Kryzys mskoci - str.

Zacita gra w miasto - str. 8-9

Lipiec 2013, nr 18

Zgrzyt
Zgierska Gazeta Niezalena

W rok do obka - str. 10-11

Egzemplarz bezpatny

Z daleka od lokomotyw...
Hanna Gill-Pitek
Mae miasta w Polsce nie istniej. Przynajmniej tak mogoby si wydawa, kiedy spojrzymy na obowizujce prawo, ktre waciwie nie rnicuje jednostek maych i wielkich. Rodzi to rne problemy, przede wszystkim utrudniajc zdefiniowanie, czym w ogle jest mae miasto. W dostpnych rankingach przyjmuje si rne kryteria.
Za mae uwaane s na pewno te, ktre nie maj praw powiatu, problem pojawia si przy ustaleniu grnego puapu wiel koci. Najczciej wyznacza go liczba ludnoci, na przykad granica stu tysicy mieszkacw. Ale s i takie zestawienia, ktre w tej kategorii lokuj ponad dwustutysiczn Czstochow czy nawet stolice wojewdztw, jak Biaystok i Bydgoszcz. Przegldajc raport Polska 2030, ktry od czterech lat wyznacza perspektyw rozwojow kraju, mona odnie wraenie, e maym mona nazwa kade miasto, ktre nie naley do piercienia wiodcych metropolii. Problemy i szanse tych ostatnich s do dobrze zdefiniowane w dokumencie, to one maj by gwnymi lokomotywami rozwoju i gwnym napdem gospodarki. O mniejszych miejscowociach raport wyraa si niezwykle oszczdnie, cho wyranie wida, e tam wanie koncentruj si najwiksze zagroenia: niska jako i dugo ycia, bezrobocie, coraz wiksze wykluczenie przestrzenne, brak dobrej przestrzeni publicznej. Niepokojce jest ni skie zaangaowanie w dziaanie sektora pozarzdowego. Dla rzdu magicznym sposobem na rozwj tych obszarw jest polepszenie infrastruktury transportowej oraz rozwj usug opiekuczych i edukacyjnych. Gdyby przedstawi to w jednym obrazie, mieszkaniec maego miasta ma jak najszybciej wyksztaci si i mie czym wyjecha do duej metropolii, ewentualnie pozosta i opiekowa si starzejcymi czonkami spoecznoci, ktrzy nigdzie uciec ju nie mog.

Fot. Urzd Miasta Zgierza

Zderzak jednak si odbdzie!

Gdy trzeba okraja budet, redukcji etatw i prowadzo pierwsza pod topr oszczd - nych zaj - a take rezygnacji noci zostaje podoona kul - z corocznego festiwalu Ogl tura - ta zota zasada wadz nopolskiej Muzyki Rockowej pastwowych i samorzdo - Zderzak. wych sprawdza si po raz ko Dyrekcja i rodzice raz jesz lejny. Po prbach znajdowania cze podjli jednak walk o byt oszczdnoci w postaci powo - ukochanej instytucji. Udao si ania Powiatowej Spki Infra- i dziki im staraniom redukcja strukturalnej powiat sign budetu bdzie mniejsza ni zado pienidzy Modzieowego powiadana. O perypetiach MDK Domu Kultury. I ci budet pisze Patrycja Malik. placwki z 700 do 450 tys. MDK stan przed grob powanej Strony 14-15

Najgorsze prace wiata

Mumia straszca dzieci, pluszowy telefon, czy promocja sera w kusym, ludowym stroju holenderskim - katalog prac absurdalnych jest wyjtkowo obszerny, jeszcze szerszy za zaj cikich, nisko opacanych, niewdzicznych. Ilona Majewska przedstawia niekiedy ponur, niekiedy komiczn stron polskiego rynku pracy. Strony 5-6

Zwolni prezydenta

Polska samorzdowa obecnej kadencji (2011 - 2015) bya wiadkiem wyjtkowo licznych referendw lokal nych zwoywanych w celu odwoania wodarzy miast. Adrian Skoczylas docieka, skd bierze si popularno instytucji referendum, jak podchodz do nich wadze samorzdw i co przyniesie w tym temacie przyszo. Strony 12-13

Cig dalszy na stronie 3

Dzieci i Ryby

- Mamo, kto to? - Pan Jezus. - Czemu on tam wisi? - li ludzie go ukrzyowali. Moja crka zrywajc si w stron otarza: - Mamo! Musimy szybko mu pomc zej. Tak zjecha w d! Bziuuuum!!! Tylko nie stare... Na podwrku, na ktrym si wychowywaem byy dwie grupy dzieci: moi rwienicy oraz 3 dziewczyny i 2 chopakw star szych od nas o 3 lata. Bawilimy si czsto razem. Ja byem gruby i niekiedy, kiedy si kcilimy starsze dzieci chcc mi dokuczy przezyway mnie: grubas. Robiy to zwaszcza dziewczyny . Kiedy nie wytrzymaem i mimo opanowania wyzwaem je od wiedm. One powiedziay, e pjd do mojej babci na skarg. Ja chcc je uprzedzi, wczeniej wrci em do domu i czekaem. Dziewczyny przyszy i powiedziay mojej babci: - Prosz Pani, on wyzywa nas od starych wiedm. Na co ja, wyaniajc si zza babci: - O przepraszam, stare nie powiedziaem. Straszny Czekalimy w domu na ksidza z kold. Kiedy wreszcie dotar, nasz kilkuletni syn po -

spiesznie ukry si w azience. Zajrzaam tam z pytaniem, co si stao. - Oj mamo. Ten Pan Jezus jest taki brzydki i straszny. Rnice pci, cz. 2 Moja trzyletnia crka wesza do azienki w momencie, kiedy robiem siku odwrcony do niej tyem: - Co robisz tato? - Sikam. - Sikasz?!!! Jak to??!! Tak na stojco!!! Gdy soneczko nasze... Telefon od crki z kolonii. Pytam, jak jej min pierwszy dzie: - W porzdku. O 19.45 idziemy na pla. Bdzie jaka niespodzianka. - Pewnie bdziecie oglda zachd soca. - Na zachd soca to si dzisiaj nie zanosi. Cay czas wieci. Kropido i iks Szykuj st na przyjcie ksidza po koldzie. Mj trzyletni syn pyta: - Co to? - Kropido. - A to co? - To woda wicona. Mj syn na widok krzya: - A po co stawisz tego iksa?!

Rys. Blanka Pustelnik

S wakacje. A wakacje s przede wszystkim dla dzieci. Skoro wic dzieci odpoczywaj na koloniach, pkoloniach i obozach, Ryby postanowiy troszk pomczy ich rodzicw. Dziki temu mamy kilka cakiem zabawnych historyjek z dziecicego ycia wzitych.
Rnice pci, cz. 1 Mj syn majc ok. 3 lat zacz zadawa krpujce pytania . I tak pewnego dnia pyta mnie: - Mamo, czy tata ma siusiaka? No wic ja odpowiadam: Ma. - A dziadek ma? - No ma. - A Ty mamo masz siusiaka ? - No ja synku nie mam. - Jezu! Mamo! To ty zepsuta jeste! Zjecha w d Zabraam moj nieco ponad dwuletni crk do kocioa w czasie, kiedy nie byo mszy. Usiadymy, a ja zaczam jej opowiada o aniokach, panu Bogu itd. Moje dziecko jednak ca uwag skupio na wielkim krzyu z Chrystusem wiszcym nad otarzem.

Wstpniak
Mateusz Mirys
Pogoda w tym r o ku z ask ak u je . Take ta polityczna - obserwu jc to, czym yje Polska w ostat nich tygodniach ciko powiedzie, by nasta coroczny se zon ogrkowy na mocne tematy w mediach. Zakaz uboju rytu alnego, zapowiedzi strajku ge neralnego, sprawa ks. Lema skiego, wybory w Elblgu, protest przeciwko obecnoci korporacji Chevron w urawlowie - kontrowersyjnych, budzcych dyskusje wydarze jak wida nie brakuje. A w Zgierzu? U nas sezon ogrkowy przebiega bardziej typowo - cho rozpocz si od Hitchcockowskiego trzesinia ziemi, jakim bya wie o rezygnacji przez Modzieowy Dom Kultury z corocznego Festiwalu Amatorskiego Muzyki Rockowej Zderzak. Powd tak dramatycznej decyzji by taki sam, jak zwykle w przypadku MDK - czyli prby obcicia przez Starostwo Powiatowe rodkw tej placwce. Dyrektor instytucji i Rada rodzicw stanli przed dylematem: obci program zaj i doprowadzi do zwolnie, albo

zrezygnowa ze Zderzaka. Ostatecznie jednak, dziki staraniom dyrektor Jadwigi Wlaliskiej, rodzicw, dzieci i przyjaci MDK Starostwo postanowio dooy do obcitej kwoty 50 tys. zotych. Zderzak wic si odbdzie. O przebiegu konfliktu pisze szerzej Patrycja Malik na stronie 14. Groba braku kolejnej - i przyszych - edycji Zderzaka zasmucia mnie osobicie. To midzy innymi tam zaczynaem swoj spoeczn aktywno, jako wo lontariusz pomagajcy w organizacji. To wanie na Zderzaku podgldalimy z moim przyjacielem inne, amatorskie zespoy, by wkrtce podjc prb zaoenia wasnego. Nie mwic o tym, jak dwa wrzeniowe dni koncertw potrafiy osodzi powrt z wakacji do szkolnej rzeczywistoci. Zderzak by jednym z kilku festiwali i wydarze kulturalnych (obok Sodkobkitw, Stachu -

riady, a potem - Ognia w Gowie), ktre tworzyy dobry klimat tego miasta. I promoway Zgierz na oglnopolsk skal. Dlatego powinny by oczkiem w gowie wadz jeli chodzi o program promocji miasta i rozwj jego kul tury. Jeli to ostatnie zadanie traktowane bdzie po macoszemu to gwarantuj, e informacji w stylu: Modzie zniszczya elewacj nowej hali sportowej, albo zdewastowaa budynek dworca bdzie jeszcze wicej. Z innej beczki - na czerwco wej sesji Rady Miasta za posug kapask na rzecz zgierzan podzikowa ks. Mirosaw Stroka. Powiedzia m.in.: Zostaem zwolniony z funkcji dziekana, poniewa przyznaem, e ra mnie arystokratyczne zachowania biskupw. Czybymy mieli do czynienia ze zgiersk wersj historii ks. Lemaskiego?

Adres redakcji: ul. Rembowskiego 36/40, 95-100 Zgierz, tel. 511 202 214, www.gazetazgrzyt.pl, e-mail: kontakt@gazetazgrzyt.pl Redaguje zesp: Weronika Jwiak (koordynatorka projektu), Alina cka-Andrzejewska (Zgierski Uniwersytet Trzeciego Wieku), Ilona Majewska, Patrycja Malik, Mateusz Mirys (redaktor naczelny), Karolina Miyska, Adrian Skoczylas Wydawca: Stowarzyszenie Tkalnia, ul. Rembowskiego 36/40, 95-100 Zgierz Partnerzy: WOZ - Die Wochenzeitung, Stowarzyszenie Homo Faber Nakad: 6 000 egzemplarzy

...czyli szanse rozwojowe maych miast

Cig dalszy ze strony 1
Nie jest to obraz optymi styczny. O ile wielkie lokomo tywy jako radz sobie z ciarem polskich przemian ustrojowych i mog liczy na wsparcie rzdu, o tyle mniejsze od nich wagony zostay pozostawione w wycigu same sobie. Oczywicie i tu wystpuj znaczne rnice. Pozna czy Warszawa radz sobie o wiele lepiej ni d, ktr w rankingach jakoci ycia przecigaj nawet o wiele mniejsze miejscowoci. Jednak zasad jest schemat, w ktrym metropolie na czele rozwojowego peletonu uciekaj coraz bardziej wszystkim innym zawodnikom. Silna presja na konkurencj pomidzy orodkami nie poprawia tej sytuacji. Niby wszyscy maj rwne szanse, a jednak wiadomo, e duy zawsze moe wicej. Strategia ta ju przynosi wymierne efekty i rozwarstwienie pomidzy miastami powiksza si w coraz szybszym tempie. Czy w takim razie mae miasta skazane s na powolny upadek? Czy nie ma dla nich ad nego modelu, ktry pozwoliby im przetrwa i rozwija si w narzuconym rzdowym wycigu? To zaley od konkretnego przypadku. Czasem wystarczy dobrze wykorzysta to, co si ju posiada, czyli dobra naturalne, jaki specjalny rodzaj dziaalnoci tradycyjnej dla danego regionu czy po prostu korzystne pooenie. W ten sposb radzi sobie maleki Dziaoszyn, ktrego rdem utrzymania s kopalnie wapienia i cementownia dajca prac caej miejscowoci. Opoczno stoi ceramik, Bechatw kopalniami wgla, Pock rafineri. Uniejw wybi si dziki intensywnemu wykorzystaniu unijnych funduszy i rdom gorcej solanki. Kompleks term wanie przeszed gruntown rozduych aglomeracji. Przyklejone do wikszego ssiada czerpi korzyci z ssiedztwa lokomo tywy, rwnie czsto maj przez to problemy. Ucieczka zamoniejszych osb z centrum wielkiego miasta do wymarzonego domku pod lasem teoretycznie powinna przynosi ociennym gminom same korzyci. Problem w tym, e owi uciekinierzy wol mieszka w lesie ni na przykad w spokojnym centrum Aleksandrowa dzkiego. I cho do kasy gminy nic zapchane korkami, trzeba ponad granicami gmin dogada si w sprawie komunikacji pu blicznej. Kiedy t rol peniy drobne poczenia kolejowe, obecnie oprcz chlubnych wyjtkw prawie zupenie wycite w pie. Jak wygldaj w praktyce takie negocjacje midzy miastami? Wystarczy przeledzi smutn histori dzkiego Tramwaju Regionalnego, eby da sobie spokj z mrzonkami. Silniejszy ssiad stara si zepchn koszty na gminy ocienne nie widzc ko rzyci w odkorkowaniu wasnego centrum. Mona te odbi central nemu graczowi aglomeracji ja k planowan fabryk czy call center oferujc dogodniejsze warunki i w ten sposb powikszy ilo miejsc pracy bez koniecz noci codziennych dojazdw. Dla inwestora nie ma wielkiego znaczenia, gdzie ulokuje zakad, bo i tak korzysta z tych samych dobrodziejstw infrastrukturalnych, ktre dedykowane s ssiadujcej metropolii. Wspomniany Alek sandrw dzki w ten sposb zdoby inwestycje firmy ABB, ktre obecnie powikszaj potencja miejscowoci i regionu.

Czy w takim razie mae miasta skazane s na powolny upadek? Czy nie ma dla nich adnego modelu, ktry pozwoliby im przetrwa i rozwija si w narzuconym rzdowym wycigu?
budow i przyciga rzesze spragnionych wypoczynku odzian, poznaniakw, a nawet warsza wiakw, bo od autostrady A2 dzieli miasteczko zaledwie dziesi kilometrw. Rzeszowska starwka wypikniaa i zacza czerpa powane korzyci z turystyki. Podobnych przykadw indywi dualnych pomysw na rozwj oparty na istniejcych zasobach jest bardzo wiele. W zupenie innej sytuacji s miasteczka wchodzce w skad wpywaj ich podatki dochodowe, to te z dziaalnoci gospodar czej najczciej zostaj u wik szego ssiada, gdzie zarejestro wana jest firma. Koszt budowy infrastruktury: drg, kanalizacji, szk czy przedszkoli na terenach mao zurbanizowanych jest dla gminy ogromny i czsto nie do poniesienia. Problemy rodzi te codzienna migracja mieszkacw do pracy w metropolii. eby drogi czce j z satelitami nie byy do gra -

Cig dalszy na stronie 4

Bechatowska elektrownia cieplna, najwiksza w Polsce i uznana przez WWF za 11 najbardziej szkodliw dla rodowiska w Europie. Zdj. villeton @ Flickr. com (na licencji CC BY-NC 2.0)

4
A co z miastami, ktre nie maj adnych naturalnych atutw do wykorzystania? Joanna Erbel w artykule Mae miasta w awangardzie pokazuje, e istniej alternatywne rozwizania, dziki ktrym nawet one mog si aktywnie rozwija, zatrzymujc odpyw mieszkacw do lokomotyw. Tu recept s innowacje spoeczne i kulturalne, ktre znaczco poprawiaj jako ycia i poczucie, e yje si w dobrym i przyjaznym miejscu. Sopot jako pierwszy w Polsce wprowadzi budet obywatelski, czyli pul samorzdowych pienidzy, o wykorzystaniu ktrych decyduj sami mieszkacy. W jego lady poszy nie tylko d czy Czstochowa, ale te niespena osiemdziesiciotysiczny Konin. Co wicej, wedug wieo przyjtej strategii w perspektywie 2018 roku koninianie maj sami decydowa o caoci miejskich wydatkw. Brzmi jak szalestwo? Ale jest w tym metoda. W niewielkim miecie, gdzie ludzie si znaj, istnieje inny rodzaj wizi spoecznych i nieco atwiej si dogada we wsplnych sprawach. Oczywicie jeli wszyscy maj na celu dobro wsplne. Jednoczenie taka de cyzja posiada walor promocyjny: mona pochwali si zamieszkiwaniem w najbardziej obywatelskim miecie w Polsce. Na cao postanowiy pj take ory, miasto wielkoci Zgierza. Od 2014 roku transport pu bliczny ma by tam bezpatny. Z komunikacji miejskiej w naszym miecie korzystaj przede wszystkim dzieci i modzie oraz osoby starsze i niezamone. W wielu rodzinach, szczeglnie wielodzietnych, wydatki na transport stanowi powan pozycj w rodzinnych budetach. Biorc pod uwag wzgldy spoeczne, ale rwnie ekologiczne, postanowilimy wprowadzi w orach bezpatn komunikacj miejsk dla wszystkich mieszkacw in formuje strona internetowa miasta. Chcemy rwnie podkreli, e mamy wiadomo, e nasze rozwizanie nie byoby moliwe, gdyby tak jak w wielu duych miastach nasz system transportu miejskiego by rozbudowany i kosztowny. ory znalazy swoj nisz: stosunkowo niewielkim kosztem stay si z dnia na dzie znane w caej Polsce z rewolucyjnych inwestycji spoecznych, co moe przynie wymierne skutki rwnie na polu gospodarczym. Genialne, prawda? A si chce w takich orach zamieszka. Czasem wystarcz niewiel kie uatwienia. Podczas kiedy w Warszawie, odzi czy Poznaniu rosnce ceny nawet rednioza mone osoby zmuszaj do wybrania spaceru zamiast tramwaju, Rzeszw obniy opaty za bilety okresowe i jeszcze dobrze na tym wyszed, bo wpywy do miejskiej kasy wzrosy. Zachceni miesz kacy zaczli czciej z nich korzysta. Czstochowa, ktrej wedug raportu Polska 2030 raczej do lokomotyw nie da si zali czy, powoli staje si miastem wzorcowej polityki socjalnej. Pionierskie rozwizania w zakresie refundacji in vitro czy modelowe Centrum Integracji Spoecznej przywracajce do normalnego ycia osoby najgbiej wykluczone, to jedne z ciekawszych decyzji czstochowskich wadz w ostatnim okresie. Warto podkreli, e rozwizania socjalne nie s kierowane wycznie do grup naj biedniejszych, ale w rny spo sb poprawiaj codzienne ycie wszystkim mieszkacom miasta. Jedn z najmniej docenionych szans dla maych miast s inwestycje w tak zwane zielone miejsca pracy. Jest to ga czca ekologi i wiele dziedzin gospodarki: energetyk odnawialn, utylizacj odpadw, termomodernizacj czy budownictwo. Zysk z wykorzystania nowych tech nologii jest tu podwjny, z jednej strony inwestycje w tym sektodochody w kieszeniach gmin i mieszkacw. A takiej szansy mae miasta lekceway nie powinny. Mwic o potencjaach rozwojowych nie sposb nie wspomnie o czsto niesprawiedliwym po dziale rodkw, zarwno centralnych, jak i marszakowskich, ktrych ofiar padaj mae miasta. Nie ulega wtpliwoci, e obecne mechanizmy systemowe spy chaj sabszych graczy na boczny

Jedn z najmniej docenionych szans dla maych miast s inwestycje w tak zwane zielone miejsca pracy. Jest to ga czca ekologi i wiele dziedzin gospodarki: energetyk odnawialn, utylizacj odpadw, termomodernizacj czy budownictwo.
rze s przyszociowe i jak pokazuje przykad niemieckich miast, kto pierwszy ten lepszy. Z dru giej zielone miejsca pracy to rwnie mocne postawienie na zrwnowaony rozwj, co sprawia, e nie s one tak uciliwe dla rodowiska i mieszkacw, jak na przykad kopalnia wgla. Kilka lat temu wok malekiego Szadku niedaleko Zduskiej Woli stany ogromne wiatraki. Korzyci z elektrowni dla miasteczka takie jak wyremontowane drogi - s ju widoczne goym okiem. Oczywicie to tylko jeden z przykadw. Montownie paneli so necznych, firmy specjalizujce si w energooszczdnym budownictwie, zakady wykorzystujce surowce wtrne to nie pomysy szalonych ekologw, ale twarde tor. Jednak pomimo tych trudnoci wadze mniejszych miejsco woci radz sobie jak mog i przy wsparciu funduszy unijnych dokonuj czasem rzeczy naprawd imponujcych. Polskie mia steczka przez ostatnich dziesi lat naprawd wypikniay o wiele bardziej ni wiecznie skonfliktowane wewntrznie, gone i szybkie metropolie. Te, ktrym udao si dostrzec i wykorzysta szanse, ju rozwijaj skrzyda dziki poprawiajcej si jakoci codziennego ycia. By moe wkrtce zamiast przeprowadza si pod las, bdziemy od miejskiego zgieku ucieka do mniejszych miejscowoci. Tak zrobia cz mojej rodziny porzucajc d dla Rzeszowa. Bo tam spokojniej, czyciej i przyjemniej.

Wedug wieo przyjtej w Koninie strategii w perspektywie 2018 roku koninianie maj sami decydowa o caoci miejskich wydatkw. Zdj. Climate Change Media Partnership @ Flickr. com (na licencji CC BY-NC 2.0)

Najgorsze prace wiata

Ilona Majewska
Najgorsza praca - haso wytrych do snucia barwnych anegdot, ktrymi mona si raczy na spotkaniach towarzyskich. Chyba kademu, kto funkcjonuje na rynku pracy, nie brak w yciorysie historii o pracach koszmarach: cikich, nucych, nielegalnych, le opacanych, omieszajcych, poniajcych.
Promowanie sieci telefonii komrkowej w przebraniu plu szowej suchawki telefonicznej, przeprowadzanie bada ankietowych w szemranej okolicy, zbiory sezonowych warzyw czy akwizycja kosmetykw w centrum miasta opowieci troch mieszne, troch straszne. Ich komizm jest tym wikszy, im dalszej przeszoci dotycz. i tu po ich zakoczeniu. Sprztanie biur, domw, hoteli - w kraju i za granic, udzielanie korepetycji, praca w sklepie z herbatami czy kinowym barze, mycie okien, sortowanie listw, zbieranie warzyw i owocw moje CV pka w szwach od dowiadcze tego typu. Najcisze z nich to zbiory fasoli w Wielkiej Brytanii - bl krgosupa, poparzenia soneczne nawet na uszach, dwiganie w bocie cikich skrzynek. Tak miny mi wakacje tu po wejciu Polski do Unii Europejskiej. Prac zaatwia mnie i znajomym siostra kolegi, ktra za zapewnienie dostpu do tej yy zota od kadego z nas zainkasowaa po 100 funtw. Warunki, zarwno pracy jak i zamieszkania, byy okropne: 3 toalety na 100 osb, prysznice z wielkim grzybem na cianach, brak prdu w przyczepach, w ktrych mieszkalimy. Wszystko to mona by byo wytrzyma bez sowa skargi, gdyby nie rozczarowanie spowodowane rnicami pomidzy obietnicami a drastycznymi realiami. Zamiast pracy na godziny, pracowalimy na akord. Przez cay dzie trzeba byo ze bra ok. 100 kg fasoli, a i tak nie udawao si osign obiecanej dniwki 50 funtw. Z trudem wycigalimy 20-30 funtw. Pamitam siebie i koleank, siedzce nad taczkami i paczce ze zmczenia. Jeszcze dugo po powrocie, kiedy zamykaam oczy, wi dziaam krzaczki fasoli. Mimo, e zarobek by duo mniejszy ni nam zapowiedziano, pozwoli mi dorywczy charakter: Jakby nie byo ciko, na pewien czas zby mona zacisn i si przemczy - wspomina Aka , ktra przez dugi czas pracowaa na nocn zmian na stacji benzynowej. - Byam cay czas zmczona, le znosiam tryb pracy w nocy, ktr czyam ze studiami wieczorowymi, ale gdzie z tyu gowy miaam to wielkie odliczanie, e za dwa lata, za rok skocz studia i znajd inne zajcie, to pozwalao mi si zmotywowa w chwilach, kiedy czuam, e nie dam rady wspomina. Wielu modych ludzi pracuje

Jestem kobiet pracujc, adnej pracy si nie boj...

Kiedy rezygnowaam z pracy (peen etat, umowa na czas nieokrelony) w pastwowej instytucji na rzecz uzalenionej od grantw posady w stowarzyszeniu, scenariusz, e gdy skocz si dotacje, wylduj na kasie w markecie, roztaczali proszeni i nieproszeni o rad znajomi. Je li maj racj, nie czeka mnie nic, czego bym wczeniej nie dowiadczya, pracujc na studiach

Przez cay dzie trzeba byo zebra ok 100 kg fasoli, a i tak nie udawao si osign obiecanej dniwki 50 funtw, z trudem wycigalimy 20-30 funtw (...) jeszcze dugo po powrocie kiedy zamykaam oczy widziaam krzaczki fasoli.
w miar samodzielnie utrzymywa si jeszcze dugo po powrocie do domu. jako hostessy, ktre/ktrych spotykamy w hipermarketach, sklepach, na ulicach miast. To praca ograniczona do czasu trwania promocji, ktra z reguy nie trwa duej ni kilka weekendw. Cig dalszy na stronie 6

Zarobi i zapomnie
Prace dorywcze to nielubiana, ale czsto jedyna droga studentw do finansowej niezalenoci. Tym, co pozwala przetrwa nawet najgorsze dowiadczenia, jest ich

Zdj. Talk Radio News Service @ Flickr.com (na licencji CC BY-NC-SA 2.0)

6
Marzena przez wiele miesicy pracowaa na promocji sera w hipermarkecie. Zarobki byy nieze, praca w weekendy, wic mogam spokojnie czy j ze studiami dziennymi. I to tyle jeli chodzi o zalety tej pracy wspomina. Do ma Weronika, ktra w ramach akcji promocyjnej rolinnego zamiennika mietany miaa za zadanie rozdawa prbki produktu. Rzeczywisto przerosa scena riusz mietany, ktre miay wystarczy na kilka godzin prowaj cierwo mietan!. Epizod, cho groteskowy, to cakiem niele patny: siedem lat temu stawka 6 z za godzin pracy pozwalaa w dwa dni zarobi rwnowarto uniwersyteckiego stypendium motywacyjnego. O tytu najbardziej absurdal nej fuchy w yciorysie Wero niki promocja mietan konkuruje z prac na wystawie replik egipskich zabytkw. eby j otrzyma naleao nauczy si skryptu o historii Egiptu i replikach zabytkw, ktre wystawiono w namiotach przy Manufakturze. Oprowadzanie grup byo nuce nawet jak przyszy dwie osoby trzeba je byo oprowadzi, o wszystkim opowiada, a grup byo duo. Ostatecznie, Weronika wyspecjalizowaa si w roli mumii. Najpierw z grobowca wypada plastikowy szkielet faraona, a nastpnie z sarkofagu wychodzia mumia ja. Dzieciaki si bay i krzyczay, niektre w tym strachu chciay wepchn mumi z powrotem do sarkofagu. No i potem powrt do sarkofagu, mona byo zdj gow od przepoconego stroju z banday i przy latarce poczyta gazet. W moich wspomnieniach stanie na pro mocjach to opuchnite po caym dniu nogi, zakaz rozmawiania z innymi dziewczynami i wasne zaenowanie, spowodowane nachalnym wciskaniem ludziom produktw, ktrych najprawdopodobniej nie potrzebuj.

Jak robi i nie zarobi?

Drug stron medalu okrop nych prac s osigane w nich zarobki. Przy dramatycznej sytuacji na rynku pracy, wspominanie o umowach mieciowych i ni skich stawkach nikogo nie za skoczy. Czsto zasady panujce w miejscu pracy nie tylko nie pozwalaj zarobi, ale wymuszaj na pracownikach np. opacanie szkd wyrzdzonych przez klientw. Taka sytuacja miaa miejsce w jednym z duych dzkich kin, gdzie pracowaam z Karolin, ktra wspomina: Zaoga zostaa zbudowana z modych ludzi, w wikszoci studiujcych - luny grafik pozwala czy nauk z prac w, wydawa by si mogo, fajnym miejscu - bar, kawiarnia, kasy kinowe. Praca za ok. 5z/h, moliwo ogldania filmw gratis i wizja wietlanej kariery dla najbystrzejszych. W praktyce stojc kilka godzin za barem, podczas zmiany popoudniowej np. w dzie premiery udawao si niele napracowa, a przy okazji nie tylko nie zarobi, ale straci. Wystarczyo, e w ferworze le policzyo si na pocztku zmiany kubki do napojw lub nakadajc popcorn kto zapakowa go do tekturowych opakowa z naszej szafki i gotowe. Przyjty system rozlicze zakada, e rozliczamy si z opakowa - jeli po zakoczeniu zmiany ich liczba si nie zgadzaa, trzeba byo zapaci za nie zgodnie z kinowym cennikiem. W darmowych projekcjach te by pewien haczyk na jeden seans mogo i rwnoczenie tylko dwoje pracownikw obsugi, swoj obecno naleao wczeniej wpisa na list- zmianowy tryb pracy i nauka sprawiay, e wikszo z nas z tej moliwoci nie miaa kiedy skorzysta. Podobne zasady panuj w sklepach: Jeli klientka stuka filiank za 100 z na mojej zmianie, oznaczao to, e cay kolejny weekend pracuj za darmo mwi Kasia ze sklepu z porcelan. Nawet najgorsz prac mona znie majc przed oczami wi zj dnia, w ktrym si j zmieni i bdzie przywoywa jedynie jako anegdot. Tymczasem, cika praca w fatalnych warunkach dla wielu jest rzeczywistoci, bez moliwoci odliczania dni do jej koca. Blaszane magazyny, hale produkcyjne w ktrych temperatura latem dochodzi do 60 stopni, brak umw, oczekiwanie cigej dyspozycyjnoci, kary za odejcie od tamy mimo zego samopoczucia czy wypadku. Na rynku pracy wci nie brakuje historii, przy ktrych noszenie stroju pluszo wej suchawki telefonicznej wydaje si by przyjemn i zabawn form zarobkowania.ktrych noszenie stroju pluszowej su chawki telefonicznej wydaje si by przyjemn i zabawn form zarobkowania.

Do minusw na pewno trzeba zaliczy nisk temperatur w dziale nabiau i strj w ktrym zachwalaam sery mimo zimna musiaam stercze w ludowym stroju holenderki z krtkim rkawem.
minusw na pewno trzeba zaliczy nisk temperatur w dziale nabiau i strj w ktrym zachwalaam sery mimo zimna musiaam stercze w ludowym stroju holenderki z krtkim rkawem. Po kilku godzinach usta miaam fioletowe i szczkaam zbami. Czuam si jak wariatka w tym przebraniu. Warunkiem przeduenia promocji na kolejne tygodnie byo wypracowanie normy zwikszenie sprzeday serw, musiaam si solidnie namczy, eby ludzie ten mj ser nie tylko sprbowali na degustacji, ale jeszcze zapakowali do koszyka. Jak po zoci spotykaam znajomych ludzi, wstydziam si siebie, wciskajcej sery, w tandetnej kiecce i czepku na gowie. Zupenie inne wspomnienia mocji skoczyy si w niecay kwadrans. Ludzie stawali po dwa, trzy razy w kolejce, co sprytniejsi sprzedawali mietan po zo twce na drugim rogu, niektrzy przychodzili z zawiadczeniami, e ssiad nie moe wyj z domu, bo jest chory, albo, e skoro s tu z psem, nale si im dwie butelki. Jedna z kobiet czekaa prawie godzin, a transport przywiezie kolejn parti mietan. Ludzie ze straganw na Bauckim za darmow mietan obdarowali mnie skarpetkami, bukietem kwiatw mwi Weronika. Im biedniej sza cz miasta, tym bardziej drastyczny przebieg promocji. Na Placu Barlickiego, gdy zabrako prbek jedna z kobiet nawrzeszczaa na hostess, krzycz: Da-

Msko w kryzysie
Karolina Miyska
Mczyznom na pewno nie jest teraz atwo. Kobietom jednak nieszczeglnie powinno by przykro z tego powodu, bo skoro przez setki lat panowie odcinali kupony od kultury patriarchatu, korzystali do woli z dominacji jednej pci na waciwie wszystkich dostpnych polach ycia spoecznego moe najwysza pora na refleksj. Msk refleksj.
Bo c to znaczy by mczyzn? Stereotypowo, poczynajc od wygldu, trzeba by rosym, uminionym i lnicym od potu. Jeli kto ma wtpliwoci, warto przywoa w pamici fizjonomi odtwrcw mskich bohaterw: Sylwestra Stallonea , Arnolda Schwarzeneggera czy Daniela Craiga. Ponadto prawdziwy mczyzna musi by odwany, wy trzymay, odnosi sukcesy, podejmowa wspzawodnictwo, nie ba si ryzyka. Niezbdne te s takie atrybuty jak: wiedza, pie nidze i wadza. I jeszcze jedna, bardzo istotna cecha prawdzi wego mczyzny powcigli wo emocjonalna i opanowanie zwaszcza w sytuacji kryzyso wej. Msko nigdy wczeniej nie bya poddawana analizie krytycznej, cechy okrelajce prawdziwego mczyzn uznawane byy za naturalne i niezmienne. Ale wanie one wspczenie stay najwikszym mskim przeklestwem. Kobieco zawsze trudno jest uchwyci, do dzisiaj mwi si, e kobiet nie atwo opisa, co dao paniom swoist kotwic w kulturze. Zmiany, jakie przyniosa w XX i XXI wieku emancypa cja kobiet, nie tylko poirytoway entuzjastw patriarchatu, ale przede wszystkim znaczco, cho powoli, wpyny na postrzega nie roli mczyzny w spoeczestwie. Zaczy zaciera si rnice midzy rolami typowo mskimi i typowo kobiecymi. Dotyczy to zarwno ycia spoecznego, jak i osobistego. Kobiety zaday najpierw praw wyborczych, potem same zaczy zajmowa miej sca w zarzdach, samorzdach i parlamentach obok panw. Wywalczyy sobie wstp na uczel nie, zaczy realizowa si w ,jak si dotd wydawao, typowo mskich zawodach. Jakby tego byo mao zamiast bera w msk rk woyy pieluchy i kije od mopw. Mczyzna przesta by nie tylko gow rodziny, ale take jej gwnym ywicielem. Jeli pracuje i jest gwnym rdem utrzymania rodziny jest stale krytykowany za nieobecno w jej yciu codziennym, za brak zaangaowania w wychowanie potomstwa, za niezrozumienie kobiecych potrzeb. Natomiast gdy dochodzi do rozpadu rodziny mczyzna niemal z automatu przegrywa w walce o opiek nad dzieckiem. Od kiedy na rynku pracy powanymi graczami stay si te kobiety, zaczto przedkada kobiec intuicj, komunikatywno i empati nad mskie muskuy i energi. Sia, odwaga i niezaleno zacza by postrzegana jako nieuzasadniona agresja, emocjonalna niedojrzao, a czsto te jako przejaw zniewaania kobiet. Kiedy spojrzy si na statystki Eurostatu czy GUS mona si zupenie, nie po msku, zaama. Liczebnie mczyni s w mniejszoci. Spis Powszechny z 2011 roku pokaza, e w Polsce na 100 mczyzn przypada 109 kobiet, a wieku 65+ ta dysproporcja jest jeszcze bardziej widoczna - tylko 100 panw na 165 pa. Przecitna dugo ycia mczyzn w UE to niewiele ponad 72 lata, nato miast kobiety yj blisko 81 lat. Badania pokazuj te, e kobiety s lepiej wyksztacone i jest ich wicej na uczelniach wyszych. Najbardziej znamienne i dramatyczne s statystyki GUS dotyczce liczby zamachw samobjczych zakoczonych zgonem. W 2010 roku stracio ycie z tego powodu 570 kobiet i 5517 mczyzn. W 2011 proporcja jest w zasa dzie taka sama: 545 do 3294 sa mobjstw popenionych przez mczyzn. By moe wanie to najlepiej pokazuje bezradno mczyzn wobec kulturowych zmian zachodzcych od kilku dziesiciu lat. Dotd ukad pa triarchalny dawa mczyznom poczucie bezpieczestwa. Kiedy powstaa na nim rysa, mczyni zaczli popada w kulturow depresj. Dzisiaj mog czu si w zasadzie zbdni, nawet w tak (do niedawna) oczywistej sferze jak prokreacja - od czasu in vitro i moliwoci korzystania z na sienia anonimowych dawcw, upada najbardziej oczywisty mski bastion. Dyskusja na temat kryzysu mskoci, ktra (jak wida, nie bez powodu) zacza toczy si w latach 90-tych XX wieku z inicjatywy mskich ruchw profe ministycznych, warta jest kon tynuacji. Problem na pewno istnieje, bo dzi mczyni znaleli si pod ostrzaem krytyki, ktra wytyka im sabe strony w sferze emocjonalnej, intelek tualnej, zdrowotnej i seksualnej. Naruszono marmurowy pomnik! Jest to jednak okazja, by w kryzysie pokaza ow msk si, odwag i racjonalno. Naley odstpi kawaek nalenego pola pci przeciwnej i z szacunkiem spojrze, e kobiety po setkach lat podporzdkowania potrafiy w asertywny sposb dokona zmiany. S mczyni, ktrzy to zauwaaj i akceptuj. Przytocz sowa prezydenta Boliwii Evo Moralesa (Indianina z ludu Ajmara), ktry na forum Organizacji Narodw Zjednoczonych we wrzeniu 2012 oficjalnie odnis si do tematu 21 grudnia 2012 roku, jako szczeglnej daty w Kalendarzu Majw. Powiedzia, e ten wyjtkowy dzie to koniec czasu poza czasem i pocztek prawdziwego czasu: koniec Macha (mskiej hegemonii) i pocztek Pacha (odzyskania nalenego miejsca dla eskiej energii). Koniec samo lubstwa, pocztek braterstwa; koniec skrajnego indywidualizmu i pocztek wsplnoty. Oby

Zdj. Kerry Lannert @ Flickr.com (na licencji CC BY-NC-ND 2.0)

Zacita gra w miasto

A 4 szkoy i ponad 300 uczniw, od lutego do czerwca, grao w miasto. Rozgrywki toczyy si na planszach, w klasach oraz miejskiej przestrzeni. Wygrywali ci, ktrzy najlepiej zarzdzali planszowym Zgierzem i potrafili doprowadzi do wzrostu jakoci ycia mieszkacw (liczonego Punktami Poparcia), bez doprowadzenia swojego (miejskiego) budetu do bankructwa. Zacita rywalizacja idealnie sza w parze z mnstwem interesujcych informacji na temat procesw zarzdzania miastem.

Etap pierwszy: gra planszowa. Kade pole to miejska instytucja albo zadanie, ktre miasto wykonuje (np. transport publiczny). Jeli gracz decydowa si sfinansowa dane pole, otrzymywa odpowiedni iloc Punktw Poparcia (PP). Ten, kto uzbiera ich najwicej w trakcie czterech tur i nie zbankrutowa - wygrywa i przechodzi do II etapu.

Etap drugi: gra stojca. Czteroosobowe druyny maj przed sob tor przeszkd, skadajcy si z 10 stacji z zadaniami do wykonania. Wrd nich trzeba byo: napisa petycj i zorganizowa protest, zagra w strzaki i uzyska wynik taki, jak liczba radnych w Zgierzu, czy wreszcie - usta na nogach w Komunikacyjnej pltaninie (na zdjciu).

9
Etap trzeci: gra miejska. Czyli wielki fina caych rozgrywek. Tym razem zwycizcy i zwyciczynie poprzedniego etapu musieli zmierzy si z zadaniami do wykonania w przestrzeni miejskiej. Po Zgierzu rozsiane zostay punkty odpowiadajce poszczeglnym dziaom zarzdzania miastem. W samym centrum naszego miasta, na Placu Kiliskiego, znajdowao si Centrum Dowodzenia Zgierzem (na zdjciu z lewej). Organizatorzy gry - Stowarzyszenie Topografie - na bieco informowali z niego o najnowszych wydarzeniach z rozgrywki i zadaniach do wykonania.

W ramach zada do wykonania trzeba byo midzy innymi... zarzdza polityk mieszkaniow miasta (na zdjciu z prawej). Symbolizowaa j plansza z naszkicowanym (kred) planem ulic oraz blokami (klockami). Kady rodzaj klockw symbolizowa inny standard i rodzaj budownictwa mieszkaniowego. Druyny musiay posiadane przez siebie rodki przeznaczy w sposb, ktry zapewniby im najwyszy wynik punktowy. Pozostae stanowiska gry zakaday np.: pokonanie toru przeszkd zabawkowym czogiem (tak, by jego pasaerowie nie pospadali z pokadu), czy ugotowanie jak najsmaczniejszej zupy dla potrzebujcych. Na zdjciu poniej: zwy cizcy rozgrywek Zagraj w Miasto, z liceum im. S. Staszica w Zgierzu.

Projekt Zagraj w miasto - poprzez wiedz do zmian zosta sfinansowany z Programu Operacyjnego Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

10

W rok do obka
Patrycja Malik
W rodzinie pojawia si dziecko. Mija rok. Rodzice staj przed pytaniem: oboje chcemy pracowa, wic co zrobi? Odda pod opiek bliskich? Wszyscy pracuj. Wynaj niani? Nie sta nas. A moe posa dziecko do obka?
Obserwujc znajomych, widz, e spord wszystkich moliwoci nadal najwiksz popularnoci cieszy si pozostanie matki w domu z dzieckiem. To kobiety czuj potrzeb, a niekiedy wrcz obowizek, zajmowania si po tomstwem do czasu, gdy pjdzie ono do przedszkola. Taki model opiekowania si dzieckiem jest mocno zakorzeniony w wiadomoci polskich rodzicw. Poja wiaj si jednak odstpstwa od tej tradycyjnej drogi. Coraz czciej okazuje si, e to tata decyduje si zosta z dzieckiem w domu. A powody tego s rne: Decyzja pozostania z ma w domu podyktowana bya wymogiem sytuacji: narzeczona musiaa wrci do pracy po 2 letnim urlopie wychowawczym. Na krtko przed jej zaplanowanym powrotem, ja straciem swoj prac. Wic mona powiedzie, e i w ten sposb los przyczyni si do mojego przeistoczenia si w kura domowego mwi Czarek, tata 4-letniej Iny. - Wybr by i wsplny i by koniecznoci. Nie mielimy nikogo bliskiego, kto mgby si zaopiekowa nasz creczk. Stwierdzilimy rwnie, e zupenie pozbawione sensu jest wynajmowanie opiekunki, ktrej wynagrodzenie pochonoby zapewne jedn z naszych pensji, a dziecko spdzaoby czas z jakby nie byo obc osob. Co mama czy tata, to jednak nie opiekunka choby nie wiadomo jak mia mwi Czarek. Na pytanie, czy obek w ogle wchodzi w gr, Czarek odpowiada: Absolutnie nie. W naszym przekonaniu po to zdecydowalimy si zosta rodzicami (bya to wiadoma decyzja), by jak najwicej czasu spdza z dzieckiem argumentuje swoj decyzj. Nie wszystkich rodzicw sta na to, by jedno z nich zostao w domu. Zatrudnienie opiekunki czy opiekuna rwnie wie si ze sporymi kosztami, dlatego cz rodzicw decyduje si odda dziecko pod opiek obka. Gwnym czynnikiem, ktry wpyn na podjcie decyzji o posaniu mojego syna do obka, bya konieczno powrotu do pracy po urlopie obek jest jedn z najtaszych moliwoci opieki nad dzieckiem w naszym miecie. Koszt oddania dziecka do miejskiego obka to ok. 200 zotych miesicznie. 100 zotych to miesiczne czesne i ok. 100 z. wyywienie. Mona rwnie zapisa dzieci na patne dodatkowe zajcia (rytmika, gimnastyka), ktre s dobrowolne - mwi Anna Kruczek, dyrektorka Miejskiego obka im. Kozioka Matoka w Zgierzu.

W naszym kraju co roku rodzi si okoo 380 tysicy dzieci. Dla dzieci do 3 roku ycia w Polsce przygotowanych jest jedynie 50 tysicy miejsc, liczc obki, oddziay obkowe i kluby dziecice.

macierzyskim. Nie byo moliwoci, eby zosta w domu, pod opiek dziadkw, poniewa zarwno jedni, jak i drudzy pracuj. Opiekunka nie wchodzia w gr ze wzgldw finansowych mwi Katarzyna*, ktrej 3,5-letni synek uczszcza do zgierskiego obka im. Kozioka Matoka. Miejski

Malestwo idzie do obka

Po podjciu decyzji o oddaniu dziecka pod opiek obka trzeba przej do dziaania. Waciwie nie ma co zwleka. Obecnie czas oczekiwania na miejsce w miejskim obku im. Kozioka Matoka wynosi okoo roku. Od pewnego czasu jest bardzo ciko dosta si do obka. W placwce mamy wszystkie miejsca zajte, dlatego a tak dugo trzeba czeka - mwi Anna Kruczek. Katarzyna podja szybk decyzj, dziki temu jej synek trafi do obka bardzo wczenie: Mj syn nie mia skoczonego roku, gdy zacz uczszcza do obka, dokadnie brakowao mu 3 tygodni do pierwszych urodzin. Zosta przyjty do pierwszej, najmodszej grupy. Zapisanie dziecka do miej skiego lobka nie wie si z adnymi trudnociami formalnymi: Aby zapisa dziecko do obka trzeba zoy kart zgoszenia, jak tylko dziecko si urodzi. Jeli s miejsca wolne, dzieci mog by przyjmowane od razu. Od pewnego czasu jest jednak tak, e jest wicej chtnych ni miejsc, wic trzeba bardzo dugo czeka. Raz w roku przeprowadzamy rekrutacj w miesicu kwietniu, wtedy zbiera si komisja i rozpatrujemy karty zgoszenia. Dzieci s przyjmowane wedug terminw zgosze - mwi Anna Kruczek. Nie tylko data zoenia deklaracji ma znaczenie. - Pierszestwo maj osoby samotnie wychowujce dzieci, ale musi

Zdjcie jest wasnoci Miejskiego obka im. Kozioka Matoka w Zgierzu

1 1
by to odpowiednio udokumentowane. Jako pierwsze przyjmowane s take dzieci z rodzin patologicznych, wielodzietnych oraz gdy wystpuj inne wskazania spoeczne. W tym zakresie wsppracujemy z MOPS-em mwi dyrektorka obka. Dla dzieci do 3 roku ycia w miejskim obku jest 90 miejsc z podziaem na grupy wiekowe. Patrzc na ilo urodze w Zgierzu (od pocztku 2010 roku do koca 2012 roku urodzio si tu 1597 dzieci) sytuacja nie sprzyja wyborowi obka przez rodzicw. Wielu moe zniechci si, bo moliwe, e z powodu niewielkiej liczby miejsc ich dziecko nie zostanie przyjte. Zgierz nie jest wyjtkiem na mapie Polski. W naszym kraju co roku rodzi si okoo 380 tysicy dzieci. Dla dzieci do 3 roku ycia przygotowanych jest jedynie 50 tysicy miejsc liczc obki, oddziay obkowe i kluby dziecice. A zapotrzebowanie jest spore i z roku na rok ronie, co pokazuje sytuacja w zgierskim obku. W latach 90. by okres, e w obku na 90 miejsc zgaszano 20 dzieci. Teraz w kolejce na 90 miejsc czeka drugie tyle.

Zdjcie jest wasnoci Miejskiego obka im. Kozioka Matoka w Zgierzu wprowadzanie dziecka do obka. Nieoddawanie go od razu na cay dzie pod opiek, ale pocztkowo np. na godzin czy dwie stop niowo wyduajc ten czas. W pierwszym tygodniu zostawa do godz. 12, potem z kadym dniem godzin duej, a do penych 8 godzin mwi Katarzyna Nie tylko przyzwyczajenie dziecka do rozsta jest wane. W obku musi si ono po pro stu dobrze czu, a to nie tylko kwestia wywiczenia. Proces adaptacji dziecka w obku przebiega rnie. To zaley od natury dziecka i wychowania w rodzinie. Niektre dzieci s bardzo otwarte, komunikatywne, dobrze czuj si wrd obcych. Zdarzaj si te takie, ktre czsto pacz, nie chc je ani bawi si. Taki proces adaptacji moe trwa dugo. Zdarza si, e rodzice wypisuj dzieci, bo nie mog si zaaklimatyzowa mwi Anna Kruczek. Jak twierdzi Katarzyna, miaa szczcie, e jej syn trafi do takiego obka: W tej chwili mj syn ma 3,5 roku, za chwil koczy pobyt w obku i pjdzie do przedszkola. Jest towarzyski, lubi bawi si z innymi dziemi, czsto jest tak, e nie chce wraca do domu. Lubi swoje ciocie, chtnie bierze udzia w rnych zajciach i co najwaniejsze, nie ma problemu rano, e trzeba i do obka. Oczywicie, nie zawsze jest tak rowo. W tak duych grupach zdarzaj si masowe zachorowania, ale to uodparnia dzieci na przyszo: - Fakt, mj syn wicej chorowa w pierwszym roku, ale pniej byo duo lepiej, nigdy nie wrci z niego brudny czy godny - dodaje Katarzyna. Miejski obek nie skupia si jedynie na zapewnieniu opieki. Organizowane s take spotkania dla dzieci z ciekawymi ludmi policjantami, straakami, wycieczki do zoo czy groty solnej. Do obka przyjedaj take teatry czy muzycy.

Rozstania i powroty
Kiedy ju dziecko dostanie si do obka, rodzicw czekaj kolejne wyzwania w tym co dzienna, kilkugodzinna rozka z malestwem. Oddajc dziecko pod opiek obka trzeba si do tego przygotowa. Przeglda jc porady dla rodzicw, jedn z najczstszych porad na jak trafiam jest zabawa w rozstania i powroty. Polega ona na zostawianiu dziecka na kilka godzin z kim bliskim babci, dziad kiem, cioci czy wujkiem. To moe przygotowa je do wielo godzinnych wizyt w obku. Dobr praktyk jest take stopniowe

Prawo wyboru czy przymus?

Trudna sytuacja obkowa w Polsce uniemoliwia rodzicom dokonanie wyboru dom czy obek, a moe opiekunka? Czsto zmusza ich do podjcia decyzji o pozostaniu jednego z nich w domu. Pod warunkiem, e osoba, ktra ma zosta w 4 cianach faktycznie si na to godzi (tak, jak w przypadku Czarka). A co, jeli na pozostanie w domu nie pozwa laj warunki finansowe, jak byo w przypadku Katarzyny? Nie przyjtych rodzicw czeka rok oczekiwania na miejsce w obku. Nasz kraj znajduje si na ostatniej pozycji w Europie, jeli chodzi o dostpno do obkw. Tylko 3% dzieci chodzi do obka. Jak zapewnia Ministerstwo Edukacji Narodowej, do 2017 roku kady 3-latek bdzie mia miej sce w edukacji przedszkolnej, a wszystko to dziki programowi Maluch prowadzonemu przez Ministerstwo Pracy i Polityki Spoecznej. W minionym roku liczba oddziaw obkowych wzrosa o 25% w caej Polsce. Mimo to sytuacja w Zgierzu nie napawa optymizmem. Mamy jeden obek, a w nim 90 miejsc i co roku ponad 500 urodze. A ci, ktrzy chc by ich dziecko zostao przyjte do obka, musz zacz o tym myle ju przed jego narodzinami. * Imi i nazwisko do wiadomoci redakcji

Zdjcie jest wasnoci Miejskiego obka im. Kozioka Matoka w Zgierzu

12

Zwolni prezydenta
Adrian Skoczylas
Elblg, d, Warszawa - ostatnio gono zrobio si o referendach w sprawie odwoania prezydentw kilku miast. Dziennikarze czekaj na rywalizacj, lokalni politycy i dziaacze mwi o spoeczestwie obywatelskim, a wodarze miast wskazuj na koszty gosowania
Organizacj referendw lo kalnych w sprawach wanych dla spoecznoci lokalnej lub odwoania organu jednostki sa morzdu terytorialnego reguluje ustawa z 2000 roku. Aby referendum si odbyo, musi poprze je 10% mieszkacw gminy posiadajcych czynne prawo wyborcze. Samo gosowanie jest wane wtedy, gdy frekwencja w refe rendum przekracza 60% tej, jaka miaa miejsce podczas wyborw. W Polsce referenda odwou jce poszczeglne organy samorzdu nie s zbyt czstym zjawiskiem. W latach 2006 - 2010 miao miejsce 81 takich referendw, w obecnej kadencji 105. Z nich wszystkich cznie udanych byo zaledwie dwadziecia siedem. Odwoano m.in. prezydenta Olsztyna (2008), Zduskiej Woli (2008), odzi (2010), Bytomia (2012), a w ostatnim czasie take Elblga (2013). Jedynym wanym referendum, w ktrym mieszkacy zdecydowali o pozostaniu urzdujcego prezydenta, byo gosowanie w Sopocie (2009). Przyczynywnioskowaniaoreferendum srne.WOlsztynie odbyo si ono po ujawnieniu seksafery w tamtejszym Urz dzie Miasta z udziaem Czesawa Makowskiego. Inicjatorzy wniosku o odwoanie Jerzego Kropiwnickiego zarzucali mu nieodpowiedzialne wydawanie pienidzy (m.in. na zagraniczne podre) oraz infrastrukturalny i komu nikacyjny baagan w odzi. W Bytomiu odwoano prezydenta Piotra Koja i radnych za z polityk doprowadzajc do zubo enia miasta i likwidacji szk. Grzegorza Nowaczyka elbla nie i elblanki odwoali za zbyt wysokie stawki czynszw, ktre podwyszono o 100 procent. Podpisy w sprawie referendum zbierane s teraz w Warszawie ws. odwoania Hanny Gronkiewicz-Waltz za chaos w stolicy i bdy w zarzdzaniu komunikacj i transportem, a take (ponow nie) w Sopocie, w ktrym Jacka Karnowskiego krytykuje si za niewaciw form konsultacji i wsppracy z mieszkacami. Rwnie w Zgierzu w czasie kadencji Iwony Wieczorek pojawi si temat zorganizowania referendum. Na pocztku 2012 roku zawrzao na forach, tematem zainteresoway si lokalne media, cho adna z partii politycznych ani organizacji pozarzdowych nie potwierdzaa swojego zain teresowania skadaniem takiego wniosku i zbieraniem podpisw. Ostatecznie nie doszo nawet do rozpoczcia procedury przedre ferendalnej, a ladami po caym szumie zostay jedynie wtki z anonimowymi komentarzami.

Jeli wejdzie w ycie ustawa przygotowywana przez prezydenta RP Bronisawa Komorowskiego, odwoywanie wadz miast moe sta si praktycznie niemoliwe. Proponowane przepisy maj podwyszy prg wanoci takiego referendum z obecnego poziomu 3/5 frekwencji z wyborw do liczby rwnej gosowaniu, w ktrym burmistrza czy prezydenta wybrano.
Dwukrotnie chciano odwoa prezydent odzi Hann Zdanowsk kilka dni temu znw nie zebrano wymaganej liczby podpisw.

Referendum - ale po co?

Pogoski dotyczce potencjalnego referendum w Zgierzu komentowaa wczesna wicepre zydent Bogumia Kapusta, ktra przekonywaa, e referendum to pienidze wyrzucone w boto, a wadz wybiera si na cztery lata i po tym okresie naley j ocenia. Ten argument bardzo czsto podnosi si w tego typu sytuacjach. Jakkolwiek mona si zgodzi z tym, e burmistrz albo prezydent ma do dyspozycji 4-letni kadencj i w takiej perspektywie planuje swoje dziaania, o tyle trudno odmawia mieszkacom prawa do decydowania o losach przedstawicieli, ktrych sami wybrali, w momencie w ktrym uznaj, e organ samorzdu nie wywizuje si waciwie ze swojej roli. Bardzo czsto referendum staje si elementem gry politycznej pomidzy konkurencyjnymi ugrupowaniami. Inicjatorami wielu referendw nie byli zwykli mieszkacy, lecz lokalne struktury partii politycznych, ktre w ten sposb rozpoczynay swoje przygotowania do kampanii wyborczej. W takich sytuacjach mieszkacy su jedynie dostarczaniu podpisw i gosw (zupenie jak w okresie normalnych wyborw), a caa debata odbywa si niejako ponad ich gowami. Z

Trwa zbieranie podpisw pod zwoanie referendum ws. odwoania Hanny Gronkiewicz-Waltz z funkcji prezydenta Warszawy. Zdj. DrabikPany @ Flickr. com (na licencji CC BY 2.0)

1 3
drugiej strony mona powiedzie, e jeli idea odwoania burmi strza czy prezydenta jest suszna, to potwierdzi si to w referendum - jeli nie, jego inicjatorzy ponios porak. Obok wyborw, ktre odbywaj si w standardowym terminie, referendum jest chyba najbar dziej znan form uczestnictwa mieszkacw w yciu publicznym i (wicego) prezentowania swojego zdania. Tymczasem tak naprawd niewiele ono rozwizuje. Nawet gdy uda si odwoa wjta, burmistrza albo prezydenta, nie ma si pewnoci, e nie wygra on w przedterminowych wyborach, albo nie zastpi go jego partyjny kolega lub nie posiadajcy mandatu wyborczego komisarz mianowany przez premiera. Byoby lepiej, gdyby inicjatorzy rnych referendw umieli dostrzec, e istniej inne formy wpywania na miejsk polityk, ktre buduj wzajemne zaufanie poszczegl nych grup spoecznych, wyko rzystuj potencja spoecznoci lokalnej, a przede wszystkim nie powoduj organizacji kampa nii wyborczej w rodku kaden cji. Konsultacje spoeczne, inicjatywa lokalna, a wreszcie budet obywatelski - budujc znaczenie decyzji mieszkacw i mieszkanek, zmniejszamy monopol na wszechwadz miejskich rad nych czy prezydentw. Nie po winno traktowa si referendum jako antidotum na problemy gminy i miasta - mieszkacy jak najbardziej mog podj decyzj o odwoaniu swojego przedstawiciela, jeli dana osoba cakowicie stracia zaufanie niezbdne do penienia swojej funkcji, lecz raczej dopiero wtedy, gdy czuj si ju cakowicie bezsilni wobec arogancji i niekompetencji wadzy. noci takiego referendum z obecnego poziomu 3/5 frekwencji z wyborw do liczby rwnej gosowaniu, w ktrym burmistrza czy prezydenta wybrano. Wiadomym jest, e jakiekolwiek gosowania w rodku kadencji przykuwaj znaczco nisk uwag, o czym wiadczy fakt, e w cigu ostatnich 7 lat wymagany prg przekroczono w zaledwie 1/8 referendw. Zmiana ustawy wzmocni pozycj wadzy wykonawczej w gminach, ktra nie bdzie obawia si jakiegokolwiek sprze ciwu ze strony mieszkacw przez cztery lata kadencji. Re kompensata w postaci wanoci pozostaych referendw lokal nych bez wzgldu na frekwencj, wydaje si zbyt maa. pac mieszkacy. Sopockie re ferendum kosztowao 31 tys. z, gosowanie sprzed kilku tygodni w Elblgu - 234 tys. z, za referendum odwoujce Jerzego Kropiwnickiego w odzi okoo 1 milion z. Sum naley podwoi, jeli w gminie odbywaj si wybory nowego gospodarza. Zwaywszy na fakt, e najczciej referenda okazuj si niewane ze wzgldu na zbyt nisk frekwencj, caa operacja to wydatek bez sensu. Jednak z perspektywy mieszkacw, odwoanie zego prezydenta lub sabych radnych - a przez to pokazanie rodkowego palca wadzy - jest rzecz bezcenn.

Jaka jest cena referendum?

Czsto podnoszonym argu mentem przeciwko organizacji referendum s jego koszty. Istotnie, w gr wchodzi druk kart do gosowania, opacenia czonkw komisji wyborczej, a wresz cie odpraw dla zastpcw prezydenta (co ciekawe, on sam jej nie otrzymuje). Wikszo tej kwoty finansowana jest z miejskiego budetu, zatem za proces odwoania burmistrza lub prezydenta

Referenda lokalne 2011-2013

Wiajny Elblg Ostrda Wacz Raci Nasielsk Kodawa aga Nowinka

Najwaniejsza jest frekwencja

Najwiksz przeszkod w odwoaniu burmistrza lub prezy denta miasta jest frekwencja. Uzyskanie wymaganego progu jest trudne, a wiedz o tym wodarze miast, ktrych dotycz referenda. W kampanii nie mobilizuj wic swoich wyborcw do obrony i zagosowania przeciw odwoaniu. Ich kampania skupia si na zachceniu do nieuczestniczenia w referendum w ogle - tak, aby byo ono niewane z powodu niskiej frekwencji. Znaczco psuje to istot caego mechanizmu, poniewa inicjatorzy akcji musz wykona podwjn prac i pilnowa, by wszyscy przeciwnicy odwoywanego burmistrza lub prezydenta stawili si na gosowanie. Jeli wejdzie w ycie ustawa przygotowywana przez prezy denta RP Bronisawa Komo rowskiego, odwoywanie wadz miast moe sta si praktycznie niemoliwe. Proponowane przepisy maj podwyszy prg wa-

Lewin Kodzki

Bytom

Legenda:
Odwoano prezydenta oraz rad miejsk Odwoano prezydenta/ burmistrza/wjta

Odwoano rad gminy

14

Losy MDK wci niepewne

Patrycja Malik
Mniej zaj, cicia etatw, a w kocu rezygnacja z corocznego Festiwalu Muzyki Rockowej Zderzak. Czy Starostwo Powiatu Zgierskiego powoli likwiduje MDK? Koniec Zderzaka?
Ostre cicia budetowe spowodoway, e Modzieowy Dom Kultury musia zrezygnowa z czci zaj, midzy innymi skrcono do dwch godzin tygodniowo zajcia teatralne. Za zmniejszeniem iloci godzin id cicia etatw. W ycie moe wej scenariusz zwolnie, co wizaoby si z odprawami, a to niemae koszty. Ponadto do tej pory nie zostaa przyjta organizacja roku szkolnego 2013/2014, poniewa MDK nie ma na ni funduszy. Cz zaj moe w ogle si nie odby. Wszystko to wynik decyzji Starostwa Zgierskiego podjtej w 2012 roku, a nieprzedyskutowanej z dyrekcj Modzieowego Domu Kultury. Budet domu kultury zmniejszono a o 40% (z 700 tys. do 450 tys.). Jak si okazao, MDK nie by przygotowany na tak drastyczne zmiany. Na ciciach budetowych ucierpiay nie tylko dzieci i modzie korzystajce z oferty kulturalnej. To take cios zadany wielbicie lom i wielbicielkom rocka. Sta rostwo zasania si kryzysem samorzdowego budetu. I w tym wypadku powtarza si obserwacja, e najatwiej dokonuje si ci w dziaaniach kulturalnych. - Z powodu zej sytuacji finansowej Powiatu Zgierskiego rwnie budet Promocji uleg uszczupleniu i nie dofinansowujemy, niestety, wszystkich imprez, ktre wspieralimy w latach ubiegych mwi Magorzata Tomczuk z Biura Promocji i Redakcji Gazety Powiatowej. Jedna z najwikszych imprez w naszym miecie cigajca fanw i fanki muzyki rockowej z caej Polski na 99% si nie odbdzie. By zajcia w MDK mogy si odbywa, dyrekcja musiaa zrezygnowa z jego organizacji. - Stowarzyszenie Kameleon i rada rodzicw ju dokada do utrzymania placwki, eby nie zabiera dzieciom zaj. Mamy niedoszacowany budet. Zdecydowalimy, e rezygnujemy ze Zderzaka i wtedy wystarczy mwi Jadwiga Wlakamy i apelujemy. atwiej jest dosta na Family Cup ile skarpetek, rcznikw ni gotwk na Zderzak mwi Wlaliska. Minimalna kwota jak musiaby zebra MDK to 30 tysicy zotych. Pienidze pokryyby koszt nagrd dla zwycizcw, honorariw gwiazd i wynajmu sprztu obsugujcego imprez.

Za wiadomo dla fanw

Co na t sytuacj bywalcy Zderzaka? Dla wielu z nich, wiel -

- Powtarzamy wic w imieniu swoim i dzieci, ktrych gos wyraamy: powiat musi zwikszy dofinansowanie Modzieowego Domu Kultury w Zgierzu (...) pisz w petycji do starosty rodzice i dzieci.
liska, dyrektorka MDK. Zosta 1% nadziei, bo szans dla festiwalu s jeszcze waciciele prywatnych firm, ktrzy mogliby wesprze finansowo wydarzenie. Jak twierdzi dyrektorka placwki, bdzie to trudne do osignicia: - Cay czas szukamy pomocy. Wszdzie pubicieli muzyki rockowej, jest to smutna wiadomo. Jednocze nie jest to dua strata dla Zgierza. Jeden z fanw zauway, e od pewnego czasu poziom festiwalu uleg pogorszeniu: - Wiadomo ta zasmucia mnie, ale nie zaskoczya. Od pewnego czasu dao

Zderzak 2005. Co roku festiwal gromadzi setki wielbicieli muzyki rockowej. Zdjcie: Modzieowy Dom Kultury.

1 5
si odczu, e spada poziom artystyczny festiwalu, a kolejni laureaci nie dorwnuj zwycizcom poprzednich edycji - mwi Micha Grzelak. Dla naszego miasta to strata wydarzenia promujcego je na terenie caego kraju: - Jedyna rockowa impreza w Zgierzu, rozpoznawalna w caej Polsce zniknie dodaje Andrzej Kusy, szef Pro-Radia wspierajcego festiwal. W podobnym tonie wypowiadaj si fani Zderzaka: Zgierz rezygnuje z jednej z niewielu atrakcji, ktra reklamowaa miasto z naprawd dobrej strony. Ta wiadomo bardzo mnie zasmucia mwi Maciek Zieliski. Jedna ze staych bywalczy auje nie tylko koncertw, ale spotka ze znajomymi w trakcie festiwalu: - Byo to dla mnie bardzo zaskakujce, Zderzak by dla mnie jedyn ciekaw imprez w Zgierzu, na ktr chtnie uczszczaam. Nie zawsze dla muzyki, czsto przyciga moich znajomych z innych czci wojewdztwa czy nawet kraju. Bdzie brakowa tego klimatu spotka na Placu Kiliskiego i drogi na koncert, wejcia bokiem i siedzenia na trawce podczas, gdy reszta robi z przodu pogo. Liczyam, e jeszcze moe raz pojawi si Closterkeller, ktry par lat temu da naprawd wietny koncert - mwi Kata rzyna Podstawek.

Spoeczno MDK przechodzi do dziaania

W Modzieowym Domu Kultury nie ma zgody na t sytuacj. Przyjaciele MDK organizuj happeningi, chodz na sesje Rady Powiatu, pisz petycje i listy do wadz oraz naganiaj spraw w mediach. W zeszym roku zawiesili kir na MDK, bo we -

szacunku dla naszych praw napisali w petycji do Krzysztofa Kozaneckiego, starosty zgierskiego, rodzice i dzieci.

Przyszo MDK?
Wedug rodowiska Modzie owego Domu Kultury decyzje Starostwa prowadz do powolnej

Zderzak jednak si odbdzie! Najnowsze rozstrzygnicia

Ju po zatwierdzeniu do publikacji tekstu Patrycji Malik Losy MDK wci niepewne do redakcji oraz autorki dotary informacje o korzystnych dla MDK rozstrzygniciach. Akcje protestacyjne, petycje i spotkania z wadzami powiatu zakoczyy si ostatecznie sukcesem. Starostwo Powiatowe zdecydowao si przekaza Modzieowemu Domowi Kultury dodatkowe 50 tysicy zotych. Daje to wic roczny budet placwki w wysokoci 500 tys. z. Tak sam kwot starosta Krzysztof Koza necki zadeklarowa na przyszy rok funkcjonowania MDK. - Z ogromn radoci informuj, e na spotkaniu trjstronnym - Starosta Zgierski Krzysztof Kozanecki, Rada Rodzicw przy MDK w Zgierzu i pracownicy MDK - w dniu 4.07.2013 r. osignlimy kompromis.Dziki dobrej woli Pana Starosty mamy zachowany status i zapewniony budet, ktry pozwoli na funkcjonowanie w MDK w roku 2013 i 2014. Myl, e to optymistyczny pocztek dalszej wsppracy - pisze na Facebooku dyrektor MDK Jadwiga Wlaliska.

W zeszym roku zawiesili kir na MDK, bo wedug nich placwka jest powoli umiercana.
dug nich placwka jest powoli umiercana. W tym roku zorganizowali Tour de MDK - na rowerach i autami przejechali spod MDK pod Starostwo na znak protestu wobec niemoliwej do za akceptowania sytuacji. Niewy kluczone, e zorganizuj kolejne akcje. Nie poddaj si. Walcz i bd walczy, a ich postulaty wejd w ycie. - Powtarzamy wic w imieniu swoim i dzieci, ktrych gos wyraamy: powiat musi zwikszy dofinansowanie Modzieowego Domu Kultury w Zgierzu, musi znale odpowiednie rodki w celu zapewnienia waciwej, niezakconej dziaalnoci tej placwki, zapewni nam miejsce do rozwoju artystycznego i kulturalnego oraz wychowania w atmosferze dobrobytu, wsparcia i likwidacji placwki. MDK mia si przenie do nowej, bardziej przestronnej siedziby, trway prace przygotowawcze, ostatecznie jednak zrezygnowano z tego pomysu. Bez konsultacji z dy rekcj Modzieowego Domu Kultury drastycznie obcito budet placwki. Nieskutecznie pr bowano przekaza placwk w rce miasta, co mogo skutkowa wcieleniem MDK do Miej skiego Orodka Kultury i Centrum Kultury Dziecka. Starostwo, spytane o to, czy dy do likwidacji MDK, nie udzielio odpowiedzi. Zapewniaj jednak, e nie bd podejmowa decyzji bez spotka z przedstawicielami orodka, rodzicami i dziemi korzystajcymi z oferty MDK.

Ogoszenia
Czekamy na zgoszenia do Ognia w Gowie
Przypominamy, i zgaszany film nie powinien by duszy ni 20 minut, a jego autor nie moe by studentem ani absolwentem uczelni artystycznej. Na uczestnikw Przegldu czeka bdzie szereg dodatkowych atrakcji, takich jak: pokazy fil mw niezalenych, spotkania z ludmi kina, koncert muzyki alternatywnej i wiele innych niespodzianek, o ktrych za wcze nie teraz mwi. Na zgoszenia do konkursu MOK czeka do 1 sierpnia.

Rejestracja na Zderzak 2013 rozpoczta!

Trwa nabr zespow chccych zmierzy si w kolejnym przegldzie Oglnopolskiego Festiwalu Muzyki Rockowej Zderzak. Zapisy on-line otwarte s do 11 sierpnia! Rejestracja pod adresem:

http://www.festiwalzderzak.pl/ rejestracja-online.html Na stronie znajduje si aktualny wykaz wszystkich zgoszonych zespow. Festiwal skada si z dwch etapw. Pierwszy etap to wstpne eliminacje przeprowadzane na podstawie zarejestrowanych

przez zespoy materiaw demo. Zgoszenia zespow ocenione s przez komisj, w skad ktrej wchodz przedstawiciele organizatorw festiwalu oraz czonkowie jury festiwalu. Na podstawie ocen komisji organizatorzy kwalifikuj do udziau w przesuchaniach konkursowych 10 zespow.

16

Gdzie nas znajdziesz?

Urzd Miasta (Plac Jana Pawa II 16) Miejsko-Powiatowa Biblioteka Publiczna (ul. dzka 5) Polo Market (ul. Gaczyskiego 34) Polo Market (ul. Tuwima 20) Cukiernia Szarlotka (ul. Witkacego 1) Zakad Fryzjerski Jerzyk (ul. Tuwima 20) Biblioteka Publiczna - filia nr 6 (ul. Staffa 26) Biblioteka Publiczna - filia nr 4 (ul. Barlickiego 2) Sklep od A do Z (ul. Pisudskiego 23) Apteka (ul. 1 Maja 1/3) Mix-Markecik P&M (ul. 1 Maja 3) Sklep Spoem (ul. Rembieliskiego 2)

1. Stare Miasto / Osiedle 650-lecia

2. Przybyw

Sklep Fajsko (ul. Duga 9) Biblioteka Publiczna - filia nr 2 (ul. Duga 19) Pieprz i Sl (ul. Narutowicza 18A) Centrum Informacji Turystycznej (Plac Kiliskiego) City Pizza (Plac Kiliskiego) Modzieowy Dom Kultury (ul. Duga 42) Bank Spdzielczy (ul. Duga 62A) Centrum Kultury Dziecka (ul. Rembowskiego 17) Miejski Orodek Kultury (ul. Mielczarskiego 1) Klub Agrafka (ul. Mielczarskiego 1) Biblioteka Publiczna - filia nr 3 (ul. Dubois 23A)

3. Centrum

Poza wyszczeglnionymi punktami, Zgrzyt mona znale w wielu innych punktach drobnego i wikszego handlu, instytucjach publicznych, czy siedzibach stowarzysze. Jeli chcesz pomc w dystrybucji Gazety Zgrzyt i kolportowa j w swoim miejscu pracy/firmie - daj nam zna na adres mailowy bd telefon redakcyjny: Telefon redakcyjny: 511 202 214 Adres e-mail: kontakt@gazetazgrzyt.pl

Projekt finansowany przez Szwajcari wramach szwajcarskiego programu wsppracy znowymi krajami czonkowskimi Unii Europejskiej