VK 28-09-09 katern 1 pagina 07
De juiste
vraag is: wat
is nieuws?
In het rapport-Brinkman
wordt niet duidelijk
genoeg gepleit voor
kwaliteitsjournalistiek,
vindt Jan van Groesen.
Daarmee bind je lezers,
niet met cd’s en wijn.
et is niet te hopen dat
H minister Plasterk te
veel gewicht toekent
aan het rapport-Brink-
man over de toekomst
van de dagbladjournalistiek. Het
rapport zal immers de structurele
nood van de dagbladen niet leni-
gen en is te mager om er een toe-
komstvisie in te zien. Daartoe is
breder en meer gedegen onder-
zoek nodig.
Onze zorg is dat de commissie-
Brinkman de situatie van de dag-
bladsector eenzijdig benadert
door slechts te kijken naar de out-
put van de geschreven media. De
aandacht dient ons inziens vooral
uit te gaan naar de input, zonder
welke de vraag naar het voortbe-
staan van de krant bezwaarlijk kan
worden gesteld. En naar het beleid
van de kranten zelf, die in de ver-
meende concurrentie met de digi-
tale media hun eigen rol hebben
ondergraven door het werkelijke
nieuws allengs in te ruilen voor
goedkope verstrooiing. Dit is een
andere onderzoeksvraag dan
‘Brinkman’ zich heeft gesteld, die
tot een andere perceptie van het
vraagstuk leidt.
De commissie-Brinkman heeft
niet onderzocht of het concept van
de krant nog levensvatbaar is in
een digitale omgeving. Het gaat
hier om een medium dat in één
editie steeds een breed scala van
nieuwsrubrieken aan zijn lezers
opdist, waardoor het nieuws in
een passende context wordt gezet.
Voor dit medium is vooralsnog
geen substituut voorhanden.
Via internet hebben burgers toe-
gang tot alle informatie die zij
wensen om hun eigen, persoonlij-
ke krant te maken. Deze verwor-
venheid kent echter een keerzijde.
Volgens sociologen kan een derge-
lijke Daily Me een gevaar inhouden
voor de democratie, aangezien de
mens geneigd is slechts het ver-
engde venster van zijn favoriete
nieuws te openen en anderslui-
dende opinies te negeren. Dit feno-
meen kan leiden tot gebrek aan be-
grip, miscommunicatie en uitein-
delijk tot intolerantie en polarisa-
tie. De onverdraagzaamheid in de
huidige Nederlandse samenleving
is niet uit het niets ontstaan.
De vraag is of een democratische
samenleving zich kan veroorloven
dit brede informatiemiddel te ver-
liezen, in gedrukte, elektronische
of welke vorm dan ook.
‘De krant is geleidelijk het mo-
nopolie op het nieuws kwijtge-
raakt’, zegt het rapport-Brinkman.
Het is een onachtzame conclusie
die niet met onderzoekscijfers
wordt gestaafd. In een recente pu-
blicatie van de Cornell University
wordt zelfs gesteld dat de meeste
Blogs lopen nog altijd
2,5 uur achter op de
traditionele media
. .....................................
websites en blogs nog altijd 2,5 uur
achterlopen op de traditionele
media. In de periode augustus tot
oktober 2008 bekeken onderzoe-
kers van Cornell welke teksten en
uitdrukkingen werden herhaald
op 1,6 miljoen sites. Ze concludeer-
den dat de meeste verhalen eerst
in traditionele media verschijnen
en dan hun weg vinden naar de
blogosfeer. Het nieuws legt slechts
in 3,5 procent van de gevallen de
weg af van de blogs naar de traditi-
onele media. Als de bevindingen
van Cornell naar de Nederlandse
Elco Brinkman (r.) en minister Plasterk bij de presentatie van het rapport over de toekomst van de pers.
situatie worden geëxtrapoleerd, is
de existentiële basis van de meeste
onlinediensten dunner dan me-
nigeen vermoedt. In dit licht
ademt het rapport-Brinkman iet-
wat de sfeer van onnadenkende
mensen die de gedrukte media al
ten grave dragen.
Vergeefs zoeken wij bij ‘Brink-
man’ een pleidooi voor kwaliteits-
journalistiek. Het woord komt in
het rapport niet voor. De commis-
sie meent dat de krant ‘de binding
met de lezers kan versterken door
bijvoorbeeld binnen bepaalde the-
ma’s diensten (symposia, thema-
reizen) en producten (wijn, dvd’s)
aan te bieden’. Het rapport bepleit
herhaaldelijk het ontwikkelen van
nieuwe verdienmodellen, evenals
‘het scheppen van ruimte voor
kansrijke productinnovaties’.
Het zijn woorden die ons droe-
vig stemmen omdat ze het eenzij-
dige dictum van het rapport tref-
fend weerspiegelen. Als de com-
missie vaststelt ‘dat er sprake is
van een crisis in en van de journa-
listiek’ doordat de kwaliteit van de
dagbladen door de vele sanerin-
gen is verschraald, dan zullen uit
zo’n iele situatie geen nieuwe ver-
dienmodellen of productinnova-
ties ontstaan. Van kale grond valt
niet te oogsten.
Wat is nieuws, is de vraag die
zich opdringt. De dagbladsector
achtte de opkomst van de digitale
media zo bedreigend dat men te
gemakkelijk is meegegaan in de
hype van entertainment, sensatie
en verhuftering, waardoor veel
vertrouwde lezers zijn afgehaakt
en nieuwe lezers wegblijven. Aan-
dacht voor het serieuze nieuws is
deels al ingewisseld voor kopieer-
gedrag van weetjes die meer met
roddels dan met nieuws te maken
hebben. De stiekeme zoen van
Wesley en Yolanthe wordt massaal
door de media rondgepompt, zo-
wel door de gedrukte, de audiovi-
suele als de digitale media, en staat
ver af van de verantwoordelijke rol
die de media in een democratische
samenleving moeten spelen. De
norm van onnozelheid boven die
van verantwoordelijkheid.
De commissie-Brinkman bepleit
een versterkte positie van het ANP,
maar over welke positie spreken
we dan. Het persbureau had jaren-
lang een sociaal-economische re-
dactie van acht mensen. Deze werd
ingewisseld voor een redactie En-
tertainment van negen man, die
binnenkort wegens bezuiniging
wordt opgeheven. De sociaal-eco-
nomische redactie is terugge-
bracht tot één. Het is een pikante
illustratie van de recente ontwik-
keling in de journalistiek. Een
‘nieuwe’ nieuwssector aanboren
en de specialistische kennis van de
serieuze nieuwsrubrieken wegsa-
neren om het hoofd boven water
te houden.
Wij pleiten voor een mentali-
teitsverandering in de nieuwsme-
Het ANP ruilde de sociaal-
economische redactie in
voor entertainment
. .....................................
dia en prioriteit voor verantwoor-
delijke journalistiek door her-
structurering van middelen. Kwa-
liteit is het verdienmodel bij uit-
stek, passender dan het aanbieden
van wijn en dvd’s. Het vragen van
betaling voor de nieuwssites van
de kranten wordt pas dan alge-
meen aanvaard.
Om meer samenwerking met de
omroep mogelijk te maken, advi-
seert Brinkman de Tijdelijke Wet
Mediaconcentraties af te schaffen.
Wij zijn niet tegen samenwerking
van de kranten met de omroep en
Foto Martijn Beekman / de Volkskrant
een evenwichtiger verdeling van
belastinggelden tussen audiovisu-
ele en geschreven media.
Maar concernvorming op brede-
re basis is ongewenst. Door onver-
antwoord risicomanagement en
het binnenhalen van verkeerde in-
vesteerders hebben de drie grote
dagbladconcerns in Nederland de
kranten met een grote schulden-
last opgezadeld, in plaats van de
bonus van concernvorming aan
de journalistiek te laten toevallen.
Met het onnodig opheffen van ti-
tels hebben ze al veel kaalslag in
dagbladland veroorzaakt. Om die-
zelfde concerns de geldpotten van
de omroep voor te houden, lijkt
ons een klassiek voorbeeld van de
kat op het spek binden.
Het is pijnlijk om in het rapport-
Brinkman een verwijzing naar de
onafhankelijkheid van de journa-
listiek te moeten missen. Juist
waar voor overheidssteun wordt
gepleit, hoort het waarborgen van
een vrije pers een eerste voorwaar-
de te zijn. Elke steunmaatregel van
de regering zal onder dit beslag
dienen te vallen.
Jan van Groesen namens de
Stichting Media-ombudsman
Nederland