Transportni problem linearnog

programiranja

Primjer
U gradskom prometu potrebno je iz 3 garaže uputiti 15
autobusa na 4 polazne stanice za pojedine gradske linije.
Podaci o broju autobusa kojima raspolažu pojedine
garaže i o broju autobusa koje treba uputiti na pojedine
polazne stanice iznose:
1. garaža - 2 autobusa, 2. garaža - 6 autobusa
3. garaža - 7 autobusa
1. stanica - 3 autobusa, 2. stanica - 3 autobusa
3. stanica - 4 autobusa, 4. stanica - 5 autobusa
Troškovi vožnje od pojedine garaže do određene polazne
stanice prikazani su u sljedećoj tablici:

1
 Primjer
Pol.stanice Raspoloživi broj
PS 1 PS 2 PS 3
PS 4 autobusa u garaži
Garaže

G 20 11 15 13 2
1

G 17 14 12 13 6
2

G 3 15 12 18 18 7

Potreban broj autobusa na

3 3 4 5 15
polaznoj stanici

Zadatak glasi:
Autobuse treba rasporediti tako da se zadovolje potrebe svih
polaznih stanica uz minimalne troškove.

Primjer - matrica transporta

O1 O2 O3 O4 ai
20 11 15 13
I1 x11 x12 x13 x14 2
17 14 12 13
I2 x 21 x 22 x 23 x 24 6
15 12 18 18
I3 x31 x32 x33 x34 7

bj 3 3 4 5 15

2
 Primjer - matematički model
x11 + x12 + x13 + x14 =2
x 21 + x 22 + x 23 + x 24 =6
x 31 + x32 + x33 + x34 = 7
x11 + x 21 + x 31 =3
x 12 + x 22 + x32 =3
x13 + x 23 + x33 =4
x14 + x 24 + x34 = 5

min(20 x11 + 11x12 + 15 x13 + 13x14 + 17 x 21 + 14 x 22 + 12 x 23 + 13x 24 + 15 x31 + 12 x32 + 18 x33 + 18 x34 )

xij ≥ 0 ; i = 1,2,3 ; j = 1,2,3,4

Formulacija transportnog problema

Transportni problem (TP) je takav problem linearnog
programiranja kod kojeg treba programirati prijevoz
određenog broja jedinica (tereta, osoba) iz više ishodišta
(mjesta gdje se nalazi roba koja se raspoređuje) u više
odredišta (mjesta u kojem se podmiruje potražnja) s ciljem
da troškovi prijevoza budu minimalni.
Pretpostavka je da ponuda pojedinih ishodišta tj. količina s
kojom raspolažu određena ishodišta mora biti iskorištena i
da potražnja svih odredišta tj. potrebe moraju biti
zadovoljene.
Najčešći elementi vezani za TP jesu troškovi, vrijeme i
udaljenost čiju minimalnu vrijednost tražimo.

3
 Matrica transporta
Odredišta Ponuda
O1 O2 O3 ........ On ai
Ishodišta
c11 c12 c13 c1n
I1 x11 ........
x1n a1
x12 x13
c21 c 22 c23 c2n
I2 ........ a2
x 21 x 22 x 23 x2n
c31 c32 c33 ........ c3n
I3 a3
x31 x32 x33 x3 n

......... ............ .......... ........... ........... ............ ............

c m1 cm 2 c m3 ........ c mn
Im am
x m1 xm2 x m3 xmn
∑a i
Potražnja bj b1 b2 b3 bn ∑b i

Formulacija transportnog problema

a1 , a 2 ,..., a m Količina robe u ishodištima (m ishodišta)

b1 , b2 ,..., bn Količina robe u odredištima (n odredišta)

Općenito vrijedi m ≠ n
cij Trošak prijevoza jedinice robe od i-tog
ishodišta do j-tog odredišta
xij ≥ 0 Količina robe (tereta) koju treba prevesti
iz i-tog ishodišta u j-to odredište

n m
F = ∑∑ cij xij Ukupni troškovi transporta čiji se
j =1 i =1 minimum traži

4
 Formulacija transportnog problema

Ukoliko je ukupna ponuda svih ishodišta jednaka ukupnoj

potražnji svih odredišta radi se o zatvorenom transportnom
problemu.

∑a = ∑b
i
i
j
j

Ukoliko količina ponude nije jednaka količini potražnje radi

se o otvorenom transportnom problemu.

∑ a ≠ ∑b
i
i
j
j

Grafički prikaz transportnog problema

ISHODIŠTA ODREDIŠTA

c11 , x11
a1 b1

a2 b2
⋅ ⋅ c2n , x2n cm 2 , xm 2 ⋅
⋅
⋅ ⋅ ⋅
⋅
⋅ ⋅ . .
⋅ ⋅
am
c mn , x mn
bn

5
 Matematički model transportnog problema
Ograničenja za ishodišta Ograničenja za odredišta

x11 + x12 + ... + x1n = a1 x11 + x 21 + ... + x m1 = b1

x 21 + x 22 + ... + x 2 n = a 2 x12 + x 22 + ... + x m 2 = b2
. . . . . .
. . . . . .
x m1 + x m 2 + ... + x mn = a m x1n + x 2 n + ... + x mn = bn

xij ≥ 0

Funkcija cilja z = c11 x11 + c12 x12 + ... + c1n x1n +

c 21 x 21 + c 22 x 22 + ... + c 2 n x 2 n +
. . .
. . .
c m1 x m1 + c m 2 x m 2 + ... + c mn x mn → min

Matematički model transportnog problema

Ograničenja za ishodišta Ograničenja za odredišta

n m

∑ xij = ai ; i = 1,2,..., m
j =1
∑x
i =1
ij = b j ; j = 1,2,..., n

xij ≥ 0

n m

Funkcija cilja z = ∑∑ cij xij

j =1 i =1

n m

Traži se min(∑∑ cij xij )

j =1 i =1

6
 Matematički model transportnog problema

Transportni problem je problem linearnog programiranja s

m+n jednadžbi i m*n varijabli.
Sustav sadrži m+n-1 nezavisnih jednadžbi iz čega slijedi
da rješenje mora sadržavati m+n-1 vrijednosti varijabli xij
Rješenje s manje od m+n-1 vrijednosti varijabli je
degenerirano.
Original zatvorenog transportnog problema je kanonski
problem minimuma.
Dual tog problema je standardni problem maksimuma bez
ograničenja nenegativnosti varijabli.

Rješavanje zatvorenog transportnog problema

1. Simpleks metoda
- nepraktična, velik broj varijabli i ograničenja
2. Transportne metode - specijalne metode koje
koriste posebnu strukturu transportnog problema
• Metode koje zahtijevaju početni raspored tereta
• Metode za koje nije potreban početni raspored
tereta

7
 Metode koje zahtijevaju početni raspored tereta

• Metode za dobivanje početnog rješenja

• Metoda sjeverozapadnog kuta (NW)
• Metoda najmanjih jediničnih troškova (najmanje
jedinične cijene)
• Vogelova aproksimativna metoda (VAM)
• Metode za dobivanje optimalnog rješenja
• Metoda relativnih troškova
• MODI metoda

Metoda sjeverozapadnog kuta - North West

(NW) metoda - Dijagonalna metoda

O1 O2 O3 O4 ai
20 11 15 13
I1 2 2
17 14 12 13
I2 1 3 3 2
6
15 12 18 18
I3 2 5 7

bj 3 3 4 5 15

z = 20 ⋅ 2 + 17 ⋅ 1 + 14 ⋅ 3 + 12 ⋅ 2 + 18 ⋅ 2 + 18 ⋅ 5 = 249

8
Metoda najmanjih jediničnih troškova (cijena)

O1 O2 O3 O4 ai
20 11 15 13
I1 2 2
17 14 12 13
I2 4 2
6
15 12 18 18
I3 3 1 3 7

bj 3 3 4 5 15

z = 11 ⋅ 2 + 12 ⋅ 4 + 13 ⋅ 2 + 15 ⋅ 3 + 12 ⋅ 1 + 18 ⋅ 3 = 207

Vogelova aproksimativna metoda (VAM)

Razlika reda
O1 O2 O3 O4 ai ∆i
20 11 15 13 2 2 7 - -
I1 2 2
17 14 12 13 1 1 4 4 -
I2 4 2 6
15 12 18 18 3 3 3 3 -
I3 3 3 1 7

bj 3 3 4 5 15

Razlika
stupca
∆j 2 1 3 0
2 1 - 0
2 - - 0
2 - - 5
- - - -

z = 13 ⋅ 2 + 12 ⋅ 4 + 13 ⋅ 2 + 15 ⋅ 3 + 12 ⋅ 3 + 18 ⋅ 1 = 199

9
 Metoda relativnih troškova
Metoda skakanja s kamena na kamen (Stepping Stone)
Metoda raspodjele (Distribution Method)

• Metoda za određivanje optimalnog rješenja

• Polazi od početnog bazičnog rješenja dobivenog
nekom od metoda za određivanje početnog rješenja
• Za sva polja na kojima nema tereta (nezauzeta polja)
izračunavaju se relativni troškovi (karakteristike polja)
• Provjerava se da li je početno rješenje optimalno i ako
nije prelazi se na novo (bolje) rješenje tj. ono koje
osigurava manje ukupne transportne troškove

Relativni trošak
• Broj koji pokazuje za koliko bi se novčanih jedinica
promijenili ukupni troškovi transporta po jedinici tereta
ako se odabere određena relacija (ishodište - odredište)
• Relativni trošak može biti pozitivan, negativan i nula
• Pozitivan relativni trošak znači povećanje ukupnih
troškova
• Negativan relativni trošak znači smanjenje ukupnih
troškova
• Nula znači da se trošak neće promijeniti bez obzira na
promjenu relacije
• Rješenje TP je optimalno ako su u matrici transporta
na svim nezauzetim poljima nule ili pozitivni brojevi

10
 Izračunavanje relativnog troška
• Za svako nezauzeto polje formira se “lanac” ili “zatvoreni
put” koji polazi od tog polja i vraća se na to polje preko
zauzetih polja
• Broj polja u lancu je uvijek paran i najmanje je jednak 4,
a najviše m+n
• Pravila za formiranje lanca
• Bilo koja dva uzastopna polja nalaze se u istom retku ili stupcu
• U istom retku ili stupcu ne mogu biti tri uzastopna polja
• Posljednje polje mora se nalaziti u istom stupcu ili retku u kojem
se nalazi i polje za koje računamo relativni trošak
• Relativni trošak (karakteristika lanca) jednaka je
ukupnom zbroju jediničnih cijena uzetih s predznakom +
ili -
• Cijene polja uzimaju se naizmjenično s predznakom + i -
i to tako da je cijena na polju čiji relativni trošak
računamo pozitivna (kod nekih autora počinje se s - i
tada je kriterij optimalnosti da su svi relativni troškovi
negativni ili 0)

Izračunavanje relativnog troška

Početno rješenje dobiveno metodom najmanjih troškova
O1 O2 O3 O4 ai
20 11 15 13
I1 2 2
17 14 12 13 z = 207
I2 4 2
6
15 12 18 18
I3 3 1 3 7

bj 3 3 4 5 15

Karakteristika lanca za polje (1,1)

k11 = c11 − c12 + c32 − c31 = 20 − 11 + 12 − 15 = 6

Karakteristika lanca za polje (3,1)

k13 = c13 − c23 + c24 − c34 + c32 − c12 = 15 − 12 + 13 − 18 + 12 − 11 = −1

11
 Izračunavanje relativnog troška
Karakteristika lanca za polje (1,1)
k11 = c11 − c12 + c32 − c31 = 20 − 11 + 12 − 15 = 6
(1,1) (1,2)
+20 -11
(3,1) (3,2)
-15 +12

Karakteristika lanca za polje (3,1)

k13 = c13 − c23 + c24 − c34 + c32 − c12 = 15 − 12 + 13 − 18 + 12 − 11 = −1
-11 +15 (1,3)
(1,2)
(2,3) (2,4)
-12 +13
(3,2)
(3,4)
+12 -18

Izračunavanje relativnog troška

O1 O2 O3 O4 ai
20 11 - 15 13 +
I1 6 2 -1 -4
2
17 14 12 13
I2 7 7 4 2
6
15 12 + 18 18 -
I3 3 1 1 3 7

bj 3 3 4 5 15

Najveći negativni relativni trošak je na polju (1,4) i iznosi -4. Na to polje

rasporedit ćemo manji od brojeva koji se nalaze u poljima lanca
s predznakom -. min{3,2} = 2
Taj se iznos dodaje na poljima s predznakom +, a oduzima na poljima s
predznakom -. Na taj način prazno polje postaje popunjeno, a jedno puno
polje postaje prazno.

12
 Novi raspored
O1 O2 O3 O4 ai
20 11 15 13
I1 10 4 3 2
2
17 14 12 13
I2 7 7 4 2 6
15 12 18 18
I3 3 3
1 1 7

bj 3 3 4 5 15

z = 13 ⋅ 2 + 12 ⋅ 4 + 13 ⋅ 2 + 15 ⋅ 3 + 12 ⋅ 3 + 18 ⋅ 1 = 199 → min

Dobiveno rješenje je optimalno jer su na svim praznim poljima

pozitivni brojevi. Karakteristike svih lanaca su pozitivne i raspoređivanje
autobusa na ta polja povećalo bi ukupni trošak dolazaka autobusa na
početne stanice.

Rješenje
Ukupno trošak rasporeda autobusa bit će najmanji ako iz prve garaže 2
autobusa odu do 4. stanice, iz druge garaže 4 autobusa do 3. stanice i 2
autobusa do 4. stanice, a iz treće garaže 3 autobusa do 1. stanice, 3
autobusa do 2. stanice i 1 autobus do 4. stanice.
Rješenje je nedegenerirano (m+n-1 = 6, a toliko je varijabli različito od
nule).

S1
3
G1
3 S2
G2
4
S3
G3 2
2

1 S4

13
 MODI metoda
(The Modified Distribution Method)
(Modificirana metoda raspodjele)
• Metoda za određivanje optimalnog rješenja
• Polazi od početnog bazičnog rješenja dobivenog nekom od metoda
za određivanje početnog rješenja
• Razlikuje se od metode raspodjele po načinu izračunavanja relativnih
troškova
• Relativni troškovi izračunavaju se uz pomoć dualnih varijabli koristeći
dvije formule - za zauzeta i nezauzeta polja

cij = u i + v j Za svako zauzeto polje

k ij = cij − (u i + v j ) Za svako nezauzeto polje

Da bi se izračunale vrijednosti dualnih varijabli jednoj varijabli pridruži

se proizvoljna vrijednost. Obično se uzima u1 = 0 ili se odabere vrijednost 0
za onu varijablu koja odgovara stupcu ili retku s najviše zauzetih polja.

MODI metoda - Izračunavanje relativnog troška

O1 O2 O3 O4 ai ui
20 11 15 13 0
I1 6 2 -1 -4
2
17 14 12 13 -4
I2 7 7 4 2
6
15 12 18 18 1
I3 3 1 1 3 7

bj 3 3 4 5 15

vj 14 11 16 17

Najveći negativni relativni trošak je na polju (1,4) i iznosi -4. Na to polje

rasporedit ćemo manji od brojeva koji se nalaze u poljima lanca
s predznakom -. min{3,2} = 2
Taj se iznos dodaje na poljima s predznakom +, a oduzima na poljima s
predznakom -. Na taj način prazno polje postaje popunjeno, a jedno puno
polje postaje prazno.

14
 Novi raspored
O1 O2 O3 O4 ai ui
20 11 15 13 0
I1 10 4 3 2 2
17 14 12 13 0
I2 7 7 4 2 6
15 12 18 18 5
I3 3 3 1 1 7

bj 3 3 4 5 15

vj 10 7 12 13

z = 13 ⋅ 2 + 12 ⋅ 4 + 13 ⋅ 2 + 15 ⋅ 3 + 12 ⋅ 3 + 18 ⋅ 1 = 199 → min

Dobiveno rješenje je optimalno jer su na svim praznim poljima

pozitivni brojevi. Karakteristike svih lanaca su pozitivne i raspoređivanje
autobusa na ta polja povećalo bi ukupni trošak dolazaka autobusa na
početne stanice.

Alternativna rješenja TP
Zadan je sljedeći početni raspored:
O1 O2 O3 O4 ai
2 6 7 4
I1 30 15 15 -1
60
4 8 6 4
I2 3 3 5 40
45
5 3 9 1
I3 6 35 5 -1
35

bj 30 50 20 40 140

z = 30 ⋅ 2 + 15 ⋅ 6 + 15 ⋅ 7 + 5 ⋅ 6 + 40 ⋅ 4 + 35 ⋅ 3 = 550

Na dva nezauzeta polja, (1,4) i (3,4) dobili smo jednaki najveći negativni
relativni trošak -1.
Na bilo koje od ta dva polja možemo rasporediti najveći mogući teret.
U oba slučaja ukupno smanjenje troškova je isto.

15
 Alternativna rješenja TP
Raspored na polje (1,4) Raspored na polje (3,4)

O1 O2 O3 O4 ai O1 O2 O3 O4 ai
2 6 7 4 2 6 7 4
I1 30 15 1 15
60 I1 30 30 1 0
60
4 8 6 4 4 8 6 4
I2 2 2 20 25
45 I2 2 2 20 25
45
5 3 9 1 5 3 9 1
I3 35 I3 6 6
35
6 35 6 0 20 15

bj 30 50 20 40 140
bj 30 50 20 40 140

z = 30 ⋅ 2 + 15 ⋅ 6 + 15 ⋅ 4 + 20 ⋅ 6 + 25 ⋅ 4 + 35 ⋅ 3 = 535 z = 30 ⋅ 2 + 30 ⋅ 6 + 20 ⋅ 6 + 25 ⋅ 4 + 20 ⋅ 3 + 15 ⋅ 1 = 535

U oba slučaja dobili smo optimalno rješenje. Relativni trošak na nezauzetom

polju jednak nuli znači postojanje još jednog optimalnog rješenja.

Broj optimalnih rješenja = 2 broj nula

Otvoreni transportni problem

m n

∑a ≠ ∑b
i =1
i
j =1
j

• Ukupna ponuda nije jednaka ukupnoj potražnji

• Višak je moguć na strani ponude ili na strani potražnje
• Postoje dvije vrste otvorenog transportnog problema

m n

∑ ai > ∑b
j =1
j Otvoreni TP s viškom u ponudi
i =1

m n

∑ a < ∑b
i =1
i
j =1
j
Otvoreni TP s viškom u potražnji

16
 Otvoreni transportni model s viškom u ponudi
m n

∑a i > ∑b
j =1
j
i =1

• Radi se o općem problemu minimuma sa sljedećim

ograničenjima
x11 + x12 + ... + x1n ≤ a1 x11 + x 21 + ... + x m1 = b1
x 21 + x 22 + ... + x 2 n ≤ a 2 x12 + x 22 + ... + x m 2 = b2
. . . . . .
. . . . . .
x m1 + x m 2 + ... + x mn ≤ a m x1n + x 2 n + ... + x mn = bn

n m
Funkcija cilja min(∑∑ cij xij ) xij ≥ 0
j =1 i =1

Otvoreni transportni model s viškom u ponudi

• Da bi riješili ovaj problem pretvaramo ga u zatvoreni TP

uvođenjem fiktivnog odredišta s kapacitetom koji je
jednak višku u ponudi. Jedinični troškovi prijevoza su
nula.
m n
b f = ∑ ai − ∑ b j
i =1 j =1

cif = 0 za i = 1,2,..., m

17
Otvoreni transportni model s viškom u ponudi
Odredišta Ponuda
O1 O2 O3 ........ On Of
ai
Ishodišta
c11 c12 c13 c1n 0
I1 x11 ........
x1n a1
x12 x13 x1 f
c21 c 22 c23 c2n 0
I2 ........ a2
x 21 x 22 x 23 x2n x2 f
c31 c32 c33 ........ c3n 0
I3 a3
x31 x32 x33 x3n x3 f

......... ............ .......... ........... ........... ............ ............

c m1 cm2 cm3 c mn 0
Im am
x m1 xm2 x m3 xmn xmf

Potražnja bj b1 b2 b3 bn bf

Otvoreni transportni model s viškom u ponudi

x11 + x12 + ... + x1n + x1 f = a1 x11 + x 21 + ... + x m1 = b1
x 21 + x 22 + ... + x 2 n + x 2 f = a 2 x12 + x 22 + ... + x m 2 = b2
. . . . . .
. . . . . .
x m1 + x m 2 + ... + x mn + x mf = a m x1n + x 2 n + ... + x mn = bn
x1 f + x 2 f + ... + x mf = b f

xij ≥ 0

z = c11 x11 + c12 x12 + ... + c1n x1n + 0 x1 f +

c 21 x 21 + c 22 x 22 + ... + c 2 n x 2 n + 0 x 2 f +
. . .
. . .
c m1 x m1 + c m 2 x m 2 + ... + c mn x mn + 0x mf → min

18
Otvoreni transportni model s viškom u ponudi - primjer
O1 O2 O3 ai
Potražnja iznosi 65, a
10 20 14
I1 25
ponuda je 70.
12 10 8
I2 10 Radi se o otvorenom TP
I3 14 15 12
35 s viškom u ponudi.
bj 30 15 20
70 Dodajemo dopunski stupac.
65

O1 O2 O3 O4 ai Otvoreni TP pretvorili smo

I1 10
20
20
9
14
6
0
25 u zatvoreni i dalje rješavamo
5

I2 12 10 8 0
10
postupkom za zatvoreni TP.
2 -1 10 0
14 15 12 0 U tablici je prikazan početni
I3 35
10 15 10 -4
raspored dobiven metodom
bj 30 15 20 5 70
najmanjih jediničnih troškova.

Otvoreni transportni model s viškom u potražnji

m n

∑a < ∑b
i =1
i
j =1
j

• Radi se o općem problemu minimuma sa sljedećim

ograničenjima
x11 + x12 + ... + x1n = a1 x11 + x 21 + ... + x m1 ≤ b1
x 21 + x 22 + ... + x 2 n = a 2 x12 + x 22 + ... + x m 2 ≤ b2
. . . . . .
. . . . . .
x m1 + x m 2 + ... + x mn = a m x1n + x 2 n + ... + x mn ≤ bn

n m
Funkcija cilja min(∑∑ cij xij ) xij ≥ 0
j =1 i =1

19
 Otvoreni transportni model s viškom u potražnji

• Da bi riješili ovaj problem pretvaramo ga u zatvoreni TP

uvođenjem fiktivnog ishodišta s kapacitetom koji je jednak
višku u potražnji. Jedinični troškovi prijevoza su nula.

n m
a f = ∑ b j − ∑ ai
j =1 i =1

c jf = 0 za j = 1,..., n

Otvoreni transportni model s viškom u potražnji

Odredišta Ponuda
O1 O2 O3 ........ On ai
Ishodišta
c11 c12 c13 c1n
I1 x11 ........
x1n a1
x12 x13
c21 c 22 c23 c2n
I2 ........ a2
x 21 x 22 x 23 x2n
c31 c32 c33 ........ c3n
I3 a3
x31 x32 x33 x3n

......... ............ .......... ........... ........... ............ ............

c m1 cm2 c m3 ......... c mn
Im am
x m1 xm2 x m3 x mn

If 0 0 0 ........ 0 af
x f1 x2 f x3 f x nf

Potražnja bj b1 b2 b3 ........... bn

20
 Otvoreni transportni model s viškom u potražnji

x11 + x12 + ... + x1n = a1 x11 + x 21 + ... + x m1 + x f 1 = b1

x 21 + x 22 + ... + x 2 n = a 2 x12 + x 22 + ... + x m 2 + x f 2 = b2
. . . . . .
. . . . . .
x m1 + x m 2 + ... + x mn = a m x1n + x 2 n + ... + x mn + x fn = bn
x1 f + x 2 f + ... + x mf = b f
xij ≥ 0

z = c11 x11 + c12 x12 + ... + c1n x1n +

c 21 x 21 + c 22 x 22 + ... + c 2 n x 2 n +
. . .
. . .
c m1 x m1 + c m 2 x m 2 + ... + c mn x mn +
cf1 x f 1 + c f 2 xe 2 + ... + c fn x fn → min

Otvoreni transportni model s viškom u potražnji - primjer

O1 O2 O3 O4 ai
Potražnja iznosi 110, a
I1 10 20 14 22
25 ponuda je 70.
I2 12 10 8 18
10 radi se o otvorenom TP
I3 14 15 12 14
35
s viškom u potražnji.
bj 70 Dodajemo dopunski redak.
45 15 20 30
110

O1 O2 O3 O4 ai
Otvoreni TP pretvorili smo
10 20 14 22
I1 25 9 6 12
25 u zatvoreni i dalje rješavamo
I2 12
3
10
10
8
1
18
9
10 postupkom za zatvoreni TP.
I3 14 15 12 14
35
U tablici je prikazan početni
10 5 20 0
0 0 0 0 raspored dobiven VAM
I4 40
10 -1 2 30
metodom.
bj 45 15 20 30 110

21
 Degeneracija kod TP
Transportni problem je degeneriran ukoliko bazično
rješenje ima manje od m+n-1 varijabli različitih od nule. U
tom slučaju bazično rješenje nije moguće poboljšati
nekom od metoda za dobivanje optimalnog rješenja koje
zahtijevaju početni raspored (nedostaje jedan ili više
“kamena”) pa je potrebno degenerirano rješenje pretvoriti
u nedegenerirano tj. ono kod kojeg je broj varijabli
bazičnog rješenja m+n-1.
Degeneracija se može pojaviti:
1. Kod početnog bazičnog rješenja (početni raspored
tereta)
2. U nekoj od iteracija (dva nezauzeta polja s istom
negativnom karakteristikom lanca)

Degeneracija kod TP
• U praksi najčešće nedostaje 1 “kamen”, a kod većih
matrica 2 “kamena”
• Degeneracija se javlja u slučajevima jednakih parcijalnih
suma ponude i potražnje kad se istovremeno iscrpi
ponuda i zadovolji potražnja
• Da bi izbjegli degeneraciju povećamo količinu u ishodištu
/ odredištu kako bi se izbjeglo da stupac i redak budu
istovremeno zadovoljeni.
• Količine se promjene za proizvoljno malu veličinu ε koju u
optimalnom rješenju nadomjestimo nulom kako ne bi
došlo do promjene ukupnih troškova
• Napomena: U praksi se umjesto ε stavlja 0.

22
 Grafički prikaz degeneracije

I1 I2 I3 I4

O1 O2 O3

Grafički prikaz degeneracije je stablo sa m+n čvorova (7) i

manje od m+n-1(6) grana. U našem slučaju imamo 5 grana.
Stablo je nepovezano. Sastoji se od dva parcijalna dijela koje
spajamo kako bi degenerirano bazično rješenje pretvorili u
nedegenerirano bazično rješenje.
Spajanje je moguće izvršiti povezivanjem bilo kojeg ishodišta
jednog dijela s bilo kojim odredištem drugog dijela.

Degeneracija kod TP - primjer

Početno bazično rješenje Početno bazično rješenje
(degenerirano) (nedegenerirano)

O1 O2 O3 ai O1 O2 O3 ai
10 12 3 10 12 3
I1 20
20 I1 20
20
8 4 2 8 4 2
I2 20 10 30 I2 20 10 ε
30+ε
11 9 4 11 9 4
I3 20 20 I3 20 20
7 8 5 7 8 5
I4 10 I4 10
10 10
bj 40 10 30 80
bj 40 10 30+ε 80

Početno bazično rješenje dobiveno metodom sjeverozapadnog kuta je

degenerirano jer je broj zauzetih polja 5 < 6 = m+n-1.
Rasporedivši količinu 10 na polje (2,2) zadovoljili smo istovremeno drugo
ishodište i drugo odredište pa povećamo ponudu drugog ishodišta za ε. To
povećanje rasporedimo na polje (2,3) kao fiktivni teret. Moramo povećati i
potražnju trećeg ishodišta za ε. Dobili smo nedegenerirano bazično rješenje.

23
 Degeneracija kod TP - primjer
Prva iteracija Druga iteracija
O1 O2 O3 ai O1 O2 O3 ai
10 12 3 10 12 3
I1 20 6 -1
20 I1 20 6 -1
20
8 4 2 8 4 2
I2 20 10 ε
30+ε I2 10 10 30+ε
10+ε
11 9 4 11 9 4
I3 1 3 20 20 I3 20 20
1 3
7 8 5 7 8 5
I4 10 I4 10
-4 1 10 10 1 4
bj 40 10 30+ε 80 bj 40 10 30+ε 80

Fiktivni teret rasporedili smo na polje (2,3), a potom izračunali karakteristike

praznih polja. Najveća negativna karakteristika je na polju (4,1) i tu smo
rasporedili najveći mogući teret (10) i isto toliko dodali na polje (2,3), a oduzeli
na poljima (1,1) i (4,3). U drugoj iteraciji najveća negativna karakteristika je na
polju (1,3) i tu rasporedimo najveći mogući teret (10+ε). Isto dodamo na polju
(2,1), a oduzmemo na poljima (1,1) i (3,3).

Degeneracija kod TP - primjer

Treća iteracija

O1 O2 O3 ai
10 12 3
I1 10-ε 6 10+ε 20
8 4 2
I2 20+ε 10 1
30+ε
11 9 4
I3 0 2 20 20
7 8 5
I4 10
10 5 5
bj 40 10 30+ε 80

Nakon preraspodjele tereta u trećoj iteraciji sve karakteristike praznih polja

su pozitivne što znači da smo dobili optimalno rješenje. Dobiveno rješenje
je nedegenerirao jer ima ukupno 6 bazičnih varijabli različitih od nule.
Stavljajući ε =0 dobivamo optimalno rješenje.

Min= 10*10+10*3+20*8+10*4+20*4+10*7=480

24
 Dual transportnog problema
u i ; i = 1,2,...,m - varijable za ishodišta
Dualne varijable
vi ; j = 1,2,...,n - varijable za odredišta

u1 + v1 ≤ c11 u 2 + v1 ≤ c 21 ... u m + v1 ≤ c m1
u1 + v 2 ≤ c12 u 2 + v 2 ≤ c 22 ... u m + v2 ≤ cm2
Ograničenja . . .
. . .
u1 + v n ≤ c1n u 2 + vn ≤ c2n ... u m + v n ≤ c mn

Nema ograničenja nenegativnosti dualnih varijabli.

Funkcija cilja

W = a1u1 + a 2 u 2 + ... + a m u m + b1v1 + b2 v 2 + ... + bn v n → max

Dual transportnog problema - primjer

Originalni problem transporta - PRIMAL

O1 O2 O3 O4 ai
20 11 15 13
I1 x11 x12 x13 x14 2
17 14 12 13
I2 x 21 x 22 x 23 x 24 6
15 12 18 18
I3 x31 x32 x33 x34 7

bj 3 3 4 5 15

min(20 x11 + 11x12 + 15 x13 + 13 x14 + 17 x 21 + 14 x 22 + 12 x 23 + 13 x 24 + 15 x31 + 12 x32 + 18 x33 + 18 x34 )

xij ≥ 0 ; i = 1,2,..., m ; j = 1,2,..., n

25
 Dual transportnog problema - primjer
Originalni problem transporta - PRIMAL

x11 + x12 + x13 + x14 =2 → u1

x 21 + x 22 + x 23 + x 24 =6 → u2
x 31 + x32 + x33 + x34 = 7 → u3
x11 + x 21 + x 31 =3 → v1
x 12 + x 22 + x32 =3 → v2
x13 + x 23 + x33 =4 → v3
x14 + x 24 + x34 = 5 → v4

min(20 x11 + 11x12 + 15 x13 + 13 x14 + 17 x 21 + 14 x 22 + 12 x 23 + 13 x 24 + 15 x31 + 12 x32 + 18 x33 + 18 x34 )

xij ≥ 0 ; i = 1,2,..., m ; j = 1,2,..., n

Dual transportnog problema - primjer

u1 + v1 ≤ 20
u1 + v2 ≤ 11
u1 + v3 ≤ 15
u1 + v 4 ≤ 13
u2 + v1 ≤ 17
u2 + v2 ≤ 14
u2 + v3 ≤ 12
u2 + v 4 ≤ 13
u 3 + v1 ≤ 15
u3 + v2 ≤ 12
u3 + v3 ≤ 18
u3 + v 4 ≤ 18

W = 2u1 + 6u 2 + 7u 3 + 3v1 + 3v 2 + 4v3 + 5v 4 → max

26
 Dualne varijable u MODI metodi
O1 O2 O3 O4 ai ui
20 11 15 13 0
I1 6 2 -1 -4
2
17 14 12 13 -4
I2 7 7 4 2
6
15 12 18 18 1
I3 3 1 1 3 7

bj 3 3 4 5 15

vj 14 11 16 17

u1 + v1 ≤ 20 u 2 + v1 ≤ 17 u 3 + v1 = 15
u1 + v2 = 11 u2 + v2 ≤ 14 u3 + v2 = 12
u1 + v3 ≤ 15 u2 + v3 = 12 u3 + v3 ≤ 18
u1 + v 4 ≤ 13 u2 + v 4 = 13 u3 + v 4 = 18

W = 2u1 + 6u 2 + 7u 3 + 3v1 + 3v 2 + 4v3 + 5v 4 → max

Za zauzeta polja u ograničenjima vrijedi jednakost.

Dualne varijable u MODI metodi

O1 O2 O3 O4 ai ui
20 11 15 13 0
I1 10 4 3 2 2
17 14 12 13 0
I2 7 7 4 2 6
15 12 18 18 5
I3 3 3 1 1 7

bj 3 3 4 5 15

vj 10 7 12 13

min z = 13 ⋅ 2 + 12 ⋅ 4 + 13 ⋅ 2 + 15 ⋅ 3 + 12 ⋅ 3 + 18 ⋅ 1 = 199

max W = 2 ⋅ 0 + 6 ⋅ 0 + 7 ⋅ 5 + 3 ⋅ 10 + 3 ⋅ 7 + 4 ⋅ 12 + 5 ⋅ 13 = 199

27
 Analiza varijabli duala
Utjecaj ponude Utjecaj potražnje

ui > 0 ui < 0 vj > 0 vj < 0

ai z z bj z z

ai z z bj z z

Vrijednost funkcije z raste ili pada ako se promijeni ponuda ili potražnja
bilo kojeg ishodišta ili odredišta ovisno o predznaku dualnih varijabli.
Vrijednost dualne varijable kaže za koliko se promijeni funkcija cilja ako se
ponuda ili potražnja promijene za jednu jedinicu.

28