Sie sind auf Seite 1von 62

A EXTENSO CULTURAL NOS MUSEUS

Edgar Sssekind de Mendona


Tcnico de Educao

Ministrio da Sade e Educao MUSEU NACIONAL

A EXTENSO CULTURAL NOS MUSEUS


Edgar Sssekind de Mendona
Tcnico de Educao

1946 IM !ENSA NACIONAL !io de "aneiro # $rasi%

&Nossa 'rinci'a% (isso nesta casa )Museu Naciona%*+ ,o-e+ tratar de di.undir e( nosso 'o/o u(a 'arte da0ui%o 0ue e%e 'recisa 'ra /ir a ser o 0ue (erece1 )!o0uete2 into # 3iscurso na sesso co(e(orati/a do Centen4rio do Museu Naciona%*

5O do(6nio das .7ras naturais+ dantes 'rec4rio e escasso+ torna2se 'reocu'ao a8sor/ente+ 'e%a in/esti9ao de%i8erada da ci:ncia; E<'eri(enta2se+ 'or todos os as'ectos+ u(a no/a tcnica de /i/er;1 )Loureno =i%,o # re.4cio a 5Educao 'ara u(a ci/i%i>ao e( (udana1 de ?; @; Ai%'atricB*;

SE!CIN3O 3E !E=DCIO

Criada a Seco de E<tenso Cu%tura% no Museu Naciona% do !io de "aneiro+ 0uis sua diretora+ 3; @ELOISA AL$E!TO TO!!ES+ o%,ar 8ene/o%a(ente 'ara o (eu 'assado de coo'erao 'essoa% e( /4rios e('reendi(entos an4%o9os; 3a6 a 'ro'osta do (eu no(e 'ara a0ue%a Seco+ .eita ao Sr; Ministro da Educao+ 0ue+ 'ara atender2%,e+ re0uisitou2(e ao Ministrio e( 0ue tra8a%,o )Ministrio da A9ricu%tura*+ 'ro(o/endo outrossi(+ 5e<2o..icio1+ a (in,a trans.er:ncia 'ara o cor'o de tcnicos de educao; Entende( as %eis 0ue ta% trans.er:ncia no se 'ode satis.a>er co( t6tu%os e docu(entos s78re ati/idades es'ecia%i>adasE da6 u( concurso de 'ro/as e u(a (ono9ra.ia re9u%a(entarE esta 0ue se /ai %er;

A EFTENSGO CULTU!AL NOS MUSEUS

E3UCAHGO SU LETICA # No 'anora(a educaciona% do $rasi%+ se o conte('%a(os do 'onto de /ista a%teado 'e%as 'ossi8i%idades tcnicas da di/u%9ao cu%tura% e( nossos te('os+ 8e( di(inuta a 4rea ocu'ada 'e%a educao esco%ar+ intencional+ siste(4tica+ co(o a 0ueira( deno(inar+ di%atando ou restrin9indo u( 'ouco seu do(6nio; Mes(o a 8oa no/a estat6stica+ 0ue nos te( tra>idos u%ti(a(ente o Instituto Naciona% de Estudos eda9I9icos+ .a%ando2nos 'e%a /o> autori>ada de LOU!ENHO =IL@O1+ no atenua seno de %e/e a i('resso de 0ue+ no $rasi%+ 'rinci'a%(ente+ a esco%a o caso2e<ceo+ nu( '%ano tota% de educao 'o'u%ar; A 'a%a/ra o.icia% deno(ina supletiva ao con-unto da educao 0ue 'retende su'rir as .a%tas co(etidas 'e%as instituiJes co(uns de ensino e( re%ao a0ue%a 'arte da 'o'u%ao 0ue .re0uentou ou 'oderia ter .re0uentado a esco%a; Ora+ in/ertendo a 'osio dos ter(os+ co%ocando+ co(o %I9ico a 'arte dentro do todo+ o 0ue de/e(os c,a(ar supletiva ser4 a instruo (inistrada dentro da esco%a+ 'ois esta+ si(; K 0ue o a':ndice # no8re a':ndice+ no resta d/ida # do or9anis(o inteiro 0ue a educao da 'o'u%ao toda do 'a6s;;; No $rasi%2'resente+ a9ora 0ue esto .a%ando os n(erosL ta(8( no -u%9a(os ser de 8oa nor(a ter(ino%I9ica re.erir o (aior ao (enos+ continuando a c,a(ar o con-unto (ais /asto de educao extra-escolar+ 'ara c,a(ar educao tout-court+ M 'e0uenina 'arte 'ri/i%e9iada+ a das au%as e dos e<a(es+ 0ue se de/eria desi9nar educao intra-escolar+ 'ara 0ue o ter(o educao+ se( (ais nada+ desi9nasse o todo; EFTENSGO CULTU!AL # K dentro desse a('%o conceito de educao 9enera%i>ada 0ue /a(os considerar a o8ra de e<tenso cu%tura%E desta 0ue ca8e aos (useus 'a'e% insu8stitu6/e% e+ de certo (odo+ 're'onderante(ente+ no sI 'e%as suas caracter6sticas .uncionais co(o 'or direito de anti9uidade;

1 L

LOU!ENHO =IL@ON Tend:ncias da educao 8rasi%eira+ !io+ 194O; M;A; TEIFIEI!A de =!EITASN O 0ue di>e( os n(eros so8re o ensino 'ri(4rio+ !io+ 19P4

3e 'rinc6'io+ te(os 0ue distin9uir entre duas noJes u( tanto e(8ara%,adas 'e%a a(8i9uidade de deno(inao; Co('reende2se 'or extenso cultural: 1;Q* a0ue%a 'oro (aior de u( /erdadeiro con-unto educaciona%+ a 'oro 0ue+ 'or assi( di>er+ so8ra do R(8ito esco%ar )e 0ue (e%,or se deno(inaria difuso cultural se nesse ter(o+ no esti/esse( inc%u6das ta(8( esco%as+ cu-o ensino siste(ati>ada se 0uer -usta(ente destacar do 'rocesso educati/o 0ue esta(os 'retendendo de.inirE ou atividades extra-escolares+ e<'resso 0ue teria o incon/eniente+ -4 'or nIs a'ontado+ de dar i('ortRncia e<a9erada M esco%a no con-unto da tare.a educaciona%* E L;Q* o con-unto das ati/idades su'%e(entares a u(a instituio 0ua%0uer de cu%tura+ esco%a ou no esco%a+ 0ue a articu%a( co( o con-unto co('reendido no caso 1;Q o 0ue a'enas considerando a a%ternati/a esco%a+ costu(a2se deno(inar atividade extra-classe. Ta% a(8i9uidade se re.%ete+ so8retudo+ nas 0uestJes e( 0ue entra e( conta a idade do educando; @a8ituados co(o esto os educadores a 'ensar e( ter(os de esco%a+ su'Je( se('re o adu%to 'resente 0uando se .a%a e( e<tenso cu%tura%+ 'or ser este o .re9ues 0uase e<c%usi/o da educao su'%eti/a+ co( a 0ua% se con.unde o sentido )1;Q* de e<tenso cu%tura%; K+ se( d/ida+ o adu%to a 'reocu'ao (aior e (ais caracter6stica da tare.a a0ui consideradaE tanto (ais a9ora 0uando+ M %u> das conc%usJes .unda(entais de T@O!NS3IAE e sua esco%a+ no se situa (ais o c%i(a< do a'rendi>ado necessaria(ente na in.Rncia ou ado%esc:ncia; !e'orta(os o %eitor ao tra8a%,o 0ue so8re o assunto escre/eu o tcnico de educao ro.; ASC@OAL LEMME TP+ de.inindo 'recisa(ente o 'onto de /ista (oderno so8re to (o(entosa 0uesto; EFENSUO CULTU!AL NOS MUSEUS # Entretanto+ e( re%ao aos (useus+ isto + e( re%ao Ms ati/idades 0ue se so(a( Ms suas+ es'ec6.icas+ de (useus restrito2senso+ a c%iente%a da e<tenso cu%tura% a8ran9e todas as idades; Seria e%ucidati/o u( 0uadro de du'%a entrada+ 'or idade e 'or instituio )ensino siste(4tico e assiste(4tico*+ e( 0ue .i9urasse( co( suas re%aJes de 'ro<i(idade+ as /4rias (oda%idades de ensino %ar9o2senso+ tais co(oN 1* 'ara crianas e ado%escentes e( esco%a+ co( os /4rios ti'os c%4ssicos de ensino 'ri(4rio e secund4rio+ (ais ou (enos es'ecia%i>adosE L* 'ara adu%tos e( esco%a+ desde o ensino e%e(entar de adu%tos Ms e<tensJes uni/ersit4rias+ se( es0uecer as Uni/ersidades o'u%aresE P* 'ara adu%tos+ ado%escentes e crianas se( esco%a+ toda a 'ro.uso de instituiJes (ais ou (enos %i9adas+ ou 'oss6/eis de %i9ar+ M o8ra de educao 9enera%i>ada;

ASCOAL LEMMEN Educao de adu%tos+ Mono9ra.ia 'ara o concurso de tcnico de educao do Ministrio de

educao e sade+ !io+ 19PV

3estinando+ 'or( te('o e es'ao re9u%a(entares ao te(a+ 'or de.inio de%i(itado+de u(a (ono9ra.ia+ a'enas .a>e(os re.er:ncia a se(e%,ante 0uadro de c%assi.icao+ 0ue+ no entanto+ %oca%i>aria o do(6nio da e<tenso cu%tura% nos (useus traando2%,e as articu%aJes e coo'eraJes (ais ou (enos i(ediatas; !e%aJes entre (useu e esco%a # =oca%i>ando esse do(6nio+ considerare(os e( 'ri(eira '%ana as re%aJes Museu2Esco%a+ a 'artir de dois 'ontos anta97nicosE a esco%a e o (useus e( sua conce'o tradiciona%+ 'ara+ aco('an,ando a e/o%uo de a(8as as instituiJes+ arrastadas 'e%o 'ro9resso tcnico 0ue se 'rocessa e( crescente /e%ocidade nos %ti(os dec:nios+ a'ro<i(ar(o2nos de u( 'onto %i(ite de coincid:ncia+ -4 0ue essa e/o%uo das esco%ar e dos (useus /eio o'erando e( (%ti'%as interaJes+ nu( sentido co(u( de a('%a con/er9:ncia de es.oros 'ara a educao 9enera%i>ada+ tanto nas esco%as co(o nos (useus dos nossos dias; 1; A partir da escola # K c%4ssica+ e( (atria de 'eda9o9ia+ a %i8ertao+ cada /e> (ais 'ronunciada e 'roc%a(ada+ do ensino esco%ar de sua anti9a su8ordinao aos interesses e<c%usi/os da c%asse %etradaE a sua ada'tao crescente ao a(8iente socia% (ais ou (enos de(ocrati>ado+ se no no do(6nio 'o%6tico+ 'e%o (enos nesse do(6nio+ to ao 'arecer a'o%6tico+ do ensino+ nas naJes 'ro9ressi/asE a uni.icao do dua%is(o aristocr4tico do 'ensa(ento e do tra8a%,o+ a 'rinci'io es8oada na .Ir(u%a 5c%assici>ao do ensino 'ro.issiona% e 'ro.issiona%i>ao do ensino c%4ssico1+ e+ atua%(ente+ cor'ori.icada e( esco%as co(uns+ esco%a2nica+ onde se a'rende /isando u(a rea%idade 0ue no se'ara ideia conce8ida da idia rea%i>adaE e .ina%(ente+ nesses su'%e(entos das e<tensJes cu%turais+ 0ue ser/e( 'ara con.ir(ar e atestar a co(un,o+ (ais 'ro-etada 0ue e.eti/ada )di9a2se de 'assa9e(*+ da /ida e das au%as; C:de co(o a esco%a se e<teriori>a+ co(o e%a trans8orda do R(8ito restrito das suas sa%as de au%a e+ at (es(o+ de seus 9a8inetes e %a8oratIrios+ 'ara seus (useus+ seus auditIrios+ seus 'ar0ues;;; Wa%9a u(a esca%a ascendente e( se(e%,ante deisteno de /a%ores sociais acu(u%adosN 1;Q*ati/idades e<tra2curricu%ares;;; L;Q* ati/idades e<tra2c%asse;;; P;Q* ati/idades e<tra2esco%ares; A (atria te( sido su.iciente(ente /enti%ada e( 8i8%io9ra.ia recenteE /:2%a2e(os to so(ente -unto a cada caso 'articu%ar; L; A partir do museu # =oi %on9a a ca(in,ada dessa ada'tao crescente de instituiJes+ co(o os (useus+ outrora se9re9ados 'or estreita de.inio de seus 'ro'Isitos cu%turais+ a u(a sociedade reno/ada 'e%a tcnica; 3e %o-as de curiosidades+ou+ 'ara usar a e<'resso (ais .ranca+ de hospitais ou cemitrios de coisas 4+ c,e9ara( a ser+ ou 'retender ser+ a s6ntese o8-eti/a onde se su(aria(+ a 'rinc6'io as (ara/i%,as e raridades+ e de'ois a e<e('%i.icao re'resentati/a da nature>a e sociedade circundantes;

=; C:nancio =i%,oN A educao e seu a'are%,a(ento (oderno+ S; au%o+ ';1LV

Xue 'oder inter'retati/o 'ara esco%,er o 0ue das acu(u%aJes 'assadas+ de/a ser reser/ado 'ara a conte('%ao 'resenteY E 0ue 'oder 0uase di/inatIrio o de (arcar co( o 6ndice da 'erenidade+ a ser/io do .uturo+ este ou a0ue%e as'ecto na a%ucinante 'ro.uso da atua%idadeY 3isse2 o+ na sua .rase i%u(inada de se('re+ An6sio Tei<eira ZN 5trata2se de di.undir a cu%tura ,u(ana+ (as de .a>:2%o co( ins'irao+ enri0uecendo e /ita%i>ando o sa8er do 'assado co( a seduo+ a atrao+ o 6('eto do 'resente;1 Esco%,a2se u( (useu 0ua%0uer de %on9a e<ist:nciaE re'ete2se ne%e a (es(a ,istIria de suas trans.or(aJes sucessi/asE cada .ase corres'onde ao (odo de cada 9erao co('reend:2%o+ tanto /erdadeira o8ser/ao de =rancis Ta[%or 6de 0ue 5cada 9erao se /iu .orada a inter'retar esse ter(o i('reciso # (useu # de acordo co( as e<i9:ncias sociais da 'oca1; A no se dar o caso de u( certa eta'a corres'onder es'eci.ica(ente a u( dado ti'o de (useu+ 0ua%0uer (useu 0ue e/o%ua 'ercorre+ e( %in,as 9erais+ a sucesso se9uinte )re'arar 0ue o critrio da e/o%uo o au(ento de co(unica8i%idade co( o '8%ico+ 0ue se torna cada /e> (enos es'ecia%i>ado*N I* co%eJes e<c%usi/a(ente 'ara uso de iniciadoE II* cursos de a%tos estudos+ ou so8re (atria es'ecia%i>ada+ a 'rinci'io 'ara o 'essoa% do (useu+ de'ois 'ara candidatos ao o.6cio e a%9uns 'oucos interessados+ e+ en.i(+ 'ara u( '8%ico se%eto 'or( indiscri(inadoE III* /u%9ari>ao das 'es0uisas+ resu%tado /itorioso da 'enosa 're9ao de a%9uns 'oucos ino/adores+ ainda (a% /istos 'e%os co%e9as+ 0ue+ e( sua (aioria+ con.unde( /u%9ari>ao co( /u%9aridadeE IC* e( conse0\:ncia de se(e%,ante 'u8%icidade e<terna+ a'arece( os 'e0ueninos sinto(as de 'u8%icidade internaN %etreiros+ inte%i96/eis a todos+ (ostru4rios atraentes+ (ateria% e<'ressi/o+ 0uanto (ais .re0\ente (ais re'resentati/oE co(o 0ue o (useus inter'reta2se a si (es(o 'ara de'ois ser inter'retado 'e%os outros;;;E C* os o8-etos+ se 8e( 0ue con/eniente(ente 'u8%icados+ esto so%tos+ (enta%(ente .a%ando+ da6 a inter/eno do (ateria% co('%e(entar+ 'rinci'a%(ente de nature>a 9r4.ica+ 0ue /e( ocu'ar o seu de/ido %u9ar nas sa%as e (ostru4rios+ uni.icando o (ateria% e<'ostoE CI* est4+ ento+ 're'arado o 'a%co 'ara a 9rande .uno /ita%i>ante dos (useus+ 0ue a 're'onderRncia de suas 'reocu'aJes de ensinoN (as o (useu ainda do ti'o est4tico+ o (ateria% est4 9uardado e( /itrinas .ec,adas+ e 0ue se ac,a .ora de%as+ (as no 0ua% proibido tocar, ainda no .unciona+ no sentido 'rI'rio+ .6sico+ da 'a%a/raE (as -4 se (o/i(enta (enta%(ente ao i('u%so de sua arru(ao es0ue(4tico2.unciona%E 'or outro %ado os (useus /o ter a esco%a+ cede(2%,e+ e('resta(2%,e+ doa(2%,e+ nu( trans8orda(ento '%etIrico+ o seu (ateria% a (ais2 a esco%a o seu 'rinci'a% a9ente de %i9ao co( a /ida %4 de .oraE CII* de'ois+ cria( toda a e<u8erRncia co(unicati/a da e<tenso cu%tura%+ no di9o 0ue dis'ensando as esco%as+ (as e<cedendo2as na o8ra co(u( da educao 9enera%i>adaE CIII* 'or .i( )eta'a no atin9ida 'or tantos;;;*+ no (useu tudo .unciona+ no du'%o sentido .6sico e (enta% da 'a%a/raN e sur9e( os museus dinmicos.
Z 6

Anisio Tei<eiraN Educao 'ara a de(ocracia+ S; au%o+ 19P6+ ';1Z4 =rancis Ta[%orN 5Museu( in a c,an9in9 ]or%d1+ T,e Museu( "ourna%+ /o%; 4O+ Londres+ 19PV

To o'ortuno .oi esse enri0ueci(ento de .uno socia% dos (useus+ so(ado Ms duas .unJes es'ec6.icas+ a de preservar e a de investigar, 0ue rece8eu surto i('re/isto o seu 'rest69io -unto ao '8%ico+ 'e%o contr4rio 0ue se esta8e%eceu entre e%es e a 'oro (ais nu(erosa da 'o'u%ao %oca%; Autoridades insus'eitas+ 'or0ue no 'eda9o9os e si( tcnicos de (useus+ entre as 0uais destaca(os au% M; !ea^+ recon,ece( ser 58astante si9ni.icati/o 0ue a 9rande e<'anso dos (useus1+ na ci/i%i>ao atua%+ 5ten,a coincidido co( a rea%i>ao das suas o8ri9aJes educati/as 'ara co( o 'o/o;1 A 're'onderRncia do .ator educati/o nos (useus c,e9a (es(o a a%ar(ar Car%o E; Cu((in9sV+ 0ue %on9e est4 de 'oder ser acoi(ado de 'assadistaE eis o seu 9rito de a%ar(aN 5Os es'ci(es reais # isto + se( trans(utao 'eda9I9ica # co(ea( a ter cada /e> (enos i('ortRncia+ e a recuar cada /e> (ais 'ara o .undo do 0uadro+ a 'onto de+ e( a%9uns casos e<tre(os+ desa'arecere( 'or co('%etoY Os (ostru4rios torna(2se ce( 'or cento educati/os e 'erde( 0uase tota%(ente o seu car4ter o8-eti/o+ 0ue+ a.ina% de contas+ .oi co(o iniciara( sua /ida;1 T;!; Ada(9+ 'e%o contr4rio+ e<u%ta co( a si9ni.icao socia% desse a('%o a'rendi>ado 'e%o (useu e c,e9a a in0uirir se+ diante da sua ao educati/a (ais desi('edida 0ue a da esco%a+ 5de/e( os (useus se contentar e( su'%e(entar a'enas os intru(entos de educao -4 e<istentes+ ou dec%arar2se u(a instituio inicia% de educao 'o'u%ar;1 No .oi+ 'ois+ e( e<a9ero de turista+ (as e( co(edi(ento de tcnico 0ue o ro.; CenRncio =i%,o1O+ no seu re%atIrio de e<curso aos Estados2Unidos da A(rica+ a.ir(ou 0ue+ nesse 'a6s+ 5te(2 se a i('resso de 0ue os (useus /i/e( a ser/io da educao;1 C,e9ar4 8re/e a 'oca e( 0ue no ter4 ra>o de ser ne( (es(o a distino de intencional dada M educao 'e%a esco%a 'ara di.erenci42%a da .ornecida es'oradica(ente .ora de%aE 8asta+ a'enas+ 0ue os (useus e instituiJes con9:neres d:( e<'resso re9u%a(entar a u(a situao de .ato+ e 'roc%a(e( a sua deciso de a9ir de%i8erada(ente+ intencionalmente+ no 'rocesso educati/o; Nos Estados2Unidos+ (i% e u( re0uisitos de or9ani>ao socia% -4 .ora( conse9uidos no sentido dessa a('%a co('reenso da educao de todos 'or todos os Ir9os e( condiJes de .a>:2 %o; E(8ora no $rasi% e e( outros 'a6ses 0ue+ co(o e%e+ 5no te( sa8ido tirar 'artido das 'ossi8i%idades educati/as1 das 9randes in/enJes (odernas+ ainda se-a 'or de(ais 'atente a de.asa9e( da tcnica e( re%ao a cetas situaJes sociais ou 'o%6ticas 0ue as des/irtua(+ no -u%9a(os 're(aturo destinar (arcada in.%u:ncia M ao co(8inada da esco%a co( os a9ente e<tra2 esco%ares de cu%tura na o8ra da educao naciona%+ a co(ear 'e%o setor da e<tenso cu%tura% nos (useus de (ais 'rI<i(as o'eraJes+ e 0ue esco%,e(os 'ara a nossa docu(entao;
^ V 9 1O

au% M; !eaN 5T,e .uction o. Museu(s1+ roc; O. t,e A(erican Association o. Museu(s+ 191L+ '; ZL Car%o E; Cu((in9sN East is East anda ?est is ?est+ 194O+ '; L6Z T; !; Ada(N T,e Ci/ic Ca%ue o. Museu(s+ Ne] _orB+ 19P^+ '; 1O =; CenRncio =i%,oN 5!e%atIrio de e<curso aos Estados2Unidos1 $o%eti( de Educao 8%ica+ "u%,o de 19PZ+ !io+ ';ZL

=oi (es(o 'or0ue acredita(os nas 'ossi8i%idades ada'tati/as do nosso siste(a esco%ar a u( 'ro9ra(a 9radati/o de di.uso cu%tura%+ ca'a> de .a>er recair ta(8( so8re os nosso 'atr6cios os 8ene.6cios da tcnica a ser/io da educao+ 0ue esco%,e(os se(e%,ante te(a 'ara esta (ono9ra.ia+ a 0ua%+ no 'retendendo tra>er no/idade so8re o assunto+ ne( (es(o encar42%o so8 no/o as'ecto+ /a%e+ entretanto+ 'or u( 'ro9ra(a de ao+ 0ue se sa8e e<e0u6/e% e se es'era estar 'rI<i(o de rea%i>ao; Influn ia Re !"ro a das Es olas e Museus # No te( sido das (ais cordiais a rece'o .eita 'e%as esco%as a esse rec(2c,e9ado no ensino # o (useu2+ es'cie de nouveau riche a 0ue( se o%,a u( tanto de sos%aio; No con9resso da Museu(s Association+ reunido na cidade de Leeds+ e( 19P6+ a 0uesto da 8oa /i>in,ana (ereceu es'ecia% ateno dos con9ressistas+ tendo sido (es(o %anado u( a'e%o aos res'ons4/eis 'e%os e('eci%,os # ,or4rios e 'ro9ra(as e<austi/os # cu%ti/ados 'e%a esco%a e( detri(ento da ao dos (useus e outros Ir9os de 're'arao inte%ectua%E a'e%o 'ara 0ue+ da0ue%a data e( diante+ .osse o (useu considerado sIcio so%id4rio na tare.a educati/a+ e no a'enas # ,onra de e%e dec%ina/a # sIcio 8en.eitor;;; Te(+ assi(+ '%eno ca8i(ento 0ue insista(os no a-usta(ento (aior do con-u9ado Museu2 Esco%a+ enunciando a%9u(as das 'rinci'ais resu%tantes de sua in.%u:ncia rec6'roca; I; Os #useus de$e# % es olaN a* comunicabilidade crescente entre o material exposto e o p blico # resu%tante do conceito essencia% do ensino 'e%a esco%a; Letreiros+ 9r4.icos+ i%ustraJes de todo ti'o+ didatica(ente conce8idos+ tornando acess6/e% M (enta%idade dos o8ser/adores co(uns o 0ue outrora se reser/a/a 'ara uso e<c%usi/o dos es'ecia%istas; 8* ampliao da coleta de exemplares, do raro e maravilhoso para o comum e familiar # a 8oa 'eda9o9ia su8stitui o ru(o 5do concreto 'ara o a8strato1+ 5do si('%es 'ara o co('%e<o1+ 'or esse outroN 5do 'rI<i(o 'ara o distante1+ 5do co(u( 'ara o inco(u(1+ adotando o 'rinc6'io estat6stico da (aior .re0u:ncia da a(ostra+ no ro% dos /a%ores re9ionais+ co(o critrio da re'resentati/idade do e<e('%o; Esse rea%is(o e/itara+ toda/ia+ 0ue se caia no 'rosais(o+ (as no dei<ar4 de o8edecer ao 'receito de ensino reno/ado consu8stanciado nas se9uintes 'a%a/ras 0ue !o0uette2 into escre/eu e( re%ao ao ensino da nature>a11N 5 a ,istIria natura% das (ara/i%,as de/e ceder %u9ar M ,istIria natura% das 8ana%idades1; c* unificao do material pertencente a um mesmo con!unto natural ou social " o 'rinc6'io 'eda9I9ico dos co('%e<os 5re%ati/a(ente totais1+ 0ue .ornece( te(as 'ara os 5'ro-etos1 da esco%a reno/ada; Os (useus+ e( sua (isso de conter u(a concentrao de cu%tura (u%ti.acetada+ ncessita(+ 'ara no a'resentare( .eio 'or de(ais dis'ersi/a+ cuidar da 5coer:ncia1 de suas a(ostras+ natura%(ente es'arsasN uti%i>ar4+ 'ara tanto+ recursos co('%e(entares+ tais co(o 0uadros
11

!o0uette2 intoN 5A ,istIria natura% dos 'e0ueninos;1 A Educao+ !io+ (aio de 19L6+ '; ^69;

sinIticos+ (a'as+ 9r4.icos+ co( 0ue+ res'ecti/a(ente+ a9ru'ar4+ %oca%i>ar4 e articu%ar4 as 'eas e<'ostas+ 0ue de/e( 5.uncionar1 -untasE so8re%e/a a0ui o e('re9o da .oto9ra.ia+ 'ara re'resentao indis'ens4/e% das 'eas ainda ausentes ou i('oss6/eis de e<'or; d* ecologia dominando taxonomia # os (ostru4rios reco('Je(+ e( (iniatura u(a re9io 5a-untando na desorde( natura% os e%e(entos de estudo 0ue o (todo anti9o se'ara/a;1 K o acrsci(o de a(8i:ncia .6sica e socia% a'%ic4/e% a toda es'cie de (useus+ e 0ue corres'onde ao 'rinc6'io did4tico da 59%o8a%i>ao1; ara (e%,or corres'onde Ms 'rerro9ati/as dos dois %ti(os itens+ o Museu de $ir(in9,a( .a> 'receder cada u(a de suas secJes de u(a sa%a+ ou si('%es (ostru4rio+ 0ue+ e( esca%a redu>ida+ 'or( au(entada indicao das re%aJes .uncionais de todo o (ateria% e<'osto+ ser/e( co( o 0ue de 're.4cio e<'%icati/o ao 0ue se /ai 'or(enori>ada(ente conte('%ar; e* renovao dos temas de visitas escolares # 'ara assina%ar as trans.or(aJes 0ue so%idaria(ente se dera( nos te(as de au%as e de /isitas aos (useus+ re'ercutindo no esti0ue do (ateria% e<'osto+ Wrace =; !a(se[1L re9istra u( e<e('%o e<'ressi/oN e( 19OO+ /4rias tur(as rea%i>ara(+ no Americam #useusm of $atural %istor&+ de No/a2_orB+ u( estudo co('arati/o do es0ue%eto dos (a(6.erosE -4 e( 19P^+ entretanto+ u(a tur(a %e/ou a e.eito sucessi/as /isitas+ 'ara + to(ando co(o (oti/o inicia% u( aconteci(ento de 9rande re'ercusso na 'oca # o /Oo dos a/iadores so/iticos 'or so8re o o%o Norte # estudare( a .isio9ra.ia das re9iJes 4rticas e os costu(es dos es0ui(Is; .* psicopedagogia aplicada aos museus # a in.%u:ncia da esco%a so8re os (useus te(+ nesse assunto+ o (aior n(ero de casos; Se %,e so(ar(os os ensina(ento da 'sico%o9ia da 'u8%icidade+ tere(os 0uase todo o .unda(ento 'sico%I9ico e( 0ue se 8aseia( as re%aoes de u( (useu (oderno 'ara co( o seu /ariad6ssi(o '8%ico; Esse 9rau de /ariedade+ -usta(ente+ 0ue te( di.icu%tado conc%uire(2se 'receitos de a'%icao 'r4tica 9enera%i>ada+ %e9iti(ando resu%tados 0ue 'oderia( ser a0ui descritos; O intrincado 'ro8%e(a 0ue constitui a ess:ncia de u( ca'6tu%o de 'eda9o9ia a escre/er2se+ 5a 'eda9o9ia dos (useus1+ 'recisa(ente 'or0ue esta se 'auta nas 'ecu%iaridades de cada ti'o de '8%ico+ 'or sua /e> 'autadas nas 'ecu%iaridades de cada situao %oca%+ est4 a e<i9ir in0uritos e contro%e estat6stico e( 9rande co%,eita de dados+ 'or0uanto+ se( ta% 'er9a(in,o de %e9iti(idade+ no se %,e 'er(itir4 entrada na no8i%iar0uia 'eda9I9ica;;; No 'rescinde de e<'eri:ncia direta+ co%,ida na 'r4tica co( o '8%ico dos (useus+ re%e9uei2o+ 'or isso+ ao ca'6tu%o das su9estJes; &' A Es ola de$e aos #useus( a* documentao ob!etiva intensificada # 'ois a e<'resso do 'ensa(ento nos (useus no 'ro'ria(ente a 'a%a/ra+ seno a coisa+ e<'ressa 'e%a 'a%a/ra+ (as o8ri9atoria(ente 'resente; K a
1L

Wrace =; !a(sa[N Educationa% ?orB in Museu(s o. t,e United State+ Ne] _oBr+ 19PV+ ';^6

retri8uio da co%a8orao e<'%icati/a da esco%a na .eitura dos %etreiros+ 9r4.icos e 9uias de co%eJes; or docu(entao o8-eti/a+ co('reenda2se ta(8( docu(entao 9r4.ica+ re'roduo do o8-eto 'or desen,o ou .oto9ra.ia+ 'ois o de 0ue se trata+ nessa d6/ida da esco%a 'ara co( o (useu+ da su8stituio da noo 'ura(ente /er8a% 'e%a i(a9e( sensoria%+ rea%i>ao %on9a(ente a(adurecida do Or8is icturis de Co((enius;;; C%aro est4 0ue+ sI na aus:ncia do o8-eto rea%+ se 'ede a re'resentao 'e%a i(a9e(+ 'ois esta+ 'or (ais .ie%(ente 0ue se-a re'rodu>ida+ re9istra to so(ente o as'ecto (or.o%I9ico da rea%idade+ no su're a inte9ra%idade o8-eti/a do e<e('%ar+ (or(ente necess4ria se se trata de to(42%o co(o (ateria% de e<'eri:ncia; K noo 'or todos ad(itida+ (as 0ue cu('re %e(8rada; Me%o2Leito1P tratando dos 'ontos essenciais da (etodo%o9ia da @istIria Natura%+ co( a so8riedade do ,o(e( de 'es0uisa+ no ac,ou su'er.%o di>er 0ue 5recon,ece a uti%idade das 8oas .i9uras+ 0uando+ 'or( no ,a-a o8-eto 'ara a de(onstrao;1 Certa /e>+ de8atendo no Instituo de Estudo $rasi%eiros a 'a%estra de CenRncio =i%,o so8re a 5=uno educati/a dos (useus1+ "7natas Serrano14+ seu co('an,eiro de e<a%tao do cine(a educati/o+ rec%a(ou no ter o con.erencista dado ao cine( u( 'a'e% do(inador nas ati/idades cu%turais do (useus+ e+ (ais do 0ue isso+ a ca'acidade de su8stitu62%o /anta-osa(ente;1SI o cine(a1 2 so 'a%a/ras de "7natas Serrano 2 5sI o cine(a reso%/e co('%eta(ente o 'ro8%e(a 0ue os (useus de %on9e esto 'rocurando so%ucionar; O cine(a reso%/e as'ectos do 'ro8%e(a+ 0ue o (useus+ (es(o dinR(icos+ no reso%/e(1; Si(+ a sucesso das .ases todas de u( aconteci(ento+ a si(u%taneidade de todas as 'articu%aridades (or.o%I9icas de u( con-unto sI a .oto9ra.ia ani(ada as re'rodu>E (as o not4/e% de8atedor ,4 de con/ir 0ue+ 'ara o do(6nio e<'eri(enta% da docu(entao o8-eti/a ) e essa a (aior contri8uio did4tica do (useu a da esco%a* se /erdade 0ue o cine(a 9an,a e( /ariedade+ o (useu o so8re'u-a e( inte9ra%idade+ a'an49io da (ateria%idade co( 0ue insu8stitui/e%(ente+ a'resenta as suas a(ostas; Nos 5(useus esco%ares1 ) ti'o de 0ue sI indireta(ente a0ui trata(os* a 'ri(eira caracter6stica -usta(ente essa # a de de/e cada a(ostra ser/ir 'ara a o8ser/ao+ se no e<'eri(entao+ 'or 'arte do a%uno; 8* visuali'ao do ensino # a0ui a .uno dos (useus su8sidiaria de todo o /asto do(6nio da .oto9ra.ia a'%icada+ desde as i%ustraJes .oto(ecRnicas at as 'ro-eJes .i<as e ani(adas; Ainda o ,o(e( (oderno no se deu conta+ e( toda '%enitude+ da re/o%uo (etodo%I9ica e e(ociona% 0uotidiana e aos (o(entos su'eriores e( 0ue .i<a a (I/e% rea%idade 'ara (e%,or con,ec:2%a e (e%,or42%a; Nos do(6nios do ensino+ ento+ a (u%ti'%icao do e<e('%4rio dis'on6/e% 'ara as au%as e 'a%estras .oi si('%es(ente asso(8rosa;1Z U( dos sinto(as (ais e<'ressi/os da .a%ta de incor'orao das 'ro-eJes .i<as e ani(adas ao ensino est4 no es.orare(2se ainda tantos
1P

1Z

C; 3e Me%%o LeitoN Met,odo%o9ia da @istIria Natura%+ S,o%a+ !io de "aneiro+ "aneiro de 19PO+ ';1L 14 "7natas SerranoN 53e8ate so8re a con.er:ncia 5=uno Educati/a dos Museus1+ de =; CenRncio =i%,o; Estudos $rasi%eiros+ !io+ 19P9+ '; 66 @4 re.er:ncias (inuciosas ao (e%,or a'ro/eita(ento did4tico da docu(entao .oto9r4.ica e( tra8a%,o anterior do autor 'u8%icado co( o t6tu%o 5Ensino e Cu%tura1+ Estudos $rasi%eiro+ !io+ (aio2-un,o de 194O+ ';6^Z

'ro.essores 'ara 0ue os a%unos nomeiem e<e('%os+ co(o se /i/:sse(os ainda na era 'r2 .oto9r4.ica+ isto + 0uando a e<i9\idade re%ati/a do docu(ento /isua% torna/a tare.a 'rec6'ua da esco%a o 'rocur42%oE (as a9ora+ 0ue e%e 'ro%i.era na 8ana%idade de Iti(as .oto9ra.ias+ nas i%ustraJes se( conta das re/istas e co(':ndios e nas e<i8iJes cine(ato9r4.icas 0ue inunda( os do(6nios cu%turais 0ue circunda( a esco%a # 0ue a('%ido desi('edida 'ara se e<ercitare( as a8straJes .ecundas+ 'or0ue rica(ente e<e('%i.icadas+ no se a8re Ms 'ossi8i%idades es'irituais do ensinoY Ora+ a 8ene(rita .uno dos (useus+ nesse 'articu%ar+ .oi a de ter a'ro/eitado e siste(ati>ado+ antes da esco%a e e( (uito 'ara e%a+ os recursos inesti(4/eis da /isua%i>ao; c* enri(uecimento da exemplificao # 0uer 'e%o e<e('%ar e<'osto+ 0uer (ediante os recurso 9r4.icos )so8retudo .oto9r4.icos* de 0ue siste(atica(ente se uti%i>a(+ a6 te(os u(a das (aiores contri8uiJes did4ticas dos (useus; Se atentar(os+ ento+ 'ara a /erdadeira ru(inao (enta% co( 0ue a (aioria das nossas esco%as o'era o a'ro/eita(ento da sua 8atida e re8atida %istin,a de e<e('%os+ (irando2os e re(irando2os+ de diante 'ara tr4s e de tr4s 'ara diante+ e Ms /e>es (es(o de ca8ea 'ara 8ai<o nas acro8acias dos testes+ ou e( 0uestion4rios o8-eti/os M (oda de%es+ 'odere(os a0ui%atar da so(a de %ucros 0ue a instruo esco%ar au.erir4 0uando se /ier a8astecer a .arta+ nesse arsena% de e<e('%i.icao reno/ada e a'ro'riada+ 0ue os (useus /o co%,er direta(ente no 'atri(7nio natura% e socia% da '4tria;16 d* sistemati'ao das matrias de ensino # nas esco%as 'ri(4rias 0ue a assist:ncia dos (useus (ais se rea%a+ 'e%a corres'ond:ncia 0ue as 9randes di/isJes de suas (atrias de ensino a'resenta( co( cada 0ua% dos ti'os c%4ssicos de (useuN assi(+ os 0uatro con-untos+ 'ri(ordiais e sucessi/os+ e( torno dos 0uais se a9ru'a( as ati/idades da esco%a 'ri(4ria+ ou se-a(N Nature>a # @o(e( # Tra8a%,o # Sociedade+ re%aciona(2se estreita(ente co( Museu de @istIria Natura%+ Museu de Tecno%o9ia+ ou de Artes e Indstrias+ Museu de $e%as Artes+ Museu de @istIria e Weo9ra.ia; So as 5,u(anidades 'ri(4rias1 na .e%i> e<'resso e('re9ada 'or 3e%9ado de Car/a%,o1^+ a 0ue se se9ue( as 5,u(anidades1 'ro'ria(ente ditas da esco%a secund4ria; Nesta+ 'or(+ a 'redo(inRncia des/irtuadora dos as'ectos .or(ais e con/encionais .oi ta(an,o+ 0ue os 0uatro con-untos aci(a re.eridos sI a (uito custo 'ode( ainda ser distin9uidosE e( torno de%es+ 'or(+ 9ra/ita a 'arte su8stancia% do ensino secund4rio+ ta(8( de/edora+ aos (useus+ da a('%a e<e('%i.icao+ ade0uada a cada 0ua% da0ue%es con-untos; A 'eda9o9ia norte a(ericana+ a 0ue se de/e 'rinci'a%(ente a /ita%i>ao da esco%a conte('orRnea+ ainda (ais a-ustou o con-u9ado Museu2 Esco%a+ co( o esta8e%ecer+ 'ara as ati/idades 84sicas de a(8os+ essa %cida introduo 0ue .oi co('ediada e( duas no/as disci'%inasN )eneral *cience e *ocial *cience. No tradu>i(os os seus no(es 'ara no %e(8rar os des/irtua(entos 0ue o 5es'ecia%is(o1 de uns e o 'edantis(o de outros
16

1^

So8re a reno/ao da e<e('%i.icao esco%ar+ /er do autor 5Testes1+ Estudos $rasi%eiros+ !io+ no/e(8ro2de>e(8ro de 19P9+ ';LPL C; 3e%9ado de Car/a%,oN Socio%o9ia e educao+ 19P4 ';61

%,es introdu>ira( e( nossos (eio esco%ares+ tornando2as du'%icatas e<tra/a9antes nos curr6cu%os+ e 'ri/ando os educandos da sua instruti/a ade0uao M /ida 0uotidiana+ co( o 0ue+ no a(8iente educati/o norte2a(ericano+ as duas iniciaJes cient6.icas+ .ecunda(ente co(8inadas+ do ta(an,o cun,o de natura%idade aos ensina(entos tanto das esco%as co(o dos (useus; e+ mtodo hist,rico no ensino " a contri8uio dos (useus+ a0ui co(o nos outros itens+ no .oi ne( direta ne( iso%adaN .oi o critrio e/o%ucionista+ co( 'ro.undas ra6>es no ensino e na .i%oso.ia (oderna )ins'irados da 'sico%o9ia 9entica 0ue daria 8ases cient6.icas M 'eda9o9ia reno/ada*+ 0ue ditou a necessidade did4tica de considerar+ no ensino de u(a noo 0ua%0uer+ as eta'as anteriores 'e%as 0uais a co('reenso ,u(ana transitou 'ara atin9ir M0ue%a noo+ si('%es eta'a conte('orRnea de u(a ca(in,ada 0ue ainda continua; A .or(a tradiciona% de co('reender os (useus # co(o o re.9io das coisas 0ue so8rara( ao .%u<o e re.%u<o dos te('os # u(a 'ro/a de 0ue o critrio ,istIrico+ 0ue entra e( sua de.inio+ te( sido .unda(enta% e( suas ati/idades+ inc%usi/e as (ais recentes+ no setor da e<tenso cu%tura%; In.%ua o (ais 'oss6/e% no a'rendi>ado esco%ar de todos os 9rausE desde o 'ri(4rio+ 'ara o 0ua% .ornece o rico ca8eda% das ci/i%i>aJes 'ri(iti/asE 'assando 'e%o secund4rio+ cu-os co(':ndios se (oderni>a( co( a inter'retao 9radati/a da e/o%uo das in/enJes e desco8ertasE at o 9rau su'erior+ onde a in/esti9ao e a 'rI'ria criao cient6.ica esto a e<i9ir o res'eito 'e%o (todo ,istIrico+ entre nIs 'roc%a(ado+ e( 8e%o ca'itu%o da sua -ulgari'ao do *aber+ 'or Mi9ue% OsIrio de A%(eida1V e 0ue (ereceu de ?; Ost]a%d19 a con.isso de ,a/er sido 5o (ais 'ositi/o esti(u%ante 0ue a9iu so8re a sua carreira;1 .*cultura primitiva e popular integrada no ensino " =ernando de A>e/edoLO+ co( -usta ra>o+ or9u%,a/a2se de ,a/er+ e( sua !e.or(a do Ensino no 3istrito =edera%+ consa9rado a 'r4tica desse 'rinc6'io da esco%a no/aN o cu%to das artes 'o'u%ares; An6sio Tei<eira 'oderia 9a8ar2se+ se(e%,ante(ente+ de ,a/er siste(ati>ado na esco%a o res'eito 'e%as danas e (sicas 'o'u%ares+ co(o e%e(entos ca'a>es de .i<ar a educao nas ca(adas 'ro.undas da 'si0u: naciona%; A etno9ra.ia+ ser/indo a esse idea% da esco%a 'ro9ressi/a to(ou (es(o nos (useus estran9eiros (ais a'arentados co( a esco%a da deno(inao (ais .a(i%iar+ (ais e<'ansi/a+ de fol.sculture. Na Escandin4/ia assu(ira( os (useus re9ionais a co(unicati/a .eio de (useus ao ar %i/re+ o 0ue %,es consente esta8e%ecer co(un,o 'er(anente das c%asses cu%tas co( a /ida do 'o/o+ restitu6da 'or inteiro e( 'e0uenas /i%as e<'ostas a o8ser/ao estudiosa at co( seus ,a8itantes tra8a%,ando;;;Essa docu(entao /i/a se 'ro%on9a 'e%as esco%as re9ionais+ onde as ati/idades %ocais+ a (aneira dos (useus+ constitue( centro de interesse e de ca('an,a 'e%a asceno das c%asses 'o'u%ares; A criao de (useus esco%ares a 0ue o (useu e('resta ou cede (ateria% de e<'osio ou # o
1V 19 LO

Mi9ue% OsIrio de A%(eida N Cu%9ari>ao do Sa8er+ 19P1 ';1VP ?i%,e%( Ost]%adN Les 9rand ,o((es+ traduo .rancesa+ 191L ';V =ernando de A>e/edoN No/os ca(in,os e no/os .ins 19P1+ ';199

0ue (ais aconse%,4/e% do 'onto de /ista 'eda9I9ico # a 0ue assiste tecnica(ente+ ensinando a co%ecionar e e<i8ir o (ateria% co%,ido 'e%o a%unoN a co%a8orao co( as ati/idades e<tra2esco%ares so8retudo 'ro'orcionando ca('o de ati/idade or9ani>ado 'ara as e<cursJesE o est6(u%o 'ara a .or(ao de associaJes esco%ares+ 0ue no sI 'ro(o/ero /isitas ao (useu+ co(o rea%i>aro reuniJes a 0ue o (useu .ornea te(as e (ateria% consentRneos co( a sua es'ecia%idadeE todas essas so as (oda%idades so8e-a(ente con,ecidas da in.%u:ncia dos (useus so8re as esco%as; Su(ariadas assi(+ no do(6nio da educao siste(4tica as re%aJes Museu2Esco%a+ 'asse(os a u(a r4'ida considerao da outra .ace da educaoE a educao assiste(4tica ou su'%eti/a; AHGO SU LETICA 3O MUSEU 2 1; Na educao esco%ar # No su(4rio 0ue .i>e(os das in.%u:ncias rec6'rocas do (useus e da esco%a+ .4ci% seria distin9uir /4rios e<e('%os dessa ao su'%eti/a; Xuase todos se re.ere( aos 9raus 'ri(4rio e secund4rio co(u( e es'ecia%i>ado; No 'or0ue nesse setor ,a-a (ais o'ortunidades do 0ue no do ensino de 9rau su'eriorE (as 0ue neste+ dois (oti/os contri8ue( 'ara a.rou<ar tais %aos de reci'rocidadeN o 'ri(eiro a.eio de (ono'I%io+ 0ue ainda conser/a( as carreiras c%4ssicas 'ara 0ue di'%o(a( as nossas esco%as su'eriores+ (ono'I%io esse 0ue as se9re9a do con/6/io das de(ais instituiJes do ensino 'ara adu%tos so to (arcada(ente de(ocr4ticas e( outros (eios de cu%tura; 3i9a2se de 'assa9e( 0ue esses res6duos do aristocratis(o 8ac,are%esco se /e( u%ti(a(ente redu>indo entre nIs 'or o8ra desse es'cie de arti9o 91 do ensino su'erior 0ue ad(isso de a%uno %i/res+ ou/intes ou irre9u%ares co(o os 0ueira( c,a(arE atra6da e( 9rande 'arte 'ara estudos es'ecia%i>ados 'e%a ao rea%(ente re'u8%icana dos concursos 'ara car9os '8%icos+ u%ti(a(ente rea%i>ados onde o di'%o(a .a%a (enos a%to do 0ue as 'ro/as+ essa c%iente%a es'ontRnea /e( a8rindo e conso%idando 'e0ueninas 8rec,as na resist:ncia dos cursos su'eriores e( se des(ono'o%i>are(; O se9undo (oti/o 0ue o ensino su'erior (or(ente 0uando se a%o-a e( Uni/ersidades cria autar0uica(ente pro domo sua+ Ir9os de su'%e(entao cu%tura%+ re'resentados 'e%as 5e<tensJes uni/ersit4rias;1 oder6a(os %e(8ra 0ue e( outros 'a6ses as e<tensJes uni/ersit4rias /ita%i>a( as .acu%dades e acade(ias -usta(ente 'or0ue tira( do ensino su'erior a0ue%e car4ter aristocr4tico+ esta8e%ecendo articu%aJes co( toda es'cie de ati/idade cu%tura% direta ou indireta(ente interessada na /ida 'ro.issiona%E a co(ear 'e%o intercR(8io co( os (useus+ a cu-as 'a%estras de /u%9ari>ao .ornece( '8%ico e 'ro.essores; Cursos de a%ta cu%turaE a%9u(as ati/idades sociais e cu%turais 'ro(o/idas 'e%o (enos nas (aiores ca'itais do nosso 'a6s+ 'or associaJes co(o a 8ene(rita 5Casa do Estudante1 e+ e( seus (e%,ores (o(entos 'e%os 5diretIrios1 acad:(icosE o re9i(e de 5se(in4rio1+ e( a%9u(as cadeiras+ co( est6(u%o de iniciati/a indi/idua% 'ara as 'ri(eiras tentati/asE a 'resso crescente da at(os.era tcnica 0ue do(ina a nossa 'oca+ e condensa o a8stratis(o .o.o de /e%,as 8ac,are%icesE 'or outro %ado+ a 9enera%i>ao de cu%tura+ 'ro/ocada 'e%a (es(a tcnica+ co( seus in/entos de di/u%9ao

da 'a%a/ra e da i(a9e( ditando o con.inado R(8ito do 'ro.issiona%is(oE a rica e /i/a> 'ro%i.erao de esco%as es'ecia%i>adas de cursos si('%i.icados ou redu>idos (as 0ue entre9a( o di'%o(ado 4 'rI'ria rea%idade da /ida 'ro.issiona%+ constituindo concorrentes ni/e%adoras das tradicionais esco%as su'eriores # eis+ a%( de outros+ se9uros 6ndices da ada'tao 'ro9ressi/a dos nossos cursos de 9rau su'erior a esse re9i(e de co(un,o inte%ectua% e socia%+ 'ara 0ue con/er9e( os es.oros+ at ento desarticu%ados+ da e<tenso uni/ersit4ria e da e<tenso cu%tura% nos (useus e instituiJes a.ins; or ca8ere( 4 e<tenso uni/ersit4ria .unJes 'ara%e%as 4s da educao su'%eti/a e( re%ao aos cursos su'eriores+ so8ra 'ara os (useus e instituiJes an4%o9as+ terreno a'ro'riado a (uita ao ainda; 3iscri(inar 0uais se-a(+ seria deta%,ar /ariad6ssi(os casos de desa-usta(entos 0ue se situa( na .ai<a de terreno 0ue (edeia entre o ensino uni/ersit4rio e o (undo 'ro.issiona% 'ara 0ue a0ue%e ensino 'ro(ete 're'arar os seus di'%o(ados; Ad(itindo (es(o not4/e% (e%,oria no ensino e<'eri(enta%+ 0ue ine9a/e%(ente se /e( i('%antando e( nossos cursos tcnicos+ ainda assi( ca8eria aos (useus not4/e% .uno su'%eti/a+ co(o re'ositIrios 0ue so de e<e('%os se%ecionados dia a dia no 'rI'rio seio das 'ro.issJesE o 0ue+ e(8ora e( 'e0uen6ssi(a esca%a e( nosso 'a6s+ %,e con.ere .unJes de inter(edi4rio indis'ens4/e% entre o ensino e a 'roduo; At na =rana+ 0ue no 'ri(a 'or se(e%,ante atua%i>ao das tare.as rea%6sticas de seu ensino+ @; Le C,ate%ierL1 se ocu'a detida(ente da 0uesto e .risa a necessidade de con/i/er o a%uno uni/ersit4rio+ ao te('o e( 0ue .re0uenta os cursos+ nu( a(8iente de ci:ncia a'%icada 0ua% o 0ue constitue( as o.icinas+ .48ricas %a8oratIrios+ etc; Os 0uais de/e( 'ossuir u( (useus da es'ecia%idade co(o re'resentante educati/o+ autori>ado e in.or(ado+ 0ue %,es sir/a tanto de 'ro'a9anda co(o de 'rocesso a0uisiti/o de seus (e%,ores o'er4rios; Nestes (useus+ o uni/ersit4rio con-u9ar4 a sua cu%tura+ (arcada(ente a8strata+ ao concretis(o das a'%icaJes+ onde se 'rocessa+ 'ara a sua (enta%idade de .uturo %6der 'ro.issiona%+ o rea9ru'a(ento dos estudos 'arciais da ci:ncia 'ura e( torno desse co('%e<o rea% re'resentado 'e%o 'roduto industria% 0ue te( e( (ira; L; Na educao e<tra2esco%ar # o 'rinci'a% caracter6stico da ao educati/a dos (useus + entretanto+ 'oder ser considerado o Ir9o 'or e<ce%:ncia da educao e<tra2esco%ar; !ene+ e( seu setor de e<tenso cu%tura%+ aos recursos 'rI'rios da %in9ua9e( o8-eti/a+ os recursos e( ascenso (ara/i%,osa+ das in/enJes (odernas+ entre as 0uais so8ressae( o cine(a e o r4dio; K a .onte 'or e<ce%:ncia do 5ensino /isua%i>ado1 ca'a> das (ais r4'idas assi(i%aJes 'or 0ua%0uer ti'o de '8%ico; Co('arti%,a co( a esco%a+ -4 o /i(os+ o trata(ento siste(4tico da educao in.anti%+ e+ adstrito+ co(o ter4 0ue ser 'or (uitos anos ainda+ a no tratar direta(ente co( as 'o'u%aJes rurais+ 0uase todas as crianas ur8anas aca8aro 'or usu.ruir dos seus 8ene.6cios+ co('%e(entares aos da esco%a; E( 8re/e+ 'or0ue o (useu /ai trans.or(ando a sua carranca anti9a e( e<'ressJes de
L1

@; Le C,ate%ier + Science et Industrie+ aris+ 19LZ+ ';LP1

di/ertida co(unica8i%idade+ atrair4 ta(8( a ado%esc:ncia+ cu-a /ontade de auto2instruo+ 0uando no e(8otada 'e%a esco%a+ te( sua satis.ao na concorr:ncia ainda '%ena(ente /itoriosa do cine(a e do %i/re+ e + .ora do $rasi%+ das 'u8%icaJes 'eriIdicas e do r4dio; =ica2%,e+ 'or(+ a (u%tido dos adu%tos 0ue no ti/era(+ ou ti/era( insu.iciente+ a esco%a+ e 0ue # 0uando as suas condiJes de ani(ais 'ensantes ainda resiste( ao 'eso 0ue os c,u(8a M rea%idade econ7(ica de toda ,ora # so os (aiores a(i9os das instituiJes educati/as do 9:nero (useu (oderni>ado 'e%o cine(a e 'e%o r4dio+ retri8uindo+ co( dedicao co(o/edora+ o es.oro do educador2/u%9ari>ador 0ue os sa%/ou na 'en%ti(a ,ora; Te(os a nossa e<'eri:ncia 'essoa%N 0uer nas esco%as noturas do 3istrito =edera% )5"u%io de Casti%,os1+ 5Wona%/es 3ias1+ 5Manue% C6cero1+ 5Orsina da =onseca1*+ 0uer e( '%eno recinto da =eira de A(ostras de 19PZ+ onde+ na ad(inistrao edro Ernesto2 An6sio Tei<eira+ co(enta(os 'ara u( '8%ico desse 9:nero .i%(es instruti/os+ ti/e(os e( contato r4'ido+ 'or( su(a(ente e<'ressi/o+ ocasiJes ines0uec6/eis da nossa /ida de 'ro.essor; Ca8e a0ui ta(8( %e(8rar+ co(o e<'eri:ncia 'essoa%+ a nossa iniciati/a no ta(8( %e(8rar+ co(o e<'eri:ncia 'essoa%+ a nossa iniciati/a no Instituto de Educao do 3istrito =edera%+ 0uando diri9ido 'e%o ro.; Loureno =i%,o onde+ na 0ua%idade de 'ro.essor de Ci:ncias+ 'ro(o/e(os entre as a%unas+ e( ensaio de auto29o/erno+ as deno(inadas 5reuniJes cu%turais1+ de 0ue ,4 (inuciosa re.er:ncia e( Socio%o9ia e Educao de C; 3e%9ado de Car/a%,oLL N a se(ente da educao e<tra2c%asse+ 0ue a6 %ana(os e( (eio siste(4tico de ensino 'ara a c%asse (dia+ e 0ue a6 no criou ra6>es e(8ora /i9orosa(ente 9er(inada+ teria sido+ su'o(os+ (ais 8e( sucedida se %anada no terreno /ir9e( das c%asses 'ro%et4rias;;; No so sI os 'ro.essores do 'o/o 0ue sente( essa rece'ti/idade (aior dos a%uno sui2 9eneris+ 9enu6nos re'resentantes de sua c%asse+ 'ara tudo o 0ue se %,es 'ro'orcione de .a/or4/e% a sua ascenso socia% 'e%a ci:nciaN ta(8( o recon,ece( os tcnicos do tra8a%,o cient6.ico 0uando se 'Je( e( contato co( o (es(o '8%ico+ e( sua (aioria sa6do do 'o/o+ a 0ue se costu(a c,a(ar de a%unos 5de 're'arao irre9u%ar1; Ca%,a o teste(un,o de u( s48io+ isento de senti(enta%is(o+ ?; Ost]a%d+ LP+ 0ue te/e+ 'or /4rias /e>es+ ocasio de se e<ternar so8re esses /a%ores sociais es'ontanea(ente .or(ados+ .i%,os es'rios de u(a 'oca de ace%erada 're'arao 'ro.issiona%+ 'or( .i%,os di%etos de u( ensino ainda a or9ani>ar2se e( (o%des a('%a(ente de(ocr4ticos+ os 0uais+ -usta(ente 'or0ue so assi(+ .or(a o '8%ico (ais t6'ico da educao su'%eti/a 0ue incu(8e aos (useus enca8ear; A 'ro'Isito do (ais c%e8re e o8re dos re'resentantes desse 9ru'o de ,o(ens de .or(ao irre9u%ar # =arada[ # a 0ue( os scu%os FIF e FF de/e( os (aiores 8ene.6cios sI 'or0ue ca%,ou assitir u( dia a u( curso 'o'u%ar %ecionado 'or 3a/[+ .oi 0ue Ost]a%d assi( se e<'ressouN 5Ca8e a9ora inda9ar do 're'aro secund4rio 0ue te/e =arad[+ 'ois nunca cursou esco%a secund4ria re9u%ar e re'resenta o ti'o de ,o(e( 'ara 0ue(+ ,o-e+ na A%e(an,a+ e co(
LL LP

C; 3e%9ado de Car/a%,oN Socio%o9ia e educao+ 19P4 ''; LO^2L1O ?i%,e%( Ost]%adN Les 9rand ,o((es+ traduo .rancesa+ 191L ';91

9rande 're-u6>o da nao+ a /ida se torna 'articu%ar(ente duraE o ti'o de ,o(e( de 're'arao irre9u%ar; Min,a e<'eri:ncia 'essoa% %e/ou2(e a tratar co( es'ecia% carin,o dessa es'cie de estudiosos+ toda /e> 0ue (e .oi dado encontr42%os; As nossas esco%as su'eriores se .ec,a( 'ara os 0ue te( necessidade de a'rende e 0ue no se9uira(+ at o e<a(e .ina%+ a rotina 'rescrita 'ara os 're'aratIriosE essa (ania os 'ri/a+ e+ -unta(ente co( e%es+ o 'o/o a%e(o de u( 8ata%,o de recrutas 0ue certa(ente+ .orneceria 'ro'oro de 9enerais (uito (aior 0ue os a%unos co(uns;1 ara o $rasi%+ ca%cu%ou A.rRnio ei<otoL4 o 're-u6>o 0ue so.re nosso 'atri(7nio cu%tura% co( a e<c%usi/a co%eta de /a%ores nas c%asses 'ri/i%e9iadas da .ortuna+ nu(a conta de 'ro8a8i%idade onde 1O` da 'o'u%ao+ co( 1` de 8e(2dotados+ t:( 0ue su'rir 0uase toda a necessidade inte%ectua% do 'a6s+ 8e( 'recisada de co%,er os 9` de 8e(2dotados 0ue a 're/iso estat6stica nos 9arante ,a/er no resto 0ue no /ai M esco%a;;; No .oi outra a con/ico 0ue ins'irou a !o0uete2 intoLZ as ad(ir4/eis 'a%a/ras 0ue 'ronunciou 'or ocasio do Centen4rio do Museu Naciona%+ e( 191V+ e cu-o .ina% esco%,e(os 'ara e'69ra.e do 'resente tra8a%,oN 5Esco%a 0ue ensina a todos+ esco%a 0ue ensina tudo; Os 'ro.essores do Museu no .a%a( 'ara a%9u(as de>enas de ou/intes a9asa%,ados nu(a sa%aN .a%a( 'ara toda 9ente+ 'ara os 0ue sa8e( e 'ara os 0ue i9nora(;;; aci(a disso+ u( (useu+ e( 'a6s de .or(ao tnica no de.inida+ onde as (assas 'o'u%ares t:( as ad(ir4/eis .acu%dades nati/as e( 9rande 'arte anu%adas 'e%a 8ruta i9norRncia e( 0ue se de8ate(+ de/e ser+ antes de tudo+ casa de ensino+ casa de educao; O (useu A(ericano de @istIria Natura% de Ne] _orB te( esta di/isaN 5=or t,e 'eo'%e+ .or Education+ .or Science1; !e'arai onde a ci:ncia 'ura+ se( .ins 'eda9I9icos+ .oi ai co%ocada+ se( (49ua dos seus cu%tores;;; $ossa principal misso nesta casa, ho!e, tratar de difundir em nosso povo uma parte da(uilo (ue ele precisa para vir a ser o (ue merece;1L6 SU)EST*ES =ase 're'aratIria # No 'recisa(os insistir so8re o car4ter .ra9(ent4rio deste ca'6tu%o; O contr4rio i('%icaria e( a.ir(ar a desnecessidade+ 'ara conso%idar as su9estJes 0ue se se9ue(+ de %on9o e siste(4tico %idar co( os 'ro8%e(as 0ue tais su9estJes co('orta(; Mes(o nos Estados2 Unidos+ T;!; Ada(L^ recon,ece 0ue os (useus se encontra( ainda e( .ase 're'aratIria+ e( '%ena e<'eri(entao e sonda9e(+ a .i( de entrar e( contato e.eti/o co( as necessidades educacionais
L4 LZ

L6 L^

A.rRnio ei<otoN 5 ro9ra((a (ini(o1+ $o%; 3e Educao 8%ica; !io+ -un,o de 19PL+ ';LZ E; !o0uete2 intoN 53iscurso no Centen4rio do Museu Naciona%+1 Ar0ui/os do Museu% Naciona%+ !io+ 191V+ /o%; PL+ ';L^ O 9ri.o nosso; T;!; Ada(N T,e ci/ic Ca%ue o. Museu(s+ Ne] _orB+ 19P^+ ';1O

do seu '8%ico; No es0uea(os 0ue as e<tensJes cu%turais re'resenta( tentati/a de %i9ao entre instituiJes 0ue+ nos (o%des tradicionais+ .or(a/a( 8%ocos conso%idados 'or( es'arsosE o ci(ento 0ue as /eio unir ainda no .or(ou 'e9a;;; E<'eri:ncia de Museus Estran9eiros # Nesse 'articu%ar+ 'ortanto+ .a%ta(2nos os resu%tados estran9eiros+ .a%ta2nos (es(o o %i(ite a atin9ir e( nossa %on9a e a'enas iniciada ca(in,ada naciona%;LV A%i4s+ e( (atria de e<e0\i8i%idade+ atentar (uito 'ara so%uJes e tentati/as estran9eiras no 'assa+ (uitas /e>es+ de (e%ancI%ico au(ento da %ista -4 to %on9a das coisas 0ue no 'ode(os .a>er;;; A Euro'a+ essa ainda nos conso%a co( o e('eos tradicionais 0ue+ no assunto e<tenso cu%tura% dos (useus+ te( 0ue /encerN ne%a+ 'or conse9uinte+ .oi 0ue 're.eri(os co%,er conse%,os+ %endo o 0ue nos .oi 'oss6/e% a res'eito do 0ue rea%i>a( e 'ro-eta( (useus in9%eses+ .ranceses e escandin4/ios+ estes %ti(os 'articu%ar(ente interessantes 'e%a si('%e>a dos recursos 0ue sa8e( a'ro/eitarE e a0ue%es+ de(onstrando u( a'ressado e('en,o e( /encer /4rios e('eci%,os c%4ssicos 'ara aco('an,ar u( tanto o rit(o ace%erado dos seus /e%o>es ir(os de %6n9uaE so8re os .ranceses+ .a%tou2nos docu(entao recenteE no encontra(os (ateria% de in.or(ao su.iciente so8re a It4%ia+ Es'an,a e U;!;S;S; ortu9a%+ rico (anancia% de /ida e arte 'o'u%ar e re9iona%+ (ode%o assi(i%4/e% e( co(un,o secu%ar+ .oi ta(8( (ode%o nosso e( incria e dis'erso de seu docu(ent4rio naciona%; 3os (ara/i%,osos (useus a%e(es+ a no ser os de Muni0ue e 3resda+ /u%9ari>ados e( nossa %iteratura es'ecia%i>ada+ i('ediu2(e estud42%os e o descon,eci(ento da %6n9ua; =ora da Euro'a+ a Ar9entina e o Uru9uai dera(2nos 8ons e<e('%os e( seus museus pedag,gicos/0E o M<ico deu2nos %io de %cido re9iona%is(o+ di9no de citao e( re/istas e 8i8%io9ra.ias norte2 a(ericanas; Xuanto aos Estados Unidos;;;seria citar o scu%o FFI 'ara 0ue(+ co(o nIs+ te( o seu scu%o FF descontado de reacionaris(os;;; Na /erti9e( de suas rea%i>aJes e 'ossi8i%idades e( (atria de educao 9enera%i>ada+ conso%e2se2nos a /ontade de a'%icar se(e%,antes ener9ias ta(8( M nossa 9ente co( o sadio 'ra>er de ad(ir42%os e a con.iante es'erana de 0ue a0ui%o 0ue esse .e%i> 'o/o+ -o/ia% e co(unicati/a(ente /ai rea%i>ando 'ara as (e%,orias do seu (undo+ /ir4 a ser u( dia ta(8( 'ar as (e%,orias de todo o (undo; En0uanto no atina(os co( as %entes de reduo 0ue+ dos (useus norte2a(ericanos+ nos .ornea( i(a9e( 0ue se /en,a .or(ar e( nossa retina+ .icare(os adstritos+ (es(o neste ca'6tu%o de su9estJes+ a 'ro9ra(as (6ni(os 'ara sere( e<e0u6/eis; !e9u%a(entos 0ue se /o (oderni>ando+ ora(entos 0ue+ se e( 0ue irre9u%ar(ente se /o a'ro<i(ando do indis'ens4/e%+
LV

L9

O %i(ite (4<i(o de ZO '49inas dati%o9ra.adas i('osto a esta Mono9ra.ia e a escasse> de te('o # PZ dias+ dos 0ueias LZ .ora( e('re9ados e( consu%ta a %i/ros # no 'er(itira( a e%a8orao de 'e0ueno a'an,ado ,istIrico das rea%i>aJes+ (ais ou (enos siste(ati>ados+ at M 'resente data %e/adas a e.eito 'or (useus '8%icos e 'articu%ares do !io de "aneiro; Ocu'aria( %u9ar destacado as rea%i>aJes de %on9a data de/idas ao /eterano Museu Naciona%+ as 0uais+ no setor da e<tenso cu%tura% 0ue ora nos ocu'a+ cu%(inara( na criao do Ser/io de Assist:ncia ao Ensino+ se9uido da recente insta%ao de u(a Seco de E<tenso Cu%tura%; =ar2se2ia( ta(8( e%o9i4/eis re.er:ncias Ms ati/idades de di/u%9ao cu%tura% de/idas Ms atuais direJes do Museu Naciona% de Ne%as2Artes e Museu @istIrico Naciona%; Orestes Arau-oN E% Museu [ $i8%ioteca eda9o9icos de Monte/ideo+ Monte/ideo+ 191V;

intercR(8ios cu%turais de 8oa /i>in,ana+ e outros .atores (enores -4 'er(ite( 0ue no se-a( utI'icas (uitas intenJes de (e%,oria; Mes(o assi(+ co(o a ad(inistrao dos (useus e de outras instituiJes cu%turais no $rasi% /i/e( se('re 8eirando acan,adas restriJes %e9ais e ora(ent4rias+ en0uanto no 'ossu6re( tais instituiJes o desa.o9o do 'atri(7nio 'rI'rio+ cu('re %e(8rar 0ue as (ediadas 0ue e( se9uida sero su9eridas .ora( de 're.er:ncia a0ue%as 0ue (enos de'ende( de (odi.icaJes nas condiJes re9u%a(entares e ora(ent4rias /i9entes; Au(ento de .re0\:ncia # 1; u8%icidade 'e%a i('rensa # K 0uesto 'ri(ordia%+ essa de .re0u:ncia+ interessando M 'rI'ria di9nidade do (useu; Mar(ente M sua Seco de E<tenso Cu%tura%+ a 0ue( ta(8( incu(8e( .unJes de 'ro'a9anda e 'u8%icidade; E( 'a6ses de adiantada educao '8%ica+ os tcnicos de (useus entende( 0ue+ ne( aos (useus ne( a 0uais0uer outras instituiJes de tra8a%,o socia% incu(8e criar a 'rocura 'e%o '8%ico+ (4<i(e u( '8%ico de adu%tos+ -4 su8entendendo or9ani>ada 'e%a esco%a a 'rocura )8astante .or(a%+ /erdade* 'e%as crianas e ado%escentes; A /erdadeira .uno dos (useus+ di>e( os entendidos+ satis.a>er essa 'rocura se('re e 0uando e%a se a'resente; Nas condiJes do nosso (eio+ se( h1bito de museu, mesmo nas escolas, !ulgamos ser prerrogativa dos museus provocar semelhante procura. Neste+ co(o noutros casos+ a 0ue se re.ere( as nossas su9estJes+ sI tratare(os+ I8/io+ de (edidas 0ue+ ao 0ue nos conste+ no ha!am sido ou este!am em vias de ser postas em reali'ao; Assi(+ a 'u8%icidade 'e%a i('rensa+ r4dio+ cine(a+ etc;+ 0uer e( ca('an,a de 'u8%icidade siste(4tica+ 0uer ocasiona%(ente noticiando so%enidades co(e(orati/as+ con.er:ncias+ cursos+ /isitas de 'ersona%idades de desta0ue+ e<cursJes+ etc;+ .icar4 e<c%u6da de re.er:ncia+ e(8ora '%ena(ente dentro do 'ro9ra(a; Ca8eria+ ta%/e>+ 8re/e re.er:ncia a certas .or(as su9esti/as de 'u8%icidade # concursos+ entre/istas+ in0uritos # ou essa outra+ (arte%ante+ das frases-convites+ 'u8%icadas e( %u9ar certo 'or -ornais %ondrinos+ onde+ e( duas ou tr:s %in,as+ .or(u%a2se u(a 'er9unta+ de interesse 9era% do '8%ico+ so8re a es'ecia%idade do (useu+ e<'%orando+ 0uando 'oss6/e%+ 0uestJes (o(entosas+ e cu-a res'osta sI ser4 dada ao interessado e( /isita e( dia deter(inado ao (useu e diante do o8-eto e<'osto 0ue se re%acione co( o caso; L )uias-convites # Esta8i%i>ando esse ti'o 'assa9eiro de 'er9unta so%ta+ se( sacri.icar2%,e a su9esti/idade+ aconse%,a2se a .eitura de 9uias2con/ites # 'e0uenos .o%,etos+ ou si('%es .o%,as do8radas+ contendo u(a co%eo de 0uestJes a.ins+ co( res'ostas 'ro(etidas nu(a /isita ao (useu+ indicada a 'osio do (ateria% e<'osto e( 0ue tais res'ostas esto contidas; Se+ e( %u9ar do .o%,eto+ .osse o carta>+ co%ocado nas 'ro<i(idades da entrada do (useu+ e # .or(a de 'ro'a9anda (uito aceita # ,ou/esse res'ostas 're(iadas+ ter6a(os 0ue dar as noras de 'recursor ao $aro de 3ru((ond+ o 0ua%+ sa%/o as conse0u:ncias do 5-o9o do 8ic,o1+ (erece e%o9ios 'e%a 8oa iniciati/a de e<'or no 'orto de entrada cada dia+ a%9uns dos 5in0ui%inos1 do seu "ardi( boo%I9ico+ 5e( 'essoa1 ou 5e( e.69ie1+ no 0ue se re/e%ou (estre de 'sico%o9ia da 'ro'a9anda 'ara as coisas da

nature>a; Co( car4ter (ais duradouro+ esses guias-convites 'odero to(ar a .or(a de .asc6cu%os+ .or(ar u(a srie+ deno(inada+ 'or e<e('%oN 5Con,ea o seu Museu1; No 8asta 0ue os (useus 'ertena( ao '8%ico+ 'reciso ta(8( 0ue o '8%ico se d: conta de se(e%,ante direito de 'ro'riedade; Me%,or ainda seria se tais 'u8%icaJes assu(isse( car4ter 'eriIdicoE a re9u%aridade de circu%ao 'ro'orcionaria assinaturas+ ou+ at (es(o+ )no /iesse isso escanda%i>ar os (e%indres de certa co('reenso do o.icia%is(o*+ anncios+ ri9orosa(ente se%ecionados e a.ins co( a es'ecia%idade do (useu; P; 2rgos das extens3es culturais 2 Se o8edecere( a direo esc%arecida+ e a8ran9ere( (ais a('%os ,ori>ontes cu%turais+ aca8aria( 'or tornar2se %e96ti(o Ir9o da e<tenso cu%tura% do res'ecti/o (useu; Mais u( 'asso+ desta /e> (aiorN se-a( o Ir9o co(u( das e<tensJes cu%turais de /4rias instituiJes con9:neres+ contendo a /ariedade de assuntos 0ue suas es'ecia%idades co('ortare(+ (antendo+ entretanto+ a unidade de ser/ire( M causa da educao 'o'u%ar+ no seu (ais a('%o sentido e rea%i>aro e( 'arte o 0ue os 'oderes '8%ico dei<ara( de rea%i>arN o rea'areci(ento da !e/ista Naciona% de Educao+ o nico .ruto do idea%is(o de !o0uete2 into 0ue no c,e9ou a a(adurecer;;; E 0ue+ no entanto+ .oi to rica(ente ser/ido de 8oa sei/a+ 0ue M; c; TEIFEI!A 3E
=!EITAS
PO

+ outro 8rasi%eiro 0ue 8e( sa8e o 0ue son,a+ inc%uiu entre os sete (aiores de/eres de u( 4ublicidade para recm-chegados d Nu(eroso '8%ico de (useus se co('Je de or 0ue no entrar e( entendi(ento co( os editores

'%ano naciona% de educao 'o'u%ar+ 4; rec(2c,e9ados+ do interior e de .ora do 'a6s;

de 9uias de estradas de .erro+ co('an,ias de na/e9ao+ turis(o e E+ 'ara co('ensar os I8ices do o.icia%is(o+ 'or 0ue no a'ro/eitar as 'rerro9ati/as o.iciais e uti%i>ar os 'rI'rios 8i%,etes de 'assa9e(+ entradas de es'et4cu%os+ etc;+ M (aneira da 'ro'a9anda 0ue -4 se .a> 'e%os se%os do correio e Z; 5uncionamento 6 noite 7 8 .unciona(ento dos (useus .ora dos ,or4rios co(uns e 'rinci'a%(ente M noite+ sa8e(o2%o dis'endioso+ (as co(o .u9ir 'or (ais te('o ao indis.ar4/e% co('ro(isso de u( 'ro9ra(a 0ue inc%ui destacada(ente a educao de adu%tos+ e de adu%tos 0ue esto ocu'ados de dia e 6; O raro e o maravilhoso como chamari' d Nesse a. de au(entar a c%iente%a+ -usti.ica2se o recurso ao raro e (ara/i%,oso+ /o%ta ao 'assado 0ue ser4 .ase a'enas introdutIria+ %ou/4/e% ter(o de transio 'ara o 9osto ,a8itua% de u( '8%ico 0ue+ e( sua 9rande (aioria+ no est4 ainda e( condiJes inte%ectuais de co('reender o 'rinc6'io 'eda9I9ico de 0ue o8-eto de (useu de/e ser
PO

M;A; Tei<eira de =reitasN !es'osta a u( in0urito+ e( Educao Su'erior de E; Sousa Ca('os+ 194O+ ';4L6

co(u( 'ara ser re'resentati/o; Xuantos (es(o+ da (inoria dos entendidos+ no 'ensaro+ de si 'ara consi9o+ 0ue (useu+ se( o 'redo(6nio das raridades+ 'ode ser (uito 'eda9I9ico (as (uito 'ouco (useu; ; ; A t6tu%o 'rec4rio+ aceite2se a transi9:ncia N ta(8( nas 8i8%iotecas 'o'u%ares se aconse%,a+ co(o c,a(ari>+ a %iteratura sensaciona%ista+ se( a 0ua% (uita 9ente no ad0uiriria o ,48ito da %eitura+ 0ue de'ois se orientar4 con/eniente(ente; ^; 9ooperao de associa3es culturais d A (etodi>ao da .re0u:ncia+ se9undo o'inio de todos os autores 0ue %i so8re o assunto+ encontra seu (4<i(o coo'erador nas associaJes cu%turais de .ina%idades no es'ecia%i>adas+ onde a ao co(8inada co( os (useus conta co( /isitantes -4 or9ani>ados; Entre nIs+ 'ara nos %i(itar(os a '8%ico de adu%tos e in.or(ao 'essoa%+ %e(8ro os e<e('%os da Associao $rasi%eira de Educao+ Sociedade de A(i9os da Nature>a+ Sociedade de A(i9os de A%8erto Torres+ Associao Crist =e(inina+ ?o(anfs C%u8+ Sociedade $rasi%eira de Cu%tura In9%esa+ 'ara citar a0ue%as 0ue t:( rea%i>ado ou inc%ue( e( seus 'ro9ra(as /isitas siste(4ticas aos nossos (useus; K ca('o 0ue su9eri(os M 'ro'a9anda or9ani>ada das secJes de e<tenso cu%tura% e( 8usca de au(ento de .re0u:ncia; C%aro est4 0ue os (useus 'ode( or9ani>ar seus 'rI'rios c%u8es 'ara essa .ina%idade+ ou associaJes 0ue a inc%ua( e( seus (ais a('%os 'ro9ra(as+ co(o+ 'or e<e('%o+ a Associao de A(i9os do Museu Naciona%+ -4 criada entre nIs+ i(itando iniciati/a an4%o9a de E3!gON3
E!!IE!

no #use d:%istoire $aturelle, de

aris; oder6a(os citar e<e('%os estran9eiros de 0ue+ 'ara /a%ori>ar o t6tu%o de sIcio+ concede(2se2 %,es e aos .i%,os 'ri/i%9ios de /isitas es'eciais E te( sido assunto re'etida(ente tratado e(; reuniJes anuais+ 'or e<e('%o+ da #useums Association, da In9%aterra; Ta% (edida+ 'or(+ di.ici%(ente+ se a'%icaria a (useus do nosso ti'o o.icia%; d 1; A situao do #useu d A to'o9ra.ia acidentada do !io de "aneiro+ (ara/i%,a dos o%,os+ no des'erta a (es(a ad(irao e( (atria de trRnsito; ; ; 3entre os nossos 9randes (useus+ dois esto oti(a(ente situados N o Museu @istIrico Naciona% e o Museu Naciona% de $e%as Artes E se9ue(2se+ e( acessi8i%idade decrescente N o Museu do 3e'arta(ento Naciona% da roduo Minera% )e<2Ser/io Weo%I9ico*+ o Museu Co(ercia%+ o Museu de Anato(ia ato%I9ica do Instituto Os/a%do Cru> e o Museu da Cidade+ sendo este %ti(o u( caso de e<tre(is(o iso%acionista 0ue no conse9ui(os inter'retar; Xuanto ao Museu Naciona%+ na Xuinta da $oa Cista+ as i('on:ncias naturais e tradicionais de 0ue se rodeia e e( 0ue (er9u%,a+ so ra>d 8astante 'ara no %,e su9erir(os (udana; Co(o+ a%( disso+ ocu'a 'osio iso%ada+ 'or( e( centro de 8airro 'o'u%oso d tanto assi( 0ue M; A; TEIFEI!A 3E =!EITAS 'ro-etou nesse %oca% o Instituto de Cu%tura o'u%ar d 'arece2nos 0ue o (e%,or a%/itre a su9erir+ dada a i('ossi8i%idade atua% de ter conduo 'rI'ria+ ser4 a de tentar reso%/er o seu 'ro8%e(a de conduo+ entrando e( entendi(ento co( a co('an,ia concession4ria de 7ni8us 'ara 0ue uha de suas %in,as 'asse 'e%a 'orta do Museu+ (ediante troca de 8ene.6cios 0ue 'ossi8i%ite u(a so%uo+ 0ue constituir4 8o( e<e('%o do 0ue 'ode( as 'rerro9ati/as o.iciais e( co(8inao co( os interesses 'articu%ares; O sacri.6cio inicia% da co('an,ia seria co('ensado 'e%o Museu 'ondo e( ao seus recursos de 'ro'a9anda o.icia% e at de %ou/or '8%ico 'ara u(a e('resa 'articu%ar 0ue+ dessa .or(a+ esti/esse ser/indo M educao naciona%; L; ;ncentivo a doa3es d A acessi8i%idade e o au(ento de .re0u:ncia+ 0ue e%a .aci%ita+ /a%e(
ACESSI$ILI3A3E

ainda co(o -usti.icati/a ).a%ando 'or si sI ou (es(o a%e9ada; ; ;* de doaJes e %e9ados+ 8ase das

rea%i>aJes estran9eiras+ de 0ue+ entre nIs+ a'enas os (useus de 8e%as2artes e de ,istIria ti(ida(ente e raras /e>es to(a( o 9osto; Na aus:ncia de 'essoas ricas 0ue se d:( ao estudo das ci:ncias .6sicas e naturais+ ou 0ue se-a(+ 'e%o (enos+ dotadas de (aior curiosidade 'or e%as+ sI u(a a('%a 'u8%icidade e( torno dos 8ene.6cios sociais dos (useus )e do no(e dos doadores; ; ; *+ a%( da 'ro'a9anda indireta do nu(eroso '8%ico 0ue se %,es de/e crear+ 'odero %e(8rar aos detentores de .ortuna no $rasi% seus co('ro(issos 'ara co( a co%eti/idade; !econ,ece(os 0ue se in.rin9e( (uitas /e>es os 'receitos da siste(4tica distri8uio dos o8-etos e sua conse0uente cata%o9ao nos (useus 0uando se d4 a u(a de suas sa%as ou co%eJes o no(e do doador+ (as+ (es(o assi(+ no dei<a(os de co('reender 0ue se %ance (o de ta% recurso 'ara esti(u%ar doaJes E so+ 'ortanto+ e<e('%os dos (ais co('reens6/eis os do Museu @istIrico Naciona% e Naciona% de $e%as2Artes; ro8%e(a (ais di.6ci%+ todo (useI%o9o o recon,ece+ + e( (atria de o.ertas e doaJes+ o sa8er no aceit42%as; ; ;
INSTALAHiES

d Mas no 8asta con/idar o '8%ico a entrar no (useu e .aci%itar2%,e a /isita E

.ica( .a%tando ainda duas o8ri9aJes de 8oa 'ro'a9anda N anim1-lo a demorar-se e lembrar-lhe (ue deve voltar. So 0uestJes %i9adas ao assunto de insta%aJes; 1; Adaptao do prdio dj Co(o 'rdio+ 'ostas de %ado as nor(as da ar0uitetura .unciona% e e<a9erando as /anta9ens de (onu(enta%idade e tradiciona%is(o+ rea%(ente di9nas de sere( %e/adas e( conta+ 'ode2se di>er 0ue os (useus do !io de "aneiro .ora( re%ati/a(ente 8e( a0uin,oados; O Museu @istIrico Naciona% te( 8oas 'ossi8i%idades de a('%iao E o de $e%as2 Artes e o do 3e'arta(ento da roduo Minera% 'ode( contar co( a 'rI<i(a re(oo 'ara 'rdio 'rI'rio das esco%as co( 0ue atua%(ente coa8ita( E e o Museu Naciona% est4 'resente(ente rece8endo+ 9raas aos es.oros de sua atua% direo+ /u%tosos re'aros 0ue o ada'taro Ms e<i9:ncias de ,4 (uito co('reendidas e rec%a(adas 'ara corres'onder ao 'rest69io 0ue so8re a cu%tura 8rasi%eira e<erce a secu%ar instituio; L; *alas pe(uenas d @4+ u%ti(a(ente+ no 0ue res'eita so8retudo a (useus de ci:ncias+ .orte corrente de o'inio .a/or4/e% M di/iso de 0uase todas as 9randes sa%as e 9a%erias e( co('arti(entos (enores+ onde o es'ao dis'on6/e% au(entado 'or e(8u2ti(ento dos (ostru4rios+ onde a di/ersidade do (ateria% 'ode rece8er (ais es'ecia%i>ada distri8uio e ser e/itada a (onotonia+ (eio Iti(o de cu%tura 'ara os 9er(es dessa /erdadeira doena 0ue a fadiga dos museus. P; $oas instala3es d ara r4'ida re.er:ncia ao 'ro8%e(a das insta%aJes internas+ resu(a(os os conse%,os de u( es'ecia%ista+ A; !; 1*
EN=OL3
P1

a (aioria dos (useus t:( sa%Jes 9randes de(ais E coisas de(ais 'ara se /er E

en.ada( e a8orrece( o /isitante co(u( e .a>e( co( 0ue no re'ita a /isita E


P1

A !; en.o%dN 5 A Modern Museu( o. A''%ied Science1+ T,e Museu(s "ourna%+ 1911+ ';ZO;

L* P* 4* Z* in/ertida;

a i%u(inao in/aria/e%(ente 'ouco satis.atIria E os 'rocessos de e<'osio+ dos (ostru4rios at os %etreiros+ so 'ouco atraentes E (4 /enti%ao e .a%ta de aco(odaJes 'ara descanso E 5as 9a%erias de arte e os (useus a 'orcenta9e( dos o8-etos e<'ostos e dos 9uardados e( esto0ue de reser/a 'recisa ser

so as nicas instituiJes do (undo 0ue 'ressu'Je( 0ue os seus .re0uentadores estuda( e( '&;; ;E

Aconse%,a2se+ 'ortantoN se'arao .unda(enta% do (ateria% do Museu e( duas co%eJesN 1;k* co%eo e<'osta ao '8%ico+ e( a'resentao si('%es+ %I9ica e atraente+ co(o se .osse se('re destinada a '8%ico se( con,eci(entos es'eciais do assunto; CA!LO CUMMINWSPL escre/e (es(o N &co(o se a (dia da idade do '8%ico .osse 1L anos; ; ;& E L;k* co%eJes de reser/as+ or9ani>adas e cata%o9adas 'ara estudo; Isso 0uer di>er N 1* L* P* 4* 'eriIdicas E Z* e<'osiJes es'eciais de /e> e( 0uando; E( nosso (eio+ u( educador 0ue se te( su'erior(ente 'reocu'ado co( os 8ene.6cios 0ue 'ode( tra>er M educao os recursos da tcnica+ =; CENUNCIO =IL@O PP+ assi( sinteti>ou as suas conc%usJes so8re insta%aJes indis'ens4/eis a u( (useu (oderno N 1* L* P* 4* Z* 6* 'ercurso o (ais econI(ico+ de .or(a 0ue se-a 'oss6/e% /er2se tudo o 0ue ,4 se( .a>er '%antas iniciais+ aco('an,adas de 9r4.icos e es0ue(as c%ar6ssi(os e estticos+ roteiros 8e( /is6/eis e e<'ressi/os E arru(ao ampla, se( a(ontoados+ co( circu%ao .4ci% e %i/re+ %I9ica e e<ata E cat4%o9os 8e( .eitos+ e( %in9ua9e( si('%es e n6tida+ ao a%cance de 0ua%0uer uso de todos os recursos (odernos de /isua%idade e at auditi/idade N carto9ra(as+ duas /e>es o (es(o ca(in,oE des'ertando a curiosidade e con/idando M /isitaE necessidade de 9randes aco(odaJes 'ara ar(a>ena9e( das co%eJes de reser/a E e<'osio 'er(anente restrita E (ateria% co('%e(entar+ so8retudo 'ara ci:ncias+ constante de .i%(es+ dia'ositi/os+ co%eJes reser/adas ao 9rande '8%ico+ tota% ou 'arcia%(ente su-eitas a /ariaJes

(ode%os+ 9r4.icos+ esta('as+ diora(as+ etc;E

entendi(ento E co%oridos ou %u(inosos+ estereo9ra(as+ (a'as de toda es'cie+ 'ro-eJes .i<a e ani(ada+ es'ecia%(ente nos .enI(enos a'resentados e( (o/i(ento+ acionado o dis'ositi/o 'e%o si('%es contato de 8oto e%6rico+ 'e%a (o do o8ser/ador;
PL PP

Car%o E; Cu((in9sN East is East and ?est is ?est+ 194O+ ';L6Z =; CenRncio =i%,oN 5=uno Educati/a dos Museus;1 Estudos $rasi%eiros+ !io+ (aio2-un,o de 19P9+ ';ZO

Isso -4 0uerer (ais do 0ue u( (useu (oderni>ado N : 0uase 'retender u( museu dinmico. Ca%,a co(o incenti/o 'ara no se 'arar nos 'ro9ra(as (6ni(os; ;; 0uando -4 se atin9iu u( 'ro9ra(a (6ni(o;;;
MOST!UD!IOS

d A (aior 'arte das su9estJes aci(a di>e( res'eito aos (ostru4rios+ e+ co(

e.eito+ atra/s de seus (ostru4rios+ e (uitas /e>es e<c%usi/a(ente atra/s de%es+ 0ue os (useus .a%a( a sua %in9ua9e( caracter6stica+ no .osse( e%es a instituio es'ecia%i>ada na &arte e ci:ncia de dar in.or(aJes /isuais&; A ideia de (ostru4rio+ sur9ida e desen/o%/ida 'ara a 'roteo dos o8-etos e<'ostos contra a +ao das inte('ries e da cu8ica+ te( sido a 9rande res'ons4/e% 'e%a sensao de coisa (orta 0ue do(ina o conceito (ais 9enera%i>ado de (useu; A tcnica da /isua%iidade+ socorrendo2se das artes 9r4.icas+ do desen,o e so8retudo da .oto9ra.ia+ (erc: de seus 'ro9ressos es'antosos na nossa 'oca+ ensinou2nos a articu%ar o o8-eto e<'osto co( o (undo a 0ue 'ertence )ou+ (e%,or+ 'ertenceu; ; ;*; E isso no sI 0uanto M a(8N :ncia e<i9ida 'e%o 'redo(6nio crescente da Eco%o9ia so8re a Ta<o2 no(ia na tcnica dos (useus+ co(o ta(8(+ nu(a Ta<ono(ia a('%iada+ ensinando2nos a articu%ar o o8-eto e<'osto jd co( a a-uda de 0uadros sinIticos+ (a'as+ es0ue(as+ 9r4.icos e( 9era% d ao co('%e<o conceituai de 0ue .a> 'arte+ no es'ao e no te('o; Assi(+ u( o8-eto e<'osto e( (useu (oderno 'assa a ser o centro - de con/er9:ncia de u( con-unto de in.or(aJes+ e o (useu+ 'or sua /e>+ dei<a de ser a'enas o 0ue %,e c,a(ou "OSK CE!gSSIMOP4 &UMA AM
3OCUMENTA3A E NGO MENOS AM LA LIHGO 3E =ATOS; LA LIHGO 3E COISAS&+ A!A SE! UMA

3esa(os ao terreno das 'ossi8i%idades re9i(entais e .inanceiras do nosso (eio; As ad(inistraJes so as 'ri(eiras a con,ecer e aceitar o conceito reno/ado de (useu+ (as so ta(8( as 'ri(eiras a con,ecer de 'erto as di.icu%dades insan4/eis 0ue se o'Je( M sua 'ronta rea%i>aoN co(o+ 'ortanto+ e 'or onde se de/e co(ear a a'%icao e.iciente de tais noJes ao nosso caso e Ternos re'etido dj e o no(e sugest3es o %e(8ra d 0ue seria 'reciso considerar concreta(ente os (i% e u( 'ro8%e(as tcnicos e ad(inistrati/os 'ara se ter Rni(o+ -4 no di9o direito+ de aconse%,ar; Tanto 0uanto+ e( nossa 'osio+ (enos de cr6tico 0ue de au6odidata 0ue se co%ocou na situao do '8%ico+ 'ode(os o'inar+ 'arece2nos 0ue se 'ode esco%,er+ no con-unto do (useu+ co%eJes (ais a'ro'riadas a rece8ere( e<'eri:ncias de (oderni>ao+ M (oda das esco%as e<'eri(entais 'ara as tentati/as de no/os 'rocessos 'eda9I9icos+ a .i( de 0ue+ co( (ais autono(ia e (enos res'onsa8i%idade da ad(inistrao su'erior+ se-a( co(o 0ue 'ontos de a'oio 'ara 'ro9ressos 9radati/os de con-unto; Cere(os adiante co(o+ no caso dos (useus+ se 'resta( ad(ira/e%(ente a se(e%,antes e<'eri:ncias 'arciais as sa%as e e<'osiJes es'eciais; As su9estJes+ 0ue a0ui se .a>e( 'ara as'ectos iso%4/eis da (e%,oria dos (useus+ de/e( ser to(adas co(o
P4

&3iscurso de inau9urao das no/as co%eJes do Museu araeaae E(6%io Woe%di&+ e( <oi. do #useu 4araense

=m>lio )oeldi, ?@0A, p. B.

a'%ic4/eis 'au%atina(ente a esses terrenos de %i(itadas tentati/as; % d Arru(ao 2 3ois critrios 'ode( 'residir M arru(ao dos o8-etos nu(a co%eo N o ana%6tico e o sinttico; E( o8edi:ncia ao 'ri(eiro+ os o8-etos so a9ru'ados de acordo co( os e%e(entos co(uns+ tendo e( /ista a .ina%idade+ a estrutura etc;+ 0ue o estudo indi/idua% de cada as'ecto esta8e%ece; 3este (odo+ 'ara to(ar(os u( e<e('%o de co%eo etno9r4.ica+ certa sa%a lou (ostru4rio* conter4 instru(entos de (sicaE outra+ utens6%iosE outra+ o8ietos rituais+ e assi( 'or diante+ -4 o critrio sinttico reunir4 os o8-etos+ de .ina%idade+ estrutura etc;+ di/ersas+ aos de(ais o8ietos de deter(inada re9io+ 'oca etc+E dai o ser este critrio )c,a/e da or9ani>ao dos (useus re9ionais+ das c,a(adas per>od roo(s* ta(8( con,ecido 'or critrio 9eo9r4.ico ou ,istIrico+ con.or(e o caso; No e<e('%o 0ue a0ui considera(os+ ao 'ri(eiro critrio se costu(a deno(inar etnol,gico )'e%o as'ecto a8strato 0ue assu(e a an4%ise dos atri8utos de cada o8-eto*+ e+ ao se9undo+ etnogr1fico )'e%o as'ecto descriti/o 0ue %e/a e( conta con-untos cu-os e%e(entos 9uarda( entre si re%aJes e<ternas de coe<ist:ncia e si(u%taneidade+ isto + de es'ao e te('o+ iso%ada ou reunida2 (ente considerados*; ara to(ar(os e<e('%o 8e( di/erso+ nu(a co%eo de 0uadros+ os dois critrios 'ode( estar su8entendidos na arru(ao 'or esco%as ou 'a6ses e na arru(ao 'or assunto; Ad(itindo 0ue u( (useu e<i8a todos os;seus o8-etos e( u(a nica co%eo+ di.ici%(ente se 'oderia su9erir a 'redo(inRncia u( ou outro critrio de distri8uio+ dadas as /anta9ens 0ue+ (enos do 'onto de /ista did4tico+ a(8os a'resenta(; ensa(os+ toda/ia+ 0ue a orde( siste(4tica do critrio ana%6tico se 'resta (ais ao estudo concatenado de (ateria% tendo e( /ista sa%ientar o as'ecto natura% ou econ7(ico2socia6 N assi(+ '%antas (edicinais+ ani2(ais noci/os M a9ricu%tura+ '%antas ou ani(ais dessa ou da0ue%a .a(6%ia+ (ateria% de a%i(entao deste ou da0ue%e 'o/o 'ri(iti/a instru(entos 9uerreiros dos ne9ros ou dos 6ndios de certas re9iJes; etc; Mas i('erdo4/e% a .a%ta de reconstituio de u(a .%ora oo .auna %oca%+ das (%ti'%as e rec6'rocas re%aJes dos seres entre si e co( os a9entes (eso%I9icos de u(a dada re9io+ a /ida 0uotidiana de certa tri8o+ a .ase de cu%tura dessa tri8o e( dada 'oca; ara re(ediar u( tanto os e.eitos anti2 did4ticos da uni%atera%idade de critrio+ o.erece(2se /4rios recursos N citare(os o e('re9o+ e( co%eo arru(ada 'e%o critrio 9eo9r4.ico+ de %etreiros de di.erentes cores+ cada u(a ser/indo 'ara assina%ar corres'ond:ncia de (oda%idades .uncionais; Nu(a /isita M co6eo de (ateria% ind69ena+ onde desaconse%,4/e% di/idir a('%a docu(entao de deter(inada tri8o+ o /isitante interessado 'or instru(entos de (sica+ 'or e<e('%o+ de'ois de e<a(inar na re.erida tri8o os o8-etos (arcados 'or %etreiros de certa cor+ 'oder4 deter a sua ateno so8re o (es(o da (es(a cor; 3escu%'e(2nos a 'articu%ari>ao dessas re.er:a2assunto e( (ostru4rios de outras tri8os+ 9uiando2se 'e%os %etreiros cias 8anais+ (as 0ue( -4 'rocurou satis.a>er curiosidade es'ecia%i>ada de /isitante e( 9randes co%eJes arru(adas 'or u( nico critrio co('reender4 se(e%,ante insist:ncia e( assunto 0ue de 'erto di> res'eito M 8oa e.ici:ncia 'eda9I9ica das /isitas a (useu; As necessidades+ 'or(+ da

e<tenso cu%tura% e( atender e.icaN 'ronta(ente o seu '8%ico ,etero9neo+ esto a re0uerer 0ue o (useu 'ossua (ais de u(a co%eo de cada 9nero de (ateria% 'ara 0ue a(8os os critrios de arru(ao 'ossa( ser uti%i>ados; L d Cetreiros d A8ran9endo+ (es(o co( o o%,ar da 're/iso+ u( distante .uturo+ a (enos 0ue os (useus se-a( su8stitu6dos 'or irrecon,ec6/e% sucedRneo+ /e(o2%os se('re constitu6dos essencia%(ente 'or u(a co%eo de o8-etos se'arados+ /erdade 0ue e( 9raus di.erentes e decrescentes de se'arao; or isso+ a neccssidade %I9ica de esta8e%ecer re%aJes (entais entre os e%e(entos do (ateria% e<'osto se i('Je co(o co('%e(ento correti/o+ di9no de rece8er as (e%,ores atenJes+ 'rinci'a%(ente e( se tratando da inter'retao 'eda9I9ica dos (useus+ 'ri(eiro 'asso da tare.a de e<tenso cu%tura%; ara tanto+ 'e%a sua ca'acidade de i(iscuir2se e ada'tar2se a (inud:ncias o8-eti/as+ nada (e%,or 0ue os %etreiros+ a8ran9idos e( todas as suas (oda%idades (u%ti.or(es+ desde a 'a'e%eta si('%es(ente escrita at as transparDncias, at (es(o essa no/idade dos letreiros falados 0ue as =eiras2Mundiais u%ti(a(ente rea%i>adas nos Estados Unidos e na =rana to sensaciona%(ente uti%i>ara(; Os %etreiros o(ni'resentes )e Ms /e>es a8usi/a(ente o(niscientes; ; ;* so a (a%,a de articu%ao inter'retati/a 'osta co(o u( (anto de su8-eti/idade so8re a crue>a o8-eti/a dos (useus; O di.6ci% est4 e( conser/ar a trans'ar:ncia do (anto; ; O ro.; @E!$E!T @A?AINSPZ+ na sua (inuciosa e<'osio das /anta9ens dos %etreiros+ c,e9a ao e<tre(o de u(a boutade N &u(a co%eo de a(ostras se( %etreiros ade0uados (enos ti% 0ue u(a co%eo de %etreiros se( a(ostras& Y Mas Car%o E; Cu((in9sP6 0ue+ no seu de%icioso %i/ro -4 'or nIs /4rias /e>es citado+ no se dei<aria /encer nesse terreno de boutades a res'eito de (ostru4rios+ %e(8ra+ e( sentido o'osto+ a de.inio2e'i9ra(a de u( (e(8ro da S(it,soniann 6nstitution N &u( (useu consiste nu(a srie de %etreiros cuidadosa(ente 're'arados+ cada 0ua% de%es i%ustrado 'or u(a a(ostra a'ro'riada(ente esco%,ida1;;; O de 0ue no resta d/ida 0ue+ (ais u(a /e>+ nesse caso de %etreiros+ o (useI%o9o te( 0ue reso%/er u( 'ro8%e(a de conci%iao de antino(ias N os o8-etos no 'rescinde( de e<'%icaJes 'er(anentes e os o8-etos 'recisa( de ser /istos; ; ; E /istos co( a ateno no des/iada 'e%a concorr:ncia dos %etreiros; Te(2se su9erido 0ue as indicaJes e<'%icati/as dos (ostru4rios se %i(ite( a n(eros 0ue corres'onda( a %etreiros no te<to dos 9uias; Mas estes so de di.icu%tosa reno/ao constante+ a'esar da edio e( .o%,as so%tas+ e se('re .icaria .a%tando a 'reste>a+ o i(ediatis(o+ a si(u%taneidade do %etreiro -unto ao o8-eto; Nesse 'articu%ar de si(u%taneidade de in.or(ao+ nada (e%,or 0ue o recurso .ono9r4.ico do %etreiro .a%ado; Mas d e a si(u%taneidade dos sons atendendo -unta(ente a curiosidades
PZ

P6

@E!$E!T @A?AINS+ citado 'or !; Merri.ie% e( &Cu%tura% Ant,ro'o%o9[ in t,e Museu(1+ Ehe #useums "ourna%+ 194O+ '; 191+ Car%o E; Cu((in9sN East is East and ?est is ?est+ 194O+ ' ;L6Z

(%ti'%as e Es'ere(os 0ue a tcnica nos d: sons indi/idua%(ente diri9idos+ ia 0ue os nossos Ir0os auditi/os no so dotados da se%eti/idade unidireciona% dos nossos o%,os;;; P d #aterial complementar d Xuanto ao (ateria% co('%e(entar de /isua%i>ao+ .ornecido 'e%o desen,o+ 'e%a .oto9ra.ia e suas a'%icaJes+ di.ic6%i(o 9enera%i>ar su9estJes a res'eito N -usta(ente o 0ue de.ine 'eda9o9ica(ente se(e%,ante (ateria% a indi/idua%i>ao do seu e('re9o+ a-ustando2se a cada caso de 'er si; So8re o assunto ti/e(os o'ortunidade de or9ani>ar u( 'ro9ra(a de desen,o+ e%a8orado a 'edido da 3iretora do Museu Naciona%+ ro.essora @e%o6sa A%8erto TO!!ES+ destinado M 're'arao de .uncion4rios 'ara a e%a8orao do (ateria% de i%ustrao 9r4.ica aci(a re.erido; Neste 'ro9ra(a inc%u6ra(2se 'rinc6'ios de orde( 9era% so8re o assunto+ no 'er(itindo o es'ao deste tra8a%,o e<e('%i.icao 0ue sI /a%eria se .osse i%ustrada+ nu(erosa e /ariada; Co%te(os ao (ateria% de (ostru4rio e sa%a de (useu a 0ue te(os c,a(ado de complementar, 'e%a sua .uno e( re%ao ao (ateria% .unda(enta%+ 0ue so os o8-e6os e<'ostos; A docu(entao .oto9r4.ica atenuar4 a ri9ide> de siste(ati>ao a 0ue o8ri9a( as contin9:ncias de u(a co%eo de (useu E 'or e<e('%o+ dada a 're.er:ncia+ nu(a arru(ao+ ao critrio ana%6tico ou sin62tico+ ou+ e( certas co%eJes+ ao critrio 9eo9r4.ico ou ,istIrico+ cada o8-eto 'oder4 ser aco('an,ado de .oto9ra.ias de outros o8-etos 0ue %,e se-a( corre%ates e( .uno natura% ou socia%+ no te('o e no es'ao; Xue di>er+ ento+ da re'resentao da ambiDncia, ,o-e -u%9ada 0uase indis'ens4/e% e( (useu 0ue no 'retenda u( (erecido %u9ar entre as re%60uias de u( (useu de (useus e No es0uea(os a ad/ert:ncia de 0ue o Iti(o .re0uente(ente o ini(i9o do 8o( N 'ara (useus 'ri/ados de recursos 0ue 'er(ita( .ie% a(8ientao dos seus e<e('%ares+ .aamse co( 0ue .i9ure nos (ostru4rios ao (enos o a(8iente i(ediato+ 'ri(eiro 'asso de u(a (arc,a 0ue ainda no se e<ecutou+ (as cu-a cad:ncia se anuncia; No 'rI'rio (eio norte2anu6r6cano+ no &=ie%d2Museu(& de C,ica9o+ ,4 co%eJes e<'ostas se( as ri0ue>as de e<i8io de outras do (es(o Museu+ (as nas 0uais+ toda/ia+ as a/es esto 'oisadas e( seus 9a%,os+ os r'teis se (ostra( e( cai<as 8ai<as+ 'ara dar a i('resso de 0ue raste-a( etc; Ne( se('re 'oss6/e% a 'u-ana a(8ienta% dos dioramas, 8e%a 'a%a/ra errada 0ue e<'ri(e assi( (es(o do(inadora con0uista dos (useus 'e%a arte ceno9r4.ica de outros te('os; As (ara/i%,as do cine(a co%orido+ ser/idas a (ais 'or esse asso(8ro da nossa 'oca 0ue o desenho animado, ,a/ia( de o8ri9ar o esta2ticis(o con9nito dos (useus a sacri.icar .ortunas 'or essa o8ra22'ri(a de s6ntese .i<ista 0ue so os diora(as; Co(o ad(ira/e%(ente se a-usta( M tcnica e<'ositi/a dos (useus Y Casta restaurao de u( con-unto natura% ou socia%+ a sua es'etacu%osa encenao atrai a todos+ 'ara+ de'ois+ irresisti/e%(ente+ reter a ateno (ais descuidosa nos 'ri(eiros '%anos+ de (inud:ncias rea%6sticas; No nos ani(a(os a aconse%,ar a sua dis'endios6ssi(a e<ecuo e(

nossos (useus+ e (uito (enos a sua edio 8arata+ 0ue seria caricatura;;; Mas .ia(os e( 0ue+ co( a('%a 'u8%icidade e( torno do sensaciona%is(o 0ue a sua no/idade ainda des'erta entre nIs+ se consi9a 'ro(o/er a coo'erao 9enerosa dos nossos 'intores e cenI9ra.os; Ainda no inda9a(os de ora(entos+ (as su'o(os 0ue os recursos da a('%iao .oto9r4.ica+ da fotomontagem -4 entre nIs o.icia%(ente uti%i>ada na =eira de A(ostras co( esti(u%ante sucesso+ /en,a( 8re/e constituir 9randes 'ossi8i%idades 'ara 0ue os nossos (useus .i0ue( e( dia co( a tcnica de e<i8io conte('orRnea; or ora+ u( diora(a soa a nossos ou/idos co(o (era e<a%tao utI'ica+ co(o u(a a(8io da orde( de 9rande>a de u( planet1rio 0ue+ 0ua% a sorte 9rande+ sai a'enas 'ara os outros;;; 3es/irtuados+ certa(ente 0ue noE (as+ e( 'ro'orJes redu>idas+ conser/ando as 'er.eiJes 0ua%itati/as+ 'arece2nos 0ue no seria coisa irrea%i>4/e% tanto u( '%anet4rio co(o u( diora(a; Xue+ es'erando2os+ no adie(os o e('re9o desde -4 a('%a(ente aconse%,4/e% das .oto(onta9ens;
COLEHiES ES ECIAIS

2 O (e%,or a%/itre+ 'ara atender Ms e<i9:ncias did4ticas de con/eniente

e<i8io dentro de nossas 'ossi8i%idades .inanceiras+ no uti%i>ar o (ateria% todo de u(a dada es'ecia%idade nu(a nica co%eo; A%( da coleo padro, destinada aos es'ecia%istas+ e 0ue cont( os es'ci(es ori9inais )se(e%,antes consideraJes se a'%ica( a 0ua%0uer ti'o de (useu+ (udadas as deno(inaJes*+ a%( das du'%icatas (ais 'er.eitas ou (ais raras 'ara 'oss6/eis su8stituiJes Fcoleo de reser/a* ou or9ani>adas co( (arcada orientao did4tica Fcoleo de estudos+, o (ateria% 0ue so8ra+ ou o (ateria% 'eriodica(ente se%ecionado da coleo padro 'ara uso te('or4rio de/e ser uti%i>ado na or9ani>ao de co%eJes 'ara o 9rande '8%ico; Nessas co%eJes 0ue se 'ode e de/e o8edecer ao (aior n(ero 'oss6/e% de 'receitos 'eda9I9icos+ nestes inc%uindo as 8oas nor(as da 'sico%o9ia da 'u8%icidadeE ne%as+ o (ateria% co('%e(entar de inter'retao de/e ser a8undante+ entrando tudo 'e%os o%,os E entre%ace(2se+ e( (tua intensi.icao did4tica+ os critrios ana%6tico e sinttico E corres'ond:ncias ,istIricas e 9eo9r4.icas se re.orce(+ e( inter.er:ncias .ecundas E e trans8orde+ ainda+ dessas co%eJes+ (ateria% e dese-o de irradiar cu%tura 'ara outras co%eJes 'ara%e%as+ de o'ortunidade+ (I/eis e (ut4/eis 'or e<ce%:ncia; K 'or ta% .or(a i('eriosa essa receita de re-u/enesci(ento dos (useus 0ue+ (es(o e( .a%ta de sa%as 'ara e<'osiJes es'eciais+ -u%9a(os 0ue as co%eJes es'eciais+ te('or4rias ou 'er(anentes+ se de/e( or9ani>ar na 'rI'ria sa%a das co%eJes co(uns+ onde se 'ode( destinar (ostru4rios 'ara isso+ ou+ at (es(o+ .a>er ressa%tar os o8-etos se%ecionados 'ara a (ostra 'arcia% 0ue se te( e( /ista+ 'or (eio de %etreiros adrede 're'arados+ setas+ i%u(inao+ arru(ao intenciona% e outros recursos de (o(ento;
EF OSIHiES ES ECIAIS

d Onde a .artura de (ateria% no se-a tanta 0ue 'er(ita desdo8ra(entos

de co6eJes+ recorra2se ao a%/itre de or9ani>ar+ co( o 'rI'rio (ateria% da co%eo de reser/a+ ou (es(o da coleo padro,- e<'osiJes es'ecia%(ente destinadas a .a>er so8ressair u( te(a

esco%,ido siste(atica(ente ou ao sa8or das o'ortunidades; Nada 0ue (e%,or se ada'te ao es'6rito de e<tenso cu%tura% dos (useus+ 0ue essa .%e<i8i%idade de e<'osiJes+ 'ara%e%a da .%e<i8i%idade dos 'ro9ra(as da esco%a reno/adaN no sI 'er(ite desi('edi(ento dos %ia(es de 'erenidade uni tanto (assia da /e%,a conce'o de (useu+ a8rindo .restas ao are-a(ento 'eda9I9ico+ co(o su9ere corre%aJes entre do(6nios a'arente(ente dis'ares e articu%aJes co( outros Ir9os de cu%tura dos (useus e de outras instituiJes con9neres; % d Co( material de geologia d To(ando 'ara e<e('%o co26eJes de 9eo%o9ia+ .eitas as naturais reduJes 'ara u( '8%ico no es'ecia%i>ado+ aconse%,ar6a(os o '%ano se9uido no $eG #usettm of 4ractical )eolog&, de Londres;+ onde ,4 duas di/isJes 'rinci'ais N %* 9eo%o9ia 9era% do 'a6s+ di/idido este e( re9iJes so8 o 'onto de /ista estra6i9r4.ico E L* 9eo%o9ia econI(ica e (inera%o9ia+ associadas as a(ostras Ms .or(as de ocorr:ncia+ e .i9uradas e( desta0ue as a(ostras de (inrios+ 0ue se arru(a( 'or (atria 'ri(a .ornecida M indstria; A%( da 'ro.uso de (a'as+ cortes e toda sorte de 9r4.icos+ nas 'artes %i/res das 'aredes ostenta2se rica (esse de .oto9ra.ias i%ustrando as indstrias corre%atas; E( 'rate%eiras su'er'ostas+ .or(ando a%ta 'i%,a+ %o9o na entrada+ a sucesso crono%I9ica dos terrenos+ e+ co( indicao a'ro<i(ada de esca%a das 'ro.undidades+ a coluna geol,gica. !e.eridos a esse 6ndice (i%ionar+ 'or (eio de n(eros 8e( /is6/eis+ os .Isseis de cada ,ori>onte estrati9r4.icoE .a%tando 'ara (aior su9esto do '8%ico %ei9o+ u( 9i9antesco (ostru4rio de re%I9io d de re%I9io 9eo%I9ico+ acertado 'ara a (arcao do te('o e( di/isJes de (i%,ares e (i%,ares de scu%os+ d cu-o 'onteiro+ de idade e( idade sucessi/a+ se adiantaria de u( 'asso; Xue su9esti/a 'o'u%ari>ao da noo rea% do te('o+ .a%ando 'or /4rias .ornias concordantes contra o 'reconceito antro'oc:ntrico /u%9ar de u( (undo 'rinci'iado ,a a%9uns (i% anos Y;; ; Na0ue%a 'i%,a+ - 0uase na su'er.6cie+ as .or(aJes conte('orRneas do ,o(e( 'ri(iti/o e<i8iria( )'ara o '8%ico 0ue as /eria+ era 9a%erias a%teadas so8re a sa%a* (ateria% das 'ri(eiras cu%turas da es'cie+ o 0ue+ -unta(ente co( a .eio econ7(ica da co%eo+ e('restar4 ao con-unto u( 0u: de /i/acidade+ 0uase se('re ausente das co%eoes de 9eo%o9ia; Estas+ nos (useus (oderni>ados+ ta(8( no 'rescinde( da nota humana. / d Co( material de etnografia 7 No Museu Naciona%+ as co%eJes de etno9ra.ia e antro'o%o9ia d 0ue t:( (erecido o e%o9io entusiasta de nota8i%idades (undiais+ c,e9ando a sere( dadas 3o(o (ode%o 'ara (useus estran9eiros 'e%a autoridade de u( NordensBin%d d teria( no/os (oti/os 'ara as suas rea%i>aJes de a('%iao de cu%tura no co('%e(ento dessa sa%as e e<'osiJes es'eciais; E ainda (e%,or corres'onderia( aos dese-os .or(u%ados 'e%o 9rande re.or(ador do ensino de Weo9ra.ia no $rasi%+ C; 3e%9ado de Car/a%,o+ 0ue+ na sua *ociologia e =ducaoHI, o'inou 0ue se desse (aior desen/o%/i(ento aos assuntos ind69enas e( nossos cursos secund4rios+ 'ara 0ue os a%unos 'ossa( esta8e%ecer re%aJes a%ta(ente instruti/as entre u( su.iciente (ateria% de
P^

C; 3e%9ado de Car/a%,o; Socio%o9ia e Educao+ 19P4+ ';1O^

ci/i%i>ao 'ri(iti/a e o seu e0ui/a%ente atua%+ .ie% aos 'rinc6'ios da 'eda9o9ia 9entico2.unciona% de 3e]e[ E assi(+ /er2se2ia( 'reenc,idas as %acunas dos 'ro9ra(as de ,istIria e 9eo9ra.ia+ onde to 'arca(ente %e(8rada a e/o%uo das cu%turas 'o'u%ares no 'a6s; ena .oi 0ue no ti/sse(os tido te('o 'ara citar a0ui a t6'ica contri8uio das co%eJes do nosso Museu Naciona% de(onstrando e+ assi( co(o no estran9eiro e es'ecia%(ente nos 'a6ses escandina/os e na A%e(an,a+ /e( 're'onderando na instruo co(u( o trata(ento dos assuntos re%acionados M 5ol.culture no seu sentido (oderno+ isto + de certa cu%tura ,u(ana 0ue e%e/a os ,a8itantes de u(a dada re9io Ms 'ro'orJes de entes ci/i%i>ados+ ter6a(os 0ue descre/er+ assi(+ as co%eJes da sa%a de Etno9ra.ia Sertane-a; Na In9%aterra+ esses estudos to(a( nas esco%as (aior $oni.icao did4tica 'or0ue re'resenta( u( %on9o desen/o%/i2aento da noo 0ue+ no a6s cie Wa%es+ se deno(ina diG&lliant gGerin e 0ue e<'ri(e u( con-unto de 'receitos e o'eraJes de 'roduo %oca%; Ca8e+ a0ui+ a'enas essa %i9eira re.er:ncia 0ue+ se (ais desen/o%/ida+ e/idenciaria a contri8uio dos (useus M 'eda9o9ia re9iona%i>ada+ ao heimat.unde dos a%e(es+ 0ue 'oder6a(os tradu>ir 'e%o ter(o regional>stica PV+ 'rinc6'io .ecundo+ seno 84sico+ de rea%is(o esco%ar;P9 O 0ue se disse+ no caso da nossa cu%tura ind69ena+ 'oder2se2ia %a(8e( di>er e( re%ao M cu%tura ne9ra no $rasi%+ sua contri8uio 'ara a nossa ci/i%i>ao (ateria% e es'iritua%E e+ (ais ainda+ e( re%ao aos docu(entos de su'erior si9ni.icao 8rasi%eira .ornecidos 'e%a /ida 0uotidiana da nossa 9ente (estia+ to %ucida(ente e%e/ada M di9nidade do Museu Naciona%+ na &Sa%a Euc%ides da Cun,a& )de =tnografia *ertane!a+ 'e%o s48io 'atriotis(o de !o0uette2 into; Seria ta(8( a0ui o %u9ar ade0uado 'ara su9erir(os 0ue .osse inc%u6do nas co%eJes do Museu+ 'rinci'a%(ente entre o (ateria% destinado a (ais .re0uentes /isitas 'o'u%ares+ os docu(entos da /ida 0uotidiana do 'o/o 'ortu9u:s+ 're.erente(ente os 0ue i%ustra( a contri8uio 0ue nos trou<era(E assi( no continuaria( a .a%tar+ co(o at a9ora+ no 'rinci'a% Museu do $rasi%+ .ator to 'rec6'uo dos nossos ,48itos e costu(es 'o'u%ares+ essas .ontes 'ortu9uesas donde -orra( 49uas .or(adoras 'or e<ce%:ncia da co('%e<a+ 'or( tran0ui%a cauda% da ci/i%i>ao 8rasi%eira; Assi(+ at certo 'onto+ inde'endente dos ri9ores e con/enciona%is(os 0ue de/e( 'residir Ms co%eJes de estudo e 'es0uisa+ as sa%as e e<'osiJes es'eciais+ e( contato direto co( o '8%ico+ /iria( a ser o do(6nio (ais 'rI'rio da e<tenso cu%tura% dentro dos (useus; or inter(dio de%as+ a e<tenso cu%tura% ser/iria ou6rossi( Ms suas o8ri9aJes 'ara co( o '8%ico+ esta8e%ecendo %i9aJes entre o 'a%co das 9enera%idades e os 8astidores das es'ecia%idades+ isto + re%acionando a o'inio '8%ica co( os 'ro.issionais do Museu+ se%ecionando2%,es+ 'ara .utura co('reenso da o8ra e 'ro/4/e% co%a8orao na (es(a+ /ocaJes 0ue e( sua 9rande (aioria se
PV

P9

Te(os o 9rato de/er de %e(8rar 0ue essa .e%i> deno(inao nos .oi su9erida+ 0uando assistia a 'a%estra nossa+ na Associao $rasi%eira de Educao+ so8re re9iona%i>ao do ensino 'ri(4rio 'e%o 9rande escritor A%8erto !an9e%+ e( 19L6 Esse as'ecto da esco%a 'o'u%ar est4 desen/o%/ido e( arti9o nosso 'u8%icado co( o t6tu%o 5A esco%a re9iona%1+ A Educao+ -un,o+ 19L6;

'erderia(+ co(o atua%(ente acontece;4O 3otado de tais a':ndices a'reensores+ os (useus 'assa( a ser o (aior esta8e%eci(ento au<i%iar de educao art6stica e cient6.ica+ a6eoier+ o.icina e %a8oratIrio+ 'ri(4rios 'ara estreia de .uturos tra8a%,adores e a'er.ei2oadores dos -4 iniciados no ca('o ainda to des'o/oado das nossas ati/idades inte%ectuais+ MIWUEL OSp!IO 3E ALMEI3A41 insistiu so8re essa .uno+ entre nIs ainda 're'onderante+ dos institutos de educao assiste(4tica 'ara a c%asse (dia+ 'or en0uanto no atin9indo as c%asses 'o'u%ares+ o 0ue sI 'er(ite Ms 'arce%as de 'o'u%ao (ais .a/orecidas da .ortuna 'reenc,ere( 0uase todas as 'oucas 'ossi8i%idades de instruo cient6.ica esco%ar; Indireta(ente e(8ora+ M; A!!O"A3O LIS$OA+ es'6rito 'r4tico+& 'or( no 'raticista+ cu-as 'reocu'aJes de cientista2industria% se /o%/era( 'ara a educao nos %ti(os anos de sua /ida+ sou8e (arcar o 'a'e% de a9entes de %i9ao entre os ,o(ens de .or(ao inte%ectua% irre9u%ar e os institutos o.iciais de 'roduo cient6.ica+ 0ue co('ete a instituiJes co(o os (useus+ e e<'ri(iu co(o se se9ue ta% (oda%idade do 'ro8%e(a N &a dura e<'eri:ncia condu>iu2nos a esse i%o9is(o N te(os sido .orados a esta8e%ecer u(a srie de institutos de 'es0uisa cient6.ica+ co(o Man9uin,os+ $utantan+ etc;+ se( 0ue os nacionais 'ossa( se instruir con/eniente(ente nas ci:ncias 84sicas indis'ens4/eis a esses estudos es'ecia%i>ados; ara sair(os dessa di.icu%dade+ te(os tido necessidade de dis'ender u( es.oro enor(e 'ara instruir a%unos das nossas esco%as 'ro.issionais co( o .i( de ada'tar(os os seus con,eci(entos Ms e<i9:ncias da ci:ncia e( /ista+ ou %ana(os (o de a(adores se( su.iciente 8ase cient6.ica&;4L Tudo isso est4 a rec%a(ar u( siste(a de iniciao e a'er.eioa(ento cient6.icos se( a ri9ide> siste(4tica dos cursos uni/ersit4rios; Me%,or a'are%,ados os (useus de 'ossi8i%idades de ensino d e o desdo8ra(ento de suas .unJes de intensa /u%9ari>ao so%idaria(ente co( as suas .unJes 'ri(ordiais de conser/ao e 'es0uisa /isa o (e%,or a'are%,a(ento 'ara ta% desiderato d esses 'oderosos Ir9os de educao assiste(4tica contri8uiro e( (uito 'ara a-ustar as 'eas da 're'arao de e0ui'es nacionais ca'a>es de corres'onder Ms e<i9:ncias 0ue a tecni>ao da /ida ci/i%i>ada .ata%(ente est4 i('ondo Ms naJes 0ue no 0uere( desa'arecer; Est4 /isto 0ue+ 'artindo do assiste(atis(o 'ara o siste(atis(o+ isto + .a>endo a sua (arc,a e( sentido ta% 0ue o 're'aro 'ara carreiras 'ro.issionais se deri/e 'ronta(ente do 'ro9ra(a desinteressado 0ue 'ri(ordia% nos (useus+ estes e outros esta8e%eci(entos an4%o9os de educao 'o'u%ar tero con.undido a sua tare.a de e<tenso cu%tura% co( a das e<tensJes uni/ersit4rias; Estas+ nas .acu%dades c%4ssicas de ensino su'erior )ou 'ro.issiona% co('%e(entar+ co(o (ais 'ro'ria(ente se c,a(aria(q se de/eria( incu(8ir das .unJes 'ara%e%as de ada'tar a ri9ide> acad:(ica Ms contin9:ncias de 'ro.issiona%i>ao e<tensi/a da nossa 'roduo; Mas -usta(ente 'or0ue+ na rea%idade+ tais
4O

41 4L

E( 19LZ+ e( estudo so8re a 'ersona%idade de =reire A%e(o+ 'u8%icado e( o Mundo Liter4rio+ outu8ro+ ';4VV+ ti/e(os ocasio de desen/o%/er esse 'onto de /ista; Mi9ue% OsIrio de A%(eidaN Cu%9ari>ao do Sa8er+ !io+ 19P1+ ';LPZ M; Arro-ado Lis8oaN 5=a%,as do nosso ensino1+ Sc,o%a+ -un,o+19P1+ ';1P^

e<tensJes uni/ersit4rias a9ra/a( ainda+ entre nIs+ o aristocra6is(o das .acu%dades e acade(ias+ 'ro(o/endo ensino 'ara uni/ersit4rios se%e2cionados+ 0ue (ais se i('Je a 're(:ncia de su8stitu62 %as no (ister descurado 'e%os (useus+ ser/idos 0ue se-a( estes de ati/as e<tensJes cu%turais; 3eten,a(o 2nos ainda u( 'ouco nesse %on9o 'ar:nteses 0ue o desdo8ra(ento das .unJes do (useu 'ira o '8%ico nos .e> a8rir e( conse0u:ncia do desdo8ra(ento de suas co%eJes e e<'osiJes; No se 'ense 0ue+ ser/indo ao 're'aro (dio dos homens de formao irregular 'ara orient42%os 'ara os nossos esta8e%eci(entos de 'es0uisa e 'roduo cient6.ica e art6stica+ os (useus de/a( 'erder as .unJes cu%turais 0ue os di.erencia(+ 'ara ci(a+ da tare.a uni/ersit4ria; Mais u(a /e> nos /a%ere(os de !OXUETTE2
INTO
4P

'ara transcre/er a sua o'inio so8re assunto 0ue se('re

(ereceu seus 'atriIticos des/e%os N &Con/( dei<ar 8e( c%aro&+ disse o e<23iretor do Museu Naciona% e( res'osta a in0urito so8re o 'ro8%e(a uni/ersit4rio no $rasi%+ &con/( dei<ar 8e( c%aro+ 'or /ia das d/idas+ 0ue os institutos essencia%(ente consa9rados M 'es0uisa cient6.ica+ su'erior+ tais co(o o Museu Naciona%+ do !io de "aneiro+ o Instituto de $utantan+ e( So au%o+ e outros c,a(ados a .a>er 'arte do co('%e<o uni/ersit4rio+ no de/ero+ e( ,i'Itese a%9u(a+ 're-udicar a sua e%e/ada .ina%idade+ trans.or(ando2se e( si('%es esco%as das c,a(adas su'eriores do ti'o corrente; E%es 'odero dar Ms uni/ersidades a%9o de (ais /a%ioso; Co(o casas de ensino+ ca8e2%,es antes de (ais nada o a'er.eioa(ento e a es'ecia%i>ao dos (estres; Se( 'erder a8so%uta(ente o seu car4ter+ 'reenc,ero destarte as .unJes no/as 0ue se %,es 'ede+ u(a /e> dotados dos no/os Ir9os necess4rios&; No %,es 'oder6a(os descon,ecer essas a%tas .unJes E esto situadas+ 'or(+ na outra .ace da e<tenso cu%tura% dos (useus+ .ace 0ue+ 'or te('era(ento+ ta%/e>+ ou 'or 're.er:ncias ideo%I9icas+ (enos nos senti(os o8ri9ados a encarar nesta (ono9ra.ia; A%i4s+ 'or todas as citaJes a0ui .eitas de !o0uette2 into+ a co(ear 'e%a 0ueS to(a(os 'ara e'69ra.e+ e 'or toda a sua %on9a e .ecunda atuao e( 8ene.6cio da 9enera%i>ao da cu%tura 'e%o 'o/o+ no essa .ace a 0ue o Mestre (ais se co('ra> e( .itar 0uando /:+ nos (useus+ os 9randes a9entes da educao 'o'u%ar; =ec,ado o 'ar:nteses+ /o%te(os ao assunto das e<'osiJes es'eciais; A te('orariedade dessas e<'osiJes+ so(ada M no/a 'ers'ecti/a co( 0ue ne%as se considera o (ateria% dis'on6/e%+ 'ers'ecti/a de 'ontos de /ista continua(ente reno/4/eis+ d42%,es u( 0u: de i('ro/iso+ de .rescor e de /i/acidade+ ca'a>es de 0ue8rar o cos2coro do /e%,o (ode%o i(ut4/e% de (useu+ 'ara a'resent42%o a8erto ao a'etite '8%ico; I(a9e( 'u<a i(a9e( N u( con/ite ao '8%ico 'ara ;/isitar as co%eJes dos (useus e( 8ruto+ isto + antes dessa 're'arao do seu su8stancioso (ateria%+ a.i9ura2se2nos co(o se+ 'ara os con/idados de u( -antar+ se trou<esse 'ara a (esa o esto0ue cru da dis'ensa ao in/s dos 'ratos do menu. Xue+ e( suas e<'osiJes es'eciais+ a su8stanciosa docu(entao o8-eti/a dos (useus ten,a as /irtudes con/idati/as de u( prato do d>a,
4P

!o0uete2 intoN 5!es'osta in0urito da Associao $rasi%eira de Educao so8re o ro8%e(a Uni/ersit4rio $rasi%eiro

e(8ora 'ossa durar /4rias se(anas; ; ; =xposi3es especiais no estrangeiro 7 or sua 'rI'ria nature>a .%e<6/eis+ as e<'osiJes es'eciais se a'resenta( so8 as (ais NNE /ersas .or(as N tanto 'ode( ter a 9randiosidade de unia &E<'osio de Aeron4utica&+ co(o a 0ue .oi rea%i>ada no interior do *outh Jensington de Londres+ co(o a'resentar2se redu>ida a u(a si('%es /itrina e<terna+ co%ocada na entrada do (useu+ ostentando aos transeuntes o c,a(ari> de uns 'oucos o8-etos 'eriodica(ente reno/4/eis+ ta% co(o as #useum KindoGs de certos (useus in9%eses )Leeds+ @ere.ord etc;*+ e( torno das 0uais se 're'ara+ na i('rensa e no r4dio+ su9esti/a 'u8%icidade;44 $o Lio de Maneiro d Nessas e<'osiJes es'eciais+ ,4 a('%a %i8erdade de ensaio 'ara2os (ais /ariados 'rocessos da arte de e<i8ir; O (es(o se dir4 0uanto aos assuntos N 'oder6a(os su9erir u(a %on9a srie de%es+ e( torno dos 0uais o (ateria%+ re%ati/a(ente 'arado dos nossos (useus+ se 'oderia ani(ar E 0ue o %eitor+ 'or si+ or9ani>e (enta%(ente a%9u(as dessas e<'osiJes neste ou na0ue%e (useu do !io de "aneiro+ e ter4 u(a ante/iso do 0uanto a o8ra de e<tenso cu%tura% 'ode (o/i(entar2se 0uando %i/re de e('eos 'ra<6sticos+ o 0ue %,e de(onstrar4 0ue no so e<c%usi/a(ente de orde( .inanceira os sinto(as de 'ara%isia de a%9uns dos nossos Ir9os de cu%tura; ; ; Mes(o 'or0ue+ se( sair desta Ca'ita%+ 'ode(os re9istrar co(o a%ta(ente 'ro(issor nesse sentido o surge et ambula de u(a instituio 0ue de 'erto con,ece(os co(o dos (ais in/eterados 'ara%6ticos N o Museu Naciona% de $e%as Artes )0ue durante 0uase u( scu%o /i/eu .a0uirica(ente est4tico e insens6/e% so8 o no(e ,ier4tico de inacoteca da Esco%a Naciona% de $e%as Artes* 4B /e( u%ti(a(ente rea%i>ando u(a (o/i(entao de suas o8ras de arte e u(a ati/a articu%ao co( esco%as+ associaJes e 'articu%ares 'ara (anter se('re c,eio o carta> de sua entrada '8%ica+ 0ue 'ode ser considerado u( e<e('%o da0ui%o 0ue /ai a0ui su9erido; O nosso /eterano Museu Naciona% .oi+ na /erdade+ o 0ue deu o 'ri(eiro 'asso nesse sentido+ (as+ de'ois+ %i(itou2se a re'eti2%o so8 a .or(a de e<'osiJes co(e(orati/as+ de 0ue se 'ode citar co(o ad(ir4/e% e<e('%o a do centen4rio de "os $oni.4cio E se( dei<ar de ena%tecer a si9ni.icao cu%tura% e ci/6ca desse 9:nero de e<'osiJes es'eciais+ a%(e-ar6a(os 0ue .osse aco('an,ado de outras .re0uentes+ ditadas no sI 'e%a so%enidade de datas centen4rias+ (as 'e%as diuturnas e<i9:ncias de (o/i(entao das co%eJes 'ara (aior uso e 8ene.6cio '8%icos;
EFEM LOS 3E EF OSIHiES ES ECIAIS

d No Museu Naciona% )'ara concreti>ar e( e<e('%os

e<e0u6/eis as nossas su9estJes*+ dentro das 'rI'rias sa%as da co%eo de boo%o9ia+ 'oderia ser or9ani>ada+ entre (uitas outras+ u(a e<'osio de a/es canoras do $rasi%; Mes(o se( recorrer a e<e('%ares /i/os )recurso 'or de(ais distanciado do nosso conceito co(u( de (useu*+ se%e2 cionar2se2ia( e( (ostru4rios destacados+ a%9uns es'ci(es da co%eo+ 0ue o '8%ico o8ser/aria
44 4Z

T,e Museu(s "ourna%+ /o%;P4 '; 1O^ Cer do autor Contra a Con9re9ao da Esco%a Naciona% de $e%as Artes+ 19LO+ onde /:( denunciados esse e outros /6cios de or9ani>ao -4 re(edi4/eis na0ue%a 'oca;

co( ateno (ais concentrada+ ou/indo a('%iaJes .ono9r4.icas dos cantos (ais .4ceis de 9ra/ar e( disco; E( se9uida+ seria o '8%ico con/idado 'ara assistir a 'ro-eJes .i<as e ani(adas so8re o assunto+ enri0uecidas de roteiros, .a%ados a /i/a2/o> ou e( discos+ onde+ -unto a cada es'cie re.erida+ .osse( citados trec,os da nossa %iteratura re%acionados co( o assuntoE a6 estaria( 'resentes o bem-te-vi 0ue assustou Ceci+ na 8e%a '49ina de "os de A%encar+ e a 9rana de asas (enos ne9ras 0ue os ca8e%os de Irace(a E de "os de A%encar 'assar6a(os a Monteiro Lo8ato+ co( o t6co2t6co e o chopim do seu conto2.48u%aE se( es0uecer+ est4 c%aro+ o sabi1 de Wona%/es 3ias d /erdade 0ue no (ais cantando nas 'a%(eiras;;; U(a de>ena (ais de citaJes esco%,idas+ con-u9ando o (ateria% de u(a co%eo de (useu co( a su9esto e/ocati/a dos nossos escritores ins'irados na nature>a 8rasi%eira; ossi8i%idades /o sur9indo dos recursos tcnicos dis'on6/eis N a sesso de cine(a se iniciaria co( essa (ara/i%,osa a'oteose d a &A%/orada& do =scravo de Car%os WOMES d 9or9eante dos cantos dos nossos '4ssaros &so8 o cu do ara68a&+ e ter(inaria co( o (istrio %end4rio 0ue o 9nio (usica% de Ci%as2Lo8os .e> e/o%ar2se do canto do uirapuru. ara certo ti'o dessas e<'osiJes+ os (useus reser/aria( u(a sa%a+ a sala das crianas. Autores ,4 0ue 're.ere( co%eJes co(uns 'ara todas as idades+ /ariando a'enas o 9rau de inter'retao do 'ro.essor29uia; Assi(+ 'or(+ no 'ensa o &S(it,sonian Institute&+ 0ue+ das a%tas es.eras cient6.icas 0ue do(ina+ no se desdoura e( 'ossuir o seu recanto in.anti%+ assi( descrito 'or W!ACE !AMSE_46 N &'4ssaros canoros e( a('%os /i/eiros+ a0u4rios e terr4rios dis'ostos de .or(a ta% 0ue (es(o as criancin,as (ais 'e0uenas os 'ossa( /er; rate%eiras su'eriores su.iciente(ente 8ai<as 'ara .icare( ao a%cance dos 'e0ueninos /isitantes; Letreiros atraentes 'ara a co('reenso in.anti%+ nos 0uais .ora( o(itidos todos os no(es %atinos+ co( u(a nica e<ceo 0ue (encinare(os de'ois; &As (aiores e as (enores a/es de ra'ina&+ &nin,os e o/os e<0uisitos&+ &co(o os ani(ais se esconde(& )e no mimetismo protetor. . .+. O nico %etreiro e( %ati( ac,a2se co%ocado 'or 8ai<o do seu (inscu%o 'ossuidor+ 0ue u( 8ei-a2.%or N Lhamphomicton microth&nchum, %etreiro 0ue ser/ir4 co(o a (e%,or e<'%icao de no se usare( outros %etreiros e( %ati(&; ara as crianas+ no entanto+ t:( as esco%as e os (useus outros (eios de atend:2%asN 0ue os (useus do !io de "aneiro+ e( co%a8orao co( as esco%as+ 're'are( co%eJes 'ara os /adad6ssi2 (os (useus esco%ares+ ou 'or cesso e e('rsti(o de (ateria%+ ou 'or or9ani>ao de (ateria% co%,ido 'e%os a%unos+ so8 as /istas dos 'ro.essores; O 'ro8%e(a d criana d 'ode+ 'ois+ se( necessitar sa%as e e<'osiJes o.iciais es'ecia%i>adas+ rece8er a so%uo indicada 'e%o residente da #useums Association, E!IC MAC2LAWAN( ac,a essa autoridade 0ue+ da (es(a .or(a 0ue as crianas re'e%e( a %iteratura co( 6e(a esco%,idin,o 'ara e%as+ 're.erindo ada'taJes de2o8ras (ais 9erais+ ta(8( 0uere( o (useu de todos+ co('etindo M 8oa 'eda9o9ia dar2%,es orientadores ca'acitados+
46
W!ACE !AMSE_

N =ducational Kor. in #useums o. ths Nnited *iates, 19PS+ &'; 116;

os 0uais+ na o'inio do autor citado+ de/e( ser 'ro.essoras 'ri(4rias es'ecia%i>adas 'ara tais .unJes E se( a necessidade de sa%as es'eciais+ c%aro est4 0ue seria 8astante aconse%,4/e% a rea%i>ao d: e<'osiJes te('or4rias+ co( assuntos e a'resentao acess6/eis M in.Rncia; O 'rI'rio+ 'or(+ das e<'osiJes es'eciais+ de 0ue esta(os a0ui %on9a(ente tratando 'e%a sua es'ecia% ada'tao M .uno educati/a dos (useus+ esta8e%ecer o contato destes (useus coia o 9rande '8%ico+ atin9indo ca(adas no or9ani>adas 'or esco%as ou associaJes cu%turais; Corn'ete2 %,es ta%/e>+ e( ao .utura continuada+ or9ani>ar+ no 0ue .or 'oss6/e%+ essa c%iente%a su(a(ente ,etero9nea+ 'or( caracter6stica do '8%ico dos (useus+ 0ue a (u%tido dis'ersa dos /isitantes a/u%sos;
MATE!IAL

d 9olheita d Mais u(a /e> %e(8ra(os 0ue as 'resentes su9estJes se re.ere( M

'oro 'or assi( di>er su'%e(entar da ati/idade dos (useus+ co( re.er:ncias indiretas a'enas M sua tare.a 'ri(ordia% de 'reser/ao e 'es0uisa; A co%,eita de (ateria%+ 'or e<e('%o+ constitui /asto assunto de (useu+ (as 'or0ue se-a ca'6tu%o 'or de(ais con,ecido da o8ra de e<tenso cu%tura% rea%i>ada ou rea%i>4/e% nos (useus e -4 ten,a (erecido+ entre nIs+ cuidados e so%uJes a nosso /er 'er.eita(ente ade0uadas+ ser/indo de assunto a .o%,etos de di/u%9ao e arti9os de re/istas (ais ou (enos es'ecia%i>adas+ dis'ensa (aiores trata(entos; A'enas %e(8rare(os u(a troca (ais intensi.icada entre os (useus do !io de "aneiro e os (useus estaduais+ re9ionais e esco%ares+ a 0ue 'resta( co%a8orao e assist:ncia+ ser/indo2se dos (es(os 'ara o enri0ueci(ento de suas co6ecJes did4ticas+ (edida essa -4 'osta e( &4tica de ,4 (uito 'e%o Museu Naciona%+ 0uando co( a .undao de seus ser/ios de Assist:ncia ao Ensino+ aceitou o 'rinc6'io de 0ue de/e or9ani>ar os (useus re9ionais e esco%ares co( o (ateria% 'or estes co%,ido; Ca8e+ toda/ia+ u( a'e%o (ais re'etido a associaJes co(o M Unio dos Escoteiros do $rasi%+ Tourin9 C%u8+ Auto(I/e% C%u8e+ Centro dos E<cursionistas+ =oto2C%u8e+ Sociedade dos A(i9os da Nature>a etc;+ as 0uais+ e( contato costu(eiro co( a nature>a e a 9ente do 'a6s+ e( /ariadas re9iJes+ 'ode( so(ar Ms 8ene(er:ncias de sua ao socia% (ais esta de contri8uir 'ara o 'atri(Inio dos (useus; =i0ue ta(8( a0ui assina%ada+ no 0ue concerne M intensi.icao da docu(entao 9r4.ica au<i%iar+ a 'recios6ssi(a co%a8orao da 'arte dos .otI9ra.os a(adores E rea%i>e(2se ou 'ro(o/a(2se+ de co(8inao co( as associaJes 'ro.issionais+ concursos 'eriIdicos 'ara 're(iar os (e%,ores re9istradores de docu(entao .oto9r4.ica+ a co(ear 'e%as (e%,ores .oto9ra.ias tiradas dos 'rI'rios o8-etos 'ertencentes Ms co%eJes dos 6nuseus; Se 'reciso citar e<e('%os dessa co%a8orao e( 'a6ses estran9eiros+ entre institutos o.iciais e iniciati/as 'articu%ares+ 8asta %e(8rar o a'e%o diri9ido 'or A; =; $ucBne%%+ Secret4rio do Institute of <ritish 4hotographers,4I 'ara 0ue os 'oderes '8%icos na In9%aterra 'ro(o/esse( a co%eta e conser/ao dos ne9ati/os e cI'ias .oto9r4.icas+ 0ue &re'resenta( u( rico re'ositIrio e in0urito da /ida naciona% nos dois %ti(os scu%os;& ara ter(o
4^

A; =; $UCANELL E arti9o e( Ehe #useGns Mournal, /o%; 41+ 194O+ '; 1ZP;

de co('araoN o -ictoria and Albert #useum, de Londres+ 'ossui u(a co%eo siste(4tica de .oto9ra.ias+ 0ue+ e( 19P6+ (onta/a a LOO;OOO docu(entos; or de/eres de o.6cio+ 'ro.essor 0ue sou de Ci:ncias =6sicas e Naturais 0ue no 'ode co('reender co(o e<ista(+ e( nossas esco%as+ (40uinas de 'ro-eo se( o co('%e(ento de docu(entao .oto9r4.ica )e( dia.i%(es ou 0ua%0uer outro (eio de co%ecionar essa docu(entao ori9ina% ou re'rodu>ida e( i%ustraJes*+ de %on9a data /en,o 'ensando e( siste(ati>ar se(e%,ante 9nero de exemplado. ara tanto+ or9ani>ei+ so8 a deno(inao de =nciclopedia <rasileira pela ;magem, (ateria% no %i(itado a assuntos da (in,a es'ecia%idade 'ro.issiona%+ (as 0ue+ eni co%a8orao co( outros 'ro.essores e de(ais autoridades e( cada assunto+ a8ran-a todas as (ani.estaJes da terra e da 9ente 8rasi%eiras+ 0ue 'ossa( interessar a u( '%ano de di/u%9ao cu%tura%; Xuando+ no !ecensea(ento de 194O+ /i M .rente dos ser/ios a co('et:ncia e dedicao in/u%9ares do ro.; "; Carneiro =e%i'e+ an6(ei2(e a 'rocur42%o 'ara 0ue inc%u6sse no '%ano desse to(8a(ento do nosso 'atri(Inio a co6eta siste(4tica de docu(entao .oto9r4.ica+ a 0ua%+ 'or se tratar de ser/io o.icia%+ se 'oderia estender M re'roduo de i%ustraJes e outros docu(entos e<istentes e( re'artiJes '8%icas e instituiJes 'articu%ares de di.6ci% acesso a todo '8%ico E aceitas e( 'rinc6'io a /anta9e( e o'ortunidade de se(e2%,ante recenseamento fotogr1fico, onde a a9uda /iso do s48io 3iretor /iu 'ossi8i%idades 0ue (e ,a/ia( esca'ado+ a i('ossi8i%idade no (o(ento de re0uisitar 'essoa% estran,o Ms re'artiJes es'ecia%i>adas .oi (oti/o 'ara 0ue no se ,ou/esse %e/ado a e.eito a (in,a co%a8orao a'enas 'ro-etada; E( 'a%estra 0ue ti/e ocasio de rea%i>ar+ a con/ite do 8ene(rito Instituto de Estudos $rasi%eiros+ so8re u( (aior a'ro/eita(ento+ e( nosso ensino de todos os 9raus+ das con0uistas da tcnica (oderna e( (atria de di/u%9ao cu%tura%+ /o%tei a tratar (iuda(ente do assunto E ocu'aria e<cessi/o es'ao na 'resente (ono9ra.ia+ e+ 'or isso+ re'orta(os o %eitor ao resu(o 'u8%icado 'e%o Ir9o do re.erido Instituto+ so8 o t6tu%o &Ensino e Cu%tura&;4V Nesse setor+ 'ode2se su9erir u(a ao co(8inada dos (useus do 'a6s co( o Instituto Naciona% do Cine(a Educati/o+ o 0ua%+ e(8ora se( o siste(atis(o do '%ano 0ue i(a9ina(os+ /e( 'rodu>indo 'reciosa co%eo de dia.i%(es so8re a%9uns as'ectos do nosso 'atri(7nio cu%tura%; L d =speciali'ao d Co(o 8e( de.ine E/erardo $acB,euser49N &A e<'anso 0ue o te('o i('ri(e ao (ateria% do (useu& entra e( e0ui%68rio &co( a .ora coerciti/a da e<i9uidade de 4rea dis'on6/e%&; 3onde a necessidade de u( (useu es'ecia%i>ar2se; Nascendo co('Isito+ sinto(a das e<i9:ncias 'ouco de.inidas do (eio inte%ectua% da 'oca+ o Museu Naciona%+ 'or e<e('%o+ .oi /endo as suas secJes 9radati/a(ente se autono(i>ando+ at o 'onto de 0ue8rar2se a unidade da instituio co( o nasci(ento+ M sua i%,ar9a+ do Museu @istIrico Naciona%+ e( 19LL; 3ada a tend:ncia da o'inio (ais 9enera%i>ada e( nossa 'oca de trans.erir o
4V 49

Ed9ar S\sseBind de MendonaN 5Ensino e Cu%tura1+ Estudos $rasi%eiro+ !io+ (aro2-un,o+194O+';66P E/erardo $acB,euserN 5Museus Esco%ares1+ e( Estudos $rasi%eiros+ (aro2-un,o+ 194O+ ';Z4

interesse+ da ,istIria natura% 'ara a .6sica+ de &3ar]in e @u<%e[ 'ara =arada[&+ co(o -4 di>ia urna re/ista de /u%9ari>ao cient6.ica 'ara a In9%aterra de 1V^O+ -4 tarda a criao no !io de "aneiro de u( Museu Naciona% de Tecno%o9ia+ cor'ori>ando rea%i>aJes 0ue o Museu Naciona% no (ais co('orta e( sua es'ecia%i>ao crescente nos do(6nios da @istIria Natura%; Os assuntos (ais 'ro'ria(ente de Weo9ra.ia+ 0ue+ 'or assi( di>er+ so8ra( dos %i(ites antro'o9eo9r4.icos e $io9r4.icos res'ecti/a(ente a8ran9idos 'or suas secJes de Etno9ra.ia e Weo%o9ia+ e<i9iro e( 8re/e instituio es'ec6.ica+ (or(ente a9ora 0ue os estudos 9eo9r4.icos /:( to ace%erada(ente 'ro9redindo 'e%a ao do Instituto Naciona% de Weo9ra.ia e Estat6stica; "4 0uanto aos te(as .o%c%Iricos+ (es(o 0uando a8ran9idos 'e%a e<'resso (ais %ata de fol.-culture, no su9erir6a(os a %e9iti(idade da criao de u( (useu es'ecia%i>ado+ 'or0uanto ac,a(os 0ue de/a ser inti(a(ente %i9ado M antro'o8io%o9ia e antro'ossocio%o9ia+ co(o as entende o Museu Naciona%+ e 0ue -usta(ente assi( 0ue o .o%c%ore rece8e o trata(ento de cun,o (ais acentuada(ente cu%tura%; Xue .ecunda e /ener4/e% (isso a do nosso Museu Naciona% Y Alma-#ater dessa '%:iade de nI/eis instituiJes+ (anter2se e( a('%a co%a8orao co( as ati2/idades cada /e> (ais es'ecia%i>adas de cada 0ua%; E+ de todas e%as+ /ir4 a contri8uio co(u(+ re9iona%i>ada+ 'or u( Museu da Cidade 8e( co('reendido+ 0ue ser4 a .oca%i>ao %oca% do es.oro (useo%I9ico 9era%+ desde 0ue e<era o seu 'a'e% de (useu re9iona% de 9rande ti'o; Ad(itindo as es'ecia%i>aJes ditadas 'e%o natura% desen/o%/i(ento de u( (useu+ no nos es0uecere(os+ 'or contra'osio+ de re.erir o caso de es'ecia%i>aJes 're(aturas+ de 0ue e<e('%o e<'ressi/o a ori9e( do nosso atua% Museu Naciona% de $e%as22Artes N nascendo a co%eo o.icia% de o8ras de arte inte9rada na ento Acade(ia !ea% e de'ois I('eria% de $e%as Artes+ 'assou a constituir a inacoteca da Esco%a Naciona% de $e%as Artes+ rea%i>ando en.i( es'ecia%i>ao de .unJes ,4 (uito aconse%,adaZOE a Acade(ia !ea%+ 'or(+ nascera antes de te('o+ su8stituto des2 .a%cad6ssi(o do Museu de Artes e O.6cios 0ue seria (ais consentRneo co( a 'oca+ (a% de ori9e( 0ue ainda ,o-e se re.%ete nos %i(ites 'or de(ais aristocrati>ados de seu e<c%usi/o interesse 'e%as ar.es (aiores+ co( o 0ue e<c%ui de suas co%eJes toda essa 'roduo do 'o/o+ a%ta(ente si9ni.icati/a+ 0ue so as c,a(adas ar6es (enores+ e( re%ao Ms 0uais as $e%as2Artes ocu'a( a'enas a 'oro a'ica% de toda a i(ensa 'irR(ide da 'roduo art6stica; Mes(o no do(6nio das 8e%as2artes+ o nosso Museu es'ecia%i>ado ainda consa9ra e<c%usi/is(os N 0uase 0ue e<c%ui a ar0uitetura+ 0ue+ no entanto+ dada a e<i9uidade de es'ao+ 'oderia .i9urar e( restitui3es e ma(uetes, e( docu(entao .oto9r4.ica E esta %ti(a+ no caso da ar0uitetura+ se ser/iria do re%e/o do estereoscI'io; Xuando+ e( 19P1+ .ui con/idado 'ara secret4rio da Esco%a Naciona% de $e%as2 Artes 'e%o ento diretor Lcio Costa+ cu-a (ocidade idea%i>ou a re.or(a anti2con/enciona%ista dessa instituio+ 0ue ainda no se ,a/ia desdo8rado e( Esco%a e Museu+ d co(8in4ra(os 0ue+ co(o
ZO

E(8ora 'u8%icado e( 19LO+ o tra8a%,o do autor 9ontra a 9ongregao da =scola $acional de <elas-Artes cont( /4rias das su9estJes ainda ,o-e ca86/eis so8re (aior di/u%9ao da cu%tura art6stica no $rasi%;

secret4rio+ eu teria .unJes de or9ani>ao na o8ra de e<tenso cu%tura% no ensino das 8e%as2artesE esti/e+ ento+ na i(in:ncia de %e/ar a e.eito a('%a uti%i>ao da dia-esfereoscop>a 'ara a docu(entao art6stica aci(a su9erida; Xuanto ao Museu @istIrico Naciona%+ institu6do+ I8/io+ 'ara se re%acionar co( o 'atri(7nio inte9ra% da nossa ,istIria d a -u%9ar 'e%a dosa9e( de suas a(ostras ainda co('reende a @istIria e( seu estrito senso 'o%6tico2(i%itar+ carre9ando a nota (on4r0uica na0ue%a dosa9e( e 'atenteando+ na sua 'ro'enso 'ara o raro e o custoso+ u( 'reciosis(o 0ue contraria o 'rinc6'io de 're.er:ncia 'e%o caracter6stico+ isto + 'e%o (ais .re0uente e( cada 'oca+ consoante a 8oa nor(a (useoiI9ica; 3ese-a(os 0ue a recente criao do Museu I('eria% de etrI'o%is+ o'ortuna %e(8rana+ /en,a a%i/iar os encar9os aristocr4ticos do Museu @istIrico Naciona%+ 'er(itindo2%,e interesse e0uitati/o 'or todo o 'atri(Inio ,istIrico do 'a6s; So+ e.eti/a(ente+ not4/eis de(onstraJes da erudita o'erosidade de sua direo+ ser/ida de e.icientes au<i%iares+ as nu(erosas (e%,orias 0ue de ano e( ano /:( sendo a%i inau9uradas; Ca8e+ assi(+ e<'ri(ir Of dese-o de 0ue+ -unto Ms no/as sa%as es'ecia%i>adas 0ue esto e( construo+ se reser/e( outras onde se /en,a a dar 9uarida M docu(entao+ e<'ressi/a 'or e<ce%:ncia+ de toda essa 'atriItica ati/idade centra%i>ada no $rasi% 'e%os Mau4s+ OTTONIS+ MA!IANO
!OCp IOS E

!E$OUHAS+ a%( dos conte('orRneos SANTOS

3UMMON3+ OSCAL3O C!Ub e SATU!NINO 3E $!ITO+ 'ara sI citar os (aiores dentre os (ortos; No ti/e(os te('o 'ara /isitar o Museu da Cidade E este te( a sua es'ecia%idade contro%ada 'e%o car4ter sinttico+ re9iona%+ de sua .ina%idade;
!ECU!SOS AUFILIA!ES

d San9ue no/o dos (useus+ os recursos da tcnica (oderna e( (atria

de auditi/idade e /isua%idade; ; ; O r4dio+ e( seu as'ecto de di.uso cu%tura%+ (ant( u( do(6nio M 'arte+ di.ici%(ente ada't4/e% M /ida interna dos (useusE o 0ue no i('ede+ -4 se /:+ a('%a co%a8orao desses (useus+ e<tra2(uros+ nas 'ossi8i%idades educati/as da r4dio2di.uso; E( (atria de uso interno+ a tcnica do r4dio nos interessa 'e%os seus recursos de a('%i.icao+ co(o co('%e(ento da .ono9r4.ica; Ci(os+ no e<e('%o caracter6stico de u(a e<'osio so8re a/es canoras do $rasi%+ o seu 'recioso au<6%io; No se trata de e<e('%o adrede esco%,ido 'ara de(onstrar a co%a8orao da .ono9ra.ia nos (useus E as suas 'ossi8i%idades so das (ais a('%as no do(6nio da0ue%as e<'osiJes es'eciais; 3era( (es(o ori9e( a u(a deno(inao su9esti/a N A vo' dos museus, 'ara se(e%,ante (e%,ora(ento introdu>ido e( a%9uns (useus estran9eiros )nos Estados2 Unidos+ 'or e<e('%o*+ onde+ -unto ao (ateria% e<'osto res'ecti/o+ ou/e(2se+ 'ro/enientes de a'are%,os .ono9r4.icos 'ostos e( .unciona(ento 'or u( /isitante 0ua%0uer+ ru9idos de ani(ais se%/a9ens+ coa<ar de rs+ >u(8idos de insetos+ ru6dos i('erce'ti/eis aos nossos ou/idos 0ue+ 'resentes na nature>a+ a %R('ada trioda a('%ia+ e as notas de instru(entos de (sica 'ri(iti/os+ e os cantos 'o'u%ares; ; ; Eemos, nas cole3es etnogr1ficas do nosso #useu $acional, um OcasoO (ue est1 a reclamar excepcionalmente tais recursos de divulgao sonora : o Obasto musicalO de

certa tribo, indeterminada, dos nossos >ndios, o (ualf ho!e condenado 6 muda segregao de uma vitrina fechada ao p blico, poderia exibir as suas notas, cu!os incompar1veis encantos maravilham os poucos (ue puderam go'ar o privilgio de ouvi-las. % d 9inema nos museus d A co%a8orao do cine(a nos (useus assunto de /asta %iteratura es'ecia%i>ada e te( sido tratada co( re%ati/a a8undRncia 'or autores 'atr6cios+ 'odendo o !io de "aneiro or9u%,ar2se+ nesse 'articu%ar+ de o8ra 'ioneira no Museu Naciona%E 0uere(os nos re.erir M iniciati/a de cu%tura 9enera%i>ada+ ta(8( esta+ de/ida M (es(a indi/idua%idade 'ri/i%e9iada de !oXUETE2
INTO+

0ue se sou8e ser/ir de docu(entao cine(ato9r4.ica e( sua

co%a8orao co(o natura%ista na o8ra de !ON3ON+ e( 'oca 0ue coincide co( as 'ri(eiras tentati/as estran9eiras nesse 9nero de docu(entao cient6.ica; Seu 'resti9ioso no(e a6ua6(ente na direo da or9ani>ao o.icia% es'ecia%i>ada 0ue criou+ o Instituto Naciona% de Cine(a Educati/o )INCE*+ 'en,or de 0ue o Museu Naciona% 'ode inscre/er2se nos 'ri(eiros %u9ares da %ista nu(erosa dos .a/orecidos 'or to 8ene(rita instituio; O#useu AnimadoO d Esti(u%ado 'e%as rea%i>aJes do INCE+ no nos 'arece utI'ico u( 'ro9ra(a de co%a8orao co( os (useus do !io de "aneiro 'or 'arte de seus cineastas+ inc%uindo (es(o u(a srie de .i%(es+ de a%9uns 'oucos (inutos de durao+ a 0ue 'ro/isoria(ente deno(ina(os de Museu Ani(ado+ onde o (ateria% e( e<'osio nos (useus .ornecer4 o tema puro, centra%+ e( torno do 0ua% a tcnica cine(ato9r4.ica tecer4 toda u(a tra(a de /ariaJes; Cite(os a es(o a%9uns e<e('%os 'oss6/eis de %on9a srie+ .4ci% de i(a9inar e ta%/e> de rea%i>ar N 7 tere(os a cadeirinha, carre9ada 'or dois escra/os+ e( '%ena rua carioca do scu%o FCIII+ 0ue (oti/a urna r4'ida reconstituio ,istIrica e( torno da0ue%e docu(ento 0ue o cine(a .i<ou nurna das sa%as do Museu @istIrico Naciona%+ e de'ois ani(ou e trou<e 'ara o seu %oca% e a sua 'oca;;; E o /aso de caui( dos nossos 6ndios+ dei<ando o (ostru4rio do Museu Naciona% e( 0ue dor(e+ ei2%o 0ue /e( ocu'ar o seu %u9ar de ,onra na .esti/idade 9uerreira e( 0ue se sacri.ica o 'risioneiro+ ao (es(o te('o e( 0ue se ou/e(+ 'e%as 'ossi8i%idades do cine(a sonoro+ os /ersos do P-Muca4irama, de WONHALCES 3IAS N &e( .undos /asos de a%/acenta ar9i%a oo .er/e o cau6( E oo enc,e(2se as co'as+ o 'ra>er co(ea+ oo reina o .esti(&; ; ; "4 de ,4 (uito inte9rado o cine(a na /ida do Museu Naciona%+ d 0ue 'ossui 8e%a sa%a de 'ro-eJes e( esti%o (ara-oara d+ ser4 .4ci% tare.a 'ara a Seco de E<tenso Cu%tura%+ recente(ente a6 criada+ tornar (ais .re0uente e siste(4tico o seu .unciona(ento; As 'ossi8i%idades de 'ro-eo nas sa%as (es(as das co%eJes+ co( ine94/eis /anta9ens 'ara a (o/i(entao das (es(as+ )se( necessidade de escurecer a sa%a 9raas ao recurso da te%a de /idro .osco* + 'arece(2(e re%e94/eis a u(a se9unda eta'a do 'ro9ra(a; Qocumentao cinematogr1fica 7 A e<ecuo de tais .i%(es+ orientados 0uanto ao assunto 'e%os tcnicos do Museu+ ser4 da a%ada do INCE; Mas+ co(o 8e( assina%a u(a das (aiores

autoridades nacionais e( (atria de cine(a educati/o+ "rNATAS SE!!ANO Z1+ os (useus 'ode(+ 'or si (es(os+ rea%i>ar .i%(es docu(ent4rios+ ou+ con.or(e suas 'rI'rias e<'ressJes N &O cine(a reso%/e as'ectos do 'ro8%e(a+ 0ue os (useus+ (es(o dinR(icos+ no reso%/e(; 3e/e ser 'osto a ser/io dessa causa+ 0ue a dos (useus e 0ue educati/a 'or e<ce%:ncia+ 'ara 0ue as iniciati/as o.iciais e 'articu%ares .aci%ite( a or9ani>ao das cine(otecas+ ou ane<as a (useus ou autIno(as+ nacionais e re9ionais+ era 0iie tudo se-a .i<ado d o as'ecto da .%ora e da .auna t6'icas de cada re9io+ o .a%ar do 'o/o+ as dansas caracter6sticas+ todo o .o%c%ore; Adiante conc%ui o 'rec%aro educador N &No de/e(os 'erder de /ista esses as'ectos (ais educati/os dos (useus+ 0ue dar a 'ro/a consciente da o8ra ,u(ana+ no te('o e no es'ao+ e .i<42%a 'ara 0ue outros a co%,a( e a'recie( no e<ato /a%or; E a 'rI'ria docu(entao+ 0ue co%,er(os+ ser4 a niais 'reciosa dos (useus .uturos;& Nessa orde( de idias d 9enera%i>ar a %in9ua9e( do (useu e( docu(entao de 9rande esca%a d o cine(a se (ostra inco('ar4/e% de recursos E a @istIria u(a Weo9ra.ia e( e/o%uo+ e 0uando u(a naciona%idade+ co(o a nossa+ se constitui a nossos o%,os+ tateando e( suas 8ases e ru(os+ atra/essando as'ectos 0ue ta%/e> -4 se-a( .asesfes/aecen6es+ na insta8i%idade so8retudo da nossa (isci9enao cu%tura%+ o Museu dese('en,a ao .i<adora de i('re/is6/e% si9ni.icao .utura; No $rasi%+ u( (o(ento de e'o'ia d a %uta sertane-a de Canudos+ 0ue (oti/ou o (aior %i/ro do continente N Os *ert3es, de EUCLI3ES 3A CUN@A+ /erdadeiro tratado de antro'o9eo9ra.6ca e antro'ossocio%o9ia 8rasi%eiras d esse (o(ento de e'o'ia te( seus atores e cen4rios i(orta%i>ados na %iteratura+ (as ta%/e> se e<tin9uindo 'ara as 'ossi8i%idades da docu(entao o8-eti/a+ 0ue os res9uardaria 'ara a conte('%ao e estudo de todos os te('os; "4 no di9o e( re%ao aos atores e( '%ena recons66tuio de cenas da e'o'eia sertane-a+ )a, Y EUCLI3sS 3A Cun,a+ a 'o8re>a dos teus 'atr6cios to triste co(o a ine.ic4cia do teu /er8o+ %ido 'or a%9uns (as no se9uido 'or nin2 9u(; ; ;*; Mas+ ao (enos+ a .i<ao dos cen4rios+ .%ora+ .auna+ e ,48itos e costu(es de ti'os ,u(anos ainda %4 /i/endo; Teria a tcnica do cine(a assunto di9no de suas 'ossi8i%idades+ sendo .4ci% M tcnica de (useu orientar cienti.ica(ente o .i%(e+ cu-o roteiro ra%ado seria( as e<'ressJes insu8stitu6/eis+ e( citaJes sincroni>adas+ de 8s *ert3es. 3escu%'e2nos o %eitor (ais u(a re.er:ncia 'essoa% Ms at6/idades do autor+ 'ara o 0ue de/e %e/ar e( conta 0ue est4 %endo u(a 'ro/a de ,a8i%itao 'ro.issiona%+ onde se 'rocura re.orar a 'a%a/ra 0ue su9ere co( a ao+ ou 'ro-e6o de ao+ e( %on9a e cont6nua 'reocu'ao e( torno de assuntos corre%ates; A ideia+ aci(a e<'osta+ de '7r o cine(a a ser/io da docu(entao /isua%i>ada de Os *ert3es, .oi 'or nIs %anada e( sesso do Wr:(io Euc%ides da Cun,aZL e te/e 'ronta aceitao dos ro.s; !a-a WA$AWLIA e $E!NA!3INO "OSK
3E

SOUSA+ 'resentes M reunio+ de !OXUETE2

INTO+

a 0ue(+ 'ouco de'ois+ a co(unica(os+ ou/indo2

Z1

ZL

"rNATAS SE!!ANO N &3e8ates so8re a con.er:ncia =uno educati/a dos (useus&+ de =; CenRncio =i%,o&+ =studos <rasileiros. !io; 19P9; '; 64; Esse '%ano .oi+ e( resu(o+ 'u8%icado e( Levista AcadDmica, ?0HI, so8 o t6tu%o &Euc%ides da Cun,a %ido ao 'o/o&;

%,e 'ro(essas de a0uisio do .i%(e 'ara o Instituto 0ue diri9e+ e de

AULINO

=!ANCO 3E CA!CAL@O+

ento diretor do Ser/io Weo%I9ico e Minera%I9ico+ 0ue se 'ronti.icou a ordenar estudos 9eo%I9icos na re9io de Canudos+ co(;o 0ue 9arantia a e<ecuo do .i%(e 'or tcnicos e( cine(ato9ra.ia do Ministrio da A9ricu%tura E o .a%eci(ento deste saudoso cientista+ ocorrido (eses de'ois+ /eio adiar a i(inente e<ecuo do .i%(e docu(ent4rio 0ue se intitu%aria N &O cen4rio d:8s *ert3esO. 4 d Eeleviso d E a te%e/iso e O ::Metro'o%itan Museu(&+ de No/a2_orB+ -4 a incor'orou ao seu '%ano educati/o+ iniciando o 're'aro do material a irradiar, esco%,ido e( suas co%eJes E a Eravelling =ducation =xhibitBH .oto2irradia (ateria% .ornecido 'e%o Museu de Cincinatti; %eno scu%o Cinte e U(; ; ;
=UNCIONAMENTO

d O#useus dinmicosO d Co%,ido+ se%e2cionado e e<'osto o (ateria%+ trata2

se a9ora de '72%o a .uncionar; ara a conce'o anti9a+ (ateria% de (useu 8asta/a e<istir d e<istir e 'ersistir; O seu tratador es'ecia%i>ado re/e%a/a no noine o.icia% 7 conservador d o idea% est4tico 0ue encarna/a; 3e'ois+ os (ostru4rios se enc,era( da 8u%iosa 'ro.uso de setas+ %etreiros so8re %etreiros+ dia9ra(as+ rna'o9ra(as+ 9r4.icos de toda es'cie+ (a'as de todo ta(an,o+ desen,os e .oto9ra.ias+ e+ na 'arada dos (useus+ os o8-etos e<'ostos co(o 0ue se 'er.i%ara( e( 'osio de sentido M es'era da orde( i(inente de (arc,a;;; Ef a 'osio 0ue ainda (ant:( os (useus 8rasi%eiros; 3ois de%es+ 0ue sai8a(os+ se a/anta-ara( aos de(ais nessa (o/i(entao e( estado %atente+ 0ue : o 'renncio da (o/i(entao /is6/e%+ do .unciona(ento do (ateria% e<'osto+ dos museus dinmicos 0ue ainda no 'ossu6(os; Esses dois so N o Museu au%ista+ na co%ina do I'iran9a+ onde+ e( %on9a continuidade de cu%tura e carin,o+ A=ONSO 3E; TAUNA_+ seu 9rande 3iretor+ /a%endo2se das /irtudes reconstituidoras da 'intura e da escu%tura+ rea%i>ou o8ra de o8-eti/idade e si(8o%is(o+ 0ue resu(e+ e( s6ntese ines0uec6/e%+ &todos os as'ectos da .or(ao de nossa naciona%idade+& 'ara e('re9ar e<'ressJes de CENUNCIO =IL@O Z4; E o Museu Naciona%+ e( suas co%ecJes de antro'o%o9ia e etno9ra.ia+ e e( certos as'ectos de outras+ onde (ode%ar o consIrcio da es'ecia%i>ao cient6.ica co( o interesse 9era% da cu%tura; O .ato+ 'or(+ 0ue os (useus do !io de "aneiro+ 'ro/a/e%(ente ainda 'or %on9o te('o+ funcionaro a'enas na i(a9inao co('%e(entar de a%9uns de seus /isitantes+ e nas (e%,orias de inter'retao 'eda9I9ica+ 0ue os es'ecia%istas+ e( co%a8orao co( os 'ro.essores+ /o conse9uindo .a>er 'ara a%9uns interessados e 'ara o '8%ico e( 9era%;;; a interessar; L d #etodi'ao das visitas 7 ara certa 'arce%a dos .re0uentadores de (useu+ nada ou 0uase nada te( 0ue .a>er a Seco de E<tenso Cu%tura% N so estes as &'essoas de casa&+ a c%iente%a do 'essoa% tcnico dos (useus N (as estes so co%a8oradores+ ou 'oss6/eis co%a8oradores+ e no .re9ueses; ; ; Os de(ais /isitantes+ ou so /isitantes iso%ados+ ou 9ru'os de /isitantes (ais ou (enos
ZP Z4

Citado e( arti9o editoria% de Museu(s Ne]s+ Ne] _orB+ 194O+ ';Z =; CENUNCIO =IL@O N &=uno educati/a dos (useus,' =studos $rasi%eiros+ !io+ 19P9+ A educao e seu a'are%,a(ento moderno. S; au%o+ 1941

or9ani>ados+ a co(ear 'e%as tur(as esco%ares; Nestas+ entretanto+ (aior re9u%aridade de or9ani>ao no 9ru'o ne( se('re i('%ica (aior interesse nos e%e(entos constituti/os; E ,o-e 'rinc6'io ad(itido 'e%os 0ue se 'reocu'a( co( o 'ro8%e(a do '8%ico de (useu+ 0ue os 9ru'os 0ue .ornecera a (e%,or 'arce%a dos .re0uentadores de (useu+ (e%,or (es(o do 0ue as esco%as )cu-a in.%u:ncia so8re a /ontade dos a%unos (ais i('osta do 0ue aceita*+ so as associaJes cu%turais; Mas a c%iente%a caracter6stica+ e+ 'ortanto+ a (ais consider4/e% 'ara a o8ra de e<tenso cu%tura%+ ainda a (u%tido es'arsa dos /isitantes a/u%sos; @4+ entretanto+ u( (eio de conci%iar os 8ene.6cios da or9ani>ao e( associaJes cora a /i/acidade e interesse desses .re0uentadores es'ontRneos N inc%uir certa re9u%aridade+ certo 9rau de siste(ati>ao e a9re9ao nessa &'o'u%ao& incoerente+ a custa de u( h1bil e('re9o do a'are%,a(ento c%4ssico dos (useus N 9uias+ orientadores+ (ateria% 9r4.ico+ toda a sorte de indicaJes e su9estJes+ e at (es(o ,or4rios 0ue 'er(ita( (ais a('%a /isitao+ (as o8ri9ue( ou6rossi( a concentrao dos /isitantes+ ou 'arte de%es+ e( 'ontos e ocasiJes 're/ia(ente esta8ece%ecidos; So8re /isitas de tur(as esco%ares+ oua(os u( teste(un,o cu-o /a%or no 'recisa(os encarecer N &;;;Ten,o+ 'or curiosidade+ assistido ao desandar de a%9u(as esco%as 'e%as 9a%erias do Museu Naciona%; Xue triste>a Y Todo (undo /ai andando+ /ai o%,ando+ /ai 'assando; ;; co(o u( .io d49ua 'assa nu(a %R(ina de /idro en9ordurada; Xue( 0uiser a'render nu( (useu+ de/e 'ri(eiro 're'arar2se 'ara a /isita; A0ui%o a'enas o atlasR o te<to de/e ir co( o estudante;& )!OXUETE2 %NTO* ZZ No se 'ode rec%a(ar (ais incisi/a(ente a (etodi>ao das /isitas a uin (useu; ro9ra(a de.inido do 0ue se /ai /er+ interesse crescente dos 0ue /:e(+ ca'acidade 'eda9I9ica d tcnica e e(ociona%(ente .a%ando d dos 0ue .a>e( /er; P d 8rientadores de museus d K indis'ens4/e% u(a /isita 'r/ia Ms co%eJes 'e%o 'ro.essor da tur(a+ se9uida da co(unicao M direo do (useu dos assuntos 0ue (ais interessa( M tur(a+ 'ara 0ue 'ossa( entrar e( .uno os recursos de e<i8io dis'on6/eis; ara 0ue todos os a%unos 'ossa( 'ronta(ente o8ser/ar e .a>er 'er9untas %i/re(ente+ as tur(as no de/e( ser nu(erosas; In.e%i>(ente so.re( os (useus dessa a%ternati/a de .re0u:ncia N ou /asante+ situao do l1 vem um, ou in/aso torrencia%; 3a6 a necessidade de 'essoa% 'rI'rio+ de tcnicos 0ue se-a( /erdadeiros intrpretes de ob!etos BA+ -unto aos 'ro.essores das tur(as+ 0ue so os instrutores de assuntos. Seccione(2se as tur(as nu(erosas+ co( o 0ue se conse9ue cana%i>ar a enc,ente E 'ro%on9ue2se+ a custa de in.or(aJes o'ortunas+ a 'er(an:ncia dos /isitantes iso%ados+ a%i(entando os reser/atIrios+ e ter2se24 conse9uido e0ui%i8rar a .re06i:ncia aos (useus+ condio .a/or4/e% ao seu 8o( a'ro/eita(ento did4t6co;
ZZ Z6

E; !OXUETE2 INTO N &A ,istIria natura% dos 'e0ueninos&+ A =ducao, !io+ 19LZ+ Sei<os Lolados, !io+ 19L^+ '; 41 NITA M+ =EL3MAN N &T,e Museu( teac,er&+ citado e( =duca>ional Kor. in #useums of the Nnited *tates, 19PV+ '; L1O

A atuao+ ,o-e c%4ssica+ desses intrpretes de ob!etos Forientadores de museus, ou museum instructors nos Estados Unidos+ e museum demonstractors na In9%aterra*+ %e/ou a distin9uir tr:s ti'os de tur(as+ desi9nadas+ na In9%aterra+ con.or(e o caso+ 'or self-conducted )sI 'ro.essores de tur(as*+ museum-conducled )sI orientadores* e museum-aided )'ro.essores assistidos de orientadores *; No Museu Co(ercia% de ,i%ade%',ia+ to nu(erosas so as tur(as 0ue o /isita(+ e<i9indo ainda 'or ci(a e<ecuo de de(onostraJes+ 0ue .oi 'reciso a'e%ar 'ara u( recurso en9en,oso N so(ente a%9uns a%unos se%ecionados de cada tur(a /:( certas de'end:ncias do Museu+ e estes a%unos+ de'ois de a'rendere( as de(onstraJes+ %e/a( (ateria% 'ara re'eti2%as diante dos co%e9as+ e( 9ru'os .or(ados no 'rI'rio recinto do (useu ou na esco%a; Mas essa so%uo 'ouco ade0uada M (aioria dos casos de enc,ente+ Ns>endo2se necess4ria 9rande cI'ia de (ateria% dis'on6/e% E ,4 /4rias outras (edidas+ (ais .4ceis de to(ar+ 'ara en.rentar o 'ro8%e(a+ cu-o sinto(a (ais co(u( a c,a(ada fadiga dos museus, de 0ue do (ostras .re0uentes as tur(as nu(erosas; Unia autoridade no assunto+ M; @arrisonZ^, aconse%,a 0ue+ a'Is curta dissertao+ d:2se a cada a%uno u(a 'e0uena srie de 0uestJes a reso%/er 'or si sI+ uti%i>ando o (ateria% e<'osto E a /isita a cada seco ter(ina 'or unia discusso 9era% de tudo o 0ue .oi o8ser/ado; Seria (ais aconse%,4/e% a /isita cada dia a u(a seco+ (as o recurso aci(a e<'osto+ dada a e<i9uidade de ocasiJes 0ue as esco%as concede( ao tra8a%,o .ora de suas au%as+ /a%e 'or di/iso e( ca'6tu%os de u( %i/ro 0ue+ co(o o (useu+ se te( de %er 0uase se('re de urna assentada; ; ; Outros entendidos no assunto+ ta%/e> 'or de(ais incrdu%os a res'eito das (edidas anti2dor(iti/as ao a%cance dos (useI%o9os+ c,e9a(+ a aconse%,ar -o9os de museus, a .i( de entreter os a%unos 0ue co(ea( a dar (ostras de cansao+ ou os (enos interessados+ a9entes 'ertur8adores da e.ici:ncia da e<curso E tais -o9os so constitu6dos 9era%(ente 'or cartJes contendo 'er9untas a sere( res'ondidas+ ou %acunas a sere( 'reenc,idas+ a'Is consu%ta ao (ateria% e<'osto E .a%a2se (es(o e( pu''les e (uebra-cabeas ;;; o 0ue seria desca8ida i(itao ou inais u( caso de inco('reenso do 'rocesso dos testes; ; ; Xuer2nos 'arecer 0ue o (e%,or recurso 'ara e/itar a fadiga dos museus, nas /isitas esco%ares+ ainda desen/o%/er o h1bito do museu 6 custa de (aior o8-eti/ao do ensino e intensi.icao das ati/idades e<tra2c%asse E o 0ue no e<c%ui+ antes .a/orece+ a cada ve' (aior ada'tao das co6eJes /isitadas ao 9osto de seus -o/ens /isitantes+ tornando2as di9nas da curiosidade das crianas+ o 0ue ta(8( u(a .or(a de torn42%as (ais di9nas cio interesse de todos; O &.io df49ua )da su9esti/a i(a9e( de !o0uete2 into* 'assando so8re u(a %R(ina de /idro en9ordurada& d tradu> 8e( a .a%ta de 'oder aderente do '8%ico+ (as o en 9 or dura(ente da %R(ina re.ere2se ta(8( M ca(ada iso%ante 0ue cu('re retirar dos (ostru4rios de (useu ; ; ; Cariado 'ro9ra(a de ao este 0ue /isa intensi.icar a co(un,o do '8%ico co( os (useus E a-udado 'e%as no/as ca'acidades 'u8%icit4rias de rec%a(e e re/o%/i(ento (ais e<tenso se no (ais
Z^

M; @arrisonN 5T,e (useu( and t,e c,i%d1+ T,e Museu(s "ourna%+194O+ ';L6^

'ro.undo das ca(adas 'o'u%ares+ tra>idas 6 nossa 'oca 'e%o cine(a+ a .oto(onta9e(+ a roto9ra/ura+ o r4dio+ o auto(I/e%E desa-udado+ 'or(+ 'or esses a9entes da tcnica (oderna+ 0uando+ o 0ue tanto sIi acontecer+ e(8ota( e anu%a( a e(oti/idade '8%ica; 3iante do 0uotidiano tre'idante da atuaiiciade+ o (useu ainda ser4 'or (uito te('o anacrInico con/ite de 'arada 'ara conte('%aJes (ais serenas e (ais 'ro.undas; Co('arado M0ue%es concurrentes de di/u%9ao cu%tura%+ 0ue en/o%/e( e( (anto des%u(8rante a (u%tido 0uase ,i'noti>ada+ o /e%,o tecido dos (useus+ co( a (a%,a %ar9a de seus es'ci(es Iso%ados+ e ras9Jes de continuidade e( sua di.ic6%i(a continuidade de e<e('%i.icao d (es(o 0ue os sir>a( co( a tra(a suti% das inter'retaJes didticas d 'erde na con2curr:ncia ine<or4/e%+ (as te( so8re os concurrentes da ateno '8%ica a /anta9e( de no ter a/esso; ; ; I('oss6/e% e i%usIrio iso%42%o de seu te('o; A sua co(un,o co( o '8%ico + co(o 'ara os outros a9entes de cu%tura 9enera%i>ada+ ca('o 'ara e<ercitar2se essa 'eda9o9ia das (assas+ ca'6tu%o (oderno de inter2'sico%o9ia a'%icada+ 0ue nos ,a8itua(os in.e%i>(ente a sI /er escrito e( ter(os de 'ro'a9anda e 'u8%icidades 'o%6ticas; ; ; 4 d A pedagogia dos museus - Nos %i(ites 'ura(ente cu%turais+ a 0ue se restrin9e a nossa ateno+ o 'ro8%e(a a'resenta caracter6sticas (uito 'rI'rias+ 8astando %e(8rar 0ue+ ao %ado dos 'rocessos de co(unica8i66dade+ 0ue %,e so co(uns co( a 'ro'a9anda 'o%6tica+ o cun,o o8-eti/o 0ue assu(e+ 'or de.inio+ o ensino 'o'u%ar (inistrado 'e%os (useus+ d42%,es M 'ro'a9anda esse atri8uto di.erencia% E so a 'ro'a9anda da .ide%idade; ; + or isso+ nos seus do(6nios+ .a>2se necess4ria u(a .ase 're'aratIria de estudo ana%6tico dos interesses 'rI'rios e a sere( des'ertados e( cada ti'o de '8%ico+ estudo 0ue carece de in0uritos so8re os assuntos 're.eridos+ a sua dosa9e( eni cada 9ru'o+ so8re a re%ati/a rece'ti/idade dos e%e(entos d a%unos inais di/ersi.icados etc; etc;+ tudo isso a e<i9ir ainda u( %on9o 'er6odo introdutIrio de 'es0uisas 'eda9I9icas; 3e/endo %e/ar e( conta as de(oras 0ue entre nIs in/a%idara a a'%icao de 'ro/id:ncias siste(4ticas )0uando estas tao se do co( a si(u%tRnea to%erRncia de (edidas 'ro/isIrias+ (ais ou (enos si('%istas+ 0ue as /en%iarn res9uardar de 're(atura a'%icao con6ra2'roducen6e* su9eri(os ta(8( 0ue+ 'rosse9uindo2se e(8ora no estudo (etIdico da pedagogia dos museus, no .i0ue o 9rosso das (edidas (ais ur9entes M es'era i%usIria do ti(o; ; ; Co(ece a tare.a 'do e('re9o de nor(as 0ue ten,a( aceitao incontest4/e% ou -4 9enera%i>ada; or e<e('%o N nin9u( es'era des8ancar de suas .unJes es'ec6.icas esses a9entes de a%ta e.ic4cia nas re%aJes '8%ico2(useu+ 0ue so os guias das cole3es. O seu reinado te( sido %on9o+ e+ 'or isso+ so 8anais os re0uisitos a 0ue de/e( o8edecer; Le(8ra(os a'enas 0ue no %,es .a%te( as '%antas do edi.6cio e das sa%as+ co( roteiro de /isita inte9ra% e no re'etida+ indicado 'or setas E a reduo dos 0uadros sinI6icos e dos mostru1rios-pref1cio )de 0ue trata(os na '+ ^*+ e+ se('re 0ue 'oss6/e%+ seus (a'as e 9r4.icos (ais 9erais; K de 9rande con/eni:ncia+ 0ue tais 9uias se-a( dotados de 6ndices+ siste(4ticos e a%.a8ticos+ ricos de referDncias, a9ru'ando o8-etos de co6eJes di.erentes

0ue+ toda/ia+ se corres'onde( .unciona%(ente E 0ue se-a( redi9idos e( esti%o su9esti/o e no inti(a6i/o+ e se('re en<uto de ata/ios e redundRncias E /ariado nos ti'os de co('osio 9r4.ica 'ara indicar ,ierar0uia de /a%ores E 0uestJes co('%e(entares E re.er:ncias 8i8%io9r4.icas; ara satis.a>er M necessidade de estare( e( dia corn a %ti(a arru(ao dos (useus+ aconse%,a(2se guias 'arciais+ 'ara (ais .re0uente e (enos custosa reedio; !eunidos con/eniente(ente+ daro os guias das cole3es, os guias das secJes e o guia geral do (useu; !ecursos .inanceiros 'ara a 'u8%icao e Na de.ici:ncia das /er8as o.iciais+ u( entendi(ento da direo cora re/istas es'ecia%i>adas ou de di/u%9ao cu%tura% 0ue 'u8%i0ue(+ '49ina a '49ina+ este ou a0ue%e 9uia 'arcia%; At anncios; ; ; ois sI u(a coisa+ nesse assunto+ de/e ser ter(inante(ente 'roi8ida N um museu sem guia S
CU!SOS E CON=E!sNCIAS

d Ca8e M e<tenso cu%tura%+ se('re so8 o contro%e da direo do

(useu+ au<i%iar a rea%i>ao de con.er:ncias e cursos 'ro(o/idos 'e%o 'essoa% tcnico E essa assist:ncia se (ani.esta e( 'ro'orcionar2%,es docu(entao did4tica+ su9erir2%,es (e%,orias 'eda9I9icas+ cuidar de sua 'u8%icao e 'ro'a9anda+ ada't42%os ao seu '%ano de /u%9ari>ao; Mas a sua tare.a 'rI'ria a or9ani>ao de cursos e con.er:ncias 'or 'essoas de casa ou estran,as+ re'resentando essa rea%i>ao+ de car46er (ais de.initi/o do 0ue as 're%eJes di4rias -unto Ms tur(as 0ue 'ercorre( as co6eJes+ o coroa(ento das ati/idades da e<tenso cu%tura% e( torno do 'atri(Inio do (useu; e%o seu assiste(atis(o re%ati/o+ as 'a%estras iso%adas+ (ais do 0ue as seriadas+ so (ais consentRneas co( a 6ndo%e das e<tensJes cu%turais; Xuanto ao assunto de u(as e de outras+ 'rinci'a%(ente das 'a%estras iso%adas+ ainda no se in0uiriu entre nIs so8re as 're.er:ncias do '8%ico E a e<'eri:ncia estran9eira reco(enda+ 'ara adu%tos se( esco%a+ 0ue os assuntos iniciais ainda 9uarde( u( 'ouco do to(+ no di9o (ara/i%,oso+ 'or( inco(u(+ tanto esse 9nero de assist:ncia te( entran,ado o /e%,o conceito de (useu lo!a de curiosidades e tanto /erdade 0ue+ a'enas 'ara iniciados+ rea%is(o no se con.unde co( 'rosais(o; Co( a continuao+ 'ode2se dei<ar de %ado se(e%,antes c,a(ari>es E o 0ue ser4 tanto (ais .4ci% 0uanto se 'ossa su8stitui2%os 'or 'a%estras %i9adas aos interesses 'ro.issionais de cada 9ru'o; ara adu%tos esco%ari>ados+ a 'r4tica estran9eira (anda dar 're.er:ncia a assuntos de interesse 9era%+ 0ue ten,a(+ entretanto+ su9esti/a e<e('%i.icao nas co%eJes+ e+ e( se9uida+ o trata(ento direto dos 'rI'rios o8-etos dos (ostru4rios; Mais es'eci.icada(ente N a%( das re.er:ncias dire6as ao (ateria% de primeira mof 0ue con.ere a sua nota de o8-eti/6dade ao ensino dos (useus+ tero a0ui seu %u9ar ade0uado noJes 9erais+ tais co(o a(8i:ncia ,istIrica 'ara o8ras de arte+ 9eo9r4.ica 'ara .%ora e .auna etc; E( 'a6ses onde os co(':ndios e (ateria% esco%ar e( 9era% so .arta e naciona%istica(ente i%ustrados+ aconse%,a2se (aior re.er:ncia a o8-e6os do (useu 0ue ainda no ,a-a( sido .i9urados nessas 'u8%icaJes de %ar9a di/u%9ao E e(8ora+ entre nIs+ -4

/en,a( a'a2recendo %i/ros esco%ares e de /u%9ari>ao re9u%ar(ente i%ustrados )e de %asti(ar 0ue as nossas 'u8%icaJes 'eriIdicas i%ustradas+ co( raras e<ceJes+ se 'erca( tota%(ente na .ri/o%idade+ no con2/enciona%is(o de enco(enda e na cI'ia ser/i% do estran9eiro*+ su9eri(os 0ue no se e/ite+ e antes se 'rocure a'ro<i(ar+ as de(onstraJes o8-eti/as do ensino dos (useus das i%ustraJes dos co(':ndios e dos assuntos do curr6cu%o esco%ar; Seria+ se no desca8ido+ %on9o e( de(asia+ descri(inar os (%ti'%os e<e('%os de 'a%estras e cursos a'ro'riados a tais rea%i>aJes+ (es(o 0ue+ 'or tradio e ade0uao+ se-a( tais e<e('%os de su'erior si9ni.icao; No dei<are(os+ toda/ia+ de %e(8rar 0uo ti% seria u(a troca constante de con,eci(entos entre o 'essoa% dos (useus e o 'essoa% docente das esco%as+ 'ara orientao 'eda9I9ica da0ue%e e docu(entao o8-eti/a do se9undo E ta(8( cursos internos de 're'arao de volunt1rios de (useus e seus .uturos orientadores+ se( -4 .a%ar na articu%ao co( ati/idades da e<tenso uni/ersit4ria e e<tensJes cu%turais de outras instituiJes con9neres; !ea%i>adas durante as e<'osiJes es'eciais+ de/e( as 're%eJes assu(ir estreita %i9ao co( as .ina%idades nestas co%i(adas; !esu%ta de todo esse es.oro coordenado u(a /erdadeira di/u%9ao diri9ida da o8ra es'ec6a%6>aa de cada (useu; O8ra de 'ro'a9anda+ no seu (e%,or sentido+ na0ue%e sentido 0ue+ intensi.icando a aceitao '8%ica+ ta(8( 'rocura a e.ici:ncia (aior e (aior .aci%idade de articu%ao entre a instituio e( a'reo e o a(8iente a 0ue ser/e; Museu e '8%ico 9enera%i>ado so noJes to corre%atas 0ue+ 0uando .a%te ao 'ri(eiro condiJes de contato estreito co( o se9undo+ de/e a direo se socorrer de 'ro/id:ncias co('%e(entares 'ara a satis.ao desse desideratoN assi(+ (useus+ co(o o Museu Naciona%+ 0ue ra>Jes re%e/antes .i>era( %oca%i>ar %on9e do centro da cidade+ de/e( dis'or+ nesse centro ou 'rI<i(o de%e+ de %oca%+ 'rI'rio ou cedido+ onde rea%i>ar .re0iiente(ente cursos e con.er:ncias de sua 'rI'ria iniciati/a ou e( co%a8orao co( institutos o.iciais e associaJes 'articu%ares de cu%tura; No i('orta de ta% .or(a concentrar na sede toda ati/idade dos (useus+ 0ue se c,e9ue a de%i8erada(ente redu>i2%a 'ara no 're-udicar a unidade de %oca%; Museu unidade es'iritua%+ e no (era(ente .6sica+ e+ co(o ta%+ no te(e di/isionis(os e( suas inta%acJes (ateriais;;; -essoal Es"e iali.ado e# E/0ens1o Cul0ural d 3entre os cursos de (useu+ destaca(2 se+ 'or sua .ina%idade inti(a(ente re%acionada co( o te(a desta (ono9ra.ia+ os cursos de 're'arao do 'rI'rio 'essoa% a 0ue se incu(8e a tare.a de e<tenso cu%tura% dentro e .ora do (useu; Se 8e( 0ue co( 'ro9ra(a ,o(o9neo de curso+ so 8e( /ariadas as cate9orias de seus .re0uentadoresE desde o volunt1rio ao 'ro.issiona% de te('o inte9ra%+ desde o .uncion4rio e.eti/o da casa at o 'ro.essor 'ri(4rio do interior+ todos ca8e( na o8ra de e<tenso cu%tura% intra e e<tra2 (uros+ 'or0uanto e%a a8ran9e desde a /a%ori>ao 'eda9I9ica do (ateria% (ais es'ecia%i>ado at a

or9ani>ao de 'e0ueninas co%eJes indi/iduais 'e%a 8oa /ontade (ais distante+ A 0uantidade e 0ua%idade das 'essoas 0ue atendero ao .cn/ite da0ue%es cursos 0ue de%i(itaro o seu 'ro9ra(a; Isso+ 'rinci'a%(ente+ 'ara (useus de 9rande /ariedade de co%eJes+ 'ois+ 'ara outros (ais ,o(o9:neos e( suas es'ecia%idades+ tais co(o o Museu @istIrico e o de $e%as2Artes+ so '%ena(ente aceit4/eis cursos de Museo%o9ia de 'ro9ra(a 're.i<ado+ co(o os 0ue+ co( 'ositi/o sucesso+ se esto rea%i>ando e( nosso (eio; E( se tratando a'enas de de%inea(entos 9erais+ 'ode(os transcre/er co(o e<e('%o+ a %ista de .ina%idades esta8e%ecidas 'e%a &Museu( Asso2 ciation&N ro9ra(a )'arte 0ue interessa M e<tenso cu%tura%* Z d !e%aJes dos (useus co( a educao e a 'es0uisaN a* C%asses e( /isita; 1 d or9ani>ao de /isitas esco%aresE re%aJes co( as autoridades %o2do ensinoE re%aJes co( 'ro.essoresE re%aJes co( instituiJes+ etc; L d ti'os de 'a%estras e au%as 'ara crianas de di.erentes idades; P d re%aJes das 'a%estras dos (useus co( os cursos esco%ares+ etc; b+ Con.er:ncias Fguide lecturer:s Gor.s+, inc%u6das as esco%as desti%aria( a or9ani>aJes sociais+ ,o(ens de ne9Icio; c * Wuias; d* Coo'erao co( o r4dio; e* .* g+ h+ 3e(onstraJes co( 'ro-eJes .i<as e ani(adas; Co%eJes esco%aresE e0ui'a(ento e or9ani>ao; Coo'erao co( institutos de a%ta cu%tura e associaJes %ocais; !e9istro e 'u8%icao dos tra8a%,os do (useu;

ara co('%e(ento+ a e<e('%o do 0ue ,4 (uito se .a> no &Musu( Nationa% df@istoire Nature%%e&+ de aris+ aconse%,ar6a(os cursos de desen,o+ ou+ (e%,or+ de e<'resso 9r4.ica+ /isando a i%ustrao de tra8a%,os de 'es0uisa e di/u%9ao e( ci:ncias .6sicas+ naturais e sociais; Ern a':ndice+ -unta(os o 'ro9ra(a 'ara o curso de au<i%iares de natura%ista do Museu Naciona%+ 0ue e( 194O+ a 'edido da 3iretoria ro.; @ELOgSA AL$E!TO TO!!ES+ ti/e(os ense-o de or9ani>ar; Co(o se /:+ tanto desse 'ro9ra(a co(o nos itens aci(a transcritos+ ca8e a('6a /ariedade de as'ectos e( se(e%,antes cursos+ 'or (ais es'ec6.icas 0ue se-a( as suas .ina%idades; Na .a%ta de Ir9o es'ecia%i>ado d e 0ue+ no !io de "aneiro+ seria o e<tinto Museu eda9I9ico Centra%+ criado 'e%a !e.or(a =ernando de A>e/edo )e<tinto -usta(ente 0uando+ so8 a di2reo de esco% de ECE!A!3O $ACA@EUSE!+ (ais 'ro(etia;;;* cu('re aos (useus desta cidade acu(u%ar .unJes 'eda9I9icas Ms suas -4 a8sor/entes .unJes 'ro.issionaisE ca8eria+ 'ortanto+ su9erir2%,es 0ue+ a e<e('%o do 0ue .e> o 3iretor do Museu eda9I9ico Centra%+ 0uando se cuidou de orientar a re(ode%ao dos (useus

esco%ares do 3istrito =edera%+ .osse ane<ado aos cursos de orientadores u( consult,rio 'er(anente+ 'ara esc%areci(ento e reso%uo dos /ariados 'ro8%e(as concretos 0ue ocorre( na 'r4tica do o.6cio; Cu('re ta(8( distin9uir entre 'essoa% e<ecutante e orientadores 'ro'ria(ente ditos+ a 0ue incu(8e a du'%a .uno de rea%i>ar e aconse%,ar; Es'eci.ica(ente 'ara estes so os re0uisitos se9uintes+ 0ue os entendidos no assunto a.ir(a( con/ir M 'ersona%idade 0ue de/e de(onstrar 'ossuir o rea%i>ador e coordenador da tare.a 0ue ora nos interessaE esco%,e(os dois autores a%ta(ente indicados 'ara o'inar+ 'ois a(8os e<ercera( as atri8uiJes so8re 0ue aconse%,a( e e<arara( suas o'iniJes e( o8ras es'e2ci%ia>adas; Transcre/e(o2%as co(o con.ir(aJes /a%iosas M nossa con/ico de 0ue a e.ici:ncia+ se no (es(o a i('%antao+ dos ser/ios de e<tenso cu%tura% nos (useus de'ende das condiJes 'essoais de entusias(o 'e%a causa da educao 'o'u%ar 0ue /en,a( a ter os incu(8idos de se(e%,ante tare.a+ ao 'ar de u(a co('enetrao de seus de/eres .uncionais e( 9rau 8astante e%e/ado 'ara no es(orecer ante a .a%ta de recursos ora(entados e os entra/es 8urocr4ticos; Eis a o'inio de NITA M; =EL3MANN &O docente de/e 'ossuir essa 'ersona%idade 'ro.essora% necess4ria 'ara des'ertar ener9ias 'aradas+ esti(u%ar ati/idades ador(ecidas+ (anter o interesse e desa.iar a ateno dos a%unos&;ZV E a o'inio de W!ACE =IS@E! !AMSE_N &E<iste( outros (useus 0ue cuidara( de 're'arar o seu 'essoa% encarre9ado das tare.as educati/as+ 8e( 're'arado e treinado acad:(ica e 'eda9o9ica(ente; O 're'aro acad(ico e<i9ido nesses (useus u( certi.icado de curso e<'edido 'or u( college )curso secund4rio* aco('an,ado de e<'eri:ncia de ensino; Esta e<'eri:ncia ne( se('re e<i9ida+ 'or( se('re in.%ui 'ara a 're.er:ncia do candidato+ a no ser 0uando se d4 o caso de o diretor do Museu dese-ar+ e%e (es(o+ orientar essa .or(a de 're'arao did4tica; Co(o co('%e(ento do 're'aro acad(ico e<i9ido+ a (aioria dos direto2res de (useu -u%9a 0ue nada e0ui/a%e e( i('ortRncia ao .ato de 'ossuir o 'ro.essor o ti'o de 'ersona%idade ade0uado; Se('re 0ue se /eri.ica o caso de estar u( (useu %e/ando a e.eito a sua tare.a educaciona%+ 'or0ue nesse (useu a se6eo do 'essoaY docente /isi/e%(ente de'endeu (ais do 9rau de 'ersona%idade do 0ue do (ero 're'aro acad(ico; Os instrutores de (useu de/e( ser no sI 'essoas de rea% cu%tura e 8o( treina(ento+ co(o 'ossu6re( %ar9a /iso e inco(u( so(a de iniciati/a; 3e/e( ser ca'a>es de 'ensar co( c%are>a e e<'ri(ir2se de .or(a su9esti/a e atraente; 3e/e( ser su.iciente(ente dinR(icos 'ara des'ertar tanto o interesse co(o o 'ensa(ento da0ue%es a 0ue instrue( de (odo ta% 0ue todos e%es se torne( co%a8oradores ati/os na tare.a co(u(; 3e/e( ser tra8a%,adores 0ue cria( e a9e( co(o 'ioneiros+ continua(ente i(a9inando e a'resentando no/os (todos; 3e/e( 'ossuir con,eci(entos de 'sico%o9ia e sa8er ir ao encontro do ,o(e( e da (u%,er de ti'o (dio+ do '8%ico co(u(+ tanto 0uanto das tur(as esco%ares; 3e/e( estar se('re 'rontos a 'erce8er as
ZV

Nita M; =e%d(anN 5T,e Museu( teac,er1 citado e( Educationa% ?orB in Museu(s o. t,e United States

necessidades es'eciais de cada 9ru'o e a%ertas 'ara tirar 'artido de todas as 'ossi8i%idades de u(a situao; 3e/e( co('enetrar2se de 0ue os (todos educati/os so (ut4/eis e 0ue o ensino 8aseado e( (ateria% de (useu re0uer '%ani.icao i(a9inosa; 3e/e( estar ,a8i%itados a sa8er distin9uir /a%ores educati/os nu(a e<'osio de (useu e co(o essas 'ossi8i%idades 'ode( ser ada'tadas ao tra8a%,o 0ue e<i9e( 9ru'os de di.erentes n6/eis (entais+ %e/ando e( conta 0ue a tare.a 0ue t:( e( /ista de/e ser 8aseada nos recursos das co%eJes; Consider4/e% so(a de iniciati/a se .a> (ister 'ara '7r e( ao os di/ersos 'rocessos de a'resentao do (ateria% e<'osto de (odo 0ue cada 9ru'o 'ossa rece8er o (e%,or ti'o de ensino&;Z9
ENSAIOS SICO2 E3AWpWICOS

dSe%ecionando o 'essoa% da e<tenso cu%tura% dos (useus+

're'arare(os o 'essoa% ,a8i%itado no sI 'ara a e<ecuo de u( 'ro9ra(a de e(er9:ncia+ co(o 'ara a e%a8orao de 'ro9ra(as 0ue se iro a'er.eioando M (edida 0ue se .ore( esta8e%ecendo e(2 8ases o8-eti/as as condiJes da e0uao '8%ico2(useu; Ou 'or concurso+ ou+ (e%,or+ 'or curso+ M (aneira do 0ue /e( rea%i>ando o 3AS + a'urar2se2o ,onesta(ente as ca'acidades do 'essoa% es'ecia%i>ado 'ara as no/as .unJes; Os re0uisitos 'essoais+ rec%a(ados 'e%os dois autores norte2 a(ericanos aci(a citados+ esto a 'edir 0ue se-a nu( curso+ e( estreita con/i/:ncia co( os se%ecionadores+ 0ue se a'ure( os re0uisitos dos se%ecionados no 'rI'rio a(8iente e( 0ue /iro a tra8a%,ar; A%( do 0ue+ ser4 e( co%a8orao co( o 'essoa% tcnico e ad(inistrati/o dos (useus+ e+ so8 a orientao do Instituto Naciona% de Estudos eda9I9icos+ 0ue tais .uncion4rios+ u(a /e> se%ecionados+ tero 0ue co%,er+ e( tare.a diuturna+ es dados e 'roceder aos ensaios 'sico2 'eda9I9icos 0ue o 'ro8%e(a da e<tenso cu%tura% est4 a rec%a(ar; Ca'6tu%o at o 'resente 0uase indito de inter2'sico%o9ia+ tentar reso%/er o con-u9ado '8%ico d (useu da .or(a (ais /anta-osa 'ara a co%eti/idadeN eis o 0ue se es'era de .uturos in0uritos e o8ser/aJes diretas+ estatistica(ente contro%ados; As condiJes econ7(ico2cu%turais 0ue se t:( de en.rentar no !io de "aneiro sero .atores de correo 'ara (enos+ co( 0ue se de/e entrar na so%uo do 'ro8%e(a nosso+ %oca%+ e( con.ronto co( os (useus estran9eiros 0ue to(ar(os 'ara ter(o de co('arao; $asta+ 'ara -u%9ar(os de se(e%,ante necessidade de reduo+ considerar o 'essoa% 0ue se incu(8e da o8ra de e<tenso cu%tura% no Museu de C%e/e%and+ 0ue da(os 'ara a(ostraN 4essoal tcnico e administrativo:, % curator, .uncion4rio do 3e'arta(ento Naciona% de Educao+ e (ais 1Z .uncion4rios de te('o inte9ra%+ 'ertencentes ao (es(o 3e'arta(entoE /4rios supervisors das c%asses se(anais+ destinadas Ms esco%as 'articu%ares e su8ur8anas+ e<'osiJes circu%antes+ ati2/idades de c%u8es+ e<i8iJes cine(ato9r4.icas; essoa% 'ara as 'es0uisas 'eda9I9icas+ co('reendendo L 'sico%o9istas+ de te('o inte9ra%+ % assistente e /4rios au<i%iares+ de te('o 'arcia%; Secretaria a ar0ui/o+ co( P .unciona22rios; essoa% educaciona%N L ou P 'ro.essores+ desi9nados 'e%o C%e/e%and $oard o. EducationN so os museum instructors, a9entes de %i9ao entre
Z9

Wrace =is,er !a(se[N Educationa% ?orB in Museu(s o. t,e United States+ 19PV+ ';LO9

os (useus e as esco%as; K de notar+ 'or(+ 0ue dois .atores de correo 'ara (ais in2ter/:e( no nosso (eioN a (enor concorr:ncia da educao esco%ar era (atria de ensino o8-eti/o e o .ato+ aus'icioso 'ara as naJes de 'e0ueno ora(ento cu%tura%+ de coincidire(+ na conce'o (oderna 'eda9I9ica de 0ue o co(u( so8re%e/a o inco(u( nos (useus+ a (aior e.ic4cia did4tica do (ateria% co( a sua (aior .aci%idade de a0uisio;;; Xuanto a in0uritos o8-eti/os e conc%usJes 'ositi/as a res'eito de .atos inter2'sico%I9icos 0ue re9u%a( a pedagogia dos (useus+ a8a%anar(o2nos a d42%os 'or contra 'rI'ria+ seria+ co(o -4; ti/e(os ocasio de di>er+ a.ir(ar a dis'ensa8i%idade da o8ser/ao direta e( (atria to .unda(enta%(ente i(ediatista; Nossa e<'eri:ncia 'essoa% estri8a2se e( %on9a continuidade de 'reocu'ao+ entre(eada de tentati/as+ so8re 'ro8%e(as an4%o9os de 9enera%i>ao de cu%tura+ o8ser/ados ao /i/o e( suas contin9:ncias e 'reca62os e 0ue+ co( a%9u(a 8oa /ontade+ se 'ode( en0uadrar nos do(62da e<tenso cu%tura% 0ue constitue( o te(a desta (ono9ra.ia; L6(ita(o2nos+ assi(+ a -untar e( a':ndice u(a resen,a de tare.as 'or nIs cu('ridas co( (ais sacri.6cio 'essoa% 0ue 8ene.6cio co%eti/o+ a 0ue se se9ue( 'u8%icaJes contendo o'iniJes 'essoais so8re o assunto.e( datas irre9u%ar(ente distanciadas e 0ue 'retende( /a%er 'e%a constante 'reocu'ao 0ue denota( de ser/ir M causa da educao 'o'u%ar e (aior a'ro/eita(ento dos recursos da tcnica de di/u%9ao na o8ra de estender ao (aior n(ero a cu%tura cient6.ica de a%9uns 'oucos; A'enas a t6tu%o de in.or(ao+ transcre/e(os+ e( se9uida+ a%9uns resu%tados estran9eiros so8re ensaios 'sico2'eda9I9icos %i9ados ao te(a desta (ono9ra.ia e 0ue nos .oi dado consu%tar; O; E; =ITb"O@NN 1O (inutos antes de ter(inar as /isitas 0ue .e> ao Museu de C%e/e%and+ aco('an,ando tur(as de crianas de cerca de 1L anos+ distri8uiu i('ressos contendo %istas de 0uestJes 0ue 'odia( ser res'ondidas co( o 0ue ,a/ia( o8ser/ado no (useu; A%9uns a%unos+ recon,ecida(ente retardados+ se e('are%,ara( co( a (dia dos de(ais+ .ato 0ue o autor atri8u6 aos e.eitos do ensino /isua%i>ado e o8-eti/o so8re a0ue%a es'cie de a%unos; 6O T; !; A3AMN certo de 0ue a inde'end:ncia inte%ectua% e .6sica dos /isitantes de (useu torna e<tre(a(ente di.6ci% a (edida 0uantitati/a do seu 'rocesso cu%tura%+ conc%ui t-ue+ do 'onto de /ista educati/o+ as estat6sticas de .re0u:ncia '8%ica aos (useus+ ou+ (e%,or+ da sua c%iente%a+ no 'ode( ser co('aradas co( os a%9aris(os re.erentes a u(a esco%a ou curso;161 Museu(2Sc,oo% !e%ations Co((ittees o. ro9essi/e Education Association d essa instituio te( 'ro(o/ido in0uritos siste(4ticos e en/iado 0uestion4rios aos /isitantes de (useus+ arro%ados e( seus .ic,4rios+ so8re resu%tados das /isitas 0ue .i>era( as co%eJes cu-o (ateria% con,ecido dos e<'eri(entadores;6L
6O 61 6L

A;E; =it>-o,nN T,e Museu( and t,e C,i%d+ 1941+ ';L9P; T; !; Ada(N T,e Ci/ic Ca%ue o. Museu(s+ Ne] _orB+ 19P^+ ';1P Citado e( Museu(s Ne]s+ Ne] _orB+ 19PV+ ';66

W!ACE =IS@E! !AMSE_ d en/iou 'e%o correio+ a (uitos /isitantes de (useus+ 0uestion4rios so8re interesses, a .i( de a9ru'ar os interesses se(e%,antes e c%assi.ica2%os 'or .re0u:ncia;6P E3?A!3 !O$INSON d e('re9ou 'rocesso se(e%,ante no seu curso de sico%o9ia da Uni/ersidade de _a%e ;64 AAT@E!INE WI$SON d to(ando a%unos 're/ia(ente c%assi.icados 'or testes de inte%i9:ncia+ na esco%a+ /eri.icou+ 'e%o con.ronto co( testes e0ui/a%entes a'%icados no .ina% das /isitas a (useu+ 0ue os atrasados+ 'ertencentes M %ti(a c%asse )b*+ .ornecera( resu%tados 8e( aci(a do es'erado+ e conc%uiuN 1;k* /anta9e( do uso de (ateria% concreto 'ara a construao de i(a9ens (entais co('%e<as nas crianasE L;k* ade0uao do (ateria% concreto ao ensino dos retardados; Je d/idas so8re os resu%tados dos testes de inte%i9:ncia+ 'ois 0ue( sa8e se as crianas c%assi.icadas na c%asse b seria( (ais 8e( sucedidas se+ na a'%icao dos testes na esco%a+ no se /ise( 'ri/adas das condiJes de /isua%i>ao+ o8-eti/idade e dese(8arao e( 0ue sa6ra( (ais 8e( sucedidas no (useue 6Z MA!WUE!ITE $LOOM$E!W d co('arou o8-eti/(ente /4rios 'rocessos de ensino+ a'%icados a u(a /isita a deter(inado (useu+ co( tur(as c%assi.icadas 'or testes+ e c,e9ou Ms se9uintes conc%usJesN 1;k* des/anta9e( da a'resentao de (ateria% e( e<cessoE L;k* entusias(o ne( se('re re'resenta a'ro/eita(ento+ ;;E P;* /anta9e( do e('re9o de 'rocessos de /isua%i>ao+ (or(ente 0uando aco('an,ados de desen,o 'e%os a%unosE 4;kq /anta9e( de 're'arao 'r/ia da tur(a so8re os te(as da /isitaE Z;k* /anta9ens de &(enos instruo da 'arte do 'ro.essor e (ais 'oder de in/esti9ao da 'arte do a%uno;&66 A!T@U! ?; MELTON+ NITA WOL3$E!W =EL3MAN e C@A!LES C; MASON d 'rosse9uindo e( suas o8ser/aJes 'sico%I9icas so8re o ensino nos (useus+ esses autores rea%i>ara( estudos no &$u..a%o Museu( o. Science&+ au<i%iados 'e%a &Carne9ie Cor'oration&; So8re a 8oa esco%,a do orientador, eis a%9u(as das /anta9ens 0ue a.ir(a( ter encontrado e( (uitos casos estudados e<'eri(enta%(enteN 're'aro 'r/io+ 'essoa%(ente rea%i>ado ou 'or 'essoa de sua con.iana+ do (ateria% das co6eJes a /isitar co( os a%unos+ o 0ue e<i9e con,eci(ento d6reto dos recursos do (useuE de/e o orientador satis.a>er aos se9uintes re0uisitosN &ser u( 'ro.essor 8e( treinado e e<'eri(entado+ 0ue 'ossa co( .aci%idade e 'reste>a ada'tar2se aos /4rios n6/eis de instruo de seus c%ientes )a%unos e outros /isitantes* e estar se('re a%erta a todas as 'ossi8i%idades educati/as do (ateria% e dos (ostru4rios do (useu&;6^ K interessante notar 0ue a (es(a Carne9ie Cor'oration aca8a de en/iar ao !io de "aneiro+
6P 64 6Z

66

6^

W!ACE =IS@E! !AMSE_ N =ducstional Kor. in #useums of the Nnited *tates 19PV+ '; 4P; Ed]ard S; !o8insonN 5E<it< t,e T['ica% Cisitor1+ "ourna% o. Adu%t Education+ citado na nota L+ ';1P Aat,erine Wi8sonN 5An E<'eri(ent in Measurin9 !esu%ts o. Zt, Wrade Sc,oo%s Cisits to an Art Museu(1+ S,coo% and Societ[+ de>e(8roo de 19PO+ ';LPZ Mar9uerite $%oo(8er9N 5An E<'eri(ent in Museu( Instruction1+ Ne] Series o. t,e A(erican Association o. Museu(s+ 19L9+ ';LP6 Citado na nota 4+ ';L41

'ara estudos no nosso Museu Naciona%+ tcnicos ta(8( do $u..a%o Museu(+ entre os 0uais o con,ecido autor do %i/ro a0ui /4rias /e>es citado =ast is =ast Kest is Kest, CA!LO E; CUMMgNWS; O t6tu%o dessa o8ra+ di9a2se de 'assa9e(+ u( tanto eni9(4tico+ .i>era2nos su'or 0ue o autor se re.eria M ada'tao essencia% dos (useus M sua a(8i:ncia .6sica e socia% d o %este o %este e o oeste o oeste; ; ; Mas ti/e(os a su'resa de+ %o9o Ms 'ri(eiras '49inas+ /eri.icar as intenJes (ais (odestas do t6tu%o+ a%i4s corres'ondendo (uito 8e( aos 'ro'Isitos do %i/ro+ isto + indicar o 0ue 'ode e de/e ser i(itado 'e%os (useus nas =eiras Internacionais )Korld 5aits+: Museu Museu e =eira =eira; ; ; E(8ora se( 8ase estat6stica+ M; @A!!ISON6V estudou o 'ro8%e(a do orientador no caso es'ecia% e( 0ue aco('an,a tur(as de a%unos e( /isita a (useu+ conc%uindo 0ue o 'rI'rio 'ro.essor da tur(a 'or de(ais .a(i%iar 'ara des'ertar interesse a 'rinci'iantes+ no iniciados ainda na co('reenso de u( (useu; or outro %ado+ u( 9uia co(u( de (useu no sa8e descer ao n6/e% dos a%unos; Aconse%,a+ 'ortanto+ 0ue 'ro.essores 'ri(4rios se dedi0ue( M .uno de orientadores2au<i%iares+ 'ois daro o (e%,or (ateria% donde se de/a recrutar o 'essoa% necess4rio a ta% ser/io; Su9eri(os se(e%,ante est49io de 'ro.essores 'ri(4rios e( nossos (useusE sa8e(os 0ue+ atua%(ente+ encontrar6a(os resist:ncias da ad(inistrao do ensino do 3istrito =edera%+ contr4ria ao &des/io& do 'essoa% docente das esco%as 'ri(4riasE %e(8ra(os 0ue o 3e'arta(ento de Educao Naciona%ista 'oderia entrar e( entendi(ento co( a Secretaria de Educao do 3istrito =edera% e a direo dos Museus+ a 'rinci'iar 'e%o Ser/io Munici'a% dessa es'ecia%idade+ 'ois co( se(e%,antes est49ios se iniciaria e( 8oas 8ases concretas o a8rasi%eira(ento da nossa instruo 'ri(4ria; En0uanto esse entendi(ento no se .a>+ conte2se co( a 8oa /ontade da iniciati/a 'articu%ar; A!TICULAHGO E Ao EFTE!NA d ara ter(inar+ /o%te(os ao setor (ais a('%o+ e dos (ais e<'ressi/os+ da e<tenso cu%tura% dos (useusN a sua articu%ao co( outros Ir9os de e<tenso cu%tura%; "4 .i>e(os /4rias re.er:ncias ao assunto+ 0uando trata(os da ao con-u9ada dos (useus co( as e<tensJes uni/ersit4rias+ co( as ati/idades e<tra2c%asse+ co( as esco%as+ co( as associaJes+ etc; Xuanto M articu%ao co( os Ir9os es'ecia%i>ados do 'rI'rio (useu e( 0ue .unciona e co( os a9entes de di/u%9ao+ tais co(o -ornais+ re/istas e outras .or(as de 'u8%icidade i('ressa+ co(o cine(a+ r4dio+ etc;+ sI uni%atera%(ente de%a trat4(os+ re.erindo a ao 0ue t:(+ ou 'oderia( ter+ esses a9entes de di/u%9ao so8re a ati/idade interna dos (useus+ e no a ao 0ue o (useu de/e e<ercer so8re esses a9entes; 3e .ato+ seria descon,ecer o a(8iente e .ranca co%a8orao 0ue de/e e<istir entre ser/ios de u(a (es(a instituio+ (or(ente os 0ue %ida( constanteniente co( o '8%ico+ co(o no caso e( a'reo+ a.ir(ar 0ue a tareia educaciona%+ ou 'e%o (enos de e<tenso cu%tura%+ no a.eta a todo o esta8e%eci(ento;

6V

Morse @arrisonN T,e Museu( and t,e C,i%d1+ T,e Museu(s "ourna%+ 1941;

MO!SE A; CA!T?!IW@T69 + co( autoridade de diretor da A(erican Association .or Adu%t Education+ e( tra8a%,o 0ue de 'erto condi> co( o nosso te(a+ Ehe place of the #useums in Adult =ducation, escre/eN & 'ri(ordia% co('reender2se 0ue todas as ati2/idades de u( (useu so educati/as+ rotu%adas ou no co( ter(os de educao& sI assi(+ insiste CA!T?!IW@T+ &se 'ode co('reender a inte9rao dos (useus na educao de adu%tos;& =!ANWIS @; TA_LO!& ^O (ostra2se i9ua%(ente incisi/o N Oa .uno educati/a de u( (useu no a'enas tare.a 'ara o 'essoa% es'ecia%i>ado e( educao+ 'or( u( desa.io a todos a0ue%es 0ue tra8a%,a( no (useu;&
EFTENSGO CULTU!AL E 3EMOC!ACIA

d 3e8atendo+ o ano 'assado+ no Instituto de Estudos

$rasi%eiros+ o te(a &Ensino e Cu%tura&+ ti/e(os ocasio de traar u( '%ano de a'ro/eita(ento cu%tura% dos .or(id4/eis a9entes de di/u%9ao da 'a%a/ra escrita e .a%ada e da i(a9e( )-ornais+ re/istas+ .onI9ra.o+ r4dio+ 'ro-eJes .i<as e ani(adas* to anMr0uica(ente e<ercendo e( nosso (eio a sua ao de a9entes es'ontRneos de ensino 9enera%i>ado+ se no -4 de educao; !e'etindo+ e( resu(o+ as (es(as consideraJes+ e( sesso do Instituto $rasi%eiro de Cu%tura+ ti/e(os a satis.ao de ser esco%,ido 'ara or9ani>ar+ e( ao co(8inada cora a Associao $rasi%eira de I('rensa e a =ederao $rasi%eira de !4dio23i.uso+ u( '%ano de e<tenso cu%tura% 'ara essas entidades+ /asado nos (o%des 0ue ,a/6a(os 'ro'osto; E(8ora a'enas traado e( suas %in,as 9erais+ a transcrio ocu'aria es'ao de(asiado no cor'o desta (ono9ra.ia+ (oti/o 'e%o 0ua% re'orta(os o %eitor M re/ista e( 0ue .oi 'u8%icado^1; edi(os ateno es'ecia% 'ara o 'a'e% do (useu nesse '%ano+ e 0ue a8ran9e a docu(entao o8-eti/a e conse0uente a8rasi%eira(ento da o8ra de di/u%9ao cu%tura% 'or nIs /isada; Te( o Instituto $rasi%eiro de Cu%tura ou/ido co( crescente interesse su9estJes nossas 'ara 0ue secunde a o8ra 8ene(rita de a'ro/eitar a tcnica (oderna de di/u%9ao e( 8ene.6cio da educao 'o'u%ar+ a 0ue+ e( 9era%+ t:( entre nIs desser/idoE o8ra 8ene(rita iniciada no $rasi% 'e%a ino%/id4/e% !4dio Sociedade do !io de "aneiro+ e( 19L4^L+ e atua%(ente ca'itaneada 'e%o Instituto Naciona% do Cine(a Educati/o+ se9uido 'or a%9u(as instituiJes o.iciais e 'articu%ares+ entre as 0uais+ a nosso /er+ (erece( desta0ue a Associao $rasi%eira de Educao+ o Museu Naciona% de $e%as2Artes+ o Instituto Naciona% de Msica+ a Associao dos Artistas $rasi%eiros+ o Instituto de Estudos $rasi%eiros+ a Casa do Estudante do $rasi%+ unia ou outra estaco de r4dio2di.uso )!adio "orna% do $rasi%+ &$i8%ioteca do Ar& da !4dio Ma[rinB Cei9a+ estaJes da re.eitura e do Ministrio da Educao*+ e+ (ais de 'erto tocando o nosso terna+ o Museu Naciona%+ criando+ 'ri(eiro+ u( Ser/io de Assist:ncia ao Ensino da @istIria Natura%+ de'ois a nunca assa> e%o9iada Levista $acional de =ducao, e+ .ina%(ente+ a Seo de E<tenso Cu%tura%; Es'era2se 0ue+ e( 8re/e+ a'area( e( '8%ico os resu%tados das co9itaJes so8re o
69

^O ^1 ^L

Morse A Cart]ri9,tN T,e %ace o. t,e Museu( in Adu%t Education+ citado e( Adu%t Education in $ritis, Museu(s+ de Mar9aret Sc,erer =rancis Ta[%orN 5Museu( in a C,an9in9 ?or%d+ T,e Museu( "ourna%+ /o%; 4O+ ';11Z Ed9ar S\sseBind de MendonaN 5Ensino e Cu%tura1+ Estudos $rasi%eiros+ !io+ 19P9+ ';66Z Ed9ar e Car%os S\sseBind de MendonaN 5O 0ue o $rasi% te( .eito 'e%a !4dio2 Cu%tura1+ !4dio+ 19L4

(o(entoso te(a 0ue as criou+ e%a8orados 'e%os dois Ir9os es'ecia%i>ados da re.eitura do 3istrito =edera% e do Ministrio da Educao e Sade; Ainda e( sessJes re'etidas do Instituto $rasi%eiro de Cu%tura+ a 0ue de'ois de 19PZ .o(os o8ri9ados a restrin9ir a nossa ao de educador+ te(os tido o'ortunidade de re.erir /4rias outras 'ossi8i%idades de os (useus e<ercere( a sua ao e<terna so8re a nossa educao 'o'u%arE cita(os+ entre outras+ a de 'ro(o/er (aior .ide%idade de (oti/os e acessIrios -unto Ms artes+ a co(ear 'e%a arte cnica )e<e('%oN inter/eno etno9r4.ica na (onta9e( da nossa I'era 'or e<ce%:ncia+ 8 )uarani, onde as intenJes to 'ro.unda(ente 8rasi%eiras de CA!LOS WOMES e "OSK 3E ALENCA! so 'ertur8adas 'or in.ide%idades escanda%osas de indu(ent4ria+ cen4rios+ etc; *E .aci%itar+ so8 a .ornia de consu%tIrio tcnico+ docu(entao e<ata 'ara o8ras art6sticas e %iter4rias+ 0ue /erse( te(as nacionaisE 'ro(o/er a articu%ao dos (useus entre si 'ara a siste(ati>ao e a('%o ar0ui/a(ento da docu(entao 9r4.ica so8re a terra e a 9ente do $rasi% )'%ano da =nciclopdia <rasileira pela ;magem, cu-a e<ecuo -4 inicia(os e( /4rias esco%as secund4rias desta Ca'ita% *E ao co(8inada do Museu da Cidade co( outros (useus e associaJes+ a co(ear 'e%o Instituto @istIrico e Tourin9 C%u8e do $rasi%+ 'ara a con.eco de u( (a'a tur6stico2cu%tura% do !io de "aneiroE estender o '%ano su9erido 'or E; !o0uete2 into+ e( 19L4^P+ de co%ocar '%acas e<'%icati/as nas ar/ores dos nossos %o9radouros '8%icos+ a'%icando2o a /arias outras o'ortunidades de dirigir a ateno de todos no sentido de u(a (aior co(un,o es'iritua% co( as coisas do nosso 'atri(Inio natura% e socia%; Ta%/e> ,a-a 0ue( estran,e a a('%iao 0ue esta(os dando ao te(a desta (ono9ra.ia re9u%a(entar+ 'ara+ no %i(ite de suas ZO '49inas dati%o9ra.adas+ en/o%/er os Museus do !io de -aneiro+ 'e%o a'ro/eita(ento de di.erentes o'ortunidades+ na o8ra de /u%9ari>ao 0ue+ a nosso /er+ a tare.a 'ri(ordia% dos seus ser/ios de e<tenso cu%tura%; Se(e%,ante (odo de entender + se( d/ida+ sinto(a de ansiedade 'essoa%+ de nossa ansiedade 'or estender+ i(ediata(ente+ se( de%on9as de siste(atis(os e 'ro-etadas 'er.eiJes+ os 'ri/i%9ios da cu%tura ao (aior n(ero 'oss6/e% de 'atr6cios; Xuesto de te('era(ento ou 0uesto de co('reenso do nosso re9i(e re'u8%icano so8 a sua .or(a necessaria(ente de(ocr4ticae Tende(os 'ara a se9unda a%ternati/a+ se 8e( 0ue no 'retenda(os atenuar o .ator su8-eti/o+ 'ois .oi 'or con/icJes as (ais siste(4ticas 0ue de(os .unda(entao de(ocr4tica ao '%ane-a(ento e e<ecuo da 'resente (ono9ra.ia+ so8re te(a to 'ro'6cio 0uanto o da e<tenso cu%tura% dos (useus do !io de "aneiro+ 0ue -usta(ente a sua ao (ais nitida(ente socia%; Es0uecidos do 'o/o+ ter6a(os+ nos %i(ites (ais serenos das sa%as de (useu reser/adas a (inorias+ o nosso te(a tratado co( (ais orde(+ tanto na conce'o co(o no esti%o; ;; Mas 0ue dese-a(os 0ue+ ta(8( 'ara os Museus do !io de "aneiro+ 'ossa( e( 8re/e ser /4%idos os ideais e<'ressos nas se9uintes 'a%a/ras de u( dos a'Isto%os da educao reno/ada 'e%a
^P

E; !o0uete2 intoN 5A ,istIria natura% dos 'e0ueninos1+ re'rodu>ido de A educao+ 19PZ+ e( Sei<os !o%ados 19L^

de(ocraciaN &Mais 0ue 'ro/entos (ateriais+ u(a (e%,or .i%oso.ia atrair4 ,o(ens e (u%,eres+ de ener9ia e de car4ter+ a .i( @e %i8ertare( a educao do cati/eiro interno e a .i( de 'er(itir 0ue a educao des'ida de 'reconceitos+ rea%i>e a sua tare.a in9ente; or0ue sI assi( %i8ertada+ e assi( a'oiada+ a educao se (ostrar4 e( toda a sua 'u-anaN u(a estrat9ia e u( 'oder criador de ci/i%i>ao (ais e%e/adas;& ?; @; AIL
AT!ICA
^4

CONCLUS*ES 3e%i(itada assi(+ no condiciona(ento econ7(ico2socia% 0ue a en/o%/e e e( suas %in,as 9erais+ a 4rea da e<tenso cu%tura% dos (useus do !io de "aneiro+ e indicadas as suas articu%aJes co( outras instituiJes con9neres d de%i(itao e articu%ao 0ue constitue( o te(a 'rinci'a% da 'resente (ono9ra.ia d 'odere(os .oca%i>ar+ M 9uisa de conc%usJes+ os se9uintes itensN 1 d Ca8e aos (useus+ 'or direito de anti9uidade e a('%a ade0uao+ dese('en,ar 'a'e% 'rec6'uo nu( '%ano de educao naciona%+ (or(ente se esse '%ano+ 'ara corres'onder es'eci.ica(ente Ms condiJes sui-generis da nossa situao cu%tura%+ der di(ensJes 're'onderantes M c,a(ada educao assiste(4tica; L d ara cu('rir a sua (isso educati/a+ o (useu te( 0ue se or9ani>ar interna(ente+ de .or(a 0ue as ati/idades de e<tenso cu%tura% no entre( e(; con.%ito co( as ati/idades 'ri(ordiais de 'es0uisa e 'reser/ao 0ue a6 se e<erce( conco(itante(ente+ (as+ 'e%o contr4rio+ %,es tra9a( o est6(u%o da 'u8%icidade e .ina%idades sociais desdo8radas; P d ara tanto+ de/e( os (useus do !io de "aneiro criar Ir9os de e<tenso cu%tura%+ a 0ue su8ordine( os '%anos de sua reor9ani>aoE dentre os recursos a e('re9ar 'ara 0ue ta% '%ano ,ar(oni>e o 0ue -4 e<iste co( o 0ue de/er4 ,a/er+ so8re%e/a( o desdo8ra(ento das co%eJes+ co( a criao de a%9u(as es'ecia%(ente didticas+ e a rea%i>ao de exposi3es especiais, 'eriodica(ente reno/4/eis; 4 d E<terna(ente+ a e<tenso cu%tura% nos (useus de/e de.inir as suas re%aJes co( os Ir9os c%4ssicos do ensino+ 0ue so as esco%as+ 'rocurando desen/o%/er e( si e nessas esco%as todas as (oda%idades ori9inadas de sua rec6'roca in.%u:ncia; Z 2d Tanto co(o Ir9o de educao siste(4tica co(o assiste(4tica+ o (useu dese('en,ar4 as suas .unJes de 'ri(eira '%ana 'or inter(dio de u( ti'o de ensino 0ue se 'oderia c,a(ar ensino por participao. A d E( nosso (eio+ 'ara 0ue essa 'artici'ao se d: e.iciente(ente+ 'reciso criar 'ri(eiro a consci:ncia de sua necessidade+ desen/o%/endo na esco%a o ensino o8-eti/o+ o -usto e0ui%68rio entre o concreto e o a8strato+ enri0uecida a e<e('%i.icao re9iona%i>ada e (uit6ssi(o (ais uti%i>ados os 'rocessos de ensino visuali'adoR .ora da esco%a+ nu( siste(4tico a'ro/eita(ento dos no/os a9entes
^4

?; @; Ai%'atricBN Educao 'ara u(a ci/i%i>ao e( (udan+ traduo de Noe(i Si%/eira+ co( 're.4cio de M; $; Loureno =i%,o; 19PP+ ';1LL

de 9enera%i>ao de cu%tura )i%ustraJes+ r4dio+ cine(a+ etc;*+ atraindo o 9rande '8%ico 'ara os (useus+ 0ue onde esse a'ro/eita(ento se .ar4 e( condiJes (ais 'ro'6cias; E( su(a+ cu('re e( nosso (eio M e<tenso cu%tura% nos (useus cuidar dessa 're%i(inar indis'ens4/e%N criar e desen/o%/er o h1bito do museu. I d Tanto 'ara essa .uno 'eda9I9ica+ lato sensuR e( re%ao ao 9rande '8%ico+ co(o 'ara a .uno 'eda9I9ica+ stricto sensu+ de e%a8orar u( ensino e( .uno das 'ecu%iaridades de u( deter(inado (useu+ a e<tenso cu%tura% 'recisa contar co( u( cor'o de .uncion4rios es'ecia%i>ados no ra(o de con,eci(entos a'%icados 0ue se 'oderia deno(inar de pedagogia dos museus. V 2 Essa pedagogia dos museus se co('or4 de (uitos dos no/os 'receitos da 'sico%o9ia da 'u8%icidade e 'ro'a9anda+ 0ue+ 0uando no des/irtuados a ser/io 'o%6tico+ esto coo'erando 'ara di(inuir a desfa-si'ao to 're-udicia% M nossa 'oca entre a educao e o 'ro9resso tcnico da atua%idade; 9 2 Essa pedagogia dos museus, ca'6tu%o era e%a8orao de inter'sico%o9iaresu%tante .%e<6/e% dos dois con-u9ados Museu2Esco%a e Museu2 8%ico+ /e(o2%a (ode%ada+ e( suas %in,as 9erais+ 'e%a interao desses dois 'o%os d o i(ediatisiao e o siste(atis(o 7 cada 0ua% de 'er si e<tre(ado+ e 0ue cu('re M0ue%a 'eda9o9ia -usta(ente conci%iar; 1O d ara tanto+ a e<tenso cu%tura% nos (useus+ 'or inter(dio de seus .uncion4rios es'ecia%i>ados d e 'ara%e%a(ente Ms suas ati/idades 'ro/isoria(ente e('6ricas d 'roceder4 a in0uritos e de(ais .or(as de 'es0uisas 'sico2'eda9I96cas+ 0ue /iro orientar as suas ati/idades de.initi/as; 112d or en0uanto+ conc%uir so8re essas ati/idades de.initi/as 're-u%9ar resu%tados ainda %on96n0uos+ contrariar a nature>a o8-eti/a dos estudos 0ue tcnicos de educao iro rea%i>ar+ so8 o contro%e i(ediato das direJes dos (useus e de Ir9os es'ecia%i>ados tais co(o o Instituto Naciona% de Estudos eda9I9icos; ?/ 7 Assi( inte9rados e( sua ao 'resente e .utura+ os (useus da Ca'ita% da !e'8%ica /iro a ser a9entes ati/os e o'ortunos de o8ra (ais a('%a d a de(ocrati>ao da cu%tura+ de(ocrati>ao essa 0ue+ e( conc%uso+ -u%9a(os ser+ ao (es(o te('o+ condio e .ina%idade essenciais da o8ra de e<tenso cu%tura% nos (useus;

$I$LIOW!A=IA A3AM+ T; !; 19P^ 19LV Ehe civic value o. #useums, A(erican Associatioa .or Adu%t Education+ N; _; -ulgari'ao do *aber, E('resa Arie%+ !io; ALMEI3A+ M; O; 3E A!Au"O+ O; 191V E% #useo & <iblioteca 4edag,gica de #ontevideo, Monte/ideu; AbECE3O+ =; 3E 19P1 19P1 $ovos caminhos e novos fins. Co('an,ia Editora Naciona%+ S; au%o; $ACA@EUSE!+ E+ &Museus esco%ares& in <oletim de =ducao 4 blica, Wr4.ica Sauer+ !io+ "aneiro;2 Maro; 19P1; $LOOM$E!S+ M; 19L9 &An e<'eri(ent in Museu( Instruction& in $eG *eries o. Ehe American Association of #useums+ N; _; $UCANELL+ A; =; 19P6 3iscurso de secret4rio do &Institute o. $ritis, ,oto9ra',ers& in Ehe #useums "ourna%+ Condres. CA!T?!IW@T+ M; A; 19L9 &T,e '%ace o. t,e (useu( in adu%t education& in $eG Series o. Ehe American Association of #useums, N; _; CA!CAL@O+ 3+ 3E 19P4 *ociologia e =ducao, Editora Wuana8ara+ !io;
Ls

C@ATELIE!+ @;

19LZ Science et ;ndustrie, Ern; =ia((arion; aris; CUMMINWS+ C; E; 194O FF; =EL3MAN+ N; M; Ehe #useum teacher, citado e( ^; =ITb"O@N+ A; E; 19PV Ehe (useu( and the child, A''%etons+ N; _; &East is East and ?est is ?est& in <ulle>in o. the <uffato *ociet& o. $atural *ciences, Co%;

=!EITAS+ M; A; T; 3E 19P4 O (ue di'em os n meros sobre o ensino prim1rio. !io; 194O !es'osta a u( in0urito da Associao $rasi%eira de Educao in =ducao *uperior de E; Sousa Ca('os+ I('rensa Naciona%+ !io; WI$SON+ A; 19PV &An e<'eri(ent in (easurin9 resu%ts o. Zt,; 9rade sc,oo%s /isite to an Art Museu(& in Ehe #useums Mournal, Londres; WILSON+ W; 1914 CD #use moderne dO%istoire $aturelle, $ru<e%es; @A!!ISON+ M; 19PV 19PV AIL 19PP &T,e Museu( and t,e c,i%d& in Ehe #useums Mournal+ Londres' &Cu%tura% ant,ro'o%o9[ in t,e (useu(s& in T,e Museu(s Mornal, Londres; ?; @; =ducao para uma civili'ao em mudana, trad; de No(ia Si%/eira+ Co(2 @A?AINS v ME!!I=IEL
AT!ICA+

'an,ia Me%,ora(entos+ So au%o; LEMME+ 19PV


ASC@OAL

&Educao su'%eti/a 2 educao de adu%tos& in <oletim do #inistrio do Erabalho, ;nd stria

e Co(rcio+ I('rensa Naciona%+ !io+ no/e(8ro 19PV; LIS$OA+ M; A; 19P1 &=a%,as do nosso ensino& in *chola, !io; LOU!ENHX =IL@O+ M; $; 19PP re.4cio M traduo 8rasi%eira de Educao 'ara uma civili'ao em mudana au%o; de ?; @; Ai%'atrBB+ Co('an,ia Me%,ora(entos+ S; I('rensa Naciona%+ !io; MAC2LAWAN+ E; 19P6 3iscurso de 2'residente no &Leed (eetin9 o. t,e Museu(s Associationf in Ehe #useums Mournal, Londres; MELLO2LEITGO+ C; 3E 19PZ &Metodo%o9ia da @istIria Natura%& in *chola, !io; OST?AL3+ ?; 191L CDs grands hommes, trad; .rancesa de Mareei 3u.ond+ Ern; =%a((ari8n+ 'aris;
EIFOTO+

194O Tend:ncias da educao brasileira, Instituto Naciona% de Estudos eda9I9icos+

A+

19PZ

& ro9ra(as (6ni(os& in <oletim de =ducao 4 blica, re.eitura do 3istrito =edera%+ !io;

EN=OL3+

A; !;

19P9

&A (odern (useu( o. a''%ied science& in Ehe #useums Mournal, Londres;

!AMSA_+ W; =; 19PV =ducational Gor. in #useums o. the Nnited-*tates, Mac Mi%%ian+ N; _; !EA+ ; M; 194O 19PO 191V 19LZ; 19LV 19L9 *eixos rolados, Mendona Mac,ado v Cia;+ !io+ !es'osta a u( in0urito da Associao $rasi%eira de Educao so8re o 'ro8%e(a &T,e .unction o. Museu(& in 4roceedings of the American Association o. #useums, N; _; &E<it t,e t['ica% /isitor& in Mournal o. Adult =ducation, N; _; 3iscurso no Centen4rio do Museu Naciona% in Ar(uivos do #useu $acional. &A ,istIria natura% dos 'e0ueninos& in =ducao, !io+ -un,o2-u%,o !O$INSON+ E; S; !o0uete2 into+ E; I('rensa Naciona%+ !io; 19LZ

uni/ersit4rio 8rasi%eiro+ in O problema universit1rio brasileiro. !io; SE!!ANO+ " j Citado e( CenRncio =i%,o+19PV TA_LO!+ =; 19PV 19P6 19PZ &Museu(s in a c,an9in9 ]or%d& in Ehe #useums Mournal, Londres; =ducao 'ara a de(ocracia+ Co('an,ia Editora Naciona%+ S; au%o; !e%atIrio de e<curso aos Estados2Unidos In <oletim de =ducao 4 blica, &=uno educati/a dos Museus& in =studos <rasileiros, au%o; TEIFEI!A+ A; CENUNCIO =IL@O+ =; re.eitura do 3istrito =edera%+ !io; 19PV Ti'o9ra.ia C; Mendesde A%(eida+ !io; 1941 19OZ A educao e seu a'are%,a(ento (oderno+ Co('an,ia Editora Naciona%+ S; CE!gSSIMO+ "; 3iscurso no Museu araense E(i%io Woe%di in $o%eti( do Museu 4araense =milio )oeldi+ $e%( do ar4

Das könnte Ihnen auch gefallen