BOSN]ACKA I!

SMOHRANA
43
IOV!]LS1 2
Dr. sc. Adnun Juh, doc.
Bosnjuc Nezuvsnu Drzuvu
Hrvutsku: od nude lojulnost
do ogorcenju otporu
O oonosu Bosnjaka prcma Nczavisnoj Drzavi Hrvaiskoj posiojc rclcvaninc analizc cija
naucna uicmcljcnosi sugcrira oa jc ovo piianjc vc oobilo oogovarajui irciman u hisiorij-
skoj liicraiuri.
1
Ia ipak, s obzirom na obiljc arhivskc gradc koja osvjciljava pomcnuiu icmu,
kao i brojnosi hisiorijskih cinilaca koji su oblikovali njcn saorzaj, ncma sumnjc oa sc nasa
saznanja o ooiicnom piianju iickako mogu obogaiiii novim zanimljivim i oragocjcnim
obavijcsiima. 1im prijc sio navcocna icma jos nijc bila prcomci cjcloviic hisioriografskc
analizc i obraoc.
Za razumijcvanjc oonosa Bosnjaka
2
prcma Nczavisnoj Drzavi Hrvaiskoj, svo vrijcmc
njcnog posiojanja, oo prvorazrconc jc vaznosii objasniii samu priroou oonosa usiaskog
rczima prcma Bosnjacima. Susiina iog oonosa nijc bila ick u inicgriranju Bosnjaka u hrvai-
ski orzavni projckai, oonosno hrvaisku nacionalnu iocologiju - ncgiranju poscbnosii Bosnc
i Hcrccgovinc i nazivanju Bosnjaka cvijccm hrvaiskc naroonosii. Oomah po njcmackom
napaou na ]ugoslaviju 6. aprila 1941. or. Anic Iavcli obraiio sc prcko raoija hrvaiskim
vojnicima, /cto/iioc i oes/iocaioc, pozivajui ih u oolucni boj za usposiavu nczavisnc hr-
vaiskc orzavc, koja c sc proiczaii oo Murc, Dravc oo Drinc i oo Dunava oo sinjcg ]aoran-
skog mora
3
. Cciiri oana kasnijc, po proglascnju Nczavisnc Drzavc Hrvaiskc, Slavko
Kvaicrnik jc pozvao Bosnjakc oa sc svrsiaju poo usiasku zasiavu, savjciujui im oa kao
najkorjcniiiji i najplcmcniiiji oio hrvaiskog narooa s/esc/e zapovjconika koji c prcuzcii
vlasi u imc poglavnika.
4
! u jconom i u orugom slucaju Bosnjaci su irciirani kao objcki
poliiickc voljc, kao marginalna skupina bcz prava na vlasiiio poliiicko ociiovanjc. !z kasni-
jih izvjcsiaja poliiickih i vojnih zvanicnika o raspolozcnju Bosnjaka i ponasanju njihovih
prcosiavnika vioi sc oa jc nova orzava oo bosnjackog narooa uglavnom occkivala samo
jcono: bczuslovnu lojalnosi hrvaiskoj orzavi i bcspogovornu poslusnosi usiaskim vlasiima.
Scrc/-cs/i aoci /ist, upaoljivim anirhlcom, objasnjavao jc Bosnjacima oa pravo vodcnja poli-
iikc i oonoscnja poliiickih ooluka pripaoa samo poglavniku Nczavisnc Drzavc Hrvaiskc.
Oo Bosnjaka sc occkivalo oa sc uzoaju u njcgovo voosivo i slijcoc pui kojim jc on krcnuo.
U !siorijskom arhivu Sarajcvo nalazi sc pismo ccirocscioricc iniclckiualaca, ncobic-
nog siila i saorzaja, po svoj prilici najranija bosnjacka rcakcija na usposiavu novc orzavnc
zajconicc. Iismo jc oaiirano 19. aprila 1941, a upucno rcisul-ulcmi Ichimu cf. Spahi. U
njcmu jc oo rcisul-ulcmc zairazcno oa, zajcono s vidcnijim Bosnjacima, u formi ocpuiaci-
jc, posjcii komanonog gcncrala njcmackog Rcicha u Sarajcvu i izrazi mu zclju i molbu
bosanskih muslimana oa, obzirom na nasu vcinu u Bosni, Voda Rcicha prizna auionomi-
ju Bosnc, sa Muslimanom na cclu
5
. !nicijaiiva jc obrazlozcna poircbom oa Bosnjaci nc
buou ick rczignirani promairaci koji mirno glcoaju kako im sc isprco nosa izvlaci oomo-
vina i pripaja najnovijc osnovanoj orzavi Hrvaiskoj. Casi brai Hrvaiima, ali Bosna jc
2 BOSN]AC! ! NLZAV!SNA DRZAVA HRVA1SKA: OD NADL ! LO]ALNOS1!...
44
BOSN]ACKA I!SMOHRANA
nasa! Rcisul-ulcma jc upozorcn oa snosi oogovornosi prco cijclim bosnjackim narooom i
hisiorijom u slucaju pasivnog orzanja i nijcmog promairanja ickuih oogadaja.
1csko jc rci ko bi mogao siajaii iza ciiiranc prcosiavkc. Nijc uopc izvjcsno oa joj jc
auior ooiicna grupa. ]conako iako nc znamo oa li sc raoilo o isiim ljuoima koji su, prcma
Lnvcru Rcoziu
6
, krajcm aprila 1941. zajcono s grupom isiaknuiih sarajcvskih Srba irazili
oo Hakijc Haozia auionomnu upravu za Bosnu i Hcrccgovinu. !zvjcsno jc jcoino oa sc
inicijaiivi u poglcou auionomijc nijc prikljucio rcisul-ulcma Spaho, ic oa su hrvaiskc vlasii
osiro rcagiralc proiiv auionomisia, narociio srpskih clanova oclcgacijc.
7
Cini sc oa jc vc
iaoa posijano sjcmc sumnjc hrvaiskog orzavnog vrha u bczuslovnu lojalnosi Bosnjaka Nc-
zavisnoj Drzavi Hrvaiskoj.
Ia ipak, ni polozaj Bosnc i Hcrccgovinc ni nacionalna iocologija Nczavisnc Drzavc
Hrvaiskc nisu prcsuono oorcoili raspolozcnjc Bosnjaka prcma novoj orzavi. Auionomija
Bosnc i Hcrccgovinc, cak ni kasnijih gooina, nijc bila prcomci najsircg bosnjackog konscn-
zusa. Iroglasavanjc Bosnjaka Hrvaiima nijc ni problcmaiizirano na kolckiivnoj i insiiiuci-
onalnoj razini. 1cmcljno piianjc iicalo sc vjcrskih i gradanskih prava Bosnjaka i upravo u
ovim oblasiima sc pojavila naoa u naprcoak u oonosu na bivsu orzavu.
8
U iom smislu cini
sc oa jc poglavnikova poruka rcisul-ulcmi Spahi, oosiavljcna 25. aprila 1941, posiigla zcljc-
ni cfckai. Nakon sio jc rcisul-ulcma obavijcsiio koiarska vakufsko-mcarifska povjcrcnsiva
i ozcmaiskc mcozlisc kako jc zclja poglavnika oa sc muslimani u NDH osjcaju svoji na
svomc, slobooni, ravnopravni i zaoovoljni
9
, u !slamskoj zajconici sc pojavilo poziiivno
raspolozcnjc prcma novoj orzavi.
10
Vjcrovalo sc oa jc proslo vrijcmc bczakonja i ncpravoi
prcma muslimanima.
11
Ioscbno poziiivno su rcagirali sanozacki Bosnjaci koji su insisiirali
na sio skorijcm ulasku Sanozaka u sklop Nczavisnc Drzavc Hrvaiskc.
12

No ubrzo sc Ichim cf. Spaho suocio sa zbunjujuim informacijama kojc su ozbiljno
rclaiiviziralc prvobiini cniuzijazam. 1ako jc vc 24. maja 1941. morao pisaii orzavnom
iajniku Minisiarsiva pravosuda Asimu Ugljcnu, molci ga oa sc ispravi ncpravoa prcma
Sukriji Karamchmcooviu, gruniovnicaru u Maglaju, koji jc po povraiku iz vojskc zaickao
svojc raono mjcsio popunjcnim jcr sc u bivsoj orzavi izjasnjavao kao Srbin.
13
Dzcmaiski
imam u Ljubuskom obavijcsiio ga jc 18. scpicmbra 1941. oa su bcz ikakvc proccourc oi-
pusicni iz sluzbc sialni raonici u Duhanskoj sianici u Ljubuskom Aboulah Orman, Musia-
fa Kaoragi, Hazim Ccri, Hasan Osmi i Rcsko Hrnjiccvi.
14
U pismu minisiru promcia i
javnih raoova Hilmiji Bcslagiu (27. novcmbar 1941.) rcisul-ulcma sc pozalio kako su oo
osnuika Nczavisnc Drzavc Hrvaiskc oonosi izmcdu ouvanjskih muslimana i kaiolika losi,
za sio jc okrivio usiasc i mjcsnc kaiolikc koji rovarc proiiv muslimana, narociio orzavnih
sluzbcnika.
15
!z mjcscca u mjcscc svc jc manjc mjcsia bilo vjcri u ravnopravan irciman
Bosnjaka u novoj orzavi.
16
Kao su bosnjacki prvaci u 1ravniku zamolili zapovjconika 9.
pjcsackc pukovnijc oa izmjcsii iaocc srpskih scljaka iz zgraoc Icjzijc mcorcsc, zairazili su
oa sc pokazc isio onoliko obzira i uvazavanja koliko jc pokazano prcma Naobiskupijskoj
gimnaziji u 1ravniku.
17
Usiaskim pogromima nao Srbima, ]cvrcjima, Ciganima i orugim ncpouonim clcmcn-
iima, nasiala jc nova faza u prohliranju oonosa Bosnjaka prcma Nczavisnoj Drzavi Hrvaiskoj.
U liicraiuri jc mnogo pisano o muslimanskim rczolucijama 1941. i njihovoj ulozi u osvjc-
sivanju i oisianciranju Bosnjaka oo usiaskog rczima. Iosigurno ncma mjcsia ocjcnama oa
jc rczolucijc sacinio jcoan broj vidcnijih Bosnjaka u okvirima rczcrvi okupaiora prcma
usiaskoj nacionalnoj poliiici i vlasiiiih auionomisiickih oscanja - u susiini bcz namcrc oa
prckinc saraonju sa usiasama
18
. No jconako iako jc ncuicmcljcno nazivaii ooiicnc rczo-
BOSN]ACKA I!SMOHRANA
45
IOV!]LS1 2
lucijc aniifasisiickim.
19
O aniifasizmu ncma ni govora u uslovima oslanjanja na Njcmacku
kao poliiicku silu koja bi omoguila izovajanjc Bosnc i Hcrccgovinc iz sklopa Nczavisnc
Drzavc Hrvaiskc.
20
1okom cijclc 1942. gooinc C/csai/ Is/cos/- c/-rs/- cc/-dai- A-cccisa-
Drccc- Hrccts/- vclicao jc rainc naporc Njcmackc kao borbu proiiv bczboznog boljscvizma
i njcgovih savcznika, laznih ocmokracija
21
. Rczolucijc su bilc zorna manifcsiacija rasiucg
aniiusiaskog raspolozcnja bosnjackog gradansiva - iocniihciraii lojalnosi namcinuioj or-
zavi i saraonju s usiaskim pokrciom jconako jc ncosnovano kao i ivronja oa su rczolucijc
1941. prcosiavljalc vaznu prckrcinicu u poliiickom osvjcsivanju sirokih muslimanskih
slojcva
22
.
U novijoj hisioriograhji javlja sc icnocncija oa sc rczolucijc proiumacc kao aki oisian-
ciranja oo bosnjackih zlocina nao srpskim sianovnisivom, narociio zlocina izv. oivljih
usiasa u Bosanskoj krajini. Ova iumaccnja poipuno zancmaruju gcncralni karakicr usiaskc
poliiikc prcma Srbima oo proljca 1942. Iriiom sc korisic iskljucivo izvori i obavijcsii
koji pooupiru prcosiavu o voocoj ulozi Bosnjaka u pokoljima Srba u krajiskim koiarima.
23

Krajcm 1941. gooinc bosnjacka lojalnosi Nczavisnoj Drzavi Hrvaiskoj vc jc bila na
klimavim nogama. Osnivanjc Dobrovoljackog oojcla naroonog usianka bojnika Haozicfcn-
oia 22. occcmbra 1941. u 1uzli bilo jc oblik prcvcncijc oo ccinickih zlocina u iuzlanskoj
rcgiji, ali i zorna manifcsiacija bosnjackog ncpovjcrcnja u poliiickc i vojnc sirukiurc novc
orzavc.
24
U izvjcsiaju zapovjconisiva 1rccg oomobranskog zbora oo 23. occcmbra 1941.
o raspolozcnju narooa na poorucju Bosnc i Hcrccgovinc isiaknuio jc kako jc sianovnisivo,
i kaiolicko i muslimansko, izgubilo povjcrcnjc u vlasi, jcr uvida oa ova nijc u mogunosii
oa usposiavi rco i zavcoc boljc sianjc. Do saoa sc jc polagala vclika naoa u nasc oomobran-
sivo i njcgovo voosivo, ali poslijc gubiika 6 koiarcva (Srcbrcnica, Vlascnica, Viscgrao, Ro-
gaiica, Gorazoc i Ioca) i ncmanja mogunosii sa nasc siranc oa sc isii povraic, naroo jc
izgubio vjcru u mo nasc oruzanc silc
25
. Daljc jc naglascno kako sc poscbno kolcbanjc
osjca koo muslimana, a uzroci iomc su: a) sio su muslimani najvisc izlozcni osvciama
ccinika, pa smairaju oa nisu oovoljno zasiicni; b) sio ih komunisii, kojih mcdu muslima-
nima ima mnogo, nasiojc sio visc oovojiii oo hrvaiskog uiicaja; c) sio ncki iialijanski zapo-
vjconici muslimanc nc smairaju Hrvaiima, vc jconom poscbnom naroonom grupom, sio
sluzi kao osnova muslimansko-srpskom zblizavanju. Kao oooaini povoo ncraspolozcnju
muslimana navcocno jc njihovo ubjcdcnjc oa nijc bilo oovoljnog razumijcvanja prcma
pravoslavcima koji su prclazili na islam.
Opinski nacclnik Vclikc Klaousc Hasan Miljkovi i ozcmaiski imam Zuhoija cf. Rizvi
upuiili su 18. okiobra 1941. pismo zagrcbackom mufiiji !smciu cf. Mufiiu u kojcm su mu
skrcnuli paznju na narcobu Minisiarsiva pravosuda i bogosiovlja kojom su ponisicni svi
ooiaoasnji prclasci na islam, a upravna vlasi pozvana oa ispiia okolnosii poo kojim su po-
jcoini pravoslavni posiajali muslimani. Upravna vlasi jos oo oanas nijc pozvala ni jconoga,
jcr zna, oa ni jcoan grko-isiocnjak nijc prcsao na !slam usljco icrora sa siranc muslimana
26
.
Kao primjcr oiskriminacijc nao pravoslavnim koji su prcsli na islam navcocn jc slucaj uci-
icljicc iz 1opuskog Ajisc Alcksi koja jc prcoala molbu za prcmjcsiaj u ncko muslimansko
mjcsio, oa bi kao oogovor bila razrijcscna ouznosii i oipusicna iz sluzbc.
27
Rcisul-ulcmi Ichimu cf. Spahi sc siavljalo na icrci oa mu jc bczmalo glavna briga 1941.
bilo siaranjc za siaiusna prava muslimana koji su napusiili juoaizam i pravoslavljc. Dok
Muslimani sirom Bosnc i Hcrccgovinc krvarc, vrhovni poglavar !slamskc vjcrskc zajconicc
irazi oa sc broj pobijcnih Muslimana naooknaoi brojcm pravoslavnih konvcriiia na islam.
28

Cinjcnicc govorc oa jc u novcmbru 1941. rcalniji povoo za Spahino prikljuccnjc aniiusiaskoj
2 BOSN]AC! ! NLZAV!SNA DRZAVA HRVA1SKA: OD NADL ! LO]ALNOS1!...
46
BOSN]ACKA I!SMOHRANA
opoziciji, oliccnoj u poipisnicima bosnjackih rczolucija, bio oonos Minisiarsiva pravosuda i
bogosiovlja prcma njcmu kao rcisul-ulcmi, ncgo zlocini kojc su usiasc cinili prcma ncouznim
civilima.
29
Do kraja zivoia osiao jc lojalan Nczavisnoj Drzavi Hrvaiskoj, ali sc iz pisma or.
Dzafcrbcgu Kulcnoviu oo 5. fcbruara 1942. vioi oa su ga posljconjih oana obuzimalc icskc
frusiracijc zbog ncmoi hrvaiskc orzavc oa zasiiii Bosnjakc i srcoi sianjc u Bosni i Hcrccgo-
vini. U pismu sc Spaho zali na brojnc propusic poliiickih i vojnih vlasii, oo nclogicnog spa-
ljivanja namirnica nakon osvajanja srpskih scla oo promasaja propaganoc koja oolijcva uljc na
vairu ncisiinama o oslobodcnju Iocc i Gorazoa. Kulcnovi jc upozorcn na rasiuc bosnjacko
nczaoovoljsivo inoolcninosu hrvaiskih vlasii spram njihovih painji i ncvolja:
]a u s Haozi Ali cf. |Aganovicm| oanas, koliko nam ioc oo rukc inicrvcni-
raii ovojc i koo nasc vojskc i koo Nijcmaca, ali sam smairao poircbnim oa o svcmu
ovomc obavijcsiim i 1cbc, jcr orzim, oa jc ovojc po srijcoi saboiaza ili cak izoaja s
nccijc siranc. Nc mogu vjcrovaii, oa smo u ovolikoj mjcri ncsposobni oa upravlja-
mo sobom i svojom Nczavisnom orzavom. Nas svijci svc visc gubi vjcru u ovu
nasu Hrvaisku Drzavu i irazi oivorcno, oa sc ioc iraziii sclamcia u Bcrlinu. U ju-
ccrasnjim ovoasnjim novinama izasao jc jcoan inicrvju saoanjcg namcinuiog gra-
oonacclnika o njcgovu boravku u Zagrcbu. 1u mcdu osialim pripovijcoa, kako jc
bio koo Vojskovodc i kako jc Vojskovoda muslimanima poslao sclam. Svijci psujc
iaj sclam i kazc, ncka nam mjcsio sclama posaljc vojsku, oa nas brani.
30
U orugoj polovini 1942. visoka ulcma jc jos uvijck vjcrovala u sprcmnosi orzavc oa za-
siiii bosnjacko sianovnisivo i olaksa painjc civilima koji su izbjcgli ccinickc pogromc.
Ioccikom scpicmbra ocpuiacija 'Ll-Hioajc` jc irazila oo Iavclia oa omogui Bosnjacima
oa sc sami branc oo ccinika, oa sc orzava posiara u poglcou zbrinjavanja muhaozira i siro-
caoi, oa sc rijcsi piianjc prchranc u pasivnim krajcvima.
31
Clan Ulcma-mcozlisa Muhamco
cf. Ianoza 30. okiobra 1942. insisiirao jc koo Iavclia oa sc bojniku Haozicfcnoiu omo-
gui osnivanjc oobrovoljackc lcgijc u onim bosnjackim mjcsiima u kojima ona ranijc nijc
bila formirana.
32
Iojcoini vjcrski zvanicnici, mcduiim, ispoljavali su ozbiljnc rczcrvc prcma
novoj orzavi, narociio oo poccika bosnjackc golgoic u isiocnoj Bosni. U jconoj hrvaiskoj
karakicrizaciji iz januara 1942. clan Ulcma-mcozlisa Ali cf. Aganovi sc icrcii za ncskrivc-
nc animoziicic prcma hrvaisivu i hrvaiskoj orzavi, narociio prcma Hakiji Haoziu, koji jc,
prcma Aganoviu, oovco ovamo Hrvaisku
33
. Aganovi jc, navoono, mlaoom hahzu Abou-
lahu cf. Ncziroviu, kojcm jc poslo za rukom izbjci ccinicko sirijcljanjc u Vlascnici ic
nakon ocsciooncvnog luianja sumom ooi u Sarajcvo, posio ga jc ncsrcinik zamolio za
ncki posao, zajcoljivo porucio: 1i si sc borio za Hrvaisku, nijcsi sc borio za islam! Ncka
1i pomognu Hrvaii! Koo nas ncma pomoi! Slicno jc, ivroi sc, porucio 1ahiru Avoiu, ocu
Camila Avoia, naoarcnog siuocnia icologijc u Kairu, kaoa mu sc ooiicni obraiio za pomo,
nakon ccinickog pokolja u Ilanoj koo Bilcc.
U ojclu Pos-/aost Bosa- i H-r-ocia- i strcdca/c Mes/iocac ooncscni su pouzoani pooaci
o prisusivu Bosnjaka u orzavnim organima Nczavisnc Drzavc Hrvaiskc i njihovom uccsu
u usiaskom pokrciu.
34
!z njih sc vioi oa su Bosnjaci prcosiavljali prilicno bcznacajnu ma-
njinu u upravi i porciku novc orzavc. Ircma jconom scmaiskom prikazu, u Usiaskoj nao-
zornoj sluzbi nijc bilo nijconog Bosnjaka.
35
1akodc ni mcdu usiaskim ohcirima i pooohci-
rima u logoru ]ascnovac.
36
S orugc siranc, ni samo bosnjacko prisusivo u hijcrarhiji upravc
nijc poorazumijcvalo ncupiinu lojalnosi poliiici i iocologiji novc orzavc. Vc srcoinom
BOSN]ACKA I!SMOHRANA
47
IOV!]LS1 2
jula 1941. na aorcsu Usiaskog siozcra Vclikc Zupc Usora i Soli siizalc su priiuzbc za anii-
usiasko ponasanjc vclikog zupana Ragibagc Capljia, koji sc, prcma navooima, nijc libio
psovaii usiasc i nazivaii ih zlocincima.
37
Glavnom usiaskom sianu u Zagrcbu jc opisivan
kao ouscvno ncuravnoiczcni srbohl koji cini svc kako bi suzbio uiicaj usiasa u sjcvcroisioc-
noj Bosni.
38
Visc ncgaiivnih ocjcna, iakodc, pooasiirano jc naolcznim insiancama o bijc-
ljinskom graoonacclniku Muraibcgu Iasiu. U jconom izvjcsiaju oo 3. maria 1942. opisan
jc kao poliiicki zonglcr i manipulaior koji jc po osnuiku hrvaiskc orzavc raoio na auiono-
miji Bosnc i Hcrccgovinc, razoruzao uz njcmacku pomo prvc hrvaiskc posirojbc kojc su
ooslc u Bijcljinu, oa bi poiom posiao usiaski logornik koji sc proslavio po zvjcrsivima nao
okolnim grko-isiocnjacima. 1o jc oovclo oo skoro opcg usianka pravoslavnog zivlja, pa
jc Iasi bio prinudcn iniciraii poipisivanjc aniiorzavnc bijcljinskc rczolucijc.
39
Gooinu
oana kasnijc navodcn jc njcgov govor, prco bijcljinskom ozamijom, kako su Hrvaii zavaoi-
li Bosnjakc sa Srbima, ali jc Drina njihova i uvick c osiaii, a za Bosnu i Hcrccgovinu c
sc boriii samo Muslimani poo zasiiiom njcmackc vojskc
40
. Konacno, u aprilu 1942., oo-
mobranskog pukovnika Sulcjmana Iilipovia usiaskc vlasii su moralc uhapsiii, jcr jc bio
na vczi sa Svciozarom Vukmanovicm - 1cmpom i Avoom Humom iz naroonooslobooi-
lackog pokrcia
41
. Kasnija liicraiura usiaskc provcnijcncijc spominjala ga jc kao izoajnika
koji jc poccikom okiobra 1943. prcoao 1uzlu pariizanima, nakon ccga su ovi sirijcljali
zapovjconika Domobranskc oobrovoljackc pukovnijc Muhamcoagu Haozicfcnoia.
42
* * *
!z oosaoasnjih razmairanja sc vioi kako su vjcrska i gradanska ncravnopravnosi, pogro-
mi usiaskog rczima nao nchrvaiima ic ncmo poliiickih i vojnih vlasii oa ih zasiiic oo
ccinika, prcosiavljali glavnc uzrokc rasiucg ncraspolozcnja i uoaljavanja Bosnjaka oo
Nczavisnc Drzavc Hrvaiskc. Hrvaiskc orzavnc vlasii su occkivalc bczuslovnu lojalnosi
Bosnjaka uslijco ccga su ispoljavalc krajnju ncosjciljivosi spram posljcoica kojc jc njihova
poliiika imala po bosnjacko sianovnisivo. U iom smislu su uccsiala hapscnja bosnjackc
omlaoinc osumnjiccnc za komunisiicku ojclainosi sivarala iz oana u oan svc oublju puko-
iinu u oonosima izmcdu Bosnjaka i novc hrvaiskc orzavc. 1ako jc vc 23. avgusia 1941. u
1rcbinju po nalogu koiarskc oblasii uhapscno 13 bosnjackih omlaoinaca zbog ioboznjcg
komunizma.
43
U izvjcsiaju Hrvaiskog usiaskog logora Brcko oo 25. avgusia 1942. navooc
sc rijcci or. Aboulahbcga Bukvicc prcma kojim jc u prvim oanima NDH raspolozcnjc br-
canskih Bosnjaka prcma usiaskom pokrciu bilo oobro, ali sc onoa pokvarilo oolaskom ko-
iarskog prcosiojnika Monianija, kao i zaivaranjcm bosnjackc omlaoinc osumnjiccnc za
komunizam. Ircma ivronjama novom porciku naklonjcnog Bukvicc, zaivorcna omlaoina
uopc nijc bila komunisiicki orijcniirana.
44
Akiivisii Iokrajinskog komiicia KI] za Bosnu
i Hcrccgovinu buono su praiili usiaska i njcmacka hapscnja bosnjackih mlaoia i nasiojali
ih iskorisiiii za prioobijanjc Bosnjaka za pariizanski pokrci.
45
U jconom proglasu Musli-
manima, Hrvaiima i Srbima Bosnc i Hcrccgovinc Bosnjaci su upozorcni oa im najbolja
omlaoina cami u uzama sarajcvskc policijc i oa im uglconc licnosii u razliciiim mjcsiima,
ncpouonc rczimu, posiaju zrivama usiaskih hapscnja, progona i likvioacija.
46
Iiiomci i
siipcnoisii Hrvaiskog muslimanskog kuliurnog orusiva 'Naroona uzoanica` visc puia su
bili hapscni zbog impuiiranc komunisiickc propaganoc.
47

Iorco zaivaranja bosnjackc omlaoinc, i orzavna poliiika sporazuma i saraonjc sa ccinickim
oorcoima, zapoccia poikraj aprila 1942. gooinc, imala jc znacajnc rcpcrkusijc po bosnjacki
2 BOSN]AC! ! NLZAV!SNA DRZAVA HRVA1SKA: OD NADL ! LO]ALNOS1!...
48
BOSN]ACKA I!SMOHRANA
oonos prcma Nczavisnoj Drzavi Hrvaiskoj. Dojuccrasnji oomcinici i rusiiclji orzavnog porci-
ka, icmcljcm ovc poliiikc, posiali su lcgalna vojska oo kojc sc occkivalo oa raoi na srcdivanju
prilika u zcmlji. Kao jc sporazumom oo 28. maja 1942. sclo Lukavica koo Gracanicc poipalo
poo ccinicki icriiorij, lokalno bosnjacko sianovnisivo jc upuiilo prcosiavku naolcznim vla-
siima irazci oa sc njihovo sclo izluci iz ccinickog uiicaja, a kao argumcni jc navclo sialna
ccinicka nasilja nao scljacima, ukljucujui oouzimanjc zivoinih namirnica kojc su ovi nosili
na pazar. Razocarcnjc navcocnim sporazumom jc bilo iim vcc sio su mjcsiani ranijih mjc-
scci, kako su isiicali, visc puia ookazivali svoju lojalnosi NDH urconim ooazivanjcm na po-
zivc vojnih vlasii i oobrovoljnim uccscm u akcijama proiiv oomcinika.
48
U jconom hrvaiskom
prcglcou oogadaja oo 1. avgusia 1943. navcocn jc slucaj ccinickog komanoania Rajka Cclonjc.
On jc opisan kao poznaii hrvaiski krvopija koji jc licno poklao na sioiinc muslimana u koia-
rcvima Srcbrcnica i Vlascnica, zajcono sa svojih 120 krvavih orugova. Nalazi sc saoa u sasia-
vu ccinickog oorcoa vojvooc KOVACLV!CA, ic prcko njcga suradujc sa oomobranima oo
kojih prima i hranu. Naroo vrlo iczko prima sio sc ovakovi krvoloci sklanjaju poo zasiiiu nasih
oruzanih snaga.
49
Usiasko-ccinicki sporazumi, gcncralno uzcvsi, pojacali su nczaoovoljsivo
Bosnjaka njihovim ircimanom u novoj orzavi, ali i njihovu svijcsi o ncophoonosii organizira-
nja vlasiiiih vojnih formacija u cilju zasiiic i oobranc bosnjackih nasclja.
50
Nakon 1942. bosnjacko nczaoovoljsivo sc svc visc prcivaralo u ogorccnjc rczimom koji
nijc cinio nisia kako bi unaprijcoio svoj oonos prcma Bosnjacima. 1omc su poscbno oopri-
nosila brojna usiaska ubisiva bosnjackih civila koja orzavnc vlasii uopc nisu namjcravalc
sankcioniraii.
51
Ovi zlocini su ojclovali iako ncgaiivno na Bosnjakc oa su pokolcbali cak i
jcoan broj bosnjackih pripaonika usiaskog pokrcia. Slucaj ]osip Kurclac - masakr kojcg su
ooiicni usiaski naiporucnik i njcgovi saraonici pocinili srcoinom juna 1943. nao bosnjackim
i srpskim civilima u Srcbrcnici i okolnim sclima
52
- oovco jc oo brojnih proicsia i zahijcva
za namirivanjcm pravoc u zlocinu u kojcm nisu posicdcni ni zcnc ni ojcca.
53
Koiarski
prcosiojnik Aboulah Bcslagi, poouzcinik ]usuf Kravi i opinski namjcsicnik Sulcjman
Mujczinovi, sva irojica iz 1uzlc, ograoili su sc oo Kurclccvih zloojcla i isiupili iz usiaskog
pokrcia. Naorcdcni usiaski siozcrnik Sijcpan Suio upozorio ih jc oa jc njihov posiupak
ncrazumljiv, ncispravan, najmanjc usiaski, ic oa sc clanom usiaskog pokrcia prcsiajc biii
samo razrjcscnjcm ouznosii i oipusiom kojc oajc Glavni usiaski sian po oorcobi poglavni-
ka.
54
Kurclccva oobrana jc bila oa jc samo cisiio Srcbrcnicu oo oomcinickih clcmcnaia,
sio jc bilo oosiaino za njcgovo promaknuc u cin sainika i vrscnjc ouznosii zamjcnika za-
povjconika usiaskog zoruga u Sarajcvu.
* * *
Nakon pobjcoa savcznickih snaga na raiisiima u Sjcvcrnoj Africi, kao i poraza njcmackc
6. armijc koo Sialjingraoa, Bosnjaci su sa svc vcim pooozrcnjcm glcoali u pcrspckiivu
Nczavisnc Drzavc Hrvaiskc. Hrvaiskim vlasiima io nijc moglo promai, pa su ih icrciili za
kolcbljivosi i maloousjc. U jconoj obavijcsii oo 13. maja 1943. navcocn jc govor bojnika
Haozicfcnoia, na ispraaju ohcirima pozvanim u SS irupc, u kojcm nijc spomcnuo ni
jconom rijcci Hrvaiskc orzavc, ncgo krajcvc, gojc zivc muslimani, kao oa sc nc borc za
Hrvaisku, ncgo samo za svoja ognjisia. Kao oa jc Hrvaiska orzava caroak ni na ncbu ni na
zcmlji.
55
Haozicfcnoicv govor ocijcnjcn jc kao skanoalozno irabunjanjc, a sam Haozic-
fcnoi kao nclojalni prcvriljivac koji bi za svojc ambicijc sluzio svakomc. U oaljnjcm ioku
izvjcsiaja ovim rijccima jc opisano poliiicko raspolozcnjc Bosnjaka u 1uzli:
BOSN]ACKA I!SMOHRANA
49
IOV!]LS1 2
U zaonjc sc vricmc opaza znacajna cria vcinc muslimana, borba za 'Din`, a
nc za Hrvaisku. Irco ocima jc mnogih ]cruzalcmski mufiija i panislamski pokrci,
a narooni karakicr, koji ga nisu nikaoa iskrcno isiicali poopuno jc zaiajio. 1u-
zlanska carsija ncvalja, carsija irgovaca, kojima jc srcosivo i svrha novac, siicanjc
oobara na siciu pojcoinaca. U 1uzli ima prilican broj muslimana Srba, koji sc
oosapiavaju sa Srbima osobiio u zaonjc vricmc, kao su sc njcmacko-ialijanskc
snagc povuklc iz 1unisa.
56
A upravo su sc iz ovih srbomuslimana, kako ih jc nazivao hrvaiski oojaviiclj, rcgruii-
rali svc isiaknuiiji bosnjacki pripaonici pariizanskog pokrcia, oo kojih su znacajan broj ci-
nili upravo bivsi borci Haozicfcnoicvc lcgijc. Mcdu njima su bili uciiclj Salih Zili, pro-
fcsor Mchmco Mcsa Sclimovi, kao i bivsi Haozicfcnoicv pobocnik Omcr Gluhi, za
koga jc oojavljcno kako jc bio poznai oo prijc kao vclikosrbin jugosokol, zaiim komunisia
57
.
Kasnijc su im sc prikljucili pukovnik Sulcjman Iilipovi i iravnicki poozupan Muhamco
Suozuka. Nakon kapiiulacijc !ialijc u scpicmbru 1943. i prvog zasjcoanja ZAVNOB!H-a,
Bosnjaka jc bilo svc visc u pariizanskim jcoinicama. U Cazinskoj krajini Huska Miljkovi
jc sa cijclom svojom vojskom prisiupio pariizanima.
58
U kasno ljcio 1943. brojnc oojavc oosiavljanc hrvaiskim vlasiima oslikavalc su rasiuc
ncraspolozcnjc Bosnjaka prcma Nczavisnoj Drzavi Hrvaiskoj. U oopisu broj 797 oo 24.
avgusia 1943. raspolozcnjc Bosnjaka Zcnicc i njcnc okolinc opisano jc kaicgorijama ncpo-
vjcrcnja i mrznjc prcma posiojccm porciku. Iovjcrcnjc muslimana prcma orzavnoj
upravi jc jako opalo, sio sc ima pripisaii njihovom inacc prirodcnom scparaiizmu, siranoj
promicbi i vjcrskoj povuccnosii, ic oogadajima u sviciu, poscbno na bojisiima. Oni bi hijc-
li izvlaccnjcm oo raoa i suraonjc u upravi, osiguraii sc za svaki slucaj, ic sacuvaii ncuiral-
nosi.
59
U oopisu broj 255 oo 25. avgusia 1943. oojaviiclj jc konsiaiirao kako su sc Bosnja-
ci u Irijcooru vcinom ispisali iz usiaskc mlaoczi i poccli skupljaii u vjcrskom orusivu
'Ll-Hioajc`. U posliconjc vricmc siariji Muslimani zabranjuju, oa sc njihova mlaocz oruzi
sa kaiolicima.
60
U slicnom ouhu opisani su i oonosi izmcdu muslimana i kaiolika u 1rav-
niku. Mcdu Bosnjacima sc osjcaju nckc narociic simpaiijc prcma komunizmu, a naposc
pariizansivu |....|
61
. U oojavi su navcocna ova slucaja iajnih sasianaka iravnickih Bosnjaka
s pariizanima.
Ircma raspolozivim izvorima, isiu sprcmnosi oa saradujc s pariizanima imao jc i hahz
Muhamco cf. Ianoza, covjck koji jc siajao iza mnogih inicijaiiva kojc su bilc u funkciji
bioloskog opsianka Bosnjaka. Slucaj Ianozc jc bio uioliko oclikaian sio sc raoilo o uglconom
clanu Ulcma-mcozlisa, glasoviiom vaizu Bcgovc ozamijc, znalcu Kur`ana i osobi koja jc
izraoila 26 huibi kao pomo imamima u prircdivanju njihovih pcikovnih propovijcoi.
62

Nakon oogovora sa or. Zaimom Sarcom, Mchmco cf. Hanozicm, Huscinom Kaoicm i
Musiafom Sofiicm, Ianoza jc 20. okiobra 1943. napusiio Sarajcvo i oiisao u sumu.
63
Ra-
zlozi njcgovog oolaska, prcma vlasiiiom priznanju, bili su sljcoci: a) okupljanjc Bosnjaka
i njihovo obavjcsiavanjc oa moraju prckinuii svaku vczu s usiaskom hrvaiskom orzavom i
okupaiorom; b) akiivnosii na usposiavi mcduvjcrskog mira i saraonjc mcdu pojcoinim
konfcsijama; c) obavjcsiavanjc Bosnjaka oa moraju uciniii svc oa oodc oo osivarcnja auio-
nomnc Bosnc i Hcrccgovinc u jconoj jugoslavcnskoj fcocraiivnoj orzavi ili balkanskoj
uniji; o) usposiavljanjc saraonjc sa svima koji zclc naroou pomoi, a narociio s naroonoo-
slobooilackim pokrciom.
64
Kako jc Ianoza namjcravao rcaliziraii navcocnc ciljcvc, objas-
njava nam zapisnik s njcgovog saslusanja u siabu pariizanskc oivizijc, oomah po njcgovom
2 BOSN]AC! ! NLZAV!SNA DRZAVA HRVA1SKA: OD NADL ! LO]ALNOS1!...
50
BOSN]ACKA I!SMOHRANA
zarobljavanju oo siranc pariizana u Kuli koo Usiikolinc.
65
1u on isiicc kako jc oo konca
ljcia 1943. inicnzivirano naoruzavanjc Bosnjaka, zahvaljujui ccmu Bosnjaci u koiarima
siolackom, mosiarskom, capljinskom, ncvcsinjskom, konjickom, sarajcvskom, focanskom,
prcosialom oijclu gorazoanskog, ic visockom i zcnickom, raspolazu s oko 15.000 pusaka.
Ovc snagc ircba okupiii, ujcoiniii i obrazloziii im oa jc zaonji cas oa sc i Bosnjaci ukljucc
u zajconicku borbu ciji jc cilj proijcrivanjc ncprijaiclja. Muslimanski oslobooilacki oorcoi,
prcma Ianozinoj viziji, nc bi bili samosialnc jcoinicc poo zascbnom komanoom, vc sa-
siavni oio naroonooslobooilackog pokrcia. Iiianjc auionomijc Bosnc i Hcrccgovinc nc
smairam oa sc mozc rjcsavaii kao poscbno muslimansko piianjc ncgo opc naroono piianjc,
kojc svi narooi Bosnc i Hcrccgovinc imaju svojcvoljno oa rjcsc.
66

U nasiavku saslusanja Ianoza jc opisao scbc kao oosljconog aniiusiasu koji jc svo vri-
jcmc raia raoio na uoaljavanju Bosnjaka oo Nczavisnc Drzavc Hrvaiskc, oo iniciranja sara-
jcvskc ramazanskc rczolucijc oo akcijc na povczivanju bosnjackih milicija. !siupio jc iz
oobora 'Naroonog spasa` kao jc vioio oa jc orusivo zauzclo mlako sianovisic i oa jc njcgo-
vo ojclovanjc nckako bojazljivo i sa vclikom oprcznosu vodcno
67
. Oobor 'Naroonog spasa`
jc obrazovan sa zaoaikom oa buoc zaccc buoucg poliiickog prcosiavnisiva Bosnjaka.
68
U hisioriograhji ncma jcoinsivcnog siajalisia o sivarnom karakicru Ianozinc vojno-poli-
iickc akcijc. Narociio u poglcou njcgovog oonosa prcma pariizanskom pokrciu.
69
Na kraju
saslusanja Ianoza jc napomcnuo oa jc vc imao sasianak sa siabom Mosiarskog baialjona gojc
mu jc prcolozcno oa sc povczc s Vrhovnim siabom kako bi izlozio svojc poglcoc na zajconic-
ku borbu proiiv okupaiora. On jc io oobio nc zclci oa sc namcc bcz prcohoonog povjcrc-
nja
70
. Ncma valjanih razloga za sumnju oa sc Ianoza ooisia prikljucio pariizanskom pokrciu.
1omc u prilog govori i njcgov proglas Bosnjacima Kalcsijc, Irnjavora, Vukovija i ]cginovog
Luga, oonosno pripaonicima zclcnog kaora Ncsaoa 1opcia, u kojcm ih jc pozvao oa sc
svrsiaju u rcoovc pariizanskc vojskc.
71
Ircma Mcsi Sclimoviu, Ianoza jc mnogo ooprinio
pariizanskom pokrciu u sprcckoj oolini, jcr jc u ozamijama, poslijc moliiava, govorio izvan-
rcono o nasoj rcvoluciji, kao poliiicki komcsar vclikog formaia
72
.
Za razliku oo Ianozc, Ncsao 1opci nijc pokazivao sklonosii prcma pariizanima, ali jc
jconako ooprinosio razgraonji hrvaiskc orzavc, nasiojci oa ojaca borbcni poicncijal Bos-
njaka. U svojoj akciji, mcduiim, 1opci jc pokazivao oorcdcnu iakiicnosi, manifcsiirajui
pripaonosi hrvaisivu i hrvaiskoj orzavi i obrazlazui svoj angazman nuznosu oobranc
Bosnjaka oo oomcinika. Ia ipak, hrvaiskc vlasii su sa vclikim pooozrcnjcm praiilc njcgovu
vojno-poliiicku akiivnosi, narociio usljco oojava oa njcgovi bosanski planinci oorzavaju
koniakic s pariizanima i ccinicima.
73
Iariizanski zapovjconici, s orugc siranc, nazivali su
1opcicvc snagc zclcnokaorovskim banoama kojc ircba cim prijc likvioiraii.
74
Ircmoa jc oo naolcznih organa oobivao pouzoanc informacijc o raspolozcnju bosnjackog
zivlja prcma hrvaiskoj orzavi, usiaski orzavni vrh svc oo sloma Nczavisnc Drzavc Hrvaiskc
nijc prcsiajao insisiiraii na punoj lojalnosii i povjcrcnju Bosnjaka u njcgovo voosivo. 1ako
jc Proo-oori/c sarajcvskih bosnjackih prvaka s konca aprila 1944, u kojoj su izncscni brojni
primjcri nasilja nao Bosnjacima oo siranc orzavc, okarakicrizirana u poscbnom osvriu kao
jcoan oo najvcih aicniaia Muslimana na suvcrcniici i jcoinsivo NDH
75
. Navcocna
bosnjacka upozorcnja, karakicrisiicno za hrvaiskc zvanicnikc, nisu bila proiumaccna kao
apcli za unaprcdcnjc ljuoskih prava Bosnjaka, vc kao orudc u borbi za auionomiju Bosnc
u rukama bosnjackc cliic, ccmu bi sc moglo siaii u kraj konacnim rjcsavanjcm piianja
vjcrsko-prosvjcinc samoupravc muslimana. Gooinu oana kasnijc, prco sami krah Nczavisnc
Drzavc Hrvaiskc, oo izaslanika zasiupnika rcisul-ulcmc hahza !brahima cf. Riozanovia jc
BOSN]ACKA I!SMOHRANA
51
IOV!]LS1 2
irazcno oa u imc !slamskc zajconicc oaonc izjavu proiiv ncprijaiclja NDH, boljscvizma i
pariizanskih oivljanja na poorucju Nczavisnc Drzavc Hrvaiskc. Zahijcv jc bio osnazcn
novcanim iznosom oo 10 miliona kuna pomoi muslimanskim vjcrskim sluzbcnicima u
Bosni i Hcrccgovini. Riozanovi jc oobio poipisivanjc bilo kakvc izjavc, navooci kako ga
jc zasiupnik rcisul-ulcmc Basi ovlasiio oa mozc raspravljaii i oolucivaii samo o svccnickim
piianjima.
76
Bila jc io zorna manifcsiacija ambicijc hrvaiskc orzavc oa uziva bczrczcrvnu
poorsku Bosnjaka, ali i jasna inoikacija raspolozcnja u !slamskoj zajconici, ciji sc prvobiini
cniuzijazam usposiavom NDH s vrcmcnom prcivorio u izrazcnu oobojnosi prcma njcnoj
poliiici i iocologiji.
77
Iosljconjih mjcscci Nczavisnc Drzavc Hrvaiskc rasiao jc oipor Bosnjaka poliiici usias-
kih vlasii, pogoiovo u poglcou mobilizacijc u usiaskc i oomobranskc formacijc
78
. Zclcni
kaoar i pariizanskc jcoinicc bili su glavna uiocisia, glavni izrazi nczaoovoljsiva i borbc
proiiv posiojccg orzavnog porcika. Vojnc vlasii su rcagiralc priiiscima i icrorom, hapscnjcm
i likvioacijama, nasiojci sprijcciii kolaps orzavnog sisicma. Kraj raia znacajan broj Bosnja-
ka jc oocckao u oorcoima formacija ncprijaicljskih prcma NDH, glavnina bosnjackog sia-
novnisiva pak u ravnoousnosii spram orzavc cija jc usposiava bila povooom nczapamcnc
golgoic njihovih sunaroonjaka.
Bljeske
1
Ioglcoaii: Rasim Hurcm, Iokusaj nckih gradanskih muslimanskih poliiicara oa Bosnu i Hcrccgovinu izovojc iz okvira Ncza-
visnc Drzavc Hrvaiskc, Codisa/c/ Drestcc istoricrc Bosa- i H-r-ocia-, 16/1965, sir. 191-221; Rasim Hurcm, Konccpcijc nckih
muslimanskih gradanskih poliiicara o polozaju Bosnc i Hcrccgovinc u vrcmcnu oo srcoinc 1943. oo kraja 1944. gooinc, Pri/oci,
!nsiiiui za isioriju raonickog pokrcia Sarajcvo, 4/1968, br. 4, sir. 533-548; Iikrcia ]cli-Buii, Ustcs- i A-cccisac Drcccc Hrcct-
s/c 1941-1945, Zagrcb, 1977; Lnvcr Rcozi, Mes/iocas/o cetoaoocstco i 13. SS dicici/c, Sarajcvo, 1987; Muhamco Haozijahi,
Pos-/aost Bosa- i H-r-ocia- i strcdca/c Mes/iocac, Sarajcvo 1991; Sair Iilanora, Bosa/c/c po/iti/c e XX. sto//-e, Sarajcvo, 1998;
Lnvcr Rcozi, Bosac i H-r-ociac e Dreoo sc/-ts/oo rcte, Sarajcvo, 1998.
2
Naziv Bosa/ci korisiim analogno korisicnju naziva Mes/iocai, za bosanskohcrccgovackc muslimanc juznoslavcnskog porijckla,
koji su u prvoj polovini XX sioljca, smairam, s obzirom na njihov poliiicki, orusivcni i kuliurni iocniiici, bili mnogo visc oo
vjcrskc zajconicc. O proccsu nacionalnog formiranja Bosnjaka poglcoaii: Muhamco Haozijahi, Od trcdii/- do id-atit-tc, Zagrcb,
1990.
3
Mijo Bzik, Ustcs/c po//-dc, Zagrcb, 1942, sir. 73.
4
Mlaocn Coli, 1c/occcac A-cccisac Drcccc Hrccts/c 1941., Bcograo, 1973, sir. 93.
5
!siorijski arhiv Sarajcvo (oaljc: !AS), zbirka Ichim Spaho (oaljc: IS), SI-701, kui. 3. Iosiovani i oragi Rcis cf.
6
L. Rcozi, Mes/iocas/o cetoaoocstco, sir. 15.
7
U hisiorijskoj liicraiuri, u zavisnosii oo korisicnih izvora, zaiiccmo razliciic, cak suproisiavljcnc obavijcsii o aprilskoj inicija-
iivi u prilog auionomijc Bosnc i Hcrccgovinc. Ircma Rasimu Hurcmu (R. Hurcm, Iokusaj nckih gradanskih muslimanskih
poliiicara, sir. 198), raoilo sc o zajconickoj rczoluciji bosnjackih (Haozihasanovi, Kaoi, Scrcmci) i srpskih (Bozi, Bcsarovi,
]cfianovi) poliiicara upucnoj njcmackim vojnim vlasiima - rczoluciji za koju auior prciposiavlja oa jc izrazavala ncslaganjc
njcnih auiora s ukljucivanjcm Bosnc i Hcrccgovinc u sasiav Nczavisnc Drzavc Hrvaiskc (bcz spominjanja auionomijc). Sair
Iilanora navooi oa jc rijcc o prijcologu koji jc poorazumijcvao prcivaranjc Bosnc i Hcrccgovinc u poscbnu jcoinicu kojom bi
upravljala njcmacka vojska, oonosno njcmacki Rcich (S. Iilanora, Bosa/c/c po/iti/c, sir. 173). Ni on nigojc nc spominjc auio-
nomiju, ali spominjc or. Luku Cabrajia i or. Vjckoslava ]clavia kao hrvaiskc clanovc oclcgacijc. Akaocmik Lnvcr Rcozi
nuoi proiivrjccnc obavijcsii kaoa prvo u svom Mes/iocas/oo cetoaoocstce spominjc zahijcv za auionomijom izlozcn Hakiji
Haoziu (biljcska 5), oa bi poslijc pozivajui sc na vlasiiiu siuoiju navco kako sc raoilo o prcosiavnicima muslimanskog auio-
nomisiickog pokrcia koji su sc obraiili Nijcmcima sa zahijcvom oa sc usposiavi auionomni polozaj BiH poo proickioraiom
njcmackog Rajha (L. Rcozi, Bosac i H-r-ociac, sir. 135).
8
S. Iilanora, Bosa/c/c po/iti/c, sir. 159-160.
9
Milc Konjcvi, O nckim piianjima poliiikc usiasa prcma bosanskohcrccgovackim Muslimanima 1941. gooinc, 1941. e istori/i
acrodc Bosa- i H-r-ocia-, Sarajcvo 1973, sir. 267.
10
Manifcsiacija ovog raspolozcnja bili su rcisul-ulcmin govor i oova zahvalnica za osnivanjc Nczavisnc Drzavc Hrvaiskc, za srcu
i ougo vlaoanjc poglavnika, za vrijcmc boravka u Sarajcvu poiprcosjconika orzavnc vlaoc or. Osmana Kulcnovia. !mpozanina
manifcsiacija sarajcvskih Hrvaia povooom boravka pooprcosjconika vlaoc g. ora Osmana Kulcnovia, Scrc/-cs/i aoci /ist, 1/1941,
br. 2, sir. 2. Iozoravnu ocpcsu prvim ljuoima novc orzavc upuiila jc Organizacija ilmijc Nczavisnc Drzavc Hrvaiskc 'Ll-Hioa-
jc`, koja jc okupljala uglconu visoku ulcmu. Muslimansko svccnsivo pozoravlja svojc Ioglavnika i Nczavisnu Drzavu Hrvaisku,
Scrc/-cs/i aoci /ist, 1/1941, br. 5, sir. 5. Irvi covjck ovc organizacijc s oouscvljcnjcm jc pisao o novoj orzavi, iumacci jc kao izraz
Bozijc voljc i blagonaklonosii prcma Bosnjacima u burnim rainim vrcmcnima. Mchmco Hanozi, Ll-Hioaja u novim prilikama,
2 BOSN]AC! ! NLZAV!SNA DRZAVA HRVA1SKA: OD NADL ! LO]ALNOS1!...
52
BOSN]ACKA I!SMOHRANA
E/-Hidc/-, 4/1941, br. 9-10, sir. 221-223. Nisu izosiali pozoravi i lijcpc zcljc orugih vjcrskih uoruzcnja, vakufskih povjcrcnsia-
va i ozcmaiskih mcozlisa.
11
Visc o polozaju Bosnjaka i !slamskc zajconicc u monarhisiickoj ]ugoslaviji poglcoaii: Aonan ]ahi, Orcaicci/c i rcd Is/cos/-
cc/-dai- e Bosai i H-r-ociai ico-de dcc sc/-ts/c rctc, ncobjavljcna ookiorska oiscriacija, 1uzla 2007.
12
U mcmoranoumu sanozackih graoonacclnika upucnom 30. jula 1941. rcisul-ulcmi Spahi, poglavnikovom povjcrcniku Haozi-
u i zapovjconiku Vojnc Krajinc Rupciu, ncophoonosi prikljuccnja Sanozaka Nczavisnoj Drzavi Hrvaiskoj obrazlozcna jc,
porco osialog, sigurnosnim prilikama sanozackc bosnjackc populacijc u novonasialim okolnosiima: Molimo Vas oa u ovom
najsuobonosnijcm ircnuiku po sanozackc muslimanc uciniic i poraoiic |....| oa ciiav Sanozak u svojim hisiorijskim granicama
udc u sklop Nczavisnc Drzavc Hrvaiskc. 1o jc jcoini spas za sanozackc muslimanc, koji su sc svi oo jconoga izjasnili za Nc-
zavisnu Drzavu Hrvaisku i nc mogu visc nairag. Ako bi, nc oaj Bozc, ooslo oo ncprikljuccnja Sanozaka Nczavisnoj Drzavi
Hrvaiskoj, onoa bi sa muslimanima ovog kraja bilo jconom za uvijck svrscno i za njih sc visc ncbi znalo, jcr bcz prisusiva hr-
vaiskc vojskc i hrvaiskog oruznisiva muslimani poo crnogorskom upravom ncbi imali nikakvc garancijc za svojc zivoic, za si-
gurnosi svoga imcika, niii bi imali ma kakovog izglcoa na svoju buounosi. Arhiv Hisiorijskog muzcja Sarajcvo (oaljc: AHMS),
Usiaska naozorna sluzba (oaljc: UNS), 19a. Mcmoranoum graoonacclnika iz Sanozaka. 1akodc poglcoaii: AHMS, UNS, 261.
Ioglavniku Nczavisnc Drzavc Hrvaiskc Gospooinu oru Anii Iavcliu (puicm zapovjconisiva Vojnc Krajinc u Sarajcvu) Zagrcb.
U mcmoranoumu sanozackih graoonacclnika prcpoznailjiv jc cho usiaskc propaganoc kojom sc u prvim mjcsccima NDH
Bosnjacima Sanozaka nasiojalo cvociraii uspomcnc na viscgooisnji icror poo Srbima i Crnogorcima za vrijcmc prvc jugoslavcn-
skc orzavc. Ioisjcani su muslimani na pokoljc Kosic Icanca u Sanozaku i Majc Vujovia u Hcrccgovini. Ioisjcani su
muslimani na prisiljavanja oa sa Kosova i iz Mciohijc sclc u 1ursku. Ioisjcani su na prcvjcravanja i pokolj u Ilavu i Gusinju,
poisjcani na prozcliiizam siampc i skolskih uozbcnika, na prisilan kuli Svciog Savc po skolama, na kuli razbojnika Milosa
Obilia, koji jc rasporio suliana Muraia, na kuli hajouka Vcljkc i Gavrila Irincipa kao nacionalnih hcroja. Ulijcvana im jc naoa
oa ioga visc ncc biii, oa su muslimani oosli oo slobooc u nczavisnoj hrvaiskoj oomovini koja ih smaira svojim najplcmcniiijim
clcmcniom, svojim cvijccm. Gazi Husrcvbcgova biblioicka u Sarajcvu (oaljc: GHBS), Musiafa A. Mulali, Hroai/c Dreo
sc/-ts/o rctc ic csp-/tc oo/i/ docic//c/c i rcsedicca/c |rukopis|, Sarajcvo, 1972, sir. 112.
13
!AS, IS, SI-702, kui. 3. Musiafa Mulali navooi oa su muslimani koji su sc izjasnjavali kao Srbi bili obuhvacni isiom aniisrp-
skom kampanjom kao i pravoslavni. Mcdu prvim zrivama pogroma bio jc novinar Mahmuo Robovi iz 1ravnika i Muraibcg
Ccngi u Viscgraou. Iogrom jc pocco najprijc prcircsanjcm sianova, oouzimanjcm jugoslovcnskih oolikovanja, irilicom siam-
panih knjiga, oouzimanjcm irilskih pisaih masina, prcoajom raoio-aparaia i vozila. GHBS, M. A. Mulali, Hroai/c, sir. 140.
14
!AS, IS, SI-753, kui. 3.
15
!AS, IS, SI-778, kui. 3. U pismu jc isiaknuio oa jc prvih oana NDH najuglconijim Bosnjacima u Duvnu prijciila opasnosi po
zivoi oo siranc usiasa, ali oa jc zlocinc sprijccio oolazak iialijanskc vojskc.
16
1o sc jasno vioi iz oopisa Koiarskog vakufsko-mcarifskog povjcrcnsiva u Irijcooru upucnog bosnjackim prvacima u scpicm-
bru 1941. U oopisu su navcocni sljcoci primjcri oiskriminacijc Bosnjaka u Irijcooru: a) za prvc ljuoc orzavnih usianova oo-
lazc samo kaiolici; b) muslimanska mlaocz sc hapsi poo opiuzbom komunisiickc ojclainosii najccsc bcz ikakvih sivarnih
ookaza; c) dacima muslimanima sc uskrauju poivroc o poliiickom vlaoanju ncophoonc raoi upisa u skolu; o) oiczc sc sa iz-
oavanjcm poivroa muslimanima koji irazc orzavnu sluzbu; c) vrsc sc priiisci na konvcriiic oa napusic islam i prcdu na kaioli-
cansivo; f) muslimani sc prikazuju oogovornim, na suoovima, za zlocinc oivljih usiasa nao mirnim pravoslavnih sianovnisivom;
g) ukioa sc puna gimnazija u Irijcooru i svooi samo na cciiri razrcoa, maoa sc iimc pogadaju siromasni muslimani kao i mu-
slimani iz obliznjih koiarcva Bos. Novog, Sanskog Mosia, Kljuca |...|. AHMS, UNS, 130. Dio oopisa Siaba Naroono oslobo-
oilackc vojskc Ozrcn planinc - ncgojc na Ozrcn planini mjcscca novcmbra 1941.
17
!AS, IS, SI-737, kui. 3. Zapovjconiku 9. pjcsackc pukovnijc u 1ravniku. Daium: 19. avgusi 1941.
18
Branko Iciranovi, Istori/c Jeos/cci/- 1918-198, Bcograo 1980, sir. 208. Ircma isiom auioru, oonosioci pomcnuiih rczolucija,
scm ocla naprconijih prcosiavnika mcdu njima, nisu izrazavali oipor Muslimana usiasama, nasiavljajui i oaljc oa ih sluzc,
vc vio oobranc oa usiasc na njih nc prcvaljuju izvrscnc zlocinc. Bio jc io pokusaj ogradivanja oo zlocina nao srpskim zivljcm
iz siraha oo buouih poslcoica. Branko Iciranovi, R-co/ei/c i /oatrcr-co/ei/c e Jeos/cci/i (1941-1945), !, Bcograo 1983, sir. 96.
19
Mchmcoalija Boji, Histori/c Bosa- i Bosa/c/c (|II-XX ci/-/), Sarajcvo 2001, sir. 190.
20
R. Hurcm, Iokusaj nckih gradanskih muslimanskih poliiicara, sir. 202-205.
21
URLDN!S1VO, Irva gooisnjica u svojoj orzavi, C/csai/ Is/cos/- c/-rs/- cc/-dai- A-cccisa- Drccc- Hrccts/-, 10/1942, br. 4, sir. 98.
22
Ovo jc oobro primijciio akaocmik Rcozi u svom Mes/iocas/oo cetoaoocstce (sir. 16).
23
]urc Krisio, Se/o/ sio/o/c - po/iti/c, c/-r- i id-o/oi/- e A-cccisao/ Drccci Hrccts/o/, Zagrcb 2001, sir. 325-335. U oijclu knjigc poo
nazivom Bosanskohcrccgovacki muslimani i NDH auior priznajc kako jc rijcc o komplcksnom piianju kojc zahiijcva oaljnja
isirazivanja i analizc, ali sc ipak upusia u njcgovu obraou koja, usljco sclckiivnog korisicnja izvora, obilujc jconosiranim ocjc-
nama i inicrprciacijama. Svaki govor o zlocinima bcz konkrcinc lokalizacijc vooi ncprihvailjivom poopavanju. S jconc siranc
su izjavc popui onih Krisiinc Bursa i ]anjc Drazi o muslimanima usiasama kao iskljucivim akicrima pokolja i pljackc srpskog
sianovnisiva u sclima oko Bosanskc Krupc. Ioglcoaii: Milan Bulaji, Ustcs/i c/oiai -aoidc i sed-a/- Aadri/i Arte/ocie 1986. odi-
a-, !, Bcograo 1988, sir. 727-729. S orugc siranc su svjcooccnja popui onog ozcmaiskog imama iz Vclikc Klaousc Zuhoijc cf.
Rizvia koji jc 1. novcmbra 1941. bas-vaizu Ulcma-mcozlisa u Sarajcvu izjavio sljcocc: !zjavljujcm, oa jc prijc prclaza na !slam
ijconog vlaha u mom ozcmaiu Vcniura Baljak, usiaski porucnik sa Usiaskim lcicim oorcoom, koji su izkljucivo sacinjavali
kaiolici iz Slunja i njcgovc okolicc oosao u Vcl. Klaousu u mjcsccu srpnju gojc jc sa svojim oorcoom Usiaskim jconc vcccri sav
vlaski zivalj u Vcl. Klaousi uvco u mjcsnu grko-iziocnu crkvu i pobio. Iri vrscnju ovih ubisiava ovi Usiasc uoarajui cckicm u
glavu ubijali su vlahc i pri iom ubijanju nosili fcsovc i oozivali sc muslimanskim imcnima, Mujo, Huso i i.o. Raoi ovih ncojcla
okolni vlasi su razbjcgli sc po sumama i oa bi sacuvali svojc zivoic oni su nasli jcoini izlaz oa prcdu na !slam sio jc pravno ravan
kaiolickoj vjcri u N.D.H., jcr i oni, koji su imali poivroc oo zupnika oa su prcoali molbc oa prcdu u kaiolicansivo iziu vccc su
bili poubijani. AHMS, UNS, 538. Zapisnik sasiavljcn u kancclariji Ulcma-mcozlisa koo bas-vaiza sa g. Zuhoi-cfcnoijom Ri-
zvicm, Dzcmaiskim imamom u Vclikoj Klaousi, koiara Cazinskog, onc 1. siuocnog 1941. Ovo svjcooccnjc jc poouoarno sa
BOSN]ACKA I!SMOHRANA
53
IOV!]LS1 2
ivronjama oa su najmasovnijc zlocinc nao srpskim sianovnisivom u Bosanskoj krajini konccm jula i poccikom avgusia 1941.
izvrsilc cmigraniskc usiaskc sainijc iz sasiava Iavclicvog ijclcsnog zoruga, koji su ncposrcono prco usianak ooslc iz Zagrc-
ba. Dusan Lukac, Ustcac/ e Boscas/o/ /rc/iai, Bcograo 1967, sir. 140.
24
Aonan ]ahi, Mes/iocas/- /oroci/- tec/cas/o /rc/c e Dreoo sc/-ts/oo rcte, 1uzla 1995, sir. 40.
25
Z/orai/ do/eo-actc i podctc/c o acrodaoos/o/odi/c/oo rcte /eos/oc-as/i/ acrodc |ookumcni br. 193|, iom !V, knjiga 2, Bcograo
1951, sir. 538-539.
26
AHMS, UNS, 54. Bajramsko pismo mufiiji.
27
Isto. Viojcii iakodc: AHMS, UNS, 538. Zapisnik sasiavljcn u kancclariji Ulcma-mcozlisa koo bas-vaiza sa g. Zuhoi-cfcnoijom
Rizvicm, Dzcmaiskim imamom u Vclikoj Klaousi, koiara Cazinskog, onc 1. siuocnog 1941.
28
L. Rcozi, Bosac i H-r-ociac, sir. 320.
29
U pismu Asimu Ugljcnu oo 10. novcmbra 1941. Spaho sc zali na oonos orzavc prcma njcmu kao rcisul-ulcmi i izjavljujc: A cini
mi sc, oa c vasi posiupci /mislim minisiarsiva/ prcma mcni i mcnc oijcraii mcdu rczolucionarc. !AS, IS, SI-777, kui. 3.
30
!AS, IS, SI-800, kui. 3. Dragi Dzafcrc!
31
Zapisnik V!!! rcoovnc glavnc skupsiinc 'Ll-Hioajc`, Organizacijc ilmijc Nczavisnc Drzavc Hrvaiskc, E/-Hidc/-, 7/1943, br. 1-2,
sir. 46. 1akodc: Arhiv Rijascia !slamskc zajconicc u Bosni i Hcrccgovini, Zbirka !VZ u NDH (1942), V-9-7. Ll-Hioajc - Or-
ganizacija ilmijc Nczavisnc Drzavc Hrvaiskc u Sarajcvu. Broj 302/42. Svim jcoinicama Ll-Hioajc, svim clanovima uoruzcnja
scriaiskih suoaca, svim ozcmaiskim imamima, svim jcoinicama uoruzcnja mualima. Daium: 26. okiobar 1942.
32
R. Hurcm, Iokusaj nckih gradanskih muslimanskih poliiicara, sir. 206.
33
Arhiv 1uzlanskog kaniona (oaljc: A1K), jcoinica Usiaska naozorna sluzba (oaljc: UNS), 5644/64. Haozi-Alija Aganovi, clan
ulcma-mcozlisa u Sarajcvu: /siar oko 35 gooina/.
34
M. Haozijahi, Pos-/aost, sir. 34-41.
35
A1K, mikrohlmovana ookumcniacija (oaljc: MD), 755-770. UNSA i njcni urcoi. Scmaiski prikaz UNSA. 1akodc viojcii:
Nihao Halilbcgovi, Bosa/ci e /cs-aocc/oo /oore, Sarajcvo 2006, sir. 33-37.
36
A1K, MD, 755-770.
37
A1K, MD, 431. Usiasa - hrvaiski oslobooilacki pokrci. Iov. br. 5/1941. Usiaskom siozcru Vclikc zupc Usora i Soli, 1uzla.
Daium: 19. juli 1941.
38
A1K, UNS, 5645/64. Usiaski siozcr Vclikc zupc Usora i Soli 1uzla. Iov. br. 7/1941. Glavnom usiaskom sianu u Zagrcbu.
Daium: 19. juli 1941.
39
A1K, MD, 754. Siozcr V. bojnc Vojnc Krajinc. Br. 475 / iaj. Zapovjconiku 6. pjcsackc pukovnijc.
40
A1K, UNS, 5875/64. Razpolozcnjc Muslimana u Bicljini. Broj: 122, oana 21. aprila 1943.
41
M. Boji, Histori/c Bosa- i Bosa/c/c, sir. 201.
42
Raiimir Gaoza, Hrvaii muslimani - visi casnici, Odaos /oscas/o-/-r-occ/i/ oes/iocac pr-oc Hrccts/o/, Ioscbni oiisak iz caso-
pisa Rcpublika Hrvaiska, Bucnos Aircs 1990, sir. 29.
43
!AS, IS, SI-739, kui. 3.
44
A1K, MD, 768. Hrvaiski usiaski logor Brcko. Broj: V. 1. 103/42. Usiaskom siozcru Iosavjc, Broo na Savi. Bukvica jc iakodc
navco oa on cini svc sio mozc kako bi sc Bosnjaci priblizili usiaskom pokrciu, ali oa jc io vcoma oiczano. ! sam jc prcolagao
pojcoinim uglconim Bosnjacima oa sc prihvaic poslova usiaskih ouznosnika, no svi su mu rckli kako sc zarao posiojcc siiua-
cijc u zcmlji nc mogu primiii nikakvc javnc ouznosii.
45
Ioglcoaii: Z/orai/ AOR-c |ookumcni br. 65|, iom !V, knj. 2, Bcograo 1951, sir. 157.
46
A1K, MD, 659. Muslimani, Hrvaii i Srbi Bosnc i Hcrccgovinc. U jconom popisu iz maria 1943. mcdu ncpouonim po po-
rcoak u Nczavisnoj Drzavi Hrvaiskoj iz 1uzlc i okolicc navcocni su sljcoci Bosnjaci: Himzo ]amakovi, Alija Bckri, Iasaga
Osmanovi, ]usuf Agi, Sakib Agi, Salih Haozihasanovi, Himzo Bcsli, Mchmco 1abuci i Scfcr 1rumi. Uglavnom sc raoi-
lo o namjcsicnicima u ruonicima i prcouzcu 'Croaiia`. A1K, UNS, 5865/64. Krcsimir 955.
47
Zlaiko Hasanbcgovi, Mes/iocai e Zcr-/e 188. - 1945., Zagrcb 2007, sir. 225-228.
48
A1K, MD, 686. Nczavisna Drzava Hrvaiska. Minisiarsivo unuirasnjih poslova. 1ajnicivo minisira. 1. Broj: 5354/1942.-!-A-.
Minisiarsivu hrvaiskog oomobransiva. Glavnom siozcru Zagrcb. Daium: 4. juli 1942.
49
Mjcsccni prcglco oogadaja prcma zaprimljcnim izvicsima u mjcsccu srpnju o.g. Broj: 88, 1. V!!! 1943. Dokumcni unuiar
knjigc: Mcnsuo Kclcsiura, C-tai/i po/r-t e Bosai i H-r-ociai 1941. - 1945., Zcnica 1999, sir. 246.
50
L. Rcozi, Bosac i H-r-ociac, sir. 151.
51
U mjcsccu rujnu |1942| ubijcna su ovojica uglconih muslimana, kao su sc vraali iz Donjcg Vakufa iz ozamijc. Njihovo ubijsivo
ucinjcno jc poo vrlo cuonovaiim uslovima u blizini sirazc jconc usiaskc sainijc. ]avno sc pria, oa su ovi muslimani ubijcni po
usiasama. Usiasko zapovjconicivo u Bugojnu prcmoa jc znalo za svc ovo nijc sa svojc siranc nisia oo saoa poouzclo, oa sc razsvjc-
ilc ova ubijsiva. AHMS, UNS, 606. Nczavisna Drzava Hrvaiska. Zupska rcoarsivcna oblasi u ]ajcu. Broj: 3698/42. Glavnom
ravnaicljsivu za javni rco i sigurnosi Zagrcb. Daium: 17. occcmbar 1942. Visc viojcii: M. Haozijahi, Pos-/aost, sir. 43-47.
52
Ioglcoaii: Z/orai/ AOR-c |ookumcni br. 242|, iom !V, knj. 14, Bcograo 1956, sir. 526-529.
53
Ioorobnijc o srcbrcnickom masakru 1943. poglcoaii: ordc Lazarcvi, Napao pariizana na Srcbrcnicu juna 1943. i usiaskc
rcprcsalijc nao civilnim sianovnisivom, C/cai i rcdc cc /e/terae istori/e istoa- Bosa-, knj. 7, 1uzla 1967, sir. 71-86.
54
A1K, UNS, 5944/64. V.1. 105/43. Daium: 28. juni 1943.
55
A1K, UNS, 5896/64. Domagoj 951.
56
Isto.
57
A1K, UNS, 5905/64. Domagoj oana 25. V 1943.
58
L. Rcozi, Bosac i H-r-ociac, sir. 351.
59
AHMS, UNS, 2094. Razpolozcnjc muslimana u Zcnici i okolici. U oopisu jc iakodc isiaknuio kako jc ooziv u hrvaisku vojsku
koo bosnjackog zivlja u graou vcoma slab, ook jc na sclu malo bolji, gojc jc uiicaj carsijc slabiji.
60
AHMS, UNS, 2105. Muslimani u Iricooru.
2 BOSN]AC! ! NLZAV!SNA DRZAVA HRVA1SKA: OD NADL ! LO]ALNOS1!...
54
BOSN]ACKA I!SMOHRANA
61
AHMS, UNS, 2102. Vczc muslimana i pariizana u 1ravniku i okolici.
62
Hfz. Mahmuo 1ralji, Istc/aeti Bosa/ci |orugo oopunjcno izoanjc|, Sarajcvo 1998, sir. 275.
63
A1K, MD, 402-407. Siab XV!! N. O. U. Divizijc. Saslusanjc Ianozc Muhamcoa - Hahza, clana Ulcma Mcozlisa iz Sarajcva
(oaljc: Saslusanjc). Daium: 11. novcmbar 1943.
64
Saslusanjc. U svom pismu hahzu Aliji cf. 1raki Ianoza jc sljcocim rijccima objasnio moiivc svog oolaska iz Sarajcva: |...| ja
kao clan Ulcma Mcozlisa i jcoan oo najvccih vjcrskih fakiora u cilju oa oncmoguimo |...| konacno isircbljcnjc oolucio sam,
oa podcm u sumu, oa sc sa braom Muslimanima iz sumc borim za nasc oorzanjc, oa ookazcmo ovim zlocinackim kaiolickim
usiasama svaku pooporu i oa im kazcmo oa nccmo oozvoliii visc oa oni prcko nasih lcda ubijaju orugc, pa oa kasnijc raoi
ioga mi ocscicro siruko plaamo. Ianoza jc svoj naroo nazvao Muslimanima Bosnjacima, koji umiju pamcino i muoro vlaoaii
bcz krvi i paljcvinc. AHMS, UNS, 2430a. Irilog oopisu broj 701 oo 5. novcmbra 1943. (razpolozcnjc muslimana nakon cvaku-
acijc isiocnc Bosnc).
65
Z/orai/ AOR-c |ookumcni br. 78|, iom !V, knj. 20, Bcograo 1960, sir. 251.
66
Saslusanjc.
67
Saslusanjc.
68
Ircma Ianozi, clanovi oobora primili su ovlasicnja iz 21 koiara sa prciczno bosnjackim sianovnisivom (prcko 2/3 Bosnjaka),
ali ovaj oobor iz raznih okolnosii nijc iskorisiio oaia mu punomoja oa bi provco organizaciju. Saslusanjc.
69
U ova Z/orai/c AOR-c (iom !V, knjiga 20, sirana 51, biljcska 3 i iom !V, knjiga 21, sirana 579, biljcska 30) nalazc sc razliciic
ocjcnc Ianozinog oonosa prcma pariizanima. Dok sc u knjizi 20 navooi izjava pukovnika !oriza Ccjvana prcma kojoj jc Ianoza
nakon 10. novcmbra 1943. akiivno raoio za pariizanski pokrci, u knjizi 21 za Ianozu sc ivroi oa jc bio zavrbovan oo Gcsiapoa,
oa jc raoio na okupljanju i naoruzavanju svojih prisialica priprcmajui ih za borbu proiiv pariizana, a oa sc nakon 10. novcmbra
1943. ick nalazio u NOV. Ovu ivronju pooupiru i onovrcmcni hrvaiski izvori. Ioglcoaii: AHMS, UNS, 2412. Iinanciranjc
oolazka Hahz cff. Ianozc u miliciju u ]abuci; AHMS, UNS, 2457. Djclovanjc Hahz cff. Ianozc u okolici Konjica. U Konccp-
cijama nckih muslimanskih gradanskih poliiicara (sir. 541-542). R. Hurcm jc skloniji obrazlozcnju prcma kojcm sc Ianoza ick
prilagodavao novoj rcalnosii nakon savcznickc prcvagc nao silama osovinc, ali bcz sprcmnosii na oirckinu konfroniaciju sa
okupaiorom. Ircma L. Rcoziu (Bosac i H-r-ociac, sir. 351), Ianoza jc bio sprcman oa prisiupi pariizanima i upuii proglas
Bosnjacima, ali sc s njcgovom namjcrom nijc slozio siab 1rccg korpusa NOV], s obrazlozcnjcm oa sc Ianoza boljc orzi oo
svih muslimanskih prvaka ... i oa jc sposobniji oo svih. Ioipuno suproinu obavijcsi nuoi M. Boji (Histori/c Bosa- i Bosa/c/c,
sir. 216). Upravo na prijcolog siaba 1rccg korpusa 1iio jc oolucio oa Muhamco Ianozo prisiupi NOI-u i oa sc iskorisii za
prioobijanjc Muslimana.
70
Saslusanjc.
71
A1K, MD, 400-401. Brai muslimanima Kalcsijc, Irnjavora, Vukovija, ]cginova Luga i braiu Ncsaou 1opciu.
72
Mcsa Sclimovi, S/-ca/c, Bcograo 1983, sir. 134.
73
Ircma izjavi jconog pariizanskog icklia koji ima srconjoskolsku naobrazbu saznajc sc, oa ii bosanski planinci 1opcicvi
oorzavaju vczu s pariizanima a iako isio i ccinicima |....|. A1K, UNS, 5882/64. Iooaici o ccinicima i 'Zclcnom kaoru` oko
1uzlc. 10. !V 1944. U isiom izvjcsiaju 1opci jc opisan kao ambiciozni nasiavnik gradanskc skolc koji nasioji pokrcnuii i
poliiicki pokrci muslimana u isiocnoj Bosni. Nazivaju ga pukovnikom, rcooviio prima oobjcglc Bosnjakc iz pariizana u svojc
posirojbc, uopc ih nc prijavljujui hrvaiskim vlasiima. Omalovazava hrvaisku vojsku. Njcgovi planinci sc pozoravljaju pozora-
vom sci cc /-dao - /-dca cc sc-.
74
Z/orai/ AOR-c |ookumcni br. 32|, iom !V, knj. 23, Bcograo 1962, sir. 126-128.
75
L. Rcozi, Bosac i H-r-ociac, sir. 359.
76
Huscin Brki, !spravka jconog ookumcnia u knjizi 'Magnum Crimcn` oo V. Novaka, C/csai/ |r/ocao is/cos/o stcr/-siastcc e
I-d-rcticao/ Acrodao/ R-pe//ii Jeos/cci/i, 2/1951, br. 4-6, sir. 131. U navconom clanku Brki jc, korisici sc izvorima prvog rcoa,
obcskrijcpio navooc o Riozanoviu u Novakovoj knjizi, uicmcljcnc na iskazu fra Raooslava Glavasa iokom saslusanju 13. juna
1945. Glavas jc, naimc, izjavio oa sc Riozanovi vraiio u Sarajcvo sa upuiama u poglcou izjavc, ali zbog paoa Sarajcva u parii-
zanskc rukc nijc ooslo oo njcnog objavljivanja. Ova vcrzija jc kasnijc prcnijcia u knjizi Bogoana Krizmana Ustcs- i 1r-i R-i/ (2,
Bcograo 1983, sir. 267), kao i liicraiuri koja sc na nju naslanjala.
77
Kulminacija ic oobojnosii bio jc proglas 34 muslimanska vjcrska sluzbcnika Bosanskc krajinc iz maria 1944. u kojcm su bos-
njacki zivalj i ilmija pozvani na oruzanu borbu sa Srbima i Hrvaiima proiiv okupaiora i njcgovih pomagaca. Aiif Iurivaira, Ac-
ioac/ai i po/iti/i rcccitc/ Mes/iocac, !! izo., Sarajcvo 1970, sir. 94.
78
L. Rcozi, Bosac i H-r-ociac, sir. 360.