ZAKLJUČNA RAZMATRANJA IZ PJZ-A

Benac, Garašanin, Srejović

KRONOLOGIJA

datacija pomoću metode C-14 = Vinča 4400. – 3200.

= Starčevo 5300. – 4500.
na temelju 6 neolitskih nalazišta ( Anzabegovo, Grivac, Divostin, Obre I, II, Selevac ) znamo
da :
razvoj predneolitskih kultura počinje u predborealu ( Odmut Ia – 8000. BC )
kulminira u razdoblju poznog boreala ( Vlasac I-III, Protolepenski vir, Lepenski vir Ia –
između 6000 i 5500 BC )
počeci starijeg neolitika padaju u vrijeme klimatskog optimuma ( Anzabegovo Ia, Divostin I,
Grivac I – 5300. BC )
mlađi neolit obuhvaća period između 4500. – 3300. BC )

PROBLEM GENEZE

migracijska teorija
Milutin Garašanin
prodor novih ljudskih grupa na Balkan, u Panoniju
manifestacije iz vanbalkanskog područja rezultiraju pojavom novih formi ekonomije,
zemljoradnje i stočarstva

teorije autohtonizma
Benac, Srejović
interni proces
unutrašnja kulturna i ekonomska evolucija

Đerdapsko područje ( po Srejoviću ) – tu se već u protoneolitskom periodu pokazuju

čimbenici koji vode do formiranja novih oblika ekonomije

Garašanin – naposljetku ispravio i nadopunio svoju teoriju – radi se o sukcesivnoj migraciji –

sporo i postepeno prodiranje zemljoradnika u potrazi za obradivim zemljištem ( tako se šire
utjecaji ... )
RANI NEOLITIK

balkansko-anadolski kompleks ( Anzabegovo – Vršnik I, Gura Baciului )

u ekonomiji i karakteru materijalne kulture I faza A – V grupe poprilično se poklapa sa

Protosesklo grupom
Gura Baciului – siromaštvo i primitivnost keramike u odnosu na A-V mogu se tumačiti kao
preuzimanje stranih pojava autohtonog stanovništva
činjenica da na Lepenskom viru IIIa nema ni traga zemljoradnji možda bi mogla ići u prilog
osnovne autohtone komponente koja sa strane, a ne s migracijom, preuzima nove tekovine

sjevernobalkansko-panonski kompleks ( Starčevo I, KÖRÖS )

autohtonost je jače izražena

KÖRÖS grupa – kontinuitet u izradi kremenog oruđa; izuzetna zastupljenost ostataka divljih
životinja ( 50% ) u Mađarskoj
jadranska regija – još jače izražena autohtonost; kontinuiranost u kulturi i keramici;
povezanost s impresso keramikom tumači se kao posljedica doticaja pojedinaca grupe, a ne
migracije

SREDNJI NEOLITIK

Anzabegovo – Vršnik II-IV

Starčevo II-III
Danilska grupa – grupno ime za Jadran sa lokalnim varijantama; vidljivi su kontakti s
Apeninskim poluotokom
Kakanjska grupa – autohtona evolucija u kojoj se prekidaju veze s istočnom regijom, dok
jačaju veze s srednjim neolitikom jadranske regije

KASNI NEOLITIK

stvaranje većih i dugotrajnijih naselja pokazuje nam stabilnost ekonomske situacije

Obra II – naselje sa više rodova i formiranom individualnom svojinom ukazuje nam na
prisutnost stabilizacije
Vinčanska grupa – istočna regija
sopotsko-lengyelska – zapadni dio panonske regije; u njenom formiranju dominantnu ulogu
imaju vinčanski elementi, iako je uvijek prisutan i autohtoni, starčevački element
pojava tamne monokromne keramike, nova i raznolika ornamentika, razvoj plastike –
navedeno je najjasnije izraženo u vinčanskoj grupi. Prema tome se jasno odvaja od
srednjoneolitske starčevačke kulture zbog čega se tretira kao potpuno nova kultura nastala
uslijed migracije
hvarsko-lisičićka grupa – formirala se na autohtonoj osnovi danilske kulture
Hvarska kultura – ( glavni dio hvarsko-lisičićke ); jasno je njegovala svoju autohtonost, ali je
bila otvorena prema utjecajima iz južnog Balkana, unutrašnjosti te iz Italije
butmirska grupa – formira se na bazi Kakanjske kulture

Vinčanska i sopotsko-lengyelska – jednom formirane iz simbioze dominantnog stranog i

autohtonog elementa zatvaraju se u sebe ne primajući jake utjecaje sa strane ( jedino se zapaža
pojava keramike sa žigosanim elementima )

nijedna se kultura ne može sagledati kao „ čista „ . U stvaranju svake prisustvovalo je

nekoliko komponenti i pretezanjem ove ili one, načinom i stupnjom sažimanja dolazile su do
specifičnog karaktera

DUHOVNI ŽIVOT

jugozapadna i zapadna regija – gotovo niti jedan sakralni predmet; zamire tradicionalna
kultura lovačko-sakupljačkih zajednica
podunavska regija – rađa se prva monumentalna umjetnost JI Europe ( mlađa etapa kulture
Lepenski vir )
jadranska zona i zaleđe – nema dovoljno građe da bi se religija cjelovito sagledala; religijska
praksa se vjerojatno ograničavala na magijske obrede za uspješen lov ili ribolov
Đerdap – grobovi koji dokumentiraju složene pogrebne rituale – razvijen je kult predaka
oblutak – glavni tradicionalni predmet poštovanja; u mlađoj fazi Lepenskog vira postavlja se
pokraj ognjišta ili se ugrađuje u platforme za žrtvovanje, dok je pred kraj Lepenskog vira
oblikovan u vidu skulptura. Prikazi koje najčešće sadržava su : ribolike ljudske glave, riba,
jelen ili zagonetne arabeske

POVIJESNA INTERPRETACIJA

danilska faza – zemljoradnja postaje jedno od dominantnih grana privrede

otvorena naselja jadranske zone – ostaci nastambi su veoma slabi; nisu bile čvrsto građene niti
su imale debele zidove jer to klima nije zahtijevala
centralna Bosna ( Obre II ) – solidnija gradnja nastambi ( hladnija klima ); dugotrajnije
naseljavanje
posavski i panonski dio – tell naselja – dugotrajan život omogućen zemljoradničkom
produkcijom
Đerdap – prisutnost sezonskih logora – ribarsko-lovačka privreda
nestajanje ženske plastike – krajem neolitika degeneriraju se društvene zajednice, ruši se
društveni poredak, a samim tim i ženina uloga u njemu
Obre II – 300 do 400 stanovnika