TRKYEDE ORTARETMN GELECE: HYERAR M, ETLK M?

BEKR S. GR, ZAFER ELK, PEK COKUN

Analiz
S E TA | S i y a s e t , E k o n o m i v e To p l u m A r a t r m a l a r Va k f | w w w. s e t a v. o r g | A u s t o s 2 0 1 3

seta .

TRKYEDE ORTARETMN GELECE: HYERAR M, ETLK M?

BEKR S. GR, ZAFER ELK, PEK COKUN

S E TA A N A L Z

Analiz
S ay: 6 9 | A u s to s 2 0 1 3

seta .

TRKYEDE ORTARETMN GELECE: HYERAR M, ETLK M?

BEKR S. GR, ZAFER ELK, PEK COKUN

NDEKLER
ZET | 3 1. GR | 4 2. TRKYEDE ORTARETM | 5 3. DNYADA ORTARETM SSTEMLER | 14 4. TRKYEDE ORTARETMN GELECE | 21 5. GENEL DEERLENDIRME VE NERILER | 23 KAYNAKA | 25

KISALTMALAR
AOBP GCSE LGS MEB OECD OKS PISA SBS TIMSS TTKB YBP Arlkl Ortaretim Baar Puan Genel Ortaretim Sertifikas (General Certificate of Secondary Education) Liselere Giri Snav Milli Eitim Bakanl Ekonomik Kalknma ve birlii Tekilat (Organization for Economic Co-operation and Development) Ortaretim Kurumlar renci Seme ve Yerletirme Snav Uluslararas renci Deerlendirme Program (Programme for International Student Assessment) Seviye Belirleme Snav Uluslararas Matematik ve Fen Eilimleri Aratrmas (Trends in International Mathematics and Science Study) Talim ve Terbiye Kurulu Bakanl Ylsonu Baar Puan

2 0 1 3 Ya y n h a k l a r m a h f u z d u r

T R K Y E D E O R TA R E T M N G E L E C E

ZET
Seviye Belirleme Snavnn 2013 ylnda son kez uygulanaca resmi olarak ifade edilmitir. Bununla birlikte, bundan sonra ortaretimin yaps ve ortaretime geiin nasl olaca konularnda, Milli Eitim Bakanlnn izleyecei yol haritasnda bir belirsizlik sz konusudur. Elinizdeki analiz, 2014 ve sonrasnda ortaretime geite nasl bir sistemin uygulanmas gerektiine ilikin tartmalara katk sunmak amacyla hazrlanmtr. Birinci blmde, Trkiyede mevcut ortaretime gei ve ortaretimin yaps ele alnm, snavla renci alan okullarn kurulular ve bu okullarn hzla artan saylarna dikkat ekilmitir. kinci blmde, on byk ekonomi lkelerinden ABD, in, Japonya, Almanya, Fransa, ngiltere, talya ve Rusyann yannda uluslararas snavlarda baarl olmu Gney Kore, Singapur, Finlandiya, svire, Macaristan, Danimarka ve Hollanda gibi lkelerin ortaretime gei uygulamalar ele alnmtr. nc blmde, Trkiyede ortaretime geie ilikin muhtemel admlar tartlm; adrese dayal yerletirme, notlara gre yerletirme, snav(lar)la yerletirme gibi uygulanabilecek politika nerilerinin avantajlar ve dezavantajlar zerinde durulmutur. almadaki politika nerileri yle zetlenmitir: Daha az sayda okul iin merkezi giri snav uygulanmaya devam edilmelidir. Seici okullarn zamanla saylarnn enflasyonist ekilde artrlmamas iin, zorlayc tedbirler getirilmelidir. Anadolu retmen lisesi gibi lise trleri kaldrlmaldr. Bu okullardan altyaps ve corafi konumu uygun olanlar, fen ya da sosyal bilimler liselerine dntrlmelidir. Snavla renci alan okullara yerletirmede, rencinin merkezi giri snavnda alaca puann yannda, ilkretimdeki baar notlar da dikkate alnmaldr. rencilerin snava girmesi iin 5, 6 ve 7. snf notlarnn belli bir baraj puanda olmas art getirilmesidir.

S E TA A N A L Z

TRKYEDE ORTARETMN GELECE: HYERAR M, ETLK M?

1. GR
1990l yllardan itibaren ortaretime gei sisteminde farkl dzenlemeler yaplm ve snavla renci alan liselerin says srekli artmtr. Ayrca, 2010 ylnda Milli Eitim Bakanl (MEB) tarafndan balatlan tm genel liselerin Anadolu liselerine dntrlmesi ve ardndan Seviye Belirleme Snav (SBS)nn kaldrlmas projesi ile SBS 2013 ylnda son kez uygulanmtr. laveten, 2012 ylna gelindiinde kamuoyunda 4+4+4 olarak bilinen, eitim sistemini kademelendiren ve zorunlu eitimi 12 yla karan yeni dzenleme ile birlikte, mevcut ortaretim kurumlar ve gei sistemlerinde bir revizyon gndeme gelmitir. Milli Eitim Bakanlar Nimet Ba (Mays 2009-Temmuz 2011), mer Diner (Temmuz 2011-Ocak 2013) ve Nabi Avc (Ocak 2013-halen) SBSnin 2013 ylnda son kez uygulanacan ifade etmilerdir. Ne var ki, SBS yerine nasl bir seme ve yerletirme sisteminin getirilecei konusunda tartmalar srmektedir. MEB, 2014te ne tr bir sisteme geileceine ilikin ayrntlar halen netletirmemitir. Elinizdeki analiz, 2014 ve sonrasnda ortaretime geite nasl bir sistemin uygulanmas gerektiine ilikin tartmalara katk sunmak amacyla hazrlanmtr. Analiz, blmden olumaktadr. Birinci blmde, Trkiyede ortaretime gei ve ortaretimin yapsna ilikin mevcut durum incelenmitir. kinci blmde, on byk ekonomi lkeleri ile uluslararas snavlarda baarl olmu baz lkelerin ortaretime gei sistemleri ele
4

alnmtr. Bu minvalde, dnyada ortaretimin yaps ve ortaretime gei ile ilgili genel bir tartma yaplmtr. nc blmde, Trkiyede ortaretime geie ilikin muhtemel admlar tartlm ve uygulanabilecek politika nerileri sunulmutur.

T R K Y E D E O R TA R E T M N G E L E C E

2.

TRKYEDE ORTARETM

Bu blmde, Trkiyede ortaretimin geliimi zellikle snavla renci alan kurumlarla ilikili olarak ksaca ele alnmtr. Ayrca, 2000li yllarda Trkiyede ortaretim sisteminin deiimi ve dnmnn sorunlar genel olarak tartlmtr.

2.1 Ortaretimin Geliimi

Mevcut haliyle Trkiyedeki ortaretim kurumlarnn nemli bir ksmnn yapsal olarak kkeni, Osmanlnn son dnemlerine kadar gtrlebilir. rnein, gnmzde mesleki/teknik ve genel liseler olarak adlandrlan okullar, farkl isimlerle Osmanldan beri varln srdrmektedirler. Bununla birlikte, zellikle 1955 ylndan itibaren yabanc dilde eitim yapan kolejlerin almas, ortaretimin geliimi ve dnm asndan olduka nemlidir. Kolejlerin kurulmas, Trkiyede ortaretim kurumlarnn eitlenmesinde ve snavla renci alan ortaretim kurumlarnn ortaya knda nemli bir tarihtir. kinci Dnya Sava sonrasnda balayan Souk Savan lkeler arasnda teknoloji ve bilim yarna dnmesiyle, Trkiyede de bilim ve teknoloji alannda nitelikli insan kayna yetitirilmesi amacyla bir takm giriimlerde bulunulmutur. Buna ynelik atlan ilk admlardan biri, halen Anadolu lisesi olarak bilinen okullarn o dnem kolej ismiyle kurulmasdr. 1955 ylnda matematik ve fen derslerini ngilizce retmek zere bir ka ilde (stanbul, zmir, Eskiehir, Konya) alan bu okullar rencilerini snavla kabul eden ilk devlet okullarndandr (Gven, 2010). Trkiyede snavla renci alan ortaretimin kurumlarnn tarihi asndan ikinci nemli gelime, fen liselerinin kurulmasdr. Fen liselerinin kurulmas karar ilk olarak 5-15 ubat 1962de toplanan VII. Milli Eitim urasnda ortaya atlmtr. ura alnda bir konuma yapan dnemin Milli Eitim Bakan Hilmi ncesulu, fen liselerinin kurulmasna doru ilk adm yle aklamtr: stn istidatl renciler iin bir ilim lisesi ve bir de aada kurulu sebeplerini, ayrca zikredebileceimiz bir deneme sanat enstits kurulmal ve renciler baar gsterdikleri mddete bu okullarda kalmaldrlar (TTKB, 1962, s. 1). Fen lisesinin retmenleri seilmi ve zel bir eitimden geirilmitir. lk fen lisesi olan Ankara Fen Lisesi, laboratuvar malzemeleri ve dier ara gereler temin edildikten sonra 1964 yl sonbaharnda faaliyete gemitir (Gven, 2010). lk fen lisesinden sonra uzunca bir sre yeni bir fen lisesi almamtr. stanbul Atatrk Fen Lisesi, 1982 ylnda Trkiyedeki ikinci fen lisesi olarak kurulmutur. Fen liseleri model alnarak daha sonra kurulan bir dier lise tr, sosyal bilimler liseleridir. lk sosyal bilimler lisesi, 2003 ylnda kurulmutur. Sosyal bilimler liselerinin kurulma amac, sosyal bilimler ve edebiyat alannda bilim insanlar yetitirmektir. Bu okullara da snavlarla renci alnmaktadr. Snavla renci alan ortaretim kurumlarndan Anadolu retmen liseleri, 1990 ylndan itibaren kurulmutur. Anadolu retmen liselerinin kurulu amac; bata ret5

Fen liselerinin kurulmas karar ilk olarak 5-15 Subat 1962de toplanan VII. Milli Egitim Surasnda ortaya atlmstr.

S E TA A N A L Z

men yetitiren yksekretim kurumlarna renci hazrlamak, yabanc dil retmek ve ortaretim dzeyinde ortak bir genel kltr vermektir (MEB, 1990). Burada, elikili gibi grnen bir duruma da iaret etmek de fayda vardr. retmenlik meslei, 1980li yllarn sonunda artk zaten niversite dzeyinde bir eitim gerektirmekteydi. Bir baka ifadeyle, retmenlik yksek ihtisas gerektiren bir uzmanlk meslei olarak tasarlanmt. Hal byleyken, lise dzeyinde de bir tr meslek okulu olarak retmen liselerinin Anadolu tr de alm ve daha sonra ele alnaca zere says, gnmze kadar srekli bir ekilde artrlmtr.

2005-2006 retim ylndan nce basnda Anadolu olan liselerin, genel liselerden en onemli fark, yabanc dil hazrlk snf olmas ve matematik-fen gibi derslerin yabanc dilde islenmesiydi.

Anadolu liseleri 1999 ylna kadar ilkokuldan sonra rencileri merkezi bir snav ile semekteydi. Anadolu liselerinde ortaokula balamadan nce bir yllk hazrlk snf uygulamas vard. Ancak sekiz yllk kesintisiz eitim uygulamasnn balamas ile birlikte Anadolu liselerinin ortaokul ksm kapanmtr. Anadolu liseleri hazrlk ile yllk lise eitimi olarak tasarlanmt. Yeni dzenlemeyle birlikte rencilerin 8. snftan sonra Anadolu liseleri iin snava girmeleri gerekmekteydi. Her ilde belli sayda bulunan Anadolu liselerine girmek iin rencilerin ilkretimde belirli bir akademik baar dzeyine sahip olmas istenmezken, fen liselerine gitmek iin snava bavuracak rencilerin 6 ve 7. snfta Trke, matematik ve fen bilgisi dersleri ylsonu ortalamalarnn en az 4,00; sosyal bilimler liselerine gitmek iin ise Trke, matematik ve sosyal bilgiler dersleri ylsonu ortalamalarnn en az 4,00 olmas art vard (MEB, 2005). Bu uygulama, bir yandan rencinin okul baarsn dorudan dikkate almas, dier yandan da belli bir dzeyde baar gsteren rencilerin snava girebilmesine imkn salamas asndan olduka olumlu bir uygulamayd. Dahas, bu uygulama sayesinde, daha az sayda renci ortaretime gei snavlarna girmekteydi. Ne var ki, bu uygulamadan 2009 ylnda SBSlerin uygulanmaya balamas ile vazgeilmi, Anadolu liselerinin says hzla artrlm ve bylece snava giren renci saysnda ciddi bir art yaanmtr. 2013 SBS Tercih ve Yerletirme Klavuzuna gre, snavla renci alan okullara bavurularda rencilerin 8. snfta renim gryor olmas yeterlidir (MEB, 2013). Banda Anadolu olan liselerin ve dier sekin liselerin, genel liselerden en nemli fark, yabanc dil hazrlk snf olmas ve matematik ve fen gibi derslerin yabanc dilde ilenmesiydi. Anadolu liselerinde zellikle dil arlkl eitimin verilmesi hedeflenerek kurgulanm hazrlk snflar 2005-2006 eitim-retim ylnda kaldrlmtr. Karar, genel ve mesleki liselerin retim sresinin hazrlk snf olmakszn 4 yla karlmas ile uygulanmaya konmutur. Ancak halen ok az sayda Anadolu lisesi statsndeki lisede (Galatasaray Lisesi, stanbul Lisesi, Vefa Lisesi, Kadky Anadolu Lisesi gibi) hazrlk snf uygulamas devam etmektedir. Ayrca, sosyal bilimler liselerinde de hazrlk snf bulunmaktadr.

T R K Y E D E O R TA R E T M N G E L E C E

EKIL 1. SINAVLA RENCI ALAN AKADEMIK LISELERININ YILLARA GRE ARTII (1990-2012).
1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0

Anadolu Lisesi

Anadolu retmen Lisesi

Fen Lisesi

Sosyal Bilimler Lisesi

Kaynak: MEB (2012a) verilerinden faydalanlarak tarafmzdan oluturulmutur.

Trkiyedeki ortaretimin geliimini genel olarak deerlendirmek gerekirse, karmza kan en arpc bulgu, snavla renci alan akademik liselerin son yirmi ylda hzla artm olduudur (ekil 1). 1990larn banda fen, Anadolu ve Anadolu retmen liselerinde okuyan rencilerin tm renciler ierisindeki oran yaklak %2 civarnda iken, 2010 ylna gelindiinde fen lisesi, Anadolu, Anadolu retmen, sosyal bilimler liselerinde okuyan rencilerin sistem ierisindeki pay yaklak on katna karak %19,7 olmutur. Bu oran, Anadolu liselerine dntrme ilemi tamamlandka daha da artmtr. 2012 itibariyle snavla renci alan akademik ve mesleki btn lise trleri dhil edildiinde, liseye yeni balayan rencilerin yaklak %36s snavla bir liseye yerlemitir. 2013 iin ise bu orann %50nin zerinde olmas beklenmektedir. Bir baka ifadeyle, mevcut snav sistemi gelinen nokta itibariyle, rencilerin yaklak yarsn snavla sralamakta ve yerletirmektedir. Bunun balca iki temel nedeni vardr. Birincisi, genel liselerden Anadolu liselerine dntrmeler tamamlanmtr ve bylece Anadolu liselerine seilecek renci says artmtr. kincisi, MEB, kontenjan belirlemede snavla renci alan liselerin tam kapasite kullanmna ilikin bir genelge yaymlamtr (MEB, 2012b). Bunun sonucunda, snavla renci alan okul kontenjanlar artrlmtr. rnein, 2012 ylnda Anadolu liselerinin kontenjanlar 226.900 iken, 2013 ylnda 314.110 olmutur (Ya zel okula, 2013). Akademik lise trlerinin yannda, imam hatip, gzel sanatlar ve meslek lise trlerinin bir ksm da snavla renci semektedir. lki 1985 ylnda alan Anadolu imam hatip liseleri snavla renci almaktadr. Benzer ekilde, snavla renci alan bir dier okul tr de, Anadolu mesleki ve teknik liseleridir. Gerek Anadolu imam hatip liseleri gerekse de Anadolu mesleki ve teknik liseleri, snavla renci alan dier lise trlerine paralel olarak srekli biimde artmtr. Merkezi snavla renci alan liselerin yannda, rencilerini yeteneklerine gre seerek alan liseler de mevcuttur. Anadolu gzel sanatlar

Trkiyedeki ortaretimin geliimine bakldnda snavla renci alan akademik liselerin son yirmi ylda hzla artt grlmtr.

19 91 19 91 -1 99 2 19 92 -1 99 3 19 93 -1 99 4 19 94 -1 99 5 19 95 -1 99 6 19 96 -1 99 7 19 97 -1 99 8 19 98 -1 99 9 19 99 -2 00 0 20 00 -2 00 1 20 01 -2 00 2 20 02 -2 00 3 20 03 -2 00 4 20 04 -2 00 5 20 05 -2 00 6 20 06 -2 00 7 20 07 -2 00 8 20 08 -2 00 9 20 09 -2 01 0 20 10 -2 01 1 20 11 -2 01 2 20 12 -2 01 3

19 90 -

S E TA A N A L Z

liseleri 1999 ylnda kurulmutur. Bu okullara renciler yeteneklerinin lld bir seme snav ile girmilerdir. Spor liseleri ise 2005 ylnda kurulmu ve yine renciler yetenek snavlaryla bu okullara seilmilerdir. 2009 ylnda yaplan dzenleme ile gzel sanatlar ve spor liseleri birletirmitir. Bu okullara renciler yeteneklerine gre seilerek alnmaktadr. zetle ifade etmek gerekirse, geen yirmi yllk srete, snavla renci alan okul says srekli artm ve 2010 ylnda genel liselerin Anadolu liselerine dntrlmesi

Geen yirmi yllk srete, snavla renci alan okul says srekli artm ve 2010 ylnda genel liselerin Anadolu liselerine dntrlmesi kararyla birlikte gelinen noktada, sistem ar hiyerarik bir yapya brnmtr.

kararyla birlikte gelinen noktada, sistem tam bir hiyerarik yapya brnm ve akademik eitim almak isteyen neredeyse btn rencilere ynelik semeci/elemeci bir snav uygulanmtr. Bir baka ifadeyle, az sayda okula renci seen bir eitim sistemi btn akademik liselere, hatta baz meslek lisesi trlerine de snavla renci seen bir sisteme dnm ve bu srete aileler ve renciler arasndaki rekabet giderek artmtr. Btn bu gelimelere paralel olarak, renciler ve aileler zerinde snav basks yaygnlam ve younlamtr. Bundan dolay, bu srete, rencilerin dershane ve zel ders gibi okul d kaynaklara ynelimi de artmtr. Daha kts, 2013 itibariyle, rencilerin ounluu, evlerine yakn olan liseye deil, puanlarnn yettii bir liseye yerletirilecektir. Daha somut ifade etmek gerekirse, szgelimi Ankara ankayada oturan bir renci, ankayadaki Anadolu liselerine puan yetmedii takdirde yakndaki bir okula gidemeyecek, puannn yettii kilometrelerce uzakta Sincanda ya da Mamaktaki bir okulda renim grmek durumunda kalacaktr. Bu, srdrlmesi mmkn olmayan ve arzu edilmeyen bir durumdur zira byle bir seme ve yerletirme sisteminin renciler ve veliler zerinde ok byk bir ekonomik ve psikolojik maliyeti vardr. Ortaretime gei sisteminin nasl bu hale geldiini daha iyi anlamak iin, 2000li yllarda ortaretime gei sisteminde yaplan deiiklikleri incelemekte fayda vardr.

2.2 2000li Yllarda Ortaretime Gei

Trkiyede ortaretime renci seme ve yerletirme srecinde temel belirleyici merkezi snavlar olmasna ramen, snavlarn, yaps, ierii, puan hesaplama yntemi gibi konularda bir istikrar salanamamtr. Son on ylda drt farkl snav sistemi uygulanmtr: Liselere Giri Snav(LGS), Ortaretim Kurumlar Seme ve Yerletirme Snav (OKS), SBSler ve SBS uygulanmtr (ekil 2). Snav sistemindeki deiimler, merkezi snavlarn eitim sistemi, renci ve veliler zerindeki olumsuz etkilerini azaltmak hatta yok etmek gerekesi ile gerekletirilmitir (elik, 2011). 2000li yllarda snavla renci alan ortaretim kurumlarna (resmi ve zel fen, sosyal bilimler, Anadolu, Anadolu teknik, Anadolu meslek, Anadolu retmen, Anadolu imam hatip, Ana8

dolu salk meslek, salk meslek, adalet meslek, Anadolu tapu ve kadastro meslek, Anadolu tarm meslek ve tarm meslek) LGS ile renci seilmekteydi. 2004 ylndan sonra, LGS yerine OKS kullanlmaya balanmtr. Bylece, OKS kapsamna zel okullar

T R K Y E D E O R TA R E T M N G E L E C E

snav, Polis Koleji aday tespit snav, devlet parasz yatllk ve bursluluk snav da dhil edilmitir. Bu deiiklik ile snavn ierik ve formatna ilikin radikal bir dnmden ziyade farkl snavlar tek bir yerde toplamak hedeflemitir.

EKIL 2. SON ON YILDA MILLI EITIM BAKANLARI VE ORTARETIME GEITE YAPILAN DEIIKLIKLER.
HSEYN ELK Mays 2009 Mart 2003 NMET BA Temmuz 2011 MER DNER Ocak 2013 NAB AVCI

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2005 ylnda OKS, 2008 ylnda ise SBS uygulanmaya balanmtr.

?

OKS

SBSLER

SBS

2007 ylna gelindiinde dnemin Milli Eitim Bakan Hseyin elik, mevcut ortaretim gei sisteminde yeni bir dzenlemeye geileceini belirtmitir. Bu dzenlemeye gre, OKS, 2007 ve 2008 ylnda yapldktan sonra kaldrlmas, bunun yerine ilkretim 6, 7 ve 8. snf sonlarnda SBS yaplmas planlanmtr. SBSler 6. snfta %25 orannda; 7. snfta %35; 8. snfta ise %40 orannda sonuca etki edecei aklanmtr. Bylece, SBSlerde alnacak puanlar rencilerin bir liseye yerletirilmeleri srasnda %70 orannda etkili olacak, rencilerin 6, 7 ve 8. snflarda gsterdii ders baars ise snav puanna %25 etki edecek; kalan %5 puan ise yneltme ve davran puan olacakt. Davran puan, rencilerin dersine giren tm retmenlerin verdii puanlarn ortalamas hesaplanarak eklenecekti. Aklamalara gre, SBSler 6, 7 ve 8. snflarn sonunda merkez sistemle yaplacak ve bu snavlardaki soru ierii mfredat odakl ve okulda sunulan retime dayal olacakt. Bu snflarn sonunda rencilerin derslerde gsterdikleri baar puanlarna gre Yl Sonu Baar Puanlar (YBP) hesaplanacak, YBP belirlenirken, Trke ve yabanc dil derslerinin arlkl katsay deerleri daha fazla olacakt (OKS iki yl sonra kalkyor, 2007). Dantay, retmenler tarafndan verilecek olan davran puan uygulamasnn kamu yararna uygun olmad gerekesiyle iptal etmitir (Dantay, 2008a, 2008b). Yarg karar gereince, ortaretime yerletirme iin yaplan puan hesaplamalarnda davran puan kullanlmamtr. Ortaretime gei iin OKSyi terk edip SBSlere ynelmenin gerekelerini Milli Eitim Bakanl o dnem hazrlad 64 Soruda Ortaretime Gei Sistemi isimli kitapkla anlatm ve getirilen yenilikler hakknda detayl bir bilgilendirme yapmtr (MEB,

S E TA A N A L Z

2007). MEB atlan bu admn temel gerekesi olarak, yenilenen mfredatn farkl bir lme ve deerlendirme yaklamn gerektirmesi olarak tanmlamtr. Ayrca OKSnin neden olduu ve dolaysyla yeni sistemin zmesi beklenen sorunlar u ekilde sralanmtr: OKS rencileri sadece snava hazrlamakta fakat hayata hazrlamamaktadr; OKS sadece sonucu lmekte ve sreci deerlendirmemektedir; OKS snavda sorulmayan dersleri nemsizletirmektedir; OKS tek oturumda gerekletirildii iin renci ve veli iin ciddi bir stres kayna olmakta ve okul disiplinini olumsuz etkilemektedir. Dahas, OKSnin aileye ek mali yk getirdii ve rencileri okul d kaynak-

SBSlerin getirilmesinin en olumlu taraf, okul mufredatlar ile snavlar arasndaki iliskiyi guclendirmesi ve okul basar puanlarn yerlestirme puanlarna dahil etmesidir.

lara (dershane, zel ders vs.) ynlendirdii belirtilmitir. Yukardaki aklamalardan da grlecei zere, OKS yerine SBSnin getirilmesi, Bakanlk tarafndan, yllardr birikmi sorunlar adeta bir rpda zebilecek sihirli bir forml olarak sunulmutur (Gr ve elik, 2010). Ne var ki, olumlu taraflar olmakla birlikte yeni sisteme ilikin beklentilerin ve deerlendirmelerin gereki olduunu sylemek zordur. SBSlerin getirilmesinin en olumlu taraf, okul mfredatlar ile snavlar arasndaki ilikiyi glendirmesi ve okul baar puanlarn yerletirme puanlarna dhil etmesidir. Ancak, MEBin en temel vaatlerden olan, yeni sistemle okul d kaynaklara (dershane) ynelmenin azalaca ve dolaysyla daha eitliki bir sistem oluturulaca hedefleri gereklememitir (Gr ve elik, 2009). 1 Mays 2009da Hseyin elik yerine Milli Eitim Bakanl grevine Nimet Ba (ubuku) gelmitir. Grevi devrald ilk zamanlarda Milli Eitim BakanNimet Ba iki yldr uygulanan SBSlerle ilgili velilerden baz ikyetler geldiini ve bu nedenleSBSkonusunda bamsz akademisyenlere aratrma yaptrldn belirtmitir (ubuku, 2010). Nitekim 28 Haziran 2010da yapt aklama ile 6, 7 ve 8. snflarda uygulanan SBSlerin kademeli olarak kaldraca ve bundan sonra sadece 8. snf sonunda bir tane SBS uygulanaca duyurulmutur (6 ve 7. snflarda SBS kalkyor, 2010). Bundan sonra 8. snf sonrasnda uygulanacak olan SBSnin, 2008 ncesinde uygulanan OKSnin ayns olmad da belirtilmitir. OKSde renciler 6, 7 ve 8. snf mfredatlarndan sorumlu olurken, yeni uygulanacak SBSde rencilerin sadece 8. snf mfredatndan sorumlu olacaklar aklanmtr. Yeni uygulanacak sistemde, SBSnin ortaretime yerletirmede %70 orannda, 6, 7 ve 8. snf not ortalamalarnn ise %30 orannda etkili olmas kararlatrlmtr (Gr ve elik, 2010). unu ifade etmekte fayda vardr ki, SBSlerin ten bire indirilmesi kararnn, ne tr bilimsel gerekelere dayandrld, yeni kararn ne tr riskler ve imknlar tad ortaya konmamtr. Daha ziyade kamuoyundan gelen talepler ynnde bir adm atld anlalmaktadr. SBSlerin ten bire indirilmesi dnda Milli Eitim Bakan Ban dneminde snavla

10

renci alan liselere ilikin alnan en nemli karar, daha nce iaret edilen, 2010da balatlan btn genel liselerin Anadolu lisesine dntrlmesi karardr. Bu hususa ilikin 6 Mays 2010 tarihinde yaynlayan Milli Eitim Bakanl genelgesinde, orta-

T R K Y E D E O R TA R E T M N G E L E C E

retimde kalitenin artrlmas, mesleki ve teknik ortaretime daha fazla rencinin ynlendirilmesi amacyla genel liselerin Anadolu liselerine dntrlmesinin Dokuzuncu Kalknma Plannn sonu olan 2013 ylna kadar neticelendirileceini ifade edilmitir (MEB, 2010). Ba, projenin 2014 ylna kadar tamamlanacan ve yeni sistemin frsat eitlii salayacan ve ortaretimde kaliteyi ykselteceini ifade etmitir. Ba, amalarnn dz liseleri ortadan kaldrmaktan ziyade ortaretimin kalitesini artrmak olduuna dikkat ekerek, okul dnmlerinin tamamlanmasnn ardndan ortaretime gei snav kalmayacan belirtmitir. Drt yl iinde genel liselerin tamamnn Anadolu lisesine dnmesinin ardndan bu liselere snavsz renci alacaklarn belirten Ba, snavn sadece fen ve sosyal bilimler liseleri iin yaplacan belirtmitir. Snav yerine kullanlacak mekanizmay yle anlatmtr: Meslek liselerine de Anadolu liselerine de renciler ilkretimdeki baarlarna ve notlarna gre yerletirilecekler (Nimet ubuku, 2010). 61. Hkmette yaanan kabine deiimi neticesinde Nimet Batan boalan Milli Eitim Bakanl grevini Temmuz 2011de mer Diner devralmtr. Diner, ortaretimin yeniden yaplandrlmasna ilikin balatlan almay srdrmtr. Ayn ekilde, Dinerin halefi olan ve Ocak 2013ten sonra Milli Eitim Bakanl grevine balayan Nabi Avc da, ayn almay srdrm ve okul dnm ilemlerini devam ettirmitir. Temmuz 2013 itibariyle bu almalar bitirilmi ve btn liseler Anadolu liselerine veya meslek liselerine dntrlmtr. Bu dnm sonrasnda 2013 SBS kontenjanlarna gre, rencilerin yardan fazlas snavla renci alan okullara yerletirilecektir. Daha nce ele alnd zere, 2010 ylnda balatlan genel liselerin Anadolu ya da meslek liselerine dntrlmesinin tamamlanmasnn ardndan ortaretime gei snavnn kaldrlaca MEB tarafndan ifade edilmitir. Buna gre, 2013-2014 ylndan itibaren SBSnin kaldrlmas beklenmektedir. 18. Milli Eitim urasnda, 2010 ylnda MEB tarafndan alnan kararlara paralel ekilde SBSnin yeniden dzenlenmesine ynelik baz neriler yer almtr: SBS bir plan dhilinde sadece zellii olan ortaretim kurumlarn kapsayacak ekilde dzenlenmeli, dier ortaretim kurumlar ile yksekretime renci yerletirmede okul baars ve sre deerlendirmeye ynelik yaklamlar esas alnmaldr. (MEB, 2011a, s. 7). Bir baka ifadeyle belirtmek gerekirse, ura tavsiye kararlarna gre, az sayda liseye merkezi snavla renci almaya devam edilmesi uygundur. 2012 ylnda 4+4+4 dzenlemesinin TBMMden gemesi ile birlikte ortaretim kurumlarnn renci almna ilikin kamuoyunda baz tartmalar yaplmtr. Dnemin Milli Eitim Bakan mer Diner eitli televizyon programlarnda ve toplantlarda SBSde deiiklie gidileceine ynelik aklamalarda bulunmutur. Diner, SBSyi kaldrmak istediklerini yle ifade etmitir: Evet, biz SBSyi kaldrmak istiyoruz. Daha
11

2010 ylnda baslatlan genel liselerin Anadolu ya da meslek liselerine donusturulmesinin tamamlanmasnn ardndan ortaogretime gecis snavnn kaldrlacag MEB tarafndan ifade edilmistir.

S E TA A N A L Z

dorusu SBSyi seme esasl yapmak istemiyoruz. SBSyi rencinin bilgi ve becerilerini lmek iin ve Milli Eitim Bakanlnn niteliini deerlendirmek iin yapmak istiyoruz. (SBSde deiiklik sinyali, 2012). 2013 ylnda Bakanla gelen Nabi Avc da deiik dnemlerde SBSnin 2013 ylnda son kez yaplacan ifade etmitir. rnein, Avc, 3 Temmuz 2013 gn gazetecilere yapt bir aklamada ok net bir ekilde gelecek yl SBS olmayacak demitir (SBS kalkyor, 2013).

Trkiyedeki ortaretim en temel sorunu, liseler arasndaki hiyerarik yaplanmadr.

2.3 Lise Hiyerarisi

Yukarda zetlenen liseye giri sisteminin bir sonucu olarak, Trkiyedeki ortaretim kurumlar arasndaki farklar yllar ierisinde nemli lde artmtr. Denilebilir ki, bugn Trkiyedeki ortaretim en temel sorunu, liseler arasndaki hiyerarik yaplanmadr. OECD (Organization for Economic Co-operation and Development) lkeleriyle kyaslandnda, Trkiye okullar aras baar eitsizliinin en yksek olduu lkelerin banda gelmektedir (OECD, 2010). OECD tarafndan her ylda bir pek ok lkede 15 yandaki rencilere yaplan PISA (Programme for International Student Assessment) almasnda, matematik baarsna gre okul ii ve okullar aras baar farkllklarna yer verilmitir. PISA 2009 verilerine gre, Trkiye okullar aras baar farklarnn en ok yaand lkelerden biri olarak dikkat ekmektedir. Gerekten de, Trkiyede okul trne gre renci baarsna bakldnda okullar arasnda byk farkllklar olduu grlmektedir (ekil 3). rnein, en iyi okullardaki (Anadolu ve fen liseleri) renciler ile meslek liselerindeki renciler arasnda 150 PISA puan vardr. PISA 2003 ve PISA 2009 sonular karlatrmal olarak incelendiinde, okullar aras baar farknn daha
EKIL 3. PISA 2009 OKUMA SKORLARINA GRE OKUL TRLERININ ORTALAMA BAARISI.

12
Kaynak: Dnya Bankas, 2013.

T R K Y E D E O R TA R E T M N G E L E C E

da artt grlmektedir (Gm ve Atalm, 2012). Bir baka ifadeyle, Trkiyede ortaretim okullar arasndaki ortalama kalite fark, sz konusu alt yl sresince artmtr. te yandan, dier OECD lkeleriyle kyaslandnda, okullar kendi ierisinde nispeten homojen bir yapya brnmtr. PISA 2003 ile PISA 2009 sonular arasnda dikkat eken bir dier fark, fen lisesi rencilerinin ortalama baarlarndaki dtr. Bunun muhtemel nedeni, fen lisesi saysnn artrlmas ve ortalama renci baarsnn dmesi olabilir (Gm ve Atalm, 2012). 2000li yllarda Trkiyede ortaretim kurumlarnn geliimini tartlrken dikkat ekilmesi gereken bir dier husus da, 1999 ylndan itibaren uygulanan Arlkl Ortaretim Baar Puan (AOBP)dr. AOBP sayesinde baarl rencilerin devam ettii okullara niversite giri sisteminde avantaj salanmtr. Bir baka ifadeyle, ortalama niversite giri snav puanlar yksek olan okul mezunlarnn AOBPsi ok yksek bir katsayyla ykseltilirken, ortalama snav puanlar dk olan okul mezun mezunlarnn AOBPsi daha dk bir katsayyla ykseltilmekteydi. Bu ise, zamanla baarl olarak bilinen liselere giri zerindeki basky artrmtr (Gr ve elik, 2009). 4+4+4 olarak bilinen eitim sistemini yeniden dzenleyen yasayla birlikte niversite giri sisteminde baarl okul rencilerine avantaj salayan AOBP, 2013 itibariyle giri sisteminden kaldrlmtr. AOBPnin kaldrlmasyla birlikte, okulun niversite giriteki baar ortalamas, rencinin ortaretim baar puann etkilemeyecektir. Bu yeni dzenleme, uzun vadede, rencilerin baarl okullara olan ynelimini ve dolaysyla ortaretime gei snav zerindeki basky azaltma potansiyeline sahiptir (Kurt ve Gr, 2012). Liselerin hiyerarik yaplanmas asndan dikkat eken bir dier husus da, Fen ve Anadolu liseleri gibi snavla renci alan okullara retmen atamalarnn da snavla yaplmasdr. Bu da, snavla renci alan okullara olan renci ynelimini artran bir husus olmutur. Dahas, btn genel liseler Anadolu liselerine dntrlrken dahi, tuhaf bir ekilde, Anadolu liselerine hl snavla retmen alnmtr. Ayrca, halen SBS srdrld halde yani snavla seme devam ederken okul dnmlerinin yaplmas, rnein 2012 ylnda, snavla renci alan liselerin saysnn yetersiz olduu baz muhitlerde snav kazanamayan rencilerin, mecburen meslek liselerine ynlendirilmelerine neden olmutur. Bu durum, eitimde frsat eitlii ilkesiyle uyumlu deildir.

4+4+4 ile birlikte universite giris sisteminde basarl okul ogrencilerine avantaj saglayan AOBP, 2013 itibariyle giris sisteminden kaldrlmstr.

13

S E TA A N A L Z

3.

DNYADA ORTARETM SSTEMLER

Ortaretimin dnyada nasl uygulandnn tartld bu blmde, ortaretime gei artlar, ortaretimin yaps ve programlar gibi konularda karlatrmal bir analiz sunulacaktr. Ele alnan lkelerin tercihinde, bu lkelerin ekonomik gelimilik durumlar ve uluslararas snavlarda gsterdikleri baarlar dikkate alnmtr. Bu nedenle raporda on byk ekonomide yer alan lkelerin bir ksm (ABD, in, Japonya, Hindistan, Almanya, Rusya, ngiltere, Fransa ve talya) ile PISA ve TIMSS (Trends in International Mathematics and Science Study) gibi uluslararas snavlarda ne kan baz Avrupa ve Uzakdou lkeleri (Finlandiya, sve, svire, Macaristan ve Danimarka, Gney Kore, Singapur) ksaca incelenmitir. Ayrca, lkelerin giri sistemlerini kyaslamak iin tarafmzdan bir tablo oluturulmu ve genel bir tartma yaplmtr.

ABDde birok eyalette snavl okullar iin giri snav yaplmaktadr. Benzer ekilde inde Zhongkao isimli liselere giri snav yaplmaktadr.

3.1 On Byk Ekonomi lkeleri

Amerika Birleik Devletleri (ABD): ABD, baz okullarda farkl uygulamalarla birlikte, ortaretim sisteminde genel ve meslek lisesi ayrmna gitmeyen bir lkedir. lkede ortaretim yaps ve ortaretime gei sistemi konularnda uygulamalar, eyaletlere gre deiiklik gstermektedir. Liseye geite renciler adrese dayal olarak evlerine yakn bir liseye yerleebildikleri gibi, snavla renci alan liselere de ynelebilmektedir. ABDde birok eyalette sekin devlet okullar rencilerini seerek almaktadr. rnein New York eyaletinde, her yl ortaokul son snf rencileri iin htisaslam Liselere Giri Snav (Specialized High Schools Admissions Test-SHSAT) isimli bir snav yaplmaktadr. oktan semeli test teknii ile yaplan bu snav eyalet genelinde merkezi olarak yaplmaktadr (NYC Department of Education, 2012). Benzer ekilde Chicagoda akademik liselere girmek iin renciler snavlara girmek durumundadr (Office of Access and Enrolment, t.y.). ABDde pek ok eyalette (New York: 24, Pensilvanya: 14, New Jersey: 16, Illionis: 12, Texas: 9, Kentucky: 6, Alabama: 5 lise) bu tarz snavl okullar (exam schools) vardr (Finn ve Hockett, 2012). Dahas, gerek dini ve sekler zel okullar gerekse szlemeli okullar (charter schools) araclyla ailelerin taleplerini karlamaya msait esnek bir yap sz konusudur. Devlet okullar da belli standartlar erevesinde kendi odaklanmak istedikleri alanlar ya da mfredat belirlemekte serbesttirler. in Halk Cumhuriyeti: inde gl bir merkezi yap olmasna ramen pek ok uygulama blgesel dzeyde yaplmaktadr. Liselerde genel lise ve mesleki/teknik lise ayrmna gidilmektedir. Ortaretim birinci kademeyi bitiren renciler, ylda bir kez ve yerelde yaplan giri snavna (Zhongkao) girmektedir. Bu snav, hem rencilerin mezuniyeti iin hem de sekin okullara renci semek iin kullanlmaktadr. Snavda ince, matematik ve ngilizce alanlarnda sorular mevcuttur. Snav sonular belli olduktan sonra liseler renci kabul iin lt ve kontenjanlarn ilan etmektedirler. renciler buna gre bavuruda bulunmaktadrlar (Yingkang, 2012). Bu snavn zorluu noktasnda tartmalar sklkla yaanmaktadr (Policy insider, 2009). Eitimde

14

T R K Y E D E O R TA R E T M N G E L E C E

sk sk reform yaplan bir lke olan in, eitim politikalarnda zellikle genel liselerin kalitesini artrmak iin lise giri snavlarn desteklemektedir (Xiulan, 2011). Her yl ortalama 18 milyon ile 20 milyon arasnda renci bu snavlara girmektedir (Yingkang, 2012). Haziran 2011de alnan bir kararla genel liselerin renci almnda lt dikkate almas istenmitir: 1. rencinin lise giri snav baars, 2. Snf bana decek renci says, 3. Lise harc. Japonya: Japon eitim sistemi dnyadaki en rekabeti sistemlerden biridir. Zira rencilerin iyi bir eitim iin, ilkokul, ortaokul ve lise sonras zorlu gei snavlarna girmesi gerekmektedir. Japonyada tr lise vardr: 1. Genel liseler, 2. Meslek liseleri, 3. ok programl liseler. Lise trlerinin ok olmas ynyle Trkiye ile benzerlik gsteren Japonyada rencilerin lise giri snavlarna girmesi gerekmektedir. Bu snavda; Japon dili ve edebiyat, matematik, fen bilimleri, sosyal bilimler ve ngilizce alanlarnda sorular yer almaktadr. Liselere girite, snav baars byk nem tamakta bunun yannda rencinin eitim ald okulundaki baars da dikkate alnmaktadr. Ayrca baz prestijli okullar kendi giri snavlarn da yapabilmektedir. Japonyada bilim ve teknoloji alannda nitelikli insan kayna yetitirme iin, snavlar bir politika ncelii olarak kabul edilmektedir (Ministry of Education, Culture, Sports, Science and Technology, Japan, 2012). Almanya: Ortaokulda okullar, akademik liselerin (Gimnasium) orta ksm ve mesleki ortaokullar olmak zere ikiye ayrlr (Eurypedia, 2013). Almanyada renciler daha erken yalarda (birok eyalette drdnc snftan sonra, baz eyaletlerde ise altnc snftan sonra) farkl okul trlerine ynlendirilmektedirler. lkokulu bitiren renciler akademik baarlar ve retmen grlerine gre, akademik ya da mesleki ortaokullara ynlendirilmektedirler. Mesleki eitim veren ve dokuzuncu snfa kadar sren Hauptschule ile onuncu snfa kadar sren Realschule gibi okullar baar ile tamamlayan renciler baz zel artlar saladklar takdirde Gimnasiuma devam edebilirler. Fransa: Lisede okullar mesleki ve akademik olarak ayrmaktadr. Collges isimli ortaretimin ilk basaman 4 ylda (11-15 yalar arasnda) bitiren renciler diploma alabilmek iin bir bitirme snavna girmek zorundadrlar. Bu snav, Franszca, matematik, tarih-corafya-vatandalk ve sanat tarihi alanlarnda yaplr. Hangi tr liseye gidilecei konusunda kolej bitirme snavnda baarl olmak yeterli art deildir. Lisede rencinin genel ve teknoloji lisesine ya da meslek lisesine gitmesini belirleyen faktrler, rencinin okul notlardr. Buna ilaveten, rencinin temel deerleri (sosyal ve vatandala ilikin) kazanm olmas st renime geite nemlidir. Zaten, rencinin hangi tr liseye gideceine okul mdr, retmenler, rehber retmen, iki veli temsilcisi ve iki renci temsilcisinden oluan snf konseyinin nerisi ile okul mdr karar vermektedir. Bu karar, bitirme snav sonucu, rencinin okul notlar ve davranlar dikkate alnarak verilmektedir. Daha sonra renciler, yaadklar blge15

Liseye geite Japonyada merkezi bir giri snav, Fransada ise okul bitirme snav yaplmaktadr.

S E TA A N A L Z

deki kendilerine nerilen lise trlerinden birisine (genellikle en yakn olanna) kayt yaptrrlar (Eurypedia, 2013). Velililerin blge d veya blge ii okul deiiklik isteme hakk vardr. Prestijli okullar iin rencilerin bitirme snavnda ald skorlar ve ders baars nemlidir (Ministre Education Nationale, 2011). Ksacas Fransada liseye girite okul notlar, kolej bitirme snavnda elde edilen puan ve rencilerin davranlar (hem toplumsal hem de vatandala ilikin temel deerleri elde etme) temel lt olarak kullanlmaktadr.

Liseye geite talya ve Rusyada merkezi olarak uygulanan okul bitirme snav sonular dikkate alnmaktadr.

ngiltere: Kta Avrupasnda hkim bir uygulama olan lise eitimin mesleki ve akademik olarak ayrmas genel itibari ile ngilterede grlmemektedir. Mesleki eitim zorunlu eitim sonrasnda (16 yatan sonra) Further education colleges isimli liselerde sunulmaktadr. Buna ilaveten, akademi tr okullar iinde snrl sayda teknik akademide ve stdyo okullarnda mesleki eitim verilmektedir. ngilterede farkl adlarda ve farkl ekillerde renci seen okul trleri bulunmaktadr. Fakat merkezi bir snav ile rencilerin seimi uygulamas yoktur. Genel okul (comprehensive schools) denen okullara renciler herhangi bir lte bal olmadan devam etmektedir (Eurypedia, 2013). Genel eitim veren okullara renci seim srecinde yerel ynetimler her sene ailelere tercih rehberi sunmakta ve ailelerden ocuklarn gndermek istedikleri en az okulu belirtmelerini istemektedir ve sre sonucunda renciler tercih ettikleri okullardan birine yerletirilmektedir. 2012 verilerine gre, rencilerin %85,3 ilk tercih ettii okula, %95,9u ilk tercihinden birine yerlemitir. Bir renci blgesi dnda bir okula gitmek istedii takdirde okulun zel davetinin olmas art aranmaktadr (Department for Education, England, 2012a). ngilterede en saygn ve yksekretime geite en baarl olan okullar, gramer okullardr. Akademik becerileri ok iyi olan rencileri seerek alan bu okullarn says 1973 ve 1998 yllar arasnda 809dan 164e drlmtr. Ayrca yeni gramer okulu almasna da izin yoktur (Department for Education, England, 2012b). Bu okullar, yetenekleri ekseninde ve kendi giri snavlar ile rencileri seerler. Buna ilaveten, yaygn olarak okullar rencilerin ortaokul sertifika snavnda (GCSE, General Certificate of Secondary Education) yksek baar gstermesini bir lt olarak kullanmaktadr. talya: Lisede okullar akademik ve mesleki eitim olarak ayrmaktadr. Buna ilaveten, talyada birok akademik lise tr vardr: Bilim liseleri, sosyal bilim liseleri, dil liseleri, gzel sanatlar liseleri ve klasik liseler gibi. Genel ve mesleki liselere geebilmek iin ortaokul bitirme snavnda baarl olmak ve ortaokul bitirme diplomas (Licenza di Scuola Media) sahibi olmak yeterlidir. Bu snavda baarl olan renciler istedii liseyi tercih edebilirler. Ancak, bavurularn belirlenen kontenjandan fazla olmas halinde, liseler kendi belirledikleri ltler zerinden renci seebilmektedir (Europedia, 2013).

16

Rusya: Lise dzeyinde okullar akademik ve mesleki olarak ayrmaktadr. Rusyada dokuz yllk zorunlu eitimi tamamlayan tm renciler eyaletler genelinde yap-

T R K Y E D E O R TA R E T M N G E L E C E

lan Attestatob Osnovnom Obshchem Obrazovanii isimli bir bitirme snavna girmek zorundadrlar. Bu snavdaki baar durumlarna gre renciler genel liselere ya da meslek liselerine gitmektedirler (Ministry of Education and Science of Russian Federation, 2012).

3.2 Baarl Eitim Sistemleri

Gney Kore: Ortaretim kurumlar genel ve mesleki olmak zere ikiye ayrlr. Bunlarn haricinde baarl rencilere ynelik olarak yabanc dil, sanat ve bilim alanlarnda faaliyet gsteren az sayda lise vardr. renciler ortaokul sonunda seme snavna girmektedirler. Meslek liselerine gitmek isteyen renciler, tercihleri dorultusunda ve seme snav sonularna gre seilmektedir. renciler genel liselere, sadece ikamet ettii blge esas alnarak (tercih hakk verilmeden) yerletirilirken, 31 Mays 1995 ylnda karlan yeni bir yasa ile renci seiminde farkl ve esnek yntemler kullanlmaya balanmtr. Baarl rencilere ynelik liseler ve baz prestijli okullar seme snav ile birlikte ortaokul notlarn da seim srecinde deerlendirmeye almaktadr (Ministry of Education Science and Technology, Republic of Korea, 2008). Singapur: Singapurda zorunlu temel eitim sona ererken tm renciler, bitirme snavna girmek zorundadrlar. renciler bu snavda gsterdikleri performansa gre zel, Hzl, Normal (Akademik) ve Normal (Teknik) kurlara yerletirilirler (Ministry of Education, Singapur, 2012a). Bitirme snav sonular aklanmadan nce okullarnda ok baarl olmu yetenekli renciler baz baarl ortaretim kurumlarna dorudan kabul alabilmektedirler. Bu srete bavurulacak okullarn listesi internetten duyurulur ve ocuklar aileleri ile birlikte en fazla okul tercih ederler. Tercihlerin ardndan ocuklar aileleri ile birlikte bu okullarla grmelerde bulunmaktadrlar. Grmeler neticesinde yaplan deerlendirme ile okula girmeye hak kazanan ocuklar ilan edilir (Ministry of Education, Singapur 2012b). zetle ifade edilirse, Singapurda renciler bitirme snavndaki performanslar ve okullar tarafndan yaplan deerlendirme sonularna gre, deiik okul trlerine yerletirilmektedir. Finlandiya: Finlandiyada dokuz yllk temel eitimden sonra ortaretim, genel (lukio/gymnasiet) ve mesleki liselerde yaplmaktadr. Ortaretime yerletirme ortak bavuru sisteminden yaplmaktadr. renciler online bavuru formlarna renim grmek istedikleri okullar belirtir ve formlar Finlandiya Ulusal Eitim Kuruluna teslim ederler. Daha sonra okullar, setikleri rencileri ilan ederler. rencilerin deerlendirilmesinde ve ortaretime yerletirilmesinde esas kriter retmen notlardr. Genel ortaretim okullarna yerleebilmek iin, baar notunun genellikle yedi civarnda olmas gerekmektedir. Finlandiyada ulusal dzeyde bir snav yaplmamaktadr. Fakat isteyen renciler, eitli test skorlarn ya da almalarn bavuru formlarna ekleyebilirler (Eurypedia, 2013). zetle ifade etmek gerekirse, PISA sonularna gre, eitliki ve baarl eitim sistemiyle n plana kan Finlandiya eitim sistemi (OECD, 2010),
17

Gney Korede, merkezi bir giri snav, Singapurda ise ortaokul bitirme snav yaplmaktadr. Finlandiyada ise liseye geite okul notlar kullanlmaktadr.

S E TA A N A L Z

liseye gelen rencileri temel eitimdeki baar notlarna gre gruplandrmakta bir saknca grmemektedir. svire: Dokuz yl sren zorunlu temel eitim ilkokul ve ortaokuldan ibarettir. Ortaretimde renciler iin seenek vardr: Kta Avrupasndaki dier eitim sistemleriyle benzer ekilde svirede de renciler, akademik (Matura/Cantonal/Grammar schools, Lyce) ve mesleki eitim okullarna ayrtrlrlar. Ayrca, hem genel eitim hem de salk, sosyal hizmetler, eitim, sanat ve mzik gibi alanlarda uzmanlk eitimi ihtisas

Macaristanda baz okullar kendi giri snavlarn yapabilmektedir. Danimarkada ise renciler ilkokul ve ortaokul sonunda yaplan bitirme snavna girmek zorundadr.

liseleri vardr. Her kanton kendi bakalorya ve ihtisas liselerine kabul artlarn belirlemektedir. Bu okullara kabul, temelde zorunlu eitim sonrasndaki renci performansna, giri snavlar, giri mlakatlar ve/ya renim grd okulun nerilerine gre verilmektedir. Mesleki eitim almak isteyenler iin ise bir giri snav yaplmaktadr (Eurypedia, 2013). Macaristan: Zorunlu eitimin btnleik sekiz yl olduu Macaristanda ortaretim kurumlar genel ve mesleki olmak zere genel olarak ikiye ayrlr. Macaristanda 2000 ylndan itibaren liseye yerlemede yeni bir sistem uygulanmaktadr. Okullar kendi giri koullarn belirlemektedir. renciler ise renim grmek istedikleri okullarn listesini belirler ve merkezi yerletirme birimine sunarlar. Baz okullar kendi giri snavn yapmaktadr. Baz okullar ise, ilkretim okul notlar ve merkezi olarak dzenlenen snav sonucuna gre yerletirme yapmaktadr (Eurypedia, 2013). Danimarka: Danimarkada genel ve mesleki ortaretim kurumlar vardr. Genel lise programlarna giri iin, zorunlu temel eitimini tamamlam olmak, ayrca ilkokul ve ortaokul sonunda yaplan bitirme snavlarna da girmi olmak gerekmektedir. Buna ilaveten, daha nce bitirme snavn almayan renciler ile okulun bavuran renciyi genel lise eitiminin artlarn salama konusunda riskli grd durumlarda bu rencilere giri snav yetersiz grd yaplan snavlardan okullara yaplan bavurularda okullar da bir deerlendirme snav yapabilmektedir (Eurypedia, 2013; Minister of Child and Education Denmark, 2012). Hollanda: Hollandada mesleki ve akademik eitime ynelik ayrtrma erken bir srete ilkokul sonrasnda 12 ya civarnda yaplmaktadr. renciler drt yllk mesleki eitim veren liseye (VMBO), be yllk lise eitimine (HAVO) ve alt yllk niversite ncesi eitim veren liseye (VWO) ynlendirilmektedir. rencilerin hangi tr okula gidecei ise merkezi olarak rencilerin bilgi ve anlamalarn len bir snav ile belirlenmektedir. Birok kurulu rencilerin performanslarn lmek iin snav yapmaktadr (Eurypedia, 2013).

18

T R K Y E D E O R TA R E T M N G E L E C E

3.3 Genel Tartma

u ana kadar sunulan lke rnekleri karlatrmal bir ekilde incelendiinde, btn eitim sistemlerinin liseye geite (ya da daha ncesinde) rencilerini bir ekilde akademik baarlarna gre gruplandrd grlmektedir. Bu gruplamann aralar lkeden lkeye farkllk arz etmektedir. Ayrca, hemen btn lke rneklerinde rencilerin ve ailelerin ok fazla talep ettii seici okul rnekleri vardr. Seici liselere renci almnda eitli trden snavlarn (bitirme snav, merkezi giri snav ve okul bazl giri snav) birok lkede yaygn olduu grlmektedir (Tablo 1). Kimi eitim sistemleri (in, Japonya, Gney Kore, Hollanda, ABD, vb.), seici okullara renci semeyi, merkezi snavlar araclyla yaparken; kimileri, rencinin okul notlarn ya da retmen deerlendirmelerini (Almanya, Finlandiya) kullanmaktadr. Dolaysyla farkl eitim sistemleri incelenirken, asl baklmas gereken husus, merkezi snavlarn olup olmamas deil, akademik baar temelinde bir tr gruplandrmann var olup olmaddr. Bu ereveden baklnca, hem Kta Avrupas lkeleri hem de Anglo-Sakson ve Uzakdou lkeleri arasnda benzerlikler vardr. Almanya, Hollanda, Danimarka ve Finlandiya gibi mesleki eitim ile genel eitimi keskin bir ekilde ayran eitim sistemleri rencileri, ilk ve ortaokul baarlar temelinde akademik eitime semektedirler. te yandan, TIMSS ve PISA gibi deerlendirmelerde baarl olan Gney Kore, Singapur ve Japonya gibi lkelerde de akademik baarya gre bir ayrtrma mekanizmas sz konusudur. Benzer ekilde, ABD gibi genel olarak tek tip lise trnn olduu bir eitim sisteminde bile, renciler seici okullara merkezi snavlar yoluyla seilmektedir. zetle, neredeyse btn gelimi lkelerde, lkelerin kklk ya da byklklerinden ya da akademik geleneklerinden bamsz olarak, ortaretim dzeyinde gruplandrma gayet makul grlmekte ve yaygn olarak uygulanmaktadr.
TABLO 1. DNYADA SEICI AKADEMIK LISELERE GEI SISTEMLERI. SINAV OKUL PERFORMANSI Ortaokul Merkezi Giri Okul Bazl Okul Notlar retmen Bitirme Snav Snav Giri Snav Grleri ABD (snavl okullar) Japonya ngiltere (gramer) Macaristan Gney Kore Hollanda in Fransa Rusya talya Danimarka Singapur svire Almanya (gimnasyum) Finlandiya
Kaynak: Tarafmzdan oluturulmutur.

Neredeyse btn gelimi lkelerde, ortaretim dzeyinde gruplandrma gayet makul grlmekte ve yaygn olarak uygulanmaktadr.

* * * * * * * * * * * *

* * *

* * *

* *

* * *

* *

19

S E TA A N A L Z

Gruplandrma, birok lkede tarihi bir sre ierisinde yani eitime olan talebin artmas nedeniyle kitle eitiminin yaygnlamas sonucu kendiliinden uygulanmaya balanmtr. rnein, ABDde 1910 ylnda lise bitirme oranlar %13,5ken, elli yl sonra bu oran %41,1e km, 2012 yl itibari ile ise yaklak %87e ulamtr. renci nfusunun lkede hzla artmas bir takm ayrtrma mekanizmalarnn ABDde uygulanmasna neden olmutur (Finn ve Hockett, 2012). rencileri akademik baarlarna gre gruplandrmaya ilikin akademik almalara bakldnda ise, konunun eitli ynlerden tartmal olduu ve kt bir n olduu grlmektedir. rnein, rencileri baar dzeylerine

Ogrencilerin akademik olarak ayrstrlmasnda dikkat edilmesi gereken onemli bir husus, ayrstrmann ne zaman yapldgdr.

gre ayrmann, zellikle baar dzeyi dk renciler iin olumsuz sonular sz konusudur (Korthals, 2012). te yandan, zellikle ok baarl rencilerin gruplandrlarak bir arada eitim almalarnn, bu renciler iin olumlu sonular sz konusudur. Ayrca, baarl ve orta dzey baarl rencilerin heterojen bir ekilde bir arada olmasnn olumlu sonular vardr. Genel olarak ifade etmek gerekirse, ok baarl ve ok baarsz bir grup haricinde kalan baar dzeyleri farkl rencilerin ayrtrlm bir ekilde eitim almalarnn olumlu sonular sz konusudur (Kulik ve Kulik, 1992).
TABLO 2. EITLI LKELERDE 15 YA OCUKLAR IN OKUL TR SAYISI. lke ABD, Yeni Zelanda, Norve, Polonya, Danimarka, Estonya, spanya, sve, Finlandiya, zlanda* srail, ili, Yunanistan Macaristan, Hrvatistan, talya, Litvanya, Letonya, Rusya, Arjantin, Portekiz, Slovenya rlanda, Avusturya, Lksemburg, Almanya, Hollanda, Belika, svire ek Cumhuriyeti, Slovak Cumhuriyeti
*ABD ve Yeni Zelanda hari tm lkelerde okul trleri 15 yatan sonra artmaktadr. Kaynak: OECD, 2007

15 ya ocuklar iin okul tr (track) says 1 2 3 4 5

rencilerin akademik olarak ayrtrlmasnda dikkat edilmesi gereken nemli bir husus, ayrtrmann ne zaman yaplddr. Birok OECD lkesinde 15 yandaki rencilerin gidebilecekleri genel akademik lise ve meslek lisesi gibi birden fazla okul tr (track) sz konusudur (Tablo 2). Hanushek ve Wssman (2005)a gre rencileri, Almanya ve Avusturyadaki gibi 10-11 gibi ok erken yalarda ayrtrmak eitimde ailenin etkisini artrp eitsizlik yaratma riski tamaktadr. Bir baka ifadeyle, 15 yandan erken gruplandrma, bir takm sorunlar ve eitsizlik gibi riskleri barndrmaktadr. te yandan, akademik baar temelinde gruplandrma, lke rneklerinden de grld gibi olduka yaygndr. OECD lkelerinin bir ksm ayrtrmay 15 yandan nce yapmaktadr. Dierleri ise, eitsizlik gibi kayglar ya da eitli pedagojik nedenlerden dolay akademik baarya gre gruplandrmay ortaokul sonrasna ya da 15 ya sonrasna kadar ertelemeyi tercih etmektedirler. Bununla birlikte, ortaretim dzeyinde herhangi bir gruplandrma yaplmakszn akademik eitim vermek, gereki grn20

memektedir. Zira tek tip lise tr olan ABDde bile, hem seici liseler vardr hem de liseler kendi ilerinde ileri akademik programlar oluturmaktadr.

T R K Y E D E O R TA R E T M N G E L E C E

4.

TRKYEDE ORTARETMN GELECE

Bu blmde, Trkiyede ortaretime gei ve ortaretim yapsnn nasl olmas gerektiine ilikin politika seenekleri tartlm ve genel bir tartmaya yer verilmitir.

4.1 Politika Seenekleri

SBSnin 2013-2014 eitim-retim ylndan itibaren kaldrlmas durumunda muhtemel politika seeneklerinin neler olduuna bakldnda; liseye adrese dayal yerletirme, okul notlarna gre yerletirme ve merkezi snav(lar)la yerletirme gibi seenekler karmza kmaktadr. Aada bu politika tercihlerinin avantaj ve dezavantajlar tartlmtr.

4.2 Adrese Dayal Yerletirme

Adrese dayal yerletirme, liseye balayan rencilerin evlerine en yakn okula gitmeleri anlamna gelmektedir. Bu durumda, ortaretim okul trlerinin genel ve mesleki olmak zere en aza indirilmesi beklenir. Adrese dayal yerletirmenin olumlu taraf, ortaretime geiin aileler ve renciler zerinde bask unsuru olmaktan kmasdr. Ne var ki, adrese dayal yerletirmenin ciddi sakncalar vardr. ncelikle, Trkiyede eitimin toplumsal snflar arasnda hareketlilik asndan nispeten iyi bir ilev grdne dair gl bir toplumsal alg vardr. Sz konusu ilevde merkezi snavlarn ok nemli bir yer tuttuuna phe yoktur. Dolaysyla merkezi snavlarn tamamen kaldrlmas ve adrese dayal sistemin getirilmesiyle, her ocuk mahallesindeki okula mecbur edileceinden dolay, mahalleler ve okullar arasndaki avantaj ve dezavantajlarn dorudan rencilere yansma riski vardr. Szgelimi, ehrin iyi bir muhitinde imdiye kadar snavla retmen ve renci alan ve nispeten donanm iyi bir okul ile ehrin dezavantajl gecekondu blgelerinde yer alan ve retmenlerin pek tercih etmedii bir okulun pedagojik iklimi ve uygunluunun ayn olduunu sylemek mmkn deildir. Dolaysyla bir bana adrese dayal bir yerletirme sistemi ancak uzun vadede ve okullar arasndaki beeri ve fiziksel kaynak farklarnn azaltld bir durumda bir politika seenei olarak dnlebilir. Aksi halde, tamamen adrese dayal bir sisteme hemen geilmesi toplumsal eitsizlii artran bir ilev grecektir ki bu, ciddi bir toplumsal tepkiyle karlanacaktr. Dahas, ocuunu zel okullara gnderme imknna sahip olan aileler, mahalle okullarn beenmemeleri durumunda ocuklarna daha iyi bir zel okul tercihi sunabileceklerdir. Benzer bir deneyim 1970lerde Gney Korede yaanm, gei snavlarnn kaldrlmas ile birlikte zel okullara ynelim artmtr (zolu, 2011). Oysa maddi imkn yetersiz olan aileler ocuklarn zel okullara gnderme imkndan yoksun olacaklardr ki bu durumda da devlet btn vatandalarna eit frsat sunmam olacaktr. Bununla birlikte, aada tartlaca zere, merkezi bir yerletirme sisteminin az sayda seici okula renci setii bir sistemle desteklenmesi durumunda adrese dayal bir sistemin olumsuz riskleri azaltlm olacaktr. Dolaysyla adrese dayal yerletirme ancak baka sistemlerle birlikte dnldnde gereki bir politika tercihidir.

Adrese dayal yerlestirme sistemi okullar arasndaki beseri ve fiziksel kaynak farklar azaltldg takdirde bir politika secenegi olarak dusunulebilir.

21

S E TA A N A L Z

4.3 Notlara Gre Yerletirme

SBSnin kaldrlmas durumunda uygulanabilecek bir dier politika tercihi, rencileri ok tercih edilen okullara, okul notlarna gre yerletirmektir. Bu tercihin en nemli avantaj, rencilerin okul eitimleriyle lise geileri arasndaki balar glendirmektir. Dolaysyla renciler, merkezi bir snava hazrlanmak yerine, okul derslerine daha ok nem vereceklerdir. Ne var ki, btn retmenlerin ayn ekilde not verdii sylemek mmkn deildir. Ayrca, 1990l yllarda sper liseler olarak bilinen okullara notlarla renci alnmas sonucu notlarn suiistimal edildiine ilikin tecrbeler gibi Trki-

Okul notlar liseye geite dikkate alnmaldr. Fakat sadece notlara dayal yerletirme iyi bir politika tercihi deildir.

ye kamuoyunda okul notlarnn nesnelliiyle ilgili tartmalar dnldnde sadece notlarla yerletirmenin sakncal olduu grlmektedir. Bununla birlikte, okul notlaryla merkezi snav sonularnn birlikte kullanlmas durumunda yaplacak yerletirmelerin, daha geerli olduuna dair aratrmalar mevcuttur (ABDdeki niversite giri snavlar ve okul notlarna ilikin kapsaml bir zet iin bkz. Zwick, 2007). Bir baka ifadeyle, ksa srede yaplan tek bir standart snav ile uzun zaman iinde ok farkl retmenlerin deerlendirmeleri ve ok sayda gzlemlerini ieren okul notlar birlikte kullanldnda, rencilerin sonraki yllardaki baarsn daha iyi tahmin etmektedir. zetle, sadece notlara dayal yerletirme, bir politika tercihi olarak dnlmemelidir. Bununla birlikte, aada aklanaca zere, notlar yerletirme puanlarna dhil edilebilir ve notlarn yerletirme ierisindeki arl zamanla artrlabilir. Bu adm muhkemletirmek iin ise, retmenlerin notlarn daha nesnel vermelerini salayacak baz mekanizmalar (etik kurul, zmre retmenler tarafndan snav hazrlanmas ya da deerlendirilmesi vb.) kurulmaldr.

4.4 Merkezi Snav(lar)la Yerletirme

SBSnin kaldrlmas ve btn genel liselerin Anadolu liseleri ve meslek liselerine dntrlmesi ileminin tamamlanmas durumunda, yeni bir dzenleme ihtiyac vardr. Genel liselerin Anadolu liselerine dntrlmesinin sonucunda, 2013 itibariyle SBS, rencilerin akademik bir eitim almalarnn neredeyse n art haline gelmitir. Bu haliyle bir snavn srdrlmesi ve yarm milyondan fazla rencinin sralanmas ve elde ettikleri skorlar temelinde yerletirilmesi son derece sakncaldr. Zira bu sistem, liseler arasnda ciddi bir hiyerari kurmaktadr ve bylece okullar arasnda ciddi anlamda baar farkllklar sz konusu olmaktadr. Yani rencilerin 14 yandaki performanslar sonucu hasbelkader yerletirildikleri lise, daha sonraki baarlarn ve hayatlarn nemli lde belirlemektedir. Mevcut sistem yerine, az sayda ve ihtisaslam liseye renci semek iin bir ya da birka snav yaplabilir. Bu trden bir dzenlemenin en kritik noktas, az sayda okula snavla renci alnmasna devam edilmesidir. Bir baka ifadeyle, SBSnin geldii
22

noktaya bakldnda, neredeyse yarm milyon renciyi seen ve sralamalara gre okullara hiyerarik bir ekilde yerletiren bir snav ve yerletirme sistemi terk edilmelidir. Bunun yerine, norm olarak herkes mahallesindeki liseye devam etmeli, bunun

T R K Y E D E O R TA R E T M N G E L E C E

yannda rencilerin %3-5i seici okullara yerletirilmelidir. Bylece eitim sistemi, maddi imkn olmayan baarl renciler dhil btn ocuklara, sekin ve ihtisaslam okullarda renim grme frsat sunmu olacaktr. Genel liselerden ok daha iddial ve program farkllatrlm baz liselerin var olmas, hem stn derecede baarl rencilerin motivasyonunu salamak hem de Trkiyenin 2023 vizyonu iin ihtiya duyaca beyin gc ihtiyacnn karlanmas asndan olduka nemlidir.

5.

GENEL DEERLENDIRME VE NERILER

Dnyadaki uygulamalar ele aldmz blmde ayrntl bir ekilde ortaya koyduumuz zere, neredeyse btn eitim sistemleri, liseye gelinceye kadar veya lisede, rencileri akademik ynden eitli gruplara ayrmaktadr. Sz konusu gruplara ayrmann ara ve biimleri farkllamaktadr. Kimileri gruplara ayrmay merkezi snavlar araclyla yaparken kimileri rencinin okul notlarn ya da bunlarn farkl bir kombinasyonunu kullanmaktadr. zetle, lkelerin kklk ya da byklklerinden ya da akademik geleneklerinden bamsz olarak neredeyse btn gelimi lkelerde, ortaretim dzeyinde rencilerin en azndan bir ksmn gruplara ayrma, makul grlmekte ve yaygn olarak uygulanmaktadr. Trkiye tecrbesi de dikkate alndnda, merkezi snavlarn ciddi anlamda bir toplumsal meruiyete sahip olduu grlmektedir. Dolaysyla Trkiye iin politika tercihleri tartlrken asl baklmas gereken husus, snavla renci almnn kaldrlp kaldrlmamas deil, seici okullarn ve giri sisteminin kapsamnn ne olacadr. Okul eitliliinden ok program eitliliini n plana karan bir sistemin de renciler ve aileler zerindeki snav basksn azaltmas mmkn deildir. nk renciler arasnda belli programlara girmek iin bir rekabetin balamas sz konusu olacaktr. Bu durumda, bu programlara renci seiminin nasl yaplaca ayn ekilde tartma konusu olacaktr. rencinin hangi programa kaydolacan belirlemede kullanlmas muhtemel okul baar notu gibi ltler de, tek bana kullanlmas durumunda sbjektif bulunabilir. Gelinen nokta itibariyle SBSnin en byk dezavantaj, ok sayda okula yarm milyonu bulan renciyi semesidir. Bu kadar ok sayda renciyi seen ve programlar farkl olmayan btn okullar hiyerarik olarak sralayan bu sistem kesinlikle terk edilmelidir. Bu erevede gelitirilen neriler, aada sralanmtr: Snavla renci alan okul saylarnn ve trlerinin azaltlmas gerekmektedir. Bununla birlikte, ortaretime geite snavlarn var olmas eitimde niteliin salanmas adna ve ok baarl rencilerin pedagojik ihtiyalarnn karlanmas asndan nemlidir. Dolaysyla, az sayda okula renci semek iin merkezi snavlar uygulanmaya devam edilmelidir. Mezunlarnn istihdam olmayan Anadolu retmen lisesi gibi lise trleri kaldrlmaldr. Bu okullardan altyaps ve corafi konumu uygun olanlar Fen ya da sosyal bilimler liselerine dntrlmelidir.

Politika tercihleri tartslrken asl baklmas gereken husus, snavla ogrenci almnn kaldrlp kaldrlmamas degil, secici okullarn ve giris sisteminin kapsamnn ne olacagdr.

23

S E TA A N A L Z

%3-5lik rencilere ynelik sz konusu seici okullar, Trkiyenin corafi dalm, yerleim yerlerinin nfuslar ve renci saylar dikkate alnarak belirlenmelidir. Ayrca bu okullarn zamanla saylarnn enflasyonist ekilde artrlmamas iin zorlayc tedbirler getirilmelidir. Bu okullarn programlar dier liselerden daha farkl ve zorlayc olmaldr. Snavla renci alan okullara yerletirmede, rencinin merkezi giri snavnda alaca puann yannda, ilkretimdeki baar notlar da dikkate alnmaldr. Merkezi giri snav(lar), hem oktan semeli hem de ak ulu sorular ierebilir. Okul baar notlarnn dikkate alnmas, uzun zaman ierisinde ve deiik aralkla yaplan lmelerin gvenirlii asndan olduu kadar rencilerin okul ile ilikilerinin glendirilmesi asndan da nemlidir. Okul notunun yerletirme puan ierisindeki arl yllar ierisinde artrlmaldr. rencilerin okul ile ilikilerini glendirmek iin kolaylkla uygulanabilecek alternatif bir neri, 1990l yllarda fen liselerine giri snavlarnda uyguland gibi, rencilerin snava girmesi iin 5, 6 ve 7. snf notlarnn belli bir baraj puanda olmas art getirilmesidir.

24

T R K Y E D E O R TA R E T M N G E L E C E

KAYNAKA
mam Hatipe kayt yaptran renci says. (2012, 5 Ekim). Sabah. http://www.sabah.com.tr/Egitim/2012/10/05/imam-hatipe-kayit-yaptiran-ogrenci-sayisi 6 ve 7. snflarda SBS kalkyor. (2010, 28 Haziran). Zaman http://www.zaman.com.tr/newsDetail_getNewsById.action?haberno=954666&keyfield=736273206E696D657420C3A77562756BC3A775 Nimet ubuku: 4 yl sonra Anadolu liselerine snavsz renci alnacak. (2010, 9 Aralk). Zaman http://www.zaman.com.tr/newsDetail_getNewsById.action?haberno=1062791&keyfield=7362 73206E696D657420C3A77562756BC3A775 OKS iki yl sonra kalkyor, yerine Seviye Belirleme Snav geliyor. (2007, 10 Mart). Zaman. http:// www.zaman.com.tr/newsDetail_getNewsById.action?haberno=511254&keyfield=68C3BC7365 79696E20C3A7656C696B20736273 Policy insider suggests abolishing high school entrance exams. (2009, 17 ubat). The China Education Blog. http://www.chinaeducationblog.com/high-school/2009-02-17/policy-insider-suggests-abolishing-high-school-entrance-exams/ SBS kalkyor. (2013, 3 Temmuz). Hrriyet. http://www.hurriyet.com.tr/gundem/23643000.asp SBS son kez yaplacak. (2012, 3 Eyll). NTVMSNBC. http://www.ntvmsnbc.com/id/25378951/ SBSde deiiklik sinyali. (2012, 14 Nisan). NTVMSNBC. http://www.ntvmsnbc.com/id/25340222/ Ya zel okula ya meslek lisesine. (2013, 16 Temmuz). Hrriyet. http://www.hurriyet.com.tr/gundem/23734485.asp elik, Z. (2011). Ortaretime gei sistemi ve meruiyet kaynaklar. M. Oran (Ed). 21. Yzylda TrkiyeninEitimveBilimPolitikalar Sempozyumu iinde (ss. 53-61). Ankara: Eitim-Bir-Sen. Dantay (2008a).Esas no: 2008/10469.http://www.danistay.gov.tr/e2008_10469.htm Dantay (2008b).Esas no: 2008/10580.http://www.danistay.gov.tr/e2008_10580.htm Department for Education, UK. (2012b). Grammar schools. http://www.education.gov.uk/schools/ leadership/typesofschools/maintained/a00198400/grammar-schools Department for Education, UK. (2012a). Applications and offers for entry to secondary schools in England in academic year 2012/2013. http://dera.ioe.ac.uk/13995/1/OSR07-2012.pdf Dnya Bankas. (2013). Trkiyede okullarda mkemmeliyeti tevik etmek. Washington, DC: World Bank. Eurypedia. (2013). European encyclopedia on national education systems. https://webgate.ec.europa. eu/fpfis/mwikis/eurydice/index.php?title=Countries Finn, C.E. ve Hockett, J, A. (2012). Exam schools: Inside Americas most selective high schools. New Jersey: Princeton University Press. Gm, S. ve Atalm, E.H. (2012). Achievement gaps between different school types and regions in Turkey: Have they changed over time? Mevlana International Journal of Education, 2(2), 48-64. Gr, B. S. ve elik, Z. (2009). Trkiyede mill eitim sistemi: Yapsal sorunlar ve neriler. (Rapor no. 1). Ankara: Siyaset, Ekonomi ve Toplum Aratrmalar Vakf. Gr, B.S. ve elik, Z. (2010). Stresle gelen stresle gider: Ortaretime geiin yeniden dzenlenmesi. http://www.setav.org/tr/ortaogretime-gecisin-yeniden-duzenlenmesi/yorum/690 Gven, . (2010). Trk eitim tarihi. Ankara: Naturel. Hanushek, E. A., & Wssman, L. (2005). Does educational tracking affect performance and inequality? Differences-in- differences evidence across countries. http://www.nber.org/papers/w11124. pdf?new_window=1 Korthals, R. (2012). Selection and tracking in secondary education: A cross country analysis of student performance and educational opportunities. Maastricht: Maastricht University Research Center for Education and the Labour Market. Kulik, A.J. ve Kulik, C.C. (1992). Meta-analytic findings on grouping programs. Gifted Child Quarterly 36(2), 73-77. Kurt, T. ve Gr, B.S. (2012). Eitimde eitsizliin algoritmas: AOBP. (Analiz no: 51). Ankara: Siyaset, Ekonomi ve Toplum Aratrmalar Vakf. 25

S E TA A N A L Z

MEB. (1990). Milli eitim bakanl Anadolu retmen liseleri ynetmelii. http://www.resmigazete. gov.tr/main.aspx?home=http://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/20723.pdf&main=http://www. resmigazete.gov.tr/arsiv/20723.pdf MEB. (2005). Orta retim kurumlarna renci seme snav bavuru formu. http://yegitek.meb.gov.tr/ Sinavlar/Klavuz/2005/2005OKSekilavuz.pdf MEB. (2007). 64 soruda ortaretime gei sistemi. http://okulweb.meb.gov.tr/03/02/770163/dersdestek/ders5.htm MEB. (2010). Genel liselerin Anadolu liselerine dntrlmesi genelgesi (2010/30 nolu genelge). http:// ogm.meb.gov.tr/belgeler/genelge_2010_30.pdf MEB. (2011a). 18. Milli Eitim uras. Ankara: MEB. MEB. (2011b). Milli eitim istatistikleri: rgn eitim 2010-2011. Ankara: MEB. MEB. (2012a). lkretimden ortaretime, ortaretimden yksekretime gei analizi. Ankara: MEB. MEB. (2012b). Okullarmzda mekan kullanm genelgesi (2012/14 nolu genelge). http://mevzuat.meb. gov.tr/html/in%C5%9Faateml2012_14gen/1842_2012_14.html MEB. (2013). 2013 ortaretime yerletirme sistemi tercih ve yerletirme e-klavuzu. http://www.meb. gov.tr/duyurular/duyurular2013/sbs2013/SBSKlavuzu2013.pdf Ministre Education Nationale (2011). School education in France. http://media.eduscol.education.fr/ file/dossiers/50/3/enseignement_scolaire_VA_135503.pdf Ministry of Education and Science of Russian Federation. (2012). General education. http://en.russia. edu.ru/edu/description/sysobr/910/ Ministry of Education, Culture, Sports, Science and Technology, Japan. (2012). Statistical abstract 2006 edition 1.5 upper secondary school. http://www.mext.go.jp/english/statistics/1302887.htm Ministry of Education, Science and Technology, Republic of Korea. (2008). Elementary and secondary education act. http://english.mest.go.kr/web/42211/en/board/enview.do?bbsId=280&currentP age=4&boardSeq=21929&mode=view Ministry of Education, Singapore (2012a). Secondary education. http://www.moe.gov.sg/education/ secondary/ Ministry of Education, Singapore. (2012b). Direct school admission-Secondary (DSA-Sec). http://www. moe.gov.sg/education/admissions/dsa-sec/ NYC Department of Education, (2012). Specialized High School Admissions Test (SHSAT). http://schools.nyc.gov/Accountability/resources/testing/SHSAT.htm OECD. (2007). PISA 2006 science competencies for tomorrows world. Paris: OECD. OECD. (2010). PISA 2009 results: Overcoming social background-Equity in learning opportunities and outcomes. Vol II. Paris: OECD. Office of Access and Enrolment. (t.y.). Selective high school enrollment. http://cpsmagnet.org/apps/ pages/index.jsp?uREC_ID=72696&type=d&termREC_ID=&pREC_ID=133204 zolu, M. (2011). zel dershaneler: Glge eitim sistemiyle yzlemek. Ankara: Siyaset, Ekonomi ve Toplum Aratrmalar Vakf. The Ministry of Child and Education Denmark. (2012). Four upper secondary education programmes in Denmark. http://eng.uvm.dk/Education/Upper-Secondary-Education/Four-Upper-SecondaryEducation-Programmes-in-Denmark TTKB. (1962). VII. Milli Eitim uras lar/2012_06/06021707_7_sura.pdf Kararlar. http://ttkb.meb.gov.tr/meb_iys_dosya-

Xiulan, Z. (Ed.). (2011). Chinese education development and policy, 1978-2008. Leiden: Brill Publications. Yingkang, W. (2012). The examination system of China: The case of Zhongkao mathematics. 12th International Congress on Mathematical Education, 8 July 15 July, 2012, COEX, Seoul: KORE. http:// www.icme12.org/upload/submission/2034_F.pdf 26 Zwick, R. (2007). College admissions testing (NACAC white paper). Alexandria, VA: National Association for College Admission Counseling.

Seviye Belirleme Snavnn 2013 ylnda son kez uygulanaca resmi olarak ifade edilmitir. Bununla birlikte, bundan sonra ortaretimin yaps ve ortaretime geiin nasl olaca konularnda, Milli Eitim Bakanlnn izleyecei yol haritasnda bir belirsizlik sz konusudur. Elinizdeki analiz, 2014 ve sonrasnda ortaretime geite nasl bir sistemin uygulanmas gerektiine ilikin tartmalara katk sunmak amacyla hazrlanmtr. Birinci blmde, Trkiyede mevcut ortaretime gei ve ortaretimin yaps ele alnm, snavla renci alan okullarn kurulular ve bu okullarn hzla artan saylarna dikkat ekilmitir. kinci blmde, on byk ekonomi lkelerinden ABD, in, Japonya, Almanya, Fransa, ngiltere, talya ve Rusyann yannda uluslararas snavlarda baarl olmu Gney Kore, Singapur, Finlandiya, svire, Macaristan, Danimarka ve Hollanda gibi lkelerin ortaretime gei uygulamalar ele alnmtr. nc blmde, Trkiyede ortaretime geie ilikin muhtemel admlar tartlm; adrese dayal yerletirme, notlara gre yerletirme, snav(lar)la yerletirme gibi uygulanabilecek politika nerilerinin avantajlar ve dezavantajlar zerinde durulmutur.

Bekir S. GR ODT Matematik retmenlii Blmnden mezun oldu. Bir sre retmenlik yaptktan sonra, yksek lisansn Florida State niversitesinde retim sistemleri zerine tamamlad. Doktorasn, Utah State niversitesinde retim teknolojisi alannda yapt. Halen Yldrm Beyazt niversitesinde retim yesi olarak almaktadr. Son yaynlarndan biri, Matematik Belas zerine: Matematik Felsefesinde Ke Talar (Nesin Matematik Ky Yaynlar, 2012)dr. Zafer ELK Orta Dou Teknik niversitesi Sosyoloji Blmnden mezun oldu. Yksek Lisansn, ayn blmde, doktorasn Hacettepe niversitesi Sosyoloji Blmnde tamamlad. Chemnitz Teknoloji niversitesinde deiim programlar erevesinde doktora rencisi olarak, Berlin Humboldt niversitesi Karlatrmal Eitim Merkezinde ise misafir aratrmac olarak bulundu. Bir sre retmenlik yaptktan sonra Milli Eitim Bakanlnda grup bakan olarak alt. Halen, Yldrm Beyazt niversitesi retim yesi olarak almaktadr. pek COKUN Hacettepe niversitesi ngiliz Dilbilimi Blmnden 2010 ylnda mezun oldu. Ayn niversitenin Sosyoloji Blmnde yan dal yapt. Yksek lisans eitimini Gazi niversitesi Sosyoloji Blmnde srdren Cokun, eitim sosyolojisi alannda tez almalarna devam etmektedir. ubat 2010dan beri SETAda Ekonomi ve Toplum Aratrmalar Direktrlnde aratrma asistan olarak almaktadr.

S E TA | S YA S E T, E K O N O M V E T O P L U M A R A T I R M A L A R I VA K F I Nenehatun Caddesi No: 66 GOP ankaya 06700 Ankara TRKYE Te l : + 9 0 3 1 2 . 5 5 1 2 1 0 0 | Fa k s : + 9 0 3 1 2 . 5 5 1 2 1 9 0 www.setav.org | info@setav.org S E TA | Wa s h i n g t o n D. C . O f f i c e 1025 Connec ticut Avenue, N.W., Suite 1106 Washington, D.C., 20036 Te l : 2 0 2 - 2 2 3 - 9 8 8 5 | Fa k s : 2 0 2 - 2 2 3 - 6 0 9 9 www.setadc.org | info@setadc.org