Beruflich Dokumente
Kultur Dokumente
1 O processo respiratrio
As c]uas obtma enegianecessria manteno do nelabolismopor meio da respir, proesso, mocrlnsorgtuicas ocdular. Nesse de alinento e,gemcom mocrrsde gsoxignio (q), produ,indomocuxs de suae de ss canico (COr). (Fig.20.1) almdeenersi. O locdocorpodo anml onde oconemas trocas gasoss com o meio chnddo superfi-
cierespirtriaGsoxignio do eio sediln deatavs dasmembrnas dasclulas quereves tema supecie respitria, sendo dadisrib do paatodas asculs do corpo: o gscabni co taz o camnho inverso Em gunsaninais sperfcierespiratri o ppiorevestimento coryoral; emoutros. ela seoclize regiesespecfcas do co.po. for(brnquias nando rgos e pulmes) especiali zados em bsorver gsox;gnio e em eliminar (Fis.20.2) sscrbnico.
@ n*pi'+a. -ra"*
\,K'pfo.dooqu
(Al Respnoo As lroes gososos rspnoro. cuino. oconempor iodo o Fisurc20.2 Tipos de super{<ie do supe hrcnquiol. As ho@ssossos orcm emres quseprcie|om superrcie do coo lB)Respiroo dorm enheoselolos e o or qoecircuo hoquel. A5troco,gososos ciecoq,orol {CRespioo lbrnquios). quese romii@m por|odoo @ryo trqqui3]. 6leos gosso5ocorem emtubos lDlRepnoopulmonor. Todo5 os supe.i,r5pnoli} ost,m de eslorunede mres ingindosdo superciedo orpo (pulmoesl. prpmit dituso cids ecienb do5goss.
pmpermitira difuso de gases. Nosanfbios a respiro cutne compement a respiao (Fig.20.3) No casode a toca de gases resp;mtrios purnonar. ocorrerpor toda superfcie do corpo,fala-seem Resrao bratuluixl respiao cuttrea. Animais que apesentm pequenos esse tipo de respiao sogeralmente A nioria dosanimaisaquticos respia i-ra possuen corpo cilnddco ou achatadoEslssoprojes da supelpode estarpresente vsde br:nquias. ctnea A resprao (porfos. aquticos ceente cie cor?orqe entlmen contatodretocom o tantoem anmais gsoxignioe de ondebsorvem quticos) como en ni neio qutico, radose platelmintos (pltemintos minho- onde eininam gs cbnico. A estruturadas ma;sterrestres teestres. desdetipos cse anfbiot. o nbente mido fundamen- brnquiasvaria em compexidde, simples,como dos eqnodermos. at os comtl pr espiro cut em usceose peixes. que spefciedo corpo deveestarmedecida pexos.comoa presente Respio cutne
377
Figurd 20.3 Agunsonimois terresires, cmo o minhoc e o Perereco, tm r*pir cuineo. A dituso dos gosesresprorrs s ocor eficienlemnl seo supeici corporol eiver mdo. Epor isso quee$esonmois vlvem rskitos o ombienles orde o
Nos equinoderos R \ri rri o g! oxignio captado l ri qr.rl pelasbrnquias parao fluido celdifunde-se mico. de ondesedstribuiparatodoo coryo.Nos Diversos arpodos tcrestfes. tais cono outrosanimaisquerespiram atavsdebrnqs inselos, qupodos.diplpodos, alguns carra distribuiodo gsoxigo paraas cuas do ptos e gumasaranhas,respifam po neio de (Fg. corpo feit peosistena circuatio. 2J.4) trquias. Estas so lnos condurosramifica-
Fisurc 20.4 {A)Nosslrc ordo-morosbriquios sopequenos popilos di5nibudos por |odoo supecie coryoro.(B e C) Mo !5cose peixes im brnquios formodos por f inosproiees piteliok voscu o iomenl orizdos. A guo,oo possor nhe os fiomenbsbronquiois,.,iroco goses com o que<trc!o Pebscoprores. songue
s.oisug
378
qbedos. quitinosos qle os mnrm Fisurc20.5 As hoquios lm rcoros orelores ou espnolqdos sempre Em onimais com rspiroo hoqueol o sistemo circulolrio no temluno de konspdr goses rcspolrios; os qs clulqs troo!ios oo$ibii|omo iodos do corcoenirqrem emconiobdireto como or.
dox qe distibuem o a no jnteriordo corpo. conduzindo-o diretanente atasc1ulas. Aslm qus comunican-se como exterior atravs de pequenai aberturas da lupefcie corpofal.os (Fig.20.5) espirculos.
no inteiordo co?o. Ogs oxi de ar loclizxds gnio presenteno a que penet nos pulmes difunde se pari o sangueou prra a henolinfa, disrribuidose pea circxo. Caracis. aranhas e esco"iesno apresentm nenhum mecansmocspecialpara forar a R$p entadae a sadade ar dos pu lmes i a renovo fL L l n ro r' ' rL i . de gases ocoffe por sinplesdifuso.J os veeDivesos nimsieeslrcs,lris como cr- brdos dispem de mecanilnos de venrlao cis. lgumrs ranhs, escorpies e ve ebrdos, pumonar. que garnem a conante renovao respirn por neio de pulmes. Estesso boss do a nos pulmes.(Fig.20.6)
liguro 20. (A)O pulmo doscorocis umore inlerno do mortoahamenle vo(ulorizodo, ondeocoem (BAlgumos ostrocos goso5os opre5enlom entre o qr eo sorgue. oronhos e escorpies esiruluro3 rspirrros denohinodos pu ms roqueois, rcmbm comoiorquios. conhecidos os pulmes sao {Cl Nosvertebrodos rgsem mo d hs, que s nahm esvziom de or. A supercie pulhonor,oltomen|e nrsodode songue, po$iblito ostrocos I
379
Poldo ar pumon (40 mmHg), ocon difuso de gsoxigniodo sangue paraos pumes. peoscpilares Ao pssa dostecidosco.poris, o sngue cedeo gsoxignioobridonos pulmse dquiegscabnico.(Fig. 20.7) Ventao dos rgo! spirtrior A renovao do r nos pulmese da gua nasbrnquias necessria parestbelecer di pciaisde gases frenadspresses entre:r su pefcie respiatriae o ambiente.Se no hou vessea renovo,genericmente conhecida
riguro 20.7 Representoo *quemtico docominho dos gosesrrpn| os do or otmosfrico o os clulos do corpo e vice voso.
380
como ventilo, o mbienteem contatocom a pohe em gs superfcieespjntri omar-se-a gs oxignioe saturxdo de carbnco. e astrocas gasoss deixriftn de ocoer. H: j J i\ er , : , .e{ r , r c i :,,J c .c n rJ \a ' r d u . d rgosrespiratrios. Siri! e lgo!ta!. porexcmpo, possuemandices modficadosque se ovem cotuamente. fazendoa gucrculafnasbrn quias.Nos peixessseos a guenta pela hoc e sai pel abedura do oprculo. estabelecendo un fluxo lqudo que banhaas brnquas. Os sa pos fram o r a entar nos pumes fechando boce as nins e dininuindoo espoda ca!idade buca. J os m nlros ventam os pul mesamentndo e dmnuindoo espaoda clidad torcic.(Fig. 20.8)
Transportede O,
Muitos rnimrlspresentam. no sangue ou n hemoinf, sLrbstncias coloridas denominads pigmentos respiratos. Essssubstncis so capazes de se conbinaconr o gs oxignnr,u nentando sgnificarivmente. crpciddc dc transportedessegs plo co?o. Os principris pgnentosrespratios presentesnos anim{is so hemoglobin e a hmocianina. Se o sngue hunono tivessehenoglobj n c sei cpazd tansportarapenas2./. do g1s oxigDiode que o corpo necessita. H .ffi ri r' A hemoglobina una potenaconsttuda por quatro cdeispolipeptdicasassociadas a
@ e*.
,1
Di
Inspnoorkr4
@ ,&,---l " rl
emCO,
e m O?
(AlEropos Fisuro20.8 Veniibodo5 onimois. pulmonor slperfcier respiroriqs emdierenres do ventiloo no sopo.lB)Elopos do veniiloo pulmonorem momferos. do veniilqo brofqliqlem peixes. lc) Etopos
381
qumico denomindo um grupamento eupo heme, que contmfeo. U molca de hemogobia (Hb) cpazde se combinff com quato mocuasde gs oxignio, formando oxiemogobina.
moglobinae de outrasprotenas do sangue, sen, do por elastrnspoados. A maor pae do gscanico libeado pelostecidos(cercade 70%) penera nashemcias e trnsformado,por o da enzima anidrase crbnic, em cido carbnico. qu posteiormenie sedissocinos onsH*ebicar-
Os ons H* se associam a molculsde he, moglobina e de outras protenas,enquantoos onsbicarbonato sedifundempro pasmasanHenocianina gineo, ondeauxiliamnamanuteno do graude A hmocinina ma potenque contm acidezdo sangue. (Tb.20.2) tomosde cobre em suaconposio. encontrdaem muitasespcies de moluscos e de artrpodos,ssolvid n hemoli a. QuandocombiAs.iodo o prctinos 23% nada com molculasdo gs oxignio, a hemoNo lormode biorbonoto 70i cianinasetoma aaiada. Em suafoma lirre, entretanto,ea incolor. ob|. 20.2 Trcnspode d CO peloiongu. Um pocesso inversoo que ocore nos capresdostecidosacontece nos pulmes.A as mocus de gscabnicoe os ons q+ se dissociamdsplotenas.No interior dashemcias os ons H* secombinamao bicrbonato, reconstituindo o cidocabnico.Este,po aod enzim nidrasecabnica,, ento,domposto ern gscabnicoe gu.Gig. 20.10)
A hemoglobinaestpresenteno sangue de todosos vertebmdos, aojadano inteior dashemcias. Algunsinveebados,comoceas espcies de aneldeos, de nematemntos, de moluspossuem cos e de artrpodos, hemoglobina dissolvidana hemolinf.(Fig. 20.9)
O sistema espiratiohumano consritudo por um par de pulmes e por vios rgosque conduzem o ar paradentroe paa for dscavi dadespulmonafts. Essesrgos so as fossas nasais,a boca, a faringe, s laring, a tq|ri, os bnqos e osbonqolos.(Fig.20.11)
Tansporte de CO,
No homeme em outrosmamfeos,cercde 5 a 77. do gscarbnicolibedo pelos tecidos dissolvem-se dfuetament no pasmsangneo e ssim tansportado at os pumes.Outros 237se ssociam a guposminada ppria he-
Fossasnasais
As fosssasis soduascadadespaalelas que comeam nasnainase terminmna fadnge. Elassoseparadas por una pedecaila ginosadenominda sptonassl.No terodsfossasnsaisexstemclas sensoiais. esponsveis pelo sentidodo olfato.
382
Figuro20.10 rofsporte de gs corbnic pelo snSU. A moior pie do gs cr bnico liberodo pe os cr os (<erco de 70%) hons prlodq pe o torgle ro for mo de ions hidrognioe bi. crbofo io. Nos lecidos , onde sua concenhooo oii(Al, o ss cqrbnicose diunde por o inre.ior dos hmcios, sendo trnsfor modo eh cidcqrbnico, qle se d.omp nos ions hldrosnio e bico.biolo. Nos ovolos, onde o .on centroode gs cdrbnico boixo (B,ocotreo reoo inve6o. O bo ono e trico no hemcio montido p,"lo obsoro ou iberoo de
O cpitlio das fossa! nasaiscontn clusque produzem,diariamente. cel c dc eo litro de muco. que flui conti' nunentepara o fundo da gargantae cnsolidojunto com a salva.O muco descmpenhainporantes funes:umedecc as via$ respimlrias e retnpadculas slids e bictfias presentesno a que Nas fossas nasais o ar fitrdo. uedecide aquecldo. Por sso inportanie espira pelo niz, principlmcnte no inveno. Respir peaboca1zasvs respiratras se ressecaem e se reslrcm. tornado-as nais susceptveis a nfccese nflames.
Faringe
A fringe um cnal comun os sistcmas digestivoe respiratrioe se conltrDici com a boca e com as fossasnasis.O r nrspiradopelas narinsoupel bocapss ncccssturmcnlc pelx fringe, que o coduzat lrrinc.
to cujas paredesso relfadas por anis carti agnosos.Podem-sesentir os reforos caihA laringc un tubo sustentado porpeasde gnososda traquiatocin&r.onr os dedosa recrilgen (icu1ada5, situadoa pae supeor g i o anteri or da gargnl r. l ogo bai o do do pescoo. ell contxuao fa1nge. O pomoque apaece de ado, conounasalnc. na pate N rcgino surciordo peio traquir sc bi anteio do pescoo, ogo ab.ixodo qucixo. um furcn. dando origcnr ros brnqnios. Ecs sno daspeas c.rliginos.s d l.nrgc. dois tubos curlos, tnrbn elbrldos por aDis cnLradrda lfingc cha.da glote. A.inra de.ail{gem. quc coDduze o rr aosrulcs. del^ exislc umr cs.ie de "ingela" de crtil.gcm, Tanoaiqui qualoos brnquios!o r denondr epielote. quc fu ci(ma cono vvua. ternanerte revestidospor u e['tlio cili.do, Q'mco cngolimos. luingc sobe e $ua etradr rico en culasprodutorasde nruco. Paculas fccbd o di de poeraeMcirias em s'rspenso Lh cpiglotede nrodoa inpedirque no ar ralado nrcnto cnsoldo penetren s vi.LsrEspjrdtoria!. aderemao nuco. sendo"v{rridas" em direao grgarlr graasaobatincDtodoscnios. Ao che( . r s\r).r\ gr tainge o muco e asprlculasaderidas so engodos con :r saiva. O rcvestinento intemo da aringe dos manNos prlnes os bquios senniilc.n pro feros aprcsenta pregasdenoninadas cords vo(is. usamcDte, d,ndoorigc a tubos cada yez n is que poder produzlr sons dulante r p:ssagede iinos, os bronquiolos. O conjunto aln enle rr af. Na espciehumanaos sorsproduzdosna ainificado dc broqunos rem o spccLo dc unrr ge so nodifcados pea ao da Iaringe. da boca. ,vorc, dcnomindxryore respirtri. Cadr da ngua e do naz, o que nos pernre cul hron.u)lo tcrminc pequens boss dcnomi paavrase diversos outros sons.(Fig. 20. I 2) n{da! :lvolospulmonars.
Lringe
'l'raquia,brnquiose bronquolos
Pulmes
A traqui un tuhode aproxadamen Um pulo huano m argo csponjo 1e1.5cm de d;metro 0 c so. e de conprinen conr aprcximadamente25 .m dc conpfi
Figuro 20.2 Detohdolorinse emcorle.{A)Vitq lotero.(B)Vist!fronto o or, oo posar pel lorinse, foz vibroroscordosvocois, produzindo sons. Ouonto maiorforo veocidode do orgue posso pelos cordos vocois, mpotente o somprcduzdo. ensinoido os crdds v.ois,islc , esllcondo os, produzimos sonsmois ogudosireoxqndo-os, emllimos 5onsmoisgroves. A voz dos homens geromnte moisgroveque o dos mr heres porque e doscrionos, 05cordos vocois mqsc!inossomoissro$ose longos.
384
mentoe 700 g de peso.O pulno direito iDialiItgDa geiramente maior que o esquerdo e esdvA bascde cxdplmoapia-se no difagddo em trs lbuos:j o pulnoesquerdo ma. umr membrancspessa e esistenteformaten apenas dois lbulos.Na fce interDade da por divcrs.scmdas muscues. O da1ganbos os pulmesexsteuna berturapo apens ma. presente nos manros, sep! c pumoondepassam os brnqxios, s rtrixs vdade torcicada cavidadebdonin. A arl narese asverspulmonres. ria aoa e a veia cavapassan,juntmcnle com o O puho cnvolb por duasmembrns. esfgo, atravs de una be ur do difrgnpleurs. denonjds A plera intemi est dc rida supcfcie punonar!enqunto i plcu.i Avoo\ t1flmre! extenr csl xderidr parcdc da caixr torcic. Enrcasplcuras hu estreito espao. precnchi por oercde 150ni Cadapulnro constitrrdo do por lquido. A tenstusupeficial delselqui thes de alveolo$pulmonrs. Os lvdsso pc do nrntnr uidas pleums, asduas maspemite quenasbolsa! de paEdes fins,i(mdas po clda1 qucclis deslizem os achnrds por cpjms sngncos. ura sobre a out|a.durunte e '.oberi movimentos respimtrios. O processo de ftocsgsosas etreo saDgue jovensmcor rosda. e o r, a hemtose,ocone nos aholos pulmo, Pumes de pessoas escurecendo coln a idde.devdoao acnulo de nres. Nesseprocesso. o s! oxisnjo difundermpulezs presentes no ar e qneno ioram re- sc do r aveoar pa os capilres sangneos. pelosnecanismos novidas de mpez do siste- enqntoo gs cabnicoditunde,seno sentido
invcrso.(Fs.20.13)
Figurc20.3 Componenles do skmorespirold hlmono.{A) Relo enlrosdhemiddes bronquio(B)Represerioo lores os ov6 os pllmonores. e quemtico gososos dos trocos entreo songue e o o dosolvm os.(CJ Arreriogroio de umpulmao humono, morcndo inlenso romillco d onripulmonor.
385
Controle d espirao
At ceo ponto, possvelconrrolarconscientemente respao Podese,por exempo, inteomperos movimentos resp;ratrios durante ceo tempo, ou amentarou diminuir a fteqnciade inspiraes e expaes.A espiro, entretnto, contolda automaticamenre peo sistem nrvoso.independentemenre de nossa vontade. Aps Fender a respirao por ceto lempo,somosfoadosa voltar respirrr,
O ceno nervosoque conto a respiro Iocaliz-se na medulaespinal.Em condies normars, o centroespratriomedulsproduz.a cada5 segundos. um inpulso nervosoque esrimua a contraod muscultutocica e do diafrasa,f azendo-nos inspir. pumon sclulasmuscuCapacidade Quandonosexerciramos, r larespssam a espir mais,poduzindo,assim, A cdamomenlo spiratio, um honern maior quntidadede enegpaa a coniao cerca de meioL- dos mscuosO aumentod rcspiraocelull ioveminalae e\al.em medi. to de ar; essevo um pouco menor para a leva librode maioresquantidades de gs mdiadsmulheres. carbnico,aumntando o nvel de acidezdo O volume mximo de ar quepode serin- sangue. A acidezestimlla o centro respiario lado e exladoem uma respio ford medua,evandoo aumentodos movimentos denominado capcidde vital, algo em tono respiatrios. de 4 a 5 . praun homem pronuncad Sehouver diminuio da con Jorem.Os pu,. me.,no eDrdnto. conlm majsa quesudc, centaode gs oxignio no sangue,o rtmo pacidade por impossrel vrl1. e\pira o- respiatrio tmbm aumentado.A diminui ridade do conrido nos ahotos. Mesm o no teor de gsoxignjo derectad por e quando re o, o mdimo a expio. i qumicoslocizados ceptores naspedes da darestacet de 1,54 dearnospulmes;esseaoa e da rtria cartid.ssesreceptoes en o ar esidual. viam, ento, mensageNao centro espiratrio Ms de l0 mil litros de arentrame semdc medular paaqueeste umente o ritmo esp;rapulmes,a cada24 hors.Nessepeodo irio. (Fig.20.14) nossos
386
Figuro 20.14 (AlConhirys do sproo. O cenrro nevo5oesp;qtriolocozodono meduoespinol recebe inbmos sbr os.ondias d songue dosmsculos re5pholrios ma,or lnevosh ozulledetemino ou merorveniibo pulmontr{nefl6 em rermelhol. no posio do diofrogma ds cs'elos lBl Alterqes proveomoomento o eiodo ou o soido o! diminllo ro rclumedo cqixotorcica, determinond de or dos pumes. morq o pope do dircgmo no veniiloo pulmonor O modeoeiiocombexisos, di.eiro, de um omero. d-"prolos dosilhos As setas indicom a entrodq esido doo.. (ClOspescodores do Pocflco, onies de mersulhor, ozem isl., respnofr vios vezes rpidoe protundomente. aerccios de hiperyentiao, kso oz dim nuno concentrco no sigue omeni{rotempo d permonncia de sscorbnico submers.
grande As avessoanimais muito o quelhesrequer consumo alivos, de gsoxignio sislema espiratio eicenle. e, portanlo, po noposOs pulmes dasavesdiferm dos pulmes dosmameros projees, sulr avolos e por apresentar os sacos areos, que alingem lodasas partes do copo. Emlugar de alvolos, os pulmes dasavespospabronquolo9, sueminsslmos dutos, chamados ondeocorem as oO ar insoradoDelaave vai dirlamene Daraos sacosareoslocaizados na parteposlerior do corpo,passanos parabonquolos e penea nos (Fig. sacos afeos anieriored, de onde eliminado. O20.1-1)
387
r*
disclclos de inspiroo e expiroo poroquo or complele Figurc O20.I-t Nqs ovesso ncsris slo (Al o qr voi diretomenl possdgem plo sisrmo respnoirio. No primeiroirspiroo poo os socos or6s (Ble$e orolrovesso possondo posieriores. No *piroo qoessegue ospu mes, pelos porobr.quiols. No pelos porobronquos penho noss.osoreos sesundo inspiroo onlerores, de ondee lC)o or quepo5sou expeido no expnoo sesuinte {D).
pulmonar felta pe o movimenlo Na ave em epousoa venlilao das coslelase do osso esterno. Quandoa ave esl voando,o esirnoperr.apulmonar pelos e realzada necergido e a ventiao nsculos de vo:a e eiaxamentos cada bat menio ds asas, as contraces rnusculares es prememe dilatamos sacos arosloclizados ene essesmscLrlos, o que movirnenta o ar nos rgosrespralros. Quanloma s pidoa avvoa maispida se lornasua espiao. (Fis. O20.12)
388
Sinusite inflmaode cviddesexistentesnos ossosda face. os seiosd fce ou sinus. Essascadadestn comunicao com as por bct fosss nsdse podemserinvdidas A prevenocontra a tubercose consiste rias,quedesencadeian um processo infeccioso. em evitaro convviocom pessos doentes e s Na snusiteagudaa pessoa tem dor em diversas consumir eite pasteurzado ou adequadamente regiesda facee h corimentonasalmucosoe, fervido,pois I bctria podeestapresente no puruleno. s vezes, feito com anribiticos. leite. O trtmento po di O resfrido ct}mumpodesecusado venos tiposde rus e miscomumno inveo, Rinite lrgica e asma brnquica poc em quedt clulasdo co{x) setomamnais susceptveis a infeces. Os vrus insralam-se nas Rinit alryica uma inflamodas mupovocndo cosas cuas dacvidde ns e dfringe, querevestem ascavidades nsais, devido inflmaes. A coriza coInentlJdelqdo pelas a processos argicos. Como conseqnca da narinas dunnte o reshiado, conseqnci dessas inflmo, sculs passam Foduzirexcesinflmes. podemapaEcero so de muco, pae do qulescone Aln coriz-a pelas narins. trossrtoms, ascomosensao desecunnagarSuos repetidosde riniG argicem crin' gant, espirrs. e fbre. ohoslcnmejnles obsruo nasaldefinitiva, que aspodemcausar A coqueluche uma das mas famosas lev lleraes sseas nabase do crnio. Cono pelbnctri doens da infncir,cusda Hae- asinites tm fote componente emocionI, feto ,ropniiurpeursr.queseinstala dis e boascondies psicogicas na mucosa fazempa1e do vias espirarias(arinse, taquia, hnqos e trtmento d doena. bronqoos). A proiferod.s csa bctris A asmabrnquic umadoena pulmonal fole itao, com grardepoduo de muco que se crcterizpela diminuo de clibre (caarro).Toxinspodzids pesbactris ir- (constrio) dos brcnqoos. A s podeter itm terminaes nervosas. desencdendodiversascausas, sendo nais conuma alrgica. acessos de tosse tpicos da doena. Existe. porm, fote componente emocionlno A coqrcluche pelavacin trpli desencadeamento preven;da da crise de isma. ce,queprotege tambm contla a difteria e o ttaA crisesnticocorreqandoa muscultuno.Ess vcin dminstrd emtrsdoses, ma r lisa dos brcnquolosse contri esprsmodica a cadtrinta as, a pair do segundo msdevida. mente.A mucosaque eveste xrternamente os inche pass bronqulos a produziris sece Pneumoniae tuberculose pulmonar o, o que contribui pa diminuir aindamais o rlibre dos condutosrspiatios. A obsruo pulmonarcausa dosbronquolos Pneumoni mainfeco causa sufocment pdcil. com d por diversas espcies de bactias e, as vezes, aumentodo eslbro espiratrio.A ficuldade por tungos. po- respirlriprejudca A bactri seinstl nospulmes, a oxigenao do sangue e, vocandoaumento ruptura da secreo de mucoe rito gves.podeocorercinose(co emcasos dasparedes doslvolos.Os sntornas da doena loraoazulada da pelee dsmucost. provocasofebrelta,frde r, doesno peito e expc- da peloacmulode gscrbnico no sangue. tomode cata[o viscosoe, s vezes. sanguino que Bronquite crnica, enfisema eno.Em gera,a pneumonia atingepessoas es1o conrsuresistnci orgnic debilild. e cncer de pulmo pelabacTubrculos urnainfeco cusada Bronquite crnic e enftsem pulmonar queseinstl gen Mycobacteiumtuberculosis, por obstruo pulnonres causads pulmone rmente nospulmesin- sodoens Os veolos (mortecelular).A rc estoligadasao hbito de tumar e polo do flamam-se e softemnecros gionecrosad po um tecidofibroso. a. Mais de 75% dos pcientescon bronquite circund:
quemitae isolao focoicciosoEm ger, sle ses deurnaprineiainfeco tuberculosa regiden espontneamenie. No caso pode deu reinlcq ocorerde osfocosinfecliosos atingiem, amdos punes, outros goq cusando leses noslecdos. Os sintomasda tubeculosepulnonar so notuma,ftaquez,perdde apefebrc, sudose
389
crnica so o foram fumantes.O enfisema muito o em pessoas quenuncafumaram, Na bmnquite cnica 06 bronqolossetam quantidde excessiva de muco,torandcs coprimidos e inflamados. Oscios doepitio br$iolr deixandebater, e muo epfftcrasdesujejra vose acumulando. C-om sso apssgem derd;ficutad4 arespjo tom-se cr eso corsttes osacessG de losse. Pessoas com bmnqtecnic!, em gerdl, cabam poralesenvove entrsem. O effsema obstuo completa dosbronquoos.com umento d resistncia passagem de ar, principmente drante asexpiraes. Pode oconr ento, rompimento dsparedes dosalvolos.com formao de gmndes cavidades. Issodiminui a elcinciadospulnoes e absoveongnio,e h sobrecarya do corao comoforma de compensr deficinciapulmona.A sobrccaga leva a maioridospacientes conenfisen a morer de insuficincia cadaca. O hbitode tumar a pinciplcusa do crcer de pulmo- Estirn-seque 807desse
tipo de cncerpoderiser evitdo se as pessoas deixssem de fumr. Diversassubstncias conrida, no cignoocomproradamene cnrerge nas.Cluascancerosas originalasnos pulmes mutipicm-se rpide descontroadamente, po. dendoinvdir outoste.idos do corpo.ondeori ginmnoYos tu.norcs.
Embolia pulmonar
Emboli pulonar o fechamento repen tino da artria pulmonr ou de um de seus porboha,de ar. fag mos.prorocado me nro,de tumoresou, mas 1eqentemente, por cogulos sangneos. O fechanenro de umaairrirde pequeno podepass caibre despercebido, mas.se um gdnde rri for ringida. a pesroa e dcomelrd po' do "bilno ero. alrade ar. aumenro d palpitaes, trnspio, cianose e, evenrual. menre. erda moe. A embolia pulmoni esponsve por cercade 47 dos bitos oconi dosnosgrandes hospitais.
Texic roduzido odopiodo dolvro8io/o$,, deHehno Cudis e N. Sue Bornes,.f worthPublshen,Inc. ed., Squnde6, Novo Yo*,EUA, I989. por comid esponsvol O sufocamento por quasglrs mil motespor ano nos Estados Unidos, maisque os cidentes com armasde fogo ou avios.O sufocamnto ocorrquandouma poode comidntrana traquia em vez de entrarno esfago. a massa Quando de comida bloquia s viasrespiratrias, a pessoa nopoderespirar ou porquaoou cincominutos, falar,, se a passagem ficarbloqueada essapessoa morre. pemits pessoas O fatode a vtima noconseguirfala ao redordisinguir o sufocamenlo de um ataque pessoas que sodo corao; apesar dos sintoms srmsemelhants, remalaques do corao conseguem lalar. podeser salvapor mioda operao A vtimaquassempre Heimlich, um proceotquej oi realizado mento porcrianas. to simples com sucesso at mesmo Essprocedimento (1)coloqu-s consist de trspassos: m p atrsda vtima brace sucintura; (2) fechebemumds mos,segure a mofchada com a outrae coloque o punho fchado contra o abdome d vtima,um poucoacimado umbigo abaixo da caixatorc ca; (3) prossione o punhochdo contrao abdome com um puxoparacima.A rpda elevao do diafragma comprime os pulmes orao ar a subirpeltraquia, mpuando a conida. Repita o procedimento diversas vzesse necessrio. parcim,ajoehe-se Se a vtimaestiver deitada de barrig sobreela e apiea pal ma de rmads mossobreseu abdome, acimdo umbigo e abaixoda caixatorcica. Ponha a outrmosobrea primira e prssion roidamente Dara cim. A vtimdeveser examinada por um mdco logoapso atamentode emergncia, poisho riscode se qebrr umacoslola ou causar alguma inja intemat especialmente se os movimentos noforemtelizados corretamente. l\,,las, considerando-s a lternativa, valoa oenacoffro risco.
390
g Ai.,iaoa""
TI(HA
1. Conceitue supedcie rcspiatri. aquticos e doisfilos de aimais 2. O que respiro cutnea Citedoisfilos dc imis
cst presente. teffestres em que esse!po de respiro O que s io b r n q u n .l C i re r . fi l ^ d ( .n ri er oue "
espirao raqueal es! prcsente? 4, O quesotraquias En quefilo dc nnnais em que a respirro pulo{r est 5. O que sopulnes?Cile ts filos dc .nimis
FICHA 2
TRocs GAsoss E TR{NspoRlEDE GAsEs
precsaser satislitapr que ocoffadituso de gs oxQne condinode concntrao gnio cnte uln superlciercspiratrie o ambjenteextemo? Como se cacula a pressoparcial de unl gs n.mostra?Quajs so os valofes de presso parcil para o gs oxignio e parao gs canico respectivanente porque o gs oxignjodifun prcil dos gses, Bxplque.usandoo concejtode presso de-separao sangue. nos pulmes,e por que o gs crbnico1zo caninho iverso. D dois exepos, O que e qual aimponcnda vcnliodos rgosrespirarrios? e outro prlnimislerrestres. um paraannaisquticos rcspirtios e qual a suafuno?D exemplos O qe so pignrentos qunics das nolcuas de hengobina e de hemocianin. resQuris so s nturezs pectivanrcnle? Em que gnpos de dnais cadaun delsespignentosrespirarios est De que nnefls o gs crnico iberadopeoslecidos t'nsportado al os pulmesl
391
Cite os rgos do sislema pelosquais spiatro o ar pssa, em seqnci, atchegar Porque importante respira pelonariz.fazendo o ar passarpes fossas nsis? 3. Dscreva pno processo sucintamene a importncia, respiratro, do funcionamento coreto daepigote durane degutio de rlimento. presentes dosrefoos cailaginosos n tquia e nosbrnquios? Quala importnc;a do epitlio ciliadoquereveste intemmenLe esses dosrgos? Qul funo O que "vore espiratrit'epor queemesse nome? Descreva sucntmente r estruturados pulmonares. alvolos Comosedenornino pro
que nelesocoffe? cessode trocsgsoss
1. Expique sumjdamente pulmonn comoocorre a ventiao hrmana. 2. O que cpcidde vital?E ar residual? 3. Comrelao aosmecnismos de contole darespirao, responda: a) Ondeselocaliza quecontrola o centro nervoso a leqnci respirrri? b) Qul o efeito produzidopelo aumentodo teor de gssrbnico no snguel pediminuiiodo teordeesoxgnio c) Qualo efeitoproduzido no sangue? 4, O que sinrsjte? 5. Quaissoosagenrs csadorcs do esfriadocomum? E quaisos sntomas dessa doen? 6. Quai o gente causador d coqueluche? pode prevenidal Conoessa doena ser 7. Qual o agente causado d pneumoni? 8. Qudl o agente causador dtuberculose? Comosemanifest doena e comoelapode 9. O que inite alrgica? suas conseqncias? Quais 10. O que asma brnquic? cuss maiscomuns e o queocorre duranre uma Quissuas 11. Indique aspincipis cusas e asconseqncias dasseguintes doenas respiraris: a) honquitecnica; pulmonar. b) enfisema 12. Qual a principl cusa do cncer de pulmo? pulrnonar? 13. O que emboi possveis suas causs e conseqncias? Quais
392
7. (LtrPR) O transpoe de o{ignio no organiso doseDccitos. a) alravs do pl.sn sngneo. b) atravs plsnlicacomo pela c) tntopela hemoglobina existenteno interior .las hemcisquandoa taxade hemoglobna nomal. d) atnvsdahenoglobjm en$entem hemcd. e) na dependci de boa fuDoplaquellia. E. (F. Objelivo-SP)Considere o grfco:
2. (FuvqfSP) ExistEm dnimanquenoposuem r go ou sistemaespci]izdo em realiz rrocd gasosas. do oi8nio e a Na respo.a absoro por dituso. oco_em eliminao do gscrbnico epidrmica. E o c6o dal atravs dd supertcie e) daa. a) plann. c) drosfila. 3. (Unicap'PE) O tipo nais freqentede sistema respatrio que retir o oxigrio disolvido n denoninads: gua constitudopor estruluras
4. (UFPA) A evoluotroue jtos lipos de ssle resolveuo !ro' masrespiratrjos. e cdal deles Todospemo meio bemade um moddiferente. exo e conttocom o meo intemo de cda baixo o lula. E qul ou quais dos sistoms sislemacircDlatriono paicipa ds trocasga a) Somenle no branquia. no traqDeal. b) Somente c) Sonnle no cutneo. d) No traqeale rc cutn@. e no tegumentd. e) No branquial 5. (Ose.-SP)Considerado o sina + comolrsenassinale llemti a e o slnl'como ausncia. va eada a respeitodo sstema r$'iatrio:
Cm Bnnqil
Sbe.do seque. no incio do perodoconsideEdo. o sdgue soieu hemtok, em l, tr e III esto representads sconcentraes de gscrbnico do sangue, respe.nlamente.nos capilalesdoG); a)pL!es, noscpil@s dostdidd e m rei6 cavd. purnes b) tidG, nG capiaBdo6 e 6 ved cav6. c)ceo, m ved avd e nos capjaes dG pul,!6. d)plns. m vi6 avd e nos.piim dG tecidN. e)teidos.m vei6 cava e rN capiLs dospunes. tabea.qe re9. (Fiube MG) Comiderea seguinte presenta a composio de diferentessubstncid no d inspirdoe expimdopor um peson. ispido l Substncia trI Substncia dpnado 16,3 4.0 79.7 100.0
a) Planria + b) Mioca + c) Gafdhoto d) R adulta + e) Golfi.ho Bloco 2. Trocas gso$s e transpot d gases 6. (UFMG) o ospone de Cq no saryue dosvorsoba foma de: tbmdos leito, pnncipalmente, a) cdboxiemogobinadr anidrase cdbnit b ronsHCOr,pelo dis oL !i d an sop c s m. c) m olquls d) crboemoglobin. e) oxieoglobina.
As substAnci! I, II e Itr so.respectivmnt: a) nitrcgnio,oxgnioe gscdbnico. b) nitrognio,gscarb.ico e oxignio. c) oxignio,gscdbnico e nitognio. d) orignio. nilrognioe gscrbnico. e) gsc.rbnico, oxignio e nitrognio. Bloco 3. Sistem respiaio humano
qDeaprcsenta 10. (UB-DF) A$iale altemaliva comm ao sisrem respiratrioe. uma estrDtura
b) Finse.
d) Esfago. e) ttrinse.
393
12. (Fuvest'SP)Nos .lvolos pnondes, o sgue a) monxidode cebono e absoNeoxiso. b) dixido de cdono e absorvenilrognio. c) ongnio e absorvedindo d cdbono. d) dixido de cdbono e absore oxigo. e) mo!xido de carbonoe absone hidognio. 13. (PUC-SP)Considere as segutrtes etalas do p|o cesso rcsliratrio no homeml . Roduo de ATP nsnitocndrias. tr. Ocorncia dehematose aonveldosalvolos. I[. Trspode de oxignjo los tecidospelasheA ordemem quee$as etapas sereizm, a pdtir do momentoem que um idivdDo inspira do a )I+ I I + nI . b )II + I - - I I l c)II+ I t r + L
d) I I I + I + I L e) nI + n+ L
B. QUESTES DTSCURSTVS 16. (Unicmp-SP) Expqese a ibiAo do sislem circdrio de umaba1aintefereou no n sua l7. (Unicep-SP) Identifiquea clase deeebrdos nos quaisocoe naior diversidade de estruturs aprcpliadspar tocas de gasesrespirarriose discuta uma das cusasfun.lamentahpar ess rE. CJFGO) ' sirao putoru beiaie Nncjl nEnte notamptedoq & aanbimtep6n6 luas e do[spote doCq da cluls pm a aEl$feE ' a)o que lito do qnd clu1s? b) Expliqucomo serealizo lransporte do CO:. c) Quisos C{pos aninais que presentm sle
19. {Cesgrrio) Faun disseaosobrea respi, nrio dos imais, obsada desdeas foms maissimplesde metazorios a os mimais superores, especialmenle o homem.Na diseao deveoserfomecidass seguintes informaes: que sotrocadosentreo or8aa) Tilos de gases nismoe o meio ambiente, mencionando o des lino que segue cadaum des, b) Tipos de rspirao encontados na minhoca, em pejxes,nos insetose nos inanfe.os. 15. @FRS) A velocidadedosmovjnentos resplral' c) Seeenlos do aparchorespiralrio humo qrando, no sn8ue, os aument concenao: por ordemde e.trda de ar, desdeas vias a, a) da uria aumenta. reasat a pororespiratria. b) da cdbcmoelobina diminui. d) Melos de lranspoe dos gsesno smgue hu c) de CO: 1ta. mo, nomedo pi8mentorespirtrioe none d) da oxiemoglohin elevad. dsestursque sepdamo sangue do d nos e) d carboemoglobina pemne.e constanle. gsosas. locis det ocas 14. @FRN) Dumnte respiro, qudo o diafigm k contraie desce, o volumeda cixs toclca mot4 por conseguinte a presso intapulmona: a) diminDie facilit enbdde .. b) unentae facilib entradde ar. c) diminuj e dificults a entradde ar. d) aumenta e dificult a enadade ar. e) umenta e expulsaar dospumes.
a) Utilizandopapelmilimetrado. construa um grfico reaciomdo a! lorcentagensde CO, no inspirado (n bscissa) e quantidade ndia de a. inrpirado (m ordenad). para b) Qul imprtncia. um seihmmo, dos fenmenos mostadospelaexpoinciadeHal dme e Priesdey? Imginellm situao em que ocorese o inmenocitdo na tabela,isto . em que a porcentsem de cq no ar fose tuDiscutaos efeitosilessefenmeno nen!ndo. sobrc a quantidade mdia de d inspado, .o sentidode adaptao do orgeisno ao meo.
4. Em un ndjvduo querespiraquanliddes exce!sivas de CO?,o sangue torna se mais cido. Como, a padir desses dados.vocepoderiaexpl-
394