Prijelaz iz srednjeg u gornji paleolitik i

pojava anatomski modernog čovjeka

Dva modela prijelaza

„ povezanost srednjeg i gornjeg

paleolitika
„ prekid između srednjeg i gornjeg
paleolitika
Povezanost i prekid

„ povezanost Î više policentričnih područja

razvoja gornjeg paleolitika

„ prekid Î pojava gornjeg paleolitika izvana, s

anatomski modernim čovjekom (“klasični
model”)
“Klasiči model” (prekid)

„ Human Revolution Model

„ brza zamjena neandertalaca ranim modernim
ljudima
„ očite razlike u ponašanju i kognitivnim
sposobnostima
Kontinuitet

„ prijelazne gornjopaleolitičke industrije s

obilježjima srednjeg i gornjeg paleolitika
„ proces prilagodbe tijekom prijelaznog
razdoblja
„ transitional industries, initial upper paleolithic
Prijelazne industrije

„ šatelperonijen
„ ulucijen
„ seletijen
„ jankovičijen
„ ježmanovicijen
„ bohunicijen
„ altmulijen
Prijelazne industrije

„ mješavina srednjo- i gornjopaleolitičkih

elemenata u litičkom skupu nalaza
„ prisutna tehnologija sječiva
„ mogu ukazivati na određeni stupanj
akulturacije neandertalaca
Šatelperonijen

„ izrađivali su neandertalci
„ Saint-Césaire, Grotte du Renne (Arcy sur
Cure) – ostaci neandertalaca sa
šatelperonijenskom industrijom
„ sjeverna Španjolska, južna Francuska
„ prije c. 40 000 g.
Šatelperonijen
„ srednjopaleolitički tipovi alatki
„ gornjopaleolitički tipovi alatki (grebala,
dubila), koštani artefakti, probušeni životinjski
zubi
„ nastanak šatelperonijena:
„ razvijen pod utjecajem modernih ljudi,
odnosno orinjasijena na musterijen
„ razvili su ga samostalno neandertalci bez
vanjskog utjecaja, prije dolaska anatomski
modernih ljudi
Seletijen
„ prijelazna srednjoeuropska industrija
„ starost: c. 40 000 g.
„ obostrano obrađeni listoliki šiljci
„ obostrana obradba na strugalima i drugim
tipovima alatki
„ moderni ljudi ili neandertalci?
„ koštani šiljci
Vindija u kontekstu prijelaza
„ sloj G1
„ najprije pripisana orinjasijenu – šiljak s
rascijepljenom bazom i šiljci s punom bazom
„ alatke musterijenskih karakteristika (strugala,
nazupci)
„ listoliki seletijenski šiljak (import)
„ fosilni ostaci neandertalaca
Vindija G3

„ dominantna tehnologija odbojaka

„ prisutna i tehnologija sječiva
„ kasnomusterijenska industrija s naznakama
gornjeg paleolitika
Vindija G1

„ gornjopaleolitički tipovi: dubilo, grebalo na

odbojku, grebalo na sječivu
„ srednjopaleolitički tipovi: strugala, nazupci
Koštani šiljci s rascijepljenom i punom
bazom

„ karakteristični za orinjasijen
„ Vindija G1: koštani šiljci u kontekstu s
neandertalcima, musterijenskim kamenim
alatkama i gornjopaleolitičkim alatkama
Interpretacija sloja G1
„ miješanje materijala iz različitih slojeva:
„ krioturbacije
„ bioturbacije
„ na šiljcima i kamenim alatkama nema
oštećenja koja bi ukazivala na krioturbacije
„ Radovčić & Rukavina: šiljak s rascijepljenom
bazom pronađen u neposrednoj blizini
mandibule neandertalca
Interpretacija sloja G1
„ neki šiljci i ostaci neandertalaca sadržavaju
sitne čestice crvenog sedimenta
karakteristične za G1
„ izravno datiranje ostataka neandertalca i
šiljka s rascijepljenom bazom
„ neandertalac: 29 000-28 000 g.
„ kasnije redatiran: 33 000-32 000 g.
„ direktno datiranje šiljka propalo
(kontaminacija, propadanje kolagena)
Koštani šiljci iz Vindije
„ proizvode ih rani moderni ljudi a neandertalci
ih preuzimaju razmjenom
„ neandertalci preuzimaju tehnologiju
oponašajući rane moderne ljude
„ i neandertalci i rani moderni ljudi razvili
tehnologiju izrade šiljaka
„ rani moderni ljudi preuzeli tehnologiju od
neandertalaca
Velika pećina

„ slojevi k, j, i – važni za razumijevanje odnosa

srednjeg i gornjeg paleolitika
„ nema tragova krioturbacija
„ sloj i – starost: 33 850±520 BP
 Velika pećina:
kulturna atribucija slojeva
„ sloj k – musterijen (Malez ga je podijelio na
musterijen i proto-orinjasijen)
„ sloj j – 1 alatka (obrađeno sječivo – Malez:
proto-orinjasijen)
„ iz sloja j potječe fragment ljudske frontalne
kosti
„ sloj i – kombinacija srednjo i
gornjopaleolitičkih elemenata (strugala,
dubilo, sječivo obrađeno, koštani šiljci)
Velika pećina – sloj j
„ ulomak frontalne kosti
„ prije direktnog datiranja smatrao se, na
temelju stratigrafskog položaja, jednim od
najranijih primjera ranog modernog čovjeka u
Europi starijeg od ~34 000 g.
„ starost dobivena direktnim datiranjem:
5 045± 40 BP
„ A. Montet-White: šiljci su rezultat prilagodbe
na lov u gorskim predjelima Alpa i
predalpskog prostora, kao i Karpata i
predkarpatskog prostora
„ razvija se tijekom kasnog musterijena
‰ gornji paleolitik Hrvatskog zagorja razvija se
iz srednjeg paleolitika, a pod utjecajem
određenih vanjskih faktora
‰ vanjski utjecaji dijelom se mogu poklapati s
dolaskom ranih modernih ljudi, ali važno je da
su neke odlike ranog gornjeg paleolitika
prisutne i prije dolaska nove populacije
Pojava prvih modernih ljudi - Afrika

„ fosilni ostaci stariji od 250 000 g.

„ fosilni ostaci starosti c. 250 000-125 000 g.
„ fosilni ostaci mlađi od c. 125 000
Fosilni ostaci stariji od 250 000 g.
„ različito se klasificiraju: H. heidelbergensis, H.
rhodesiensis, H. leakeyi, arhaični H. sapiens
„ nalazišta: Bodo, Broken Hill, Elandsfontein,
Ndutu
„ Bodo: 670 000-600 000 g. (Ar-Ar)
„ Broken Hill: 700 000-400 000 g.
(biokorelacija)
„ mješavina odlika karakterističnih za kasnog
erectusa /ergastera i ranog H. sapiensa
 Fosilni ostaci starosti
c. 250 000-125 000 g.

„ prijelazni H. sapiens
„ Florisbad (J. Afrika), Omo (Kibish), Hertho,
Jebel Iroudh (Maroko),
 Fosilni ostaci starosti
c. 125 000 g.

„ potpuno moderna morfologija

„ nalazišta: špilja Border, špilje na ušću rijeke
Klasies
Pojava prvih modernih ljudi –Bliski istok

„ Qafzeh
„ Skhūll
„ ostaci anatomski modernih ljudi nešto
robusnije građe s musterijenskom industrijom
„ starost: c. 110 000-90 000 g.
„ moderni ljudi u kontekstu gornjopaleolitičke
industrije javljaju se prije c. 35 000 g. u
Qafzehu i c. 29 000 g. u Ksar Akilu
 Qafzeh, Skhūl, Tabun

„ moguća suvremenost neandertalaca i

modernih ljudi
„ rani, robusni moderni ljudi nestaju, a ovaj
prostor naseljavaju neandertalci
Pojava ranih modernih ljudi u Europi

„ Peştera cu Oase
„ mandibula pronađena 2002.
„ starost c. 35 000 g. (direktno datiranje)
„ bez arheoloških artefakata
„ najraniji primjer anatomski modernog čovjeka
u Europi
„ Mladeč (33 000 g.)
Porijeklo morfološki modernih ljudi

1. model iz Afrike
2. model multiregionalnog kontinuiteta
3. asimilacijski model
Model iz Afrike
„ Out of Africa, Single Origin Model,
Replacement Model
„ anatomski moderni ljudi razvijaju se na
prostoru Afrike iz ranijih populacija tog
prostora i postupno se šire i zamjenjuju sve
lokalne arhaične populacije u ostalim
regijama bez miješanja s njima ili uz
minimalno miješanje
Model iz Afrike
„ temelji se na ranijim modelima i hipotezama:
hipoteza rajskog vrta (Garden of Eden
hypothesis), hipoteza Noine arke (Noah’s Arc
hypothesis)
„ Homo neanderthalensis
„ zastupnici: C. Stringer, P. Andrews, C.
Gamble, R. Klein
Model multiregionalnog kontinuiteta

„ Multiregional Continuity Model

„ lokalne populacije modernih ljudi razvijaju se
iz prethodnih populacija iste geografske regije
„ razmjena gena između populacija raznih
geografskih područja
„ zastupnici: M. Wolpoff, A. Thorne
„ ovaj model temelji se na modelu F.
Weidenreicha razvijenom 1940-ih
Asimiliacijski model

„ moderna morfologija (veći dio) razvija se na

jednom prostoru (u Africi), a lokalne
populacije drugih regija miješale su se s
novopridošlim populacijama
„ vidljiv određeni anatomski kontinuitet
„ F. Smith, J. Simek
G. Bräuer

„ afrički model hibridizacije i zamjene

„ vrlo sličan modelu iz Afrike ali ne isključuje
određeni stupanj regionalnog kontinuiteta
Lagar Velho 1
„ ukop djeteta od 4 godine
„ starost: 24 000-25 000 g.
„ mješavina anatomskih odlika neandertalaca i
modernih ljudi
„ rezultat genetičkog miješanja neandertalaca i
anatomski modernih ljudi i nastavak tih odlika
u kasnijoj fazi gornjeg paleolitika
 Genetički pokazatelji za afričko
porijeklo anatomski modernog čovjeka
„ Rebecca Cann, Mark Stoneking, Allan C.
Willson
„ molekularni genetičari sa University of
California, Berkley
„ 1987. analizirali 147 doniranih placenti žena s
precima iz različitih dijelova svijeta (Afrika,
Europa, srednji Istok, Azija, Nova Gvineja,
Australija)
„ mtDNA
Rezultati
„ evolucijsko stablo razvija se u Africi i kasnije
se grana u dva dijela
„ jedna grupa ostaje u Africi, a druga se odvaja
i širi u ostatku svijeta
„ varijacije u mtDNA bile su najveće među
Afrikancima, sugerirajući da su oni evoluirali
najduže
Nedostatak

„ metodologija molekularnih biologa s Berkleya

se pokazala nedovoljno dobrom
„ koristeći isti materijal drugi znanstvenici
konstruirali mnogo evolucijskih stabala koja
se razlikuju od onog s Berkleya, a neka
nemaju afrički korijen
Genetički pokazatelji
„ mtDNA izolirana iz neandertalskih kostiju s
nalazišta Feldhofer, Vindija, Mezmaiskaya,
La Chapelle-aux-Saints, Engis
„ razlike u sekvenci između današnjih ljudi i
neandertalaca
„ 27 razlika između neandertalca s nalazišta
Feldhofer i modernih ljudi
„ među modernim populacijama 5-8 razlika
„ razlika se možda može objasniti genetičkim
odstupanjem
„ mtDNA se može izgubiti i ne biti vidljiva
unutar populacija današnjih ljudi
„ mtDNA samo je dio ukupnog genetičkog
materijala (moguće je prisustvo
neandertalskih gena unutar drugih dijelova
genotipa)
Moderno ponašanje
„ povećana tipološka raznolikost i
standardizacija artefakata
„ korištenje organskih materijala (kost, rog,
bjelokost) za izradu igala, šila i harpuna
„ nakit (probušene školjke, zubi)
„ neosporna umjetnost
„ jasna organizacija prostora (nastambe,
ognjišta)
„ dopremanje sirovinskog materijala s velikih
udaljenosti
Moderno ponašanje
„ uključivanje novih prehrambenih izvora u
prehranu (morski izvori, biljni izvori)
„ skladištenje
„ naseljavanje različitih okoliša
„ porast gustoće stanovništva
Kad se pojavljuje moderno ponašanje

„ najprije se smatralo da se razvija u Europi s

dolaskom anatomski modernih ljudi
„ danas se smatra da se razvija u Africi
„ srednje kameno doba?
„ kasno kameno doba?
„ postupni razvoj koji se može pratiti nakon 100
000 godina
„ nagla pojava prije oko 50 000 g.