XHAFER DURMISHI

ILUSTRIME
1. UDB-ja si bashkthemeluese dhe emrtuese e Frontit t Kuq 2. Historiku i Shtpis Mediale Politika 3. Ilustrovana Politika festoi ditlindjen e 55-t 4. Ilustrovana Politika, 26 maj 1981, 5. Raport i Jusuf Grvalls pr Komitetin e Degs "Hasan Prishtina", 31 korrik 1981 6. Letr e Jusuf Grvalls pr Sabri Novoselln, 16 nntor 1981 7. Letr e Ibrahim Kelmendit pr Faridin Tafallarin, maj 1982 8. Letr e Ibrahim Kelmendit pr Faridin Tafallarin, maj 1982 9. Kush sht vojvoda Ram Niki? 10. N vend t prkujtimit me rastin e vdekjes s Ram K. Nikit 11. Gjyshi Ibush, Daja Ramadan, dhe Garipi djali i Dajs Ramadan 12. Arkivi m i sakt sht vet populli 13. DO TA DISKREDITOJA, EDHE PR S VDEKURI, PR T PABES E INTRIGANT 14. Letr nga Donika Grvalla pr Faridin Tafallarin, 7 tetor 2013

N prgatitjen e ktij libri nuk kam thn ndonj fjal timen. Kjo ka ndodhur jo pse nuk kam ditur ka t them por pse nuk ka qen e nevojshme. Puna ime ktu sht prqendruar n mbledhjen, renditjen dhe ballafaqimin e ktyre shkrimeve n mnyr kronologjike. Si material kryesor pr ilustrim sht marr numri 1177 i revists "Ilustrovana Politika" t Beogradit, i 26 majit 1981. Prej ksaj reviste i kam marr 14 faqe dhe, t kopjuara nga origjinali, i kam skanuar dhe vendosur n kt libr. Artikujt e ksaj reviste jan me shkronjat qirilic. Kta artikuj nuk i kam prkthyer (me prjashtim t titujve) dhe as komentuar pasi prkthimin thelbsor dhe komentet pr kt numr t ksaj reviste i ka br Ibrahim Kelmendi n maj t vitit 1982, n Traktin me titull: "Klika e Beogradit - "t vret natn e t kndon ditn"", i cili jepet i plot n kt libr. Pr shkak se "Ilustrovana Politika" e ka peshn e vet n kt libr, nga faqja zyrtare e internetit, e kam marr dhe e kam prkthyer nj historik t shkurtr t gazets "Politika", e cila konsiderohet ma e "Ilustrovana Politiks", dhe nj shkrim pr 55 vjetorin e "Ilustrovana Politiks" ku del qart roli i ktyre gazetave n formimin e opinionit publik n Serbi dhe pesha e tyre q e kan pasur n Jugosllavi. Kto dy shkrime i kam zgjedhur pr shkak t disa t dhnave faktike t nj kohe q t nnvizoj se "Politika" dhe "Ilustrovana Politika" ishin shtyllat kryesore t pushtetit t Serbis dhe mbar Jugosllavis. N at koh "Politika dhe formimi i politiks" kan qen monopole ekskluzive t Beogradit. Kjo revist, pra, nuk ka qen vetm produkt reportersh t lir, t cilt e kan pasur pasion fjaln e lir fotografin e mir dhe fatin e njerzve t thjesht, si mund t fitohet prshtypja nga festimet e prvjetorve t saj, kur dihet botrisht se gjat viteve 19451990 n ish-Jugosllavi shqiptart kaluan n burgje 666 shekuj, 72 vjet e 7 muaj burgim, pikrisht pr t qen t lir e pr fjaln e lir. "Ilustrovana Politika" ka qen pjes e UDB-s, pjes e aparatit t dhuns serbomadhe kundr popullit shqiptar, t cilat ua kan caktuar fatet njerzve, t cilt kan vendosur pr jetn dhe vdekjen, kush duhet t jet i mir e i bess dhe kush duhet t etiketohet terrorist, intrigant dhe e i pabes, e ndaj kujt duhet t bhen atentate.

1. UDB-ja si bashkthemeluese dhe emrtuese e Frontit t Kuq

Ibrahim Kelmendi: M von vendosm pr organizim legal, me bashkatdhetar t tjer, duke anashkaluar Xhavitin, meq pr te krijova prshtypje se ishte informator i UDB-s, i urdhruar pr tu antarsuar n PKGj/M-L, q t informonte pr veprimtarin e ksaj partie komuniste sigurimet e fshehta jugosllave dhe gjermane. Kurse pr Proletarin formova prshtypjen se ishte nj dogmat primitiv.(Atentatet, Prishtin 2007, faqe 40) Xhahili (Xhaviti), informatori i UDB-s propozon emrtimin "Fronti i Kuq" Ibrahim Kelmendi: "Xhahili propozoi ta emrtonim Fronti i Kuq, duke arsyetuar se duhet t ndjekim shembullin e organizatave lirimtare Brigada Rosa, Rote Army Fraktion, etj. Proletari propozonte ta quanim Partia Komuniste e Kosovs /MarksisteLeniniste, duke arsyetuar se vetm komunistt mund t bjn revolucion t vrtet proletar. ...Me kt demagogji t Proletarit, ata doln fitues, sado q edhe un avullnetshm u dakordova me propozimin e tyre. Edhe tani mendoj se emri q kemi miratuar sht tepr bombastik e provokues. (Atentatet, Prishtin 2007, f.41-42) Jusuf Grvalla: "Sa pr organizatn e bashkuar rreth organit Bashkimi, m duket se pak dobi mund t kemi nga iniciativa pr bashkim e bashkpunim me ta. S paku prsa 2

shihet te udhheqsi i ksaj organizate n botn e jashtme, nuk ekziston prshtypja pr organizim t mirfillte dhe as pr ndonj organizat t fuqishme numerikisht. Megjithat, po ta shihni ju t arsyeshme, ndoshta do t mund t realizohej mundsia q shokve t Lvizjes n Kosov tu jepet lidhja me prfaqsuesin e Bashkimit n Kosov. Megjithq, pr sa kam mundur t marr vesh, atje, n radht e ksaj organizate, apo ndoshta n qendr t saj, ndodhet nj njeri i dyshimt, njfar Blakaj, q punoka n Entin e Sigurimit Social n Prishtin. Sa pr mua un njher pr njher, pas numrit t fundit t Bashkimit, t cilin ta kam drguar, t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm i kam ndrprer. Kshilla pr ndrprerjen e marrdhnieve me t kam pasur edhe nga ana e diplomatve shqiptar n Vjen." (Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981. E botuar pr her t par n librin e Faridin Tafallarit, ME TRE YJET E PAVDEKSIS N ATO VITE T STUHISHME, Tiran 2010, faqe 261-266)

2. Historiku i Shtpis Mediale Politika (Politika AD=Shoqri Aksionare)

Shekulli i par... Kur n at dit t largt t 25 janarit t vitit1904, rreth ors dy pasdite, n rrugt e Beogradit u paraqit numri i par i Politiks, n krejtsisht katr faqe, me nj mim prej pes parave, e shtypur n 2450 ekzemplar, askush nuk ka mund ta merr me mend se po shtohet edhe nj gazet e prditshme, n tregun e pasur t shtypit beogradas (kan dal 72 botime gazetareske, prej t cilave 12 ka qen ditore) dhe shpejt do t rritet n dika t rndsishme n shtpin udhheqse botuese dhe gazetareske me traditn m t gjat n Ballkan. Askush, sigurisht, prve themeluesit t saj - Vladislav Ribnikar redaktorit t par modern n kuptimin bashkkohor t ksaj fjale. Themeluesit, botuesit dhe aksionart e Politiks jo vetm q i kan hedh themelet e gazetaris moderne dhe kan br q gazeta ditore t bhet institucion e veant bashkimi i kulturs dhe mendimit qytetar n vendin ton. Ata kan pas edhe afinitet pr biznes: shum shpejt e kan kuptuar se duhet ta ken shtypshkronjn e vet. Kjo sht realizuar m 1904, me 'rast sht br mbyllja e procesit t prodhimit. "Politika sot sht sot nj ndrmarrje e prbr prej nj popullsie t vogl radhitsish dhe puntorve t tjer, si n nj fabrik. T shtypsh mbi 100 000 ekzemplar do dit nuk sht aq pun e thjesht. Sikur faqet e Politiks t renditeshin prgjat Ekuatorit, pr 157 dit do t shtypeshin kopje t mjaftueshme numrash sa me ato do t prshkohej (n vijn e Ekuatorit) krejt bota...", sht nnvizuar n faqet e Politiks, n vitin e largt 1929. Paramendojeni tani nj pamje t till, dhe pastaj prej dekade n dekad, deri n ditt e sotme, duke ua shtuar dhjet, njzet, pesdhjet .... shtypshkronjat e Politiks, tani, 109 vjet q nga themelimi, me faqet e t gjitha gazetave dhe revistave q ajo boton, si pr vete dhe pr klientt tjer, sfera toksore, n vijn rreth Ekuatorit, q jan dika mbi 40 000 km, mund t prshkohet pr vetm 5 dit. Rruga deri tek ky rekord nuk ka qen e leht. Shtpia Botuese e Politiks dhe puntort e saj, n kurrizin e tyre e kan ndier tr peshn e gjith kohs s bujshme t paralufts, paslufts, asaj ndrluftuese, t krizave e inflacioneve t cilat nuk e kan kursyer Ballkanin gjat shekullit 20. Pa marr parasysh ndryshimet n strukturn pronsore dhe fatit jo aq t knaqshm ekonomiko-shoqror drejtimi i biznesit gjithmon ka qen i qart. Dhe nj hap para kohe. E kjo ka nnkuptuar botimet m t mira gazetareske dhe teknologjin, shtypshrkonjat m moderne. Deri n mesin e shekullit t kaluar Politika ka pasur shtypshkronjn me kapacitetin m t madh pr prodhimin e gazetave n gjith Evropn 3

Qendrore. Qysh m 1964, e para n Jugosllavin athershme, e blen "kolor tifdruk rotaciju" pr shtypjen e revistave. Gjysma e dyt e shekullit t kaluar shnon ngritjen fantastike t veprimtaris botuese t Politiks. Prve gazetave ditore - Politika, Ekspres Politika, dhe nga viti 1990 t Sportskog urnala, s pari NIP Politika, dhe pastaj shoqria aksionare, Politika AD (AD=Akcionarsko Drushtvo=Shoqri Aksionare) boton nj tuf t tr revistash: Politikin zabavnik, Ilustrovana Politika, TV reviju, NIN, Bazar, Tempo, Mikijev zabavnik... Si prgjigje n sfidat e kohrave t reja, lansohen revista moderne - Svet, Intervju, Huper, Svet kompjutera, Viva, Ana, Politika Weekly (n gjuhn angleze), Le Monde Diplomatique... Deri n fund t shekullit t kaluar Politika AD (shoqri aksionare) sht kompletuar si shtpi mediale prve shtypshkronjs, botimeve t veta gazetareske edhe rrjetit t shitjes ka pas edhe radion dhe televizionin e vet. N vitin 2002 si partner ekonomik i bhet Shtpia Mediale Gjermane WAZ (West Allgemeine Zeitung), me t ciln e kan krijuar firmn (bij) PNM (Politika novine i magazini) n prbrjen e s cils kan hy gazetat ditore Politika, Ekspres Politika, Sportski urnal, dhe revistat Politikin zabavnik, Ilustrovana Politika, Bazar, Svet kompjutera, Viva, Huper, Enigmatika, dhe Ana. N fillim t vitit 2003 Politika AD bn kthes teknologjike kalon n shtypshkronjn komerciale ofset. Bhet shtpi botuese moderne pr botime t kualitetit t lart me ngjyra. Shekulli i dyt... N shekullin e vet t dyt t ekzistencs Politika AD ka hyr m 26 janar 2004. Pesha e tranzicioneve dhe deprtimi i nj numri t madh revistash t licencuara n tregun e Serbis kan br t veten, duke ndikuar q nj numr i revistave t Politiks t mos del m. Ajo ka Politika AD boton tani, megjithat, paraqet nj pasuri kulturore dhe nj krenari kombtare: Politikin zabavnik, revista m e vjetr pr fmij n vend (pr t gjith prej 7 deri n 107 vjet) i cili n shkurt 2009 i ka mbushur 70 vjet, Ilustrovana Politika - e cila m 2008 e ka festuar gjysmshekullin e botimit t saj dhe ka mbetur pa konkurenc si revista e vetme vendase q kujdeset pr gazetarin raportuese dhe Bazar, e vetmja revist origjinale vendase q botohet qe 49 vjet me t njejtin emr dhe u reziston botimeve m t njohura botrore. T tri revistat e lartprmendura dalin n qirilic, n shkronjat kombtare, dhe n kuptimin komercial kjo paraqet nj arritje, pasi tani t gjitha botimet gazetareske n tregun ton dalin me shkronja latine. N pikpamje teknologjike, Politika AD, n shekullin e dyt t saj vazhdon me zhvillimin. N vitin 2007, e para n Serbi, e siguron linjn e plot pr lidhje t fort (liniju za tvrdi povez), ndrsa m 2008 monton rrotulluesen 32 faqesh, q ia mundson prap t jet lider n veprimtarin botuese n kto hapsira. Nga viti 2012 sht ndrruar partneri i jashtm i firms Politika novine i magazini, pasi WAZ ia ka shitur pjesn e vet ndrmarrjes OOO East Media Group nga Federata e Rusis. (Istorijat Politike AD, http://politika-ad.com, 2013)

3. Ilustrovana Politika festoi ditlindjen e 55-t

Pr m tepr se nj gjysm shekulli jan botuar 2858 numra t ksaj reviste Me nj koktel solemn dje n hotelin Maestik sht festuar ditlindja e 55-t e Ilustrovana Politiks. Atmosfers festive, solemnitet edhe m t madh i kan dhn emra t shumt e t njohur t jets publike. Aty ishin Miki Jevremovi, Toma Fila, Tihomir Arsi, Kornelije Kova, Dragan Daji, ika arenica, Nina Mudrini, Mia Aleksi nga Riblja 4

orba, Vlada Det Prderisa kan evokuar kujtimet rreth ngjarjeve t veanta t botuara n kt revist, pjesmarrsit kan vizituar ekspozitn e prgatitur pr kt ditlindje. N kt ekspozit jan paraqitur fotografit e ballins (kopertins s par) prej numrit t par e deri m sot. Aleksandar Gajevi, redaktor i revists, me t drejt nnvizoi dje se kjo revist ka qen dhe ka mbet revist pr tregime t ngrohta rreth njerzve t thjesht, e reportazhs dhe fotografis s mir.

Ballina dhe lepotica e numrit t par (Broj 1) e revists Ilustrovana Politika, 11-11-1958

Numri i par i Ilustrovana Politiks sht paraqitur n kiosqe para 55 vitesh, n ditn e mart, m 11 nntor 1958 me nj tirazh prej 86 000 ekzemplarsh. Krejt tirazhi sht shit menjher pas paraqitjes n treg. Ndoshta edhe pr at se n ballinn e saj (kopertinn e par) ka qen brigadierja e re e panjohur n aksionin punues t rinis federative n ndrtimin e autostrads Bratstvo i jedinstvo. Reportert e "Ilustrovana Politiks", e cila dje e festoi ditlindjen e 55-t, tek para dhjett vitesh i kan ra n gjurm bukuroshes s panjohur. Dhe ja udia: vajza n ballinn e numrit t par ka qen aksionistja (puntorja vullnetare) Ula Anderson, puntore n nj shitore lulesh nga Stokholmi. Pr aq sa sht e ditur, thot Milo Lazi, nj ndr reportert m t dalluar t Ilustruars, sot ekzistojn vetm tre ekzemplar t numrit t par: nj sht n repartin e revistave t Biblioteks Kombtare t Serbis (Narodne biblioteke Srbije), i dyti n arkivin e "Politiks" dhe i treti n dokumentacionin e redaksis. Megjithat Lazii, supozon se sigurisht edhe dikush prej lexuesve t ksaj reviste t njohur javore, n mesin kujtimeve e ruan at raritet (send t rrall) me suedezen e bukur e cila ka punuar n trasen e autostrads npr ishJugosllavi. Shum shpejt Ilustrovana Politika ka hy n zemrat dhe shtpit e lexuesve t shumt n gjith Jugosllavin. Dhe kjo nuk sht udi. N njrin prej jubileve t ksaj reviste javore, karikaturisti, fotografi, gazetari i udhprshkrimeve dhe bohemi Zuko Dumhur, ka folur pr at se si i duket se kurr nuk do t'i harroj ato dit t lavdishme kur ka marr pjes n krkimin e kuptimit dhe pamjes s Ilustrovana Politiks. Ka ndodh kjo n ndrtesn e vjetr t redaksis. T mbledhur rreth tavolins s madhe t redaksis, me dashuri por edhe me frik ia kemi hy puns s re e t vshtir, sidomos kur t kihet parasysh se pak veta prej nesh kan pasur njohuri dhe prvoj n nj pun t till. Kur ka dal numri i par nga shtypi, ka qen nj fest pr t gjith ne. Ka ndodh kjo para shum kohsh, dhe sht dashur t kalohet nj rrug e gjat dhe e ndershme. Jam krenar se n pallatin e shtypit (t revists) prej kateve t shumta sht edhe nj ballkon i imi i vogl tregon Zuko Dumhur-Gjulieta. Me nj rast, gazetari shumvjear dhe redaktori kryesor prgjegjs i Ilustrovana Politiks Mirko Boji, ka potencuar se kjo revist, n t vrtet gjithmon ka qen revist e reporterve. T jesh reporter ka nnkuptuar q nj dit ta prgatissh tregimin pr nj ngjarje muzikore, dhe t nesrmen urgjent t udhtosh pr nj Rijek, q t msohet se ka po ndodh n ndrtimoren e anijeve ka shkruar Boji. Rezultati i ktij vrapimi t reporterve-kureshtar jan tekstet, shum prej t cilave kan mbet n kujtesn e lexuesve t saj. Sot, 55 vjet pas daljes s numrit t par, duket sikur mision i pamundshm t'u gjesh vend t gjith 2858 (aq sa kan dal) numrave t "Ilustrovana Politiks". Redaktorit dhe prgjegjsit kryesor aktual t "Ilustrovana Politiks, i kujtohet, pasi ka qen vet dshmitar, se npr far fazash e ngjarjesh ka kaluar njra prej revistave javore m t vjetra dhe m me ndikim n kt pjes t Evrops. Shkaku i ksaj, sht sigurisht ai se Ilustrovana Politika gjithmon e ka pasur qndrimin dhe karakterin e vet thot Gajevi. Ilustrovana i ka mbush 55 vjet. Thon se kto jan vitet m t mira. Si pr lexuesit ashtu edhe revistat. A. A. publikuar m 13 nntor 2013 (Ilustrovana Politika proslavila 55. roendan, http://www.politika.rs)

4. Ilustrovana Politika, 26 maj 1981

BESA NUK SHT KTHYER

Ram Niki n ballinn e numrit 1177 t Ilustrovana Politiks s Beogradit, t 26 majit 1981 7

SHQIPRIA E ENVER HOXHS

PUSIA E URREJTJES DHE GNJESHTRAVE

PUSIA E URREJTJES DHE GNJESHTRAVE

PUSIA E URREJTJES DHE GNJESHTRAVE

10

PAS NJ ATENTATI MISTERIOZ N FRANKFURT

Nga reporteri yn special

11

KUSH JAN TERRORISTT SHQIPTAR

12

ATA JAN KRIMINEL

KA KA NDODH N FSHATIN PREKAZ

13

DITARI I KOSOVS
VENDOSMRISHT KUNDR ARMIKUT

14

KOSOV
PRGJEGJSIA E UDHHEQSVE

15

"Pamje nga dritarja e hotelit "Grand Prishtina" mundet natn t t mashtroj: nuk sht ky vizion futuristik prvese qendra sportive-kulturoretregtare "Boro dhe Ramizi" (lart). Posht: qendra e qytetit duket normale prve asaj q vrehet dukshm prania e pjestarve t siguris publike t cilt e mbajn rendin dhe qetsin." (Prkthim i tekstit n mes fotografive)
16

REPORTERT TAN N PATRIKANN E PEJS

17

BESA NUK SHT KTHYER

18

Jusuf Grvalla: "Historia vrtet nuk prsritet, kjo sht nj e vrtet, por n mes periudhave t ndryshme historike ka sa t duash paralelizma. na hyn kjo shtje n pun, n nj koh q populli shqiptar n Jugosllavi po prjeton aste nga m t vshtirat n historin e tij? Ata q u turrn ta shtrojn me tanke e bajoneta popullin ton, n kohn q ky kishte ngritur zrin e fuqishm pr buk dhe t drejta demokratike, serbomdhenjt, n shtypin e tyre t qelbur dhe n t gjitha instancat politiko shoqrore, pasi vran e pren, pasi burgosn nj rini t tr shqiptare, e pan t udhs ta shtrojn edhe problemin e kishave dhe t varrezave serbomalazeze n Kosov, duke thn se shqiptart dogjn Patrikann e Pejs (sado q ish djegur jo monumenti, po konaku i popave) dhe u prpoqn t prishin varrezat e serbomalazezve, N kt mnyr ata nuk than gj t re, 19

por vetm se nxorn nga naftalina historike pikpamjet karagjorgjevijane pr barbarizmin dhe vandalizmin e shqiptarve, pikpamje sipas s cils shqiptart nuk kan trashgimi t vetn kulturore dhe aq pak respekt ndaj trashgimis s huaj t kulturs materiale. Qllimi i ksaj fushate t ethshme, ishte i dyfisht : n nj an duhej t hidhej balt mbi luftn e ligjshme fisnike t shqiptarve, n mnyr q lufttart tan t cilsohen si nacionalist t trbuar nga ndjenja e nacionalizmit, n ann tjetr, q me nxitje, me shpifje e demagogji, t bheshin prpjekje edhe m t ethshme pr ta br pr vete opinionin jugosllav dhe pr ta ndrsyer at kundr shqiptarve."

20

5. Raport i Jusuf Grvalls pr Komitetin e Degs "Hasan Prishtina", 31 korrik 1981

Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs dhe Viseve t tjera Shqiptare - Komitetit t Degs "Hasan Prishtina" RAPORT mbi disa shtje rreth puns s organizatave Grupi komunist "Zri i Kosovs" dhe Fronti i Kuq Popullor Nga dita e arratisjes sime n RF t Gjermanis, m 14 dhjetor 1979, ktu kam pasur kontakte me prfaqsues t Grupit komunist "Zri i Kosovs" dhe pastaj me ata t organizats Fronti i Kuq Popullor. Le t m lejohet t shnoj ktu disa prshtypje dhe disa vrojtime lidhur me punn e tyre, aq m par lidhur me punn e Frontit t Kuq, pasi Dega "Hasan Prishtina" mendon se sht e arsyeshme t thrriten edhe prfaqsuesit e tij pr bashkimin e organizatave dhe t veprimtaris son. ... Me prfaqsuesin e Frontit t Kuq Popullor, Ibrahim Kelmendin, jam njohur n janar t vitit 1980. M ka sjell pr t'ia korrigjuar disa artikuj t prgatitur pr gazetn "Bashkimi" dhe m ka propozuar q t shkruaj edhe un pr kt fletushk. Pasi e kisha lexuar numrin e saj t par qysh n vendlindje dhe e dija se gazeta bie n duar t popullit, bile n nj gjendje jo t lakmueshme e pash t arsyeshme t'i prgjigjem pozitivisht pr propozimin dhe konkretisht fillova me bashkpunimin. (Bashkpunimi im fillon me at numrin, q ia kam drguar Mrgimit, ku n faqen e par sht nj vizatim q paraqet grushtet e t burgosurve tan q shprthejn grilat e dritares s burgut.) M von Ibrahimi ka ardhur bashk me e Maksut Saramatin dhe kan krkuar prej meje q t vihem n krye t tyre e t'i udhheq (tashm Hyseni e Maksuti e paskshin braktisur Rizain dhe kishin kaluar n ann e Ibrahimit). Un e refuzova krkesn e tyre, se s'bnte t jem njkohsisht n dy organizata. Prve ksaj, ua kisha trhequr q m par vrejtjen se konspiracioni duhej mbajtur i pacnuar edhe ktu ashtu si n vendlindje. Krkesa e tyre e dyt ishte q s paku t'i kshilloja, si "njeri me prvoj", dhe un tr kohn at pun bja. Por, ndrsa krkonin kshilla dhe i aprovonin ato, n punn e tyre ishin msuar t vepronin krejt ndryshe dhe s'hiqnin dot dor nga mnyra q i kishte rrmbyer dhe ua diktonte do hap. Prve tjerash, me gjith sqarimet e shumta nga ana ime, ata konspiracionin e konsideronin si frik, zhburrrim dhe jopatriotizm. Q t mos zgjatem me detaje, ja vrojtimet e mia n pika t shkurtra lidhur me veprimtarin dhe personalitetin e I. Kelmendit. Kurdoher ka anuar nga aksione t natyrs terroriste dhe n kt drejtim i ka nxitur edhe shokt e vet. Un ia kam trhequr vrejtjen se kjo gj sht e dnueshme edhe nga pikpamja e PPSH. M von kam vrejtur, n librin q ma ka dhn hua pr lexim, se i ka pasur t nnvizuara pikrisht mendimet e Leninit lidhur me kotsin dhe rrezikshmrin e terrorizmit n lvizjen revolucionare. Kam ardhur kshtu n prfundim se ai ka nj prirje t natyrshme kah terrorizmi dhe e bn me vetdije. Pikrisht n kohn q jam njohur un me t, ai ka pasur kontakte, madje edhe negociata me emigracionin reaksionar shqiptar pr nj veprimtari t prbashkt n mbledhje armsh dhe mjetesh materiale. Madje n at koh, Ibrahimi krkonte nj njeri "t ndershm e 21

trim", q pr nj kundrshprblim prej nja 50 mij markash gjermane, do t kryente n Kosov nj aksion sipas porosis s reaksionit shqiptar antikomunist. (Lidhur me kto shtje kemi pasur nj dialog t prbashkt dhe bukur t rrept n pranin e tij un dhe dy shok nga Vjena, lidhur me kt sht dashur t jet i informuar patjetr Profesori, n qoft se sht i informuar pr kado lidhur me I. Kelmendin.) Ka pasur vrejtje rreth Kushtetuts s RPSSH dhe rreth prgatitjes "luksoze" t librave t shokut Enver n "dm" t botimeve letrare t RPSSH! Vrejtjen e par na e ka thn hapurazi mua dhe shokve t Vjens, t dytn vetm mua. Arsyetohet se ka t drejt t bj vrejtje gjithfare dhe kto dilema t tij nuk i paraqet te masat, por i diskuton vetm me shok. Un s'mund ta di a sht e sakt kjo. Ka dyshuar me kmbngulje n drejtsin e artikullit t "Zrit t Popullit", ku shprehej gatishmria e RPSSH pr t'u ardhur n ndihm popujve jugosllav po t krcnohen kta nga BRSS, dhe dyshimet e tij kan qen edhe t shokve t tij. Prkundr bindjeve t mia se sht e panevojshme dhe e pamir nj gj e till, jam detyruar t udhtoj me qindra kilometra pr ta "arsyetuar" te shokt e tij artikullin e prmendur. Ai m ka propozuar pastaj me kmbngulje q kt gj ta prsris edhe me shkrim n artikullin e "Bashkimit" me titull "Zri i Popullit z i t gjith shqiptarve" (kt numr s'e keni pasur prandaj po jua drgoj). (Pas ksaj, kam vendosur t mos bashkpunoj m me t dhe kam vendosur ta nxjerr "Lajmtarin e liris". Kshtu kam vepruar nga gushti 1980, deri n fillim t vitit 1981, kur m ka ardhur n der me disa materiale t oroditura pr numrin e ri t "Bashkimit". Ndrsa ishim duke punuar n kt numr (q Mrgimi e ka veuar si m t mirin), ai n ndrkoh e kishte lejuar Hysen Gegn t shkonte pr kryerjen e nj aksioni n Kosov. Gjoja Hyseni e paska prber q t mos m tregoj mua pr kt gj, se un s'e l t shkoj. Vrtet nuk do ta lija, se ai kishte respekt ndaj meje dhe, meq aksioni ishte i natyrs terroriste, e dinte edhe mendimin tim. Pas disa dit qndrimi ilegal n Kosov, bashk me njeriun me t cilin ishin nisur prej kndej - nj njeri i dyshimt edhe pr mendimet e Ibrahimit e t Hysenit, Sadik Blakaj, pr t cilin Mrgimit i kam shkruar m hert - Hyseni bie n burg, kurse Sadiku kthehet n Gjermani shndosh e mir. Fajin pr burgosjen e Hysenit un ia v Ibrahimit. Npr t ashtuquajtura klube kosovare n mrgim, q ishin dhe shumica vazhdojn t jen erdhe agjenturore t prfaqsive diplomatike jugosllave n Perndim, I. K. sht ekspozuar n masn m t madhe t mundshme edhe para prfaqsuesve diplomatik jugosllav. Ua ka thn hapurazi t gjitha t palarat e Jugosllavis titiste. Pasoja pozitive ka qen inkurajimi i puntorve kosovar, pasoja negative - dmtimi i disa puntorve q kan marr pjes n klubet ku sht paraqitur I. K. Kta puntor ndodhen n burgje jugosllave. sht nip i nj agjenti me zile t UDB-s, i quajtur Ram Niki ose Ibrdemaj, punon n postn e Pejs. I biri i ktij Rams ndodhet me pun n Mynhen dhe ka qen aktivist i dalluar, madje edhe kryetar klubi n Mynhen. Ibrahimi kritikon hapurazi si agjent dajn, por ka kontakte t vazhdueshme me djalin e dajs dhe, pr sa mund t vrehet, edhe simpati ndaj tij. Ka provuar t'ia plotsoj ktij daje t vogl (Gani Ibrdemajt - edhe lidhur me kt njeri sht dashur t jet i informuar Profesori) dshirn pr t'u takuar me mua. M von, kur ka qen puna q t formojm kndej nj shoqri kulturo-artistike t puntorve t mrguar, me shokun e "Liris" e kemi provuar Ibrahimin lidhur me dajn e tij t vogl: meq ky Ganiu qenka kngtar dhe instrumentist i mir n vegla muzikore folklorike, Ibrahimi propozoi q edhe ai t hynte n at shoqri. Po kur erdhi puna te aktiviteti konkret, Ibrahimi tha se Ganiu donte pak "lutje". N ann tjetr, m 25 maj, n festn jugosllave t rinis, Ganiun e gjejm n ball t nj orkestrine dhe t ca valltarve shqiptar e jugosllav, bashk me t shoqen, n Stadiumin e Mynhenit. E kemi konsideruar t panevojshme t krkojm ndonj sqarim nga Ibrahimi, dhe ky vet s'e ka marr mundimin t na sqaroj, as lidhur me kt rast dhe, 22

prgjithsisht, as pr raste t tjera. Tash i gjith Mynheni flet mos pikrisht pr kt far Ganiun. N kufirin gjermano-zvicran, Brahimit dhe Hysenit u ka zn policia e huaj disa qindra ekzemplar t "Bashkimit" dhe ua ka marr. Me kt rast, Ibrahimi nuk sht treguar i gatshm pr t pranuar kritikat. Prgjithsisht, nse ia numron gjestet dhe punt e kritikueshme, ai thot: "Mos m'u kap vetm pr disa gabime, t vogla". Menjher pas ksaj, bashk me shokt, kan vazhduar rrugn pr n ekosllovaki, n gjurmim t armve (ndoshta profesori mund t ket ndonj informim nga ana e shokve t Prags lidhur me sjelljet e tyre n at vend, sepse e di q shokt e Prags kan pasur kontakte dhe bile disa mosmarrveshja me ta, sipas fjalve t I. dhe H.). Vet m ka treguar gjoja pr disa sugjerime, q i kan br shokt e organizats s tij n vendlindje, dhe t cilave ai nuk u sht prmbajtur fare. T imponohet prshtypja se as q ka shok t till n Kosov. Prshtypja e par dhe e fundit lidhur me kt shtje sht se ai, prve disa puntorve t tubuar rreth tij n botn e jashtme, t paorganizuar po vetm t furnizuar me literatur revolucionare dhe t inkurajuar, tjetrk as q ka prapa vetes. Kjo, edhe n nj mnyr mund t provohet bindshm. M vjen nj dit, (vitin e kaluar), n der me disa shkresurina q vetm titullin e kishin t qart: Programi dhe Statuti i Frontit t Kuq Popullor, dhe m lutet tia korrigjoj n pikpamje drejtshkrimore. M pastaj m autorizon q t preki, po e pash un t arsyeshme, si njeri me prvoj, edhe n ann materiale t pikave t prfshira n program e statut. Mir, them, dhe meq prmbajtja e shkresurinave ishte pa kok pa bisht, i hy un puns me gjith seriozitetin dhe ato pak njohuri q kisha. Gjithmon kisha parasysh, pas puns sime, ai do tua kthente shokve pr diskutim Programin dhe Statutin e Organizats s tyre. Por, doli ndryshe. Doli se I. K. i ishte tekur t bnte nj nat pa gjum dhe t hartonte kmbadoras nj program dhe statut t nj organizate revolucionare, t cilin e botoi dhe e shprndau si literatur revolucionare menjher pas korrigjimeve q i bra un. E puna q kisha br un m at rast, sishte pun korrigjimi. Shokt e Vjens e mbajn larg. Bile, kur njrit prej ktyre shokve, i cili m qortoi pse rrija me I. K., i thash se sht nj njeri q imponohet me kmbngulje dhe un, si shqiptar, nuk mund ta prz nga shtpie ime, ky m'u prgjegj fjal pr fjal kshtu: "Ia paske frikn, prandaj s'e przen si qenin!" Ka disa muaj q i kam ndrprer marrdhniet me t. Kur takohemi rastsisht flasim, por pun t prbashkta nuk kemi. Bashkpunimi me t gjat demonstratave t mbajtura n Perndim ka shkuar prmes shokut t "Liris". Kshtu e kam par un t arsyeshme t veproj, duke marr pr baz vrojtimet e parashtruara m sipr si dhe disa an negative n sjelljen elementare t I. K., q her duken agjamillk, her djallzi t thella. Prndryshe, nj merit t tij, mendoj nuk mund ta prbuz askush: q nga viti 1977 e ktej, i vetm, po me nj vitalitet t pashoq, ka br shum n shprndarjen e literaturs revolucionare, si ka mundur e si ka ditur, dhe n njfar politizimi spontan t nj pjese t mir t puntorve tan n botn e jashtme. sht njeri komunikativ dhe i popullarizuar te puntort. Udhton shum, vlon prej idesh, shpesh naive e t paprpunuara, ndonjher edhe t qlluara. SOKOLI (U botua pr her t par n www.albaniapress.com, 2 tetor 2011 nga Faridin Tafallari, s bashku me punimin Kur Jusuf Grvalla shkruante)

23

6. Letr e Jusuf Grvalls pr Sabri Novoselln, 16 nntor 1981

16 nntor 1981 I dashur vlla Mrgim! Para tri ditsh ti nisa nj pako dhe tri zarfa me revistn. Po letrn q ta drgova me to, e shkrova shkurtimisht, se prisja t prfundoj nj ngjarje dhe t t shkruaj m gjersisht. T shtunn, m 14 nntor, n Shtutgart erdhi pr t dhn koncert Orkestrina e Radiotelevizionit t Prishtins me tet kngtar. Meq n Shtutgart ende nuk ka klub t shqiptarve dhe puntort e ktushm, pos me nj demonstrat, nuk kan pasur si ta shfaqin revoltn dhe mendimin e vet lidhur me ngjarjet e Kosovs, ne patm vendosur ta bojkotojm koncertin e tyre. Ishte parashikuar nga ana e tyre q, para koncertit, ndonj politikan t thoshte ndonj fjal lidhur me 29 nntorin (jugosllav). Kurse ne planifikuam q, mes fjals s tyre dhe koncertit, ti thrresim puntort pr dy minuta heshtje n nderim t lufttarve t rn n pranvern e prgjakshme t Kosovs, t lexojm nj tekst t shkurtr (1,5 faqe t shtypura n makin), t thrresim parullat Jasht nga vatrat tona ushtria dhe milicia fashiste jugosllave, Rroft populli shqiptar dhe Kosova - Republik, me rast kjo e fundit Kosova Republik do t vazhdonte pandrprer deri n ndrprerjen e programit t mysafirve. Por, ngjarjet u zhvilluan shum m mir sesa e kishim parashikuar ne. N kt drejtim na ndihmuan vet armiqt, me nervozn dhe druajtjen e tyre, si po na ndihmojn pr t na vajtur punt mbar q nga pranvera. Konsullata jugosllave kishte organizuar si kujdestar nja dyzet shqiptar t mashtruar e serb, me shirita kujdestarie n duar. Ata duhej t mbanin rend gjat koncertit. Pas hyrjes n sall t publikut (nja 5 600 veta) dhe t trimave tan, t organizuar, nja 30 veta, nj prfaqsues i ambasads jugosllave, me emrin Bashkim Hisari (ish puntor i TV Prishtins) i afrohen Besnikut dhe nj puntori shqiptar e i nxjerrin nga salla si persona t padshirueshm. Meq Besniku, pr shkak t profesionit q ushtron, sht i njohur pothuaj pr t gjith shqiptart e ktushm, , publiku ngritet i tri n kmb dhe reagon pr largimin e tij. Ather, nj shok yni, i LNKVSH, e shfrytzon mir rastin, hipn energjikisht mbi tavolin, thrret t madhe parulln Kosova Republik, duke vendosur kshtu ta shkurtoj krejt procedurn e planifikuar. Publiku prnjher ngrihet i tri n kmb dhe i prgjigjet njzri parulls. Kujdestart e neveritshm dhe personeli i konsullats jugosllave, me klyesht e tyre mercenar, zn t tolloviten dhe prpiqen t marrin masa. Por, si vettim u lshohen n shpin djelmoshat tan dhe publiku bashk me ta. Prfundimi: tragjik dhe komik pr armiqt tan. Prfaqsuesit t konsullats i ahet koka me karrige (kt njeri, Bashkim Hisarin, e kan rrahur njerzit tan edhe n demonstratn e Shtutgartit, se qe treguar shum i zellshm dhe dinak e kmbnguls n realizimin e qllimeve t poshtra t armikut), e prgjaken t gjith ata q kan pranuar t hyn n valln e tyre. Prej njerzve tan e puntorve, asnj i plagosur, as i grvishur, bile. N taborin e tyre, disa t plagosur rnd (ka qen rrezik q t mbetet edhe ndonj i vdekur). Fotografia e satrapit Tito dhe flamuri jugosllav grisen e shkilen nga publiku, instrumentat e Orkestrins fluturojn, thyhen e shkilen npr sall. Gjat gjith kohs, shqiptart, n prleshje e sipr, nuk e ndalin parulln Kosova-Republik. Prleshjet bhen t rrmbimshme, t rrufeshme, shum energjike. Prej salle, i tr publiku del prjashta dhe, pr m se nj gjysm ore rresht, nuk shprndahet por thrret parulla me z t lart, kshtu q manifestimi shndrrohet n nj demonstrat t shklqyeshme. Autobusi i jugosllavve mbushet me parulla t ndryshme, pllmb pr pllmb, me sprej pr ngjyrosjen e automobilave. M n fund, shprndahen pa therr n kmb. 24

sht interesant t shtohet se policia gjermane, prezente gjat tr kohs s prleshjeve, nuk intervenon asnjher, por e ndjek ngjarjen me gjakftohtsin m t madhe. Asnj puntor nuk merret nga policia, as shfaqet fare ndonj tentim i till nga ana e policis. Disa nga polict gjerman u bashkohen thirrjeve t parulls Kosova Republik dhe u thon hapurazi njerzve tan se kan t drejt t veprojn kshtu, sidomos pas nxjerrjes prjashta nga salla t dy njerzve tan. Si e prshkruajn shokt, ky ishte nj manifestim i shklqyeshm i vendosmris s puntorve tan dhe i solidarizimit t tyre me bashkatdhetart n Kosov. Jugosllavt e pranishm kan se ka u tregojn eprorve t tyre. Nj shfaqje t ngjashme atyre u kan organizuar, nj jav m par, edhe puntort tan n Cyrih t Zvicrs. Por, atje, sipas mendimit tim, kan br nj gabim t vogl: punn e kan nisur si kundrshtim ndaj nj knge popullore serbe, t knduar nga nga nj kngtare serbe. Ndryshe, edhe atje u kan dhn mend aq, sa trupa menjher e ka ndrprer turnen npr Zvicr dhe ka kaluar n Gjermani. N Mynih nuk ka pasur manifestim nga shqiptart, por ka pasur nj lloj bojkotimi. Nga afro 10 mij shqiptar q punojn n at qytet, n koncert kan shkuar gjithsej 70 80 veta. Kta rreshta ti shkrova nn prshtypjen e ksaj ngjarjeje, q neve po na duket me rndsi. Tani t njoftoj se bashk me shokun e Bashkimit dhe t Liris kemi vendosur t organizojm nj manifestim qendror pr kremtimin e fests kombtare t 28 dhe 29 Nntorit n Shtutgart. Do t mblidhemi nja 300-400 veta nga Gjermania, Zvicra e Belgjika. Nj pjes e shokve do t shkojn pr fest n Vjen. T fala vllazrore e revolucionare Sokoli (Shnim i Xhafer Durmishit: Kt letr ma drgoi Kadri Rexha, m 31 gusht 2013) (U botua pr her t par nga Faridin Tafallari n www.albaniapress.com, m 1 tetor 2013)

7. Letr e Ibrahim Kelmendit pr Faridin Tafallarin, maj 1982

Shoku Fahredin, pasi q n Mercedes jan konvikte, nuk po i drgojm atje askujt. Ti do t ishte dashur ta marrsh menjher mundin q t'ua drgosh dhe atyre. Sa pr Rrethin tuaj, dihet q do i shprndash. Po ta keni msuar se ku dhe kur do mbahet koncerti do t kishte qen mir t bisedohet se far duhet ndrmmar dhe far kemi mundsi. Trakti n fjal synon informimin e bashkatdhetarve, q, po q se ndrmarrim ndonj aksion, t ken mirkuptim dhe t mos jen indifirent; po kshtu q prpara, udbasht t dezorientohen, se ne vetm me bojkotim kemi ndrmend t'i ballafaqojm e pengojm. Pr t gjitha, po u duk e arsyeshme kosultimi gojor ather mundesh t telefonosh ose t shkruash. Mirupafshim Shoku (U botua pr her t par nga Faridin Tafallari, n prmbledhjen me titull: Letra, t drguara Faridin Tafallarit, nga Ibrahim Kelmendi, www.albaniapress.com, 11 dhjetor 2013) 25

8. Letr e Ibrahim Kelmendit pr Faridin Tafallarin, maj 1982

N mrgim, maj '82 (1982) I dashur shok, (T njejtn letr po ua drgojme edhe shokve tjer.) traktt aktuale q po merrni duhet shprndar sa m par, pse n prag sht turneja, pr t ciln bhet fjal n trakt. Taktika e armikut po dihet. Mbi t lzojm edhe n traktin n fjal, "Klika e Beogradit - "t vret natn e t kndon ditn"". Armiku po synon mashtrimin ton prmes turneve t ktilla. Ksaj i duhet gjetur ilai gjegjs..., prandaj n rrethe duhet t diskutoni me shok se cila form sht m efektivja pr t'ju ndajvuar armikut. Nuk sht asti t bjm sehir - n njrn an t na vrasin, n tjetrn t na mashtrojn edhe me koncerte, sht cinizm i poshtr. Mendojm se prmes traktit q keni n dor sht demaskuar armiku, pr aq sa sht e mundur prmes t nj trakti. Por puna tjetr duhet br nga shokt n rrethe, pse prvoja na tregon se agjitacioni gojor - tradit popullore - ndihmon m s shumti pr t'i sqaruar bashkatdhetart, q t mos bien n kurth t armikut. T'i tregojm edhe njher armikut se jemi bij e bija t popullit, q nuk biem n kurtha! Kosova-Republik! Shokt. (U botua pr her t par nga Faridin Tafallari, n prmbledhjen me titull: Letra, t drguara Faridin Tafallarit, nga Ibrahim Kelmendi, www.albaniapress.com, 11 dhjetor 2013)

9. Kush sht vojvoda Ram Niki?

Trakt i shprndar nga Ibrahim Kelmendi n maj 1982 me titullin: KLIKA E BEOGRADIT "T vret natn, t kndon ditn..." Sipas informatave t siguruara, ka fundi i majit pr "nder" t "dits s rinis jugosllave" (me nder me thn...) drgohet pr t na "argtuar"... SHKA "Rugova" e vojvods Ram Niki. Turneja sht parapar n qendrat kryesore t Gjermanis P., Zvicrs e Belgjiks. Po kshtu jemi t informuar s asnj shoqri nuk ka pranuar t ndrmarri turne t ktill, bazuar n situatn q mbretron, pos "Rugovs", udhheqsi "trim" i s cils ka rrahur gjoks: "Askush nuk do guzon t ma prish koncertin..." N fakt shum shoqri t afirmuara nuk ekzistojn m, pse ato kan knduar kng "irredentiste", q kan "frymzuar rinin me nacionalizm shqiptaromadh..." Kush sht SHKA "Rugova"? "Rugova" sht shoqri kulturore-artistike (SHKA) e Pejs, antart e s cils jan rugovas. Folklori dhe lojrat duhet t jen me origjin nga Rugova kreshnike, emrin e s cils e mban shoqria. N historin ton t lavdishme Rugovn e njohim si vend ku armiqt pushtues kan thyer qafn, si e thot edhe knga: "Ku po i del syni Shqipnis?/ Del Rugova pr der t'kapis... ndrsa rugovasit si kryengrits trima n mbrojtje t trojeve, vemas kundra 26

pushtuesve malazez n mbarim t shekullit t kaluar dhe n fillim t shekullit ton, kur mbar populli luftonte pr P a v a r s i. Prkundra kryengritjeve t pandrprera lirimtare, Rugova me tan Kosovn u pushtu nga mbretrit shoveniste t Serbis t Serbis e Malit t Zi dhe m von, pas Lufts Dyt Botrore u ripushtu... Bijt dhe bijat e Rugovs, ashtu si dhe t part e tyre, vendosn q atdheun t'mos e ln n robri t plot koloni klasike t t huajve. N Pranvern Kosovare (1981) u ngritn haptas e me vendosmri pr t'i krkuar t drejtat elementare, q popujt tjer t Jugosllavis i gzojn, si q Kosovs t'i njifet Statusi i Republiks s federuar. Emrat e ktyre patriotve revolucionar u jan t njohur Kosovs dhe m gjer, si ai i shokut Ali Laji me shok e shoqe, t cilt edhe n gjyqe tmerruan gjykatsit etnik me vendosmrin dhe revolucionaritetin e tyre. Dnimet e rnda, 10 - 15 vjet burgim t rnd s'i tremben fare, pse ishin t bindur se krkesat e popullit jan t drejta dhe duhet t plotsohen. Sa kreshnike na del Rugova, kur flasim pr kryengritsit trima, ndr ta shoku Ali Kelmendi, komunisti i orve t para, kur flasim pr gjith ata rugovas, q tani gjenden n kampet jugosllave. Sa shum ia njollosin emrin Rugovs ca bastard. Por sdo ia arrin dot, pse rugovasit ruajn me fanatizm krenarin se jan nga Rugova! Kt e bn sidomos vojvoda Ram Niki, prmes SHKA "Rugova", antart e s cils jan kryesisht t komprometuar, moralisht dhe politikisht, q jan gati t gjith nga familja e vojvods dhe farefisit t tij. 'do t thot fjala v o j v o d ? Vojvod sht grad ushtarake n mbretrit serbe e malazeze. Kt fjal do ta gjejm t sqaruar n "ilustrovana politika" t Beogradit. Por pr udi, kur klika serbomadhe ka ndrmarr fushat histerike kundra "nacionalizmit romantik" shqiptar, si nuk u bie fjala vojvod n sy, q nuk ka t bj vetm me nacionalizmin serb. Pr kt nuk kan frik as gazetari shovenist Zec as vojvoda Ram, q e prdorin me krenari. "... Vojvoda rugovas, shkruan "ilustrovana politika" (m 26.05.81), sht prfaqsuesi i tanishm "lozs" (serbisht: loza), e cila q nga kohrat turke ruan qetsin dhe paprekshmrin e Patriarkans...) Si na del, vojvodt kan qen roj e rendit, ndrsa vojvodt e familjes Niki (nga Shtupei i Madh, fshat i Rugovs) kan qen roj besnike e Patriarkans, t ndrtuar nga Dushani, pr ta prjetsuar robrin e "stara Serbis" (si e quajn shovenistt Kosovn.). Kush sht vojvoda Ram Niki? T shkruajm se kush sht vojvoda Ram Niki nuk e kemi vshtir, pasi ai vet na e ka lehtsuar kt, duke prmbledhur historin e vet e t familjes n bisedn dhn "ilustrovana politiks" s Beogradit, Nr. 1177, t 26.05.81. Pos ksaj bisede, ai n rrethin e Pejs sht ndr m t komprometuarit. Sa ai sht edhe vetm udbashi rankovievs Bajram Dreshi. T dy s bashku, me ca t tjer, Rugovs ia njollosin emrin e pa njollosur, pse bijt e bijat i dalin asaj zot. N artikullin e revists n fjal, "Besa nije vracena" lexojm: "Ram Niki sht shef i shrbimit juridik ndrkomunal pran Entit pr Inkuadrim n Pej..." Si e pam m lart, sht prfaqsuesi i tanishm i "lozs" pr ta mbrojtur Patriarkann. N pyetje t gazetarit, se a ka marr pjes ndonj rugovas n demonstrata "nacionaliste", vojvoda prgjigjet: "Po. T tillve ju takon sipas ligjit nga qeveria, kurse nga rugovasit bojkotimi (izolimi). N shtpit s'do hyn askush, drisa Pleqsia jot t mos vendos ndryshe. Nga vllazria ime Niki nuk ka asnj demonstrues. E kam vrtetuar dhe pr 27

kt jap fjaln. Askush nga antart e SHKA "Rugova" s'ka marr pjes n demonstrata. M sht br qefi..." Pastaj vazhdon vojvoda: "Ishim dy her si shoqri mysafir n RPS t Shqipris. Kt vit shqiptart sht dashur t na e kthejn vizitn, por le t mos vin..." M posht vijon vojvoda: "... ka u duhet ktyre demonstruesve q krkojn t'i bashkangjiten Shqipris (...). Kt liri, si e kan shqiptart n Jugosllavi, nuk e kan patur asnjher askund dhe secili q mendon ndryshe sht njeri i keq..." Gazetari pyet: "Babn tnd, gjithashtu vojvod rugovas, e kan vrar n prit n vitin 1939. Kush dhe prse?" Ram vojvoda prgjigjet: "Kan vrar babn tim me dy mixhallar, para syve t mij, brenda gjysm ore. Ka qen larje llogarish me fiseve, nuk ka qen hakmarrje gjaku. U ka penguar (mendohen "vrassit") pse baba ka qen vojvod rugovas, q ka ruajtur (nnvizimi yn) Patriarkann e Pejs..." Pastaj vojvoda vijon me nostalgji etnike: "... Me konakun e vjetr t kishs m'sht djegur edhe dhoma n t ciln kam banuar prej 1941-ts e dri n mbarim t Lufts. N t ka qen krveti, n t cilin kam fjetur, aty ka qen edhe luga me t ciln kam ngrn dhe fotografit e t'parve t mij. T gjitha jan djegur..." Artikulli mbaron me fjalt e vojvods Ram: "Un i dua (nnvizimi yn) shum fjalt e Mark Milanit..." (Ato s'po i citojm Shtojm se Mark Milani ka qen komandant i forcave pushtuese malazeze, n luft pr t'i pushtuar Plav, Gusi, Hot, Grud e Rugov...). E cituam si shum artikullin n fjal pse u pa e arsyeshme prmes t ksaj reviste etnike, gjegjsisht prmes fjalve t vojvods, ta njohim udhheqsin e SHKA "Rugova", i cili, sipas "Pravosllavjes" (Gazet kishtare serbe", "kur ka par konakun n flak ka qa." Vojvoda ksaj radhe "demanton" at ka ka shkruar "Pravosllavja", duke thn se rugovasit nuk qajn kur t'u ndodhin fatkeqsi t rnda... "Patriotizmi" serb i Ram vojvods, si na bind ky artikull dhe profesioni i tij si vojvod, ia kalon "patriotizmit" serb t shum etnikve, t cilt nuk kan br dhe s'do bjn aq sakrifica pr ta mbrojtur kishn, sa bri familja Niki (nga Shtupeqi i Madh). Krenaria e Ram Nikit si vojvod... pr ta mbrojtur Patriarkann...!! Duket s nana e Rams kur ka dashur t kryen nevoj (me nder me then) n vend t m... ka pjellur rastsisht vojvodn... Dy fjal mbi "ilustrovana politikn". Pasi cituam si shum kt pelen, duket e udhs t'i themi dy fjal, pse artikujt tjer jan vrtet artikuj t fryms etnike. Kjo revist, bazuar n shkrimet mbi shqiptart e Shqipris, sht etnike e shkuar etnikve edhe m etnike se ato t emigracionit etnik. Pr t'u bindur mjafton ta analizojm numrin n dor. Me radh artikulli i par mbi Shqiprin: "Busija mrznje i lazi" (Pusija e urrejtjeve dhe gnjeshtrave"), i cili fillim e mbarim ka qllim t caktuar t'i hasmon lexuesit kundra popullit shqiptar e Shqipris, ather kur sht thurur nga shpifjet e trillimet tendencioze. Artikulli tjetr sht: "Ko su albanski terroristi" (Kush jan terroristt shqiptar"). N kt artikull krah plehrave t emigracionit rekcionar t agjentve, ballistve e zogistve, radhiten shokt Isuf Grvalla (Lavdi paqin ai me shokt Bardhosh e Kadri!), e Ibrahim Kelmendi. "Ata (mendohen shokt Isuf e Ibrahim) n fakt jan mizor t njohur (n gjuhn serbishte, "poznati siledija"), njerz pa ndonj qllim..." pra, nga artikulli kuptohet se shokt si Isufi e Ibrahimi na qenkan "terrorist" e jo klika shoveniste serbomadhe e Beogradit. Dezinformimet, shpifjet e trillimet tendencioze nuk meritojn analiza, pse edhe "kalemgjinjt" etnik din se nuk kan shkruar t vrtetn, por dezinformime t qllimta n luft kundra revolucionarve shqiptar dhe popullit ton. 28

Edhe m karakteristik sht artikulli: "To su kriminalci" ("Kta jan kriminel"). Dshmort Tahir e Nebih Mehaj "Ilustrovana Politika" dhe klika e Beogradit i quan "kriminel" pse nuk patn ku t shkojn prtej shtpis, por u mbrojtn si u ka hije trimave bashklufttarve e nipave t Shote e Azem Galics! Ata qndruan dhe ran heroikisht pr t mos vdekur kurr! Populli do i prjetson n kng e histori! Gjeneratat do flasin pr qndrimin heroik kundra njsive speciale t policis s Beogradit dhe ushtris jugosllave, t armatosur gjer n dhmb me tanka, topa e helikopter. N kt betej dshmort Tahir e Nebih Mehaj gati shpaguan veten do t'ishte dashur t ngordhin qindra nga tyt e trimave e jo dhjetra, pr t qen t shpaguar. Asnjher lufttart e liris nuk mund dhe s'jan krahasuar me pushtuesit... Por, prap, jemi t knaqur e krenar me kta dshmor t pavdekshm n zemrn e popullit...! Prse vjen SHKA "Rugova"? Nuk do mend t thuhet menjher se ardhja e "Rugovs" sht pjell e politiks shtypse, diskriminuese e demagogjiko-mashtruese e klanit serbomadh, n vend "q t vran natn e t qan ditn" "t vran natn e t kndon ditn". N njrn an ushtron terror t papar fashist, duke vrar, terrorizuar, dhunuar, arrestuar bijt e bijat m t mir t popullit, bile edhe fmijt, q pr hiqgj dnohen me shum vite burgim t rnd, kurse n ann tjetr detyrojn turne "argtimi"... q t mashtrojn bijt e popullit n kurbet, sikur n Kosov s'ka ndodhur asgj dhe se jeta atje sht "normalizuar", sa vtm "krcehet" e "kndohet"... Sa politik t poshtr mashtruese ka armiku "yn" i lig... Ai ende nuk ia ka kthyer popullit kufomat e t vrarve n demonstrata e burgje q t varrosen sipas traditave, n njrn an, kurse n ann tjetr prmes vojvodve ndrmerr turne "argtimi"... Bile, q t'i fshehin krimet e pafshehshme, klika shovensite e Beogradit (fashiste shkuar fashistve, pse terrorin dhe mnyrat e tij q ajo ushtron n Kosov, nuk kan ditur t'i ushtrojn as fashistt hitlerijan...) u ka br gjyq t vrarve, q fmijt e farefisi t shpresojn se t afrmit e tyre t vrar gjenden ende t gjall n burgje...!! Ose, mos ndoshta ksaj radhe dojn t festojn "suksesin" e tyre, t arritur prmes vrasjes s trefisht t shokve e vllezrve tan, bijve t popullit, Isufit, Kadriut e Bardhoshit... Ah! kriminelt, do festojn kot kan rn tre, jan ngritur me mijra! Na kujtohet viti i kaluar, kur nga salla e koncertit policia gjermane, me direktivn e udbashve t konzullatit t Shtutgartit, nxori nga salla shokun Bardhosh. far ndodhi? Bashkatdhetart u revoltuan shum, kshtuq pas nj proteste te policia gjermane, e cila nuk pranoi q shokt t'i sjell n sall t koncertit, u ngritn duke thirrur njzri mbi 500 veta "Kosova Republik"! ... dhe demoluan do gj. T nesrmen koncerti i Frankfurtit u mbajt me veglat e huazuara nga "shkit". Kurtha e UDB-s e cekt. Vojvod, more ti vojvod! rrehe gjoks se do t mbash koncerte, pa guzuar t pengon asnj "irredentist". Ke gabuar! Ne kndej nuk friksohemi! Por ksaj radhe se kemi ndrmend t biem n kurthn tnde e t UDB-s. Ju aq u bn q mund t ket gjakdrdhje. Pr ju me rndsi sht kompromitimi i lufts son t drejt, q pastaj, po t ndodhi ndonj e papritur, shtypi e populli vends t "bindet" n "vlersimet" tuaja se ne jemi "terrorist", q n fakt jeni ju. Kjo kurth e pasuksesshme ngjan n ato t Brukselit, ku keni futur n loj "lojn" e kaubojve. Shkuat aq larg sa t vrisni puntor t pafajshm n klub t puntorve. Populli yn dhe bijt e tij n kurbet din se kush jan armiqt e vrtet ata jeni ju, ti vojvod bashk me 29

farn tnd, klika shovensite serbomadhe e Beogradit dhe mbar tradhtart shqiptar t marks Sinan Hasani e Ali Shukriu me shok! Ksaj radhe vojvod e udbash, nuk kemi ndrmend t biem n kurthn tuaj, por mos harroni ditn kur do t'i jepni llogari popullit! Ne nuk jemi terrorist e kriminel si jeni ju. Ne jemi bij e bija t popullit do t'u presim me bojkotime e urrejtje! N vend q t biem n kurthat tuaja, si bij e bija t popullit q jemi, i bashkangjitemi popullit, rinis son revolucionare e intelegjencs prparimtare duke krkuar t drejtat tona legjitime, ato t drejta q krkoi populli n t gjitha qytett e Kosovs (dihet, edhe n Preshev, Tetov e Gostivar, deri n Ulqin), duke lar rrugt me gjak, pr t cilat t drejta dhan jetn aq shum dshmor e dhshmore: Kosova - Republik! Duam pun n vendlindje, pran familjeve tona! Lirim pa kusht t t gjith t burgosurve politik shqiptar! Rroft populli yn heroik! Lavdi dshmorve, q dhan jetn pr liri t atdheut! Puntort shqiptar n mrgim. (Shkrim n 6 faqe A5, i shprndar nga Ibrahim Kelmendi, n maj 1982. Nnvizimet e ktij punimi ishin t autorit t saj, ashtu si jan n origjinal n shkrimin e shprndar)

10. N vend t prkujtimit me rastin e vdekjes s Ram K. Nikit

Udhheqs shumvjear i Ansamblit autokton folklorik Rugova i cili afirmoi vlerat dhe kulturn shqiptare n bot 27 mars 2006 /TN (trepca.net) Me rastin e vdekjes me 23 mars 2006 t udhheqsit shumvjear t ansamblit folklorik dhe autokton Rugova z. Ram Kapllan Niki, n vend t prkujtimit pr meritat e tij t mdha q ka pr rritn, punn dhe mbijetesn mbi 50 vjeare t tij, pr lexuesit e gazets Besa po (ri)botojm bisedn e br me t me 09. 10. 1999 n Shtuttgart t Gjermanis: Bisedoi: Rexhep ELEZAJ T shkruash pr ansamblin folklorik dhe autokton Rugova, pr kngt dhe vallet e bukura rugovase, pr melosin karakteristik t tyre, pr zrin e dal nga fleta e njom e ahut (q i fryhet ngjashm si fyellit), pr kngn me lahut t lahutarit t famshm t Rugovs Met Rrustemi, pr sharkin, iftelin, pr surln me zrin e saj t thekshm, pr tupanin me rrath druri, pastaj pr veshjen kombtare rugovase; tirqit, shokn, hrrkn, shallin e bardh, xhamadanin, shamin e kuqe me thek lara-lara, fustanin e bardh me rrudha, pshtjellakun e madh dhe t vogl, opakt e mndafshta, qustekun e argjendit dhe kmishn e plhurs, etj, do t thot se ke shkruar pr historin dhe kulturn e rugovasve t cilt shekuj me radh ia than kngs dhe valleve pa e ndrprer traditn brez pas brezi. 30

Ram Kapllan Niki u lind me 3 mars t vitit 1928 n Shtupeq t Madh t Rugovs, n nj familje bujare dhe me tradita t mdha kombtare. Q n mosh t re, si shum rugovas, mbeti pa prindrit dhe jeta iu b edhe m e rnd. N periudhn e pas LDB, me 14 qershor t vitit 1947, Rama bashk me disa djem t Rugovs n Pej shfaqi nj program me kng dhe valle t Rugovs, duke mos ditur se pikrisht kt dit i vuri themelet e nj shoqrie kulturore, q m von u quajt ansambli folklorik autokton Rugova. Pr m shum se 60 vite Ram K. Niki n rrugn e tij kombtare dhe artistike kultivoi vlerat e kulturs shqiptare t trevs s Rugovs si kngt, vallet dhe ritet e folklorit nga jeta e shqiptarit n kt trev si Loja e jataganve, Loja e shpatave, Loja e pushkve, Vallja e kaakve, Vallja e nuss, kngt kreshnike, kngt malsore, kngt e kositjes s livadheve si dhe shum t tjera q u ruajtn me besnikri dhe prkushtim t veant nga Ram Niki dhe ansambli Rugova. Ai dhe ansambli t cilit i printe n mnyrn m burimore prezantoj para publikut, jo vetm n t gjitha trevat shqiptare, por edhe n shum metropole evropiane vallen, kngn dhe krcimin burimor dhe shum karakteristik t rugovasve, si lojn me jatagana, krcimet n ajr si dhe shum vlera tjera t folklorit rugovas. Ansambli Rugova nn udhheqjen e Ram Kapllanit ka marr pjes n shum festivale kombtare dhe ndrkombtare t folklorit ku gjithmon sht shquar pr punn dhe krijimtarin artistike, i cili bashk me ansamblin pr 50 vjet pune jan laureat t pes medaljeve t arta, 11 t argjendta, 25 t bronzta, 350 mirnjohjeje, Shprblimit t Dhjetorit, Shenjs s Art si dhe shum mirnjohjeve dhe dekoratave tjera. Ka kryer Shkolln e lart si dhe dy vite t Fakultetit juridik n Prishtin me 1963, ndrsa gjat jets s tij ka kryer funksione dhe pun t ndryshme n Rugov dhe Pej, pran aktivitetit dhe puns s pa lodhur si udhheqs i ansamblit. Q n fillim z. Ram Niki na e trhoqi vrejtjen se bisedn ton me t rreth puns dhe aktivitetit t ansamblit Rugova, udhheqs i t cilit sht, nuk e konsideron t plot, sepse si tha, kur t shkruhet pr kt ansambl duhet q s paku t jen prezent tre gazetar q vijn ekskluzivisht nga treva e Rugovs, ngase i njohin m mir se t tjert adetet dhe traditat burimore t ksaj treve.. Megjithat, ne arritm q nga thesari i madh i puns dhe aktivitetit t tij kombtar dhe kulturor t shkpusim sado pak nga prvoja e tij pr rritn dhe aktivitetin e ktij ansambli q nga themelimi. Nga kjo kultur atdhetare, nga vlerat dhe traditat e lashta shqiptare mijvjeare t trevs s Rugovs do lind me 1947 dhe do ti mbijetoj t gjitha furtunat deri me lirimin e Kosovs me 12 qershor 1999 ansambli folklorik dhe autokton Rugova, i cili pr mbi 50 vite rresht do ti kndoj dhe vallzoj liris s Kosovs, jehona dhe zri i t cilit bujshm do t shprndahen an e knd Kosovs dhe deri n Angli, Franc, Gjermani, Itali, Kroaci, etj. Vargu i valltareve dhe valltarve t ktij ansambli gjithnj t veshur me teshat m t bukura kombtare, me flamur kombtar n dor t qndisur me thek ngjyr ari kur ia thonin kngs dhe valleve n dasmat e Kosovs ta merrte mendja se po dilnin si tigrat nga nntoka e Bjeshkve t Rugovs, pr tia futur me pamjen e tyre madhshtore tmerrin armiqve dhe pr 31

tiu dhn t kuptojn barbarve serb t instaluar n Kosov se knga dhe vallja shqiptare do mbetn prore t gjalla mbi kto troje t lashta iliro-dardane.

Kshtu flet me mallngjim sot njeriu, artisti, udhheqsi dhe njri ndr aktort kryesor i ktij ansambli z. Ram Niki, i cili pr m tepr se 50 vite do ta udhheq kt ansambl pr ta ndihmuar rritn e tij, mbijetesn si dhe kultivimin, ruajtjen dhe afirmimin e vlerave kulturore t kngs dhe valles shqiptare nga treva e Rugovs. T gjitha rekuizitat t ansamblit Rugova si jan medaljet, jataganat, shpatat, veglat muzikore, albumet e shumta me fotografi, arkiva, etj, nse i kan shptuar barbaris serbe mund t gjenden n Shtpin e kulturs n Pej, tani nn udhheqjen e KFOR-it, thot i brengosur ky tribun i valles shqiptare dhe kur m bie ndrmend se sa libra (mbi 1000 cop) dhe dokumentacion me vlera kombtare jan djegur n shtpin time n Pej, m vije t plcas nga dhimbja pr to, posarisht, sepse n mesin e tyre ishte nj material i rrall t cilin e kisha siguruar me mund t madh nga nj malazez ku bhej fjal me emr dhe mbiemr pr kolonizatort malazias n Kosov, d. m. th. pr zullumin q kishin br ndaj shqiptarve. Po ashtu m jan djegur tra materialet e mbledhura dhe t sistemuara n shirita t kngve patriotike dhe kreshnike t Rugovs..!! Gjithmon ndjehesha krenar, thot m tutje z. Ram Niki, q Zoti m kishte dhn talentin e krcimit t valleve tipike t Rugovs dhe isha tepr i lumtur se prmes hedhjes s valles mund ti kontribuoja kultivimit t m tejm t artit kaq t lasht shqiptar, ndaj n kujtesn time m kan ngelur shum aste t cilat nuk mund ti harroj kurr, por edhe aso rastesh kur ndjehesha shum i prekur si ishte momenti kur merrnim pjes npr festivale ndrkombtare t folklorit e q n shumicn e rasteve shikuesit nuk e dinin se jemi shqiptar nga Kosova, duke menduar se jemi maqedonas, e bile edhe n Zagreb m 1976 kur me nj rast i veshur n tesha kombtare po merrja prshtypjet nga disa shikues n pyetjen q i bra nj ifti bashkshortor q t dyt ishin inxhinier, se a dinin nga jemi, mu prgjigjen: nga Maqedonia dhe as q e dini se ku gjendej Kosova..!? Sot lirisht mund t them se ansambli Rugova gjat periudhs m t vshtir nn okupimin e egr dhe t gjat serb ka luajtur rol t rndsishm n afirmimin e kulturs 32

shqiptare n Ballkan, por edhe m gjer n Evrop, e kt m s miri e dshmojn medaljet e shumta t fituara si dhe znia e vendit t par n disa festivale folklorike ndrkombtare. Ansambli yn ishte ndr t parat q si mysafire e vizitoj Shqiprin me 1972 duke e prezantuar kngn dhe vallen rugovase n shum qytete t shtetit am. Pr hir t historis dhe vlers artistike t valles rugovase m duhet t prmendi njrin nga figurat m shembullore t ansamblit Rugova t ndjerin Ram Elezin-Lajqin (vdiq n vitin 1981), i cili ishte njri ndr shtyllat kryesore t ansamblit pa t cilin vlerat dhe sukseset tona do t ishin t mangta, sepse ishte njeri me talent t rrall pr krcimin e valles burimore rugovase, sidomos shquhej me lojn e Valles me shpata (gjithmon e luanim s bashku n dysh) dhe ishte pa dyshim simboli m autokton i ansamblit ton, ndrsa me veshjen e tij tipike rugovase (me shall dhe tirqi) t cilt nuk i zdeshi kurr derisa vdiq, i jepte pamje magjepse vet ansamblit si dhe qytetit t Pejs ku jetoi, por edhe krejt Kosovs. Pas vdekjes s tij nuk mund t gjeja nj valltar t ngjashm, ngase e veanta e krcimit ton ishte se un vallzoja duke e prcjell taktin e zrave t veglave muzikore, kurse ai vallzonte me stilin e tij t veant pa e humbur kurrnjher ritmin e prbashkt t valles q luanim. Jan prpjekur shum koreograf q ta bjn koreografin e stilit t vallzimit ton, por nuk ia kan dal, thot Ram Niki, kurse sa i prket sukseseve t ansamblit ton ato jan merit e gjith rugovasve t cilt e ndihmuan at pa rezerv, qoft duke dhn valltar dhe valltare t talentuara q e mundsonin pjesmarrjen ton me sukses npr festivale t shumta.

Pjesmarrjen e fundit jasht Kosovs e kishim n nj festival n Ulqin m 1994 t cilin na e mundsoj LDK-ja, por tretmani yn ktu ishte tepr i ult nga ana e organizatorit (malazias), pr shkak se emri i ansamblit ton ishte i njjt me mbiemrin e kryetarit Ibrahim Rugova i cili n at koh ishte br therr n sy pr organet shovene serbo-malazeze, por megjithat neve knduam kng patriotike dhe luajtm valle sipas repertoarit ton. Mjerisht, aty e tutje puna e ansamblit ton u vshtirsua aq shum sa u detyruam ta ndrprejm aktivitetin. Tani kur Kosova sht e liruar, ansambli yn serish do tia thot kngve dhe valleve shqiptare edhe m t bukura, pohon n fund t biseds ton z. Ram Niki. (Bisedoi: Rexhep Elezaj, m 9 tetor 1999 n Shtutgart; U ribotua n trepca.net, 27 mars 2006)

33

11. Gjyshi Ibush, Daja Ramadan, dhe Garipi djali i Dajs Ramadan
Ibrahim Kelmendi: " Ju krkoj juve, Zotri Fekir Dalana, iu prgjigj srish me qetsi t madhe Mirani. Un nuk jam Fekir Dalana dhe juve nuk po ju njoh fare! foli ai pa mundur ta fshihte gnjeshtrn e tij naive. Si nuk m njihke? Jam nipi i ish-kolegut tnd, Dajs Ramadan. Tani sigurisht po t kujtohem. Sa her ju kam br kafe kur vinit te gjyshi Ibush dhe ju me lavdronit pr kafet e mira. O, po, m fal, urdhro nipash, tani po m kujtohesh, tha Fekiri duke hapur dern dhe duke u munduar t zgrdhihej sikur po i bhej qejfi q po e vizitonte Mirani. Mirani u fut brnda duke u br se ishte i gzuar q po takonte pas shum vjetve kolegun e shokun e Dajs Ramadan. U prqafuan dhe Mirani zuri vend aty ku e drejtoi mikpritsi. Ndrruan fjalt prshndetse duke pyetur pr hallet, jetn etj. Pastaj Mirani hapi bisedn pr qllimin e ardhjes. Zotri Fekir Dalana, t prgzoj q je zgjedhur kryeredaktor i Organit Besa Shqiptare. M sht br qejfi q jeni zgjedhur pikrisht Ju, meq ju njoh q moti pr patriot. Pr ju m ka folur shum Daja Ramadan dhe bile, kur fola para dy ditve me t n telefon, m porositi tju prshndes, meq i tregova se do t vija n Vjen." (Atentatet, Prishtin 2007, faqe 75) Ibrahim Kelmendi: "N Mynhen jemi duke u prpjekur t marrim Klubin Rilindja. Ai vazhdon t jet nn tuteln e konsullats jugosllave. Aty ka qlluar djali i Dajs Ramadan, Garipi, kryetar, pr t cilin ke dgjuar." (Atentatet, Prishtin 2007, faqe191) Ibrahim Kelmendi: "Fillimisht dshiroj t shpreh vlersimin se at "raport" nuk e ka shkruar fare Jusufi, meq nuk sht n fahun, n germn dhe n frymn e tij. Po ta kishte shkruar vrtet ai, nuk do te ngurroja ta diskreditoja, edhe pr s vdekuri, pr t pabes e intrigant." (Bedri Islami, Lvizja, Tetov 2012, f.115) Jusuf Grvalla (raport): "Me prfaqsuesin e Frontit t Kuq Popullor, Ibrahim Kelmendin, jam njohur n janar t vitit 1980. ... sht nip i nj agjenti me zile t UDB-s, i quajtur Ram Niki ose Ibrdemaj, punon n postn e Pejs. I biri i ktij Rams ndodhet me pun n Mynhen dhe ka qen aktivist i dalluar, madje edhe kryetar klubi n Mynhen." (www.albaniapress.com, 2 tetor 2011; Faridin Tafallari, Kur Jusuf Grvalla shkruante)

12. Arkivi m i sakt sht vet populli

"Salih Kabashi: Nj dit do t hapen dosjet, ku secili do t ket mundsi, si n Slloveni, bie fjala, q t ket qasje n dosjen q ka mundur ta ket mbajtur pr t Shrbimi i Sigurimit t Shtetit, apo ndryshe policia politike komuniste e njohur si UDB. Kur kihet parasysh se dosje t tilla jan bartur n Beograd, a mund t imagjinosh rrmujn q do t shkaktonte kthimi i tyre n Kosov dhe hapja e tyre pr publikun? Ibrahim Kelmendi: Nse Beogradi nuk do t demokratizohet, ather duhet pritur se dosjet do t manipulohen e do t sajohen, varsisht nga nevojat politike ditore, pr ti shrbyer politiks se tyre nacionaliste. E vetmja mundsi pr tju kundrvn spekulimeve hileqare sht trajtimi i tyre nga ekspertt. Zhvillimi i shkencs ka shkuar deri atje, sa t konstatoj saktsisht se kur sht prpiluar nj shkres, gjegjsisht nj dosje. Prandaj dhe duhet t shfaqim rezerva, kur ata do ti servirin. Kurse arkivi m i sakt sht vet populli, pasi secilit individ ai ia di veprimtarin konkrete, q do thot se rrethi ku jam angazhuar un e di se cili kam qen dhe far kam br.... "(Republika, prill 2007) 34

13. DO TA DISKREDITOJA, EDHE PR S VDEKURI, PR T PABES E INTRIGANT

"Bedri Islami (n forografi): Pas botimit t romanit "Atentatet" ju u ndodht edhe nj her n dy kahe: n prgzimin e shum prej atyre q i kishin prjetuar ngjarjet bashk me ju, si Saime Isufi apo Mustafe Xhemajli, por edhe n ciklimin e radhs s sulmit ndaj jush, nse mund ta quaj kshtu. Mes t tjerave, n nj material, i cili po prhapet tashti, nuk e di nse sht i sakt, bhet fjal pr lidhjen fisnore me Ram Nikqin ose Ibrdemaj, i cili, si e cilson Xhafer Durmishi, me siguri "analisti" m i zellsheim i romanit tuaj, ishte agjent i UDB-s. Ibrahim Kelmendi: - Pas botimit t romanit "Atentatet" ka pasur vrtet reagime t lojllojshme dhe, me thn t drejtn, m kan gzuar. Ato ishin nj dshmi se nuk e kisha shkruar vetm sa pr ta shkruar. Pas dy muajve romani u shit dhe shpesh ndihem keq kur t interesuarit e tjer e krkojn dhe un nuk kam asnj kopje. Shtpia botuese "Toena" e Tirans ka premtuar ta ribotoj. Tani ka shkruar nj reagim t gjat Xhafer Durmishi, ish-bashkveprimtar, njkohesisht ish-kundershtari imi. Sa pr shembullin q sollet ju pr sqarim, un nuk do t'i isha hidhruar fare Xhaferit, sikur t kishin qen shpifje t tij autentike, ngaq ndaj tyre kam krijuar imunitet. Tani m shqetson fakti se ato shpifje i vishen Jusufit, t cituar n baz t nj "raporti" q gjoja ai i pasksh drguar Sabri Novosells. Fillimisht dshiroj t shpreh vlersimin se at "raport" nuk e ka shkruar fare Jusufi, meq nuk sht n fahun, n germn dhe n frymn e tij. Po ta kishte shkruar vrtet ai, nuk do t ngurroja ta diskreditoja, edhe pr s vdekuri, pr t pabes e intrigant. Koh m par, n Maqedoni, m ka rastisur t ballafaqohem me materiale t falsifikuara, q ca kriminel i shpmdanin pr "dosje". Ishin sajuar pr t diskredituar Ali Ahmetin, Fazli Veliun, Musa Xhaferin, bashkeveprimtart tan shumvjear! Edhe ky "raport" me ngjan me ato falsifikime. Mjafton t them se Jusufi e ka ditur shum mir kush ishte Ram (Idriz) Ibrdemaj, prandaj nuk ka pasur nevoj t hamendsohej nse ishte Ram Ibrdemaj apo Ram Nikqi. Ai ka qen i informuar pr Ram Ibrdemajn, meq sht shkolluar n Pej dhe e ka ditur se Rama ishte djali i axhs s nns sime. N vitin 1980, n Mynih, un dhe Jusufi patm nj zenk serioze. Un kisha shkuar aty me katr bashkveprimtar pr t marr pjes n tubimin e klubit "Rilindja" q t pengonim zgjedhjen e Ganis, djalit t Ram lbrdemajt, si kryetar t atij klubi famkeq. Asnjri nga ne nuk e dinte nse do ta takonim n klub Bali Rexhbogajn nga Bllagaja e Pejs. Pas tubimit ai kmbnguli t na merrte mysafir. Sapo arritm para pallatit ku banonte Baliu, takuam Jusufin dhe Bardhoshin. Ata ishin aty pr vizit te Misin Mavraj i Staraderanit t Istogut. Papritmas Jusufi dyshoi mos po e survejoja. N kt aspekt ai ishte tejet i paprvoj dhe ndonjhere bhej si fmij. I shpjegova pse ishim n Mynih dhe prse ndodheshim 35

pikrisht aty dhe se survejimi nuk bhej n at mnyr. Pra, e mori vesh se kishim vajtur t pengonim zgjedhjen si kryetar klubi t djalit t Ram Ibrdemajt. Edhe m hert, edhe aty, edhe m von, kemi biseduar bashk pr dyshimet ndaj Ram Ibrdemajt, se kishte qen argat i UDB-s dhe Jusufi, si gazetar, i shkolluar n Pej, dinte pr ato dyshime. Tashm dinte edhe pr lidhjet tona farefisnore. Dihet, dajn nuk e zgjedh dot. Jusufit nuk do t'i kishte shptuar kjo lajthitje, edhe po t kishte qen i pabes dhe intrigant dhe t kishte prpiluar t till "rapott" kaq diskreditues, s pari pr veten e tij. Pra, kjo lajthitje sht prodhuar nga falsifikuesi, i cili ngjan t jet vet Xhafer Durmishi, meq e citon rreth 100 her at "raport" n "librin" e tij, me titull hileqar e intrigues: "Lvizja e Jusuf Grvalls". N t njjtin "raport" sht edhe nj lajthitje tjetr pr Sadik Blakajn, q e ka prodhuar falsifikuesi i painformuar. Jusufi ka qen i informuar saktsisht pr t, e ka njohur edhe personalisht dhe nuk do t'i kishte raportuar "udhheqsit" Sabri Novosella kaq dezinformueshm. Pr pjest e tjera t "raportit" e "letrave" t Jusufit, gjithsesi t falsifikuara, ndoshta do t reagoj m shtruar n nj rast tjetr. Po ta kishte publikuar kt "libr" Xhafer Durmishi para se ta kisha shkruar romanin "Atentatet", sigurisht, un do ta kisha mnjanuar Ram Ibrdemajn si personazh t romanit, pr inat t Xhaferit. Prandaj, edhe pr inat t Xhaferit, me kt rast dua t'u krkoj falje fmijeve t respektuar t dajs Ram, pse e kam diskredituar at n roman si t dyshimt pr bashkpuntor t UDB-s. Vetm pr Haki (Ram) Ibrdemajn, t cilin nj spiun i UDB-s e vrau n Bruksel, sigurisht q kisha dhn nj tren me xhafera q t mos e vrisnin, sepse e kishte dshmuar veten n demonstratat e vitit 1981 n Prishtin dhe gjat angazhimit t tij patriotik n Bruksel si trim e patriot i devotshm!" (Bedri Islami, Lvizja, Tetov 2012, faqe 113-117)

14. Letr nga Donika Grvalla pr Faridin Tafallarin, 7 tetor 2013

Mirdita Isha sot ktu pr t marr dokumentet e Babait, mirpo nuk ju gjeta n shtpi. Ju lutem m`i drgoni dokumentet n adresn time: Donika Grvalla Ungartenstr. 9 53229 Bonn Shpenzimet e transportit kuptohet q i marr prsipr un. Aty ka dokumente q jan pjes e dosjes hetimore rreth vrasjes, prandaj ju lus q pr t mos rrezikuar apo ngadalsuar kto hetime t m drgoni t gjitha dokumentet dhe as t mos botoni diku ndonj pjes t tyre dhe as mos t`ia tregoni m askujt. Ato dokumente jan pron e familjes Grvalla, dhe i duhen kthyar asaj. Un erdha miqsisht pr te marr dokumentet dhe pr t shkmbyar dy fjal. Ju lutem m drgoni dokumentet brenda 10 ditve t ardhshme. Shum t fala edhe familjes. Donika Grvalla (nnshkrimi) P.S. Shnimi i F.T.) Letr e ln n kutin e posts n adresn time pa emrin e pranuesit (timin) n Horberstr.37, 72221 Haiterbach, dhe pa zarfe, n dy letra A5 e shkruar n dorshkrim, pa dat!? Kt letr e mora n mngjesin e t hns me dat, 07.10.2013 (U botua pr her t par nga Faridin Tafallari, n prmbledhjen me titull: Letra, q m kan drguar Suzana dhe Donika Grvalla, www.albaniapress.com, 8 nntor 2013) 36

========================================================== Libra nga Xhafer Durmishi Skenderi i Shtutgartit, pr Rilindasit e Shtutgartit 1. Protesta e Aspirata 2. Lvizja e Jusuf Grvalls 3. Zri i popullit dhe Zri i Jusuf Grvalls 4. T fala s'po na ojn asnjher 5. Nuk pyesin pr mimin e liris 6. Pa taktizime 7. Fakte pr Lvizjen e Jusuf Grvalls 8. N rrethin e Shtutgartit 9. Luga dhe Lugina 10. Filharmonia e Jusuf Grvalls 11. Shokt dhe Jusuf Grvalla 12. Fjalori i Lvizjes s Jusuf Grvalls 13. Operacioni Barbarossa 14. Pa trazime 15. Skena 16. Jusuf Grvalla dhe Liria 17. Emr q u b tradit 18. Shok rinie 19. Ora ime e ndalur 20. Testamenti 21. Ilustrime 22. Vepra e Jusuf Grvalls Jusuf Grvalla: "Kshtu e pata kuptua m n fund edhe zgjedhjen e Shpendit dhe timen n Komitetin Qendror." ___________________________________________________________________

XHAFER DURMISHI Janar 2014

37