Δημόσιος και ιδιωτικός βίος στην Αρχαία Ελλάδα τόμος Β

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1
Ενότητα 1.1
Πολιτειακοί και πολιτικοί θεσμοί της βυζαντινής αυτοκρατορίας.

1.Ποιες ήταν οι συνέπειες από την παρουσία του αυτοκράτορα Διοκλητιανού και
των μεταρρυθμίσεών του στο ρωμαϊκό κράτος.(20-21)
Ο Διοκλητιανός έδωσε ένα τέλος στην παρακμιακή περίοδο της ρωμαϊκής
αυτοκρατορίας. Με τις μεταρρυθμίσεις του το κράτος ανέκαμψε από την πολιτική
κρίση και έδωσε νέα πνοή στην εξέλιξη της αυτοκρατορίας. Στην διακυβέρνηση του
κράτους καθιέρωσε το σύστημα της τετραρχίας, δηλαδή τον κατακερματισμό των
καθηκόντων μεταξύ τεσσάρων ηγεμόνων, με σκοπό την αποτελεσματικότερη
αντιμετώπιση των διοικητικών και στρατιωτικών αναγκών της απέραντης
αυτοκρατορίας. Η τετραρχία αποδείχθηκε ένα σταθερό πολιτικό σχήμα που μπορούσε
να εξασφαλίσει ησυχία και τάξη στη εσωτερικό της αυτοκρατορίας, προστάτευε την
κυριαρχία της Ρώμης και αναβάθμιζε και σταθεροποιούσε το κύρος του
αυτοκράτορα. Οι μεταρρυθμίσεις του περιελάμβαναν επίσης την διαίρεση των
επαρχιών σε μικρότερες και τη συνένωσή τους σε μεγαλύτερες διοικήσεις, το
διαχωρισμό της πολιτικής από τη στρατιωτική εξουσία, την αύξηση των
στρατευμάτων και των υπηρεσιών και την καταπολέμηση του πληθωρισμού.

2.Ποιες ήταν οι μεταρρυθμίσεις του Μ. Κωνσταντίνου.(21)

Ο Μ. Κωνσταντίνος με τις ριζοσπαστικές του λύσεις και πράξεις εμφάνησε στο
προσκήνιο ένα νέο πολιτειακό και πολιτικό σχήμα που οδήγησε σταδιακά στην
δημιουργία του βυζαντινού κόσμου. Διατήρησε ή βελτίωσε αρκετές από τις
διοικητικές μεταρρυθμίσεις του Διοκλητιανού , αλλά συγχρόνως προχώρησε και σε
ανακατατάξεις όπως στη συμφιλίωση του ρωμαϊκού κράτους με τη χριστιανική
εκκλησία και στη μεταφορά της πρωτεύουσας στην Κωνσταντινούπολη.

3.Ποιος ήταν ο χαρακτήρας του αυτοκρατορικού θεσμού κατά την ύστερη

ρωμαϊκή περίοδο.(22)
Ήταν η συγκεντρωτική και απόλυτη μοναρχία στο πρόσωπο του αυτοκράτορα, ο
οποίος είχε την απεριόριστη εξουσία και ακτινοβολούσε θεία δύναμη. Ο θείος και
υπερβατικός χαρακτήρας του αυτοκράτορα ενισχύθηκε με την αντίληψη περί άμεσης
προστασίας. Πέρα από την θεώρησή του ως θεία φύση είχε την θεϊκή εξουσιοδότηση
να φέρει εις πέρας την μεταρρυθμιστική πολιτική που είχε προταθεί, π.χ. την
ολοκλήρωση του σχήματος της τετραρχίας. Στο ίδιο πλαίσιο συμπεριλαμβάνονταν
και οι επωνυμίες που ακολουθούσαν τα ονόματα των αυτοκρατόρων, οι οποίες
υποδήλωναν θεϊκή καταγωγή.

4.Ποια κοινά χαρακτηριστικά είχε η θρησκευτική πολιτική του Διοκλητιανού και

του Ν. Κωνσταντίνου .(23)
Κοινή παρανομαστής των δυο αυτοκρατόρων ήταν η επιδίωξη για μια ενιαία
θρησκεία, η οποία θα ενεργούσε ως εγγυητής της ασφάλειας και της ευημερίας του
κράτους.

1
5.Πως προσδιόριζε τη θρησκευτική του πολιτική ο Διοκλητιανός.(24)
Με βάση την επίσημη ρωμαϊκή θρησκεία. Υποστηρίχθηκε η λατρεία των αρχαίων
θεών Δία και Ηρακλή και συνδυάστηκε με την προσπάθεια του αυτοκράτορα για
θεϊκή κατοχύρωση της εξουσίας του. Εμφανίστηκε η αυτοκρατορική λατρεία, η οποία
αποτέλεσε πνευματική και πολιτική συνοχή της αυτοκρατορίας. Το ρωμαϊκό
πολυθεϊστικό σύστημα προσαρμόστηκε στην διάδοση της αυτοκρατορικής λατρείας,
υπό την έννοια ότι οι ατομικές θρησκευτικές προτιμήσεις θωρακίστηκαν με την
αντίληψη ότι η λατρεία όλων των παραδοσιακών θεών ενίσχυε τον θεόπνευστο
χαρακτήρα των αυτοκρατορικών πράξεων και επομένως συνέβαλλε στην ευτυχία του
κράτους. Κάθε μονοθεϊστική θρησκεία που απέκλειε την ταυτόχρονη λατρεία των
παραδοσιακών θεών αποτελούσε πολιτικό κίνδυνο για το αυτοκρατορικό καθεστώς.
Χαρακτηριστική ήταν η αγριότητα του Διοκλητιανού προς τους χριστιανούς.

6.Ποια ήταν η θρησκευτική πολιτική του Μ.Κωνσταντίνου.(25-26)

Περιόρισε τις ειδωλολατρικές τελετές κατά τις επίσημες εορτές, φρόντισε να
εξαλειφθούν από τα νομίσματα θεότητες της ειδωλολατρικής θρησκείας, υποστήριξε
την ανέγερση νέων εκκλησιών με δημόσιους πόρους, προσέθεσε ανάμεσα στους
πολύτιμους λίθους του διαδήματός του ένα καρφί από τα τον σταυρό του Ιησού.
Επεδίωξε την ενότητα της Εκκλησίας, με την πεποίθηση ότι η οικουμενικότητα του
ρωμαϊκού κράτους έπρεπε να προβάλλεται όχι μόνο σε πολιτικό επίπεδο αλλά και σε
θρησκευτικό. Βαθιά του πεποίθηση ήταν η αντιστοιχία ανάμεσα στην ενότητα της
πίστης και στην ευημερία του κράτους. Με την Σύνοδο της Νίκαιας θεμελίωσε την
αρχή της ανάμιξης της κοσμικής εξουσίας στα εκκλησιαστικά πράγματα. Η αποστολή
της μητέρας του στα Ιεροσόλυμα και η εύρεση του Τίμιου Σταυρού συνετέλεσε στην
αιώνια δόξα του και της μητέρας του.

7.Τι ονομάζεται Βυζάντιο ή Βυζαντινή Αυτοκρατορία.(27)

Το χριστιανικό κράτος της ρωμαϊκής Ανατολής που διαμορφώθηκε με την ίδρυση της
Κωνσταντινούπολης το 324μ.Χ. και έσβησε μετά την άλωσή της από τους
Οθωμανούς Τούρκους το 1453. Συνέχεια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, πολιτικά και
διοικητικά μεταμορφώθηκε σε ένα ελληνόφωνο χριστιανικό κράτος.

8.Γιατί επιλέχθηκε η Κωνσταντινούπολη ως νέα πρωτεύουσα της

αυτοκρατορίας.(28)
Βρισκόταν πάνω στο σταυροδρόμι της Ευρώπης και της Ασίας, στο πέρασμα
χερσαίων και θαλάσσιων εμπορικών δρόμων, σε απόσταση βολής αλλά και
ασφάλειας από τα δυο επικίνδυνα για την αυτοκρατορία σύνορα, το ανατολικό και το
παραδουνάβιο.

9.Ποιοι παράγοντες διαμόρφωσαν τον χαρακτήρα της Βυζαντινής

Αυτοκρατορίας.(28-29)
Ο αυτοτελής κρατικός οργανισμός που βασίστηκε στο αυτοκρατορικό βίωμα της
Ρώμης, η συγκεντρωτική άσκηση της κρατικής διοίκησης και η εξύψωση της θέσης
του αυτοκράτορα, η ελληνική παιδεία(ομόγλωσσον) και ο χριστιανισμός(ομόδοξον),
καθώς και στο ομότροπον, δηλαδή τη συγκρότητς ενιαίας ανθρώπινης κοινότητας.

10.Ποιο ήταν το πολίτευμα στην Βυζαντινή αυτοκρατορία.(29)

Η απόλυτη μοναρχία.

2
11.Ποιος ο ρόλος του αυτοκράτορα.(29-30)
Στον κρατικό τομέα διόριζε και απέλυε τους υπαλλήλους και απένειμε τίτλους και
αξιώματα. Είχε τον απόλυτο έλεγχο των οικονομικών υποθέσεων και ήταν ο
απόλυτος αρμόδιος να εκδίδει νόμους και να εποπτεύει την απονομή της δικαιοσύνης.
Αρχηγός όλων των στρατιωτικών δυνάμεων της αυτοκρατορίας πολλές φορές ήταν
πρώτος στο πεδίο των μαχών. Ασκούσε αποφασιστική επιρροή στα πράγματα της
Εκκλησίας, συγκαλούσε Οικουμενικές Συνόδους, γινόταν διαιτητής στις δογματικές
διαφορές, έλεγχε την πλήρωση πατριαρχικών θρόνων και κατώτερων εκκλησιαστικών
εδρών, προήγε ή υποβίβαζε μια εκκλησιαστική περιφέρεια.

12.Ποιοι παράγοντες προσπάθησαν και επηρέασαν τις πολιτικές εξελίξεις και

περιόρισαν την απολυταρχική εξουσία του αυτοκράτορα.(29-30)
Ηθικοί και δεοντολογικοί περιορισμοί, χριστιανικό ιδεώδες περί φιλανθρωπίας και
δικαιοσύνης και διδάγματα του αρχαίου ελληνικού κόσμου για διασφάλιση της
προστασίας του ελεύθερου πολίτη. Η σύγκλητος, ο στρατός και οι δήμοι.

13.Απο που πήγαζε η αυτοκρατορική εξουσία.(30-31)

Από την εποχή του Διοκλητιανού η επίτευξη της θεοποίησης του αυτοκράτορα. Στα
χρόνια του Μ.Κωνσταντίνου ο αυτοκράτορας- Θεός, μεταβλήθηκε σε εκπρόσωπο του
Θεού επί γης, αυτοκράτορας ελέω Θεού. Οι παραδοσιακές ρωμαϊκές αντιλήψεις, ο
αυτοκράτορας ήταν άριστος, ο εκλεκτός του λαού και του στρατού. Η προσκύνηση
του αυτοκράτορα και των αυτοκρατορικών εικόνων. Θεωρούταν ο εκλεκτός του
Θεού και ήταν εξ ορισμού πιστός εν Χριστώ και φιλόχριστος.

14.Τα βασικά μέρη της αυτοκρατορικής κατοικίας(34-36)

-Χαλκή, η μεγαλοπρεπής είσοδος του παλατιού.
-Χαλκίτης, ψηφιδωτή εικόνα ολόσωμου Ιησού τοποθετημένη στο μέτωπο της
κεντρικής πόρτας.
-Αίθουσα των 19 ακκουβιστών, μια τραπεζαρία.
-Δάφνη, πτέρυγα με κατοικίες.
-Χρυσοτρίκλιτος, μεγάλη θολωτή οκτάγωνη αίθουσα του αυτοκρατορικού θρόνου και
των επίσημων τελετών του παλατιού.
-Τρίκλιτος του Ιουστινιανού, μεγάλη αίθουσα υποδοχής.
-Τρίκογχο, ημικυκλική αίθουσα συνεδριάσεων με τρεις αψίδες.
-Σίγμα, ταράτσα σε σχήμα σίγμα με στέγαστρο από δεκαπέντε κίονες.
-Καινούργιον, πτέρυγες κατοικιών.
-Πεντακούβουκλον, αίθουσα χωρισμένη σε πέντε διαμερίσματα.
-Τζυκανιστήριον, αθλητική έκταση για έφιππο πόλο.
-Μαγναύρα, αίθουσα επίσημων τελετών, υποδοχής ξένων πρεσβευτών.

15.Ποιες ήταν οι πιο σημαντικές εκδηλώσεις του αυτοκράτορα στη δημόσια ζωή
του.(40-46)
- Η στέψη
- Η ακρόαση
- Οι δημόσιες εμφανίσεις
- Οι μεγάλες χριστιανικές εορτές
- Τα αυτοκρατορικά συμπόσια

3
16.Ποιές αλλαγές έγιναν στο τελετουργικό της αυτοκρατορικής στέψης εξαιτίας τις
εμφάνισης του χριστιανισμού.(40-42)
Αρχικά επικρατούσε το στρατιωτικό στοιχείο, υψωνόταν σε ασπίδα και
ανακηρυσσόταν από τον στρατό αύγουστος και λάμβανε μέρος στο Έβδομον,
προάστιο της Κων/πολης όπου υπήρχαν στρατιωτικές εγκαταστάσεις.
Στα μέσα του 5ου αι. μαρτυρείτε η παρουσία της συγκλήτου, των δήμων και η
έμπρακτη συμμετοχή του Πατριάρχη.
Μετά τον 6ο αι. η στέψη γίνεται στον Ιππόδρομο, ενώ κάποιες στέψεις γίνονται στον
άμβωνα της Αγίας Σοφίας, προσδίδοντας στην τελετή πιο θρησκευτικό χαρακτήρα και
οριοθετώντας μια νέα εποχή στο τυπικό της. Αφού γινόταν η στέψη μέσα στην
εκκλησία μετά την λειτουργία, ο Πατριάρχης τον ευλογούσε, τον όρκιζε να
περιφρουρεί το αμετάβλητο της ορθοδοξίας καθώς και τα δικαιώματα της
αυτοκρατορίας και του υπενθύμιζε ότι πρέπει να φοβάται τον Θεό και να μη λησμονεί
τον θάνατο.

17.Να επεξηγήσετε τις παρακάτω ορολογίες.(42-46)

Χρίσμα, επάλειψη του αυτοκράτορα με καθαγιασμένο λάδι.
Πρόκυψις, τελετουργία στη διάρκεια της στέψης του αυτοκράτορα, της Κομνήνειας
και Παλαιολόγειας περιόδου.
Πολυχρόνιον, ψαλμός.
Εξιτήριον, η τελετή αναχώρησης του αυτοκράτορα από την Κωνσταντινούπολη.
Απάντησις, η τελετή επιστροφής του αυτοκράτορα.
Θρίαμβος, η υποδοχή του αυτοκράτορα από νικηφόρα εκστρατεία.
Άκτα, τα δρώμενα που πρόσφεραν οι φρατρίες στον αυτοκράτορα.
Όρχησις, o χορός.
Γοτθικόν παίγνιον, χορευτικό δρώμενο.

18. Ποιες ήταν οι πιο σημαντικές εκδηλώσεις του αυτοκράτορα στην ιδιωτική του
ζωή.(47-55)
- Η γέννηση
- Η επέτειος των γενεθλίων
- Η ημέρα βάπτισης
- Ο γάμος
- Ο βασιλικός γάμος
- Το λουτρό της νύφης
- Ο θάνατος και η ταφή

19.Να επεξηγήσετε τις παρακάτω ορολογίες.(47-55)

Γέννηση
Πορφυρογέννητος, η γέννηση του διαδόχου ή κάποιου αυτοκρατορικού γόνου σε
ειδικό διαμέρισμα του ανακτόρου, που καλούνταν πορφύρα.
Ζωστής πατρικίας, κυρίες επί της τιμής.
Γεννέθλια
Σάξιμο, χορό που χόρευαν γύρω από το βασιλικό τραπέζι κατά την επέτειο των
γενεθλίων.
Βασιλίκια, ύμνοι προς τον βασιλιά και ευχές μακροζωίας.
Βάπτιση
Υπατεία, ρίψη νομισμάτων κατά την πομπή του νεοβαπτισθέντος μωρού από την
εκκλησία στο ανάκτορο.

4
Γάμος
Συγχάριος, ειδικός απεσταλμένος για να γνωστοποιήσει την αναχώρηση της νύφης
από την γενέτειρά της.
Νυμφαγώγιον, η πομπή της νύφης, έφιππη συνοδεία με συνοδεία μουσικών οργάνων
και επευφημιών του πλήθους.
Σπόνζα, η μνηστεία που προηγούταν του γάμου.
Ονοπόδιον, το ανακτορικό διαμέρισμα.
Παστόν, ο νυφικός θάλαμος.
Βασιλικός γάμος
Φιλοτιμίαι, χρηματικές δωρεές, από τον αυτοκράτορα στους υπηκόους του.
Λουτρό της νύφης
Σάββανα, λουτρικές ποδιές.
Λέντια, προσόψια.
Σικλότρουλλα, τα αγγεία με τα οποία αντλούσαν και έχυνα το νερό στους λουόμενους.
Θυμελικά, κιθαρίστες, χορευτές και τραγουδοποιοί που ακολουθούσαν την πομπή του
λουτρού.
Θάνατος και ταφή
Βεστοσακράνοι, υπάλληλοι που αναλάμβαναν τον στολισμό του νεκρού.
Καμπάγια, υποδήματα που φορούσε ο νεκρός.

20.Ποιοι είχαν τη δυνατότητα να γίνουν υπάλληλοι στη βυζαντινή

αυτοκρατορία.(56-57)
Μέχρι τον 11ο αι. η πρόσβαση στις ανώτατες λειτουργίες του κράτους ήταν ανοικτή
σε όλους τους υπηκόους της αυτοκρατορίας. Βασική προϋπόθεση ήταν η κατοχή
γενικών εγκυκλοπαιδικών γνώσεων, ρητορικής και φιλοσοφίας. Ωστόσο από τον 11ο
αι. και μετά οι δυνατές οικογένειες των μεγάλων γαιοκτημόνων αλλά και μέλη του
άμεσου αυτοκρατορικού περιβάλλοντος άρχισαν να αναλαμβάνουν συστηματικά τα
ανώτατα αξιώματα, δημιουργώντας μια κλειστή τάξη δημοσίων λειτουργών.

21.Ποια ήταν τα είδη των θέσεων στην διοίκηση και στον στρατό στο
Βυζάντιο.(58)
Οι υψηλές διοικητικές θέσεις, που δίνονταν σε άτομα που επέλεγε ο αυτοκράτορας,
για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, τριών ετών. Αποκαλούνταν αξίαι διά λόγου,
οφφίκια, αρχαί ή ζώναι. Τις αποτελούσαν στρατηγοί, δομεστικοί, κριταί, σεκρετικοί,
στρατάρχαι κ.α
Οι κατώτερες διοικητικές ή στρατιωτικές θέσεις, που ήταν ισόβιες, ονομαζόνενες
στρατείαι.

22.Τι σήμαινε αξίαι διά βραβείου.(59)

Τα τιμητικά αξιώματα του αυτοκράτορα προς τους ανώτατους αυλικούς, δημόσιους ή
στρατιωτικούς αξιωματούχους. Η απονομή τους γίνονταν στη διάρκεια επίσημης
τελετής, κάποιας εορτής ή την ημέρα της Κυριακής. Ήταν χρυσή κορώνα για τον
καίσαρα, χρυσό διάλιθο μαστίγια για τον ιπποκόμο κ.λ.π. Τα αξιώματα αυτά ήταν
ισόβια, ανάλογα με τον βαθμό τους καθόριζαν και τη θέση του κατόχου τους στην
αυλική ιεραρχία. Συνοδευόντουσαν από ετήσιο μισθό τη ρόγα.

5
23.Αναφέρατε τιμητικούς τίτλους που αφορούσαν τους βαρβάτους και τους
ευνούχους.(60)
Βαρβάτοι
Καίσαρ, Νοβελίσσιμος, Κουροπαλάτης, Ζωστή πατρικία, Μαγίστρος, Ανθύπατος,
Πατρίκιος, Πρωτοσπαθάριος, Δισύπατος, Σπαθαροκανδιδάτος, Σπαθάριος, Υπατος,
Στράτωρ, Κανδικάτος, Μανδάτωρ, Βεστήτωρ, Σιλεντιάριος, Στρατηλάτης και Από
επάρχων.
Ευνούχοι
Πατρίκιος, Πραιπόζιτος, Πρωτοσπαθάριος, Πριμικήριος, Οστιάριος,
Σπαθαροκουβικουλάριος, Κουβικουλάριος, Νιψιστάριος.

24.Πως ήταν δομημένη η διοίκηση του παλατιού ανά περιόδους.(63-66)

Πρωτοβυζαντινή περίοδος
Προσωπική υπηρεσία του αυτοκράτορα ιεραρχικά:
-Πραιπόζιτο του ιερού κουβουκλίου, υπεύθυνο για το ενδιαίτημα και το βεστιάριο
-Πριμικήριος του ιερού κουβουκλίου ή παρακοιμώμενος, αντιπρόσωπος του πρώτου
Μεσοβυζαντινής περίοδος
-Κοιτωνίτες, καθήκον τους η ασφάλεια του βασιλικού υπνοδωματίου
-Παρακοιμώμενος, υπεύθυνος για την ασφάλεια του αυτοκράτορα κατά τη διάρκεια
της νύχτας
-Επί της καταστάσεως, υπεύθυνος για την διοργάνωση και την επίβλεψη των αυλικών
λειτουργιών
-Επί της τραπέζης του δεσπότου, υπεύθυνος για την τροφοδότηση, το μαγείρεμα και
την παρουσίαση των γευμάτων στο βασιλικό τραπέζι.
-Επί της τραπέζης αυγούστης, υπεύθυνος για το τραπέζι της αυτοκράτειρας
-Πιγκέρνης του δεσπότου ή της αυγούστης, υπεύθυνοι για την εύρεση καλού
δεσποτικού οίνου.
-Παπίας, υπεύθυνος για την ασφάλεια, τη συντήρηση, την καθαριότητα του
ανακτόρου
-Διατράριοι ή εβδομάριοι, υπεύθυνοι για τον έλεγχο των δωματιών
-Λούσται, υπεύθυνοι για τα λουτρά
-Κανδηλανάπται ή καμηνάδαι, υπεύθυνοι για τον φωτισμό και τη θέρμανση
-Ωρολογοί, φροντιστές των ρολογιών
-Μινσουράτωρ, υπεύθυνος για τη φροντίδα της αυτοκρατορικής σκηνής κατά τη
διάρκεια των πολεμικών επιχειρήσεων.
-Το σώμα των σχολών(δομέστικο των σχολών), υπεύθυνο για την φρούρηση του
παλατιού.
-Στρατιωτικό τάγμα της βίγλης ή του αριθμού, υπεύθυνο για την προστασία του
παλατιού και του αυτοκράτορα.
-Εταιρεία(εταιριάρχης), ανακτορική φρουρά.
-Βασιλικοί σπαθάριοι και κανδιδάτοι, σωματοφύλακες.
-Βασιλικοί μανδάτορες, αγγελιαφόροι.
Οι δυο τελευταίοι είχαν κοινό προϊστάμενο τον Πρωτοσπαθάριο ή κατεπάνω των
βασιλικών και αντικαταστάτη τον δομέστικον των βασιλικών.
-Στράτορες του βασιλικού στρατορικίου, ιπποκόμοι, με προϊστάμενο τον
Πρωτοστάτορα
-Αρμοφύλακες, αρμόδιοι να επιτηρούν και να περιποιούνται τα προσωπικά του όπλα.
Υστεροβυζαντινή περίοδος
-Επί της τραπέζης, Παρακοιμώμενο, Τατά, αυλικοί αξιωματούχοι που ρύθμιζαν τη
ζωή στα ανάκτορα.

6
-Παλατοφύλακες, Σκουτάριοι= υπασπιστές
-Μέγας τζαούσιος, Αλλαγάτωρ, Πριμικήριος των βαρβδαριωτών, Πρωτοστάτωρ,
αξιωματούχοι που διοικούσαν τα ειδικά σώματα της αυτοκρατορικής φρουράς.
-Παρακοιμώμενος της σφενδόνης, υπεύθυνος για την αυτοκρατορική σφραγίδα.

25.Τι σημαίνει ο όρος αυτοκρατορική γραμματεία.(67)

Η υπηρεσία που διεκπεραίωνε τις αυτοκρατορικές υποχρεώσεις και ειδικότερα την
σύνταξη και την αποστολή εγγράφων ή επιστολών. Τα έγγραφα αφορούσαν την
έκδοση γενικών νόμων, τη γνωστοποίηση αυτοκρατορικών αποφάσεων επί
συγκεκριμένων νομικών θεμάτων, υπηρεσιακών ή ιδιωτικών, τη σύνταξη συνθηκών
με ξένους ηγεμόνες ή διπλωμάτες, την έκδοση προνομίων κ.λ.π.

26.Ποια ήταν η σύνθεση της αυτοκρατορικής γραμματείας ανά περιόδους.(67-69)

Πρώιμη περίοδος
-Κοιαίστορας, επεξεργαζόταν ζητήματα νομοθετικής φύσης σε συνάρτηση με
αιτήματα ιδιωτών ή κρατικών υπηρεσιών και τη λήψη σχετικών αποφάσεων.
-Ομάδα των τεσσάρων αντιγραφέων, ασχολούταν με την επεξεργασία των
σημειώσεων και παρατηρήσεων του ίδιου του αυτοκράτορα, με τη διεκπεραίωση των
απαντητικών εγγράφων, με την ευθύνη σύνταξης ή μετάφρασης των εγγράφων στην
ελληνική γλώσσα και με την επίλυση υποθέσεων μέσω του αυτοκρατορικού
δικαστηρίου.
-Τμήμα υπογραφών, προϊστάμενος ήταν ο πριμικήριος και προσωπικό οι νοτάριοι.
Στα μέσα του 5ο αι. εμφανίστηκε μια νέα κατηγορία οι σηκρητάριοι και τον 6ο αι.
υιοθετήθηκε ο όρος ασηκρήτης.
Μεσοβυζαντινή περίοδος
Γίνανε αλλαγές στην δομή και αναφέρονταοι ο Επί των δεήσεων (ασχολούταν με την
επεξεργασία των σημειώσεων και παρατηρήσεων του ίδιου του αυτοκράτορα) και ο
Λιβελίσσιος (επίλυση υποθέσεων μέσω του αυτοκρατορικού δικαστηρίου).
-Μυστικός, κρατούσε την απόρρητη και προσωπική αλληλογραφία του αυτοκράτορα.
-Πρωτοασηκρήτης και ο Επί του κανικλείου, αναλάμβαναν χρέη μυστικού.
-Ο λογοθέτης του δρόμου, ανώτατος υπάλληλος που αναλάμβανε τον ρόλο εισηγητή
για θέματα της αρμοδιότητας του αυτοκράτορα, εξωτερικής πολιτικής και σύνταξη
σχετικών εγγράφων.
.
27.Ο κατάλογος του προσωπικού του επάρχου.(70-71)
Ανατρέξτε στο βιβλίο…

28.Η διοικητική κρατική μηχανή ανά περιόδους.(72-78)

Πρωτοβυζαντινή περίοδος
-Ιερόν κονσιστώριον, συμβουλευτικό όργανο του αυτοκράτορα για τη λήψη σοβαρών
αποφάσεων, μέλη του ήταν οι κόμητες, οι συνεδριάσεις ονομάζονταν σιλέντιον.
-Μαγίστρος των θείων οφφικίων, είχε προσωπικό υποστήριξης τους μαγιστριάνους ή
διατρέχοντας, οι οποίοι διέτρεχαν τις επαρχίες ως βασιλικοί ταχυδρόμοι και ήταν
επίσημα εξουσιοδοτημένοι να συλλέγουν πληροφορίες για τις επιδόσεις και τη
συμπεριφορά των υπαλλήλων της επαρχίας και για τις απόψεις των υπηκόων. Ο
προϊστάμενος επόπτευε τα διάφορα τμήμτα της ανακτορικής γραμματείας και τα
τάγματα της ανακτορικής φρουράς, ασκούσε έλεγχο στα εργαστήρια κατασκευής
όπλων, επόπτευε τις αυλικές τελετές και προετοίμαζε την υποδοχή ξένων
απεσταλμένων.

7
-Κόμης των θείων θησαυρών, είχε την γενική εποπτεία των δημόσιων οικονομικών, ο
προϊστάμενος διαχειριζόταν το δημόσιο χρήμα, επόπτευε τη συλλογή φόρων και
τελωνειακών δασμών καθώς και την αποδοχή χορηγιών.
-Κόμητας της ιδιδκής περιουσίας, μεριμνούσε για τα κτήματα ιδιοκτησίας του
αυτοκράτορα σε όλη την επικράτεια της αυτοκρατορίας.
Μεσοβυζαντινή περίοδος
-Σακελλάριος, γενικός επόπτης των δημόσιων οικονομικών
-Χαρτουλάριος της σακέλλης και του βεστιαρίου, ανήκαν σε οικονομικές υπηρεσίες.
-Λογοθέτης των σεκρετών ή μέγας λογοθέτης, είδος πρωθυπουργού που συντόνιζε
και κατεύθυνε τις διάφορες υπηρεσίες(σεκρέτα)
-Μέγας λογαριαστής, είδος υπουργού Οικονομικών.
Υστεροβυζαντινή περίοδος
-Μεγάλος λογοθέτης, ανάλογα με τον τίτλο του ήταν αρμόδιος για διαφορετικά
αντικείμενα.

29.Ποια ήταν η δομή της διοίκησης των επαρχιών.(78-80)

Υπαρχία, περιλάμβανε συγκεκριμένο αριθμό διοικητικών περιφερειων με τις επαρχίες
τους.
Έπαρχος των πραιτωρίων, ο επικεφαλής της υπαρχίας, ήταν πολιτικός άρχοντας με
διοικητικές, οικονομικές και δικαστικές αρμοδιότητες, υπεύθυνος για την πληρωμή
και τον ανεφοδιασμό του στρατού με τρόφιμα.
Βικάριοι, επικεφαλής των διοικήσεων

30.Η στρατιωτική διοίκηση ανά περιόδους.(82-84)

Πρώιμοι χρόνοι
-Λιμιτανέοι, ο στρατός προκάλυψης με επικεφαλής ένα δούκα.
-Κομιτασήσιοι, υπάγονταν στους στρατηλάτες, στους ανώτατους περιφερειακούς
στρατιωτικούς διοικητές.
-Στρατηλάτης ή στρατηγός της Ανατολής, στρατιωτικός διοικητής επαρχιών της
αυτοκρατορίας στην Ασία και την Αίγυπτο.
-Στρατηλάται των πεζών και οι στρατηλάται του ιππικού, αποτελούσαν τη γενική
εφεδρεία των βυζαντινών ενόπλων δυνάμεων και τον πυρήνα των δυνάμεων
εκστρατείας και επιχειρήσεων μεγάλης κλίμακας. Αυτοί που έμεναν στο ανάκτορο για
να ενημερώνουν τον αυτοκράτορα ονομάζονταν στρατηλάται του πραισέντου.
-Σχολαί, τμήματα αυτοκρατορικής φρουράς
Μεσοβυζαντινή περίοδος
-Θεματικός στρατηγός, υπεύθυνος για την εύρυθμη διοίκηση της περιοχής(θεμάτων).
-Δομέστικοι ή δρουγγάριοι, αρχηγοί των ταγμάτων στην Κωνσταντινούπολη.
-3 είναι τα τάγματα, το τάγμα των σχολών με επικεφαλής ένα δομέστικοτο τάγμα των
εξκουβιτόρων (χρησιμοποιούνταν για εμπιστευτικές επιστολές), με επικεφαλής ένα
κόμητα και το τάγμα των αριθμών ή της βίγλης (φρουρούσαν το παλάτι)με
επικεφαλής ένα δρουγγάριο. Τα ο τάγμα των φοιδεράτων ήταν επίλεκτο σώμα
επαγγελματικού στρατού.
Υστεροβυζαντινή περίοδος
-Μέγας αδνουμιαστής, υπεύθυνος για τους ίππους και τον εξοπλισμό
-Μέγας δρουγγάριος της Βίγλας, ασφάλεια των στρατοπέδων
-Πρωτοστάτωρ, οδηγητής των στρατευμάτων
-Κοντόσταβλος, διοικητής των μισθοφόρων
-Μέγας στρατοπεδάρχης, υπεύθυνος για τον εξοπλισμό και τον επισιτισμό των
στρατευμάτων.

8
31.Τί ήταν ο στόλος των Καραβησιάνων.(86)
Ήταν ο πρώτος, τακτικός και μόνιμος στόλος του Βυζαντίου με αρχηγό τον
στρατηγόν των Καράβων ή Καραβησιάνων

32.Ποιος ήταν ο ρόλος του Στόλου των Καραβησιάνων.(86)

Σκοπός του ήταν να προστατεύει τα παράλια της βυζαντινής αυτοκρατορίας στη
Μεσόγεια και στη Μαύρη Θάλασσα και τους θαλάσσιους δρόμους προς τη
Βασιλεύουσα.

33.Ποιοι αποτελούσαν το επιτελείο στη διοίκηση του θεματικού στόλου.(86)

-Οι τουρμάχοι των πλωίμων
-Οι κομήτες του πλοήματος
-Ο χαρτουλάριος του πλωίμου
-Οι κένταρχοι
-Οι πρωτοκάραβοι

34.Ποιός ήταν ο ρόλος του πεζικού και σε ποιες μορφές διακρινόταν.(89)

Να προστατεύει τα στρατηγικά περάσματα, αμυνόταν για τα στρατόπεδα, τα κάστρα
τα τείχη και ήταν απαραίτητο στις πολιορκίες και στα πεδία των μαχών. Διακρινόταν
στο ελαφρύ πεζικό οπλισμένο με σφενδόνες και ακόντια, το κοντοράτο, οπλισμένο με
δόρατα σπαθιά και προστατευτικούς θώρακες , μανδύες και ασπίδες. Στους τοξότες
που επικέντρωναν τη δεξιοτεχνία τους στην ευστοχία, τη δύναμη και την ταχύτητα
στην τοξοβολία και τέλος στους μεναυλάτους, οι οποίοι κρατούσαν βαρύ δόρυ
εναντίον των θωρακισμένων ιππέων του εχθρού.

35.Ποιος ήταν ο ρόλος του ιππικού και από τι αποτελούταν ο οπλισμός τους.(89)
Ήταν κυρίως επιθετικός. Οι ιππείς φορούσαν βαριά πανοπλία, αλυσιδωτό θώρακα,
σιδερόπλεκτα γάντια, περικνημίδες και σιδερένια κράνη.

36.Από τι αποτελούνταν ο οπλισμός του βυζαντινού στρατού.(89)

Από ξίφη, ευθύγραμμα ή καμπυλόγραμμα, μονής ή διπλής κόψης.
Παραμήριον, καμπυλόγραμμο, μονής κόψης, το είχαν οι ιππείς.
Ακόντια, δόρυ, κοντάρια που έφεραν σιδερένια αιχμή ή ξιφάριον.
Ρόπαλα, πελέκια, τσεκούρια και σιδεροραβδιά.

37.Ποια ήταν η οχυρωματική τεχνική των βυζαντινών.(89-90)

Κάστρα, φρούρια, στρατός, συνεχή τείχη με πύργους κα βαριές ενισχυμένες πύλες.
Προτειχίσματα, χαμηλότερα εξωτερικά τείχη και μια τάφρο με νερό, η οποία
περιέτρεχε τον ενδιάμεσο χώρο.

38.Τι τεχνικές και μεθόδους χρησιμοποιούσαν οι βυζαντινοί στις πολιορκίες.(90)

Με τη βοήθεια τεχνιτών στήνονταν οι καταπέλτες, πετροβόλα και οι μηχανές
εκτόξευσης βελών και φωτιάς, οι λεγόμενες χειροβαλλίστρες και χειρομάγκανα.
Χρησιμοποιούσαν επίσης τους πολιορκητικούς κριούς καθώς και τους πύργους
βολής.

39.Αναφέρατε είδη πλοίων που χρησιμοποιούσαν οι βυζαντινοί.(90)

Στις στρατιωτικές επιχειρήσεις χρησιμοποιούσαν το χελάνδιον και ο δρόμων. Τα
μεταγωγικά ήταν τα καματηρά, μετέφεραν πολιορκητικές μηχανές. Τα δρομώνια, οι
γαλέες, τα κουμβάρια και οι ουσίες ήταν ελαφρότερα πλοία.

9
40.Ποιά ήταν τα θρησκευτικά καθήκοντα του στρατού.(91)
Ψάλλονταν όρθρος και εσπερινός. Ύμνος τρισάγιου αντηχούσε πρωί και βράδυ στο
στρατόπεδο και πριν από τις μάχες οι στρατιώτες έπρεπε να λύσουν τις μεταξύ τους
διαφορές, να νηστέψουν, να εξομολογηθούν και να κοινωνήσουν.

41.Ποιές ήταν οι αρμοδιότητες των παρακάτω δικαστικών λειτουργών.(94-97)

Ο έπαρχος της πόλεως(ενεργούσε και ως πρόεδρος τους αυτοκρατορικού
δικαστηρίου, όταν απουσίαζε) και ο πραίτωρ των δήμων(ασκούσε αστική
δικαιοσύνη) και ο κοιαίστωρ (δίκαζε θέματα οικογενειακού δικαίου, θέματα
γνησιότητας και πλαστογραφίας εγγράφων), είχαν ποινική δικαιοδοσία.
Οι διοικητές των επαρχιών εκδίκαζαν ποινικές ή αστικές σε πρώτο βαθμό
Ο ύπαρχος και οι βικάριοι εκδίκαζαν ποινικές ή αστικές σε δεύτερο βαθμό
Ο επί των δεήσεων, ανώτατος δικαστικός υπάλληλος μελετούσε τις υποθέσεις των
εφέσεων και υπέβαλλε εισηγητική έκθεση στο αυτοκρατορικό δικαστήριο.
Οι κριταί, υπηρετούσαν ως μέλη του δικαστηρίου της πρωτεύουσας και με ειδική
εντολή διορίζονταν για ορισμένο χρόνο επαρχιακοί δικαστές.
Ο στρατηγός του θέματος, ασχολούταν με ποινικά ή πειθαρχικά αδικήματα.
Καθολικοί κριταί των Ρωμαιών, επενέβαιναν σε λειτουργικά και διαδικαστικά θέματα
σε όλα τα δικαστήρια της επαρχίας και της πρωτεύουσας.

42.Τι ήταν οι ταβουλάριοι.(95)

Αντίστοιχοι σημερινοί συμβολαιογράφοι, οι οποίοι γνώριζαν τέλεια τους νόμους,
ήταν καλλιγράφοι, διέθεταν άνεση λόγου, χαρακτηριζόντουσαν από ευφυΐα και ορθή
κρίση.

43.Αναφέρατε διάφορες ποινές που δίδονταν στους βυζαντινούς από τα

δικαστήρια.(99-101)
-Η ποινή θανάτου
-Η ποινή του ακρωτηριασμού
-Ο σωματικός κολασμός
-Η φυλάκιση
-Ο εγκλεισμός σε μοναστήρι
-Η εξορία
-Η δήμευση της περιουσίας

10
Ενότητα 1.2
Κοινωνικός και οικονομικός βίος των Βυζαντινών.

1.Πως εκφράζανε την θρησκευτικότητά τους οι βυζαντινοί.(107-110)

-Η τάση προς το μοναχισμό, προσπάθεια κάθαρσης της ψυχής, μακριά από
περισπασμούς
-Η λατρεία των ιερών λειψάνων, για τις θαυματουργές τους ιδιότητες, εξασφάλιζε την
εγγύτητα με το θείο.
-Τοπικές λατρείες αγίων, θεωρούνταν θαυματουργές οι επεμβάσεις τους.

2.Πως οριζόταν η μαγεία στο βυζάντιο.(113)

Η μαγεία θεωρούταν ως δαιμονική, έργο ασωμάτων όντων που υπηρετούσαν τον
Διάβολο. Ήταν έργο κακών πνευμάτων.

3.Ποιο ήταν το περιεχόμενο των μαγικών κειμένων , των γητειών και των
εξορκισμών.(114)
Ήταν ευχολόγια και συμβουλές για την αντιμετώπιση ερωτικών επιθυμιών, για την
ανεύρεση χαμένων αντικειμένων και ξεχασμένων θησαυρών, για την εξουδετέρωση
εχθρών και τη θεραπεία διαφόρων ασθενειών.

4.Ποιες ήταν οι κατηγορίες δαιμόνων.(115)

Ήταν έξι οι κατηγορίες και κατοικούσαν:
1. στο διάπυρον, πιθανόν ουρανός
2. στο αέριον, αιθέρας
3. στο χθόνιον, επίγειος κόσμος
4. στο υδραίον και ενάλιον, γλυκό και αλμυρό νερό
5. στο υποχθόνιον, υπόγειος κόσμος
6. στο μισοφαές, αυτό που μισεί το φως

5.Ποια ήταν τα κύρια χαρακτηριστικά της άρχουσας τάξης στο βυζάντιο.(117)

Η ευγενική τους καταγωγή, η περιουσία, η άσκηση ανώτατων λειτουργημάτων και η
προσωπική αξία.

6.Κατοχυρωνόταν κληρονομικά η θέση της άρχουσας τάξης.(117)

Η βυζαντινή ανώτερη τάξη δεν προσδιοριζόταν από κληρονομική κατοχύρωση. Ήταν
μακροπρόθεσμα ασυνεχής και επηρεαζόταν έντονα από κοινωνική κινητικότητα και
ρευστότητα. Η ξαφινκή ανάρρηση ανθρώπων στην ανώτερη τάξη με την εκχώρηση
υψηλού αυλικού τίτλου ή αξιώματος άλλα και οι αιφνιδιαστικές ανατροπές τους
συνεπάγονταν άμεσες και ουσιαστικές οικονομικές επιπτώσεις για τους αποδέκτες
τους και αναστατώσεις στους κόλπους της ανώτερης τάξης.

7.Από ποιους αποτελούνταν η βυζαντινή άρχουσα τάξη.(118)

Τους συγκλητικούς, από υψηλόβαθμους στρατιωτικούς και πολιτικούς
αξιωματούχους, από ανθρώπους του αυτοκρατορικού περιβάλλοντος με τιμητικά
αξιώματα κ.λπ.

8.Ποιοι αποτελούσαν τη «στρατιωτική αριστοκρατία».(118)

Στρατιωτικοί αξιωματούχοι, που προέρχονταν από μεγάλες επαρχιακές οικογένειες,
είχαν μεγάλη γαιοκτησία, αποτελούσαν την πλειονότητα των δυνατών και παγίωσαν
ένα είδος κλειστής κοινωνίας, τη στρατιωτική αριστοκρατία.

11
9.Ποιοι αποτελούσαν τη «πολιτική αριστοκρατία».(118)
Υψηλόβαθμοι αυλικοί ή κρατικοί λειτουργοί και αξιωματούχοι, μέλη μεγάλων
οικογενειών στην υπηρεσία του αυτοκράτορα, δικαστές, φοροεισπράκτορες,
επικεφαλής των γραμματειών.

10.Η ανάπτυξη του 10ου αι. δημιούργησε την μέση αστική τάξη, από ποιους
αποτελούταν.(119)
Βιοτέχνες, έμπορους, τραπεζίτες, ναύκληρους, ειδικευμένους τεχνίτες, ελεύθερους
επαγγελματίες. Οργανωμένοι σε συντεχνίες τα μέλη της ήταν οι δημοτικοί, το
δημοτικόν, οι αστικοί, οι της αγοράς.

11.Από ποιους αποτελούταν η κατώτερη τάξη.(119)

Τους φτωχούς, εργάτες, ψαράδες, μικρομαγαζάτορες, απλούς τεχνίτες, ηθοποιούς,
ζητιάνους και δούλους κ.α.

12.Ποια ήταν η κοινωνική δομή κατά την πρωτοβυζαντινή περίοδο.(120-122)

Την πρώτη ιεραρχικά θέση την είχαν οι Συγκλητικοί, με περιουσιακά στοιχεία και
αριστοκρατική καταγωγή. Αργότερα προστέθηκαν στην τάξη τους οι ιππείς και οι
βουλευτές των επαρχιών μέχρι τον 5ο αι. που έγινε εσωτερική διαστρωμάτωση και
είχαν δικαίωμα συμμετοχής μόνο οι ιλλούστριοι. Όλα τα μέλη της Συγκλήτου ανήκαν
στους honestiores= εντιμότερους.
Την δεύτερη θέση είχαν το πλήθος των αγροτών και του αστικού πληθυσμού, η
κατηγορία των humiliores= ταπεινότεροι.
Στην τρίτη θέση ανήκαν οι δούλοι.

13.Ποιο ήταν το κύριο χαρακτηριστικό του κοινωνικού συστήματος της πρώιμης

βυζαντινής περιόδου.(122)
Το κοινωνικό σύστημα καθορίστηκε δια νόμου από το κράτος με αποτέλεσμα την
έλλειψη κοινωνικής κινητικότητας. Η προσπάθεια για μια κλειστή κοινωνία
προσέκρουε στην καθημερινή πρακτική και μολονότι η κινητικότητα ήταν αδύνατη
για την πλειονότητα των ανθρώπων υπήρξαν περιπτώσεις κοινωνικής ανέλιξης
οικονομικά εύπορων.

14.Ποιες κοινωνικές αλλαγές δημιουργήθηκαν κατά τη μεσοβυζαντινή και ύστερη

περίοδο.(122-124)
Τον 9ο αι. δημιουργήθηκε η κατηγορία των μεγάλων γαιοκτημόνων. Ασκούσαν
κρατικά λειτουργήματα και είχαν καθοριστικό ρόλο στην περιοχή που είχαν τις
περιουσίες τους λόγω κύρους. Έτσι σταδιακά δημιουργήθηκε η τάξη των δυνατών, η
οποία μονοπώλησε και σταδιακά αντικατέστησε την κατηγορία των αξιοσέβαστων.
Τον 10ο -11ο αι., δημιουργείται ανταγωνισμός μεταξύ κεντρικής εξουσίας και
δυνατών(μεγάλων γαιοκτημόνων).
Τον 11ο αι. διευρύνθηκε η κοινωνική βάση της αυτοκρατορικής εξουσίας και
στηρίχθηκε στη νέα μεσαία τάξη- προερχόμενη από την αστικοποίηση της
Κωνσταντινοπολίτικης κοινωνίας. Χωρίς πλούτη ή ρίζες σε αριστοκρατικές
οικογένειες, αλλά με προσωπικές δυνατότητες νομική κατάρτιση και παιδεία.
Τον 12ο αι. δημιουργείται μια νέα κλειστή ομάδα «κληρονομικής αριστοκρατίας», και
καταλαμβάνει σχεδόν κατά αποκλειστικότητα τους υψηλούς τίτλους και τα
σημαντικότερα κρατικά λειτουργήματα.

12
15.Ποιοι ονομάζονταν άρτι προκόπτειν άρξάμενοι.(124)
Τα μέλη της μεσαίας τάξης, από τον αριστοκράτη Βρυέννιο.

16.Ποιοι ονομάζονταν Βυζάντιοι.(124)

Αυτοί που είχαν γεννηθεί στην Κωνσταντινούπολη.

17.Σε ποιους παράγοντες στηρίχτηκε η ενωτική ιδεολογία του Βυζαντίου.(125)

1. στο ομότροπον, θέσπιση συγκεντρωτικού και μοναρχικού πολιτεύματος, με
επικεφαλής τον αυτοκράτορα και με την πίστη για θεοπρόβλητη και
θεοστήρικτη αυτοκρατορική εξουσία
2. στο ομόγλωσσον, την ελληνική γλώσσα
3. στο ομόδοξον, στη χριστιανική θρησκεία
4. στην πίστη για τα ρωμαϊκά πάτρια, στην οποία στηρίχθηκε κυρίως η
οργάνωση της διοικητικής μηχανής στο σύνολό της.

18.Ποια γλώσσα χρησιμοποιούσαν οι Βυζαντινοί.(127-128)

Την πρώιμη περίοδο στο δυτικό τμήμα της αυτοκρατορίας μιλούσαν τα λατινικά, που
αποτελούσαν την επίσημη γλώσσα της διοίκησης. Στο ανατολικό τμήμα η γλώσσα
της αυτοκρατορικής διοίκησης, του στρατού και πολλών δυτικών εποίκων της νέας
πρωτεύουσας ήταν τα λατινικά, ενώ η ελληνική κυριαρχούσε ως γλώσσα
επικοινωνίας και διεκπεραίωσης της επαρχιακής διοίκησης. Σε άλλες περιοχές που
δεν ανήκαν στην σφαίρα επιρροής της ελληνιστικής παράδοσης, χρησιμοποιούνταν οι
γλώσσες της περιοχής. π.χ. στη Συρία τα συριακά, στην Παλαιστίνη τα αραβικά.
Μέχρι τις αρχές του 7ου αι. η ελληνική έγινε η μόνη επίσημη γλώσσα της
αυτοκρατορίας, η οποία με το πέρασμα των χρόνων γνώρισε αρκετές αλλαγές.
Παράλληλα διατηρήθηκαν και ορισμένα γλωσσικά ιδιώματα της αρχαιότητας, αττική
διάλεκτος.
Τέλος χρησιμοποιούταν και η γλώσσα της Αγίας Γραφής και των λειτουργικών
βιβλίων, που αντιστοιχούσε στην ελληνιστική κοινή.

19.Ποιος είναι ο οικιστικός χαρακτήρας των πόλεων κατά την πρώιμη βυζαντινή
περίοδο 4ος – μέσα 7ου αι.(132)
Οι πόλεις ήταν τοιχισμένες και στο εσωτερικό τους διέθεταν ένα οργανωμένο
σύστημα δρόμων, υπήρχαν δυο κύριες φαρδιές λεωφόροι, οι ρωμαϊκές cardo και
decumanus. Οι κεντρικές λεωφόροι περικλείονταν με σκεπαστές στοές, στο πίσω των
οποίων στεγάζονταν εμπορικά καταστήματα. Είχαν θέατρα, δημόσια λουτρά και
γυμναστήρια, οικοδομήματα δημόσιων υπηρεσιών, αγορές και στις μεγάλες πόλεις
είχε και ιππόδρομους. Έξω από τα τείχη υπήρχαν νεκροταφεία, περιβόλια και
επαύλεις.

20.Ποσο επηρέασε ο χριστιανισμός στη μορφή των πόλεων.(132)

Προστέθηκαν εκκλησίες και σημαντικός αριθμός διοικητικών κτιρίων και
ενδιαιτημάτων, όπως αποθήκες και κατοικία επισκόπου. Εγκαταλείφθηκαν
ειδωλολατρικά λατρευτικά μνημεία και μετατράπηκαν, όπως και οι εθνικοί ναοί, σε
χριστιανικές εκκλησίες.

21.Τι ήταν οι curiales.(133)

Ήταν το σώμα των βουλευτών των πόλεων, οι οποίοι αρχικά διορίζονταν από την
τάξη των ιππέων και προς το τέλος του 4ου αι. αποτέλεσαν μια κλειστή, νομικά

13
καθορισμένη κοινωνική ομάδα. Τα μέλη της ομάδας αυτής έπρεπε να είναι μόνιμοι
πολίτες της πόλης και να κατέχουν μεσαία ή και μικρή ακίνητη περιουσία.

22.Ποιες ήταν οι υποχρεώσεις των βουλευτών των πόλεων.(133)

Μεριμνούσαν για την επισκευή έργων κοινής ωφέλειας, όπως υδραγωγείων,
οχυρώσεων, δημοσίων κτιρίων, για την καθαριότητα των δρόμων και των
αποχετεύσεων, για τη διοργάνωση θεαμάτων, για την επιτήρηση της αγοράς και για
κάθε έκτακτη κρατική υποχρέωση, όπως τη στρατολόγηση των στρατευσίμων κ.α.

23.Ποια ήταν η οικονομική και κοινωνική ζωή των πρωτοβυζαντινών

πόλεων.(134-135)
Οι πόλεις ως κέντρα συγκέντρωσης, μεταποίησης και εξαγωγής προϊόντων της
ενδοχώρας τους αποτελούσαν πόλους έλξης πολλών ανθρώπων. Η πόλη εξασφάλιζε
επιβίωση και διέθετε οργανωμένο σύστημα για την κάλυψη βασικών βιοτικών
ανέσεων και παρείχε διασκεδάσεις στους κατοίκους της.

24.Ποιοι παράγοντες διατάραξαν την ομαλή πορεία της ακμάζουσας αστικής ζωής
των πρωτοβυζαντινών πόλεων.(136-137)
Βασική αιτία οι ξένες καταστροφικές επιδρομές. Απρόσμενες συμφορές όπως
ξηρασίες, σεισμοί, εξάπλωση ασθενειών. Η βία στις πόλεις, που κατέληγε σε
πυρπολήσεις πόλεων και σφαγές αθώων πολιτών. Οι πολεμικές επιχειρήσεις ήταν η
χαριστική βολή καθώς οι εξασθενημένες πόλεις δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν
πλέον τον εχθρό.

25.Ποιός ήταν ο οικιστικός χαρακτήρας των πόλεων κατά την περίοδο των
σκοτεινών χρόνων 7ος αι.- μέσα 9ου αι.(139-140)
Μια τυπική πόλη της εποχής της παρακμής της αστικής ζωής αποτελούνταν από έναν
οχυρωμένο χώρο, η έκταση του οποίου κάλυπτε ένα μικρό μόνο μέρος του αρχικού
οικοδομικού ιστού της πρώιμης πόλης. Τα τείχη χτίζονταν από τα ερείπια
προγενέστερων κτιρίων. Τα δημόσια κτίρια ήταν είτε εγκαταλελειμμένα είτε
χρησιμοποιούταν από καταπατητές. Οι εκκλησίες έχασαν την παλαιά τους οντότητα.
Τα σπίτια ήταν μικρά και προχειροκατασκευασμένα, τα παλιά υδραγωγεία ήταν εκτός
λειτουργίας.

26.Ποιοι ήταν οι λόγοι που βοήθησαν στην ανάκαμψη των πόλεων μέσα 9 ου αι.-
1204.(141)
Η αύξηση του πληθυσμού, η βελτίωση των συνθηκών ζωής, η άνθηση εμπορικών και
βιοτεχνικών δραστηριοτήτων.

27.Ποιος ήταν ο οικιστικός χαρακτήρας των ακμαζόντων πόλεων.(141-142)

Δεν υπήρχε συγκεκριμένος σχεδιασμός των πόλεων, αυτές προέκυψαν από της
συνθήκες και τις ανάγκες της καθημερινής ζωής, χωρίς προβλέψεις για συγκροτημένη
πολεοδομική παρέμβαση. Μόνο οι οχυρώσεις ακολουθούσαν καθορισμένο
σχεδιασμό. Δημιουργήθηκαν και αυξήθηκαν ιδιωτικά εμπορικά καταστήματα και
βιοτεχνικά εργαστήρια, τα οποία αναπτύσσονταν σε στενούς δρόμους ακόμα και σε
αυλές σπιτιών. Δεν υπήρχαν δημόσια λουτρά, θέατρα, αίθουσες συνεδριάσεων, ο
μόνος δημόσιος χώρος συγκέντρωσης ήταν η εκκλησία.

14
28.Τι κατάσταση επικρατούσε στη διοίκηση των πόλεων.(143)
Το σώμα των βουλευτών δεν υφίσταται πλέον. Ο ρόλος της Εκκλησίας
υποβαθμίστηκε στην άσκηση κοινωνικής πολιτικής λόγω της μείωσης των
οικονομικών της. Κατά τον 11ο αι. και 12ο αι. παρατηρούνται μορφές αυτοδιοίκησης
στις επαρχιακές πόλεις, αναφέρεται η ύπαρξη άρχοντα, ο οποίος εκλεγόταν ως
επικεφαλής τοπικού συμβουλίου (βουλευτήριον).

29.Ποια ήταν η οικονομική κατάσταση και η σύνθεση της κοινωνίας στις

ακμάζουσες πόλεις.(143)
Συγκεντρώνεται πληθυσμός διαφορετική κοινωνική και οικονομικής υπόστασης.
Καθορίζεται νέος τρόπος αστικής ζωής και κατανομή των δραστηριοτήτων και του
πλούτου. Αναβιώνει η μεσαία αστική τάξη , έμποροι, βιοτέχνες, επαγγελματίες έχουν
πλέον οικονομική άνεση και οι δραστηριότητές τους προδιαγράφουν την οικονομία
της πόλης. Μετακινείται πληθυσμός από την ύπαιθρο στην πόλη και γίνεται
εγκατάσταση ξένων εμπόρων σ’ αυτές.

30.Τι κατάσταση επικρατούσε στη βυζαντινή πόλη της υστεροβυζαντινής περιόδου

13ος -15ος αι.(145)
Παρουσιάστηκε συρρίκνωση των πόλεων, η διαφοροποίηση των οικονομικών
συνθηκών οδήγησε σε αναδιανομή του πλούτου προς όφελος των πλούσιων
αριστοκρατών και των Ιταλών εμπόρων που διέμεναν στο χώρο της Βυζαντινής
Αυτοκρατορίας, καθώς και σε ταυτόχρονη εξαθλίωση των καλλιεργητών της γης.

31.Ποιοι παράγοντες προκάλεσαν δημογραφικό και οικονομικό μαρασμό στις

πόλεις της υστεροβυζαντινής περιόδου.(145)
Η πολιτική κατάτμηση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μετά το 1204, οι συνεχείς
εχθροπραξίες στις βαλκανικές και μικρασιατικές χώρες, η ραγδαία εξάπλωση της
πειρατείας στις ελληνικές θάλασσες.

32.Ποια ήταν η οικιστική διαμόρφωση των υστεροβυζαντινών πόλεων.(145)

Οι πόλεις χαρακτηρίζονται από στενότητα χώρου, καθώς οικοδομούνται και
αναπτύσσονται σε σημεία όπου η φυσική διαμόρφωση του εδάφους διευκολύνει την
άμυνα. Χωρίζονται σε άνω και κάτω πόλη. Στην άνω συνήθως κατοικούσαν οι
πλουσιότεροι πολίτες, αποτελούσε το διοικητικό κέντρο της πόλης και στο
ασφαλέστερο σημείο της βρισκόταν η ακρόπολη. Στην κάτω πόλη κατοικούσαν τα
αστικά μεσαία στρώματα, εκεί ασκούνταν οι κύριες οικονομικές, πνευματικές,
θρησκευτικές δραστηριότητες, εκεί βρίσκονταν η αγορά, οι κυριότερες εκκλησίες, το
λιμάνι.

33.Ποια ήταν η διοικητική δομή των υστεροβυζαντινών πόλεων.(147)

Παρατηρείται αυξημένη πολιτική και διοικητική αυτονομία. Με τη συρρίκνωση του
βυζαντινού κράτους κάνουν την εμφάνισή τους οι δεσπότες που κυβερνούσαν
περιοχές της αυτοκρατορίας, γεωγραφικά αποκομμένες ή απομακρυσμένες από την
Κωνσταντινούπολη, που είχαν ως κέντρο σημαντικές πόλεις όπως τον Μυστρά ή τη
Θεσσαλονίκη. Την ίδια περίοδο η εξουσία των περισσότερων επαρχιακών πόλεων
ήταν στα χέρια ισχυρών τοπικών αριστοκρατικών οικογενειών, οι οποίες έλεγχαν
τόσο τη διακυβέρνηση όσο και την οικονομία της περιοχής.

15
34.Τι κατάσταση επικρατούσε στην κατανομή και εκμετάλλευση της γης κατά την
πρώιμη περίοδο.(151)
Υπερίσχυε η μεγάλη ιδιοκτησία έναντι της μικρής. Μεγάλοι ιδιοκτήτες ήταν το
κράτος, ο αυτοκράτορας, οι πόλεις, η Εκκλησία και ορισμένοι ιδιώτες, όπως
υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι της Εκκλησίας, του κράτους και του στρατού. Υπήρχαν
βέβαια και οι μικροί και μεσαίοι ιδιοκτήτες, που έπαιζαν σημαντικό ρόλο στην
αγροτική οικονομία.

35.Τι ήταν οι κωμαρχίες.(151)

Ήταν αγροτικές κοινότητες ανεξάρτητων αγροτών.

36.Τι συνέπειες επήλθαν στο καθεστώς της έγγειας ιδιοκτησίας με την εισβολή των
Αράβων τον 7ο αι.(151)
Χάθηκαν περιοχές όπου κυριαρχούσε η μεγάλη ιδιοκτησία, η καλλιέργεια της γης
καθιερώθηκε ως ο κύριος παράγοντας οικονομικής δραστηριότητας και απαιτούσε
αλλαγή στις αγροτικές σχέσεις και στη ρύθμιση των κανόνων διανομής της γης. Η
εποικιστική πολιτική του βυζαντινού κράτους καθώς και η θέσπιση των θεμάτων
αποτέλεσαν βασικούς παράγοντες στην εξέλιξη της κατανομή της γης.

37.Ποιος είχε την κατοχή γης κατά την πρώιμη μεσοβυζαντινή περίοδο, 7ο έως 9ο
αι.(152)
Η μικρή και η μεσαία περιουσία των ανεξάρτητων καλλιεργητών- ιδιοκτητών
αποτελούσε την κύρια μορφή κατοχής γης.

38.Τι ήταν ο Γεωργικός Νόμος.(153)

Κώδικας των αρχών του 8ου αι. που ενσωμάτωνε σχετικές με τη γεωργία
νομοθετημένες διατάξεις.

39.Ποια ήταν η μορφή του αγροτικού κατεστημένου από τα μέσα του 9ου και όλη τη
διάρκεια του 10ου αι.(152)
Η ισορροπία ανάμεσα στην μικρή και τη μεγάλη ιδιοκτησία ανατρέπεται. Το αγροτικό
κοινοτικό σύστημα, οι ελεύθερες κοινότητες των ανεξάρτητων μικρών και μεσαίων
καλλιεργητών διατηρείται αλλά η συνεχής αύξηση της μεγάλης ιδιοκτησίας απειλεί
σοβαρά τη συνοχή τους. Είναι η περίοδος που υπερισχύουν οι δυνατοί.

40.Τι επικρατούσε στα χρόνια των Κομνηνών, όσον αφορά τη γαιοκτησία.(153)

Η μεγάλη ιδιοκτησία αποτέλεσε την κύρια μορφή κατοχής τη γης, χωρίς αυτό να
σημαίνει εξαφάνιση της μεσαίας και μικρής περιουσίας.

41. Τι κατάσταση επικρατούσε στην κατανομή και εκμετάλλευση της γης κατά την
ύστερη βυζαντινή περίοδο.(153)
Η νίκη των μεγαλογαιοκτημόνων είναι πλήρης. Τη γεωργική παραγωγή νέμονται κατ’
αποκλειστικότητα οι μεγάλοι ιδιοκτήτες και η δυσαρέσκεια των αγροτών είναι
μεγάλη. Η Εκκλησία και οι μεγάλοι γαιοκτήμονες, που για αιώνες ανταγωνίστηκαν
την κεντρική εξουσία, βγήκαν από την πάλη ενισχυμένοι σε βάρος των μικρομεσαίων
ιδιοκτητών. Η αγροτική τάξη, εξαντλημένοι από τα οικονομικά βάρη, κινδύνευσε να
σβήσει από τον κοινωνικό χάρτη της εποχής.

16
42.Τι ήταν η αγγαρεία.(153)
Οι πάροικοι κατέβαλλαν στον μεγαλογαιοκτήμονα φόρους και του παρείχαν εργασία
χωρίς αμοιβή.

43.Με ποιους τρόπους γινόταν η φορολογία της αγροτικής παραγωγής.(154)

Με την άμεση φορολογία από την έγγεια ιδιοκτησία, με ταξικούς και ειδικούς
επαγγελματικούς φόρους.
Με την έμμεση φορολογία, οι τελωνιακοί φόροι διακίνησης εμπορευμάτων μέσα και
έξω από την αυτοκρατορία, οι φόροι που βάρυναν μεταβιβάσεις ακινήτων,
αγοραπωλησίες κ.α.

44.Ποιο φορολογικό σύστημα υιοθετήθηκε κατά την πρώιμη βυζαντινή

περίοδο.(154)
Ακολουθήθηκαν οι μεταρρυθμίσεις του Διοκλητιανού. Το σύνολο των φορολογικών
υποχρεώσεων ενός αγροκτήματος ή μιας περιοχής καθοριζόταν βάσει υπολογισμού
της γης, της αυτόνομης, εξαρτημένης και δουλής ανθρώπινης εργασίας και την
εργατικής δύναμης των ζώων.

45.Τι ήταν οι μονάδες ζύγον και κεφαλή.(154)

Μονάδες που χρησιμοποιούσαν για να υπολογίσουν το φόρο που έπρεπε να
πληρώσουν οι φορολογούμενοι. Η ζύγον αφορούσε τη γη και η κεφαλή τα ζώα.

46.Ποιοι ήταν οι βασικοί άμεσοι αγροτικοί φόροι της πρώιμης περιόδου.(154)

• Η αννώνα, βάρυνε τους πληθυσμούς που ζούσαν από την καλλιέργεια της γης
και συνίστατο στην καταβολή στο κράτος τμήματος της παραγωγής ή και
χρηματικού ποσού. Αντιμετωπιζόταν η συντήρηση του στρατού, ο
ανεφοδιασμός των πόλεων σε είδη διατροφής.
• Αννωνικές εισφορές, φόροι που προορίζονταν για την κάλυψη εξόδων
στρατιωτικής ενδυμασίας και εξάρτυσης, για την κάλυψη στρατιωτικών
αναγκών σε ίππους και για τη κάλυψη εξόδων για επιστράτευση στρατιωτών
και τη συντήρησή τους.

47.Ποιο ήταν το φορολογικό καθεστώς της αγροτικής παραγωγής κατά τη

μεσοβυζαντινή περίοδο.(154)
Ο υπολογισμός των αγροτικών φόρων ακολουθούσε τις παραμέτρους της ποιότητας
του εδάφους, της γεωμορφολογίας, του είδους καλλιέργειας, τα υποζύγια και το
ανθρώπινο προσωπικό.

48.Τι ήταν οι μόδιοι.(154)

Μονάδα μέτρησης που προσαρμοζόταν κατά περίπτωση σε μονάδα ανάλογη της
ποιότητα του χωραφιού.

49.Ποιοι ήταν οι βασικοί άμεσοι αγροτικοί φόροι κατά τη μεσοβυζαντινή

περίοδο.(155)
• Ο έγγειος φόρος ή δημόσιος κανών ή δημόσιον
• Το καπνικόν, κεφαλικός φόρους που επιβάρυνε τα νοικοκυριά, τις οικογένεις
των χωρικών
• Τα παρακολουθήματα, συμπληρωματικοί φόροι για την κάλυψη έκτακτων
αναγκών.

17
 • Επήρειες ή αγγαρείες, έκτακτες εισφορές, άλλοτε σε χρήμα, άλλοτε σε
υπηρεσία, άλλοτε σε είδος.

50.Τι ήταν οι κουφισμοί.(155)

Τύπος απαλλαγής φόρου, αφορούσε προσωρινή και μερική μείωση φόρου σε
περίπτωση που ο ιδιοκτήτης ή ο καλλιεργητής απομακρυνόταν δικαιολογημένα για
κάποιο χρόνο από την έκταση που καλλιεργούσε.

51.Τι ήταν οι εξκουσσείαι.(155)

Τύπος απαλλαγής φόρου από τις έκτακτες επιβαρύνσεις και παραχωρούνταν στην
Εκκλησία, σε ιδρύματά της και σε ορισμένους ιδιώτες.

52.Τι ήταν η επιβολή απόρων.(155)

Καταβολή φόρου για χέρσες εκτάσεις, άπορα.

53.Τι ήταν τα ιδιόστατα.(155)

Μεγάλα αγροκτήματα που ανήκαν σε μεγαλογαιοκτήμονες ή στην Εκκλησία. Δεν
υπάγονταν σε συγκεκριμένη φορολογική αγροτική κοινότητα και αποτελούσαν
ξεχωριστές φορολογικές μονάδες. Οι ιδιοκτήτες τους απαλλάσσονταν από τη
συλλογική φορολογική ευθύνη, την επωμίζονταν μόνο όσοι είχαν απομείνει στην
αρχική κοινότητα, συνήθως οι μικροϊδιοκτήτες.

54.Τι ήταν το κανίσκιον.(156)

Δώρα σε είδος ή χρήμα που όφειλαν να προσφέρουν οι πάροικοι στους
μεγαλογαιοκτήμονες.

55.Ποιες ήταν οι κατηγορίες του αγροτικού βυζαντινού κόσμου.(157)

• Οι ελεύθεροι καλλιεργητές, μικροί και μεσαίοι, γαιοκτήμονες που
διατηρούσαν οικογενειακές καλλιέργειες και οργανώνονταν σε κοινότητες,
κώμες ή χωρία.
• Οι εξαρτημένοι γεωργοί, καλλιεργούσαν τα κτήματα των
μεγαλογαιοκτημόνων.

56.Σε ποιες κατηγορίες χωρίζονταν οι εξαρτημένοι γεωργοί.(157)

1. Στους ελεύθερους ενοικιαστές ή μισθωτούς, ενοικιαστές κτημάτων με
ορισμένο ενοίκιο σε χρήμα ή ποσοστό επί της παραγωγής
2. Στους δουλοπάροικους, δεσμευμένους από γενιά σε γενιά με
μακροχρόνια συμβόλαια, που κατέληγαν να έχουν όρους ανάλογους με
αυτούς των ελεύθερων ενοικιαστών
3. Στους εναπόγραφους, δούλους στα κρατικά και αυτοκρατορικά
κτήματα αλλά και σε αυτά των μαγαλογαιοκτημόνων.

57.Τι ήταν η εμφύτευση.(157)

Παραχώρηση από το κράτος, την Εκκλησία ή από ιδιώτες ακαλλιέργητης έκτασης. Ο
εμφυτευτής αναλάμβανε την υποχρέωση να αξιοποιήσει τη γη, να καταβάλλει στον
ιδιοκτήτη ένα ποσό ετησίως και να πληρώνει στο κράτος τον έγγειο φόρο.

58.Ποιες ήταν οι τεχνικές καλλιέργειας.(157)

Συνεχή οργώματα της γης, αγρανάπαυση και καλλιέργεια με δίχρονες εναλλαγές, το
πότισμα.

18
59.Τι εργαλεία χρησιμοποιούσαν στην καλλιέργεια.(157)
Αξίνα, τσαπί, λισγάρι, διχαλωτό σκαλιστήρι, σκαπάνη, τσεκούρι, αλέτρι, λικμητήρ=
είδος φτυαριού που ξεχώριζε το στάρι από το άχυρο στο αλώνι, δρεπάνι, κλαδευτήρι.

60.Τι προϊόντα καλλιεργούσαν.(157)

Σιτηρά, ελιές, αμπέλι, λινάρι, βαμβάκι, σησάμι και είδη κηπουρικής.

61.Ποιες ήταν οι κατηγορίες των εργασιακών ομάδων στο χώρο της

βιοτεχνίας.(158)
• Οι συντεχνίες, επαγγελματικά σωματεία, αστικών επαγγελματιών στους
οποίους ανήκαν και ανεξάρτητοι ιδιοκτήτες κάθε είδους βιοτεχνικού
εργαστηρίου καθώς και ειδικευμένοι τεχνίτες πολύτιμων μετάλλων.
• Οι ανεξάρτητοι τεχνίτες
• Τα βασιλικά εργαστήρια, οι δραστηριότητές τους κάλυπταν κρατικές και
ειδικότερα αυτοκρατορικές ανάγκες. Τα μέλη τους ήταν μισθωτά και ανήκαν
σε διάφορες επαγγελματικές κατηγορίες, κατασκευαστές πολεμικού
εξοπλισμού, κοσμημάτων, υφαντουργοί, βαφείς μεταξιού,

62.Τι ήταν οι κογχυλευταί.(158)

Αυτοί που επεξεργάζονταν την πορφύρα

63.Τι ήταν οι μονετάριοι.(158)

Οι χαράκτες των νομισμάτων

64.Αναφέρατε τομείς της βυζαντινής βιοτεχνίας που αναπτύχθηκαν.(158-160)

Βιοτεχνία υφασμάτων, μεταξιού, η ταπητουργία, η βαφή των υφασμάτων.
Η βαριά βιοτεχνία, ναυπηγεία, μεταλλουργία, οπλουργία.

65.Τι ήταν τα κωλυόμενα ή κεκωλυμένα προϊόντα.(159)

Τα προϊόντα που απαγορευόταν η ελεύθερη εξαγωγή τους.

66.Ποιο ήταν το κύριο χαρακτηριστικό της πολιτικής του βυζαντινού κράτους σε

θέματα εμπορίου.(160-161)
Ο περιορισμός της ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Οργανώθηκαν έτσι υποχρεωτικά
σωματεία εμπόρων και βιοτεχνών. Οι απαιτήσεις του κράτους από τα επαγγελματικά
σωματεία καθορίζονταν από διάφορους παράγοντες.
Βασικό κριτήριο αποτελούσε η αξιολόγηση της παροχής υπηρεσιών σε συνάρτηση με
τις γενικότερες αγοραστικές ανάγκες ή απαιτήσεις της αυλής.
Αυστηρές κυρώσεις, από χρηματικά πρόστιμα μέχρι διαγραφή από το σωματείο,
προβλέπονταν για όσους παρέβαιναν την επαγγελματική δεοντολογία και δεν
συμμορφώνονταν με τις ισχύουσες αγορανομικές διατάξεις.
Σε πολλές περιπτώσεις το κράτος καθόριζε τις τιμές των προϊόντων, ασκούσε έλεγχο
της διακίνησής τους και συχνά διατηρούσε το μονοπώλιο εμπορίας ορισμένων
προσοδοφόρων προϊόντων.

67.Επεξηγήστε τα παρακάτω επαγγέλματα.(160)

Βεστιοπράται και μεταξοπράται, έμποροι μεταξιού
Μυρεψοί, έμποροι αρωμάτων και καλλυντικών
Κηρουλάριοι, έμποροι κεριών
Σαλδαμάριοι, παντοπώλες

19
Μακελλάριοι, κρεοπώλες μοσχαρίσιου κρέατος
Ιχθυοπράται, ψαροπώλες

68.Ποιος ήταν ο χαρακτήρας των βυζαντινών εμπορικών επιχειρήσεων.(162)

• Η περιορισμένη παρουσία μεγάλων εμπορικών επιχειρήσεων
• Ο γεωγραφικός περιορισμός της εμπορικής δραστηριότητας και ο
κατακερματισμός των ανταλλαγών σε τοπικές αγορές.

69.Αναπτύξτε συνοπτικά την εξέλιξη του εμπορίου κατά τους βυζαντινούς

χρόνους.(163-165)
Η αστική και δημογραφική κρίση του 7ου αι. επηρέασε το εμπόριο αρνητικά.
Η άνοδος της αστικής ζωής στο προσκήνιο τον 9ο αι. και 10ο αι. είχε ως συνέπεια την
εξέλιξή του δίνοντας ζωή στις τοπικές αγορές και ώθηση του εξωτερικού εμπορίου.
Τους 11ο και 12 αι. η επέκταση των αστικών κέντρων, η έντονη εμφάνιση των
Βενετών και δυτικών εμπόρων οδήγησαν στην ακμή της οικονομικής
δραστηριότητας.

70.Τι ήταν ο σόλιδος.(165)

Το βυζαντινό χρυσό νόμισμα, το δολάριο του Μεσαίωνα.

71.Γιατί το χρυσό βυζαντινό νόμισμα υπόκειντο σε περιορισμό διακίνησής

του.(166)
Για την επίτευξη κερδοφόρων διακρατικών εμπορικών συναλλαγών προς όφελος του
κράτους.
Για την αποδυνάμωση της ιδιωτικής πρωτοβουλίας και της ανεξέλεγκτης χρηματικής
δραστηριότητας.

72.Ποιες οι επιπτώσεις σε περίπτωση παραχάραξης και κιβδηλοποιίας του

νομίσματος.(166-167)
Η πρακτική του ψαλιδίσματος της περιφέρειας του νομίσματος επέσυρε την ποινή
του θανάτου.
Η κιβδηλοποιία εξισωνόταν με παράπτωμα της εσχάτης προδοσίας και είχε ανάλογες
ποινές.
Σύμφωνα με διαφορετικούς νόμους επιβαλλόταν η ποινή της πυράς, το κόψιμο των
χεριών.
Στην περίπτωση του χάλκινου νομίσματος οι ποινικές επιπτώσεις είχαν ηπιότερο
χαρακτήρα.

73.Που γινόταν η παραγωγή του βυζαντινού νομίσματος.(167)

Τα χάλκινα νομίσματα παράγονταν σε όλα τα νομισματοκοπεία, τα χρυσά μόνο στην
πρωτεύουσα κάθε μεγάλης διοικητικής περιφέρειας.

74.Τι σήμαινε η ένδειξη CONOB πάνω στους χρυσούς σόλιδους.(168)

CON ήταν η τα τρία πρώτα γράμματα της λέξης Κωνσταντινούπολη και OB από την
λέξη οβρύζον δηλαδή νόμισμα καθαρόν.

20
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2
Ενότητα 2.1
Επισκόπηση της βυζαντινής εκκλησιαστικής ιστορίας

1.Τι σημαίνει καισαροπαπισμός.(209-210)

Η εκατέρωθεν ανάμειξη εκκλησίας και πολιτικής σε ζητήματα εκκλησιαστικά ή
πολιτικά. Το φαινόμενο ανάμιξης της κοσμικής εξουσίας στα εκκλησιαστικά
πράγματα.

2.Ποιο ήταν το θέμα των ερίδων γύρω από το δόγμα του χριστιανισμού.(210)
Το θέμα ήταν ποια είναι η φύση ενός από τα πρόσωπα της Τριάδας, Πατήρ, Υιός και
Άγιο Πνεύμα, ή η σχέση μεταξύ τους.

3.Ποια ήταν η προέλευση των δογματικών ερίδων και σε τι αναφέρονταν.(211)

1. Η πρώτη είχε δογματικές καταβολές και αναφερόταν στην έννοια της μιας και
καθολικής πίστης, τη μοναδικότητα της ορθοδοξίας. Ως αποκαλύψεως
αλήθεια, η χριστιανική θρησκεία δεν επιτρέπει την πολυφωνία στο δόγμα
2. Η δεύτερη ήταν συνέπεια συγκεκριμένων πολιτισμικών συγκυριών του 4ου αι.
και αναφερόταν στην υιοθέτηση της ελληνικής παιδείας από τους χριστιανούς
και την καλλιέργεια της ρητορικής και της φιλοσοφίας, στοιχείων που
προσδίδουν νέο πρόσωπο στη χριστιανική σκέψη. Κάθε μορφωμένος
άνθρωπος της εποχής έπρεπε να αρθρώνει λογικά της αντιλήψεις και τους
στοχασμούς του, να εξασκηθεί στην τέχνη του λέγειν και του διαλέγεσθαι.

4.Πως αντιμετωπίστηκαν από την Εκκλησία οι έριδες.(211)

Με την σύγκλιση, από τον αυτοκράτορα, οικουμενικών συνόδων. Συνεδρίαζαν
εκκλησιαστικοί εκπρόσωποι από όλες τις επαρχίες της αυτοκρατορίας. Η διάρκειά
της μπορεί να κρατούσε και πέρα από ένα ολόκληρο έτος, με διάφορες συνεδρίες, που
εξέταζαν χωριστά ένα ορισμένο δογματικό ή άλλο ζήτημα. Όπως ένα δικαστήριο,
κάθε ενδιαφερόμενος προσκόμιζε τεκμήρια αλήθειας, συνήθως τα κείμενα της Αγίας
Γραφής ή των χριστιανών Πατέρων, επακολουθούσε συζήτηση και ανταλλαγή
απόψεων και στο τέλος η σύνοδος αποφάσιζε. Οι συζητήσεις και οι αποφάσεις
δημοσιεύονταν στα πρακτικά. Συχνά η σύνοδος θέσπιζε κανόνες για θέματα
κανονικού δικαίου και κοινωνική συμπεριφοράς.

5.Τι κήρυττε ο Άρειος,( η αρειανική διδασκαλία).(212)

Ο Υιός του Θεού δεν είναι ίσος με τον Πατέρα, αλλά κτίσμα του, δημιούργημά του,
αμφισβητούσε τη θεία φύση του Χριστού.

6.Τι αποφασίστηκε στην Α’ Οικουμενική σύνοδο.(212)

Καταδικάστηκε η αρειανική διδασκαλία και διακηρύχθηκε το δόγμα του ομοουσίου
μεταξύ του Πατρός και του Υιού, που διατυπώθηκε στο Σύμβολο της Πίστεως, που
εξέδωσαν οι επίσκοποι στη Νίκαια την 20η Μαΐου το 325.

7.Γιατί χαρακτηρίζετε ως τριαδολογική αίρεση ο αρειανισμός.(213)

Γιατί το ζήτημα που θέτει αναφέρεται στη σχέση μεταξύ των προσώπων της αγίας
Τριάδας.

21
8.Τι ονομάζετε μοναχισμός.(213)
Λαϊκοί που αποζητούσαν τη χαμένη αγνότητα των αποστολικών χρόνων. Άνθρωποι
από όλα τα κοινωνικά στρώματα, ταπεινής ή ευγενούς καταγωγής, άφησαν τη ήρεμη
ή ταραγμένη ζωή τους για να αποσυρθούν στην έρημο. Αλλά ακόμα και πόρνες ή
ληστές μπορούσαν να ασπαστούν τον μοναχικό βίο περνώντας έτσι από τον κόσμο
της αμαρτίας στον δρόμο της αρετής.

9.Πότε εμφανίστηκε ο μοναχισμός.(213)

Αν και έλαβε διαστάσεις τον 4ο αι. οι καταβολές τους πρέπει να είναι αρχαιότερες,
καθώς μαρτυρούνται στην Αίγυπτο ερημίτες από τα μέσα του 3ου αι. μ.Χ.

10.Αναφέρατε μορφές του μοναχισμού και τους κύριους αντιπροσώπους

αυτών.(214)
Ο αναχωρητικός, πατέρας του οποίου θεωρήθηκε ο Αντώνιος, που έζησε το
μεγαλύτερο διάστημα της ζωής του σε συνθήκες απομόνωσης, προσευχής και
νηστείας.
Ο κοινοβιακός, ιδρυτής του οποίου θεωρήθηκε ο Παχώμιος. Οργάνωσε το πρώτο
μοναστικό κοινόβιο στην Άνω Αίγυπτο, προσευχή και τράπεζα απαιτούσαν την από
κοινού συμμετοχή, ενώ κάθε μοναχός ήταν επιφορτισμένος με κάποιο διακόνημα,
συνήθως χειρωνακτική εργασία. Άξονας συνοχής της κοινοβιακής ζωής ήταν η
υπακοή στον ηγούμενο.

11.Τι υποστήριζε ο Νεστόριος.(214)

Πως η Μαρία δεν ήτα θεοτόκος αλλά χριστοτόκος.

12.Τι υποστήριζαν οι αλεξανδρινοί.(215)

Πως οι δύο φύσεις του Χριστού συνενώθηκαν μετά την ενσάρκωση σε μία, τη θεία.

13.Τι οδήγησε στο πρώτο σχίσμα.(215)

Η ύπαρξη του διφυσιτισμού και του μονοφυσιτισμού και η δημοσίευση του
Ενωτικού, με σκοπό να ικανοποιήσει και τις δύο πλευρές, επέφερε εντονότερες
αντιπαραθέσεις οδηγώντας στο πρώτο σχίσμα που διάρκησε τριάντα χρόνια από το
485-518.

14.Ποια ήταν η προσπάθεια του Ιουστινιανού υπέρ της ορθοδοξίας.(215-216)

Η επιβολή θρησκευτική ομοιομορφίας .Στο βασικό του νομοθέτημα, τον
Ιουστινιάνειο Κώδικα, ορίζεται ότι όσοι δεν ακολουθούν την καθολική και
αποστολική εκκλησία και τη ορθόδοξη πίστη, οι αιρετικοί, οι Ιουδαίοι και οι
ειδωλολάτρες, δεν επιτρέπεται ούτε να γίνουν υπάλληλοι του κράτους ούτε να
τιμηθούν με οιοδήποτε αξίωμα, αλλά ούτε κάτω από το κάλυμμα οιασδήποτε μορφής
διδασκαλίας να παρασύρουν στο λάθος τους τις αφελείς ψυχές.

15.Τι ήταν η Πενθέκτη.(216-217)

Σύνοδος, γνωστή και ως η εν Τρούλλω σύνοδος. Οι κανόνες της ρύθμιζαν διάφορα
ζητήματα εκκλησιαστικής τάξης και αποτύπωναν το μεταβατικό στάδιο ενός
ολόκληρου τρόπου κοινωνικής ζωής. Καταδίκαζαν μια σειρά από ειδωλολατρικά
έθιμα που είχαν επιβιώσει τα χρόνια εκείνα και διατυπώνονται πολλές από τις
αντίθετες αντιλήψεις δυτικής και ανατολικής Εκκλησίας.

22
16.Τι ονομάστηκε Φωτίειο σχίσμα.(219)
Η καταδίκη της ρωμαϊκής διδασκαλίας για την και εκ του Υιού (filioque) εκπόρευση
του Αγίου Πνεύματος.

17.Τι ήταν ο βυζαντινός ουμανισμός.(219)

Το νέο ενδιαφέρον των βυζαντινών λογίων για του συγγραφείς και τα έργα της
κλασικής και ελληνιστικής αρχαιότητας, που εκδηλώνεται την περίοδο ακμής της
δυναστείας των Μακεδόνων 867-1025.

18.Ποια ζητήματα οδήγησαν στο οριστικό σχίσμα το 1054.(220)

Το ζήτημα του filioque, η διαφορετική αντιμετώπιση ορισμένων ζητημάτων της
εκκλησιαστικής ζωής, όπως η ρωμαϊκή νηστεία του Σαββάτου, ο γάμος των
ορθόδοξων ιερέων, η χρήση του ενζύμου άρτου στη Θεία Ευχαριστία από τη
βυζαντινή Εκκλησία και αζύμου από τη δυτική.

19.Τι αντιπροσώπευε η ησυχαστική θεωρία.(220)

Την επιζώσα παράδοση των μοναχών της Ανατολής, που αποσείοντας κάθε κοσμική
φροντίδα αποβλέπουν μονάχα στην ένωση κα θέα του θεού.

20.Που έγιναν οι Οικουμενικοί σύνοδοι και με ποια ζητήματα ασχολήθηκαν σε

καθεμία από αυτές.(212-220)
• Α’ έγινε στην Νίκαια, αρειανισμός
• Β’ έγινε στην Κωνσταντινούπολη, Μακεδόνιος
• Γ’ έγινε στην Έφεσο, νεστοριανισμός
• Δ’ έγινε στη Χαλκηδόνα, μονοφυσιτισμός
• Ε’ έγινε στην Κωνσταντινούπολη, Τρία Κεφάλαια
• ΣΤ’ έγινε στην Κωνσταντινούπολη, μονοθελητισμός
• Ζ’ έγινε στην Νίκαια, εικονομαχία

23
Ενότητα 2.2
Οι πηγές για τη μελέτη της εκκλησιαστικής ζωής και ιστορίας στο βυζάντιο

1.Τι ήταν τα αγιολογικά κείμενα.(226)

Ήταν κείμενα σχετικά με τη ζωή, τη διδασκαλία και τις δραστηριότητες των αγίων. Σ’
αυτά υπάγονταν τα Μαρτύρια, τα Εγκώμια, οι Βίοι αγίων, οι Συλλογές θαυμάτων, τα
Αποφθέγματα των Πατέρων της Ερήμου και οι Ψυχωφελείς ιστορίες.

2.Ποιο ήταν το περιεχόμενο του κάθε αγιολογικού κειμένου.(226)

• Τα Μαρτύρια, δραματικές αφηγήσεις των δοκιμασιών που υφίστανται
χριστιανοί από αλλόθρησκους ή αιρετικούς για χάρη της πίστης τους
• Τα Εγκώμια, πανηγυρικοί λόγοι που διέπονται σε σημαντικό βαθμό από τις
επιταγές και τους κανόνες της ρητορικής.
• Οι Βίοι αγίων, βιογραφίες προσώπων ιερών που καταγράφουν τη θαυμαστή
επίγειά τους πολιτεία. Προέρχονται συνήθως από τη γραφίδα μαθητή του
βιογραφούμενου προσώπου, σκοπός του η διάσωση των όσων θαυμαστών
πραγματοποίησε ένα ιερό πρόσωπο στη ζωή του και η διάδοση της λατρείας
του.
• Οι Συλλογές θαυμάτων, μικρές ιστορίες θεραπείας ή σωτηρίας ανθρώπων από
κάποια αρρώστια ή κάποιο κακό ύστερα από θαυματουργή επέμβαση ενός
αγίου.
• Τα αποφθέγματα των Πατέρων και οι ψυχωφελείς διηγήσεις, προέρχονται
κυρίως από τον χώρο της ερήμου και είναι σύντομα αφηγηματικά ή διδακτικά
κείμενα ανεκδοτολογικού χαρακτήρα. Τα αποφθέγματα συγκεντρώθηκαν σε
συλλογές που ονομάζονται Πατερικά Η Γεροντικά. Οι ψυχωφελείς ιστορίες
σώζονται ως αυτόνομα κείμενα.

3.Ποιο ήταν το αντικείμενο της εκκλησιαστικής ιστοριογραφίας.(227)

Όλα τα γεγονότα και οι καταστάσεις που σημαδεύουν τον χριστιανικό κόσμο,
διωγμοί, σύνοδοι, συγκρούσεις ορθοδόξων και αιρετικών κ.α.

4.Τι ήταν τα κτητορικά Τυπικά.(227)

Καταρτιζόταν από του κρήτορες ή ιδρυτές των μοναστηριών, στα οποία ήθελαν να
προσδώσουν νομική υπόσταση και να τα εξοπλίσουν με εσωτερικό κανονισμό
σύμφωνα με τις προσωπικές του αντιλήψεις. Αποτύπωναν με λεπτομέρειες την
καθημερινότητα ενός βυζαντινού μοναστηριού και τα ήθη και έθιμα ολόκληρης της
βυζαντινής κοινωνίας.

5.Ποια ήταν τα σημαντικότερα Τυπικά.(227)

1. του άγιου Σάββα και είχε αποκλειστικά λειτουργικό περιεχόμενο
2. του αγίου Θεοδώρου Στουδίτη
3. της μονής της Ευεργέτιδος στην Κωνσταντινούπολη.

24
Ενότητα 2.3
Ο βίος των ασκητών στην έρημο

1.Τι ήταν η Λαυσαϊκή Ιστορία και το Λειμωνάριον.(230)

Δυο προσκυνητές, ταξιδιώτες κατέγραψαν τις εντυπώσεις τους από τα ασκητήρια και
τα μοναστήρια που επισκέφτηκαν, ο Παλλάδιος που έγραψε τη Λαυσαϊκή Ιστορία το
420 και ο Ιωάννης Μόσχος που έγραψε το Λειμωνάριον το 620.

2.Που εμφανίστηκε αρχικά ο μοναχισμός και γιατί.(231)

Εμφανίστηκε στην Αίγυπτο λόγο της έντονης θρησκευτικότητας του λαού. Οι τοπικές
κλιματικές αντιξοότητες έκαναν του Αιγυπτίους ανθεκτικούς και με μεγάλες αντοχές
στις φυσικές δυσκολίες. Η εναλλαγή πόλης και ερήμου, πολιτισμένου κόσμου και
ησυχίας της ερήμου, κοινωνικού και μοναστικού βίου, ήταν μια απόσταση πολύ
μικρή. Έτσι πολύ πιο εύκολα άνθρωποι μετακινούνταν σε τόπους όπου ο πολιτισμός
δεν τους είχε αγγίξει και μπορούσαν να απομονωθούν.

3.Ποες ήταν οι βασικές αλλαγές που υιοθετούσε ο άνθρωπος που ακολουθούσε

τον δρόμο του μοναχισμού.(232-235)
• Η ενδιαίτηση, η διαμονή σε καλύβα ή σπηλιά. Το κελί είτε φυσικό είτε
τεχνητό έπρεπε να βρίσκεται σε απόσταση ασφαλείας από τον κόσμο.
• Η ενδυμασία, απόρριψη της κοσμικής ενδυμασίας αποδοχή του μοναστικού.
Αγγελικό σχήμα, η μηλωτή από δέρμα προβάτου, η ζώνη, ο ανάλαβος
( επωμίδα, ωμοφόριο), και το κουκούλιον
• Η διατροφή, αυστηρή νηστεία, λιγοστή τροφή, κυρίως ψωμί και νερό,
λαχανικά, καρποί δέντρων, χόρτα και όσπρια.
3.Τι ήταν η ακηδία.(236)
Πειρασμός που απειλούσε νέους και παλαιούς μοναχούς, η στιγμιαία ή διαρκής
κατάσταση πλήξης, ανίας ή αποθάρρυνσης, που προκαλεί έλλειψη
αυτοσυγκέντρωσης ή νοήματος.

25
Ενότητα 2.4
Η ζωή των μοναχών στο κοινόβιο

1.Ποιο ήταν το πρώτο κοινοβιακό ίδρυμα.(238)

Ήταν στην Ταβέννησο, στο Νείλο, στην περιοχή της Θηβαϊδας και ιδρύθηκε από τον
Παχώμιο το 346.

2.Αναφέρατε κάποιες δουλειές και τους υπεύθυνους γι’ αυτές στα κοινοβιακά
μοναστήρια.(239)
Το μαγκίπειον ή αρτοκοπείον υπεύθυνος ήταν ο μάγκιψ ή ο αριστητήριος
Για τα ζώα ο κτηνίτης ή βορδονάριος
Για την τράπεζα ο τραπεζάριος
Για τις προμήθειες φαγητών ο ορειάριος ή κελαρίτης
Για τον ευπρεπισμό της εκκλησίας ο εκκλησιάρχης
Για τις λειτουργίες ο επιστημονάρχης
Για τη φύλαξη των σκευών της λατρείας ο σκευοφύλαξ
Για τα επίσημα έγγραφα της μονής ο χαρτοφύλαξ.

3.Ποια εκκλησία ονομαζόταν καθολικόν ή κυριακός ναός.(240)

Η εκκλησία που ήταν αφιερωμένη σε κάποιον άγιο και κατείχε κεντρική θέση στο
μοναστικό συγκρότημα.

4.Ποια ήταν η ιεραρχία στο μοναστικό κοινόβιο.(240)

Ο ηγούμενος ή αβάς προϊστατο δια βίου το μοναστήρι και ήταν ο πνευματικός
πατέρας όλων των μοναχών του. Ιεραρχικό τον ηγούμενο ακολουθούσε ο
δευτεράριος, ο βοηθός και υπεύθυνος σε οικονομικά και διοικητικά ζητήματα. Κοντά
σε αυτόν λόγο είχαν πάντα οι γέροντες μοναχοί.

5.Ποιοι ήταν οι τύποι της κοινοβιακής ζωής στο Βυζάντιο(240)

1. Τα κοινόβια, όπου οι μοναχοί ζουν και προσεύχονται από κοινού μέσα σε
οικήματα που τα προστατεύει ένα εξωτερικό τοίχος
2. Οι λαύρες, όπου οι μοναχοί ζουν μόνοι τους ή με ένα δυο μαθητές, σε κελιά ή
σπηλιές. Μόνο το Σάββατο ή την Κυριακή συγκεντρώνονται σε έναν κοινό
οίκο

6.Τι σήμαινε stabilaw loci στο μοναχισμό.(241)

Η σταθερή παραμονή, η πρόσδεση του μοναχού στο μοναστήρι.

7.Ποια χαρακτηρίζονταν ιδιόρρυθμα μοναστήρια.(241-242)

Τα μοναστήρια όπου ο μοναχός ακολουθούσε δικό του ρυθμό και ασκητικό
πρόγραμμα. Είχε τη δυνατότητα να διατηρεί ορισμένα περιουσιακά στοιχεία ή να
κερδίζει χρήματα από τη όποια εργασία του προκειμένου να προσπορίζεται την
τροφή και την ένδυσή του. Μπορούσε να τρώει μόνος του, εφόσον υπήρχε ηγούμενος
μπορούσε να έχει θητεία περιορισμένη και τέλος πλαισιωνόταν από μια ολιγαρχική
σύναξη στην οποία δεν συμμετείχαν όλοι οι μοναχοί.

26
Ενότητα 2.5
Ο βυζαντινός κλήρος

1.Ποιοι ονομάζονταν ιερωμένοι και ποιοι κληρικοί.(243)

Ιερωμένοι ήταν όσοι τελούσαν τα μυστήρια και κληρικοί όσου τους συνέδραμαν.

2.Ποιες ήταν οι αρμοδιότητες του επισκόπου σε μια πόλη.(244)

Είναι ο πνευματικός καθοδηγητής του χριστιανικού ποιμνίου. Είναι ο προστάτης κάθε
αδικημένου, αρμόδιος για ένα σωρό σπουδαία και τετριμμένα ζητήματα που αφορούν
την περιοχή της δικαιοδοσίας του.

3.Τι ήταν η audentia episcopalis.(244)

Το επισκοπικό δικαστήριο. Οι επίσκοποι είχαν το δικαίωμα να δικάζουν υποθέσεις
ιδιωτικού δικαίου, κυρίως διαφορές οικογενειακού και κληρονομικού δικαίου.

4.Βασικά χαρακτηριστικά των επισκόπων.(244)

Συνήθως ήταν άγαμος, ο πιο μορφωμένος άνθρωπος σε ένα τόπο, σπουδαίοι
θεολόγοι, άνθρωπο πεπαιδευμένοι που μπορούσαν να αντιπαραταχθούν στους
πνευματικούς τους αντιπάλους, εθνικούς ή αιρετικούς.

5.Βαθμοί της ιεροσύνης και κύριες λειτουργίες τους..(245-246)

Οι πρεσβύτεροι( από 30 ετών) γνώστες της πίστης και των ιερών κανόνων όπως και η
άμεμπτη ηθική τους. Οι διάκονοι(από 25 ετών) είχαν βοηθητική συμμετοχή στα
μυστήρια του βαπτίσματος και της θείας ευχαριστίας, συνέδραμαν στιες
φιλανθρωπικές δραστηριότητες της Εκκλησίας ή εκτελούσαν χρέη γραμματέα του
επισκόπου.
Οι υποδιάκονοι .(από 20 ετών) συνέδραμαν στη εκτέλεση των καθηκόντων του
διακόνου, στέκονταν στην πύλη κατά την έξοδο των κατηχουμένων ή ετοίμαζαν τα
ιερά σκεύη κα άναβαν τα καντήλια στο ιερό. Οι αναγνώστες διάβαζαν από τον
άμβωνα τις περικοπές από τις επιστολές της Καινής Διαθήκης.
Οι διακόνισσες( αρχικά μέχρι τα 60 έτη αργότερα μέχρι τα 40) είχαν βοηθητικά
καθήκοντα, βάπτισμα γυναικών.
Όλοι οι παραπάνω δικαιούντουσαν απαλλαγή από τη φορολογία, τη στρατιωτική
υπηρεσία και άλλα δημόσια καθήκοντα. Απαγορευόταν η ανάμιξή τους σε εμπορικές
ή άλλες οικονομικές δραστηριότητες και η συμμετοχή τους σε πόλεμο.

27
Ενότητα 2.6
Η λατρευτική ζωή των πιστών στην πόλη και στην ύπαιθρο

1.Ποια ήταν μορφή των εορτών και των πανηγύρεων.(249)

Οι εορτές είχαν περισσότερο θρησκευτικό χαρακτήρα ενώ η πανήγυρις κοινωνικό.
Οι εορτές διαχωρίζονταν σε ακίνητες, όταν ήταν σταθερή η ημερομηνία τους και
κινητές όταν μεταβάλλονταν.
Δεσποτικές ήταν αυτές που αφορούσαν τον Χριστό και θεομητορικές αυτές που
αφορούσαν τη Θεοτόκο.

2.Τι ήταν η λιτή.(249)

Η λιτανεία, μια πομπή κλήρου και λαού σε ορισμένο χώρο μέσα στην πόλη με
αφετηρία και κατάληξη συνήθως την εκκλησία. Αρχικά είχε σκοπό διαφορετικό από
τον στενά λειτουργικό: την πάλη κατά των αιρέσεων, την αποτροπή των σεισμών ή
την παύση της ξηρασίας, την προστασία από τους επιδρομείς, τον εορτασμό της
επετείου ενός γεγονότος.

3.Ποιο ήταν το περιεχόμενο των θαυμάτων της βυζαντινής περιόδου.(252)

Η θεραπεία, η αποτροπή ή η ανατροπή του κακού, που μπορεί να ήταν μια ασθένεια,
μια επιδημία, η ξηρασία, η αιχμαλωσία ή η παρουσία των βαρβάρων. Η υπέρβαση
των δεσμών του χώρου και του χρόνου, η εξημέρωση άγριων ζώων, η νίκη κατά του
θανάτου και η επάνοδος ενός ανθρώπου στη ζωή.

4.Τι ήταν η εγκοίμηση.(252)

Συνήθης μέθοδος θεραπείας, όπου ο ασθενής έρχεται στον ναό προκειμένου να
εγκοιμηθεί, να κατακλιθεί, με την ελπίδα να τον επισκεφθεί ο άγιος στον ύπνο του και
να ξυπνήσει είτε υγιής είτε με το μήνυμα και τη γνώση του τρόπου της θεραπείας.
Υποδήλωνε την πίστη ότι ο άγιος εγκατοικούσε πραγματικά στον ναό όπου τον
επικαλούνταν οι άνθρωποι.

Ενότητα 2.7
Οι παγανιστικές επιβιώσεις

…ανάγνωση της ενότητας

28
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3
Ενότητα 3.1
Ο δημόσιος βίος των Ελλήνων κατά την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας

1.Ποιες κατηγορίες υπηκόων υπήρχαν στην οθωμανική αυτοκρατορία, σε ποια

ανήκαν οι Έλληνες και τι αυτό συνεπάγονταν.(277)
Δυο ήταν οι κατηγορίες, των μουσουλμάνων και των μη μουσουλμάνων. Οι Έλληνες
ως ορθόδοξοι χριστιανοί ανήκαν στους μη μουσουλμάνους και αποτελούσαν
υπηκόους δεύτερης κατηγορίας. Αυτό σήμαινε ότι δεν εντάσσονταν στα ένοπλα
σώματα της αυτοκρατορίας, εκτός από εξαιρετικές περιπτώσεις, ούτε είχαν τη
δυνατότητα συμμετοχής στη διοίκηση της χώρας, ενώ επωμίζονταν μέρος των
φορολογικών και άλλων υποχρεώσεων.

2.Απο που προερχόταν η ανωτερότητα των μουσουλμάνων.(277-278)

Στηριζόμενοι σε άποψη Τούρκων ιστορικών, η υπεροχή των μουσουλμάνων
προερχόταν θεωρητικά από την ιδιότητά τους ως στρατευσίμων, από την πεποίθησή
τους ότι παρείχαν προστασία έναντι ξένης επιβουλής στους υπόλοιπους υπηκόους της
αυτοκρατορίας, με αποτέλεσμα να δικαιούνται τον σεβασμό και την υποταγή των
τελευταίων.

3.Ποια ήταν η κατηγορία των ζιμμί.(278)

Ήταν η κατηγορία των οπαδών των μονοθεϊστικών θρησκειών (χριστιανισμός και
ιουδαϊσμός), των οποίων τα ιερά βιβλία (Παλαιά και Καινή Διαθήκη) ήταν αποδεκτά
και από το Ισλάμ. Σ’ αυτή την κατηγορία ανήκαν και οι Έλληνες. Υποχρέωσή τους
ήταν η καταβολή του ειδικού κεφαλικού φόρου cizye.

4.Τι ήταν το παιδομάζωμα.(278)

Η βίαιη στρατολόγηση των παιδιών των Ελλήνων στον οθωμανικό στρατό, με
συνέπεια την αποξένωσή τους από την πατρική οικογένεια και τον υποχρεωτικό
εξισλαμισμό τους.

5.Ποιος ήταν ο ρόλος των γενίτσαρων.(278-279)

Πέραν του στρατιωτικού τους ρόλου, αυτοί που ήταν αποκομμένοι επίλεκτοι
αξιωματικοί, από τις τοπικές, θρησκευτικές και οικογενειακές τους ρίζες,
εξασφάλιζαν την προστασία της εξουσίας του σουλτάνου από τυχόν ανταπαιτητές του
θρόνου του, καθώς εκπαιδεύονταν από την τρυφερή εφηβική ή και την παιδική τους
ηλικία και θεωρούσαν τον σουλτάνο μοναδικό τους πατέρα και προστάτη. Αντίθετα οι
γόνοι των ισχυρών οθωμανικών οικογενειών αντιπροσώπευαν, στην περίπτωση που
καταλάμβαναν σημαντικά αξιώματα, διαρκή κίνδυνο ανατροπής του σουλτάνου με
συνωμοσία.

6.Ποιοι ήταν οι φόροι και ποιο το περιεχόμενό τους κατά τον 18ο αι.(279-280)
Δείτε σελ. στο βιβλίο…

7.Αναφέρετε σύστημα αυθαιρεσίας που υιοθετούσαν οι φοροεισπράκτορες

Οθωμανοί .(281)

29
Εφαρμόζοντας ένα σύστημα εκπλειστηριασμού της είσπραξης των τοπικών φόρων
καθώς και της εκμετάλλευση των κάθε είδους πλουτοπαραγωγικών πηγών της
περιοχής τους, εξασφάλιζαν την είσπραξη των εισοδημάτων της επαρχίας τους με τη
συνεργασία τρίτων, οι οποίοι κερδοσκοπούσαν εισπράττοντας για λογαριασμό τους
ποσοστά επί των φόρτων. Με αλλεπάλληλους πλειστηριασμούς και τον συνεχή
κατακερματισμό των φορολογούμενων στοιχείων σε όλο και μικρότερες
φορολογητέες ενότητες, οι τελικές επιβαρύνσεις ανέρχονταν αθροιστικά σε ποσά
πολλαπλάσια εκείνων που τελικά καταβάλλονταν στο σουλτανικό θησαυροφυλάκιο.

8.Τι συμπεριλάμβαναν οι φορολογικές υποχρεώσεις των Ελλήνων.(282)

Πέραν της καταβολής των φόρων και για τους αγρότες την δωρεάν εργασία στα
κτήματα ή σε άλλες εργασίες των τοπικών αγάδων ή μπέηδων, οι Έλληνες ήταν
υποχρεωμένοι να παρέχουν πλουσιοπάροχη φιλοξενία, τόσο σε είδος όσο και σε
χρήμα, στους Οθωμανούς άρχοντες ή άλλους κρατικούς απεσταλμένους. Επίσης
ειδικά σε κατοίκους παραθαλάσσιων περιοχών, υποχρέωσή τους ήταν η συντήρηση, ο
ανεφοδιασμός και η στελέχωση του οθωμανικού στόλου.

9.Ποιος ήταν ο τρόπος για να αποφύγουν την αυθαιρεσία των τοπικών αρχών οι
υπήκοοι.(282-283)
Μεμονωμένοι υπήκοοι μέσω της αναγνώρισής τους ως διπλωματικών ή εμπορικών
αντιπροσώπων κάποιας ευρωπαϊκής χώρας. Οι αντιπρόσωποι αυτοί, είδος τοπικών
προξένων, εφοδιάζονταν με ειδικό έγγραφο το βεράτιο, το οποίο πιστοποιούσε την
προξενική τους ιδιότητα και τη συνακόλουθη προστασία που η ιδιότητα αυτή τους
εξασφάλιζε.

10.Τι ήταν η εθελούσια εξωμοσία.(283)

Τρόπος κοινωνικής και πολιτικής αναρρίχησης στο επίπεδο των μουσουλμάνων
υπηκόων. Πολλοί σημαντικοί αξιωματούχοι της αυτοκρατορίας ήταν χριστιανοί
εξωμότες, ενώ παράλληλα ορισμένοι αποφάσιζαν να διατηρήσουν κρυφά την αρχική
τους πίστη και να γίνου έτσι «κρυπτοχριστιανοί», με όλους του κινδύνους που
συνεπαγόταν αυτή τους η ιδιότητα.

11.Ποιοι ήταν οι δραγομάνοι.(283)

Έτσι ονόμαζαν οι Τούρκοι τους Έλληνες διερμηνείς, οι οποίοι αποκτούσαν σημαντική
πολιτική επιρροή και αναδεικνύονταν σε πολύτιμους βοηθούς και συνεργάτες των
αξιωματούχων τους οποίους υπηρετούσαν. Οι υπηρεσίες τους ήταν απαραίτητες
στους Οθωμανούς διοικητές λόγω της αγραμματοσύνης τους.

12.Ποιες ήταν οι αρμοδιότητες του Οικουμενικού Πατριάρχη.(285-286)

Εκτός από πνευματικές είχε και πολιτικές. Ήταν ο κοσμικός ηγέτης των ορθόδοξων
υπηκόων του κράτους και προσωπικά υπόλογος για τη νομιμοφροσύνη τους απέναντι
στην οθωμανική εξουσία.

13.Για ποιους είχε δικαιοδοσία το Οικουμενικό Πατριαρχείο.(286)

Για το σύνολο των ορθόδοξων χριστιανών της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, με
εξαίρεση εκείνους που υπάγονταν στα τρία Πατριαρχεία της Ανατολής, Αντιόχειας,
Ιεροσολύμων και Αλεξάνδρειας, και στην αυτοκέφαλη Εκκλησία της Κύπρου, καθώς
και επί των ορθόδοξων χριστιανών που ζούσαν έξω από τα όρια της αυτοκρατορίας.

30
14.Ποιοι εκπροσωπούσαν επίσημα το Πατριαρχείο σε εκκλησιαστικό και πολιτικό
επίπεδο.(286)
Στην Υψηλή Πύλη υπήρχε επίσημα διαπιστευμένος εκπρόσωπος της Εκκλησίας, ο
Καπού κεχαγιάς, ο οποίος αποτεινόταν στον αρμόδιο για τη δικαιοσύνη Οθωμανό
αξιωματούχο για κάθε ζήτημα που αφορούσε σύλληψη Έλληνα από την κρατική
αστυνομία.
Το κοσμικό στοιχείο το εκπροσωπούσε κυρίως ο Μέγας Λογοθέτης, του οποίου το
αξίωμα εποφθαλμιούσαν όλες οι ισχυρές οικογένειες του Φαναριού και του οποίου
αναμειγνυόταν και η οθωμανική διοίκηση.

15.Τι ήταν η κάσα του κοινού.(287)

Ταμείο του Πατριαρχείου, το οποίο αποτελούσε ένα είδος κεντρικής τράπεζας του
Γένους των ορθόδοξων χριστιανών. Όχι μόνο δανειζόταν για την εξυπηρέτηση των
εκκλησιαστικών οφειλών προς τους Τούρκους, αλλά δάνειζε και η ίδια εντόκως σε
τρίτους και λειτουργούσε υπό την εποπτεία οφφικιαλίων και λαϊκών επιτρόπων ή
εφόρων, που ονομάζονταν τιμιώτατοι.

16.Από που προέρχονταν τα έσοδα του Πατριαρχείου.(287)

Από ένα πλέγμα φόρων, μερικοί από τους οποίους ανάγονταν στη βυζαντινή περίοδο,
ενώ άλλοι είχαν επιβληθεί κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας. Επειδή τα έσοδα από
τη φορολόγηση των πιστών και των κληρικών δεν επαρκούσαν για να καλύψουν τις
δαπάνες στις οποίες υποβαλλόταν το Πατριαρχείο, αυτό συχνά κατέφευγε στις
λεγόμενες «ζητείες», ένα είδος εράνων στο εσωτερικό της Οθωμανικής
Αυτοκρατορίας ή στις ελληνικές παροικίες του εξωτερικού. Η Εκκλησίας δεχόταν και
εισφορές σε είδος.

17.Τί ήταν τα τυχερά.(287)

Η καταβολή βοηθήματος από το πλήθος των πιστών, κάποιας ενορίας στην επαρχία,
με σκοπό να συντηρήσουν τους ιερείς.

18.Επεξηγήστε εννοιολογικά τις παρακάτω λέξεις.(288)

Εζζάνι, ισλαμική προσευχή
Ναμάζι, θρησκευτική ακολουθία
Φετβά, γραπτή γνωμάτευση
Σεϊχουλισλάμης, ανώτατος θρησκευτικός αξιωματούχος των Οθωμανών
μουσουλμάνων
Σαντραζάμης, Μεγάλος Βεζίρης

19.Πως ονομάζονταν οι μουσουλμάνοι και οι χριστιανοί κοινοτικοί άρχοντες.(289)

Αγιάνηδες οι μουσουλμάνοι
Δημογέροντες, προεστοί, πρόκριτοι ή κοτζαμπάσηδες οι χριστιανοί

20.Ποια ήταν τα κριτήρια για την εκλογή κάποιου ως κοινοτικού

εκπροσώπου.(289)
Αρχικά γινόντουσαν οι ιερείς της κοινότητας, αργότερα όμως συνήθη κριτήρια ήταν
η εμπειρία, το σεβάσμιο της ηλικίας, η εγγραμματοσύνη, η οικονομική επιφάνεια και
η δυνατότητα καλής συνεργασίας με τις οθωμανικές αρχές.

21.Πως επικυρωνόταν η εκλογή των προεστών.(289)

31
Από τις οθωμανικές αρχές με ειδικό έγγραφο (το χοτζέτι) του καδή ή και του πασά
(μπουγιουρουλδί) της επαρχίας.

22.Τι προνόμια αποκτούσαν οι προεστοί που εκλέγονταν.(289-290)

Ορισμένες φοροαπαλλαγές, τιμητική συνοδεία από Τούρκους στρατιώτες κατά τις
μετακινήσεις τους από και προς την έδρα της τοπικής διοίκησης, πολυτελή ενδυμασία
δηλωτική του αξιώματός τους. Κυρίως αποκτούσαν πολιτική επιρροή λόγω του
συγχρωτισμού τους με τους μουσουλμάνους ομολόγους τους και της απευθείας
συνεργασίας τους με τις οθωμανικές αρχές.

23.Ποιές ήταν οι αρμοδιότητες των κοινοτικών αρχόντων.(290)

Η ενημέρωση των μελών τους για την έκδοση κρατικών αποφάσεων, τις οποίες
όφειλαν να γνωστοποιήσουν με τη σειρά τους στον πληθυσμό της κοινότητάς τους
και η κατανομή φόρων στις διάφορες κοινότητες και η επίλυση των αναφυόμενων
σχετικών διαφορών. Ασκούσαν επίσης διαχειριστικό έλεγχο στις τοπικές διοικητικές
δαπάνες πριν από την τελική επικύρωσή τους από τον τοπικό καδή.

24.Ποιοι ήταν οι βεκίληδες.(290)

Μόνιμοι εκπρόσωποι των προεστών των επαρχιών, στην Κωνσταντινούπολη. Η
δραστηριότητά τους αποσκοπούσε στην εξυπηρέτηση ατομικών συμφερόντων ή των
συμφερόντων της φατρίας των προεστών, που σε πολλές περιπτώσεις ταυτιζόταν και
με συμφέροντα της υπόλοιπης κοινότητας.

25.Ποιο ήταν το έργο της κοινοτικής αυτοδιοίκησης.(292-293)

Η κατανομή των φορολογικών βαρών, η εκπροσώπηση της κοινότητας στις
οθωμανικές αρχές και η συνεργασία επί όλων των διοικητικών θεμάτων μαζί τους. Η
μέριμνα για τη διαχείριση της κοινοτικής περιουσίας, για την τήρηση ληξιαρχικών
βιβλίων και συμβολαιογραφικών αρχείων, για την πρόσληψη δασκάλων και τη
λειτουργία σχολείων, για την παροχή ιατρικής περίθαλψης, για την κατασκευή
δημοσίων έργων, για την άσκηση διαιτησίας σε περιπτώσεις χρηματικών ή άλλων
διαφορών ανάμεσα στα μέλη της, για την απονομή δικαιοσύνης σε περιπτώσεις
ορισμένων οινικών αδικημάτων. Κυρίως όμως αποτελούσε μια μορφή διοικητικής
οργάνωσης των υπόδουλων η οποία τους εξασφάλιζε εκπροσώπηση στην κρατική
εξουσία και στοιχειώδη προστασία από πολλές αυθαιρεσίες.

26.Ποια ήταν η θρησκευτική νομοθεσία του οθωμανικού δικαίου.(295)

Το Κοράνιο, οι προσθήκες που του έκαναν οι μαθητές και οι πρώτοι διάδοχοι του
Μωάμεθ και οι αποφάσεις των ιμάμηδων και των διδασκάλων του Ισλάμ. Όλα αυτά
συνιστούσαν το seri.

27.Ποιοι ήταν οι πολιτικοί νόμοι του κράτους.(295)

Οι Κανούν, η παράδοση και η θέληση του ηγεμόνα.

28.Ποιος ήταν υπεύθυνος για την απονομή της δικαιοσύνης και ποιες οι
αρμοδιότητές του.(295)
Αρμόδιος αξιωματούχος ήταν ο καδής, αναπληρούμενος σε περίπτωση απουσίας από
τον ναϊπη. Η δικαιοδοσία του εκτεινόταν στα γεωγραφικά όρια του καζά, περιοχής
που αντιστοιχούσε σε επαρχία ή νομό. Δεν ήταν αποκλειστικά δικαστικός

32
αξιωματούχος, έργο του ήταν η εποπτεία σε όλο το φάσμα της διοίκησης, ώστε να
εξασφαλίζεται το σύννομο της άσκησής της από τα εντεταλμένα κρατικά όργανα και
μόνο με τη δική του επικύρωση ίσχυαν όσα δημόσια έγγραφα εκδίδονταν από τις
δημόσιες αρχές του καζά. Μεριμνούσε για τη μεταβίβαση των αναφορών ή
καταγγελιών που υπέβαλλαν οι υπήκοοι, ανεξαρτήτως θρησκεύματος ή καταγωγής,
στην κεντρική εξουσία, ασκούσε αγορανομικό έλεγχο και εκδίκαζε τις πολιτικές και
εμπορικές υποθέσεις. Όσον αφορά την εκδίκαση των ποινικών υποθέσεων, την
αναλάμβανε μόνο μετά από ειδική εντολή του πασά διοικητή της ευρύτερης
περιφέρειας.

29.Ποιοι ασκούσαν τη δικαστική εξουσία της Εκκλησίας στις επαρχίες.(296)

Τα επισκοπικά δικαστήρια, που συγκροτούσε ο τοπικός επίσκοπος συνεργαζόμενος
συχνά με τους προεστούς του λαού. Οι αποφάσεις των δικαστηρίων αυτών
μπορούσαν να επανεξεταστούν μόνο ενώπιον του πατριαρχικού δικαστηρίου και ποτέ
ενώπιον των Οθωμανών.

30.Τι ήταν η Εξάβιβλος του Αρμενοπούλου.(296)

Κωδικοποίηση της βυζαντινής νομοθεσίας που έγινε κατά το 14ο αι. και που
επιβλήθηκε στον τουρκοκρατούμενο ελληνικό κόσμο ως εθιμικό δίκαιο. Μια γραπτή
και όχι εθιμική νομοθεσία, που σε ορισμένες περιοχές παρουσίαζε κάποιες διαφορές.

31.Είχε αστυνομική δικαιοδοσία η Εκκλησία, αν ναι με ποιους τρόπους την

επέβαλλε.(297)
Είχε αστυνομική δικαιοδοσία, το Πατριαρχείο διέθετε υπόγεια φυλακή, όπου
φυλάκιζε αυτούς που έκρινε ως άτακτους. Διέθετε φρενοκομεία για τον εγκλεισμό
«κακοήθων νεανίσκων» και των δυο φύλων ή «αναγώγων ανδρών». Επέβαλλε
σωματικές ποινές κυρίως ραβδισμό. Τις ποινές τις εκτελούσαν οι γιασακτσήδες και οι
ευταξίες, όργανα από το Πατριαρχείο και από τους κατά τόπους μητροπολίτες.

32.Αναφέρατε διαφορές ανάμεσα στο εκκλησιαστικό και στο κοινοτικό

δικαστήριο.(297)
Τα εκκλησιαστικά θεωρούνταν ανώτερα και αποτελούσαν είδος δευτεροβάθμιων
δικαστηρίων, όπου προσέφευγαν οι διάδικοι για να ανατρέψουν αποφάσεις των
κοινοτικών δικαστηρίων. Δινόταν έμφαση στο ιερό στοιχείο.
Τα κοινοτικά λειτουργούσαν περισσότερο ως μηχανισμοί διαιτησίας, όπου
κατέφευγαν αυτοβούλως οι διάδικοι για να λύσουν τις διαφορές τους με βάση την
κρίση των σεβαστών κοινοτικών αρχόντων τους. Δινόταν έμφαση στο κοσμικό
στοιχείο.

33.Γιατί οι Έλληνες προτιμούσαν τα κοινοτικά και εκκλησιαστικά δικαστήρια από

τα τουρκικά.(297)
Τα τουρκικά απαιτούσαν υπέρογκα ποσά και οι χριστιανοί αμφισβητούσαν την
αμεροληψία τους. Οι χριστιανοί θεωρούσαν ανεπίτρεπτο να παρακάμπτουν τα δικά
τους χριστιανικά δικαστήρια και να προσφεύγουν στα οθωμανικά για την επίλυση
των μεταξύ τους διαφορών. Τα χριστιανικά δικαστήρια συντέλεσαν στη συσπείρωση
των υποδούλων και στην ανάπτυξη της εθνικής τους συνείδησης.

34.Αναγνώριζε η οθωμανική διοίκηση την δικαιοδοσία των κοινοτικών και

εκκλησιαστικών δικαστηρίων.(297-298)

33
Την αναγνώριζε καθώς η θρησκευτική και η πολιτική εξουσία ταυτίζονταν και ήταν
απόλυτα αποδεκτή η απονομή της δικαιοσύνης στους χριστιανούς από τους
ομοθρήσκους τους.

35.Αναφέρατε κυρώσεις που προέβλεπαν τα κοινοτικά δικαστήρια.(298)

Το εξωεκκλησίασμα, η απαγόρευση στον τιμωρημένο να εισέλθει στον ναό. Ένα
μικρό πρόστιμο μέχρι επίσημο Αφορισμό από τον ίδιο τον Μητροπολίτη.

36.Αναφέρατε μέτρα που πάρθηκαν και αποσκοπούσαν στην κοινωνική πρόνοια

του ελληνικού λαού.(299-301)
Η ίδρυση ευαγών ιδρυμάτων, νοσοκομείων, ορφανοτροφείων για τους αρρώστους και
τα βρέφη. Οι φιλανθρωπικές δραστηριότητες, οι έρανοι, με σκοπό την οικονομική
βοήθεια των απόρων. Η προσφορά τροφίμων σε φτωχές οικογένειες.
Η διατήρηση στοιχειώδους πυροσβεστικής υπηρεσίας, της τουλούμπας, η πρόσληψη
νεκροθάφτη και νεκροφόρων, των μόρτηδων. Η μέριμνα για την πρόσληψη και
μισθοδοσία του γιατρού. Η μέριμνα για τη μεταφορά και την εισαγωγή του ασθενούς
στο νοσοκομείο, η φροντίδα και η στοργή μέχρι την ίαση του ασθενούς.

37.Ποιοι ήταν οι stradioti.(302)

Ελαφρά οπλισμένοι Έλληνες που πολεμούσαν κατά των Τούρκων στο πλευρό των
Βενετών ή συμμετείχαν σε τοπικές εξεγέρσεις.

38.Τι ήταν οι κλέφτες.(303)

Έλληνες που αρνιόντουσαν να υποδουλωθούν, εγκατέλειπαν τις εστίες τους και
κατέφευγαν σε δυσπρόσιτες ορεινές τοποθεσίες, όπου διαβίωναν με πρωτόγονα μέσα,
καταφεύγοντας συχνά στην αρπαγή και τη ληστεία. Σχημάτιζαν μικρές ένοπλες
ομάδες, οι οποίες κυριαρχούσαν σε περιοχές περιορισμένης έκτασης, από όπου
πραγματοποιούσαν ληστρικές επιδρομές στους γύρω κατοικημένους τόπους.
Οργανωμένοι σε ομάδες των πενήντα ατόμων, ήταν ολόθερμα αφοσιωμένοι στον
αρχηγό τους, τον καπετάνιο, τον ικανότερο άντρα ανάμεσά τους.

39.Ποιοι ήταν οι αρματολοί, το αρματολίκι.(304)

Ένοπλοι φρουροί ή πειρατές.
Σώμα από ένοπλους φρουρούς

34
Ενότητα 3.2
Ο ιδιωτικός βίος των Ελλήνων κατά τη διάρκεια της οθωμανικής κυριαρχίας

1.Ποια ήταν τα δικαιώματα της Ελληνίδας στην τουρκοκρατία.(312)

Μπορούσε, να κληρονομήσει την πατρική περιουσία σε περίπτωση που δεν υπήρχε
γιος, να φοιτήσει σε σχολείο, να ασκεί ελευθέρια επαγγέλματα, όπως γιάτρισσες και
μαμές.

2.Ποια ήταν η κατάσταση της ελληνικής εκπαίδευσης στα μέσα του 15ου μέχρι τις
αρχές του 17ου αι.(314-315)
Η πνευματική ζωή δέχτηκε ισχυρό πλήγμα στον ελλαδικό χώρο. Ελάχιστοι λόγιοι
εξακολούθησαν να διδάσκουν μετά την Άλωση. Μια σημαντική απόφαση για την
εκπαίδευση, της συνόδου του 1593, έδωσε το πράσινο φως στην Εκκλησία, και αυτή
ανέλαβε ηγετικό ρόλο στην εκπαίδευση των υπόδουλων Ελλήνων και άρχισαν να
ιδρύονται σχολεία. Με την ανοχή των οθωμανικών αρχών ιδρύθηκαν οργανωμένες
σχολές που δέχονταν μαθητές από τα λεγόμενα κοινά σχολεία της στοιχειώδους
εκπαίδευσης. Τα σχολεία αυτά λειτουργούσαν σε νάρθηκες ναών ή και σε
μοναστήρια και δίδασκαν στους μαθητές ανάγνωση, γραφή και βασικά στοιχεία της
αριθμητικής.
2.Ποια ήταν η κατάσταση της ελληνικής εκπαίδευσης στα μέσα του 17 ου μέχρι τα
τέλη του 18ου αι.(315-316)
Η Εκκλησία συνεχίζει να έχει τον συντονισμό της εκπαίδευσης. Ιδρύονται
περισσότερα σχολεία μέσης βαθμίδας, ανεγείρονται ειδικά διδακτήρια,
σταθεροποιείται ένα πρόγραμμα σπουδών με βάση την εκκλησιαστική και τη
αρχαιοελληνική φιλολογία, εκδίδονται πολλά βιβλία, εμφανίζονται πολλοί αξιόλογοι
καθηγητές και αυξάνεται σημαντικά ο αριθμός.

3.Αναφέρατε σχολεία που ιδρύθηκαν την περίοδο στα μέσα του 17 ου μέχρι τα τέλη
του 18ου αι.(316)
• Η Πατριαρχική Σχολή στην Κωνσταντινούπολη, (Θεόφιλο Κορυδαλέα,
Ευγένιο Βούλγαρι)
• Η Αθωνιάδα Σχολή
• Οι Σχολές των Ιωαννίνων (Μεθόδιος Ανθρακίτης)
• Οι Σχολές των Αγράφων
• Οι Σχολές του Καρπενησίου
• Οι Σχολές της Αθήνας
• Ανάπτυξη γνώρισε η εκπαίδευση στη Μοσχόπολη, την Πάτμο, τη Χίο, τη
Σμύρνη (Ευαγγελική Σχολή), τη Δημητσάνα

4. Ποια ήταν η κατάσταση της ελληνικής εκπαίδευσης από τα τέλη του 18 ου αι. ως
την Επανάσταση (316-317)
Η ελληνική εκπαίδευση εκτοξεύτηκε στα ύψη. Ιδρύθηκαν πολλά νέα σχολεία, στα
οποία η διδασκαλία περιλάμβανε τις ιδέες του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού και τις νέες

35
φυσικές επιστήμες, ενώ η διδασκαλία γινόταν με βάση τις πιο σύγχρονες
παιδαγωγικές μεθόδους της εποχής.

5. Αναφέρατε σχολεία που ιδρύθηκαν την περίοδο από τα τέλη του 18ου αι. ως την
Επανάσταση.(317)
• Η Ακαδημία των Κυδωνιών, (Βανιαμίν Λέσβιος, Θεόφιλος Καϊρης)
• Το Φιλολογικό Γυμνάσιο της Σμύρνης
• Το Γυμνάσιο της Χίου (Νεόφυτο Βάμβα)
• Η Σχολή Μηλέων Πηλίου (Γρηγόριος Κωνσταντάς, Ανθιμος Γαζής)
• Το Επιστημονικό Γυμνάσιο της Αθήνας
• Η Καπλαναία σχολή των Ιωαννίνων

6.Ποιοι είχαν την ευθύνη στη διοίκηση των σχολείων.(317)

Οι επίτροποι, εξέχοντα συνήθως προυχοντικά μέλη της τοπικής κοινωνίας, οι οποίοι
τελούσαν υπό την εποπτεία του οικουμενικού πατριαρχείου.

7. Ποιες ήταν οι αρμοδιότητες των επιτρόπων στα σχολεία .(317)

Να διαχειρίζονται τους οικονομικούς πόρους του σχολείου, να επιλέγουν με εισήγηση
του σχολάρχη το διδακτικό προσωπικό, τους μαθητές που θα γίνονταν δεκτοί ως
υπότροφοι, να μεριμνούν για τη συντήρηση του κτιρίου και να ρυθμίζουν τα θέματα
που αφορούσαν τη λειτουργία του σχολείου. Τα παραπάνω αποτελούσαν κυρίως
αρμοδιότητα του διευθυντή, σχολάρχη, που όμως όφειλε να συνεργάζεται σχετικά με
τους επιτρόπους.

8.Τι περιελάμβαναν τα προγράμματα διδασκαλίας των σχολείων.(318)

Στα κοινά σχολεία διδασκόταν ανάγνωση και γραφή από εκκλησιαστικά βιβλία και
στοιχειώδης αριθμητική.
Στα σχολεία δεύτερης βαθμίδας διδασκόταν αρχαία ελληνική γλώσσα και το
τελευταίο τέταρτο του 18ου αι. προστέθηκαν οι φυσικές επιστήμες και οι ευρωπαϊκές
γλώσσες.

9.Από ποιους αποτελούταν το διδακτικό προσωπικό.(318)

Αρχικά ήταν δάσκαλοι εμπειρικοί χωρίς ειδικές σπουδές και κατά κανόνα ανήκαν
στον κλήρο. Από τις αρχές του 19ου αι. προσλαμβάνονταν ως δάσκαλοι, κοσμικοί με
σπουδές στη δυτική Ευρώπη, επηρεασμένοι βαθιά από τις παιδαγωγικές αντιλήψεις
που επικρατούσαν εκεί.

10.Ποια ήταν η διαμόρφωση και εξέλιξη των ελληνικών πόλεων.(322)

Μειώθηκε το ελληνικό στοιχείο λόγω των μακροχρόνιων πολεμικών επιχειρήσεων
που πραγματοποιήθηκαν στον ελληνικό χώρο και προκλήθηκε δημογραφική αλλίωση
από την εγκατάσταση Τούρκων εποίκων.

11. Τι ήταν τα εσνάφια.(324)

Ήταν συντεχνίες που δημιουργήθηκαν από μικροαστούς ή βιοτέχνες που με βάση την
επαγγελματική τους προέλευση προσπαθούσαν να κατοχυρώσουν την άσκηση του
επαγγέλματός τους, να περιφρουρήσουν τα προνόμια που εξασφάλιζε ο κλάδος τους
από τις οθωμανικές αρχές και να αλληλοβοηθούνται σε περιπτώσεις ανάγκης.
Επικεφαλής κάθε εσναφιού ήταν ένας πρωτομαϊστωρ.

36
Από την σελ. 325 μέχρι το τέλος, μάλλον αρκεί μια καλή ανάγνωση…

Καλό διάβασμα!

37