachpit Press, - K. Jamsa, K. King i A. Anderson: HTML i Web dizajn kroz praktine primere, Osborne/McGraw-Hill, 2002. - M. Moncur: DHTML nauite za 24 asa , SAMS, - K. Bartlett: CSS za 24 asa, SAMS, - J. Jaworski: JavaScript i JScript - Detaljan izvornik, Sybex, - K. Annwn Page: Macromedia Dreamweaver MX 2004, iz prve ruke, Macromedia Pr, 2004. - B. Blake: Flash 5, Osborne/McGraw-Hill, 2001. Za izvoenje nastave potreban je softver (2004): - CorelDRAW Graphic Suite (12) ili noviji; - Adobe Photoshop 7.0 ili noviji; - 3D Studio Max (5.0) ili noviji; - Microsoft Office 2003: Front Page i Microsoft Publisher ili noviji; - Macromedia Essentials MX 2004: Dreamweaver MX, Fireworks MX, Macromedia Flash MX,... ili noviji; - Mix 1 ACDSee (6.0), WinZip (8.0), Nero (6.0), Visual Studio 6.0, Internet Explorer (6.0), Firefox Mozilla,Opera, CuteFTP, HTML Assistant, HTML Writer, Mapedit, Adobe Illustrator 10, Illustrator 7, Adobe Acrobat (5.5), ili noviji... 6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave - Nastava se izvodi u raunarskoj uionici koja je opremljena sa najmanje 15 raunara i perifernom opremom (A/V sredstvima, projektorom, skenerom, tampaem). - Raunari su sa odgovarajuim softverom za izradu kompjuterske grafike, 2D i 3D animacije i web prezentacije, uzorcima alata, emama i dr. Treba omoguiti pristup Internetu, dostupnoj literaturi, tehnikim podacima, prirunicima, asopisima koji obrauju teme vezane za softver itd. 7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja uenika - Provjera znanja vri se usmeno i u toku vjebi. - Usmena provjera znanja - najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu. - Vjebe - najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu. - Zakljuna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu. - Zakljuna ocjena na kraju kolske godine izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika - Diplomirani inenjer elektrotehnike - smjer raunarske tehnike i informatike - diplomirani inenjer elektrotehnike smjer elektronike ili telekomunikacija - diplomirani matematiar - smjer raunarske nauke.
142
9. Povezanost predmeta Znanja - Grafika - Animacija - WEB Povezanost sa drugim predmetima Predmet Znanja - Primjena raunara u - Linija, crte, slika elektrotehnici - Primjena raunara u - Simulacija elektronskih kola i elektrotehnici korienje raznih softvera u elektrotehnici - Fizika - Grafika, zvuk, slika.
143
1.3.5. MEHATRONIKA 1. Naziv predmeta: MEHATRONIKA 2. Broj asova po godinama obrazovanja i vrstama nastave Vrste nastave Praktina Teorija Vjebe nastava
Ukupno
72 66 138
72 66 138
3. Opti ciljevi nastave - Upoznavanje sa znaajem primjene mehatronike u industriji. - Sticanje osnovnih znanja iz upravljanja. - Usvajanje znanja iz pneumatike, hidraulike i elektrotehnike kao i mogunosti primjene pneumatskih, hidraulikih i elektropneumatskih komponenti kod izgradnje mehatronikih sistem. - Upoznavanje i razumijevanje pneumatskog, hidraulikog i elektro-pneumatskog upravljanja. - Razvijanje sposobnosti razumijevanja i rjeavanja konkretnih problemskih zadataka iz mehatronike. - Korienje upravljakog i edukativnog softvera za simulaciju rada sistema. - Ovladavanje strunom terminologijom neophodnom za komunikaciju u struci. - Razvijanje osjeaja odgovornosti. - Razvijanje radnih navika.
144
4. Sadraji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: TREI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Predmet i primjena mehatronike - Razvija sposobnost - Shvata znaaj - Definie pojam analiziranja i mehatronike. mehatronike. logikog - Pronalazi primjere - Navodi primjenu zakljuivanja. primjene mehatronike. pneumatskih, hidraulikih i elektropneumatskih sistema. - Shvata pojam - Upoznaje osnovne tehnike pojmove tehnike upravljanja. upravljanja. - Navodi i objanjava - Razlikuje i analizira analogno,digitalno naine upravljanja. i binarno upravljanje. - Uporeuje sinhrono, asinhrono i logiko upravljanje. - Analizira upravljaki lanac. - Razlikuje analogne, diskretne,digitalne i binarne signale. Grafiki simboli i blok dijagrami - Razvija sposobnost - Navodi mogunosti - Shvata potrebu orijentacije u prikazivanja prikazivanja prostoru. kretanja radnih kretanja radnih elemenata. elemenata. - Upoznaje elemente - Crta blok dijagrame blok dijagrama. mehatronikih sistema. - Crta i analizira - Objanjava dijagrame: putupravljaki i druge korak, put-vrijeme dijagrame i i upravljaki funkcijski plan. dijagram. - Koristi funkcijski plan kao sredstvo sporazumijevanja. - Poznaje simbole za - Nabraja i ilustruje izradu funkcijskih grafike simbole. planova. Mehanika - Navodi i objanjava - Shvata pojam sile. - Razvija sposobnost podjelu mehanike i - Razlikuje analiziranja
Preporuke za izvoenje nastave - Prikazati slajdove elemenata mehatronikih sistema: hidraulike, pneumatske i elektropneumatske.
- Crtanje dijagrama put-korak i putvrijeme za konkretan primjer. - Na konkretnim primjerima prikazivati funkcijski plan.
Na primjerima: - Izraunati silu
145
Informativni ciljevi i sadraji uenik pojam sile. - Objanjava moment sile, spreg sila i moment sprega. - Navodi i objanjava pojam, vrste i znaaj trenja. -
Formativni ciljevi uenik spoljanje i unutranje sile. Odreuje moment sile za taku. Shvata pojam sprega i odreuje moment sprega. Razumije pojam i znaaj trenja. Razlikuje trenje klizanja i trenje kotrljanja. Odreuje intezitet, pravac i smjer sile trenja. Uoava znaaj podmazivanja na smanjenje sile trenja. Zna da izrauna osnovne veliine koje opisuju kretanje na osnovu zadanih veliina. Zna da izrauna srednju brzinu kretanja klipa. Uoava i analizira pravolinijsko i kruno kretanje kod pneumatskih i hidraulikih elemenata. Zna da izrauna rad sile pri kretanju na osnovu zadatih podataka. Zna da izrauna i analizira rad cilindara. Odreuje snagu hidromotora na osnovu zadanih podataka. Odreuje stepen korisnosti.
Socijalizacijski ciljevi uenik izakljuivanja.
Preporuke za izvoenje nastave pritiska koja djeluje na elo klipa. - Izraunati obrtni moment na vratilu hidromotora. - Izraunti teorijsku i stvarnu snagu radnog cilindra. - Izraunavati teorijsku i korisnu snagu pumpe. - Izraunavati snagu obrtnog pneumatskog motora. - Izraunavati stepen korisnog dejstva u mehatronikom sistemu.
- Definie i objanjava pojmove: kretanje, put, brzina, ubrzanje, srednja brzina, ugaono ubrzanje. - Opisuje pravolinijsko i kruno kretanje.
- Definie i objanjava pojmove: rada, snage i energije.
- Definie stepen korisnog djelovanja. Hidraulika - Nabraja fizika svojstva radne tenosti hidraulikih
- Ovladava osnovnim pojmovima hidraulike kroz analizu
- Razvija logiko miljenje i sposobnost za pravilno
- Prikazati slajdove elemenata hidraulikog sistema.
146
Informativni ciljevi i sadraji uenik sistema. - Objanjava i na primjerima analizira pojmove: pritisak, potisak, protok, strujanje, isticanje, stepen korisnosti. - Navodi i objanjava podjelu i princip rada pojedinih pumpi.
Formativni ciljevi uenik jednostavnih primjera. - Pronalazi primjere primjene hidraulike.
Socijalizacijski ciljevi uenik zakljuivanje.
- Identifikuje sastavne djelove pumpi. - Razlikuje i analizira princip rada pojedinih vrsta pumpi. - Shvata princip rada klipnih, ploastih i - Navodi i objanjava razvodnika sa izvrne i sjeditem. upravljake - Poznaje i elemente i to: uporeuje naine translatorni izvrni aktiviranje elementi, rotacioni razvodnika. izvrni elementi, ventili, razvodnici, - Analizira princip rada nepovratnih, zatvarai. pritisnih i protonih ventila. - Upoznaje i opisuje - Shvata ulogu vezivne elemente preistaa-filtera. za: preiavanje - Prepoznaje ulogu radne tenosti, rezervoara i smjetaj, hlaenje akumulatora. i grijanje - Shvata i analizira akumuliranje rad hidromotora hidraulike obrtnog kretanja. energije. - Bira i analizira rad hidraulikih radnih cilindara. - Poznaje ulogu vezivnih elemenata. - Pronalazi primjere primjene hidraulikih motora. Hidrauliko upravljanje - Razvija sposobnost - Definie hidrauliko - Shvata osnovne analiziranja i logike funkcije i upravljanje i zakljuivanja. poznaje naine navodi primjene kako se one upravljanja. - Stie navike realizuju tanosti i hidraulikim sistematinosti u elementima.
- Izrada ema hidraulinih sistema pomou simbola za konkretne primjere.
147
Informativni ciljevi i sadraji uenik - Obrazlae naine realizovanja logikih funkcija hidraulikim elementima. - Ilustruje hidraulike eme i navodi metode reavanja.
Formativni ciljevi uenik - Crta i analizira hidraulike eme upravljanja za konkretne primjere. - Pridrava se pravila pri projektovanju hidraulikih sistema. - Poznaje naine ispitivanja hidraulikih komponenti. - Crta i simulira konkretne primjere ema hidraulikog upravljanja, koristei softver FLUID SIM. - Izrauje hidraulike sisteme na radnim stolovima za hidrauliku. - Shvata znaaj i poznaje postupke zatite i odravanja hidraulikih sistema.
Socijalizacijski ciljevi uenik radu.
Preporuke za izvoenje nastave - Izrada ema i simulacija rada hidraulikog sistema u FLUID SIM-u. - Realizacija ema na demonstracionim stolovima za hidrauliku.
- Upoznaje upravljaki i edukativni softver FLUID SIM (festo).
- Obrazlae postupke zatite i odravanja hidraulikih sistema.
148
Razred: ETVRTI Informativni ciljevi i sadraji uenik Pneumatika - Navodi sastav i karakteristike vazduha. - Definie osnovne veliine stanja: pritisak, zapremina, temperatura. - Obrazlae osnovne zakone za vazduh. - Nabraja promjene stanja vazduha. - Upoznaje, razumije i objanjava osobine i komponente sistema za dobijanje i razvod komprimovanog vazduha: kompresori, rezervoari, pripremna grupa, cjevovodi, Vezivni elementi. - Navodi i objanjava izvrne, upravljake i pomone elemente: translatorni izvrni elementi, rotacioni izvrni elementi, razvodnici, ventili, zatvarai, priguivai I drugi.
Formativni ciljevi uenik - Pravi razliku izmeu atmosferskog podpritiska i nadpritiska. - Shvata i analizira pritisak, temperaturu i specifinu zapreminu. - Koristi jednainu stanja za izraunavanje veliina stanja na osnovu zadanih podataka. - Uporeuje i analizira izobarske,izohorske, izotermske, adijabatske i politropske promjene stanja. - Analizira osobine vlanog vazduha. - Razlikuje pojedine vrste kompresora. - Identifikuje sastavne djelove kompresora. - Uporeuje princip rada pojedinih vrsta kompresora. - Uporeuje apsorpcijski, adsorpcijski i termiki postupak hlaenja. - Shvata ulogu pripremne grupe za vazduh. - Razlikuje i uporeuje klipne, ploaste i razvodnike sa sjeditem. - Uporeuje i shvata nain rada nepovratnih, pritisnih i protonih ventila. - Pronalazi primjere primjene
Socijalizacijski ciljevi uenik - Razvija sposobnost analiziranja i zakljuivanja.
Preporuke za izvoenje nastave - Odrediti veliine stanja vazduha na primjerima. - Prikazati na slajdovima elemente pneumatskih sistema.
149
uenik pneumatskih motora. - Uoava razliku izmeu pneumatskih motora obrtnog i translatornog kretanja. - Opisuje ulogu i nain spajanja cjevovoda. Pneumatsko upravljanje - Razlikuje analogne, - Definie diskretne, binarne i pneumatsko digitalne signale. upravljanje. - Razlikuje i analizira - Navodi primjere voeno, programsko i primjene upravljanje sa pneumatskog samoodranjem. upravljanja. - Navodi i objanjava - Shvata osnovne logike funkcije i zna osnovne logike kako se one realizuju funkcije i obrazlae pneumatskim nain realizovanja elementima. logikih funkcija pneumatskim - Crta i analizira elementima. pneumatske eme - Objanjava upravljanja za pneumatske eme konkretne primjere. upravljanja i navodi - Prepoznaje elemente metode reavanja. kojima se mogu realizovati - Objanjava vremenske i pritisne upravljaki i funkcije. edukativni softver - Uoava pojavu za simulaciju rada blokirajueg signala. pneumatskih sistema (FLUID SIM). - Razlikuje matematike i inenjerijske (praktine) metode reavanja blokirajueg signala. - Rjeava problem blokirajueg signala - Obrazlae postupke funkcijskim,kaskadni zatite i odravanja m i koranim pneumatskih metodama. sistema. - Crta i analizira funkcijski krug za konkretne primjere. - Koristei FLUID SIM softver simulira konkretne primjere pneumatskog
Formativni ciljevi
- Razvija sposobnost analiziranja i zakljuivanja. - Stie navike tanosti i sistematinosti u radu.
- Izrada ema pneumatskih sistema pomou simbola za konkretne primjere. - Izrada ema i simulacija rada pneumatskog sistema u FLUID SIM u. - Realizacija ema na demonstracionim stolovima za pneumatiku.
150
uenik upravljanja. - Izrauje pneumatske sisteme na radnim stolovima za pneumatiku. - Shvata znaaj zatite iodravanjapneumats kih sistema. Osnovi elektro-pneumatike - Razvija - Definie elektrine i - Razlikuje osnovne odgovornost. izvrne elemente elektro-pneumatske upravljanja i poznaje izvrne elemente - Razvija smisao za njihovu funkciju, automatike. zajednitvo. nain rada i povezivanja u emama: tasteri, krajnji prekidai, Beskontaktni davai signala (magnetni, kapacitivni i optoelektronski), releji, vremenski releji, sklopnici (kontaktori) i dr. - Poznaje i uporeuje - Definie i upoznaje razne varijante elektro-pneumatske elektro-pneumatskih razvodnike razvodnika - ventila, ventile. sa razliitim brojem ulaza izlaza. - Shvata princip rada i - Definie i upoznaje razlikuje tipove elektro-pneumatske elektro-pneumatskih pretvarae. pretvaraa: pe pretvara, elektropneumatski pretvara niskog pritiska, elektropneumatski pretvara signala (pritisna sklopka). Mjere i propisi elektrozatite u elektropneumatici - Razvija pozitivan - Poznaje osnovne - Definie osnovne odnos prema pojmove, sredstva i pojmove, metode i zdravlju. metode elektro sredstva elektrozatite, zatitni stop zatite. - Razvija svijest o taster, zatitna potrebi zatite na glavna sklopka i dr. - Opisuje pomone radu. - Poznaje i pomone strujne krugove i strujne krugove i strujne krugove strujne krugove blekade.
Formativni ciljevi
- Povezivanje osnovnih izvrnih elemenata upravljanja u elektrinim emama. - Demonstracija upravljanja radom elektro-ventila u osnovnim emama upravljanja.
151
Informativni ciljevi i sadraji uenik - Upoznaje signalnodojavne ureaje.
Formativni ciljevi
uenik blokade. - Razlikuje vrste signalno-dojavnih ureaja. Elektrotehniki grafiki simboli i oznake u elektro-pneumatici - Razvija urednost. - Zna crtati elektro- Upoznaje elektropneumatske grafike pneumatske simbole i slovne grafike i slovne oznake. simbole i oznake - Koristi slovnozatite. brojane oznake zatite. Elektrine eme i sklopovi elektro-pneumatike - Razlikuje vrste ema - Razvija logiko - Upoznaje vrste zakljuivanje. u elektro-pneumatici ema u elektroi njihovu ulogu. pneumatici. - Poznaje tabele - Upoznaje tabele istinistosti i njihovu istinitosti (U-I - Razvija pozitivan primjenu na signala). stav prema novim rjeenjima osnovnih saznanjima. elektro-pneumatskih ema. - Zna povezati osnovne - Upoznaje osnovne logike elektrologike elektro- Razvija pneumatske eme pneumatske eme snalaljivost. (logiko I, ILI i NE). (logiko I, ILI i NE). - Crta i analizira - Upoznaje osnovne osnovne eme eme i sklopove u upravljanja u elektro-pneumatici. elektro-pneumatici, upravljanje jednorednim cilindrom, upravljanje dvorednim cilindrom, paralelna veza, redna (serijska) veza, spoj blokade i spoj samodranja, upravljanje jednosmjernim ili dvosmjernim cilindrom pomou spoja samodranja, indirektno dvostrano upravljanje, automatsko vraanje cilindra, oscilirajue kretanje dvosmjernog cilindra, automatsko
- Koristiti primjere ema.
- Povezati elektropneumatske eme osnovnih logikih funkcija I, ILI, i NE. - Povezati elektropneumatsku emu upravljanja elektro-ventilom 5/2, sa samodranjem i blokadom. - Povezati elektropneumatsku emu upravljanja elektro-ventilom 5/2, sa vremenskim relejem i samodranjem.
152
Informativni ciljevi i sadraji uenik - Upoznaje osnovne eme i sklopove upravljanja vremenskim relejima. Izrada ema spajanja - Upoznaje metode izrade spojne eme: sistemske metode i metoda pokuaja (intuitivna iskustvena metoda).
Formativni ciljevi uenik vraanje pomou graninog prekidaa. - Crta i analizira osnovne eme i sklopove upravljanja vremenskim relejima. mehatronikih sistema - Poznaje postupke izrade finalne elektro-pneumatske eme spajanja prema zadatim uslovima metodama: - sistemskim - pokuaja (intuitivna, iskustvena).
- Razvija odgovoran odnos prema radu.
- Izrada projekta eme spajanja izabranom metodom, prema zadatim uslovima.
5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - S. Nikoli: Hidraulike, pneumatske i elektrine komponente, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2005. - P. Mitrovi i Z. Radojevi : Hidraulika i pneumatika, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd,2005. - G. Nikoli: Pneumatika i hidraulika, kolska knjiga, Zagreb,2006. - Festo Didactic: Elektropneumatika, Festo doo Zagreb, 1995. - S. uri, Mehanika II, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004. - M. Plavi i drugi: Mehanika I, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004. - G. Nikoli: Upravljanje i regulacija, kolska knjiga, Zagreb,2003. - G. Nikoli: Pneumatsko upravljanje, Sveuilina naklada Liber, Zagreb,1990. - Pneumatsko upravljanje, Festo Didactic, 2007. - Festo katalozi, Festo Didactic, 2008. 6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave - Nastava se izvodi u kabinetu opremljenim: raunarom sa multimedijalnom opremom, demonstracionim tablama za hidrauliku, pneumatiku i elektropneumatiku, uzorcima i modelima hidraulikih, pneumatskih i elektropneumatskih komponenti,emama pneumatskih, hidraulikih i ekektropneumatskih sistema. 7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja uenika - Provjera znanja vri se usmeno i pismeno. - Usmena provjera znanja - najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu. - Pismene vjebe. - Zakljuna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu. - Zakljuna ocjena na kraju kolske godine izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima.
153
8. Uslovi za napredovanje i zavretak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju kolske godine. 9. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika - Diplomirani inenjer elektrotehnike; - diplomirani inenjer mainstva. 10. Povezanost predmeta Znanja - Grafiki signali i blok dijagrami Mehanika Hidraulika Hidrauliko upravljanje Pneumatika Pneumatsko upravljanje Osnovi elektro-pneumatike Mjere i propisi elektrozatite u elektropneumatici - Elektrotehniki grafiki simboli i oznake u elektropneumatici - Elektrine eme i sklopovi elektro-pneumatike - Izrada ema spajanja Povazanost sa drugim predmetima Predmet Znanja - Praktina nastava - Elektrotehniki grafiki simboli - Blok dijagrami - Praktina nastava - Osnovni mainski elementi - Praktina nastava - Elementi automatike - Izvrni elementi automatskog upravljanja - Praktina nastava - Praktina nastava - Osnove elektrotehnike - Praktina nastava - Praktina nastava - Elektro zatita - Zatitne mjere od visokog napona dodira - Elektrotehniki grafiki simboli - Elementi elektrinih ema - Crtanje i povezivanje elemenata elektrinih ema - Povezivanje elemenata elektrinih ema
154
1.3.6. ELEKTRINE INSTALACIJE - PROJEKTI 1. Naziv predmeta: ELEKTRINE INSTALACIJE PROJEKTI 2. Broj asova po godinama obrazovanja i vrstama nastave Vrste nastave Praktina Teorija Vjebe nastava
Ukupno
72 66 138
72 66 138
3. Opti ciljevi nastave - Upoznavanje sa elementima tehnike i projektne dokumentacije. - Upoznavanje sa propisima koji reguliu projektovanje i izvoenje elektrinih instalacija na raznim vrstama objekata. - Osposobljavanje za samostalnu izradu, prvo prostijih projekata manjih prostorija, a zatim postepeno prema sloenijim zadacima. - Razvijanje kompetencija za rjeavanje problema koje treba da primjeni.
155
4. Sadraji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: TREI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Preporuke za Formativni ciljevi sadraji ciljevi izvoenje nastave uenik uenik uenik Elementi projektne i tehnike dokumentacije - Pripremiti tehniku - Razvija pozitivnu - Razlikuje delove - Upoznaje se sa dokumentaciju , orijentaciju prema projekta: projektni raznom tehnikom projekte, razne zanimanju i novim zadatak, tehnike dokumentacijom i kataloge. uslove, tehniki opis, saznanjima. projektima. proraune, specifikaciju materijala, crtee i eme. Tehniki propisi koji reguliu tehniku dokumentaciju - Uenicima dati - Upoznaje tehnike - Uoava i izdvaja one - Navikava se na zbirke tehnikih poznavanje i propise koji e mu propise koji reguliu propisa ili preko pridravanje propis. biti potrebni za tehniku raunara im izradu njegovog dokumentaciju i omoguiti da - Razvija mo zadatka. propise koji reguliu pronau zapaanja. elektrine odgovarajuu instalacije. dokumentaciju i propise. Projekti elektrinih instalacija manjih objekata (garaa, radionica i slino) - Svakom ueniku, ili - Stie sposobnost - Uenik rjeava - Upoznaje se sa manjoj grupi dati prepoznavanja projektni zadatak, zadatkom, prikuplja problema i doprinosi razliit zadatak koji proraunava opisuje informacije, e oni od poetka nalaenju rjeenja. i crta potrebne procenjuje pokuavati da sami informacije odluuje eme i crtee. rijee, a nastavnik - Razvija smisao za o rjeenju, realizuje treba samo da ih toleranciju i postupak, vri usmjerava. saradnju u grupi. evaluaciju. Projekat elektrine instalacije stana - Crta graevinsku - Razvija kreativnost. - Svaka grupa dobija - Upoznaje se sa osnovu stana i u njoj zadatkom, prikuplja razliit zadatak. rasporeuje informacije, - Grupi sugerisati - Podstie svijest o potrebne elemente. procenjuje podjelu pojedinane. potrebi razmene - Povezuje elemente informacije, informacija. - Odgovornosti za pomou provodnika u odluuje o rjeenju, odreene djelove realizuje postupak, projektnog zadatka. jednopolnoj emi. vri evaluaciju. - Crta jednopolnu emu razvodne table, pravi specifikaciju potrebnog materijala. Projekat elektrine instalacije spratne - Upoznaje se sa - U projektnom - Razvija sposobnost - Svaka grupa dobija zadatkom, prikuplja zadatku uoava prepoznavanja razliit zadatak koji informacije, djelove:instalacije problema i doprinosi pokuava da rjeava
156
Informativni ciljevi i sadraji uenik procenjuje informacije, odluuje o rjeenju, realizuje postupak, vri evaluaciju.
Formativni ciljevi uenik jake struje za rasvjetu i utinice,i slabe struje za telefon, televizor i informatiku, gromobransku instalaciju i uzemljenje.
Socijalizacijski ciljevi uenik nalaenju rjeenja. - Razvija kreativnost.
Preporuke za izvoenje nastave samostalno a nastavnik prati , koordinira rad i odgovara eventualno na pitanja koja uenici ne mogu sami da rijee.
157
Razred: ETVRTI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Projekat elektrine instalacije poslovnog prostora - Uoava djelove - Razvija analitinost i - Upoznaje se sa projekta: elektro logiko miljenje. zadatkom, prikuplja instalaciju jake informacije, struje za rasvjetu , - Razvija sposobnost procenjuje utinice i komande i samostalnog informacije, elektrinu instalaciju planiranja. odluuje o rjeenju, realizuje postupak, slabe struje za vri evaluaciju. telefon, EI BUSevropsku instalacionu sabirnicu. Projekat elektrine instalacije manjeg elektromotornog pogona - Razvija preciznost i - Uenik se upoznaje - Uoava djelove projekta jake i slabe odgovornost. sa zadatkom i struje i prilagoava opredjeljuje ih potrebama redosljed radnji za zadatog njegovo rjeavanje. elektromotornog pogona. Projekat elektrinog osvjetljenja zatvorenog prostora - Koristi znanja koja - Razvija sposobnost - Upoznaje se sa samostalnog je nauio u okviru projektnim predmeta elektrina planiranja. zadatkom, prikuplja osvjetljenja i informacije, - Razvija smisao za analizira, odluuje o povezuje ih u toleranciju. postupke rjeavanja rjeenju i realizuje datog problema. postupak. Projekat elektrinog osvjetljenja otvorenog prostora - Razvija pozitivan - Vri fotometrijski - Upoznaje se sa stav prema ouvanju proraun taku po projektnim ivotne sredine. taku kako bi zadatkom, prikuplja odredio potreban informacije, analizira, odluuje o broj i raspored svjetiljki i sijalica za rjeenju, realizuje pravilno postupak i na kraju osvjetljenje. vri evaluaciju.
- Uenici ili grupe dobijaju zadatke sa razliitim vrstama poslovnih prostora kako bi grupe na kraju razmjenjivale i ocjenjivale radove.
- Uenici dobijaju razliite zadatke, sline po teini ali raznih vrsta pogona.
- Uenicima podijeliti zadatke na primjer: soba, uionica , kabineta, radionica, dvorana i slino.
- Uenici ili grupe dobijaju razliite za datke na primjer: dvorita, ulice, sportski tereni i slino.
5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - M. Stankovi: Praktini elektroinstalaterski radovi, Beograd, - M. Justinijanovi: Elektrine instalacije i osvjetljenja za II razred, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, - M. Justinijanovi: Elektrine instalacije i osvjetljenja za trei razred, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, - A. Stoi: Projektovanje i izvoenje elektrinih instalacija, Graevinska knjiga, Beograd, 2008.
158
6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave - Nastava se realizuje u kabinetu koji je opremljen raunarom, projektorom grafoskopom sa odgovarajuim slajdovima. 7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja uenika - Provjera znanja vri se usmeno i u toku vjebi. - Usmena provjera znanja - najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu. - Vjebe (grafiki radovi i projektni zadaci - najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu). - Zakljuna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu. - Zakljuna ocjena na kraju kolske godine izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i zavretak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju kolske godine. 9. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika - Diplomirani inenjer elektrotehnike- smjer energetike; - profesor elektrotehnike-smjer energetike. 10. Povezanost predmeta Znanja - Projekti i zadaci u okviru treeg razreda iz elektrinih instalacija stana i manjih objekata - Projekti i zadaci u okviru etvrtog razreda iz elektrinih instalacija manjeg elektromotornog pogona Povezanost sa drugim predmetima Predmet Znanja Osnove elektrotehnike - Tablice, katalozi i formule Elektrine instalacije i elementi elektrinih osvjetljenja instalacija, proraun preseka Praktina nastava provodnika i drugi prorauni - Tablice, katalozi, formule , Elektrine instalacije i propisi eme za prikljuenje osvjetljenja motora i ureaja Maine i elektromotorni pogoni Praktina nastava
159
1.3.7. ORGANIZACIJA RADA I SISTEM KVALITETA 1. Naziv predmeta: ORGANIZACIJA RADA I SISTEM KVALITETA 2. Broj asova po godinama obrazovanja i vrstama nastave Vrste nastave Praktina Teorija Vjebe nastava
Ukupno
72 54 126
12 12
72 66 138
3. Opti ciljevi nastave - Usvajanje osnovnih znanja iz oblasti industrijskog inenjeringa. - Razumijevanje i poznavanje pravilne upotrebe strune terminologije. - Upoznavanje osnovih sistema kvaliteta i njihove primjene. - Sticanje znanja o faktorima studije rada kao elementima unapreivanja proizvodnog procesa. - Upoznavanje sa korienjem informacionih sistema u poslovanju. - Razvijanje preduzetnike sposobnosti. - Razvijanje shvatanja da dostizanje standarda znanja omoguava sticanje strunih kompetencija za samostalni rad i nastavak strunog usavravanja. - Shvatanje pojma komunikacije u irem smislu rijei. - Upoznavanje razliitih kultura, obiaja i tradicija koje opredjeljuju razlike u poslovnom ponaanju. - Usvajanje osnovnih pravila poslovnog ponaanja i pravila poslovnog bontona. - Shvatanje znaaja razliitih vrsta i oblika poslovne komunikacije. - Usvajanje pozitivnih stavova pri voenju i uestvovanju u poslovnoj komunikaciji. - Shvatanje znaaja profesionalnog ponaanja.
160
4. Sadraji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: TREI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Studija rada - Jaa - Razlikuje - Upoznaje se sa samouvjerenost i organizacione pojmovima pouzdanost u radu. oblike rada i radnih psihologija i mjesta. fiziologija rada. - Uoava pojam - Definie metode mjerenje rada. rada. - Zna da primjeni - Upoznaje pisani standardni standardizaciju postupak. rada. - Utvruje normirano - Objanjava vreme izrade sastavne elemente sistemom unaprijed normiranog odreenih vremena. vremena. Osnove sistema upravljanja kvalitetom - Navikava se na - Razlikuje sisteme - Definie kvalitet. tanost pouzdanost koji utiu na razvoj u radu. kvaliteta. - Uoava razloge razvoja kvaliteta proizvoda i usluga. Osnovni pojmovi i terminologija kvaliteta JUS ISO 8402 - Razlikuje pojmove: - Razvija analitinost - Definie pojam i tanost u radu. petlja kvaliteta, kvalitet. politika kvaliteta, upravljanje kvalitetom, obezbjeivanje kvaliteta, sistem kvaliteta, plan kvaliteta, kontrola kvaliteta, provjera kvaliteta. - Na primjerima - Objanjava nadzor ukazuje na znaaj nad kvalitetom. kontrolisanja inspekcija kvaliteta. Razvoj sistema kvaliteta - Ukazuje na znaaj - Razvija smisao za - Opisuje razvoj odnosa sa kupcima. toleranciju. sistema kvaliteta u - Uoava pojam svijetu. kultura preduzea. - Stie osjeaj o vanosti tabelarnih - Definie pojmove - Razlikuje i grafikih prikaza u sistema kvaliteta. komunikaciju i poslovnoj motivacijui komunikaciji. analizira timski - Definie rad.
Preporuke za izvoenje nastava - Korienje dijagramima i grafikonima.
- Prikazati blok emu sistema za obezbjedjivanje kvaliteta proizvodnje. - Koristiti blok emu totalnog upravljanja kvalitetom top menader. - Objasniti sistem kvaliteta na konkretnim primjerima proizvodnje i odravanja termikih i rashladnih ureaja.
- Koristiti blok emu petlja kvaliteta.
161
uenik - Razlikuje pojmove metrologija i standardizacija. - Analizira totalno upravljanje kvalitetom. Ciljevi, politika i strategija kvaliteta - Razvija sposobnost - Utvruje sisteme - Definie politiku povezivanja ciljeva kvaliteta. kvaliteta. teorijskih znanja sa - Poznaje osnove praktinim dokumenata znanjima. politike kvaliteta. - Razlikuje strategiju kvaliteta i program unapreivanja kvaliteta. Ciljevi i znaaj standarda ISO 9000, ISO 10000, ISO 14000 - Opisuje ciljeve - Pozanje standarde - Razvija analitiko definisane serija miljenje. standardima serije JUS ISO 10000, JUS ISO 9000. JUS ISO 14000. - Motivie kritiku analizu.
Informativni ciljevi i sadraji uenik podsisteme za razvoj kvaliteta
Formativni ciljevi
Preporuke za izvoenje nastava
- Koristiti blok dijagrame kodeksi u totalnom upravljanju kvalitetom.
- Koristiti tabele mjerne kategorije za unapreivanje kvaliteta kao neprekidnog procesa. - Objasniti sistem kvaliteta na konkretnim primjerima proizvodnje i odravanja termikih i rashladnih ureaja. - Koristiti blok emu struktura i podruja primjene grupe standarda JUS ISO 9000.
Struktura standarda JUS ISO 9000 - Prepoznaje: - Opisuje model odgovornost obezbjeivanja rukovodstva, standarda kvaliteta provjeru sistema prema ISO 9000, kvaliteta. 9002 i 9003. - prepoznaje kvalitet - Objanjava u marketingu. upravljanje - prepoznaje kvalitet kvalitetom i u proizvodnji. elementima - na primjerima sistema kvaliteta ukazuje na znaaj prema standardu metrologije, JUS ISO 9004. voenja dokumentacije i zapisa o kvalitetu. - ukazuje na znaaj obrazovanja kadrova, odgovornost za
- Razvija svijest o drutvenoj odgovornosti. - navikava se na tanost i pridravanje propisa. - razvija svijest o vanosti ouvanja kvaliteta.
162
uenik kvalitet proizvoda i statistike metode. Informacioni sistemi i njihova podrka u ostvarivanju kvaliteta - Razvija svijest o - Razlikuje pojmove - Opisuje poslovne standardizacija, proizvodne znaaju upotrebe kodiranje i informacione savremenih ifriranje. sisteme. tehnolokih - poznaje poslovno dostignua. proizvodnu dokumentaciju. - poznaje nain formiranja i strukturu algoritama.
Formativni ciljevi
Preporuke za izvoenje nastava
- Koristiti ematski prikaz petlje kvaliteta.
163
Razred: ETVRTI Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik Uvod - Definie pojam - Uoava znaaj komunikacije. komunikacije. Poslovna kultura i poslovni bonton - Razlikuje kulturu - Upoznaje pojam rada i kulturu poslovne kulture i ponaanja. poslovnog bontona. - Uoava znaaj - Upoznaje kulturu poslovne kulture. rada i kulturu - Uporeuje i ponaanja. pronalazi slinosti i - Opisuje odnos razlike u odnosu prema prema rukovodiocu, rukovodiocu, ostalim zaposlenim ostalim i strankama. zaposlenima i - Upoznaje se sa strankama. radnom disciplinom - Obavlja poslovne i oslovljavanjem razgovore. meu zaposlenima. Sredstva za komunikaciju - Razlikuje namjenu - Upoznaje tehnika i koristi tehnika sredstva (ureaje) sredstva. za komunikaciju (telefon, telefaks, raunar, tampa, skener i fotokopirni aparat). Komunikacija sa strankama - Uspostavlja - Upoznaje pojam komunikaciju sa stranke i strankama i planira objanjava odnos prijem stranke. prema strankama. - Objanjava organizaciju, nain prijema i poziva stranaka. Korespondencija - Uoava znaaj - Upoznaje pojam, korespondencije i znaaj, lica i vrste razlikuje lica i korespondencije. vrste - Objanjava i navodi korespondencija. osnovna naela - Razlikuje naelo korespondencije. ekspeditivnosti, tanosti i zakonitosti, pisanja slubenim i poslovnim stilom, uvanja poslovne tajne, tehnike
Socijalizacijski ciljevi uenik - Stie sposobnost za saradnju. - Razvija komunikativnost. - Razvija sposobnost postizanja kompromisa.
Vjeba: - Demonstrirati poslovni bonton.
Vjeba: - Korienje telefona, telefaksa, raunara i fotokopir aparata.
- Razvija komunikativnost i kulturu ponaanja. - Razvija spremnost i sposobnost za saradnju.
Vjeba: - Pozivanje i prijem stranke.
- Razvija pozitivnu orjentaciju prema zanimanju.
- Razvija tolerantnost.
164
uenik obrade i dr. Poslovna korespondencija - Razvija spremnost i - Uoava znaaj - Upoznaje pojam sposobnost za poslovne poslovne saradnju. korespondencije. korespodencije. - Razlikuje stilove i - Upoznaje stilove i fraze u poslovnoj fraze u poslovnoj korespondenciji. korespondenciji. - Upoznaje poslovno - Razlikuje obavezne - Razvija sposobnost pismenog i neobavezne pismo i njegove komuniciranja. elemente elemente. poslovnog pisma i - Opisuje koverat i vri njihovo adresiranje pisanih oblikovanje. poiljki. - Vri kovertiranje i - Upoznaje kratka adresiranje pote. poslovna pisma. - Uoava razloge - Upoznaje korienja kratkih inkorospondenciju. poslovnih pisama. - Uoava znaaj inkorospondencije. Slubena korespondencija - Razvija sposobnost - Razlikuje vrste - Upoznaje vrste pisanog slubene slubene izraavanja. korespondencije. korespondencije. - Razlikuje pisane - Upoznaje vrste sastave u slubenoj pisanih sastava u korespondenciji. slubenoj korespondenciji. - Sastavlja i oblikuje - Objanjava slubeni dopis. primjenu i djelove slubenog dopisa. Korespondencija u robnom prometu - Razvija kreativnost - Razlikuje vrste i - Upoznaje vrste i i snalaljivost. formu poslovnih formu poslovnih pisama u robnom pisama u robnom - Razvija smisao za prometu (upiti, prometu. saradnju. ponude, - Navodi obrasce u porudbine). robnom prometu. - Uoava razliku izmeu zakljunice, otpremnice, pretfakture i fakture. Korespondencija u vezi sa slubenim putovanjima - Objanjava pojam i - Planira i organizuje - Razvija samostalnost, slubeno vrste slubenih samopouzdanje i putovanje. putovanja. kreativnost. - Priprema i - Objanjava sastavlja putni sastavljanje i
165
Formativni ciljevi
Vjeba: - Oblikovanje poslovnog pisma.
Vjeba: - Oblikovanje ponude i porudbine. - Popunjavanje otpremnice.
Vjeba: - Popunjavanje putnog naloga i putnog rauna.
Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik nalog i putni raun. oblikovanje - Sastavlja izvjetaj korespondentnih o obavljenom sastava u vezi sa slubenom putu. slubenim putovanjima. - Razlikuje - Upoznaje pojam akontaciju i akontacije i dnevnicu. dnevnice. Korespondencija u vezi sa zasnivanjem radnog odnosa - Sastavlja i oblikuje - Razvija sposobnost - Upoznaje pismenog CV (Curriculum korespondentne komuniciranja. Vitae). sastave u vezi sa - popunjava prijavu zasnivanjem o slobodnom radnog odnosa. radnom mjestu. - uoava znaaj - Upoznaje ugovor o ugovora o radu. radu.
Vjeba: - Sastvalja i oblikuje CV (Curriculum Vitae).
5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Lj. Kosar: Ekonomika i organizacija preduzea, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd ,2002. - Prof. S. orevi: Praktikum iz kontrole kvaliteta I, II, III deo, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, - B. Suboti, S. Rajkovi: Kancelarijsko poslovanje, Zavod za udbenike i nastavna sredstva ,Beograd, 2006. - J. Manojlovi, S. Ignjatovi: Poslovna i slubena korespondencija, Zavod za udbenike i nastavna sredstva ,Beograd, 2005. - D. Spasi, J. Rakini: Korespodencija sa sekretarskim poslovanjem, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2002. 6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave - Nastava se realizuje u uionici koja je opremljena raunarom, tampaem, faksom, telefonskim aparatom, projektorom i projekcionim platnom, internetom. 7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja uenika - Provjera znanja vri se usmeno i pismeno. - Usmena provjera znanja - najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu. - Pismene vjebe. - Zakljuna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu. - Zakljuna ocjena na kraju kolske godine izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i zavretak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju kolske godine. 9. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika U treem razredu: - diplomirani inenjer organizacije rada; - diplomirani ekonomista.
166
U etvrtom razredu: - diplomrani pravnik; - diplomirani ekonomista. 10. Povezanost predmeta Znanja - Studija rada - Organizacija radnih mjesta - Standardizacija rada - Osnove sistema upravljanja kvalitetom - Razvoj sistema kvaliteta u svijetu - Ciljevi, politika i strategija kvaliteta - Ciljevi i znaaj standarda ISO 9000, ISO 10000, - ISO 14000 - Informacioni sistemi i njihova podrka u ostvarivanju kvaliteta - Poslovna komunikacija Povezanost sa drugim predmetima Predmet Znanja - Praktina nastava - Osnovni pojmovi psihologije i fiziologije - Praktina nastava - Faktori studija rada - Praktina nastava - Pisani standardni postupak - Praktina nastava - Sistemi koji utiu na razvoj kvaliteta - Praktina nastava - Pojmovi komunikacija, motivacija i timski rad - Praktina nastava - Politika kvaliteta - Program unapreivanje kvaliteta - Praktina nastava - Standardi serije ISO 9000, ISO 10000 i ISO 14000 - Primjena raunara u elektrotehnici - Primjena raunara u - Algoritmi i algoritamske elektrotehnici strukture - Preduzetnitvo - Komunikacija sa strankama, korespodencija
167
1.3.8. ELEKTRINI APARATI I UREAJI 1. Naziv predmeta: ELEKTRINI APARATI I UREAJI 2. Broj asova po godinama obrazovanja i vrstama nastave Vrste nastave Praktina Teorija Vjebe nastava
Ukupno
66 66
66 66
3. Opti ciljevi nastave - Upoznavanje sa vrstama, ulogom i principima rada elektrinih aparata i ureaja u domainstvu. - Osposobljavanje za pravilno rukovanje i odravanje elektrinih aparata i ureaja. - Upoznavanje sa korienjem pratee dokumentacije i kataloga proizvoaa. - Osposobljavanje za itanje elektrinih ema razliitih aparata i ureaja. - Razvijanje svijesti o nunosti tednje svih vrsta energije i o potrebi primjene energetske efikasnosti pri proizvodnji i primjeni raznih aparata i ureaja. - Upoznavanje se sa potrebom pravilnog deponovanja i reciklae pokvarenih i istroenih aparata i ureaja.
168
4. Sadraji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: ETVRTI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Preporuke za Formativni ciljevi sadraji ciljevi izvoenje nastave uenik uenik uenik Elektrotermiki ureaji u domainstvu - Pripremiti modele - Upoznaje termikie - Zna osnovne principe - Razvija ureaja koji se interesovanje za ureaje: grejae, rada i zna da ita obrauju a za bolje upoznavanje pegle, elektrine el.eme termikih sloenije ureaje aparata i ureaja u bojlere, termo-pei i aparata i ureaja pripremiti panoe ili domainstvu. elektrine porete. koja se koriste u prezentacije preko domainstvima. raunara. - Shvata ulogu pojedinih delova i moe da obavi jednostavnije popravke. Elektrini rashladni ureaji u domainstvu - Pripremiti modele - Upoznaje rashladne - Shvata principe rada - Razvija ljubav i ureaja koji se mogu interesovanje za ureaje: friidere, rashladnih ureaja. rasklopiti da uenik struku i bolje zamrzivae i klima- - Shvata ulogu upoznavanje ureaja moe da vidi ureaje. pojedinih delova i unutranje djelove. sa kojima se sree u moe da popravi - Na raunaru svakodnevnom prostije kvarove. pripremiti slajdove i ivotu. eme. Maine za pranje vea, suenje vea i za pranje sudova - Pripremiti ureaje - Zna i razumije ulogu - Razvija pozitivan - Razumije i koji se mogu stav prema novim pojedinih djelova i objanjava rad rasklopiti , a na saznanjima. cijelih ureaja. maine za ve raunaru pripremiti - Razvija mo maine za sudove slajdove. zapaanja. maine za suenje. Aparati i ureaji koji se mogu nai u domainstvu ili radionicama - Zna i shvata - Upoznaje pumpe - Uvia vezu izmeu - Na raunaru primjenu i nain hidrofore, teorije i prakse. pripremiti slajdove rada pojedinih kompresore, ili animacije aparata i ureaja. cirkulare, dizalice, pojedinanih - Zna da ih prikljui i mealice za ureaja. otkloni jednostavnije beton,elektrine kapije, mjealice za kvarove. beton i sl. Ureaji i sistemi za korienje suneve energije u domainstvu - Razvija odgovornost - Pripremiti na - Opisuje ureaje za - Poznaje djelove raunaru slajdove ili pretvaranje suneve ureaja, konvertore, prema ouvanju animaciju rada energije u toplotnu razvodni ivotne sredine. cijelog sistema. energiju za sistem,radijatore, - Uenike povesti u zagrijavanje pumpe, elemente za posjetu jednom prostorija i za kontrolu i objektu na kojem je grejanje tehnike automatsku ve postavljen vode. regulaciju sistem za temperature i
169
Formativni ciljevi uenik pritiska.
Preporuke za izvoenje nastave pretvaranje sueve energije u energiju za zagrijavanje.
5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Dr. V. Brajovi: Elektrotermiki ureaji za trei razred, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, - M. Radosavljevi: Rashladni ureaji za trei i etvrti razred elektrotehnike kole, Zavod za udbenike i nastavna sredstva,Beograd, 2001. - D. Jakob: Rashladni ureaji i friideri principi i praksa, Novinsko izdavaka radna organizacija Tehnika knjiga , Beograd, 1986. - Prirunik za servisere rashladnih i klima ureaja, Ministarstvo turizma i zatite ivotne sredine, Podgorica, 2009. 6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave Nastava se odvija u kabinetu opremljenim: slikama i emama raznih aparata i ureaja, uzorcima i modelima raznih ureaja i njihovih sastavnih djelova, raunarom sa odgovarajuim softverom za prezentaciju rada ureaja. 7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja uenika - Provjera znanja vri se usmeno i pismeno. - Usmena provjera znanja - najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu. - Pismene vjebe. - Zakljuna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu. - Zakljuna ocjena na kraju kolske godine izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i zavretak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju kolske godine. 9. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika - Diplomirani inenjer elektrotehnike smjer energetike; - profesor elektrotehnike - smjer eneretike; - diplomirani inenjer elektrotehnike smjer industrijske energetike. 10. Povezanost predmeta Znanja - Termiki ureaji u domainstvu - Rashladni ureaji u domainstvu Povezanost sa drugim predmetima Predmet Znanja - Dulov zakon, energija, - Osnove elektrotehnike - Praktina nastava snaga. Primjena i praktina znanja. - Elektromotorni pogoni - Elektromotor i radna - Praktina nastava maina, eme spajanja, i ostala znanja vezana za praktinu primjenu. - Elektromotorni pogoni - Elektromotor i radna - Praktina nastava maina, eme spajanja,
- Maine za pranje vea i sudova,
170
Znanja - Maine za suenje i peglanje
- Aparati i ureaji koji se mogu koristiti u domainstvu i radionicama
- Ureaji i sistemi za korienje suneve energije -
Povezanost sa drugim predmetima Predmet Znanja komandne eme, i ostala znanja vezana za praktinu primjenu Elektromotorni pogoni - Elektromotor i radna Praktina nastava maina, eme spajanja,komandne eme, i ostala znanja vezana za praktinu primjenu pojedinih ureaja Fizika - Priroda i osobine svjetlosti, Praktina nastava naini montae i prikluenja ureaja i sistema za korienje suneve energije
171
1.3.9. ALTERNATIVNI IZVORI ELEKTRINE ENERGIJE 1. Naziv predmeta: ALTERNATIVNI IZVORI ELEKTRINE ENERGIJE 2. Broj asova po godinama obrazovanja i vrstama nastave Vrste nastave Praktina Teorija Vjebe nastava
Ukupno
66 66
66 66
3. Opti ciljevi nastave - Shvatanje potrebe za elektrinom energijom, njenog znaaja i uloge za razvoj drutva. - Upoznavanje vrsta elektrana i naina proizvodnje elektrine energije. - Shvatanje potrebe za nekonvencionalnim metodama proizvodnje elektrine energije. - Upoznavanje sa organizacijom elektroenergetskog sistema Crne Gore. - Sticanje sposobnosti itanja ema i upotrebe tehnike dokumentacije. - Razvijanje svijesti i navike o neophodnosti primjene svih propisanih zatitnih mjera. - Razvijanje ekoloke svijesti o nunosti tednje svih vrsta energije. - Razvijanje svijesti o potrebi energetske efikasnosti. - Razvijanje radnih navika i rada u grupi.
172
4. Sadraji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: ETVRTI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Uvod - Razvija analitinost - Shvata tijesnu - Upoznaje znaaj i i tanost u radu. povezanost ulogu elektrine elektrine energije energije za razvoj sa svim granama drutva. privrede. - Uoava vezu - Upoznaje se sa izmeu podataka o neophodnou prognozi potreba i predvianja potronji elektrine potreba u energije ueg i elektrinoj energiji ireg regiona. i snazi. - Shvata da - Upoznaje se sa poveanje energetskom efikasnosti kod efikasnou. krajnjih potroaa nudi najdirektniju i najefikasniju priliku da se smanji potronja energije. Solarne elektrane - Razvija analitinost - Navodi mogunosti - Nabraja prednosti i logino neposrednog korienja razmiljanje. korienja sunevog zraenja sunevog zraenja. u odnosu na sve ostale koriene energetske izvore. - Razlikuje naine dobijanja elektrine energije kod elektrana koje koriste direktno pretvaranje energije sunevog zraenja u toplotnu energiju. - Shvata direktno pretvaranje energije sunevog zraenja u elektrinu energiju korienjem fotonaponskog efekta. - Razumije specifinosti koji se javljaju sa korienjem suneve energije u
Preporuke za izvoenje nastave - Prikazati slajdove raznih vrsta elektrana.
- Zadatak: Pronai na internetu podatke o solarnim elektranama. Diskutovati razliita rjeenja.
173
Informativni ciljevi i sadraji uenik Elektrane na vjetar - Opisuje postupak korienja energije vjetra za dobijanje elektrine energije.
Formativni ciljevi uenik elektroenergetskom sistemu. - Poznaje postupak korienja energije vjetra za dobijanje elektrine energije. - Poznaje vrste turbina na vjetar. - Uoava probleme koji se javljaju kod elektrana na vjetar. - Poznaje uticaj elektrana na vjetar na okolinu.
- Razvija pravilan odnos prema ouvanju materijalnih dobara. - Navikava se na tanost i pouzdanost u radu.
- Zadatak: Pronai na internetu podatke o elektranama na vjetar. - Diskutovati razliita rjeenja.
Elektrane na biomasu - Zadatak: - Analizira blok emu - Razvija - Opisuje naine odgovornost o Pronai na korienja biomase transformisanja zatiti ivotne internetu podatke za dobijanje biomase u sredine. o nainima elektrine elektrinu korienja biomase energije. energiju. za proizvodnju - Poznaje postupak elektrine korienja biomase energije. i uglja u Diskutovati termoelektranama. razliita rjeenja. - Poznaje postupak dobijanja gasa iz biomase i njegovog pretvaranja u elektrinu energiju. Elektrane koje koriste geotermalnu energiju - Jaa samouvjere- Poznaje - Zadatak: - Opisuje mogunosti Pronai na geotermalnu nost i pouzdanost u korienja internetu podatke energiju i nain radu. geotermalne o nainima njenog korienja energije za korienja za proizvodnju proizvodnju geotermalne elektrine elektrine energije za energije. energije. proizvodnju - Razumije probleme elektrine kod korienja energije. geotermalne Diskutovati energije. razliita rjeenja. Elektrane na plimu i oseku - Razvija sposobnost - Zadatak: - Poznaje princip - Opisuje princip Potraiti na povezivanja rada elektrane na rada elektrane na internetu podatke teorijskih znanja sa plimu i oseku. plimu i oseku. o postojeim praktinim - Analizira prednosti
174
uenik i nedostatke elektrane na plimu i oseku u odnosu na klasine elektrane. Elektrane koje koriste unutranju toplotnu energiju mora - Razvija sigurnost i - Objanjava - Opisuje princip pouzdanost u radu. principijelnu emu rada elektrane koje modela elektrane koriste unutranju koja koristi toplotnu energiju unutranju mora. toplotnu energiju mora. - Analizira prednosti i nedostatke elektrana koje koriste unutranju toplotnu energiju mora. Magnetno hidro dinamiki generatori (MHDG) - Opisuje princip - Razumije princip - Razvija svijest o rada magnetno rada MHD vanosti hidro dinamikog generatora. pridravanja generatora za tehnikih proizvodnju standarda i elektrine propisa. energije. - Navikava se na red i urednost.
Formativni ciljevi
Socijalizacijski ciljevi uenik primjerima.
Preporuke za izvoenje nastave elektranama na plimu i oseku. Diskutovati razliita rjeenja. - Zadatak: Pronai na internetu podatke o elektranama koje koriste unutranju toplotnu energiju mora.
- Zadatak: Uporediti prouavane alternativne izvore i diskutovati primjenjiva rjeenja u Crnoj Gori. - Napraviti PPT prezentaciju o alternativnim izvorima elektrine energije po izboru.
5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Prof. dr S. kuleti: Osnove elektroenergetike, Univerzitet Crne GoreElektrotehniki fakultet, Podgorica, 2006. - Prof. dr S. kuleti: Elektrane, Univerzitet Crne Gore-Elektrotehniki fakultet, Podgorica, 2006. - Prof. dr M. urovi: Izazovi budunosti i energija, Pegaz ,Bijelo Polje, 2006. 6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave - Nastava se realizuje u uionici - kabinetu koji je opremljen: 7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja uenika - Provjera znanja vri se usmeno i pismeno. - Usmena provjera znanja - najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu. - Pismene vjebe. - Zakljuna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu. - Zakljuna ocjena na kraju kolske godine izvodi se na osnovu svih ocjena
175
dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i zavretak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju kolske godine. 9. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika - Diplomirani inenjer elektrotehnike smjer energetike - profesor elektrotehnike smjer energetike; - diplomirani inenjer elektrotehnike smjer industrijske energetike. 10. Povezanost predmeta Znanja - Uvodni dio - Solarne elektrane - Elektrane na vjetar - Elektrane na biomasu - Elektrane koje koriste geotermalnu energiju - Elektrane na plimu i oseku - Elektrane koje koriste unutranju toplotnu energiju mora - Magnetno hidro dinamiki generatori Povezanost sa drugim predmetima Predmet Znanja Elektrane i razvodna - Vrste konvencionalnih postrojenja elektrana Fizika - Suneva energija Primijenjena elektronika - Fotonaponski efekat Elektrine maine i pogoni - Princip rada vjetrogeneratora - Karakteristike biomase Hemija Elektrane i razvodna - Ko-sagorijevanje u postrojenja termoelektranama Hemija - Mineralizacija i korozivno dejstvo Elektrane i razvidna - Uporeenje sa postrojenja hidroelektranama Elektrane i razvodna - Objanjenje postrojenja kondenzatora, isparivaa - Faradejev princip dobijanja elektrine energije - Korienje MHD generatora u termoelektranama
- Osnove elektrotehnike - Elektrane i razvodna postrojenja
176
2. STRUNI ISPIT 2.1. ISPITNI KATALOZI ZA STRUNO-TEORIJSKI DIO ISPITA 2.1.1. OSNOVE ELEKTROTEHNIKE 1. Naziv ispitnog kataloga: OSNOVE ELEKTROTEHNIKE 2. Cilj ispita Na ispitu se ocjenjuje: - da li je uenik ovladao osnovnim pojmovima iz elektrotehnike; - da li zna i razumije osnovne zakonitosti u kolima jednosmjerne i naizmjenine struje; - da li je stekao osnovna znanja iz elektrostatike i elektromagnetizma; - da li moe samostalno da rjeava prosta i sloena kola jednosmjerne i naizmjenine struje; - da li razumije i zna pravilno upotrijebiti strunu terminologiju. 3. Standardi znanja koji se ocjenjuju na strunom ispitu Elektrina svojstva materije 1. Objasniti strukturu materije i njenu valentnost na primjerima atoma 2. Uporediti izolatore, poluprovodnike i provodnike 3. Navesti osnovne jedinice meunarodnog SI sistema i definisati amper Elektrostatika 4. Definisati pojam takastog naelektrisanja 5. Definisati Kulonov zakon i na primjeru odrediti silu koja djeluje izmeu naelektrisanja 6. Definisati elektrostatiki fluks i navesti Gausovu teoremu 7. Definisati elektrino polje i veliine koje ga karakteriu 8. Definisati potencijal elektrinog polja i napon 9. Definisati elektrini kondenzator i na primjeru odrediti kapacitivnost kondenzatora 10. Definisati i na primjeruizraunati kapacitivnost ploastog kondenzatora 11. Odrediti ekvivalentnu kapacitivnost, koliinu elektriciteta i napone za: - rednu vezu kondenzatora, - paralelnu vezu kondenzatora, - mjeovitu vezu kondenzatora 12. Objasniti vezu kondenzatora u trougao i zvijezdu i njihovu transformaciju iz jedne veze u drugu 13. Definisati energiju elektrinog polja i njenu gustinu i raunski ih odrediti Jednosmjerna struja 14. Definisati i odrediti: - elektrinu otpornost, - elektrinu provodnost, - zavisnost elektrine provodnosti i otpornosti od temperature 15. Definisati Omov zakon i primijeniti ga na prosto elektrino kolo 16. Definisati Dulov zakon i izraunati gubitke snage 17. Definisati I i II Kirhofov zakon i primjeniti ih na jednostavnim primjerima 18. Odrediti ekvivalentnu otpornost za: - rednu vezu otpornika,
177
- paralelnu vezu otpornika, - mjeovitu vezu otpornika. 19. Rjeavati primjere sloenih elektrinih kola metodom: - Kirhofovih zakona, - konturnih struja, - tranfiguracije 20. Definisati i izraunati elektrinu snagu i energiju potroaa Elektromagnetizam 21. Definisati i odrediti magnetnu indukciju - jainu magnetnog polja i vektor magnetnog polja - magnetni fluks i njegovu gustinu 22. Navesti jedan od zakona: - Amperov zakon, - Lencovo pravilo, - Kap Hopkinsonov zakon, - Faradejev zakon 23. Definisati i odrediti: - elektrodinamiku silu, - elektromagnetnu sil 24. Objasniti i odrediti - samoindukciju i meusobnu (uzajamnu) indukciju, - induktivnost i meusobnu induktivnost 25. Objasniti princip rada transformatora 26. Definisati i odrediti energiju magnetnog polja i gustinu energije 27. Definisati magnetno polje u materijalnoj sredini i grafiki prikazati krivu magneenja 28. Definisati magnetna kola i veliine koje ga karakteriu 29. Na primjeru izraunati veliine koje su karakteristine za vremenski promjenljivo elektrino i magnetno polje Naizmjenina struja 30. Objasniti princip proizvodnje indukovane elektromotorne sile i definisati parametre naizmjeninih veliina 31. Objasniti i odrediti elemente u kolima naizmjenine struje 32. Izraunati impedansu i nacrtati vektorske dijagrame napona i struja u rednoj vezi elemenata: - RL, - RC, - LC, - RLC 33. Na primjeru analizirati uticaj frekvencije na redno RLC kolo 34. Odrediti snagu kod redne veze elemenata 35. Definisati faktor snage i na primjeru analizirati uticaj faktora snage na ukupnu snagu u kolu 36. Opisati na koji nain se vri popravka faktora snage 37. Izraunati admitansu u kolu naizmjenine struje i nacrtati vektorske dijagrame napona i struja: - RL, - RC, - LC, - RLC 38. Na primjeru analizirati uticaj frekvencije na paralelno RLC kolo 39. Odrediti snagu kod paralelne veze elemenata
178
40. Objasniti nain rjeavanja sloenih kola metodom: - Provodnosti, - Kirhofovih zakona, - Konturnih struja 41. Objasniti: - redno oscilatorno kolo, 42. paralelno oscilatorno kolo 43. Objasniti princip rada trofaznog generatora i motora 44. Uporediti karakteristike trofaznog i jednofaznog sistema 45. Opisati naine vezivanja u trofaznim sistemima: - veza namotaja u trougao i zvijezdu, - veza potroaa u trougao i zvijezdu 46. Izraunati snage trofaznog sistema (aktivnu, reaktivnu i preividnu izraene preko linijskih faznih napona i struja) 4. Tip ispita - Usmeno. - Nastavnik /aktiv formulie pojedina pitanja i sastavlja detaljan spisak ispitnih pitanja na osnovu okvirnog spiska pitanja, datih u ispitnom katalogu. - Na ispitnom listu treba da budu tri pitanja, kombinovana po sloenosti na odgovarajui nain da budu iz razliitih taksonomskih kategorija i iz razliitih tematskih oblasti. - Kandidat ima pravo da se pripremi za usmeni ispit 20 minuta. - Usmeni ispit traje najvie 20 minuta. - Ocjenu na usmenom ispitu oblikuje ispitna komisija, na prijedlog ispitivaa. 5. Dozvoljena pomagala - Na ispitu nijesu predviena pomagala. 6. Literatura i drugi izvori - Literatura i drugi izvori dati su u katalogu znanja i godinjem planu rada nastavnika.
179
2.1.2. ELEKTRINE INSTALACIJE I OSVJETLJENJA 1. Naziv ispitnog kataloga: ELEKTRINE INSTALACIJE I OSVJETLJENJA 2. Cilj ispita - Na ispitu se ocjenjuje: - sposobnost uenika da povee praktina i odgovarajua teorijska znanja; - znanja o elektrinim instalacijama, elektrinom osvjetljenju i ispitivanju elektrinih instalacija; - poznavanje materijala, ureaja i tipova elektrinih instalacija te naine i mjesto primjene; - znanja o vrstama elektrinih instalacija u stambenim, poslovnim i industrijskim objektima kao i njihovo izvoenje na novogradnji, proirenjima i rekonstrukcijama; - znanja iz osnova svjetlosne tehnike; - sposobnost itanja i upotrebe tehnike dokumentacije elektroinstalacionih materijala i ureaja kao i projekata elektrinih instalacija; - sposobnost crtanja osnovnih spojnih ema; - znanja o tehnikim propisima i standardima; - znanja o djelovanju elektrine struje na ovjeka i zatiti od elektrinog udara; - potovanje propisa iz oblasti zatite na radu i zatite okoline; - racionalno korienje energije, materijala i vremena. 3. Standardi znanja koji se ocjenjuju na zavrnom ispitu Provodnici i kablovi 1. Opisati konstruktivne elemente energetski izolovanih provodnika 2. Opisati konstruktivne karakteristike energetskih kablova 3. Proitati oznake energetski izolovanih provodnika i kablova i izvriti odabir presjeka iz tablica Instalacione cijevi i pribor za cijevi i kablove 4. Opisati razliite vrste instalacionih cijevi i mjesta primjene 5. Objasniti ulogu kablovskog pribora ( kablovska kapa, kablovska glava, kablovska spojnica, kablovska rava) Instalacioni osigurai 6. Objasniti svrhu osiguraa 7. Objasniti nain rada pojedinih vrsta osiguraa 8. Objasniti nain izbora osiguraa 9. Opisati nain rada pojedinih vrsta osiguraa (topljivi osigurai, automatski osigurai, niskonaponski osigurai, visokouinski osigurai) 10. Navesti nain izbora osiguraa Prikljuni ureaji 11. Objasniti vrste prikljunih ureaja prema namjeni i vrsti instalacije (nezatieni, sa zatitnim uzemljenjem, za vlane prostorije) Instalacioni prekidai 12. Opisati funkcionisanje instalacionih prekidaa 13. Nacrtati principijelne eme rada instalacionih prekidaa (obrtnih, pregibnih) 14. Objasniti nain rada stepeninog automatskog prekidaa 15. Objasniti mjesto primjene grebenastih i paketnih prekidaa
180
Elektrina brojila 16. Objasniti princip rada elektrinog brojila (monofaznog i trofaznog) 17. Nacrtati emu prikljuka elektrinog brojila na niskonaponsku mreu Razvodni ureaji i kuni prikljuak 18. Opisati konstruktivne elemente instalacionih razvodnih tabli 19. Opisati elemente razvodne table za elektrina brojila 20. Navesti principe izvoenja EI BUS instalacije 21. Objasniti naine spajanja elektrinih instalacija na niskonaponsku mreu (vazdunim putem, kablovskim putem) Gromobranska instalacija 22. Definisati pojmove: grom, udarno pranjenje, otpor uzemljenja 23. Opisati djelove gomobranske instalacije 24. Opisati nain pregleda i ispitivanje gromobranske instalacije Sistemi za rezervno napajanje 25. Objasniti princip rada dizel elektrinog agregata 26. Opisati nain izbora agregata za rezervno napajanje 27. Objasniti princip rada panik svjetiljke Elektrotehniki propisi i standardi 28. Odrediti prostore, pravila, visine i zatite za polaganje elektrinih instalacija u stanovima 29. Nabrojiti tehnike propise za izgradnju elektroenergetskih instalacija u industriji 30. Nabrojiti tehnike propise za izvoenje elektrinih instalacija u specijalnim prostorijama Tehnike mjere zatite u elektrinim instalacijama 31. Navesti tehnike mjere zatite u elektrinim instalacijama 32. Opisati uticaj struje na ovjeka 33. Objasniti pojedine vrste zatite (zatita od direktog dodira, zatita od indirektnog dodira djelova pod naponom) Proraun provodnika za elektrine instalacije 34. Na jednostavnom primjeru proraunati poprean presjek provodnika za monofaznu struju i trofaznu struju 35. Izvriti proraun otpora rasprostiranja temeljnog uzemjivaa na jednostavnom primjeru 36. Izvriti izbor presjeka provodnika na jednostavnom primjeru za monofaznu struju Elektrine instalacije na mjestima sa posebnim zahtjevima 37. Objasniti ta su zone opasnosti 38. Opisati vrste protiveksplozivne zatite Elektrino osvjetljenje 39. Opisati naine dobijanja svjetlosti 40. Definisati osnovne fotometrijske veliine i jedinice 41. Objasniti princip rada (sijalice sa metalnim vlaknom, ivine sijalice, natrijumove sijalice, fluorescentne cijevi) 42. Objasniti uslove potrebne za pravilno osvjetljenje zatvorenih prostora
181
43. Objasniti postupak prorauna osvjetljenja (metodom taka po taka, metodom stepena iskorienja) Elektrine Instalacije slabe struje 44. Nabrojati elemente telefonske instalacije i navesti njihovu ulogu 45. Nabrojati elemente interfonske instalacije i navesti njihovu ulogu 46. Navesti propise polaganja telefonskih instalacija 47. Opisati ulogu protivpoarne instalacije 48. Navesti vrste senzora protivprovalne instalacije 49. Navesti elemente centralnog antenskog sistema TV 4. Tip ispita - Usmeno. - Nastavnik /aktiv formulie pojedina pitanja i sastavlja detaljan spisak ispitnih pitanja na osnovu okvirnog spiska pitanja, datih u Ispitnom katalogu. - Na ispitnom listu treba da budu tri pitanja, kombinovana po sloenosti na odgovarajui nain da budu iz razliitih taksonomskih kategorija i iz razliitih tematskih oblasti. - Kandidat ima pravo da se pripremi za usmeni ispit 20 minuta. - Usmeni ispit traje najvie 20 minuta. - Ocjenu na usmenom ispitu oblikuje ispitna komisija, na prijedlog ispitivaa. 5. Dozvoljena pomagala - Tabele i katalozi. 6. Literatura i drugi izvori - Literatura i drugi izvori su dati u katalogu znanja i godinjem planu nastavnika.
182
2.1.3. ELEKTRANE I RAZVODNA POSTROJENJA 1. Naziv ispitnog kataloga: ELEKTRANE I RAZVODNA POSTROJENJA 2. Cilj ispita - Na ispitu se ocjenjuje: - sposobnost uenika da povee praktina i odgovarajua teorijska znanja; - znanja o vrstama i nainu rada hidroelektrana, termoelektrana, nuklearnih elektrana; - znanja o transformatorskim i razvodnim postrojenjima, namjeni i sastavnim djelovima; - sposobnost crtanja osnovnih spojnih ema; - znanja o elektrinoj zatiti u razvodnim postrojenjima; - znanja o nainu rada i energetskoj efikasnosti elektroenergetskog sistema; - znanja o radovima na izgradnji, pogonu i odravanju elektroenergetskih postrojenja; - znanja o djelovanju elektrine struje na ovjeka i zatiti od elektrinog udara; - potovanje propisa iz oblasti zatite na radu i zatite okoline. 3. Standardi znanja koji se ocjenjuju na strunom ispitu Elektrane 1. Objasniti karakteristike i sastavne djelove hidroelektrana (protone, akumulacione i reverzibilne) 2. Uporediti konstruktivne razlike izmeu protonih, akumulacionih i reverzibilnih hidroelektrana 3. Objasniti uticaj hidroelektrana na okolnu sredinu 4. Opisati glavne hidroelektrane u Crnoj Gori 5. Objasniti podjelu termoelektrana i navesti njene glavne djelove 6. Objasniti princip rada termoelektrane koristei blok emu 7. Objasniti uticaj termoelektrane na okolinu 8. Objasniti vrste nuklearnih elektrana 9. Objasniti princip rada nuklearne elektrane na blok emi 10. Opisati naine dobijanja elektrine energije iz alternativnih izvora (solarni, vjetar, geotermalni, plima i osjeka) Elementi razvodnih postrojenja 11. Navesti vrste sabirnica , njihovu ulogu i nain izbora 12. Objasniti vrste potpornih izolatora, nain izbora i njihove oznake 13. Objasniti vrste provodnih izolatora, nain izbora i njihove oznake 14. Objasniti zadatak visokonaponskih osiguraa i nain njihovog izbora 15. Objasniti ulogu i vrste rastavljaa 16. Objasniti naine rada razliitih vrsta visokonaponskih prekidaa 17. Navesti vrste mjernih transformatora i objasniti njihovu ulogu Prenaponi kratki spojevi i zrmljospojevi 18. Navesti vrste odvodnika prenapona i objasniti njihov princip rada 19. Objasniti uzroke nastajanja kratkih spojeva 20. Objasniti zemljospoj u sistemu sa izolovanim zvjezditem Zatite u razvodnim postrojenjima 21. Objasniti uticaj struje na ovjeka i mogunost udesa 22. Objasniti zatitu od atmosferskog pranjenja
183
23. Opisati pogonsko i zatitno uzemljenje na visokom i niskom naponu Elektrina postrojenja u radu i energetska efikasnost 24. Navesti vrste dijagrama optereenja i objasniti ih 25. Analizirati pokrivanje dnevnog dijagrama optereenja u cilju to manjih gubitaka proizvedene elektrine energije 26. Definisati proizvodne trokove za 1kWh elektrine energije 27. Objasniti kompenzaciju reaktivne energije 28. Objasniti na koji nain kompenzacija reaktivne energije utie na veu energetsku efikasnost elektroenergetskog sistema 29. Objasniti princip automatizacije elektroenergetskog sistema Relejna zatita u elektroenergetskim postrojenjima 30. Opisati nain rada strujnih releja i analizirati eme djelovanja 31. Objasniti vrste i nain rada naponskih releja 32. Objasniti nain rada releja snage 33. Opisati elemente i nain rada distantnih releja 34. Objasniti ulogu vremenskog releja i selektivnost zatite 35. Navesti vrste zatita mrea elektroenergetskog sistema 36. Objasniti zatite sinhronih generatora 37. Objasniti emu brze prekostrujne zatite transformatora 38. Objasniti princip rada Buholcove zatite transformatora 39. Objasniti rad prekostrujne zatite sabirnica na emama Komandni i signalni ureaji u razvodnim postrojenjima 40. Objasniti eme spajanja sabirnica transformatorskog polja i dalekovodnog polja 41. Objasniti naine pokretanja prekidaa snage 42. Objasniti eme spajanja pomonih strujnih krugova prekidaa snage 43. Objasniti vrste signalizacije u razvodnom postrojenju Transformatorska i razvodna postrojenja 44. Opisati vrste transformatorskih postrojenja (postrojenja za unutranju montau, postrojenja na otvorenom prostoru) 45. Objasniti vrste oklopljenih postrojenja Radovi na izgradnji elektrinih postrojenja 46. Objasniti montane radove u elijama i poljima u zatvorenom prostoru 47. Objasniti montane radove na poljima kod postrojenja na otvorenom prostoru Pogon i odravanje elektroenergetskih postrojenja 48. Navesti potrebne uslove za stavljanje elektrinog postrojenja u pogon 49. Navesti vrste kontrola i remonta opreme u visokonaponskom rasklopnom postrojenju 4. Tip ispita - Usmeno. - Nastavnik /aktiv formulie pojedina pitanja i sastavlja detaljan spisak ispitnih pitanja na osnovu okvirnog spiska pitanja, datih u Ispitnom katalogu. - Na ispitnom listu treba da budu tri pitanja, kombinovana po sloenosti na odgovarajui nain da budu iz razliitih taksonomskih kategorija i iz razliitih tematskih oblasti. - Kandidat ima pravo da se pripremi za usmeni ispit 20 minuta. - Usmeni ispit traje najvie 20 minuta. - Ocjenu na usmenom ispitu oblikuje ispitna komisija, na prijedlog ispitivaa.
184
5. Dozvoljena pomagala - Katalozi, tabele, principijelne eme rada pojedinih ureaja. 6. Literatura i drugi izvori - Za kandidate je preporuena literatura i drugi izvori dati u katalogu znanja i godinjem planu rada nastavnika.
185
2.1.4. ELEKTRINE MAINE I POGONI 1. Naziv ispitnog kataloga: ELEKTRINE MAINE I POGONI 2. Cilj ispita Na ispitu se ocjenjuje: da li je uenik ovladao osnovnim pojmovima iz elektrinih maina i pogona; da li poznaje vrste i razumije principe rada elektrinih maina; da li je stekao osnovna znanja iz upravljanja elektromotornim pogonima; da li razumije i poznaje elektrine eme upravljanja elektromotornim pogonima.
3. Standardi znanja koji se ocjenjuju na strunom ispitu Transformatori 1. Objasniti znaaj elektromagnetne indukcije za rad transformatora 2. Opisati proces nastajanja naizmjeninog magnetnog fluksa u magnetnom kolu transformatora 3. Opisati unutranju strukturu transformatora 4. Izraunati stepen iskorienja transformatora na konkretnom primjeru 5. Analizirati dijagram promjene zajednikog magnetnog fluksa i indukovanog napona navojka u funkciji vremena 6. Objasniti znaaj stalnog napona i uestanosti za prenos i razvod elektrine energije 7. Izraunati gubitke snage u gvodju transformatora 8. Izraunati gubitke snage u bakru transformatora 9. Objasniti uproeni vektorskog dijagrama transformatora 10. Objasniti kako se mijenja napon pri promjeni optereenja transformatora 11. Objasniti spoljnu karakteristikeu transformatora 12. Objasniti dijagram stepena iskorienja transformatora i analiza Pcu, Pfe Trofazni transformatori 13. Objasniti sprege navoja jednofaznih i trofaznih transformatora i oznake kraje 14. Objasniti postupak sprezanja transformatora za paralelan rad 15. Objasniti sprege trougao-zvijezda i zvijezda-slomljena zvijezda pri nesimetrinom optereenju Posebne vrste transformatora 16. Objasniti primjenu autotransformatora i obineih transformatora Elektrno i magnetno kolo obrtnih elektrinih maina 17. Objasniti ulogu statora i rotora kod obrtnih elektrinih maina 18. Objasniti induktor sa istaknutim polovima i puni induktore 19. Izraunati magneti fluks po polu indukta Pravila o izvodjenju viefaznih namotaja 20. Objasniti navojak, navojni dio, navojni korak, fazni navoj i korak oljebljenja 21. Navesti vrste namotaja prema: duini navojnog koraka, broju faza, vrsti pojasa, broju ljebova, nainu vezivanja navojnih djelova i obliku navojnih djelova 22. Opisati namote sa odijeljenim i mjeovitim pojasevima 23. Izraunati broj pari polova, polni i navojni korak, fluks po polu, elektromotornu silu po navojku 24. Objasniti Teslino obrtno polje
186
25. Odrediti indukovani napon u jednom provodniku, napon navojka, navojnog dijela, napon skupa navojnih djelova i napon faznog navojka Asihroni motori 26. Analizirati mehanike karakteristike asihronog motora 27. Analizirati elektrine i mehanike karakteristike asinhronog motora dobijene iz krunog dijagrama 28. Izraunati stepena iskorienja snage asihronog motora i crta dijagram peobraja 29. Objasniti obrtni momenat asihronog motora Putanje u rad asihronih motora 30. Navesti i opisati naine putanja asihronih motora u rad 31. Objasniti nain putanja u rad asihronog motora pomou rotorskih otpornika 32. Objasniti nain putanja u rad asihronog motora pomou prebacaa zvijezdatrougao 33. Objasniti nain putanje u rad pomou prigunica u kolu statora i autotransformatora 34. Objasniti nain vezivanja prebacaa zvijezda-trougao 35. Objasniti nain putanje u rad asihronog motora pomou prigunica u kolu statora Promjena brzine obrtanja asihronih motora 36. Izraunati brzinu obrtanja rotora asihronog motora i analizira naine mijenjanja brzine 37. Analizirati mehanike karakteristike pri promjeni brzine pomou rotorskog otpornika Sinhrone maine 38. Objasniti konstrukciju sinhrone maine 39. Opisati maine sa punim induktorom i istaknutim polovima 40. Opisati hidrogeneratore i turbogeneratore 41. Crtati i analizirati vektorski dijagram magnetnih napona induktora i indukta 42. Objasniti magnetu reakciju indukta pri mjeovitom optereenju sinhrone maine 43. Crtati i analizirati karakteristike sinhronog generatora pri razliitim vrstama optereenja 44. Objasniti postupak sinhronizacije Sinhroni motori 45. Opisati svojstva sinhronih motora 46. Crtati i analizirati emu prikljuka faznog kompenzatora za popravku sainioca snage Maine jednosmjerne struje 47. Objasniti konstrukciju maina jednosmjerne struje 48. Definisati izraz indukovanog napona u induktu 49. Definisati izraz elektromagnetnog momenta maine jednosmjerne struje 50. Objasniti omasti i valoviti namot i njihovu primjena 51. Objasniti magnetnu reakciju indukta i sredstva za njeno suzbijanje 52. Navesti i objasniti sredstva za poboljanje komutacije 53. Izraunati stepen iskorienja snage maine jednosmjerne struje 54. Crtati i analizirati karakteristike praznog hoda, spoljne karakteristike i karakteristike pobude generatora jednosmjerne struje
187
55. Crtati i analizirati principijelne eme motora jednosmjerne struje u zavisnosti od naina pobudjivanja 56. Crtati i analizirati karakteristike brzine, momenta i mehanike karakteristike motora jednosmjerne struje Komutatorni motori 57. Objasniti jednofazne i univerzalne komutatorne motore 58. Crtati i analizirati vektorske dijagramae stuja i napona Osnove odravanja transformatora i elektro motora 59. Objasniti potrebu redovnog odravanja 60. Opisati kvarove na transformatoru, uzroke kvarova i njihovo otklanjanje 61. Opisati kvarove elektromotora i radne maine, uzroke kvarova i njihovo otklanjanje 62. Objasniti grupni, pojedinani, viemotorni i automatizovani pogon 63. Analizirati jednainu kretanja Osnovne karakteristike elektromotornih pogona 64. Objasniti trajanje prelaznih procesa pri putanju i zaustavljanju elektromotornog pogona 65. Opisati naine spajanja elektromotora sa radnim mainama 66. Crtati i analizirati osnovnu blok eme automatizovanog pogona Osnovi mehanike elektromotornih pogona 67. Objasniti svodjenje mehanikog otpornog momenta maine i zamajnog momenta na vratilo elektromotora 68. Opisati postupak izbora elektromotora pri razliitim reimima rada 69. Objasniti znaaj zagrijavanja i hladjenja elektromotora za izbor reima rada elektromotornog pogona 70. Izraunati faktor preoptereenja 71. Objasniti elemente znaajne za izbor elektromotora za pogon neke maine 72. Objasniti znaaj prelaznih stanja elektromotornog pogona na izbor elektromotora 73. Opisati karakteristike tri osnovna oblika elektrinog pogona 74. Objasniti ulogu zamajnog momenta za trajanje ubrzavanja ili usporavanja elektromotornog pogona 75. Navesti zavisnost teine i cijene mehanikog prenosa od broja obrtaja 76. Navesti i objasniti postupak izbora snage elektromotora za trajni, intermitirani i kratkotrajani pogon Putanje u rad i zaustavljanje elektromotora 77. Objasniti naine putanja u rad asihronih motora sa prstenovima, rotorom u kratkom spoju i td. 78. Objasniti naine koenja asihronog motora: konravezom, generatorsko, elektrdinamiko, jednofazno generatorsko 79. Odrediti vrijednost pojedinih stepena otpornika za putanje u rad 80. Objasniti generatorsko, kontravezom i elektrodinamiko koenje otonog motora jednosmjerne struje 81. Opisati nain izbora otprnika za putanje u rad rednog motora jednosmjerne struje 82. Objasniti generatorsko, kontravezom i elektrodinamiko koenje rednog motora jednosmjerne struje 83. Objasniti specifinost u radu i koenju motora jednosmjerne struje sa nezavisnom i sloenom pobudom
188
84. Objasniti specifinost putanja u rad i koenja sinhronih motora Regulacija brzine obrtanja u elektromotornim pogonima 85. Objasniti naine regulacije brzine elektromotornih pogona 86. Objasniti postupak regulacije brzine koji zahtijevaju maine radilice 87. Objasniti postupak regulacije brzine pri stalnom vunom momentu i stalnoj snazi 88. Objasniti vrste spojnica za reulaciju brzine elektromotornog pogona 89. Objasniti regulaciju brzine elektromotornog pogona pomou zajednikog vratila i elektrine osovine Upravljanje elektromotornim pogonima 90. Objasniti nain vezivanja elementa za upravljanje i zatitu elektromotornog pogona 91. Objasniti nain vezivanja daljinskig prekidaa i tastera 92. Objasniti i analizira montane i principske eme 93. Objasniti ulogu trijaka kao prekidaa i regulatora brzine elektromotora 94. Objasniti ulogu daljinskog prekidaa zvijezda - trougaou upravljanju elektromotornim pogonom 95. Objasniti postupak automatskog upravljanja elektromotornim pogonom primjenom povratne sprege 96. Objasniti ulogu tiristora u tehnici regulacije elektromotornog pogona 4. Tip ispita - Usmeno. - Nastavnik /aktiv formulie pojedina pitanja i sastavlja detaljan spisak ispitnih pitanja na osnovu okvirnog spiska pitanja, datih u Ispitnom katalogu. - Na ispitnom listu treba da budu tri pitanja, kombinovana po sloenosti na odgovarajui nain da budu iz razliitih taksonomskih kategorija i iz razliitih tematskih oblasti. - Kandidat ima pravo da se pripremi za usmeni ispit 20 minuta. - Usmeni ispit traje najvie 20 minuta. - Ocjenu na usmenom ispitu oblikuje ispitna komisija, na predlog ispitivaa. 5. Dozvoljena pomagala - Tabele i katalozi. 6. Literatura i drugi izvori - Literatura i drugi izvori dati su u katalogu znanja i godisnjem planu rada nastavnika.
189
2.1.5. ELEKTRINE MREE I DALEKOVODI 1. Naziv ispitnog kataloga: ELEKTRINE MREE I DALEKOVODI 2. Cilj ispita Na ispitu se ocjenjuje: - da li je uenik ovladao osnovnim pojmovima iz elektrinih mrea i dalekovoda; - da li zna i razumije osnovne principe i propise u niskonaponskim i visokonaponskim mreama; - da li je stekao osnovna znanja iz prorauna visokonaponskih mrea; - da li poznaje vrste i naine ugradnje i montae elemenata mrea i dalekovoda; - da li razumije i zna pravilno upotrijebiti strunu terminologiju. 3. Standardi znanja koji se ocjenjuju na strunom ispitu Osnovni pojmovi elektrinih mrea i dalekovoda 1. Objasniti sistem za prenos i raspodjelu elektrine energije i zadatak elektrine mree 2. Objasniti predstavljanje elektroenergetskih vodova u planovima 3. Nacrtati emu i analizirati najjednostavnije i najrasprostranjenije sisiteme za raspodjelu elektrine energije 4. Objasniti uticaj vrijednosti napona napajanja na radni vijek potroaa Konstrukcijski elementi elektroenergetskih vodova 5. Nabrojati i objasniti osnovne elemente koji sainjavaju nadzemni vod 6. Nabrojati materijale koje se koriste za izradu provodnika i zatitnih uadi 7. Objasniti postupak izbora konstrukcije stuba ,raspored provodnika na stubu i temelji stubova 8. Nabrojati provodnike prema konstrukciji 9. Navesti i objasniti izolatore za niski,srednji i visoki napon 10. Navesti i objasniti vrste konzola, pribor za spajanje ,pribor za vjeanje izolatorskih lanaca i dopunskih elemenata voda 11. Navesti i objasniti energetske kablove prema naponu ,vrsti struje, broju ila, materijalu provodnika i vrsti izolacije 12. Objasniti oznaavanje energetskih kablova ,prema boji ,slovnim i brojanim oznakama 13. Objasniti vrste i ulogu kablovskih glava i kablovskih spojnica 14. Objasniti nain primjene kablovskih prikljunih kutija ,razvodnih ormana i kablovske kanalizacije 15. Objasniti konstrukciju samonoseeg kablovskog snopa za niski i srednji napon 16. Nabrojati i objasniti pribor koji se koristi za vjeanje ,nastavljanje i spajanje samonoseih kablovskih snopova Izgradnja elektoenergetskih nadzemnih vodova 17. Objasniti kako se priprema trasa voda i postupak graevinskih radova za izgradnju elektroenergetskih nadzemnih vodova 18. Objasniti nain montiranja opreme na stubovima:razvlaenje provodnika, privrivanje provodnika na potporne izolatore i izolatorske lance, montiranje priguivaa vibracija i rastojnika
190
Izgradnja elektroenergetskih kablovskih vodova 19. Objasniti postupak polaganja kablova pomou transportera 20. Objasniti postupak polaganja kablova u kablova u kablovsku kanalizaciju 21. Objasniti uslove za paralelno voenja i ukrtanje energetskih i telekomunikacionih kablova 22. Objasniti specifinost polaganja energetskih kablova na mostovima, kroz vodu i itd. Izgradnja elektrenergetskih vodova sa samonoseim kablovskim snopom (SKS) 23. Objasniti prednosti samonosivih kablovskih snopova u odnosu na klasine vodove 24. Objasniti elektromontane radove na samonosivnim kablovskim vodovima 25. Izraunati ugib provodnika na ravnom i kosom terenu 26. Objasniti vrste i uticaj dodatnog optereenja voda Uvod u proraune elektroenergetskih vodova 27. Objasniti zahtjeve koje treba da ispuni elektrina mrea prije nego se pristupi njenom projektovanju Termiki proraun elektroenergetskih vodova 28. Objasniti postupak termikog prorauna voda Elektrini proraun voda 29. Proraunati pad napona i gubitak snage jednofaznog voda 30. Proraunati pad napona i gubitak snage trofaznog voda 31. Objasniti postupak elektrinog prorauna niskonaponskog voda za razliite vrste optereenja 32. Objasniti postupak elektrinog prorauna po ekvivalentnoj emi sa rednim parametrima 33. Objasniti postupak elektrinog prorauna po ekvivalentnoj T emi 34. Objasniti ekvivalentnu emu i izvjesti elektrini proraun 35. Proraunati prirodnu snagu voda Projektovanje elektrinih mrea 36. Objasniti postupak za odreivanje potrebnog broja transformatorskih stanica 37. Proraunati istalisanu sangu voda 38. Objasniti faze projektovanja elektroenergetskih vodova:izbor napona, izbor trase voda,trasiranje linije i snimanje profila trase voda, odreivanje poloaja stuba 39. Objasniti uslove za izbor trase kablovskog voda 40. Objasniti postupak za izbor napona kablovskog voda ,izbor tipa kabla i presjek provodnika Pogon i odravanje elektroenergetskog voda 41. Objasniti postupak za interni pregled voda ,dobijanje saglasnosti i stavljanje voda u pogon 42. Objasniti postupak revizije i remonta nadzemnih i kablovskih vodova 4. Tip ispita - Usmeno. - Nastavnik /aktiv formulie pojedina pitanja i sastavlja detaljan spisak ispitnih pitanja na osnovu okvirnog spiska pitanja, datih u Ispitnom katalogu.
191
- Na ispitnom listu treba da budu tri pitanja, kombinovana po sloenosti na odgovarajui nain da budu iz razliitih taksonomskih kategorija i iz razliitih tematskih oblasti. - Kandidat ima pravo da se pripremi za usmeni ispit 20 minuta. - Usmeni ispit traje najvie 20 minuta. - Ocjenu na usmenom ispitu oblikuje ispitna komisija, na predlog ispitivaa. 5. Dozvoljena pomagala - Tabele i katalozi. 6. Literatura i drugi izvori - Literatura i drugi izvori dati su u katalogu znanja i godisnjem planu rada nastavnika.
192
2.2. ISPITNI KATALOZI ZA STRUNI RAD 2.2.1. ISPITNI KATALOG PRAKTINOG DIJELA STRUNOG ISPITA STRUNI RAD 1. Naziv ispitnog kataloga: ISPITNI KATALOG PRAKTINOG DIJELA STRUNOG ISPITA STRUNI RAD 2. Cilj ispita Na praktinom dijelu strunog ispita kandidat treba da pokae: - poznavanje gradiva, principa i zakonitosti, vezanih za zadatu temu; - struno i kvalifikovano prezentiranje obraene teme; - povezanost struno-teorijskih i praktinih znanja; - stepen osposobljenosti za rjeavanje praktinih zadataka; - odgovarajui pristup i izbor postupaka kod obavljanja zadataka; - pravilnu upotrebu strune terminologije; - samostalnost u odabiru i upotrebi mjernih instrumenata i ureaja; - stepen osposobljenosti za primjenu gotovih programa (softvera) za rjeavanje zadataka; - racionalnu upotrebu energije, materijala i vremena; - potovanje propisa iz podruja zatite na radu i zatite ivotne sredine; - odgovornost za kvalitet vlastitog rada. 3. Spisak tema/zadataka TROFAZNI ASINHRONI ELEKTROMOTOR - Princip rada i konstrukcija trofaznog asinhronog motora - Praktini dio: Povezivanje elemenata zadate eme automatike i putanje u rad JEDNOFAZNI ASINHRONI ELEKTROMOTOR - Princip rada i eme spajanja jednofaznih asinhronih motora - Praktini dio: Povezivanje eme i putanje u rad jednofaznog asinhronog motora DVOBRZINSKI MOTOR - Konstrukcija, princip rada i regulacija brzine kod dvobrzinskog asinhronih motora - Praktini dio: Povezivanje eme i demonstriranje rada dvobrzinskog motora EME UPRAVLJANJA TROFAZNIM ASINHRONIM ELEKTROMOTOROM - Elektrine eme upravljanja radom trofaznog asinhronog motora - Praktini dio: Povezivanje zadate eme veza i putanje u rad ELEMENTI UPRAVLJANJA TROFAZNIM ASINHRONIM ELEKTROMOTOROM - Vrste, princip rada i uloga elemenata automatike za kontrolu rada elektromotora - Praktini dio: Montaa i povezivanje elemenata automatike po zadatoj emi MOTORI JEDNOSMJERNE STRUJE - Vrste, princip rada,i eme regulacija brzine kod motora jednosmjerne struje (JSS) - Praktini dio: Povezivanje eme i demonstriranje rada motora JSS PRIKLJUAK ELEKTRINE INSTALACIJE NA MREU - Vrste i elementi prikljuka na elektrinu mreu, sa propisima - Praktini dio: Povezivanje trofaznog kunog kablovskog prikljuka
193
RAZVODNE TABLE I ORMARI U KUNIM ELEKTRINIM INSTALACIJAMA - Vrste i elementi razvodnih tabli i ormara, sa propisima - Praktini dio: Povezivanje trofaznog brojila i uklopnog sata GROMOBRANSKA INSTALACIJA - Elementi i osobine gromobranske instalacije, sa propisima - Praktini dio: Mjerenje otpora uzemljenja megaommetrom INSTALACIONI PROVODNICI I KABLOVI 1 - Vrste, osobine i oznaavanje instalacionih provodnika i kablova, sa propisima - Praktini dio: Priprema krajeva i povezivanja provodnika INSTALACIONI PROVODNICI I KABLOVI 2 - Materijali za provodnike i izolaciju i dozvoljena strujna optereenja, sa propisima - Praktini dio: Izvoenje spajanja krajeva provodnika spojnicom POLAGANJE INSTALACIONIH PROVODNIKA 1 - Polaganje provodnika "pod malter" i u kablovskim kanalicama, sa propisima - Praktini dio: Nadzidno povezivanje strujnog kruga monofazne utinice POLAGANJE INSTALACIONIH PROVODNIKA 2 - Nadzidno postavljanje provodnika i cijevima "pod malter", sa propisima - Praktini dio: Nadzidno povezivanje strujnog kruga osvjetljenja KABLOVSKI PRIBOR I OPREMA - Vrste i osobine kablovskih: glava, spojnica, kape, obujmica i dr., sa propisima - Praktini dio: Formiranje i spajanja kablovske glave POLAGANJE INSTALACIONIH KABLOVA - Polaganje, nastavljanje i odvajanje kablova, sa propisima - Praktini dio: Nastavljanje kablova spojnicom 8PRIKLJUNI UREAJI I POVEZIVANJE - Instalacije u prostorijama sa posebnim zahtjevima, sa propisima - Praktini dio: Nadzidno povezivanje trofazne i monofazne utinice za vlane prostorije, u istoj razvodnoj kutiji INSTALACIONI PREKIDAI I POVEZIVANJE - Vrste i naini spajanja instalacionih prekidaa, sa propisima - Praktini dio: Povezivanje monofazne utinice i osvjetljenja, u istoj razvodnoj kutiji INSTALACIONI OSIGURAI - Vrste, osobine i izbor osiguraa, sa propisima - Praktini dio: Montaa i povezivanje automatskih osiguraa, na razvodnoj tabli. ZATITNE MJERE U ELEKTRINIM INSTALACIJAMA - Vrste i osobine zatitnih sistema, sa propisima - Praktini dio: Montaa i povezivanje strujne zatitne sklopke (FID), na razvodnoj tabli ELEKTRINI IZVORI SVJETLOSTI - Vrste i osobine elektrinih izvora svjetlosti, sa propisima - Praktini dio: Montaa i povezivanje fluoroscentne armature
194
INSTALACIJA STEPENINOG OSVJETLJENJA - eme i elementi elektrine instalacije stepeninog osvjetljenja, sa propisima - Praktini dio: Spajanje eme stepeninog automata za dva sprata, na oglednoj tabli PROPISI ZA ELEKTRINE INSTALACIJE STANA - Tehniki propisi i zahtjevi za kune elektrine instalacije - Praktini dio: Povezivanje trofaznog brojila i uklopnog sata na oglednoj tabli PRIMJER 1. PROJEKTA ELEKTRINE INSTALACIJE - Uraditi projekat strujnih krugova osvjetljenja spratne kue, prema prostornoj skici - Praktini dio: Izvriti povezivanje strujnog kruga osvjetljenja, izabranog iz projekta PRIMJER 2. PROJEKTA ELEKTRINE INSTALACIJE - Uraditi projekat strujnih krugova utinica spratne kue, prema prostornoj skici - Praktini dio: Izvriti povezivanje strujnog kruga utinica, izabranog iz projekta PRIMJER 3. PROJEKTA ELEKTRINE INSTALACIJE - Uraditi projekat strujnih krugova kupatila spratne kue, prema prostornoj skici - Praktini dio: Izvriti povezivanje strujnog kruga izabranog iz projekta PRIMJER 4. PROJEKTA ELEKTRINE INSTALACIJE - Uraditi projekat elektrine instalacije jednosobnog stana, prema prostornoj skici, - Praktini dio: Izvriti povezivanje strujnih krugova izabrane prostorije PRIMJER 5. PROJEKTA ELEKTRINE INSTALACIJE - Uraditi projekat elektrine instalacije jednosobnog stana, prema prostornoj skici, - Praktini dio: Izvriti montau i povezivanje zadatih elemenata razvodne table PRIMJER 6. PROJEKTA ELEKTRINE INSTALACIJE - Uraditi projekat elektrine instalacije dvosobnog stana, prema prostornoj skici, - Praktini dio: Izvriti povezivanje strujnih krugova izabrane prostorije PROJEKAT INSTALACIJA "SLABE STRUJE" - Uraditi projekat instalacije "slabe struje", prema prostornoj skici stana, - Izvriti montau i povezivanje antenskih utinica PROJEKAT INTERFONA - Uraditi projekat interfonske instalacije dvospratne kue, - Izvriti povezivanje jednokorisnikog interfonskog kompleta SIEMENS LOGO - Program i ureaj Siemens LOGO, za simulaciju elektrinih ema - Praktina demonstracija rada zadate elektrine eme na ureaju Siemens LOGO 4. Uputstvo za sprovoenje strunog rada - Kandidat za struni rad priprema seminarski rad ili praktian zadatak sa odgovarajuom tehniko tehnolokom dokumentacijom; - Odbrana seminarskog rada obuhvata prezentaciju a praktinog zadatka demonstraciju i prezentaciju rada;
195
- Kandidat izrauje struni rad po planu koji je uskladio sa mentorom; - Teme, odnosno zadatke za struni rad predlau nastavnici/aktivi struno teorijskih predmeta i praktine nastave; - Kandidat u zavrnoj godini kolovanja bira temu odnosno zadatak i obrauje ga individualno; - Ispitni odbor pismeno izdaje teme odnosno zadatke sa nazivom, datumom izvlaenja i odbrane, mjestom izvoenja ispita, podacima o imenovanju nastavnika (mentora), o eventualnim potrebnim prethodnim radnjama i drugim obavezama i uslovima. 5. Dozvoljena pomagala - Prilikom praktinog dijela zavrnog ispita dozvoljena su slijedea pomagala: - maine, orua, alati, oprema, materijal i pomagala u skladu sa ispitnim zadatkom, - prirunici, udbenici, pribor za crtanje, raunar, Siemens Logo. 6. Literatura i drugi izvori - Za kandidate je preporuena literatura data u katalogu znanja i godinjem planu rada nastavnika.
196
3. OBAVEZNI NAINI PROVJERAVANJA ZNANJA UENIKA Redni Obvezni naini provjeravanja znanja Nastavni predmet broj uenika - Usmeni odgovori - Pismeni zadaci 1. Osnove elektrotehnike - Rad na vjebama - Pismene vjebe - Usmeni odgovori 2. Elektrine instalacije i osvjetljenja - Pismene vjebe - Usmeni odgovori 3. Primjena raunara u elektrotehnici - Rad na vjebama - Usmeni odgovori 4. Elektrina mjerenja - Rad na vjebama - Pismene vjebe - Usmeni odgovori 5. Primijenjana elektronika - Rad na vjebama - Pismene vjebe - Usmeni odgovori 6. Elektrane i razvodna postrojenja - Pismene vjebe - Usmeni odgovori 7. Elektrine mree i dalekovodi - Pismeni zadaci - Pismene vjebe - Usmeni odgovori 8. Elektrine maine i pogoni - Rad na vjebama - Pismene vjebe - Usmeni odgovori 9. Automatsko upravljanje - Pismene vjebe - Usmeni odgovori 10. Preduzetnitvo - Pismene vjebe - Usmeni odgovori 11. Praktina nastava - Praktine vjebe IZBORNA NASTAVA - Usmeni odgovori 1. Engleski (jezik struke) - Pismeni zadaci - Pismene vjebe 2. Ekologija i zatita ivotne sredine - Usmeni odgovori - Usmeni odgovori 3. Elektrotehniki materijali - Pismene vjebe - Usmeni odgovori 4. Raunarska grafika i Internet tehnolgije - Rad na vjebama - Usmeni odgovori 5. Mehatronika - Pismene vjebe - Usmeni odgovori 6. Elektrine instalacije - projekti - Rad na vjebama - Usmeni odgovori 7. Organizacija rada i sistem kvaliteta - Pismene vjebe - Usmeni odgovori 8. Elektrini aparati i ureaji - Pismene vjebe - Usmeni odgovori 9. Alternativni izvori elektrine energije - Pismene vjebe
197
4. USLOVI ZA ZAVRETAK OBRAZOVANJA - Struno obrazovanje u etvorogodinjem trajanju za obrazovni program - Elektrotehniar za rashladne i termike ureaje zavrava se nakonpoloenog - strunog ispita koji se sastoji iz: - pismenog ispita iz maternjeg jezika i knjievnosti, - pismenog ispita iz matematike ili stranog jezika, - usmenog ispita iz jednog struno - teorijskog predmeta (po izboru uenika) i to: osnove elektrotehnike, elektrine instalacije i osvjetljenja, elektrane i razvodna postrojenja, elektrine maine i pogoni i lektrine mree i dalekovodi i - strunog rada. 5. NAIN PRILAGOAVANJA PROGRAMA UENICIMA SA POSEBNIM POTREBAMA - U skladu sa Zakonom o usmjeravanju djece sa posebnim potrebama, kola je obavezna da na osnovu vaeeg programa izradi poseban program. Posebni program omoguava prilagoeno izvoenje nastave kako bi uenici dostigli propisani struni standard u svim predmetima, a time i strune kompetencije. 6. NAIN PRILAGOAVANJA PROGRAMA OBRAZOVANJU ODRASLIH - Programi strunog obrazovanja koji su pripremljeni za mlade izvode se i za odrasle u skladu sa polaznim osnovama za prilagoavanje izvoenja obrazovnih programa obrazovanju odraslih tako da: - iz nastavnog plana se izostavljaju predmeti fiziko vaspitanje i slobodne aktivnosti, koji time prestaju biti uslov za zavretak obrazovanja. kola je obavezna da odraslim ponudi sportske aktivnosti kojima se oni mogu dobrovoljno prikljuiti; - kola izradi prilagoen program praktinog obrazovanja s obzirom na poslove i zadatke koje obavlja uesnik obrazovanja; - za odrasle ne vrijede uslovi za napredovanje koji su odreeni u programima nego uslovi koje utvrdi kola u nacrtu izvoenja obrazovnog programa za odrasle; - provjeravanje znanja se izvodi putem ispita, pri emu se uzimaju u obzir naini provjeravanja znanja (usmeno, pismeno, vjebe, praktini rad), odreeni obrazovnim programom; - odrasli ne polau meuispit iz uspjenosti praktinog obrazovanja. 7. PROFIL STRUNE SPREME NASTAVNIKA I STRUNIH SARADNIKA Redni Profil strune spreme nastavnika i strunih Nastavni predmet broj saradnika - diplomirani inenjer elektrotehnike 1. Osnove elektrotehnike - diplomirani inenjer elektronike - profesor elektrotehnike - diplomirani inenjer elektrotehnike - smjer energetike 2. Elektrine instalacije i osvjetljenja - profesor elektrotehnike - smjer energetike - diplomirani inenjer elektronike smjer industrijske energetike - diplomirani inenjer elektrotehnike - smjer elektronike ili telekomunikacija 3. Primjena raunara u elektrotehnici - diplomirani inenjer elektrotehnike - diplomirani inenjer elektrotehnike 4. Elektrina mjerenja - diplomirani inenjer elektronike - profesor elektrotehnike - diplomirani inenjer elektrotehnike, smjer 5. Primijenjana elektronika elektronike ili telekomunikacija - diplommirani inenjer elektronike
198
Redni broj
Nastavni predmet
6.
Elektrane i razvodna postrojenja
7.
Elektrine mree i dalekovodi
8.
Elektrine maine i pogoni
9.
Automatsko upravljanje
10. 11.
Preduzetnitvo Praktina nastava
Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika - diplomirani inenjer elektrotehnike - smjer energetike - profesor elektrotehnike - smjer energetike - diplomirani inenjer elektronike smjer industrijske energetike - diplomirani inenjer elektrotehnike - smjer energetike - profesor elektrotehnike - smjer energetike - diplomirani inenjer elektronike smjer industrijske energetike - diplomirani inenjer elektrotehnike - smjer energetike - profesor elektrotehnike - smjer energetike - diplomirani inenjer elektronike smjer industrijske energetike - diplomirani inenjer elektrotehnike - smjer energetike - diplomirani inenjer elektrotehnike smjer elektronike i automatike - diplomirani inenjer elektronike smjer industrijske energetike - diplomirani inenjer elektronike smjer procesne tehnike - diplomirani ekonomista - diplomirani inenjer elektrotehnike - smjer energetike - profesor elektrotehnike - smjer energetike - inenjer elektrotehnike smjer energetike - profesor engleskog jezika i knjievnosti - diplomirani filolog za engleski jezik i knjievnost - diplomirani biolog - diplomirani inzenjer pejzane arhikteture - diplomirani inenjer elektrotenike - profesor elektrotehnike - diplomirani inenjer elektrotehnike - smjer raunarske tehnike i informatike - diplomirani inenjer elektrotehnike smjer elektronike ili telekomunikacija - diplomirani matematiar - smjer raunarske nauke - diplomirani inzenjer elektrotehnike - diplomirani inzenjer mainstva - diplomirani inenjer elektrotehnike - smjer energetike - profesor elektrotehnike - smjer energetike - diplomirani inenjer elektronike smjer industrijske energetike
IZBORNA NASTAVA 1. 2. 3. Engleski (jezik struke) Ekologija i zatita ivotne sredine Elektrotehniki materijali
4.
Raunarska grafika i internet tehnologije
5.
Mehatronika
6.
Elektrine instalacije - projekti
199
Redni broj
Nastavni predmet
7.
Organizacija rada i sistem kvaliteta
8.
Elektrini aparati i ureaji
9.
Alternativni izvori elektrine energije
Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika u treem razredu: - diplomirani inenjer organizacije rada - diplomirani ekonomista u etvrtom razredu: - diplomrani pravnik - diplomirani ekonomista - diplomirani inenjer elektrotehnike - smjer energetike - profesor elektrotehnike - smjer energetike - diplomirani inenjer elektronike smjer industrijske energetike - diplomirani inenjer elektrotehnike - smjer energetike - profesor elektrotehnike - smjer energetike - diplomirani inenjer elektronike smjer industrijske energetike
Saradnik u nastavi iz oblasti elektronike i telekomunikacija: - Diplomirani inenjer elektrotehnike - smjer elektronike, telekomunikacija ili automatike; - Inenjer elektrotehnike smjer elektronike, telekomunikacija ili automatike; - V stepen - specijalista iz oblasti elektronike ili telekomunikacija. Saradnik u nastavi iz oblasti raunara: - Diplomirani inenjer elektrotehnike - smjer raunarske tehnike i informatike; - Diplomirani inenjer elektrotehnike - smjer elektronike ili telekomunikacija; - Diplomirani matematiar - smjer raunarske nauke; - Inenjer raunarstva i informacionih tehnologija; - Inenjer elektrotehnike; - V stepen specijalista iz oblasti raunarstva. 8. OBLIK ORGANIZACIJE I IZVOENJA OBRAZOVNOG PROGRAMA - Obrazovni program se organizuje i izvodi u kolskom obliku. 8.1. BROJ ASOVA PO GODINAMA OBRAZOVANJA I VRSTAMA NASTAVE Broj asova kod kojih se Vrsta nastave Redni odjeljenje dijeli Nastavni predmet broj na grupe T V P T V P 144 108 36 36 I 1. Osnove elektrotehnike II 108 72 36 36 I 108 108 Elektrine instalacije i 2. osvjetljenja II 72 72 Primjena raunara u 3. II 72 72 72 elektrotehnici 4. 5. Elektrina mjerenja Primijenjena elektronika II II III Ukupno asova 72 72 108 Razred 36 36 72 36 36 36 36 36 36
200
Redni broj
Nastavni predmet
Vrsta nastave T 72 66 72 66 72 33 72 66 40 V P
Broj asova kod kojih se odjeljenje dijeli na grupe T V P
6. 7. 8. 9. 10. 11.
Elektrane i razvodna postrojenja Elektrine mree i dalekovodi Elektrine maine i pogoni Automatsko upravljanje Preduzetnitvo Praktina nastava
III IV III IV III IV III IV IV I II III IV I II II IV I II II III III IV III IV III IV IV IV
Ukupno asova 72 66 72 66 72 66 72 66 66 144 144 216 198 72 72 72 66 72 72 72 72 72 66 72 66 72 66 66 66
Razred
33
33
26 144 144 216 198 144 144 216 198
IZBORNA NASTAVA 1. Engleski (jezik struke) Ekologija i zatita ivotne sredine Elektrotehniki materijali Raunarska grafika i Internet tehnolgije Mehatronika Elektrine instalacije projekti Organizacija rada i sistem kvaliteta 72 72 72 66 58 72 72 72 72 66 72 66 72 54 66 66 12 72 72 14
2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
Elektrini aparati i ureaji Alternativni izvori elektrine energije T Teorija V - Vjebe P Praktina nastava
9. PROFESIONALNA PRAKSA - Uenici I, II III razreda nakon zavretka nastavne godine obavljaju profesinalnu praksu u skladu s nastavnim planom. - Profesinalna praksa se izvodi u odgovarajuim preduzeima ili objektima kole. - Za izradu programa profesionalne prakse i njenu realizaciju zaduena je kola. - Program profesionalne prakse mora biti u korelaciji sa programom strunoteorijskih predmeta.
201
- U realizaciji programa profesionalne prakse uenik je obavezan da vodi dnevnik profesionalne prakse. U dnevniku uenik po danima upisuje sadraje rada, a potrebno je priloiti skice, eme ili neke druge elemente tehnoloko-tehnike dokumentacije. Dnevnik profesinalne prakse potpusije lice zadueno za realizaciju programa. - Podatke o profesionalnoj praksi (ime i prezime uenika, mjesto i vrijeme izvoenja) evedintiraju se u posebnim rubrikama u odeljenskim knjigama. - Profesionalna praksa se ne ocjenjuje, ali je uslov za zavretak razreda. 10. SLOBODNE AKTIVNOSTI - Slobodne aktivnosti uenika su sastavni dio nastavnog plana i obrazovnog programa. Koncepcija slobodnih aktivnosti zasniva se na tome, da sa jedne strane doprinose rekreaciji i optekulturnom uzdizanju uenika, a sa druge strane upotpunjavanju strunog znanja. Slobodne aktivnosti sadre obavezne sadraje i sadraje po izboru uenika. - Program slobodnih aktivnosti radi kola, polazei od utvrenog broja asova u nastavnom planu (u I, II, III razredu po 36 asova, a u IV - 33 asa godinje). - Program slobodnih aktivnosti je sastavni dio godinjeg plana rada kole a sastoji se iz tri cjeline: Obavezni sadraji vezani za opteobrazovno podruje: - dani sporta, - ekoloke aktivnosti, - filmske, pozorine, muzike predstave i likovne izlobe, - posjeta istorijskim spomenicima, muzejima, sajmu knjiga i dr. Obavezni sadraji vezani za struno-teorijsko podruje: - posjete institucijama i preduzeima koje su struno vezane sa obrazovnim programom koji se realizuje, - posjete sajmovima informatike, tehnike i nastavne tehnologije, - uee na strunim predavanjima i takmienjima u poznavanju odreenih oblasti. Sadraji po izboru uenika: - uee u raznim sekcijama (sportska, dramska, literarna, muzika, likovna, informatika, prva pomo, saobraajni propisi, tehniki i Internet klub i dr.), - socijalni rad uenika i dr. - Uspjenost uenika na slobodnim aktivnostima se ne ocjenjuje, ali su uenici obavezni da realizuju sadraje slobodnih aktivnosti jer je to uslov za napredovanje iz jednog u sljedei razred kao i za zavretak obrazovnog programa. 11. SPISAK UESNIKA KOJI SU UESTVOVALI U IZRADI OBRAZOVNOG PROGRAMA - Melanija alasan, dipl.elektroing., JU Srednja elektrotehnika kola Vaso Aligrudi, Podgorica - Dragan Perovi, dipl.elektroing., JU Srednja struna kola, Niki - Marjan Drakovi, dipl.elektroing., JU Srednja struna kola, Niki - Milo Plavi, dipl.elektroing., JU Srednja mjeovita kola, Tivat Koordinator: - Sandra Brkanovi, dip.elektroing., Centar za struno obrazovanje - Podgorica
202

4-04 Elektrotehnicar Energetike

Hochgeladen von

Dokumentinformationen

Originaltitel

Copyright

Verfügbare Formate

Dieses Dokument teilen

Dokument teilen oder einbetten

Freigabeoptionen

Stufen Sie dieses Dokument als nützlich ein?

Sind diese Inhalte unangemessen?

Copyright:

Verfügbare Formate

4-04 Elektrotehnicar Energetike

Hochgeladen von

Copyright:

Verfügbare Formate

OBRAZOVNI PROGRAM

OPTI DIO 1. Naziv programa: ELEKTROTEHNIAR ENERGETIKE 2. Nastavni plan

Razred I II III IV Ukupno

Ukupno 144 108

Preporuke za izvoenje nastave - Prikazati modele razliitih atoma i analizirati strukturu.

Informativni ciljevi i sadraji uenik

Socijalizacijski ciljevi uenik

Preporuke za izvoenje nastave

- Stie svijest o vanosti uvanja energetskih izvora.

- Razvija sistematinost u radu.

- Razvija tanost i sposobnost uporeivanja.

- Razvija sposobnost za saradnju.

- Razvija sposobnost opaanja.

- Demonstrirati linije sila

Socijalizacijski ciljevi uenik - Razvija odgovornost u radu.

- Razvija sposobnost za prepoznavanje problema i nalaenje rjeenja.

- Stie sposobnost apstraktnog razmiljanja i zakljuivanja.

- Objanjava princip rada transformatora.

Socijalizacijski ciljevi uenik - Stie sposobnost posmatranja, analize i zakljuivanja.

- Na primjerima izraunava karakteristine veliin. - Analizira princip rada i primjenu transformatora i

- Podstie analitiku sposobnost.

Informativni ciljevi i sadraji uenik

Socijalizacijski ciljevi uenik

Preporuke za izvoenje nastave

- Stie preciznost pri rjeavanju primjera iz prakse.

- Stie sposobnost posmatranja, analize i zakljuivanja.

- Razvija pozitivnu orijentaciju prema zanimanju.

Razred I II III IV Ukupno

Preporuke za izvoenje nastave - Prikazati slajdove raznih vrsta elektrana.

Informativni ciljevi i sadraji uenik

Socijalizacijski ciljevi uenik

Preporuke za izvoenje nastave

Razvija sposobnost povezivanja teorijskih znanja sa praktinim primjerima.

- Upotrijebiti demonstracioni pano sa prikazanim vezivanjem osiguraa.

- Razumije vanost pridravanja propisa.

- Upotrijebiti demonstracioni pano sa prikazanim prikljunim ureajima.

- Razvija sposobnost povezivanja teorijskih znanja sa praktinim primjerima.

- Prikazati razliite eksponate brojila. - Prikazati slajdove raznih vrsta brojila.

- Razvija svijest o strunoj odgovornosti i poterbi potovanja propisa.

Socijalizacijski ciljevi uenik

Preporuke za izvoenje nastave

- Stie odgovornost o zatiti ivotne sredine.

- Obilazak i upoznavanje sa izvedenom gromobranskom instalacijom kole.

- Razvija pozitivan odnos za racionalnu upotrbu elektrine energije.

- Pokazati uenicima nain upotrebe knjige standarda.

Socijalizacijski ciljevi uenik iz prakse. - Navikava se na red i urednost.

- Podjeliti uenike u grupe i dati im jednostavne projektne zadatke.

- Razvija svijest o vanosti ouvanja kvaliteta. - Navikava se na red i urednost.

- Podijeliti uenike u grupe i uraditi projekat instalacija slabe struje.

Preporuke za izvoenje nastave

- Praktina nastava - Osnove elektrotehnike - Instalacije I razred

Razred I II III IV Ukupno

Informativni ciljevi i sadraji uenik

Socijalizacijski ciljevi uenik

Preporuke za izvoenje nastave

Informativni ciljevi i sadraji uenik

Socijalizacijski ciljevi uenik dostignua u izradi projektnih zadataka.

- Primjena raunara u raznim oblastima nauke i tehnike

Razred I II III IV Ukupno

- Stie naviku za samostalni i grupni rad.

Informativni ciljevi i sadraji uenik

Socijalizacijski ciljevi uenik

Preporuke za izvoenje nastave