Sie sind auf Seite 1von 28

1

Lom15
Hawm6na
Tangsih Kha 2013
PREVIEW
Laimai
Kawlgam bup ah a niam pen Zogam Tan 10 Dinmun
Estd. 1994 Lom 15. Hawm 6. July (Tang Sih Kha) 2013. Zomi (Chin) Community Journal. 500 Ks
INTERVIEW
LAIBU THAK
ZOSUAN TUAILAI KHAWM PI
Muhkhiatna, Tangkona, Nung etkikna & a Meizom...
+ Melmuh Limlak Laimai pi
Laimai 13-16
Zogambup Tan 10 Zawhna, 2008 - 2013 Zogam Tan 10 Zawhna, Falam District (2008_2013) Zogam Tan 10 Zawhna Graph, Mindat District (2008_2013)
Sr: Chin State Education Offce. Ju ly, 2013
Congratulations!
Zomi bup sung ah
Ph. D. ngah masapen
Dr. Leo Mang Cin Hau
Lai - 17
Dr. H. Gin En Cin bawl
ZOKAM Tongdot
Lai -5
Pilna... Pilna... Pilna...
- Ken dang a po paak Lai-11
- Bang major hoih pen hiam? Lai-11
- "Lawm.. kei Tan 10 Kia..." Lai-12
- Athak-siamtheihna le Sen-zia,
American-zia Lai-21
Minam bup sung pan All Distincstions ngah Lia Niang Sian Huai, Lia Thang
Biak Mawi, Gualzawhna sang tawh minam hong tawi sang Sangnaupangte
thu, a mau "aw" te... ahih thei zahzah kaikhawm in lungdampihna tawh
ZINGSOL pan kong suaksak uh hi. Lai - 9
Tuimang le Haiciin ah Tan 10 Sang kihong
Nay Pyi Taw Zomi Siamsin Kipawlna kinei ta
University ah Sia a sem ta ding Siamsin te
Khalkha ah 2013 Tansawm zo te Pahtawina
Limlak : NuCiinZa Huai,
Lia NiangSianLun(Vei), Lia CingDeihZam(Tak)
Arrangement: Lia NiangSiangCiang&a lawmte
Na khempeuh in Pasian sungpan piang hi. Pasian tungtawn in ahi hi. Pasian
ading ahi hi.
Information i cih thute kinawh khel mamah hi. Kikhelna in thu aneih
mahmah tuhun ah mipilte in genkholh theihloh hun (age of uncertainity) ci-in,
Nate in kikhel hi cih ciang hi nawnlo in "Na i cih in kikhelna hi" (na khatpeuh
in akikhel pelmawh ding kikhelna hi) zong kici hi.
Atunga thute lungngai kawmin, Zingsol in tutungin PILNA thulu nuai-ah i
kimuh khop dingin kong zawn uh hi. Tukum Tan 10 lawhcing takin hong gualzo,
Kendang ah a po Paak i sangnaupangte' thu, a mau'aw, Zogam Tan 10 dinmun,
University ah bang Major hoih pen hiam? cih thu te a nawk khin Siamsin te'aw
te, Zomi Ph.D Mimasa Dr. Leo i muhnate.. akp...tunai Zomi thuthang, teltuam
Kawlgam le Leitung thuthang te, Cidamna, Ciamnuih cihte dong in namkim in
kong luii uh hi.
Tua ban ah, Zomi tangthu ah akiciamteh den ding "Zosuan Tuailai
Khawmpi" thute a lim a mel, a thu a la te tawh kong luii uh hi. ZTK laimai ading
hong ding-khia Kawlpi Siamsin makaite, Pa Lian Tuang le a lawmte tung ah
"Zingsol" in a lungdamna gen gai zo lo hi.
Zingsol in upna thupi sak hi. Itna tawh nasem hi. Lawpna tawh mainawt
den hi. Apahtawi huaite pahtawina ah zia neilo hi. Tutungin Zingsol min dingin
U i vawh hi. U i cih in Mikang kam,You hi-in I hilo, nang hi-in, kei hilo hi.
Zingsol in nangte dawl lamsang nuam hi. Ei le ei kinialna, mite thupi sakna
hi-in Khazih lungsim zong ahi hi.
Tuni in Zingsol in, Nang na om manin kei kapiang hi, ci hi.
Nang nong panpih manin kei kanungta hi, ci hi.
Nang ading,
Tg Thang Sian Sing, Singpi
Zingsol.u.tanupi
2
Vol 15. No 6
July 2013
ZINGSOL
Thang van dawn pan...
Taang pha alsi...
Tuunnu Zogam...
Mun ci tengah
Na luai Zopau ...
Na pom Zolai...
Na vaang taang sak aw...
Mipite sung ah na theihsaknop thu te
ZINGSOL PAN TANGKO IN!
Editorial
Tg Thang Sian Sing
Final Part II
University of Medicine II, Yangon
Inn
ZOMI te sung ah ka lamet loh zah
dong phial ding a kihawm khia ZINGSOL
LAIKHAK ka muh tung bangin ka ci hikmul
bangsuak liang hi. Angtang mahmah ingh.
Hih bang a hoih Zomite in lai a hawm zo
ding in zong um ngam lo phial hi ing. Aasung
a thu te zong thupi sa mahmah ing. Zomi
khempeuh in a sim theih ding in Agent
kician mahmah khawng om leh lunggulh
huai sapeuh mah ing, tu a asem te hawm
thawh na hi lo in, hanciam lai ni cih na hi.
ZINGSOL LAIKHAK tanu te Topan thupha
ong pia in mailam ah ih Zomite kilapsanna,
khuamuhna a suah nading in ka om na mun
pan in thu kong na nget sak den hi. Topan
thupha tampi ong pia hen. Khuaneu khuapi
a kizelh zawh nading hanciam ni e
Sia Khual Sian,
New Dalkhai, Zogam
Laikhak
Mun gualh zia
Color Advertisement te pen Zingsol ah
hong ki-ap hun tawh kizui in,
1. Front (Special), Back Cover
2. Laimai 3
3. Laimai 18 cih bang in kiguang deudeu hi.
4. Ahunhun in laimai kibehlap hi.
Black & White Advertisement te pen,
Zingsol ah hong ki-ap hun tawh kizui in,
Laimai Taklam (odd number pages, 3,5,7,9
cbt.) te ah kiguang masa hi. Tua khit ciang
in, Laimai Veilam (even number pages, 4,
6, 8 cbt.) ah a kiguang deudeu hi.
Graphic Design lamsang
Design suaih sa hi ding a, JPEG fle type,
email or Data Disc tawh khak ding hi.
Zingsol ah Design ap ding hih leh,
1. Suahsaknop Data Laimal te
2.Suahsak nop Photography te tawh khak
ding hi.
a.Photography te pen High Resolution hi
leh hoihsuah pen hi.
3. Email pan kikhakna ah, Kawllai akihel leh
ZawGyi Font tawh khak ding kisam hi.
Design man
a. Total Page -10,000 Ks.
Ahun ni 5 a tawmpen kisam hi.
b. Half Page le tua sang aneu zaw te pen
5000 Ks hi. A hun Ni 2 a tawm pen kisam hi.
c. Design Fees pen 1 vei bek piak ding
kisam hi.
d. Zingsol pan akisuai design te Kha sim in
kipuahpha thei hi.
ZINGSOL in Zolai a sim nuam mimial khat ciat i thapiakna le
nulepa sanggam te i Advertisement tawh panpihnate hong
kigawmtuah ciangin hong taangzo ahi hi.
Gamsung, Gampua a om nulepa, sanggam u-le-nau te in
Pasian hong piak thupha te, Mipi sung ah i theihsaknop thu
tuamtuam te i tangkona tawh ZINGSOL Journal hong taang
suak zawh nading in, ZINGSOL ah Advertisement nong hel
nading un zahtakna lianpi tawh kong sam uh hi.
Tg. Sian Nun Siam, Siambawi.
email:zingsol.laikhak@gmail.com
Ph:09444015774
Your
Continuous Supports
Keep
ZINGSOL
Shining!
1
Special Front
Cover Page
A butuam tung ah
2
Back Cover Page
Anunglam
butuam tung ah
4
Half Page
Laimai bup lang
5
Quarter Page
(Laimai 1/4)
6
1/8 Page
Aphei lam
(Landscape)
Atung
(potrait)
I
Non-disintegrationoftheUnion
Non-disintegrationofNational
solidarity
PerpetuationofSovereignty
Zingsol laihawm sungah kigelh laite in
Zingsoltanute ngaihsutna bang hi khin lo hi.
Dal khat 500ks. Limited Circulation within
Zomi/Chin Communities.

Zingsol Laihawm Kingah Theihna Tanu te

Tedim: Tg Nang Kim Sang (09400308250)
Pa Gin Khan Khai (Chin Taung Tan Gate,
09400312288)
Lia Dim Awi
Tonzang: Tg Thang Suan Mang (0947173010)
Kawlpi: Pa Lian Tuang (09400511757)
Tg Zam Thuam (09400307982),
Tg Bia Za Mung (09400308014)
Tg. Pau Tawi Thang (09400421981)
Mandalay:
Tg Ignatius Thang Sut Mung (09402586246)
Tg Sian Nun Siam (09444015774)
Tg Nang Khan Lian, Tg Kham Geel Cin Tung,
Tg Peter En Lam Sum, Lia Niang Sian Ciang
(096504523), Siama Ngai Bawi (Paradise), Lia
Vung Sian Ciang
Hakha: Sia Thang Za Khual (09400305308)Dr.
Nung Mun Thawn (09400305314)
Haiciin: Pastor Pau Khan Sing, Haiciin Baptist
Church
Mogok: Pa Langh Suan Thang (096538182)
Pyin Oo Lwin: Pa Lian Kaih Mang (0949331723)
Lashio: Pastor Kimpu (0949101477)
Zangkong:
Tg Thang Sian Sing (GAG) (09421103314)
Lia Niang Theih Kim (TBCY)(09420024161)
Lia Niang Mun Lun (ICC) (09428018016
Tg Chin Suan Kap (WOH) (0973033732)
Dr. Cing Zeel Niang (AZBC) (0943091230)
Tg. Pau Sian Muan, 09402609242

Tonsim : T. Sawm Lian, ZBC
Tamu & Lamka : Rev. Suak Do Pau (09

Zingsol kingah theihna Munte.
Kawlpi :
(1) Zingsol Store (Pa Cin Suan Thang),
(2) ZCLS Zumpi,
(3) Taungzalat Hotel,
(4) KG Store (Lan-song),
(5) Luandim LCCI,
(6) Sunway Video & Photo,
Tedim:
(1) Mala Niangtui Sai,
(2) Zolengthe Library,
(3) Chin Tuang Tan Bus-phual
Hakha: Ciimnuai Chrisitan Fellowship
Yangon :
CLC Book Store
No. 191, 39 St. Kyauktada Township, Yangon.
01-249176, 01-252224
Mandalay : (1) Dynasty Hotel, Victoria Hotel,
MZBC, EZBC, Paradise Mission Center, TAG.
ZINGSOL PHUALPI
No. (67), 69st Street, Bet; 42nd St x Teihpan St.
Maha Aungmyay Township, Mandalay.
email: zingsol.laikhak@gmail.com
Our Three Main National Causes
Thuumna
Tutung Zingsol Journal (Lom 15 Hawm 6na,July2013)
Laihawm pen thu tuamtuam hangin Kha i Nipikal masa
sung in hong taag sak zo lo ka hih man un kisuanna lianpi
tawh kong thuum uh hi Zingsol tanute
Zangkong, July 7, 2013 Tedim
Baptist Church - Yangon (TBCY)
Biakinnpi honna Pawlpi Kum 16
cinna lungdamna pawi pen No.
156 , Baho Road, Kyuntaw (S),
Sanchaung Township, Biakinn
thak ah lawhcing takin kibawl thei
hi cih thu kiza hi.
Zingsang nai 9:00 pan akipan
Biakinn honna hun ah Yangon
Region Chief Minister tang in
Rakhine Afair Minister le MBC,
President, Rev. Dr. Zaw Win in
Biakinn thak honna nei uh hi.
Mualsuang honna Mrs. Colonel
Dal Za Kam, Biakinn kong tawh
honna Rev.S.Pau Khan En, Ph.D
(Pawlpi kem siapa) in nei hi.
Pawlpi mite ten "Hallelujah" Lapi
sakna nei in, pawlpi President Pa
Kap Khen Pau in zinmuak
thugenna nei hi. Gamuk Kumpi
lampan in lungdampihna gen in,
Pawlpi kem Siapa thupha piakna
tawh hun te kihial bawl hi.
Zingsang 10:30 pan in
Biakpiakna kibawl a Chin Baptist
Church le Kachin Baptist Church
pan Choir tawh kihel uh hi.
Sun 2:00 pan - 4:00 sung "Kum
16cinna le Nekkhawm" hun kibawl
a, Zangkong Zomi pawlpi
tuamtuam pan kiuap ciat a,
Mingalardon Zomi Baptist
Church (MZBC), Agape Zomi
Baptist Church (AZBC) leh Siyin
Baptist Church (YSBC) ten lapawl
tawh lungdampihna kilakkhia hi.
Nitak lam in, "Pasian
Minphatna Hun" kibawl a, Sangpi,
Zamnu, Stephen Mang , Niangpi,
Lentong Kamkhen, Nu Toih, Tua
Tuang, JK Sang, Khuppi , Tein
Khai, Ulitmate Dancer Group,
Moment of Faith Band, Alain leh
TBC-Y khangno te in phatna la te
sa uh hi.
Tua ni in Pawlpi 40 kiim pan
mimal 1500 bang kihel thei hi cih
thu kiza hi. Kimnu/Momno
TBC-Y Biakinn Honna le Kum 16 cinna lawhcing takin kibawlzo
Photo: Thang Sian Sing
3
Lom15
Hawm6na
Tangsih Kha 2013
Thuthang
4
Vol 15. No 6
July 2013
Zomi Emergency Team (ZET) - Malaysia
KL, June 11 Malaysia Gamsunga khuasa Zomi khat
peuh tungah Zawhtawhna, Simmawhna, Bawlsiatna,
Vuakna, Zomi Numeite' tungah zawhthawh thutawh
kikholh pih gawp cihte pen athu om bangin, hunlap
tak-a, vaanzawh ding cih geelna tawh Zomi Emergency
Team (ZET) kiphuan khia hi cih thu Dal Sian Hung,
tung pan kiza hi.
Tuimang le Haiciin ah Tan Sawm Sangpi Kihongta
June 6, 2013 ni in
Tuimang khua ah Tan Sawm
sangpi honna kinei in
Tonzang pan Sang lamsang
Ulian te pawl khat in va hong
to hi. Sang hong lawm na in
hausa pa Pa Dai Ngaih Lian
in sialtal khat, Pa Gin Khaw
Tang (Hausalui) sialtal
khat leh mipi ki pawl na pan
sialtal khat tawh ki bawl in
khua kim pan zong a huam
in ki pai hi.
June 7, 2013 ni in Haiciin
khua a zong Tan Sawm sang
honna ki nei to suak hi. Tan
Sawm sang lawmna in sial
(3) leh vok khat tawh mipi
ankuang umna ki nei hi.
MaaMang, Tonzang
Sakollam ah Child Rights tawh kisai thusin na kinei
Shia Shian
10-12 June 2013 sungteng Tedim khua Sakollam vengah
TBC - Unicef te in Child Rights & Child Protection tawh
kisai thusin na Sakollam Baptist Church ah nei cih thu kiza
hi. Khuakim, khuasung nupi papi te tawh thusinna ah a
kihel pen 60 val bangpha uh hi .
Tuhilh siakhat a hi Pa Cin Sian Sum in, Mailam ah ii
Tedim gamhuam khantoh nading hi-in mailam ah ii tu ii
tate in mipl, milian makai hoih mipi ciang hong suah theih
nading in naupangte khantoh nading leh Pattah dan ding
ka hih theihzah uh ka hilh uh hi ci-in gen hi.Hih thusin
na hunsung in SBC khangnote in innteek sem cih thu kiza
hi.
Zogam a Toll Gate masa pen
Ambrose Kap, Zomi Daily
05 June 2013 Tonzang township sung a om, New
Darkhai leh Old Darkhai khua te kikal ah Zogam a ding, a
masa pen Toll gate (Lampi zat man sum donna) om ta cih
thu Khua makai te tungpan kiza hi. Hih khua te gel pen
India gamgi a om khua te hi in, Kawlgam lam pan mawtaw
a lut thei loh hang India lam pan mawtaw lim lut mah mah
hi. India lam pan Kawl gam a lut suk ciang in, Old Darkhai
tawn masa a hi man in, New Darkhai a pai sak suak nop
uh leh Toll gate ah sum Rs 500-1000 ta Old Darkhai te piak
kul ham tang hi.
ZAM kum 7 ci'n Khawmpi & Palai kitelna nuamtak
kizo
Zomi Galtai tampi tak
aomna ahi Malaysia gam
Kuala Lumpur khuapi
laizangah ZAM kici Zomi
Association of Malaysia
zumpi aom zawh kum 7
cinna kumcin Khawmpi leh
ZAM zumah hunbit Palai na
sem ding mi 11 kiteelna
hunte ih geelna sa
ombangin, June 07, 2013
Friday ni zing nai 11:00 am
pan 6:05 pm dong kibawl
thei cih thu kiza hi.
Khua kipawlna pan
tangmi 47, Pawlpi pan
tangmi 16 leh thu ngai a,
hongpai khempeuh tawh
mipi 150 bang kipha thei hi.
2013-2014 kum sung ZAM
Hunbit Palai asem ding hih
anuai-a teng mipi deihna
tawh kiteel khia thei hi.
Ofce Bearer (OB) teng:
1). President: Hau Suan Khai
(Mualbem)
2). Vice President: Kam Lian
Mung (Tungzang)
3). Secretary: Joseph Mangsen
(Thalmual)
4). Asst. Secretary: Khoi Sian
Tuang (Thalmual)
5). Treasurer: Joseh Kam Tung
Sang (Suanghoih)
6). Accountant: David Mungno
(Luangel)
Executive Committee:
1). Tuangpu (Cikha)
2). Thaa Mung (Haupi)
3). Kep Lian (Lunmual)
4). Mangpu (Sezang)
ZWO makaipi:
Ning Ngaih Hau (Chiantagyi)
Sr: ZAM info
New Darkhai ah Tui Tungta
June 14, 2013
"Zogam nitum na lam a om Tonzang Uk sung New Darkhai
ah tu ma laipek a ki lung gulh a ki hanciam a hi TUI
nekdingtawh ki sai in Topa thupha tawh tu in Khua nukhua
pa te leh Kumpi te pang khawm in a kisepna pan in tu in
khuapan tai 4 na aki la Tuipen, hong tungta a hih man in
ki lungdam mah mah hi. Hihhang a agim, neih leh lam
tawh huh gam sung, gam pua a om mi khem peuh tung ah
zong lungdam a ko pah hi ungh." Pastor G. Khual Khan Sian,
J, AG New Darkhai
Malaysia Paidingte' Theihding Thu
12 June 2013
Malaysia ongpai Zomi kadot
atamzaw sungah, UNHCR
lunggulh, Gambel-a ongpai
tamzaw hi. Pawlkhatte pen
Sum zongnuamngiat hi-a,
Pawlkhat leuleu pen ngimna
kician taktak neilo, ongpai
pongpong cih zongh om hi.
Malaysia ongpai dingte
theihding thu pawlkhat
anuai ah endihni.
1. Malaysia paina Lampi nih
om hi. Tua pen, Tunglam leh
Nuamlam(Leilam) hi-a,
tunglam tawh paina pen
Legal tak, lungmuan
omtak-a paina ahihman-in,
Tunglam mah tawh ongpai
zaw un. Nuailam pen
tulaitak khuahun sialua,
lampi hoih nawnlo hi.
Nuamlam tawnin ongpai
peuhmah kei un.
2. UNHCR ngah dingpen
100% lamet omlo hi. UN
ngahlo dingin khensatna
tawh Malaysia nongpai
ngam hiam?
3. Sum zonzia pen, Legal
takin nasep theih omlo
hinapi, Ei akhom ding nasep
pen omden lelsam hi.
At amzaw Annsai
(Restaurants) hi-in, Khasum
RM. 800/ 900/ 1000/ 1100/
1200 cihbang kingah thei hi.
Tua sungpan. nasep lemtang
lo thei-a tuabang hun ah
i-om nading, Innsaapna
neihkul hi. Room khat teh
RM. 150/200/250 cihbang
hi-in, Mitawh belpawl leteh
RM. 100 cipak ni. Khasum:
900, Room: 100, Zattawm:
100, Kiginkholh: 100.
Balance: 600 Kyat x 290 =
Kyat 174,000. Kawl Gam
sum in, 174,000 bek
kikhakzo ding hi. Na kizo
takpi hiam? Hipen cidam in
nasep pongman nasep leh
hibek hi.
Dal Sian Hung
Zomi Foundation Home Mission
Kuala Lumpur, Malaysia.
Mob: 011-1573-1275
Email: dalsianhung@gmail.com.
Photo: MaaMang
Khua sungmipi khantoh nading kikupkhopna
Zogam saklam aa om Tedim gamsung, Ngente khua ah
June 21- 22, 2013 ni in khuasung mipi khantoh nading
kikupkhopna kibawl hi. Network for Chin Community
Development (NCCD) kipawlna makaihna tawh akibawl
hi a khuano(8)pan in palai (22) kihel thei uhhi. NCCD
kipawl na pen India leh Kawlgam gamgi aom Zogam nisuah
gamgi ah nasem kipawlna khat hi in, Chin Public Afair
Committee Department tawhzong akizom kipawlna khat
ahihi. Zogam Laizang lam leh Khanglam ah zong hih dan
thukikupna nei lai ding uhhi cih thu kiza hi.
Matupi ah Pateh nekhial Unau 2 si
18 June 2013 , Zogam khang lam Matupi khuapi huam
Tawnglen khuano abeisa nung May 2013 Nipi nunung
sungin Pateh(mushroom) namkhat nekkhelhna
hangin,Innkuan mimal 7 lak pan atapa Upen kum (13) le
a neupen numei ahi hi cih khuasung mi khat in gen
hi.Sumbawi, Zomi Daily, Khonumthung,
CCF-Hakha Kum (37) Kumcinna
Nopci takin kibawl
Hakha, June 30 Ciimnuai
Christian Fellowship (Hakha) pen
Khalkha ah a kiphuhzawh
Kum(37)cin BIRTHDAY Nopci
takin kibawl thei hi. Limkhai
khua pan Rev. Dongh Cin in
hanthotna pia hi. CCF-Hakha
Founder Khalkha ah hong
nuntaak pih lai Pu Phot Kho
Thang, Pahtawina kinei a, HTTI
pianna thu, tua pan CCF ah a
kikhelna thu, CCF piankhiatna
thu te Pa Vei Suan Pau in genna
nei hi. Akikhawm thei khem
peuh Aksa taangcim tawh kivak
hi.
CCF-Hakha ah Inn (153), Mimal
(564) [Pasal (259), Numei (305)]
kipha hi. Kipawlna sungah
Pawllut Pawlpi tuamtuam te in
[Baptist, RCM, AG, SDA, UPC,
EBC, GBC, LCJC, BCM, Yaweh,
MEC, Laipian (phungpi),
Siangsawn, Buddish] Pawlpi (14)
kipawlkhopna ahi hi.
Tg. John Thang Za Khual
ZO ZUMPI, Khalkha
Zogam bup ah alianpen khuapi Khalkha ah Ciimnuai tate kikhopna
Akilam san CCF Biakinn thak
M
alaysia Zomi Thuthang
Thuthang
5
Lom15
Hawm6na
Tangsih Kha 2013
Manipur University pan Ph.D. (History) Ngah
PaS. LianzathangNgaihte...
in Manipur University pan in
June 24, 2013 ni in Hunluithu
(History) tawh Ph. D. Lukhunel
kai hong ngah hi cih thu kiza hi.
Ama i Thesis pen "The Ngaihtes:
An Ethno Historical Study" hi.
Amah pen Pu S. Paukhovung
Ngaihte le Pi Gouzaching
(Bungmual khua) te tate lak
pan a 7 na hi a, tulaitak in
Manipur University mah ah
Section Ofcer
a seplai tak hi.
Hminthang Suantak,
(zogam.com)
SIAMSIN
Zokam- Zokam Tongdot (Dictionary) Laibu Thak
Siapi Dr. H. Gin En Cin in
kum tampi sung akaikhop
Zokam Zokam Tongdot
laibu pen a sawt lo in kingah
ta ding hi cih thu kiza hi.
Hih laibu tawh kisai Pa
Tang Pil Mung in Zingsol
ah anuai a bang in hong gen
hi.
Zokam - Zokam Tongdot
pen ei Zomi sungah a
omngeinai lo amasa penpen
hi kha dingin lamen hang.
English dictionary dan mah
in, kammal bul(main word),
awsuak(pronunciation),
anam (part of speech),
gencianna(explaination) le
akisam bangin gentehna
(example) cih bangin
kiciantak in kikaikhawm hi.
Laimai 120(two column)
kim hi-a, Zolai Kammal tul
10 val kihel hi.
Avekpi-a ready sinsen
Laibu bawl ding bek akisam
hi-in, a sawt lo in hong
kikhawmkhia ding hi.
ZSK-Mdy : Kumcin Kikhop (Annual Meeting)2013
Zomi Siamsin Kipawlna - Mandalay i Kumcin Kikhop le Panmunlen
Kiteelna pen abeisa June 28, 2013 ni in Mandalay Zomi Baptist Church
le Pa Cin Khan Pau te inn ah kibawl thei hi cih thu kiza hi.
Tua hun ah, Siamsin senior Pa Mang Khan Gin (Winpress Education
Centre) in hanthotna, Rev. Dr. Thang Suan Piang, Senior Pastor,
MZBC in Siamsin te thupha piakna nei hi. Siamsin senior Dr. Tg Sian
Nun Siam in ZINGSOL laihawm tulaitak dinmun le mailam kalsuanzia
ding thusunna nei hi. Laisin kum 2014 ading Panmunlen Kiteelna,
Abeisa 2012 Kum "Siamsin of the Year" Kiteelna le "Etteh Huai
Makaipi" pahtawina piakna, "Cing Khup" le "Ngambawm" (King &
Queen) kitelna te tawh nopci takin kibawl thei hi cih thu kiza hi.
University ah Sia a sem ta ding Siamsin te
LiaMangNgaihCiin
Mandalay, July 1 Kawlpi a teng,
Pa Thawng Do Khup le Nu Langh
Khan Niang te tanu Lia Mang Ngaih
Ciin pen University of Medical
Technology-Mandalay, Medical
Laboratory Technique Department
ah Demonstrator panmun hong
ngah hi. Amah pen abeisa February,
2013 in tua sangpi pan mah in B. Med.
Tech Lukhunelkai a sang Siamsin
khat hi-a Zomi Siamsin Kipawlna
Mandalay i Human Resource
Development Department ah 2012
Laisinkum Panmunlen Siamsin
makai khat ahi hi.
LiaNiangKhanNuam, Nuambawi
Hakha, July 1 Zogam khuapi
Khalkha a teng, Pa Vei Suan Pau le
Nu Niang Zam Mang te tanu, Lia
Niang Khan Nuam in Government
Technological Institute (GTI)
Hakha, Electric & Communication
Department ah Demonstrator za
angah mi 12 lak ah hong kihel thei
hi. Amah pen GTU-Kalay pan in
2012 Kumin B.E. (EC) Lukhunelkai
sang hi a Siamsin sungin, Zomi
Siamsin Kipawlna Kalay, Ciimnuai,
TCF te ah Sumkem Panmunlen
Siamsin makai khat ahi hi.
Zomi SiamsinteLaimai Thak
Nay Pyi Taw Zomi Siamsin Kipawlna
Geelpi
General Secretary,
Zomi Siamsin Kipawlna , Myanmar
Nay Pyi Taw, Yezin Agricultural University,
University of Veterinary Science, leh University of Forestry cih
University Thum ah om Zomi Siamsin te in NAY PYI TAW ZOMI
SIAMSIN KIPAWL NA ci in kum 2013 June kha ni (1) ni in kipawlna
ki nei ta hi.
NAYPYI TAWSIAMSINKIPAWLNAngimna:
(1) ZOMI siamsin khat leh khat ki it na a khan toh na ding leh minam
it na aliat semsem theih na ding.
(2) Minam dang te lak ah ZOMI minam leh ZO ngeina te aki lang sak
theih na ding.
(3) Mun tuam gam tuam a om ZOMI siamsin te in ki zop na neih ding
leh pum khat suah khop theih na ding.
NAYPYI TAWZOMI SIAMSINKIPAWLNAlehPanmunletna
Nay Pyi Taw, Yezin a om sang thum pan, kum 2013 sung in ZOMI
siamsin a vekpi in mimal (15) ki pha hi. Siamsin te in Department of
Agricultural Research (DAR) a om Pa Dr. Pau Sian Kam inn ah kum
2013,June kha ni (1) ni (Saturday) in kipawl na neih ding ki kup na
pan in NAY PYI TAW ZOMI SIAMSIN KI PAWL NA ci in siamsin ki
pawlna leh a nuai a pan mun len tuam tuam te len ding in thu khen
sat na ki nei hi.
Panmunlenteng
(1)Dr. Pau Sian Kam (Advisor)
Assistant Research Ofcer, DAR
Ph; 09 49203897
(2)Lia Thang Lam Lun (Chairman) 42/Ngwe Taung
Master Student, Agronomy, YAU
(3)Taang Thang Khan Kap (Vice-Chairman)
Fourth Year, YAU
(4)Taang Pau Lam Thang (Secretary) 15/Lynn Zin
Second Year, YAU
NAYPYI TAWZOMI SIAMSINKIPAWLNAadinghuhna:
NAY PYI TAW ZOMI SIAMSIN KIPAWLNA kipatni in Pa Dr. Pau Sian
Kam in sum tang tul sawm (10,000 Ks) tawh hong ding khia sak hi.
Kawlgam sung University, College tuamtuam ah Zomi Siamsin a
tawmpen 2000 val ki om a, Yangon, Mandalay, Sagaing, Monywa,
Magwe, Hakha, Falam, Kalay khuapi te ah Zomi Siamsin Kipawlna
om khin a, tu in Kawlgam khuapi thak Nay Pyi Taw ah khat hong
kibeh lap ahi hi.
Yezin Agricultural University: Kawlgam bup khat bek a om, lokhawh
gankhawizia pilna sangpi hi.
"Ciimnuai Vontawi Siamsin Kipawlna" CVS pen 2003 kum in
University of Medicine - Magway bulphuh in hong piang khia ahi
hi. Photo: CVS- Fb
"Ciimnuai Vontawi Siamsin Kipawlna" Kum 10
Cinna Pawi
Kawlgam, Magway khua a om Ciimnuai Vontawi Siamsin
Kipawlna Kum 10 cinna pen, July 6, 2013 ni in Pa Mang Lian Khup
te inn ah Siamsin te in nopci tak in bawl thei uh hi cih thu kiza hi.
Sia Nangpu in Siamsin te hanthotna pia hi in Magway khuasung
om Zomi nulepa te tawh nitak ankuangumkhopna nuamtak kinei
thei hi. CVS Kum 10 cinna melmuh Magazine khat zong kibawl
ding hi cih thu kiza hi.
Zomi SiamsinKipawlna-Mandalay(LaisinKum2014) PanmunlenKiteelna
PAWLLUTANG: Tg Ha Kee Shein (Mand),
2nd Yr, France, Mandalay University of
Foreign Language
THUZEKPI: Tg Kham Sian Khai, 1 Yr,
Chemistry, Yadanabon University
LAI LAM LE THUKIZAKNA THUVANPI: Lia Khai
Gin Cing, 2nd Yr, B.N.Sc, University of
Nursing
SUMLEPAI THUVANPI: Lia Pau Thian Huai,
2nd Yr, University of Traditional Medicine
NGEINA LAM THUVANPI: Lia Cing Lian Muan
Cing, 2nd Yr, Law, Yadanabon Univesrity
Siamsin of the Year (2012)
"Lia Lian Khawl Cing" B. Med. Tech,
University of Medical Technology
Etteh Huai Makaipi Pahtawina
"Dr. Tg Sian Nun Siam" University of
Medicine
Cingkhup le Ngambawm
Lia Pau Thian Huai & Tg Kha Khai
Lia Cing Lian Muan Cing & Tg Ha Kee
Shein
Muizawl Khua ah Khangno Kipawlna (ZYA) kiphuan
June 10, 2013 ni-in Muizawl khua ah Zomi Youth
Association (ZYA) kici khangno kipawlna khat phuan khia
uh hi cih thu Pastor David Tang Za Khual tung pan kiza
hi. "Tua bangmah in kipawlna a neisa khuate in bulkip nei
semsemin anei nailote zong kihanthawn ciat ni. Zomi
Khangno Khawmpi a nihveina ciangin Myanmar gambup
huam kipawlna kip khat ding khia taktak ta dingin lamen
hang. Tua panin international ah ci zel leng hi lo dia! 2013
kum pen min phuah kum leh kilam zia ding geelna hun hi
sak tek ni."ci-in Sia Khual in gen hi.
Zosuan Tuailai Khawmpi ah Zomi Khangno Kipawlna
te khua kim tek ah neih zawh nading, a om sa kipawlna te
akip a kho nading lunggulhna a om na tawh kizui in
Muizawl khua ah ZYA-Muizawl hong piang khia ahi hi.
ZYA, Muizawl Unit Makaipite:
1) President : Pastor David Thang Za Khual
2) Vice President: Pa Pum Za Tung
3) Secretary : Pa Khual Khan Piang
4) Joint Secretary : Pa Mang Lian Khup
5) Treasurer : Tg. Za En Sum
6) Assistant Treasurer : Tg. Nang Thawn Sing
7) Accountant : Pa Pau Sawm Tung
MNL ah sui tading
16 June 2013
Kawlgambup ah Tuukpeng a siampen teng kimawlna
Myanmar National League (MNL) ah maikum akipan
Zogam bup tangin kimawl Chin United FC (CUFC) le GFA
(Gospel for Asia) Team te in sui thei ta ding cih thu kiza
hi.
"Adiakdiak in Club owner Dr. James Lian Sai, CEO Pa Do
Khan Khup, Coach U San Win leh akimawl mimalkim
lungdam pih hang. Brovo!" ci in CUFC tha apia Tawng
Mang in gen hi.
MNL ah Tuukpeng team khat din zawh nading in Sum
tampi bei hi a, "Kum 2 sung in CUFC ading Tein Tul Sawm
Nih kazangh uh hi" ci-in Dr. James Lian Sai in Chin World
Media ah gen ngei hi.
Keep Hope Alive: ZSK-Mdy 2013 Thubullet Photo: Peter Suumpi
KIPUMKHAT DING MASUAN KHAWMIN KITELSIAM NI!
TgBiaZaMung(TU, Kalay)
General Secretary,
Zomi Siamsin Kipawlna - Universites, Myanmar
(Laisin Kum 2012)
I
pumpi pen a tung
aom (khut, khe,
mit,.etc) te sangin
lianzaw hi. Ciangkang nih
gawm leng khat sang
gikzaw hi. Zomi te
paunak ah nupa kilung
tuak khuakhat in zolo,
khua khat kilung tuak
khua kua in zolo ci hi.
Tua ahihmanin
kipumkhatna (mapan
khopna) in kuama suksiat
zawhloh na a hi hi.
Ahi zongin thukizakna
(news) tuamtuam te ah
kipumkhat ding(mapan
khopding) cih lai kitam
muh pen lai ahihmanin
Zomi te kipumkhat zo
taktak nailo cih kilang
mahmah hi. Bang hang
hiam cih le ankham gilvah
khat gilkial ing ci -in
awngawng lo hi.
Mihing khat bek
kipumkhat tak ei ki cithei
lo hi. Khat pan atungsiah
te kipawl khawm a mapan
khopna in kipumkhatna
ahi hi. Kipumkhatna
deihna (khiatna)in ki
batlohna( kilamdang na)te
thupit ngaihsut ding, khat
sim ki zahtak na ding,
kigawm khopna tha neih
nading, thanemna te
thadip kik na ding ahi hi.
Hih munah ki batloh na te
thupit ngaihsut ding a
thupi pen a hi hi.
Tuhun ah leitung
ahibangin mulo in amau
muh nop bangin amu
kitam mahmah ta hi. Mi
khatpeuh tawh ngaihsut
(muhzia) a kibat kei le hih
thu nang tua ci muh maw
cin gen theih huai hi. Ama
muh zia nasan zawh kei le
zong nang a hong san zawh
ding na hanciam kul hi. A
tawpna ah lungkimna
nangah zawh kei uh le
kipawlkhawm a nasepna
lampi (win win )zuih ding
ahi hi. Tua hilo in (zero
sum) kei tawh ngaihsutna
kibang lo teng kagal i cih
pah mawk le kipumkhat a
na sepkhop ding hong om
thei nawnlo ding a,
ngaihsut kholhloh pi in
ngaihsut kholh khak
manloh na mun kitung thei
ding hi. Hi banglung sim
neite pen emotion
( lungsi m) ultung
tuangsuak lua teng ahi hi.
Mi pawlkhat ten mi dang
khat thugen lunglut tak
ngaihsak ding pen sawmlo
in ama genkik ding bek
ngaihsun kha hi. Leitungah
mikhat thugen itna le
telnopna tak tawh a ngai
mihing kitawm mahmah
hi. Tua bang miding ki
khaat mahmah hi.
Itna le telnopna takpi
tawh mikhat thugen
ngaiding hi leng ama
muhzia (a ngaihsut na)
aman (truth) ki theithei hi.
Ei zong ama muh bangin
kimu thei hi. Ama (feel)
thuak bangin ki feel thei hi.
Mi a tam zaw in kizopna ah
ama lungsim puakzia(
character) theih masak
sawm lo in midang khat
tungah tua teng piak
sawmthei mawk hi.
Langnih saikak (win
win) ngaihsut khopna tawh
kitelsiam leng aman nei
gualzawhna kingah pan
ding hi. Langnih saikak a
(win win) ngaihsut pen
khat le khat ki zopna ah
akibang hamphatna a
tawmtung ahisak nuam
lungsim ahi hi. Hih bang
lungsim in nuntakna pen
kidemna in mulo a, mapang
khawm a nasepna lianpi hi
ci in mu zaw hi.
(Win win) langnih
saikak ngaihsutna in
mawhna ( )te enlo in,
a hihna() en zaw hi.
Gentehna: Company ah
Manager le nasem ten
company lungtup,
kalsuanzia, a omsa nate
tungtawnin mapang
khawmin hong sepkhop
tak uh ciang gualzawhna
hong ngah pan uh hi.
Langnih saikak in ngaihsut
khopna, kikupkhopna,
sepkhopna pen geelsiamna
(management) I kungpi a
hi hi. Manager pan nasemte
ahuh apanpih na tawh ama
uksiamna tampi sangkhan
thei hi.
Ahizong kipawlna khat
ah paizia mantak in a
kalsuan le bek langnih
saikak ngaihsutna hong
khang ding hibek hi.
Tintan piakna, nasep ding
(project) geelna, sumvai
paaivai geelna peuhah
gualzo/lo cih pen tua
lungsim tungah ki nga
mahmah hi. Tua bang
lungsim pen khat le khat
kidem nopna, panmun
deihna te I huzap na nuaiah
nungta theilo hi.
Mi tawh kizopna ah a
thupi penpen in midang te
na telzawh(understand)
nang hanciam masa in tua
khit ciang tua mipa in nang
hong tel nang ahi hi. Hih in
khat le khat kizopna ah
amuibun pen tawhtang ahi
hi. Mihing khempeuh
ngaihsutna muhzia a
kibang khin dingin (100%)
lamet hetlo ding ahi hi.
Tuhun ah mi khempeuh
suakta takin ngaihsut
ki bat l oh t hei hna
khuan(hihna) nei hi hang.
Tua ahihmanin kipumkhat
dingmasuan khawmin
sepna bawlna peuhah i
kibatlohna te zong
kitelsiam tek leng asawtlo
in Zomi te kipumkhat zo
ding cih ka lamet hi.
6
Vol 15. No 6
July 2013
Lianpu & San Mang
Zogam, Tonzang khuapi ateng Pa Jude Taddeus Pum Za
Tang le Nu Rosa Ciin Ngaih Vungte' tapa a neupen
Tg.Gregory Kap Suan Lian @ Gregory Lianpu (Zomi TV
Founder) leh Tonzang khuami mah ahi Pa Methodius
Khup Lam Tang le Nu Joanna Cing Khaw Kamte' tate
11 sung pan (6) na Lia Marian Annunciata Ciin San Mang
@ Sanmang te in June 9,2013 ni-in Tulsa khuapi,
Okkalahoma State, USA Zomi RC biakinnpi ah pumkhat
suahna nei uh cih kiza hi. Tongsan

Kimpi & Liannu
Zogam, Tedim gam huam Buanli khuami Tedim khuapi
ateeng Pa Nang Lian Mung le Nu Cing En Niangte' tapa
thumna Tg. Lian Muan Kim @ Kimpi, B.A.B.S., B.Div.,
M.Div., M.T., Ph.D. (USA) le Tedim gam huam Muizawl
khuami Singapore ateeng Pa Pau Khan Khup le Nu Dim
Lam Niangte' tanu upen Lia Dim Hawm Lian,@ Liannu,
BARS., B:A (Eng), M.Div., (Singapore) te in nu le pa le
Pasian thukimpihna tawh Tedim EBC Biakinnpi ah June
4,2013 ni-in pum khat suahna Mopawi thupitak bawl uh
a, Rev.Dr. Do Suan Mung (Founder & President of
FBBC&S) tungtawn in kiteenna nei cih kiza hi.
Dr. Kimpi i Zolai tawh a gelh "Makaih Pilna" kici pen
Hawmkhatna Bu 1000 val bang kihawmkhia bei ziau in,
a nihveina Bu 2000 kim kibawlkik zong bei dekdek ta hi.
Tongsan
Sangpi le Manglek
Tonzang khua Khualai Gozang veng a teeng Pa Joseph
(Tuan Khan Suan) le Nu Maria Zuan Khua Niiang te' ta
guk lak pan a nga na Tg Augustine Suan Tan Sang (aka)
Sangpi le Tonzang khua Khualai Gozang veng a teeng Pa
Stephen Kam Khan Cin le Nu Angela (Nang DoVung) te'
ta sawmlenih lak pan a giat na Lia Margaret Mary Niang
Ngaih Mang (aka) MangLek te in June 8, 2013 (Sat) ni in
St. John Cathedral, Kualalumpur,Malaysia ah Msgr.
Martin Suan Khan Mung thuphapiakna tawh Siangtho
Kiteen na hong nei thei uh hi.
Siamah Manglek pen University of Nursing, Mandalay
pan 2011 Kum in B. N. Sc Lukhunelkai sang hi. Zingsol
laihawm tanu khat hi a, Cidamna lamsang thu le la
tuamtuam te hong gelhkhia den khat ahi hi.
Tg Khen Kip le Lia Zen Zam Vung
Yangon, Pazundaung Veng, 51St St, No.87 aa teng Pa Tuan
Khual (aka) U Maung Maung Tan leh Nu Vanhnuaizingi
te tapa lian pen TgKhenKip (B.T, M.Div) le Zogam,
Cikha khua a teng, Sia Nang Suan Dal S.A.T. (Retd.) leh
Nu Man Khaw Lian te tanu neu pen LiaZenZamVung
(1st year, History) te in June 21, 2013 (Friday) ni in
Judson Church, Yangon ah pumkhat suahna nei uh hi
cih thu kiza hi.
Pumkhatsuah
Lungdamna Khawk
ZINGSOL ah Nopna, Dahna
Suahsaknop a om leh, a thu
te, Minpi, Minneu, A ni, A Kha,
A mun, Thu hong puak pen i
Minpi, Omna, Phone number
te tawh
zingsol.laikhak@gmail.com
ah kikhak thei hi. Ed
Ngaihsutna
Zogam
PaTeeKi(San nih), Kum 42, Mindat
khuami in June 5, 2013 ni in a tenna
Palik Len, Tedim pan in hong nusia a
June 7, 2013 ni in kivui hi.
Tg Lian Cin Tang, Kum 55, Seal
Mang tu Mangtawn beh, pianna
Limkhai khua, in June 8, 2013 ni in
Myoma, Tedim pan hong nusia a June
11, 2013 ni in kivui hi.
PaTangKhenLian,Kum 71, Ngaihte
beh, pianna khuaVangteh in June 9,
2013 ni in Myoma, Tedim pan hong
nusia a June 11, 2013 ni in kivui hi.
Pi Don Khan Ning, Kum 70val,
Naulak beh, pianna Tonzang in June
16, 2013 ni in Myoma, Tedim pan hong
nusia a June 18, 2013 ni in kivui hi.
Thupuak: NK Sang.
Tg.MungSianPiang
Tonzang Myo, Khuavong Leisan veng a teng
Sia.Uk Cung ( BEHS,Tonzang) Leh Nu Ning
Zam Cing te tapa Tg. Mung Sian Piang, tan
10 sin lai tak, June 29,2013 ( Sat) ni in
alawm agual tawh Picnic pai in, Tedim
Township, Anlangh Lei gei ah tui a kibual
na pan in tuikia in hong nusia hi cih thu
kiza hi.
Thelna Laizom
Hiangzing le Taingen kikal Mataw
kibutna pan hong nusia
Antang leh Mikang-leivui pua in Kawl pan
Khalkha akahto Mawtaw khat June 25,
2013 ni in Hiangzing leh Taingen kikal ah
leikiplohna hangin, lamkhang ah Pi(30)
kim khawng kilumlet a, tua phual ah Motor
hawl Tg. Dongh Khen Khai leh a nungzui
Pa Za Nei Kap (Lochawn khuami, Falam)
ten hong nusia hi. A nungzui khat suakta
hi. Dongh Khai pen 27.6.2013_11:00 hun
in Ruavazung hanmual ah kivui hi. Pa Za
Nei Kap pen a pianna khua Lochawn khua
ah Motor(3)tawh kipua suak hi.
Khual Suante
PaPeterGin(54)
Khalkha, Zogam Pilna Zumpi aa sem Pa
Peter Gin (54) (State Education Ofce,
Hakha) in lam et hetloh in June 16, 2103
in, Hakha pan hongnusia vat hi. Peter Gin
pen 1.5.1960 kum in suak hi a, Khalkha zi
nei khat ahi hi. June 17, 2013 ni in CCF-
Hakha biakinn ah a mah tawh hun nunung
kibawl a, Hakha, Ruavazung han ah kivui
hi.
PaBiakNeiPiang,
Zogam, Chin State Government zum aa
Laiat asem Pa. Biak Nei Piang, Nu Mang
Sian Lun ipasal inn a omna Chin-Oo-Si
Kumpi innpan hongnusia cih ki za hi.
PaKhamLianTawng(K-50)
Zogam, Tonzang gam huam, Lungtak
khuami Pa Kham Lian Tawng @ Tawngno
(Kum-50), Pa Kham Khan Suan (Artist
Kyaw Kyaw Oo), Tongsan Translator ii
naupa in May 28,2013 (11:50 Pm) hunin
Saint Fransis Hospital, Tulsa khuapi USA
pan a it mahmah a zi, atate leh suahpih
laizomte akipan Zomipihte nusia in
tawntung mun hong ciahsan cih kiza ahih
manin Tongsan International Media Group
pan dahpihna i pulak hi. A luanghawm pen
June 1, 2013 ni sun lam (1:00 Pm) hunin
Tulsa khuapi a om Memorial Park hanmual
(Cemetery) ah kivui cih kiza hi.
Tongsan
Malaysia
LiaZamSuanHuai
(Mualpi,kum23)
Malaysia gamsung
Kajang Hospital panin
Lia Zam Suan Huai in
TB natna tawh June
23, 2013 11am pawlin
hong nusia hi. Lia
Zam Suan Huai pen
Mualpi khuami Pa Kam Suan leh Nu Niang
Suan Ciin te tanu ahihi. ZSM, ZomiDaily.com
PaGinHauTuang
(Haupi,Tawmging)
Pa Cin Za Langh leh
Nu Gen Ngaih Ning te
tapa, Nu Niang Khen
En i pasal Pa Gin Hau
Tuang, Kum 45, Haupi
khuami, Tawmging
beh in Malaysia
gamsung aom Sungai Buloh Hospital pan
June 23, 2013 ni in in TB leh Tuapnatna
tawh hongnusia hi. ZSM, Zomidaily.com
Tg.PauKhanKhual(Kum29)
Pa Langh Khaw Tang & Nu Dim Za Vung
te' tapa, Tg. Pau Khan Khual (Samte Beh,
Ngalzaang Khua) pen damlo in, GHKL,
Malaysia ah Khakhat valsung Mihingte'
hanciam theihtawp in, kibawl himah taleh,
Jun 12, 2013, (11:00 AM) hunin, Leihinkhua
ong beisan in, Topa' anglum ong zuatsan
hi. Source: ZSM, ZomiDaily.com
Tg.ZamNgaihKham(Heilei,Tatmun)
Pa Tual Lang leh Nu Dim Khen Cing te tapa
Tg. Zam Ngaih Kham, (Tatmun beh) in
June 22, 2013 in Malaysia ah Motorcycle
khat in taih ahih man in hong nusia hi cih
thu kiza hi.
Yangon
Pu Chin Sian Tang (President of ZCD) &
Pi Don Khen Niang te' Tapa Upa pen ahi,
Tg. Hang Khen Mung in, Jun 11, 2013,
(5:00) hunin lamet lohpi in ong nusiavat hi.
Thupuak: Dal Sian Hung
US
PaSiingKhanKhai
Texas gamkee, Amarillo khuapi a teng, Nu
Hau San Cing pasal, Pa Siing Khai (Siing
Khan Khai) in June 3, 2013 ni in hong nusia
a, June 8, 2013 (Saturday) ni, sun nai
1:00PM hun in kivui hi.
Zomi Innkuan USA, Tulsa, OK.
Mizoram
Tg.TangKhanSuan
Zozang Khua ah atengg Pa Hang Khan
Khual' (Ngaihte, Zampi Mi)' tapa te' lakpan
a upen lina ahi, Tg. Tang Khan Suan
(Suanpu) pen Mizogam, Robung Khua ah
Sum thalawh in aomlaitak Sungpai, Cisa
leh Luak thuah in aom teh alawmte'n
Khuazawl Zato puak uha, Jun 24, 2013
Nitaklam-in hong nusia hi. Aluanghawm
pen Roman Catholic Pawlpi Ngeina om
bangin, Jun 26, 2013 Ni-in, Zozang Khua
ah kivui hi.
Source: Pu Gen Israel
Tg. Pau Mun Thang (K-18)
Mizoram ah sum thalawh a om Tuithang
khuami Tg. Pau Mun Tang (Kum 18), apa
Pa Lian Khawm Tang (Rev.Pum Khan
Nang' i sanggampa' tapa) in nattun natna
hangin June 7,2013 ni-in Aizawl zatopi pan
hong nusia cih thu Aizawl Zomi Innkuan
Patron Pa N. Tuangpu ( Tongsan Consultant
of Aizawl) in Tongsan Media ah zasak hi.
A luanghawm pen Tuithang khua a pianna
nu le pa, sanggamte' kiang ah puak kul ahih
manin, Aizawl- Ciau kikal misi puakna
mawtaw sap le hankuang man kigawm
Rs.8000 teng Zomi Innkuan Aizawl in
panpih uh ci hi.
Mizoram ah sum thalawh ahi a, vaikhat
peuhpeuh tawh khualzin gamvakte in
Aizawl Zomi Innkuante tungah kipulak
hamtang dingin Pa N. Tuangpu in gen hi.
Hih bangin Mizoram sungah dongtuah
haksatna thuak Zomite pen Zomi Innkuan
Aizawl in ahih zawh zahzah un panpihna
le huhna tawh minam itna lak den uh cih
zong Tongsan Group tungtawn in
kitheisawn hi.
Reported by N. Tuangpu, Aizawl
Soure:Tongsan.org
7
Lom15
Hawm6na
Tangsih Kha 2013
Dahna Khawk
8
Vol 15. No 6
July 2013 Special Report: Education
Amau' Bang gen?

Lia Niang Sian Huai, Huaino, All Ds

Tu-um mi i hih mah bangin, Pasian i muan kul hi.
Um peuh leng a man hih lah nei lo hi. Amasa pen in
lungdam ka koh nopna in hih bangin Pilna hong pia i
Topa Pasian mah lungdam ko masa pen ing.

Laisimzia
Nisim in Laisim ing. Hun maan takin sim ing. Concept/
Ta-baw-ta-yar (a Tu kilamzia te) tel dong hanciam ing.
Pum lot-ngah lo.
Rose Lia Thang Biak Mawi, All Ds

Pasian tung ah lungdam ko masa ing. Ka nu le kappa,
innkuan Sanggam ulenau te, Sia, Siamahte tung ah
lungdamna kong nuam ing. Online pan hong phawk,
hong lungdampihte tung ah zong lungdamna hong ko ing.

Laisimzia
Nisim in Laisim ing. Tua ka ngahsa laite ngaihsun kik
ing. Gelh khia ing. Kawllai le Manglai Essay te nipi kal
sim in Khat vei ta gelh ing.
Lia Cing Muan Sian, 4Ds
Math, Chemistry, Physics, Biology

A masa in hih bang a gualzawhna hong ngah sak Topa
tung ah lung dam ko ma sa ing. Na khat peuhpeuh i sep
ciang in ei tha bek tawh kigualzo thei lo aa, hih bang a ka
ngah nang in ong panpih a hi ka nu leh ka pa, Sia/siamah
te leh a kua ma peuh tung ah lungdam hong ko ing.

Laisimzia
Lai pen Sia/siama te hong hilh laitak in limphatak in
ngai ing. Lai ka sim ciang in zong lunglut takin sim ing.
Nitak nai 7:30pm pan 10:30pm dong lai sim ing. Sun
pen hun ka ngah khempeuh ah laisim ing. Khat veivei
lai khawng ka ngah theih loh aa, ka lung a kiat ciang
thungen in Lai Singtho sim-in tha ka la kik zel hi.

Thapaikna
Tu aa sang a kah lai nau te tung ah ka gen nop in Tupna
nei ding. Tua na tupna te na matut zawh dong hanciam
ding. Isiah.26:12 ah a cih mah bangin eite i matut
zawhna pen Topa hang bek hi aa, a ma tung i matut
zawh nading thungen in hanciam ni. Tan10 pen Pasian
zahtak, nulepa leh Siate thu mang in hanciam peuh le
hang gualzawhna kingah hi.
Paunak.21:31 "Galdona ding in sakolte a baihsa in ki
koih aa, ahi zongin gal zawhna pen Topa hang hi zaw hi."
ci-in Lai Siangtho in hong gen mah bang in gualzawhna
pen eite hih theih hang hilo in Pasian hong piak hi zaw
hi. Tua ahih man-in ah hih bang aa gualzawhna hong
ngah sak Topa in min thanna vangliatna tang tawn tung
ta hen.
Tg Kham Hau Thang, 4Ds
Math, Chemistry, Physics, Biology

"Hih bangin 2013 Tan 10 Laivuanpi ah 4D hong ngah
sak Vang Lian Topa Zeisu tung ah a masa in lungdam
ing. Ka neu tung a kipan tuciang dong hong cing hong
kem Sia, Siamah te le ka nu le ka pa tung ah zong
lungdam ing. Tan lang pan Tan giat dong ka sang kahna
Laaitui Sangpi ahi zongin, Tan 9 le Tan 10 ka kahna No.
2 Tedim BEHS ahi zongin, ka omna Myat Pyin Nya Pilna
Sawm zong ka khantawn in mangngilh ngei kei ning.
A om lai sanggam te le nau te zong tukum a sang a tam
zaw 5D le 6D te angah zo ding in ka lamen hi. Zingsol te
tung ah a tawpna in lungdam kong ko hi. Topa Zeisu in
thupha hong pia kim ciat ta hen. "
by Siambawi & Mala Sangpi
Khalkha ah 2013 Tansawm zo te Pahtawina Nipi kibawl
Thupuak: ThangZaKhual/Hakha
Zogam Khuapi, Khalkha a om Ciimnuai
Christian Fellowship (CCF) sung ah 2012-
2013 Laisin kum Tansawm Gualzawhna
hongngah (14) te Pahtawina Hunpi
23.6.2013 ni -in kibawl hi cih thu Sia Thang
Za Khual, ZoZumpi, Khalkha tungpan kiza
hi. Mikhat ciang Ks.5000/- leh Pahtawina
Laipi, Distinction ngah te Subject khat
ciang Ks.5000/- tawh Pahtawina kinei thei
hi. Sangnaupang teng tangin Lia Dim
Zuun Ngai-in, lungdamkoh thugenna leh
Gualzawhna ngah Nu leh Pa te tangin Pa
Suan Za Thang in Lungdamkohna nei hi.
Hunpi ah Sia Cin Sian Kham (Staf Ofcer,
State Education Ofce)in thapiakna leh
ngaihsut piakna pawlkhat pia aa, a hun
zatna minute(7)bek sawt in mipin, tha
kingah mahmah cih kiza hi. A mauteng
hanciamna tawh a kikhawm khempeuh
Nitaak an (voksa+Aksa)tawh vak phitphet
uhhi.
Gualzawhna a ngah teng in -
1. Tg. Pum Sian Mung - 2D (Pa Cin Zam
Pau, Nu Ma Tin)
2. Lia. Ning Nuam Cing (Pa On Khan Kap,
Nu Ngai Hau Niang)
3. Lia. Zam Tawi Lian (Pa Hau Khen Kham,
Nu Ciin Ngaih Vung)
4. Lia. Niang Hau Kim - 1D (Pa Hau Khen
Kham, Nu Ciin Ngaih Vung)
5. Lia. Zen Lam Cing (Pa Ngo Khai, Nu Nem
Sian Muang)
6. Lia. Lam Deih Kim (Pa Lian Za Sing, Nu
Zel San Nuam)
7. Lia. Khual Sian Muang (Pa Khup Sawm
Pau, Nu Dim Khan Hau)
8. Lia. Dim Zuun Ngai (Pa Suan Za Thang,
Nu Hung Huai)
9. Lia. Cing Huai Kim (Pa On Tual, Nu Dim
Mang)
10. Lia. Hau Zam Dim (Pa Cin Khai, Nu Zen
Nem Cing)
11. Lia. Esther Man Sian Hung (Pa Suan
Khan Khai, Nu Zo Lam Niang)
12. Lia. Ciin Zuun Siam (Pa Cin Suan Mung,
Nu Ning Do Niang)
13. Lia. Zam Lam Niang - 1D (Pa Zam Cin
Mang, Nu Neih Kim Lian)
14. Tg. Jacob Cung Aung (Dr. Moses Thla
Cung, Nu Sian Ciin)
Tukum Tansawm gualzawhna hongngah
(14)sung pan [2D-1, 1D-2]pha hi.
2005 Laisin kum in, MC ngah (1),
2008 MC ngah (1), 3D-1, 2D-1,
2009 MC ngah(1), 3D-1, 2D-1, 1D-1,
2012 3D-1, 1D-1 cih bangin Gualzawhna
kingah ngei hi.
Mailam ah ZOMI ten Aisa lungtang nusia
in, Vaphual lungtang ih pua dinga, A
picing gualzawhna ngah in, Kumpi
minam, Khang kizom guipha minam ih
biak Pasian in mimal kim khat ciat thupha
hongpia tek tahenci in Sia Thang Za
Khual, ZoZumpi in Zingsol hong gen hi.
CCF-Hakha ah Inn (153), Mimal (564) [Pasal
(259), Numei (305)]kipha hi. Kipawlna
sungah Pawllut Pawlpi tuamtuam te in
[Baptist, RCM, AG, SDA, UPC, EBC, GBC,
LCJC, BCM, Yaweh, MEC, Laipian
(phungpi), Siangsawn, Buddish] Pawlpi
(14)kipawlkhopna ahi hi.
Zogam Tan 10 Dinmun
Siambawi
siamboymdy@gmail.com
Tukum Kawlgam Tan 10
(University & College kah
theihna) Laivuanpi pen June
9, 2013 ni in Kawlgam Pilsinna
Zumpi pan in hong tangko
khia uh hi.
Kawlgambup ah Laivuan
35.12% gualzawhna ngah zo
uh hi. Mon State pen ahoih
pen hi a, 47.38% hi. Zogam
(Chin State) in 16.52% ciang
gualzahwna kingah hi. Hih
pen a beisa Kum 5 sung in a
tampen pen ahizongin
Kawlgam bup ah aniam pen
ihi lai hi. Laivuan sangnau
pang mimal vekpi 7459 sung
pan in 1232 bek in gualzawhna
hong ngah uh ahi hi.
Zogam bup ah Tedim
penlaivuan-a gualzo a
tampen hi a, 24.17%
gualzawhna ngah in,
Paletwah Township pen
4.10% hi a, a tawm pen hi.
Tedim Township Education
Ofcer Siapi Ngin Khan Khual
in "Kumpi thak hong kah khit
ciang, Zogam pen
'Handicapped' (ahehpih huai
gam) in hong ciam teh uha,
tua nung akipan Tan 10 kah
ding Sangnau pang te mun
dang ah ah kitai khia nawn lo
hi. Apil teng tai khia nawn lo
ahih man in D- ngah tampi
hong kibehlap pah hi " ci-in
amuhna Zingsol hong gen
hi.
Siapipa in Tedim khua
huam sung pan, Tukum MC
(University of Medicine) a
kah thei ding a tawmpen 7
pha ding in lamen ing ci hi.
"Hadicapped" ciamtehna
pen Kawlgam sung ah
khantohna a niam gamte
pan Sangnaupangte in
Medical University kah theih
na ding, akisam zah Mark
angah kei zongun, amau
gam ah mark tam angah pen
te sung ah akihel leh Medical
University kah thei ding cih
na ahi hi. Tua mah bangin
Zogam sung Kumpi nasemte
Kha-sum zong mundang te
sang in a zah ni dong kitam
sak zaw hi.
Myoma veng, Zolengthe
Nai-tau-pi gei a om Myat-
Pyin-Nya (MPN) Pilna Sawm
pan in sangnaupang 16 in
Distincstion hong ngah uh hi.
Tua sung pan in, 4D - 1, 3D -2,
2D-3 le 1D- 10 pha hi. Abeisa
hunte ah hih zah in gualzawh
na ngah tawm ahih manin
khua sung ah minthang
mahmah hi. Myat-Pyin-Nya
pen Sia Vungh Khan Piang le
azi Siamah Ciin Suan Niang te
makaihna hi a, hih tawh kisai
in Sia Vungh Khan Piang in
Ko laihilh siam man hi lo-in,
sangnaupang te hanciamna
hang mahmah hi ci in Zingsol
hong gen hi.
Tukum Tan 10 Laivuanpi a
kivuan lai tak in, Tedim sangpi
te ah Sia te in sangnau pang
te etteh (guk) ding phal uh hi
ci a, Zogam Pilna Zumpi ah
mawhsakna lai, a min a gen
ngam lo khat in, na khak ngei
hi. Tua vai huhau in, Chin State
Education Ofcer U Bong Cuai
in Laivuanpi hun sung mah in
Tedim le Township khua te ah
delhin Siate, Sangnau pangte
Sittelna a bawl ngiat ahi hi.
Sangnaupang khat i
Pilsinna "Singkung" pen Siate,
Nulepa te, Sang naupang te
cih Nam-Thum hong kigawm
tuah ciang in hong nungta
thei pan kici hi. "Tedim pen
hong nosuah kik ta hi, tuibuah
i siam kei leh kivul kik ding
hi"ci-in Siapi Ngin Khan Khual
in gen hi. Zs
"Tedim pen hong nosuah kik ta
hi, tuibuah i siam kei leh kivul
kik ding hi"
Siapi Ngin Khan Khual, Tedim
Township Education Offcer
Photo: John Zomi (Vaihunta)
9
Lom15
Hawm6na
Tangsih Kha 2013
Special Report: Education
Zogambup Tan 10 Zawhna, 2008 - 2013 Zogam Tan 10 Zawhna, Falam District (2008_2013) Zogam Tan 10 Zawhna Graph, Mindat District (2008_2013)
Sr: Chin State Education Offce
Zogam bup ah Tedim pen laivuan-a gualzo a tampen hi. Photos: Siambawi
Myat-Pyin-Nya ah nitak laisim hun
All Ds: Lia Niang Sian Huai (Huaino)
Nulepa Min: Pa Khual Kam & Nu Dim Za Hau
Khua lui: Kaptel, Tenna: No. (58), Tazin (2),
Taungzalatt Lam, Kalaymyo. Tan 10 zawhna sang:
Arr-Maan Pilna Sawm
All Ds: Rose Lia Thang Biak Mawi
Pa Vungh Suan Lian & Nu Vung Sian Ciin, Khualui: Thangmual
Tenna: Kalaymyo, Tan 10 Zawhna: Suai-lah-Min Pilna Sawm, Tan
lang pan Tan 10 dong, Sang Class sung ah 1-3 ngah den hi. Tan 4 le
Tan 8 te in Piltungtuang (Htoo Chawn) pai ngei hi.
Lia Zen Sawm Kim, 4Ds
Math; Phy; Chem; Bio
Rev. Pau Khan Khai, B.Th., B.D., M.Th.
(President of ZBCM, Zosiam Ministry, Senior
Pastor of Bethel ZBC, Kalaymyo) & Pastor
Niang Go Man, B.Th., B.D.
Pianna: Tauleng Khua, Tonzang Township,
Chin State. Behmin: Tawmging
Biakna: Bethel Zomi Baptist Church,
Kalaymyo. Sangkahna: Tanlang - Tangiat,
Kalaymyo. Tankua- Tansawm, Yangon.
Lia Cing Muan Sian, 4Ds
Math, Chemistry, Physics, Biology
Pa Thang Suan Pau & Nu Cing Zam
Vung, Tenna: Tedim
Lia Dim Sian Mun
Nuam, 3Ds
Chemistry, Physics, Biology
Pa Hang Khan Mung &
Nu En Sian Cing
Khualui: Lailui, Tedim
Tenna: 20/ 001, Myanandar
Estate, Ward 14, Hlaing Tsp.
Yangpn . Phone: 01-
683601-09 Ext. 163
Lia Mang San Nuam,
3Ds
Math, Chem, Bio
Pa Sing Khaw Lian &
Nu Luan Sian Cing
Khua lui: Kaptel
Tenna: Ba.5, Lawibual,
Tedim
Phone-0931234895
Lia Nuam Lian Kim
3Ds
Maths, Chem, Bio
Pa Gin Sian Piang & Nu Ciin
Lun Cing
Khua lui-Lailui
Tenna: a.180,Myoma,Tedim
Phone-0931234894,
07050558
Tg Tual Sian Muan
3Ds
Math, Chem, Bio
Pa Dr. Do Za Dal leh
Nu Zen Do Cing
Khualui: Thalmual
Tenna: Yangon
Tg Kham Hau Thang, 4Ds
Math, Chemistry, Physics, Biology
Pa Vungh Suan Pau, Khua : Laaitui
Tan 10 Zawhna: Myat Pyin Nya, Tedim
Gamuk Kumpi thak hun sungin akitel kik ahi
Kawlgambup sungpan Laipil Sangnaupangte
Lu-yi-chun (Outstanding Students) lak ah khat
in kihel hi. Tua te sungpan, Asia gamte ah a pai
ding Teltuam te lak ah zong aki kitelbeh hi.
Tg Cin Lam Tuang, 5Ds
English, Maths, Chemistry, Physics, Biology
Pa Htet Naing Htunn
Nu Cing Sian Don
10
Vol 15. No 6
July 2013
Lia Rhonda Nieng San Lun
Thupuak: Dal SianHung/KL
Tukum Kawlgam Tan 10 laivuanna
panin Gamngai khuami Lia Niang
San Lun (Rhonda) in Subjects 5
Distinction hong ngahthei ahih
manin ih lungdampih mahmah hi.
Lia Niang San Lun pen Rev. Tawng
Khan Siing (Myanmar Baptist
Convention) leh Nu Vung Lun Cing
te tanu hi a, January 12, 1997 kum
in suak hi.
Abeisa hunsung ah Zomi Tan 10
laivuan te sungpan in Burmese
Literature tawh Distinction a ngah
ki omngei khollo a, Lia Niang San
Lun ahihleh Kawllai nangawn ah
Kawlte sangin siamzaw in
Distinction bang hong ngah liang
hi. Topa'n Lia Niang San Lun ii
mabanding hong honbehsak henla,
amipih Zomi te hong tawisangding,
pilna sangpi tawh Degree
athuapthuap in gualzawhna a
ngahtosuak dingin thupha
hongpiaksak tahen!
Sang tawh kizui a
Gualzawhna Ngahna
Tedimpangualzawhnangahmimal (262) hi a, TonzangleCikhasungpan(51)hi.
No.1 BEHS pan - 76 (4D-1, 3D-4, 2D-5, 1D-22) 23.75%
No.2 BEHS pan - 34 (4D-1, 3D-1, 2D-1, 1D-3) 27.87%
Heilei sang pan - 2 (1D-2) 15.38%
Tuithang sangpan - 8 (1D-1) 17.78%
Tuklai sangpan - 7 (30.43%)
Vangteh sangpan - 8 (23.53%)
Laitui sangpan - 13 (1D-3) (28.26%)
Saizang sangpan - 3 (8.82%)
Mualbem sangpan - 0 (0.00%)
Phunom sangpan - 10 (1D-1) (18.87%)
A pualam pan - 101 (2D-1, 1D-6) (25.77%)
Tonzang pan - 20 (1D-2) (21.51%)
Cikha pan - 1 (5.26%)
Dalkhai pan - 2 (50%)
Haiciin pan - 0 (0%
Tuimang pan - 0 (0%)
A pulam pan - 28 (1D-2) (21.05%)
5Ds
Tg Khai Sian Kim (Khai Kim)
Myan, Eng, Che, Phy, Bio
Pa hang lian khup
Nu Ciin Luan Niang
Tenna: Pinlone 5, Kalaymyo
3Ds
Lia Nuam Lam Cing
Maths, Chemistry, Biology
Pa Tang Khaw Tawng
Nu Niang Go Lun
Khualui- NgenNung
Tenna - Ma/39,myoma, Tedim
Ph- 07050257
Tg Thang Lam Lian
Chem, Physics, Bio
Pa Bo Pau Sut Mung & Nu Vung
Lam Cing,
Khua le Beh: Anlangh, Gualnam
Sangkahna: BEHS (1), Lanmadaw,
Yangon.
Tenna: Taungoo Khua
Tedim leh Tonzang pan
Distinction ngah 56 te
Khual Suante
tzkhual@gmail.com
1 Lia Cing Muan Sian
Maths, Phy, Chem, Bio
2 Tg Kham Hau Tang
Maths, Chem, Phy, Bio
3 Lia Nuam Lian Kim
Maths, Chem, Bio
4 Lia Nuam Lam Cing
Maths, Chem, Bio
5 Lia Khai Mun Sang
Maths, Chem, Bio
6 Lia Mang San Nuam
Maths, Chem, Bio
7 Tg Suang Kim Khai
Eng, Maths, Bio
8 Lia Nem Khawl Cing Maths, Bio
9 Tg Sing Khan Tuang Maths, Bio
10 Tg Tang Sian Huai Maths, Bio
11 Lia Nuam Muan Cing Maths, Eco
12 Tg Lian Zuan Mung Maths, Eco
13 Tg Pau Sian Muang Chem, Eco
14 Tg Way Yan Kyaw
Maths, Bio
15 Tg Teu Za Kim Bio
16 Lia Hau Deih Ciin Bio
17 Lia Nem Khawl Cing Bio
18 Lia Lun Nuam Cing Bio
19 Lia Pau Lam Cing Bio
20 Lia Man Sian Sung Bio
21 Tg En Khan Tang Bio
22 Lia Cing San Nuam Bio
23 Lia Cing Man Nuam Bio
24 Tg Tan Nga Bel Bio
25 Lia Pau San Mang Bio
26 Tg Tang Lawh Lian Bio
27 Lia Dim Ngaih Luan Bio
28 Lia Ning Sian Lun Bio
29 Lia Niang Suan HuaiBio
30 Lia Nuam Muan Cing Bio
31 Lia Dim Khawm Nuam Bio
32 Tg Langh Sian Muan Mung
Maths
33 Lia Mang Sian Lian Bio
34 Lia Mang Lam Kim Bio
35 Tg Langh Sian Muang Bio
36 Lia Man Khawm Lun Bio
37 Tg Go Kam Lo aa Bio
38 Tg Hau Sian Cin Maths
39 Lia Cing Lun Niang Eco
40 Tg Zam Ngaih Tang Eco
41 Lia Dim Lawh Nuam Eco
42 Tg Kap Sian Kim Pau Maths
43 Tg Suang Khan Pau Eco
44 Lia Cing Van Kiim Eco
45 Lia Ciang Van Kim Eco
46 Tg Kam Sawm Tuang Eco
47 Lia Cing Lun Nem Eco
48 Tg Kham Lam Khup Eco
49 Lia Cing Geel Nuam Eco
50 Tg Khai Deih Lian Eco
51 Lia Ning Ngaih Lian Eco
52 Tg Lian Tung Pau Eco

Tonzangpan
1 Lia Niang Lam Kim Bio
2 Tg Khai Mun Mang Eco
Tamu District sung ah Khat bek a om, Tan 10 5D ngah Zolia
Thang En Niang (akl) Atelay
Thupuak, Father GoLian
Tamu
Tukum Kawlgam bup kumpi
Tan (10) Exam ah Tamu District
sung pan Distinction a tam
ngah pen 5 D tawh lai on na a
ngah Lia Tang En Niang @
Atelay i thu a tom:
Amin: Lia Teresa Tang En
Niang@ Atelay,
Akum: Kum ( 16 ),
Apamin: Pa Hang Lian Tang
(Secretary, UZO-Tamu )
Anumin: Nu Siam Ngaih Lian
Tenna: Tamu,
Pawlpi: Catholic (R.C),
Tan lang (1/2 ), pan Tan (10)
ciang lai kia ngei lo, a khat na
vive a ngah den khat hi in, tan
(10) pen kum (1) tawh a zo to
ziau hi . Tan 9 ciang Boarding
ah om ngei lo in, tan 10 pen
Tamu Alintaga Boarding ah om
in, Tamu District sung pan in a
mah bek 5 D tawh a sang on pen
a hi hi. English Subject sim loh
a dangteng Distinction ngah hi.
English Subject pen Essay leh
Letter hoih tak in ka ngah kei
ci hi. Kumpi te'n township level
leh district level ah lai pil or
laisiam sangnaupang te a tel
ciang vua zong a pai den khat
hi . Nungkum Kalaymyo ah
zong district level laisiam te ki
sap na ah zong pai kha lai hi.
Tukum Tan ( 10 ) gualzawh na
a ngah kua ma peuh kong
lungdam pih tek uh a, a ong zo
nai lo te zong maikum ciang lai
on na a ngah dingin ih biak
Topa'n thupha hong pia ta uh
hen!
Zomi te hong laam to ih biak
Topa' minthang ta hen!
Lia Zen Sawm Kim, 4 Ds
Myanmar Gam ah Tansawm
Laivuanna 4D tawh ongzo khia, Lia
Zen Sawm Kim (Kum-16) pen, Rev.
Pau Khan Khai, B.T., B.D., M.T.
(President of ZBCM, Director of
Zosiam Ministry, Senior Pastor of
Bethel ZBC, Kalaymyo) & Pastor
Niang Go Man, B.T., B.D. te' Tanu
hi-in, tukum Tansawm laivuanna
ah 4D (Math, Phy, Bio, Chem) tawh
Distinction Mark ong ngahkhia hi.
Rev. Pau Khan Khai pen Tauleng
Khuapiang hi-in, Sianu Niang Go
Man pen Haiciin Khuami ahihi.
Amau nupa pen Pasian bulpuh in,
Zogam leh Zomi adingin, Zomi -
Mimangthang, Khamangthangte'
adingin nasem taktak uhhi-a,
Pasian nasepna ah akuitung, a
zahtak huai leh a etteh huai taktak
Mithupi ahi-uhi. Hibanga Pasian
nasemte' Tate Gualtung kikhai,
Gualtung tuangin ong om uteh
nakpitak in lungdam pih mahmah
hang.
Tuithang Khuapan in
Distinction Ngah
Tuithang khua, Sangpi pan in Lia
Cing Lun Nem (D- Eco)Pa Gin En
Kham & Numin Zen Ngawh Niang
in Economic (Sumlei-Sumzuak)
Subject tawh Distinction hong ngah
hi. Ph(07050406(120)
Pilna...Pilna...Pilna...
11
Lom15
Hawm6na
Tangsih Kha 2013
Bang Major Hoih Pen Hiam?

Nang tawh a kituak pen Sang khentel theih nading thu nam (4)
Michael Suan Lian Pau
Francis Lam Thang
T
an 10 ongte hong
kitelkhit ciang
College kah ding,
sang ki-ap hun
hong hita in, tan 10 ong
thak sang naupangte le
nulepa te in sang koi ah kah
ding, bang major la ding cih
kibuai thei den hi. Neu pan
kipan ngimna tupna kician
tawh sangkah in tan 10
onga, matgawm tam ngahte,
sum le pai kicinzote ahileh,
amau ngimna, teelna tawh
(akl) amau matgawm tawh
kizui in, sang kah kiginsa
telsa in nei uha, ngimna
tupna kician nei khol
mellote le sumlepai akipan
hamsa asa piante kibuai
phadeuh zel hi. Tua manin
mi tampi ahuam thei pen
dingin major le sang teelzia
ding kei muhna tawm kong
hawm sawn nuam hi.
Tan 10 i ong khit nak leh
atungsiah Institute, College
le University khempeuh pen
Pilna sang sinna (Higher
Education) kici khin hi.
Hoih le hoihlo pen asang, a
major tungah kinga lo hi. Na
sin lai, hong hilhsiate
siamna le deihsaknate
tungtawnin, nang mah
teekteek i hanciamna tawh
kisai zaw hi. Mi kimkhatte
in, tan 10 onna matgawm
tam ngah kisa pianin, tua
in pilna a pia ding sa-in
kisuanna peuhin nei thei
mawk hi. Tan 10 onna
matgawm tawm taleh, tam
taleh, a ongte a ong hi-in,
Higher education (pilna
sang) sinna-ah asang pen
bang ciang tungzo, sinto
suakzo cih hong thupizawta
hi. Cihnopna ah na sang
kahna inn (Building) aneu
alian in, pilna hong pia hilo
hi. Na lak major in hong
pilsak hanhan zong
hituanlo hi. Na kahna sang
pen bang ki-ukna Ministry
nuai-ah om cih in zong pilna
hong guan hipah tuanlo hi.
Pasian thugen siam Pastor
pawlkhat in mi a zol uh
ciang, na kikhopna pawlpi
le biakinn in vantung gam
hong tun ding hilo-a, na
upna in vantung gam hong
tun hizaw hi, a cih tawh
kibang hi. Mathematic/
Physics/Chemistry major ka
la hi ci-in kiphatsak nading
om lo-a, Burmese, History,
Zoology, Botany major bek
ngah ing cin zong lungneu
ding hihetlo hi. Hong kihilh
laite limtak hanciama na
telsitset leh tua in pilna
hong pia hizaw hi. Na lak
major bangciang lunglut
takin sin zo na hiam? Bang
level ciang sin zo ding na
hiam cih thupi pen hi. Sang
na zawh ciang, na ngah
degree in bang degree hiam
cih thupi pen hi. Bachelor
maw Master ciang maw?
Ph.D ciang maw? Mi
tampitak in tan 10
matgawm atamte bek i kah
theih major hoih ci-a, a
theih Major khat la in,
Bachelor degree level ciang
bek na ngah sangin, tan 10
onna ah matgawm tawm
mahmah taleh, na lak major
pen mite-in a niam in hong
ngaihsutsak taseleh tua
major ah asang pen Ph D
ciang dong bang tungto zo
lecin, hoih penpen hi.
Tua hi-in na tan 10 onna
matgawm mite bangin a
tam khol kei leh zong
lungneu tuan kei in. Koi
sang ah bang major la in sin
ding cih na lungbuai lai
hiam? Nulepa te in zong
asum apai ding hamsa sa in
na lunggim uh hiam? Kei
ngaihsutna pawl khat kong
gen ding hi.
1. Ol na sak pen Major
khat la inla, limtakin sin
zaw in. Asang pen dong
zawh sawm in.
2. Na uk pen Major (akl)
na kingap penpen, na
zawhthawh penpen major
la in sin inla, zawh sawm/
theihsawm mahmah in.
3. Kum tawm, hun tawm
pen tawh Degree ngah
theihna teel in.
4. Sum bei pai bei tawm
pen tawh sang kah theihna
teel in.
Bang sang bang sang ah
na kah zongin, bang major
bang major na la zongin
sang zawh dong na kahsuak
nak leh na ngah ding buaih
(degree) in BA, BSc, B.Tech,
BCSc cihte hong hi dinga,
tua teng khempeuh pen
Bachelor level hi-a, avekin
kibang, kikim hi. Apilzaw,
atheizaw naut a, na hanciam
leh tua tungsiah ah Master
level, asang pen Ph D
(Doctor of Philosophy) hi.
Bang major la ding ka hiam
cih tawh na lungbuai
sangin, asang pen bang
ciang tung nuam ka hiam,
tunzawh sawmding ka hiam
cih ngaihsun zaw in.
Siavuan (MBBS) le Engineer
(BE) pen paizia tuam hi-a,
tua nagawn zong Bachelor
level ahileh Bachelor level
mah hi veve a, adang major
ah Master level khat sang
zaw veve lai hi. Sang le
major tawh kiteh lo in,
Bachelor level maw, master
level maw cih tawh kiteh
zaw hi. Ei lam pan zong i
ngah degree level tawh
kituak pilna, theihna le
siamna i neih ding athupi
hi-a, sang man ciang nasep
zonna le ngahna pen atuam
khat hilai hi. Tua manin
atungah i gensa mah bangin
Pilna Sang sinna ahinakleh
Major khempeuh Hoih Khin
hi. Master level, Ph D level
ciang dong i zawh ding
thupi pen a, i ngah/i lak
degree tawh kituak pilna/
siamna le theihna i khuak
sungah a om ding, i zatsiam
ding thupi penpen hi. Major
khempeuh hoih khin hi.Zs
M
a n g k a n g t e
laphuak siam
khat in gam a
vakna ah paak hoih
mahmah khat va mu kha hi.
Gamlakah paak namkim
om ding himah taleh tua a
paak muh pen kendang a po
hi citciat se ahihman in a
lungsim ngaihsutna teng
khempeuh zo lua hi. Inn a
ciah kik ciangin cikmah a
tul ngeilo ding Laa
ngumngek khiatna nei khat
hong phuak pah hi. Tua Laa
thulu dingin "Kendang a po
Paak" ci hi.
Hih Laa bang hangin hong
gelh dihdih ka hiam? Tua
mangkangpa in kendang
kawma paak amuh ciangin
hibang ngaihsutna hong
nei hi. Tua paak pen kuama
muh loh, kuama phawk
khak loh leh kuama theih
loh a hong po khia ahih
mah bangin kuama phat
loh leh kuama lawh loh in
ahun acin ciang tuamun
mahah guaiin hong si lel
ding hi. Laphuaksiampa
in tua ahoih mahmah
paak leh singtang khuaneu
sunga khangkhia (amuh
khak ngei) nungak melhoih
Lucy nuntakna kibang
a sakzia a Laa sungah
genkhia hi. Hih nungak
melhoihnu Lucy zong pen
mi banga hau hiin khuapi
sunga om khat hileh
nuamsa mahmah ding hi.
A hizongin a khankhiatna
khua pen inn 20 khawng
bek omna himawk a,pilna
sintheihna sanginn kician
zong om lo hi. Tua zah a
khuaneu khat pen kuamah
in zong delh vangvang
lo uh hi. Tua ahihman in
Laphuakpa in Lucy pen
hehpihhuai sa mahmah
hi. Lucy nuntakna leh
"Kendang a po Paak"
in kilamdanna nei lo hi
ciliang hi. Pammaih asa
mahmah cihna himawk hi.
Himah hi, ei Zomite
zong nidangin mi hong
phawk khak lohte ih
hihi. Ih lamkiatna leh
ih khankhiatna munte
zong enkik lehang ken
lak guam lak na hi mawk
hi. Ih nuntakna tualniam
lua mahmah ahihman
hiam hong phawk kha
sunsunte'n zong Kawlgam
a minam hai pen te in hong
ciamteh sawnsawn uh hi.
Tuazong " Teltuam Minam
Zomite ih hi" cia thu tawh
laa tawh ih gen ziahziah ih
sak ziahziah zawh sawtpi
khit ciang hilai ta zen hi!
Na mahmah hi. Ahizongin
na ih sakna, ih thuum
ih tauna aw leh ih khitui
luangte hong nulkeu sak
ding leh hong maitaisak
kik dingin Pasian in Zomi
khangthakte sungpan in
mipil misiam hong pia a, tu
in Zomi sungpan in Tan 10
laiphina ah All- D tawh azo
4 leh 5 bang hong om ta uh
hi. Groupmailte sungah
Matriculation Results hong
kilah khiatni pen kei ading
in ka khitui luanni a hihi.
Tua khitui pen lungdamna
khitui hi a, khitui manpha
ahihman in ka nul pah
nuam kei hi. Ka biangah
tua khitui luangsuk sak
in ka Computer Keyboard
kikal ah ka kizeel sak
hi. Tedim leh Tonzang
sangnaupangte Percentage
ngah zah in ka mai hong
taisak hi. Bang hang hiam
cileh Tonzangte Percentage
zong a sang pen ahih loh
hangin a laihawl pawl hi
a, Tedim sangnaupangte
Percentage bang pen
Zogam Tuamvum mual
tan mahin hong tuam
santo pah vilvel hi. Zomite
khangual nuai ah om nawn
lo hi hang. Ih kim ih pam a
ten hong to-et uh a kul hi
ta hi. Pasian min thang ta
hen.
Kendang a po Paak pen
mite'n a hoihna mu ta uh hi.
Khuaneu sunga khangkhia
nungaknu Lucy zong
mite'n a melhoih lam thei
ta uh hi. Ni sa ih thuak hun
hong om ta ding a, mipil
misiam tawh ih kikholh
hun hong tung ding hi ta
hi. Nisa thuaklah a vul
paakte ih bat lohna dingin
mimal khatciat tha kipia in
hanciam to semsem ni.
Ka lungdam luat man hi...a
gualzo Zomi khangnote aw
...Zomi Quavadis..
12 June 2013
Kendang a po Paak
Congratualtion to all Zomi Students
Pilna...Pilna...Pilna...

amuh ciang in Lianpi zong
lungdam mahmah in innlam
hongciah hi. Tu in laiong hita
ahih manin hong nui simsim
mai hi. Inn atunciang in Pa
Tangte kiang agen khitciang
khuasung ah hongvak in
niangtuisai khat ah honglut hi.
Saisung tutna khempeuh nadim
ahih manin akiim apaam a etleh
ama gualding tangvalno khat
maigum ngeungau in amahguak
atu khat mu ahih manin
akiangah hongpai hi.
Kong tuthei dia?
Aw! Ngahlua ei.Tu oo
Lungdam ei ci-in hong tusuk
ziau hi. Moh le niangtui a
vaikhak a ngakkawm in
tuiminsalum dawn hithiat hi.
Tua kawmin agei aa pa kiang ah
Lawm, kei kamin Lianpi hi ei.
Nang e na min honggen ve
Aw, kei Mungpi hing ei
Tua leh na hehken la, bang
lungkhamna nei nahia?
Bangmah nei keng e. Nang
hoh bang ki lawpsak pong na
hia?
Tuadan nei sam khang e
Tualo in na nuinui keei
mai-a
Tualeh kigen tuak ni ei. Nang
hong pan oo
Ki genbel ki genmah ni in
nangaa thu namtui hizaw deuh
ding aihteh nang gen masa oo
Na cihteh hong hi kawikawi
mah e mawtaw ci-in a vaikhakte
hongtungta ahih manin a
niangtui hong hawp hi. Tua
kawm in
Kei tukum tansawm ong kaih
ciang aa, tua hang bekbel hi samkei
in
Hm,bangci dan maw? A
cing in honggen lel oo. Kei zong
honggen ning ei
Hih dan. Limtak na ngai oo leh.
Kei maw kapa galkap hi-in kanu
pen Kawlte aive. Amau bel
khanglam ah omin kei utlo ka
hihciang aa hiteng ah ka papi te
kiang aom kaive
Aw, Kawlgam a utlo dan
mawleh?
Ci bangdan zong hituan samkei
e ci-in anate hong nekawm in
hong zom leuleu hi.
Tansawm pen hiteng mahah
kah in tuakawm a lawmngai kha
kaive. Kum khatna kiapah. Numei
nunbel ka ngaihlam hong thei kei.
Tualeh amah university vakah.
Keizong kumnihna phi leuleu.
Ongzo tuan mahmah lo.
Ka lungkia keei. Tua pan ka
lawmngaihnu ka ngaihlam genkhia
ta.
Amanbel tansawm na
onding hong hanciam phot oo
hongci ziause in, tualeh keizong ka
tha hong khauhvat e
Numei te leibel thu nei
mahmah acinuam dan naive
maw
Hi lua! Tuaciang aa keizong
sangpi ahlah kikah thei nawnlo
ahih ciangaa boarder omzawh
nang hanciam in Mizogam ah
sumthalawh. Tuateng tawh
boarder omin ong hipong lel e. Ka
lungsim sung ah bel ong ding cih
le ka ngaihno kammal cihbek koih
khikhe zawzen ka hihciangaa
Nagen dan pen thungen vetlo
dan hiteh mate
Mihing hihkhit nungsang
thungetloh a phamawh hiven.
Kuan ken thungen ing ci daidai
thapai sam ding ahia? Cilel lo maw
nang
Ka cihmawkna hi ei.
Ciamnuihna hi. Sorry maw.
Tualeh tun e, no bangci ta? Hong
ngai ing hongci ta maw?
Tuabel damdam in e. Genbel
genkik nailo
Dahhuai si e
Banghang maw
Asangkahna ah lawm na ngai
leh e?
Buai kei oo. Ngai peuhmah ken
cei. Damdidi hi lel ei. Nangaa genta
oo leh
Banggen ding ka hia? ci-in
Mungpi in hongdawng hi. Lianpi
zong moh ne kawm phalphal sa
in
Eh lawm! Mi sungthuteng
ngaihsak hithiat in ama aa ciang
gennuamlo cihbang omthei ding
maw?
Nang thei nuamlua mawleh?
Hihbang meltawh na om hoihlo
lua hiven
Kei nang bang hilo in
tansawm a kia kaive
Tuahang mawleh. Lungkia kei
oo. Maikum omlai lel ei. Kum
bangzah phikhin na hia?
Kei maw, kumkhat phikhin
pan hi sam
Aw, tua hileh hoih ei. Kisin
laidih oo
Tuadan ding ka tha a dah
himai veh aw
Bang e? Bangdan ee
Ko pen zawng zong zawnglel
e maw
Tua bang ci?
Honggen ning ei. Na ngailel
oo
Sorry!
Ngahlel e. Kei zong lawmkhat
ngai in maw, a manzong
hongngai lel e. A hihhang a
mahbel sangkah kei. Anu pen
pautheilo in apa bel pianpih
kicinglo pawldan ci. Amau bel
akhua ah om. Amahbel ka
vengah a Nite kiang ah nasem
in om. Puankhawng neilo ka hih
ciang aa puanbang khat hong
leisak hidep ei
Hong khamna mawleh
Ci bangdan hi kei e. Tualeh a
khuapihte khat aa ding parcel
paiding hong ci e. Ka nungzak
ciang a kingaingei sadan hi-uh.
Keizong kazak ciang va pai pah.
Kapaileh nang nong tenpih
ngam dingleh na nung hong zui
ning hong cimah hiven. Keilah
innkuan aading ka ngaihsut
ciang piangnai mahmah lo.
Zawnbel leitung ah ahaksa pen
lakah kei aading in No.1 ahihlam
hihmun panbel naktel mahmah
ta ing ci-in a mittui hong kivung
keei hi. Tua kawmmah in
Ka hehsuaklua a hihciang aa
hong puan piak bang balnen
mang kai ve. Tua khit zawh
laizong ka sim thadah lua.
Laizong ka phi thadah pipi aa a
phi kaive. Ka onlohmah ding
zong hilel. Amah bel mawhsak
theih omkei.Hong ngai bel hong
ngaimah. Ahihhang neih le lam
hi mailo dia hong khen.
Malaysia-gal in hong zo himai
lo dia. Hih hun aa kipanbel
Malay bel muhdahpi in mudah
pah lian ing. Mite aa ding
noptuamna ahihhang kei aading
in guallelhna, siatna himawk
hiven
Tualeh nang tun bang sep
sawm?
Geelna kician bel neikeng.
Gamdang pai limlim bel
huatpi-in hua himai lel ing.
Tuate ka enlohnang nasepkhat
peuhpeuh hahkat kullo dia
Hoih ei lawm. Lawm ngaihbel
koih nawnkei phot inla, na Sang
tukum philai ve lawm. Na khuak
khawng hoih tuak mahmah lel hilo
maw. Boarder omloh hang ki ong
thei lua hi lel ei lawm
Hong ngaihsun lai ning ei
Tun khensat pah leteh hong
deihsak lua ing. Nakhat peuhpeuh
khentatna kician a omciang bek
khangto theipan hi ei lawm.
Lungneu nang bekbek na ngaihsut
leh na mailam kalsuan nang hong
ziakaisak mahmah ding ahimaw.
Haksatna pen aomlo hilo. Ahihhang
tua haksatnate zawh theihnang ei
le ei i lungsim i kizawh masak ding
kisam masa zawlai ei. Mi
pawlkhatte haksatna thuakzong
thuaknailo in ngaihsun kholkhol
uh a hihciangaa launa tawh toncip
in nitum thei uh aive. Tua bang
nahihloh ding hong deihsak
mahmah ing ei. Haksatna a ommah
bang in lungnopna, nunnopna khat
vei teitei hongtung ding cihbel
mihingte tung ah akilamdanglo
ngeina khat hi ei. Lungkiat dingbek
ngaihsun kenla, na mailam geelna
na tunzawhnang ki ciantak in
khensat oo. Na nu na pa ten zong
hong lam-en mahmah ding hi ei
lawm. Na laiphi kik limlimdih oo.
Tuahileh na zakdah mahmah
gamdang paizong nang aa ding
bangmah hong hi nawnlo lel ding
hi ei
Lungdam ei.Nang tungpan
ka zak ngeiloh thuhoih nono aza
ding ki lam-en het keng ei.
Lungdam lua ei. Ka lungbel akia
dikdek mah ai ve. A hihhang
kitelthakna khat nei ing ei.
Tukum pen phi sitset ning ei. Tu
ciangciangbel khauhtak aa
khentatna bel neilo luamah
kaive. Tua in bel i huang hong
neusaksak himah aive maw.
Lawmngaih bel hong kamciam
ngamkeng. Banghang cihleh ei
utthu taktak zong hikhollo
aihteh maw. A hithei zahin bel
ki kemsam ning ei
Hoih ei. Na ngaihsut khensatna
pen hong tangtung ding hi ei. Na
khat peuhbel khentat kician ding
ki sam mahmah ei. Tua hileh
nungak ten zong hong bawh zaizai
lel in cia
A cipong. Hong lungnuam
sak keei cei. Nang tawh ka kimuh
bel lungdam taktak ei. Ka
lungsim vangik lah zang.
Ngaihsutna thaklah ngah.
Tuzan ka manghoih kacih hih
hang hinteh
Bang mangnei nahia? Lawmnu
ngah maw?
Tua tawh nabuai nai kei oo.
Nidang ciang ci ni maw tuate.
Tunbel ka khensatnate a
tangtun theihnang thunong
ngetsak ding hong cial hipah ing
ei
Tua bang mawkmawk ngahlo
e. Nang lungdam nongkoh ding
kisam lai in thunget ding khawng
hong cial lailai
Tualeh na na neekmante
hong piaksak ning ei
Ciamnuihna hi e. Kei man a nih
in hong pia sam ning
Kei man pia ning ei U Lianpi
Nop keisi e. Lianpi mah hong
ciziau oo. Kei tansawm ong hisam
ka hihteh ka aihna ci maini eilawm
Mungpi
Na cih geigaitak in mawleh.
Nidang ciang ci ni mawleh.
Lungdam ei. Ki muzel ni ei
Aw leh. Sunpha maw leh
Aw, sunpha ci-in Mungpi
zong maitaisa in hong ciahlenlen
hi.
Lungnuam aa ciah ahih
mahbang in amuh peuhpeuh
maitai mahmah hi. Den tawh
tampi a kilamdang Mungpi
omdan teng amuh ciang in
Lianpi zong nui hiuhiau hi.
Lianpi zong hong kihei in
Nongpiaksa kammalte tawh
mikhat aa ding thangahna a
piangsaktheipa hita ing ei Topa!
Mungpi vai khempeuh
Nangmah in na huhsak oo
Topa! ci-in lungsim thungetna
tawh innlam hongzuan ta hi.Zs
..."Na khat
peuhpeuh
khentatna kician
a omciang bek
khangto theipan hi
ei lawm. Lungneu
nang bekbek na
ngaihsut leh na
mailam kalsuan
nang hong
ziakaisak mahmah
ding ahimaw. .."
12
Vol 15. No 6
July 2013
Tan 10 Laivuanpi kitel ta!
Kei ...
Tan 10 kia...
Wo w . . .
gong-thuu.. "
.. ka min muh
hak mah zen
sii..."
Lawm, bang ci
na hia dedu...
"Lungkia lo ee..
Hamlung ciam
ding... takkheh
Zomi!"
Khah-Tah
()
Pau Khan Piang
pkpiang@gmail.com
C. Ronaldo
Pilna...Pilna...Pilna...
13
Lom15
Hawm6na
Tangsih Kha 2013
Zosuan Tuailai Khawmpi
Tedim Tangkona
Kawlgam tualsuak minam khat ahi Zomi khangnote in Zogam (Chin State)
saklam a om Tedim khuapi ah 2013 June kha ni 5 pan ni 9 ni dong akibawl a khat
vei na Zosuan Tuailai Khawmpi pan anuai a bangin tangkona thu (7) kinei hi.
1. Kawlgam sunga a zawngpen gamke khat in a kiciamteh ahi Zogam (Chin
State) adingin a bucing khantohna dingin gambup kumpi in hong vaihawm sak
nading.
2. Kawlgam sungah Tan 10 ong atawmpen ahi Zogam (Chin State) ading in
pilsinna ah a tuam vilvel in khantohna hong vaihawm sak nang leh laitheilo mimal
atampen nihna khua ahi Tedim kuam a ding in pilsinna tawh kisai khantohna
dingin hunsau gelna hong neihsak nading.
3. Zogam (Chin State) ah mimal atampen tenna Tedim khuapi pen Zogam
saklambup (Northern Chin State) kizopna, kumpi zum nasep na te amanlang
zawk theih nading leh abucing khantohna ding in District ciang ah hong piak
nading.
4. Zogam (Chin State) sunga om Gullu Mual sikngo toh nading ( Mwetaung
Nickel Project) vaihawm na pen tualsuak mipi deihna tawh kituakin hong dinkhawl
phot nang.
5. Amun amual a om tualsuak mite lungmuanna khualna in, kumpi palik leh
kumpi galkapte a hilo adang thautawi kipawlna tuamtuam te i kizopna zum
honna leh gam sungah sungtum pusuah nate, a manlangpen in hong hepkhiatsak
nang.
6. Zogam (Chin State) kumpi i vaihawmna khat ahi, zavom ciinna abei nading
vaihawm nate aman langpen leh muibun takin hong vaihawm nang.
7. Minam lai sin theihna ding phalna pen kumpi sanglai sinna hun sungah
khatin hong helsak nading.




() -

















A Mun : Tedim Khuapi, Cope Centennial Jubilee Hall, Zogam
A Ni : June 09, 2013 (Sunday)
A kihel : Zomi Khangno 742
Zosuan Tuailai Khawmpi
Thukikupna pan Muhkhiatna te
Gullu Mual tawhkisai
1. Gullu Mual pen tawh nailohphot ding in mipi lunggulhna neicih ka mukhia uh hi.
Human Rights tawh kisai
1. Kawlgam sungpan Tedim gam pen lai theilo pen nihna in akiciapteh na abulpi lakah,
sangsia kicin lohnapen ahang khat in ka mukhia uh hi.
2. Minam khatciat in a maupau leh a maulai te sintheihna a neihna tawh kizui in Zogam
sung ah zong sanghun sungah Zolai sintheihna ding kilunggulh hi cih ka mukhia uh
hi.
Zomi te Gamtat luhek lungsim puakzia ding
1. Zomi te mailam kalsuan na ah cihtak na, thuman na, thu khualna, te lenkip in kalsuan
ciat ding cih ki mukhia hi.
2. Zomi te ten na khua te ah a omsa te phungvuh in a omnai lo khuate ah Zomi khangno
kipawlna kician nei in kizop na hoih neih ciat na ding in lunggulh na nei cih ka mukhia
uh hi.
Social Justices tawh kisai
1. Zomite sung (innkuan sung) gamhluah vai tawh kisai in etphat huaithu pawlkhat
omhi ci-in kimu khia hi.
Citizenship Rights
1. Zomi a hi kote in Zomi ka hih na uh kiptak khotak in dinpih ding in ka mukhia uh uh
hi.
2. Gamsung om mipilam kipawlna te in tu aa sang asuakta zaw in septheihna neih ding
kisam hi ci-in ka mukhia uh hi.
Zogam Zomi Pupa Gam leh ngeina
1. Tangtawng pan a kipan Ih Pu Ih Pa te nuntak khuasakna leh neihsa ahi, leitang, gamh
leh gou, ngeina khempeuh hong kem hong huai thei ding ngeina kem thukhun khat
hong pian na ding in lunggulh naom cih ka mukhia uh hi.
Tualsuak mite thuneihna (Indigenious Rights)
1. A munleh a mual tawh kituak a tangtawng pan kipan akizangsa a hi Kam Hau thukhun
pen ahun leh a mun tawh kituak in puahkik in zatkik theih na ding lunggulh na om cih
ka mukhia uh hi.
2. Zongeina pawipi te Zomi bup in ahun kituak a zatkhop theih na ding lunggulh na kinei
cih kamukhia uh hi. (Khuado, Sialsawm,lawm na nek, etc.)
3. Biakna upna tung tawn a khat leh khat kideidan leh kibawl siatna omte atawm semsem
na ding in lunggulh na nei cih ka mukhia uh hi.
Sumzon paaizon natawh kisai
1. Tukizak na leh kikawm kizopna lampi te hoih loh na in Zogam zawnna bulpi hi ci-in
ka mukhia uh hi.
2. Tangthu nei munleh mualte puah in, gamsung gampua pan khualzin mite et theih
ding in lampi hong zonsak na ding lunggulhna om cih ka mukhia uh hi.
3. Gamgizul sum zuak sum lei na phualpi te Kumpilam pan hong phungvuh sem sem na
ding in lunggulh na nei cih ka mukhia uh hi.
4. Khantoh na ding nasep nate ah amun a mual a om mite bulphuh in nasep hongpia a,
hongsep na dingun lunggulh na omcih ka mukhia uh hi.
5. Zogam azawng pen a hihna pan a suahtak meng meng theihna dingin Zogam khuapi
khuaneu te ah 2015 ma in mei leh tui nuamtak in akingah leh khangto ding hi ci-in ka
mukhia uh hi.
Zomite Lokhawzia leh Khantonding
1. Zomi te lokawh khaici tuhzia te ahun tawh kituak in phuah phat na ding huhna panpih
na kisam hi cih kamukhia uh hi.
Zomi leh Pilna
1. Zomi sung ah pilna thupi sak in tuzawh kum 10 ciang Manglai mangpau asiam pen ih
hih na ding lunggulh na kinei hi cih ka mukhia uh hi.
2. Nu leh Pa te in tate pilzon nading thupisak in pilna lam ah ki makiah siam sem sem na
ding in lunggulh na kinei hi cih ka mukhia uh hi.
Zomi leh Thukizak na
1. Zomi sung ah thu kizaknate a manlang theih na ding leh a tangzai sem sem theih na
ding in lunggulh na kinei cih ka mukhia uh hi.
Zomi leh Kiim leh Paam kepzia
1. Zomi sung ah kiim leh paam kepna tawh kisai pilna theihna te kihawm sawn a sepkhiat
hun mah mah tahi cih ka mukhia uh hi.
2. Kisamlo pi a gamhal, singphuk, gubuak, cih te a kipan kilehpaam siasak thei gamtat
nate hih nawnloh ding in ki lunggulh ciat hi cih ka mukhia uh hi.
Zomi leh Cidamna
1. Zomi sungah cidam na tawh kisai in pilna theihna niam mah mah a hih man in kumpi
lam leh mipi kipawl nate pan in pilna piakding kisam mah mah hi cih ka mukhia uh hi.
ZTK: Tangko
Hun tampi, Sumlepai tampi, Ngaihsutna tampi tawh thalawh in Zomi Innkuan Singapore pan in hong vaihawm khiat...,
Gimna, tawlna, lungkhamna tampi tawh a tangtun theihna dingTedim khuapi sung om khangno, nulepa te inntek in hong sepkhiat...,
Sak le khang, Nitum, Nisuahna pan, Tuipi te, Mual le guam te khengin, guah lak, buan lak, khuamui-meikaai te kantan a Dimtui Vangkhua ah tuibang kigawmna
ZosuanTuailaiKhawmpi
"A Bucing Khantohna" mitsuan kawmin, Zan hun in Pasian thu tawh thala in, Sun hun in minam bup huam thulian, thugik, vai tuamtuam te Ki-itna sung ah suakta takin
kikum tanghtangh, kinial tanghtangh, kikupnawi dikdek khit nung ah hong gah khia...Muhkhiatnate, Gam le Minam ading Lungdeih Tangkona te in a nuai a bang ahi hi.
14
Vol 15. No 6
July 2013
15
Lom15
Hawm6na
Tangsih Kha 2013
"Kipumkhatna, Nasepkhopna a kipan ta hi...
Kithutuahna kilangh khia ta hi."
Pu Hang Khan Lian,
Zomi Innkuan - Singapore
16
Vol 15. No 6
July 2013
ZTK Meizom - Manglai sinding vai
HangKhanLian
hangkl@zomi.net
Zomi nulepa ulehnau aw..
Tutung ZTK pan Zogam
sung khua khempeuh ah
English sinsak ding
vaihawmna kinei aa,
sponsor om tawh kizui in
anuai aa khuateng ah
Singapore sangte' syllabus
tawh akituak, tan lang (K2)
leh Tan khat (Primary 1) te
zat laibu (bu 10 teh kop
khat) khua 20 ah kihawm
khiahi. Banghangin
Singapore syllabus kiteel
hiam cihleh, mangkam
zatlohna gam tawh
kituakding aa kibawl
ahihman in, ei tawh akituak
pen ahihi.
Laibu angah masa khuate
pen a piaksak ding (sponsor)
om khuate ahihman ahihi.
Tuakhuate:
Leilum - Lia Cing Sian Neem
(Ciimnuai bawda)
Haiciin - Dr Hau Za Cinte
Khuasak - Nu Betty Mang
Huaite
Buanli - Tg Lian Sawm Sing
(Zoheisa)
Tualzang - Nu Cing Lian Don
Tuithang - Pa Khup Lian Thang
Kaptel - Pa Pau Khat Suan
Thalmual - Tg Suan Za Tuang
Vongmual - Tg Thang Lam Pau
Ngennung - Lia Ning Ngaih
Hau
Lawibual - Tg Pau Kim Sing
Ciingpikot - Andrew Thang Gin
Khual
Tedim (Myoma) - Lia Zen Lam
Mang leh Nu Cing Suan Lian
Phunnom - Tg Luai Hming
Thang (Thangthang)
Muizawl Pa Pau Khan Khup
Thangzang - Tg. Dal Sian Kam
Pangsak - Pa Dal Do Langh
Pyidawtha - Tg Thang Lam
Tuang
Haupii(Thangkhal) - Tg Suum
Sian Khai
Gawngmual - Pa Hang Khan
Lian
TTC (Tedim) - Nu Noreen Hong
Township Education Ofce -
Nu Noreen Hong
cihteng hiphothi.
Tukum sung in tan 1/2 leh
Primary 1 lai na zo le uh,
mai kum ciang Primary 2
manglai, a kum kik teh
Primary 3 cihbangin kikal
suan toto ding aa, tu zawh
kum 10 ciang Zomi
sangnaupang tan 10 zo khat
in, English tawh kisai,
London tan 10 icih, GCE-O
level ciang sawkto khading
cih lunggulhna ahihi.
Nu leh Pa, hausa upa,
sangsia, Biakna makaite
tung thuumna
Hih geelna pen kumpi
vaihawmna ahilo, i ta i
naute khantoh nading aa ei
aituam hanci amna
ahihman in Nu leh Pa,
Hausa upa, Kumpi sangsia,
Biakna hunbit Sia teng in
maapang khawm aa sep
huan ding ong kuldinghi.
Tedim ah Siapi Pau Do
Nangte, Siapi Lian Khan
Mangte in zong sum lakloh
in hilh ngei uh aa, a
lawpteng, a uukteng cih
ahihman in kua man thupi
simkhalo hilehang kilawm
hi. Tua pen deihna nei thei
nailo, i minam dinmun
hipahhi.
Tua ahihman in, tutung aa
i vaihawm "Kum 10 sungin
Zomi sangnaupang
peuhmah GCE-O level
manglai ciang" cih
kalsuanna ah naupangte'n
deihtheihna ong nei thei nai
hetlo ding ahihman in, sawl
ngai khangel dinghi. Kahloh
phamawh in kahsak phot
ding hihhang. Sawl ding
hihang. Tuadingin Nu leh
Pa, Hausa upa, Kumpi
sangsia, Pawlpi hunbit Sia
teng in ahun, amun ding
kikum in maa i pankhop
ong kuldinghi. (Piangthei
leh sang huntawh kizom
suakin, nisim hun khatta
(45 minutes) la zo lehang
deihhuai penhi.)
Sun thapaai laihilh khin uh
ahihman in, kumpi sang
Siate gimkhin tawl khin
ding uhhi. Biakna, Pawlpi
Siate in i huhzawh ding
kisam mahmah in ka umhi.
Manglai theihlohna pen
miphaak lahna khat hipah
ahihman in i khangno,
naupangte mailam ding
khualna tawh i vek in
pangkhawm ding hihang.
Adiakdiak khuanu khuapa
te panpihna kisam mahmah
dinghi.
Gamdang tungkhin Zomite'
tung hanthotna
I khua i tui ciat aa i ta i naute
alawm agual baan ding i
deihsak leh, hihmun santak
ah ei kihel thei hihang.
Laibu original ideih leh bu
10 kop khat ciang S$96
(apuakman kihel nailo - 3
kgs) tung hi. Tua ahihkei leh
Ygn ah copy bawlsak lehang
hihsang niamzaw thei
dinghi.
Zogam khua khempeuh pan
gamdang aa omlo khua ki
om samloding ahihman in,
i khua i tui aa ding
deihsakna a omleh kithuza
thei hihang.
Maikum tubang hunciang,
hih, amasa khua 20 teng
manglai kidemna neisak
pahding hihang.
Mangpau, manglai theihloh
a phukha khin, gamdang
tungkhin Zomi khempeuh
in hih minam bup
vaihawmna ah kihel ciat
ding sawm hamtang ding
hihang.
I laibu lei teng
1. Practice Makes Perfect -
CLOZE 1
2. Essential Vocabulary in
Context, A thematic
Approach to enrich
Students' Knowledge of
Words 1
3. Grammar and Vocabulary
(Age 7-8)
4. Reading Skills Builder
(Age 6-7)
5. Comprehension Skills
(Age 6-7)
6. Writing Skills Builder
(Age 6-7)
7. Bridging Comprehension
(K2 to Primary 1)
8. Bridging Reading and
Writing (K2 to Pri 1)
9. Bridging Grammar and
Vocabulary (K2 to Pri 1)
10. Science for Pre-Schoolers
(Age 5+6)

Innlam aa sangnaupang,
nu leh pa, Siate tung
thapiakna
"Hamsa lua, ei tawh kituak
kei" na cikha kei un. Tan 1/2
leh tan khat naupang kum
5 pan kum 7 ciang sinzawh
ding aa mipilte'n abawl uh
hi aa Zomi naupangte
khuak in sin zo mahmah lel
dinghi.
Nu leh Pa , hausa upa te in i
tate mailam ding deihsakna
tawh hanciam ding kong
hanthawn phapha nuamhi.
Deihna mel theithei nailo
naupangte, thatang sawl
photphot ding hihang.
Tualo in tupna tun zolo ding
hihang.
Hang Khan Lian
Block 646#13-115
Jalan Tenaga
Singapore 410646
Zomi Tuailai Khawmpi Nunget kikna
LianTuang
liantuang6@gmail.com
14 June 2013
Zosuan Tuailai khawmpi
Zosuan Tuailai Khawmpi
pen June 5 - 9 , 2013 sung
teng in Cope Jubilee Hall,
Tedim khuapi ah picing tak
leh gualnuam takin kibawl
hi. Abucing khantohna ah"
cih thulu hi ngiat ahih
manin khawmpi ong sim
mipi pen khangno bek hi
loin khanglai, upa kimtakin
kihel hi. Zogam Zolei
khantoh ding bek kimit
suan lian hi. Zomi Zogam
vang le lim neihna ding cih
lunggulhna vive tawh
pawisim mipi kitam
mahmah hi. Tulu 18
kisunga, thukhat ciangin
mipite in minute 40 ta
kikum kik ciatciat hi.
Mipi in zong nuam kisa
mahmah hi. Lungsim a om
bangbang kigen ziahziah hi.
Hunzat zia pen tuam dang
mahmah kisa ciat a Dr
Siambawi (Zingsol ) in I
hun zatzia pen University
sang kah mah bang zaizai
hang ei ci hi. Sia Tangpi
(Tedim) in bel Mo thugen
mah bang kei mawk ve hang
e. Tu kisung zel a lomlom
a, kikum zel. Nui lingling zel
. Kinial zaizai zel. Nop ci sa
peuhmah ing. Ta ngah
peuhmah ing" ci hi . Ni thum
sung vilvel ahih hangin
kicimtak lo bek tham loin
hun kihawm tawh mahmah
zaw lai hi.
Panmun tuamtuam
Inntek committee pen nak
pahtak huai lua mahmah hi.
Tu le la na zo mahmah uh
hi. Zinte omna khawlna ding
khempeuhah kitang sapna
bangmahmah om sak hetlo
uh hi. Tua bek thamloin Mi
1000 val nuam takin a kita
ding mandat pi na lam
ngiungeu uh hi. Huihpi
guahpi nangawn a ki awl
mawh bang hi lo hi. Inntek
panmun pen picing takin la
ngiat uh hi. Zahtak huai lua
uh hi.
ZIS
Khawmpi ding athu ong
phuangkhia le a mapangpi
ahi ZIS te mahmah zong
tavuan zo mahmah uh hi.
Athu ala bek hi loin sum le
pai kisam khempeuh ah ong
van ziau tangial hi. Zomi
Zotate thu le la ah gilkial
dangtakin a kikhuadak
giaugiau laitak hi a, man nei
diakin kilungdam pha diak
hi. ZIS in gam le minam a it
ziate uh gamtatna tawh ong
lakkhia uh a, aituam
phattuamna ding hi hetloin
sak pan khangpan tuailai
dawng hilhhelh 1000 val ong
gawmtuah hi. Zomi le
Zogam mailam ding kikum
ni ci lel uh hi.
ZYA ( Kawlpi )
ZYA makaipu te zong
deihsakna tawh thukhual
lungduai takin hun
khempeuhah mipi ong
makaih ziahziah uh hi. Sia
Daltawng bangin amite (
group ) zo mahmah a, nopci
sak mahmah hi. U E Mung
( Gs. ZYA ) pen makai picing
mahmah khat hi a, lungsim
siangtho mahmah in tavuan
a zo mahmah khat na hi
mawk hi.
GZA
Khawmpi nitak hunte ah
GZA makaipite in hunpi ong
zang ziahziah uh hi.
Mipite in nuntakna ding thu
le Pasian thu laigilte makaite
tung panin ki ne ziahziah hi.
Kisang ziahziah hi. Mipi
lam panin thu kiduh
mahmah a, lim kisa
mahmah hi.
Hluttdaw Mipi Palaite
MP te in zong nitak sim mah
in thugenna ong nei den uh
hi. Kawlgam gamvai
khuahun luanzia le amaute
thupomziate kician takin
ong pulak khia ziahziah uh
a, mipi ngaihsut ding le
khentat ding thu tampi ong
pia uh hi.
ZOMUS
Nitak simin hun hong makai
pen ZOMUS te hi a, sun hun
sunga gim le tawlna
khempeuh ong paihkhiat
sak uh hi mai hi. Khang
thakte bel music lamah zong
kikhangto mahmah sa
mawk ing. Sia Tuamung le
Sia Kaimung in hun ong len
hi. Ciamnuih siam ngel tuak
ahih manin mipite Gilzang
dawk liang le khitui
luangliang mahin kinui hi.
Tua khit ciangin Siama
Cingsan ong khuang kelkel
a, tua zom ah khangthakte
in ong zom to ngelhngelh hi.
Tua hi a mipite in thu tawh
la tawh lungtai takin pawi
hunte a kizang den ahi hi.
Siamsinte
Khawmpi hun sung (thusin
hun)khempeuh lungduai
takin mipi ong makaih pen
Siamsinte na hi gige hi.
Amaute makaih siamna
hangin thu le late ong nuam
mahmah hi. Nidang lai bang
hi nawn loin mipite in
khangnote kimuang mah
mah in kisuang mahmah hi.
Khangnote picinna le
thumuh zia pen lamdang
takin khangto kisa ciat hi.
Agah kimu thei pah
Hih ci bangin ei mun ciat ah
ma I pan diamdiam pen mai
lamah Zomite khantoh lam
manawh in hin gim kinam
mahmah ta cih kimu thei hi.
Khawmpi thupha pen tu le
tu in kingah nailo dinga ahi
zongin kingah pel mawh
ding hi, ci in ka ngaitsut leh
tua dan na hi hetlo hi. I
khawmpi tangkona bang
kawlgam journal pi te in nak
lunglut mahmah uh a, ong
pusuah ziahziah uh hi.
Journal te intercview bek hi
lo Kachin khangno makai le
Rakhai khangno makai ten
zong Lungdampihna leh
thupi a sakna ong gen uh
hi.Journal CEO khat
(Falamte) in Zomite'n na
asep ciang midangte sangin
picing le upa lungsim nei
hamtang hi ci in ama
muhna siangtakin ong gen
hi. Kamsiam mawhmawh hi
lo a, zahtakna kihtakna
tawh ong gen uh hi a, Zomite
i vang i lim khangto litlit cih
a gen nuam bulpi I hi hi.
Alungdam huai diak ah hih
khawmpi tungtawnin
khangthakte sungah
kizopna thak, ngaihsutna
thak le muhkhiatna a thak
tampi ong om to thei hi. Tu
le la khat peuhpeuh ah
khangnote in picing
kalsuanzia tawh kalsuan
ding I kisin ta a, kipumkhat
in ma kipang thei ta hi. Gam
le lei huutna ah mipi kihel
ding lunggulhna tawh Gullu
mual vai nasepna dingin
sumpi donna kinei hi. Sum
tang 150,00 ks val kingah hi.
Mipi ki angtang mahmah hi.
Kua mah aphun om se lo hi.
Hih pen thulamdam pi khat
hi ka sa hi.
Leitung pianzawh a
masapen Zosuan Tuailai
Khawmpi etlawm mahmah
hi. Lungdam huai lua
mahmah hi. Hih tungtawn
in I gam sungah
khanlawhna (gam le lei vai)
meite ong kitawh kuang
litlit ta hi.
Liantuang
Kawlpi (09400511757 )
ZTK
17
Lom15
Hawm6na
Tangsih Kha 2013
Interview
Education (Siamsinna) lamsang
Zingsol:Ph.Dngahkum,
tuahunanangkumle
tuahunaeimisungpan
angahaomnaihia?
Dr.Leo : 1970 hi in
kakum 28 hi ingh , Kei tawh
kum khat sungin Dr.Vum
Son in zong ngah.Amah pen
East Germany pan Geology
tawh hi.
Zingsol: Tua hun pilna
zonna ah Zomi khat
hihna tawh kizui in
haksatnaahizongnong
gentheidia?
Dr. Leo: Tua hun a i
kumpi te thumaan mahmah
lai in amau i hongsawl na
tawh akipai hi zaw, amau
ong sapna tadensa pan thei
in, akisiau toto in, akiteel
teng akipai hizaw. Zomi
khat kahihna manin
haksatna ah om zongin thei
kha keng.
Zingsol: Tua le kong
dotnop uh khatin hih
linepennangutateel
maw,ahihkeilehathu
kituak in ahong
piangtawmahia?
Dr. Leo : Hih lokhawhna
(Agriculture) pen ka-uk
mah hi.
Zingsol: Tua hun a
kawlgamsinnatawhtua
phual a pilna sindan
akikhaina?
Dr.Leo: Aw kikhai lua,
teh theih ding hikei e.
Gentehna in Kawlgam ah
kum 3 kum 4 laisim pen
amau kiangah, kum 1 in zo
uh hi.
Zingsol:Tualehtuahun
agamdangtawhcikeini,
tuahunakawlgamsung
apilnasindanletuhun
akikhaidia?
Dr. Leo :Tu hun pilna
sindan pen sangtawh ka
kizop loh zawh sawt in ,atel
in genthei keng . Kamuh
danin gen leng kohun lai a
laisimna sang tuhun a
laisimna niam zaw leh
kilawm. Agricultural lam
bel sangzaw leh kilawm sa
ingh. Adang te bel laizong
limsim khollo, agina a vuan
khollo in,degree kingah
theilel hihtuak.
Zingsol: Nong ciah kik
ciangekumpiinnasep
ding ong vaihawm sak
hia?
Dr.Leo: Bangmah ong
vaihawm sakna omtuan kei.
Kanasepna lui ah onglut kik
sak uh.
Zingsol: Dena nasepna
ahVeterinarianlamah
bangsemcilengdegree
pen ganhing lam tawh
kisaimawleh?
Dr.Leo: Keisin pen
Animal Production hi.
(Ganhing pan a kingah
neektheihte :bawngnawi,
aktui, sa te tampi ngah
nading ganhing khawina)
Hih pilna pen Agriculture
sangte bekah kihilh sak
ahihman a, Vet. Inst. ah
avasem kha hing.
Zingsol: Tua leh teldot
leng production le vet
penkoicikikopkikahia?
Dr.Leo: Veterinary pen
ganhingte acinat ciangah a
bawldan, zatui pia, zatui sut
dante asinna sanghi.
Ganhing natna thu
tuamtuam, zatui zaha
zatding tuamte theih nang
a hipen hi. Production pen,
a cidam penpen ganhingte
kiangpan bawngnawi,
aktui, sa tuamtuam cihte
tampi ngah nang bang ci
ding cih sinna hi. Lokho,
ganhing khawite tawh kisai
zaw ahi man hi. Kawlgam
ah pen, Vet. Inst. ah sin zaw
uh hi.
LOKHAWHNAlamsang
(AGRICULTURAL)
Zingsol:Tualehlokhawh
tawh kisai in ei gam i
thanemna?
Dr.Leo: Lokhawh tawh
kisai in bel ei lokho ten
bangmah kithei lo, kuamah
inlah ong hilh lo. Ih sang te
mahmah in ahilh te pen a
laibu bek ah thahat in
practical pen thanem.
Tuateh agricultural sangte
ah zong ei gam, Hilly
country aa lokhwah dan
ding kihilh hetlo hi.
Zingsol: Hih teng pen
leizon leng bel haksa
incin ahih hang ei
khattekinihihtektheih
dingbangbangomthei
dinga,hihpilnalampan
enleng?
Dr. Leo: Amasa in ah
eigam ah pen alei mahma
kisia tahi. Singkung lopa te
kivat mang ahih teh guahtui
tawm pah hi. Guah
azuktehzong ahup ding om
nawnlo,hawktui-in luangin
lei neente taai manghi. Tua
in Erosion piangsak
hi.Singkung lopa kuaman
lah suan kik lo. Singkung
omlo ahihteh i lui te kang.
Luitui, lopa om nawnlo aih
cianga vasa le sa dang
tuamtuamte zong tawm
semsem .Tua hi in abul tak
en leng, dah huai mahmah
hi. Hih teng bawl kik nang
ahih leh, pilna nei bel kisam
veve ding aive. Hih pilna
nei te in sepdan bawldan
(technic) te hilh dingin, tua
the volunteer te tawh i khua
tekah pai dingin singno
suan ding. Tua pen frst step
( kal masa). Singphuk
khawng kham sak ding.
Khangno te zong hong
hanciam un la i vekpi in i
sephuan ding, i sepkhop
ding step tampi kisam
inteh. Amasa pen i septheih
ding pen, singkung phuuklo
ding, singno suan ding.
Zingsol: Tua bang
hileheigamahbangkung
bangsuanlenghoihpen
dinga?
Dr.Leo: Amasa pen in bel
bangkung bangkung hita
leh suanding kisam hi.
Leihoih kik nang guahzuk
nang. Tua banah i suan veve
i cih leh ei zat theih ding
ansing, tehno sing ahi zong,
ganhing vas ate neektheih
ding ahih leh thei khawng,
phi ht uu khawng,
mawngkung khawng. Vasa
hong tam leh ankung hong
neeksak lungno te hong
tawm ding.
Zingsol: Ei lam a lo i
vat,singtaangivattee
bangcinamuha?
Dr.Leo: Khamtung ah
lokhawh ciangin lothak
kivatin kum 3 kum 4
khitteh nusia in athak kivat
leuleu hi. Tua khitteh a lo
masa kikho kik leuleu hi.
Tua pen natural
regeneration kici hi. I pu i
pate hun a amau pen mitam
nailo inah, amau hih pen
amaan mahmah na hihi.Tua
hun ading bel ahoih
mahmah hi. Ahih hang
tuhun teh mitam i hihciang
a, i lokhul pen kumnih,
kumthum kingak zolo in
kizuan kik a, atua lei pen
tatsatlo a kizang ahih
cianga alei kisia zaw hi. Tua
ahih ciangin mualtung
lokhawhna pilna le siamna
i sinkul ding hi. Sloping
Agricultural Land
Technology (SALT) kici-in,
Philippines gamah kizang
masa pen hi.
Zingsol:Tualehminam
vailamahpailengtulai
tak a i buaina Zomi le
Chin vai nang bangcih
namuha?
Dr.Leo: Kei muhna
lianah pen hih ci. No
muhna pan bang aci tam bel
thei kei ingh. Ken tuate
khawng pen thupi sakhol
keng. Shakespear in bang
na ci hiam cih leh, A rose
by any other name smells
as sweet. Gtn in lingpak
pen bawngek pak hi naci
phial zongin amah hi veve
hi. Tua hi in ei pen,i lungsim
i ngaihsut athu pi ding
kisam sazaw ing. Gtn in
Saint Peter sang kakah lai
a, kawlpau lah theilo,
akawlte ngiat akimu ngeilo
hi in ah kawlten pen hong
nak etneu mahmah hi. Ahih
hang,laivuanna khawngah
asang pawl a i omteh mi in
hong nopneh thei nawnlo
hi. Siamna le pilna nei peuh
leng, hih minte i minamte
thupi masa lo hi, aci nuam
hing.
Zingsol:Tualehnam-it
acih kammal tungah
nangmuhna?
Dr.Leo: Nam-it i cih pen,
Kei Zomi kahihna pen
zumlo ding. Kei Zomi hing.
Hi mah ingh. Zumpih keng.
Kawlpau zong siam keng.
Zum tuan keng . Ahih hang,
Kei Zomi hing. Ko hong
ong thupibawl zaw un, cih
te pawl bel deihhuai sakeng.
Kawl ahi zong, Zo ahi zong,
i manphatna akibangkim
hihang. Pasian thu-um vive
i hihteh, ei i hihna (identity)
zumpih leng, ei a hong
bawlpa amawhsak suak
ding hihang.
Zingsol: Ko kongdot
khaklohuhnonggennop
bangbang?
Dr. Leo: Kei hong gennop
ah bel, Chin Culture i cihbel
i Pu i Pate ngeina ahoih teng
i kepding hi. Ahi zongin, a
omlo pi om, i cih pen kisam
sakeng. Gentehna in lailam
ahi zong, limsuaihna lam
(painting) ahi zong neilo
hihang. Lets accept the
facts. Gentehna, en i
khutgelh lai (written word)
bang kinei in ui in hong
neeksak cih te phuaktawm
(fction) vai mahmah sa
ingh. Mipil khat i genna ah,
eite koipan kipan cih thupi
kei ci, koiciang tung i hiam
cih thupi zaw, cihi. Tuapen
hoihsa mahmah ingh.
Tua khit teh kong gennop
lai khat pen, ko neulai
khawngin ei Zomi te pen
thumaan a hong kithei in
tua zong ei i manphatna
(value) in ikep ding.I
honesty i kepzo ding
thupi. Zuauphuak lo ding
cihte pawl maw. Tuate thupi
sa ingh.
Zingsol:Sangnaupangte
tungahenonggennopa
omdia?
Dr.Leo: Laisin te tungah
kong vaikhak nop ah ei
manphatna (value) pen
skills & knowledge (siamna
& theihna) hi. Tua pen
akhan theihnang bawl huai.
Sang a, kihilh ciangbek
tawh hilo ding kantawm
ding. Tulai ah pen lai-on
ding kithupi sak lua. 4 D, 5D
ngah ding. Tua hilo ding in
i theih ding i siam ding
thupi zaw. Lai ong kahih
manin, athei hilo ding in,
thei kahih manin laivuan a
ong hi zaw ding. Teih ding
akilawm khempeuh, nong
theih dinguh hong hanciam
un. Zs
Zomi buppan Ph.D. ngah masa pen
Dr. Leo Mang Cin Hau tawh holimna
Profle
Min : Dr. Leo Mang Cin Hau
Nu le Pa: Pu Hau Cin pau & Pi Man Za Ciin
Degrees: B.Ag, Ph.D (Agriculture) (Moscow)
Khua : Tonzang
Beh : Sukte
Suahni : 1942, October 10
Thubullet : Thumaan zong ding (To seek the truth)
(You shall know the truth and the truth shall make you free)
Laisinna le nasepna
1947-1953 : Tonzang (Saint Josephs Vernicular School)
1953-1960 : Saint Peters High School, Mandalay
1960-1965 : Mandalay University (Faculty of Agriculture) B.Ag
Degree
1965 Nov- 1970 Nov: Russia, Moscow (Agricultural Academy
of Sciences) Ph.D
1965 : Agricultural Research (Kyukone) ( In service tawh
sangkah)
1970-1972 : Tutor at Institute of Agriculture, Mandalay
1972-1977 : Assistant lecturer at Institute of Veterinary Science,
Insein
1977-1986 : Assistant lecturer, Head of Animal Science
Department, Institute of Agriculture, Ye Zin.
1986-1993 : General Manager (Dairy Section) , Mandalay Dairy
Development Project ( Australia)
1993-2001 : Self-employed
2002-2006 : Saint Thomas Seminary (English hilh)
2006-2008 : PIEC (English & Science hilh)
2008-2010 : MCTA (Assistant High School Head) (Science,
Chemistry, English hilh)
2010-2011 : ACACIA (Principal)
2011-2012 : Myanmar Buddhist Orphan Association (MBOA)
(English hilh)
2012-present : ILBC, High School Dept.
Z
omi sung pan Ph. D. lukhunelkai a ngah masa pen in Dr. Vum Son Suantak le Dr. Leo Mang Cin Hau in kiciamteh
hi. Dr. Leo in Russia khuadam gam pan in Lokhawh-gankhawina lamsang pilna tawh Doctorate lukhunelkai a
sang hun Kum 28 a pha pan hi. Tulaitak a tenna, Kawlgam laizang Mandalay khuapi a, a ma inn ah Zingsol tanu
te tawh holimkhopna panin, Pilna-Siamsinna, Lokhawh-Gankhawina, Zomi le Chin minvawhna, Ngeina kepcingna
te ah a ma i muhnate a tomin kong suaksak kik uh hi.
By Tg Thang Sian Sing, Final Part II, MBBS. University of Meidicine II, Yangon.
18
Vol 15. No 6
July 2013
Tuhun kumzalom 21 sungah pilna mah ki thupi sak
in pilna, siamna mah ki lung gulh ciat hi. Tua ahih
manin pilna, siamna tuamtuam hong pia ding sang
hoih, sang lian te ki zong ciat hi. Sang ih tel na ah ei
ukna sangin, Nu le Pa deihsakna tawh akah ki tamzaw
hi. Ei ukna hi kei le i sin laite ah ki lunglut lo in
gualzawhna zong kingah zolo hi. Tua ahih manin ei
ukna le ih lunggulh pilna tawh aki tuak sangte ih tel
theih ding thupi mahmah hi.
Human Resource Development Department,
Zomi Siamsin Kipawlna - Mandalay in Winepress
EducationCenter Mandalay ah "SIAMSIN FORUM"
kibawl hi. Tulaitak Siamsin te sangkahna telzia le ukna?
Sang tung ah bang ci muh? Sang man ciang... ngimna,
thangahna le thanemna, Mangpau i siam takpi hiam?
cbt a kipan thu tuamtuam suakta takin kikupna te a
tom in kong suaksak uh hi.
Lia Mang Ngaih Ciin , Tuzekpi, Human Resource
Development, Zomi Siamsin Kipawlna, Mandalay.
(Laisin kum 2011-2012)
Siambawi: Lawmte, eite pen
tansawm i man zawh ciang a sang
zaw pilna sin theihna ding hih
University Siamsinna sangpite ah
a kah kha thei hi hang. I ngah
khak Tupha te lian mahmah hi.
Tua mah bangin i Vaipuak te zong
lian hi. Tua hi in, i a sang kahna
pen eima teel maw? Bang hang
hih sang kah i hiam, cih tawh i
Forum hong ni ei.
Kimno: Ka mat ngah zah tawh ki
tuaka hih cianga Nursing akah
hing. Sangman ciang nasep ding
lung muang na om hi. Koikoi ipai
zong in zatui lam kithei tuam ahih
man akah hing. Kei ut taktak pen
University of Foreign Language
(English) hi.
Khanno: Kei ciang pen ka mat
(mark) hang le ka Nute hong
deihsakna tawh akah hing. Kei ut
pen gal vanleng hawl ding hi zen.
Galkap sung ka siauh le ziakai
luata ka hi cianga form na kikhak
ta e. Tua dan a vai tuamtuam tawh
Dental akah suak hing.
Liankhawl: Kei pen kapa ten hong
siauh sak hi. Ka uk pen Nursing
ahih hang ka mat tawm ahi cianga
ka mat tawh kituak ding hih
Paramedical akah hing. Geelpi,
nang e?
Geelpi: Kei ka neulai akipan ka ut
hi. Ka neu lai Tun-Eaindra-Bo
pakta mahmah ingh. Ka Nun
amah pen Sitni (Lawyer) lah sem,
Arts lam lah sem ci a anasepte
hong gen ciang kei zong amah dan
a Sitni ut mahmah ingh. Adang
ka ut pen vanleng hawl ding hi.
Singpi: Pilna tawh kivak ding cih
pen ka lungtup hi. Ka neulai a nai
(watch) sia cih bang peuh sawk
khawng uk mahmah ingh, in ka
theih lian loh hang Engineer lam
ah a uk hing. Ahih hang tansawm
mark tawh kituak le Pasian
deihsakna tawh hih sang
(University of Medicine) ah akah
kha hing. Siavuan khat hi leng
Pasian nasepna le minam ading
nasep nate ah picing zaw ning cih
ngaihsutna tawh akah hi ingh.
Sangpi.. nang e, nang tel tawm
maw?
Sangpi: Nu le Pa deihsakna tawh
akah hing. Ka ut pen Electronic
lam hi. Ahih hang ka Nu ten
khuamuh na zong akhang na
dingin vakah suk in, hong ci ahih
cianga hih UFL (Gamdang Mite
Lai le Ngeina, Lungsim puakzia te
a Kisinna Sangpi) sang hong tung
hi ing.
Siambawi: Tua bang ahih leh ei
teng pen i ukna tawh kah hi khollo
ihih manin i sangkah kum sungin
tha nemna zong om thei ding hi.
Tua leh lawmte- no e, tha nemna
tha ngahna cih bang na nei uh na?
Geelpi: Kei pen zangkhua
(Mandalay le Tazi Khua) ah
khang ka hih manin Zolai siam
kei ing. Zingsol ah laigelh nuam
ka hih cianga Zolai siam nuam
mahmah ingh. Tun bel Zolai
khangto semsem ingh. Minam
kibang te lakah nuamsa semsem
ing.
Sangpi: Siamsin kipawlna sungah
ki hel kha ka hih manin thangah
mahmah ingh. Mandalay khua
zong thupi sa mahmah ing.
Lungsim khuamuhna zong
khangto semsem ing. Midangte
tawh zong ki khawl thei, tutdan,
khawldan le paudan te zong
kikhangto mahmah. Ka thanem
nabel ka sin pilna tungah lunglut
zo nai mahmah keng. Liankhawl,
nang e, thanem na, thangahna cih
dan na nei na?
Liankhawl: Kei bel maw, ka tha
nemna ah minam dang ten ei
Zomi te hong enneu lua sa ing. Ka
thangah kikna ah min hong
enneu hang amau sangn niam
zawlo in amau tawh kibangin
pilna sin khawm thei ka hih
manin tha ngah mahmah ingh.
Singpi: Nidang lai Siavuan icih
ciang phim le duty coat bek mah
mu masa e. Hih sang ka kah tak
ciang, medical trip khawng ka pai
cianga Sivuan khat ii thupitna le
a nasep zawhna (impact) tel
semsem ing. Midangte tawh zong
ki khawlh siamna nei zaw. Gam le
minam itna zong khang zaw ing.
Ta nemna ah bel hih sang pen
professional hi in a uklo ta ding
laisin kum sau lua.
Kimno: Ka sang uah, Psychology
sin kha ka hih manin manpha sa
ing. Lungduaina le thuakzawhna
lungsim te hong khangto sak ahih
manin zong manpha sa ing.
Siamsin Medical trip ka pai na pan
zatui lam ah theih huai tuamtuam
te thei kha ing. Biakinn lamah
zong kihel thei ka hih manin zong
tha ngah mahmah ing. Ahih hang
ka sang uh pen thukhun tam lua.
Zato ah practical pai ciang zong
haksatna om thei ahih manin tha
nem thei ing. Khanno, nang e?
Khanno: Kei maw, Mandaly ah
sang ka kah khak hampha kisa
mahmah veng e. Ha Siavuan khat
i nasep pen habot ding bek hilo a,
adang pilna tuamtuam kisin ahih
manin hoihsa mahmah ing.
Orthodontics*
1
pilna thupi sa ing.
Tua khit ciang ka Senior te hangin
vang ngah mahmah ung. Ka Siate
lakah Zomi mipih Sia Dr. Aung
Tang om ahih manin zong
thangah mahmah ing. Ahih hang
ei Tedim kampau hilo ahih ciang
aa ei zong bang dinga hih bang
pilna sang neilo i hi hiam, cih
ngaihsun kha zel ing.
Siambawi: Sangman le hang
nasepna sung lut ta ding ihih
ciang, i ngimna te le i minam
ading bang i sep sak zo tam cih
zong kikum lai ni. Khanno, nang
bang ngimna nei na hia?
Khanno: Pilna sang zomto nuam
ing. Sang zom leng gamdang ah
kikah ding ahih cianga tua gamte
pau, ngeina le gam thu te kan
nuam sin, nuam ing. I sin pilna te
ah asangpen i tung zawh nang
hanciam huai sa ing. I sin, i theih
pilna tawh gam le minam
phattuam na ding sem in minam
lamsang zo leng hoih sa ing.
Tg. Nang Khan Lian,
Khanno,
University of
Dental Medicine
Pawllutang, ZSK-
Mdy (2011)
Etteh Huai Makapi,
ZSK-Mdy (2011)
Tg. Nang Kim Sang,
Sangpi
German, Mandalay
University of Foreign
Language
Pawllutang, ZSK-
Mdy.(2012)
Lia Mang Ngaih Ciin
University of Medical
Technology
HRD, ZSK-Mdy (2012)
Lia Lian Khawl Cing,
Liankhawl
University of Medical
Technology
Sumkempi,
ZSK-Mdy (2012)
Siamsin of the Year
ZSK-Mdy (2013)
Tg. Sian Nun Siam,
Siambawi
University of Medicine
Zingsol tanu
Tg. Thang Sian Sing,
Singpi
University of Medicine
Pawllutang,
ZSK-Mdy (2010)
Tg. Kham Geel Cin
Tung, Geelpi
Law, Yatanarpon
University
GS, CLCC -Mdy 2011,
HRD ZSK-Mdy 2011,
GS, ZSK-UM 2013
Lia Cing Van Kim,
Kimno
University of Nursing
Endikpi, Zingsol (2011)
Siamsin of the Year
ZSK-Mdy (2011)
Teelna le Sawlna,
thangahna le Thanemna, Mailam Ngimna
le Lametna, Zolai sinna, Mangpau
siamna, Minam LAPSANGNA ...
A kibAngkim lo muhnA tuAmtuAm te kaikhopna...
SIAMSIN FORUM
Presented by Zomi Siamsin Kipawlna - Universities of Mandalay
Pilna...Pilna...Pilna...
19
Lom15
Hawm6na
Tangsih Kha 2013
Siambawi: Lawmte, eite pen
tansawm i man zawh ciang
a sang zaw pilna sin theihna
ding hih University
Siamsinna sangpite ah a
kah kha thei hi hang. I ngah
khak Tupha te lian
mahmah hi. Tua mah
bangin i Vaipuak te zong
lian hi. Tua hi in, i a sang
kahna pen eima teel maw?
Bang hang hih sang kah i
hiam, cih tawh i Forum
hong ni ei.
Kimno: Ka mat ngah zah
tawh ki tuaka hih cianga
Nursing akah hi ng.
Sangman ciang nasep ding
lung muang na om hi.
Koikoi ipai zong in zatui
lam kithei tuam ahih man
akah hing. Kei ut taktak
pen University of Foreign
Language (English) hi.
Khanno: Kei ciang pen ka
mat (mark) hang le ka Nute
hong deihsakna tawh akah
hing. Kei ut pen gal vanleng
hawl ding hi zen. Galkap
sung ka siauh le ziakai luata
ka hi cianga form na kikhak
ta e. Tua dan a vai tuamtuam
tawh Dental akah suak
hing.
Liankhawl: Kei pen kapa
ten hong siauh sak hi. Ka
uk pen Nursing ahih hang
ka mat tawm ahi cianga ka
mat tawh kituak ding hih
Paramedical akah hing.
Geelpi, nang e?
Geelpi: Kei ka neulai akipan
ka ut hi. Ka neu lai Tun-
Eaindra-Bo pakta mahmah
ingh. Ka Nun amah pen
Sitni (Lawyer) lah sem, Arts
lam lah sem ci a anasepte
hong gen ciang kei zong
amah dan a Sitni ut
mahmah ingh. Adang ka ut
pen vanleng hawl ding hi.
Singpi: Pilna tawh kivak
ding cih pen ka lungtup hi.
Ka neulai a nai (watch) sia
cih bang peuh sawk khawng
uk mahmah ingh, in ka
theih lian loh hang Engineer
lam ah a uk hing. Ahih
hang tansawm mark tawh
kituak le Pasian deihsakna
tawh hih sang (University
of Medicine) ah akah kha
hing. Siavuan khat hi leng
Pasian nasepna le minam
ading nasep nate ah picing
zaw ning cih ngaihsutna
tawh akah hi ingh. Sangpi..
nang e, nang tel tawm maw?
Sangpi: Nu le Pa deihsakna
tawh akah hing. Ka ut pen
Electronic lam hi. Ahih
hang ka Nu ten khuamuh
na zong akhang na dingin
vakah suk in, hong ci ahih
cianga hih UFL (Gamdang
Mite Lai le Ngeina, Lungsim
puakzia te a Kisinna Sangpi)
sang hong tung hi ing.
Siambawi: Tua bang ahih
leh ei teng pen i ukna tawh
kah hi khollo ihih manin i
sangkah kum sungin tha
nemna zong om thei ding
hi. Tua leh lawmte- no e, tha
nemna tha ngahna cih bang
na nei uh na?
Geelpi: Kei pen zangkhua
(Mandalay le Tazi Khua)
ah khang ka hih manin
Zolai siam kei ing. Zingsol
ah laigelh nuam ka hih
cianga Zolai siam nuam
mahmah ingh. Tun bel Zolai
khangto semsem ingh.
Minam kibang te lakah
nuamsa semsem ing.
Sangpi: Siamsin kipawlna
sungah ki hel kha ka hih
manin thangah mahmah
ingh. Mandalay khua zong
thupi sa mahmah ing.
Lungsim khuamuhna zong
khangto semsem ing.
Midangte tawh zong ki
khawl thei, tutdan,
khawldan le paudan te zong
kikhangto mahmah. Ka
thanem nabel ka sin pilna
tungah lunglut zo nai
mahmah keng. Liankhawl,
nang e, thanem na,
thangahna cih dan na nei
na?
Liankhawl: Kei bel maw, ka
tha nemna ah minam dang
ten ei Zomi te hong enneu
lua sa ing. Ka thangah kikna
ah min hong enneu hang
amau sangn niam zawlo in
amau tawh kibangin pilna
Orthodontics*1 Ha te a po dan,
a kigualhdan te a dik nading leh
a etlawm nading puah phat sak
na, b) I ha te a khan kho na ding
dalna lamsang pilna.
Origami*2 Laidal khep in van
hoih nono bawlna khupsiamna
nam khat, Japan gam pan
akipan hi a, tu dong kilim zat
mahmah l ai hi .
Sr:Cambridge Advanced
Learners Dictionary_3rd Ed.
CIZAW LEH
SiaKhual Sian, New Darkhai
(1) Samson in ka thahatna ka samtung ah om a
cihsang in Topa ong piak hi, CIZAW LEH.
(2) Job zi in apasal kiang ah na Pasian samsia in la
si in, a cih sangin, U aw lungkia kei in Topan ong
dam sak dinghi, CI ZAW LEH,
(3) Joseph a sanggam te in Mangmanpa a cih uh
sang in i sanggam pa hi, CIZAW LEH
(4) Israel ten Aaron kiang ah kote mai ah a
paiding pasiante ong bawl sak in a cih uh sang
in Topa kiang ah thu ong dot sakin, CI ZAW LEH
(5) Aaron in Israel te khambawng milim a bawl
saksang in Topa maizong un CI ZAW LEH
(6) Israel kumpi Saul in a gal lian pen Goliath a
thahsakpa David thah ding a azon sangin, ka
galkap zalian khat in kong koih hi CIZAW LEH
(7) Saul in Endor ah vankah nu thu a dotsang in
Topa mai zong in Topa aw ka mawhna ong mai
sakin, CI ZAW LEH
(8) Peter in Ananias zi kiang ah na lozuakna uh
tuaz ah mahhiam a cih in himah a cih sang in
akim khat om lai hi CI ZAW LEH
(9) Pilatmangpa in Topa Zeisu mawh na mulopi a
Judah mite tung ah a ap sang in, Amawhna mulo
ka hih man in thuka khenkei dinghi, CI ZAW LEH
(10) Tapa taimangpa u pa innsung ah lut ding
a utloh sangin anaupa kiang ah cidam a nong
tunkik kalungdam mahmah hi CIZAW LEH
Zawnna/ Giautauna (Poverty)
ThangSianSing, Singpi
Zawnna/ ngauna i cihin nuntakna ding peelmawh kisapte kicinlohna bek hilo in anuai a thute pelem
(omlohna) te zong, zawnna in kiciamteh hi.
1. Lungmuanna omlohna munte ah teenna
(akl) apiangtawm kiim le pam lam (natural),
taangpi kizopna lam (social network) le
adang muhtheih nate lam kikepcinna,
kidalna te omlohna
2. Peelmawh kisap thuphung innpi te (basic
institutional buildings) te batlahna. Gtn.
Tui le tang-pumtung siangthona (personal
hygiene), kizop na ding akisam lei, lampi te
omlohna
3. Cidamna, pilna akipan taangpi mite
peelmawh kisapte mipi ten batzawh lohna,
kicing lohna
4. I tuah/ thuak khak thute pulak theihlohna,
tua hangin khatpeuh i gawtna thuakkhakna
5. Ngeina tawh kisai dan le ziate kepcin zawh
nawnlohna, kiim le pam te i nuntakna
kipawlna ah lunggulh zahin kihel zawhlohna
Source: Kammal 100
Pilna...Pilna...Pilna...
20
Vol 15. No 6
July 2013
cidamna
SINBAWK NATNA "B"
byLiaManSanKim,
Final yr, University of Medical Technology
Leitung a natna kicing khempeuh pen a huam in Nam 2 in kikhen
thei hi.
Mihing khat le khat A Kilawh Thei Natna le A Kilawh Thei Lo
Natna te hi. A kilawh thei natna tampi lakah Sinbawk natna pen
kizeel (ki lawh) baih pen hi.
Sinbawk natna a piangsak lungno nam sagih (A,B,C,D,E,G,TTV)
om in, hih nam(7) sungpan B le C lungno in Sinbawk natna
piangsak phadeuh hi.
B lungnopiansakSinbawknatnai pianzia
1. Lungno alut tung in, bangmah natna, satna omlo in kiphawk
khalo thei hi.
2. Sungnim(nausea), luaksuak/lua(vomiting), annkam
limlo(anorexia), cisa(fever), thaneilo
(lethargy), guh le tang na( polyarthritis), ci le sa na( myalgia),
thaguina(polyarteritis nodosa),
kalbawk( glomerulonephritis)
3. Ci(skin) le mit- annkampak mel pua
4. Sinbawk natna anei mi 100 lak ah 85(85%) damkik thei hi.
5. A damsa mi 100 lak ah 25 (25%) a suuk zaw in natna ki pankik
thei hi.
6. Pawlkhat te Sinbawk natna aneih lam uh kilanglo ( ki thei kha
lo) in kum sawtpi khom thei hi.Natna suuk semsem in atawpna
ah Sinkeu(cirrhosis), Sincancer(liver cancer) tawh kizom suak thei
hi. Hihbang pianzia te na tuah leh sisit loh phamawh ding hi.
Cinoploh a kipat phet in tawldam sak, thaomsak ann le tui dawn
ding ki sam hi. Tua hileh natna ki patma in hong damkik thei hi.
Bangcihkilawhthei?
1. B lungno nei sisan thunna
2. A siangtholo phim, zatuisutna, habotna, ki atna vanzat
tuamtuam (gtn. temteh, tem) , bitvutna cihte le khamulkiatna,
hanawtna zatkhopna
3. Nu le pa omkhop na
4.Natna lungno anei naupaikhat
in asung a om naungek lawh
thei hi.
5. Nausuah na pan le nau
nawipiak na pan in lawh thei hi.
6. Khua ul tak(sweat), zun, ek,
ciltui(saliva), mitkhitui(tears),
si(blood,serum), nawizu(milk),
buatui (semen) cihte pan zong
kilawh thei hi.
Bangcihkidal ding?
1. B lungno anei mi kiangpan si la lo(si thunlo) ding
2. Si hawpma in a si sungah Blungno om maw/om lo sit ding
3. A siangtho lo phim, zatuisutna, habotna, bilvutna, ki at na van
tuamtuam te zang lo ding
4. Khamulkiatna, hanawtna zangkhawm lo ding
5. Nu le pa omkhopna ki kemsiam ding( condom zang )
6. Kidalna zatui sunkhol ding
7. Blungno anei numei pan asuak naungek te a suahcil in (ahkl) a
suahkhit zawh nai 12 sung kidalna zatui sun ding
8. A cidam a suak naungek te asuahcil (ahkl) a suahkhit zawh ni 7
ciang kidalna zatui sun ding (a khatvei na). A nihvei na pen kha 1
khit, a thumvei na pen kha 3 khit ciang sut ding kisam hi.

C lungno i pianzia pen Blungno tawh kibang mahmah hi. A
hihhang in C pen kilawh baih(ki zeel) mah mah in Sincancer
tawh kizomsuak pahpah hi.C lungno dal nang zatui omlo hi. B
lungno i piansak Sinbawk natna pen damkik thei bektham lo aki
dal thei natna ahihman in kidalna zatui sutkholh ding kisam mah
mah hi.
Mit liimlang tha
(power) kikhel na
* A suaktung naupang te mit in power + 2.50 to +
3.00 ciang ah om ahih manin u lian te bang hi leh mit
liimlang abulhkul pawl hi. Ahih hang pumpi hong golin
mit zong hong hoih toto in tha kisam zong hong tawm
semsem hi. Tua ahih manin nau pang ten mit liimlang
bulh ding kisam nawnlo hi.
* Kum (40) a phak ciangin mit i tha (power) pen hong
kikhel thei leuleu hi. Hih pen naupang te kiang a piang
dan tawh kibanglo hi. Mit ii lai-etna ding ahuh ciliary
muscle te pen thahat nawnlo a hih man in a neulai a mit
liimlang abulh lo te pawl khat in bulh kha hi.
* Kum (60) hong phak leuleu ciang mit ii power pen
hong kikhel leuleu in anai etna a bulh ten tua kisam
lo in lai hong en theita hi. Ahih hang a gamla pen hong
munawn phalo hi. Hih banga hong kikhel napen amasa
nih tawh kibanglo hi.
M
eima dam
baih nading
1
Na vun a keek kei leh tuikhal belh
in.Na sihuite neu tuam in siluang
hong kiam ding hi.Na liam tung nai
24 sung-in nih vei thum vei belh in
la,khat vei ciang minit 15 sung belh
in.
2
Na liam zawh nai 24 a kheng khit
teh tui lum belh in.Na sihuite
hong zai in,sipai zia hong hoih ding
a,si hoih lote kinawnkhia ding hi.
3
Vitamin-C 500mg tang khat ni
khat in thum vei ne in.
4
Na meima na lawng ding sim in
na khut hoih tak sil siang in.
5
A kisam lo pi-in na meima mawk
lawnglawng kei in.
Lungsim cidamna
Lungsim cidamna (mental health) i cih in
lungsim gimna omlo ding bektham lo
thubulpi thum tawh zong a kicin ding
thupi hi. Tua thubul thum in
i. Ei-le-ei lungnuamtakinomhithiat thei ci in
kithei ding.
ii. Midangteahi bangaamuthei ding.
iii. Nuntaknaaaakisamthutebehlapzoding
Cihte tawh na kituah aa leh lungsim lam
a cidam mi (mentally healthy person)
cin kiciamteh thei hi.
Lungsim tawh kisai lemlohna khat
peuhpeuh om/omlo cih na theih nop
leh a nuai aa dotna te hong dawng sin
dih ve.
i. Nang pen a tawntung na lunghimawh
phadeuh den hiam?
ii. Bangmah a thu kician omlo hi napi
thu limtak ngaihsun theilo/lungngai
theilo cih bang a om hiam?
iii. A hang omlo pi lawplo(thanem) thei
hiam?
iv. Na hansuak baih maw? Na han suak
baih thithe maw?
v. Pongman ihmut tawlngak ding a
hamsa hiam?
vi. Lungsim kikhel baih lua maw?
Lungkia maw?
vii. Midang te tung lungkimlo, entheilo
cih khawng om maw?
viii. Nisim nasep den nate kipelh
diamdiam thei zel maw?
ix. Na naupangnote hangin a tawntung
phial in na lung a nop kei hia?
x. A thu omlo pi na lau thei zel na?
(Sr; Arogyam health magazine. March
2013)
Mittang lamsang Siavuan te genna
Kum 50-60 mitsung ah tuipai
(cataract) 65 %
Kum 65 val - cataract 95 %
piangthei ci in gen uh
hi. Hih cataract hangin
agamla a mulo ten hong mu
in a nai ciang mulo leuleu,a
nai amu ten agamla hong
mu nawnlo cih bangin
hong kikhel hi. Kum (60)
bang cingta anai etna mit
limlang bulhkhin na pi'n
kisam nawnlo a lai et thei
cih pen lungdamhuai thu
hilo hi. Hih pen asawtlo in
cataract pen at kulta ding
cih pen theih kholhkul hi.
21
Lom15
Hawm6na
Tangsih Kha 2013
Athak-siamtheihna le Sen-zia, American-zia
Tg Thang Sian Sing
Universityof Medicine II, Yangon
Pilsinna lam lungngaihna
thukantel khat ahi Howard
Gardner in Sen gam ah
atuahkhak thute panin hilhna,
sinna le mite i athak-siamtheihna
te' apiankhiatna ah ngaihsutna
(akl) zia nih i thu hih bangin gen
hi.
*********************************
******

Gardner in Sen gam Nanjing
khuaah khakhat tangding taamin
Sen sangsiate' tanlang le
abullamtan (primary standard) a
naupangte limsuaih kihilh zia va
en hi. Gardner tawh azi le ata kum
khat le lang gual Benjamin kihel
hi.
Nanjing a atunna Hotel ah a
khan (inn dei) tawh (key) te pen
plastic apeek khat tawh kithuah
hi. Plastic peek tungah akhan
numbatte kigelh hi. Zintungte
apualam apai ding uh ciangin
khantawh te counter a khatpeuh
kiangah ap (akl) tawhbung (tawh
koih na'ng bung) sungah ei le ei in
kikoih thei hi.
Tawhbung ah akhum na'ng
avang pen tawh i plastic peek tawh
akithawl lianding tangkhat ahi hi.
Naupang no Benjamin in
tawhtawh kimawl nopsa hi.
Tawhbung sungah tawh akhum
ding zong pakta mahmah hi.
Ahih hangin a pumpi neu in
akhutte in baanlo le koici khum
ding cih theilo ahih manin tawh
akhumsim in atamzaw ah
tangtung lo hi. Himah taleh
tawhbung sungah tawh akiat a, a
ging 'kek' asa pen zaknopsa ahih
manin baih asak loh hangin
lungkialo in hanciam in khum
tawntung hi.
Gardner te nupa in zong hih
thupen naupang ading zong
lauhuai na'ng omlo in amah le
amah 'a hanciam nopna' in pahtak
huai hi, ci-in khahkhong uh hi.
Akiim apaam a Senmi Hotel
nasemte in ahihleh naupangin
tawh akhum simin en in khatvei
tawh akhum zawh kei leh naupang'
gei ah vanaih in, akhutpan len in
avangah akhumtheih na ding huh
thei uh hi.
Tua khitteh agei a aom anu le
pa tung kihei in hong nuihsan uh
hi.
Hih bangin 'anuihna' uh ah
naupang tung ahilh/ apanpihna
uh hangin anu le pa tungpan
lungdamna-lametna huu khat
kihel thei hi. Khatvei ciangin ahih
leh 'naupang hoihtak in keemlo
liang' ci in mawhsak nopna kihel
thei zel hi.
Gardner in hih hong en in
thukfhat hong mukhia hi.
Benjamin le tawhbung' vai in
Sen gam ah pai-in akantel nopthu
tawh kizawi hamtang hi, cih ahi
hi.
Anunglam ciangin Sente pilna
lam a uliante tawh akimuh simin
hih thu hong kuppih thei zeel hi.
Akuppih atamzaw in Hotel
nasemte tawh amuhna/ muhdan
uh kibang hi, cih hong mukhia hi.
Hih panin pilsinna lam ah
Sente le Americante kilamdangna
te Gardner in hong mukhia hi.
Senmi Siate' muhna ah tawh-
tawhbung' vai ah athupi pen in
tawhin tawhbung sungah atungna
ding ahi hi. Hih thu in uliante
adingin a ol zahin lamsiau
theitung naupang khat ading
haksa hi. Tua naupangin tawh,
tawhbung sungah koici khumding
cih atheihzawhna ding akicing
ngaihsutna nei nailo hi. Akhutte
in zong nate hoihtakin leenzo
nailo hi. Naupang hanciam in,
tawh akhumna ah bangmah
phattuamna omlo, sawtleh hehin
lungkiatna ding bek hi, ci-in um
uh hi. I siamloh khat vasem in i
tangtutloh pen hoihlo hi.
Naupangin tuabang lungsim
angahloh ding thupi hi, ci in um
uh hi.
Tua naupang pen, ' hih tawh hici
let ding, avangah tangtak in hih
ci ngat ding in khum, e... lutta hilo
ahia..' ci-in ulian khatin hilh leh
anaupang nuam ding hi. Tawh,
tawhbung sungah khumdan zong
amah le amah akhumtawm
sangin siambaih zaw ding hi. Tua
khitteh hih sangin asangzaw
kongkhak hon dan zong hih bang
mah in hilhto le'ng hoihzaw loding
hiam, ci-in Sen te in um uh hi.
American te Ngaihsutzia
Gardner bangin American le
nitumna lampan mipilte muhdan
zong atuamkhat ahi hi.
Benjamin in tawhbung sungah
tawh akhumna ah atangtut/
tutloh ah lunglut lo uh hi. Amau
muhin naupang in tawh akhum
pen nuamsa, athukhat ah atheih
nailoh thukhat ah kantawm in
hanciam hi. Hih thute in adeihsak
huai vive ahi hi.
Tua khit teh naupangin, amah
le amah suakta takin septheihna
kipia in agualzawh ciang'n,
naupang' ngaihsutna ah haksatna
i cihin ei le ei hanciamin i nawkleh
akigualzo thei hi, cih lungmuanna
khat ngah thei hi.
Tawhbung sungah tawh
akhumna vaiah ahizong, laidal
tungah color laikung tawh
limkuihna ah ahizong akhialh thu
khat leptuah kikna ah ahi zongin,
uliankhat in apat pan atawpdong
vahilh den le'ng naupangin amah
le amah hanciamnopna le
haksatna te tungah ngaihsuttawm
in leptuah theihna ngahlo ding hi.
Mihing in nuntakna ah haksatna
alian, aneu atawntung in ituah
ding ahih man in atung a thute
nei keileh dinkiptang ding haksa
ding hi.
Ei te (ei' haksatna bek) ading
bek alemtuah thei hilo in mi atam
zaw te muhpakloh haksatna te
mukhia in lemtuah thei le'ng
mitam te lakah abawlkhia,
apankhia le makai kisuak ding hi
ci in nitumna lam a mipilte in um
uh hi.
Khut kituah in hilhzia (
Teaching by holding his hands)
Sente zia ah alamdang khatin
Gardner muhkhiat in ulian (akl)
siate in naupang' khutpan leenin,
keemin ahilhzia ahi hi.
Senmi Siate in laimalte
bekthamlo in limkuih ziate ahilh
uhteh naupang' khut leenin
(Benjamin' tawhkhum bangin)
hilh uh hi.
Hih bangin asinkha naupangte
i ziate Gardner in sangah a ava-et
ciangin kum 5-6 gual naupang
pawlkhat in ngasa lim, ganhing
lim, 9-10 gual naupang te suaih
calligraphy kici Sen laimal-lim te
in alamdang zahin ahoih mahmah
lam hong mukhia hi.
'Sente a zong amuhzia te uh
ahoih ngel veh e' ci-in Gardner in
thukim pih hi.
Aman asiam zawdeuh naupang
nih inn ah vapai in akantel teh tua
naupangte in a innpan in nisim in
nai tampi mah ana kisinte na hi
uh hi. Amaute in siate sinsak te
bek kisinsin in asiam uh hiam,
athak suaihsak le'ng asuaingam
uh diam, asuaih ngam leh ahoihzo
diam, cihte theinuam ahih manin
Gardner in ama i lim hong
suaihsak un, ci in kum 10 gual
naupang te kiang ngen hi.
Atunglam in ahih leh naupangte
in lungmang pian uh hi. Tuateh
hong suai uh hi. Naupang' suaih
cihteh Gardner' lim in atuamtuam
hong suak hi. Ahi zongin amaute'
gamtat zia ah asiate hilhsang'n
aciangtan khat valin hihtawm
theih cih hong mukhia hi.
Bawltawm theihna/ Athaksiam
theihna in damdam in maw?
Takhat thu in?
Amuhkhiat thute tungtawn in
Gardner in ngaihsuttawm theihna
cihna ah Sente in hih banghi, ci
hi.
Abangbang ah picingna (siam
kicingna) tungzawh nading in
kisinna dingah akiciamsa lampi
omhi. Hih lampi tungtawn bekin
kisiam thei hi. Adang lampi omlo
hi. Ahi zongin hih lampi i cih in
atawntung zui ngiungeu ding cih
thu bek hisamlo in, aciangtankhat
khiam/ khan in kihei thei hi.
Tukhat peuhah pil/ siam khin
hi, ci in akiciamteh khatin hih
lampi pan pialin zeemin lampi
ziikthak azon leh hih lampi
akeekpha hi ci in kiciamteh hi.
Hih bang kawmkal ah ngeina
(lampi) tawh kilamdang thute
hongpian leh athak asiamzo, ci-in
kiciamteh hi. Hih bangin athak
aphuankhiate in zong atunga
ngeinate do lo-in amah in aom
ngei nailo lampi/ziate tawh angei
lampi (ngeina) pen apuah, abehlap
ci in amah le amah kiciamteh hi.
( Ngeina pen thupi sakdiak uh hi)
Lamkhat pan gen le'ng Sente
athaksiam zia in damdam in
akikhelto (evolutionary) zia kici
thei hi. Nitumna lamte pahtak
athaksiamtheihna ahih leh
thakhat in aluite pan pial-in
akaakhia (revolutionary) ahi hi.
Nitumna lam te in akhangno
hun uh ah ngeina te pan hangsan
takin kaakhia in amauzia/ dantak
in omnuam uh hi. Akum hongtam
zawkciangin damdamin hong
kikhelin ngeina lamah hong kineh
kik uh hi. Sente ahih leh akipatcil
in ngeina tawh kikopkhawm in
anunglamteh kaakhia thei zaw uh
hi.
Lamkhatin gen le'ng paina ding
mun kibangin paizia/ kalsuanzia
kilamdang hi cih ding hi.
Banghangin kilamdang cih
kantel le'ng nisuahna lam le
nitumna lam a Siate' thupiitsak
kibatlohna hang hithei ding hi.
Sente Siate in naupangte in
ngeina, thupaizia te atheihkhakloh
ding uh lunghimawh hi.
Aneutungin kiciantak in hilh kei
le'ng akhantawn in thu zolo ding
uh, ngaihsut tawmna i cihin
khantawn in kinung theihthei hi,
ci-in ngaihsun uh hi. Nitumna lam
a Siate in ahih leh naupang te
amau le amau suakta takin
septheihna kipia pah kei leh amau
le amau kimuanna le
ngaihsuttawm theihna in
khantawn ngahlo kha ding cing
lunghimawh uh hi. Ngeina i cih
thupai' ziate in banghun banghun
in kisin thei hi, ci uh hi.
Tu kantel Howard Gardner in
akilamdang hih thu tegeel tungah
hih bangin hong khentel hi.
Tupai zia, ngeina te tel (thei)
ding cihzong hoih hi. Manpha hi.
Ngaihsuttawm theihna in zong
hoih hi. Manpha hi.
Hih amanphatna kibang thute
ah ahoih zaw, athupi zaw ci in
khentel in langdinna sang'n anih
in lemtuah thei le'ng phalo ding
hiam. Tua hi leh Sen-zia/
American-zia (nisuahna lamte
zia/ nitumna lamte zia) sangin
ahoih zaw zia om theilo ding
hiam, ci-in ngaihsutna tawh
hanthawn hi. Zs
A thak siam (Verb) = A thak bawl
Lakna: Hpe Myint let Howard
Gardner i Learning Chinese Style pan....
Sen sangnaupang te Laisinna American Sangnaupang te Laisinna
Pilna...Pilna...Pilna...
Kawlgambup ah Moible Phone le Internet
Operator ding Telenor leh Ooredoo Company
te Kiteel
27 June 2013
Kawlgam ah Mobile network leh
Internet Service Operater sep theihna
ding in Gamuk Kumpi ten Norway
Gam pan Telenor Company le Qatar
gam pan Ooredoo Company te tel
khia ta uh hi.
Nasep a lunglut Company lianpi 12
lakpan in akitelkhia hi a, amau a
sepzawh kei uhleh a mau mun ah
asem dingin France gam pan Orange
Company le Japan Maurbeni
Company te tel khawm pah uh hi.
June 26, 2013 ni in Mipi Palaite Dawl
(Pyitu Hluttdaw) pan in tangko nailoh
ding khaamna om hi mah ta leh
Gamuk Kumpi ten a mau kamciam
om sa mah bangin June 27 ni nitak
lam in hih thu hong tangko khia uh
ahi hi. Hih Company te nih in Kum 15
sung septheihna ngah uh hi a, a sawt
lo in Thukhungelh Hluttdaw pan in
Sepdan Bawldan ding Thukhunte
hong tang ko khiat nung ah, tua te
tawh kituak in na hong sem ding uh
ahi hi. Telenor pen Leitung ah
Mobile, Internet kizopna Company te
lak ah a lianpen lak ah khat hi.
Ooredoo Company te in Kum 15 sung
in US Billion 15 kizangh ding uh hi ci
hi. Nasepna ah Myanmar Gammi a
tamzaw mun pia ding uh a, hih thu
hangin mipi in nasep tampi ngah beh
ding hi.
TIME Magazine deihlohna le Gamlutang deihna pawi
Gamlutang in Time magazine a
khalna (kan-kuat) te Thukimpihna le
TIME magazine deihlohna pawipen
SuLay kawl pasian gei aa City Hall ah
kibawl cih thu kiza hi.
Buddhish tulpi khat pen si duh,
Buddish biakna pen gamhtat biakna
ci in Time magazine in agelh pen tua
tulpipa bek hilo in Buddhish biakna
aum khempeuh hong dai sak hi.
Ci-in U Pamouhkhah in gen hi.
Tua ban ah Time magazine pen gam
i ukna sung ah hih tawh akisai thunei
te in thu hong bawl ding kisam hi.
Tua ahihman in minam biakna
kepcing nading thukhun kisam hi ci
in Htayrawadamah congress
thudotpi (1) ahi U Aung Myai in gen
hi.
July 1 ni a kihawm Time magazine
sung ah Buddish tulpi U Wirathu i lim
pen a mai ah kituang sak in The Face
of Buddhist Terror cih thu tawh
thului kigelh hi.
Kawlgam in
WEF (East Asia)
Piicing takin
inntek sem zo
Hih Forum hang in leitungbup in
"Myanmar" kitheihpih lawh
Nay Pay Taw, June 7
Nay Pay Taw ah akibawl kikup kholhna tawh
akigawm nithum sung asawt East Asia World
Economic Forum (Nisuahna lam Leitung
Sumbawlna Thukikupnawina) pen June 7, 2013 ni
gualzo takin kibawl zo hi.
Forum pen Ne khawn agahtecih motto tawh
athupi gamtuamtuam level forum khat hi in
Kawlgam in amasa pen innteek asepna ahihi. Hi
forum ah nisuahna Asia gamte pan gam makaite,
mangpite, company ulian CEO te, amun tuamtuam
pan mipil 1000 val te, gamtuamtuam pan media
minthang 300 val hong kihel hi.
Hih forum kikup sung in gamlutang le leitung
aminthang company pan makai te tawh kimu thei
ahih man in Kawlgam i mailam aa ding hamphatna
tampi om ding hi cih ki thei hi. (Ref: The Mandalay
Daily 8.6.2013)
Kawlgam i Sumlei-
Sumzuak kizoppih
bulpi Sengam mah
hi lai
Gamvengte a hi Thai, India,
Bangaladish gamte tawh Sumlei-
Sumbawlna kizopna sang a zah thum
in Sente tawh kizopna tamzaw ahih
man in Sengam pen Kawlgam aa
ding in Sumlei-Sumbawl kizoppih
bulpi gam a hong suak hi.
2013-2014 sung April le May kha sung
in gamgi vanpuak kizopna sung ah
Sengam tawh kizopna pan US $ on
478 ki ngah khin a hih man in Sengam
pen a dawn ah hong tung hi ci in tua
lam tawh kisia thunei te in gen hi. Tua
mah bang in Thai gam pan US$ on
128 val tawh anihna hi in Bangaladish
gam pan US$ on 1.5 tawh a thumna
ah ki gual hi.
A beisa kum in Sengam ah vaimin,
Mawngphal, Phazethi, Antang
(Buhtang), le Buangnai te a tampen
in kipuak aa Sengam pan in Motor
Cycle, Mawtaw le Mawtaw van,
Ekleiza le inn lamna aa kizang vante
a tam pen in hong lut hi ci-in Muse
tai 105 phual a asazian pan ki thei hi.
Abeisa kum 2012-2013 kum in
Kawlgam Sengam gamgi vanpuak
pan US$ 3128 val ki ngah hi.
Phone sap man khiam ding cita
Nay Pay Taw, June28
Minutes khat 50ks a kila Myanmar Post
and Telecommunication ii mobile
phone sap man pen 2013-2014 budget
kum sung in khiam ding ci-in kizopna
lamsang mangputal nihna Pu Thawng
Tin in Pyithu Hluttdaw ah gen hi.
Minit khat 50ks sang a tawmzaw tawh
phone sap theih nading kamciam a
pia Gamdang Mobile Kizopna
Company lianpi te phalna akipiak khit
zawh, ni khat khit ciang, hibangin
Kumpi lampan in hong tangko khia
uh ahi hi.
Federal vai UNA pawl le Nu
Aung San Su Kyi Kimu
Kawlgam ah Federal gampi hong
piang theih nading, 2015 kitelna hong
tunma in thukhunbulpi phuah phat
nading tawh kisai in vai tuamtuam te
akithukim tualsuak minamte
kibelpawlna (UNA) pawl te NLD
lutangpi Nu Aung San Su Kyi te June
18 ni zingsang lam in kikup na nei uhi.
Tua kimunna ah Nu Aung San Su Kyi
ii inn ah zingsang nai 10 pan kipan in
sun nai 1 kim in man hi. Tua kimuhna
ah UNA pawl ah Shan tualsuak minam
democracy kipawlna pan lutangpi Pu
Khun Htun U, Rakhine democracy
kipawlna pan lutangpi Pu U Aye Thar
Aung, Mon democracy kipawlna pan
lutangpi Pu Naing Ngwe Thein, Zomi
Congress of Democracy pan Pu Cin
Sian Thang te kihel in Kayin minam
democrazy kipawlna pan Pu Saw Hery
zong kihel hi cih thu ki za hi.
WEF ah Nupi Nu in "Gamlutang" suak nuam ing ci in pulak khia hi.
2014 ciang ASEAN Makaipi mun aluah ding Kawlgam ading a manpha thu
tampi ngah beh hi.
"Bil a nei khempeuh in Mobile
Phone hong len zo ta ding hiam?...
United Nationalities Alliance cih pen 1990 Kum Kiteelna ah Telcing a ngah
teng kipawlna hi.
Taang Sikha Teltuam Kawlgam Thuthang
Kawlgam kumpi thak khutsung pan kikhelna tampi hong piang in zatote ah cina te in noptuamna tampi ngah khinta hi. Pilna lam
ah zong hong puah mahmah akipancil sangnaupangte nawipiakna te zong hong kipan ta i muh ciang in i lunghong nuamsak hi.
Ahizong in gamsung aa piang buaina tuamtuam te adaih nading in hanciam mahmah napi asiangtho daihna kingah zo nailo hi.
Palik lamte zong hoih lam hong manawh in thumanna tawh nahong sepsawm ta in hi zong lungdam huai thu khat mah ahihi. Tua
kawmkal ah leitung i hong theih khol loh ahi Kawlgam pen leitung bup in hong thei nading in East Asia World Economic Forum
(2013) pen Kawlgam in akhat veina innteek hong sepna te aakipan..
Akaikhawm: Tg Peter En Lam Suum
22
Vol 15. No 6
July 2013 Kawlgam Thuthang
Kawlpi ah Palik le Palik kibuluh
Golhgukna le vankham a sepnate uh kitheikhia
Sagaing division, Kawlpi district palik zum
aa nasem vaipuak nei khempeuh Kawlgam
palik zumpi pan June 17 ni in sit uh hi.
Nay Pyi Taw a om, Kawlgambup Palik
Zumpi pan amasa pen a sit uh ahi Kawlpi
district palik len pan golhgukna le vankham
sepna te ki mu hi ci-in Kawlgam palik zumpi
i thupalsat ( crime) zum i bunihna ahi U Win
Sein tung pan ki thei hi.
Tua bang a sitna ah district palik zum pan
u lian te in license neilo mawtaw te lutsakna,
golhguk nekna, kumpi theihpih loh kikhalna
te phalna pia, set sathua te zuaksim hi ci-in
inntekte genna tungtawn in a kisit ahihi.
Hi bang thu hong kipuak mah bang in
kimu khia takpi hi ci-in palik bunih Win Sein
gen hi.
Hibang in Thun tawh kituak lo nasepna
pen khuasung thunei te kihel hi. Amau teng
zong a veksiat in sit lai ding hi ung. Akisam
bang in gapna zong ka nei ding uhi. ci-in
palik bunih Win Sein in gen hi.
M
yitgyina, June 14. kuMpi le kio te daihna
kikupna ah mipi palaite a tam theithei
kihel leh ut ing ci-in Kachin gamke luttaw
lutangpi le luttaw palaite in gen hi.
N
ld i lutangpi nu aung san su kyi le Britain
asia tawh kisai gam tuamtuam khantohna
ding lam mangpu Mr. Alandankan te June kha
17 ni nitak nai 6:30 pm pawl in Zangkong aa
om British Palaipu iin ah ki mu uhi.
K
awlgaM in Beng Bawlna pen leitung ah
Afghanistan khitteh a tampen nihna a
hihhang in beng tung ah kinga aa anung ta
innkuan pen Afghanistan sang a tamzawk
lam leitung bup khamthei guihtheih le
thukhampalsat agam vailam te ahi (UNODC)
pan kawlgam tawh kisai vaipuak nei Mr. Jason
Eligh in gen hi.
G
aMsung operator sep nading phalna angah
Kawlgam kizopna nasepna pan gamsung
ah mobile network te behlap nading in mobile
company te tender kisam in tua lai ah Huawei
company pan Kawlgam kizopna nasepna te
tawh kipawl in mobile phone line behlap ding
sep theihna ngah hi ci-in Kawlgam kizopna
nasepna pan taangko khia uhi.
T
hukhun 18 phalsatna tawh thong kiatna taMlua ta
ahih man in hi thukhumpi hepkhiat nading
in thukhenmangte congress kipawlna pan
Gamlutang in lamlakna te tona ( challenge) te
cih thulu tawh gencianna Mandalay, 88 cofee
sai ah June 18 ni in bawl uhi.
k
awlgaM tawh kisai Britain palaipi pen
HE.Andrew Patrick in kikhelta hi cih thu
Britain Palai Zumpi pan kitaangko khia hi. Amah
pen hong tung ding August kha pan tu laitak aa
asem ahi HE. Andrew heyn mun alaih ding ahihi.
i
slaM le MusleM te tung ah Muh khialhna te gencianna:
Islam le Muslem te tung ah muhkhialhna
te tawh kisai in genciamna pawi pen June
12. 2013 ni in Zangkong khuapi aa om YMCA
hallpi sung ah kibawl hi. Hi pawi pen Unity for
Peace Networks pawlte vaihawmna a hihi. Hih
pawi ah daihna a deih Islam te kipawlna tawh
mapang khawm aa kibawl hi in Kawlgam sung
ah kilemna a om nading in minam, biakna kibat
loh nate ah kitelsiam sak ding kisam aa tua hi
leh kilemna om ding hi. Islam
t
anvo (huMan right) coMMission a tuaM in
adin zawh nading a kisuai thukhumpi
gamlutang tung ah phulak: Kawlgam minam
tanvo commission a mah guak atuam aa adin
zawh nading le septheihna a neih zawk theih
nading aa kigelh thukhunpi pen kipsak nading
in gamlutang tungah kipuak khin hi ci in tua
komiti lutangpi ahi U Winmara in gen hi.

Kum khat val akigelh hih minam tanvo


thukhumpi pen gamlutang tung ah ki lak
khinta hi. ci in U Winmara in gen hi. Gamlutang
i phuatkhiat Kawlgam gam mite tanvo
commission pen kumsim budget ngah ding hi
aa a hih hang in thukhun kician om nai lo ahih
man in budget ngah nai lo a hih man in kumpi
zumpi i huhna sum tawh gam sung aa mihing
tanvo a ngah lo mite huh uh hi ci-in ki thei hi.
Tualsuak minamte ngaihsutna te kikupnawina pan
thukimna pawlkhat taangko khia
Myawady, June 17
Kayin gamke Myawady districk, Sone Sae
Myai khuano aa democracy vaisai Kayin minan
galkap ahi (DKBA) in Htubaw galkap len ah
June 15 pan June 17 ni ciang Kawlgam bup
tualsuak minam tuamtuam te ngaihsutna te
kikupnawina pan thukimna thu 8 phulak khia
uhi. Tua aphulakna sung ah
(1) 2008 thukhunpi pen democracy vai,
mihing tanvo vai, liangko kikimna le suakta
takaa phulak khiat theihna cih thu te hong vai
hawm sak zo lo ahih man in phuah phat kik
nading,
(2) A thuman Federal gam hong pian nading
in tualsuak minam te le minam khempeuh a
kihel khawmpi khat sapa nading,
(3) A kilek kim lo thukhunte a ki hep khiat
nading le ciantan aomlo siangtho tak thongkia
te suahtak nading thu a manlang in hong ki
taangko khiat nading,
(4) avui atang tawh kikapna te leitung
gambup vai tawh kibang in Kawlgam bup a
huam kim in amanlang pen in hong sep khiat
nading,
(5) Kumpi galkapte in tualsuak minam
hiamtawi te tawh kikapna a khawl sung in ki
thukim nate thu man tak in a hong zuih
nading,
(6) Tualsuak hiamtawi te kipum khat nading
vai le democracy vai le minam liangko kikim
nading nasepna te hong piang nading
tualsuak minam hiamtawi pawlte in a huh
theih nading,
(7) naham semte le lokho mite haksatna te
amanlang in hong vaihawm sak nading,
(8) Tualsuak minam hiamtawi te le kipawlna
tuamtuam te i thukimna pen hong theihpih
in a kibang nasepte ah thalawp tak in hong
huh nading cih te ahihi.
Hih kikupnawina ah kikapna akawl laitak
tualsuak hiamtawi pawlte, gamvai partyte,
biakna siatele mipi kipawlna 30 pan in kosale
84 kihel in hih bang kithukimna a hong phulak
uh ahihi.
Tu laitak gam kikhelna te pen democracy
vai, tualsuak minamte liangko kikimna, sumlei
sum zuakna, minam vai, pilna vai cih te ah hun
hong sawt natawh kizui in democracy
hanciamte le hiamtawite i lunggulh gamvai
ngimnate a tuamtuam in ki kilam dang ahih
man in mailam ah gam i ngimna, tualsuak
minamte liangko kikimna le tanvo te ngah
nading hanciam nate amial semsem lam in ki
mu ahihman in hi bang kikupnawina akibawl
hi ci hi.
Kumpi zatopi te ah naupang
kum nga nuaisiah a khong
ki bawl ding
Zangkong- Kawlgam sung aa om kumpi zato
a hi lupna 15 a kita zato te aa kipan zatopi te ah
naupang kum nga nuai siah a khong in bawl ding
ci in Nay Pay Taw aa om cidamna lam maikaipu
Dr. U Thun Myin in gen hi.
Kumpi zato te ah Under Five Clinic a kici kum
nga nuaisiah naupangte a khong in bawl theih
nading zato atuam in kilam aa tu laitak tuate ah
phamawh ginna (emergency) aa ding a ki khoih
zatui te ki zang hi. Asawt lo in ah akisam zatui te
a lem theih nading in kumpi lampan sum khiat
beh lai ding hi.
A vekpi in a mawkna in ki en zolo ding hi.
Kensa(Cancer) bang hi leh pen mi khat ai tang
ding in sang(thein) tampi bei mawk hi. Tun zong
nidang bang lo in mitampi tak mah a mawkna in
ki bawl zo hi. ci in Dr. Than Htike in genbeh lai hi.
Tu kum sung zong nausuak te a ki-at le aki-at
lo, nausuak cina limlim a mawkna in bawl zawh
nading zong ka sawm laitak uhi. ci-in Dr. Thun
Myin in gen hi.
Leitung ah naupang kum nga nuasaih awmsung
natna le sungpai natna hang in tam a si pen gam
lak ah kawlgam zong ki hel hi ci in WHO in gen hi.
Kumpi thak hong kah zawh kum nih sung in kumpi
zato te ah a phamawh cina te aa ding zatui man
ding sum pia aa tun kum nga nuasiah naupang te
a khong aa bawl nading a vai hawm ahihi.
Tualsuak mite liangko kikimna nong piak uh leh hiamtawi nawnkei nung
ci-in PNA in gen
Tualsuak mite ngah ding hamphatna te ki lekkim
takin a ngah hi le ung hiamtawi nuam kei ung
ci-in Pa-Oh mipi galkap PNA makaipi Bupi uk Zaw
Pian in gen hi.
Hiamtawi cih zong athu ala hang aa ki tawi hi.
Liangko kikimna le nawngkaina tuamtuam te om
lo hi leh hiamtawi kullo hi. ci-in genbeh lai hi.
Kumpi thak khut sung aa asep kilemna vai a
nasepna ah kumpi le RCSS/SSA lutangpi Yut Sit
te ki muhna zong dik a sak lam gen hi.
Tualsuak mite sang khat a phak le sang khat,
sang sawm a phak leh sang sawm a matawh
akituak hamphatna ngah ding hi leh vai
khempueh lemtang inteh ci-in hiamtawi te
buaina te a ven nading lampi zong gen hi.
Pa Ouh minam galkap (PNA) pen 1991 kum aa
kumpi tawh kilemna a bawl khin uh hi aa 2009
kum ciang in Mipi galkap(Pyi Thuh Sit) a aki khel
a hihi.
Tan 4 (Primary) sangte (Pawl
khat) ah bawngnawi vak
nading
Naypaydaw, June 18
Primary sangte ah akivak ding dollor on giat
val aman bawngnawi hong pia khia ahi Sweden
gam pan Tetra Laval company lutang le Tetra Park
Sauth & South East Asia company pan kosale te,
Thai gam pan CP Meiji company pan kosale te
Kawlgam Gamlutang Pu Thein Sein in Nay Pay
Daw aa om kawlgam internatonal convention
zumpi ah kimuh pih na nei hi.
Hih apia khia te in Naypaydaw, Zangkong le
Mandalay pan primary sang ah sangnaupang
45000 te kum thum sung kizom in piasuak ding
in piakhia uh aa Zogam le Kaya gamke te ah zong
sangnaupang 2000 val zong bawngnawi bung
sang 2 le lang( thein 2 le ) pia ding uhi.
....Zangkong le Mandalay pan
primary sang ah sangnaupang
45000 te kum thum sung kizom
in piasuak ding in piakhia uh aa
Zogam le Kaya gamke te ah
zong....
Kawlgam Thuthang
Tomkim
23
Lom15
Hawm6na
Tangsih Kha 2013
Kawlgam Thuthang
24
Vol 15. No 6
July 2013
Syria kumpi galkapte in alangpang singnuaimite
laksa Homsy khuapi sim
Bayout, July 1, 2013
Kumpi al angpang
Singnuaimite lak ahi Homsy
khuapi mun pawl khatte
Syria kumpi galkapte in
nasia tak in vasim hi.
Syrai kumpi galkap
lampan galvangleng, teinpi,
galkap mawtawte Homsy
khua sung ah lut in nasia tak
in vado uhi ci in gamvai ah
thalawp tak aa nasem te in
gen uhi. Kumpi alangpangte
tampi mah a thah khit ciang
in Syria kumpi galkap te in
Homsy khua sung ah nasia
tak in gualzawhna pawi
kham uhi ci in gam i neih
Melmuh-Tongsante pan ki
taangko khia hi. Lebanon
gamgi le Homsy khuapi
kikal aa Qusair khua zong
Syria kumpi galkap te in
June kha kipat cil lai in la zo
khin uhi. Gamlutang Assad
alangpan hun abeisa kum 2
sung Homsy khuapi pen
Singnuaimite ukna sung ah
om ahi hi.
Meikhu apiang sak gamkatna
kiamsak zo ta ung ci-in Indonesia
gamdangvai mangpi in gen
Bandar Seri Begawan, July 1, 2013
Southeast asia i asia penpen huihlak
nitna apiangsak gamsung ah tuklai
gamkatna te atawm nading in kikhiam zo
aa asawtlo in phelh zo ta ding hi ung ci-in
Indonesia gamdangvai mangpi in gen hi.
Indonesia gamdangvai mangpi
Notelegawa in satni (nino) ni aa kibawl
Asian gamdangvai mangpi te khawmpi ah
Malaysia le Singapore gamdangvai mangpi
te tawh akimuh laitak in gen hi. Tun bel
a dan hong hoih hi ta e ci in Singapore
mangpi ahi Shanmugam le Malaysai
gamdangvai mangpi Anifahaman tawh
akimuh khit uh ciang in thuthang kan te
kiangah gen hi. Mei aka-atna ahi Sumakya
tuikulh ah meika-at leitang pen (Hectare)
4081 kim bang kiam in tu kha sung aa
alimka-at penpen zah i seh li suah seh khat
bek om lai hi ci-in gen hi.
Indonesia in an ciin nading alohal na
hang in gamveng ahi Malaysia le Singapore
te ah meikhu kizeel in meikhu buaina piang
zel in hi pen ngeina bang khat asuak ahihi.
Ahih hang in tu kum aa meikhutna pen
1997-1998 khit zawh asuuk penpen hi in
Indonesia le Singapore gamte kikal a
kimawh sakna hong piang hi. Tu kum aa
meikhute hang in supna bang zah piang
cih akituat (sim) loh hang in 1997-1998
kum in dollor billion 9 kim kisumh hi ci hi.
Pakistan nitumna leilu lam Peshowar
Khua ah bomb kitam in mi 14 si
Islamabat, July 1, 2013
Pakistan nitumna leilu lam Patshua khua
ah gammi galkap te ngimna tawh
akipuakkhamsak bomb hang in atawmpen
mi 14 si hi.
Khauh lua ahihman in misi 14 ban ah mi
25 kim in liam lawh in tua kim aa om
mawtaw te le vanzuakna sumbuk te kisia
hi. Patshua khua pen Pakistan i amua le
amau ki-ut na anei gamke khat hi in
tualsuak minam te tampi a om na ahihi.
Gal uk te i simna zong thuk zelzel uhi.
Abeisa nipi ni in khua sung aa palik bu
khat le amawtaw hawlpa kisuam in tua ma
nithum lai in zong tua khua aa teng mitawm
ahi Sheyer muslem te dona hang in mi 15
si hi. Hih kido nate tawh kisai in kipawlna
te in bang mah kiphulakna nei om lo hi.
Ahih hangin Taliban gal ut te hi ding in
kium mawh hi.
(Ref: Te Daily eleven July 1, 2013)
HIV/ AIDS natna neite in zatui te
amanglang thei thei in nek huai hi
ci-in WHO in hanthawn
Kuala Laumpur, July 1, 2013
HIV virus thah nading vaihawnna athak
te hang in a khangto laitak gam te aa om
ci na on tampi te in zatui ngah zo ta ding
hi.
HIV natna neite in amanglang theithei
in zatui te nek huai hi cin WHO in gen hi.
June 30 ni aa Malaysia, Kualalumpur
khuapi ah akibawl leitung gambup AIDS
khawmpi ah a lah khiat uh lamlahna thakte
in 2025 kum ciang in AIDS natna nei on
3.5 pen nuntakna sup lawhna pan
suahtakna ngah zo ding hi ci-in WHO in
gen hi. Ahihhang in hih aa ding sumbul
behlap kul ding hi ci-in zong gen beh lai hi.
A kisia cip Innsung a kinei sim biakinn khat
2013TangsihKha,TeltuamLeitungTuthang
Leitung ah thuhoih veve kivai hawm hinapi buaina pen saingthei lo hi. Minam khat le khat ki do nate hang in mitampi sikhin aa
leitung ii dan piakna ahi huihpi, guahpi te hang in zong mitampi tak si hi. Saitna khat peuh akibawl ciang in lianlua mahmah ahihman
akibawl hoihna phatna te akilangzo lo tawh kibang hi. Meikhute hang in khua hun te kisai aa AIDS natna hang in mitampi si hi.
American ahi leh adeihlo ten agensiat hang in akhangto nailo gamte belhpi le amaute apanpih gam khat in ding lai hi
by Peter En Lam Suum,
Sr; The Daily Eleven, Internet
Leitung Thuthang
Khua hun ki khelna dal nading in
Suangmeihawl zathuai lohna thu
Austiria in gen
Suangmeihawl dan aa hawltawh akibawl
nate meihal na hang in khuahun ki khel
hanhan ahi man in hibang meihawl te
zanglo in leinuai ah omsak hithiat ding
ahih lam Austeria kumpi i khuahun lam
tawh kisai commission in June 17 ni in
taangko khia hi. Khualumna 2C ciang bang
ah khantoh ciang in khuahun i kikhelna i
lauhuana pen mite aa ding thuakzawh loh
ding zah dong in sanglua ahih man Austeria
akihel leitung gam atamzaw in hih thu
thukim hi. Khua hun hoih nading in leitung
ii them a hi suangmeihawl te, namgim te i
80% pen leisung ah aom ding hi ci in
kikupna aa kihel khat in gen hi.
India gam ah guahtam lua in tuikhan
nahang in mi 120 val si
India gam leilu lam ah
guahciin nahang in
tuikhang in mi 120 si in mi
tultampi te koi mah pai
theilo in awk cip uhi ci-in
thuneite in gen hi.
Tui khanna hangin inn
tampi kisia in kumpi te in
vanleng(helicopter) zang in
mite hon khia in nekledawn
te zong hawm uhi.
Quttarakhand gamke tawh
kisai kimlepam lauhuaina
Mangputal Vijay Bhyguna
in misi 110 val om hi
ci-ingen hi. Tui i tup
muallemual kikal te le
Hindu biakinn te ah a bu
gamdang mite tultampi om
hi ci in thunei te le galkapte
in gen uhi.
Akisia atam napen ahi
Uotarathan gamke sung ah
Hindu biakinn tampi om in
pasian leitang akicih
namunah pasian bia aa pai
nading vai mencipna
lauhuaina hang in thunei te
in khaktan hi.
Uotarathan gamke sung
ah tuikhan nahang in
mawtaw 200, leipua
mawtaw 2, gunlei 21 le
akhawl vanleng (helicopter)
khat kisai hi.
25
Lom15
Hawm6na
Tangsih Kha 2013
Leitung aa
kumtam pen
Japan putekpa
in kum 116 in
hong nusia
Tokyo, June 12, 2013 Leitung ah
pasal kum tampen in gennis kipawlna in
aciapteh Japan putekpa ahi Yejaman
Kimuya in June 12, 2013 ni in hong nusia
hi ci-in gam thunei te phulakna tung
tawn in BBC in gen khia hi. Yejaman
Kimuya in ta 7, tu 14, tu sawn 25 nei in
tu sawnsawn 13 nei hi ci-in ki thei hi.
Amah pen Laitai nasep sem in pibuk alak
khit ciang kum 90 aphak dong atapa tawh
lokho kawm lai hi ci hi.
Sengam Xinjiang gamke ah Uighur
(Sen-Mivom) le Han (Sen Nampi)
tekikal ah buaina hang in mi 27 si
Uighur (Awsuah: U-ga) muslim te le Han
minam te kikal ah apiang theizel buaina
pen Sengam Xinjiang (Aw suah: Shin-ciang)
ah June 26, 2013 zingsang tung in buaina
hong piang in mi 27 si hi ci in Xinhua
thuthang ah akisuaksak hi.
Tu kum April kha sung in Xinjiang
gamke Kashgar ah hih bang buaina hang
mah tawh mi 21 si hi. 2009 kum in Xinjiang
khuapi Urumqi ah buaina hangin mi 200
val si hi. Hih Xinjiang Gamke ah mukmulsau
Mivom te in a mau Gam a tuam in a
pengkhia nuam uh hi ci-in Sen ten ciamteh
uh hi.
Brazil Gamlutang: "A lungpholak te awgingte ngai ning"
Brazil ah kisui ding worldcup bawllung
suihna bawl nading a kizang sumbei atam
luatna tung ah a heh khangno te i
mawhsakna te ngai ning ci in Brazil
gamlutang Dilma roussef in June 19 ni in
kamciam pia hi.
Brazil i khuapi te ah mi 250000 val in
June 18 ni in daitak in lungpholakna aneih
khit uh teh June 19 ni in Sao Paulo khuapi
ah mitul tampi te in a ni nihna lungpholakna
nei in Brazil gamlutangpi in lungpholakna
te tung ah telsiam ing ci in gen hi. Hi bang
aa lungpholakna te ka ngai ding uhi. Ci in
Roseft in gamlutang innpi pan athugenna
ah gen hi. Ko kumpi lam pan kikhelna aa
ding in hibang awte ka ngai ding uhi. Ci
in zong genbeh lai hi.
Huih lak ah mawk beina, golhguk nekna,
vanpuak man khanna hang aa lungkim lo
mi 50000 kim in Brazil ii sumbawlna
khuapi ahi Sao Paulo lampi tung ah
lungpholakna piang hi ci in athu ala akai
khawm Datafolha zumpi in gen khia hi.
Roseft in kalawm lah ahi kasia lah ahi
gamlutang lui Luis Enasioluladaseva kiang
ah vakuppih ning ci in gen hi.
Kumpi in worldcup bawhlung kisuih
nading in dollor 15 billion val azatna hang
in cidamna lam le pilna lam ah theih loh
bawl in Sao Paulo khuapi ah bus mawtaw
sap man a khanna hang in lungkipholak
ngeingai ahihi.
June 19 ni in khangno tampi akihel
daitak in lungpholakna ah Brazil minam
bawhlung siam minthang David Luis le
Dannievet akihel bawhlung siam tampi
tak in thukim pih hi.
Gamdang mite nasep piakna thukhun
te Malaysia kumpi in etphatkik ding
in gen
Gamdang pan nasem sapna tawh kisai
thukhun te etphatkik ding in malaysia
kumpi in vaihawm hi ci in gamsung mangpi
Dr. Ahmad Zahid Mamidi in June 18 ni gen
khia hi.
Tulaitak in gamdang pan nasem aa hong
pai te in Malaysai kumpi zato te ah zatui
man dollor on 8.2 kim bang ba hi ci hi.
Hih zato te ah zatui man aba gamdang
mite aa ding aamahkhan(insurance) dan
khat om leh ci in hi zatui kibawlna tawh
kisai thukhun te enpha kik nung ci-in Dr.
Ahmad in gen hi.
Hih thu tawh kisai in kumpi in gamdang
nasem te nasep piakna tawh kisai zong
etkik ding thukhun te lak ah khat hi in
gamsung mangpi nihna in pawllutang sem
in gamdang nasem te tawh kisai kumpi
komite te in sem ding uhi.
Nasep piakna tawh kisai in ciangtan nate
pen Singapore le Malaysia ah hong pai a
nasem mite amau gam sung ah amau zat
thukhun te tawh tehkak in en kik ding hi
ung ci-in gen hi.
Xinjiang gamke pen Sengampi i nitumna lam,
Mivom gamte tawh kizopna gamgi hi.
Leitung Thuthang
Afarica democratic Kipawlnate huhna
pia ning ci in Obama in kamciam
Dakka(Senegal), June 28
Leitung ah akhangto lo pen gam atampen
na ahi Afarica gam sung ah democracy
nasepna te asem instituition te American
in huhna pia ding ci in Afarica khualzinna
ah American gamlutang Barack Obama in
Sinigaw apai lai in kamciam pia hi ci in
Xinhua thuthang kante in gen khia uhi.
Afarica gamte ah kumpi hoih aom
nading, democracy a kip nading, akileekkim
thukhun tawh ki uk nading, mihing tanvo
te kizahtak sak nading cihte aa kipan
akisam sumlepai te hong huh nung ci in
Obama in gen hi.
Afarica gam 12 pan ulian te tawh
akimuhkhopna pan Obama in atung aa
bang in kamciam apiak ahihi.
Afarica gam sung aa kisem khantohna
te hang in ka angtang mah mah hi. Gambup
sum khantoh nading, kumpi in ahoihzaw
in na asep zawh nate hang in kong pah tawi
hi. Kitelna te, mihing tanvo le suahtakna
te a omn nading, mipi lungmuan nading
nasepna te ah hong huh nuam ing. Ci in
Obama in gen hi.
American in Afarica aa ding gam mite
khantoh nading, media te suahtak nading,
athuman kiteelna hong piang nading le
kiteelna komiti te hihtheihna akhantoh
nading in american dollor on 292 val huhna
apiakna thu Obama in gen hi.
Nitumna lam Afarica gam te ah golhguk
aven nading in thusinna te pia ding ciin
zong taangko hi.
Nitumna lam Afarica gam te ah
apawlapawl aa gamhtatna le khamtheih
guih theihna te aven nading in kipawlna
te, thukhenmang te kum nih sung huh ding
ci hi.
American pen Afarica le leitungbup i
vaipuak nei in asiangtho ki ukna te hong
khantoh nadingin huh suak in ki uk dante
akhantoh nading in zong pilna lam zong
sangsak to ding hi ung ci in Obama in gen
hi.
Snowden : "Genkhiat ding
thusim tampi om lai"
American kumpi in phone le internet
etsim nate aphulak khia Edward Snowden
in June 17 ni in American kumpi nasia tak
in gensia (wephan) in ka gen lai ding thusim
om lai hi ci in gen hi. Tu maan hong
tungta ahih man in ki khaktan zo lo ding
hi. ci in gen hi.
American minam te i lungmuanna(Safe)
agency (NSA) in contract apiak company
nasem snowden (kum29) in amah pen
thuciampel (akl) Sen thusimkan ci in ki
mawhsakna te nial in mitampi te aituam
suahtakna a lauthawngsak alauhuai
American i leitungbup internet kizopna a
etcing nate ka phulakna hang hi ci in gen
hi.
American kumpi in thusimkanna vaipen
gam mite akibawlsiat nading pan dal
nading akisam hi ci in a gen hang in hi thu
hangin kinialna pawl khat piang hi.
Mipi ten "World Cup" sang Zato hoih, Lampi hoih deih zaw ung ci in lungpho uh hi.
26
Vol 15. No 6
July 2013
i Nampuan
i La p a u
i Na m p u a n
i Nam Puan, i Lapau
Model
Lia Cing V an Kim
B. N. Sc (Generic)
University of Nursing,
Mandalay
Photography by
Studio Nine
27
Lom15
Hawm6na
Tangsih Kha 2013
Phadawmei
College sangnaupang khat siapi pa
thuum dingin va pai hi. Siapi pa tawh
kimu theilo ahihmanin sangzum nasem
khat in kei man Siapipa kiang hoihtak na
gen ning. Na innsap na ah vaciah kik in.
Tukal sung sangpan hawlkhiatna lai na
ngah kei aa leh Siapi pan hong maisak hi
cin na lamen in cin vaikhak.
Ni khat khit nikhat hong bei. A ni nga ni
ciang lai-ip khat hong tung. Dip kua lua.
Lai-ip hong in hong sim khia Na Pu si...
Khuisa kawmsa in Phadawm ei...
Khatvei college sangnaupang li a
khansung ah phe a kap laitak uh Palik te
lut lian;
heih, kua teng aa phe kap
Sangnaupang 1; Ken kaplo, cimlua kahih
man hi teng ah a tuphei pak
Sangnaupang 2: kei zong hilo. Sangpai
ta ding aa a zawn aa a pai hing.
Sangnaupang 3: Kei zong hilo, A
makiang ah ka sumbawm kep sak a la
pak hing
Palik bo pa zong a tawpna sangnaupang
pa en kawm sa in
Nang bel hong nial theikei ni teh. Na
khut sung aa phedal te tawh..
Sangnaupang 4; Hahahaha, kei maw phe
ka kap ding. Ken a kua tawh kap mawk
ding ka hia?
Pu PengLam Tangthu
Lawmhoihpenicihin
Khat vei khuapih te in Pu Peng Lam thu
dong uhi. Pu aw khuasung ah lawm
bangzah nei na hia?
Tulaitak bel bangzah pha cih hong
gen thei kei ning e. An ka hauh kum
hin ankham in hoih tak om thei ingh.
Lawmhoih i cih bel i haksat ciang aa a
kithei pan hi e.
Alainahihlohdingthupi
Khatvei Pu Penglam thu khat hong ki
dong leuleu..
Pu, hankuang puak ciang a lu lam aa om
hoihzaw ahia? A khe lam aa om hoih zaw
ahia?
Na ut na peuh ah om aw. A lai aa na hih
loh ding thupi
Kongngaihlohmanhikei
Peng Lam zong zinih nei aa, a zite
kitawng thei zel uhi.
Khatvei nasia tak hong kitawng uh. A
ngei dan in U Peng Lam nang kua hong
ngai zaw? cin dongput zel uhi. Penglam
in zong Na nih un hong ngai ingh. Tua
tawh lung kimlo. Pasian tung ah zong
kiciam ngam ingh. Ka cih takpi hi ci aa
a gen hang hisak zolo tuak uh.
A kum tawmzaw nu in Hong khem den
kawh. Tua leh Meitei guntui sung ah
ka nih vua tui kia hi le ungh nang kua
hunkhia masa ding?
Pu Penglam a cih nading thei pak lo..
A tawpna ah lametna leh huhngetna
maitang tawh a zipi kiang ah Cingpi,
nang tui tawmtawm pek thei mate ci hi.
Penglam'deihsakna
Pu Peng Lam, a tupa kiang moh hong
puak ning ei ci. A ciah ciang a tupa in
dong
Pu moh nong puak hia?
hun ngahlo in leiman kei ingh ei, tu
A zingciang
Pu moh nong puak hia?
Sai kikhak in lei thei lo
A zingciang
Pu moh nong lei hia?
lei theilo, sai ah suaklu bek om, moh
omlo ci
Ala, pu zong suaklu hong lei ziau lo aa
Kei na pu nuntak sung ka tupa in moh
bek ne ding, na thei hia?
PaltanPengLam
Penglam zong khatvei a gal ten man.
A len vuah galkap bangzah om cin a
kidot hangin Penglam in gen vetlo. A
tuamtuam in bawl in sit. Zol bawl zel, vua
suk zel kingah zo mahmah lo.
A tawpna ah.. Galkap khat zu haikhat
hong pia nung,
hong gen in cin
zol bawl leuleu
uh.
Penglam zong a
lu hong pei in
Zu hai 100 tawh ka thusim uh genkhia
buang lo e
ZazutPenglam
Penglam zong motor lampi lai aa
gikhenna laikang (tembawsi kang) zut
ding nasep ngah hi.
Lam laizang panin laikang zut tang
suak ding. Nikhat tai 3 man ding maw
cin zatuikang bung leh a zutna pia in
nasem makaipan sawl hi.
Penglam zong zazut hong kipan hi.
Nikhat ni tai 4 val zo, ni nih na ciang tai
2 bek zo, ni thumna ah tai 1 bek hong zo
hi. Nasem makai pan samin tai hi.
Hey Penglam a bangcia nikhat tai 3
manzolo na hia?
Zatui bung kiang zuatna nikhat khit ni
khat gamla tektek hi ven.
MotorhawlPengLam
Bus tung ah nupi khat hong kah to.
Tutmun ding omnawnlo. Motor hawlpa
Penglam in a tutmun awn. Numei te
masak ding cih hilo ahia mate.
Bus zong lamkhang lam hong zuan suk
pah hi.
GamdangpainuamPengLam
Gamdang ah gualnop khualzin nuam
veng aw. Bang gam nuam pen ding ahia?
kham zungbulh, khamkhite ok kawmsa
in Khualzinna Company khat ah dong hi.
Gam nop bel tam peuhmah ven maw.
Japan e na ut hia?
Ut keng. TV sung ah mumu khin ingh
Britain e leh?
Britain e.. mu ngei kei ingh ei. A gamla
hia?
Gamla lua kei e. Britain gam thu a kigelh
laibuneu khat om hi ven. Marn tampi
zong kihel. Nasim inla maikal ah hong
pai kik ve.
Kalkhat khit ciang in Penglam hong pai
kik. Laibu hong ap kawm in hong gen hi.
A dang gam hong gen lai o. England ah
veilam ah motor kihawl cih ki at. Amau
lam danin ka hawlsin leh motor kitaih
thithe. Sih loh kampha lai. Ut hetkeng ei
(Sr;Mg. KaungThike, Hatah padita..no22)
(Ref:Fb/Ciamnuih Group)
Hun-Nuam
Ciamnuih!
Akaikhawm NK Khanno
5 3 6
8 2 1
2 8 5
6 9
9 6
3 8
4 1 7
2 5 6
3 6 4
Geel' Sudoku ChallenGe #6
5 4 9 7 1 3 6 8 2
3 8 6 9 2 5 7 4 1
7 2 1 4 5 8 5 3 9
4 1 2 5 7 6 8 9 3
9 7 8 2 3 1 4 5 6
6 3 5 8 4 9 2 1 7
8 6 4 1 9 2 2 7 5
2 9 7 3 5 4 1 6 8
1 5 3 6 8 7 9 2 4
28
Vol 15. No 6
July 2013

Das könnte Ihnen auch gefallen