POLICIJA

ORGANIZACIJA I FUNKCIONIRANJE U
DEMOKRATSKOM DRUTVU

Doc. Dr. Ramo Maslea

Predmet je podijeljen na devet poglavlja:

Pojam policije sa etiologijom pojma i teorijsko odreenje
policije kao dravnog organa
Komparativan pregled organizacije policijskih sistema u SAD,
Velikoj Britaniji, Francuskoj, Italiji, Sloveniji, Hrvatskoj,
vicarskoj i BiH, te Interpola.
Prikaz klasinih i neoklasinih organizacionih teorija
Upravljanje i rukovoenje sa pojmom rukovoenja
Kritiki osvrt zatvorenog policijskog sistema
Elaboracija organizacije policije u demokratskom drutvu
Interakcija policijskog sistema i politike, javnosti i medija
Etinost u policiji i znaaj etikog kodeksa za rad u policiji
Detaljan pregled policijskih ovlatenja
POGLAVLJE 1
POJAM POLICIJE SA ETIOLOGIJOM POJMA I TEORIJSKO
ODREENJE POLICIJE KAO DRAVNOG ORGANA
Pojam policije - uslovi njenog nastanka kao i njen razvoj, te organizacioni oblici uslovljeni su
razvojem ljudskog drutva, a korijene vue i prije postojanja drave. U prvobitnim
zajednicama bili su zastupljeni trajni odnosi sa stalnim posmatranjem ponaanja
pojedinca. Srodstvo je reguliralo moralni i cjelokupni ivot zajednice kao to su:
imovinski odnosi, solidarnost pred vanjskim opasnostima, vojna organizacija, proizvodni rad,
religioznu funkciju, itd., ali zbog diferencijacije interesa ljudi i zajednica te
regulativne funkcije prelaze na druge nosioce drutvene institucije. Zbog tih
promjena javljala se potreba za novim oblicima regulacije kao zatite u policijskom
smislu.

ETIOLOGIJA POJMA POLICIJA

Etimoloki posmatrano izraz policija potie od grke rijei polis, politea, to oznaava upravu
grada, dravu, ustav, i tom smislu za Aristotela politea predstavlja idealni oblik
dravnog ureenja koji se temelji na ustavu i koji je obuhvaao cjelokupan nain
ivota i vrijednosni poredak graanstva. Prve policijske zadatke vrili su astinomi,
straari, uvari itd. Rije police pojavila se prvi put u francuskom jeziku 1250.
godine i itav period srednjeg i kasnog srednjeg vijeka i renesanse pod policijom
se podrazumijevala ukupna dravna djelatnost. Za nacije koje su civilizirane,
odnosno koje imaju ureenu dravu, govorilo se da su policizovane da bi u
srednjem vijeku pojmovi policija i politika dobili zajedniko znaenje politika
policija.
U XVIII i XIX vijeku u apsolutistikim feudalnim monarhijama, koje su imale izraenu
organizaciju, poseban znaaj i ulogu policija dobija u periodu buroaske
revolucije kada kao institucionalizirani mehanizam upotrebe sile i prinude,
obavlja niz zadataka: primjena propisa o javnom zdravlju i moralu, odravanje
ulica, podizanju zgrada itd. Kasnije se policijska aktivnost ograniava na
unutranje poslove, odnosno na akte iji je cilj uklanjanje svih opasnosti koje
prijete javnom poretku i nakon toga dolazi do razdvajanja funkcionalne uloge
policije od ostalih djelatnosti resora unutranje uprave.
TEORIJSKO ODREENJE POLICIJE
Zbog sloenosti pojmovnog odreenja u naunom prouavanju policije bilo je mnotvo
razliitih pristupa sa vieznanim kontraverznim i teko prihvatljivim odreenjem. U cilju
toga treba poi od cjeline meusobnih odnosa i procesa koji se odvijaju u jednoj politikoj
zajednici jer bi, uzimanjem suhoparnih injenica, ostali na nivou nedoreenosti naune istine
nekonzistentnosti, nepreciznosti pa i protivrijenosti. Modernija definicija iz 1885. g. smatra
da je policija onaj dio drutvene organizacije koji se neposredno brine oko odravanja
dobrog poretka, odnosno prevencije i otkrivanja povreda tog poretka. Neto kasnije (1905)
susree se definicija po kojoj je policija organizovano tijelo slubenih lica sa primarnim
zadacima zatite poretka i obezbjeenje sigurnosti lica i imovine
Formalno definisanje policije se zasniva na njenim ovlatenjima, organizacionim formama,
autoritetu u drutvu, koja kao drutveni organ u, zakonom odreenim sigurnosnim
okolnostima, sprijeava sve pojave i ponaanja koja mogu dovesti do neeljenih
posljedica. Polazei od toga policiju moemo definisati kao sloen, specifian i
dinamian izvrni organ vlade koji je u skladu sa zakonskim ovlatenjima,
zaduen za odravanje unutranje sigurnosti u drutvu, koristei se legitimnom
upotrebom sredstva prinude, pridravajui se strogo etiko-profesionalnih
principa u vrenju svojih dunosti.
HISTORIJSKI RAZVOJ POLICIJE
Historijski - jedna od najstarijih slubi u ljudskom drutvu, odnosno dravi i starija je od
drave a nije bilo zajednice koja nije imala potrebu za nekim formama policijskog djelovanja
koje su veoma ograniene, jer je red bio baziran na normativnim pravilima koja su imala
vrhunaravni karakter. Svako odstupanje uzrokovalo je sankcije bez obzira na pojedince zbog
kojih je takvo odstupanje nastalo i koje su provodili neposredni funkcioneri zajednice.
ANTIKO DOBA
Tom periodu poseban peat su dali Platon i Aristotel koji su studiranjem ustava raznih
helenskih i nehelenskih drava dotakli i osnove zatitnog organiziranja drutva. Grka
civilizacija i grka politika filozofija se mogu oznaiti kao prvi nosioci otkrivanja politike
kao drutvene pojave i samim tim geneze samozatitnog organizovanja u prvim oblicima
politikih zajednica, a taj period je karakteristian po gaenju jednog broja institucija tako da
je cjelokupan politiki ivot dospio u nadlenost graana, ime je unesen koncept udruivanja
4

u politikom smislu. Graanstvo je postalo osnovna baza miljenja i djelovanja, otvorivi

pretpostavke za sudjelovanje svih graana u donoenju odluka o pitanjima od zajednikog
interesa, izgradivi visoki stepen demokratije i opu solidarnost. Antika drava se obrazovala
na relativno visokom stepenu ekonomskog i kratkog razvoja robovlasnikog drutva ime se
odreivala i politika mo pojedinaca i akcije prema sve veem stjecanju bogatstva. Ostaci
rodovske organizacije, stroga podjela na robove i robovlasnike koji su bili iskljueni iz
politikog i javnog ivota, osnovni su peat politikim odnosima i sistemu politikih
institucija antikih drava koje je izazvalo borbe za izjednaavanje u politikim pravima i
ustanaka robova.
Da bi se odrao naznaeni oblik politikog ureenja, s obzirom na unutranje politike
sukobe i neprestane ratove, poseban znaaj se pridavao zatitnoj funkciji drave, odnosno
kazneno-pravnoj zatiti i suzbijanju svih negativnih pojava koje potajno dovode do
protuzakonitog ponaanja (zloupotreba vlasti, prikrivanje istine i krenje zakona, a sankcije su
bile neumoljive). U napadu na dravno ureenje, kaznu je trebalo primjeniti prije jer ako
poinilac uspije izvriti djelo, isti se nee vie moi uhvatiti jer e se on domoi vlasti!
Problemi organizacije upravljanja novouspostavljenim dravama i organizacijom policijskih
snaga poznati su jo i u starom Egiptu gdje su vladini slubenici, donosei zakone postavili
mornarike patrole i carinarnice da bi zatitile domae spokojstvo.
U velikom broju gradova drava a zbog evolucije i razvoja kultura, ratova, bili su razliiti
zakoni i pravni sistem to je iziskivalo i potrebu organizacije policijskih snaga koja tada nije
imala razvijenu formu i ije su funkcije bile u rukama vladalaca i vojske. U pogledu zatite i
odravanja reda postojale su policije po srodstvenoj osnovi postupajui po obiajima i
tradicijama koristei i silu a koju su najee koristili samo robovlasnici. Uvidjevi koliko
problema mogu izazvati svi oblici anarhije i bezakonja, prvi vladar Atine Prisistratus osjetio
je potrebu za nekim zatitnim mehanizmom osnuvi kontingent tjelohranitelja sa ulogom
policijskih snaga i zatitom svoje vladavine. Odsustvo zvaninih i organiziranih policijskih
snaga dovelo je do propasti gradova drava jer nisu nale nain i snage da zatite vladu od
anarhije.
Razvoj i pad Rimskog carstva je veoma slian putu grkih drava gradova.
Snaga Rima leala je u legiji (profesionalni vojnici osvajanjem malih zemalja uspostavljali
su poredak i skupljali danak imperiji). Tada se smatralo da je rat otac svih stvari i prirodni
nain sticanja imovine (Aristotel) te da su ratna stanja prirodno stanje naroda (Platon) pa je
civilni ivot prilagoen ovom obliku ureenja. Objedinjavanjem autoriteta i moi dolazi do
nastajanja okrutnih autoriteta pri emu su carski zakoni zamijenili politiku ulogu Senata.
Tako se Rimom upravljalo na osnovu bogatstva, a radi zatite i senatori i mnogi drugi
angaovali su vojsku tjelohranitelja, ime slabi sposobnost Rima da kontrolie osvojene
zemlje. Ubistvom Julija Cezara i preuzevi vlast Gaj Oktavio (koji je uzeo ime August Cezar)
izvrio je reformu i uspostavio policijske snage - gardu iji je osnovni zadatak bio da ga tite
od atentata i odravaju potrebni nivo sigurnosti. Bila je organizovana u devet kohorti (kohorta
hiljada ljudi) a tri su bile u Rimu smanjujui uticaj vojske u Rimu i kontroliui dugo grad.
Ova organizacija policije bila je dugo u funkciji ali je bila stalna meta napada legije koja je
bila znatno bolje organizovana a suprotnosti promjenom postojeeg robovlasnikog sistema,
vojska je predstavljala dominantnu snagu zatite jer se i garda stopila u Rimsku legiju sa svim
obiljejima vojne jedinice, ime dolazi do gaenja ovih prvih policijskih snaga i obnovu
najokrutnijih oblika nasilja i sigurnosti poretka, uzrokujui pad Rimskog carstva.
Poetne oblike samozatitnog organizovanja nalazimo i na prostoru dananje Engleske gdje
je prije Normanskog osvajanja bilo prisutno lokalno udruenje graana u slubi odravanja
JRiM i gdje je vladala opa meusobna solidarnost (uvanje svojih i tuih dobara od krae).
U sluaju KD krae i ukoliko lokalno udruenje ne pronae poinioca, kao grupa, bili su
duni kralju platiti kaznu. Rastom kriminala grupe (sainjene od 10 porodica) grupisale su se
u stotke (deset desetina) pod jurisdikcijom kraljevskih inovnika lokalnih plemia koji su
komandovali orujima i opremom grupe. Kasnije su se udruivale u grofovije na principu
5

okruga a rukovodioce je postavljala kruna utirui put hiljadama erifa koji e tokom
historijskog razvoja preuzeti ulogu obavljanja policijskih poslova.
SREDNJI VIJEK
Raspadanjem antikog robovlasnikog drutva i raspadom Rimske imperije dolazi do
promjena i preobraaju u drutvenom i politikom ureenju te razvoja oblika ljudske svijesti,
a nastaje feudalizam sa religijom i crkvom (na podruju Evrope) kao osnovnom drutvenom
nadgradnjom gdje dolazi do zaotravanja odnosa izmeu crkve i kraljevske vlasti. Tako je
drutveno-politika misao bila podreena teolokoj ime je crkva ojaala svoj autoritet spram
carske moi. U feudu su postojale vojne, religiozne i posebno upravne djelatnosti gdje se
smjeta i policija. Ovo razdoblje karakterie obaveza bezuvjetnog potinjavanja i poslunosti
(kondigna mo) a neprihvatanje istog unaprijed je znailo surovu osudu. Uz kondignu mo
ide i kompenzacijska mo kojom je nuena pojedinana nagrada za neku vrstu dobro
odraenog posla. Ove dvije moi ogledale su se u davanju prava na obradu zemlje, prava na
dio etve ili zemlje feudalaca. Cilj ove dvije moi je da se svjesno potinjava jer mora i jer
zna da e biti nagraen.
Imovina koju posjeduje omoguavala je vlasniku da se brine za svoj opstanak, provodei
svoju mo i autoritet vojnim aktivnostima u zatiti od osvajaa dovodei u poseban odnos
vladara (sizerena) i vazala jer je za ratne zasluge i druge usluge dodjeljivao zemlju
pojedincima a sa tim povlastice za organizaciju proizvodnje i obavljanje sudske i upravne
vlasti. Vazal je imao obavezu da e sizerena materijalno, vojniki i savjetom pomagati.
Prema tome stvarni odnosi su se temeljili na sili i moi, pomou koje su pojedini feudalni
gospodari podreivali vazale. U tom periodu se pojavljuju Aurelije Avgustin i Toma Akvinski
koji su doticali politike probleme i razvijali politiku misao utiui na organizaciju i nain
uspostave policijskih snaga a zasnovane na Platonovoj ideji drave. Avgustin je zakljuio da
je uzalud traiti ljudskog uitelja istine ve od boanskog autoriteta, pretvarajui misli svojih
prethodnika (Platona, Aristotela i dr.) u boije misli. Toma Akvinski smatra da zakon
suverena treba da vezuje, ukoliko je snaga koja treba da upravlja, ali ne kao snaga koja
prisiljava. Ukazivao je da treba sluati svjetovne vlasti, ali da je ta poslunost ograniena
zakonima prirode i nisu bili u obavezi da potuju uzurpiranu i korumpiranu vlast. Uprkos
neprekidnim sukobima izmeu crkve i drave, izmeu duhovnog i svjetovnog poretka, oba
ova poretka ujedinjena su na zajednikim naelima. Ekonomski zemljoposjed, privatno
vlasnitvo nad sredstvima prinude i linim oruanim vojno-policijskim snagama i autonomiji
u primjeni istih dovelo je do rasta povlaenog poloaja pojedinih stalea. Uzajamnost
zemljinog posjeda podanika vojnika i policajaca i izvora moi, imalo je za posljedicu
neprestane sukobe izmeu feudalaca i potrebu ouvanja drutvenog ureenja. I crkva je
razvijala policijsku organizaciju kao zatitnika feudalnog sistema sve do pojave
apsolutistikih reima. Pri tome je sprovodila stravian teror u ime zemaljsko-boije drave.
KASNI SREDNJI VIJEK
Raspadom feudalizma i pojave renesanse nastaje epoha graanske politike misli gdje se
odbacuju teoloki pogledi na politiku i posmatra se kao drutvena realnost. Drava je
instrument i samovolja pojedinaca i u tim sistemima nije se otvarala nikakva mogunost za
ostvarivanjem ideje demokratije. Despotija grub, primitivan oblik autokratskog politikog
sistema ija je osnova vlasti nasilje sa svireposti i eksploatacijom kao temeljnim socijalnopolitikim principom. Apsulotizam prelazni oblik vladavine iz stalekog u graansko
drutvo a sa apsolutizmom nastaje i moderna drava. Promjenama i jaanjem poloaja
graanske klase, uticalo je na to da se mijenja dosadanji karakter drutvenih odnosa i
postavlja pitanje kome e pripasti najvia vlast u dravi i da se upotrebom sile sprijee svi
sukobi u cilju zadravanja i uvrivanja monarhistiko-diktatorskog poretka. U to vrijeme
policija je imala svoje ustrojstvo po uzoru na organizaciju vojnog establimenta a brutalnost i
njena mo vidjela se kroz strahovladu sa politikom dominacijom. Cilj je bio da se na svirep
nain eliminiu i razbiju sve demokratske inicijative korienjem raznovrsnih teroristikih
6

metoda, pa do masovnih stratita i muilita i poznata je pod nazivom "policijska drava".

Dravni aparat ima monopol na upotrebu sile tako da policija postaje njen zatitnik i
ekskluzivni pratilac politike vlasti.
Konano, doao je period kada je otpoeo proces diferencijacije i razliitih interesa u okviru
vladajuih struktura to je zahvatilo i policiju. Ljudi su stoljeima iz ropstva i kmetstva bjeali
u razne vojne i policijske organizacije jer se pored svih opasnosti i surovosti naina ivota
disalo slobodnije i ivjelo dostojnije nego radei osobno za onoga s kim su mu interesi u
oiglednoj opreci.
Sistem regulativnih institucija u korelaciji sa oblikom organizacije i nainom postupanja
(krivino pravna misao drave) mijenja shvaanje o dravi i njenoj strukturi naputajui
drutveno ureenje u kojem su se ranije izraavali u obiajima, konvencijama i dr.
dokumentima. Daljim razvojem javljaju se pravno politiki dokumenti koji se mogu
smatrati temeljem buduih ustava koji su sadravali izvjesna prava graanina i na temelju
kojih se rastua graanska klasa otrgnula od feudalne aristokratije. Takoer i dotadanji
sistem normativnih institucija se diferencira na sve vei broj grana i uih podruja (javno
pravo, krivino, graansko, krivinoprocesno, materijalno pravo, itd.) i evidentiran je
napredak u meudravnoj saradnji u suzbijanju kriminaliteta (ekstradicijaizruenje).
U Velikoj Britaniji drutveni preobraaj u borbi za vlast i razvoj drutvene misli je vie nego
drugdje mijenjao politiki sistem i prilagoavao se potrebama novijeg vremena.
Sami proces pluralizacije pa i sama demokratizacija vlasti, tekla je u specifinim okolnostima
i postojeim preobraajima engleskog feudalizma izgraivanjem prvih graanskih elemenata i
veu se za prvi znaajniji dokument Veliku povelju o slobodama iz 1215 godine napisanu
od pobunjenih vrhova feudalnog drutva protiv apsolutizma sa zahtjevom za aktivnim
ueem u vanim dravnim poslovima (o radu, o porezima) i koju je proglasio kralj Don
bez zemlje. Prvi put je feudalna volja kraljeva utvrena regulativnim mjerama tj. razdvojena
je volja kralja od pravnih normi. Peticija o pravima iz 1628 g. je znaajan politikopravni
dokument sa novim zahtjevima u pogledu prava i sloboda i sa novim ogranienjima vlasti
kralja u korist parlamenta a za policiju predstavlja zabranu kanjavanja bez zakonskih osnova,
te su ukinuti prijeki sudovi. Aktom o sazivanju parlamenta 1640 godine zahtijeva se jo vee
ogranienje ovlatenja kralja i sazivanje Parlamenta jednom u tri godine i odravanje izbora
za Dom komuna.
The Habeas corpus Act iz 1679 godine je jedan od najvanijih ustavnih dokumenata i
osnova za demokratski politiki sistem, a ukljuivao je sistem garancija i zatitu ljudskih
prava graana pred policijom i sudom.
Nastojanja konzervativnih i tradicionalistikih oligarhija da sprijee preobraaje rezultiralo je
drugom revolucijom 1688 i koja je imala veliki znaaj. Potpisivanjem Izjave o pravima (Bill
of Rights) ostvarene su temeljne odrednice ustavnosti i stvoreni potrebni uslovi za
ojaavanje predstavnikog reima i uvrivanja osnova parlamentarne demokratije. Kralj
je morao da se ponaa u skladu sa zakonom i nije mogao bez Parlamenta utvrditi nikakvu
vrstu poreza i sl. Tu su takoe naznaeni prvi zaeci opozicije. U engleskoj, kreiranje policije
u modernom smislu i potrebe za kolektivnom sigurnou pratimo ve od 1066. g. kada su tu
ulogu imali anglosaksonski erifi. Promjenama dolo je do donoenja zakona (1116.
-Henrijev zakonik - posebno naznaena KD: ubistva, pljake, paljevine, lano kovanje novca
itd.) i krenje je bilo tretirano kao djelo protiv drave. Da bi suenje imalo pravno
utemeljene injenice Henri II formira porotu od 12 ljudi sa zadatkom sasluanja pojedinaca.
Kasnije, dolazi do jaanja oblikovanja nacionalne svijesti i nastajanju nacija a time i
meusobne ekonomske, politike, kulturne nezavisnosti u okviru pojedinih etnikih zajednica.
Graanska klasa se javlja kao glavni nosilac politike i ekonomske integracije a meu
pristalicama oblikovanja nacionalnih drava i novih kapitalistikih odnosa bili su i seljaci,
radnici i inteligencija. Industrijalizacija i urbanizacija potirala je sva dotadanja
nekoordinirana nastojanja u borbi protiv kriminala dovodei do tekih problema za policiju u
novim uslovima i prilivom nehomogene i nestabilne populacije. Potrebu za uspostavu nove
7

policijske organizacije pokazivalo je evidentno krenje zakona, stvaranje veih kriminalnih

grupa, a trgovci su na vlastitu inicijativu zapoeli unajmljivanjem vlastite policije (trgovaka
policija).
Kako je ve naglaeno da je policija u robovlasnikoj dravi imala i ulogu onemoguavanja
robova u dizanju pobuna i ustanaka, u feudalnom ureenju je crkva bila najvei nosilac
dominacije i okrutno se obraunavala sa protivnicima stvarajui svoje redove (inkvizicija
oi i ui crkve).
U Japanu u srednjem vijeku bio je na snazi sistem tajnih nadzora, pa i dravne i mjesne
uprave, a nosioci su bili shoguni (vojskovoe). U Engleskoj je 1539. g. ustanovljena visoka
komisija, a u Veneciji kolegijum trojice izabranih 1593. godine sa zadatkom nadzora nad
sumnjivima. U to vrijeme filozofska misao imala je veliki znaaj pa je Don Lok pokuao
pruiti organizaciju i modele vlasti graanske klase poslije revolucije. Dakle, jedan od
temeljnih zadataka drave jeste zatita sloboda graana.
PERIOD 18. i 19. STOLJEA
U ovom periodu dolazi do znaajnih politikih promjena. Graansko-demokratskim
revolucijama vrila se ekonomska i politika dominacija plemstva. Ne samo da je ovim inom
sruena i ranije pravnopolitika i ekonomska organizacija nego je graanskoj klasi priznat
opi legitimitet, kojim se nastojalo da se neograniena vlast svede u ograniene parlamentarne
okvire.
Prvi dokument kojim se oblikuje norma dravnog ureenja (prvi pisani ustav) donesen je
1653. u Engleskoj i sa 42 lana predstavlja prelaz sa monarhije na takozvani narodni
suverenitet.
Meutim zbog nedovoljne politike zrelosti demokratskih snaga i jakih snaga monarhije bili
su odluni i presudni meai, koji su Engleski ustav bitno dijelili od despotskih i
centraliziranih osnova u Evropi. Iako je Engleska prva zemlja koja je proglasila naelo
osnovnih prava i sloboda, prava i zakonitosti, krivino pravna zatita drave se u liku kralja
pretvarala u njegovu samovolju.
Francuska - kad su u pitanju drutveni preobraaj i promjene reima Francuska
zauzima centralno mjesto u Evropi jer je za nepunih 200 godina doneseno 15 raznih ustava a
francuska revolucija 1789. g. je najznaajniji dogaaj i osnova politiko-pravnog
preobraaja (deklaracija o pravima ovjeka). Prva je republika u Evropi sa prvim ustavom
iz 1791. g. i trajala je vrlo kratko jer je Napoleon III izvrio dravni udar i uspostavio carstvo
do kraja rata sa Pruskom koji je bio i njegov kraj pa je prethodno reformisanim reimom
ponovo dolo do uvoenja republikanskog karaktera trea republika i stvaranja Parike
komune, a 1875. godine donesena su tri ustavna zakona koji su predstavljali ustav Francuske.
Poseban uticaj u oblikovanju politike teorije organizacije drave imala je Francuska
revolucija. Donoenjem Krivinog zakona 1791. g. uvode se grupe krivinih djela protiv
vanjske zatite drave (integriteta i suvereniteta) i grupu KD protiv unutranjeg ustavnopravnog poretka.
Njemaka Dok su druge najznaajnije zapadnoevrposke drave, izuzev Italije, ve
bile udruene nekoliko stoljea, Njemaka je tek trasirala put nacionalnom ujedinjenju, sa
vie dravica i slabom povezanou. Poetni impuls dala je februarska revolucija 1848.
Ujedinjenje Njemake je bilo nakon Francusko - njemakog rata i poraza Francuske. Vodea
mjesta u ujedinjenoj Njemakoj je zauzela pruska birokratija a posebno vojni kadar i sve je
bilo usredsreeno oko vojske pa je parlament izgubio svoju funkciju. Ipak Njemaka je u
drugoj polovini 18. stoljea imala vodeu ulogu u krivinopravnoj teoriji.
Ustavi koji su se donosili u izmjenjenim drutveno-politikim uslovima nastali graanskim
revolucijama, sadravali su demokratsku formu i uglavnom su se oslanjali na deklaraciju o
pravima ovjeka i graanina.
Sjedinjene Amerike Drave Stvorene su nakon ujedinjenja trinaest kolonija koje su
osnovali slojevi graanske klase Engleske koji su se energino borili protiv korupcije,
8

apsolutizma, svih oblika nasilja. Zbog tih razloga su morali napustiti Englesku te je tako prvi
Ustav i deklaraciju o pravima ovjeka na sreu, na slobodu, na zatitu, donijela drava
Virdinija 1776. g. a napisao ga je dravnik Deferson, a Ustavom iz 1787 .g. konfederacija je
organizovana kao federacija.
POJAVA I RAZVOJ MODERNE UPRAVE I NASTANAK NAUKE O POLICIJI
Razvoj politike i pravne misli znailo je i bitnu prekretnicu u prouavanju problematike
upravljanja i oblasti organizacije dravnog aparata. Politiko-pravna rjeenja su odgovarala
novouspostavljenom graanskom drutvu: drava se stavlja pod politiku kontrolu
kolektivnih tijela tj. sprijeava se apsolutizacija politike vlasti. Odluujui politiki zahtjev
istie vladavinu zakona a ne ljudi, koje treba provoditi dravni aparat na osnovu utvrenih
pravnih normi. U procesu stvaranja upravnih organizacija dolazi do izdvajanja
specijalizovanih organa za ouvanje javnog reda i mira. U ranijim periodima a posebno u 16. i
17. stoljeu, oblik policijske organizacije bio je prisutan u politikim reimima koje su
karakterisali samovolja vlasti, oliena prije svega u izvrno-upravnim organima a slinu ulogu
imala je i u reimima apsolutne monarhije tog doba na osnovu ega je i dobila ime politika
policija (tajna policija) i zajedno sa vojskom predstavlja piramidalnu organizaciju odgovornu
samo monarhu.
U tom struktuiranju drave kao pravne institucije, u drugoj polovini 18. stoljea, odnosno
intenzivnijeg razvoja nauke o upravi, nastaje i nauka o policiji a policijski komesar
Nikola Delamar napisao je 1705. g. prvi nauni prirunik o upravi.
Glavno djelo ovog smjera pojavljuje se 1808. g. koje je napisao an Bonen (Jean Bonin) i
nosi naslov Principi javne uprave (istie prouavanje upravljanja na javnim principima i da
je prouavanje nezavisno od vremena i zemlje).
U Njemakoj je najpoznatiji autor tog vremena bio Johan Hajnrih Gottlieb von Just iz
Getingena koji 1765. g. objavljuje djelo Osnovi nauke o policiji i to etiri knjige:
1- prva govori o kulturi zemalja;
2- druga o potrebnim mjerama na unapreenju ishrane
3- trea o poloaju podanika i uspostavljanju Javnog reda
4- o vrenju policijskih poslova sa mjerama operativnog karaktera
Pod policijom smatra sve aktivnosti poduzete u dravi radi unapreenja cjelokupnog
blagostanja stanovnitva. U pruskom zemaljskom pravu iz 1794 g. policija je definisana kao
sluba koja se brine za odravanje javnog mira, sigurnosti i poretka. Najvei uticaj na
razvoj nauke o upravi, a time i nauke o policiji izvrila je KAMERALISTIKA (kameralizam
opisni pravac u prouavanju problematike iz nauke o dravi, o upravljanju dravom i
dravnim poslovima tj. o dravi u cjelini, i dao je doprinos povezanosti izmeu nauke o
dravnoj privredi i nauke o narodnoj privredi Lorenc fon tajn predstavnik).
Meu autore koji su u prouavanju filozofije drave, spominjali i organizaciju policije
moemo navesti i Hegela koji kao osnovno naelo drave vidi u njenom jedinstvu koje
iskljuuje sve i najmanje razlike i u toj politikoj filozofiji znatno jae je naglaena suverenost
drave sa opim interesom i pribliio je identifikaciju drave sa dravnom birokratijom.
Drava je prisutna ve u samoj sferi drutva, dok graansko drutvo ima naglaen uticaj na
dravu. U sredite svojih gledita postavlja institucije koje bi slobodu trebale upotpuniti
svojim aktivnostima a tu ulogu mogu ostvariti policija, pravosue i korporacije i to znai da
oni pored sistema potreba, zaokruuju bitne odrednice organizacije graanskog drutva. On
insistira na supremaciji prava nad obiajem, istie zahtjev za jednakou pred zakonom,
zalaganje za zakonitost itd. Hegel policiju posmatra mnogo ire, i po njemu obuhvaala je
itavu oblast upravnog djelovanja drave na podruju graanskog drutva, a ne kao slubu
koja treba da se bavi sitnim komunalnim djelatnostima itd.

POGLAVLJE 2
ORGANIZACIJA POLICIJSKIH SISTEMA POJEDINIH DRAVA
SJEDINJENE AMERIKE DRAVE
Razvoj policije tekao je procesom kolonizacije i imao je skoro istu fazu kao kod policijske
organizacije u Engleskoj. Poetak u formi nonih uvara straara kasnije konstabla i erifa
pa do osnivanja prvih nonih i dnevnih policija 1844. - New York i to treba gledati kroz
specifine oblike politikog sistema koji se temelji na Ustavu iz 1787. g. a sastavljena je od
50 drava federalnih jedinica. Vlast se dijeli na zakonodavnu (kongres: Predstavniki dom i
senat), izvrnu (predsjednik) i sudsku (vrhovni sud). Na formiranje policijskog sistema a time
i organizacionu strukturu amerike policije uticali su kontinuirani procesi kolonizacije,
izraziti rast kolonija, sa ekonomskom i politikom snagom, borba za nezavisnost i sticanje
samostalnosti. Karakter organizacije vlasti sa naglaenom autonomijom vodi do zakonske i
policijske nejednoobraznosti to uzrokuje probleme u svakom pogledu, te se javlja potreba za
saveznom organizacijom policije zbog prirode amerikog drutva, urbanizaciji, pojavi
najteih djela organiziranog kriminala, itd.
Na nivou Federalne vlade policijske institucije u nadlenosti:
1) Ministarstva finansija
(odjeljenje za duhan, alkohol i vatreno oruje, Amerika carinska sluba, tajna sluba u ovom
ministarstvu i odjeljenje za poreze na prihod)
2) Ministarstva pravosua
(Federalni istrani biro FBI, uprava za borbu protiv narkotikaDEA, Amerika sluba efova
policije i sluba za imigraciju i prijem u dravljanstvo).
FBI - organizacija policije za poslove i zadatke od vitalnog znaaja za sve sektore
drave u funkciji odranja sigurnosti i blagostanja SAD kao cjeline, osnovan 1908. g. pri
emu je teite njegovih operativnih aktivnosti bilo obraunavanje sa gangsterima i
podzemljem koji su imali jak uticaj u amerikom drutvu. U toku II svj. rata preuzima
kontraobavjetajnu aktivnost, da bi danas prerastao u veoma monu, efikasnu organiziranu
instituciju i svrstava se u red najopremljenijih slubi sa zavidnim rezultatima u otkrivanju
10

raznih oblika organiziranog kriminala (pljake, iznude, ucjene, terorizam, kidnapovanja,

trgovina drogom itd.). Radi se o strogo centraliziranoj organizaciji iji su uredi direktno
podreeni direkciji FBI u Waingtonu i nemaju nikakvog kontakta sa vladajuim
predstavnicima drava.
DEA - uprava koja se bavi otkrivanjem i spreavanjem ilegalne trgovine i
krijumarenjem opojnih droga a o proizvoaima i prodavaima farmaceutskih droga vodi se
registar.
3) Direkcije potanske slube
(pregled i nadzor potanskih slubi i otkrivanje prekraja i KD iz oblasti)
4) Federalni Marali
(njih 700 imenuje predsjednik SAD na 6 godina a obavljaju aktivnosti na transportu lica
optuenih ili osuenih za povredu saveznih propisa)
5) Policija saveznih drava
Opina ima oko 34000 i mogu biti seoske i gradske i biraju erifa sa ulogom glavnog
policijskog slubenika i ima, zavisno od sloenosti problematike, zamjenika i pomonika a
moe imati i opinsku policijsku organizaciju. U manjim gradovima velika je divergencija
prema broju policajaca (od 10-1.000) dok u New Yorku je zaposleno 30.000 slubenika na
elu sa komesarom i njegovim pomonicima. Pored navedenih policijskih snaga pojedine
privredne grane imaju svoju policiju kao i privatna policijska sluba u fabrikama.
Organizacija policije je ustanovljena tako da samo oko 50 formiranih policijskih organizacija
imaju nadlenost za aktivnost na saveznom nivou (a ima ih oko 4.000). Veliki broj
organizacija ima malu strukturu koju ini vrlo malo ljudstva i esto nisu ni ovlateni i rade
honorarno to utie na efikasnost.
- policija u okruzima (3.000 okruga)
- policija u gradovima (10.000 gradova veih i 1.000 manjih)
- policija u vie od 15.000 naselja i sela

VELIKA BRITANIJA
Ujedinjeno kraljevstvo danas ine Engleska, Wales, kotska i Sjeverna Irska. Parlament ine
Gornji Dom (Dom lordova 1.100 lanova koje imenuje kralj) i Dom komuna (651 lan).
Vlada je formirana na hijerarhijskim principima sa tri grupe lanova (prva grupa lanovi
kabineta, druga efovi resora i mladi ministri). Vlada oblikuje i sprovodi politiku koju
potvruje Dom komuna. Kralj i Kruna je izgubila svoj znaaj, te im je uloga u savjetovanju,
opomenama i ohrabrenju a vea je uloga u vaninstitucionalnoj organizaciji vlasti.
Organizacija policije Velike Britanije uspostavljena je saglasno politikom sistemu i
organizaciji dravne vlasti i najstarija je policija na svijetu gdje se prvi put javlja i rije
policajac constable, koji je radio po grofovijama a 1829. g. osnovana je, na prijedlog MUP
a Roberta Pela, metropolitanska policija poznata kao SCOTLAND YARD, a od 1835. svaki
grad je imao organizovanu svoju policiju koja je ustrojena strogo decentralistiki.
Ujedinjeno kraljevstvo Velike Britanije ine policije:
--Engleske
Engleske i Walesa
Teritorijalnom organizacijom podijeljena je na grofovije i gradove kojim upravljaju
vijea, ovi se dalje dijele na distrikte te na gradske i seoske opine zato i policijske snage
moemo podijeliti na:
OKRUNU (Grofovijska) policija direktno vezana za administartivne okruge
sa iskljuivom nadlenou samo unutar granica grofovije na ijem elu se
nalazi ef policajac - Chief constable na prijedlog komisije i uz saglasnog
Ministra.
POLICIJA VELIKIH GRADOVA
KOMBINOVANA POLICIJA
11

 METROPOLITANSKA POLICIJA (Scotland Yard) je osnovana zbog loeg

ugleda kontinentalne policije koja je bila u sklopu oruanih snaga. Do 1870. g.
Robert Pelov model organizacije policije je zaivio u svim dijelovima Engleske,
preuzimajui odgovornost za stanje u oblasti sigurnosti ime je vojska izgubila
ulogu u toj oblasti. Scotland Yard je najorganizovanija i najbolje osposobljena
za efikasno izvravanje zadataka i na elu se nalazi komesar sa pet pomonika i
odgovoran je MUP-u.
Organizaciona struktura uspostavljena je na principu est departmana:
--Uprava za rukovoenje i operativnu djelatnost
--Uprava za saobraaj i transport
--Uprava za kriminalistike istrage (CID)
--Uprava za organizaciju i obuku
--Odsjek za ope i kadrovske poslove
--Odjel za pravna pitanja
London ima posebnu policiju u uem dijelu grada (City of London police) sa
zadacima odravanja JRiM i hvatanjem kriminalnih lica a usko sarauje sa
Scotland Yardom.
--kotske - koja ima neznatne razlike u odnosu na Englesku i Wales i koja nema
Metropolitansku policiju nego grofovijsku, gradsku i kombinovanu a uspostavljena je u 33
okruga i razlike se ogledaju i u krivinopravnom i administrativnom sistemu i zakonodavstvu.
--Sjeverne Irske - gdje su u odravanju unutranje sigurnosti policija i vojska dugo bile
meusobno ovisne. Slabljenje vojnih snaga nije dovelo do boljih rezultata, te je zadatak
Kraljevske policije bio odravanje postojeeg poretka jer Irska nije bila naklonjena britanskoj
vlasti. Sporazumom 1921. g. Irska je podijeljena na nezavisnu republiku na jugu i znatno
manji sjeverni dio ostao je u sastavu Velike Britanije. Zbog etnikih sukoba koji su zahvatili
to podruje policijske snage nisu mogle kontrolirati situaciju, te su ponovo angaovane vojne
snage a nastavljene su aktivnosti na organizovanju i sistematiziranju policijske vlasti za
Sjevernu Irsku kojom rukovodi komesar a on je odgovoran ministru pravosua.

Nacionalna kriminalistika obavjetajna sluba NCIS

Osnovana 1992. sa ciljem objedinjavanja informacija o tekim zloinima, veim kriminalnim
organiziranim grupama i informacije imaju operativnu ulogu u suprotstavljanju
najteim zloinima u V. Britaniji. NCIS nastoji da prui pomo slubama za
provoenje zakona i dr. slubama a takoe i slubama drugih zemalja sa kojima,
preko INTERPOLA, ima direktnu vezu. Ured Evropske policije EUROPOL je
organizaciono ugraen u glavni tab NCIS-a sa sjeditem u Hagu. Kako je
organizovani kriminal najvea prijetnja unutranjoj sigurnosti organizirana je jaka
obavjetajna mrea na osnovu ijih se podataka uspjenije planiraju i vode borbe sa
kriminalom. Borba je usmjerena i na probleme droge, pedofilije, fudbalskog
huliganstva itd.

FRANCUSKA

12

Francuska je parlamentarna demokratska republika na ijem elu se nalazi predsjednik kao

najvii predstavnik dravne vlasti i koji se samim nainom izbora naao skoro u
istoj ravni sa Nacionalnom skuptinom. Parlament se sastoji iz dva doma:
Nacionalne skuptine (478 poslanika) i Senata (Savjet republike 283 lana) i
punopravni su a vlada Francuske odgovara Nacionalnoj skuptini. Republika
Francuska je podijeljena na 22 regije od kojih je svaka podijeljena na vie upravnih
jedinica departmana ukupno 95. Policijske organizacije su oblikovane na
koordiniranim centralizovanim osnovama i osnovna karakteristika modela
organizacione strukture je da u dravi postoji vie ustanovljenih policijskih slubi:

1) Nacionalna policija i
2) andarmerija
Nacionalna policija
Graanska revolucija i ostala revolucionarna deavanja u stvaranju graanskih institucija i
razvoju drutva na novim ustavno pravnim osnovama, doveli su i do promjena u
organizacionoj strukturi dotadanjih policijskih snaga i u samom nazivu MUP.
Ministarstvo ope policije 1800. g. se teritorijalno ustrojava i osnivaju se prefekture
na elu sa prefektima. Nacionalna policija egzistira kao sigurnosna policija u
gradovima s vie od 10.000 stanovnika i direktno je pod ingerencijom MUP-a a
unutar nje postoji vie policijskih struktura:

Generalna inspekcija nacionalne policije - IGA (policija policije, nadzire funkc. slubi)
Visoke studije unutranje sigurnosti INESI (struno tijelo iz oblasti sigurnosti)
Direkcija za administrativne poslove
(poslovi struno edukativnog karaktera)
Direkcija finansija - DPA-FI
Direkcija veze i informatike slube DTI
Direkcija za lokalnu samoupravu
Direkcija za zatitu ljudskih prava i samostalnosti sudova
Direkcija civilne zatite
Glavna direkcija nacionalne policije
Direkcija za nadzor teritorija (kontraobavjetajni karakter)
Pod direktnom komandom generalnog direktora Nacionalne policije su:
SSMI snage sigurnosti MUP-a (policijske snage pripravnosti)
MILAD snage za borbu protiv droga
UCLAT snage za borbu protiv terorizma
UCRAM snage za borbu protiv mafije
SCA - glavni vozni park
RAID odjeljenje istraivanja, pomoi, intervencije i odvraanja (aktivira se samo po
nalogu gen. Direktora)

andarmerija
Nacionalna andarmerija (fr. gandarmeire-orunitvo)djeluje na podruju opina sa manje od
10.000 stanovnika sa nadlenostima u izvravanju policijskih zadataka na lokalnom nivou a u
sluaju odbrane zemlje pretpoinjava se oruanim snagama. Njome rukovodi Ministar
odbrane a na elu ovih policijskih snaga je direktor andarmerije koji je civilna osoba. Sastoji
se od vie specijaliziranih formacija sa zadatkom intervencije u razliitim dijelovima
13

francuskog teritorija a postoje i departmanske andarmerijske jedinice (saobraajna i sudska

policija) i mobilna andarmerija.

ITALIJA
Raspadom rimskog carstva uspostavlja se vie malih drava izgubivi vojno politiki znaaj
i meu posljednjima u Evropi, Italija formira nacionalnu dravu. Od momenta
nacionalnog ujedinjenja i postupnog oivljavanja kapitalistikih odnosa Italija
uestvuje u kolonijalnim osvajanjima i znatno proiruje teritoriju na tetu susjeda a
posebno u II svj. ratu i za vrijeme faistike diktature. 1946. godine uvedeno je
republikansko dravno ureenje sa parlamentarnom demokratijom i doneenim
Ustavom i dva doma: skuptina i senat. Italija je teritorijalnom organizacijom
podijeljena na 20 regija, 103 provincije i oko 8 000 opina. Organizovani kriminal
je poprimio nove oblike a zbog historijskog oblikovanja nacionalne drave i
sloenosti stanja u znaajnoj mjeri uticao na oblik organizovanja u policiji na vie
nivoa (lokalne i nacionalne). Na elu je Ministar MUP-a.
U Italiji postoje sljedee organizovane policijske snage:
Odjel javne sigurnosti MUP-a (direkcija za borbu protiv kriminala, droge, opih
poslova, saobraaja, eljeznice, granice i potanske policije)
Dravna policija (98 000 pripadnika i sainjava je sigurnosna i kriminalistika policija
organizovane na principu komesarijata, inspektorata i policijskih stanica)
Karabinjeri (100 000 pripadnika) uspostavljeni su jo u XVII vj. i obavljali su razliite
poslove dok su nakon prvog svj. rata sluile sigurnosti. U organizacionom pogledu oni su
dio oruanih snaga a funkcionalno se smatraju vojnom policijom i podreeni su
Ministarstvu odbrane gdje se nalazi i generalna komanda a ustanovljeni su kao pokretne
teritorijalne jedinice u sastavu oruanih snaga i pokriva cijelu teritoriju drave
Policijska sluba za nadziranje finansija (60 000 pripadnika)
Luka policija
Sudska policija
Policija za polja i ume
Lokalna policija

SLOVENIJA
Drave srednje veliine i male drave opredjeljuju se za jedinstvenu i centraliziranu policijsku
organizaciju tako da u Sloveniji postoji MUP na elu sa ministrom, a glavni tajnik je
odgovoran za koordinaciju slubi a svim ostalim organizacijskim dijelovima rukovode tri
dravna tajnika: za upravu, logistiku i javnu sigurnost. Policijske stanice su odgovorne
policijskim upravama i uspostavljene su na isti jedinstven centralizovan nain policijskih
organizacija.

HRVATSKA

14

Samostalna, nezavisna, demokratska od 1990. g. a najvanije institucije politikog sistema su

Sabor, Vlada, Vrhovni sud i predsjednik republike koji ima velika ovlatenja
(predsjedniki sistem) posebno prema inostranstvu, zapovjednik vojnih snaga, a u
odnosu prema saboru on raspisuje izbore za oba Doma sabora i moe raspustiti
Zastupniki dom, imenuje i razrjeava predsjednika Vlade, moe sazvati sjednicu
vlade, uvrtavati pitanja u dnevni red i predsjedavati sjednicom.
Sabor se sastoji iz Zastupnikog doma i upanijskog doma. Odgovornost vlade je dvostruka:
Saboru i Predsjedniku.
Policijski sistem u hrvatskoj je uspostavljen u skladu sa organizacijom sistema dravne
uprave i koju u teritorijalnom smislu ini 20 upanija i grad Zagreb i dva autonomna kotara i
to govori da je uspostavljen na strogo jedinstvenim centraliziranim linijskim hijerarhijskim
odnosima tj. apsolutna podreenost viim jedinicama (vojnicizirano rukovoenje). MUP
propisane zadatke izvrava putem:
-- Slube za zatitu ustavnog poretka
-- Uniformisane policije
-- Kriminalistike policije
-- Specijalne policije i
-- Zajednike slube
Kabinetom ministra rukovodi naelnik kabineta i ustanovljen je kao sektor sa nekoliko ureda:
za meunarodne odnose, izvjetajnu analitiku i razvoj, odnose sa javnou i unutranje
kontrole i odgovoran je za strune i administrativne poslove.
Sektor policije obuhvata praenje, analizu, izuavanje i preduzimanje mjera u pogledu
nadzora i prelaenja dravne granice, a u njemu je ustanovljeno nekoliko odjela i to: policije,
granine policije, saobraajne policije, pomorske i aerodromske policije, odjel operativnog
deurstva, protueksplozivni odjel i odjel rezervnog sastava.
Sektor kriminalistike policije usko sarauje sa drugim organizacionim jedinicama u cilju
borbe protiv kriminaliteta, te je u njemu formirano nekoliko odjela: ratnih zloina,
organiziranog kriminala, droga, privrednog kriminala, maloljetniku delikvenciju, potrage i
pojaan nadzor i kriminalistika vjetaenja i ured Interpola.
Sektor specijalne policije prati i izuava oblike terorizma i predlae metode i sredstva u
suzbijanju pri emu su formirani odjeli: unutranje kontrole, protiv terorizma, vazduhoplovna
jedinica itd.

VAJCARSKA
Za razliku od britanskog parlamentarnog i amerikog predsjednikog sistema, vajcarski
sistem predstavlja originalan, stabilan, demokratian, unikatan, atraktivan i dosta prouavan
sistem i smatra se uzorom demokratije. vajcarska je mala zemlja sa glavnim gradom Bernom
i predstavlja vienacionalnu, viejezinu, vjerski i drutveno ekonomski sloenu zajednicu.
Prva je u Evropi, a nakon SAD i u svijetu, primijenila ustavno-pravni koncept federalizma a
taj historijski put stvaranja federacije upravo je jedan od razloga da je stekla politika,
normativna i institucionalna rjeenja sa visokim stepenom demokratije i tolerancije.
Sastavljena je od 26 federalnih jedinica (23 kantona i 3 polukantona) pri emu je elementarna
pretpostavka raznolikost sa politikim, pravnim socijalnim i ekonomskim slobodama i
jednakostima, bez obzira na nacionalnu pripadnost, vjeroispovijest i dr. Svi graani ostvaruju
svoja politika prava u mjestu prebivalita i jedino u toj zemlji postoji opinsko dravljanstvo
i ne postoji, niti se koristi tradicionalni pojam nacije. Savez kantona poiva na historijskopolitikim, a ne na jezinim kulturnim ili religijskim datostima.
Ustavom su posebno apostrofirana ogranienja u pogledu meukantonalnog povezivanja,
naroito onih koji imaju politiki-etniki karakter, te se u skladu sa tim kantoni ne mogu
15

povezivati na toj osnovi i koji bi naruavali federalnu ravnoteu kantona i time ugrozili
osnove poretka savezne drave.
Savezna skuptina je sastavljena iz dva doma: Nacionalnog vijea i Vijea drava (50
lanova).
Savezno vijee je najvii politiko izvrni organ i ima 7 lanova (od kojih svaki ima resor u
dravnoj upravi) i vri vrhovnu direktorijalnu i izvrnu vlast konfederacije. Predsjedniku
funkciju vri Savezno vijee u cjelini.
Organizacija policije u kantonima
Organizacija vlasti, kako na nivou drave, tako i na nivou kantona i lokalnih zajednica sa
naglaenom lokalnom samoupravom i neposrednom demokratijom, uslovili su i okvir za
organizaciju policije tj. na kantonalnom nivou. Prava i dunosti kantona za oblast sigurnosti
su regulisana posebnim dravnim ugovorom (policija moe prelaziti granice kantona u
obavljanju slubenih radnji). Organizaciona struktura policijskih snaga je razliita po
kantonima, kao i oprema i naoruanje i uniforma. U kantonima sa njemakim govornim
podrujem organizacija policije je ustanovljena tako da imamo policiju za kriminalitet,
sigurnosnu i saobraajnu policiju, na francuskom govornom podrujem postoji uniformisana
policija i to andarmerija i policija za borbu protiv kriminaliteta, a u kantonima sa talijanskom
veinom obezbjeen vlastiti put u jednodjelnoj strukturi i nema nacionalne policije.
Savezna policija ima ovlatenja da svoje aktivnosti obavlja po cijeloj teritoriji vajcarske i
obavlja poslove i zadatke dravne sigurnosti i ostvaruje tijesnu saradnju sa specijalnim
kantonalnim i lokalnim jedinicama. Centralni policijski ured od 1903. g. sastoji se od slube
prepoznavanja, centralnog krivinog registra, interpol slube, policijskih stanica, granina
straa.

BOSNA I HERCEGOVINA ORGANIZACIJA POLICIJE

U federaciji je policija organizovana na decentraliziranim osnovama sa blagim elementima
koordinacije, dok se u RS radi o jedinstvenoj centraliziranoj policijskoj organizaciji.
Nadlenosti FMUP-a:
spreavanje i otkrivanje KD meukantonalnog kriminala, terorizma, droge i org. kriminala
pronalaenje i hvatanje poinilaca tih KD-a i privoenje nadlenim organima
poslovi dravljanstva Federacije
osiguranje odreenih linosti i zgrada Federacije
zatita ljudskih prava i graanskih sloboda
Postoje razgranienja nadlenosti izmeu FMUP-a i MUP-a kantona. Tako, FMUP je
nadlean da:
-neposredno provodi federalnu politiku i federalne zakone
-neposredno ili posredno preko Kantonalnih MUP-a suzbija i otkriva KD meukantonalnog
kriminala
-neposredno vrenje OBL i zgrada Federacije
-nadzire sprovoenje zakona
-priprema i predlae zakone iz MUP-a
-vri nabavku naoruanja i opreme
-donosi programe strunog osposobljavanja
-stara se o primjeni strunih i naunih metoda rada
-raspisuje potrage
-vri organizovanje sistema veza
-vodi statistike i operativne evidencije
-drugi poslovi
16

Broj slubenika mora odraavati nacionalnu strukturu stanovnitva Federacije, a ustrojstvo

utvruje Vlada. Pravilnikom o unutranjoj organizaciji su utvrene: organizacione jedinice i
njihov djelokrug, sistematizacija, broj radnika i uslovi za raspored slubenika, nain
rukovoenja radom i posebna prava i ovlatenja slubenika, pravila o unutranjoj organizaciji
rada i druga pitanja od znaaja za organizaciju.
U cilju efikasnog izvravanja poslova i zadataka propisanim Zakonom o UP F uspostavljeni
su sljedei organizacioni oblici:
KABINET MINISTRA
Organizuje i uestvuje u izradi programa i izvjetaja o radu i prati realizaciju program,
materijala u oblasti UP, priprema sjednice Strunog kolegija i provodi njegove
zakljuke a u okviru njega postoji sluba za odnose sa javnou, za meunarodnu
saradnju i operativno deurstvo.
SEKTOR KRIMINALISTIKE POLICIJE
Izvrava poslove spreavanja i otkrivanja KD meukantonalnog kriminala, terorizma,
trgovina drogom i organizovanog kriminala, pronalaenje i hvatanje poinitelja tih
djela i njihovo privoenje nadlenim organima, provodi identifikacioni postupak po
zahtjevu INTERPOL-a, KD i tehnike zatite i u sklopu ovog sektora su odjeljenja za
meukantonalni kriminalitet, organiziranog kriminala i droge, za krim.-tehnika
vjetaenja, KD i tehniku zatitu, pirotehnike i tehniku zatitu.
SEKTOR ZA MATERIJALNO-FINANSIJSKE POSLOVE
Ovaj sektor priprema i realizuje Program modernizacije Ministarstva i slubi u
Federaciji, za izgradnju i kupovinu stanova za radnike MUP-a, vri nabavku
naoruanja, municije, opreme, odjee i dr. opreme, obavlja raunovodstvenofinansijske poslove i dr.
SEKTOR ZA VEZE, KZ I INFORMATIKU
Ovaj sektor utvruje i organizuje jedinstven funkcionalan sistem veza i kriptozatite
informacionog sistema i stara se o odravanju i funkcionisanju sistema.
SEKTOR ZA ANALITIKOINFORMATIVNE POSLOVE, STATISTIKU I
DOKUMENTACIJU
Vri cjelovita analitika sagledavanja bezbjedonosne problematike i mjera iz
nadlenosti Ministarstva, sainjava procjene, informacije i odgovarajue publikacije,
primjenjuje propise, predlae plan strunog usavravanja a poslove iz djelokruga rada
provodi kroz odjeljenja za analitiko-informativne poslove i odjeljenje za statistika
istraivanja i dokumentaciju.
SEKTOR ZA PRAVNE I KADROVSKE POSLOVE
Ovaj sektor prati i prouava djejstvo i posljedice zakona i drugih propisa iz oblasti UP,
uestvuje u pripremi prednacrta federalnih zakona i drugih propisa iz oblasti UP, vri
nadzor nad provoenjm federalnih propisa, rjeava u upravnim stvarima utvrenim
federalnim zakonom, vri poslove u vezi sa prijemom, otpustom, oduzimanjem i
odricanjem dravljanstva Federacije, a poslove obavlja kroz odjeljenja za pravne,
pravne i ope poslove sa pisarnicom i odjeljenje za kadrovske poslove.
JEDINICA ZA OSIGURANJE LINOSTI I ZGRADA
Jedinica vri fiziku, operativnu i tehniku zatitu linosti i zgrada u Federaciji i
izuava naunotehnika dostignua u pogledu tehnike zatite linosti i zgrada,
ostvaruje saradnju sa kantonalnim ministarstvima za vrijeme boravka odreenih
linosti. Poslove iz ove oblasti vre organizacione jedinice: odjeljenje za fiziko
osiguranje linosti i za fiziko osiguranje zgrada.
ANTITERORISTIKA JEDINICA
17

Jedinica je osposobljena za izvoenje antiteroristikih djejstava u svim vremenskim,

zemljinim i akcionim uslovima; samostalno izvodi pretraivanje i potjeru za ubaenim
teroristikim snagama na razliitom zemljitu, blokira ubaene teroristike snage,
rjeava teroristiko-talake situacije svih objekata i sredstava prevoza, sarauju sa
specijalizovanim slubama Ministarstva, KMUP-a, Min. odbrane i dr. organima
uprave.
ODJELJENJE ZA KONTROLU ZAKONITOSTI RADA F MUP-a
Vri neposredan nadzor u vezi sa sprovoenjem upravnih i drugih poslova i nadzor nad
sprovoenjem tih poslova koji se tiu nadlenosti Federacije u oblasti UP.
SREDNJA POLICIJSKA KOLA
Organizuje i vri kolovanje redovnih uenika kole za rad u ministrastvu, a zavisno od
potreba i za rad u kantonalnim ministarstvima; vri struno osposobljavanje i
usavravanje kadrova itd.
KANTONALNA ORGANIZACIJA POLICIJE
Organizacija policije u kantonima uspostavljena je saglasno podijeljenim nadlenostima
izmeu Federalnog MUP-a i K MUP-a, u skladu sa ustavnim ureenjem Kantona po kojem je
u njihovoj nadlenosti uspostava i nadziranje snaga policije sa jedinstvenom federalnom
uniformom i kantonalnim oznakama i koji nije unificiran model. U svim kantonima su
Skuptine donijele Zakon o unutranjim poslovima, kojima se ureuju poslovi, organizacija i
nadlenost MUP-a, rukovoenje i drugo i ime je utvrena nadlenost ministarstva: provodi
zakone kantona, Federacije BiH i kantona i ustava kantona iz oblasti UP. U nadlenosti
ministarstva su poslovi i zadaci policije, osim poslova iz nadlenosti policije Federacije;
poslovi i zadaci povjereni od Federalnog ministarstva, OBL i zgrada, poslovi i zadaci koji
se odnose na odravanja javnih skupova, linih karata, linih imena, boravak i
prebivalite, JMB, matine knjige, registraciju vozila, vozake ispite i izdavanje
vozakih dozvola, nabavljanje, dranje, i noenje oruja i municije, kretanje i boravak
stranaca.

U cilju efikasnog izvravanja poslova i zadataka iz nadlenosti ministarstva u opinama u

sastavu kantona organizirane su policijske uprave kao organizacione jedinice MUP-a i koje
imaju jednu ili vie PS, to zavisi od veliine opine, sigurnosnih problema itd.
Ministarstva su nadlena da vre zatitu ivota i imovine; sprovode ustav i zakone kantona,
neposredno sprovodi politiku kantona iz oblasti UP, rjeavaju u upravnim postupcima, vre
nadzor nad sprovoenjem Krivinog zakona, prate, usmjeravaju i usklauju rad PU,
neposredno uestvuju u vrenju poslova zatite ivota i sigurnosti graana, vre nadzor u
pogledu izvravanja UP povjerenih drugim organima, primjena i usavravanje strunih i
naunim metoda, odravaju jedinstven sistem veza, vre kontrolu boravka i kretanja stranaca,
prelaska preko granice, sarauju sa nezavisnim komisijama u vezi nepravilnog postupanja
policijskih snaga.
Poseban akcenat je dat djelovanju policije u skladu sa meunarodnim standardima o ljudskim
pravima.

I N T E R P O L
Meunarodna organizacija kriminalistike policije O.I.P.C
Geneza i razvoj meunarodne saradnje krim policije
Drave su u svom razvoju prolazile kroz razne politike, ekonomske i vojnosigurnosne
sukobe i krize a uporedo sa evidentnim napretkom, otvarao se i prostor za porast
meunarodnog kriminala, pa se drave samostalno nisu mogle efikasno suprotstavljati toj
prateoj pojavi pozitivnih procesa. Ukazala se potreba za meunarodnom policijskom
18

saradnjom a jedini kontakti odravali su se samo po osnovu linih veza izmeu policijskih
organa pojedinih drava. Pokrenuta je inicijativa za stvaranje jedne meunarodne policijske
organizacije iz koje e nastati Interpol, a 1914. g. odran je Prvi kongres kriminalistike
policije u kneevini Monako kojem je prisustvovalo 14 zemalja. Na drugom kongresu 1923.
g. u Beu predloeno je osnivanje meunarodnog sistema borbe protiv kriminaliteta (Johan
Schober) -C.I.P.C. Meunarodne komisije kriminalistike policije
Nakon zavretka II svjetskog rata obnovljena je tenja za organizovanom saradnjom
kriminalistikih policija a do 1955. g. oko 50 zemalja je postalo lanicom Interpola sa
sjeditem u Lyonu, a prema posljednjim podacima Interpol ima 176 lanica meu kojima je i
BiH.
Organizaciona struktura INTERPOL-a
Interpol ima ustaljenu strukturu, koja se sastoji od dva tijela koja donose odluke:
GENERALNA SKUPTINA
Vrhovna institucija organizacije, koja okuplja delegate zemalja lanica (1 zemlja-1 glas) i
sastaje se svake godine na redovnom zasjedanju. Ovlatenja Generalne skuptine su:
utvrivanje principa i donoenje opih strategijskih mjera
usvajanje izmjena u Statutu i donoenje odgovarajuih pravilnika
izbor organa,
utvrivanje finansijske politike,
prijem novih lanova
IZVRNI KOMITET
Drugi savjetodavni organ koji se sastoji od 13 lanova a ima funkciju preteno kontrolnog
karaktera.
SLUBE GENERALNOG SEKRETARIJATA
- Prva uprava sa nadlenou ope problematike
- Druga uprava policija, prikuplja, centralizira, analizira, verificira i proslijeuje policijske
informacije koje se tiu meunarodnih kriminalnih sluajeva, te se obrauju i objavljuju
potjernice i objave a ima etiri odjeljenja: za opi kriminalitet, privredno-financijski
kriminalitet i falsifikate i droge.
- Trea uprava za zakonske poslove i studije bavi se aktivnou nacionalnih policija
- etvrta uprava za tehniku podrku
Osnovni cilj i zadaci INTERPOL-a
Interpol ima cilj da osigurava i unapreuje najire uzajamno pomaganje svih organa
kriminalistike policije u granicama vaeih zakona u razliitim zemljama i u duhu Ope
deklaracije o pravima ovjeka, te da uspostavlja i razvija sve institucije koje mogu pridonositi
prevenciji i represiji zloina i KD iz opeg prava. Interpolu je strogo zabranjena bilo kakva
aktivnost u sluajevima koji imaju politiku, vojnu, vjersku ili rasnu pozadinu.
Interpol je pravno nezavisan tj. ne prima instrukcije od bilo koje vlade ili vlasti izvan
Organizacije. Meu osnovnim principima se podvlai potreba uzajamne pomoi zemalja
lanica. Rad Interpola karakterie univerzalnost a sve lanice imaju jednaka prava prema
svim dravama. Peti princip govori da Interpol nema ovlatenja da provodi operativne
policijske operacije na podruju kriminalistikog istraivanja i lienja slobode.
INTERPOL se prema Statutu angauje na suzbijanju KD-a:
a) protiv lica i vlasnitva
ubistva, uzimanje talaca, trgovina robljem, orujem i eksplozivima, otmice vazduhoplova,
terorizam.
b) privrednog i finansijskog kriminala
falsifikovanje dokumenata, prevare u finansijskom poslovanju, pranje novca, prevare u
investicijama i komercijali, kompjuterski kriminal.
19

c) droge
uzgoj, proizvodnja, transport, krijumarenje i prodaja svih vrsta droga.
d) kulturnog vlasnitva
krijumarenje umjetnina, krijumarenje divljih ivotinja, krae historijskog kulturnog blaga
Osnovni instrumenti meunarodne saradnje su meunarodne objave koje generalni
sekretarijat objavljuje na zahtjev Centralnog nacionalnog biroa.
Navedeni standardni dokumenti interpola tampaju se u pet boja:
-- Crvena odnosi se na lica koje vlasti odreene zemlje trae zahtijevajui da se uhapsi
radi ekstradicije
-- Zelena boja upozoravanje na osnovanu sumnju da su izvrioci KD
-- Plava boja trae se obavjetenja o licima, zahtijeva se provjera identiteta, itd.
-- Crna boja potrage za umrlom osobom kada se trai identitet o pronaenom leu
nepoznatog lica.

POGLAVLJE 3

TEORIJE ORGANIZACIJE
KLASINE ORGANIZACIONE TEORIJE
1. Teorija naune organizacije-TEJLOR
2. Birokratski model organizacije - WEBER
1. Teorija naune organizacije-TEJLOR
20

Razvoj naune organizacije u periodu industrijske revolucije nazivamo klasinom teorijom

organizacije (Classical Theory of Administration) ili teorija naunog upravljanja preduzeem
i vezano je za ime Frederika Tejlora (1856-1915) i koji je stavio fokus na problematiku
industrije u cjelini i postavio osnovni zadatak teorije organizacije: analiziranje
meudjelovanja (interakcije) izmeu ljudskih karakteristika i drutvenih i radnih zadataka i
sredine koja okruuje pojedinca. Kao osnovni princip istie se tehnoloki racionalizam te je
smatrao nunim izradu pravila za ostvarenje planskog poveanja uinka proizvodnje sa
posebnim akcentom na probleme radnika i utedi energija pa je zato na prvo mjesto stavio
organizaciju i sistem rada ija je osnovna vrednosna orjentacija i cilj stvaranje profita i
ima za cilj poveanje produktivnosti i plae radnika. Raslojavao je svaku operaciju na
elemente, mjerei individualni rad svakog pojedinca i pri tome koristei sva nauna
dostignua s ciljem poveanja produktivnosti.
Razvio je organizacionu emu o industrijskom upravljanju ponudivi novu organizaciju
rada sa visokom efikasnou i na principu racionalnosti a u procesu rada ustanovio je etiri
determinirajua principa:
Princip preciznog radnog cilja
Princip najbolje metode u ostvarenju planiranog cilja
Princip pripremljenosti alata, pribor za rad,
Pincip da se radnik striktno dri odreenog programa.
Takoe se zalagao za funkcionalnu organizacionu strukturu i tzv. funkcionalni sistem
rukovoenja na principima podjele i specijalizacije rada i koji je po njemu decentralizacija
rukovoenja. Zbog toga je postavio zahtjev da se odgovornost tano utvrdi kako bi se lake
moglo mjeriti stepen izvravanja zadataka a posebno slube u direkciji (administrativni
rukovodioci). Tejlorovi saradnici su proirili i usavrili njegov sistem primjenjujui za svaku
vrstu rada najbolji nain humanog karaktera.
Henri Ford je izradio novi sistem rukovoenja koji je dobio naziv fordizam a zasnivao se na
tenji rukovoenja sa maksimalnom uspjenou i minimalnim rukovodnim aparatom u cilju
ostvarenja max. efekata i najmanjim trokovima po jedinici proizvodnje.
Uporedo sa razvojem funkcionalne organizacijske strukture u SAD-u, u Evropi se javlja
teorija administrativne varijante preko organizacijske strukture i linijskog sistema
rukovoenja (Henry Fayol).
Fayol razmatra kvalitativni problem voenja u velikim organizacijama koristei se
deduktivnom metodom (od opeg ka pojedinanom) razvivi strategiju rukovoenja i
ukazujui na relevanciju upravljake djelatnosti u organizaciji a svoju teoriju upravnog
rukovoenja gradi na est osnovnih operacija:
tehnika funkcija (proizvodnja)
komercijalna funkcija (nabavka, prodaja, razmjena)
finansijska funkcija (optimalno koritenje kapitala),
raunovodstvena funkcija (evidencija trokova)
upravna funkcija (planiranje, organiziranje, nareivanje i kontrola),
bezbjednosna funkcija (zaitita imovine od kraa, poplava itd.)
Posebnu panju je posvetio administrativnoj funkciji koja treba da odgovori na sva pitanja i
kojom su utvreni principi administracije i predstavlja analizu linijskog rukovoenja, koje
se provodi na autokratski nain sa naglaenim naelima hijerarhije. Prema Fayolu nareivanje
predstavlja sastavni dio funkcije upravljanja organizacijom. Obje koncepcije Tejlorova
(fizioloka) i Fayolova (administrativna varijanta) uglavnom su se dopunjavale ali nemaju isti
predmet posmatranja niti iste postupke i jedino im je zajednika nauna metoda i kasnije su
otro kritikovane i utvreno je da predstavljaju dvije grane jedne nauke o organizacionoj
strukturi.
Birokratski model organizacije - WEBER
21

Osniva birokratsko monokratske organizacijske strukture je Maks Weber. Rije

birokratijau svom znaenju predstavlja oblik vladavine ljudi iz kancelarije, inovnika i
birokrata, a sastoji se od fr. rijei bureau(zelena oha na kancelarijskim stolovima ) i grke
rijei kratein (vladati putem sile) Takoe birokratija se moe definisati i kao drutveni sloj
profesionalnih upravljaa u dravnim organizacijama i koja se odrava putem sile, zatim kao
nain vrenja vlasti izdvajajui se iz drutva, itd.
U irem politolokom smislu birokratija obuhvata posebno politiko upravnu
profesionalnu grupu i sloj, koja nastaje i odrava se na osnovu vrenja izvrnih funkcija
u dravi, kao i u drugim uspostavljenim hijerarhijskim organizacionim strukturama.
Sa najvie sistematinosti i ambicija, fenomen teorije birokratske organizacije razradio je Max
Weber, otkrivi idealni tip birokratije i navodei svojstva koja smatra specifinim za
savremeni oblik birokratsko-monokratske organizacije:
Princip nadlenosti i odgovornosti pojedinih organa i pojedinaca
Princip hijerarhije poloaja i prelaznih institucija
Princip birokratsko-monokratskog voenja poslova i zadataka zasnovan na pravilu
Princip strunog kolovanja inovnika, visok stepen racionalnosti,
Princip pune odanosti funkciji
Princip ukljuenja kadrova u organizaciju.
Weber birokratski model vidi kao jednu vrstu drutvene organizacije, koncipirani idealni tip
organizacije baziran na strogoj disciplini, kontroli i poslunosti, a funkcionalizam i
racionalizam kljune su kategorije njegove teorije organizacije.
Upravo kada je popularnost Webera doivjela kulminaciju (1950), u SAD je dolo do niza
reakcija amerikih sociologa i psihologa, a posebno Roberta Mertona. On Weberovu osnovu
pomenutog modela organizacije dotadanjim metodama upravljanja (pravila, forme
postupanja, hijerarhija, monokratski karakter) smatra osnovnim slabostima tog sistema, a
svoj model zasniva na korekciji Weberovih stavova istiui da efikasnost i racionalnost imaju
svoje granice.
Merton od svih lanova trai max. lojalnost, portvovanost i osjeanje organizacije. Sva
kasnija istraivanja bila su usmjerena da, na temelju empirijskih rezultata ponaanja ljudi,
modeliraju datu organizacionu strukturu.
Robert Michels je rasklapajui mehanizam birokratske vlasti, doao na stanovite da je ona
inkonpatibilna s demokratskim vrijednostima.
Don Biner je birokratiju smjetao u okvir upravnih organizacija sa rukovodnom
egzikutivom i hijerarhijskim ustrojstvom. Osnovni problem u njegovom uenju je kako
uspostaviti odnose izmeu birokratskog modela organizacije i demokratije.
Bez obzira na sve manjkavosti klasina teorija organizacije nije uope izgubila na znaaju.
NEOKLASINA ORGANIZACIONA TEORIJA koju ine:
--Teorija meuljudskih odnosa
--Strukturalistika teorija
Teorija meuljudskih odnosa
Od 1920. g. poela su intenzivnija empirijska (iskustvena) istraivanja klasinih
organizacionih teorija a nakon II svj. rata javljaju se savremeni teorijski pristupi u izuavanju
i naputaju se klasine (Teylorovska, Fayolova) organizacione teorije ija je tenja bila
ostvarenje to veeg profita. Kritike su upuivane na organizacionu strukturu. Nasuprot
klasinoj teoriji predstavnici ovog pravca u sredite svog prouavanja stavljaju ovjeka
subjekta kao sastavnog dijela organizacije.
Glavni predstavnik je Elton Mejo (Elton Mayo) i drugi zagovornici a koristili su spoznaje
bihejvioristike nauke (o ponaanju) psihologije i sociologije, stavljajui u prvi plan
22

empirijsko istraivanje ljudskog faktora u funkcionisanju organizacije. Mejo je sa saradnicima

izveo studiju iji su rezultati pokazali da nivo proizvodnje ne zavisi samo od fiziolokih
uslova niti od radnikove fizike sposobnosti, ve i od njegovog znanja i psihosocijalnih
sposobnosti. Nivo dohotka nije osnovni motiv i cilj produktivnosti, nego naprotiv
neekonomski motivi kao to su pohvale, priznanja, nagrade, napredovanja i dr.
U ovom teorijskom naunom pravcu je 1) naglaena uloga ovjeka u organizaciji, 2) prisutna
potreba razvijanja komunikacije, 3) defisana kao jedna harmonina cjelina, 4) najbolja ona
organizacija kojoj su lanovi maximalno odani.
Strukturalistika teorija
Kao izraz kritike navedenih teorija organizacije moemo navesti i ovu teoriju. Kritiki stavovi
su se temeljili na podruju teorije meuljudskih odnosa, a u prvi plan stavlja formalnu
strukturu organizacije.
Njihov predmet interesiranja je struktura organizacije a prvenstveno konflikti koji se
ispoljavaju izmeu struktura, statusa grupe kao i hijerarhijski odnosi.
Formalna organizacija je ona u kojoj djeluju ljudi sa odreenim ciljevima i u okviru odreene
strukture i u kojoj se podstiu pravila ponaanja, informacije, struktura moi i autoritet.
Neformalne (socijalne) su one organizacije koje ne posjeduju formalnu strukturu niti strukturu
ciljeva pa ni odreena pravila koja treba potovati i ona obuhvaa sve one line odnose koji
nisu obuhvaeni formalnom organizacijom. Abraham Zaleznik je zastupao gledite da se u
opisivanju rjeenja koja se odnose na meuljudske odnose mora polaziti od razliitosti
jedinica analize a one zavise od naina odreivanja.
On smatra da se teorijske orjentacije mogu klasificirati u tri grupe:
1) Strukturalnu koju interesuju tri osnovna problema:
a) koji su to zahtjevi situacije
b) kako ovjek treba postupati da udovolji zahtjevima
c) koji je to put najefikasnijeg transmitovanja kroz kulturu.
2) Normativnu
3) Psihodinamiku
Nakon zavretka II svj. rata pojavljuju se druge metode u prouavanju politikih pojava i
organizacija. Radi se o komparativnoj (upravnoj) i pragmatskoj (prakseolokoj) metodi.
Komparativna metoda je postala jedna od postupaka u istraivanju problema rukovoenja u
preduzeima gdje su nuena rjeenja kako da se otklone propusti i slabosti klasinih
rukovoenja.
Pragmatska metoda pristupa utvrivanju adekvatnosti i neadekvatnosti klasinih naela
rukovoenja, smatrajui da je rukovoenje organizaciona vjetina koju moe stei svako
ukoliko prihvati i realne praktine probleme koji su prisutni.
Participativno rukovoenje implicira ulogu radnika u upravljanju preduzeem, koje je strogo
kontrolisano. Moe se konstatovati da je neoklasina teorija ipak doprinijela humanizaciji
rada i osloboenju radnika.

TEORIJE ORGANIZACIJE U SAVREMENIM USLOVIMA 232

Razvoj drutva u cjelini omoguio je da se organizaciona teorija i nauka o upravljanju vie
osamostaljuje, kako u odnosu na politiku tako i na ekonomsku nauku gdje su se i formirale.
Vie se organizacija ne posmatra kao ekonomski tehniki sistem niti jednostavni socijalni
sistem ve se nastoji razviti jedan pristup u posmatranju organizacije kao socio-tehnikog
sistema. Kibernetika kao oblast savremene nauke i Norbert Viner sa djelom Kibernetika ili
informacije i veze o ivim biima i maini, smatra se osnovom kibernetske teorije, a
23

primjena je naroito prisutna u ekonomiji, psihologiji, lingvistici i u naukama o organizaciji i

upravljanju. Prema tome kibernetika predstavlja cjelokupno podruje regulisanja i teoriju
informacije kod maina ili ivih bia. Socijalnopolitika dimenzija kibernetike ima ulogu da
na osnovu saznanja i metoda doprinese prevazilaenju prisutnih problema u ostvarenju
konkretnih ciljeva organizacije. Specifinost kibernetike se ogleda u njenom odnosu prema
upravljanju sloenim dinamikim sistemima i ukazuje na sukob meu elementima sistema.
Teorija sistema
Ova teorija prouava, objanjava na cjelovit nain odreene sisteme, polazei od toga, koje su
injenice najbitnije za njihovu egzistenciju, kao i injenice koje su relevantne za njihov odnos
sa drugim sistemima te injenice od vitalnog znaaja za njihovu korelaciju. Svaku
organizaciju kao cjelovit i otvoren sistem sainjavaju:
Bioloki (psihofiziki, psihosocioloki) podsistem,
tehniko-tehnoloki podsistem (sredstva, proces)
upravljaki i rukovodstveni sistem,
informacijski podsistem
Karakteristike organizacije kao sistema su:
dinaminost, sistem ciljeva, odravanje unutranje ravnotee, hijerarhijska struktura
upravljanja i rukovoenja, izgradnja efikasnog sistema informacija i komunikacija,
interdisciplinarni pristup rjeavanja problema
U realizaciji projekata treba koristiti sposobnost vlastitih kadrova koji posjeduju visok stepen
komunikacije i primjenjuju uspjene metode meusobnog djelovanja i koji su sebi postavili
cilj da samo timskim radom i uvaavanjem interdiscipliniranog rada uspjeno odgovore svim
zahtjevima.
PREGLED OSNOVNIH ORGANIZACIJSKIH POJMOVA
Pojam i znaenja samog termina organizacije su povezani sa historijskim razvojem drutva i
njegovom djelatnou. Ona kao drutvena pojava nastaje sa prvom podjelom rada i njenom
pojavom znailo je i aktivnost ovjeka prema svojoj prirodnoj i drutvenoj sredini a time su
organizacije postale jedna od najznaajnijih ljudskih izuma u kojima ovjek ivi i djeluje.
Sami pojam je veoma sloen tako da se u strunoj literaturi susreemo sa na pr. organizacija
rada, organiziranost, organizaciona struktura i organiziranje.
U etimolokom smislu pojam i izraz organizacija je stranog porijekla koja se upotrebljava u
skoro svim jezicima a korijen potie iz starogrke rijei ergon, kasnije organon, to je
znailo orue, pomagalo. U novolatinskom organisatio znailo djelatnost radi izgradnje
odreenog organizma. Pored toga taj glagol podrazumijeva i unutranje ustrojstvo, odnose i
unutranje veze u okviru cjeline.
Taj izraz je postao zajedniki pojam za ostvarivanje i postizanje ciljeva pojedinaca, grupe i
drutvene organizacije. Jedan od prvih koji je posmatrao organizaciju sa sociolokog
stanovita je Sen Simon smatrajui je liberalizirajuom snagom koja oslobaa ovjeka od svih
mogunosti tradicionalnih stega.
A. Kont posmatra organizaciju na globalnom planu kao ope drutveni sporazum.
H. Spenser definie organizaciju kao meuodnos politike, privredne i drugih podjela
drutva.
E. Dikhem organizaciju poistovjeuje sa drutvenom interakcijom i individualnom
regulacijom kroz saglasnost o moralu i vrijednostima.
Organizacija je svjesno udruivanje ljudi kojima je cilj da odgovarajuim sredstvima izvre
odreene zadatke, s najmanjim moguim naporom.
VRSTE ORGANIZACIJA
Prema djelatnosti, funkcijama i ostvarenju ciljeva dijele se na:
24

ekonomske organizacije (proizvodne)

uslune organizacije (transportne, komunalne itd.)
politike organizacije (dravni upravni organi, pravosudni, policija i dr.)
kulturno obrazovne organizacije (nauno prosvjetne)
vjerske
vojne
humanitarne

Prema kompletnosti obavljanja poslova dijele se na: parcijalne i homogene

Prema vrsti unutranjeg ustrojstva mogu biti: formalne, poluformalne i neformalne
Prema broju funkcija: proste i sloene
Prema karakteru odnosa: demokratske i autoritarne
Sa stanovita strukture vlasti postoji pet tipova organizacije:
1. autokratski tip
2. utoritativni ili oligarhijski
3. demokratski
4. poliarhijski
5. anarhini tip organizacije.
6.
Sa historijskog gledita:
1. Klasina
2. Neklasina
3. Savremena
4. Samoupravna
5. Upravna
ORGANIZACIONA STRUKTURA predstavlja ui pojam od organizacije i plan rasporeda
poslova u okviru organizacije i identian faktor kod svih organizacija .
Osnovni elementi organizacione strukture su:
organizacijske jedinice (sektor, odjel)
komunikacijski putevi
ciljevi
zadaci organizacije
kadrovska struktura
program i planovi
sredstva za obavljanje aktivnosti.
Faktori organizacijske strukture:
--Vanjski (osnovne drutvene vrijednosti, razvoj nauke, tehnike, opa politika, drutveni
ciljevi)
--Unutranji (lokacija, politika, strategija i ciljevi, veliina organizacije, kadrovi, sredstva
itd.)
Organizacijska struktura predstavlja jedan realni jedinstveni dinamiki element kojeg treba
prilagoavati u cilju ostvarivanja odgovarajuih rezultata.
ORGANIZIRANOST znai stepen povezanosti organizacionih jedinica unutar oblikovane
organizacije i samo visok nivo usklaenosti u djelovanju organizacijskih jedinica i
eliminisanju konfliktnih situacija su garancije za poslovni uspjeh organizacije.
ORGANIZIRANJE RADA ovaj pojam je bio vezan za organizirane pojedince i grupa koji
svojim organiziranim pripremama, izvoenjem odreenih drutveno-privrednih aktivnosti
omoguavaju postizanje unaprijed postavljenih ciljeva i odnosi se prije svega na odnos prema
25

ljudima koji trebaju biti na takvoj razini koji e obezbjediti radni, tehnoloki i proizvodni
proces i za koji najveu odgovornost snose rukovodni radnici.
ORGANIZACIJSKI CILJEVI organizaciju moemo posmatrati kao sistem sa planiranim
aktivnostima i kao sistem koji sebi postavlja eljene ciljeve sa tenjom njegovog ostvarenja i
sistemski karakter je najbitnije obiljeje jedne organizacije koja postavlja sebi sistem ciljeva i
prioriteta.
DEZORGANIZACIJA (entropija) - do pojave dezorganizacije dolazi kada na podsisteme
organizacije i organizacione strukture, u organizacionom procesu, djeluju vanjske tendencije
politikog, ekonomskog, bezbjednosnog karaktera. Dezorganizaciju moemo selektirati
prema vie kriterija: vanjske i unutranje uticaje koji dezorganizirano djeluju, prema
oblastima u kojima se javljaju, posljedicama, uzrocima, trajanju.
Vanjski faktori koji imaju negativan uticaj na razvoj i djelovanje organizacije:
- naglaena institucionalizacija; -problematika iniciranja promjena; -razlike i specifinosti u
razvoju; -sporo reagovanje na oblike neizvravanja zakonitosti; -neutvrivanje prioriteta;
-nedovoljna aktivnost formulacije prisutnih problema.
ORGANIZACIJSKI NAPOR - aktivnost rukovodnog kadra kao cjeline bez kojeg nema ni
organizacije, treba da svojim operativnim mjerama i kvalitetnim planiranjem, usmjeravanjem
i usklaivanjem svih podsistema doprinese prevazilaenju vitalnih problema. Napor koji se
ini u tom pravcu u teoriji organizacije se naziva organizacijskim naporom. On predstavlja
sposobnost rukovodnog kadra da blagovremeno uoi probleme, naroito u organizovanju rada
u proizvodnom i poslovnom procesu i problemi se ne mogu prevazii bez kvalitetnog
rukovoenja.
REORGANIZIRANJE I ORGANIZACIJSKI RAZVOJ
Dinamine promjene odvijaju se naglaenim tempom i utiu na strukturne promjene.
Mijenjanje formalne organizacione strukture predstavlja jedan od naina prilagoavanja
organizacije promjenama, a motivi reorganizacije mogu biti razliiti a moemo je razlikovati
po obimu, po nainu pristupa i po sadraju.
Osnovni razlozi za reorganizaciju mogu biti poveanje obima djelatnosti, uvoenje novih
radnih mjesta, pojava dezintegracionih problema, uvoenje nove tehnologije i tehnolokih
procesa, postojea organizacija ne odgovara drutvenim promjenama.
Na osnovu prikupljenih injenica relevantnih za faze reorganizacije slijedi analiza i
prouavanje organizacijskog stanja sa konceptualizacijom varijantnog prijedloga
reorganizacije, a o promjenama treba blagovremeno obavijestiti njene lanove. Najbitnije je
da reorganizacija u vremenskom pogledu bude to kraa, poto svaka njena promjena unosi
odreenu dozu nesigurnosti, to se moe odraziti i na pozitivan tok razvoja.

POGLAVLJE 4
UPRAVLJANJE I RUKOVOENJE
RAZGRANIENJE UPRAVLJANJA I RUKOVOENJA
26

UPRAVLJANJE
Pojavom moderne uprave potaklo je mnoge autore da pokuaju dati opeprihvatljivu
definiciju upravljanja i rukovoenja. Sami izraz upravljanje ima isto porijeklo kao i termin
uprava i oznaava uopeno odreivanje i davanje pravaca.
A. Lerner misli da je upravljanje djejstvo na objekat koji poboljava funkcionisanje ili razvoj
datog objekta, a koje je izabrano iz mnotva moguih djejstava, na osnovu raspoloivih
informacija.
Upravljanje se moe definisati i kao regulisanje objekta upravljanja, odnosno kao proces koji
omoguuje da se takav objekt (sistem) odri u svom okruenju i pored stalnih izmjena uslova,
spoljnih uticaja i sl.
Pod upravljanjem se podrazumijevaju sve one aktivnosti koje se neophodno moraju
poduzimati radi ostvarivanja odgovarajuih ciljeva organizacije.
Upravljanje je koordiniranje i usmjeravanje svih djelatnosti lanova organizacije u
zajednikom radu u svrhu postizanja zajednikih ciljeva.
RUKOVOENJE
Svaka organizacija, bez obzira na prirodu svoje djelatnosti, uspjeno funkcioniranje
obezbjeuje izvravanjem njenih fundamentalnih funkcija. U tom kontekstu i rukovoenje,
kao jedna od izvrnih funkcija upravljanja, obezbjeuje funkcionisanje organizacije,
odnosno jedinstvo planiranih aktivnosti u ostvarivanju ciljeva organizacije.
Fayol smatra da pojam rukovoenja ine sljedee funkcije: planiranje, komandovanje,
koordinacija i kontrola.
Galiku se proces rukovoenja sastoji od planiranja, organizovanja obezbjeenja osoblja,
postavljanja direktiva, koordiniranja, davanja izvjetaja i budetiranja.
S. Hatson pod rukovoenjem sloenijih organizacija podrazumijeva prvenstveno motivaciono
uticanje na lanove u cilju zajednikog napora radi ostvarenja planiranih zadataka, a funkcija
rukovodioca se odnosi na utvrivanje i upravljanje poslovima u organizaciji, s tim, da svaki
saradnik u njegovom timu moe uestvovati u organizaciji i donoenju relevantnih odluka.
Veina autora pod rukovoenjem podrazumijeva pet funkcija i to: PLANIRANJE,
ORGANIZIRANJE, KOORDINACIJU, USMJERAVANJE, KONTROLA.
Razlike upravljanja i rukovoenja:
Upravljanje ima vie pravnopolitiku relevanciju, dok se za rukovoenje kae da
preovlauje organizacijski i sociopsiholoki znaaj.
Upravljanje se temelji na irokoj pravnoj regulativi, a rukovoenje kao funkcija primjene
teorije u praksi oslanjajui se na organizacijska pravila, psihosocioloke, psihodinamike
i profesionalne sposobnosti rukovodnih radnika.
Rukovoenje je nuno povezano sa autoritetom pojedinca, stilom, metodama,
inovacijama, odgovornou saglasno hijerarhijskim odnosima u organizaciji.
Rukovoenje ima prevashodan zadatak da u procesu odravanja kontinuiteta funkcionisanja
organizacije, obezbjedi najoptimalnije i najkvalitetnije odvijanje radnih procesa koji e
dovesti do ostvarenja postavljenih ciljeva.

POVEZANOST RUKOVOENJA I UPRAVLJANJA

1. zasnovani su na istoj filozofiji, politici, cilju, strategiji i planovima;
2. konkretizaciju dobijaju u izvrenju kojim se obezbjeuje povratna veza;
3. odnose se na iste subjekte i na resurse organizacije;
4. sloenost, organiziranje, interakcija sa okruenjem;
27

5. odluke koje se donose zasnivaju se prethodnim usaglaavanjem izmeu organa

upravljanja i rukovoenja.

SISTEMI RUKOVOENJA
Svaki sistem rukovoenja zavisi prvenstveno od organizacione strukture, od njene
kompleksnosti, teritorijalne rasprostranjenosti, veliine, ovlatenja i odgovornosti.
Zavisno od oblikovanog i uspostavljenog koncepta organizacione strukture (linijski,
funkcionalni, linijsko-tabni) egzistiraju i sistemi rukovoenja a veina autora sistem
rukovoenja dijeli na:
KLASINI SISTEM RUKOVOENJA:
linijski (Fayol), funkcionalni (F.W.Taylor), linijsko-tabni (H.Emerson), birokratski
(M.Weber)
NEOKLASINI SISTEM RUKOVOENJA - participativno-kooperativni
SAVREMENI MODERNI projektni, matrino projektni, matrino timski
MJEOVITI SISTEM

KLASINI SISTEM RUKOVOENJA

Linijski sistem rukovoenja
Ovaj sistem rukovoenja je najstariji sistem a ideja se vee za Fayola a karakterie ga
vertikalni sistem potrebnih korelacija izmeu organizacionih jedinica i radnih mjesta i koji se
pojavljuje u dva oblika: personalno-patrijarhalni sistem (mala preduzea, karakterie ga
jednostavnost i autoritet rukovodioca) i piramidalni sistem rukovoenja (karakteriu ga
stepenice u hijerarhiji odluivanja).
Dobre strane linijskog sistema su mogunost lakoe poslovanja, oblici odgovornosti lako se
utvruju, odluke se jednostavno sprovode i primjenjuju se u organizacijama sa strogo
centraliziranim organizacionim principima.
Nedostaci su kruta forma, univerzalnost, gubitak vremena i sve se manje koristi poto su
njegove slabosti znatnije naglaene u odnosu na pozitivne elemente.
Funkcionalni sistem rukovoenja
Ovaj sistem rukovoenja se ostvaruje u onim organizacijama u kojima je organizaciona
struktura institucionalno formirana u skladu sa funkcionalnim principima. Svaka
organizaciona jedinica ima svoju posebnu hijerarhiju, tako da primaju direktive
multifunkcionalnog karaktera. Zasniva se na primanju nareenja direktive s vie
hijerarhijskih nivoa, to predstavlja osnovni problem ovog oblika rukovoenja.
Prednosti: mogunost usavravanja i koritenja iskustvenih saznanja obezbjeujui
funkcionalnost, efikasnost svakog lana organizacije.
Nedostaci se odnose na tekoe koordinacije rada pojednih rukovodilaca, nadlenosti i
kompetencije dijelova organizacione strukture i danas je ovaj sistem zapostavljen zbog
komplikovanog pragmatskog ostvarenja.
Linijsko tabni sistem rukovoenja
Ovaj sistem predstavlja kombinaciju linijskog i funkcionalnog sistema rukovoenja ime se
nastoje otkloniti slabosti i jednog i drugog sistema i u prvi plan staviti njihove prednosti. Kao
osnov uzet je linijski sistem a specijalizacija je preuzeta od funkcionalnog sistema, a tabni
timovi imaju savjetodavnu i konsultativnu ulogu tj. bez nareivanja. Ukljuivanjem
specijalista, strunjaka, linijski rukovodioci ne isputaju ovlatenja nareivanja, ve samo
trae savjete radi prevazilaenja problema.
Prednosti: elastinost sistema (zbog ugraenosti grupe strunjaka), efikasno rukovoenje,
razvijanje i iskoriavanje specijalizacije.
28

Nedostaci: poprima se naredbodavna karakteristika pa u tim situacijama i neposredni

izvrioci ispoljavaju sklonost savjetima, preporukama.

NEOKLASINI SISTEM RUKOVOENJA

Participativno-kooperativni sistem
U prvi plan ovog sistema stavljaju se neposredni izvrioci kao kljuni elementi organizacije
sa isticanjem participacije saradnika u donoenju odluka, obezbjeujui potpunu
identifikaciju saradnika sa svojim zadacima. Osnovna karakteristika ovog sistema je da
stvara komunikacijske mree izmeu dijelova organizacije u pravcu osavremenjavanja i
podizanja kvaliteta i efikasnosti planiranja zadataka.

MODERNI SISTEM RUKOVOENJA

Projektni sistem rukovoenja
Osnovne znaajke projektnog sistema se ogledaju u injenici da se on moe samo razvijati i
egzistirati u projektnoj organizacionoj strukturi. Realizaciju projekta vodi rukovodilac koji se
brine i u cjelosti preduzima sve aktivnosti u pravcu prilagoavanja projekta ciljevima
organizacije i najodgovorniji je za realizaciju a poto njega karakteriu iroka ovlatenja
(nareenja, praenje, analize), esto u praksi dolazi do neeljenih situacija izmeu projektnog
i glavnog rukovodioca, a u ozbiljnijim sluajevima moe rezultirati zahtjevom za formiranje
nove organizacije.
Matrini sistem rukovoenja
Matrini sistem moe se razvijati samo u organizaciji koja ima matrinu projektnu strukturu.
Organizacijska efikasnost zasniva se na povezanosti izmeu dijelova organizacije. Ovdje se
radi o dvolinijskom rukovoenju i komandovanju a iz meuzavisnosti dijelova i timskog rada
proizilazi i poloaj autoriteta i odgovornosti. Punu odgovornost ima linijski rukovodilaci
postoji dvojna odgovornost (neposredni izvrioci odgovorni rukovodiocima funkcionalnih
jedinica).

MJEOVITI SISTEM RUKOVOENJA

Uspostavljaju se u velikim organizacijama, upravnim organizacijama a osobito MUP-a.

OPE METODE RUKOVOENJA

Etimoloka rije metoda, potie od grke rijei methodos i znai, put, nain i postupak koji
se koristi radi postizanja odreenog cilja. U tom smislu, pod opom metodom rukovoenja
podrazumijevamo put, nain i postupak kojima rukovodni radnici na razliitim
hijerarhijskim nivoima na osnovu ovlatenja planiraju, usmjeravaju, koordiniraju i
kontroliraju rad svojih saradnika. Optimalni metod rukovoenja je nain na koji rukovodilac
operacionalizira postavljene zadatke ali u granicama pravila organizacione strukture.
AUTOKRATSKA METODA RUKOVOENJA
LIBERALNA METODA RUKOVOENJA
PATERNALISTIKA METODA RUKOVOENJA
DEMOKRATSKA METODA RUKOVOENJA
AUTORITATIVNO DEMOKRATSKA METODA RUKOVOENJA
AUTOKRATSKA METODA RUKOVOENJA
29

Iz samog naziva moemo zakljuiti da se ona zasniva na razliitim prinudnim mjerama i

sredstvima kako bi bilo efikasno izvravanje zadataka u okviru funkcionalne grupe ili
organizacije kojom rukovodi. Za nju postoji jo izraza: metoda prinude, diktatorska metoda,
metoda vrste ruke, despotska metoda, metoda surovog ponaanja itd. Radi se o djelovanju
u cilju nametanja podreenim odreenog ponaanja i besprijekornog uvaavanja pravila u
skladu sa uspostavljenom hijerarhijom. Oblici prinude mogu biti razliiti, od fizike sile do
rafiniranih i indirektnih oblika prinuivanja: krivine, prekrajne, disciplinske, kao i
prigovori i opomene.
Osnovna karakteristika ove metode je iskoritavanje ovlatenja jednog pojedinca u
organizaciji, koji na osnovu poloajne moi i regulativnih pravila izdaje nareenja drugima,
kontrolira njihov rad, mijenja odluke i sl.
LIBERALNA METODA RUKOVOENJA
Liberalna metoda rukovoenja predstavlja suprotnost u odnosu na autokratsku metodu.
Osnovna polazita ove metode se temelje na stvaranju ambijenta za inicijativu podreenih i
ostalih lanova organizacije. Ona obezbjeuje fleksibilne okvire rukovoenja,
prilagoavajui je optimalno organiziranju, planiranju, usmjeravanju nadzoru sa naglaenom
autonomnosti i inicijativnosti. Liberalna metoda rukovoenja moe se razvijati samo u
organizacijama u kojima vlada visoka koherentnost rukovodnih radnika i neposrednih
izvrilaca (interakcijski odnos).
PATERNALISTIKA METODA RUKOVOENJA
Rije paternalizam, paternalistiki, dolazi od latinske rijei pater-otac i novolatinske rijei
paternitasoinstvo, a u irem smislu znai pokroviteljstvo oinsku vlast jedne grupe nad
drugom, odnosno rukovodioca nad podreenim lanovima. Ova metoda je karakteristina po
tome to rukovodioci izraavaju svoju interakciju sa lanovima organizacije ustupcima i
stvaranjem atmosfere dobrih odnosa, a zauzvrat trai i oekuje poslunost i odanost.
Pozitivna strana metode je u naglaenom interesu za radnika, posebno iz oblasti socijalne
sigurnosti, uslovi rada, motivacija, stimulacija i moe se primjeniti samo u malim
organizacijama sa homogenom strukturom.
DEMOKRATSKA METODA RUKOVOENJA
Etimoloki, rije demokratija, potie od rijei demos-narod i krateinvladati. U nastajanju
neoklasinih osnova organizacije i njeni lanovi su teili za kontinuiranim
samopotvrivanjem, solidarnou, ostvarivanjem slobode, pravednosti, zakonitosti, a
posebno humaniziranju meuljudskih odnosa emu je u znatnoj mjeri doprinio razvoj
organizacijske nauke koja se obogaivala demokratskom metodom rukovoenja. Sve se vie
osjeala potreba za veim ueem interesa radnika u procesu odluivanja i oblikovanja
meuljudskih odnosa na novim postulatima.
Ova metoda treba preferirati autoritet znanja i organizacijskih sposobnosti, moralnost,
stvaranje pretpostavki za uee radnika u donoenju odluka, sadrajno i blagovremeno
informisanje radnika o svim pitanjima, timsko rukovoenje.
AUTORITATIVNO DEMOKRATSKA METODA RUKOVOENJA
U organizacionoj teoriji i praksi ova metoda predstavlja alternativu demokratskoj metodi
rukovoenja zbog uvjerenja mnogih autora da demokratska metoda nije ispunila oekivanja
odnosno nema mogunost operacionalizacije svojih naela dovodei do promjena klime meu
lanovima ugroavajui socijalnu sigurnost. Izlaz iz toga stanja se naao u oblikovanju nove
metode rukovoenja, koja implicira autoritativne elemente rukovoenja i skladnost
ostvarivanja utvrenih ciljeva organizacije i funkcioniranje dijelova sa naglaenim interesom
za sve oblike inovacija u organizaciji.

STILOVI RUKOVOENJA
30

Razvojem organizacija i podsistema nastoji se obezbjediti njihovo adekvatno funkcionisanje

radi ostvarenja postavljenih ciljeva, kao organizma koji namee da se ciljevi pretvore u
operativne zadatke koji se postavljaju pred organizaciju kao cjelinu. itav proces treba da je
praen funkcionalno odgovarajuim ponaanjem i rukovoenjem rukovodnih struktura sa
zadatkom da omoguuje operacionalizaciju zadataka. U tom smislu je pitanje rukovoenja
odavno u fokusu teorije i prakse. Pod stilom rukovodnog ponaanja podrazumijevamo
optimalnu, specifinu, dinaminu, stabilnu i fleksibilnu sintezu metoda, taktika i tehnika
rukovoenja odluujuih za inventivno i stvaralako izvravanje zadataka.
Postoje:

--AUTOKRATSKI STIL RUKOVOENJA

--DEMOKRATSKI STIL RUKOVOENJA
--STIL INDIVIDUALNIH SLOBODA - LAISSER FAIRE
--AUTOKRATSKI

STIL RUKOVOENJA

Kada kaemo autokratski stil rukovoenja, onda prvenstveno mislimo na rukovoenje gdje je
sva vlast koncentrirana kod rukovodioca koji samostalno oblikuje, definie, analizira i nudi
alternativna rjeenja, sam donosi odluke i odreuje nain i sredstva ostvarenja ciljeva. lanovi
apsolutno ne uestvuju, niti mogu dati savjet ili inovativne prijedloge. Radi se o stilu
apsolutnog neprikosnovenog naredbodavca kome se svi ostali lanovi moraju pokoravati.
Zasniva se na metodama prisile, zastraivanja i paternalizma te ovakav stil dovodi do
naruavanja odnosa unutar organizacione strukture a moe se primjeniti samo u sluajevima
komandovanja.
DEMOKRATSKI STIL RUKOVOENJA

Za razliku od autokratskog, demokratski stil rukovoenja se zasniva na saradnji,

konsultacijama, prijedlozima sa lanovima organizacije gdje rukovodilac
predlae inicijativne prijedloge i ostavlja mogunost potinjenim da se
maksimalno ukljue u analizu problema. Sutina ovog stila rukovoenja, kao
to vidimo, sastoji se u ispoljavanju inventivnosti, davanju prijedloga,
sugestija, odnosno davanju uea podreenih obezbjeujui ambijent u kojem
svaki lan smatra sebe dijelom strukture identifikujui se sa njom.
Rukovodilac se pri ovakvom stilu rukovoenja, uglavnom slui metodom
ubjeivanja, a u specifinim prilikama i metodom paternalizma i prinude.
STIL INDIVIDUALNIH SLOBODA -

LAISSER FAIRE

Ovaj stil rukovoenja predstavlja sutu suprotnost autokratskom i vrlo rijetko se koristi i to u
znanstvenoistraivakim ustanovama i drugim razvijenim organizacijama a zbog
podrazumijevanja visoke strunosti, kreativnosti, odgovornosti, naglaene samostalnosti.
Osnovna karakteristika je velika samostalnost i autonomnost a odgovornost lei na
pripadnicima organizacije, a ne na rukovodiocu.
U praksi se rijetko sreu isti oblici a ima raznih varijanti stilova. Metodom upitnika i
posmatranja utvruje se koji se stil najvie primjenjuje tako da se metode rukovoenja
poklapaju sa sljedeim stilovima: autokratska metoda autokratski stil, demokratska metoda
demokratski stil, paternalistika metoda autokratski stil, liberalna metoda stil individualnih
osoba, autoritativno-demokratska metoda mjeavina stilova rukovoenja
Svaki rukovodilac treba da izgrauje sopstveni stil rukovoenja, lien subjektivizma i
zasnovan na organizaciono znanstvenom prilazu.

31

AUTORITET
Izraz autoritet je latinskog porijekla: auctoritassavjest, preporuka, nagovaranje, potvrda,
dostojanstvo, ugled i uzor, a izjednaava se sa vlau: volja, odluka, nalog, vlast, zapovijest.
Kategorija autoriteta izraava i pretpostavlja drutveni odnos, i posmatra se samo u
organiziranom drutvu gdje predstavlja centralnu kategoriju svakog politikog i pravnog
sistema.
- Bertran de unavel: Autoritetom naziva sposobnost da se izazove saglasnost drugoga.
U politikoj Enciklopediji autoritet je vlast zasnovana na dobrovoljnom pristanku, vezanom
za odreene kvalitete nosioca, uticaj, presti jedne linosti na osnovu drutvenih funkcija koje
joj se povjeravaju.
- E.From smatra da autoritet upuuje na meusobni odnos u kome jedna osoba smatra drugu
za nadmonu (superiornost-inferiornost). Bez autoriteta ne bi bilo mogue zamisliti uspjeno
rukovoenje bilo kojom organizacijom (politikom, dravnom, uslunom, proizvodnom).

ORGANIZACIJSKI

AUTORITET

Na osnovu razliitosti u nastanku i ispoljavanju oblikovali su se i tipovi autoriteta, koji u

sistemu rukovoenja ljudima u organiziranom drutvu ima izmeu ostalog
politike, sociopsihologijske organizacijske, moralnoetnike i druge
odrednice. Odluke koje je donio pojedinac ili institucije koje nemaju
legitimaciju autoriteta, nee biti prihvaene od strane podreenih. Prema tome
autoritet predstavlja osnovnu kategoriju pomou koje se uspostavlja svaki
sistem rukovoenja a pomou njega rukovodioci utiu na svoje lanove da
dobrovoljno prihvataju one odluke koje predstavljaju opi interes. Autoritet
nije sam sebi svrha, nego ga rukovodilac dobija postavljanjem na odreeni
rukovodni ili vodei poloaj.
Autoritet je legitimna mo koja proizilazi iz poloajnog statusa rukovodioca, kojom stie
pravo i mogunost imperativnog planiranja, odluivanja i postupanja.

KLASIFIKACIJA

AUTORITETA

U organizacijskoj i sociopsiholokoj teoriji i praksi susreemo se sa vie tipova autoriteta. Oni

su prvenstveno odraz razliitih osobina lica koja se nalaze na rukovodnim mjestima a postoje:
o Izvorni autoritet (prirodni - zasniva se na sposobnosti, znanju, vjetini, moralu ..)
o Izvedeni autoritet (autoritet funkcije - hijerarhija)
o Statusni autoritet (zauzimanjem rukovodnih mjesta)
o Politiki autoritet (podrkom politikih struktura)
o Lini autoritet (karizmatski - osobine linosti)
o Struni autoritet (autoritet znanja)
Samo se kombiniranjem vie tipova autoriteta u praksi moe obezbjediti uspjena realizacija
konkretnih zadataka a sami pojedinano nisu dovoljni.
Postoji tri tipa autoriteta:
Linijski autoritet
Uzima se kao osnov u svakom sistemu rukovoenja i karakteristian je po vertikalnom
sistemu veza izmeu nadreenih i podreenih i primjeren je onim organizacijama gdje se
zahtijeva komandovanje (policija i vojska). Nedostaci: rukovodioci trae univerzalnost, zbog
sloenosti nije mogue uskladiti sve postavljane zahtjeve.
tabni (stoerni )
Ovaj oblik autoriteta predstavlja kombinaciju linijskog sa tabnim autoritetom, ime se
otklanjaju evidentne slabosti linijskog autoriteta predstavljajui tabni autoritet kao grupe
strunjaka, specijalista koji svojom kreativnou, sposobnou daju optimalne prijedloge u
prevazilaenju prisutnih problema. Koristi se dosta dugo u istoriji (DingisKan, Napoleon,
A. Makedonski i drugi).
Funkcionalni autoritet
32

Sutina ovog autoriteta je da nosilac opeg linijskog autoriteta u organizaciji ima legitimnu
mogunost da prenese na nie rukovodioce pojedine zadatke to poveava autonomnost
hijerarhijskih nivoa i pojaava potrebu za integracijom i uspjenim sistemom komunikacije
na svim razinama (delegirani dio autoriteta) i podrazumijeva najveu mo na niim nivoima.
Nedostaci: uspjeni rukovodni radnici tee da neformalnim putem preuzmu ulogu linijskog
autoriteta dovodei do sukoba na razini rukovoenja.

HIJERARHIJA
Od poetka oblikovanja ljudskog drutva, ljudi nastoje da steena iskustva u praksi iskoriste
za kreiranje buduih interesa, za poboljanje svoje djelatnosti. Razvoj organizacija kao oblika
strukturiranja dovodi do diferencijacije pozicije horizontalna i vertikalna a ti procesi imaju
postupni kontinuirani karakter. To dovodi do diobe rada, dijeljenja do tada jedinstvenog
radnog zadatka na dijelove koji po pravilu obavljaju razliiti akteri. Tu dolazi do drutvene
pojave koju su pripadajue organizacije osjeale a to je pojava sile i vlasti. vrsto
povezivanje pojma hijerarhije sa pojmom vlasti je dovelo do jednostavnih gledita (vlast u
drutvu je institucionalizirana mo ili sposobnost da se efikasno provode svoja volja i protiv
otpora drugih) i nas svaka vlast pomalo asocira na represiju prije nego na toleranciju.
Hijerarhija starogrka rije i oznaavala je starjeinstvo, poredak po rangu, klasifikacija.
U klasinoj organizacijskoj teoriji i praksi hijerarhija rukovoenja znai sistem odnosa
izmeu nadreenih i podreenih i zasniva se prvenstveno na autokratskoj metodi
rukovoenja.
U pravnom smislu znai pravno sankcionisanu ovlast jednog pojedinca u upravnoj
organizaciji da izdaje nareenja drugom, da kontrolira njegov rad i da mijenja njegove
odluke.
U politikoj Enciklopediji hijerarhija je ukupnost poloaja u jednoj organizaciji rasporeenih
vertikalno po naelu podreenih niih viima. Subordinacija ili podreenost (subordinarestaviti pod poredak) znai potinjenost, zavisnost, poslunost, dunost povinjavanja
nadreenima. Funkcionalni podsistemi na niim razinama polaze iskljuivo sa vrha piramide.
Odnosi izmeu niih i viih hijerarhijskih razina su tako ustanovljeni da neminovno dovodi
do odreenog stepena subordinacije.
Uspjenost funkcioniranja sistema rukovoenja, a time i hijerarhijskih odnosa, zasniva se na
nekoliko postulata:
na autoritetu znanja, strunosti, kreativnosti a ne iskljuivo na poloajnom autoritetu
na naglaenoj odgovornosti u odnosu na nie razine
fleksibilnosti hijerarhijske ljestvice
potivanju nadreenosti na svim nivoima sistema rukovoenja
tenji jednakopravnosti svih organizacijskih dijelova

ODGOVORNOST
Politiki, pojam odgovornosti znai: postojanje ili stanje podnoenja rauna za odreeni akt
ili ponaanje; predmet prema kome, ili za koji je neko odgovoran odnosno obavezan da
podnosi raun; sposobnost vrenja obaveza, odgovarajuih poslova i funkcija bez
hijerarhijske kontrole; sposobnost razlikovanja pravilnog od nepravilnog i podnoenje
posljedica u skladu sa pravom i moralom za odgovarajue akte ponaanja .
Filozofski: odgovornost je svojstvo pojedinca i grupe, te njihov odnos prema drugima i prema
drutvu.
Pod pojmom odgovornosti se podrazumijeva obaveza bilo pojedinca, slubenog lica,
odnosno organa i organizacije da izvre odreene zadatke (odgovornost pojedinca i
organizacije).
33

Drutvo je stabilno u onoj mjeri koliko je drutvo odgovorno. Tako moemo posmatrati brigu
svakog drutvenog sistema da u to veoj mjeri pored unutranjeg reda i sigurnosti,
zakonitosti, odnosno vladavini prava obezbjeuje i odgovornost drutva. Otuda i nema
pravnog poretka bez demokratije i potivanja ljudskih prava i sloboda. Odgovornost u sutini
pretpostavlja potivanje i stvarno funkcionisanje pravne drave. Svaki graanin cijeni
vrijednost i znaenje drutva u onoj mjeri u kojem mu pravni poredak obezbjeuje
egzistencijalne uslove za slobodan i civilizirani ivot. Odgovornost je ogledalo drutvenih
odnosa.
U uem smislu organizaciona odgovornost je direktno vezana za sistem rukovoenja i
obavezu rukovodnog radnika da se u skladu sa svojim mjestom i ulogom u hijerarhijskoj
ljestvici, maksimalno angaira na ostvarenju konkretnih zadataka koji trebaju biti odraz
uspjenog planiranja.

34

POGLAVLJE 5

KRITIKI OSVRT NA TRADICIONALNI ZATVORENI

POLICIJSKI SISTEM
Cilj svakog drutva je da u svojoj organizaciji obezbjedi opu sigurnost i funkcionisanje
pravnog poretka. Da bi jedno drutvo obezbjedilo odsustvo ogranienja, mora realizirati
vladajuu narodnu volju. Tako svaka organizirana drava legitimisanje vlasti, obezbjeuje
preko monopola fizike prinude. Sloboda je stvar normativnih pravila jednog drutva u kojem
drava, radi osiguranja reda, mira, pravednosti i poretka, u sigurnosti nalazi poslednju
legitimaciju vlasti i njezinih vlasti zapovijedanja. Drava postaje nosilac sigurnosti koja daje
legitimitet policiji kao izvrnom organu i preko koje titi pravnu dravu, demokratiju, slobode
i osnovna ljudska prava, i kad je u pitanju unutranja sigurnost, policija ima kljunu funkciju.
Zbog politikih procesa koji su se poeli odvijati 1989. g. i uspostavljanjem mladih drava sa
pluralistikom demokratijom, Vijee Evrope je donijelo posebne programe saradnje sa
novonastalim dravama. Rukovoenje danas postaje relevantan faktor uspjenog djelovanja i
ostvarenja ciljeva organizacije u svim oblastima ljudskog ivota.
Od najranijih vremena mjesto i ulogu policije odreivala je centralna vlast. Polazei od toga,
organizaciju i ulogu policije u tom razvojnom putu u dravnim aparatu su odreivale strukture
drave. Ona je obezbjeivala legitimitet policije kao njenog izvrnog organa, s obzirom da u
svakoj dravi policija predstavlja i brani dravnu vlast. U tom smislu drava je ta koja ima
monopol nad legitimnim policijskim snagama, a sve uspostavljene intitucije sa vojnosigurnosnim karakterom su sve vie dobijale obiljeja tradicionalno birokratskog modela.
Tradicionalni birokratski model organizacije i rukovoenja policijom
Svaka drava je garant normativno regulativnog poretka, a u izgradnji i oblikovanju
savremenih civiliziranih zajednica, a time i organizacije, ipak dolazi do centralizacije moi i
jaanja birokratije, militarizacije, policijskih i vojnih snaga. Birokratski model se jo uvijek
smatra kljunim u procesu diferenciranja, centraliziranja, koordiniranja i provoenja dravne
vlasti i dravnih postupaka. Znaaj pomenutog modela za dravu treba posmatrati u
sposobnosti da se distancira od ostataka drutva i da za potrebe centralnih organa vlasti
pruaju odgovarajue informacije o raznim oblastima drutvenog ivota ime se pojaava
kontrola nad njima. Max Weberova teorijska misao favorizira birokratski model organizacije i
smatra ga najsavrenijim oblikom upravljanja koji se manifestuje preko monog dravnog
aparata i koordinira rad pojedinaca u cilju zatite poretka.
Po Weberu, ovaj model zasniva se na est principa: princip nadlenosti pojedinih organa,
princip hijerarhije, princip birokratskog voenja poslova (administracija), princip strunog
kolovanja, princip zahtjeva za rad, princip opih pravila.
Policijski sistem je od svih represivnih mehanizama najjae vertikalno povezan,
hijerarhiziran, centraliziran ija organizacija postavlja visoke standarde u kreiranju policijske
aktivnosti. Tradicionalni mehaniki (birokratski) model dolazi do izraaja u onim dravama u
kojima policija sve vie poprima paramilitaristika obiljeja pa ak i paravojniki model
spreavajui potencijalno kreiranje politike u policiji koje je zadrano na uskom nivou
hijerarhijskog rukovodstva.
Demokratske tendencije podstiu razvoj civilnog drutva i otuda i potrebe redefiniranja uloge
policijskog sistema a priroda preobraaja vodi ka novim filozofskim, organizacijskim
strategijskim operativnim pristupima.
Birokratske vrijednosti se ispoljavaju kroz racionalnost i efikasnost te kroz struni i priznati
poloajni autoritet koji se sastoji na podreenosti i nadreenosti. Sistem poloajnog a ne
35

strunog prestia u potpunosti naruava sistem vrijednosti, kada se radi o pozitivnoj

verifikaciji ostvarenih rezultata, priznanjima, zaslugama, inovacijama.
Rukovoenje policijom
Da bi policija, kao operativno-struni i izvrni organ sigurnosti drave, uspjeno titila javni
poredak i unutranje vrijednosti drutva, rukovoenje predstavlja odluujui i specifini
faktor uspjenog izvravanja namjenskih zadataka. Hijerarhijski odnos se osvaruje putem
subordinacije. Osnovni princip ovog sistema rukovoenja jeste efikasnost koja se postie
veoma decidnim i preciznim razgranienjem odnosa nadreenih i podreenih, te
komunikacijom kojom se zadaci i uputstva, usmjeravaju od vrha piramide prema niim
nivoima ljestvice i ta struktura predstavlja polazite i ishodite u ostvarenju postavljenih
ciljeva guei stvaralaku inicijativu policije. Znai da je donoenje odluka strogo
centralizirano u samom vrhu organizacijske piramide.
Privlanost mehanikog -linijskog rukovoenja:
Rukovoenje u policijskoj organizaciji se prepoznaje po efikasnosti, brzom reagovanju, istoj
i tvrdoj organizaciji rada, te po racionalizaciji. Potreba za organizacijskom racionalizacijom
policijskog sistema nuno je impliciralo i linijsko rukovoenje navodei osnovni razlog
odvajanje policijskog rada od uticaja politikih struktura. Razlog za prihvatanje navedenog
rukovoenja nalazimo u relevantnosti oficijelnih zadataka, specifinosti ovlatenja itd. Ovo
rukovoenje je privlano i atraktivno naroito za nedovoljno obrazovan, nestruan i
neprofesionalan rukovodni sastav koje im omoguava i stvara pretpostavke da, na bazi
informacija, mogu sadrajno pratiti kvalificiranost policije i u vezi je sa klasinim poimanjem
birokratskog upravljanja.
Tvrdo branei navedeni sistem rukovoenja, kao jedini optimalni i primjereni realitet,
rukovodioci su nastojali ukazati i na potrebu jo vee profesionalizacije i racionalizacije u
cilju postizanja vee operativnosti i efikasnosti hijerarhijskog ureenja.
Slabosti linijskog aspekta rukovoenja policijom
Sedamdesetih godina dolazi do radikalnog zahtjeva da se spoznaju i istrae sve slabosti
postojeeg sistema i razviju nove tehnike rukovoenja. Nadzori nad radom policije bili su
formalnog karaktera, pojedinci u cilju napredovanja i ostavljanja utiska izriite poslunosti
postajali su lojalni i zalagali se za striktno postupanje po naredbama, potinjeni nemaju
nikakve prilike za ostvarenje strunogprofesionalnog ili inovativnog kontakta sa
pretpostavljenima.
Rukovodei radnici efikasno nastoje uvati svoj hijerarhijski monopol, dovitljivou i
metodama preokupirani time kako stvoriti radni ambijent koji e podrati njihov
pretpostavljeni autoritet, a ne kako i na koji nain oblikovati policijsku strategiju, koja e
obezbjediti efikasnije obavljanje zadataka. Tenja isljuivo ka linom prestiu, bez
uvaavanja principa obrazovanosti, strunosti i sl. dovodi do poremeaja hijerarhijskog
poretka, a time i krize rukovoenja jer rukovoenje u policiji zahtijeva odreen nivo znanja,
strunosti, sposobnosti, profesionalnosti. Naglaena je tenja ka monokratinosti to je i jedan
od razloga nedovoljne efikasnosti zatvorenih policijskih jedinica kao i zahtjevi za
prestruktuiranjem a posebno u odnosu prema zajednicama i dostojanstvu ljudi. Posebno je
slabo iskazana sklonost rukovodeih radnika u prihvaanju tih promjena.
U ovom vremenu jo uvijek znanje i strunost i dr. ne utie na poloaj u hijerarhiji dovodei
do ozbiljnih problema pri istraivanju rada policije pri emu linijsko rukovoenje nije idealan
nain za kontrolni nadzor policijskog rada. Policija je najvie optereena i zaokupljena kako
da bude visoko statistiki rangirana stvarajui probleme prilikom ocjenjivanja i ponaanja
policajaca.
Zbog toga je i policijska statistika dosta nerealna i dovodi do toga da se neki pojedinci
specijaliziraju samo na prekraje, a ono to je veoma bitno u postupanju kao humanost,
pristojnost, pravednost, odmjerenost, ljudskost, ne moe se statistiki prezentirati niti na
pismeni nain izloiti.
36

Kod strogo linijskogmehanikog rukovoenja policajci se osjeaju samo kao kotaii u

mehanizmu. Promjene u ovom okviru linijskog sistema nisu uticale na inovativno-operativno
planiranje. Rukovodioci e forsirati pomenuti nain odnosa smatrajui da samo poloajni
status opredjeljuje i status u hijerarhiji gdje se zapaa najznaajnija i najtetnija posljedica, a
to je nemogunost iskazivanja visokostrunih i profesionalnih kadrova, a oni kadrovi
postavljeni na osnovu poloajnogpostavljenog statusa stvaraju klimu da dugogodinji
strunjaci sa iskustvom, ne mogu prihvatiti jednostrani hijerarhijski poredak. Drugi nain
gubljenja svojstva strunjaka jeste njihovo prihvatanje i prilagoavanje postojeoj hijerarhiji,
pri emu oni postaju ubijeeni da ne mogu nikad biti u pravu u odnosu na vii nivo piramide i
zato se povinuju zahtjevima u svim prilikama.
Pravo iznoenja vlastitog stava i istine iskljuivo je vezano za poloaj u hijerarhiji.
Poto efikasnost policijskog sistema podlijee sudu javnosti u narednom periodu se moe
oekivati da se radi konsolidacije i poveanja efikasnosti u znaajnoj mjeri otkloni dosadanja
praksa u rukovoenju.

37

POGLAVLJE 6
ORGANIZACIJA I RUKOVOENJE POLICIJOM U
DEMOKRATSKOM DRUTVU
POLITIKOPRAVNE I SIGURNOSNE
POLICIJE U SAVREMENIM USLOVIMA

PRETPOSTAVKE

ZA

ORGANIZACIJU

Izgradnja i razvoj demokratskog i civilnog drutva dovodi i do posve nove uloge savremene
demokratske drave. Ne moemo govoriti o demokratskoj vladavini, ukoliko nisu obezbjeeni
osnovni principi pravne drave, odnosno ogranienje prinude prema graanima i njeno
svoenje na to manju povredu linih prava, s obzirom da potovanje i zatita ljudskih
sloboda predstavlja osnovu civilizacijskog ivljenja. Svaki pravni poredak implicira
potovanje i stvarno funkcionisanje pravne drave, ime ona obezbjeuje vladavinu prava.
Razvoj demokratije zahtijeva u kontinuitetu demokratizaciju drutvenih odnosa. Historijsko
iskustvo je pokazalo da nema perfidnijeg i opasnijeg neprijatelja slobode od osjeaja ljudi da
se nalaze u stanju apatije i bespomonosti u jednom drutvu. Policijski sistem je otvoren,
dinamian organizacijski sistem na koji utjeu promjene, razvoj i stavovi drutva u odnosu na
policiju i lini stavovi i ponaanje policijskih slubenika. Na kraju 20. stoljea zahtjevi
drutva prema policiji postali su vrlo sloeni i jasno oblikovani kako zbog nepredvidljivosti
tako i zbog sloenosti sigurnosnih problema i zbog faktora koji utiu i koji su izvan domena
rada policije (politika, kultura, ekonomija,)
Nova organizacija i uloga policije zahtijeva i nauni pristup koji pridonosi rjeavanju
postavljenih zadataka a kako je ova sluba stalno izloena kritici javnosti, naroito u
spreavanju javnih nereda, kada se mora sa graanima suprotstaviti gdje postoji i rizik
namee se potreba naputanja rutinerstva i voluntarizma ime bi se potovala osnovna prava i
dostojanstvo pojedinaca. To je fundamentalni princip demokratije, kada je u pitanju policijsko
postupanje. Proces organizacije policijskog sistema mora biti integralan, to znai verifikaciju
i obezbjeenje svih neophodnih preduslova za uspjenu operacionalizaciju i izlaenje iz
krutog centralistikog piramidalnog rukovoenja. Raniji oblik hijerarhijske strukture postaje
disfunkcionalan i sada se zahtijevaju metode koje se pribliavaju kooperativnom modelu
rukovoenja i nije sluajno to se poseban akcenat daje na poboljanje kvaliteta rukovoenja
jer vrijeme u kojem ivimo ispunjeno je napetostima. Osnovni problem svake demokratske
drave u kojoj policija titi dravnu vlast, jeste, kako na novim osnovama oblikovati i
prilagoditi policijski sistem i gdje moraju doi do izraaja sve vie oni aspekti koji omoguuju
uee pripadnika kao strunjaka, kolegijalnost, ispoljavanje znanja, fleksibilnost itd.
Organizacija policije i rukovoenje policijom u demokratskom drutvu se mora zasnivati na
naunim premisama i dosadanjim steenim iskustvenim saznanjima, ime e se izbjei bilo
kakva nepoeljna improvizacija. Vea ukljuenost drutvene zajednice dovodi do
rasprostranjene spoznaje da je prevencija zloina zadatak cijele drutvene zajednice.
OSNOVNE KARAKTERISTIKE POLICIJSKE ORGANIZACIJE U DEMOKRATSKOM
DRUTVU
Promjene do kojih je dolo u drutvu, uslovile su potrebu prilagoavanja policijske
organizacije novonastalim pluralistikim, demokratskim okolnostima kako bi bila sposobna
da vri funkciju koja joj je od drave povjerena. Poto se rad policije odvija u savremenim,
sloenim i osjetljivim uslovima, sasvim je opravdano da su pored rukovoenja u policiji i
38

druga podruja policijskog rada dobila naunu osnovu pri emu su se rukovodioci u policiji
nali u sasvim jednoj novoj situaciji. Za razliku od ranijih zatvorenih sistema, danas njegov
rad mora biti utemeljen na naunim postulatima i na respektivnom nivou. Strunost, metod
rukovoenja, vie nego do sada podlijee otvorenijoj kritici javnosti, faktiki ga
onemoguavajui da primjenjuje zastarjeli prevazieni sistem rukovoenja. Novi pristup u
rukovoenju treba shvatiti kao realan izraz savremenih potreba policije a rukovoenje se mora
shvatiti kao intelektualna i profesionalna aktivnost koja obezbjeuje jedinstveno
funkcionisanje u ostvarivanju ciljeva organizacije. Rukovoenje u policiji ne svodi se samo
na nareivanje, ve je ovo daleko kompleksniji zadatak zbog uloge policije u zatiti
unutranje sigurnosti i ukoliko doe do problema u toj oblasti onda neminovno dolazi do
dezorganizacije pojedinih segmenata izazivajui ozbiljne sigurnosne implikacije. Sasvim je
jasno da koncepcije rukovoenja ne pokreu ljudi i sredstva, ve linosti koje njima rukovode
i permanentan zadatak rukovodilaca jeste da svoju organizaciju uini to uspjenijom,
efikasnijom, operativnijom, transparentnijom, itd.
Osobine koje moraju krasiti uspjenog rukovodioca (Sekler i Hudson): hrabrost, energija,
iskustvo, inicijativa, mo rasuivanja, estitost, znanje, hladnokrvnost, vjetina, mudrost,
strpljivost, itd.
D. Millet smatra sljedee:
1. zdravlje, lina energija i fizika izdrljivost, 2. predanost zadatku, lina angaovanost za
postizanje cilja samopouzdanje,3. interes za druge, briga za druge, 4. inteligencija, 5. brzo
shvatanje, 6. estitost, 7. pravednost, 8. uvjerljivost, 9. mo rasuivanja, 10. lojalnost itd.
Kao jedna dobro organizovana policijska struktura smatra se ona koja je razvila
sljedee osnovne komponente u organizaciji:
policijska organizacija sa stabilnom organizacionom strukturom i preciziranim
funkcijama,
sistem rukovoenja,
jedinstvo rukovoenja (hijerarahija),
rukovodioci koji poznaju svoj posao i metode rada,
izgradnja tolerantnih odnosa,
strpljivosti,
sposobnosti,
brzo i efikasno reagiranje u sloenim prilikama,
nauna i struna kritika analiza,
izgraeno samopouzdanje,
osjeaj vrijednosti,
autoritet,
sposobnost odabira kadrova,
meuljudski odnosi,
obavjetavanje
Organizacija policijskog sistema u novim drutvenim i politikim promjenama nastoji postati
tolerantniji i otvoreniji, te rekonceptualizacijom paravojnog modela sa krutom
centralizovanom piramidalnom strukturom, artikulirati pluralistike i kooperativne aspekte u
sistemu rukovoenja u policiji. Tako da su i u novim uslovima uloge u policijskoj organizaciji
manje ili vie sloene, manje ili vie odgovorne. Smatra se da je policijska primjena nauke o
primjeni, intervenciji i rukovoenje policijom kljuno, kako bi se odbranilo od opih i
pojedinih opasnosti koje prijete javnoj sigurnosti i redu. Izmeu visoko obrazovanih,
profesionalnih, autoritativnih i drugih kadrova i kadrova krutog tradicionalnog shvaanja
rukovoenja u policiji, dolazi u svakom prelaznom periodu do antagonizama. Na jednoj strani
su oni koji saglasno demokratskom drutvu nastoje postupno odbaciti elini kaplarski stil
rukovoenja.
39

Na drugoj strani, svaka nastojanja da se na bazi zahtjeva drutva, definiu novi organizacioni
oblici policijskog sistema i rukovoenja policijom, smatra kao zadiranje u diskrecijska
ovlatenja i predstavlja antipolicijsko ponaanje i naruavanje paravojnikog birokratskog
modela ustrojstva. Primjena i uvoenje pomenutog sistema rukovoenja u sadanjim
uslovima nimalo nije jednostavno. Ovdje se predlae model za uspjene instrumentalnoorganizacijsko-strukturalne promjene i demokratiniji nain rukovoenja. Rukovoenje
zasnovano na naunim premisama kljuna je pretpostavka savremene policijske organizacione
strukture a rukovoenje sa kooperativnim aspektom, rukovodna struktura ima mogunost
stvaralakog, slobodnog djelovanja, pridravajui se osnovnih naela sistema. Kooperativno
rukovoenje se mora posmatrati kao skup pravila o rukovoenju koja doputaju mnogo
manevarskog prostora i individualnosti u radu i zasnovano je na meusobnom povjerenju
rukovodilaca i neposrednih izvrilaca. Kooperativno rukovoenje, obezbjeuje postizanje
ciljeva organizacije zasnovane na policijskoj politici i strategiji, te ostvarenje planiranih
rezultata organizacijskih jedinica. Bez efikasnosti nema zadovoljstva u podruju rada, a bez
zadovoljnih i angairanih saradnika nema, barem na due vrijeme, uspjeha.
KOOPERATIVNI SISTEM RUKOVOENJA
Ova pozicija radnih uloga sasvim na nov nain obezbjeuje kreativno stvaranje operativnih
ideja, njihovo prihvatanje unutar policijske organizacije to u znaajnoj mjeri doprinosi
zadovoljstvu i uspjenosti u radu. Ovaj sistem, zasnovan na kooperativnim elementima,
obezbjeuje pojedincima da policijsku organizaciju vide kao put za obrazovni, profesionalni i
struni razvoj.
Osnovni elementi ovog sistema su:
1. DELEGIRANJE OPISANIH ZADATAKA, OVLATENJA I ODGOVORNOSTI
2. SUDJELOVANJE PODREENIH PRI UTVRIVANJU CILJEVA
3. TRANSPARENTNOST (OTVORENOST) UZ STALNU KOMUNIKACIJU I MOGUNOSTI
POVRATNOG UTICAJA

4. VERTIKALNA I HORIZONTALNA PREZENTACIJA PREMA VANI I UNUTRA

5. CILJNA KONTROLA
6. UTVRIVANJE REZULTATA RADA
1. DELEGIRANJE OPISANIH ZADATAKA , OVLATENJA I ODGOVORNOSTI
Odreeno ublaavanje strogih, krutih piramidalnih hijerarhijskih odnosa u odgovarajuim
prilikama vri se putem delegiranja prenoenja pojedinih zadataka, ovlatenja i
odgovornosti, omoguavajui niim rukovodnim nivoima preuzimanje zadataka s pravom
donoenja odluka a prenoenje zadataka potie od vrha piramide. Prenoenje zadataka unutar
kooperativnog sistema rukovoenja razlikuje se po obimu i sadraju, specifinosti zadataka a
posebno po instrumentima odreenim propisima. Ostvarivanje delegiranih zadataka i
prenoenje poslova moe se ostvariti samo na dva naina:
FORMALNI I NEFORMALNI
Primjena neformalnog naina ostvaruje se u onim prilikama kada se zadaci i odgovornosti
prenose pismenim aktima, ali samo za onaj period potreban za realizaciju naznaenih
zadataka, dok je kod formalnog drugaiji pristup. Kao instrumentarij za ovu koncepciju
koristi se opis radnih mjesta, ime se zadaci, ovlatenja i odgovornost prenose na
kompetentne osobe. Bitna karakteristika ove koncepcije je da su opisi radnih mjesta, opa
uputstva za rukovoenje i izvravanja poslova i ciljevi JAVNI.
Odgovornost u sluaju delegiranja zadataka obuhvaa:

struno i pravno obavljanje poslova;

ispravno koritenje sredstava;

potovanje naredbi pretpostavljenog;

struno i pravovremeno informisanje;

samokontrola
40

Odgovornost za rukovoenje koju snosi pretpostavljeni obuhvaa:

adekvatno i pravno besprijekorno postavljanje cilja;

pravovremeno i objektivno informisanje pripadnika;

ispravan izbor saradnika s obzirom na status i specijalne sposobnosti i znanja;

raspolaganje sredstava za obavljanje zadataka;

koordinacija;

vrenje ciljnih (primjerenih) kontrola.

Svi upravni organi, kao i policija po svojoj funkciji staraju se o primjeni zakona. Znai da oni
svoju vlast crpe iz ovlatenja koje im daju predstavniki organi, a ovlatenja nema bez
odgovornosti jer izmeu njih (ovlatenje i odgovornost) postoji povezanost, uslovljenost
(interakcija). Ne mogu se delegirati odgovornosti, a da se ne delegiraju i ovlatenja. U praksi
rukovodioci prenose odgovornost na druge radnike a ovlatenja zadravaju za sebe (linijsko
rukovoenje). Isto tako je pogrean pristup ukoliko se neposrednim saradnicima daje vie
ovlatenja i odgovornosti, a koji ne mogu odgovoriti ukazanom povjerenju.
Pravilno izvreno delegiranje daje niz pozitivnih efekata: poveava efikasnost, rastereuje
hijerarhijski vrh, poboljava sposobnost i spremnost obavljanja zadataka, dovodi do
stabilnosti funkcioniranja, komuniciranje dolazi do izraaja itd.
2. SUDJELOVANJE PODREENIH PRI UTVRIVANJU CILJEVA
Imajui u vidu sloenost rukovoenja u policiji (postavljanje cilja, planiranje, strategija,
odluivanje), te situacije u kojima dolazi do konfrontacije policijskih rukovodilaca, dovodi do
potrebe novog pristupa kada se radi o ueu podreenih prilikom utvrivanja ciljeva i
aktivnosti. U policijskoj organizaciji moraju se decidno formulisati i prezentirati ciljevi
rukovoenja, to je u korelaciji sa zadovoljstvom u radu pripadnika policije. Sudjelovanje
(participacija) ne znai i definitivno odluivanje a ona ini policijsku organizaciju
otvorenijom, fleksibilnijom, efikasnijom a dokazano je da su naroito velike policijske
jedinice funkionisale s malo efikasnosti. Ono to je vano naglasiti jeste da policija svojim
uestvovanjem u kreiranju i planiranju, te predlaganju mjera za uspjeno rjeavanje problema,
stvara veliki prostor za naglaenu komunikaciju sa slobodnim i doputenim stavovima i
inovativne participativne tendencije.
3. TRANSPARENTNOST (OTVORENOST) UZ STALNU KOMUNIKACIJU I
MOGUNOSTI POVRATNOG UTICAJA
Rukovoenje policijom podrazumijeva velik broj pojava iz velikog broja izvora, kojima se
informiu rukovodni radnici, sistematizacija, analiza o odnosu pojava prema drugim.
Informacija predstavlja svako registrovano znanje koje moe biti korisno za donoenje
odluke. Svaki podatak-model ima odgovarajue karakteristike, a poto je podatak dio
stvarnosti, znaajno je da se pravilno interpretira kako bismo dobili relevantnu informaciju.
Da bi informacija bila objektivna, tana, potpuna i pravovremena, podatak treba da informie
o relevantnoj pojavi prikazujui karakteristike, potpunost, preciznost, razumljivost i da
terminologija formulacije podataka bude prezentirana tako da podnosilac i odgovorni radnik
mogu na isti nain tumaiti i donositi znaajne odluke. U policijskom radu blagovremene i
precizne informacije su znaajna pretpostavka za planiranje, analizu i odluivanje. Svako
odsustvo informacija, a naroito operativnog karaktera, bitno ograniava uee podreenih u
pojedinim fazama kooperativnog rukovoenja i nema operativnog znanja i pravilnog
postupanja bez relevantne informacije. Isto kao to informacije predstavljaju znaajan
element kooperativnog rukovoenja, tako i komunikacije zahtjevaju i omoguuju povezano
djelovanje ljudi, to je u osnovi svih drutvenih pojava. Transparentnost policijskog sistema bi
znaila, da se unutar organizacijske strukture pripadnicima policije prua dovoljna koliina
informacija o postupcima i planovima ostvarujui strunu profesionalnu saradnju pri
rjeavanju problema.
41

4. VERTIKALNA I HORIZONTALNA PREZENTACIJA PREMA VANI I UNUTRA

Predstavljanje vlastitog podruja djelatnosti
Predstavljanje u savremenom znaenju predstavlja zadatak rukovodilaca da u svako doba
zastupa interese lanova i itave organizacije, kako unutar, tako i izvan vlastite organizacije,
te razlikujemo vertikalno i horizontalno predstavljanje. Vertikalno predstavljanje je
karakteristino iz razloga to se ono odvija na dva nivoa. Jedan nivo je onaj, kada rukovodni
radnik pred viim hijerarhijskim strukturama mora na primjeren nain zastupati svoju
organizacionu jedinicu, prezentira ostvarene rezultate, probleme i interese u narednom
periodu. Na drugoj strani obavezan je zauzimati se za i zastupati interese viih
pretpostavljenih rukovodilaca pred organizacionom jedinicom.
Horizontalno predstavljanje podrazumijeva angaovanje za vlastitu organizacionu jedinicu i
njezine lanove prema tijelima istog nivoa, te drugim tijelima i institucijama - prema drutvu.
Predstavljanje prema vani, jedan je od osnovnih naina konstruktivnog djelovanja u
demokratskom i pravnom drutvu.
5. CILJNA KONTROLA
Kontola predstavlja trajnu djelatnost koja je stara koliko i ljudsko drutvo a njen znaaj je u
tome, to ona predstavlja relevantnu zavrnu etapu u ciklusu rukovoenja (planiranje,
organiziranje, voenje i kontrola). Prema Fayolu kontrolirati znai ustanoviti da li se radne
operacije u svako doba odvijaju prema prihvaenom planu, izdatim nareenjima i
uspostavljenim naelima. Savremeni pogledi na kontrolu ukazuju na nekoliko osnovnih
postavki:

kontrola je pozitivna, prirodna sila bez koje rukovoenje nije mogue niti efikasno;

efikasna je toliko, koliko utie na promjenu ponaanja pojedinaca;

najuspjenija je dinamina kontrola;

kontrola je jednako vana u svim vrstama organizacija;

efikasna kontrola poiva na ocjenjivanju i pravednoj svezi;

bitan je dio i jedna od temeljnih funkcija informacijskog sistema

Ukoliko kontrola nije zasnovana na planskim kriterijima uspjenosti, na njihovoj
konkretizaciji, razumljivosti, uzrokuje pad MOTIVACIJE. Meutim, na drugoj strani kruta i
destruktivna kontrola, isto kao i odsutnost kontrole, dovodi do ozbiljnih potekoa u
funkcionisanju organizacije pa ak i otpora i anarhinih postupanja.
USMJERENA KONTROLA POLICIJSKE ORGANIZACIJE
Rukovoenje policijskom organizacijom trai od policijskog rukovodioca brojne sposobnosti,
vjetine u operativnom rukovoenju, a jedan od najvanijih zadataka je, kako djelovati na
podreene nivoe u cilju njihove motivisanosti u ostvarenju ciljeva. Dobijanjem zadataka,
rukovodioci trebaju donijeti procjenu razvoja kojom e kroz korektnu kontrolu omoguiti
veu povezanost i efikasnost u radu policijskih struktura. Uloga kontrole u policiji dovodi do
naglaene samoinicijativnosti bez koje se ne mogu donositi operativni planovi i tom cilju
treba da slui kooperativna usmjerena kontrola tj. da se zasniva na povjerenju i
sociopsiholokoj stabilnosti i sigurnosti i podrci, zatim treba da osigura uspjeh pripadnika
organizacije. Uspjeno sprovoenje ove kontrole je uslov efikasnog planiranja i izvravanje
zadataka, jer bez toga policija gubi svoju operativnu efikasnost u radu. Kroz kontrolu
rukovodilac doprinosi praenju izvravanja zadataka svakog operativnog radnika policije.
Usmjerena kontrola ne smije predstavljati posljedicu nepovjerenja prema policiji, nego
neizbjean sastavni dio rukovoenja, identificirajui ograniavajue faktore koji utiu na
ukupne odnose i rad u organizacionoj strukturi. Pravilno provjeravanje postupaka ponaanja i
rezultata, dovodi do vee mobilnosti operativnog sastava policije. Kontrolom se postie da
rukovodilac ima stalni izvor informacija na osnovu kojih moe ostvarivati neposredan uvid u
podruje za koje je on odgovoran. Analiza, ostvarena kontrolom rada policije, mora da bude u
funkciji konkretnih potreba.
42

Kontrola treba da ostvari sljedee efekte:

obezbjeuje human odnos i zakonitost u radu policije;
prua strunu i profesionalnu pomo policiji;
pospjeuje blagovremenost i operativnost u djelovanju;
eliminie klimu nepovjerenja izmeu rukovodnih i operativnih radnika;
osigurava stvarni uvid, koordinaciju operativnotaktikih mjera i aktivnosti;
obezbjeuje operativnost rukovodnog kadra;
stvara kod policije uvjerenje o njenoj nunoj neophodnosti.
6. UTVRIVANJE I OCJENA REZULTATA RADA
Politika utvrivanja rezultata rada i sistem nagraivanja, priznanja i kritika je bitan uslov
izgradnje policijske strukture u cjelini. Takoer, to su vrlo bitni elementi procesa kontrole i u
tome se vidi istovjetnost analize ostvarenih rezultata i ostvarene usmjerene kontrole. Policijski
rukovodilac koji usmjerava policijski sastav na postizanju planiranih ciljeva i zadataka,
poveat e mogunost za vei nivo organizacione, strune i profesionalne sposobnosti
strukture. S obzirom na sloenost policijskog rada, njegova ocjena treba da ispuni dva
zahtjeva. Jedan je, koji implicira da rukovodilac u samom kontrolnom nadzoru ispolji
korektan odnos, strunost i ljudski pristup, dok je drugi, od strane policajaca koji oekuju ne
samo realnu ocjenu, nego i otvoren dijalog pri kojem se prua prilika policajcu da izrazi svoje
miljenje o relevantnim pitanjima. Ukoliko ne postoji dvosmjerna komunikacija, neminovno
dolazi do problema u rukovoenju policijom, koje znai ostvarivanje efikasne kontrole koja
e imati motivirajui uinak. U tom kontekstu je veoma znaajno da se pretpostavljeni u
moguim prilikama pohvalno izraavaju o radu policije, dok prigovor daju samo u onim
situacijama kada je neophodno potrebno. Treba istai, kao motivacijske stimulanse u obliku
priznanja, korekcije i kritike. Kao i svaki drugi rad, policija eli zvaninu verifikaciju svoga
rada od strane svojih pretpostavljenih. Meutim, kontrole ne treba da poprime povlaujua
obiljeja. U nastojanjima za ostvarenje optimalnih rezultata u praksi dolazi i do potekoa i
propusta koje mogu uzrokovati ozbiljne sigurnosne probleme. Tada policijski rukovodilac
treba iskazati visoku operativnost i blagovremeno izvriti korekciju djelatnosti u radu
policajca. esto, policajac svjesno ne radi ime ne izvrava naredbe i kri obavezu postupanja
u situacijama. Tada se treba izrei kritika ukazivanjem argumentovano na sve propuste u radu.
Jo uvijek u rukovoenju dosta preovlauje kritika, dok je vrlo malo pohvala koje bi trebale
imati motivacijsku komponentu. Da bi policijski rukovodilac mogao vrlo uspjeno da
rukovodi, mora radikalno mijenjati odnos prema neposrednim izvriocima.
Iznalaenje najboljih metoda u objektivnom i pravednom ocjenjivanju rezultata rada u
procesu kontrole, mora postati stalan zadatak svih rukovodnih radnika u slubama sigurnosti.
Jedino je tako mogue unaprijediti i ispoljiti poeljnu saradnju, gdje e rezultati rada uticati
na svakog pripadnika policije za motivacijom, struno profesionalnom afirmacijom.
NEOPHODNOST UVOENJA KOOPERATIVNIH ELEMENATA U
RUKOVOENJU POLICIJOM
Dui vremenski period nauno izuavanje funkcije rukovoenja je ostajalo na teorijskoj razini
i nauka se ne moe pohvaliti respektivnim rezultatima. Normativnopravne pretpostavke
(zakoni, statuti, institucije, uredbe,) daju formalnu osnovu za odreivanje broja, prava i
obaveza rukovodnih radnika. Promjenama, oblikovanjem pluralistikog drutva, organizacije
vlasti prerasle su dotadanju organizaciju i sposobnosti policijskih snaga udovoljavajui
zahtjevima u novim uslovima. Zato organizacija rukovoenja i nain izvoenja svojih
aktivnosti imaju odluujuu ulogu u razvijanju eljenog odnosa povjerenja prema zajednici
dok dosadanji kruti centralizirani mehanizam ne moe odgovoriti ovom zadatku.
Da bi smo mogli primjeniti novi model rukovoenja, prethodno se moraju ispitati i uvesti
odgovarajue reforme u organizaciji, obuci i opremi policije, a to zahtijeva naputanje krutih,
43

paravojnih, tradicionalnih gledita, koji koe proces policijske djelatnosti u budunosti.

Izgradnja pluralnog drutva, nuno implicira i policijsku filozofiju koja se treba graditi na
osnovu znanja, iskustva i vlastite obrazovne i strune sposobnosti, a posebno na nivou
organizacionih jedinica preko kojih se ostvaruje uloga policije u drutvu. Meutim, postoje
sigurnosne okolnosti i problemi kada nije mogue primijeniti elemente kooperativnog sistema
rukovoenja, kada situacija zahtijeva bru, efikasnu, odlunu, energinu akciju sa izrazito
linijskim aspektom rukovoenja. Novi nain izgradnje odnosa u sistemu rukovoenja, pruit
e povoljnije uslove da i policija predlae konzistentne mjere saglasno ciljevima i koje su u
saglasnosti sa interesima njihovog kolektiva, a taj proces zahtijeva visoku obrazovanost svih
nivoa rukovoenja. Znaaj rukovoenja nikada nije bio sporan. Poseban doprinos u tom
razvojnom procesu trebaju dati rukovodni radnici i sluiti kao uzor u pravilnom i iskrenom
prihvatanju naznaenih postupaka. Rukovodilac mora stalno brinuti o toku ostvarenja ciljeva.
Potreban je takav ambijent unutar policijske strukture da se poslovi zadaci izvravaju u klimi
slobode odluivanja, povjerenja, timskog rada, sa jako izraenim motivacionim faktorom.
Moemo naglasiti da implementacija kooperativnog rukovoenja predstavlja imperativan, ali i
dugoroan program o ijem znaaju treba biti svjesna itava policijska organizacija a to je i
zahtjev sadanjeg i budueg vremena jer novo vrijeme trai i novi profil rukovodnih kadrova
U jednom svijetu, koji se tako brzo mijenja, moe opstati samo onaj koji je spreman na
promjene, a ko to ne eli izgubie i ono to bi mogao sauvati (Gustav Heinemann).

PRETPOSTAVKE POTREBNE ZA USPJENO

RUKOVOENJE U POLICIJI
Organizacija policije i rukovoenje policijom u novim drutvenim uslovima trai
transformaciju itavog piramidalnog modela u jedan novi model policijske organizacije,
omoguavajui policijskom rukovoenju da bude zasnovano na naunim premisama.
Policijski rukovodioci kao i sama policija, moraju pomno i efikasno pratiti sve drutvene
promjene, kako bi se blagovrameno stvarala klima za prihvatanje organizacijskih i drugih
promjena unutar policijske strukture. Meutim bitno je naglasiti da je nemogue nai
rukovodioca, ili vrlo teko, u policiji koji bi zadovoljio sve traene zahtjeve.
Pretpostavke koje su neophodne za savremeno rukovoenje u policiji:

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.

OBRAZOVANJE
MORALNE VRIJEDNOSTI POLICIJSKOG RUKOVODIOCA
PROFESIONALNOST
AUTORITATIVNOST
OPERATIVNOST
KREATIVNOST
ANALIZIRANJE I SINTETIZIRANJE SIGURNOSNIH
POJAVA
8. PEDAGOKA ULOGA I
9. PONAANJE

DRUGIH

OBRAZOVANJE
Openito je poznato da u ljudskoj djelatnosti dolazi do veoma naglaene neefikasnosti kada se
ljudi guraju, umjesto da im se omogui, odnosno dopusti njihovo kretanje i napredovanje u
skladu sa izobrazbom i drugim uslovima za obavljanje odgovornih zadataka. Rukovodilac u
policiji mora da bude visoko obrazovana linost. Potreban je takav nivo obrazovanja ije e
steeno teorijsko znanje biti u funkciji poznavanja policijske organizacije, rjeavanja sloenih
44

sigurnosnih problema. Zato svaki policijski rukovodilac mora biti naoruan potrebnim
znanjem, pratei sva drutvena kretanja sa panjom na promjene koje se deavaju u
policijskom sistemu pojedinih drava. Intelektualna vrijednost je vrlo vaan aspekt i jedan od
najvanijih preduslova za moderno oblikovanje policijskih snaga kao i saznanje da svaki
rukovodilac moe razvijati intelektualne sposobnosti koje namee stepen ukupnog drutvenog
razvoja i isto tako inteligentno reagirati na sve drutvene promjene. Upravo iz navedenih
razloga se za rukovoenje u policiji trai potrebno znanje (intelektualizam), ali znanje samo
po sebi nije dovoljno niti je garancija za efikasno policijsko djelovanje. Naroito je znaajno
da steeno obrazovno znanje ne ostane samo kao uskogrudni intelektualizam koji je sam za
sebe dovoljan. Policijski rukovodilac treba da na temelju steenog potrebnog znanja,
shvaanja prava, dunosti i ovlatenja, zakonitosti u radu policije, djeluje na jedan istinski,
uvjerljiv, human, dostojanstven, autoritativan i ljudski nain i onda se moe rei, da e se
udovoljiti zahtjevima i nunostima u procesu rukovoenja u savremenim uslovima. U
policijskoj organizaciji ne moemo govoriti o snanoj autoritativnoj linosti, bez bogatog
poznavanja institucionalnih pravnih regulativnih pravila, struke, ovladavanja rukovodnim
naelima, korektnog dranja i djelovanja prema saradnicima, potovanja njihovog
dostojanstva i prava, respekta saradnika, spremnosti na odgovornost i zalaganje za ostvarenje
ciljeva organizacije itd.
MORALNE VRIJEDNOSTI RUKOVODIOCA
Da bi policija u demokratskim, pravnim dravama, mogla izvravati efikasno svoju drutvenu
zadau, jedan od najznaajnijih faktora jeste i potenje, odnosno moralne vrijednosti
rukovodnih radnika. Znanje samo po sebi ne moe osigurati odgovornosti kao osiguranje
javnog reda i mira, potivanje ljudskih prava itd. Jedan od ozbiljnih problema predstavlja sve
vee prisustvo korupcije u samom policijskom sastavu a takvo ponaanje pojedinih
rukovodilaca i policajaca dovodi u vrlo teku situaciju potenog policijskog slubenika da
sauva svoje lino potenje. Etika pravila ponaanja i karakteristike moraju biti
preovlaujue i poeljni faktor za uspjeno funkcionisanje policijskih snaga. Znai da
potenje ima dominantan i presudan znaaj. Koliki se znaaja pridaje potenju rukovodnih
radnika i policije, govore i istraivanja koja su vrena na temu policijskih pogleda o vanim
kvalitetima koje moraju imati policijski slubenici. Meu tri glavna uslova najee se
spominju potenje, zdrav razum i sposobnost, to vai i za rukovodni sastav.
PROFESIONALNOST
Organizacija policije sve se vie udaljava od stare, krute piramidalne hijerarhijske strukture
zapovijedanja i polako se pretvara u organizaciju funkcionalne saradnje u kojoj se svaki lan
kolektiva dobro poznaje. Graanstvo svoje stavove o policiji bazira na osnovu njihovog prvog
meusobnog kontakta. Tako da je malo profesija kao to je policijska koju stimulira javni
interes i na koju na adekvatan nain ne prati i univerzalno razmiljanje o ulozi policije u
drutvu. Bez postavljanja potrebnih profesionalnih zahtjeva, uz izdiferencirane ope
prihvaene vrijednosti obavljanja policijskog posla, ne bi policija mogla da kompetentno
odluuje, da poznaje pravo i ovlatenja, te nain i sposobnost primjene tog znanja u rjeavanju
irokog dijapazona razliitih problema sa razliitim nivoima sloenosti.
Jedino profesionalni rukovodioci mogu efikasno promijeniti svoj, kao i rad policije, da radi
prema svojoj profesionalnoj savjesti i da mirno odluuje u svim situacijama, i da
profesionalizam naslanja na steeno teorijsko znanje i etike principe. Svaki profesionalizam,
pa i policijski se moe odravati onoliko koliko policija uiva visok ugled u javnosti a
zahtijeva adekvatno provoenje zakona.
Rukovodilac pored profesionalnog ponaanja, treba razvijati osjeaj kod policijskog sastava o
relevantnosti obavljanja policijskog posla u drutvu, vrijednostima visokog ranga, o sloenom
znanju potrebnom za kreativno obavljanje zadataka.
AUTORITATIVNOST
45

Policijski rukovodilac, sa potrebnim znanjem, izgraenim profesionalnim odnosom,

plemenitog morala i fine ljudske osjeajnosti, predstavlja stub i vrsto vezuje unutranje
organizaciono tkivo policijske strukture. Sa ovim osobinama moemo govoriti o rukovodiocu
u policiji koji ima sposobnost da se kreativno i odgovorno bori za ciljeve i ugled policijske
strukture, izgraujui autoritativnost policijskog rukovodioca bez kojeg danas nema efikasnog
rukovoenja policijom. Ugled policije u drutvu moe se samo upornim radom i svojim
djelovanjem postizati kao i rezultati koje od njih oekuje zvanina vlast. Ugled, a posebno
policiji, veoma se teko stie, ali se relativno brzo gubi. Autoritet rukovodioca se ne moe
iskljuivo zasnivati na pravima, ovlatenjima i strahu, ve na poznavanju i potivanju osobina
koje policiju ine strunom, obrazovnom, kulturnom a posebno humanom slubom. Onaj
policijski rukovodilac koji ne uiva ugled u svom kolektivu, ne moe apsolutno oekivati da
e drugaiji odnos imati od strane javnosti. Znai da se autoritet ne moe samim dolaskom na
radno mjesto stei, niti se on moe trajno zadrati a u policiji se autoritativnost sastoji od
itavog niza meusobno povezanih i uvjetovanih konkretnih odnosa. Reprezentativnost
predstavlja zbir svih osobina koje posjeduje rukovodilac a odnosi se na sve one segmente koji
ga predstavljaju unutar policije i prema javnosti i doprinose stvaranju jedne ope slike o
kadrovima u policiji.
OPERATIVNOST
Operativnost u policiji znai konkretan i neposredan rad policajaca, grupe radnika na nivou
odjeljenja ili itave organizacije, koja zahtijeva brzinu, tanost i efikasnost radi ostvarenja
postavljenih ciljeva. Operativno djelovanje je uslovljeno policijskim metodama i sredstvima,
primjenjivim odreenom vremenskom periodu. Posebnu obavezu i odgovornost imaju
rukovodni radnici koji treba zajedno sa drugim organima i institucijama da obezbjede brzo i
efikasno rjeavanje sloenih situacija sigurnosnog karaktera. Za operativnost je relevantna
brzina, tanost i efikasnost u izvravanju konkretnih policijskih zadataka. Da bi se ti zadaci
dosljedno izvravali, potrebna je organizacijska struktura policijskih snaga, koje e koristei
se taktikom, tehnikom, metodikom i potrebnim informatikim podacima rezultirati
iznalaenjem najoptimalnijih rjeenja u realizaciji naznaenih operativnih problema. Ukoliko
rukovodilac policije nema razvijenu operativnu komponentu, koja e garantirati plansku
aktivnost, potrebnu operativnu disciplinu te sadrajnim sagledavanjem operativne situacije,
dovest e neminovno do implikacija u okviru policijske strukture. Tu se kod rukovodilaca
pojavljuju razni oblici frustriranosti sa veoma naglaenim psihikim optereenjima koja
naruavaju i stepen operativne organiziranosti policije, naroito u borbi protiv kriminaliteta.
Da ne bi do toga dolo, rukovodioci se moraju veoma studiozno baviti detaljnim
razmatranjem svih relevantnih podataka, procjenom sigurnosne situacije, posljedicama koje
mogu nastati zbog pogrenog donoenja oblikovanja policijske strategije. Svako proputanje
pojedinih radnji kasnije je veoma teko nadoknaditi.
Jedino je mogue da se na prethodno utvrenoj strategiji djelovanja, operativne akcije dobro
isplaniraju, kombinuju uz potrebnu i skladnu upotrebu i koritenje operativno-taktikih
metoda, mjera, radnji i sredstava potvrujui operativnost rukovodilaca. U operativnoj praksi
je jasno definisan stav da od brzine, tanosti i pravovremenosti operativne djelatnosti zavisi
izvrenje zadataka.
KREATIVNOST
Mnogi autori koji se bave naukom o ljudskom ponaanju, zastupali su gledite prema kojima
su u upravnim organizacijama veoma male mogunosti za kreativnim aktivnostima.
Razvojem drutva, sve se vie iskazivala urgentna potreba za unoenjem kreativnih sadraja i
savremenih metoda u rad policijske organizacije ime bi bila data sposobnost policijskim
sistemima za organizacione i operativne promjene, to predstavlja ansu za naputanje starih
rukovodnih principa. Na nivou policijske organizacije se pruaju svestrane mogunosti da se
kreativno i struno oblikuje strategija djelovanja. Ukoliko je rukovodilac kreativniji, on stvara
takve odnose u strukturi u kojoj policajci vide jedini i istinski put za svoj struni i
46

profesionalnoetiki razvoj. U slubama sigurnosti poseban znaaj treba pokloniti kreativnom

radu, kako od strane rukovodilaca, tako i od pripadnika policije pruajui mogunost
rukovodiocu da uspjeno oblikuje strategiju. Takoer, na bazi naunih dostignua prua mu se
mogunost da policijski sastav upozna sa savremenim metodama i tehnikama istraivanja
sigurnosnih pojava. Policijski rukovodilac koji nije kreativan znaajno utie na njegov
autoritet i odrat e se samo na osnovu hijerarhijske statusne pozicije, ocjenama i pojaanoj
krutoj disciplini, ali ne na uvjerenju o njegovim sposobnostima. Da bi bio dobar rukovodilac
on mora svakodnevno na temelju naunih mjerila i kriterija da ispituje, usavrava, kroz
praktinu djelatnost analizira rad i iznalazi inovativna rjeenja za poboljanje funkcionisanja u
djelovanju policije. Rukovodilac pored kreativnosti mora imati i dovoljno hrabrosti, a
naroito povjerenja u svoje saradnike, kako bi na njih delegirao pojedina ovlatenja i
odgovornosti, te da prihvati i odgovornost za preduzimanje ponekad i neophodnih mjera
represije. Ukoliko rukovodilac nema dovoljno hrabrosti u takvim specifinim slubama,
neminovno e izgubiti autoritet u radnom kolektivu.
ANALIZIRANJE I SINTETIZIRANJE SIGURNOSNIH I DRUGIH POJAVA
Osnovni smisao sposobnosti analiziranju sigurnosnih i drugih pojava i problema u cilju
cjelovite izrade sigurnosne procjene jeste da rukovodilac moe obezbjediti da se policija
organizovano, planski, ofanzivno i uspjeno suprotstavlja drutveno-opasnim djelatnostima
(svim oblicima ugroavanja unutranje sigurnosti). Kvalitetno operativnoanalitiko praenje
omoguuje rukovodiocu da uspjeno organizira provoenje mjera operativnog karaktera
(priliv informacija za procjenu). Svaka operativna informacija podlijee viestrukom
ocjenjivanju i provjeravanju (sposobnost donoenja pravilnog suda). Obrazovan,
profesionalan, etian i kreativan rukovodilac koji tei modernizaciji policije, iznalazi vie
alternativa pri odabiru metoda unapreivanja policijskog djelovanja. Ako tu sposobnost on
nema, pretvara se u obinu transmisiju viih i niih hijerarhjskih nivoa i postaje puki izvrilac
mjera gubei svakako autoritet.
Rukovodilac mora u kontinuitetu izuavati savremenu metodologiju i organizaciju
istraivanja pojava i dogaaja, savremene metode i tehnike analize, njihove specifinosti i sa
posebnim osvrtom na taktiku preduzimanja operativnih radnji i postupaka (ovlatenja i akcije
policije).
PEDAGOKA ULOGA
Uspjean rukovodilac mora imati i pedagokog smisla, te je najodgovorniji za vaspitanje
svojih saradnika. Svojim znanjem, umijeem, sposobnou, treba maksimalno doprinijeti
formiranju ljudskih uvjerenja i stavova. Savremeni pedagoki pristup trai od rukovodilaca da
svojim linim primjerom u znaajnoj mjeri utie na itavu policijsku strukturu. Ako bi se
dopustilo stagniranje pedagoke uloge, dolo bi do gubljenja motivacije za sadrajnim
usavravanjem. Odgajati i vaspitavati druge znai prenijeti na saradnike i policijski sastav
odreena vrijednosna mjerila, steena znanja i drugo. Meutim, poznato je da pedagoka
uloga sama ne moe imati odluujuu ulogu, ali u kombinaciji sa ostalim navedenim
karakteristikama, uz pravilno organiziran pedagoki rad, dovodi do integrativnih tendencija u
radu policije. Od naina kako rukovodilac postupa prema mladim saradnicima policijom u
prvim njihovim radnim obavezama, zavisi i njihov poetni uspjeh, efikasnost, razvoj,
zalaganje pa ak i opstanak u policiji.
PONAANJE
Svaka organizacija pa tako i policija predstavlja skup ljudi, koji izvravaju svoje poslove i
zadatke na osnovu podjele dunosti i ovlatenja. Jedna od osnovnih pretpostavki predstavlja
ponaanje njenih lanova. Potpuna slika izgraenog sistema ponaanja najbolje se moe
verificirati kroz policijske kontakte sa GRAANSTVOM. Institucionalne promjene u drutvu
treba pratiti i policijski sistem prilagoavajui se strukturom i metodologijom rada a ove
47

procese koi jo uvijek organizaciski pristup i ponaanje ime sputava i onemoguava

prodiranje humanistikog duha.
Poto je policija policija svih ljudi koja uvijek mora biti na strai budna i istovremeno
obrazovana, duboko razumna, uvijek okrenuta pogledima i ocjenama javnosti kao neophodan
zatitnik drutva, od primarne je vanosti i ponaanje rukovodilaca. Pri tome treba naglasiti
humanitet, od ijeg prisustva unutar organizacione strukture u velikoj mjeri zavisi
AUTORITET rukovodilaca (uspjenost ili gubljenje ugleda). Poto se rukovoenje javlja kao
regulativna funkcija, pojavljuje se jedan novi fenomen poznat u nauci o rukovoenju pod
nazivom organizacijsko ponaanje. Svako ponaanje unutar strukture mora imati
interdisciplinarni osjeaj obaveze, jer radno mjesto nije vezano za linost nego za zadatak.
Rukovodilac mora poznavati ponaanja ljudi bez ega nema uspjenog rukovoenja.
Zapostavljena je jedna bitna komponenta u procesu rukovoenja, a to je vjetina rukovoenja
ili kako se u praksi naziva SNALALJIVOST u pojedinim sloenim situacijama.
Zrelo ponaanje znai da rukovodilac vie ne reaguje na staromodan nain i ne smije biti
tvrdoglav, impulsivan ve sa osjeajem mjere i samostalnosti, tolerantan, spreman da saslua,
da pomogne, prihvati odgovornost, da ostane miran i razuman u posebnim situacijama i
skroman. Rukovoenje se moe nauiti primjenom odgovarajuih metoda koje je nastavak
znanja ranije steenog u institucijama.
367

48

POGLAVLJE 8,
ETIKA
POLICIJSKA ETIKA etiki kodeks policije:
policije:
Drava je u svakom drutvu nosilac sigurnosti a svoju funkciju ostvaruje putem legitimne
moi njenih izvrnih organa. Drava mora obezbjediti svakom pojedincu, bez upotrebe nasilja
prema njemu, da ostvari svoja prava i slobode. Meutim da bi pojedinac mogao ostvariti
naznaena prava, treba se ponaati u skladu sa regulativnim pravilima. Sloboda u
demokratskoj dravi prvenstveno zavisi od ograniavanja politike moi ako vlast nije pod
odgovarajuom kontrolom nema demokratije.
U procesu razvijanja demokratije, posebnu odgovornost ima policijski sistem njegova mo,
ali ako se ne ostvari kontrola zakonitosti rada policijskog sistema, ta mo moe postati
drutveno opasna, naroito prema graanima (niija volja, pa ni institucija vlasti, ne smije
biti izvan zakona- Parika povelja nove Evrope 1990 - Pariz). Osnovni izvor moi treba da
proizilazi iz zakona i opeprihvaenih univerzalnih standarda etiki kodeks ponaanja
prilikom izvravanja slubenih zadataka.
Etimoloki (gr. ethos-moral, ud) etika je nauka o moralu, odnosno teoriji morala, koja
ispituje smisao, ciljeve moralnih normi, kriterije za moralno vrednovanje i izvor morala.
U opem smislu pod etikom se podrazumijevaju sve norme koje izraavaju odreene odnose,
ponaanja i dranje jedne profesije i sl., njen stav o dobrom, ispravnom, ljudskom, ili odnose
koji tome odgovaraju i koji su moralni.
Osim policijske etike, susreemo se i sa pojmom deontologija (predstavlja ue znaenje od
etike) koja je, u irem smislu, nauka o dunostima kao moralnoj i profesionalnoj obavezi,
odnosno skup naela koja se odnose na dunost i ponaanje etike prirode.
U sredite promjena pri izgradnji demokratskog drutva postavlja se pitanje najefikasnije
zatite ovjeka od ugroavanja i povreda osnovnih ljudskih prava i sloboda i ukoloko drava
ne obezbijedi potrebni nivo sigurnosti, ne moe se govoriti o individualnim slobodama u
drutvu. Zato, sve savremene drave nastoje pravno urediti tu oblast, kao i organe koji su
jedino ovlaeni za upotrebu sile, u cilju zatite graana od svih izvora i oblika ugroavanja.
Graani svojim ponaanjem mogu ugroavati pojedine segmente sigurnosti, a s obzirom da je
drava nosilac sigurnosne funkcije, mora poduzeti sve potrebne mjere i zadiranjem u
slobodu pojedinca otkloniti opasnost koje mogu dovesti do veeg stepena naruavanja
sigurnosnog stanja.
Prema tome, SREDINJI PROBLEM DEMOKRATSKOG DRUTVA, JESTE KAKO
ODRATI OPTIMALNI NIVO PROPOCIONALNOSTI IZMEU SLOBODE I
SIGURNOSTI.
Jedina ravnotea koja e obezbijediti da se policijska mo sve manje zasniva i sprovodi
iskljuivo na doputenim pravnim ovlatenjima, ve da se ona manifestuje kroz socijalnopreventivne aktivnosti, koje e preovladati u operativno-praktinom postupanju prema
graanima. Tako e, titei unutranju sigurnost fundamentalni cilj drave, policijski sistem
legitimirati svoju mo.

49

Svako odsustvo etikih principa u savremenom drutvu, nuno implicira direktan uticaj i
zadiranje na podruju osnovnih prava graana. Evropa jo uvijek nema etikog kodeksa
policije a u Vijeu Evrope se ukazuje na potrebu izgradnje univerzalnog policijskog kodeksa.
Sva ogranienja slobode poivaju na zakonskoj osnovi i sloboda se smije ograniiti samo da
bi se omoguila sloboda. Intencija je na policiji kao javnoj slubi koja mora biti u slubi
graana a da bi se izgradio taj odnos povjerenja, neminovno je uspostaviti kodeks
profesionalnog etikog ponaanja sa moralnim komponentama. Etiki model policijskog
ponaanja mora uvaavati logiku promjena i biti okrenut ka budunosti, s jasnom namjerom
da odgovori svim sigurnosnim izazovima koji prate savremeno drutvo.
Sluba ne moe da uiva bolji glas od glasa to ga uiva njen najslabiji pripadnik
--MEUNARODNI IZVORI RELEVANTNI ZA ETIKO PONAANJE POLICIJE--

- Univerzalna Deklaracija o ljudskim pravima (10.12.1948 ) bila je prvi meunarodni

instrument koji je uspostavio standarde za promovisanje graanskih, politikih,
ekonomskih, drutvenih, kulturnih prava. Meutim ona dozvoljava neka ogranienja
ali samo odreena zakonom i u cilju zatite, potovanja prava i sloboda drugih.
- Meunarodni pakt o graanskim i politikim pravima iz 1966.g.
- Fakultativni protokol uz pakt
- Standardna minimalna pravila postupanja prema zatvorenicima
- Konvencija za zatitu ljudskih prava i sloboda 04.11.1950 .g. Rim
- Osnovna naela o postupanju sa zatvorenicima
- Deklaracija o osnovnim principima pravde u vezi sa rtvama kriminalnih radnji
Pored ovih meunarodnih dokumenata za etiko ponaanje policije znaajni su i:
- Kodeks UN-a o ponaanju slubenika koji provode pravo
- Konvencija protiv torture
- Osnovna naela o upotrebi sile i vatrenog oruja
-Deklaracija o policiji (08.5.1979)
Svako drutvo u skladu sa unutranjim ureenjem, potrebama i mogunostima stvara svoj
vlastiti moral. Oblikovanje demokratskih normi treba da se pojavljuje ne samo iz potrebe za
opstanak pojedinih drava, ve itavog ovjeanstva, kao i da se u meunarodnim odnosima
ne povrijedi egzistencija drugih, to je minimum bez kojeg bi sve nestalo.
Jedan od institucionalnih je i policijski sistem i jedan od glavnih zadataka UN-a je bio da se
intenziviraju aktivnosti na donoenju osnovnih dokumenata koji e sadravati demokratske,
etike i profesionalno-zakonske elemente u cilju zatite i potivanja osnovnih prava i sloboda
graana. Uspostavljeni pravni i etiki standardi na meunarodnoj razini za postupanje
policije, stvorili su vaan okvir za konceptualizaciju policijske etike, jer je procjenjeno da su
etiki standardi policijskog slubenika najbolja garancija da je odreena policijska akcija u
skladu sa zahtjevima pojedinih individualnih sloboda.
Oekivano ponaanje policije mora da se temelji na uvjerenju da je njihova osnovna briga
zatita, a ne sprijeavanje ljudskih sloboda. Svaka povreda ljudskog dostojanstva dovodi do
nedemokratskog ponaanja policijskih snaga.
Kodeks ponaanja slubenika odgovornh za primjenu zakona (17.12.1979.g. GS UN) odnosi
se u cjelosti na policiju sa naznakom sljedeih obaveza:
-- da stalno ispunjavanje dunosti sluenja zajednici
--treba da potuju i tite dostojanstvo i brane ljudska prava
--smiju upotrijebiti silu samo kada je nuno potrebna
--moraju drati u tajnosti sav materijal povjerljive prirode
--ne smiju nanositi ili poticati bilo koji oblik muenja ili neovjenog postupanja
--moraju voditi brigu o potpunoj zatiti zdravlja osoba
50

--ne smiju poiniti djelo korupcije

--moraju potivati pravo i postojei kodeks
--odmah obavijestiti nadreene o krenju kodeksa
Ovaj kodeks policijske deontologije posluio je dravama kao orijentacioni okvir za
najpovoljniju primjenu u svom zakonodavstvu, uine ga dostupnim svim pripadnicima
policije.

DEKLARACIJA O POLICIJI:
Etika

Slubenik policije mora ispunjavati dunosti, titei svoje sugraane i zajednicu

Slubenik policije mora djelovati poteno, nepristrano i dostojanstveno
Zabranjena su prijeka smaknua, muenja i drugi oblici neovjenog postupanja
Slubenik policije treba da provodi naredbe izdate od pretpostavljenog osim nezakonite
Slubenik policije mora da se suprotstavi krenju prava
Slubenik policije mora nastojati da sprijei posljedice prekraja
Protiv slubenika koji je odbio nezakonito nareenje ne smiju se pokretati postupci
Slubenik policije ne smije uestvovati u praenju, hapenju osoba progonjenih na
osnovu rase, vjeroispovjesti ili politikog uvjerenja
Slubenik policije mora biti lino odgovoran za svoje postupke, naredbe ili nezakonite
propuste
Treba postojati jasan lanac komandovanja
Zakonodavstvo mora pruiti sistem pravnih garancija protiv svake tete nastale usljed
policijskih postupaka
Slubenik policije mora upotrijebiti svu neophodnu odlunost pri radu
Slubenik policije mora primiti jasne i precizne upute o koritenju oruja
Slubenik policije mora osobi koja je pod njegovom kontrolom pruiti njegu medicinskog
osoblja
Slubenik policije mora drati u tajnosti sav materijal povjerljive prirode
Slubenik policije koji djeluje u skladu sa odredbama ove deklaracije, ovlaen je na
aktivnu moralnu i fiziku podrku zajednice kojoj slui.

Deklaracija nema zakonsko ovlaenje, ali ipak predstavlja osnovni moto svake policijske
obuke za moralno ponaanje u policijskom radu i zato je nala mjesto u zakonskim propisima
drava lanica Evropskog vijea.
Etiki kodeks kao humanistiko-vrijednosni okvir za demokratsko funkcionisanje
policijskog sistema
Osnovna funkcija etikog sistema uopte, u svakom drutvu je da odri ivot tog posebnog
drutva i u tom smislu socijalna imenentna etika, odnosno pravne norme u svakoj kulturi
jednog drutva sadre zabrane i zapovijedi koje su potrebne za opstanak i funkcionisanja tog
drutva. Svako drutvo ima vitalni interes u tome da se njegova pravila sluaju i vrline slijede.
Budui da nijedan ovjek ne moe ivjeti bez vrijednosti i normi, velika je odgovornost
policije u pogledu preferiranja humanistikog suda o etikim vrijednostima svoje profesije.
Svaka razvojna faza transformacije i modernizacije policijskog sistema ka demokratskim
civilizacijskim dostignuima, nuno implicira i adekvatan pristup, odnosno redefiniranje
policijske etike. Danas vie ne mogu funkcionirati policijski sistemi za koje njihovi
51

rukovodioci smatraju da su dovoljni sami za sebe, otueni od graana itd. Ovlatenja policije
nisu samo izvor vlasti. Ljudskost i humanost u savremenim demokratskim drutvima trebaju
imati prednost pred isto profesionalno tehnikim uincima.(Duko Modly)
Neasni i umiljeni policijski slubenici, posebno ako se radi o korupciji, prouzrokovat e kod
graana animozitet i nepovjerenje a samim time dovesti u pitanje i osnovne moralne
vrijednosti itavog policijskog sastava.
Djelujui kao slubeni predstavnik vlasti, policija u provoenju zakona mora uvijek imati
uvidu da je na prvom mjestu zatita ljudskih ivota i ljudskog dostojanstva a u tome graani
trebaju biti istinski izvor od kojih treba da potie meusobno povjerenje i saradnja.
Meu etiko-moralne vrijednosti svakako spada i nepristrasnost, uljudno, primjereno i
strpljivo djelovanje, bez obzira na drutveni poloaj, spol, rasu, vjeru, politiko uvjerenje
graana.
Da bi policija mogla donijeti diskrecionu odluku treba iskazati potrebnu pravednost mudrost i
razboritost. U sklopu izgradnje etikih standarda, integriteta i dostojanstva policijskih
slubenika posebno mjesto zauzima potenje.
POLICIJA I KORUPCIJA
Za policijsku korupciju se kae da predstavlja opi termin koji pokriva zloupotrebu
ovlatenog poloaja u svrhu postizanja line koristi koja ne mora biti novana. Ako javni
slubenik koristi svoj ured da pobolja svoje line ciljeve, onda je to korupcija. Svako
odobravanje unutar policijske strukture od strane rukovodilaca za primanje raznih poklona ili
preutno odobravanje takvih postupaka, nuno dovodi do posljedica, ali do onih koje su
najtee u moralnoj sferi. To ujedno dovodi do opadanja profesionalnih vrijednosti i tendencija
ka teim oblicima korupcije.
Nema pozitivne slike o policiji ako se njen ugled meu graanima nastoji izgraditi na raznim
oblicima korupcije. Kao pokazatelji korumpiranih policajaca navode se ivotni standard
i navike, neprimjerene zarade na svom poslu, esto mijenjanje automobila, vlasnitvo
rijetkih nekretnina, skupa putovanja, preblizak odnos sa strankama, prihvatanja usluga
i rabata.
Dosadanje metode u borbi protiv korupcije, uglavnom su se zasnivale na definisanju,
istraivanju, istragama, kanjavanju i donoenju presuda za KD u vezi sa korupcijom. U
drutvu je neophodno stvarati ambijent i kulturu ponaanja graana, a time i policije koji e sa
odgovarajuim stepenom javne i odgovorne svijesti o tom problemu doprinijeti podizanju
etikomoralnih kriterija, a to je pored ostalog jedan od osnovnih pristupa u borbi protiv
kriminala i korupcije u policiji.
Policija mora da zna da je potenje u stvari uvjerenje i nain ivota. Ljudi se mogu poduiti
potenju kao to ih se moe nauiti nepotenju. Policijski jedinstveni moralni standardi mogu
se samo izgraivati na pozitivnim vrijednostima profesije i dobrih etikih standarda. Samo
izotrena i operativno struna pripremljenost onemoguit e prodor koruptivnih ponaanja u
policiju.
Stoga je za odranje i funkcionisanje pravnog sistema nuno trojstvo:
-- snaga institucija,
-- kvalitet vladara i
-- potenje graana (sa policijskim slubenicima)

52

POGLAVLJE 9
PREGLED OVLATENJA
IZDAVANJE UPOZORENJA I NAREENJA
LEGITIMISANJE
UPUIVANJE
POZIVANJE LICA
DOVOENJE - PRIVOENJE
ZADRAVANJE
OGRANIAVANJE KRETANJA NA ODREENOM MJESTU
LIAVANJE SLOBODE LICA
SPROVOENJE LICA
ULAENJE U STAN I DRUGE PROSTORIJE
PRETRESANJE STANA I DRUGIH PROSTORIJA
PRETRESANJE LICA
UPOTREBA TUEG SAOBRAAJNOG SREDSTVA I SREDSTVA VEZE
UPOTREBA SREDSTAVA PRINUDE
UPOTREBA PRIMJERENE FIZIKE SNAGE (AKTIVAN I PASIVAN OTPOR)
UPOTREBA PALICE
UPOTREBA VODENOG TOPA
UPOTREBA SREDSTAVA ZA PRISILNO ZAUSTAVLJANJE VOZILA
UPOTREBA HEMIJSKIH SREDSTAVA
UPOTREBA SLUBENIH PASA
UPOTREBA SREDSTAVA ZA VEZIVANJE
UPOTREBA VATRENOG ORUJA SMRTONOSNE SILE

IZDAVANJE UPOZORENJA I NAREENJA

Ovdje se radi o ovlatenjima sa preventivnim karakterom a primjenjuje ih policija u
izvravanju Zakonom utvrenih zadataka. OSL je duno upozoriti lice za koje cijeni da
svojim ponaanjem ili izvrenjem, proputanjem odreene radnje moe naruiti JRM ili
dovesti u opasnost svoj ivot, ili ivot i sigurnost drugog lica i imovinu, te ugroziti
bezbjednost saobraaja na putevima. Mjere policije graani treba da da prihvate kao
neophodne u cilju unapreenja sigurnosti u zajednici.
OSL mogu davati upozorenja i nareenja graanima, kao i odgovornim licima i pravnim
licima u dravnim i drugim organima.
Upozorenja i nareenja se izdaju radi:
Zatite ivota i line sigurnosti, sprjeavanje izvrenja KD-a, otkrivanja KD, hvatanja
poinilaca, odravanju JRM, OBL, nesmetanog toka saobraaja, spreavanja pristupa
53

odreenom prostoru, pruanja pomoi i otklanjanju posljedica elementarne nepogode,

spaavanje ljudi i imovine kod havarije i zatiti imovine.
UPOZORENJA SE DAJU USMENO, PISMENO, SREDSTVIMA INFORMISANJA I
TEHNIKIM SREDSTVIMA (razglas, sirene).
Izdavanje upozorenja i nareenja se moe primjeniti u onom obimu od kojih neposredno
zavisi izvravanje slubenih zadataka i to samo za vrijeme koje je potrebno da se ti zadaci
izvre. U preduzeima, nareenja se izdaju rukovodiocu ili zamjeniku. Da bi se moglo izdati
upozorenje mora postojati opravdan razlog izdavanja naznaenih mjera.

LEGITIMISANJE
Pod legitimisanjem podrazumijevamo slubenu radnju koju preduzimaju OSL
radi utvrivanja identiteta lica.
Ova radnja ima taktiku komponentu a vri se usmenim obraanjem licu koje treba
legitimisati sa zahtjevom da pokae i preda na uvid linu kartu, putnu ispravu ili drugu
ispravu iz koje se moe utvrditi identitet i mogu je obavljati samo OSL organa unutranjih
poslova, a naroito prilikom obavljanja pozorno patrolne djelatnosti. Njome se prua
mogunost prikupljanja znaajnih operativnih saznanja i otkrivanja jednog broja izvrilaca
KD-a.
U pravilu policija preventivno legitimie nepoznata i sumnjiva lica, a najee u sklopu
drugih, ranije planiranih operativnotaktikih mjera.
Najei osnov-povod za legitimisanje nepoznatih lica moe biti:
lice koje treba liiti slobode;
nad kojim treba izvriti spoljni pregled ili pretres;
lica zateena na mjestima gdje se provodi blokada;
uinioci KD-a ili prekraja;
lica koja odgovaraju opisu sa potrage;
lica koja ne postupaju prema zakonitim nareenjima OSL-a;
lica koja se interesuju za objekte ili izvore podataka;
lica koja se zateknu na mjestu gdje je pristup zabranjen;
lica koja se zateknu na mjestu izvrenja KD-a;
koja svojim ponaanjem, izgledom, prikradanjem izazivaju sumnju da su uinioci KD-a;
lica koja prijavljuju KD-a;
lica iji identitet treba utvrditi;
koja se odaju skitnji i besposliarenju.
Poznata lica se ne legitimiu (osim uzimanja podataka radi prijave, pomoi graanima,
organima i institucijama). Ukoliko legitimisano lice treba privesti ili zadrati OSL zadrava
ispravu do predaje lica nadlenom organu. Policija ima zakonsko ovlatenje da legitimie i
vojna lica u graanskom odijelu a ako je lice u uniformi poduzimaju se radnje kada nisu u
mogunosti blagovremeno radnju izvesti nadlena vojna lica.
Ovom radnjom, u operativnotaktikom smislu, te pravilan izbor lica koja e se legitimisati,
policiji se prua mogunost da doe do korisnih podataka a naroito kada se radi o
pronalaenju lica za kojim se traga. Najiri i najneodreeniji krug lica koja su predmet
interesovanja policije jesu nepoznata sumnjiva lica. Kod ove radnje jasno mora doi do
izraaja visoko operativno-struna i profesionalnopsiholoka komponenta, te izotrena mo
zapaanja i sposobnost pronicanja i uoavanja pojedinosti (hod, izgled, oblaenje, ponaanje)
koje mogu biti kljune u daljem operativnom postupanju.
Policajac, bez obzira da li je u uniformi ili u civilnom odijelu duan je da sa sobom nosi
slubenu legitimaciju. Legitimisanje predstavlja veoma sloenu, sigurnosno delikatnu a
ponekad i veoma opasnu radnju koja moe policiju dovesti u situaciju da bude napadnuta i
izloena ivotnoj opasnosti.
54

Do pogreaka u radu policije pri legitimisanju, dolazilo je zato to OSL nisu pravilno
ocijenila:
povod za legitimisanje lica, broj lica, njihovo dranje, da li su poznata lica, sumnjiva
lica,
odnos fizike snage, naoruanje lica, kriminalnim licima, odbjeglim,
procjena psihikog stanja, oekivanje otpora,
reagovanje graana na postupak policije, mjesto i vrijeme vrenja legitimisanja.
Prije otpoinjanja legitimisanja svaki policjac mora uzeti u obzir sve navedene okolnosti,
kako bi na siguran, profesionalan i efikasan nain obavio slubenu radnju.
OSL pri legitimisanju treba posebno da vode rauna o:
1. Obraanju graanima kulturno, autoritativno, odmjereno, kako bi tok radnje legitimisanja
tekao bez iritantnog ponaanja i na smije se inom legitimisanja ispoljavati pretjerano
neprofesionalna sumnjiavost.
2. Ukoliko se radi o licu za koje se pretpostavlja da bi moglo pruiti otpor poduzimaju se
maksimalne mjere opreza i pokuati dovesti sebe u povoljniji sigurnosni poloaj u odnosu
na lica koja se legitimiu.
3. Prilikom legitimisanja lica od kojih se ne oekuje napad ili otpor, policajac uzimanjem
linog dokumenta treba da od lica na sigurnom odstojanju kad god je to mogue kako bi
mogao da efikasno i profesionalno intervenie.
4. Posebnu panju policajac treba da obrati na sliku i peat na dokumentu, a pregled ne treba
vriti pod ulinom rasvjetom okrenut leima prema legitimisanom sumnjivom licu.
5. Policija u nonim satima treba po mogunosti i vriti neprimjetno praenje i kretanje
sumnjivih lica
6. Ako policajci nisu struno osposobljeni mogu se nai u situaciji da budu opkoljeni masom
radoznalih
7. Od izuzetne je vanosti efikasno neprimjetno operativno praenje naoruane grupe, dok se
ne stekne mogunost dobijanja pomoi i pojaanja.
8. Po izvrenoj radnji legitimisanja policijski slubenik je duan sainiti izvjetaj, jer bi bez
toga legitimisanje izgubilo operativni smisao i znaaj. Evidencije legitimisanih, sumnjivih i
nepoznatih lica imaju znaajan operativni karakter.

UPUIVANJE
Slubenu radnju upuivanja OSL e primjeniti ukoliko: je zatekao lice na mjestu izvrenja
KD i ukoliko bi to lice moglo pruiti vane podatke za krivini postupak a ako je vjerovatno
da da se ono kasnije ne bi moglo sasluati. Moe se uputiti tuiocu samo ukoliko je on
oevidac dogaaja, kada na licu mjesta nije prisutan tuilac a podaci su vani za voenje
krivinog postupka za KD po slubenoj dunosti.
Ako se oekuje dolazak tuioca OSL tada zadrava lice koje ne moe trajati due od 6 sati.
Policajac je duan upoznati lice sa razlozima upuivanja i omoguiti mu dovoljno vremena da
stigne do tuioca. Ako prihvati, lice se moe uputiti svojim vozilom i dr. javnim sredstvima a
ako lice odbije da se javi tuiocu treba traiti miljenje tuioca i postupiti po njegovom
nareenju.
OSL je duno provjeriti javljanje upuenog lica a o tome sainjava slubenu zabiljeku sa
svim podacima, vremenu, roku i razlozima upuivanja, obavjetenju tuioca, provjeri i
rezultatu provjere.

POZIVANJE LICA
Kada je to potrebno, OSL mogu pozivati lica radi davanja obavjetenja ili upozorenja u cilju
uspjenog izvravanja zadataka iz oblasti javne sigurnosti i koje se obavlja pismeno i u hitnim
sluajevima usmeno. Pozvanom licu se saoptavaju razlozi pozivanja a u pozivu se nalaze
podaci o licu, zakonski osnov pozivanja, vrijeme i mjesto javljanja, razlog pozivanja, potpis
55

OSL i ovjera poziva. OSL su duna da vode rauna da ne stvaraju nepotrebne tekoe ili
smetnje. Ako je potrebno pozivanje odmah, licu je potrebno objasniti razloge hitnosti. Lice
pozvano pismenim putem moe se prinudno privesti samo u sluaju propisanim zakonom i
navedenim upozorenjem u pozivu.

DOVOENJE PRIVOENJE
Ova slubena radnja se primjenjuje kada OSL treba odreeno lice dovesti u prostorije organa
unutranjih poslova, do suda, drugog organa ili do drugog mjesta i moe se obavljati samo u
zakonom predvienim sluajevima: na osnovu pismene NAREDBE ili BEZ pismene naredbe.
OSL su duni da izvre dovoenje na osnovu:
1. naredbe suda za dovoenje okrivljenog
2. naredbe suda za dovoenje svjedoka
3. naredbe suda za prekraje
4. zakljuka organa u upravnom postupku
5. izdate potjernice
6. naredbe suda ili organa nadlenog za izvrenje krivinih sankcija
7. naredbe OUP za privoenje lica koja se nisu odazvali na poziv
OSL su duni da predaju pismenu naredbu o dovoenju, lice se poziva da sa OSL poe, a
ukoliko odbije da poe, prinudno e se dovesti.
Bez naredbe:
1. kad liavaju slobode lice izvrioca KD-a za koje je obavezna mjera pritvora
2. kad liavaju slobode lice zateeno na izvrenju KD-a po slubenoj dunosti
3. kad graani lie slobode lice zateeno u KD
4. kad postoje uslovi za zadravanje (24 sata)

ZADRAVANJE
Uskladu sa ovlatenjima policija moe zadrati lice samo onoliko koliko je nuno potrebno
(najdue 24 sata) kada: je lice zateeno u pijanom stanju u vrenju prekraja lice koje
naruava JRM i time ugroava sigurnost drugih.
Van slubenih prostorija policija je ovlatena da zadri lice:
zateeno na mjestu izvrenja KD
zateeno na prostoru gdje je privremeno ogranieno kretanje
zateeno u stanu kod pretresapregleda.
O zadravanju odluuje najodgovorniji policijski rukovodilac a prije zadravanja utvruje se
identitet i obavezno pretresanje lica, oduzimaju se svi predmeti kojima sebe ili druge moe da
povrijedi. Lice se upoznaje sa razlozima zadravanja o emu se sainjava slubena zabiljeka
sa podacima lica, razlogom, danom i satom poetka zadravanja i prestanka a koju potpisuje
OSL koje je odluilo o zadravanju. U sluaju dueg zadravanja obavjetava se porodica
lica, ukoliko je bolesno prua mu se ljekarska pomo, u sluaju agresivnosti moe se vezati.
Po isteku mjere vraaju mu se stvari privremeno oduzete (osim dokaza u postupku). Moe se
zadrati i vojno lice ako to ne mogu blagovremeno vojna lica. Lica sa imunitetom ne mogu se
zadravati. Prostorije za zadravanje moraju ispunjavati sigurnosne, zdravstvene i higijenske
uslove. Lice zadrano bez osnova ima pravo na naknadu tete.

OGRANIENJE KRETANJA NA ODREENOM PROSTORU

Policija moe ograniiti kretanje lica na odreenom prostoru ili objektu i predstavlja
operativnotaktiku radnju u cilju iznenadne kontrole neodreenog broja lica na jednom
mjestu, objektu ili prostoru. U odnosu na blokadu ogranienje ima ire operativno znaenje i
sadraj. Ogranienje ima preventivno represivni karakter i mora biti dobro pripremljeno sa
kvalitetnim operativnim planom. Kao radnja sa preventivnim zadatkom poduzima se radi
spreavanja vrenja KD, hvatanja poinilaca, pronalaska rtava itd.
56

Odluku o ogranienju kretanja donosi rukovodilac policijskog organa koji odobrava plan
izvoenja. Lica kojima je ogranieno kretanje mogu biti zadrana onoliko koliko je potrebno
da se izvre zadaci.

LIAVANJE SLOBODE LICA

Lienje slobode je usmjereno na oduzimanje slobode odreenom licu prinudnim putem, kao
in zatvaranja osobe zbog navodnog poinjenog prekraja i nijedan slubenik ne smije izvriti
nezakonito i nepotrebno hapenje.
Vri se samo u skladu sa zakonom u sljedeim sluajevima:
zakonito zatvaranje nakon presude nadlenog suda
zakonito hapenje zbog nepridravanja sudskog naloga
zakonitog liavanja slobode radi izvoenja pred nadlenu pravnu vlast
zatvaranja maloljetnika radi nadzora
pritvaranja osoba radi irenja zaraznih bolesti, ifri, krona, narkomana i skitnica
zakonitog lienja slobode u cilju spreavanja neovlatenog ulaska u zemlju
OSL su duna liiti slobode lica:
za koja je sud donio rjeenje i izdao naredbu o dovoenju
za koje postoji osnovana sumnja u KD
za koje je predviena mjera pritvora
za koje je raspisana potjernica.
Dunost OSL-a je da lice bez odlaganja u roku od 24 sata sprovede nadlenom tuiocu.
OSL mogu liiti slobode lica koja se zateknu na izvrenju KD za koje se goni po slubenoj
dunosti (lan 187. ZKP):
ako se krije,
ako postoji bojazan da e unititi, sakriti dokaze,
ako posebne okolnosti opravdavaju bojazan da e ponoviti KD,
ako je u pitanju KD gdje je to potrebno radi sigurnosti graana (terorizam, genocid).
Lice protiv kojeg postoje osnovi sumnje da je izvrio KD po slubenoj dunosti i lien je
slobode ima pravo na branioca i da mu se prije toga ukae na prava.
OSL su duna sainiti izvjetaj o lienju slobode i sporovoenju. Diplomatska i konzularna
lica se ne liavaju slobode (osim u sluaju izvrenja tekih KD i sudske odluke).

SPROVOENJE LICA
Pod sprovoenjem podrazumijevamo privoenje jednog ili vie lica od strane OSL do
prostorija OUP, drugog organa koji su zahtijevali privoenje odreenog lica ili do odreenog
mjesta, a radi se o prinudnoj radnji protiv volje lica koje se sprovodi. Vri se slubenim
vozilima, vozom, autobusom i pjeice i vae ista pravila predostrnosti kao kod liavanja
slobode. Ne mogu se sprovoditi bolesna i iznemogla lica, trudnice. Sprovoenja vre policajci
u uniformama i duni su da odbiju svaki napad na njih kao i na pokuaj oslobaanja od treih
lica. Lica koja sprovodimo potrebno je pretresti a radnje dobro isplanirati. Ukoliko se radi o
licima prema kojima je u sluaju pokuaja bjekstva, dozvoljena upotreba vatrnog oruja,
rukovodilac mora to naglasiti i navesti u nalogu.
Potrebno je takoe izriti i provjeru opreme i naoruanja. Ukoliko se sprovoenje vri javnim
prevozom lice treba da bude odvojeno od ostalih putnika i po potrebi vezano i to u
sluajevima:
ukoliko je zateeno na izvrenju KD,
ako postoji sumnja da e pokuati bjekstvo, pruiti otpor ili napasti OSL.
Po izvrenoj slubenoj radnji policajac podnosi izvjetaj neposrednom rukovodiocu, te prilae
i potvrdu o izvrenoj predaji lica i stvari.

ULAENJE U STAN I DRUGE PROSTORIJE

57

OSL mogu i bez pismene naredbe da uu u tui stan i druge prostorije:

ako dralac stana to eli,
ako je potrebno radi hvatanja poinioca na djelu,
ako se u stanu nalazi lice koje se po pismenoj naredbi dravnog organa ima pritvoriti,
ako se u stanu nalazi lice koje sklonilo zbog KD,
ako je potrebno radi sigurnosti ljudi i imovine,
ako se ne mogu drugaije obezbijediti dokazi za KP.
Prije ulaska u stan treba utvrditi identitet draoca stana i saopiti mu razloge ulaenja i
pozvati ga da dobrovoljno preda predmete ili lice a ako isti nije prisutan OSL mogu izvriti
nasilno ulaenje. Pregled stana mogu izvriti u prisustvu draoca i legitimisati i pretresti lica
zateena u stanu gdje se mogu zadrati samo onoliko vremena koliko je potrebno da se ostvari
razlog ulaska.

PRETRESANJE STANA I DRUGIH PROSTORIJA

Predstavlja jednu od najvanijih istranih operativnotaktikih radnji koja se poduzima u cilju
obezbjeenja materijalnih dokaza za pokretanje i uspjeno voenje KP, kao i radi efikasnog
hvatanja izvrilaca KD za kojim se traga i saznanjima. Pretresanja stana i drugih prostorija
okrivljenog moe preduzeti ako je vjerovatno da e se pretresanjem okrivljeni uhapsiti ili
ponai tragovi KD ili vani predmeti za KP. Nareuje se putem sudske pismene naredbe koja
se predaje licu a prije poetka pretresa OSL pozivaju lice da dobrovoljno preda lice ili
predmete koji se trae. Pretresanje se po pravilu vri danju osim ako je zapoeto i nije
zavreno. Tuilac je duan je da obezbijedi draoca stana i da bude prisutan pretresanju,
zakljuane prostorije otvorit e se silom ako dralac stana nije prisutan ili nee da ih otvori.
Prema novom ZKP pretresanju stana moraju biti prisutna dva punoljetna graanina u
svojstvu svjedoka.
OSL mogu i bez naredbe ui u tui stan i po potrebi izvriti pretresanje (lan 199):
ako dralac stana to eli,
ako neko trai pomo,
ako je potrebno radi hvatanja poinioca na djelu,
ako je potrebno radi sigurnosti ljudi i imovine,
ako se ustanu nalazi lice koje koje se po naredbi dravnog organa ima pritvoriti.
U ovim sluajevima ne sastavlja se zapisnik ve se driocu stana izdaje potvrda sa
naznaenim razlogom. OSL OUP kada vre pretres bez nardbe, duni su odmah podnijeti
izvjetaj tuiocu. Kad god je mogue, pretresu treba da prisustvuje kriminalistiki tehniar
koji e fotografisanjem zadokumentovati pronaene predmete.
PRETRESOM SE TRAE PREDMETI, TRAGOVI I LICA. Za oduzete predmete izdaje se
potvrda.

PRETRESANJE LICA
OSL imaju pravo vriti pretresanje lica, vozila i prtljaga. Pod pretresom lica ne smatra se
spoljanji pregled lica koji vre OSL u cilju utvrivanja da li to lice nosi oruje, eksploziv i
drugo pogodno za napad na OSL i provodi se uz sva mjere predostronosti a moe biti po
pismenoj naredbi nadlenog organa, bez naredbe uz prisustvo ili bez svjedoka.
Osnovni operativnotaktiki razlozi za pretresanje:
radi pronalaska i oduzimanjan predmeta za KP,
radi pronalaska i oduzimanja predmeta koji potii iz KD,
radi oduzimanja predmeta koja dovode u opasnost druga lica,
radi pronalaska, fiksiranja i obezbjeenja tragova KD,
radi pronalaska i oduzimanja predmeta koji se mogu iskoristiti za bjekstvo lica,
radi pronalaska i oduzimanja predmeta i stvari pogodnih za samoranjavanja ili
samoubistvo lica lienih slobode.
58

Pretresanje moe biti prethodno (djelimino), potpunonaknadno i obavezno pretresanje lica

(pritvor, zadravanje ili izdravanje kazne)
Prethodni pretres se obino sprovodi kod racije, pojaane kontrole, pregleda putnika i
prevoznih sredstava te prilikom liavanja slobode, pretresa stana i sl.
Kod pretresa opasnih kriminalaca, razlikujemo:
KLASINO nareuje se podizanje ruku iznad glave i okretanje leima OSL-u, da rairi
noge zbog labilnije ravnotee;
ZIDNO nareuje se licu da stane na razdaljinu od 1 metra od zida, rairi noge sa osloncem
na vrhovima prstiju i da se sa uzdignutim rukama u kosom poloaju osloni o zid, sa vrhovima
prstiju.
Uvijek se mora imati u vidu da svi kriminalci u odreenom trenutku prije pretresa nastoje
odbaciti kompromitirajue stvari te treba pratiti svaki pokret osumnjienog
Potpuno pretresanje se vri u zatvorenoj prostoriji kod indicija da lice kod sebe sakriva
predmete ili tragove KD i od strane dva OSL, a kada je potreban detaljan tjelesni pregled
preporuuje se i angaovanje ljekara.
Osnovni cilj pretresa jest da se pronau i oduzmu predmeti koji bi se u toku izdravanja
pritvora ili u toku zadravanja lica lienog slobode mogli upotrijebiti za napad.

UPOTREBA tueg saobraajnog sredstva i sredstva veze

OSL imaju pravo da, pri hvatanju izvrioca KD, ili privoenja rtve KD, SN, poara,
elementarne nepogode, se poslue sredstvom drugih organa, pravnih lica ili graana, ako taj
zadataka ne mogu obaviti policijskim vozilom. OSL mogu i od vozaa tih sredstava traiti da
prevezu do bolnice rtve KD, SN, i dr. nepogode, a ne mogu se posluiti diplomatskim i
konzularnim vozilima.
U istim sluajevima kao kod koritenja sredstava prevoza, OSL imaju pravo da se poslue i
sredstvom veze ako ne mogu da uspostave vezu radi hvatanja uinioca KD koga gone
neposredno, radi obezbjeenja prevoenja do bolnice rtve KD i obavjetavanja odreenih
struktura policije, javnog tuioca o stanju na LM.
Prilikom upotrebe tuih sredstava duni su vozau saopiti razloge upotrebe sredstava i
upozoriti ih na snoenje posljedica ako ne postupe po zahtjevu OSL. O upotrebi se izdaje
pismena potvrda korisniku i upuuje se na pravo na naknadu trokova nastalih upotrebom
sredstava.

UPOTREBA SREDSTAVA PRINUDE

Policija, saglasno meunarodnim dokumentima (konvencije) gdje su decidno propisane
obaveze u policijskom radu, mora prioritet dati aktivnostima koje pored odravanja i
provoenja zakona imaju preventivnu funkciju u cilju otklanjanja onih ponaanja koja mogu
dovesti do nasilnikih i drugih tetnih postupaka. U tim prilikama samo odgovarajua
saradnja i timski rad mogu biti od presudnog znaaja u kombiniranju razliitih metoda i
vjetina kako bi se sa to manje rizika ostvario zajedniki cilj. Meutim, vrei svoju dunost
policija je prisiljena u pojedinim situacijama na upotrebu sredstava prinudesile, ali je smiju
upotrijebiti kada je to nuno i u mjeri potrebnoj za obavljanje dunosti, tj ne smije koristiti
vie sile nego to je razumno potrebno i kada ubjeivanje, upozorenje, savjet, nareenje nije
uticalo na odreeno lice.
ivot mora uvijek biti pravno zatien a namjerno oduzimanje ivota jedino je zakonito u
sluaju sudske kazne, a povreda ovog lana ne smatra se upotreba sile:
za odbranu bilo koje osobe od protivpravnog nasilja
za zakonito hapenje ili spreavanje bjekstva zakonito pritvorenog lica
zakonito poduzetu akciju u svrhu guenja pobune ili ustanka
U primjeni ovlatenja policija se mora pridravati principa proporcionalnosti - koristiti
najmanju moguu silu neophodnu za postizanje eljenog cilja.
59

OSL mogu upotrijebiti sredstva prinude (fiziku snagu, gumenu palicu) radi savlaivanja
otpora lica koje remeti JRM, koje treba privesti, zadrati ili liiti slobode, radi odbijanja
napada na sebe ili drugo lice, te koja napadaju objekt koji se obezbjeuje.
OSL mogu upotrijebiti sljedea sredstva prinude:
1. primjerenu fiziku snagu,
2. palicu,
3. mlazove vode,
4. sredstva za prisilno zaustavljanje vozila,
5. plinska sredstva,
6. druga sredstva utvrena propisima

UPOTREBA PRIMJERENE FIZIKE SNAGE

Upotrebom fizike sile se smatraju zahvati i druge vjetine odbrane ili napada kojim se
savladava otpor lica koje svojim postupkom onemoguava izvrenje slubenog zadatka
ili koje fiziki napada na OSL, drugo lice ili objekat koje se obezbjeuje, a OSL su
duna da prestanu sa upotrebom im prestane neposredan napad ili otpor lica.
POD OTPOROM SE SMATRA SVAKO SUPROTSTAVLJANJE ZAKONITOM
NAREENJU POLICIJSKIH SLUBENIKA IZDATIM RADI ODRAVANJA ILI
USPOSTAVLJANJA JRM, UDALJAVANJA SA MJESTA DOGAAJA, UDALJAVANJA
SA MJESTA PRIVREMENOG OGRANIAVANJA KRETANJA, PRIVOENJA,
ZADRAVANJA ILI LIENJA SLOBODE I DRUGIH POSLOVA.
AKTIVAN OTPOR postoji kada lice koristi agresivan fiziki napad, koji bi mogao
rezultirati ozljeivanjem policajca i drugih lica;
POGORANI AKTIVNI OTPOR kada lice koristi vatreno oruje, orue ili druge
predmete s namjerom da onemogui policiju u izvrenju slubenih zadataka, pokuavajui
nanijeti ozbiljne tjelesne povrede, pa ak i smrt.
Policajac mora biti i fiziki spreman da odgovori na svaku prijetnju, kako bi mogao efikasno
reagovati jer je prva i osnovna dunost policije da zatiti graane, dok je presudni prioritet
policajca da vodi rauna o linoj sigurnosti u intervenciji kako bi mogao zatiti graane. Nivo
otpora pruen od strane lica, odreuje stepen sile koju policajac mora primjeniti.
Policija je duna kontrolisati i otkloniti sva destruktivna ponaanja pojedinih graana, a
ukoliko nije u mogunosti sigurno intervenisati potrebno je privremeno odstupiti, zatraiti
pomo i pripremiti se za djelovanje do dolaska pomoi.
PASIVAN OTPOR postoji kada se lice oglui o poziv ili zakonito nareenje OSL ili se stavi
u takav poloaj (legne, sjedne, uhvati se za neki predmet i sl.) kojim onemoguava izvrenje
zadataka. Neki ga nazivaju i psiholokim otporom te defanzivnim otporom (sa pokuajem
upotrebe fizike sile).
Psiholoki nefiziki otpor se ispoljava kroz nepridravanje zakonskih nareenja, verbalnim
optubama i prijetnjama.
Defanzivni otpor je takav vid pasivnog otpora kojeg karakterie neagresivnost pojedinaca i
nemaju namjeru suprotstavljati se policiji, a koje imaju uvredljiv i neprimjeren karakter.
U rjeavanju ovih situacija koriste se tehnike MEHKE RUKE sa blagim nanoenjem bola
na pojedinim takama pritiska, zglobnim zahvatima.

UPOTREBA PALICE
Policijski slubenici NE smiju upotrijebiti palicu prema djeci, starim i iznemoglim licima,
duevnim bolesnicima, tekim invalidima i enama sa vidljivom trudnoom osim ako
ugroavaju njegov ivot. Takoe u sluaju kada lice prua pasivan otpor. Upotreba palice se
smatra kao osrednje sredstvo prinude i koristi se kada blae tehnike nisu efikasne i to na tri
zone:
60

 primarna zona (miii, listovi, nadlaktice, podlaktice)

sekundarna zona (spojevi kostiju i koana podruja-laktovi, zglobovi)
zona posljednjeg pribjeita (vitalni dijelovi:glava, grlo, bubreg)

UPOTREBA VODENOG TOPA

Ovaj vid upotrebe sredstava prinude moe se upotrijebiti samo u onim situacijama kada je
JRM naruen u veem obimu i emu se pristupa samo po nareenju rukovodioca i na
udaljenosti ne manjoj od 25 metara jer moe prouzrokovati ozljede.

UPOTREBA SREDSTAVA za prisilno zaustavljanje vozila

Policija koristi ova sredstva kada treba onemoguiti bijeg lica protiv kojeg se moe
upotrijebiti vareno oruje, kao i protiv izvrilaca KD protiv bezbjednosti saobraaja koje
vozilom bjei sa lica mjesta SN. Osnovni cilj ovog sredstva je njegovo onemoguavanje i
onesposobljavanje za dalje kretanje a mora se obaviti na siguran i bezbjedan nain. Ispred
njega postavljaju se saobraajni znakovi a ne smije se postaviti na prevojima, nepreglednim
dijelovima, tunelima i sl.
Nakon prinudnog zaustavljanja policija mora brzo i efikasno reagovati i liiti slobode lica. O
upotrebi ureaja za prinudno zaustavljanje vozila, voa policijske patrole je duan podnijeti
pismeni izvjetaj svom neposrednom rukovodiocu.

UPOTREBA HEMIJSKIH SREDSTAVA

Pod hemijskim sredstvima podrazumijevamo suzavce koji nakon ovlatene upotrebe u
izvravanju policijskih zadataka NE OSTAVLJAJU bilo kakve posljedice na psihofizike i
ope zdravstveno stanje pojedinaca. Hemijskim sredstvima i hemijskim orujem smatraju se
sredstva za ispaljivanje i rasprivanje hemijskih punjenja:
puka i pitolj za ispaljivanje,
rune hemijske bombe,
sprej,
tromblonska mina
hemijski rasprivai.
Ova sredstva koriste se radi:
uspostavljanja naruenog JRM u veem obimu,
spreavanje teroristikih akata ili otmica,
savlaivanje otpora lica radi lienja slobode,
odbijanja napada na linost i objekat koji se obezbjeuje,
oslobaanja zaposjednutog sredstva,
odbijanja napada uz upotrebu vatrenog oruja.
Kod izvravanja zadataka pod nadzorom rukovodioca sredstva se mogu i smiju upotrebiti
iskljuivo po njegovom nareenju. U sluaju zabarikadiranja lica ono se upozori na upotrebu i
ako se na ponovljeno upozorenje ne preda, upotrebljava se sredstvo. Ako ima talaca trai se
od njega da ih pusti a poslije se odluuje o sredstvima i nainu na koji e se koristiti.

UPOTREBA SLUBENIH PASA

OSL mogu u obavljanju svojih zadataka koristiti i upotrebljavati posebno dresirane pse (psi za
pozornopatrolnu slubu, tragai, za napad i odbranu i straarsku slubu) koji se koriste samo
pod neposrednim nadzorom struno osposobljenog pripadnika policijskih snaga (vodia
slubenog psa) i sa zatitnom korpom (osim u sluaju kada su ispunjeni uslovi za vatreno
oruje).
Kod pozorno-patrolne djelatnosti mogu se koristiti samo za:
hvatanja lica u bjekstvu zbog KD,
savladavanje otpora lica prilikom legitimisanja, lienja i privoenja,
61

 odbijanja napada na lica i objekat koji se obezbjeuje,

odbijanje napada na OSL
Psi za napad i odbranu mogu se koristiti i kod racija, zasjeda blokada i sportskih
manifestacija. Prije koritenja pasa policajac je duan upozoriti lice da e koristiti psa ako ne
postupi po nareenju.
Psi tragai mogu se koristiti za pronalaenje:
tragova i predmeta KD,
uinilaca KD,
nestalih i zalutalih lica,
leeva,
droga,
nastradalih u nepogodama,
eksploziva itd.

UPOTREBA SREDSTAVA ZA VEZIVANJE

Tu se smatraju lisice, plastine zatege i trake a policajci e vezati lice koje liava slobode,
privodi ili sprovodi:
ako je zateeno na izvrenju KD,
ako je lice pokualo bjekstvo ili se sumnja da e to uiniti,
ukoliko lice prui otpor ili napad na OSL.
Ne smiju se upotrijebiti prema licima mlaim od 14 god. bolesnim, iznemoglim, invalidima i
trudnicama.

UPOTREBA VATRENOG ORUJA

Meunarodne izvore odredbi o smrtonosnoj sili moemo podijeliti u dvije skupine:
Univerzalna deklaracija o ljudskim pravima 10.12.1948., Meunarodnom paktu o
graanskim i politikim pravima 1948., Parikoj povelji i druge usvojene od UN-a
Drugi dokument koji je potrebno spomenuti je Evropska konvencija o zatiti osnovnih
ljudskih prava i sloboda (04.11.1950) koja se odlikuje nainom funkcionisanja mehanizma za
zatitu prava i obaveze drava prema pravima.
Ne smatra se povredom lana 2. Evropske konvencije koje je proisteklo iz upotrebe sile
nuno neophodnoj:
za odbranu bilo kojeg lica od protivpravnog nasilja,
zakonitog hapenja ili spreavanja bjekstva
za zakonitu akciju u svrhu guenja pobune ili ustanka.
Ovaj stepen sile, kao posljednjeg sredstva, koristi se kada su se ostale metode pokazale
neuspjenim. Prema Evropskoj konvenciji upotreba sile u izvravanju zadataka ne smije
apsolutno implicirati postupke OSL kojima e vriti muenje, okrutna ili neovjena
ponienja ili drugo nasilje prema graanima. Policajac nikada ne smije koristiti vie sile nego
to je razumno potrebno a posao je takav da u bilo koje vrijeme i okolnostima policija mora
oduzeti neiji ivot, kako bi spasila ivot drugog lica ili svoj ivot i zato izuzetna
pripremljenost, planiranje, usavravanje taktika su garancije da e policijske snage
upotrebljavati silu samo kada je to nuno i u datim opravdanim okolnostima.
Te okolnosti su spreavanje zloina, privoenje, zakonsko hapenje prestupnika ili
sumnjivih lica.
Policija u provoenju zakona ne smije upotrebljavti vatreno oruje s namjerom ubijanja
bilo kojeg lica, osim ako je to neizbjeno.
OSL smije upotrebiti vatreno oruje kada su blaa sredstva nedovoljna za postizanja
sljedeih ciljeva:
za vlastitu ili odbranu od neposredne prijetnje smru ili ozbiljne povrede
za spreavanje osobito tekog zloina koji ukljuuje ozbiljnu prijetnju po ivot
62

 za hapenje lica koje uzrokuje ozbiljne prijetnje po ivot i koje se opire naporima da se
prijetnja zaustavi
za spreavanje bjekstva nekog ko uzrokuje ozbiljnu prijetnju po ivot
Zakonski osnov za upotrebu smrtonosne sile - vatrenog oruja:
Meu glavnim odredbama koje ureuju ovaj segment policijskog djelovanja moemo navesti
slijedee sluajeve kada policijski slubenici mogu upotrijebiti smrtonosnu silu:
u sluaju zatite ivota ljudi (odbijanje neposrednog protivpravnog napada na sebe ili
drugog),
radi spreavanja bjekstva lica zateenog u vrenju KD-a protiv osnova drutvenog
ureenja odbrane i sigurnosti (oruana pobuna, terorizam, divrezije, unitenje objekata od
vitalnog znaaja),
radi spreavanja bjekstva lica zateenog u vrenju KD-a otmice vazduhoplova,
ugroavanje sigurnosti leta, sabotae na vanim vojnosigurnosnim objektima, ubistva,
teke krae, razbojnike krae, silovanja, prijetnje na javnim mjestima upotrebom
vatrenog oruja),
radi spreavanja bjekstva lica zateenog u vrenju KD-a za koje se goni po slubenoj
dunosti ako postoje osnovi sumnje da posjeduje VO i da e ga upotrijebiti,
radi spreavanja bjekstva lica zakonito lienog slobode,
radi spreavanja bjekstva i stavljanje pod nadzor ili zatitu psihiko bolesnog lica koje
nosi vatreno oruje i postoje osnovi sumnje da bi moglo oruje upotrijebiti.
Ukoliko policija upotrijebi smrtonosnu silu u gore navedenim sluajevima tada se moraju
predstaviti kao pripadnici koji provode zakon, jasno upozoriti o namjeri upotrebe smrtonosne
sile, te pruiti dovoljno vremena da se jasno i odmjereno upozorenje poslua.
Osim ako bi ono prouzrokovalo ozbiljnu prijetnju ovlatenom slubeniku policije, ozbiljnu
prijetnju smru ili teke povrede drugom licu, ako bi se pod tim okolnostima to pokazalo kao
neodgovarajuim i besmislenim.
U sluaju kada je upotreba smrtonosne sile zakonita i neizbjena, policija je duna djelovati
sa zadrkom, odnosno potovati ljudski ivot, te uzrokovati to mogue manje povrede
ljudima i imovini.
Upotreba smrtonosne sile radi zatite ivota ljudi
Posmatrajui proces razvoja ljudskih prava, poev od univerzalne deklaracije i Evropske
konvencije, uoava se da je u sreditu razmatranja zatita linosti. Prema taki 2. dokumenta
koji je nastao u Kopenhagenu od 5-25.6.1990. godine, vladavina zakona nije samo formalna
zakonitost kojom se osigurava regularnost, dosljednost u ostvarivanju i funkcionisanju
demokratskog poretka, ve pravda koja se osniva na priznanju i potpunom prihvaanju
ovjekove linosti kao najvie vrijednosti, dok u lanu 2. Ustava BiH se govori o ljudskim
pravima, te da e entiteti osigurati najvii stepen meunarodno priznatih ljudskih prava i
osnovnih sloboda. U veini zakona koji reguliu oblast policijskog rada se govori da e
smrtonosna sila biti upotrijebljena samo u sluajevima kada se druga sredstva pokau kao
neefikasna, odnosno da e se smrtonosna sila upotrijebiti kao krajnje rjeenje u okolnostima u
kojima je to neophodno za zatitu ivota. Pod tim okolnostima se podrazumijeva, da ako se
ivot jednog ili vie lica nalazi u neposrednoj opasnosti od drugog lica, ako su oni napadnuti
na takav nain ili takvim sredstvima koji predstavljaju neposrednu opasnost po njihov ivot
(oruje, orue), ako je fizika snaga napadaa takva ili broj napadaa toliki da se ivot
napadnutog ne moe odbraniti na drugi nain, te se takoe ovaj vid represivne prinude moe
upotrijebiti kada je ugroen ivot OSL.
Kao neposredan napad se smatra:
napad vatrenim orujem, opasnim oruem ili drugim predmetima kojima se moe
ugroziti ivot,
napad dva ili vie lica,
63

 napad fiziki snanijeg lica,

napad lica koje se slui posebnim vjetinama,
napad na mjestu i u vrijeme kada OSL ne moe dobiti pomo.
Kao napad vatrenim orujem smatra se i samo potezanje vatrenog oruja ili pokuaj da se
vatreno oruje potegne.
Upotreba smrtonosne sile radi spreavanja bjekstva lica zateenog u vrenju tekih KD
Pod zaticanjem u vrenju KD se smatra zaticanje u vrenju KD ili kada vri radnju izvrenja
KD ili na mjestu gdje je upravo izvreno KD, lice koje neposredno nakon izvrenja KD
pobjegne, lice kod koga se nalaze predmeti upravo koriteni za izvrenje djela ili su
pribavljeni tim KD, kao i lice na kome su vidljivi tragovi koji su nastali u vrenju tog KD.
Zaticanje danas znai flagrantno krivino djelo. Za nas je bitna situacija kada je izvrilac KD
zateen u vrenju KD od strane OSL-a, i u tim situacijama mora doi do izraaja maksimalna
spremnost, vjetina, razumnost, uvjebanost, fizika i psihika pripremljenost policije kako bi
mogla primijeniti silu onoliko koliko je neophodno za postizanje zakonitog cilja.
Upotreba smrtonosne sile radi spreavanja bjekstva lica za kojim je izdat nalog za lienje
slobode
U Zakonu o unutranjim poslovima stoji da e policijski slubenici upotrijebiti smrtonosnu
silu u cilju spreavanja bjekstva lica lienog slobode i lica za kojim je izdat nalog za lienje
slobode ukoliko bjekstvo tog lica neposredno ugoava neiji ivot i ovo ovlatenje upotrebe
smrtonosne sile je ogranieno na sloenu sigurnosnu situaciju kada se osnovano predpostavlja
da lice ima ozbiljnu namjeru da nanese teku tjelesnu povredu slubenom ili nekom drugom
licu. Meu ostale sluajeve kada slubena lica mogu upotrijebiti smrtonosnu silu dolaze jo i
sluajevi kada je neophodno odbiti napad od objekta ili linosti koja se obezbjeuje,
spreavanje bjekstva preko dravne granice, upotreba prema vozilima i sl.
OSNOVNA NAELA BITNA ZA POLICIJSKU UPOTREBU SMRTONOSNE SILE
Vrijednost svakog demokratskog pravnog i pluralistikog drutva se verificira pravima i
slobodama ovjeka koje on ostvaruje u odreenim politikim sistemima. Policija kao izvrni
instrument drave, koja titi sigurnost ljudi, u provoenju zakonskih ovlatenja a naroito
kada je krajnje neophodno upotrijebiti smrtonosnu silu, mora se pridravati onih zakonitosti
koje su izraene u radu Evropske institucije za zatitu ljudskih prava, Komisije i suda. Kao
osnovna naela prilikom upotrebe smrtonosne sile su:
naelo zakonitosti, nunosti, srazmjernosti, postupnosti, preciznosti, selektivnosti.
Naelo zakonitosti
Terminoloki posmatrano zakonitost znai saglasnost materijalnih akata sa svim pravnim
aktima koji se na njih odnose, odnosno saglasnost niih sa viim pravnim aktima. Po
anglosaksonskoj literaturi zakonitost podrazumijeva bezrezervno potovanje i provoenje svih
akata koji su doneseni u skladu sa Ustavom, zakonom i podzakonskim aktima. Ovo naelo
ima kljuni znaaj u ostvarivanju i nepovredivosti ljudskih prava, a naroito je zastupljeno u
radu Evropske komisije za ljudska prava i Evropskog suda. Naroito dolazi do izraaja kod
onih organa koji donose zakone i gdje dolazi do zadiranja u ljudska prava, a najbitnije je da
naelo zakonitosti primjenjuju policijske strukture jer primjenjuju dravnu prinudu prema
graanima, te se mora obratiti posebna panja da donesena policijska pravila upotrebe sile
budu zakonita. Potpuna i dosljedna afirmacija naela zakonitosti rezultirat e da e policija
koristiti smrtonosnu silu samo kao krajnje i nuno sredstvo za postizanje zakonitog cilja a na
taj nain e se stvoriti sigurnosne predpostavke za smanjenje represivnih mjera dok e se
prioritet dati planiranju i provoenju prevencije u cilju suavanja kriminalnog prostora za
vrenje KD. Naelo zakonitosti predstavlja temeljno policijsko naelo i osnovni postulat
svake moderno oblikovane policijske strukture, te je legitimni izraz civilizacijskih tekovina
savremenih pravnih normi. Evropska komisija i Evropski sud su utvrdili dva uslova za
zakonitost i to pravo koje ima znaenje zakona koje mora imati primjerno dostupno i drugo
64

Zakon je ona pravna norma koja je oblikovana precizno da dravljani po njoj usklauju svoje
ponaanje.
Naelo nunosti
Nunost je drugi izraz za skup uslova koji su moni da izazovu nastanak pojave koja mora
nastati ako su dati svi neophodni uslovi. Uslovi koji uivaju nastanak pojave su sloeni,
dinamini i nisu ogranieni samo na aktuelnu situaciju. Ipak nunost treba shvatiti kao realnu
mogunost odnosno zakonitu tendenciju u razvoju demokratskog drutva. Da bi se kvalitetno
mogla verificirati nunost u demokratskom drutvu mora se povesti dvostruki postupak gdje
se prvo ispituje da li je cilj ograniavanja legitiman odnosno da li je sredstvo za ograniavanje
prava ili slobode razmjerno sa legitimnim ciljem.
Naelo nunosti predstavlja polaznu osnovu pri upotrebi smrtonosne sile, odnosno ovo naelo
obavezuje policijske slubenike na upotrebu smrtonosne sile ili sredstava prinude, kada je to
nuno i kao krajnje sredstvo za postizanje cilja, to dalje znai da policijski slubenici mogu
upotrijebiti silu samo kada je to nuno i ne smiju upotrijebiti vie sile nego je to stvarno
potrebno za postizanje zakonitog cilja. Da bi se ispunio nuni uslov moraju postojati takve
sloene i neizbjene sigurnosne opasne okolnosti za primjenu krajnjeg sredstva prinude kao i
vrijednost koja je napadnuta a predmet je zatite policijskih snaga.
Naelo srazmjernosti
U okviru krivinog zakona policija je vezana za legalitet odnosno zakonitost u svom radu iz
ega proizilazi da je legalitet dravnih organa a time i policije, zasnovan na zakonu i garantuje
jednaka prava za sve. Drava preko svojih normi zabranjuje upotrebu nasilja u drutvu na taj
nain to ona putem policije ostvaruje monopol nad nasiljem, a sa druge strane ona mora
obezbijediti takvu sigurnost gradjana da oni bez upotrebe sile ostvaruju svoja zagarantovana
prava. Iz svega navedenog proizilazi da organi zadueni za odravanje reda moraju svojim
ponaanjem u svakodnevnim aktivnostima izvui iz graana razumnost, odobravanje,
pravedan i korektan odnos i istinu kako bi policijsko djelovanje dobilo pravi legitimitet u
drutvu.
Policija kao jedan od najznaajnijih organa izvrne vlasti u svom postupanju sa graanima
mora se pridravati odreenih naela gdje je jedno od znaajnijih naelo srazmjernosti ili
proporcionalnosti.
To je takvo naelo policijskog djelovanja prema kojem konkretna intervencija mora biti
srazmjerna eljenom cilju i ono se izvodi iz principa pravne drave te predstavlja ustavno i
krivino pravnu i policijsku kategoriju. Upotreba smrtonosne sile se mora kretati u granicama
zakonskih ovlatenja te se ne smiju uzrokovati posljedice koje eljenim uinkom nisu
srazmjerne. Ovo naelo ima temeljni cilj koji se ogleda u umjerenosti dravne prisile.
Osnovno je da preduzeta slubena radnja mora biti srazmjerna eljenom cilju.
Prema Kniselu kriteriji za utvrivanje srazmjernosti su:
Podobnost, prikladnost - podrazumijeva da policija prilikom primjene zakonskih
ovlatenja preduzima takve mjere kojima e se zakoniti cilj ostvariti, odnosno iji e
nivo ovlatenja biti adekvatan stepenu opasnosti u oblasti unutranje sigurnosti,
Zahtjevnost - znai da e policija izmeu vie ponuenih adekvatnih mjera preduzeti one
koje e dovesti do cilja a istovremeno izazvati najmanje posledica,
Srazmjernost u uem smislu zahtijeva onaj nivo primjene policijske prinude koja e biti
srazmjerna u odnosu na sve opasnosti koje ugroavaju sigurnosno stanje.
Znaajno je da naelo srazmjernosti ima i funkciju spreavanja prekoraenja primjene
sredstava prinude, odnosno samovoljno ponaanje policijskih slubenika.
Naelo postupnosti
Ovo naelo policiju obavezuje da u izvravanju naroito sloenih operativnih zadataka svoja
ovlatenja u datim okolnostima primjenjuju postupno -korak po korak- pri emu zavisno od
razvoja situacije, svaki naredni korak predstavlja tee sretstvo prinude, pri emu je
65

smrtonosna sila najtee i krajnje sredstvo prinude. Policijski slubenici su duni i u izuzetno
sloenim okolnostima jasno upozoriti o namjeri upotrebe vatrenog oruja i zastraiti lice
pucanjem u zrak ako je to u odreenim prilikama mogue.
Naelo preciznosti
Da bi policija zadrala podrku javnosti tada mora imati prikladno lino ponaanje, kao i
zakonito srazmjerno i dolino postupanje u toku vrenja svojih dunosti a naroito kada se
radi o upotrebi smrtonosne sile.
Prilikom upotrebe tog sredstva prinude policija se susree sa naelom preciznosti, gdje se
mora voditi rauna da su osnovni policijski stav, stisak, nianjenje, povlaenje obaraa,
kontrola dranja, amortizacija trzaja osnovni elementi preciznog gaanja, a koji e u
konkretnoj upotrebi nanijeti najmanje tetnih posljedica. Kada se radi o naelu preciznosti
esto se spominje tzv. smrtonosni hitac a koji podrazumijeva da policija upuuje smrtonosni
hitac koristei se svojim zakonskim ovlatenjem oduzimanja ivota da bi se zatitio drugi
ivot, svoj ili graanina, jer bi upotreba bilo kojeg drugog sredstva dovelo u opasnost ivot
slubenika ili drugih lica, policijski slubenik mora biti apsolutno siguran ta se takoe nalazi
iza mete. Iz svega navedenog proizilazi da policija smije upotrijebiti smrtonosnu silu samo u
onim sluajevima u kojima je to ZOUP-om predvieno, a niti i u jednom sluaju ne smije biti
cilj lienja ivota napadaa ve njegovo onesposobljavanje za daljnje djelovanje jer je osnovni
i prvi zadatak policijskih slubenika zatita tuih ivota.
Naelo selektivnosti
Podrazumijeva uvaavanje odreenih okolnosti u kojima dolazi do subjektivne procjene
policijskih slubenika o srazmjernosti upotrebe sredstava prinude a koja je dovoljna za
postizanje zakonitog cilja. Policija mora prilikom upotrebe smrtonosne sile da vodi rauna o
zatiti ljudskih ivota, te u neizbjenim situacijama da prouzrokuje to je mogue manje
povrede ljudima, a ukoliko policija nije adekvatno osposobljena po pitanju upotrebe
smrtonosne sile tada moe doi do prekoraenja upotrebe sile te za sobom povlai
odgovornost policijskog slubenika. U meunarodnim dokumentima poseban naglasak se
stavlja na uslove i okolnosti za selektivnu primjenu sredstava prinude a posebno smrtonosne
sile te je prvi zadatak policijskih slubenika da pri izvrenju svojih zadataka ine napore na
selektivnom pristupu upotrebe smrtonosne sile kako bi ona postala krajnje i neizbjeno
sredstvo u zatiti ivota ljudi.

TEORIJE:
KLASINE ORGANIZACIONE TEORIJE
1. Teorija naune organizacije-TEJLOR
2. Birokratski model organizacije - WEBER
NEOKLASINA ORGANIZACIONA TEORIJA koju ine:
--Teorija meuljudskih odnosa
--Strukturalistika teorija
--TEORIJE ORGANIZACIJE U SAVREMENIM USLOVIMA
--TEORIJA SISTEMA
VRSTE ORGANIZACIJA
Prema djelatnosti, funkcijama i ostvarenju ciljeva dijele se na:
66

 ekonomske organizacije (proizvodne)

uslune organizacije (transportne, komunalne itd.)
politike organizacije (dravni upravni organi, pravosudni ,policija i dr.)
kulturno obrazovne organizacije (nauno prosvjetne )
vjerske
vojne
humanitarne
Sa stanovita strukture vlasti postoji pet tipova organizacije
autokratski tip
autoritativni ili oligarhijski
demokratski
poliarhijski
anarhini tip organizacije
Upravljanje je koordiniranje i usmjeravanje svih djelatnosti lanova organizacije u
zajednikom radu u svrhu postizanja zajednikih ciljeva.
Veina autora pod rukovoenjem podrazumijeva pet funkcija i to:
PLANIRANJE
ORGANIZIRANJE
KOORDINACIJU
USMJERAVANJE
KONTROLA
POVEZANOST RUKOVOENJA I UPRAVLJANJA
zasnovani su na istoj filozofiji, politici, cilju, strategiji i planovima;
konkretizaciju dobijaju u izvrenju kojim se obezbjeuje povratna veza;
odnose se na iste subjekte i na resurse organizacije;
sloenost, organiziranje, interakcija sa okruenjem;
odluke koje se donose zasnivaju se prethodnim usaglaavanjem izmeu organa
upravljanja i rukovoenja.
SISTEMI RUKOVOENJA :
KLASINI SISTEM RUKOVOENJA :
a) linijski (Fayol)
b) funkcionalni (F.W.Taylor)
c) linijsko-tabni (H.Emerson)
d) birokratski (M.Weber)
NEOKLASINI SISTEM RUKOVOENJA - participativno-kooperativni
SAVREMENI MODERNI - projektni, matrino projektni, matrino timski
MJEOVITI SISTEM
OPE METODE UPRAVLJANJA:
-AUTOKRATSKA METODA RUKOVOENJA
-LIBERALNA METODA RUKOVOENJA
-PATERNALISTIKA METODA RUKOVOENJA
-DEMOKRATSKA METODA RUKOVOENJA
-AUTORITATIVNO DEMOKRATSKA METODA RUKOVOENJA
Pod stilom rukovodnog ponaanja podrazumijevamo optimalnu, specifinu, dinaminu,
stabilnu i fleksibilnu sintezu metoda, taktika i tehnika rukovoenja odluujuih za
inventivno i stvaralako izvravanje zadataka.
Postoje:
67

--AUTOKRATSKI STIL RUKOVOENJA

--DEMOKRATSKI STIL RUKOVOENJA
--STIL INDIVIDUALNIH SLOBODA - LAISSER FAIRE
Autoritet je legitimna mo koja proizilazi iz poloajnog statusa rukovodioca, kojom stie
pravo i mogunost imperativnog planiranja, odluivanja i postupanja.
U klasinoj organizacijskoj teoriji i praksi hijerarhija rukovoenja znai sistem odnosa
izmeu nadreenih i podreenih i zasniva se prvenstveno na autokratskoj metodi
rukovoenja.
U pravnom smislu znai pravno sankcionisanu ovlast jednog pojedinca u upravnoj
organizaciji da izdaje nareenja drugom, da kontrolira njegov rad i da mijenja njegove
odluke.
Osnovni elementi KOOPERATIVNOG sistema su:
DELEGIRANJE OPISANIH ZADATAKA, OVLATENJA I ODGOVORNOSTI
SUDJELOVANJE PODREENIH PRI UTVRIVANJU CILJEVA
TRANSPARENTNOST (OTVORENOST) UZ STALNU KOMUNIKACIJU I MOGUNOSTI
POVRATNOG UTICAJA

68

VERTIKALNA I HORIZONTALNA PREZENTACIJA PREMA VANI I UNUTRA

CILJNA KONTROLA
UTVRIVANJE REZULTATA RADA