Otto Brink

PARTNERSKIE REGUY GRY

Terapia systemowa wedug Berta Hellingera

Spis treci Sowo wstpne 4 Wprowadzenie 5 Trzy rodzaje ludzkiej komunikacji

Trzy rodzaje komunikacji wobec siebie samego 8 Samoakceptacja Od negatywnej samooceny do akceptacji Rada: Spisa 10 dobrych cech Nienawi do siebie Potwierdzenie i obnienie wartoci w zwizku midzy kobiet a mczyzn Obnienie wartoci i zaprzeczenie w klinikach psychiatrycznych Rwnowaga midzy dawaniem i braniem Aleksander i Kasia Rada: Lista kontrolna Rola seksualnoci Chtny do pomocy Bogdan Urodzinowe przyjcie Adama Skok w bok - zdrada maeska Henryka Otwarta rozmowa Zrwnanie w zym Znale kobiet, mczyzn Pierwszy kontakt Mogam polubi Fredka Koniec zawsze po p roku Ustawianie rodziny Prawo przynalenoci 18 14 11

Rola sumienia 19 Losy wczeniejszych pokole Henryk i Klara Liza i Oskar Rada: Bra partnera takim, jaki jest Da przodkom dobre miejsce Lecznicza ktnia Dowiadczenia w ustawianiu rodzin Rada: Kto naley do rodziny? Trudnoci w ustaleniu losw bliskich osb Wsplna rozmowa Rozmowa partnerw Kalendarz terminw 30

Uzdrowienie przerwanej wizi 32 Rada: Podejmowa jasne uzgodnienia Szanowa i dopuszcza rnice 33 Parom o podobnym pochodzeniu jest atwiej Rada: Nie chcie zmienia partnera Od zakochania do zadowolenia z ycia Tsknota za wczesnym dziecistwem Pogodzi si z wasnym yciem Rada: Akceptowa siebie i innych Rada: Udziela si wszechstronnie
2

Silne kobiety, sabi mczyni 38 Zmiany wywoane wojnami wiatowymi Morderca w rodzinie Rada: Siedzenie trudnych losw i przey .... Rada: Mczyni wzmacniaj si u mczyzn, a kobiety - u kobiet Separacja partnera 42 Nienawidz go, wci go kocham Rada: Dobre poegnanie Utrzymywanie w tajemnicy intymnej strony zwizku Dzieci z byych zwizkw Dramatyczne losy 45 Molestowanie seksualne Rada: Rytua uwolnienia Gwat Mimo wszystko powiedzie tak" Poronienie, aborcja Rada: Leczenie wewntrznymi obrazami Co powiedzie dzieciom? Zabjstwo dziecka Udane partnerstwo. Skomplikowana mio Wanda i Robert Babci kompan od kieliszka Palenie z mioci Rada: Symptomy jako wyraz poczenia Rozwaania nr 1 55 Uzdrawiajca sia ustawiania rodziny w przypadkach cikich chorb Rozwaania nr 2 57 Jak przebiega ustawianie rodzin? Komu pomaga ustawianie rodziny? Rozwaania nr 3 Wiedza przez uczestnictwo 59 52

Sowo wstpne Otto Brink jest moim starym przyjacielem. Jeszcze zanim rozpoczem swoj psychoterapeutyczn edukacj, otwar przede mn drzwi, ktre inaczej pozostayby na zawsze zamknite. Wczeniej razem uczestniczylimy w rnych seminariach, najpierw terapii Gestalt u Ruth Cohn, a pniej w jednotygodniowym seminarium dotyczcym terapii rodzin u Ruth McLendon i Les Kadis. Tam pierwszy raz zetknlimy si z ustawianiem rodzin". Poniewa miao to duy wpyw na moje zrozumienie porzdku mioci midzy kobiet a mczyzn, czsto wymienialimy na ten temat pogldy i wiele uczylimy si od siebie. Otto Brink czerpie z bogatego dowiadczenia czowieka, lekarza i psychoterapeuty, co wida na kadej stronie tego poradnika. To jasna ksika, prosta, ale i gboka. Opowiada wiele historii, w ktrych rozpoznajemy siebie samych i nie czujemy, abymy byli pouczani. Jest to ksika odwana, poniewa porusza otwarcie liczne tematy tabu. Ale przede wszystkim jest to ksika przepojona humanizmem, pena szacunku i yczliwoci dla tych, ktrych czasami lekkomylnie oceniamy. W tytule ksiki i w niej samej czsto jest wymieniane moje nazwisko. Jak si z tym czuj? Jak siewca, ktry rozsia ziarna nie nalece do niego. One pochodz skdind. A jaki jest rezultat? Rilke uj to piknie w jednym ze swoich sonetw: Nawet, gdy siewca stara si i troszczy, aby siew przemienia si w zbiory, to nie wystarczy. To ziemia daje plony. Co robi siewca, gdy widzi swoje zbiory? Dzikuje. Bert Hellinger

Wprowadzenie Znany afrykaski pisarz z plemienia Fulbe w Afryce Zachodniej, Amadou Hampate Ba, pisze w ksice owcy sw" o tradycji rodzinnej w swojej ojczynie: W afrykaskiej tradycji dana osoba jest poczona z szeregiem przodkw, oni yj dziki niej dalej, ona jest tylko ich przedueniem. Jeli chcemy kogo uszanowa, pozdrawiamy go, wymawiajc nie tylko jego nazwisko - europejski odpowiednik imienia - lecz nazw jego klanu: Ba! Ba! lub Diallo! Diallo!, albo Cisse! Cisse!, poniewa nie nazywamy w nim indywidualnoci, lecz cay szereg jego antenatw. Wszystko, czym jestemy i wszystko, co mamy, jestemy winni tylko raz naszemu ojcu, ale podwjnie naszej matce. Mczyzna - tak mwi si u nas - jest roztargnionym siewc, podczas gdy matka stanowi jakby boski warsztat, w ktrym Stwrca wprost, bez porednika pracuje, tworzy nowe ycie i prowadzi je do dorosoci. Z tego powodu w Afryce matka jest szanowana prawie tak jak bstwo". Bert Hellinger, ktry przez 16 lat by misjonarzem w Afryce Poudniowej, opowiada tak: Gdy mczyzna i kobieta pobieraj si, prosz yjcych i zmarych z rodziny mczyzny i rodziny kobiety oraz przyszych krewnych o bogosawiestwo i wchodz w yciowe prdy obu rodzin". W naszej kulturze przeciwnie, istnieje duga tradycja uwalniania z wizi rodziny i rodu. Wartoci indywidualne autonomicznej osobowoci wysuwaj si na plan pierwszy i s idealizowane. Miliony ludzi yje w samotnoci obok siebie. Liczba pojedynczych gospodarstw domowych singli" w Berlinie wynosi ju 40 procent wszystkich gospodarstw domowych, w tym s rwnie ludzie starsi, nie zwizani ju ze swoj rodzin. Podstaw tej ksiki jest praca Berta Hellingera. Rozwin on w ostatnich dwudziestu latach terapi krtkoterminow z ustawianiem rodzin, ktr wywid z licznych dowiadcze. Praktyka ustawiania rodzin pokazuje, e przyjcie autonomicznej osobowoci jest w wielu kwestiach iluzj. Pojedyncza osoba jest czym wicej ni myli i jest ze swoj rodzin poczona niewiadomie na dobre i ze przez wiele pokole. Dziki ustawieniu rodziny moemy rozpozna powizania danego czonka w rodzinie i wyprowadzi go z uwika pokole w wiadomy porzdek mioci. Ksika nie dostarcza gotowych rozwiza. Chciabym zwrci uwag na lad, ktry robimy i ktrym jestemy. Id swoim ladem! Lepiej si poznasz, przeyjesz niespodzianki, zdziwisz si i bdziesz si radowa sob i swoim wiatem. Moja wdziczno i podzikowanie Bertowi Hellingerowi, nauczycielowi, mistrzowi i przyjacielowi.

Trzy rodzaje ludzkiej komunikacji

Ile razy odwiedzaem rodzin Wagnerw, czuem si tam bardzo dobrze. Latem 1955 roku mieszkaem cztery tygodnie w drewnianej chatce blisko ich domu w puszczy koo Liineburga i wkuwaem" wiedz przed pastwowym egzaminem z medycyny. Kadego wieczora osiemdziesicioletnia pani Wagner przychodzia pod moje okno, mwic: Niech pan przyjdzie, mj m ugotowa co dla nas, zapraszamy". Braa mnie pod rami i razem szlimy przez park do starego domu. St by nakryty, a pan Wagner wnosi jedzenie. Dla mnie za kadym razem byo to mae wito. Po jedzeniu siedzielimy w pokoju. W czasie gdy pani Wagner czytaa ksik, my, mczyni, dzielilimy si gazet. Po chwili odzywaa si: Suchaj Edward, jakie pikne zdanie: Gdyby nie byo zych przyzwyczaje i wad, brakowaoby na wiecie ciepa, uroku i bogactwa". To mogoby by twoje zdanie Tereso, ty kochasz mnie z moimi wadami". Tak, kochanie, bez twoich wad mogabym tylko ustawi ci na otarzu i modli si do ciebie". Ciesz si, Tereso, e mamy czas, aby czyta i potem o tym ze sob rozmawia. Ciesz si na te wieczorne godziny". To bya duga rozmowa. W moim modzieczym idealizmie reprezentowaem pogld, e zo musi by doszcztnie wytrzebione i kady musi pracowa nad sob. To byo w kadym razie moim celem jako lekarza i mczyzny. Pani Wagner pochwalia moje ideay i dodaa, e mog rwnie popeni bdy i upa, ale najwaniejsze, eby si podnie i i wasn drog. Troch pniej pan domu powiedzia: Tereso, na ziemi, na ktrej sta nasz zakad wybudowano 12 lat po bombardowaniu nowy dom". Ju przeszo 12 lat! Jak wspaniae byo nasze uratowanie i to, e znalelimy tutaj schronienie!" Tak, to by dar". Cieszyem si, e mog z nimi by i przysuchiwa si ich rozmowie. Nigdy nie syszaem, aby moi wczenie zmarli rodzice tak rozmawiali ze sob, mj gospodarz zapyta mnie: Myl, e wiele pan przeszed. Czy byli mili i kochajcy dla siebie?" Dugo spogldali sobie w oczy. Pan Wagner powiedzia: Mielimy wiele szczcia w yciu. I ty, Tereso, patrzya tak na mnie!" I jeszcze teraz tak ci widz, kochanie". Pan Wagner towarzyszy mi po tej rozmowie w drodze przez park i powiedzia: Nadal jeszcze podziwiam moj on. Gdy id do miasta, a potem wracam do domu, serce wali mi jak przed 50 laty". Specjalnie przedstawiem t histori na pocztku ksiki, poniewa pokazuje, e mio moe si uda, rwnie na cae ycie. Poza tym uwiadamia ona wan regu gry w partnerstwie: stosunek wzajemnego potwierdzenia. Wagnerowie tak yli: ona przygldaa si mowi przyjanie, a on umiecha si do niej. Ona czytaa mu jakie zdanie, a on jej chtnie sucha. Albo ona wstaa i pooya do na jego ramieniu, a on j wzi i pocaowa. Prace w domu byy podzielone. Tak przeyem z tymi osobami cztery tygodnie, kadego wieczora trzy godziny. Chtnie wszedem w ten pogodny krg, byem przyjazny i miy, pomagaem przy odnoszeniu naczy i zmywaniu, naprawiem pot, jedziem na rowerze do miasta i przywoziem zakupy. W takim zwizku przy cigym przypywie mioci i potwierdzania w sowach i zachowaniu czujemy si dobrze. Drugi rodzaj ludzkiej komunikacji to stosunek lekcewacy: Wilhelm wczeniej wrci z pracy, przygotowa kolacj i cieszy si, e Lena wkrtce bdzie w domu. Usysza samochd i wyszed jej naprzeciw: Fajnie, e jeste, przygotowaem dla nas co do jedzenia". Zostaw mnie w spokoju, nie jestem godna". Lena przesza obok niego i znika w pokoju. Ta scena jest drastycznym przykadem lekcewacego stosunku do partnera. Wilhelm zaoferowa co miego i oczekiwa, e Lena zareaguje na to sympatycznie. Np. powie: To
6

wspaniale, jestem godna jak wilk". Ale zamiast takiego potwierdzenia propozycji, Wilhelm spotka si z odrzucajc reakcj. Istnieje trzecia moliwo ksztatowania stosunkw midzy partnerami: Wilhelm: Fajnie, e jeste, Lena, przygotowaem dla nas co do jedzenia". Lena przechodzi bez sowa, nie patrzc na Wilhelma, i znika w swoim pokoju. Zachowuje si tak, jakby Wilhelma w ogle nie byo, zaprzecza propozycji Wilhelma i jego istnieniu. Mamy do czynienia z zaprzeczeniem stosunku. To zaprzeczenie jest odpowiedzi na ofert Wilhelma, poniewa dla Leny nie jest moliwe nie reagowa na propozycj Wilhelma. Innych moliwoci nie ma.

Trzy rodzaje komunikacji wobec siebie samego

Samoakceptacja Jeli naleysz do tych szczliwych osb, ktre czsto, rwnie gdy s same, zgadzaj si ze sob i s z siebie zadowolone - akceptujesz wasn osob, tzn. zgadzasz si w mylach i swoich wewntrznych rozmowach z wasnymi czynami. Np. mylisz o dniu pracy i dochodzisz do wniosku: Udao mi si, to zrobiem dobrze". Ludzie, ktrzy akceptuj siebie, zgadzaj si rwnie z bdami, ktre czasami popeniaj. Ten stosunek potwierdzenia jest podstaw dobrych relacji z innymi. Od negatywnej samooceny do akceptacji Wiele osb uala si nad sob, s niezadowolone z siebie, swojego wygldu i zachowania. W monologu robi sobie krytyczne uwagi: Patrz, co zrobie, jaki jeste niedbay, ale odstawie fuszerk". Takie gosy, sowa pochodz w wikszoci przypadkw od ludzi, ktrzy w naszym dziecistwie zwracali si do nas w ten sposb. Przykad z praktyki terapeutycznej: Agnieszka nie cierpi wasnej osoby. Nie udaje jej si w yciu zawodowym, w domu, w zwizku z partnerem. Nie potrafi doj do porozumienia z 30 uczniami w prowadzonej przez siebie klasie, wic przerabia tylko cz przygotowanego materiau. Jestem z nauczycielk, fataln pani domu i zerem w mioci". Zapytaem j: Od kiedy znasz te ze uczucia?" Zawsze tak byo, ju w dziecistwie. Mj ojciec cigle zarzuca co mojej mamie. Jedzenie byo zawsze niedobre. Jeden raz ziemniaki byy za twarde, drugi raz za mikkie. Moja mama robia wszystko nadaremnie, aby go zadowoli. Do mnie mwi czsto: Jeste taka sama jak twoja matka- co znaczyo fujara, niezdolna, zero". Powiedziaem: To dziecko w tobie, maa Agnieszka, zachowuje si jak twoja matka i jest w ten sposb powizana z matk i nie szanujcym j ojcem. Powiedz im obojgu, gdy sama si krytykujesz: Kochana mamo, jestem twoim dzieckiem, nie chc by lepsza. Obraam si, tak jak tata obraa ciebie i jestem blisko z wami w mioci! Uwiadom sobie, Agnieszko, e twj brak szacunku do samej siebie jest wyrazem stosunku do rodzicw". I mog to zmieni?" - chciaa wiedzie Agnieszka. Pierwszy krok to rozpoznanie wartoci zachowania jako wyrazu zwizku i mioci w stosunku do ojca i matki oraz wyraenie tej wartoci sowami. Drugi krok mgby nastpi pniej, gdy zastanowisz si, czy istniej jeszcze inne moliwoci wyraenia dziecicej mioci do rodzicw. Moe istnieje kilka wyjtkw, moe przypominasz sobie jakie drobiazgi, z ktrych twj tata by zadowolony". Tak" - powiedziaa Agnieszka. Tata wiczy i artowa ze mn czsto i chwali mj piew i gr na flecie - moe dlatego sport i muzyka s moimi ulubionymi zajciami szkolnymi. Poza tym wiem, e rodzice moich uczniw s ze mnie zadowoleni. Podczas wywiadwki pewien lekarz powiedzia: nasze dzieci maj dobr nauczycielk - i wszyscy klaskali". Napisz to zdanie i przypnij je w takim miejscu, eby mc na nie czsto patrze i powiedz sobie: moje dzieci maj dobr nauczycielk, jestem dobr nauczycielk! Wiem te, Agnieszko, z rozmowy z Albertem, e on ci lubi. Powiedzia o tobie wiele miego". Tak, zgadza si, czsto nie mogam tego przyj". Zrb wyjtek Agnieszko i wybierz jeden dzie w tygodniu, w ktrym bdziesz robi tak, jakby moga przyj mio twojego przyjaciela. Postpuj tak, jakby moga powiedzie TAK waszej mioci". Rada: Spisa 10 dobrych cech Aby wzmocni stosunek akceptacji samego siebie, napisz 10 swoich dobrych cech, pi widocznych i pi niewidocznych, np. dobra pami lub rado z piknych rzeczy. Z
8

tych 10 dobrych cech nie wszystkie musz by w peni rozwinite. Wiele z nich moe jeszcze drzema w pkach. Gdy bd spisane, mog si rozwin. Z biegiem czasu mona zapisywa inne cechy. Zrb takie wiczenie z wasnym przyjacielem. Przeczytajcie sobie wzajemnie swoje cechy, wymiecie kartki i niech twj przyjaciel przeczyta powoli, powtarzajc to wielokrotnie, tak dugo, a kada z nich bdzie przyjta z gbokim oddechem. W podobny sposb ty przeczytaj dobre cechy twojego przyjaciela. Nienawi do siebie Ta najgorsza forma stosunku do samego siebie dotyczy wielu osb, ktre cakowicie siebie odrzucaj i nienawidz, a wyjcie z tej sytuacji widz jedynie w autodestrukcji. Miaem okazj spotka si z takimi osobami w czasie swojej pracy terapeutycznej w wiziennictwie i klinikach psychiatrycznych i z niektrymi stworzy ukad wzajemnego potwierdzenia, ktry z biegiem czasu umoliwi budow trwaej podstawy akceptacji wasnej osoby. Potwierdzenie i obnienie wartoci w zwizku midzy kobiet a mczyzn Wrd par bardzo czsto mona zauway takie pomieszanie potwierdzenia i obnienia wartoci. Na pewno pamitasz pocztek wasnej mioci, jaki bye szczliwy ze swoim partnerem, jak wszystko ci si w nim podobao: sposb, w jaki si porusza, mwi, jego broda, nawet jego poatane spodnie. I jak si z tob zgadza, i jego tysic odkry, i nawet pierwsze siwe wosy. Jak dugo trwa ten szczliwy stan wzajemnego potwierdzenia, kiedy pojawiy si pierwsze odznaki obnienia wartoci? Karina odpowiedziaa na to: Zmienio si, gdy nasze poycie seksualne po p roku stao si rutyn. Wszystko biego normalnie. Oboje mielimy wiele pracy, a po dugich dojazdach bylimy wieczorem wyczerpani. Prawie si nie spotykalimy. Pomylaam, e atwiej byoby, gdybym mieszkaa sama. Przede wszystkim tskniam za naszymi rozmowami i czuociami. Mj partner te tak czu, ale eby o tym porozmawia? Nie, na to nie mielimy odwagi. O czym takim si nie mwi. Czsto bylimy rozdranieni, niezadowoleni, ponurzy, i zwalalimy to na obcienie zawodowe. Weekendy spdzalimy z innymi i unikalimy samotnoci we dwoje. Z biegiem czasu zaczlimy wytyka sobie rne rzeczy, rne drobiazgi. Jego poatane spodnie, ktre cay czas nosi, zaczy mnie bardzo denerwowa, i ja moje pierwsze siwe wosy miaam zafarbowa". Na tym przykadzie widzimy, jak przebiega rozwj stosunku od wzajemnej akceptacji do odrzucenia. Wzajemne przyjcie jest decydujce dla naszego dobrego samopoczucia, zadowolenia, zdrowia i szczcia. A gdy sam jeste nieszczliwy lub obserwujesz swoich nieszczliwych przyjaci, atwo stwierdzi, e stosunek poniajcy dominuje. W rzadszych przypadkach istnieje rwnie najgorsza forma ludzkiej komunikacji: zaprzeczenie zwizku. Pewna para wytrzymywaa tak latami: mieszkali ze sob, ale unikali kontaktu miego i niemiego, wzrokowego i sw. Postpowali wic, jakby nie istnia aden zwizek, chocia atmosfera tego domu bya tak przesiknita wrogoci, e ich przyjaciele pojawiali si w nim coraz rzadziej. Czy to mona zmieni? Tak, pomoc jest gotowa: wsplnie spdzony czas i regularne otwarte rozmowy. Obnienie wartoci i zaprzeczenie w klinikach psychiatrycznych Obnienie wartoci i zaprzeczenie moe by przyczyn choroby, co pokazuj badania Davida L. Rosenhana. Ju w 1973 roku opublikowa w czasopimie Science" swoj prac Zdrowy w chorym otoczeniu". Trzy kobiety i piciu mczyzn zostao pacjentami rnych klinik psychiatrycznych. Podczas przyjmowania do szpitala kady powiedzia, e syszy gosy, mwice niejasne sowa, jak: pusty", niewyrany", ponury". Poza tymi symptomami i myleniem nazwiska, zawodu i miejsca pracy nie zauwaono adnych zmian osobowoci, nie byo historii choroby ani innych okolicznoci. Przy czym adna
9

z historii czy sposobw zachowania nie wskazywaa na powan patologi". W trzynastu skierowaniach postawiono diagnoz schizofrenia", a w jednym psychoza maniakalno-depresyjna". Stosunek lekarzy i pielgniarek do pacjentw charakteryzowa si odrzuceniem i zaprzeczeniem, np.: Pacjent: Przepraszam panie doktorze, moe mi pan powiedzie, kiedy bd mg wyj do ogrodu?" Lekarz: Dzie dobry, Dawidzie. Jak si dzisiaj czujesz?" (Idzie dalej, nie oczekujc odpowiedzi). Wynikiem tych interakcji byo silne uczucie bezsilnoci, tak e pacjenci zaczynali si ba, czy naprawd nie s ciko chorzy. Przecitny kontakt pacjenta z psychiatr, psychologiem, lekarzami i modymi lekarzami wynosi 6-8 minut dziennie. Badanie Rosenhana pokazuje, e ukad bez zaakceptowania z odrzuceniem i obnieniem wartoci moe by przyczyn choroby. Poza tym nasuwa si jeszcze jeden wniosek, a mianowicie trudno nam odrni chorob psychiczn od normalnoci".

10

Rwnowaga midzy dawaniem i braniem

Gdy dawanie i branie s w rwnowadze, dobrze si czujemy. Aleksander i Kasia Aleksander i Kasia poznali si w czasie studiw. Oboje nie mieli zbyt duo pienidzy. Wynajmowali mae mieszkanie i dorabiali pracujc jako kelnerzy w restauracji. Midzy dawaniem i braniem istniaa rwnowaga. To by szczliwy czas. Po roku Kasia zasza w ci. Przerwaa studia i rozpocza nauk w szkole pielgniarskiej. Gdy na wiecie pojawio si dziecko, pracowaa na nocn zmian, spaa do poudnia i potem opiekowaa si synem. Aleksander mg dalej studiowa. Z czasem Kasia staa si ponura i niezadowolona, humorzasta i poirytowana. Jak tylko Aleksander skoczy studia, zakocha si w swojej koleance. Kasia natychmiast zauwaya, co si dzieje i wniosa pozew o rozwd. Jej przyjaciele uwaali, e taki romans to nic powanego i radzili, aby odczekaa. Ale dla niej to maestwo byo ju skoczone: moga ju zarabia i sama wychowywa syna. Dawanie i branie w ukadzie Kasi i Aleksandra nie byo przez lata wyrwnane, w wielu wypadkach stanowio obcienie nie do zniesienia. W takich sytuacjach mona uratowa zwizek umow. Para postanawia, e Aleksander po zakoczeniu swoich studiw, utrzymuje w peni finansowo rodzin. A Kasia np. kontynuuje swoje studia lub prowadzi dom, wydajc zarobione przez Aleksandra pienidze. Dobrze jest sporzdzi podobn umow pisemnie. W wikszoci przypadkw takie nierwnoci w dawaniu i braniu nie s szkodliwe. Ale jednak odczuwamy mae odchylenia od rwnowagi i reagujemy na to zym nastrojem. Czsto kobiety, zgodnie z tradycj, s gotowe czy prac zawodow z prowadzeniem domu. A m przyzwyczaja si do tego stanu, cieszy si nim i nie ma ochoty, aby co zmieni. Zwizek cierpi na tym, mio erotyczna ochadza si, a o yciu seksualnym mona tylko pomarzy. Zmiana na dobre jest zasadniczo atwa, jak pokazuje nastpujcy przykad: Piotr i Zuzanna s par od roku. Poniewa Zuzanna ma wiksze mieszkanie, postanowili oboje, e w nim zamieszkaj. Postanowili rwnie, e podziel wszystkie koszty i prace. Poniewa dziewczyna wicej zarabia, przeja 60% kosztw utrzymania, Piotr wyrwna to w ten sposb, e konserwuje i naprawia oba samochody. Prace domowe podzielili midzy siebie. Zuzanna robi zakupy, pierze i czyci okna, Piotr sprzta mieszkanie dwa razy w tygodniu, przygotowuje niadanie i kolacj. Do kasy domowej odkadaj miesicznie tak sam sum pienidzy. Taki ukad mia obowizywa najpierw trzy miesice i zawsze mg zosta zmieniony. Decydujcym byo poczucie rwnoci u obojga partnerw. Rada: Lista kontrolna Jeli masz wraenie, e w twoim zwizku nie ma rwnowagi midzy braniem a dawaniem, usid razem ze swym partnerem i zrb list zada, ktre podjlicie dla waszego wsplnego ycia. Co dajecie, co otrzymujecie? Ile czasu potrzebujecie na prace domowe, ile pienidzy oboje wnosicie? W mioci do swojego partnera moesz i musisz zwrci uwag na to, e oboje czujecie si dobrze w rwnowadze midzy dawaniem a braniem. Czy masz odwag wskaza na nierwnoci, ktre s przyczyn zego nastroju? Zaproponujcie, jak poprawi t sytuacj. A jak wyglda dawanie i branie w tak delikatnej kwestii waszego zwizku, jak ycie intymne? Czy dajecie sobie wystarczajco duo czasu na rozmowy, wypoczynek po wyczerpujcym dniu, pieszczoty i mio fizyczn? Nie kady moe od razu wda si w zwizek erotyczny. Wielu potrzebuje wyciszenia, spokoju, miej atmosfery, czuoci. Mj dobry znajomy tak si wyrazi: W naszym zwizku seks zaczyna si rano, a koczy wieczorem". Miej odwag mwi o swoich yczeniach i upodobaniach w mioci. Zgoda w tym obszarze cementuje zwizek i dodaje si do codziennych zmaga.

Rola seksualnoci Bert Hellinger pisze na ten temat tak: Poprzez fizyczne dopenienie mioci, rodzi si midzy kobiet a mczyzn gboka wi. Jest ona nie do rozerwania i stoi u podstaw trwaego maestwa... Niektrzy myl, e seksualno jest czym zym. Jednak jest to potny, naturalny popd. Seksualno uzbraja nas przeciw wszystkim trudnociom yciowym. I jest, oczywicie, szczeglnie wielka, gdy towarzyszy mioci... U niektrych par staje si ona potajemn gr wadzy. Gdy np. jedno chce i poda, a drugie tylko spenia zachcianki, to zajmuje pozycj wyszoci. Partner, ktry potrzebuje i poda, przechodzi do podporzdkowanej pozycji i niszczy mio. Mio polega na rwnoci midzy podaniem i spenianiem. Bdzie udana tylko wtedy, gdy partnerzy s pewni, e ich podanie jest przyjte przez drug stron, e oboje tak samo podaj i speniaj si z mioci. Jest to zwizane oczywicie z uwzgldnianiem potrzeb obu stron". Dobrze znamy rwno midzy dawaniem i braniem. Chtny do pomocy Bogdan Bogdan, ktry umia wykona wiele prac rzemielniczych, chtnie pomaga innym. Gdy kto potrzebowa jego fachowej rady, zostawia wszystko, by mu suy pomoc. Jednak gdy tygodniami remontowa swoje mieszkanie, przyjaciele i ssiedzi unikali go. Byo to dla niego gorzkie, ale i korzystne dowiadczenie. Nauczy si, e mg co uczyni, aby da swoim przyjacioom moliwo rewanu. Poszed do nich i poprosi o pomoc. Tych, ktrzy mu nie pomogli, pniej unika. Rwnie w zwizku ze swoj on uwaa teraz na to, aby zachowa rwnowag midzy dawaniem i braniem. Posiadamy tak subteln umiejtno, taki organ rwnowagi, wyrwnania w dawaniu i braniu w dobrym i zym. Jak miaem 10 lat, zdarzao mi si wykrada czekolad z szafy mamy. Czuem si wtedy winny i aby to wyrwna, pomagaem jej w ogrodzie i kuchni. Kiedy przyapaa mnie, jak piem wino z butelki i powiedziaa wcieka: Za kar bdziesz cay tydzie nosi drewno i wgiel z piwnicy!" Byem zadowolony, e t kar bd mg zmaza aktualny grzech" i niektre wczeniejsze. Jeli jakie dziecko robi cigle co zego, a matka tego nie zauwaa i nie reaguje, zdarza si, e dziecko tak konsekwentnie dziaa, a wreszcie nastpi wytskniona kara. Urodzinowe przyjcie Adama Rodzice pozwolili Adamowi urzdzi swoje 16 urodziny w letnim domku. Wszyscy przynieli ze sob jedzenie i picie, rwnie alkohole. O pnocy wikszo urodzinowych goci bya pijana. Adam znalaz si w szpitalu z powodu zatrucia alkoholowego. Gdy jego ojciec odbiera go nastpnego dnia, powiedzia: Zapaciem za t noc w szpitalu 500 marek. Chc, aby w cigu roku odda mi te pienidze. A rano posprztasz nasz letni domek". Rodzice przyjaci pomyleli, e ojciec zareagowa zbyt ostro, mg przecie przymkn na to oko i zapaci te 500 marek z wasnej kieszeni. Dla zwizku syna z ojcem dobrze si jednak stao, e chopak mg sam naprawi t szkod. Inteligentny chopak wie, jak w cigu roku zarobi 500 marek. Gdy Adam po p roku zapaci poow sumy, ojciec powiedzia: Synu, wystarczy, reszt ja zapac". Bert Hellinger podkrela w takich sytuacjach fakt, e rodzice powinni odpuci cz kary. Dziecko odczuwa wtedy mio rodzicw, a takie stuprocentowe odpokutowanie wywouje poczucie obojtnej sprawiedliwoci. W zwizku midzy kobiet a mczyzn podobne zrwnanie w zym wydaje si obce i raczej obciajce ni pomocne. Niektrzy uwaaj, e przebaczenie w partnerstwie to najlepsze rozwizanie. Skok w bok - zdrada maeska Henryka Henryk przey w czasie wakacji przelotny romans. Mia due poczucie winy wobec swojej ony i nie potrafi tego zachowa dla siebie. Jak tylko przyjecha do domu przyzna si do wszystkiego z nadziej, e ona mu przebaczy. Ale nic z tego. Sylwia by wcieka, krzyczaa,
12

wyrzucia jego rzeczy z sypialni. Mniej bya za o ten skok w bok, ni z powodu przekonania ma, e przez zwyke przyznanie si do winy, sprawa zniknie z powierzchni ziemi. Kobieta bya tak rozalona, e mylaa, i to koniec ich trwajcego od trzech lat zwizku. Mylc o rozstaniu, oboje zdobyli si jednak na odwag otwartej rozmowy: o rozczarowaniach i zranieniach, przesadnej opiece, niespenionych oczekiwaniach i uprawnionych yczeniach, ale rwnie o podaniu seksualnym i erotycznym, o czym nigdy wczeniej nie rozmawiali. W ten sposb odkryli zwizek, ktry w krtkim czasie z dziecicych wyobrae i oczekiwa sta si dorosym zwizkiem partnerskim. Sylwia powiedziaa: Zapomnijmy o tym, co zego wydarzyo si midzy nami w cigu tych trzech lat, nie mwmy wicej o tym. Zacznijmy wszystko od nowa". To uzdrawiajce zapominanie o przeszej chorobie jest cnot w zwizku, wymagajc jednak siy i dyscypliny. Wedug moich dowiadcze z wieloma parami, zdrada jest czsto wykorzystywana do tego, aby zastanowi si duej w rozmowie nad tym ranicym wydarzeniem i ponownie przey znane z dziecistwa uczucia opuszczenia, wciekoci, zwtpienia i strachu. Otwarta rozmowa Otwarta, szczera rozmowa staje si czsto yciowym eliksirem. Otwarta rozmowa nie znaczy wcale, e partnerzy musz powiedzie sobie wszystko, co myl i czuj. Jest to rozmowa rwnoprawnych partnerw, w ktrej mczyzna i kobieta wymieniaj pogldy na wane sprawy ich codziennego ycia. Istnieje przy tym rwnie ryzyko, e w rozmowie pojawi si znaczce i przeszkadzajce im rnice, i potrzebna bdzie praca, by tworzy pewn wsplnot. Zrwnanie w zym Czy twj partner zrobi ci co zego, moe o tym nie wiedzc, wyrzdzi ci krzywd? Zrobia mu co zego? Czujecie oboje, e co nie gra? Jeli kochasz swojego ma, moesz wyrwna mu brak rwnowagi midzy dawaniem i braniem w zym, w taki sposb, e odpowiesz na doznane zo jakim zem. Ale uwaaj, aby to zo, ktre wyrzdzisz, byo troch mniejsze ni to, ktrego dowiadczye. Zrb tak, jak ojciec Adama: poowa naprawienia za wystarczy. Jeli twj m zrani ci zdrad, nie musisz zaraz spdza nocy z twoim wczeniejszym przyjacielem. Waniejsze jest, abycie znaleli czas na rozmow. Jak wyglda wasz zwizek erotyczny? Czy jeste zadowolona, czy on jest zadowolony? Zdrada jest czsto wyrazem niewypowiedzianych i niespenionych ycze. Pewna kobieta powiedziaa mi: Potrzebuj rozmowy, chc mu powiedzie, co przeyam, jak si czuj, chc usysze, jak wyglda jego dzie. Rozmowa jest dla mnie jak pieszczota, mog si wtedy wyczy i poczu blisko niego i siebie". Zrwnanie brania i dawania w zym jest, zgodnie z tradycj chrzecijask, zabronione. Mczyzna i kobieta powinni sobie zawsze przebacza. Ale nie tak, jak pewna przebaczajca dusza", ktra do zdradzajcego j ma powiedziaa: Musisz si wyy, mj biedaku!" Z podobnym nastawieniem odbudowa autentycznej wizi mioci midzy partnerami nie bdzie moliwa. Mwi o tym kolejny przykad. Pewien mczyzna domaga si wielu seksualnych zwizkw. Jego ona tolerowaa to jaki czas, poniewa go szanowaa i kochaa. Po kilku latach podja prb wyrwnania, rozpoczynajc romans. Gdy jej m si o tym dowiedzia, by tak wcieky, e doszo do rozstania. Jeli zrobisz co zego swojej onie, nie mw: Chciabym ci za to przeprosi" i nie przedstawiaj powodw, ktre umniejszayby twoj win: kochanka mnie uwioda, byem pod wpywem alkoholu. Powiedz: Zrobiem to, wyrzdziem ci krzywd, nie mog tego odwrci. Przykro mi. Chciabym, aby midzy nami znw byo dobrze, daj mi prosz szans". Gdy wypowiadamy sowo przepraszam", nasza wina nie znika. Do naszej godnoci naley odpowiada za to, co zrobimy dobrze i le: Zrobiem to i ponosz konsekwencje". Z przyjcia winy i nastpstw powstaje sia do dalszego dziaania, rwnie przy duym przewinieniu.

13

Znale kobiet, mczyzn

Dla niektrych modych mczyzn i kobiet budowanie i utrzymanie przyjani lub zwizku miosnego jest czym oczywistym. Oto opis pocztku mioci pewnej zaprzyjanionej pary z listu, ktry dostaem od Lizy: 19 lutego 1971 roku poznaam sympatycznego mczyzn imieniem Jerzy, i zakochalimy si w sobie. Po naszej piknej wsplnej nocy Jerzy wyszed na dwie godziny. Spldrowa lodwk swoich rodzicw i wyczarowa wspaniay obiad. Inn niespodziank przeyam wieczorem. Gdy otwaram garderob, wszystkie moje rzeczy byy przesunite do poowy, a reszt wypeniay mskie ubrania. Na mj protest Jerzy odpowiedzia: Ty jeste t jedyn i chc z tob zosta. W 1999 roku mino 25 lat od naszego lubu". Pierwszy kontakt Dagmara, 40-letnia kobieta, ktrej przeczytaem ten list, powiedziaa mi: Tak bezporednio mg postpi tylko mczyzna, gdybym ja tak zrobia, uchodziabym za panienk lekkich obyczajw". Znasz mczyzn, Dagmaro, do ktrego by si tak wprowadzia, gdyby bya mczyzn?" Tak, ma na imi Filip". I on wie o tym, e go lubisz?" Nie, bro Boe, nie mog mu tego powiedzie, co by sobie o mnie pomyla?!" Moe si ucieszy". Nie, nie mog, moja matka mwia zawsze, e kobieta nie moe si narzuca, tak robi tylko kobiety bez godnoci". A ty jeste czterdziestoletni ma dziewczynk swojej mamy i moesz jeszcze trzydzieci lat czeka na odpowiedniego mczyzn. Sprbuj. Najgorsze co moe si sta, to to, e nie odpowie on na twoj sympati. To byoby rwnie korzystne. Wtedy moesz poszuka sobie innego mczyzny". Ja chc tylko jego!" No to do roboty, Dagmaro. Powiem ci pewne zaklcie. Napisz na karteczce: Kochany Filipie, uwaam, e jeste bardzo sympatyczny, zapraszam Ci do siebie jutro na herbat o godzinie 15.00. Po t karteczk przed du przerw na jego pce w pokoju nauczycielskim. Przyjrzyj si z boku, jak zareaguje, jeli j przeczyta". Dagmara bya odwana. Filip przeczyta karteczk, zarumieni si, podszed do Dagmary i powiedzia: Dzikuj Dagmaro, ja te od dawna ci lubi, przyjd". W gminach ydowskich w Europie istniay osoby zajmujce si kojarzeniem maestw - swatki. Rodzice, ktrzy postanowili, e syn z jednej rodziny i crka z drugiej rodziny maj si pobra, prosili swatk o porednictwo. Sza ona do modzieca i mwia: Dawidzie, wiesz, e Rebeka oglda si za tob?" Potem sza do dziewczyny i mwia: Wiesz, e podobasz si Dawidowi?" W ten sposb wykonywaa zlecenie. Obojtnie, gdzie modzi spotykali si od tej pory (na rynku czy w synagodze) stwierdzali, e to si zgadza: Dawid spoglda ukradkiem na Rebek, a Rebeka na Dawida. Tym samym zaakceptowali zaplanowany przez rodzicw wybr. Nie zawsze jest tak atwo, jak w powyszym przykadzie. Z mojej praktyki terapeutycznej wynika, e spord 100 mczyzn i kobiet ok. 20 yjcych samotnie osb pragno stworzy zwizek partnerski, ale nie osigno swojego celu. Inni yli w rnych zwizkach, cho nie byy to te waciwe i trwae. Niektre kobiety wol zajtych" mczyzn, godzc si na tymczasowo takiego ukadu. Niektrzy mczyni czyni tak samo i wybieraj zamne kobiety. Wikszo tych osb jest zwizana i niegotowa na now mio. Dla wyjanienia podam dwa przykady: Mogam polubi Fredka Fryderyk, 42 lata, mieszka we wasnym mieszkaniu w domu rodzicw. Starsza i modsza siostra wyprowadziy si z domu, wyszy za m i maj po dwoje dzieci. Fryderykowi, nazywanemu pieszczotliwie przez swoj mam mj Fredek", dobrze byo w domu. Mama gotowaa, praa i
14

sprztaa, a on swoj pensj nauczyciela w szkole podstawowej mg zachowa dla siebie i odoy. Fryderyk tskni za kobiet. Pragn stworzy wasn rodzin. Trzy zwizki zakoczyy si po kilku tygodniach: kobiety opuszczay go, chocia by czuy i taktowny, i mwi wyranie, e chciaby mie rodzin i dzieci. Nie wiedzia, dlaczego mu si nie ukadao. Pewien przyjaciel powiedzia mu: Jeli chcesz odnie sukces u kobiety, nie moesz od razu mwi o maestwie i dzieciach, musisz si do niej zbliy, przycign j do siebie i zafascynowa". Fryderyk uwaa, e jego przyjaciel jest troch prymitywny i myli gwnie o seksie. Tak" powiedzia przyjaciel Fryderyka, myl rwnie czsto o erotyce i seksie, i moja ona myli tak samo, chtnie rozmawiamy na ten temat, to jest podniecajce i tworzy przyjemn atmosfer". Matka Fryderyka uwaaa, e przyjaciel jej syna jest moe zbyt bezporedni, ale mimo to fajny kumpel. Gdy odwiedza ich dom, ona sucha z zainteresowaniem jego opowiada, najczciej o seksie. W Wielkanoc Fryderyk przyszed do domu o pierwszej w nocy, cichutko wszed do mieszkania, wlizgn si na palcach do kuchni, gdzie na stole czekaa kolacja, a w pokoju ujrza jeszcze zapalone wiato. Otwar przymknite drzwi i zobaczy siedzc w fotelu mam z ksik na kolanach. Pakaa i wzdychaa: Ach, mogam ci polubi, Fredek!" Ale, mamo!", zawoa Fryderyk. Mama przestraszya si, ksika spada jej na podog: Chod Fryderyku, usid koo mnie, to nie chodzi o ciebie, lecz o mojego narzeczonego, Fryderyka, ktry poszed w 1944 roku na wojn i zgin w walkach. Mwilimy na niego Fredek. Zapomniaam o nim, ale przed kilkoma tygodniami znalazam jego listy i mj pamitnik z czasw wojny i wszystko znw oyo". Mj Fredek, mj Fredek", te sowa brzmiay w uszach Fryderyka. Jak uderzony wyskoczy z domu zimn wiosenn noc. Mj Fredek", tysice razy matka zwracaa si do niego tymi sowami, umiechaa marzycielsko i mylaa o swoim zmarym przyjacielu. On y zudzeniem, e to on jest jej Fredkiem". Ju jak by may wyobraa sobie, e jest kochankiem i lepszym mczyzn dla swojej mamy. Ze snu. Bieg cichymi ulicami, w gr i do lasu, bieg, a si potkn i upad. Wbi donie w ziemi: teraz umrze, zapa si pod ziemi, umrze jak tamten Fredek. Czy ja jestem jak Fredek? Jestem Fredkiem? Czy to po nim mam tak na imi? Nie znajc go, przejem jego los, od 42 lat utrzymuj go przy yciu dla mamy. Zrezygnowaem nawet z mioci i seksualnoci. Dla kobiet, ktre kochaem, nie byem osigalny, byem zwizany z moj matk jako zastpca jej pierwszego mczyzny, byem jakby z ni onaty. To jest to!" Uspokoi si. Zasn mimo nocnego chodu. Obudzi si wczesnym rankiem, wsta, popdzi do swojego mieszkania, zapakowa plecak i napisa list: Kochana Mamo! W czasie naszej nocnej rozmowy owiecio mnie: nie wiedzc o tym, zajmowaem miejsce Twojego narzeczonego, zastpowaem go i byem jak Twj Fredek przez 42 lata. Ten bieg przez noc dobrze mi zrobi. Zaczem now drog. Jad w gry na wdrwk, odwiedz mojego starego przyjaciela Janka i jego rodzin, zrobi sobie kilka dni wolnego. Za dwa tygodnie wrc, twj syn Fryderyk". Jak to moliwe, eby Fryderyk by zwizany ze zmarym narzeczonym mamy, nigdy o nim nie syszc, e reprezentowa tego nieznanego mczyzn, rwnoczenie utrzymujc go przy yciu? W jzyku fachowym nazywa si to identyfikacja. Fryderyk identyfikowa si z narzeczonym matki lub czciowo reprezentowa nieznanego mczyzn. To znaczy, Fryderyk jako zastpca/reprezentant zmarego narzeczonego by przywizany do swojej matki, nie by w stanie speni swojego marzenia i zwiza si z kobiet. Jest to potwierdzone w teorii ustawiania rodzin. Bert Hellinger powiedzia, e obserwowa w tysicu konstelacjach zwizek dziecka z byym wanym mczyzn w yciu matki lub by wan kobiet w yciu ojca. Na okrelenie tego ukadu uywa ostrego stwierdzenia, e jest to spiowe prawo". Z reguy jest tak, e syn reprezentuje wczeniejszego wanego partnera matki, a crka partnerk ojca. Jakie to ma skutki pokazuje nam nastpujcy przykad: Koniec zawsze po p roku Na moim kursie ustawiania rodziny bya pewna para, Herman i Paula, oboje okoo trzydziestki. Robili wraenie szczliwych. Powiedziaem: Jak si wam tak przygldam, mog sobie
15

wyobrazi, e bdziecie wsplnie y i zaoycie rodzin". Herman przyglda si swojej dziewczynie: Tak, pragn tego!" Ale Paula posmutniaa i powiedziaa niechtnie: Nie, to nie wchodzi w rachub. U mnie potrwa to jeszcze okoo p roku i koniec. Pniej bd jaki czas sama, a potem znw jaki nowy zwizek. Zawsze tak byo". Dziwne" pomylaem. Czy ona nie moe znie szczcia? Czsto tak jest! Co si za tym kryje, dla kogo niszczy swoje szczcie?" Odpowied przysza nastpnego dnia. Przed ustawieniem wasnej rodziny Paula opowiadaa, e przed tygodniem rozmawiaa ze swoim ojcem, powiadamiajc go, e z powodu swoich depresyjnych nastrojw i koczcych si niepowodzeniem zwizkw bdzie braa udzia w kursie ustawiania rodzin i w zwizku z tym potrzebuje informacji, np. na temat, czy przed maestwem mia on inne szczliwe zwizki. Ojciec zareagowa niechtnie i powiedzia: A co ci to obchodzi". Ale gdy Paula prosia go nieustannie o pomoc, powiedzia jej: Tak, bya Matylda. Kochalimy si i bylimy zarczeni. Mielimy nawet wyznaczon dat lubu i zawiadomilimy naszych krewnych. Matylda bya szczliwa i opowiadaa swoim przyjacikom o mnie i o tym, e chce mie czworo dzieci. Ale potem wszystko uoyo si inaczej. Pojechaem na spotkanie klasowe do mojej miejscowoci, bawilimy si i taczylimy - ja tylko z Ann, moj ma przyjacik z czasw szkolnych, gdy mielimy po 14 lat. Mieszkalimy w tym samym hotelu, kochalimy si, Anna zasza w ci, i ty Paulo bya w drodze na ten wiat. Gdy si dowiedziaem, powiedziaem o tym Matyldzie, e kocham Ann i nasze dziecko, i e do niej nale. To bya katastrofa, haba dla Matyldy, jasne, to moe zrozumie kady. Pochona j praca i miny dwa lata, zanim znw wysza do ludzi. Nigdy ju nie miaa mczyzny". Mj ojciec wsta - relacjonowaa Paula - przynis album ze zdjciami i pokaza mi fotografi Matyldy: Tak wygldaa, bylimy ze sob p roku. Rozeszlimy si, poniewa twoja mama bya w ciy. Ty jeste dzieckiem naszej mioci". Ustawianie rodziny Gdy Paula ustawiaa swoj rodzin, wybraa reprezentantw swoich rodzicw, siebie i obu braci. Terapeuta powiedzia: Wybierz jeszcze reprezentantk narzeczonej twojego ojca". Reprezentanci stali najpierw obok siebie w pierwszym rzdzie.

NO - narzeczona ojca, Matylda O - ojciec M - matka 1- pierwsze dziecko, Paula 2- drugie dziecko, pierwszy brat Pauli 3 - trzecie dziecko, drugi brat Pauli Paula stana spokojnie za reprezentantk matki, pooya donie na jej ramionach i prowadzia j przez pomieszczenie a doszy do miejsca, ktre odpowiadao wewntrznemu wyobraeniu miejsca matki. W ten sposb zaprowadzia wszystkie osoby na swoje miejsce i powsta pierwszy obraz:

16

Reprezentanci mwili: Ojciec: Nie czuj si dobrze z mojej prawej strony i za moimi plecami. Nie widz dobrze mojej ony, nie mam dobrych ukadw z moimi synami, s bardziej rywalami ni dziemi. Matka: Zabawne, mam ochroniarzy w moich synach i adnego kontaktu z pozosta trjk. Paula: Gorce miejsce. Czuj si, jakbym bya on mojego ojca. Chc widzie t kobiet za mn. Obaj bracia: Ochraniamy matk. Jestemy wciekli na Paul, ona tam nie naley, powinna przyj do nas. Matylda: Czuj si odsunita, smutna i wcieka. Terapeuta przestawia reprezentantw rodziny w licznych krokach, aby doj do rozwizania, w ktrym wszyscy uczestnicy dobrze si czuj, bo s na waciwym dla siebie miejscu. Rozwizanie:

Ojciec: Matka: Matylda:

Terapeuta mwi do reprezentanta ojca

Terapeuta prosi Paul, aby zajla w ustawieniu swoje miejsce, stana przed Matyld i powiedziaa: Matylda Paulo, ty nie masz z tym nic wsplnego i nie moesz nie mojego odpowiedziaa: cierpienia. Nie chc tego. To mj los. Jeste wolna". Zachowania Fryderyka i Pauli nie moemy zrozumie przy naszej dotychczasowej wiedzy. W czasie mojego wieloletniego wyksztacenia psychoanalitycznego nikt nie pyta si o byych partnerw, nie liczyli si, nie naleeli do rodziny.

Teraz mam on i dzieci. Tak, jestem on i matk. Mam miy stosunek do narzeczonej mojego ma. Chciaabym jej powiedzie: Nie bd za, mam troje dzieci". Teraz nale tu, to dla mnie wane. Najsilniejszy zwizek czuj z Paul. Mojemu byemu narzeczonemu nie mog zazdroci jego szczcia w maestwie i rodzinie. ycz mu jednak cierpienia, ktre przez niego przeszam. Jest mi co winien. Sta obok Matyldy i powiedz jej: Matyldo, ty jeste moj pierwsz ukochan. Sprawiem ci bl. Dzikuj za mio, ktr mi daa. Twoja mio do mnie i moja krtka mio do ciebie s skarbem, ktry ceni. Prosz, bd mia dla mnie i mojej rodziny, szczeglnie dla Pauli". Matyldo, naleysz do naszej rodziny jako narzeczona mojego ojca. Jestem blisko ciebie i zajam twoje miejsce u boku ojca i cierpiaam jak ty, nie umiaam stworzy duszego zwizku, i byam sama i nieszczliwa. Prosz, uwolnij mnie".

17

Prawo przynalenoci
Bert Hellinger rozszerzy zdecydowanie nasz wiedz w tej materii i tworzc systemow terapi rodzinn w oparciu o konstelacje rodzin, da nam nowy wymiar spojrzenia na przynaleno czowieka w jego rodzinie. Najwaniejsz zasad jest tu rwne prawo wszystkich czonkw rodziny do przynalenoci do niej. Takie prawo maj: - rodzice i ich dzieci, rwnie wczeniej zmare, urodzone martwe, zmare wskutek poronienia lub aborcji. Poronienia i aborcje w pierwszych tygodniach ciy s czasami wane tylko dla rodzicw, a nie dla ich yjcych dzieci; - byli wani partnerzy matki i partnerki ojca oraz dzieci z tych zwizkw; - rodzestwo i przyrodnie rodzestwo rodzicw, rwnie zmare wczeniej lub urodzone martwe; - dziadkowie i ich wani byli partnerzy oraz rodzestwo dziadkw. Zwykle do terapeutycznej pracy z ustawianiem rodziny wystarcz osoby z trzech pokole. W niektrych przypadkach istnieje jeszcze konieczno wcignicia do terapii pokolenia pradziadkw. Mianowicie, jeli w tych pokoleniach i pokoleniu ich dzieci zaistniay szczeglnie wane fakty: np. mier prababci w czasie porodu - niegdy czsto wystpujce wydarzenie w porwnaniu z dzisiejszymi moliwociach przyjmowania porodw. Inne dramatyczne losy, ktre mog mie wpyw na wicej pokole, to cikie zbrodnie: np. ofiary i sprawcy morderstw, a take lekkomylna strata ekonomicznych podstaw yciowych rodziny, min. gospodarstwa rolnego czy majtku, przez przodkw. Zawsze wtedy, gdy komu, kto naley do rodziny, odmawia si prawa do przynalenoci, kto inny z rodziny przejmuje w niej w myl czciowej identyfikacji lub reprezentacji los lub istotne czci losu wyczonej osoby.

Rola sumienia
Dla regulacji tych procesw w rodzinie na przestrzeni wielu pokole Bert Hellinger rozwin koncepcj mioci i lojalnoci, ktra jest spoiwem rodziny, oraz wskaza na wewntrzny system wartoci w niej panujcy. W tym kontekcie mwi te o swoicie ksztatowanym sumieniu, ktre kieruje si reguami i zasadami panujcymi w rodzinie lub wsplnocie, do ktrej naley czowiek, i reguluje wspycie oraz przynaleno do kadej rodziny lub grupy. Gdy pracowaem w latach 1958-1964 jako lekarz i psychoterapeuta w szpitalu wiziennym, zauwayem, e istniej sprawcy, ktrzy uczynili co zego z dobrym sumieniem. Pewien mczyzna w mojej grupie terapeutycznej, nazwijmy go Aleksander, popeni wraz z brami wiele wama i kradziey, by wielokrotnie skazany i mia do odsiedzenia trzyletni kar. Dziwna rzecz, ale nie mia adnego poczucia winy; czu si dobrze. Zrozumiaem to dopiero, gdy opowiedzia mi, e kradnc w latach biedy i godu od 1945 do 1948 roku, dba o przeycie swoich rodzicw i modszego rodzestwa i e zawsze, gdy wraca z workami drewna i wgla, ywnoci, papierosami i odzie, jego twardzi rodzice byli szczliwi i przyjani, a dom na dugo wypeniaa rado. W ten sposb wyrs na mistrzowskiego zodzieja z dobrym sumieniem i nie rozumia, dlaczego za kradzie zosta skazany na trzy lata wizienia. W terapeutycznej grupie w wizieniu obowizyway inne normy dobra i za. Mczyni pomagali sobie uczciwie dzielili si tym, co mieli szczeglnego, np. tytoniem. Gdy pewnego dnia Aleksander skrad jednemu czonkowi grupy paczuszk tytoniu, by wstrznity i zrozpaczony: silny mczyzna paka gorzko. W oparciu o metod Berta Hellingera moemy lepiej zauway zwizek tych procesw i je zrozumie. Wszdzie, gdzie istniej podobne zwizki, istnieje automatycznie spontaniczne postrzeganie: co obowizuje tu i jest wane dla przynalenoci, co musz robi, aby jej nie utraci. Organem postrzegajcym dla tego rodzaju dziaa jest sumienie. Dlatego bywa i tak, e kto, kto naley do wielu grup, ma rne sumienia lub raczej - to samo sumienie reaguje odmiennie w rnych grupach. Zaczyna si to ju u ojca i matki. Wiem dokadnie, co musz zrobi, eby podoba si swojemu ojcu, a co musz zrobi innego, aby podoba si matce. Oboje maj inne miary. Ale zawsze idzie o to samo: nale do nich lub nie". To sumienie nazywam sumieniem wizi... W tym sensie mie dobre sumienie, to znaczy: Jestem pewien, e mog tu nalee". Denie do przynalenoci stanowi gwny motor naszego dziaania na gbokiej ludzkiej paszczynie. To grupa decyduje, co jest dla mnie dobre lub ze. Dalszym aspektem sumienia wizi o istotnym znaczeniu dla naszego ycia, szczcia i nieszczcia, czsto nawet choroby i mierci, jest rwne prawo przynalenoci. Bert Hellinger pisze: Najwaniejsze, co odkryem o tym, co dzieli, a co czy, byo to, e w rodzinach i rodach kady czonek, obojtnie czy yjcy, czy zmary - ma to samo prawo do przynalenoci... A wic gdy czonek rodziny i rodu jest wykluczony, odsunity czy zapomniany, wtedy rodzina i rd reaguje jakby wydarzyo si co niesprawiedliwego, kogo dotkno nieszczcie. Tak si dzieje, gdy kto z powodw moralnych stanie si niegodny przynalenoci do rodziny, lub gdy kto obcy zajmie miejsce czonka rodziny. Albo nie chce si sysze o kim z rodziny, poniewa jego los przyprawia o strach, lub gdy si o kim zapomina, np. o dziecku, ktre zmaro ju przy urodzeniu. Dusza nie znosi, gdy kto jest widziany jako wikszy, mniejszy lub lepszy czy gorszy. Tylko mordercy mog i musz by wykluczeni. Krzywda wykluczenia pokutuje w rodzinie w ten sposb, e inny czonek, czsto tego nie zauwaajc, zastpuje wykluczonego lub zapomnianego w przeciwiestwie do pozostaych lub nowych czonkw. To jest najwaniejszy powd uwikania i problemw wynikajcych zarwno dla uwikanego, jak i jego rodziny. Podstawowym prawem przynalenoci jest wic nie danie pochodzce z zewntrz, lecz fakt, e to my w gbi naszej duszy tak si zachowujemy. W rodzinach panuje zasada rwnoci wszystkich. Kady jest potrzebny, nikt nie jest zbdny i nie moe by zapomniany... Jako terapeuta wycigam na wiato wykluczonych i gdy znw s przyjci i zaakceptowani panuje pokj, a uwikani znw s wolni. W tej wzajemnej akceptacji rwnoci z mioci odnajduj si ci, ktrzy wczeniej byli podzieleni: mczyzna i kobieta, dzieci i rodzice, zdrowy i chory, przychodzcy i odchodzcy, ywi i umarli. Ja jako terapeuta

su pojednaniu". Po tych wyjanieniach moemy ujrze histori Fryderyka i Pauli w nowym wietle i zrozumie j. Fredek, zmary narzeczony matki Fryderyka, nie mia swojego miejsca w rodzinie. Nie rozmawiano o nim, nie nalea do niej. Ukrywanie prawa przynalenoci miao taki skutek, e syn przej w cakiem niewiadomy sposb los narzeczonego matki, by tak jak narzeczony zwizany z matk, musia zrezygnowa z zaoenia wasnej rodziny i spenienia marzenia o dugotrwaym zwizku. Przykad Pauli opisuje terapeutyczne postpowanie przy ustawianiu rodzin. Rozwizanie jest takie, eby narzeczona ojca, ktrej odmwiono prawa do przynalenoci, otrzymaa swoje miejsce w rodzinie i w ten sposb znikny ze skutki dla Pauli. To wida od razu lub z upywem czasu przez fakt, e osoba zwizana bolenie przez uwikanie jest znw w stanie stworzy trway zwizek. W ksikach o ustawianiu rodziny pisze si coraz czciej o zadziwiajco pozytywnych skutkach tej terapii u niektrych pacjentw. Erwin, nkany depresj i mylami samobjczymi, ustawi swoj rodzin z polegym w wojnie ojcem i po takim ustawieniu wyleczy si z choroby. Jak to moliwe? Opis zdarzenia moe tylko poowicznie odda moc i intensywno przey. Ojciec Erwina poleg na wojnie w roku 1945 przed jego narodzeniem. Jego matka rzadko mwia o ojcu, i jeli w ogle, to w sposb zagraajcy mu: Gdyby twj ojciec y, nie byoby ci do miechu, on sprawiby ci lanie". Erwin mia zy obraz ojca i odrzuci go. Pierwotna mio dziecka zostaa zniszczona i ujawnia si objawami depresyjnymi i samobjczymi jako tsknota Erwina za zmarym ojcem. Podczas terapii Erwin wybra reprezentanta siebie i swojej rodziny i ustawi j. Reprezentanci przeyli natychmiast intensywnie to, co w przypadku Erwina i jego matki byo latami spychane i tamszone: aob i mio. Ustawianie stwarza dan rzeczywisto, ktra cho nigdy nie istniaa w takiej formie, to odzwierciedla relacje i uczucia w rodzinie, uwalniajc napicia. Reprezentant polegego na wojnie ojca obj z mioci swojego syna i trzyma go dugo przy sobie. Syn przey po raz pierwszy w yciu, za porednictwem reprezentanta ojca, fizyczn blisko do ojca. Te przeycia s w peni prawdziwymi, s uzdrawiajcymi i trwale dziaajcymi dowiadczeniami. Erwin powiedzia pniej: Od momentu ustawienia rodziny nie jestem ju bez ojca, mam ojca i kocham go". Ustawieni reprezentanci rodziny otrzymuj dotp do wiedzy osb, ktrych miejsca zajli, widz i czuj znaczce stosunki w rodzinie. Zmiana ustawienia sytuacji do rozwizania, w ktrej wszyscy czonkowie rodziny maj swoje miejsce, jest tworzeniem uzdrawiajcej rzeczywistoci rodzinnej, dziaajcej w wielu przypadkach natychmiast. Czasami dusza potrzebuje troch czasu, aby przeorientowa si na nowo. W sumie od 25 do 30 kobiet i mczyzn w cigu mojego piciodniowego kursu zostao wybranych do ustawiania w rne role. Ja sam przeyem to w cigu licznych kursw Berta Hellingera jako reprezentant. M.in.: -Zastpowaem silnego mczyzn i ojca. -Byem odtrconym partnerem matki. Nie mogem przynalee do rodziny i wystpowa jako ojciec pierwszego pozamaeskiego dziecka matki rodziny, mojego syna, ktry nie nosi mojego nazwiska. Byem wcieky na kobiet, ktr przecie kochaem. Czuem si zwizany z jej drugim mem, ktry przyglda mi si mile i umiechaem si do niego. Mj syn wyrwa si z rzdu swojego przyrodniego rodzestwa, podszed do mnie, stan po mojej lewej stronie i pooy moje lewe rami na swoich barkach. Odczuem ojcowsk rado i dum, naleelimy do siebie. Twarz jego matki rozjania si lekkim umiechem, a oczy zwilgotniay. Wiedzielimy, e jest dobrze. -Staem w jednej rodzinie za swoim synem i czuem si jak karze, saby, i nie odwayem si mwi o wasnych przeyciach, poniewa miaem by wsparciem i dla mojego sabego syna i jego rodziny. Kobieta, ktra postawia mnie w roli swojego dziadka, powiedziaa pniej: Dziadek by may i drcy", ja te si tak czuem. -Byem zamordowanym ydowskim chopakiem i staem w rzdzie ydowskich dzieci,
20

patrzc na rodzin sprawcy, jego dzieci i wnuki. Byli mi obojtni i chciaem im powiedzie: Nie macie z tym nic wsplnego, nie powinnicie z naszego powodu cierpie". Nawet morderca, ktry sta dalej, by mi obojtny, mg sta albo lee, albo odej, dla mnie nie miao to znaczenia. Byem w innym obszarze, w yciu, gdzie mier, ze czyny, zemsta i kara nie istniej. -Byem maym, zmarym chopcem, nie rozumiaem smutku mojej mamy, chciaem jej powiedzie: Dobrze si czuj, mamo, kocham ci i nie jest le, e zmarem". -Jako m byem wyjtkowo wcieky na swoj on. Nie mogem obok niej sta, potrzebowaem dystansu. Z rwn zoci mi si przygldaa i nie miaem pojcia, co jej zrobiem. Miaem ochot j pobi. Spojrzenie na moje dzieci byo pocieszeniem i radoci. Moe z nami nie byo a tak le, Elu", chciaem powiedzie onie. Jestemy przecie rodzicami; dwch synw i dwie crki, to jest przecie co!" Nagle si rozjania, jak jej babcia, ktra zmara przy narodzinach sidmego dziecka, staa obok niej, owietlaa mnie i moglimy razem sta jako para i rodzice. -Staem naprzeciw mojego brata. Pokcilimy si w knajpie, walczylimy, on mnie zasztyletowa. mieszne, nie byem na niego zy, chciaem mu powiedzie: Kochany bracie, jest tak, e to mogo trafi na ciebie". -Byem nazist, zbrodniarzem, i staem wraz z kolegami przed naszymi zamordowanymi ofiarami, mczyznami i kobietami, czuem zimno; mylaem, e musz odczuwa wspczucie, smutek i skruch, a czuem si twardy i zimny jak kamie. -Jako ojciec staem naprzeciw mojej penej uprzedze crki. Popeniem wiele bdw i mylaem: Dziecko, masz racj, ale decydujce jest to, e jestem bram do twojego ycia; to przyszo z daleka i jest jak stara brama do ciebie". Tak ustawieni mczyni i kobiety przeywaj w wielu rolach peni ycia. Moda kobieta w roli kochanki, matki, babci, ciotki, siostry czy maego dziecka bierze na siebie dowiadczenia i uczucia tych faz ycia i lepiej rozumie siebie i wiat. Moe z innej perspektywy popatrze na odrzucon matk. Odwiedzaj i czuje solidarno z ni, mwic: My, kobiety!" W ten sposb warsztaty ustawiania rodzin s wspania szko ycia i po nich udajemy si do domw bardziej spokojni, czuli i silniejsi - do naszych bliskich i naszej pracy. Jeli na przykadzie Fryderyka i Pauli rozpoznajecie siebie, trzeba najpierw zdoby informacje na swj temat, czy istnieli byli partnerzy waszych rodzicw, ktrzy nie mieli swojego miejsca w rodzinie. Jeli istnia kto taki w yciu matki lub ojca, moecie sprbowa dowiedzie si czego na temat tych ludzi. Moe istniej ich zdjcia lub inne pamitki. A moe wczeni partnerzy waszych rodzicw jeszcze yj. Macie wtedy okazj pozna kogo, z kim bylicie zwizani niewiadomie odawna, na przykad przez jakie odwiedziny, opowiadanie rodzicw lub zdjcie. Wtedy z nieuwiadomionego obiektu wyoni si konkretna osoba. Moemy powiedzie jej uleczajce zdania, na przykad: Kochana bya kobieto (ono, partnerko) mojego ojca. Naleysz do nas. Uwaam ci za pierwsz kobiet ojca. Byam z tob od dawna - nawet o tym nie wiedzc - zwizana. Uwolnij mnie, abym moga w peni y swoim yciem". Jeli jeste ojcem (lub matk) i miae wanych innych partnerw, wystarczy, jeli swojemu synowi lub crce powiesz: Przed maestwem miaem kobiet, kochalimy si. Po pewnym czasie nasz zwizek si rozpad, poznaem wtedy twoj matk i pobralimy si". Moesz pokaza zdjcie. To wystarczy, aby byemu wczeniejszemu partnerowi da miejsce w rodzinie. Dalsze informacje twojemu dziecku nie s potrzebne, przede wszystkim dotyczce intymnego zwizku lub konfliktw, ktre doprowadziy do rozstania. To dzieci nie interesuje.

21

Losy wczeniejszych pokole

My, ludzie, nawizujemy naszym sposobem zachowania, naszym myleniem i odczuwaniem do tego, co byo przed nami i co wczeniej przeylimy. Jeli mamy szczcie wzrastania w rodzinie z dziadkami i rodzicami, nawizujemy do nich i rozwijamy si wedug ich wzorw. Mae dziecko siedzi na swoim krzeseku, obserwuje ycie oraz zachowanie dorosych, przyjmuje wiele bezwiednie i z rosnc wiadomoci tworzy swj program, ktry decyduje o caej egzystencji. W ten sposb rozpoczynamy obcowanie z tym, co sprawdzone i to, co sprawdzone prowadzimy dalej, rwnie wtedy, gdy to, co sprawdzone w yciu naszych dziadkw i rodzicw nie jest yciem w peni. Pacjent zwierza si: Nie widziaem nigdy, aby moi rodzice ze sob rozmawiali, zawsze bya to tylko krtka wymiana zda. A wic byo dla mnie jasne, e mczyzna i kobieta rozmawiaj ze sob niewiele, mwi tylko to, co najpotrzebniejsze. Na moje szczcie trafiaem na kobiety, ktre pochodziy z rodzin, gdzie swobodnie wymieniano pogldy W ten sposb znalazem si w czycu, w ktrym nauczyem si mwi". W bliskim wspyciu pary nieuniknione s sprzeczki, konflikty, sprawianie sobie czasem przykroci i w ten sposb rwnie stawianie pod znakiem zapytania sposobw zachowania, mylenia i odczuwania wyniesionych z domu. W wielu przypadkach rozwijamy i prbujemy nowe, bardziej nam pasujce sposoby zachowa. T tematyk zajmiemy si w kolejnym rozdziale, a chodzi tutaj o to, aby wykorzysta na przykadach dowiadcze z ustawianiem rodzin zasady gry w partnerstwie. Henryk i Klara Przyjemny wieczr. Siedzieli przy smacznej kolacji i rozmawiali o mijajcym dniu. Henryk spojrza na zegarek: Dziesita. Jestem zmczony, kochanie, chodmy do ka!" Znw rozkaz?!", powiedziaa ostro. I wszystko przebiegao tak jak zawsze: od sowa do sowa, wcieke spojrzenia, wyrzuty i pretensje; zamiast lee w swoich ramionach, kcili si. Pobieg do drzwi: Id do baru!" Wtem nage pukanie. Cofn si. Ona otara zy, wygadzia wosy i otworzya drzwi. Cze, moemy wej?" Prosz, oczywicie, przychodzicie jak na zawoanie. Wanie si kcilimy, chodcie, czujcie si jak w siebie w domu. Heniek, kochanie, przynie prosz co do picia". Tak, oczywicie, kochanie. I zrobi jeszcze kilka kanapek, skarbie!" Jasne, kochanie, ju id". Wieczr zosta uratowany, Liza i Oskar s dobrymi przyjacimi. Jak tylko pojawiaj si w domu, Heniek i Klara odmieniaj si: s przyjemni, weseli i mio zwracaj si do siebie. Liza mwi: W drodze do was powiedziaam Oskarowi: czasami to dobrze, gdy ludzie potrafi si tak kci jak Heniek i Klara". Tak, to istnieje rwnie u nas, oczyszczajca burza. Ale czasami jest to zatruwajce i wstrtne, odsuwa od siebie, a potem potrzeba dni, aby znw wszystko byo dobrze", mwi Klara. Od kiedy tak jest?" Heniek i Klara spojrzeli si na siebie. Heniek: Myl, e od samego pocztku, albo si myl?" Tak, od pocztku", potwierdzia Klara. Mylaam, e jestemy zaczarowani i nie moemy czasami by tak szczliwymi jak jestemy". Tak, kochanie, zaczarowani, nawet gdyby we mnie by jad, przecie ci kocham". zy napyny jej do oczu, wstaa i obja ma. We mnie te jest jad". A jak to byo z twoimi rodzicami, Heniek?", zapytaa Liza. Pieko, my oboje yjemy jak w raju. Oni cay czas darli koty. Gdy mj ojciec zostawi gazet na pododze, ju si zaczynao. Gdy moja matka marszczya czoo, ojciec zoci si i nigdy nie byli dla siebie przyjemni ani delikatni. Ju jako dziecko mylaam, e lepiej byoby, gdyby si rozwiedli. A yj razem od 40 lat". Moe tego potrzebuj, Heniek", powiedziaa Liza. Tak, i pewnie my te tego potrzebujemy, Lizo". Moe co w tym jest, Heniek", powiedziaa Liza. Gdy kcisz si z Klar, jeste, w myl

twoich rodzicw, dobrym chopcem, ktrych zwizek nie by dla ciebie szczliwy. Gdy si kcisz i cierpisz, jest OK. Jeli za jeste przez duszy czas szczliwy z Klar, co jest nie w porzdku". Faktycznie, moe co w tym by. Ja z moj czterdziestk kochanym chopcem!" I ja w wieku 35 lat kochan dziewczynk", powiedziaa Klara. Moi rodzice zachowywali si tak samo, chocia nie tak gono, to byy raczej ciche ktnie, dugie, guche, ponure, nie do zniesienia dla dzieci. Znosili si tylko w ku". Skd to wiesz, Klaro?" Syszelimy. Nasza sypialnia bya obok sypialni rodzicw, syszelimy miechy i gruchanie. Jako dziecko, mylaam, e z mczyzn jest wesoo tylko w ku". Tak, tak, adnych rozkazw". Oboje si miali. Tylko gruchanie, kochanie!" Jak moemy zrozumie t scen u Klary i Heka, cakiem normalnej pary? Nasze zachowanie kieruje si zachowaniem naszych rodzicw i innych wanych osb naszego dziecistwa. Gdy Henryk i Klara kc si, s w porzdku w myl ich dziecicych dowiadcze i wzorw rodzicw. Gdy s szczliwi, mog tak wytrzyma tylko dwa tygodnie i denerwuj si o drobiazgi, kc si i znw s dobrymi dziemi. Podczas jednej z naszych rozmw powiedziaem im: Powiedzcie waszym rodzicom: Kochany ojcze, kochana mamo, postpuj tak wy, kc si jak wy, jestem nieszczliwa jak wy, jestem waszym dzieckiem, w ktni i cierpieniu jestem wam bliska". Klara chciaaby zrozumie, dlaczego jej rodzice tak utrudniali sobie ycie. Zapytaem wic: Jak wygldao ycie w rodzinach, z ktrych pochodzili twoi rodzice, Klaro?" Klara opisaa swoich rodzicw jako przyjemnych, cichych, ale i zatroskanych. W rodzinie byo wiele zbyt modo zmarych osb. Jak to penych trosk, Klaro?" Klara: Obaj bracia mojego ojca polegli na wojnie, a jego najmodsza siostra zgina podczas nalotu bombowego. On jest jedynym z czwrki rodzestwa, ktry pozosta przy yciu. Wyszed z piwnicy, w ktrej jego siostra zostaa przygnieciona przez mur. Czsto mwi: Mogem tak nie wybiega, moe bym j uratowa. Chocia wybieg, gdy leaa ju martwa pod murem. Co si dziao u mojej matki, tego nie wiem. Gdy kiedy si zapytaam, zacza paka. Wiem tylko, e rodzina ya od pokole na lsku i w wyniku wojny utracia gospodarstwo". Henryk mwi, e jego babcia ze strony matki zmara wraz z najmodszym dzieckiem podczas jego porodu. Dziecko byo moim wujkiem. Nie ma imienia, nie zostao ochrzczone, nie ma napisu na grobie, pooono je wraz z matk do grobu. Brat mojego ojca, wujek Henryk, wrci z wojny niewidomy i z cikimi obraeniami gowy. Mia silne ble gowy, napady padaczki, krzycza i zachowywa si czasami jak szaleniec, po piciu latach zmar". W rodzinach, z ktrych pochodzili Klara i Henryk byo wiele nieszczcia - trudnych losw. mier babci Henryka ze strony matki wraz z jej synem wywara znaczcy wpyw na nastpne pokolenia, cho ta babka z jej zmarym dzieckiem nie jest szczeglnie czczona i szanowana. W ten sam sposb wuj Henryka zasuguje na pami. Te trzy osoby nale do rodziny Henryka i Klary. W przypadku Klary troje zmarego rodzestwa ojca, jedynego, ktry przey, miao due znaczenie; zwaszcza siostra, za ktrej mier czu si odpowiedzialny. Ojciec nie odway si y peni ycia. Cierpia i w ten sposb by zwizany ze zmarym. Henryk mia pewne wtpliwoci: Jakie to ma znaczenie, przecie przez to zmarli nie zmartwychwstan!" Dokadnie, Henryku, to nikomu nic nie da, ani tym, ktrzy przedwczenie zmarli, ani nam, yjcym". To co teraz? Jak moemy to zmieni, aby w zwizku z tamtymi wydarzeniami, nie zrobi sobie z ycia pieka?" Wane jest, abycie uznali warto waszych cierpie jako wyraz przynalenoci do waszych rodzin".

23

Liza i Oskar Na kolejnym spotkaniu terapeutycznym Klara powiedziaa: Poprzednia rozmowa dobrze mi zrobia. Mylelimy o pocztkach naszej mioci przed 15 laty i bylimy wtedy razem szczliwi. Czy istniej pary, ktre czciej przeywaj chwile szczcia ni my?" To pytanie Klara zadaa swoim przyjacioom Lizie i Oskarowi podczas nastpnych odwiedzin. Liza odpowiedziaa: My te mamy cikie czasy za sob. Najgorsze byo to, jak nie moglimy ze sob rozmawia, nie moglimy wyrazi wasnych pragnie. Ja byam ukochanym dzieckiem swoich rodzicw, u ktrych nigdy nie syszaam duszej rozmowy. Czsto mylaam, e oni s niemi. Oskar, ty mi pomoge, bye elokwentny i swobodny, podczas gdy ja byam jak moja matka". Nie zawsze umiaem mwi, Lizo. U moich rodzicw odbyway si rozsdne dyskusje o zawodzie lub ksice, albo na tematy polityczne. Ale nie o sprawach uczuciowych, szczeglnie wtedy, gdy byy to uwagi krytyczne lub dotyczyy pragnie erotycznych albo seksualnych. Wtedy siedziaem tak samo cicho jak ty, Lizo, tego nauczyem si dopiero w naszym zwizku". Tak, Oskarze, czsto mylaam, e mnie nie kochasz, bo nie wiedziaam, czy chciae mnie pieci. Wtedy oboje bylimy jak niemi - siedzielimy cicho i bez sowa. Mielimy wtedy po 14 lat, gdy si poznalimy". Tak, Lizo, raz nawet leelimy w sianie, to byo po p roku naszej znajomoci. Gdy wrciem do domu, moja matka wyja mi kawaek somy ze swetra i przygldaa mi si z mioci. Lubia ci i chciaa ebymy byli szczliwi". Masz mi matk. Od razu dobrze si u was czuam. Tego ci jeszcze nigdy nie mwiam: z twoj matk mogam rozmawia o sprawach intymnych, tak po prostu mogam si wygada, czego wczeniej nie umiaam z moj mam. Czy ze swoim ojcem rozmawiae o mioci, Oskarze?" Nie, ani sowa, Lizo. Myl, e teraz te bym nie umia. Ale z tob chtnie rozmawiam o mioci. To mi si podoba, gdy mwimy o naszych pragnieniach i upodobaniach. Chtnie sucham, co ci si podoba". Tak, Oskarze, ciesz si rwnie, e moemy razem rozmawia i powicamy na to czas. Umiesz jasno formuowa zdania i masz niezwyky gos, czuj go w swoim ciele". Mwisz mi wiele dobrych i piknych sw, Lizo. Robia tak od pocztku. Gdy po raz pierwszy odprowadziem ci do domu i pocaowalimy si przed drzwiami, szybko odszedem, a ty wykrzykna za mn: Masz adne imi, Oskarze! Byem szczliwy, wracajc do siebie woaem raz po raz: Liza! Liza! Teraz zapomnielimy o gonym gruchaniu naszych przyjaci, Lizo". Mwcie dalej, mogabym was tak sucha godzinami, tacy jestecie mili w rozmowie, to s sowne pieszczoty, jak mylisz, Henryku?" Tak, tak, Klaro, my te tak robilimy wczoraj wieczorem, za pomoc sw i czynw, bez rozkazw". Tak, Heniu, to by wspaniay wieczr mioci". Rada: Bra partnera takim, jaki jest W tej ksice pisz wiele o partnerskich reguach gry. Bert Hellinger podkrela: Najgbsza mio oywa, gdy kto jest akceptowany takim, jakim jest, a mianowicie, jako taki potrzebny. Nie moe by inny. Tak jest dobrze. Chocia jest inny ni ja i ja inna ni on, oboje akceptujemy si - to jest waciwa mio". Wiele osb myli na pocztku zwizku, e z biegiem czasu uda im si zmieni partnera, aby osign szczliwe ycie. Ten zamiar jest skazany na niepowodzenie. Mwi bowiem: Dopiero wtedy, gdy staniesz si taki, jak chc, bd ci kocha". Liza powiedziaa Oskarowi: Gdy si poznalimy, chciaam poprawia siebie i ciebie. Miaam wraenie, e rwnie chciae mnie zmienia, chociaby ukrci moje baaganiarstwo". Zgadza si Lizo, chciaem, aby bya troszk bardziej uporzdkowana. Ale dzisiaj twoje rozrzucone ciuchy mog lee i nawet mnie to bawi, gdy myl, e moja Liza robi to tak jak jej matka. I jeli w wieku 72 lat bdziesz tak sodk dam, jak ona, nie
24

zapomnij, aby twoja bielizna fruwaa po pokoju. Inaczej bd niezadowolony, kochanie". A mj Oskar jest uporzdkowany jak jego kochany ojciec! I jeli w wieku 75 lat bdziesz takim kochanym dobrodusznym ojcem i dziadkiem jak on, bd na ciebie za, gdy przestaniesz czyci swoje i moje buty i ustawia je na pce. Obaj jestecie sodcy, i ty i twj dziadek, kocham was obu!" W moim przypadku, dodaa Liza, byo to pewnym uatwieniem, gdy mogam powiedzie: Kochana mamo, jeli jestem cicha i nieporzdna, jestem blisko ciebie, w mioci. Jestem twoj crk i postpuj tak jak ty. Nie chc inaczej. W ten sposb kocz walk z sam sob. A ty, Oskarze, pomoge mi, godzc si czasami na mj brak rozmowy i baaganiarstwo i wzie mnie tak, jaka jestem". Tak, Lizo, kocha mona tylko to, co niedoskonae. To mdre zdanie uatwio mi przyj moje wady i niedoskonaoci i zakoczy te spory, np. o mojego bzika na punkcie sprztania. Nieraz uwaam go za w porzdku, bo jestem wnukiem ojca mojej matki i on jest moim najwikszym wzorem". Ta rozmowa to pikny przykad, jak bdy partnera widziane na nowo staj si pozytywnymi sposobami zachowa. Da przodkom dobre miejsce Midzy naszym yciowym losem i losem naszych rodzicw oraz przodkw z innych pokole istniej silne zwizki. Gdy zachowujemy si zgodnie z nimi, jestemy w porzdku, jestemy dobrymi dziemi. Jeli nasi rodzice byli nieszczliwi, a my jestemy nieszczliwi, jestemy w zgodzie z rodzicami i naleymy do tego. Dziecko chce nalee do rodziny, obojtnie jaka to rodzina. Losy wczeniejszych pokole maj wpyw na nasze ycie. Jeli w pokoleniu naszych rodzicw, dziadkw, pradziadkw miay miejsce cikie dowiadczenia, dzieci, wnuki i prawnuki przejmuj taki los lub jego cz - nawet, jeli nie s tego wiadomi. Co moemy zrobi? Musimy tak dalej y i cierpie jak nasi przodkowie, czy moemy odmieni nasz los? Pierwszy krok ku dobremu to przyjcie wartoci naszego cierpienia jako znaku cznoci z naszymi przodkami i wyraenie tego np. poprzez takie zdanie: Przez moje cierpienie jestem z wami poczony - w mioci". Dalszym krokiem jest to, abymy tym z naszych przodkw, ktrzy mieli ciki los, dali dobre, szanowane miejsce w naszej rodzinie i naszym sercu. Kiedy Henryk i Klara opowiadali mi podczas sesji terapeutycznej o cikich losach swoich rodzin, postanowili oboje, e odwiedz groby zmarych krewnych. Klara spojrzaa na zegarek i powiedziaa: Wkrtce bdzie pnoc i penia ksiyca. Idmy na spacer - na cmentarz do naszych krewnych, Heniek". Tak, chod, pjdziemy do babci i moich wujkw". Szli przez pic wie do gotyckich ruin kaplicy i potem dalej przez brzozow alej na cmentarz. Nie wiem, gdzie dokadnie s ich groby, musz by w starej czci cmentarza. Moemy przeczyta napisy w jasnym wietle ksiyca". Klara zawoaa z pewnej odlegoci: Tu ley wuj Henryk, kochanie, a tu twoja babcia ze swoim dzieckiem". Stali przez chwil nad grobem babci. Henryk zacz mwi: Kochana babciu, jestem twoim wnukiem Henrykiem, kochany wujku, jestem twoim bratankiem. Nigdy was nie poznaem, wczeniej zmarlicie. Naleymy do siebie". Klara westchna: Kochana babciu, kochany wujku, jestem on Henryka. Dajcie nam, prosz, swoje bogosawiestwo, abymy mogli by troszeczk bardziej szczliwi". Henryk trzyma swoj Klar i oboje pakali, jakby stali nad wieym grobem. Teraz chc poszuka jeszcze mojego chrzestnego", i poszli kilka krokw dalej. Heniek powiedzia: Kochany wujku, miae tylko 40 lat i tyle cierpiae, a czasami nawet bylimy na ciebie li, e krzyczae i bye wcieky. Jestem twoim chrzeniakiem, szanuj ci i pochylam
25

si nad twoim losem. Bd, prosz, miy do mnie i mojej ony". Henryk i Klara pozostali tam jeszcze chwil, stali midzy grobami i trzymali si za rce. Po nocy spdzonej na cmentarzu, Klara i Henryk pojechali do okolicy, z ktrej pochodzia Klara, odwiedzili starych przyjaci i znajomych i poszli na cmentarz na grb najmodszej siostry ojca Klary, Ani. Klara mwia do swojej ciotki Ani i obu braci ojca, wujkw Janka i Grzegorza, ktrzy polegli i zostali pochowani w 1943 roku. W drodze do domu czuli si uwolnieni od starych, obcych ciarw i byli szczliwi. Lecznicza ktnia Dwa tygodnie pniej Klara przysza do mojego gabinetu paczc, i powiedziaa: Wszystko na nic, strasznie si pokcilimy. Bylimy przecie szczliwi, jak w czasie miodowego miesica. Mylaam, e cae cierpienie jest ju za nami. Byo jak przed 15 laty. Bylimy jak w sidmym niebie i nagle wszystko si zawalio". Powiedziaem: To dobrze, Klaro. Myl, e takiego cigego bujania w sidmym niebie nie mona dugo wytrzyma. Wasza ktnia bya ratunkiem, przerwaa na szczcie wasz dwutygodniowy stan wzajemnego poczenia. Pary, ktre si tak klej, powinny si kci, aby znw osign dystans. Istniej jeszcze przecie inne wane i mniej wane sprawy w yciu". Tak", powiedziaa Klara. Ca noc sprztaam jak szalona, wszystko czyciam, rwnie okna, praam, przebraam pociel, posprztaam nawet t brudn kotowni. Nasza ktnia przyniosa wic co dobrego". Powinnicie co jaki czas stosowa tak ktni, reguluje ona blisko i dystans w ukadzie partnerskim, i w waszej rodzinie jest okazj do wyraenia bliskoci i zczenia z waszymi rodzicami i tymi, ktrzy przeyli co cikiego". Mylaem, e to teraz minie, e nie bdziemy potrzebowali tego wicej". Taki dzie z cierpieniem i ktni od czasu do czasu nie zaszkodzi. Moecie zarezerwowa na to jeden dzie w tygodniu, wtedy bdziecie mieli to zaatwione na pozostae sze dni". Klara powiedziaa: Podczas tego nocnego sprztania pomylaam, e jestemy jak dzieci, gralimy dwa tygodnie jak szczliwe dzieci i potem kcilimy si jak dzieci. Ale nasza mio jest wiksza". To pikne zdanie, Klaro". Klara posza po naszej rozmowie do biura Henryka i oddaa mu list, w ktrym byo napisane tylko tyle: Nasza mio jest wiksza". Dowiadczenia w ustawianiu rodzin Zasady gry partnerskiej i rozwizania ustawiania rodziny, w ktrych braa ju udzia Liza, day interesujce impulsy do rozmw czwrki przyjaci w czasie ich regularnych spotka. Przy trzecim spotkaniu poproszono Liz i Klar, aby opowiedziay o swoich dowiadczeniach przy ustawianiu rodziny. Berta Hellingera poznaam podczas duego seminarium dotyczcego terapii systemowej rodziny. Przyszed z boku sali, wszed schodami do gry na scen i zacz do razu pracowa. Podczas trzech ustawie zostaam wybrana jako reprezentantka: jako matka, jako urodzone martwe dziecko i jako wczeniej ciotka. To byo niewiarygodne dowiadczenie. Jako urodzone martwe dziecko siedziaam u stp moich rodzicw i mogam si o nich oprze. Byo cakiem przyjemnie. Na zakoczenie Bert Hellinger ustawi mnie w rzdzie yjcego rodzestwa. Naleaam do nich, byam najstarsza i jak powiedzia mj brat, ten drugi: Kochana siostro, ciesz si, e jeste i stoisz tu obok mnie. Jeste pierwsza i chciabym ci nada imi Katarzyna. Oboje pakalimy ze szczcia i obejmowalimy si. To byo tak jakbym naprawd wrcia do domu. Zrozumiaam i przeyam, co to znaczy nalee do rodziny". Henryk powiedzia: Jak moga to przey, wiedziaa, co si dzieje w tej rodzinie i dlaczego waciwie dokonano tego ustawienia?" Nie, nie wiedziaam prawie nic. Obok Hellingera siedzia pewien mczyzna, mia 35 lat.
26

Przeywa depresj i najchtniej chciaby umrze. Wyszuka reprezentantw swoich rodzicw, siebie i dwch modszych braci. W tym ukadzie wszyscy byli nieszczliwi. Rodzice nie mieli ze sob adnego kontaktu, matka staa odwrcona od rodziny: Bra-kuje kogo, kto za wczeniej zmar? Mczyzna powiedzia: Przede mn przyszo na wiat martwe dziecko siostra. To jest to! - powiedzia Bert Hellinger i wybra mnie w miejsce martwego dziecka. W ten sposb wszystko si wyjanio. Rodzice byli smutni, reprezentant brata odetchn gboko i wyprostowa si. Na koniec rodzice stali obok siebie, a my, czwrka dzieci, naprzeciw wedug wieku, ja jako pierwsza, i wszyscy czulimy si dobrze". Henryk: To wyglda jak czary. Przedstawiciele, ktrzy prawie nic nie wiedz o rodzinie, przeywaj to jak w rodzinie?" Tak, Henryku, sama to odczuam". Bert Hellinger pisze na ten temat tak: Jeli dokonuj ustawienia jakiej rodziny, pojedyncze osoby znajdujce si w rodku, czuj dokadnie, co si tam dzieje, chocia prawdziwi czonkowie s daleko std. Porzdek danej rodziny powtarza si w tym ustawieniu. Dziki ustawieniu mam dostp do rzeczywistoci, zamknitej w myleniu. Na wiato wychodzi to, co wczeniej byo ukryte. Mona wtedy wyprbowa, czy istnieje jakie rozwizanie. Ale tak, jak prawdziwa rodzina obecna jest w tym ustawieniu, tak dziaa rozwizanie przedstawionej rodziny na prawdziw rodzin, nawet jeli oni o tym nic nie wiedz". Czy to, co si dzieje w ustawieniu, dziaa rwnie w rzeczywistej rodzinie? Niezwyke!" Moe jest to jeden z tych codziennych cudw, Heniu, ktrych nie przeywamy wiadomie, poniewa przyzwyczailimy si do nich. Dla mnie to jasne i przekonywujce. Biorcy udzia w ustawieniu przedstawiciele przeywaj co istotnego w rodzinie i wyraaj to. Jeli ustawienie zostanie tak zmienione, e wszyscy, ktrzy tam nale, maj odpowiednie miejsce i czuj si zczeni i dobrze - jest to dokadnie tak przekonywujce, e ta uporzdkowana cao z jej uzdrawiajc si moe mie dobre dziaanie na oddalon rodzin, bez ich wiedzy i rozmowy". Bert Hellinger opowiedzia taki przykad z seminarium w Szwajcarii. Niemiecka uczestniczka dokonaa ustawienia rodziny, z ktrej pochodzia. Jej ojciec skoczy do rzeki i uton. Matka chodzia od tej pory kadego dnia na most nad rzek, patrzya tam, gdzie zgin m i chciaa rwnie skoczy. Gdy miao miejsce ustawienie, o ktrym matka nic nie wiedziaa, znaleziono dobre rozwizanie - matka posza tego samego dnia nad rzek i przeya co szczeglnego. Kobiecie zdawao si, e jej gowa jakby odwrcia si od miejsca, w ktrym uton jej m, w kierunku pyncej rzeki. Kiedy zobaczya nurt rzeki, poczua si wolna i zrozumiaa, e powinna dalej i nurtem ycia. W czasie wojny czsto brakowao wiedzy o losie ojcw i synw, nie byo ani ustnych, ani pisemnych informacji. Niektre kobiety i matki nie wiedziay, czy ich mom i synom dzieje si dobrze, czy s w niebezpieczestwie, czy polegli. Rwnie zwierzta, np. psy maj wiedz o swoich pobratymcach lub ludziach, ktrym towarzysz. Rupert Sheldrake prowadzi badania na ten temat. Nasze dotychczasowe przypuszczenia zostay rozszerzone dziki pracy Hellingera. Pisze on o wiedzy poprzez udzia": Ustawianie rodzin pokazuje, e midzy pacjentem a czonkiem systemu rodzinnego dziaa takie pole si, umoliwiajce wiedz bez zewntrznego powiadamiania i - co jest jeszcze bardziej zaskakujce - e rwnie reprezentanci, ktrzy wczeniej nie mieli nic wsplnego z rodzin i nic o niej nie mogli wiedzie, s wczeni do owej wiedzy i rzeczywistoci rodziny". Niektrzy bd pyta, czy to konieczne, aby w opracowywaniu konfliktw bra udzia w specjalistycznych kursach ustawiania rodzin. W tej ksice chodzi o to, aby pokaza przykady samopomocy w zwizkach partnerskich i przyjacielskich. Henryk i Klara chcieli wiedzie, czy bd mogli bra udzia w kursie Berta Hellingera. Ten znany psychoanalityk pracuje wiele poza granicami, szczeglnie z terapeutami, do ktrych zada i bada okrelonych wanych zakresw naley tematyka sprawcy i ofiary. Jego caa dziaalno terapeutyczna z licznymi ksikami i kasetami wideo dokumentuje to. Mamy stay, bezporedni wgld w jego aktualn prac badawcz. Nie znam terapeuty, ktry tak pozwala ledzi swoj
27

dziaalno zawodow i mie tak wielu jej obserwatorw. Jego seminaria z setkami ludzi s dobrym przykadem yciowej nauki. Nie ma tam docentw z dugimi wykadami. Hellinger pozwala nam na uczestnictwo w jego praktyce terapeutycznej. Wciga nas w ni. Wielu obserwatorw zajmuje miejsce reprezentantw osb z rodzin biorcych udzia w ustawieniu i moe przeywa obce losy i dobre rozwizania bezporednio na wasnej skrze. Bert Hellinger jest odwanym czowiekiem. Poprzez otwarte demonstracje swoich prac ryzykuje, e bdzie uwanie ledzony i krytykowany przez przeciwnikw, mimo to dopuszcza tak moliwo. W ten sposb wspiera dyskusj i wymian wiedzy. Od 1990 roku dochodzi do szerokiego rozpowszechnienia jego prac terapeutycznych i przekona. Tylko w cigu dziesiciu lat wiele tysicy ludzi dowiadczyo dobroczynnych dziaa jego terapii i jeszcze wicej mogo j obserwowa. Jego ksiki i kasety wideo z zapisem metody konstelacji rodzinnych opublikowano do tej pory w blisko dziesiciu jzykach. W Europie jest wielu terapeutw prowadzcych krtkie terapie ustawiania rodziny, mona si zapisa na kurs, ale nierzadko trzeba czeka tygodniami i miesicami na wolne miejsce. Rada: Kto naley do rodziny? Jeli chcesz w peni pozna osoby nalece do rodziny, moesz postpowa wedug nastpujcych wskazwek: Do wspczesnej rodziny nale: Mczyzna i kobieta, dzieci z ich zwizku, take wczenie zmare i urodzone martwe. Ponadto dzieci usunite w wyniku aborcji, szczeglnie gdy aborcja miaa miejsce w takim stadium, w ktrym dziecko mogoby y samodzielnie, to znaczy od 5-6 miesica ciy. Zabicie takiego dziecka w onie matki ma dla rodzicw i yjcych dzieci najcisze skutki, jak morderstwo. Dzieci usunite w pierwszych 2-3 miesicach ciy maj znaczenie dla rodzicw, nie zawsze dla innych yjcych dzieci (patrz rozdzia Aborcja"). Dalej, do rodziny nale byli wani partnerzy mczyzny i kobiety, take dzieci z ich wczeniejszych zwizkw. Do rodziny, z ktrej si pochodzi nale: Ty i twoje rodzestwo, twoi rodzice, wczeniejsi wani partnerzy twoich rodzicw i dzieci z wczeniejszych zwizkw, rodzestwo twoich rodzicw, twoi dziadkowie i ich wczeniejsi partnerzy oraz dzieci z tych zwizkw. Rodzestwo twoich dziadkw bdzie brane pod uwag, o ile maj za sob ciki los lub odmwiono im przynalenoci do rodziny W niektrych przypadkach naley bra pod uwag osoby z pokolenia pradziadkw i jeszcze dalej, a mianowicie, jeli kto mia za sob szczeglnie trudne rzeycia: przykad babci, ktra zmara przy narodzinach dziecka lub w poogu lub wwczas, jeli kto by ofiar bd sprawc jakie zbrodni. Zasada jest taka, e wszyscy w rodzinie maj niezbywalne prawo do przynalenoci i e ma to ze skutki, jeli komu si go odmwi. Do rodziny nale rwnie ci, ktrzy zwolnili ju miejsce, powiedzmy pierwsza ona ojca lub dziadka, pierwszy m matki lub babci, spadkobierca dworu lub fabryki, ktrego mier przyniosa spadek modszemu bratu. Jeli odkryjesz, e o jakiej osobie w rodzinie nie masz adnych informacji, powiniene to starannie sprawdzi. W czasie pewnego kursu kobieta, Helena, ktra nie znaa swojego biologicznego ojca, opowiadaa, i syszaa, e jej ojciec mia jeszcze trzech synw. J wychowywaa tylko matka. Podczas ustawiania reprezentantka Heleny wpada w ramiona reprezentantki nieznanego ojca. Po dziesiciu dniach od zakoczenia kursu Helena zadzwonia do mnie: Znalazam mojego ojca i moich braci. Tato powiedzia mi: W ostatnich dniach cay czas mylaem o mojej creczce. W niedziel jad do niego". Pewien mczyzna przyszed na wiat w 1946 roku ze zwizku matki z amerykaskim onierzem, ktry wkrtce musia wraca do Ameryki. Syn, majc ju 40 lat, powiedzia swojej matce. Chciabym pozna mojego ojca". Matka znaa jego nazwisko i numer
28

jednostki. Syn zwrci si do centrali amerykaskiej armii w Niemczech, po dwch tygodniach mia adres swojego ojca i odwiedzi go. Ojciec i syn wygldali jak bliniacy, chocia jeden by 21 lat starszy. Ojciec by onaty i mia ze swoj drug on szecioro dzieci. Bert Hellinger opowiada podobn histori. Krtko po wojnie pewna Niemka przebywaa we Francji, poznaa modego Francuza i zasza w ci. Kiedy rodzice jej przyjaciela dowiedzieli si, e Niemka jest w ciy, zabronili mu kontaktu z ni. Kobieta wrcia do Niemiec i urodzia syna. Gdy chopiec mia 14 lat, chcia pozna swojego ojca. Matka znaa tylko jego imi i miasto, z ktrego pochodzi. Pojechaa tam ze swoim synem; szli ulicami i zaukami i przygldali si napisom na drzwiach. Po p godzinie znaleli drzwi nalece do ojca jej syna. Syn nacisn na dzwonek, drzwi otworzya jaka kobieta. Zdumieni patrzyli, jak biega przez korytarz do telefonu, wybraa numer i powiedziaa: Oboje tu s!" Trudnoci w ustaleniu losw bliskich osb Sprawdzajc losy rodziny moe si zdarzy, e natrafimy na mury milczenia, na osoby, o ktrych nie mona rozmawia, na przykad: -ojciec mia przed lubem jaki zwizek i ma z t kobiet dziecko, ktrego nie akceptuje; -babcia bya zarczona z onierzem, ktry poleg; -pierwsze dziecko kobiety pochodzi ze zwizku pozamaeskiego i zostao podsunite mowi jako jego dziecko; -mczyzna wie, e pierwsze dziecko jego ony nie jest jego; adoptowa je. Dziecko ronie w przekonaniu, e jest dzieckiem pierwszego mczyzny matki. O ojcu biologicznym nic si nie mwi; -urodzone martwe dzieci lub zmare podczas porodu nie odgrywaj adnej roli, yjce rodzestwo nic o nich nie wie; -w przypadku ciy mnogiej yjce dziecko nie dowiaduje si nic o zmarym rodzestwie; w rodzinie wielodzietnej, matka w czasie trwania maestwa miaa romans i bya w ciy. Dziecko postrzegane jest jako dziecko urodzone w zwizku maeskim; -w podobnej sytuacji dziecko kochanka matki zostao usunite w drugiej poowie ciy; brat ojca by czarn owc" w rodzinie, nigdy si o nim nie mwio. Musia wyemigrowa do Ameryki Poudniowej i zagin bez wieci; -ojciec i jego trzej yjcy bracia mieli siedmioro zmarego rodzestwa. Jego dzieci nic nie wiedz o zmarych; -najmodszy brat ojca, jedno z 12 dzieci, by zawodowym bokserem i podczas walk zabi trzech przeciwnikw, w kocu sam poleg na ringu; -dziadek by komunist i zosta zamordowany w obozie koncentracyjnym; -brat dziadka (wujek) przebywa w zakadzie psychiatrycznym i w ramach eutanazji" zosta pozbawiony ycia (zagazowany). Moe wic powsta sytuacja, e w czasie zbierania informacji, natraficie na przeszkody, jak niektrzy uczestnicy moich kursw. Dlatego na pocztku naszej pracy mwi: Chciabym, abycie powiedzieli waszym rodzicom, dziadkom i wszystkim, ktrych to dotyczy, e nie robimy tego, aby kogo osdza i kara. e chcemy podej do wszystkich z respektem i mioci, do wszystkich, ktrzy przynale do rodziny, da im dobre miejsce w tej rodzinie i znale dobre rozwizania ich trudnych losw. W tym sensie chcemy prosi o yczliwo i zgod".

29

Wsplna rozmowa
Entuzjazm i mio w zwizku, erotyka i seksualno udaj si i wzrastaj, jeli partnerzy bd ze sob rozmawiali. Wiele par ma z tym problemy Zwierzaj si: -Rozmawiamy ze sob i nie rozumiemy si. Zachowujemy si, jakbymy mwili do siebie obcymi jzykami. I potrzebujemy tumaczy. -Rozmawiamy duo, czasami ca noc a do rana i nie zbliamy si do siebie. Czynimy sobie stare i nowe zarzuty. Na koniec przychodz zy i obelgi. To nie ma adnego celu. Milcz, wtpi, potrzebuj pomocy. -Mj m wie, co si ze mn dzieje. Gdy mu mwi, e wtpi, mwi mi: ja ci powiem, co z tob jest, potrzebujesz rodkw uspokajajcych. O nim nie dowiem si niczego. Jemu zawsze jest dobrze. -Gdy poznaem moj on, byem szczliwy, e ona bya szczliwa ze mn. W cigu jednego roku staa si ponura i zestresowana. Nie wiem, co si stao. Ona nic mi nie mwi. Moe sama nie wie. -Moglibymy by bezgranicznie szczliwi. Dobrze zarabiamy, nasza praca sprawia nam rado, mieszkamy w piknym domu i jestemy cakowicie nieszczliwi, cigle si kcimy i chcemy si rozwie. -Gdybym powiedzia mojej onie, na co mam ochot, byaby przeraona. Mam dziwne marzenia. Chciabym, aby sprawiaa mi bl, drapaa mnie i szczypaa. Gdy jej to powiedziaem, spojrzaa si na mnie dziwnie i powiedziaa, e jestem perwersyjny. Moja pierwsza dziewczyna sprawiaa mi tym wiele radoci. -Gdyby mj m wiedzia, e pieszcz si z moj przyjacik, poniewa on nie ma to ju ochoty, odszedby ode mnie. -Chciabym wspy codziennie z moj on, ona prawdopodobnie nie. Nigdy o tym nie rozmawialimy. -Gdy dotykam mojego ma, on myli natychmiast, e chc i z nim do ka i odpina mi bluzk. Robi to, chocia nie bardzo chc, aby doszo do zblienia. Ja potrzebuj wicej czasu. -Po wspyciu moja ona wyskakuje od razu z ka i biegnie pod prysznic. Myl, e czuje wstrt. Mamy na ten temat porozmawia? Nie, to by j zranio. Rozmowa partnerw Amerykaskie pary rozmawiaj ze sob rednio cztery minuty dziennie, niemieckie jeszcze mniej. Kady Niemiec siedzi przecitnie trzy godziny przed telewizorem i spdza codziennie dwie nastpne godziny przy innych rodkach masowego przekazu. Cztery minuty na rozmow, pi godzin z mediami! Dlaczego nie odwrotnie? Wystarczajco duo czasu na ycie pary po pracy, czas na posiki, leniuchowanie, na rozmowy, czuoci i seks! Dlaczego wikszo tego nie robi, nie nauczyli si tego, nie potrafi? Prawdziwa rozmowa nie odbywa si zbyt czsto, poniewa jeden z partnerw lub oboje boj si, e otwarta wymiana informacji, ycze, potrzeb, interesw i fantazji mogaby ich obciy i doprowadzi do rozwodu. Strach przed utrat mioci u wielu osb jest czstym dowiadczeniem z dziecistwa. W przypadku zwizku wanego emocjonalnie powstaje obawa, e to ze dowiadczenie moe powrci. Niektrzy myl tak: Jeli si poka, jaki jestem naprawd, nikt mnie nie bdzie kocha, dlatego poka si tak, jak przyjmuj, e druga strona chce mnie zobaczy". W tej rozpowszechnionej postawie istnieje ryzyko, e ukad midzy dwoma osobami stanie si uboszy, bardziej pusty i peen trosk, w kocu umrze. Zalecana jest odwaga nawet wtedy, gdy istnieje niebezpieczestwo, e zwizek si rozpadnie. Czasami rozstanie jest lepsze ni pozostawanie w niedobrym zwizku. Gdy oboje maj odwag prowadzi otwart rozmow, mwi sobie to, co istotne, istniej dobre widoki na to, e mio si uda i bdzie trwaa. Michael Lukas Moeller podkrela znaczenia erotycznych rozmw we dwoje: Dopiero, gdy
30

znajdziemy odwag na otwart rozmow na tematy erotyczne, mio bdzie moga si rozwija bardziej intensywnie. Stanie si nie tylko bardziej wiadoma, ale w ogle bardziej dojrzaa. Ma to miejsce w zwykym, nie skoncentrowanym na jednym temacie dialogu, dlatego ju sama rozmowa jest jak afrodyzjak". Ta rozmowa to rodek na milczenie rozpowszechnione na caym wiecie w zwizkach midzy kobiet a mczyzn. Michael Lukas Moeller daje dokadne wskazwki: Takie rozmowy wymagaj przynajmniej raz w tygodniu ptorej godziny. Regularno jest tajemnic sukcesu. Kady mwi o tym, co go porusza, jak on przeywa drug osob, zwizek i swoje ycie. Rozmowa jest otwarta. Wyraanie uczu i suchanie powinny by moliwie podzielone. Milcze i pozwala milcze. Wykluczone: natrtne pytania, drenie i wszelkie prby zlekcewaenia partnera. Dialogi nie s przymusem otwarcia. Kady decyduje za siebie, co chce powiedzie. Wzajemne wczuwanie si w drug stron to pierwszy cel istotnych rozmw. Tylko w taki sposb moemy si rzeczywicie zy. Jeli nam si to uda, zrozumiemy, czym moe by zwizek. Dalsze cele wychodz same z siebie. Zmieniaj si wraz z rozwojem. W ten sposb pary przeywaj rewolucj". Wsplny czas i otwarta rozmowa s najlepszymi rodkami na mio. Kalendarz terminw Agnieszka i Waldemar nie byli szczliwi i myleli o rozstaniu. Waldemar powiedzia: Trac nadziej, poniewa Agnieszka nie chce ze mn spa". Nie mam ochoty, gdy cigle mi odmawiasz i przeywasz depresj". Przeywam depresyjne nastroje, poniewa ty nigdy nie masz ochoty". Zapytaem: A jak czsto ty masz ochot, Waldemarze?" Och, gdyby mg dwa razy w tygodniu, bybym szczliwy". A ty Agnieszko?" Tak, dwa razy w tygodniu!" Poniewa nasze spotkanie dobiego koca, powiedziaem im na zakoczenie: Teraz macie najlepsze warunki, aby by ze sob szczliwi; wecie w domu wasze kalendarze i wpiszcie dwa terminy w tygodniu". Powiedziaem to p artem, p serio, poniewa mylaem, e mioci nie da si zaplanowa z kalendarzem. Po czterech tygodniach przyszli oboje i promienieli. Zapytaem: Co si z wami dzieje?" Waldemar odpowiedzia: To by wspaniay pomys z terminarzem!" Jak to?" Agnieszka: Do tej pory nie zaprowadzalimy naszej szecioletniej crki do babci, poniewa opowiadaa jej biblijne historie i mylelimy, e to szkodzi naszemu dziecku. Teraz poszlimy za ciosem i moja mama odbiera El ze szkoy w rody, a ona tak chtnie u niej przebywa, e spdza tam cae popoudnie i noc z rody na czwartek i od niej idzie do szkoy. Dokadnie tak samo robimy w sobot, a Ela zostaby najchtniej u mojej matki cay weekend. W ten sposb mamy dla siebie tyle czasu, co w pierwszym roku naszej mioci". Tak", powiedzia Waldemar. Moja depresja mina, odnalelimy nasz rado".

31

Uzdrowienie przerwanej wizi

W poprzednim rozdziale wskazywaem na znaczenie wczesnodziecicych dowiadcze opuszczenia i ich oddziaywania na pniejsze pary. W wielu pierwotnych kulturach dziecko pozostaje w czasie swoich pierwszych trzech lat ycia w staej bliskoci z matk lub inn zaufan osob, jest noszone na plecach lub w ramionach, czuje ciao, ciepo matki i jej zapach. Gdy jest godne, matka karmi je piersi. W naszej cywilizacji prawie wszystkie dzieci przeyy opuszczenie i samotno, cho czsto jako doroli nie przypominamy sobie tego. Dziecko przychodzi na wiat i od razu przebywa z dala od matki, w dziecinnym pokoju. Jeli dziecko przychodzi na wiat sabe lub chore, duej ni matka zostaje w szpitalu. Dziecko czuje opuszczenie i krzyczy, krzyczy, a unie z wyczerpania. Gdy si obudzi, krzyczy dalej, a kto wemie je na rce, ponosi, pokoysze i uspokoi. Po wielu takich stanach opuszczenia dziecko rezygnuje i cicho kwili. Wiele dorosych osb zna te stany jak powtrzenie dowiadcze z wczesnego dziecistwa. Laura powiedziaa w czasie zaj: Gdy mj m Walter wychodzi, nie mwic, dokd idzie i kiedy wrci, straszliwie si boj. Mam skurcze w klatce piersiowej, kopoty z oddychaniem, czuj, jakby co miao mi si sta, jakbym miaa umrze. Cierpi, kad si na pododze, kam i szlocham tak dugo, a skurcz minie i bd moga krzycze i paka. Wyobrania podpowiada mi krwawe obrazy, e Waltera kto bije i morduje. Gdyby by martwy, byoby dla mnie lepiej, myl, wtedy byoby to na zawsze, byoby mi atwiej, ni gdy on tak cigle odchodzi". Bert Hellinger mwi w przypadku takich dowiadcze straty o przerwanej wizi. Bliski, trwajcy na pocztku ycia i peen zaufania zwizek dziecka z matk lub inn osob zostaje nagle przerwany - dziecko przeywa opisane stany opuszczenia i miertelnego strachu. Gdy mae dziecko po jakim rozstaniu, na przykad po pobycie w szpitalu, powrci do domu, do rodziny, nie rozpoznaje ju swoich rodzicw i zachowuje si obco, nieprzychylnie, zamyka si w sobie. Ten stan moe utrzyma si dugo, a do wieku dorosego, moe rwnie utrudni lub nawet uniemoliwi stworzenie dobrego, penego zaufania zwizku. Na kursach ustawiania rodzin rozpoznajemy to zachowanie i moemy, wedug przykadu Berta Hellingera, nawiza przerwan wi i w zastpstwie matki doprowadzi do dobrego koca. Kiedy Laura jkajc si i przerywajc, opowiadaa o swoich lkach opuszczenia, skaniaa si, kwilc i nie mogc oddycha. Prowadziem to dalej, pozwoliem jej opa i trzymaem j w ramionach. Obja mnie mocno i kaa. Powiedziaem jej: Oddychaj gboko, Lauro, otwartymi ustami, tak jest dobrze, gboko, rb tak dalej". Po kilku minutach uspokoia si i powiedziaa: Mamo, zosta ze mn, trzymaj mnie". Po dziesiciu minutach Laura wyprostowaa si i bya ju cakiem spokojna. Opowiedziaa mi, e ju w wieku 2-3 lat musiaa spa w komrce bez okna, w eczku ze szczebelkami i gdy si budzia, przeywaa te straszne lki. Ale jej krzyk by bez sensu, i tak nikt nie przychodzi. Rada: Podejmowa jasne uzgodnienia Jeli w twoim dziecistwie lub dziecistwie twojego partnera miao miejsce przerwanie wizi, w twoim zwizku istnieje moliwo uzdrowienia. Laura poczynia po kursie ze swoim partnerem jasne uzgodnienia: Mw mi zawsze, dokd idziesz i kiedy wrcisz. Gdy wiem, gdzie jeste, nie martwi si. Rwnie, gdy wyjedasz subowo i wiem, e za trzy tygodnie wrcisz, mog to znie. Najgorsza jest niepewno". Gdy Laura przeya pewnego wieczoru taki strach opuszczenia, powiedziaa Walterowi: Prosz, trzymaj mnie". Walter powtrzy to uzdrawiajce dowiadczenie i trzyma swoj on dugo w ramionach. Ciekawe byo to, e i Walter przeywa takie ze obawy i z pomoc Laury doprowadzi to do udanego zakoczenia. Wiele kobiet i mczyzn yczy sobie bez szczeglnej przyczyny, aby kto trzyma ich dugo i z mioci. yczenie kobiety, aby j przytuli, mczyni odczytuj czasami tylko jak ch uprawiania seksu, i dlatego wane jest, eby kobieta powiedziaa: Dzisiaj chciaabym, aby mnie tylko trzyma i przytuli".

Szanowa i dopuszcza rnice

Zofia opowiadaa o pocztkach swojego zwizku z Jzefem: Lubiam go, by taki bezporedni, zaraz mnie dotyka, przytula. Siedzielimy na ziemi i leelimy w trawie, nic sobie z tego nie robi, e miaam na sobie swoj najlepsz sukienk. W czasie pikniku pi wino z butelki, chocia mielimy przy sobie kieliszki i poda mi je do picia. Nie znaam wczeniej takich nieokrzesanych manier, u mnie wszystko byo wytwornie i elegancko. Gryz chleb i kiebas, wyciera usta rk, cho chusteczki leay obok. Powiedzia: Pochodzisz ze znanej kupieckiej rodziny, chciabym j pozna. Byam lekko zszokowana i pomylaam: 0 Boe, co pomyl moi rodzice i bracia, gdy zacznie pi wino z butelki. Wyczu moje myli i powiedzia: Nie bj si, w twoim domu nie bd pi wina z butelki. Jego jzyk by bezporedni i dosadny, momentami ordynarny, wychowa si na wsi, mwi czasami jak chop, a w sporach ze swoimi kolegami kl jak prostak. Mimo to Jzef by naprawd fajnym chopakiem. Mylaam, e z czasem naucz go dobrych manier, kupi mu pikne koszule i garnitury, urzdzimy nasze mieszkanie tak jak u moich rodzicw, od ktrych chciaam duo przej. Ale to mu w ogle nie pasowao. Sam zrobi nasze ko - mwi. Zacznijmy skromnie. Nie zarabiamy tak duo, eby od razu wszystko kupowa nowe, zagldnijmy na targ. Nic nie mwiam i mylaam: Co jeszcze z niego zrobi. Gdy poszlimy do jego domu, zostaam przyjta z otwartymi ramionami. Jego rodzice od razu mwili mi po imieniu, jego brat powiedzia: A to Jzef znalaz prawdziwy skarb! I przytuli mnie; to wszystko byo inne ni u nas, prostsze i bardziej serdeczne. Rodzina Jzefa miaa komunistyczne pogldy. Pradziadek by komunist, dziadkowie i rodzice socjaldemokratami. Rozmowy byy czasami bardzo burzliwe, przede wszystkim, gdy rozmawiali o polityce. O religii nie mwili zbyt wiele. Jzef by katolikiem. Nasza rodzina nie bya zbyt pobona, cho uczszczaa w kad niedziel do kocioa. Gdy mj ojciec da pewn kwot na nowe przedszkole, jego przyjaciel zapyta: Dlaczego to robisz, stary? Nie wiadomo, czy to nie ma co wsplnego z niebem i piekem; stawiam na pewne numery. Poza tym to jest dobre dla firmy, odrzek wtedy ojciec. W rozmowie ze mn Jzef ostro to skomentowa: Krzy i pienidze znosz si nawzajem. Wiele byo w nim nowego i interesujcego. Podczas ostatniego weekendu urzdzilimy wycieczk i spalimy w namiocie w lesie. Do pnocy siedzielimy przy ognisku i rozmawialimy, otwaram przed nim swoje serce: Myl, e nie moemy duej razem zosta, nie mog speni twoich oczekiwa. Z umiechem zapyta: Kochanie, ale jakie ja mam oczekiwania? e zrobi wszystko tak jak w twojej rodzinie, zainteresuj si polityk, przejm twoje pogldy w sprawie religii i bd po prostu ya tak jak ty, i pia piwo z butelki. mia si, otworzy butelk piwa i wypi odrobin, a potem poda mnie: Kochana, sprbuj jeden yk. Przytuli mnie i powiedzia powanie: Kocham ci tak, jaka jeste i nie chc, aby si zmieniaa z mojego powodu. Znw pilimy piwo i caowalimy si. Byo to dla mnie tak odwitne, jak bymy pili szampana. Powiedziaam: Kocham ci, jeste moim wspaniaym mczyzn, chciaabym y z tob, ale boj si, e nie damy rady. Pochodzimy z rnych wiatw, ty nie pasujesz do mojego, a ja do twojego, chocia wiele podoba mi si w twojej rodzinie. Mj skarbie, powiedzia Jzef. Mam propozycj. Zaczniemy prosto i zobaczymy, czy tak mona. Jeli nie, zastanowimy si, co poprawi". Parom o podobnym pochodzeniu jest atwiej Zofia i Jzef pochodzili z rnych rodowisk spoecznych i mieli odwag zauway te rnice jako moliwe dla nich obcienie. Jeli partnerzy pochodz z cakiem odmiennych kultur, obszarw jzykowych i rodowisk spoecznych, czasami trudno doj do porozumienia w sprawach zwizanych ze zwyczajami, jzykiem i pogldami na wiat. atwiej jest, gdy taka zgoda i porozumienie wynikaj z podobnego pochodzenia. W rodzinach hinduskich w Indiach powica si wanie temu aspektowi wiele uwagi. Bliscy dla swojego syna szukaj dziewczyny z takiej rodziny, w ktrej istnieje podobiestwo pod wzgldem rangi spoecznej, kasty,
33

warunkw ekonomicznych, wyksztacenia, zdrowia i urody dzieci. Dzieci zarczaj si w wieku od 6 do 8 lat, wtedy si poznaj i wiedz, e maj si pobra za ok. 6 lat. W okresie zarczenia nie maj ze sob kontaktu. Oboje s przygotowywani w swoich rodzinach do maestwa, rwnie do ycia erotycznego, i ciesz si na lub. Angielski lekarz, ktry mieszka 16 lat w Indiach, opowiada, e z tych zaplanowanych przez rodzicw zwizkw powstaj cakiem szczliwe i trwae maestwa oraz rodziny. Po tych wyjanieniach wrmy do Zofii i Jzefa. Rada: Nie chcie zmienia partnera Zofia, tam w lesie, cigna dalej rozmow: Mj drogi, musz ci powiedzie teraz to najgorsze: chc ci zmienia, poprawi twoje maniery, kupi ci pikne koszule i garnitury, wychodzi z tob do moich rodzicw, braci i znajomych, to s eleganccy ludzie. Jzef mia si: I owieczki Kocioa boj si mierci i pieka. Waciwie to mieszne, Zofio, e chrzecijanie boj si mierci, powinni si przecie cieszy, e umr i znajd si w niebie. To mnie nie interesuje, ja yj tutaj i z tob. Zapa mnie i rzucilimy si na ziemi, caowalimy si. Potem powiedzia znw powanie: Zofio, o tym, co przyjdzie po naszej mierci, nie wolno nam mwi. To nam nie przystoi. To byoby bezczelnoci. yj chwil i przyjmuj ten wspaniay dar ycia wszystkimi siami i ksztatuj go tak, aby byo dobrze. Ciesz si na kady dzie, a odkd ty jeste ze mn, kochanie, jestem szczliwy i uwaam te rnice w naszych rodzinach za spraw drugorzdn. Zacznijmy i zobaczmy, co moemy razem zrobi. Nigdy jeszcze nie spaam w namiocie, to bya cudowna noc, bylimy szczliwi. Rano, gdy leaam jeszcze w pnie, Jzef zawoa spoza namiotu: Zosiu, wsta, niadanie gotowe. Wszed do namiotu i obudzi mnie tysicem pocaunkw od stp do gw. Siedzielimy przy ognisku i jedlimy najwspanialsze niadanie na wiecie, z herbat, chlebem i malinami". Zostawmy tych dwoje na ich wdrwce. Mieli dobre zaoenia na spenione ycie. Oboje na pocztku mieli odwag powiedzie, co ich porusza: to zblia. Pary, takie jak Zofia i Jzef, rozmawiajce czsto ze sob, atwo znajduj rozwizania codziennych konfliktw. Sawny amerykaski psychiatra i terapeuta Milton Erickson, zapytany przez swojego znajomego, jak on godzi si ze swoj on, gdy maj rne punkty widzenia, odpowiedzia: Oboje mwimy, co mylimy. To wystarczy, nie dyskutujemy o tym, czasami robimy tak jak chce moja ona, a czasami jak ja". Zrobi jeszcze z niego ludzi", tak myl pary i ponosz klsk. Jeli ty, droga czytelniczko, masz przyjaciela, ktrego nie chcesz przyj takim, jaki jest, ktrego pragniesz zmienia - zrezygnuj z tego, to si z reguy nie udaje: zamiast kocha swojego przyjaciela, skupiamy si na wyobraeniach o nim. Niektrzy mczyni maj szczup on, a chcieliby pulchniejsz, a inni, ktrych ony s bardziej przy koci, chcieliby szczupe. Mczyzna powiedzia kiedy do swojej nowej przyjaciki: Masz za grube uda". Ona nie odpowiedziaa ani sowa, obrcia si na picie i odesza w sin dal. A mczyzna, ktrego ona miaa kasztanowe wosy chcia, aby zafarbowaa je na czarno. I ona odesza od niego. Byem przed laty u pewnej zaprzyjanionej pary. Mczyzna way 100 kg. Powiedzia: Jeste przecie dietetykiem, powiedz, co nam zrobi, eby zeszczuple ze 20 kg?" Zaraz chciaem udziela mu dobrych rad, ale jego ona zaprotestowaa: Nie, zosta taki, jaki jeste, kocham w tobie kady gram", i obja go czule. Zrezygnuj ze zmieniania swojej ony. Poniesiesz klsk, bdzie si mcia, czciej niewiadomie ni umylnie. Jest tak wiele moliwoci cichego sprzeciwu, cichej zemsty: liczne fizyczne dolegliwoci, zmczenie, migrena, zaburzenia snu, niedyspozycja zwizana z miesiczk. Trzeba na to zwrci uwag, tego nie mona bra
34

nikomu za ze. Albo mczyzna, ktry z blem gowy chce spdzi cay dzie w ciemnym pomieszczeniu lub czyta w spokoju. Kto moe mu to wzi za ze?! Bert Hellinger pisze tak: Jeli chcemy formowa partnera, utracimy go. Poniewa tajemnica tkwi w tym, e kady myli, i jego matka lub jego rodzice byli najlepsi i e jego rodzina to bya ta waciwa. I e cay wiat byby w porzdku, gdyby wszyscy byli tacy, jak jego rodzice i jego rodzina. I jeli zasady, ktre obowizyway w jego rodzinie, obowizywayby na caym wiecie... Zwizek rozpoczyna si w momencie uznania za rwne tego, co odmienne. To, co rne, odmienne jest rwnowane i rwno obowizujce. Tak jak mczyzna i kobieta s rni, ale rwni (rwnowani), jak rwne s ich rodziny, z ktrych si wywodz. Dopiero z tego przyjcia i uznania ronie mio. Podstaw mioci jest poszanowanie drugiego i jego rodziny, takimi, jacy oni s". Od zakochania do zadowolenia z ycia W stanie zakochania przeywamy bogie porozumienie i mamy nadziej, e wreszcie znalelimy si u celu wiecznego szczcia; czuy mczyzna, szczliwe dni i noce, duchowe zespolenie. I mczyzna ma nadziej, e znalaz wreszcie kobiet gotow zawsze do czuoci, ktra bdzie jego yczenia odczytywaa i od razu je speniaa. Jest powtrka szczliwych dowiadcze z najwczeniejszych lat dziecicych: kochajca matka, ktra kadzie swoje dziecko na piersiach, wzr krainy szczcia i dziecicych oraz religijnych marze o raju. Silny powrt tych wczesnodziecicych duchowych dowiadcze to znak zakochania i prowadzi do tego, e rozsdek i zdystansowany sposb postrzegania otoczenia zostaj na pewien czas wyczone. Z tego powodu Artur Schopenhauer nazwa ten stan agodn form szalestwa. Zmienne uczucia, wewntrzne zespolenie i bogo, chd opuszczenia, lepa wcieko, bl, aoba, zwtpienie i w kocu chwila ponownego szczcia - to wszystko mona obserwowa u maych dzieci, to wszystko przeywaj modzi i doroli w stanie zakochania. Kochana kobieta wydaje si mczynie najpikniejsz i najdrosz ze wszystkich kobiet, chce zatrzyma dla siebie ten obiekt tsknoty i podania, i gdy on si troszeczk oddali, budz si stare lki opuszczenia. Ukochany mczyzna jawi si kobiecie niczym pbg z najlepszymi cechami, a ycie z nim jak spenienie najskrytszych marze. Naley go pozyska i zatrzyma - na zawsze. Opisy szalestw spowodowanych zakochaniem wypeniaj biblioteki. Pewien 45-letni stomatolog, onaty, ojciec dwjki dzieci, zakocha si w 16-letniej dziewczynie, a ona w nim. Nie zwracajc uwagi na nic, opuci on i dzieci, swoich pacjentw. Kobieta, matka dziesiciorga dzieci, zakochaa si w sawnym poecie i znika w ramionach swego kochanka w Londynie. Tsknota za wczesnym dziecistwem Dziecica tsknota za matk, nadzieja odnalezienia w kochanej kobiecie, ukochanym mczynie pewnego i staego miejsca mioci jak w pierwszych dniach dziecistwa i dziewiciu miesicach ciepej krainy marze matczynego ciaa - pozwala zrozumie takie szalestwa. W wielu przypadkach nie s one grone. Wiemy, e ten rausz mija po kilku tygodniach i e znw jasno widzimy, mylimy i dziaamy. Zagroeniem delikatnego szalestwa z tego okresu jest to, e tworzymy fakty, ktra potem trwaj. Ukochana stomatologa zasza w ci i w wieku 17 lat urodzia bliniaki. Poeta w Londynie by odludkiem i dziwakiem, spdza cae dnie i noce na nad ksikami i nie wiedzia, co ma pocz z namitn Niemk. Droga do rodziny bya zamknita, bo m wystpi o rozwd. Marzenie o bezpieczestwie i trwaoci w zwizku jest due. Zadziwiajce jest to, jak wiele takich par trwa i godzi si na dugoletnie utrzymanie zwizku. Niektre znamy moe z wasnego dowiadczenia, inne z obserwacji wrd przyjaci i ssiadw. Pewna para, 35 lat po lubie, wiecznie si kcia. Wzajemne wymylanie sobie, krzyki i bicie byy na porzdku dziennym; ale pozostawali razem. Aby zapobiec opuszczeniu, kobieta miaa coraz to nowych kochankw. Tak jest dobrze, nie
35

musz si obawia, e zostan sama" - mwia. Inna moda kobieta, Olga, preferowaa starszych, onatych mczyzn. Jej zwizki trway krtko. Po kilku miesicach bya znw sama i nieszczliwa, znw powtarzaa dowiadczenia z wczesnego okresu dziecistwa. Jej rodzice rozeszli si, gdy Olga miaa trzy lata. Ona zostaa z ojcem, ktry wkrtce pozna inn kobiet, ta nie chciaa mie nic wsplnego z dzieckiem. Ojciec odda dziewczynk do domu dziecka. Po kilku latach ojciec przeprowadzi si ze swoj now on i przenis Olg do innego domu, gdzie j okazjonalnie odwiedza. Olga przeya w ten sposb zmiany krtkiej bliskoci i dugiego opuszczenia, i powtarzaa ten wzr zwizku kilka lat, ju jako dorosa kobieta. Pogodzi si z wasnym yciem Czy to wszystko? Nie ma adnych innych moliwoci? Wrd moich przyjaci i znajomych s kobiety i mczyni, ktrzy dochodz do adu ze sob i swoim wiatem, s zadowoleni. Zgadzaj si na swoje ycie i egzystencj. S zainteresowani yciem, ucz si chtnie, rwnie, gdy s starsi, chc poznawa nowe rzeczy, poszerza swoje horyzonty, wiadomoci i umiejtnoci. S pilni, smakuje im codzienna praca, chtnie si ruszaj, spaceruj, wdruj, jed na rowerach, ciesz si swoimi rodzinami, partnerami, dziemi, wnukami, krgiem przyjaci, kolegami i koleankami. Zawsze maj co w planie. Jeff Zweig zapyta kiedy Miltona Ericksona, swojego szanowanego nauczyciela: Milton, co robisz dzisiaj po poudniu?" Odpowied pada natychmiast: Jad do mojej crki pobawi si z wnukiem". Dr Milton Erickson jest dla ludzi wspaniaym przykadem peni i radoci. Cierpia w dziecistwie na poraenie dziecice. Od 66 roku ycia by skazany na wzek inwalidzki. Przeywa straszne ble wywoane t chorob i cay szereg innych fizycznych uomnoci. Mia sparaliowane niemal wszystkie czonki: prawym ramieniem nie mg prawie rusza, lewym tylko w ograniczony sposb; nogi te mu nie suyy; przepona funkcjonowaa tylko w poowie; usta byy czciowo sparaliowane, a jzyk nie znajdowa si na swoim miejscu; sztucznej szczki nie mg nosi... I chocia cierpia z powodu wielu fizycznych dolegliwoci, by jednym z najradoniejszych ludzi, jakich mona byo sobie wyobrazi. Uywa dni i by prawdziwym yciowym artyst. By czowiekiem przyjaznym, wspczujcym, taktownym i zwracajcym uwag na innych ludzi. mia si duo i promiennie. Jeli co go rozbawio, potrafi mia si w sobie. Milton Erickson umia si dziwi w porywajcy sposb. By na wskro pozytywnym czowiekiem... Do takiej postawy zachca rwnie swoich pacjentw. Cieszyy go wszystkie pozytywne zmiany, ktre kto podejmowa. Cieszy si, gdy jego pacjentowi udao si co pozytywnego, dziwi si i by dumny z sukcesu swojego pacjenta... Okazywa rado, gdy kto odkry nowe moliwoci i wewntrzne siy w swoim yciu". Rada: Akceptowa siebie i innych Czy moemy co zrobi, eby osign rado z ycia i zadowolenie? Mylc o Miltonie Ericksonie i wielu innych ludziach, ktrych znaem i znam, zadowolenie i rado z ycia ma wiele wsplnego z bogactwem yciowym czynnych ludzi, z dziaalnoci, ktra odpowiada naszym moliwociom i zdolnociom, z uznaniem, jakie otrzymujemy i sami dajemy innym. Pewna koleanka na kursie, podczas ktrego pracowalimy w maych grupach, mwia po kadym wiczeniu: To zrobilimy dobrze", chocia bylimy pocztkujcy. To zrobiam dobrze, to zrobie dobrze", to wane zdanie, ktre moemy powtarza sobie i innym. Rada: Udziela si wszechstronnie Filozof Margarete Eberhardt powiedziaa: Celem, do ktrego jako ludzie moemy dy, jest jak najwiksze bogactwo yciowe. Jeli robimy to, co odpowiada naszym umiejtnociom i moliwociom, przeywamy rado i zadowolenie. Czujemy si
36

dobrze, jeli mamy liczne zajcia, gdy wykorzystujemy wiele z naszych zdolnoci. To nie znaczy, e cay czas musimy co robi. Nasze potrzeby, aby wypocz, poleniuchowa, spa, s tak samo wane, jak nasze fizyczne i psychiczne aktywnoci. Chodzi o dopasowane do biecej sytuacji bogactwo funkcjonowania. Jak to dobrze po dniu wytonej pracy usi do stou, bawi si, rozmawia, wypoczywa i i wczeniej do ka, jak wspaniale jest po wielu godzinach pracy przy biurku pj do lasu lub popracowa w ogrodzie, jak wspaniale po kilku godzinach lub dniach samotnoci przytuli kochanego mczyzn do siebie, jak wzmacniajce moe by to, aby po dniach wsplnego przebywania znw poby w samotnoci, z wasnymi mylami. Co dla kogo jest dobre i waciwe - wie tylko on sam. Czasami trzeba odwagi, aby speni wasne yczenia, rwnie wtedy, gdy partner si z tym nie zgadza. Wszechstronne dziaanie oznacza zupenie co innego dla wielu osb. Niektre potrzebuj cigego treningu mini, biegaj godzinami, pywaj lub jed na rowerze. Inne siedz w fotelu i czytaj. Mj znajomy jest pasjonatem szachw i gra codziennie sze godzin. Inni z kolei angauj si od lat w polityk komunaln i organizacje uytecznoci publicznej, znajduj uznanie i odnosz sukcesy w kontakcie z politycznymi przyjacimi i przeciwnikami. Pewna kobieta zbiera naiwne malarstwo na szkle i sama wiczy t sztuk. Niektrzy mczyni i kobiety pragn y w sposb wszechstronny i urozmaicony, prbuj cigle czego nowego, kochaj przygody i niespodzianki. Inni s spokojni i rwnomierni jak rzeka, i lubi takie ycie. Dla niektrych zwizek z partnerem jest centralnym punktem ycia, dla innych - to tylko izdebka w wielopokojowym domu ich egzystencji. I wszyscy maj prawo ksztatowa swoje ycie na swj sposb i robi to, co dla niego i jego wiata jest dobre i waciwe. Jeli takie dwie osoby z podobnymi marzeniami, zainteresowaniami i zamiowaniami odnajd si, moe by dobrze, chocia spdz ze sob tylko godzin dziennie".

37

Silne kobiety, sabi mczyni

Patriarchaln tradycj w zwizku mczyzny i kobiety wyrazi Goethe: Pozycja kobiety jest godna poaowania, W domu i na wojnie rzdzi mczyzna, Do niego wszystko naley, on wituje zwycistwo, Jego czeka chlubna mier. Jak ciasne jest szczcie kobiety! Tylko sucha surowego ma To obowizek i przyjemno... Ten obraz mczyzny i kobiety dotyczy szlachty i mieszczastwa, w przypadku chopw, robotnikw i rzemielnikw byo tak, jak ja przeyem to w latach trzydziestych. Mczyni i kobiety pracowali ciko i duo, mczyni w swoim zawodzie jako robotnicy w fabrykach lub na roli, jako rzemielnicy i przedsibiorcy, kobiety w domu i w ogrodzie, w stajni i na polu. Byo wiele rodzin wielodzietnych, rzadko zdarzay si rodziny z jednym lub dwojgiem dzieci. To proste, czsto biedne ycie, mogy znie tylko osoby silne i wytrwae. Czy dzisiaj jest inaczej? Rwnie dzisiaj jest dobrze dla zwizku, gdy mczyzna i kobieta s rwnie silni, wytrwali, i razem prowadz due przedsibiorstwo, jakim jest maestwo oraz rodzina. Zmiany wywoane wojnami wiatowymi Sia i autorytet mczyzn w pokoleniach powojennych osabiy si w zwizku z dwoma wojnami wiatowymi i wieloma milionami polegych. Wanym zadaniem podczas ustawiania rodziny jest stworzenie poczenia mczyzny z wczeniej zmarym ojcem i dziadkiem za pomoc przedstawicieli, i w ten sposb nastpuje regeneracja jego si i kompetencji jako mczyzny, ojca. 65 milionw onierzy walczyo po obu stronach w pierwszej wojnie wiatowej. Polego 8,5 miliona, 21 milionw zostao rannych a 7,8 trafio do niewoli lub zagino. W drugiej wojnie wiatowej z 110 milionw onierzy polego 27 milionw. Do tego dochodzi 25 milionw wymordowanej ludnoci cywilnej. W czasie moich kursw terapeutycznych normalny jest fakt, e uczestnicy opowiadaj o zmarych, wizionych i zaginionych ofiarach w swoich rodzinach. Mj brat Klaus zosta powoany do wojska latem 1944 roku w wieku 18 lat, przygotowany do walki i wysany na front wschodni na osiem ostatnich tygodni wojny. Z grupy 400 onierzy jego batalionu bez ran przetrwa jedynie on i jego siedmiu kompanw. 200 mczyzn polego w cigu dwch miesicy, inni byli ranni lub zaginli. Na froncie wschodnim przecitny niemiecki onierz by od dwch tygodni do trzech miesicy. Kobiety miay w czasie wojen moliwoci rozwoju, wykonywania mskich zawodw, studiowania, uprawiania roli, prowadzenia zakadw rzemielniczych i przedsibiorstw. W 1943 roku widziaem pierwszy raz kobiet w spodniach. Spacerowaa po peronie dworcowym w t i z powrotem. Niesychane! My, uczniowie, przypatrywalimy si temu. Wycigna z kieszeni pudeko papierosw, woya jednego papierosa do pomalowanych na czerwono ust i spacerowaa po peronie. Skandal, kobieta w spodniach palca papierosy adnego mczyzny, ktry by jej w tym przeszkodzi! Do koca wojny byo prawie 100 000 kobiet w mundurach, w lotnictwie, subach sanitarnych i nawigacyjnych, w zaopatrzeniu. Miliony mczyzn chorych, rannych, dotknitych pitnem wojny wrcio do domw. Kobiety staway si inne, zabieray gos, odwaniej domagay si swoich praw, byy kompetentne w wielu dziedzinach i nie zawsze gotowe, aby podporzdkowa si mczynie. Szybkie i radykalne zmiany w ukadzie midzy osabionym mczyzn i wzmocnion kobiet przynosz wiele obcie. Wielu mczyzn, ktrzy trafili do mnie na terapi, wzrastao bez ojca lub dziadka, nie poznao adnych wyranych mskich wzorcw zachowa i czuo si le w zwizkach z samodzielnymi, silnymi, wymagajcymi kobietami. Osabienie i obcienie

mczyzn losami z pokolenia rodzicw, pradziadkw i dziadkw - to cigle powracajcy temat w psychoterapeutycznej pracy. Pewien mczyzna, Hubert, opowiada tak: Urodziem si w 1945 roku. Ojca nie znaem, zgin sze miesicy wczeniej. Wzrastaem u boku mojej babci ze strony matki, matki i jej sistr, w rodzinie bez mczyzny. Ojciec mojej matki zgin podczas pierwszej wojny wiatowej". Hubert, wychowywany przez cztery kobiety, wykazywa od 16 roku ycia depresyjne i samobjcze sposoby zachowa. Duo pali, naduywa alkoholu i przey wiele zagraajcych yciu wypadkw podczas wspinaczek grskich i jazdy motorem. W czasie ustawiania rodziny jego reprezentant sta najpierw w rodku w krgu czterech kobiet, ktre go chroniy i broniy. Babcia mwia: Jeli nie bdziemy uwaa, co si stanie". Gdy przedstawiciel polegego ojca stan poza krgiem kobiet, przedstawiciel Huberta przerwa mur ochronny kobiet i chcia by blisko ojca. Na zakoczenie ustawiania za Hubertem stali jego ojciec, dziad i pradziad oraz inni wujowie i przedstawiciele rodziny. Ojciec powiedzia: My, mczyni!" i Hubert oraz wszyscy mczyni powiedzieli gono: My, mczyni!" Mczyni otoczyli Huberta cisym krgiem i trzymali go dugo w rodku. Hubert powiedzia po ustawieniu: Po raz pierwszy przeyem, jak to jest by mczyzn pord mczyzn". Morderca w rodzinie Czasami trudne losy mczyzn maj swe podoe dawno temu i przenosz si z dziadkw na wnukw. Roman opowiada: Wychowaem si z moimi starszymi siostrami i rodzicami. Moja matka bya siln kobiet. Mj ojciec kierowa si jej opini, dlatego uwaaem go za sabego i sualczego. Gdy przychodzi z pracy, gra w szachy, najczciej sam, od wielu lat z komputerem. Mam dwa wspomnienia z ycia z ojcem: raz zatrzymalimy si w czasie jazdy samochodem przy polu z jarzynami, kradlimy ziemniaki, marchewk i kapust, urzdzilimy ognisko nad jeziorem i ugotowalimy zup, ktra smakowaa mi jak najlepsze jedzenie. Innym razem mj ojciec pokaza mi album ze zdjciami jego przodkw. Jego ojciec by oficerem SS. Moja pierwsza siostra cierpiaa na anoreksj, jej ycie byo wiele razy zagroone. Druga siostra leczya si z powodu depresji. Rok przed mierci dziadka odwiedziem go. Opowiada o wojnie i powierzy mi pewn tajemnic, o ktrej nie wiedzieli ani moi rodzice, ani siostry. Mj dziadek bra udzia w rozstrzeliwaniu ydowskich kobiet i dzieci. Musia tak postpi, inaczej zostaby rozstrzelany za niewykonanie rozkazu, wierzyem w to". Ustawienie rodziny: Przy ustawianiu rodziny Romana rodzice i dzieci patrzyli w jedn stron. Obraz pierwszy:

O ojciec M matka 1 pierwsze dziecko, crka 2 drugie dziecko, crka 3 trzecie dziecko, syn PO przedstawiciel ojca O ydowskie ofiary Dostawiem pniej dziadka i ydowskie ofiary, dwie kobiety i czworo dzieci.
39

Obraz drugi

Sprawca i ofiary przygldali si sobie dugo. Reprezentant dziadka by niewzruszony, powiedzia: Musiaem to zrobi, gdybym tego nie zrobi - uczyniby to kto inny". Dziadek nie mg zosta ze swoj rodzin i ofiarami, musia opuci pomieszczenie. Gdy sta na zewntrz i drzwi byy zamknite, kobiety i dzieci byy spokojne, pooyy si obok na pododze. Siostry Romana byy smutne, pooyy si obok zamordowanych dzieci i poczyy si z nimi w mioci. Jedna z obu ydowskich kobiet powiedziaa: Nie, to nie jest wasze miejsce, nie naleycie tu, nie jestecie winne naszej mierci". Matka podniosa swoje crki, rodzina staa w pkolu przed ofiarami. Rodzice i troje dzieci pokonili si przed kad z szeciu ofiar. Teraz lepiej rozumiemy, jak cikie losy przodkw maj wpyw na ycie potomkw, rwnie dzieci i wnuki, ktre nic o tym nie wiedz. Ojciec Romana, ktry nie wiedzia, e jego ojciec uczestniczy w zbrodni, y w cieniu ze swoj gr w szachy. Pierwsza dwjka dzieci, siostry Romana, prboway odkupi swoimi chorobami czyny dziadka - czyli umrze i poczy si z jego ofiarami w mierci. Rozwizaniem bdzie, jeli powiedz swojemu dziadkowi: Kochany dziadku, szanujemy ci jako naszego dziadka. Z tym, co wydarzyo si w czasie wojny, musisz poradzi sobie sam. Tylko ty moesz ponie win. Pochylamy si nad losem twych ofiar". Na zakoczenie takiego ustawiania dobrze jest, aby rodzice i dzieci obrcili si, zostawiajc za sob dziadka i jego ofiary, i zaczy y. Wtedy to obcienie dla dzieci i rodzicw spowodowane zbrodni dziadka, moe zamieni si w spokj. W innym przypadku pewna kobieta opowiadaa, e jej ojciec mia depresyjne i samobjcze nastroje. Podczas ustawiania przedstawiciel ojca sta poza rodzin i patrzy w ziemi. Crka rozmawiaa wieczorem przez telefon i dowiedziaa si, e miaa dziesicioro rodzestwa, i e siedmioro zmaro w dziecistwie. Nastpnego dnia moglimy kontynuowa ustawianie i skierowa spojrzenie ojca na jego zmare rodzestwo. Ojciec chcia by przy nich jako zmary, pooy si obok nich i czu si bezpiecznie. Po chwili matka podesza do niego i powiedziaa: Zosta jeszcze ze mn i naszymi dziemi, zosta tak dugo, jak jest nam to dane. Umieramy wystarczajco wczenie, bdziesz potem mg by u swoich braci i sistr". Ojciec mg wsta i stan obok swojej ony. Powiedzia: Teraz widz si naprawd dobrze i widz nasze dzieci. Przedtem czuem si jakbym szed we mgle, teraz widz wyranie. Moecie na mnie polega, zostaj".
40

Teraz widz ci wyranie i widz nasze dzieci". Tak mwi si czasem ze zdziwieniem. Zjawisko, e kto czuje si jak we mgle, wystpuje czsto u ludzi, ktrzy yj niczym w transie i nie widz wasnej rodziny. Jak si ich pyta, jak im idzie, nie mog dokadnie odpowiedzie, przewanie nie widz, s poczeni z osobami swojej rodziny, ktrych dowiadczy los. Takie skutki mog pochodzi od rodzicw, dziadkw, pradziadkw czy jeszcze dalej. Przecie od pokole dziaaj szczeglnie cikie losy, na przykad mier prababci podczas narodzin jej dziecka lub powane przestpstwa, np. morderstwo. Rada: Siedzenie trudnych losw i przey Jeli w twojej rodzinie miay miejsce podobne trudne przeycia z udziaem mczyzn, masz moliwo wzmocnienia w sobie mskoci i ojcostwa. W tym celu daj ci przykad Berta Hellingera: Pewien mczyzna urodzi si po mierci swojego ojca, onierza, i mieszka tylko z matk; ona od wczesnego dziecistwa opowiadaa mu o ojcu. W ten sposb wzrasta ze swoim ojcem. Na pewno s krewni lub przyjaciele i ssiedzi polegego ojca lub dziadkw, czy wujka, ktrzy mog opowiedzie ci co o zmarej osobie. Moe istniej pisane przez ni listy, zdjcia lub inne dokumenty, dziki ktrym z biegiem czasu twj obraz stanie peniejszy. Jed do miejsca urodzenia przodkw, id na spacer, moesz odwiedzisz kraj lub miejsca, gdzie twoi przodkowie byli na wojnie i zginli. I wyobra sobie, e za nimi stoi siedem pokole mczyzn: twj ojciec, dwaj dziadkowie, czterech pradziadkw, omiu prapradziadkw, szesnastu praprapradziadkw, 32 prapraprapradziadkw, 64 praprapraprapradziadkw. Przyjrzyj si ojcu, dziadkom i wszystkim 127 przodkom. Widzisz w wewntrznych obrazach, jak oni stoj, siedz, le lub chodz, spd troch czasu z yjcymi i zmarymi czonkami. Moe otrzymasz misj, sowo, obraz, wiedz i uczucia, jak by mczyzn pord mczyzn i poczy msko i ojcostwo 127 mczyzn. Masz co z kadego z nich, wszyscy nale do twojego ycia i przodkowie ciesz si, gdy ich dzieciom i wnukom dobrze si wiedzie. Rada: Mczyni wzmacniaj si u mczyzn, a kobiety - u kobiet Pielgnuj mskie przyjanie, rb co tylko z mczyznami, aduj" we wsplnym przebywaniu z mczyznami swoj msko. Kobiety ciesz si silnym mczyzn. Dla mczyzn istnieje wiele moliwoci przebywania z innymi mczyznami: stadion piki nonej lub klub bokserski, skat albo krgielnia, zwizki i partie polityczne, mski st w barze czy konferencje naukowe; wszystkie te okolicznoci daj, oprcz rnych treci, moliwo wzmocnienia swojej mskoci. To samo dotyczy kobiet. Rwnie im bdzie dobrze, gdy znajd si czasami wrd innych kobiet, aby odwiey i wzmocni swoj kobieco - by potem spotka si z mczyznami. To dotyczy przede wszystkim kobiet pracujcych z mczyznami.

41

Separacja partnera
Z powodu trudnych do pokonania blw, aoby i nienawici jaki zwizek moe przetrwa lata i dziesitki lat. Pewna kobieta zostaa wdow w wieku 28 lat, jej m, onierz, zgin. Jeszcze dzisiaj nosi ona aobne suknie i spdza wiele godzin w cigu dnia w pokoju pamici, ktry stworzya z przedmiotw nalecych do ma, od skarpetek po mundur galowy. Z kolei mczyzna, ktrego opucia ona, od wielu lat snuje fantazje o zemcie. W rozmowie z nim ten temat zawsze przebija; ma kontakt z przyjacielem, ktry jest w podobnej sytuacji, obaj wspczuj sobie wzajemnie i planuj stworzenie zwizku opuszczonych mczyzn. Kobiety i mczyni, ktrzy tak postpuj, nie s zdolni do stworzenia nowych zwizkw. yj w aobie lub nienawici do wczeniejszych partnerw. Nienawidz go, wci go kocham Pewna kobieta, Laura, zasza w ci w czasie swojego pierwszego zwizku. Krtko przed narodzinami dziecka rozstaa si ze swoim partnerem. Latami nie moga przey nieprzyjemnego rozstania i cikiego zranienia. Inny mczyzna stara si o jej wzgldy. Ale ona czua, e nic z tego nie wyjdzie: jej erotyczne yczenia zmary. Gdy rozmawiaa o ojcu swojego dziecka, mwia tylko: Chciaabym, eby mj ex nie y. Byoby wtedy atwiej, mogabym przekaza mojemu synowi dobry obraz ojca. Na trzecie urodziny syna, jego ojciec zgosi si, chcc zobaczy swojego potomka. Byam oburzona i poprosiam o pomoc stosowny urzd, aby do spotkania nie doszo. On ma paci swoje alimenty i basta!" W czasie ustawienia miaa miejsce wstrzsajca scena. Laura staa przed reprezentantem swego ma z zacinitymi piciami i trzsc si ze zoci, wykrzykiwaa swoj nienawi, gorzko przy tym paczc. Po chwili przyszy sowa: Przecie ci kochaam, jak moge mnie zostawi. W dalszym cigu ci kocham". Przedstawiciel synka chcia mie oboje rodzicw. Gdy sta midzy nimi, by szczliwy. Mczyzna powiedzia ze zami w oczach: Lauro, nie widziaem ciebie i naszego syna. Nie wiem, co si ze mn dziao. Teraz was widz". Uwolnienie ma miejsce, gdy partnerzy mog sobie po rozstaniu powiedzie: Kochaam ci i byam z tob szczliwa. Dzikuj ci za twoj mio. Najwikszym darem naszej mioci jest nasze dziecko. Bior udzia w niepowodzeniu naszego zwizku i daj ci teraz spokj. Jestemy rodzicami, nasz syn potrzebuje nas". Po takim rozstaniu w mioci partnerzy s wolni i otwarci na nowy zwizek. Gdy Laura wrcia do domu po kursie, znalaza w skrzynce list od ojca swojego dziecka. Pisa on: W cigu ostatnich trzech dni i nocy czsto mylaem o Tobie i naszym synku. Nie mog poj, jak mogem by tak bezduszny przez ostatnie pi lat. Chciaem Ci tylko powiedzie: przykro mi. Eryk". Mino jeszcze p roku, nim Laura podja decyzj, aby Eryk mg spotyka si z synem. Chopiec cieszy si, gdy ojciec go odbiera z przedszkola. Laura w midzyczasie spotkaa innego mczyzn i nawet spodobao jej si, e dwa weekendy w miesicu, kiedy jej synek by z ojcem, moga powici sobie i nowemu zwizkowi. Rada: Dobre poegnanie Mio nas uwalnia. Ale rozstanie w mioci jest rzadkie, bo jest bardziej bolesne ni rozstanie lub wsplne ycie w nienawici i ktni. W mioci atwiej nas zrani i jestemy bardziej wraliwi ni w ktni. Nasze emocje skadaj si z trzech warstw. W najwyszej - tej, do ktrej dostp jest najatwiejszy- s uczucia agresywne. Jeli tak jak u Laury zostan one wyrzucone, pojawia si warstwa druga - smutek i bl, a w trzeciej ukryta jest pierwotna mio. W ustawieniu rodziny atwo mona odnale t pierwotn mio. Gdy na kocu ustawienia rodziny zostanie odnalezione rozwizanie uporzdkowanej caoci z jego leczniczymi siami, w ktrym wszyscy nalecy do rodziny maj dobre miejsce, i gdy pacjent zajmuje swoje miejsce w ustawieniu, mwi czsto: Mw do swoich rodzicw

tak, jak rozmawiae z nimi, gdy miae cztery lata". W sowach dziecka pojawiaj si ponownie stamszone uczucia i dorosy czowiek mwi: Tatusiu, jestem taki samotny, chciaem by z tob, bawi si z tob i siedzie ci na kolanach". I syn moe przyj swojego ojca w mioci. Gdy kobieta miaa jednego lub wicej partnerw, ci partnerzy nale do niej. Jeli nie bd oni szanowani, ani ich wsplny czas przyjani i mioci - pozostanie obciajca wi. To obcienie ma negatywny wpyw na nowy zwizek. A wic w naszym interesie jest doprowadzi minione zwizki do dobrego rozwizania. Moe to nastpi w rozmowie z wczeniejszym partnerem, w licie. Jeli to nie jest moliwe, w jaki inny sposb - wyobra sobie swojego byego partnera i powiedz mu kilka poegnalnych zda: Dzikuj za twoj mio. Rwnie ci kochaam. Nasza mio jest skarbem, ktry ceni. To, co dobre, zostaje. Mam swj udzia w niepowodzeniu naszego zwizku i teraz opuszczam ci w pokoju". W ten sposb byy partner otrzymuje dobre miejsce w sercu kobiety i jest otwarty na nowy zwizek. Utrzymywanie w tajemnicy intymnej strony zwizku W nowym zwizku wane jest, aby partnerzy mwili z respektem i czule o wczeniejszych wanych zwizkach, bez ujawniania spraw intymnych. One musz by chronione tajemnic. Mczyzn interesuj wczeniejsze wane zwizki jego partnerki. Ci mczyni kochali kobiet, ktr on kocha. On moe zrozumie j w jej mioci, i zrozumie rwnie bl rozstania, ktry ona przesza. Dokadnie tak samo kobiet interesuj wczeniejsze wane partnerki jej ma. Gdy zwizek si rozpada, partnerzy szukaj czasami, w niekoczcych si rozmowach, powodw bolesnego wydarzenia, czyni sobie wyrzuty, szukaj wczeniejszych znakw dla pniejszych sporw, znajduj win w sobie i u partnera - szczliwa mio ginie w dugim zajmowaniu si cierpieniem opuszczenia. Nikt nie wpadnie na pomys, aby na pocztku zwizku zapyta si z podobn intensywnoci o powody szczliwego zdarzenia. Bierze si to jak dar niebios. Gdy pytamy o powody koca zwizku, wystarczy, jeli powiemy: nasz zwizek sta si dla mnie zbyt duym obcieniem. Czuem si, jak ko, ktry musi cign zbyt wielki ciar. Chciabym by sam i i dalej z werw z moimi ciarami. Tak jak pocztek zwizku traktowaem jak szczliwy los i nasze wsplne ycie jako czas peni i radoci, tak przyjmuj jego koniec jako cz naszego ycia i jestem z tego zadowolony. Tak moemy powiedzie przy rozstaniu: przeylimy pikny czas w mioci. Nasza mio jest skarbem, ktry pozostanie. To, co dobre w naszych latach, bior ze sob, co ze i cikie pozostawiam na drodze i zapominam o tym. Nie potrzebuj powodw i zarzutw winy ani w sobie, ani w tobie. Zaczo si dobrze, dalimy sobie siebie w darze i wzbogacilimy siebie, potem to wszystko si skoczyo. Id dalej sam wasn drog. Moe spotkam kogo, kto zechce i ze mn krtszy lub duszy odcinek. Przyjm to, jak mi bdzie dane. I gdy znw si spotkamy, chciabym ci jako moj wczeniejsz partnerk obj i pozosta twoim przyjacielem. Dzieci z byych zwizkw Gdzie najlepiej czuj si dzieci z byych zwizkw? Wedug zasad mioci Berta Hellingera, na to pytanie jest atwa odpowied. Gdy kobieta mwi: Mj m jest dobrym ojcem", a mczyzna mwi: Moja ona jest dobr matk" - wtedy dzieci maj si dobrze u obojga rodzicw. Gdy kobieta mwi: Mj m jest zym ojcem, zrobi wszystko, aby nie mia z dzieckiem kontaktu", mczyzna za stwierdza przeciwnie: Moja ona jest dobr matk" - wtedy dzieci maj si dobrze u ojca: on jest czuy wobec kobiety i matki. Gdy mczyzna mwi: Moja bya ona jest z matk, dzieci powinny by ze mn", a kobieta mwi: Mj byy m jest dobrym ojcem" - wtedy dzieci bd czuy si dobrze u matki, poniewa ona szanuje ojca dzieci. A jeli mczyzna mwi: Moja bya ona jest z matk", a ona mwi: Mj byy m jest
43

zym ojcem" - wtedy dzieci bd si czuy lepiej u krewnych, opiekunw czy w domu dziecka, poniewa mczyzna nie szanuje matki i w ten sposb rwnie jej dzieci; bo matka jest przecie w dzieciach, a dzieci s matk. I kobieta, ktra nie szanuje ojca - w ten sposb rwnie dzieci: poniewa ojciec jest w dzieciach, a dzieci s ojcem. Najlepiej jest dla dzieci, gdy ojciec im mwi: Gdy was widz, widz w was mio do waszej matki", a matka mwi to samo do dzieci. Rozwiedziona kobieta z szecioletni crk poznaa pewnego mczyzn. On chcia tylko kobiet, a crka bya mu ciarem. Kobieta rozstaa si z nim. Chciaa partnera dla siebie, ale i ojcowskiego przyjaciela dla swojej crki. Mczyni, ktrych poznawaa przez dwa lata, traktowali t spraw podobnie. Mczyzna, ktry jej odpowiada, cieszy si, e moe kocha kobiet z dzieckiem. Wychowanie dziecka jest zadaniem matki i mieszkajcego blisko biologicznego ojca. Nowy mczyzna nie miesza si. Nie uwaa, e jest lepszym ojcem ni biologiczny ojciec dziecka. Zadowoli si pikn rol bycia mczyzn swojej kobiety i ojcowskim przyjacielem jej crki. Mczyzna oeni si z kobiet, ktra miaa troje dzieci z pierwszego maestwa i przej funkcje rodzicielskie i wychowawcze, ktrych nie mg podj rozwiedziony m. Ta opieka nad du rodzin stanowia powane obcienie dla matki i jej nowego partnera. Byli wyczerpani. Ich wzajemna mio bya krtka. W tej sytuacji pomagay sowa, ktre kobieta mwia swemu mowi: Szanuj to, e wczye si tak naturalnie i czule w zadania dotyczce moich dzieci i naszego domu, chocia to nie jest twoim obowizkiem. Jest to szczeglny dar twojej mioci do mnie. Jestem szczliwa, e jeste moim mem i ciesz si, e ja jestem twoj on". W tej rodzinie zwizek dzieci z matk mia pierwszestwo przed zwizkiem z jej drugim mem.

44

Dramatyczne losy
W czasie mojej pracy w szpitalu przy zakadzie karnym i w klinikach psychiatrycznych poznaem wiele osb majcych za sob szczeglnie trudne przeycia. Wikszo z nich pochodzia z rozbitych rodzin, w ktrych panowaa przemoc mczyzn w stosunku do kobiet i dzieci, w ktrych ycie dzieci byo obcione bied, chorobami, naogiem i strat ojca lub obojga rodzicw. Wielu sprawcw przestpstw i chorych psychicznie wzrastao w domach dziecka. Mczyni i kobiety z tymi zymi dowiadczeniami wstydz si czsto swego pochodzenia: prbuj ukry ciar dziecistwa i nie go samemu. Tutaj znajduj cierpliwych partnerw do rozmowy i suchaczy, ktrzy ich nie oceniaj i nie osdzaj. Przychodz z wielk pomoc. W mojej 40-letniej praktyce terapeutycznej grupy mskie, eskie lub mieszane miay du moc uzdrawiajc. Niektrzy pacjenci o szczeglnie trudnych losach tylko si przysuchiwali kilka miesicy i odkrywali, e rwnie inni w grupie maj za sob podobne niedobre przeycia. Kobieta powiedziaa: Z dowiadczeniami mojego dziecistwa wydawao mi si, e jestem jak jakie monstrum, teraz wiem, e jestem normaln kobiet i przeywam w grupie to, e siedzimy w jednej odzi". W czasie kursw ustawiania rodziny w pierwszym dniu przedstawiany i przeywany jest wsplny ludzki los przez wiele pokole, tak e niektrzy uczestnicy decyduj si mwi rwnie o zych wydarzeniach rodzinnych. Jeden z mczyzn umia na swoim trzecim spotkaniu opowiedzie, e jego ojciec by morderc. Kobiety miay odwag powiedzie o molestowaniu seksualnym lub aborcji w ich yciu. Te relacje i ich przychylne przyjcie w grupie omielaj, aby dokona ustawienia rodziny w wielu pokoleniach z trudnymi losami, rozpozna uwikania i znale rozwizanie dla tych sytuacji. Molestowanie seksualne Kobieta, ktra cierpiaa w dziecistwie lub modoci z powodu molestowania seksualnego, czasami nie jest w stanie przey zblienia, tak e jej zwizek jest obciony i niemoliwy. Dowiadczenia Berta Hellingera mog by wykorzystane do samopomocy, w terapii krtkoterminowej w poradnictwie partnerskim i osobom indywidualnym oraz w kursach ustawiania rodzin. Przyjaciel opowiada mi, e jego crka Mira uwaa, i wykorzystywa j seksualnie przez wiele lat. Powiedziaem, e to si zgadza i nie zgadza. Wykorzystaem twoj mio do mnie mwiem crce - gdy opuciem twoj matk i ciebie, i jak szalony poleciaem za inn kobiet. O wykorzystywaniu seksualnym nie moe by mowy". Mira upieraa si przy swoim zdaniu: Wykorzystae mnie ju w pierwszych latach mojego ycia!" Skd ci to przyszo do gowy?" Odkrya to moja terapeutka. Miaam sen, w ktrym byam przeladowana przez jakiego mczyzn: chcia mie ze mn stosunek, zgwaci mnie i zamordowa. Moja terapeutka powiedziaa, e to jest jednoznaczne z tym, e we wczesnym dziecistwie byam molestowana seksualnie". Twoja terapeutka nic nie umie i wykorzystuje swoj pozycj terapeuty. Nie wie nic, bo nie zna si zbytnio na interpretacji snu i wykorzystuje swoj pozycj terapeutyczn, poniewa nie szanuje mioci midzy ojcem a tob". Mj przyjaciel uczestniczy w seminarium na temat ustawiania rodzin i przedstawi swoj obecn rodzin i rodzin, z ktrej pochodzi. Przy tym zostaa wyraona mio midzy nim i jego crk Mir. Reprezentantka crki powiedziaa: Ojcze, to byo okropne, e nagle odszede i zostawie mnie i mam. Byam przecie taka maa". Ojciec odpowiedzia: Tak, to byo ze, zlekcewayem wasz mio do mnie i moj do was. Zadaem wam bl. Dzisiaj mi bardzo przykro z tego powodu". Kilka tygodni po tym seminarium mj znajomy dosta od swojej crki list: Kochany tato, pisaa, gdy ci zarzuciam, e mnie wykorzystae, przytakne i powiedziae: Tak, zgadza si, wykorzystaem wasz mio, opuszczajc was. Nie mwie nic o wykorzystaniu seksualnym.

Ta odpowied bya dla mnie bardzo dobra, dae mi prawo i wykazae podporzdkowanie moje i mojej terapeutki. To byo dobre i uzdrawiajce dla mnie. Przykro mi, e ci oskaraam i osdzaam. Chciaabym odwiedzi ci w twoje urodziny, i z tob starymi drogami i rozmawia jak kiedy, jak maa i dua creczka Mira". Na moich kursach ustawiania rodziny wci pojawiaj si kobiety (rzadziej mczyni), molestowane seksualnie przez ojca, ojczyma, dziadka, jakiego wujka lub starszego brata, przez ssiada. Istniej agodniejsze i drastyczne formy molestowania. Szecioletnia dziewczynka musiaa dotyka kilka razy narzdw dziadka. Pewna matka przychodzi czsto rankiem nago do ka swojego dziesicioletniego syna, aby si z nim pieci i prowokowa go do pieszczot i pocaunkw. Pewien chopiec od 12 roku ycia przez 3 lata by molestowany przez swojego adopcyjnego ojca. Matka o tym wiedziaa. Chopiec by zmuszany do posuszestwa biciem. A inna dziewczyna, w wieku czternastu lat, miaa stosunek seksualny z wasnym ojcem. Czua si lepiej traktowana ni matka i mylaa, e jest lepsz kobiet ojca i rozkoszowaa si t szczegln pozycj. Jej uczucia winy mwiy innym jzykiem. Wobec swojej matki, ktra nic nie wiedziaa o tym zwizku, czua si tak winna, e popada w depresj i mylaa o samobjstwie. Szecioletnia dziewczyna zostaa zgwacona przez ojca; dziecko chciao odebra sobie ycie. Gdy miaa 16 lat ucieka z domu i zamieszkaa daleko u krewnych. Czua si winna, brudna i przeklta. Szczliwie poznaa mczyzn, u ktrego odnalaza czu platoniczn mio. Pniej si pobrali. Rwnie agodniejsze formy molestowania seksualnego obciaj psychik dziecka. Najgorsze jest to, e ono ten ciar dwiga samotnie. Dopiero udzia w grupie terapeutycznej i rozmowa o zych dowiadczeniach, uatwia i wyprowadza z odosobnienia do wsplnoty. W czasie kursw ustawiania rodziny ju po kilku godzinach atmosfera jest pena zaufania i wtedy zostaj ujawnione niektre ze tajemnice. Leczenie w przypadkach molestowania seksualnego nie jest atwe. Mwi wtedy do uczestniczki kursu tak: Prosz, niech kto z grupy przejmie rol ojca, ktry ci molestowa i wybierz rwnie matk". Reprezentanci rodzicw stoj obok siebie, crka stoi w pewnej odlegoci od rodzicw, mniej wicej dwa metry naprzeciw. Pytam crk: Jak mwia do swoich rodzicw jako dziecko?" Mamo i tato". Powiedz twoim rodzicom: Tato, co si stao, zostanie midzy nami. Jestem waszym dzieckiem, jestem cakiem niewinna. Jestecie doroli, wy musicie ponie win i skutki, tylko wy jestecie w stanie to zrobi". Po tych sowach od razu albo pniej nastpuj zdania: Dobro, ktre od was otrzymaam, przyjmuj z wdzicznoci, przede wszystkim dar ycia. Bior ze wszystkim, co do tego naley i uczyni dobro z tego dla waszej radoci. Jestecie moimi prawdziwymi rodzicami, a ja waszym dzieckiem". Te sowa prowadz do uwolnienia od obcienia przez molestowanie seksualnie i powstae przez to u dziecka poczucie winy. Kobieta promienieje i mwi: Teraz nadchodzi ch ycia!" W niektrych przypadkach molestowania seksualnego nie wystarcz takie sowa. Dobrze jest przeprowadzi ustawianie rodziny i rozpoznanie trudnych losw w rodzinie. Frida, 28 lat, uczestniczya w kilku kursach ustawiania rodziny u rnych terapeutw, take u mnie. Ale sama nie chciaa zrobi adnego ustawienia, bo z pierwszych 14 lat swojego ycia nie miaa adnych wspomnie i uwaaa, e wtedy nic si nie wydarzyo. Ostatniego dnia powiedziaa, e jednak sprbuje ustawi swoj rodzin i chce wzi pod uwag obok ojca, matki i rodzestwa rwnie dziadka ze strony matki oraz brata ojca. Jako swoj reprezentantk wyznaczya mod kobiet, ktra pojawia si na kursie z powodu molestowania seksualnego przez ojca i miaa ju za sob ustawienie swojej rodziny. Gdy Frida dokonaa ustawienia swojej rodziny i jej przedstawicielka zostaa zapytana: Jak si czujesz na tym miejscu?" - powiedziaa: Przez tego, tego i tego byam molestowana", pokazaa dziadka, ojca i jego brata. Kilka tygodni pniej po kursie otrzymalimy od niej list. Frida pisaa, e odnalaza te
46

wydarzenia w swojej pamici i wszystko si zgadza, co powiedziaa jej reprezentantka podczas ustawienia. Uwolnia si od wielkiego ciaru i zacza nowe ycie. W wielu przypadkach molestowania seksualnego dziecka przez mczyzn chodzi o czowieka osabionego trudnymi losami w swoim domu rodzinnym i osob, ktra nie jest w stanie jak mczyzna kocha kobiet, lecz moe spenia swoje seksualne marzenia tylko w zwizku z dzieckiem. W czasie mojej lekarskiej i terapeutycznej pracy w zakadzie karnym wielu winiw, ktrzy tam przebywali za kazirodztwo, dochodzio do zadziwiajcej poprawy dziki psychoterapii w mskich grupach, w ktrych mogli oni z biegiem czasu naadowa swoje mskie akumulatory, a zachowywali si jak mczyni. Wizienie bez terapii nie przynosi w wikszoci przypadkw poprawy, szczeglnie w przypadku sprawcw sdzonych z powodu molestowania seksualnego, ktrzy we wsplnocie zodziei, wamywaczy i zbrodniarzy s szczeglnie le widziani. S oni poniani, czasami gnbieni i drczeni przez wspwiniw. Sama kara nie jest ani dla nich, ani dla spoecznoci adn pomoc. Alternatyw jest terapia w wizieniu, jak tego dowodz kilkudziesicioletnie dowiadczenie w holenderskich zakadach karnych, w 50 do 60 procent sprawcw cikich przestpstw poddawanych psycho- i socjoterapii, po wyjciu na wolno nie powraca na drog przestpstwa. Wysokie koszty terapii i tak s niskie w porwnaniu do kosztw i szkd, spowodowanych przez recydywistw. Ustawianie rodziny ze sprawcami jest, wedug dowiadcze przeprowadzanych od kilku lat, skuteczn terapi. Dziki niej na wiato dzienne wychodz wszelkie uwikania sprawcw przestpstw z osobami w ich rodzinach, ktre wczeniejsze pokolenia bray na siebie. W ten sposb moliwe jest uwolnienie z rodzinnych uwika i tworzenie waciwych warunkw do resocjalizacji. Rada: Rytua uwolnienia Jeli jako dziecko bye molestowany seksualnie, moesz spojrze na sprawc wprost lub wewntrznie i wypowiedzie uwalniajce sowa, gono i mocno, do skutku. Jeli obawy i poczucie winy wrc ponownie, rozstaw palce lewej rki i poruszaj doni i ramieniem kilka razy do silnie do przodu i powiedz gono: Precz, precz, precz...", tak czsto, a stare uczucia znikn. To wiczenie mona powtarza tyle razy, ile to potrzebne. Przy szczeglnie zych dowiadczeniach molestowania seksualnego dobrze jest wzi udzia w kursie ustawiania rodziny, aby wykorzysta uzdrawiajce siy ustawienia dla wsparcia wasnych stara. Id do grupy, w ktrej jest mniej wicej ta sama liczba kobiet co mczyzn. Jeli kto prbuje wmwi ci seksualne molestowanie, wykonaj ten odruch obronny lew lub praw rk i powiedz tej osobie: Oddaj ci wszystko, co prbujesz mi wmwi. Nie mam z tym nic wsplnego, to twoja sprawa, musisz sobie z tym poradzi". Gwat Kora, 40 lat, zostaa w cigu ostatnich 15 lat trzy razy zgwacona przez rnych mczyzn. Poprosiem j o wskazanie reprezentantw dla tych mczyzn. Ustawia ich obok siebie. Sama stana w odlegoci szeciu metrw od nich. Mczyni i Kora patrzyli sobie dugo w oczy. Kora powiedziaa pniej zgodnie z moimi wskazwkami: To, co si zdarzyo zostawiam wam. Wy musicie ponosi win i skutki tego. Ja jestem niewinna. Teraz jestem uzbrojona, mam sztylet i zadam cios". Pierwszy mczyzna poszed na skraj pomieszczenia i patrzy w cian, drugi pozosta niewzruszenie na miejscu. Powiedzia pniej: Czuem si silny i zimny jak skaa". Trzeci mczyzna uklk, pochyli si i wycign rce do przodu. Kora podesza powoli do niego i zapaa jego rce. On wsta. Oboje patrzyli sobie dugo w oczy. Kora przycigna mczyzn do siebie. Oboje si objli.
47

W czasie wojen wiele byo gwatw, szczeglnie w dniach po walkach. Niektre kobiety zaszy w ci, wikszo dokonaa aborcji, niektre urodziy dzieci. W moim ssiedztwie ya moda wdowa, ktra urodzia dziecko swojego rosyjskiego przyjaciela. Powiedziaa: Chciaam urodzi dziecko mojego ma. Trzy tygodnie po lubie musia i na front i poleg. Bylimy maestwem przez cztery tygodnie. Teraz mam dziecko mojego rosyjskiego przyjaciela. Kochalimy si, kocham naszego syna i myl chtnie o jego ojcu". Mimo wszystko powiedzie tak" Na kursie by pewien mczyzna, ktry wyglda jak rosyjski onierz na zdjciach z czasw wojny. Jego matka zostaa zgwacona w czasie ucieczki z Prus Wschodnich i zasza w ci. Planowana aborcja nie dosza do skutku z powodu wojennych zawirowa. Moda kobieta czua si dobrze z rosncym dzieckiem i chciaa je urodzi. Matka, ktra pochodzia z komunistycznej rodziny, opowiadaa pniej synowi: Moi rodzice byli przyjacimi sowieckiego narodu. Odrzucali propagand nazistw z ich nienawici do sowiaskich podludzi. Ty jeste synem modego rosyjskiego onierza i ciesz si, e jeste ze mn". Syn uczy si rosyjskiego i pracowa jako korespondent gazety w Moskwie. Zaprzyjani si z Rosjanami, z ktrych kady mg by jego ojcem. Podczas ustawiania jego rodziny ustawiono jego rosyjskiego ojca, jego rodzicw i dziadkw, rodzestwo, wujka i ciotk, ktrzy stali z tyu za synem. On czu si silny i chroniony w swojej rosyjskiej rodzinie i powiedzia do matki i jej rodziny: Jestem Rosjaninem!" Bert Hellinger pisze: Jeli mia miejsce gwat, to nie seksualno staje si przez to za. Seksualno nie zostaje tym dotknita, to tylko okolicznoci s ze... Czasami w wyniku gwatu kobieta zajdzie w ci. Nawet, jeli dziecko zostanie usunite, skutkw nie da si cofn. W ten sposb nie mona cofn ani gwatu ani zwizku, ktry w ten sposb powsta, ani macierzystwa, ani ojcostwa. Skutki pozostaj, jakkolwiek je moralnie ocenimy". Poronienie, aborcja Celem tej ksiki i mojej pracy zawodowej w czasie terapii krtkoterminowych z ustawianiem rodzin jest rozpoznanie obciajcych czynnikw, rwnie tych nieznanych i nieuwiadomionych, oraz doprowadzenie do rozwizania, ktre pozwoli na ycie w sile i peni bez przeszkd wynikajcych z przeszoci. Poronienia i aborcje s zymi obcieniami dla zwizku i mioci pary. Bert Hellinger wskaza drogi, ktre wyprowadzaj tak dowiadczone osoby z cierpienia, uwikania i winy do wsplnego przyjcia, smutku i nowego pocztku. W latach siedemdziesitych XX wieku aborcje stay si w moim krgu znajomych czym tak normalnym, e wykonywano je bez wikszego zastanowienia. Wiele par rozeszo si po takim wydarzeniu, chocia wikszo terapeutw nie czya rozpadu zwizku z aborcj. Bylimy zdania, e kobieta ma absolutne prawo do samostanowienia i w kadym czasie moe dokona zabiegu. Przeciwnicy aborcji wydawali nam si zacofani. Lekarz powiedzia pewnej kobiecie, ktra nie stosowaa adnej antykoncepcji, e aborcja jest czym dobrym, rodzajem oczyszczenia ciaa jak w przypadku kataru. Usuwaa wic ci wielokrotnie. Przy czym cierpiaa coraz bardziej z powodu okropnych lkw i moga wychodzi z domu tylko w czyim towarzystwie; w trakcie dugotrwaej psychoterapii nikt nie nawizywa do tych licznych zabiegw. Dowiadczenia w ustawianiu rodziny potwierdziy, e aborcje maj zdecydowanie ze skutki dla pary. Stosunek midzy nimi jest obciony tak bardzo, e si rozpada. Kobiety po aborcji cierpi na depresj lub choroby somatyczne. W czasie kursw ustawiania rodziny czsto zdarza si relacja z aborcji. Ewa bdc studentk dwa razy usuna ci. Po studiach wysza za swojego partnera, Gerarda. Chcieli mie dziecko, ale Ewa nie moga zaj w ci, cho oboje byli zdrowi. Ewa wybraa z grupy reprezentantw dla siebie i swojego ma oraz dla dwjki usunitych dzieci, syna i crki. Reprezentanci pary stali z boku, reprezentanci dzieci naprzeciw w pewnej odlegoci. Powiedziaem: Przypatrzcie si bez sw. Jeli poczujecie jaki impuls, idcie za nim". Rodzice
48

i dzieci przygldali si sobie kilka minut. W midzyczasie rodzice patrzyli na siebie, potem znw na dzieci, ktre trzymay si mocno. Matka pakaa, podchodzia cicho do dzieci, cigna za sob swojego ma. W kocu rodzice podali dzieciom donie, wzili je w ramiona. Wszyscy czworo usiedli na pododze i objli si. Po ustawieniu reprezentantka matki opowiadaa: Gdy widziaam smutek w oczach mojego ma, mogam dopuci mj bl. Odczuwaam caym ciaem mio do moich zmarych dzieci". Dzieci opowiaday, e w ramionach rodzicw czuy si spokojne i nie robiy im zarzutw. Ewa i Gerard przygldali si ustawieniu. W niektrych przypadkach nie wykorzystuje si reprezentantw, lecz sami rodzice bior udzia w ustawieniu. Zwykle jednak atwiej jest przedstawicielom przey smutek i mio do dzieci, a parze ich naladowa. Rada: Leczenie wewntrznymi obrazami Jeli przeylicie aborcj, moecie przeprowadzi ten proces leczenia wewntrznymi obrazami. Wejdcie w rol pary, w ktrej wyobraeniach wida usunite dziecko. Dajcie sobie troch czasu i patrzcie na dziecko, to znw na partnera, a potem ponownie na dziecko. Pomyl o czym, co wywouje u ciebie uczucia, obojtnie, co to jest, nawet jeli na pocztku jest to chd, odrzucenie czy uraza w stosunku do partnera. Pod uraz kryje si smutek i moe zraniona mio. Gdy czujesz smutek i mio, we dziecko i przytul je do serca. Moe chciaaby powiedzie: Szkoda. - Teraz przyjmuj ci jak dziecko i moesz mnie mie jak swoj matk. W moim sercu daj ci miejsce". Moe chciaaby powiedzie swojemu partnerowi: Szkoda, e nie mielimy tego dziecka naszej mioci. Nomy razem win i smutek z tego powodu w mioci". Ze wsplnego przeycia winy w smutku i mioci wyronie nowa sia dla zwizku. Czasami dobrze jest wzi w wyobrani na rce usunite dziecko i pokaza mu pikny wiat wok. Sama poczujesz, kiedy bdzie ju do i zostawisz dziecko w spokoju. Smutek i bl mog przej, a ty moesz i dalej swoj drog. Co powiedzie dzieciom? Moda para chciaa mie dziecko. Kobieta zasza w ci. W drugim miesicu poronia. Rodzice dugo przeywali zwizany z tym smutek i mieli nadziej, e nastpna cia zakoczy si powodzeniem. Kobieta urodzia dwoje dzieci. Czy te dzieci powinny wiedzie, e pierwsza cia ich matki zakoczya si poronieniem? Z reguy takie wczesne poronienie ma znaczenie tylko dla rodzicw i innym dzieciom - rodzestwu nie trzeba nic mwi. Inaczej jest w przypadku poronienia w pniejszym stadium ciy, w ktrym dziki moliwociom medycyny mona utrzyma dziecko przy yciu, tzn. ju w pi do szeciu miesicy, gdy dziecko way od 500 gramw. Jeli dziecko w takim pnym stadium ciy przyjdzie na wiat martwe, to naley do rodziny i ma prawo do swojego miejsca wrd rodzestwa. Powinno mie imi i swj grb, a rodzina powinna pamita o dniu jego mierci. Zmare dziecko jest liczone razem z rodzestwem. W przypadku dwjki dzieci pierwsze yjce dziecko mwi: Jest nas trzech, ja jestem drugim dzieckiem, mj zmary brat jest pierwszy". Te proste zdania i uznanie prawa przynalenoci do rodziny dla zmarego brata maj uzdrawiajce znaczenia dla rodziny. To samo dotyczy rwnie dzieci, ktre przyszy na wiat martwe pod sam koniec ciy lub zmary w czasie lub zaraz po porodzie. One zawsze nale do rodziny. Moda para oczekiwaa pierwszego dziecka. W smym miesicu ciy urodzi si martwy syn. Rodzice nadali mu imi i pochowali w grobie dziadka ze strony ojca. Dziki smutkowi i mioci rodzicw i krewnych oraz pochowaniu dziecka w rodzinnym grobie - otrzymao ono swoje miejsce w rodzinie. W czasie jednego kursu ustawiania rodziny 38-letni Leopold opowiada, e odkd tylko sobie przypomina, przeywa depresyjne nastroje i czasami mia myli samobjcze. Przed kursem odwiedzi swoj matk i dowiedzia si, e po jego porodzie poona stwierdzia, e w onie matki byo jeszcze drugie dziecko;
49

to dziecko, dziewczynka, urodzio si p godziny pniej martwe. Siostra - bliniaczka nie miaa imienia i grobu, zostaa pochowana na brzegu cmentarza, anonimowo. W czasie ustawiania rodziny na zakoczenie terapii rodzestwo stao naprzeciw rodzicw. Leopold powiedzia: Kochana siostro, nareszcie jeste! Bylimy tak blisko przez dziewi miesicy. Brakowao mi ciebie przez cae 38 lat. Daj ci na imi Amanda". Brat i siostra objli si czule. Amanda powiedziaa: Jestem z tob i ciesz si, gdy dobrze ci idzie". Zabjstwo dziecka Tubylcy w Australii przemieszczali si w przez kraj zbierajc poywienie i owic. Kobieta nosia dziecko, a do momentu, gdy umiao samo chodzi. Nastpne dziecko mogo przyj na wiat dopiero trzy lata po poprzednim. Gdy drugie dziecko urodzio si rok lub dwa po pierwszym, to jedno z nich byo zabijane. Dwojga dzieci matka nie byaby w stanie nosi dzie w dzie w czasie dugich wdrwek i zbierania poywienia. Wedug wierze tych ludzi, dusza tego dziecka yje jako wiato w jakim piknym miejscu, u rda lub w cieniu drzewa, i czeka, a wreszcie bdzie moga wzrosn w matce i urodzi si. Zabjstwo dziecka jest potrzebne rodzinie. Z dowiadcze naszej kultury nie wiemy, co jest dobre w innych kulturach, w cakiem odmiennych warunkach ycia. W antycznej Grecji i Cesarstwie Rzymskim, przed okresem chrzecijastwa, zapobieganie ciy, aborcja, porzucenie i zabjstwo nowo narodzonych byo czste i dozwolone. Gdy dziecko przyszo na wiat, poona kada je na pododze i woano ojca. On podnosi dziecko, bra je na ramiona, uznawa za swoje. Dziecko, ktrego ojciec nie podnis z podogi, byo porzucane albo przed drzwiami domu, albo w jakim innym miejscu - kady, kto chcia, mg je zabra. Porzucano rwnie dziecko, jeli ojciec by nieobecny i tak kaza uczyni swojej ciarnej onie. Grecy i Rzymianie wiedzieli, e Egipcjanie, Germanowie i ydzi wychowywali wszystkie dzieci. W Grecji dziewczynki byy porzucane czciej ni chopcy. W pierwszym roku przed Chrystusem Grek napisa do swojej ony: Jeli urodzisz dziecko, pozwol mu y, jak bdzie chopcem, jeli bdzie dziewczynk, porzuc j". W naszej kulturze zabijanie nowo narodzonych dzieci jest cikim przestpstwem. Po dowiadczeniach ustawiania rodzin zabjstwo nowo narodzonych dzieci, jak i aborcja w takim stadium ciy, w ktrym dziecko jest ju zdolne do samodzielnego ycia, a wic po piciu szeciu miesicach, silnie oddziauje na rodzin nie tylko w tym samym pokoleniu, ale rwnie w nastpnych: jeeli winy :za zabjstwo dziecka nie przejmie sprawca, niesie j inna osoba w rodzinie, nawet jeli o tym nie wie. Przejcie winy i skutkw moe by widoczne u rodzestwa zmarego dziecka, u wnuka lub prawnuka sprawcy w formie depresji z pojawiajcymi si mylami samobjczymi, narkomanii, przestpczoci lub cikich chorb. Jzef i Marta byli par od czterech lat. Marta chciaa wyj za m i urodzi dzieci. Jzef ociga si i kilka razy w roku wstpowa do klasztoru. Moe cakowicie zdecyduje si na klasztorne ycie? Marta powiedziaa: Prawie nie docieram do swojego przyjaciela, wydaje si, jakby otacza go jaki welon, patrzy na mnie i nie zwraca na mnie uwagi. Moe przy tym wykonywa wszystkie codzienne prace i jest nieobecny. Gdy mwi do niego, dotykam go i przytulam, przyglda mi si, jakby przyszed z innego wiata. Gdy mielimy kopoty, poszed do swojego malutkiego pokoiku na poddaszu i by tam dugo sam. Pniej by znw spokojny i nieosigalny. Nie wiem, co si z nim dzieje. Przeylimy rwnie dobre czasy bliskoci i mioci, tak e mam jeszcze nadziej, i moemy by razem". Przy ustawianiu rodziny, z ktrej pochodzi Jzef, opowiada, e jego matka miaa w trakcie trwania maestwa romans, ktrego wynikiem bya cia. Wszyscy we wsi wiedzieli o tym, i bya to wielka haba. Z tego powodu dziecko, syn, zosta usunity w szstym miesicu ciy. W czasie ustawiania rodziny powsta natychmiast silny zwizek midzy Jzefem i jego starszym przyrodnim bratem w smutku i mioci. Jego brat lea jak zmary na pododze obok matki i jej kochanka, a Jzef pooy si obok niego i chcia umrze. Ojciec Jzefa sta si niespokojny i
50

powiedzia gono: Nie, Jzefie, nie chc, eby umar. Wsta, chc, eby zosta i y". Ojciec podnis Jzefa i postawi go obok jego braci, ktrzy przyjli go w ramiona i trzymali mocno. Ten przykad pokazuje, jak zwizek dwojga partnerw, nawet przy ich najlepszej woli, moe by obciony przez losy rodzin, z ktrych pochodz. Autentyczna wi mioci midzy Jzefem a Mart staa si moliwa dopiero wtedy, gdy zamordowany przyrodni brat znalaz dobre miejsce w rodzinie. Dziki ustawianiu rodziny nauczylimy si, e rozwizanie nawet tak drastycznych spraw ley w rodzinie, jeli sprawcy przejm win i poo si obok zmarych, a pozostaa cz rodziny pokoni si przed ofiarami i sprawcami. Ujrzymy czsto zadziwiajco czuy zwizek midzy sprawcami i ofiarami. W jednym z kursw uczestniczya kobieta, ktrej m zabi dwch ich wsplnych synw i siebie samego. W kocowym obrazie ustawienia reprezentanci ojca i dzieci leeli, jako zmarli, na pododze. Kazaem pooy dzieci w pewnej odlegoci od ojca, poniewa sdziem, e ofiary mogyby nie chcie znajdowa si tak blisko ojca-mordercy Doszo do wstrzsajcej sceny: dzieci przysuny si bliej ojca, a wszyscy leeli w ucisku. Matka moga zostawi swojego ma i dzieci w pokoju. W innym przypadku pracowaem w poradni z mczyzn przebywajcym w wizieniu, ktry zamordowa swoj on. Opinia psychologw daa rne powody do jego zwolnienia: przed czynem, ktry popeni, duo pi i by gnbiony przez swoj on z powodw finansowych. Po dwch latach wizienia wyszed na wolno, a jego dzieci odebray go. Wydawao mu si, e ten straszny czyn jest jak nie jego, zamordowana ona zostaa bowiem przedstawiona jako wspwinna. Mczyzna nie przyj swojej winy i skutkw tego czynu. W takim przypadku musimy czeka z dowiadczeniami ustawiania rodziny, a dziecko, wnuk lub prawnuk bd identyfikowani ze sprawc i przejm za niego win i skutki, co moe si wyrazi depresj, skonnociami samobjczymi, chorobami, naogiem lub przestpczoci. Dzieci spodziewaj si po swoim ojcu, e win i jej skutki wemie na siebie. Wszak godno czowieka czy si z odpowiedzialnoci za swoje czyny: Zrobiem to, jestem za to w peni odpowiedzialny, ponosz win i skutki tego, co si wydarzyo. Wy, moje dzieci, jestecie niewinne". Dzieci powiedz swojemu ojcu: Wina i skutki zostaj u ciebie, my nie moemy za to odpowiada, to za duy dla nas ciar. Jestemy twoimi dziemi i jestemy niewinne. Zostawiamy ci u naszej zmarej matki. Dar ycia przyjmujemy od was z wdzicznoci i szanujemy was jako naszych rodzicw". To jest rozwizanie, eby rodzina ya w spokoju i aby ycie jej czonkw w nastpnych pokoleniach byo spokojne.

51

Udane partnerstwo. Skomplikowana mio

Wanda i Robert Gdy w waszym zwizku dzieje si le, idziecie do przyjaci, znajomych lub ssiadw, ktrzy dobrze ze sob yj i obserwujecie dokadnie, jak oni to robi: W jaki sposb rozmawiaj ze sob i jak dugo? Jak si na siebie patrz? Czy dotykaj si czsto? Czy maj wiele wsplnego? Czy s czsto oddzielnie? Jak si wtedy zachowuj? Czy istniej midzy nimi jakie okrelone reguy. Jak uzgadniaj wsplne spdzanie czasu? Czy oboje s czsto radoni? Od dobrych przyjaci mona si dowiedzie, ile czasu zostanie na ycie intymne. Jak oboje traktuj rne zainteresowania. Jak wyraaj agresywne uczucia i odmienne zdania. Czy rozmowy krytyczne zawieraj wyrzuty i zo, czy bardziej chodzi o propozycj polepszenia i wsplne rozwizania. Czy dobrze czujecie si u tej pary? Jeli podoba wam si ich rodzaj komunikacji, przejmijcie z tego tyle, ile jest wam potrzebne. Przed laty, podczas jednego z kongresw w Monachium, zaprzyjaniem si z Wand i Robertem. Mieszkalimy w tym samym hotelu, i jechalimy ich samochodem do sali kongresowej. Robert siedzia za kierownic, Wanda obok niego z planem miasta na kolanach. Prowadzia go przez miasto. Powiedzia: To cudowne, Wando, jak mnie prowadzisz". Ona odpowiedziaa: Tak, Robercie, chtnie jad z tob, kierujesz tak spokojnie i pewnie. Teraz jedziemy przez Marienplatz, a potem trzecia w prawo". I Robert jecha, a potem stalimy w odwrotnym kierunku na jednokierunkowej drodze, samochody toczyy si, trbiy, kto otwar okno i woa: Ty idioto!" Robert mia si i powiedzia do swojej ony: Z tob zawsze dzieje si co wesoego". Do centrum konferencyjnego dojechalimy z opnieniem. To bya ciekawa jazda. Obojga pytaem, czy zawsze tak si zachowuj. Potwierdzili: Tak, tak, robimy ju od 20 lat i chcemy postpowa tak dalej". Robert i Wanda s zaawansowani w szkole mioci. Potwierdzaj si nie tylko w pozytywnym sposobie zachowania, lecz rwnie, gdy co si zdarzy, co normalnie jest odbierane negatywnie i oceniane. Korek na jednokierunkowej ulicy byby dla wielu par okazj do okropnych wyrzutw i ktni. Robert czyni z trudnej sytuacji co pozytywnego, mwic: Z tob mona zawsze przey co wesoego". Mwimy o pozytywnej konotacji, tzn.: zachowanie, ktre normalnie odbierane jest negatywnie i jest tak osdzane, Robert ocenia pozytywnie. Ta pozytywna ocena - w innych przypadkach negatywnie przeywanych sposobw zachowania jest istotnym dodatkiem w ustawianiu rodziny. Wiele penych cierpie i szkodliwych sposobw zachowania, jak depresja ze skonnociami samobjczymi, alkoholizm i brak mioci w zwizku jest rozpoznawana w czasie ustawiania rodziny, z ktrej si pochodzi jako wyraz poczenia z ludmi, ktrzy maj za sob trudny los i wczeniej przeyli te sposoby zachowa. Przez rozpoznanie tych zalenoci moemy powiedzie: to ze zachowanie jest znakiem czuego zwizku np. z ojcem lub innymi wanymi osobami w rodzinie. Oto kilka przykadw: Babci kompan od kieliszka Pewien przyjaciel opowiada mi: Piem zbyt duo alkoholu. Rwnie, gdy chciaem wypi jeden kieliszek, musiaem wypi ca butelk. Byem pijany, le spaem i kciem si z on. Moja ona mwia czsto: Nie pij tyle, chodmy wczeniej do ka, mam jeszcze jakie plany. Nawet taka zachta nie moga mnie powstrzyma od picia. Od roku moja ona ju nie prbuje odwie mnie od picia. Mwi: Przynie sobie jeszcze buteleczk z piwnicy i wypij za zdrowie swojej babci. Kiedy oprniem dwie butelki, byem w sztok pijany". Co twoja babcia ma z tym wsplnego?"

W wieku 10 lat byem babcinym kompanem w piciu. Rodzice mojej matki mieszkali u nas w domu. Po mierci dziadka czsto spaem u mojej babci, szczeglnie gdy moi rodzice wychodzili wieczorami z domu. Miaem pilnowa babci. Nie powinna pi alkoholu, bo szalaa po mieszkaniu i przewracaa si. Ale jak tylko rodzice wychodzili z domu, a ja byem u babci, wycigaa zza biustonosza pk maych kluczy, dawaa mi i mwia: Przynie buteleczk z piwnicy. Przynosiem szampana lub wino. Czytaa etykiet i mwia: To by dobry rok, 1958, pikne lato i zota jesie. Mogem otworzy butelk, przynosiem z kredensu dwa kieliszki, nalewaem i stukaem si z babci. Miaa na t okazj rne powiedzenia: Taka buteleczka nikomu nie zaszkodzi. Przy czym miaa si, trzymaa na ustach lewy palec wskazujcy i wiedziaa, e nasze picie jest tajemnic. Czasami wystarczya nam jedna butelka, a czasami dwie. Padalimy zmczeni do ka rodzicw. Gdy babcia budzia si w nocy, dotykaa mnie i mwia do mnie imieniem dziadka: Ty te nie pisz, Edwardzie? Odpowiadaem wtedy: Tak, babciu, nie pi. A ona na to: Ach, to ty kochanie, mylaam, e to mj Edward ley koo mnie. Chrapae tak jak on. Gdy babcia wstawaa w nocy, uwaaem, eby si nie przewrcia. Gdy nie moga spa lub miaa ble gowy, sza do kuchni i robia sobie mocn kaw. Byem jej ulubionym wnukiem. Zawsze dawaa mi dziesiciomarkowy banknot ze sowami: Masz chopcze, mam dla ciebie obrazeczek, nie mw nikomu. T histori przypomniaem sobie przed laty, gdy wypiem dwie butelki wina i wczesnym rankiem obudziem si z blem gowy; poszedem do kuchni zrobi sobie kaw. Syszaem wtedy gos babci: Kawa jest dla starszych osb dobrym rodkiem nasennym i pomaga na bl gowy. I przejrzaem. Wiem, e jestem zwizany przy piciu z moj kochan babci. Wiem rwnie, e moja zmara babcia kocha mnie i gdy mwi: Kochana babciu, przynios sobie jeszcze jedn buteleczk wina i wypij na twoje zdrowie, widz j z biaymi wosami i w lnianej koszuli nocnej. Potrzsa gow i mwi: Mj chopcze, pij tylko tyle, ile moesz. Od tego momentu atwiej przychodzi mi pi tylko co kilka tygodni i bardzo rzadko oprni ca butelk - z mioci do niej!" W tej historii rozpoznajemy, e pozytywne konotacje moemy wykorzysta rwnie w stosunku do siebie samego. Palenie z mioci Rwnie palenie papierosw to czsto znak zwizania z innymi osobami. Anna palia tak duo, jak jej ojciec, i kiedy w czasie terapii powiedziaa: Kochany ojcze, postpuj tak jak ty, chocia sobie szkodz i umr na raka puc, ale pal z mioci do ciebie". Bert Hellinger powiedzia kobiecie, ktra wypalaa dziennie 40 papierosw: Wyobra sobie, e jeste ma dziewczynk i siedzisz u taty na kolanach, w do ust jednego papierosa, we gboki wdech, przypatrz si z mioci swojemu tacie i powiedz: Kochany tato, u ciebie mi smakuje, i mw to zdanie przy kadym zacigniciu - w mioci". Pewien mczyzna opowiada tak: Paliem przez 20 lat jak lokomotywa i piem jak smok, i nie mogem przesta. Nic mi nie pomagao. W nocy miaem silne ble w klatce piersiowej i mylaem, e umr. Moja ona wzywaa pogotowie. Dostawaem zastrzyk i byo troch lepiej. Lekarz powiedzia: Musi si pan zdecydowa, czy tak bdzie dalej i chce pan wkrtce umrze czy y. Tylko pan moe sobie pomc. W tym czasie moja 85-letnia matka bya miertelnie chora. Byem przy niej w tych ostatnich dniach. Rozmawialimy wiele o naszym wsplnym yciu. Naraz powiedziaa: Szkoda, Franek, e twoja siostra nie przysza na wiat ywa. Mylaem, e mama mwi od rzeczy: Co ty mwisz, mamo, ja mam siostr? Tak, Franku, siostr-bliniaczk. Gdy si urodzie, poona powiedziaa: 'tam jest co jeszcze w rodku, ale nie sysz bicia serca'. Po p godzinie urodzio si martwe dziecko, dziewczynka. Bya nieco mniejsza ni ty i miaa grube czarne wosy. Ca noc siedziaem przy ku matki paczc i wiedziaem ju, e przez te 50 lat brakowao mi
53

mojej siostry, z ktr byem razem przez dziewi miesicy. Powiedziaem tylko: Kochana siostro, chc do ciebie, chc umrze. Moja matka bya wstrznita moim smutkiem, te pakaa. Rano zmara. Od tej chwili wyzdrowiaem. Zrozumiaem mj gboki smutek i tsknot za mierci. Pochodzia z mioci do mojej siostry. Czuj, jakby ona ze mn wzrastaa. Marzyem czsto o dziewczynce, modej kobiecie, w tym samy wieku co ja, z czarnymi wosami, sympatycznej dziewczynie, mojej siostrze". Rada: Symptomy jako wyraz poczenia Gdy dotyka ci jaki symptom albo symptomatyczne zachowanie i cierpisz w zwizku z tym lub cierpi osoby w twoim otoczeniu i chcesz to zmieni - zastanw si, z czym wie si to zachowanie bd ten symptom; wikszo z nich i wikszo sposobw zachowania, jak rwnie pokazuj te przykady, wyraaj wane zalenoci. W wikszoci chodzi o zwizki z dziecistwa, ale rwnie zwizki wspczesne. Zadziwiajce jest to, e taki symptom nie jest potrzebny lub znika natychmiast, albo po krtkim czasie, gdy tylko zostanie rozpoznany i oceniony. To samo dotyczy par. Gdy Nina jest nieszczliwa, zrezygnowana i ma depresyjne nastroje, jej m oywa. Czuje si silny, pomaga w domu wicej ni zwykle, staje si uwany i delikatny dla niej. Od momentu, kiedy zna zwizki, mwi swojej onie: Nino, to nic, gdy czujesz si le, to nawet dobrze dla mnie, zapominam o swoich troskach i oywam, to mi robi dobrze". Rwnie odwrotnie: gdy Rudolf czuje si le, Nina moe go rozpieszcza, jakby by maym chopcem, a od czasu do czasu dobrze to robi ich maestwu.

54

Rozwaania nr 1
Uzdrawiajca sia ustawiania rodziny w przypadkach cikich chorb Na kursy ustawiania rodzin przychodz rwnie mczyni i kobiety cierpicy na cikie choroby, jak nowotwr, stwardnienie rozsiane, po zawaach czy z rnymi psychozami, i maj nadziej na popraw swojego stanu lub wyzdrowienie. Taka nadzieja jest usprawiedliwiona, poniewa nauka dowioda, e negatywne czynniki psychospoeczne odgrywaj istotn rol przy powstawaniu cikich chronicznych chorb. Co kryje si pod pojciem takich czynnikw? Na przykad uwikania w stosunkach rodzinnych trwajce wiele pokole, ktre s waciwie polem dziaania terapii krtkoterminowych z ustawianiem rodzin; chroniczne obciajce stosunki partnerskie i stosunki w miejscu pracy pord kolegw i z przeoonym, dugotrwae niezadowolenie w pracy, nielubiany zawd, wyczerpujce sytuacje zawodowe, przeforsowanie zawodowe lub przeciwnie niedocenienie, ubogie stosunki spoeczne, w ktrych jest mao uznania w spoecznoci, losy uciekinierw, ktrzy nie maj pewnego miejsca w kraju, w ktrym szukaj azylu. Do takich rodzinnych uwika, trwale obciajcych, ale niekiedy cakiem niewiadomych, przechodzcych przez pokolenia nale: - utrata ojca lub matki poprzez rozejcie si rodzicw albo osierocenie przez jednego czy obojga rodzicw we wczesnym dziecistwie; -strata rodzestwa w wyniku wczesnej mierci, narodzin martwego dziecka lub poronienie w drugiej poowie ciy; -wczesna mier rodzestwa rodzicw lub dziadkw; -mier matki, babci lub prababci w czasie narodzin dziecka lub w okresie poogu; -cikie przestpstwo, w wyniku ktrego czonek rodziny sta si jego sprawc lub ofiar; -silny zwizek dziecka z jednym z rodzicw i odrzucenie przez drugiego; -wczeniejszy wany partner rodzica, odrzucony przez rodzin. Te czsto cakowicie nieznane losy i niewiadome zwizki s obciajcym, dugotrwaym stresem dla ludzkiego organizmu i pokazuj si w wielu symptomach typu napicie, nerwowo, niepokj ruchw, w tak zwanych wegetatywnych symptomach, jak wilgotne i zimne donie i stopy, drenie rk, zaburzenia snu, take w dolegliwociach rnych czci ciaa - blach gowy, napiciu mini, blach plecw, dolegliwociach odkowych i innych. Ten stres, trwajcy latami, osabia system immunologiczny organizmu, co przyczynia si do rozmnaania niebezpiecznych wirusw i bakterii oraz powstania rnych chorb. Poza tym, w czasie tworzenia nowych komrek w organizmie dochodzi w normalny sposb do formowania si wybrakowanych konstrukcji, ktre w zdrowym organizmie usuwane s przez komrki naprawiajce. U ludzi poddanych dugotrwaemu stresowi, systemy naprawcze organizmu odmawiaj posuszestwa, rozmnaaj si zwyrodniae komrki i w ten sposb moe powsta nowotwr. Znany niemiecki badacz z zakresu genezy cikich chronicznych chorb, m.in. nowotworw oraz chorb ukadu krenia, Ronald Grossarth-Maticek dowid w swoich badaniach, e okrelone konstelacje zwizkw cz si z okrelonymi chorobami: -Odrzucenie przez ojca, zwizanie z matk i ograniczenie mskoci moe by powodem powstania raka jder... -Odrzucenie przez rodzica i przez partnera i ograniczenie roli kobiety wie si z powstaniem raka piersi... -Odrzucenie przez rodzica lub kogo innego w przeszoci... w interakcji z fizycznymi czynnikami ryzyka ma zwizek z powstaniem raka odka. -Zharmonizowany konflikt lojalnoci: Kto zosta silnie zwizany z jednym rodzicem, najczciej matk i wychowany w harmonii i lojalnoci. Jako dorosy wchodzi w zwizek z osob i dy rwnie do harmonii i lojalnoci. A rodzice, jak i partner daj od tej osoby absolutnej lojalnoci i pierwszestwa w mioci.

Poniewa osoba ta nauczya si wyraania swoich potrzeb tylko w harmonii i lojalnoci, yje w konflikcie, ktry moe prowadzi do trwaego zahamowania zaspokajania potrzeb... Ta struktura stresu ma zwizek ze zoliwym nowotworem puc". Ju w 1980 roku Grossarth-Maticek opublikowa prace, ktre dowodz zwizku midzy poczuciem beznadziejnoci i depresj a powstaniem raka puc. W trwajcych wiele lat bada na tysicach osb wida, e czynnik dziaa tylko wtedy, gdy ma zwizek z okrelonymi innymi czynnikami. To dotyczy rwnie takiego silnego czynnika ryzyka, jakim jest palenie papierosw". W momencie zerwania dugoletniego zwizku miosnego, na przykad przez mier lub rozstanie, wida zwizek z rnymi rodzajami raka, w szczeglnoci nowotworem zoliwym odbytu, a przypadku utraty dziecka lub niezaspokojonego marzenia o dziecku - z nowotworem macicy. Te przykady pokazuj, jakie skutki moe nie za sob brak lub utrata matki czy ojca, lub innych osb wanych w dziecistwie i wieku dorosym, i jakie zapobiegajce oraz uzdrawiajce znaczenie moe mie w takich przypadkach krtkotrwaa terapia ustawiania rodzin. Wiele osb musiao przej w swoim dziecistwie ze dowiadczenia przerwanej wizi". To znaczy, e wana osoba w yciu, jak matka czy ojciec, nagle znikaj z ycia dziecka. Albo w wyniku mierci, albo z powodu rozstania osoba ta jest dla dziecka niedostpna, bd na przykad dziecko z powodu choroby musiao przebywa w szpitalu i rodzice nie mogli go odwiedza. Dziecko przeywa straszliwe opuszczenie w wanym dla ycia zwizku. Czsto rwnie w yciu dorosym nie odwaa si na stworzenie nowych zwizkw o duym znaczeniu uczuciowym. W czasie ustawania rodzin mczyzna i kobieta, ktrzy przeyli opisywane zjawisko, zachowuj si wzgldem rodzicw lub innych wanych osb (partnerw) ozible i chodno, czasami z wyrzutami i agresywnie. Czsto udaje si doprowadzi pacjenta do traumatycznej sytuacji z dziecistwa i do czasu tej sytuacji, tak e moe on ponownie przey dziecic mio w zwizku do ojca i matki. To ponowne przeycie pierwotnej mioci prowadzi do wyzdrowienia opisanej przez Grossarth-Maticka struktury stresu i ma skutki profilaktyczne, a w przypadku istniejcych ju chorb - skutki wzmacniajce i uzdrawiajce. Czynniki psychospoeczne, ktre na podstawie bada Grossarth-Maticka warunkuj rwnie powstawanie cikich chorb, s takie same, jak te, ktre w oparciu o dowiadczenia z ustawianiem rodzin prowadziy do chronicznych zaburze i obcie przez pokolenia. Dodatkowo do warunkw sprzyjajcych rozwojowi chorb wedug GrossarthMaticka dochodz, zdaniem Berta Hellingera, inne znaczce czynniki implikujce powstanie przewlekych obcie z zagroeniem rozwoju chorb: -wczesna mier kogo z rodzestwa; -dziecko - rodzestwo urodzone martwe; -dziecko zmare w wyniku poronienia w drugiej poowie ciy; -dziecko usunite w pierwszych trzech miesicach ciy jako obcienie dla rodzicw; -aborcja w drugiej poowie ciy jako obcienie dla caej rodziny; -byli wani partnerzy ma lub ony; -byli wani partnerzy ojca lub matki, ewentualnie dziadkw lub bab; -wczeniejsza mier rodzestwa rodzicw, ewentualnie dziadkw; -ukrywane dzieci z innych wanych zwizkw ma lub ony, rodzicw lub dziadkw; -przestpstwo w rodzinie: mier czonka rodziny w wyniku przestpstwa obecnie lub w przeszoci; -inne przestpstwa obecnie lub w przeszoci; -korzyci w rodzinie w wyniku przestpstwa w przeszoci, na przykad wzbogacenie przez wykorzystywanie robotnikw, przez pozbawienie wasnoci, wypdzenie i mordowanie ydowskich wspobywateli.

56

Rozwaania nr 2
Jak przebiega ustawianie rodzin? Na zakoczenie tej ksiki opisz, jak przebiega kurs ustawiania rodzin. W moich piciodniowych kursach bierze udzia ogem okoo 25 kobiet i mczyzn, ktrzy ustawiaj swoje rodziny, i kilku obserwatorw. Grupa siedzi w duym kole, ktrego wntrze jest scen dla ustawie. W pierwszej godzinie wszyscy si przedstawiaj i wymieniaj istotne sprawy oraz to, co chcieliby osign w te pi dni. Potem zaczyna si pierwsze ustawienie. Osoba z grupy wybiera z uczestnikw reprezentantw rodziny - tej obecnej i tej, z ktrej pochodzi. Z rodziny, z ktrej pochodzi: ojca, matk, rodzestwo i jedn osob jako siebie samego. Czsto wystpuj jeszcze inne osoby, na przykad wczeniej urodzone lub urodzone martwe rodzestwo, byli wani partnerzy rodzicw lub dziadkw, dzieci z wczeniejszych zwizkw, osoby, ktre miay trudny los, na przykad wczeniej urodzone lub urodzone martwe rodzestwo rodzicw lub dziadkw, krewni z cikimi chorobami lub po wypadkach, osoby wyrzucone z rodziny, nieszanowane, np. winiowie lub alkoholicy. W niektrych przypadkach trzeba rwnie wzi pod uwag pradziadkw, np. w wypadku mierci prababki w czasie narodzin jej dziecka lub cikich przestpstw jak morderstwo. Z reguy wystarcz informacje pochodzce z trzech pokole. Przy ustawianiu wspczesnej rodziny wani s: pacjent, ktry ustawia, partner lub partnerka, wsplne dzieci, byli lub obecni inni wani partnerzy, dzieci z innych zwizkw, rwnie te wczeniej zmare lub urodzone martwe. Po takim wyborze wszystkich reprezentantw pacjent bierze kadego za rk lub rami i prowadzi go do miejsca odpowiadajcego jego wewntrznemu obrazowi. Reprezentanci s ustawiani jeden po drugim, a wszyscy znajd swoje miejsce. Po tym pacjent siada, a terapeuta podchodzi po chwili do kadego i pyta, jak si czuje na tym miejscu. Odpowiedzi zawieraj wane informacje o ustawianej rodzinie, zwizkach czonkw rodziny i daj czsto wskazwki dotyczce cikich losw i powika. Przypomn, co Bert Hellinger mwi na ten temat: Gdy ustawiam jak rodzin, poszczeglne osoby biorce udzia w ustawieniu czuj dokadnie, co si dzieje w rodzinie, chocia prawdziwi czonkowie s daleko std. Porzdek tej rodziny odzwierciedla si w tym ustawieniu. Przez ustawienie mam nagle dojcie do rzeczywistoci zamknitej w myleniu. Na wiato wychodzi co, co do tej pory byo zamknite. Wtedy mog to wyprbowa, czy istnieje jakie rozwizanie. Ale to, jak rzeczywista rodzina obecna jest w tym ustawieniu, tak rwnie rozwizanie przedstawionej rodziny dziaa na prawdziw rodzin - nawet, jeli oni nic o tym nie wiedz". Terapeuta zmienia ustawienie po tych pierwszych pytaniach, aby znale rozwizanie, dziki ktremu wszyscy nalecy do rodziny, rwnie ci, ktrym odmwiono przynalenoci - mogliby znale dobre miejsce i uznanie. Ta droga do rozwizania nastpuje w kilku krokach, midzy ktrymi reprezentanci s wiele razy pytani o miejsce i przeycia. Gdy rozwizanie zostanie osignite, przychodzi osoba, ktra ustawia rodzin i ustawia si w swoim miejscu w rodzinie w uporzdkowanej caoci z jej uzdrawiajc si. Z reguy nastpuj krtkie dialogi midzy osob ustawiajc swoj rodzin i kilkoma przedstawicielami czonkw rodziny. Te rozmowy prowadzi terapeuta. Ustawianie trwa ok. 20 do 30 minut. Gdy wszyscy siedz ponownie w krgu, istnieje moliwo zadawania pyta i wyraania opinii na temat obserwacji. Ustawienia maj miejsce jedno po drugim, z przerwami, krtkimi rozmowami midzy czonkami grupy i terapeutami oraz historiami wplatanymi przez terapeut odpowiednio do poruszanego tematu. Niektrzy uczestnicy seminarium chcieliby zaplanowa takie ustawienie w wyobrani. Nie jest to moliwe, ustawienie nie odbywa si w mylach czy w wyobrani, lecz w zbiorowym dziaaniu w trakcie ustawienia. Seans terapeutyczny przebiega z reguy od godziny 9 do 12 i od godziny 15 do 18. Poza tym uczestnicy maj czas wolny.

Komu pomaga ustawianie rodziny? Ustawianie rodziny pomaga kobietom i mczyznom, - ktrzy mimo mioci maj trudnoci we wsplnym yciu w przyjani, partnerstwie i maestwie; - ktrzy yj sami, cho chc stworzy zwizek; - ktrzy maj zamiar zakoczy zwizek i wyjani obciajce uwikania; - ktrych zwizki obecnie i w przeszoci byy obciajce i pene problemw mimo najlepszych chci w ich tworzeniu; - ktrzy potrzebuj oczyszczenia i pomocy w cikich zaburzeniach, chorobach psychicznych lub organicznych, jak nag, depresja, myli samobjcze czy nowotwr; - ktrzy chc rozwiza konflikty zawodowe; - ktrzy chc si zawodowo rozwija. Dobre siy uporzdkowanej caoci rodziny bd skuteczne natychmiast i pniej z biegiem czasu: zwizek z rodzicami przeywamy na nowo, moemy wzi ich jako rdo naszego ycia i jestemy poczeni z nimi we wdzicznoci i mioci, i wolni od wyrzutw, ktre im robilimy. To dowiadczenie wyzwala nas w naszym wasnym yciu. Stosunki midzy partnerami, rodzicami i dziemi staj si wolne od penych cierpienia uwika i zwizkw z ludmi, ktrzy mieli trudne losy lub zostali wykluczeni z rodziny. Zwizek z kim moe sta si teraz czuy i wzmacniajcy: wszyscy, ktrzy do niego nale, maj w nim swoje miejsce. Dziki temu natychmiast wzrasta sia oraz rado ycia. Moemy si tak odda yciu w jego peni i ksztatowa go, moemy rwnie to, co byo trudne przyj jako cz naszego ycia. Jeli mamy za sob traumatyczne przeycie lub uczestniczylimy w trudnych zdarzeniach, moemy uzna i zrozumie wasne oraz obce powikania i identyfikacje, e to, co ze wida w uwikanej mioci. W ustawieniach znajdujemy czsto miejsce zwizkw mioci, w ktrych moemy wiele zrozumie, rozwiza i zmieni. Mczyni i kobiety, ktrzy yj samodzielnie i chcieliby stworzy zwizek, rozpoznaj dziki ustawieniu swoje powizanie i poznaj moliwo wyjcia z dawnych powika oraz realizacji yciowych celw. Gdy rodzice ustawiaj swoj rodzin z maymi lub duymi dziemi, ma to bezporedni dobry wpyw na zachowanie dzieci i stosunki w rodzinie. W przypadku cikich chorb fizycznych lub psychicznych moemy czasami rozpozna zwizki z trudnymi losami innych osb w rodzinie, co ma wzmacniajcy wpyw na uzdrawiajce siy organizmu. Konflikty zawodowe i trudnoci maj czsto zwizek z obciajcymi uwikaniami w rodzinie, tak e ustawienia maj dobry wpyw na sytuacj zawodow.

58

Rozwaania nr 3
Wiedza przez uczestnictwo Dziki praktyce ustawiania rodzin ujawnia si szczeglna umiejtno czowieka, nieznana do tej pory. My, ludzie, jestemy poczeni wzajemnie niewiadomie na kilku paszczyznach i posiadamy wiedz, ktra pojawia si w okrelonych sytuacjach wiadomoci, np. przy ustawianiu rodzin. Wida tutaj, e obce osoby podstawione w miejsce czonkw rodziny posiadaj w ustawieniu znajomo relacji i uczu panujcych w rodzinie, chocia przedtem nikt im o tym nie mwi. Ta niezwyka umiejtno jest wykorzystywana terapeutycznie w czasie ustawiania rodzin, gdy na wiato dzienne wychodz trudne, stamszone losy czonkw rodziny z trzech do czterech pokole, i s oni zintegrowani we wsplnocie yjcej rodziny. Dziki temu, e wykluczonym do tej pory z rodziny osobom daje si prawo przynalenoci, powstaje natychmiast lub z biegiem czasu silny przyrost siy i ywotnoci poszczeglnych osb i caej rodziny. W ten sposb istotnie poprawia si sytuacja wyjciowa dla ycia w peni. Osobisty rozwj od stworzenia do dnia obecnego jest drug znaczc stron naszego ycia. Dobry, wczesny zwizek rodzicw i dzieci, bezpieczne wzrastanie w rodzinie, wparcie si duchowych i fizycznych w przedszkolu, w szkole, w czasie ksztacenia lub brak opieki i wsparcia s wydarzeniami, ktre rwnie maj albo pozytywny, albo negatywny wpyw na ycie. W tym zakresie wasnego ycia istnieje wiele moliwoci samopomocy i pomocy wiadczonej przez innych, na przykad ksiki, poradnie, grupy samopomocowe i terapie. Zdolno do budowy silnych i zdrowych zwizkw partnerskich i rodzinnych wyprowadza nas z dziecistwa w wiat dorosych. Powodzenie i rozwj w wiecie par, rodziny, zada zawodowych i spoecznych zaley w istotny sposb od naszej zdolnoci wyraania si i przeywania, rozpoznawania i akceptacji siebie oraz partnera. Tej zdolnoci otwartego dialogu moemy si nauczy.

Z okadki

W ksice tej zostay przedstawione gwne myli Berta Hellingera, twrcy metody konstelacji rodzinnych, i wykorzystane w kontekcie ksztatowania wizi partnerskich. Chodzi o porzdek mioci" pomidzy partnerami, o partnersk siln struktur", a wic o zasadnicze warunki, dziki ktrym zwizek midzy kobiet i mczyzn jest udany. Mio bowiem to co wicej ni tylko uczucie: aby moga si rozwija, musi ksztatowa si w odpowiednich, dobrych relacjach i by oparta na wewntrznych postawach. Autor - psychoanalityk z dugoletni praktyk w terapii systemowej par i rodzin - poprzez liczne przykady uwraliwia czytelnikw na szczeglne warunki otoczenia, w jakim przebywaj, w jakich przyszli na wiat i w jakich si wychowali. Przy czym wskazujc na gbokie zalenoci midzy tymi czynnikami, podkrela ich znaczenie dla teraniejszego ycia i uczy, jak spord rozmaitych rodzinnych powiza, rnorodnych regu gry" i porzdkw mioci" przej to, co najlepsze, by zwizek partnerski by trway i szczliwy. Ksika Otto Brinka to oryginalny, miao podejmujcy take tematy tabu poradnik w sprawach partnerstwa.

Tumaczenie tekstu Ewa Pstra-Kolodziej Redakcja i korekta Justyna ukowska Redakcja techniczna Artur Czerwiec Projekt okadki Justyna Kulaga-Wytrych Tytu oryginau: Spielregeln der Partnerschaft Systemische Lsungen nach Bert Hellinger Copyright Verlag Herder Freiburg im Breisgau 2001 Copyright for the Polish edition by Wydawnictwo JEDNO, Kielce 2004 ISBN 83-7224-824-9 Wydawnictwo JEDNO 25-013 Kielce, ul. Jana Pawa II nr 4 Redakcja: te. (0-41) 368-11-10 Dzia sprzeday: te. (0-41) 344-98-63 wwwjednosc.com.pl e-mail: jednosc@jednosc.com.pl Drukarnia im. A. Ptawskiego www.dap.pl