GRAEVINSKO - ARHITEKTONSKI FAKULTET Katedra za metalne i drvene konstrukcije

Kolegij: OSNOVE METALNIH KONSTRUKCIJA

VIII. OTPORNOST POPRENIH PRESJEKA I KONSTRUKCIJSKIH ELEMENATA DIMENZIONIRANJE

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

OPENITO
Odreivanje sigurnosti konstrukcije svodi se na zadovoljenje uvjeta graninih stanja u konstrukciji. Granina stanja kod konstrukcija su: - krajnje granino stanje, - granino stanje uporabivosti. Krajnje granino stanje definirano je: - gubitkom ravnotee dijela konstrukcije ili pak cijele konstrukcije kao krutog tijela, - otkazivanjem elementa lomom u jednom kritinom presjeku kod statiki odreenih sustava, odnosno u vie kritinih presjeka, stvaranjem plastinih zglobova te dovoenjem sustava do kinematskog lanca kod statiki neodreenih sustava, - instabilitetetom elemenata poput izvijanja i bonog izvijanja, - umaranjem materijala, - dinamikim instabilitetom, - korozijom. Granino stanje uporabivosti oituje se preko: - prekomjernih deformacija i progiba konstrukcije, - oscilacija, - lokalnih oteenja konstrukcije. 2

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

OPENITO
Dokaz sigurnosti na razini I glasi:

Sd < Rd
Postupak odabiranja dimenzija elemenata konstrukcije kojim se dokazuje da je Sd raunsko djelovanje izraeno kao rezna sila manja ili jednaka od Rd raunskoj otpornosti izraenoj kao rezna sila, zove se dimenzioniranje. Dimenzioniranje se moe provesti na razini poprenog presjeka, konstrukcijskog elementa i konstrukcijskog sustava, kako je prikazano na sljedeoj skici:

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

Sadanji pristup dimenzioniranju elemenata proizaao je iz probabilistkog pristupa problemu sigurnosti, tj. na temelju zakonitosti teorije vjerojatnosti.

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

Probabilistikim pristupom dimenzioniranje elemenata svelo se na operativnoinenjersku razinu I, tj. na postupak pomou parcijalnih koeficijenata sigurnosti.

Sd < Rd

S SK

RK R

S, R parcijalni koeficijenti sigurnosti

Uvoenje parcijalnih koeficijenata sigurnosti omoguilo je: ujednaavanje sigurnosti za razliite kombinacije konstrukcija i materijala, odreivanje koeficijenata sigurnosti za nove tipove konstrukcija s obzirom na materijal ili sustav, izbjegavanje potekoa kod prijelaza iz jednog materijala u drugi, postizanja zahtijevanih stupnjeva sigurnosti za razliita granina stanja.
5

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

KONSTRUKCIJSKA SVOJSTVA ELEMENATA

Bitna svojstva elemenata su: vrstoa, krutost, sposobnost deformacije. Ukoliko je dominantno savijanje, ova 3 navedena svojstva mogu se prikazati s 3 parametra na sljedeem dijagramu:

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

Prema suvremenoj regulativi (EUROCODE 3) popreni presjeci svrstavaju se, obzirom na odnos moment M sposobnost rotacije u etiri klase:

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

Klase poprenih presjeka elemenata elinih konstrukcija prikazane su na sljedeoj skici:

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

KLASIFIKACIJA POPRENIH PRESJEKA

Za odreivanje otpornosti poprenih presjeka prema KRAJNJEM GRANINOM STANJU KGS na raspolaganju su 3 postupka prikazana u tablici:

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

10

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

11

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

Popreni presjek se svrstava u odgovarajuu klasu, odnosno klasificira, prema najnepovoljnijoj klasi nekog elementa poprenog presjeka izloenog tlaku i/ili savijanju. Oznake dimenzija presjeka na temelju kojih se provodi klasifikacija presjeka prikazani su na skici:

12

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

GRANINO STANJE UPORABIVOSTI - GSU

Pojedini elementi konstrukcije, kao i konstrukcija u cjelini, trebaju zadovoljiti zahtjeve uporabivosti za projektiranu trajnost. Projektirana trajnost je sposobnost konstrukcije da zadri predvieni stupanj sigurnosti i kriterije uporabivosti tijekom predvienog vijeka trajanja. Za granino stanje uporabivosti potrebno je dokazati: vertikalnu deformabilnost elemenata, horizontalni pomak nosivog sustava, vibracije meukatne konstrukcije.

13

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

Vertikalna deformabilnost elemenata

14

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

Horizontalni pomak nosivog sustava

15

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

Vibracije meukatne konstrukcije

16

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

KRAJNJE GRANINO STANJE - KGS

Otpornost poprenog presjeka:

Rd =

Rk M

Parcijalni faktori sigurnosti za otpornost poprenih presjeka:

17

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

Krajnje granino stanje KGS ispituje se za sljedee elemente i sustave: - Vlani elementi: - Tlani elementi: - otpornost poprenog presjeka - otpornost poprenog presjeka - otpornost elementa na izvijanje - otpornost poprenog presjeka M, V - otpornost popr. presjeka za interakciju M, V - otpornost elementa na bono izvijanje - otpornost hrpta na izboavanje - otpornost na inducirano izvijanje pojasa - otpornost na lokalnu stabilnost hrpta

- Elementi izloeni savijanju:

18

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

- Elementi izloeni savijanju i uzdunoj sili (ekscentrini tlak ili vlak): - otpornost poprenog presjeka M, V, N - otpornost poprenog presjeka za interakciju M, V, N - otpornost elementa na izvijanje - N - otpornost elementa na bono izvijanje - M - otpornost hrpta na izboavanje - otpornost na inducirano izvijanje pojasa - otpornost na lokalnu stabilnost hrpta - otpornost elementa za interakciju M, N

19

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

- Okvirni sustav:

- otpornost poprenog presjeka - otpornost elemenata - otpornost spojeva - stabilnost - statika ravnotea - zakovani spojevi - vijani spojevi - zavareni spojevi

- Spojevi:

- Umor materijala - Statika ravnotea (prevrtanje) - Torzija - Limeni nosai

20

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

GRANINA OTPORNOST POPRENOG PRESJEKA

Moment potpune plastinosti poprenog presjeka:

Plastini moment otpora poprenog presjeka jednak je zbroju statikih momenata povrina iznad i ispod nul linije:

1 Wpl = A ( a1 + a 2 ) 2

21

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

Odnos izmeu elastinog momenta nosivosti i plastinog momenta nosivosti:

M pl M el

Wpl Wel

Koeficijenti za razliite oblike poprenih presjeka prikazani su na crteu:

22

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

Postupni nastanak momenta potpune plastinosti:

M pl =Wpl f y
23

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

Uzduna sila potpune plastinosti:

N pl =A f y

24

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

Poprena sila potpune plastinosti:

Vpl =A w

fy 3

Vpl =2 A f

fy 3

25

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

Vrijednosti Mpl, Npl, i Vpl za pojedine poprene presjeke:

26

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

Interakcija M i N (savijanje i uzduna sila):

27

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

Interakcija M i N (savijanje i uzduna sila):

28

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

Vlani elementi otpornost presjeka u vlaku:

29

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

Vlani elementi otpornost presjeka u vlaku:

Vlani elementi od valjanih L-profila:

30

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

Faktori redukcije 2 i 3:

31

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

TLANI ELEMENTI OTPORNOST PRESJEKA U TLAKU:

32

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

TLANI ELEMENTI OTPORNOST PRESJEKA U TLAKU:

33

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

TLANI ELEMENTI OTPORNOST PRESJEKA U TLAKU:

34

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

TLANI ELEMENTI OTPORNOST ELEMENTA NA IZVIJANJE

35

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

TLANI ELEMENTI OTPORNOST ELEMENTA NA IZVIJANJE

36

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

TLANI ELEMENTI OTPORNOST ELEMENTA NA IZVIJANJE Prema Eulerovoj teoriji stabilnosti za idealno ravnu os tapa postoji pored ravnog i jedan beskonano bliski, izvijeni ravnoteni poloaj. Do ravanja ravnotee u elastinom podruju dolazi kada tlana sila N dosegne kritinu vrijednost Nki, dok u plastinom podruju pri kritinoj sili Nk.

Uvoenjem geometrijskih i strukturalnih imperfekcija elementa dobiva se nosiva Nkr koja se nalazi ispod idealnih kritinih sila Nki i Nk.
37

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

TLANI ELEMENTI OTPORNOST ELEMENTA NA IZVIJANJE Za proraun elinih konstrukcija koristi se jedan od idealiziranih - dijagrama materijala:

Vrijednosti idealnih kritinih sila Nki i Nk danas se vie ne koriste kod dimenzioniranja za rjeavanje problema stabilnosti elemenata, nego samo kao pomone vrijednosti u rjeavanju problema nosivosti realnih elemenata. Kod realnih elemenata mora se kod dokaza nosivosti raunati s teorijom II. reda uzimajui u obzir geometrijske i strukturalne imperfekcije. 38

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

TLANI ELEMENTI OTPORNOST ELEMENTA NA IZVIJANJE Uvaavajui do sada navedeno moe se zakljuiti da je za poznavanje ponaanja i proraun otpornosti elementa na izvijanje potrebno detaljnije upoznati sljedee pojmove: naine izvijanja elementa, idealna kritina sila izvijanja, realna kritina sila (nosiva sila), vrste ravnotee elemenata, duina izvijanja, teorija II. reda, dimenzioniranje elemenata pri izvijanju, imperfekcije.

39

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

TLANI ELEMENTI OPENITO O STABILNOSTI TAPOVA Izvijanje ili stabilnost elementa predstavlja otkazivanje nosivosti (instabilititet) koje je uzrokovano djelovanjem tlanih sila s ili bez poprenog optereenja, a manifestira se savijanjem tapa s ili bez zakretanja oko njegove uzdune osi. Naini instabiliteta: izvijanje savijanjem, izvijanje savijanjem i torzijom.

40

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

TLANI ELEMENTI OPENITO O STABILNOSTI TAPOVA Posebni sluajevi izvijanja savijanjem i torzijom ine: bono izvijanje izvijanje savijanjem i torzijom bez uzdune sile, izvijanje torzijom zakretanje tapa oko njegove uzdune osi (savijanje se moe zanemariti).

41

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

TLANI ELEMENTI POJAM DUINE IZVIJANJA: Duina izvijanja elementa predstavlja razmak toaka infleksije elastine linije u trenutku kada je dosegnuta Eulerova kritina sila izvijanja Nki. Osnovni Euler-ovi sluajevi duina izvijanja:

42

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

TLANI ELEMENTI OTPORNOST ELEMENTA U TLAKU:

43

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

TLANI ELEMENTI OTPORNOST ELEMENTA U TLAKU: Eksperimentalnim istraivanjima na realnim elementima dobivene su europske linije izvijanja. Kod raunskog odreivanja nosivih sila uzima se u obzir: zakrivljenje elementa, utjecaj vlastitih napona i utjecaj osipanja granice poputanja na elementu. Europske linije izvijanja (a0, a, b, c, d):

44

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

TLANI ELEMENTI OTPORNOST ELEMENTA U TLAKU:

45

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

TLANI ELEMENTI OTPORNOST ELEMENTA U TLAKU:

46

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

TLANI ELEMENTI OTPORNOST ELEMENTA U TLAKU:

47

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

TLANI ELEMENTI OTPORNOST ELEMENTA U TLAKU:

48

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

TLANI ELEMENTI OTPORNOST ELEMENTA U TLAKU:

49

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

TLANI ELEMENTI OTPORNOST ELEMENTA U TLAKU:

50

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

TLANI ELEMENTI OTPORNOST ELEMENTA U TLAKU:

51

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

TLANI ELEMENTI OTPORNOST ELEMENTA U TLAKU:

52

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

TLANI ELEMENTI OTPORNOST ELEMENTA U TLAKU:

53

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

TLANI ELEMENTI OTPORNOST ELEMENTA U TLAKU:

54

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

TLANI ELEMENTI OTPORNOST ELEMENTA U TLAKU:

55

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

ELEMENTI IZLOENI SAVIJANJU: Dokaz nosivosti elementa izloenog savijanju:

M sd M c.Rd
gdje je: Msd raunski moment savijanja Mc.Rd raunska otpornost poprenog presjeka

56

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

ELEMENTI IZLOENI SAVIJANJU:

- neto povrina poprenog presjeka

Kod odreivanja neto povrine poprenog presjeka oslabljenja od rupa u vlanoj zoni nije potrebno uzeti u obzir ako je zadovoljen uvjet:

57

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

ELEMENTI IZLOENI SAVIJANJU: Bono izvijanje nosaa: Problem bonog izvijanja nosaa raunski se promatra kao izvijanje izraeno savijanjem i torzijom bez uzdune sile.

Do instabiliteta dolazi uslijed djelovanja tlanih naprezanja u jednom od pojaseva I nosaa (otvoreni popreni presjeci torziono mekani popreni presjeci).
58

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

ELEMENTI IZLOENI SAVIJANJU:

gdje je: Mki idealni kritini moment bonog izvijanja Mkr.y krivulja momenta nosivosti uzimajui u obzir elasto-plastino ponaanje materijala, te odgovarajue geometrijske i strukturalne imperfekcije

59

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

ELEMENTI IZLOENI SAVIJANJU: Izraz za Mki openito glasi :

60

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

ELEMENTI IZLOENI SAVIJANJU:

61

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

ELEMENTI IZLOENI SAVIJANJU: Vrijednosti k, kw:

62

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

ELEMENTI IZLOENI SAVIJANJU: Vrijednosti C1, C2 i C3 za bono nepridrane elemente:

63

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

ELEMENTI IZLOENI SAVIJANJU: Vrijednosti C1, C2 i C3 za bono pridrane elemente:

64

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

ELEMENTI IZLOENI SAVIJANJU:

65

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

ELEMENTI IZLOENI SAVIJANJU:

66

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

ELEMENTI IZLOENI SAVIJANJU:

67

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

ELEMENTI IZLOENI SAVIJANJU: Konstruktivne mjere za spreavanje bonog izvijanja nosaa: a) Izbor prikladnog poprenog presjeka

68

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

ELEMENTI IZLOENI SAVIJANJU: Konstruktivne mjere za spreavanje bonog izvijanja nosaa: b) Pridranje tlanog pojasa

69

VIII. Otpornost poprenih presjeka i konstrukcijskih elemenata - dimenzioniranje

ELEMENTI IZLOENI SAVIJANJU: Konstruktivne mjere za spreavanje bonog izvijanja nosaa: c) Zahvati na leaju

70