Sie sind auf Seite 1von 29

WYSZA SZKOA SPOECZNO EKONOMICZNA W GDASKU

Centrum Ksztacenia Zawodowego i Podyplomowego

PODYPLOMOWE STUDIA Oligofrenopedagogika i dydaktyka integracyjna

Anna Borkowska

Autyzm charakterystyka zaburzenia

Praca napisana pod kierunkiem: Urszuli Wyrzykowskiej-Dudek

Gdask 2010

Spis treci
Wstp Rozdzia I. Autyzm analiza teoretyczna. 1. Pojcie autyzmu. 2. Autyzm wedug Kannera i Aspergera. Rozdzia II. Dziecko autystyczne charakterystyka. 1. Rozwj spoeczny. 2. Komunikacja. 3. Rozwj poznawczy. 4. Spostrzeganie. Rozdzia III. Wybrane koncepcje uwarunkowa zjawiska autyzmu. 1. Przyczyny autyzmu. 2. Leczenie przyczyn. 2

3 3 7

12 12 14 16 19

23 23 26

Zakoczenie Bibliografia

28 29

WSTP
Ponad pwieczne badania nad autyzmem dostarczyy wielu cennych informacji, jednak wci brak odpowiedzi na podstawowe pytania, co jest jego przyczyn i jak pomc autystykom. Obraz dziecka z autyzmem jest zaskakujcy. Inne zaburzenia rozwoju uwidocznione s na twarzach dzieci, u dzieci dotknitych autyzmem jest inaczej. Uderza ich niezwyka, jakby nie z tego wiata uroda. Czasami trudno uwierzy, e pod t niewinn i pikn jak lalki twarzyczk, kryje si wada neurologiczna o bardzo powanych konsekwencjach. W swojej pracy przedstawi w jaki sposb pojmowano autyzmu, jak pogldy na ten temat zmieniay si na przestrzeni wiekw. Zobrazuj rnic midzy autyzmem, a zaburzeniem Aspergera. Nakrel charakterystyk dziecka autystycznego, poprzez opisanie jego rozwoju spoecznego, sposb komunikacji, rozwj poznawczy i spostrzeganie rzeczywistoci. Swoje rozwaania zakocz poszukiwaniami przyczyn autyzmu i sposobw jego leczenia, czy te wspomagania rozwoju osb autystycznych. Problematyk autyzmu nakreliam bardzo oglnikowo, ujmujc istot problemu i najwaniejsze jego zagadnienia. Opisujc poszczeglne kwestie braam pod uwag cao rozwoju umysowego, od poczcia, a do dorosoci. Piszc ponisz prac staraam si powoywa tylko na tych autorw i badaczy, z ktrych pogldami jestem w stanie si zgodzi i ktrych teorie potwierdzaj si w praktyce. Swoje rozwaania opieraam na publikacjach naukowych i rdach internetowych, jak rwnie na wasnych dowiadczeniach zwizanych z prac w specjalnym orodku szkolno wychowawczym.

Rozdzia I Autyzm analiza teoretyczna


1. Pojcie autyzmu. Autyzm jest tak ciekawym i do koca nieodgadnionym zagadnieniem, e wielu naukowcw i praktykw od lat, nieustannie szuka nowych odpowiedzi na wiele pyta zwizanych z t chorob, chorob ktra towarzyszy nam od wiekw. W czasach Hipokratesa, nazywano j bosk chorob, ktrej objawem byy powaane i niewytumaczalne zaburzenia zachowania. W okresie biblijnym, chciano u takich dzieci zmieni zachowanie poprzez wypdzanie zych duchw, dlatego te prowadzano ich do uzdrawiaczy. W Grecji i Rzymie dzieci takie unieruchamiano, poprzez zaszywanie ich w wilgotn skr koza, chcc w ten sposb uspokoi ich dziwne zachowanie. W czasach wczesnego chrzecijastwa i redniowiecza, dzieci te trak towano jak nawiedzone. Zachowanie ich mieli zmieni uzdrawiacze jednak gdy i oni nie pomogli, przechodzono do tortur cielesnych. W momencie wyczerpania wszelkich metod poprawy zachowania, porzucano takie dzieci. W dobie rozwoju przemysu dzieci te zaczy pracowa w fabrykach i kopalniach, zarabiajc tym samym pienidze. Wtedy to uwaano, e dyscyplina i praca, s dobre dla ich dusz i charakterw. Dziecko z widocznymi zaburzeniami traktowano cikimi karami cielesnymi: dla jego wasnego dobra i zbawienia jego duszy.1 Przeom nastpi w momencie gdy zaoono pierwszy zakad psychiatrycznyBedlam. Od tego momentu zachowujcy si dziwnie doroli nie byli ju uwaani za optanych, lecz traktowano ich jako chorych. W ostatnim stuleciu Freud nauczy nas, e w poszukiwaniu lekarstwa przeciw chorobom czowieka, zwaszcza zwizanym z zachowaniem, przeoczylimy psychik. Skierowa on wzrok czowieka do jego wntrza w poszukiwaniu ukrytych przyczyn
1

C. H. Delacato, Dziwne, niepojte. Autystyczne dziecko, Warszawa 1995, s. 48.

choroby. () Freud proponowa, aby w terapii odkry wewntrzn zo, spojrze na ni racjonalnie, dostrzec jej przyczyny, zrozumie je, a wtedy choroba zostanie opanowana.2 W miar jak czowiek coraz lepiej poznawa fizyczne, elektryczne i chemiczne funkcjonowanie swego organizmu, jego wiedza pozwalaa mu zrozumie zwizki midzy fizjologi a zachowaniem, czego dotychczas nie dostrzega. Po raz pierwszy termin autyzm (z jzyka greckiego autos sam) w 1911 roku wprowadzi wybitny psychiatra Eugen Bleuler, jako jeden z objaww schizofrenii. Bleuler definiowa autyzm, jako zamknicie si we wasnym wiecie i rozlunienie dyscypliny logicznego mylenia. 3 W 1943 roku austriacki pediatra Leo Kanner, jako pierwszy zakwalifikowa autyzm do osobnej kategorii diagnostycznej. Wedug Kannera by to zesp chorobowy, ktrego symptomami jest unikanie kontaktw spoecznych i brak tworzenia wizi emocjonalnych. Digby Tantam z Uniwersytetu w Manchesterze opisa autyzm jako upoledzenie wynikajce z wielu chorb cznie z wirusowymi, ktre powoduj uszkodzenia mzgu majce miejsce przy porodzie. Wedug Tantama, autyzm wystpuje w powizaniu z innymi upoledzajcymi stanami opnieniem umysowym, nieporadnoci ruchow i epilepsj.4 Dzi trudno zgodzi si z powysz definicj i zaoeniami autora, jednak daje ona obraz powszechnych sporw, jakie byy zwizane z definiowaniem autyzmu. W pierwszych wydaniach systemu klasyfikacji zaburze umysowych, ktre opracowao Amerykaskie Towarzystwo Psychiatryczne, czyli DSM I i DSM II, zgodnie z koncepcj Bleulera charakteryzowano autyzm jako posta schizofrenii dziecicej (1952 i 1968 rok). W DSM III, w 1980 roku wprowadzono termin caociowe zaburzenie rozwoju, odnoszc si tym samym do koncepcji Carla Delacato, ktra uwzgldniaa szeroki i rozwojowy charakter zaburze podstawowych funkcji psychicznych, jak uwaga, percepcja, motoryka, ktre maj wpyw na rozwj

2 3

K. J. Zabocki, Autyzm, Pock 2002, s. 12. L. Bobkowicz Lewartowska, Autyzm dziecicy, zagadnienia diagnozy i terapii, Krakw 2005, s. 11. 4 D. Tantam, Czyj niezaleny umys, [w:] Dziecko autystyczne T. IV, Warszawa 1996, s. 4.

zdolnoci spoecznych oraz jzykowych dziecka.5 W pniejszych wydaniach prac Amerykaskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, czyli DSM III R i DSM IV z 1994 roku rozszerzono zakres caociowych zaburze rozwoju. W zakres ten obecnie wchodzi pi jednostek: zaburzenie autystyczne, zaburzenie Aspergera, zaburzenie Retta, dziecice zaburzenie dezintegracyjne orz caociowe zaburzenie rozwoju nie ujte w innych kategoriach diagnostycznych.6 Zdaniem Kazimierza J. Zabockiego autyzm wczesnodziecicy to zesp powanych zaburze rozwojowych dziecka, manifestujcych si do 30 miesica ycia, zwizanych z wrodzonymi dysfunkcjami ukadu nerwowego.7 Amerykaskie Towarzystwo Autyzmu definiuje autyzm jako [...] zoone upoledzenie rozwojowe, ktre typowo objawia si w pierwszych trzech latach ycia i jest wynikiem zaburzenia neurologicznego wpywajcego na rozwj w obszarach interakcji spoecznej i zdolnoci komunikacyjnych. Zarwno dzieci jak i dorose osoby dotknite autyzmem typowo przejawiaj problemy w komunikacji werbalnej i niewerbalnej, interakcjach spoecznych i zabawie.8 Wedug Tadeusza Gakowskiego [...] autyzm dziecicy jest rozlegym zaburzeniem rozwojowym o charakterze kompleksowego syndromu z wieloma symptomami, nie w peni jeszcze opisanymi. Zaburzenie to jest wysoce zrnicowane i wielopostaciowe. Nie ma dwojga takich samych dzieci dotknitych autyzmem.9 Joanna Kruk Lasocka natomiast, ujmuje istot autyzmu jako: [...] zesp powanych zaburze rozwojowych dziecka manifestujcych si do 30 miesica ycia, zwizanych z wrodzonymi dysfunkcjami ukadu nerwowego.10 Autorka uzupenia definicj o przyjt powszechnie tzw. triad zaburze, czyli: 1. Zaburzenie wizi midzyludzkich przejawiajce si niewystarczajc wiadomoci egzystencji czy uczu innych ludzi, trudnoci naladowania innych, wchodzenia z nimi w kontakty i wizi oraz rozumienia konwencji w interakcjach spoecznych.

5 6

E. Pisula, Mae dziecko z autyzmem, Gdask 2005, s. 14. Tame, s. 14. 7 K. J. Zabocki, Autyzm, Op. Cit., s. 7. 8 http://www.autyzm24.pl. 9 A. Maciarz, M. Biadasiewicz, Dziecko autystyczne z zespoem Aspergera, Krakw 2000, s. 9. 10 Tame, s. 11.

2. Zaburzenie

komunikacji

fantazji

sprowadzajce

si

do:

braku

porozumiewania si werbalnego i pozawerbalnego, trudnoci w odgrywaniu rl i zabaw fikcyjno iluzyjnych, upoledzenia zdolnoci inicjowania i podtrzymywania rozmowy. 3. Ograniczony repertuar aktywnoci i zainteresowa wyraajcy si stereotypiami ruchowymi, uporczywym zajmowaniem si tymi samymi przedmiotami czy sprawami, zaweniem, zainteresowa i przejawami niepokoju przy nieznacznych ju zmianach w otoczeniu.11 Powoujc si na stron internetow Fundacji SYNAPSIS autyzm to biologicznie uwarunkowane zaburzenie rozwoju dotyczce rozwijajcego si mzgu.12 W WIKIPEDII Wolnej Encyklopedii Autyzm wczesnodziecicy, autyzm gboki, zesp Kannera to skomplikowany zesp upoledzenia rozwoju, w ktrym istotn rol odgrywa funkcjonowanie mzgu. Jest to choroba neurologiczna, wrd typowych cech s problemy z komunikacj uczu i zwizkami spoecz nymi. Wystpuj rwnie kopoty z integracj wrae zmysowych. W typowych przypadkach pojawia si w pierwszych trzech latach ycia. Ocenia si, e wystpuje u okoo 2 do 6 na 1000 osb, przy czym jest cztery razy czstszy u mczyzn ni u kobiet.13 Z powyszych definicji wynika, e autyzm nie jest jednorodnym zespoem chorobowym, ale stanowi bardzo zoone zjawisko, na ktre skada si wiele problemw o skomplikowanej etiologii. Mimo wielu wyjanie autyzm pozostaje jednym z wielu zaburze, ktre s definiowane jedynie na podstawie obserwowanych objaww. 2. Autyzm wedug Kannera i Aspergera. Piszc o autyzmie dziecicym, nie sposb nie zacz od pionierw Leo Kannera i Hansa Aspergera, ktrzy niezalenie od siebie, opublikowali pierwsze opisy tego zaburzenia. Ich publikacje Kannera z 1943 roku (Kanner, 1943/2004), a Aspergera
11 12

Tame, s 11-12. http://www.synapsis.waw.pl/index.php/content/view/213/40/. 13 http://pl.wikipedia.org/wiki/Autyzm_dziecicy.

z 1944 roku (Asperger, 1944/2005)- zawieray szczegowe opisy przypadkw i rwnoczenie prezentoway pierwsze prby teoretycznego wyjanienia tych zaburze.Obaj autorzy sdzili, e tego rodzaju specyficzne problemy wynikaj z podstawowej biologicznej anomalii, wystpujcej od urodzenia.14 Kanner, pracujcy w Baltimore i Aspereger, pracujcy w Wiedniu, spotkali przypadki dziwnych dzieci o podobnych cechach. Dzieci te nie byy zdolne do nawizania normalnych relacji ze swoimi rwienikami. Leo Kanner wyodrbni pi charakterystycznych cech, ktre nazwa autyzmem wczesnodziecicym. Byy to: 1. Niezdolno do nawizywania wizi oraz interakcji z ludmi wystpujca od pocztku ycia; 2. Niezdolno do porozumienia si z innymi za pomoc jzyka; 3. Obsesja na punkcie niezmiennoci otoczenia i opr przed zmianami; 4. Zaabsorbowanie rzeczami, przedmiotami a nie ludmi; 5. Sporadyczne wykazywanie sporych moliwoci intelektualnych. Odkd Kanner przedstawi pi powyszych waciwoci, przyjto je powszechnie jako opisujce dzieci autystyczne.15 Kanner opisa take inne nieprawidowoci, ktre wyodrbni ze zoonego obrazu klinicznego, ale nie wczy do listy osiowych kryteriw diagnostycznych. Te dodatkowe cechy s nastpujce: 1. Upoledzenia niewerbalnych aspektw komunikacji i reaktywnoci spoecznej, manifestujce si brakiem mimiki twarzy, sabym kontaktem wzrokowym, monotonn lub osobliw intonacj gosu, niewielk gestykulacj w celu uzupenienia lub zastpienia mowy lub jej brakiem. Dla autystycznych niemowlt i maych dzieci typowa jest nieumiejtno przyjcia postawy ciaa, wyraajcej gotowo i pragnienie, aby kto je wzi na rce. 2. Chocia niektre dzieci z autyzmem wykazuj zrczno w zakresie ruchw obszernych, a gdy uda im si wymkn spod nadzoru, oddaj si jecym wos na gowie wyczynom ekwilibrystycznym, takim jak chodzenie po szczycie

14 15

U. Frith, Autyzm. Wyjanienie tajemnicy, Gdask 2008, s. 25. C. H. Delacato, Dziwne, niepojte, op. cit., s. 30.

dachu, inne s niezdarne, ich koordynacja motoryczna jest za mimo zrcznej manipulacji przedmiotami i nawet najprostsze zadania ruchowe, takie jak schodzenie ze schodw, denerwuj je. 3. Czste i stereotypowe ruchy koczyn i ciaa, takie jak prztykanie palcami, machanie rkami, chodzenie na palcach, skakanie i zoone ruchy caego ciaa. 4. U maych dzieci z autyzmem czsto wystpuj osobliwe reakcje na bodce zmysowe, obejmujce np. siln niech do niektrych gonych dwikw lub strach przed nimi, fascynacje wiatami lub wirujcymi przedmiotami, obojtno na bl, zimno lub gorco o do duym nasileniu. 5. U jednych dzieci zdolno naladownictwa jest bardzo saba lub nieobecna, inne jednak wykazuj duy talent do naladowania intonacji, akcentu, ruchw lub caych sekwencji czynnoci wykonywanych przez innych ludzi. Naladowanie to nie sprawia wraenia umylnego przedrzeniania raczej automatycznej czynnoci bez rozumienia znaczenia tego, co jest powtarzane. 6. Chocia niektre dzieci z autyzmem zjadaj wszystko, wcznie z przedmiotami niejadalnymi, u niektrych niemowlt i maych dzieci opisywano problemy z jedzeniem. Mog one powodowa niezwyke ograniczenia akceptowanych rodzajw poywienia, np. dziecko moe je tylko banany, lub jedzenie w kolorze biaym. 7. Czste s napady zoci, agresja, dziaania destrukcyjne, bez wyranej wiadomoci ich wpywu na innych ludzi, pojawiajce si zwaszcza jako reakcja na ingerencj w stereotypowe czynnoci lub na zmiany w otoczeniu. U niektrych dzieci ten rodzaj zaburze zachowania wydaje si czy z wysokim poziomem lku, std odniesienie Kannera do penego niepokoju, obsesyjnego pragnienia zachowania niezmiennoci. Dzieci autystyczne czsto reaguj negatywnie na kad prb kontaktu podejmowan przez innych ludzi, z wyjtkiem tych, ktrzy rozumiej, jak uzyska ich wspprac.16

16

L. Wing, Zwizek midzy zespoem Aspergera i autyzmem Kannera, [w:] U. Frith (red.), Autyzm i zesp Aspergera, Warszawa 2005, s. 118.

Rok pniej nazw autyzm posuy si Hans Asperger (1944) z Wiednia. W przeciwiestwie do Kannera Asperger uy okrelenia psychoza autystyczna. Tak diagnoz stawia dzieciom, ktre charakteryzoway si: - wysokim ilorazem inteligencji, - wczesnym rozwojem mowy na wysokim poziomie gramatycznym i pojciowym, nie sucej jednak do nawizania kontaktw z ludmi, - bogatym sownictwem i wysok umiejtnoci tworzenia neologizmw, ktre su wyraaniu przey emocjonalnych zwizanych ze stanem psychozy, - szczeglnymi zainteresowaniami, pogbiajcymi izolowanie si od rodowiska spoecznego, - dziwacznymi zachowaniami.17 Asperger nie wiedzc o publikacjach Kannera, opisa zaburzenia wystpujce u starszych dzieci i nastolatkw. Osoby te charakteryzowa jako naiwne i nie potrafice we waciwy sposb uczestniczy w interakcjach spoecznych, dobrze mwice, ale gwnie monologujce na tematy bliskie ich specyficznym zainteresowaniom. Zwraca uwag na zaburzon intonacj i mow ciaa oraz sab koordynacj motoryczn. By przekonany o ich wyszej ni przecitna inteligencji. Zaburzenia okreli mianem autystycznej psychopatii.18 Zaburzenie Aspergera, wedug DSM-IV, rni si od innych jednostek zgrupowanych w kategorii gbokich zaburze rozwoju, min. tym e nie ma znaczcego opnienia rozwoju mowy. Dzieci te zazwyczaj przed ukoczeniem 2 lat uywaj pojedynczych sw, a proste zdania buduj przed ukoczeniem 3 roku ycia.19 Nie ma te opnienia rozwoju poznawczego, umiejtnoci samoobsugi, zainteresowania otoczeniem, to wszystko odbywa si stosownie do wieku dziecka. Osoby z zaburzeniem Aspergera charakteryzuj: - deficyty w funkcjonowaniu spoecznym (ograniczenie zdolnoci do komunikacji pozawerbalnej, saba empatia, niezdolno do nawizywania przyjani), - brak zaburze w komunikacji werbalnej, - specyficzne zainteresowania, bardzo absorbujce (wystpuj czsto, ale nie zawsze),
17 18

I. Obuchowska, Dziecko niepenosprawne w rodzinie, Warszawa 1995, s. 281. E. Pisula, Autyzm u dzieci. Diagnoza. Klasyfikacja. Etiologia, Warszawa 2000, s. 26. 19 Tame, s. 26.

- maa sprawno ruchowa (rwnie nie zawsze).20 Zesp Aspergera rozpoznawany jest pniej ni zaburzenia autystyczne, ze wzgldu na pniejsze wystpowanie symptomw, ktre ograniczaj si do stosunkowo wskich obszarw funkcjonowania, dlatego te zesp Aspergera moe zosta wykryty dopiero w momencie gdy dziecko rozpoczyna nauk w szkole. Dzieci te w szkole broni si przed uczestnictwem w zajciach i wsplnych zabawach czy te przed wypowiadaniem si. Wykazuj mao zrozumienia dla regu spoecznych i nie maj intuicyjnej wiedzy o tym, co jest spoecznie do przyjcia. Brakuje im wyczucia, czego inni oczekuj i jak inni odczuwaj. Nie wykazuj respektu przed dorosym i nie maj wyczucia dystansu.21 Osoby z zaburzeniem Aspergera s w stanie osign w dorosym yciu niezaleno. Bywa tak, e dziecko takie nie jest uznawane za chore lecz za dziwaczne, poniewa symptomy tego zaburzenia s sabo nasilone. Niestety u niektrych jednostek z zaburzeniem Aspergera mog wystpi powane problemy psychiatryczne, silny lk i depresja. Znane s przypadki samobjstw i popenian ie czynw karalnych. Dane na temat czstoci wystpowania zaburzenia Aspergera s niejednoznaczne. Podawane s informacje o okoo 4-7 przypadkach na 1000 osb w wieku 7-15 lat. W porwnaniu z autyzmem jest to okoo piciokrotnie czciej. Z bada wynika, e proporcja chopcw do dziewczt wynosi w tej grupie 2:1 lub 3:1, chocia wrd specjalistw panuje przekonanie o znacznie wikszej przewadze chopcw.22 W obu przedstawionych powyej obrazach klinicznych wida wsplny brak dnoci do bycia z innymi. Zuboona wymowa, w modelu Kannera i wybitna werbalna sprawno, w modelu Aspergera, su jedynie do formuowania wasnych, dziwacznych, niezrozumiaych dla otoczenia, zwrotw i wyrae.

20 21

Tame, s. 27. K. J. Zabocki, op. cit., s. 42. 22 E. Pisula, Autyzm u dzieci op. cit., s. 28.

10

Rozdzia II Dziecko autystyczne charakterystyka


1. Rozwj spoeczny. Zaburzenia autystyczne to wiele rnych form nieprawidowoci rozwoju, zrnicowanych pod wzgldem etiologii i poziomu funkcjonowania jednostki. Wszystkie one maj jednak pewne cechy, pozwalajce na to, by rozpatrywa je cznie. Do cech tych nale przede wszystkim zaburzenia w zakresie rozwoju spoecznego.23 Upoledzenie w zakresie interakcji spoecznych, wedug standardowej klasyfikacji chorb psychicznych DSM-IV, obejmuj: a) upoledzenie komunikacji niewerbalnej obejmujcej takie aspekty, jak kontakt wzrokowy, pozycje ciaa i gestykulacja; b) niepowodzenie w nawizywaniu odpowiednich dla wieku przyjani; c) brak zainteresowania dzieleniem osigni i przyjemnoci z innymi.24 Zaburzenie funkcjonowania spoecznego nie zawsze da si zaobserwowa we wczesnym okresie ycia, jednak czsto z perspektywy czasu okazuje si, e dzieci u ktry zdiagnozowano autyzm, rniy si od samego pocztku od swoich rwienikw: rzadziej nawizyway kontakt wzrokowy, rzadziej te obserwowano u nich umiechy spoeczne i znacznie rzadziej od dzieci normalnie si rozwijajcych reagoway, gdy padao ich imi.25 Nie mona jednak powiedzie, e u dzieci tych nie zaobserwowano jakichkolwiek oznak rozwoju spoecznego. W pierwszym roku ycia, u niektrych dzieci wystpuj cakiem normalne interakcje spoeczne. Spoeczne zachowania zmieniaj si w trakcie caego rozwoju, a nie jak inni twierdz w wieku 6 czy 18 miesicy. Wczesne dziecistwo od 3. do 5. roku ycia to okres, w ktrym izolacja dziecka autystycznego od wiata innych ludzi siga zenitu. () u dzieci autystycznych w wieku 5 lat czsto obserwuje si postpy w rozwoju
23 24

K. J. Zabocki, op. cit., s. 65. A. D. Bragdon, D. Gamon, Kiedy mzg pracuje inaczej, Gdask 2005, s. 32. 25 U. Frith, Autyzm op. cit., s.132.

11

umiejtnoci spoecznych i oglnego przystosowania. Postpy socjalizacyjne dokonuj si zreszt u tych dzieci podczas caego rozwoju.26 Prowadzone obserwacje i badania na caym wiecie wskazuj, e wikszo autystykw nie umie uczestniczy w normalnych interakcjach spoecznych, opartych na schemacie dawania i brania. Maj te trudnoci z nawizaniem penowartociowych kontaktw z dorosymi, gdzie z dziemi, w niektrych przypadkach, potrafi si kontaktowa do swobodnie. Cz naukowcw uwaa, e jedn z przyczyn ubogich kontaktw autystykw z rwienikami s ograniczone umiejtnoci zabawy. Dzieci te nie nawizujc przyjani nie maj moliwoci wiczenia wielu umiejtnoci spoecznych takich jak: funkcjonowanie w grupie, wsppraca, kontrola wasnej impulsywnoci.27 Kolejna nieprawidowo zaobserwowana w sferze kontaktw spoecznych, to zachowanie dystansu fizycznego przez autystykw i obsesyjne lki przed jego nawizaniem. Noworodki i niemowlta zdiagnozowane od urodzenia jako autystyczne, nie pozwalaj si karmi, nosi na rkach czy te przytula. Na prb zblienia si do nich rodzicw, reaguj paczem. Do niedawna uwaano, e dzieci autystyczne unikaj przede wszystkim kontaktu wzrokowego. () Obecnie jednak naukowcy staraj si dowie, e autystycy nie tyle go unikaj, co jest on nieadekwatny do sytuacji. () Znacznie gorzej natomiast cz one umiech z kontaktem wzrokowym, a take rzadziej umiechaj si w odpowiedzi na umiech matek.28 Podsumowujc zaburzenia w zakresie rozwoju spoecznego naley zaznaczy, e w grupie autystykw znajduj si osoby ktre atwiej wchodz w interakcje z innymi ludmi, a drudzy panicznie si tego boj i reaguj silnym lkiem. Potwierdzeniem tego pogldu mog by badania epidemiologiczne i dowiadczenia w pracy klinicznej opublikowane przez Wing i Goulg. Podzieliy one populacj dzieci autystycznych na trzy podtypy:

26 27

Tame, s. 133. K. J. Zabocki, op. cit., s. 82. 28 Tame, s. 83.

12

1. pene rezerwy, trzymajce si na dystans, nie okazujce adnych potrzeb o charakterze spoecznym, ktre czasem wchodz w jaki kontakt, ale tylko wtedy, kiedy same tego chc; 2. pasywne i biernie akceptujc spoeczne kontakty; 3. aktywnie uczestniczce w interakcjach spoecznych, ale czynice to w sposb niezwykle dziwaczny dla otoczenia.29 Z podziau tego wynika jak rnorodn grup stanowi osoby autystyczne, a tym samym jak bardzo trudno jest dokona diagnozy tego zaburzenia.

2. Komunikacja. Zaburzenie w sferze mowy to jedno z kryteriw diagnostycznych autyzmu. Statystyki podaj, e okoo 1/3 dzieci autystycznych nie opanowuje zdolnoci jzykowych, w pozostaych przypadkach poziom mowy bywa rny. Najczciej charakteryzuje si ona wystpowaniem echolalii, perseweracji, nieprawidowoci gramatycznych, inwersji zaimkw, brakiem form dialogowych. Czste jest oderwanie treciowe od kontekstu sytuacyjnego. Wypowiedzi s niezrozumiae ze wzgldu na brak ich wewntrznej spjnoci.30 Klasyfikacja chorb psychicznych DSM-IV, upoledzenie w zakresie komunikacji u dzieci autystycznych, definiuje jako: a) opnienie rozwoju mowy lub brak rozwoju zdolnoci jzykowych; b) upoledzenie w zakresie podtrzymywania rozmowy; c) powtarzajce si uywanie tych samych sw lub zwrotw; d) brak zabaw opartych na spontanicznym fantazjowaniu.31 Wielu autorw opisuje szeroko kwesti komunikacji u dzieci autystycznych. Badania wykazuj, e poowa populacji osb autystycznych nie mwi, bd nie komunikuje si w sposb jasny z punktu widzenia spoecznej konwencji. Obecnie za jedn z najbardziej charakterystycznych cech autyzmu uwaa si zaburzenia w spoecznym uywaniu jzyka mwionego i gestw. W DSM IV akcentowane s jakociowe zaburzenia w komunikowaniu si, od opnionego lub cakowitego braku
29 30

Tame, s. 84. K. J. Zabocki, op. cit., s. 69. 31 A. D. Bragdon, D. Gamon, Kiedy mzg op. cit., s. 32-33.

13

rozwoju mowy, poprzez zaburzon zdolno do inicjowania i podtrzymywania konwersacji do stereotypowego uycia jzyka lub jzyka idiosynkratycznego. 32 Ponisza tabela przedstawia deficyty jzykowe w komunikowaniu si dzieci autystycznych. Deficyty ilociowe Deficyty jakociowe

Brak mowy - z brakiem gestykulacji - z elementarn gestykulacj Opnienia w mowie - krtkie (miesiczne) - dugotrwae (wieloletnie) Ograniczona mowa - tylko acuch: bodziec reakcja - bardziej zaawansowane, lecz ograniczone posugiwanie si mow

Echolalia - natychmiastowa - opniona Odwracanie zaimkw Neologizmy Metaforyczne uycie jzyka Nieodpowiednie uwagi Jzyk stereotypowy

Deficyty w pragmatycznym uyciu jzyka Niezdolno do naprzemiennego wysawiania si Brak komunikowania si w stosunku do dorosych Brak komunikowania si w stosunku do rwienikw Niezdolno do symbolicznego uycia przedmiotw

Defekty w artykuowaniu Sabe uywanie prozodii dla wyraenia zamiaru Sabe wykorzystanie bodcw wzrokowo twarzowych dla metakomunikacji

rdo: L. Bobkowicz Lewartowska, Autyzm dziecicy, zagadnienia diagnozy i terapii, Krakw 2005, s. 58.

Ciekawe, a zarazem charakterystyczne dla autystykw jest to, e rozumiej oni poszczeglne sowa, a nie potrafi odczyta sensu caej wypowiedzi. Charakterystyczn cech mowy dla dzieci autystycznych jest echolalia. T. Gakowski okrela j jako etap rozwoju mowy, w ktrym dziecko, poprzez obserwacj i naladowanie najbliszego otoczenia, nabywa umiejtnoci odtwarzania

32

L. Bobkowicz Lewartowska, Autyzm dziecicy op. cit., s. 57.

14

ruchw mownych oraz fraz.33 Dziecko po pokonaniu etapu echolalii ma szans na dalszy rozwj mowy, jednak nieliczne z nich wchodz w dalsze etapy, a jeli ju to z kilku lub kilkunastoletnim opnieniem. Wtedy te ich wypowiedzi to mwienie obok lub do siebie, w ktrych zaobserwowano: zaburzenia gosowo artykulacyjne, zakcenia prozodyczne wypowiedzi (melodia, akcent, rytm), brak czci mowy okrelajcych waciwoci przedmiotw i zjawisk oraz stosunki czasowe i przestrzenne (). 34 Ludzie z autyzmem rozumuj i komunikuj si w granicach okrelonych przez ich moliwoci. Nie staraj si znale innych sposobw ekspresji, czy te sposobw zwrcenia na siebie uwagi. Nie znaj prawidowego znaczenia mimiki i gestw, niedostpny jest te dla nich jzyk pisany i migowy. Dlatego te tak trudno jest nam zrozumie dzieci i osoby autystyczne, a im jest ciko zrozumie nas. 3. Rozwj poznawczy. Zaburzenia poznawcze, ktre towarzysz autyzmowi, w zasadniczy sposb wpywaj na funkcjonowanie spoeczne. Do procesw poznawczych, ktrych przebieg jest znacznie zaburzony u dzieci z autyzmem, naley uwaga. Deficyty w tym zakresie nie ograniczaj si do sytuacji spoecznych, ale take w nich wyranie si ujawniaj. Bodce spoeczne s bardzo zoone, kompleksowe, zmienne i nieprzewidywalne, dlatego te przetwarzanie zwizanych z nim informacji (tj. szybkie przenoszenie uwagi z jednego bodca na drugi) moe sprawia dziecku szczeglne trudnoci. To z kolei powoduje problemy z koncentrowaniem uwagi na tej stymulacji. Dzieci z autyzmem maj due trudnoci z przenoszeniem uwagi z osoby na przedmiot lub wydarzenie. Chodzi tu o sytuacj, w ktrej interakcja obejmuje udzia nie tylko dziecka i innej osoby, ale te dodatkowo pewnego obiektu (przedmiotu, wydarzenia lub trzeciej osoby). Szczeglne problemy dotycz te tworzenia wsplnego pola uwagi, ukierunkowywania uwagi innej osoby na okrelony obiekt w celu dzielenia z ni zainteresowania tym obiektem oraz ledzenia, na czym skupia uwag inna osoba. Do tej kategorii zachowa naley wskazywanie, poszukiwanie kontaktu wzrokowego,

33 34

K. J. Zabocki, op. cit., s. 71. Tame, s. 74.

15

ledzenie, w jakim kierunku patrzy inna osoba, a take wokalizowanie lub werbalizowanie majce na celu zwrcenie czyjej uwagi na okrelony obiekt. Tak wic tworzenie wsplnego pola uwagi wie si ze ledzeniem wzrokiem tego, na co patrzy inna osoba. Konieczne jest do tego rozumienie, e jeli kto na co patrzy, to o tym wie. Mae dzieci nie zdaj sobie z tego sprawy, np. kiedy chc si przed kim schowa, to odwracaj si od niego, mylc, e skoro go nie widz to same s niewidoczne. Problemy tego typu maj znacznie starsze dzieci z autyzmem.35 Wedug DSM-IV, standardowej klasyfikacji chorb psychicznych, wzorce powtarzajcych si zachowa, zainteresowa i czynnoci, objawiaj si poprzez: a) intensywne zaangaowanie si w jedno zainteresowanie; b) sztywne trzymanie si pewnych okrelonych rytuaw i przyzwyczaje; c) powtarzajce si ruchy ciaa (np. koysanie si); d) intensywne zajmowanie si czciami rnych przedmiotw.36 Jedna z koncepcji mwi o biologicznie uwarunkowanym specyficznym deficycie CUN, ktry trwale upoledza procesy poznawcze w autyzmie. Deficyt ten dotyczy niezdolnoci do mylenia lub wyobraenia sobie stanu innej osoby. Uta Frith uwaa, e trzy wspistniejce cechy autyzmu: upoledzenie porozumiewania si, wyobrani i kontaktw z ludmi mog by konsekwencj jednego biologicznie uwarunkowanego defektu mechanizmu poznawczego, ktry dotyczy rozwoju teorii umysu. U. Frith wsplnie z Simonem Baron Cohenem postawili hipotez, e dzieci autystyczne mog mie deficyty w zdolnoci wyobraania sobie stanw umysowych, takich jak: przekonania, pragnienia, intencje, itp., ktre s elementem rozwoju teorii umysu. 37 Wiedza o wystpowaniu deficytw w zakresie zabawy na niby, wskazywania oraz tworzenia wsplnego pola uwagi u maych dzieci doprowadzia do stwierdzenia, e te deficyty mog stanowi wczesne prekursory zaburze w rozwoju teorii umysu. Ich wystpowanie u maego dziecka moe wczenie informowa o zagroeniu rozwoju i autyzmie. 38

35 36

E. Pisula, Mae dziecko op. cit., s. 44 47. A. D. Bragdon, D. Gamon, Kiedy mzg op. cit., s. 33. 37 L. Bobkowicz Lewartowska, Autyzm dziecicy op. cit., s.64 67. 38 E. Pisula, Mae dziecko op. cit, s. 49.

16

Stereotypowymi

zachowaniami

dzieci

autystycznych

zajmowaa

si

H. Olechnowicz, ktra jest autork koncepcji rozpatrujcej autyzm jako form zachowania obronnego. Ide tej koncepcji jest to, e dziecko autystyczne nie ma poczucia bezpieczestwa. Sytuacja ta moe wynika z odrzucenia przez rodzicw lub zego oddziaywania na dziecko. Prowadzi ona do tego, e dziecko jest zagubione, zdezorientowane i nie rozumie otoczenia. Odbiera wic je jako zagroenie dla swojego autonomicznego istnienia i stosuje rnego rodzaju mechanizmy obronne, majce zarazem pomaga mu radzi sobie z napiciem.39 Trudne zachowania w autyzmie s czsto nastpstwem trudnoci w komunikowaniu si lub kopotw zwizanych z odczytywaniem intencji i naladowaniem zachowa spoecznych otoczenia, wszystko to wie si z ograniczonym wzorcem zachowania i zainteresowa. Problemy pojawiajce si w dalszym rozwoju maj rwnie podoe biologiczne. Ludzie z autyzmem maj trudnoci w rozumieniu przyczyn i znaczenia zachowa spoecznych oraz w monitorowaniu, planowaniu i odzwierciedlaniu ich w swoim postpowaniu. Czsto ucz si okrelonych sposobw zachowania na pami, potrzebujc jednoczenie znanych sobie sygnaw, aby mc udzieli wyuczonej odpowiedzi, co czyni ich postpowanie mao elastycznym. To sprawia, e odbieraj wiat po swojemu, czsto postrzegajc rzeczywisto w sposb bardzo nietypowy i osobliwy. Dla takich osb mycie zbw niebiesk szczoteczk moe oznacza co zupenie innego ni mycie ich czerwon szczoteczk, gdy nie zdaj sobie sprawy z tego, e kolor szczoteczki nie ma adnego znaczenia dla wykonywanej czynnoci.40 Osoby takie wymagaj jak najwczeniejszej edukacji, ktra pozwoli im na uzyskanie wikszej elastycznoci i pokae, jak si uczy. Powinno si ponadto dba o zapewnienie jednoznacznego otoczenia, o jasnej, wizualnie okrelonej strukturze, pomaga to radzi sobie z zadaniami podczas nabywania nowych umiejtnoci i nadaje znaczenie wykonywanym zadaniom. Brak takiego otoczenia, bd naga zmiany struktury, sprawi e osoby z autyzmem bd opiera si wwczas na przyswojonych zachowaniach nawykowych lub wpadn w przeraenie.

39 40

K. J. Zabocki, op. cit., s. 86. http://www.synapsis.waw.pl/index.php/content/view/213/40/

17

Osoby z autyzmem maj zwykle duo si, aby skupi si na zajmujcych ich zadaniach i czynnociach, mona to wykorzysta wic jako czynniki motywacyjne w nauczaniu. Powinno si jednak pamita o kontrolowaniu tego typu zachowa, aby nie zdominoway ich caego ycia. Konieczne jest rozpoznanie i okrelenie trudnoci z podzielnoci lub przeczaniem uwagi, a rodowisko nauki i pracy powinno by dostosowane do ich stylu uczenia si. Dopki s dziemi potrzebuj specjalistycznej pomocy w rozwijaniu umiejtnoci zabawy w celu zwikszenia pola ich wyobrani i zdolnoci wsppracy z innymi.41 W peni sprawny intelektualnie czowiek rozumie, e inni ludzie mog mie wasny punkt widzenia na wiat, ale wielu autystykw nie ma wyksztaconej teorii umysu i nie przyjmuje do wiadomoci faktu, i inni ludzie mog myle inaczej, mie inne plany czy wierzy w co innego.42 Niektrzy autystycy maj ograniczony zakres postrzegania, zwany nadselektywnoci bodcw. Oznacza to e uwaga ich skupia si tylko na jednym aspekcie przedmiotu, czsto mao istotnym. Mog na przykad koncentrowa si na kolorze przedmiotu, jednoczenie ignorujc zupenie jego ksztat. Dlatego te mog mie trudnoci z odrnieniem nawet cakowicie odmiennych przedmiotw, jeli maja one ten sam kolor. A poniewa postrzeganie jest pierwszym etapem przetwarzania informacji, niemono dostrzeenia istotnych aspektw przedmiotu lub osoby upoledza zdolno uczenia si.43 Wszystkie powyej opisane zachowania ograniczaj prawidowy rozwj procesw poznawczych. To co powinnimy wykorzysta to wiedza, o tym, e w polu percepcji osb autystycznych znajduje si jedynie to, co jest najbliej. W procesie poznawania rodowiska wykorzystuj przede wszystkim informacje zdobyte za pomoc zmysu wchu, smaku i dotyku.

4. Spostrzeganie. Zaburzenia jakimi charakteryzuj si dzieci autystyczne uwarunkowane s psychologicznie, a dokadniej neurologicznie. Doman i Delacato uwaaj, i dzieci te
41 42

Tame. P. Randall, J. Parker, Autyzm. Jak pomc rodzinie, Gdask 2001, s. 97. 43 Tame, s. 97.

18

nie s psychotyczne, lecz maj uszkodzenia mzgu. Uszkodzenia te s przyczyn zaburze percepcji, tak wic obraz wiata zewntrznego podczas drogi z receptorw (oczu, uszu, skry, jzyka, nosa) do mzgu ulega znieksztaceniu. Nieodpowiednie zachowanie jest prb naprawienia uszkodzonego ukadu sensorycznego.44 Ze wzgldu na uszkodzenia mzgu, praca kanaw sensorycznych moe zosta zakcona na jeden z trzech sposobw: 1. Nadwraliwo kanay sensoryczne s zbyt otwarte, wic do mzgu przedostaje si zbyt dua ilo bodcw, by mg si z nimi upora. 2. Zbyt maa wraliwo drogi sensoryczne nie s wystarczajco otwarte, co prowadzi do deprywacji sensorycznej mzgu na skutek zbyt maej iloci docierajcych do niego bodcw. 3. Biay szum wadliwe dziaanie kanaw sensorycznych powoduje, e wytwarzaj one wasne bodce, zatem przekaz pyncy ze wiata zewntrznego jest zakcony lub w skrajnych przypadkach niedopuszczany do mzgu przez szumy panujce w ukadzie. 45 Zdaniem Delacato powyszych zachowa nie naley nazywa autyzmami lecz sensoryzmami, ich powtarzanie jest ze strony dziecka prb naprawienia uszkodzonych kanaw sensorycznych. Oznacza to, e dziecko samo prbuje si wyleczy. Niestety wszelkie prby leczenia si i naprawiania, odcigaj uwag dziecka od rzeczywistoci, ale pozwalaj mu na przetrwania w normalnym wiecie. Wszelkie zachowania dzieci autystycznych s i powinny by dla nas informacj, od dziecka. Wnikliwa jego obserwacja, pokae nam ktre jego kanay sensoryczne s uszkodzone, a wtedy bdziemy mogli pomc dziecku w ich naprawie, dostarczajc mu przez dany kana odpowiednie dowiadczenia i bodce. Gdy dziaanie kanau sensorycznego normalizuje si, zanika powtarzanie dziwnych zachowa. Po ustpieniu powtarzania zachowa, uwaga dziecka zmienia kierunek i staje si ono zdolne do radzenia sobie z otaczajcym je normalnym wiatem i do wchodzenia w interakcje z rzeczami i ludmi.46

44 45

K. J. Zabocki, op. cit., s. 165. C. Delacato, Dziwne, niepojte op. cit., s. 90. 46 C. Delacato, Dziwne, niepojte op. cit., s. 91.

19

Czucie u autystykw moe by nadmiernie podwyszone lub nadmiernie obnione, moe te wystpowa interferencja sensoryczna, a wszystko to sprawia, e osoba taka ma kopoty z prawidowym przetwarzaniem docierajcych do mzgu sygnaw czuciowych. Wystpujce zaburzenia sensoryczne mog wyjani, dlaczego pewni autystycy dziwnie reaguj na sytuacje, ktre nam wydaj si zupenie normalne. Niektrzy s na przykad dotykowo defensywni i staraj si unika wszelkich form kontaktu fizycznego. Inni natomiast wykazuj nik wraliwo na dotyk czy bl.47 Innym typowym przykadem nieprawidowoci sensorycznej jest nadwraliwo suchowa. Z bada wynika, e okoo 40% autystykw dowiadcza jakiego rodzaju dyskomfortu w zetkniciu z pewnymi dwikami. dzieci autystyczne na og zasaniaj uszy rkoma, a nawet objawiaj agresj na dwik odkurzacza czy silnika autobusu. Moe zdarzy si i tak, e dzieci s podejrzewane przez swoich rodzicw o upoledzenie suchu, gdy wydaj si w ogle nie reagowa na dwiki otoczenia.48 Wch jest jednym z najsabiej poznanych zachowa si dzieci autystycznych. Dzieci te mog mie nadwraliwo nawet na najbardziej znikome zapachy, mog mie bardzo ma wraliwo na zapach, co objawia si tym, e np. uwielbiaj przebywa w ubikacjach lub obwchiwa ludzi i przedmioty, albo te mog odczuwa biay szum, tzn. stale odczuwa jaki zapach. Gwnym narzdem smaku jest jzyk. Dzieci autystyczne, ktre s nadwraliwe smakowo, uywaj do prbowania jedzenia koniuszka jzyka i zwracaj uwag na sony i sodki smak jedzenia bd jakichkolwiek przedmiotw. Te za, ktre maj obnion wraliwo w tym zakresie, uywaj raczej bokw i tyu jzyka, odbieraj wic smak gorzki i kwany. Dzieci cierpice na biay szum maj tendencj do stymulowania i ssania okw i tyu jzyka, odbierajc gwnie smak gorzki i kwany.49 Wzrok jest zdaniem wielu naukowcw najbardziej wykorzystywanym kanaem sensorycznym przez czowieka, ma on te najwikszy, spord wszystkich zmysw,
47 48

P. Randall, J. Parker, Autyzm op. cit., s. 96- 97. Tame, s. 97. 49 C. Delacato, Dziwne, niepojte op. cit., s. 118.

20

zasig dziaania. Jestemy w stanie zobaczy co co jest oddalone od nas o kilka centymetrw jak i gwiazdy w kosmosie. Do mzgu dziecka autystycznego, cierpicego na nadwraliwo wzroku dociera zbyt duo bodcw; nawet may pyek kurzu moe przycign jego uwag. W przypadku zbyt niskiej wraliwoci bodcw tych jest za mao, std wiele rytmicznych ruchw ciaem, szczeglnie wykonywanych w odpowiednim ustawieniu wzgldem rde wiata. O wzrokowym biaym szumie wiadczy miarowe dotykanie powiek lub ich silne poklepywanie, () sprawia to e obraz stale si zmienia, jak w kalejdoskopie.50 Z powyszych rozwaa wynika, jak duo pracy musz woy osob y autystyczne w to aby kto je zrozumia, a jeszcze wicej stara musz dooy ich rodzice, opiekunowie i lekarze, aby im pomc w miar moliwoci normalnie funkcjonowa. W pierwszych latach ycia najwaniejsze s komunikacja i procesy poznawcze, w pniejszych wyszy stopie wtajemniczenia w proces ycia, w tym jake okrutnym i pdzcym nieustannie wiecie.

50

Tame, s. 121-122.

21

Rozdzia III Wybrane koncepcje uwarunkowa zjawiska autyzmu


1. Przyczyny autyzmu. W latach pidziesitych i na pocztku szedziesitych istniay koncepcje mwice o psychogennym uwarunkowaniu autyzmu, jednak zostay one poddane gruntownej krytyce i obecnie nie s popularne. Obecnie pomimo tego, e nie znamy adnej konkretnej przyczyny autyzmu, badania wykazuj, e prawdopodobnie wywoywany jest on przez szereg problemw. Istniej wskazania poparte dowodami naukowymi, e autyzm uwarunkowany jest genetycznie.51 Przyczyn powstawania autyzmu nie da si te wytumaczy adnym pojedynczym defektem mzgu. Od momentu opisania przez Kannera tego zaburzenia, przez wiele lat uwaano, e podoe autyzmu ma charakter raczej psychologiczny ni organiczny. Wspczenie badacze s zgodni co do tego, e czynniki genetyczne mog odgrywa pewn rol w powstawaniu autyzmu, lecz nie s one jedyn i wystarczajc przyczyn powstawania tego zaburzenia.52 Ewa Pisula w ksice Autyzm u dzieci. Diagnoza. Klasyfikacja. Etiologia, wymienia argumenty przemawiajce na rzecz roli czynnikw genetycznych w powstawaniu autyzmu: 1) czste wspwystpowanie zaburze u blinit jednojajowych (szacowane przecitnie na okoo 64% zgodnoci), i jego brak u blinit dwujajowych; 2) czstsze wystpowanie autyzmu u osb spokrewnionych, np. u rodzestwa, prawdopodobiestwo wystpienia autyzmu u kolejnego dziecka w rodzinie jest jak podaj rni badacze okoo 50 do 200 razy wysze ni przecitnie w populacji i wynosi okoo 6-8%;

51 52

P. Randall, J. Parker, Autyzm op. cit., s. 95. A. D. Bragdon, D. Gamon, Kiedy mzg op. cit., s. 38.

22

3) czstsze wystpowanie innych gbokich zaburze rozwoju u krewnych (zesp Aspergera wystpowa u 9% ojcw dzieci autystycznych); 4) wystpowanie zaburze poznawczych (np. opnienia rozwoju mowy, trudnoci w uczeniu si, upoledzenia umysowego) u najbliszych krewnych czciej ni przecitnie w populacji; 5) poziom rozwoju intelektualnego rodzestwa dzieci autystycznych jest niszy ni porwnywanych z nimi rwienikw nie majcych braci ani sistr z autyzmem, przy czym poziom wykonania zada werbalnych jest u nich niszy ni zada ze skali wykonawczej (podobnie, jak u dzieci autystycznych); gbiej upoledzone umysowo dzieci autystyczne czciej maj take upoledzone umysowo (lub autystyczne) rodzestwo; 6) autyzm stosunkowo czsto wspwystpuje z innymi zaburzeniami o charakterze genetycznym, gwnie zespoem kruchego chromosomu, stwardnieniem guzowatym, nie leczon fenyloketonuri; dane te interpretuje si jako wystpowanie podobnego fenotypu (w zakresie zachowania) przy rnej etiologii genetycznej; 7) brak przekonywujcych dowodw na znaczenie czynnikw zawizanych z przebiegiem ciy i porodu w etiologii autyzmu.53 Udokumentowano, rwnie e przyczyn autyzmu mog by zaburzenia mechanizmw organicznych mzgu, odpowiedzialnych za ksztatowanie si zachowa spoecznych. W 10-15% przypadkw autyzm moe by spowodowany okrelonymi, dobrze znanymi przyczynami, takimi jak: choroby dziedziczne, wady genetyczne, prenatalne lub okooporodowe zakaenia bd wczesne intoksykacje. We wszystkich pozostaych przypadkach wystpuje udokumentowana, zwikszona podatno genetyczna na wystpienie autyzmu uzaleniona od kilku genw. Tumaczy to dlaczego autyzm objawia si w tak bardzo zrnicowany sposb. Jest to rwnie przyczyn stukrotnie czstszego wystpowania autyzmu wrd rodzestwa ni w caej populacji oraz tego, e w agodnej postaci wystpuje w wielu rodzinach, obecnie jako wariant lejszy (lesser variant).54

53 54

E. Pisula, Autyzm u dzieci op. cit., s. 94. http://www.synapsis.waw.pl/index.php/content/view/213/40/

23

Badacze szukajc przyczyn autyzmu, przeanalizowali nawet przebieg ciy i porodu. Czynniki organiczne, jakie prawdopodobnie maj zwizek z tym zaburzeniem, mog wiza si z nieprawidowociami wystpujcymi w tym wanie okresie. W licznych badaniach wykazano, e warunki ycia podowego i porodu dzieci, u ktrych pniej stwierdzono autyzm byy znacznie gorsze od optymalnych.55 Nie znaleziono jednak adnego specyficznego czynnika dziaajcego w okresie ciy i porodu, ktry zwikszaby prawdopodobiestwo wystpienia autyzmu u dziecka. Istotn rol w etiologii autyzmu przypisuje si czynnikom organicznym. Nie ma jasnoci, jakie konkretnie zaburzenia neurobiologiczne le u podoa autyzmu. Nie jest wykluczone e mog one mie rny charakter u rnych osb. Jedn z czstszych nieprawidowoci o charakterze neuroanatomicznym s u dzieci autystycznych (zarwno upoledzonych umysowo, jak i w normie intelektualnej) zaniki tkanki mzgowej. Jest to charakterystyczne dla uszkodze, ktre nastpiy raczej w okresie podowym, ni w pniejszym przebiegu rozwoju.56 Autyzm moe powsta w rezultacie uszkodze lub dysfunkcji w kilku obszarach mzgu. Przypuszcza si te, e zaburzenia w obrbie pewnych systemw funkcjonalnych mog czciej uczestniczy w powstawaniu autyzmu ni inne. Za dane przemawiajce na rzecz neuroanatomicznych i neurofizjologicznych zaburze u osb autystycznych uznaje si: - wyniki bada dotyczcych budowy struktur mzgowych (np. prowadzonych przy pomocy rezonansu magnetycznego) i ich funkcjonowania (np. EEG), - czsto wystpowania padaczki, - obserwacje kliniczne, - obecno czynnikw patogennych w yciu podowym.57 Kada z powyej przedstawionych teorii zawiera w sobie czstk prawdy. Najprawdopodobniej nie da si ustali jednej konkretnej przyczyny wystpowania autyzmu, gdy jest to zaburzenie o zadziwiajco szerokiej gamie przejaww. Szukanie
55 56

E. Pisula, Autyzm u dzieci op. cit., s. 91. Tame, s. 101. 57 Tame, s. 101-102.

24

przyczyn tego stanu jest konieczne i wskazane, poniewa dopiero wtedy mona dokadnie i celnie pomaga, od wczesnych lat ycia osobom cierpicym na tego typu zaburzenia.

2. Leczenie przyczyn. W przeszoci dzieci autystyczne poddawano leczeniu psychiatrycznemu, obecnie uwaa si e nie jest ono skuteczne i moe doprowadzi jedynie do umieszczenia dziecka w zakadzie opieki. Sprzeczne opinie na temat rnych podej terapeutycznych wynikaj gwnie z faktu, i nie ma, jak dotd, zgodnoci co do przyczyn autyzmu. Nadal mamy do czynienia z konfliktem midzy szko uznajc podejcie psychogenne, a szko upatrujc przyczyny w uszkodzeniu mzgu. Ponadto w ramach kadej z tych szk nie ma jednomylnoci w sprawie wyboru najbardziej skutecznego podejcia.58 Dzi nie ma lekw, ktre mogyby leczy przyczynowo lub poprawia stan osb z autyzmem. S tylko rodki, ktre agodz niektre symptomy autyzmu zmniejszaj nadpobudliwo, poprawiaj koncentracj uwagi. W wielu przypadkach stosowana jest take dieta, ktra poprawia stan dziecka, np. dieta bezmleczna, bezcukrowa, bezglutenowa. Pomocne moe by rwnie stosowanie odpowiedniej terapii celem wzmocnienia uwagi, zmniejszenia nasilenia zachowa destrukcyjnych (samookaleczania), monitorowania padaczki, depresji lub niepokoju. Ograniczenie zachowa niepodanych ludzi z autyzmem, powoduje e staj si oni spokojniejsi i doznaj mniej urazw, dziki czemu czerpi wiksze korzyci z programw edukacyjnych. Na podstawie ksiki Carla Delacato opisz najczciej stosowane podejcia, ktre stawiaj sobie za cel cho czciowe dokonanie podstawowych zmian w funkcjonowaniu dziecka. Modyfikacja zachowania. Polega ona na procesie warunkowania w sposb fizyczny, modyfikuje ukad nerwowy, pozostawiajc zapisane lady pamiciowe. Zwolennicy modyfikacji zachowa stosuj wzmocnienia pozytywne, w postaci nagrd i pochwa lub negatywne, w postaci kar, przemocy fizycznej.
58

C. Delacato, Dziwne, niepojte op. cit., s. 155.

25

Krytycy uwaaj, e tego rodzaju trening, odbiera dziecku moliwo wyboru zachowania i jest zbyt podobny do tresury zwierzt. Podejcie to nasuwa wiele powanych wtpliwoci, poniewa nie mona podporzdkowywa jednego czowieka woli drugiego. Podejcie edukacyjne. Podejcie to wie si z nauczaniem specjalnym, czyli z wieloma rnorodnymi metodami i technikami edukacyjnymi. Zaoeniami tego podejcia jest zmniejszenie liczby dzieci w klasie, dostosowanie programw nauczania i ich celw do potrzeb dziecka, zapewnienie dziecku integracji z innymi dziemi, przez co bdzie mogo lepiej si rozwija pod wzgldem emocjonalnym i spoecznym. W podejciu tym zapewnia si rwnie wiele moliwoci powtarzania w czasie uczenia oraz treningu percepcyjnego i nauce percepcji suchowej. Krytycy tego podejcia krytykuj jego cel, uwaajc e nie jest on skierowany na przyczyny zaburzenia. Twierdz, e jest jedynie sposobem przekazywania wiedzy odnoszcym bardzo saby skutek, a w istocie polega wycznie na zajmowaniu si symptomami. Podsumowujc powysze rozwaania, kada z tych koncepcji jest wedug mnie na swj sposb dobra. Wszystkie moliwe prby leczenia i terapeutyczne wspomaganie rozwoju mog pomc cho w niewielkim stopniu osobom autystycznym lepiej funkcjonowa w spoeczestwie. W kadej metodzie mona znale co zego, ale lepiej wspomaga rozwj prbujc wszelkich metod, ni nie robi nic.

26

ZAKOCZENIE
Autyzm jest ciekawym i wci nieodgadnionym zagadnieniem. Ilu jest teoretykw, praktykw i badaczy tyle te jest jego definicji, przyczyn i metod pomocy osobom autystycznym. Niestety nie ma jeszcze i by moe nigdy nie bdzie zotego rodka, ktry mgby pomc dzieciom i osobom autystycznym, a take ich rodzinom w wychowaniu i porozumiewaniu si, z ich chorym potomstwem. Zmienia si na szczcie mentalno ludzka. Zaczto akceptowa dzieci z upoledzeniem umysowym i fizycznym, dziki czemu nie trzeba ju zamyka ich w domu przed wcibskimi ludmi, lecz mog one funkcjonowa w yciu spoecznym, nie naraajc si na pomiewisko i ludzkie gadanie. Wikszo badaczy i uczonych w swoich publikacjach opisuje autyzm we wczesnym okresie ycia dziecka, gdzie najwicej zachodzi zmian i gdzie najwicej te mona zdziaa w ich terapii. Nikt nie opisuje co si dzieje z takimi osobami w wieku dojrzewania i w yciu dorosym. Udowodniono, e z autyzmu si nie wyrasta, ale nie opisano jak autystycy radz sobie w dorosoci i czy rnego rod zaju metody terapeutyczne s w stanie wypracowa u nich, pewne zachowania, potrzebne do w miar samodzielnego ycia. Po przeczytaniu wielu pozycji dotyczcych zagadnienia autyzmu, zabrako mi caociowego ujcia problemu i dugofalowego oddziaywania na osoby z autyzmem. Nasuno mi si te wiele pyta, najwaniejsze z nich to: Czy w momencie kiedy autystycy kocz okres edukacji, ktry w tej chwili moe trwa nawet do 24 roku ycia, koczy si ich rewalidacja, uspoecznianie i wszelkie metody oddziaywania? Co si dzieje z osobami autystycznymi, czy maj one szans na jakkolwiek prac i normalne ycie? Czy po zakoczeniu edukacji lub po mierci ich rodzicw, opiekunw czeka ich zakad dla upoledzonych umysowo? Studiujc temat autyzmu w rnych rdach, odczuwam pewn dezinformacj i brak odpowiedzi na wiele pyta, zwizanych z tym zagadnieniem. Mam nadziej, e nauka i polityka spoeczna, tak pjd do przodu, e bd w stanie pomc osobom aytystycznym, ale take i innym ludziom upoledzonym umysowo.

27

BIBLIOGRAFIA

I. Monografie i opracowania: 1. Bobkowicz L. Lewartowska, Autyzm dziecicy, zagadnienia diagnozy i terapii,


Krakw 2005.

2. Bragdon A. D., Gamon D., Kiedy mzg pracuje inaczej, Gdask 2005. 3. Delacato C. H., Dziwne, niepojte. Autystyczne dziecko, Warszawa 1995. 4. Frith U., Autyzm. Wyjanienie tajemnicy, Gdask 2008. 5. Maciarz A., Biadasiewicz M., Dziecko autystyczne z zespoem Aspergera, Krakw
2000.

6. Obuchowska I., Dziecko niepenosprawne w rodzinie, Warszawa 1995. 7. Pisula E., Autyzm u dzieci. Diagnoza. Klasyfikacja. Etiologia, Warszawa 2000. 8. Pisula E., Mae dziecko z autyzmem, Gdask 2005. 9. Randall P., Parker J., Autyzm. Jak pomc rodzinie, Gdask 2001. 10. Tantam D., Czyj niezaleny umys, [w:] Dziecko autystyczne T. IV, Warszawa 1996. 11. Wing L., Zwizek midzy zespoem Aspergera i autyzmem Kannera, [w:] U. Frith
(red.), Autyzm i zesp Aspergera, Warszawa 2005.

12. Zabocki K. J., Autyzm, Pock 2002. II. Strony internetowe:


1. http://www.autyzm24.pl. 2. http://www.synapsis.waw.pl/index.php/content/view/213/40/. 3. http://pl.wikipedia.org/wiki/Autyzm_dziecicy.

28

Das könnte Ihnen auch gefallen