PRAISTORIJA

Y BRoNZANo DoBA

t .:r

AKADE,MIJA NAUKA I UMJE,TNOSTI BOSNE, I HE,RCEGOVINE,

Centarry balkanoloika ispitiuanJa
Rcdakciia , L O J ZB L , N A C S , T A N L ,G A B R O V E C , MILUTIN GARASANIN, D U R O B A S L F I RA V i N S K TG A S P A R I N I N t K ( ) L A T A S I C ,B ( ) R I V ( U ( . O \ / r C ,K S F . N T J A
Glavni urcclnik

AI,OlZ BF.NA(_ R e d a k t o lI V k n j i g e

B O R r \ ' ( ) .C 1O V I C
S e k r c t a rR e d a k c i j e h,DlNA r\l-l RtrJ S()\'lC l l u s t r a c i j ei z a i t i t n i o v i t a k SHAD CE,RKEZ

PRAISTORIJA JT]GOSLAVtr,NSKIH ZF.MALJA

SADRZAJ

Predgovor Uvod

11
l:)

1. Jugoistodnoalpska tegrla .\'tane C)ahrarcr, Uvod

Rano broniano doba Srednie broniano doba Kasno brondano doba (kultura polja sa izra,rl:ra)

21
AA

40 52

2. Jadransko-zapadnobalkanska Boriuol Couii, lJvod . Rano bronzano doba

regija

99

Boriuol Couii, F;ne<'iitski supstrat Boriuoj Couif , Regionalne grupe ranog bronzanog doba: Istra Lidko-podvelebitsko podruije Sieverna Dalmacija s otocima zadarsko-iibenskogarhipelaga Zapadna Hercegovina Otoci srednjeg Jadrana Istodna Hercegovina i zapadna Crna Gora Prelazra zona Glasinadko podruije [uan Marouii t Boriuol Couii, Cetinska kultura.

103 114

191

Srednie bronzano doba Boriuoj Couii, Srednje bronzano doba u Istri . Ra{ica Drechsler-Bi{ii, Srednje brontano doba u Lici i Bosni Kasno bronzano doba Sime Batouii, Kasno broniano doba na istoinom Jadranskom primoriu: Istarska kulturna skupina Liburnska kulturna skupina Dalmatska kulturna skupina Juinoprimorska kulturna skupina Raii t a I) rechsler -Bi ii i, J apodska kulturna grupa Boriual (..--at'if , Prelazn^ zona flariual (ouii, Glasinaika kulturna grupa Boriuol Couii, Sredrrjobosanskakulturna gruPa 233 242

271

374
390 413 433

3. Panonsko-podunavska M ilntin Caraianin, Uvod Rano bronzano doba ,\li /atin Milatin Milatin Ksenij a

rcgiia

461

C:araianin, Podunavsko-balkanski kompleks ranog bronzanog doba C:araianin,Vinkovaika grupa (,:araianin, MoriSka (mokrinska) grupa I''inski-C a:parini, Lirzen-keramika savsko-dravskog -.a,,rii.tj^

463 471 476 484

Srednje bronzano doba Ksenqa Ilinski-Casparini, Srednje broniano doba savsko-dravskog medurijedja i bosanskePosavinc. Milatin Caraianin, Vatinska grupa Milutin Garaianin, Dubovadko-iutobrdska grupa Draga G araianin, T ransdanubijska (juinopanonska) grupa s inkrustiranom keramikom. Draga Garaianin, Pojava kulture grobnih humki u Baikoj Kasno bronzano doba Ksenija L'inski-Gasparini,Kultura polja sa i.arama sa svojim grupama: Virovitiika grupa Grupa Zagreb Grupa Velika Gorica Grupa Dali Kultura polja sa iarama sjeverne Bosne Ksenla Vinski-Gasparini, Osrave s podruija kulture polja sa i,arama Milutin Garaianin, Period polja sa urnama Vojvodine .l4i/ztin Caraianin, Ostave perioda polja sa urnama u iugoistoinoj Panonili

493 504 520 536 541

547

647 668
I Sevefnol

Srbiii

685

4. Centralnobalkanska Milutin Caraianin, Uvod Rano bronzano doba

regija

703

Milutin Garaianin, Grupa Belotii-Bela Crkva Milatin Caraianin, Grupa Bubanf-Hum III Milatin Caraianin, Armenochori (pelagonska)grupa Srednle bronzano doba Mililin Caraianin, Paraiinska grupa Milutin Caraianin, Zapadnosrpska varijanta vatinske grupe Mi/utin G:araianin,Bronzano doba na Kosovu Kasno bronzano doba Miltrtin Garaianin, Mediana-grupa Milatin Garaianin, Grupa Donja Brnjica-Gornia Strai,ava. Milatin Caraianin, Period polja sa urnama u zapadnoj Srbiji. Miltttin Garaianin, Razvijeno bronzano doba i prelazni period (gvozdeno doba I) Makedonije Draga Caraianin, Posebni nalazi na centralnobalkanskom podruiju Zakljutna nzmatrania. Popis nalaziSta na kartama Skraienice Bibliografi ja Registar

705 719 723

727 736 754

761 773 779 786 799 807 831 839 843 893

Alojz Benac, Sarajevo

PREDGOVOR

prua tri toma Praistoriie jugoslavenskih zemalja I Proile sa tri godineod oblauljiuanla njibouepreqentacije naaittoj i kiltunoj latnotti Jrqoslauije. Za to urijeme intenqiyno se radilo na pripreni IV toma oueserije i pred nana se sada nala1i knliga n ko1o1 bronqanodoba 1e obradeno jrgoslauentkih qenalja. Na ta1nafin dinlenjejoiledan qnala1ankorak prema Taurietka oaogaelikog sintetskogdjela,a kojem se prena unaprijedaturdenom przgramt - obradla pojedinipraistorijski periodi na th Jryoslaaije. qa III ton (eneolixko doba) pojauila u dilema o tomekada sei kojin Joi kod pisanja te/estoua kultarnin pojauamaqaariava ta1praistorijski period. Isti problenje prisatan i na drugim balkaukin i panonskim prostorima, pa i t nnogim drrgin europskim oblastima. Na prela7a iq eneolitskog t bronqano doba nije bilo nekih aelikih i prelonnih dogadaja,kao itoje to bio ilafa1 na pofetkr eneolita, i qatole dosta teiko pouaii sigarw granica od koje poiirye bron7anodoba. Tako n i dogodiloda seo nekim pojaaama,barems naieh,gouori na kralu III i napoietkt IV tona. Pa ipak, oaonimalo netnanjtje arijednosl djela,1er pokaqaje u praaom sajetlu stependo koga se doilo r dosadainjin istraiiuanlina. Kao itole poqnato,neolitskodobana tla Jagoilauije ( II ton ) obradenole r okuirt letiri otrcane qonea kojina st te raTutlalerodne neolittke ktlture i ondase,qboggeograftkogpoloiaja,laieili slabije ueqiualeiasrcledne balkanske i panonske oblasti. Obrada eneolitskogdobaje, naprotiu, tekla po kzltarnim grupama, a uodiloseuglaanom ralma o njibouon bronoloikommjertt tr t0m perioda. Prodor nouih>etniikih< i kultarnih grup4 na oae prortore krajem neolitaporemetiojesueranije odnose, pa rc na ta1 naiin iqgabio raniji regionalni raspored kiltwnih grapa. Tokom eneolitskogdoba dolaqi ponounodo odredene stabiliqacije, geografski faktor opetpoiinje da d1elrye na rarytoj pojedinib ktltara i na njiboae medasobne odnorc. Zbog togasea IV tona opetpreilo na regionalnrobradt bronTanodopskib knltara. U iel)ri glauna poglailja obradeneta: jtgoistoinoalpska, jadransko-qapadnobalkanska, panonsko-podnaaska i eentralnobalkantka regija. Iako y oua regionalna podlek poneito raqliktle od one neolitske, a sdtini rc, ipak, radi o ittin principima na kojina sa iqduoleneregle a oba slaiala. Oadje treba aTeti t obqir iinlenicr da alpska obtast uneolitskomdobanije igrala nekt qnafalnija alogu;qatoje i bila *ljilena r yercrna qont. U bronqanom dobt se sitnacla teneljito iqnijenila pa je lagoistoinoalpska regija dobila a IV tomu posebno Prglaalje. S dragestrafle, raflija prelaqna qonaje sadazkljdena a daije drtge wlike regije. Takua podjela aprauo odgouaraituaciji kola seiskristalisala na krajr eneolitskog i na poietkt bronqanogdoba.

11

porastao Suaki iitalac, a ile samr $rdnjak, lako ie Tapaqiti dale a bronqanomdobaosjetno brol kaltnnib grtpa, odnono kaltarnib podrdja. Mogli bismo Tasadanaaestitri uqroka ouolpolaui: tome,amnoien i broj lokaliteta na Pruo, qnaiajno sepoueiaobroj ttanounikapaje, sljedstueno kolima st se mogli uriiti istraiiualki Tabuati. Drzgo, z bronqanom dobuje rctaljen posmrtni rilual,formirane n mnogenekropole, a njihow istraiiaanjele pruiilo mogulnostda se tpoqna aeliki brol kualitetnih priloga iqgroboua. Toje onda dopri nijeh iuriie m raqlu[iuan1t poj edinib grapa. Trele, r"r ovomdobr sepoiinjr suejasnijeocrtayati kontarepodntfja na kojina sr seformirale kanle plemenske 4aledniceilirtkog, iliro-panontkog, panonskog iti cenlralnobalkanskog karaktera, ito 1e takoder doprinijek umnoiauanjr ktltarnih grapa i kzltsrnih podrrcja. Na ouom njestu bi trebalo napomenati da ritan raTuoja kultarnih grtpa, ali i stanje bronqano istraienosti u pojedinin reglana niu bili ni iqdaleka istouetni.Nauedimo,npr., daje srednje dobau qapadnobalkanskonprortzru relatino ilabo poqna/0, dokle a podnauskim krajeaima tasttim kotorafko-eetinska) dragaiija tittucija; reke kallarne grupe i podruja, kao ito tl cetiaska (odnosno Hercegouine, t ouomtomrPraistoriie iugoslavenskihzernalia prui pil sa grapa ili podrrfje qapadne a onomobinr koji adgouara prikaqane; druge,od ranije dobropo<nate grilpe zudjesa obradene cjelouitije jednom qelouiton djelu i sliino. Pa ipak, gledajaii r c1elini,IL' ton Praistoriie predstaalja oaakuom dobana th Jryoslaaije i jedan sintetiqiran relatiuno qaokraien pregled stanja istraienosti bronqanog poghd na opia kretanla i na proces drdlueno-ekonomskog ra<,.'l1aa oaomperioda. Neka od tib ili ege.lska:ectba, u/ita.1 na pokrtte krtlarya, a naroii/o lqt'. panontko-balkantka intala sil <.nctL'djtrt prema Apenintkom polaostruu i nekim drugin oblastima iquan ruieg prostora. I to 1e - barem djeliniino - oudje doilo do iryaiaja. je osam U iryadi tekstoaa7a ieturti tom Pnistoriie iugoslavenskih zemalja aiestuoaalo ailora. Prat i posljednlt reglu obradioje tglaunompoledan ailor, poito sa oni suojim dosadainlim fetiri radon stekli uloue 7a tako qelouit prikaqoaib regija. Ostah duije regle stt obradila tri, odnosno je raqanljiao (a tole bio slaia.li kod pretbodnih tonoua) da senije nogla postiii ona autora. Sasaim pisao probhne koji bi doili do iTraiala daje sae stilska rjednaienost i onojedinstaopogledana odredene jedan aator. No, i a oaom pogledanemaueiib odstapanla i IV ton PraistorifeTe na kralu dobioiTgled qelouile i prilitno ydinsluene sinleqe. Pored qabualnostikola dtgajeno atttorima tekstoaai tuorca ilrctracla, porcbna qahaalnost iqraiaaan redaktora oalga tlma prof.drBoriuoll Coaiia, koli 1e ne samo (Tajedno sa mnom) ouih lekttoua. Isto tako, i na krajt, receniirao suetekttoaenegoafinio i ue/iki napor r obledinjauanltr publikouanleiposljednja dua IGKRO rSajetloskt kojaje preaTelana sebe apaialen toph Tahaalnost toma iqserije Praistoriie iugoslavensklhzemalja. Takole ouaorganiTacijaaiinilajoi.ledan krrpan korak t ostuariranja tulje killtlrne nisije r SRBoni i Hercegorini i Jugoslauiji. je Kao itoje bio slaiaj kod prae tri knjige Praistorije, rcliki broj nrry1:kih i drryib astanoaa praiio qnaiajnu ponoi autorima tekttoua i ilastralora tine ito 1e stauio na aaid nalerijal ko1i.1e smjeiten n njihouin qbirkana. U sae ietiri dosadainle knjige u ouoj saradnji n sadjeloualesljedeie artanoue: Narodni nil</ - Stip, Arheoloiki nqel - Skoplje, Gradski nr<| - Skoplje, Ohrid, Zar,'ifalni ntry1 - Strtga, Zauiialni mtl<eJNarodni uq11 Bitolj, Narodni mrqel Titoua Mitrouica, Arbeoloika qbirka Prilep, Mary1 Kosova- Priitina, Narodni maqel fitograd, Mtqel grada - Titograd, Pomorski ma4e1 Kotor, Mrqel radarstua i netahrgije Bor, Narodni mrqel Kraline - Negolin, Narodni nt</ - Nii, Arbeoloiki institat - Beograd, Bcograd, Mrryl grada - Beograd, Narodni muTE - Beograd, Narodni mrqel Filo4of:kifafultet - Zrenjanin, Narodni nr<eJ - Vriac,Gradski nt4e1 - Sabotica, Narodni ma<eJ- Panieuo, Amaterska mlqeoloika sekcla Odiaci, Volaodanski ntl<eJ - Noui Sad, Mr4e1 grada - Noai Kikinda, Gradski nil<eJ Vinkovci, Mrqel Slaaonije Osijek, Mtqy .\'ad, Narodni nary1 Kriieuci, Mqq grada Kopriunica, PoTeike kotline Slaaonska Poiega, Gradski nuqel Zagreb, FiloTofskiJakaltet - Zagreb, Stldrrki Gradski na4e1- Varaidin, Arbeoloiki naqel -- Zagreb, Paleontoloiki institat - Zagreb, Mqelska kabinet qa arheologija JAZU Tbirka Pila, Pomortki pouijesni nt<q/ Rijeka, Mu7,e1ska Roainj, Arbeoloiki naTi I:tre Tbirka

12

I'ranjeraikogrdm0stand na rtlokuKoilltn Krk, -.lrbnlo.iki ntt7e1 Zadar, .'lrbtokt.ikaT.birka - Nin, Zauiialna qbirka Biograd nln, Maqel grada - Sibenik, Arheoloiki nuqel Split, Ma7e1 Cetinske kraline - 5'in1, Arheoloika qbirka - Huar, Pokrajinski nrqel - Maribor, Filoryfski fakultet Ljubljana, Institrt qa arbeologija SAZU - Ljabljana, Narodni nil<eJ Ljrbljana, Pokralinski ,lril<eJ- Celje, Posauski ntzTej - Breiice, Kraika naqejska qbirka Pottojna, Maqe;f ittoine Bosne Tu7/a, Zenaljski nu7e1 - S'arajeao, Maqel Hercegouine Mostar, Zauiialni nuryj - Dobo1. Ouim ptten iqraT1um iskrena Tahualnottsuim oaim ,/llanzudma i kolegana koli a nlinta rade. Drago mile ila r/lga pltoL'nl konstatouatida ta saradnja a polpunosli osrjetljauadobreodnose (:ltjeren sam pridalu ot'omdfelr kale .v'i T.ajedno.tlt'drdm0. medakolegantaipokaTule kakau oni T.naiaj posljtdnleg lona naie Praistorije. da ta .raradnjaneie iT.ostatini u iT.radi L'

l3

Borivoj Covii, Sarajevo

UVOD

zadatak cla sintetski prlkaLe bronzan' doba jugoslovenskih zemalla je koji na sebe prcuzela llrupa autora: S. Batovic, R. BiZii-Drechsler, B. Covii, S. Gabrovec,D. GaraSanin, N{.Gara5anin, I. l\{arovii i K. VinskiGasparini postavio je vei na podetku rada odredena pitanja i dileme metodoloskogkarakterakoje je valjalo razrijesiti. Taj posao ic obavljenna nekoliko konsultativnihsasranaka aurorau kojim je s vidnim doprinosom udestvovaoi A. Benac,glavni urednik ediciie >Praistorija jugosiavenskih zemalla<<. je od prvih problema bila okvirna periodizacija, utvrdivanje Jedan gornje i donje granice perioda koji ie biti obradeni. Nakon temeliite raspravedoili smo do zakljuika da se ne bi mogle postaviti posve oitre apsolutnohronoloske cczure ni za podetak ni za kraj razdoblia koje se obraduie,a da setime ne narusiprincip cjelovite obrade odredenih kulturnih poia'a koje po svojoj sustinitinc integralnidio bronzanogdoba kao epohe, bilo na njenom potetku ili u njenim zavrsnim etapama.Pri tome je bilo nuzno postovati narodiro regionalne specifidnosti.I{ada je rijei o granici prema eneolitu, ona je postavlienana poietak hoizonta u koiem se iavliaju nove, zabronzanodoba specifidne, kulturnepojave,pa fe tako, na primjer, u najjuznijem dijelu Jugoslavijeza podetak bronzanog doba uzeta pojava Armenochori-grupe, koja, gledanoapsolutnohronoloiki, odgovarakasnom eneolitu u sjevernim krajel'ima. Takode je obuhvaiena i naistattia faza cetinskekulture koja je istovremenas kasnim vudedolskim nzvoiem na sjeverozapadnom Balkanu,dok ie, s druge strane,u kompleksu Ljublianskog barja kao rano bronzano doba u obzir uzet samo onaj izrazito mladi, nesumniivo postvudedolski, materiial (licenskakeramika i nioi srodne ili

15

materijala istovremene pojave).Na tai nadinsmo izbjeglisvako ponavljanie u odnosu na prethodni (treii) tom >Praistorife<, a ranim bronzanim clobom obuhvaiene su sve pojave kof e se neposrednonadovezuju na kasnoeneolitske kulture obradeneu navedenomtomu, nafavno uz one koje se ne5to kasnijcpojavljuju. Razumljivo ie da je u problemskomsmislu moralo doii do izvjesnog ponavljanja, ondfe gdle ie odredena pitanja, raspravljanau bronzanog prethodnomtomu, bilo potrebno ioSfednom pretrestis,aspekta s eneolitomjadranske oblasti.Sto setidezavrSetka doba,kao Stoie bio sludaj ove epohe,prihvaien ie stav da se, generalnouzeto, pod pojmom kasnog bronzanog doba obuhvati titav nzvoj od trinestog pa do podetka osmog stolieia stareere,dakle,pred tzr,. trakokimerskiudar. Razumijese da je i tu na primjer, u slutaiu Istre, gdje poiava moralo biti odredenihodstupanja, nekropola sa spalfivanfem oko 1000. godine stare ere oznatava izrazitu cezuru koju nismo Zeljeliprelaziti i sl.. i pitanjemoguinosti cjeloviteobradeiugoslavenBilo jc raspravliano diieli ova epoha,a to su po periodimana koje se tradicionalno skih zemalja rano, srednje i kasno bronzano doba. Detalinija analiza ie, medutim, pokazala da to niie bilo izvodljivo, prvenstveno zato Sto iugoslavenske zemlje ne tine iedinstvenu geografsku, geomorfolo5ku i kulturnu cielinu, vei se naprotiv radi o dijelovima drugih, r'eiih cielina srcdniei iugoistoine ili centralnobalkanska mediteranska podunavska, Evrope, kao Stosu alpska, zemaliai oblast. Osim toga, i nivo istraienostipojedinih iugoslavenskih Stoga ie prihvaien princip niihovih diielova joi je veoma neuiednaden. obrade po manjim geografskim cielinama koie smo definisali kao regife: i jugoistodnoalpsku, panonskopodunavsku iadransko-zapadnobalkansku, Pokazaloseda senaiveii broi kulturnih grupa i pojava centralnobalkansku. koie je danas moguie definisati razvtla u okviru poiedinih regifa, riietko prelazecinfihove granice, da u okviru datih regifa postofi cielovit, dobrim diielom u sebezatvoren, proces u kojem se pojedine poiave razvijaiu i Live ne ili nasljeduiuiijednadrugu. Razumiieseda ni ovu konstataciiu paralelno ()na se odnosi viie na pofedine poiave uZeg treba shvatiti suviie doslovno. znaiaja,kao Sto su kulturne grupe, dok se, kad je rifed o velikim kulturnim podielei granice kao Stoje, na moraju prihvatatidrugadiie kompleksima, kompleksom ranog bronzanog primjer, sludaj s balkanskopodunavskim obuhvatai dobar dio panonskopodudoba koji, pored centralnobalkanske, navskeregiie , ili pak s kulturom polja sa urnama koia se Siri preko granica regije obuhvataiuii i iugoistotnoalpsku regiiu u panonskopodunavske dijelovepreostalih dviju regija- jadranskocjelini,a pored toga i sjeverniie zapadnobalkanske i centralnobalkanske. podjeledaliaobradaie obuhvaenegeografske Unutar ovako postar.lf tila pofedine kulturne grupe, ondie gdie ih je bilo moguie definisati, oclnosno poiedina uZa podrutia 1lt vai.niia nalaztita u sluiaievima kad se

t6

kulturne grupe joS ne mogu izdvojiti. Pri tome smo nastojali da se razvoi svake regije prlka2eu okvirima troperiodnog sistema(rano, sredniei kasno bronzano doba), ali je to bilo mogude dosliednosprovestisamo u siuiaiu regije. Za ostale dviie iugoistoinoalpske i jadransko-zapadnobalkanske regiie karakteristiino je, naime, da najvainije kulture i kulturne grupe (kao, na primier, grupa transdanubijske inkrustiranekeramike,kultura polja sa urnama Medurijeija, vatinskagrupa, dubovaiko-Zutobrdska grupa, paraiinska grupa) svojim duZim trajanjemprobijaju okvire troperiodnesheme, pa se na nioj niie ni insistiralo. Ipak, vodilo se raiuna o rome da sepoiedine kulturne grupe obraduju onim redosliiedomkojim se pojavljuju u okviru pojedinih regija, a niihova hronoloika pozicija unutar bronzanog doba i njihov relativnohronoloiki odnos prema susjednim i drugim grupama obradeni su za svaku grupu na cldgovarajuiem mjestu. Princip i redoslijedobrade poiedinih kulturnih grupa koncipiran je takode zajedniiki s punom saglasnoiiusvih aurora.Predvidenoje da se za svaku grupu prlkaLe istorijat istraLivanla, rasprostranjenost, relativna hronologija,naselja, natin sahranjivanf a i karakteristike pokretnog arheolo5kog materljala,a da sezatim dd osvrt na umietnost,ekonomsku i drustvenu strukturu, etniike probleme, odnos prema drugim grupama i, najzad,na genezu.To je, uz izvjesnemoditlkacije,shemapo kojof su se obradivalei starije kulturne grupe, u neolitskom i eneolitskom periodu, uz uvaLavanje specifiinosti bronzanog doba. Razumliivo je da ie or.ako zamislienushemu teiko bilo u svim pojedinostimaprimijeniti na svaku pojedinu grupu nafieSie se kao teSkoia polavilo nedovoljno poznavanjeiednog ili drugog elementa ali je ona, koliko ie to bilo moguie, ipak sprovedena. Stanle istrazenostii raspolozivadokumentacijadiktirali su u mnogim sluiajevrma stepen i obim obradepojedinihaspekata u okviru ove ili one kulturnegrupe. Nedostaciiprazninekoje seu tom pogledupoiavljuju svakakoda su maniak u ovom sintetskom pregledu, ali oni odraLavaju stanjeistraienosti i imaju i jednu dobru stranu jer ukazuju na pravce na kolim treba ubuduie intenzivnije raditi. Naizad,zakljuina r^zm ft^nia nisu ni koncipiranakao poku5ajop5te sintezeo bronzanom dobu jugoslavenskih zemalia,vei vise kao osvrt na rezultate dosadasnjihistraLivanlapokazanih u pojedinim poglavljima ove knjige. Smatrali smo da takav pristup 'iie odgovara danasnfemstanju istraienostiove epohe u Jugosiaviii. Znatna pai.niaposveiena je ilustracijama kao vaZnom vidu dokumenje taci bezkojeg sedielo ove vrsrene da zamisliti. osnovu ove dokumentacije tln| 112 tabli crtei.au akvarelu, radenihpo originalima u muzejskrm zbirkama, u razmjeri1 : 1 i 1 :2.Pri tome ie vaLnoistaknutida se,pored odranije poznatog, ovdje poiavljuje i dosta novo !l materiiala koji se prvi put publikuje u ovoj knjizi. VaZnu dopunu ovom materijalu iine trpoloske

1,7

tabele radene preteZno prema izvornim publikaciiama, ^ dielomiino i po originalima,tako da i one sadrZe dio nepublikovanih nalaza. One su radeneu raznim razmieramai, kako ie to uobiiajeno, sa znatnim smaniivaniem i sa poneito upro5tenimcrtei.imakof i takvom smanjeniuodgovaraju. Treba reii i to da one, osim cijelih objekata, sadrZe (posebnokad ie u pitaniu keramika) i idealne grafidke konstrukciie onako kako su ih predloZili autori. Table i tipoloSke tabelerad su S. Cerkeza. Ilustrativnudokumentacijuupotpunluf u karte rasprostranienostikoie le, n^ osnovu predloZaka autora, tzradio N. Badankovii. Bibliografiiairegistri (Li. Vekic-eovii) izradenisu na isti nadinipo istim principima kao u prethodna dva toma ove edicije. Kao i ranije, tako ie i u toku radana ovoi knjizi organizatornai5aona puno razumijevanjei podrSku velikog broja kolega u muzejima Sirom Jugoslavijekoji su nesebiino pomogli u pripremi ovog toma, stavljajuii autorima i ilustratoru na raspolaganjepodatke i materijal iz muzeiskih zbirki, pa im i na ovom miestu naitoplifezahvaliujemo. Naizad, valjarcci da je u realizaclli ove, kao i prethodnih svezaka,ne mali doprinos dao i strudni kolektiv Centra za balkanoloika ispitivania Akademiie nauka i umjetnosti Bosne i He rcegovine, a posebno E,.Alirejsovii, koja ie vrSila duZnost sekretaraRedakcije i obavila veliki posao na redigovanjutekstovai priloga.

18