Sie sind auf Seite 1von 17

SUSCEPTIBILIDADE GEOMORFOLOGICA DA COSTA OCIDENTAL PORTUGUESA A TSUNAMIS.

Jorge L. DINIS
Gelogo, Departamento de Cincias da Terra e Centro de Geocincias, Universidade de Coimbra, 3000-272 Coimbra, Portugal, +351.239860500, jodinis@dct.uc.pt

Alexandre O. TAVARES
Eng-Gelogo, Departamento de Cincias da Terra e Centro de Geocincias, Universidade de Coimbra, 3000-272 Coimbra, Portugal, +351.239860500, atavares@dct.uc.pt

A costa ocidental portuguesa tem elevadas exposio e vulnerabilidade em relao a processos costeiros, nomeadamente tsunamis (ou maremotos), sendo ainda um espao com conflitos entre modelos de ocupao, actividades em desenvolvimento, ou qualificao ambiental muito agudizados. A orla costeira, que ultrapassa a faixa dos instrumentos legais de ordenamento, regista mais de 50% de freguesias predominantemente urbanas e excedendo 1000 hab/km2. Neste territrio escasso coexistem interesses urbanos, industriais, energticos, tursticos, de comunicao, histricos e centros de deciso poltico-administrativo, inclusivamente de gesto de socorro e emergncia. Acrescente-se o patrimnio natural (biolgico, paisagstico e geolgico) e os recursos florestais, minerais e hdricos. Impe-se, pois, incluir a anlise da susceptibilidade a tsunamis nas polticas e estratgias para optimizar interaces entre processos costeiros e variveis biofsicas e socio-econmicas, em particular PNPOT, POOCs e Programa Finisterra. Isso implica prognosticar as consequncias no meio fsico litoral de um embate de maremoto, nomeadamente pelos conhecimentos geolgicos, geomorfolgicos, e dos sistemas sedimentares actuais. Nos 697 km de costa, diferenciaram-se praias (28,3% do total) e arribas (coesivas 31,7%, nocoesivas 8,8% e mistas 17,4%), considerando-se arribas (>< 25 m) altas (44,1%) e baixas (13,8%). Nas potenciais vias de penetrao de maremotos, diferenciam-se esturios (6,0%) e lagunas (7,8%), de acordo com a dimenso. Quantificam-se as estruturas hidrulicas costeiras pesadas. Referem-se a tipologias das plancies litorais e as configuraes de esturios e lagunas, condicionantes da concentrao na embocadura e da dissipao na bacia. Dado o potencial de refraco de ondas, referem-se os cabos. Mencionam-se ainda os POOCs e os estatutos de proteco. PALAVRAS-CHAVE: tsunami, susceptibilidade, costa ocidental, Portugal, ordenamento

Associao Portuguesa dos Recursos Hdricos

1 - INTRODUO A faixa litoral constitui uma peculiaridade no territrio, quer na perspectiva da sua ocupao antrpica, quer pela sua dinmica natural. Com efeito, fcil constatar que escala global o crescimento demogrfico assimtrico, com variantes sociolgicas bem marcadas, mas com uma componente geogrfica em que as regies costeiras registam sistematicamente valores elevados. Por outro lado, numa estreita faixa interagem mltiplos factores de dinmica externa do planeta, quer os tpicos de reas continentais, como os rios, quer de reas martimas, como a ondulao e as mars. Acresce que a dinmica atmosfrica tambm ela particular, ao reflectir a transio de massas com caractersticas to diversas como a terra e o mar. A abordagem presente neste trabalho apresenta convergncias de objectivos e metodologias com outros estudos dedicados aos impactos dos processos fsicos no litoral oeste de Portugal, nomeadamente os que reflectem sobre a eroso costeira, o balano sedimentar, a agitao martima e as tempestades, e a subida do nvel do mar. Tais perspectivas devem constar dos planos estratgicos, ser incorporadas nos planos especiais de ordenamento e justificam programas de interveno. Todavia, a probabilidade no negligencivel da ocorrncia, a especificidade de escalas de tempo e de dimenso vertical e horizontal, bem como a fsica dos maremotos, aconselha uma anlise de impacto mais dirigida. Este trabalho visa ser uma contribuio generalista e inicial para esse desiderato, organizando a informao de modo qualitativo e produzindo cartas de sntese com potencial para subsequentes estudos mais aprofundados (Committee on National Needs for Coastal Mapping and Charting , 2004) O impacto de um maremoto em zonas baixas corresponde inundao de uma faixa litoral, ao passo que em zonas de arriba alta um factor desencadeador de eroso por movimentos de massa (desmoronamentos ou deslizamentos) e abraso. Com efeito, a evoluo das arribas resultante, essencialmente, de eventos raros de alta energia [TRENHAILE (2002), DEL RIO e GARCIA (2005)]. Pelo exposto, a abordagem metodolgica deste trabalho, bem como a anlise das diferentes circunstncias de ocupao antrpica e de condies naturais, so aplicveis a outras regies litorais. 2 - ENQUADRAMENTO NA GESTO E ORDENAMENTO LITORAL A admissibilidade social, econmica e tica aos riscos naturais so, nas sociedades globais, cada vez mais restrita. O conhecimento dos processos naturais e das aces antrpicas, bem como dos respectivos factores condicionantes, o estabelecimento de medidas de preveno e minimizao (estruturais e no estruturais), a preparao e activao de meios e recursos para actuao anteemergncia devem constituir propsitos estratgicos de desenvolvimento. Relativamente aos processos e aces com actuao na orla costeira as estratgias devem ser projectadas e implementadas escala supra-regional, embora na dependncia do diagnstico e implementao local. Na figura 1 aparece representada a interaco dos processos costeiros com as variveis biofsicas e socio-econmicas. A exposio dos elementos em risco depende da magnitude do processo ou aco, da expresso espacial e do tempo de actuao e/ou prevalncia. O grau de perda dos elementos em risco, nomeadamente recursos, infra-estruturas e equipamentos, bens culturais e patrimoniais, e biodiversidade, reflecte-se sob as formas de reaco organizacional das sociedades. As aces de desenvolvimento desencadeadas podem ter sentidos positivos ou negativos, em diferentes graus, na dependncia de factores humanos, socio-econmicos, estruturais e ambientais. A importncia estratgica, do ponto de vista da ocupao humana, das redes infra-estruturais e de equipamento presentes, dos recursos potenciais, do patrimnio vrio exposto, bem como dos valores ecolgicos representados, fazem da orla costeira portuguesa um espao de importncia e desafios mltiplos a diferentes escalas.

Associao Portuguesa dos Recursos Hdricos

Figura 1 Esquema conceptual de interaco entre processos costeiros e variveis biofsicas e socio-econmicas.

A Estratgia Nacional para o Desenvolvimento Sustentvel ENDS (Resol. Cons. Ministros, n 180/2004) valoriza a diversidade do patrimnio natural, a riqueza nacional da biodiversidade, bem como a importncia da orla costeira, sugerindo a valorizao e proteco, nomeadamente em funo da dinmica erosiva e das alteraes climticas. Considera-se ainda, a fachada ocenica portuguesa de extrema relevncia devido aos recursos cientficos, econmicos e militares, e determinante para a segurana martima e para o controlo da poluio. O Programa Nacional da Poltica de Ordenamento do Territrio PNPOT (Resol. Cons. Ministros, n76/2002), salvaguarda, embora de forma genrica, nos seus objectivos estratgicos a necessidade de adopo de um modelo de organizao espacial da orla costeira, assumindo a valorizao dos recursos e a proteco patrimonial, de acordo com critrios de compatibilidade com as actividades humanas. Para alm das Bases da Poltica de Ordenamento do Territrio e Urbanismo (Lei n 48/98) essencialmente com os Planos especiais de Ordenamento da Orla Costeira POOC (Decreto-Lei n. 309/93) e o plano sectorial ao abrigo da lei especial que define o regime da Reserva Ecolgica Nacional REN (Decreto-Lei n. 93/90) que se definem os objectivos e instrumentos de proteco e valorizao da orla costeira portuguesa. Estabelecem-se assim, objectivos e regras e especficos com incidncia territorial, visando enquadrar o desenvolvimento de actividades e a defesa e conservao da natureza. A adopo de medidas estruturantes de requalificao e reordenamento do litoral proposto atravs do programa Finisterra (Resol. Cons. Ministros, n22/2003); procura-se assim, implementar uma poltica e gesto das zonas costeiras, nomeadamente com a requalificao de reas crticas e a estabilizao dos processos naturais. So apontados como determinantes para a implementao deste programa o problema da eroso, a elevao do nvel do mar, a diminuio dos sedimentos fornecidos ao litoral, a degradao antropognica dos sistemas naturais, a necessidade de realizao de obras estruturantes e de implementao de um sistema monitorizao. Estes objectivos, quando implementados, permitiro a concretizao de aces de salvaguarda dos processos e dinmicas naturais.

Associao Portuguesa dos Recursos Hdricos

A identificao em 2004 de vinte e nove intervenes prioritrias na orla costeira ocidental ilustra a perigosidade associada aos processos nos ambientes de interface terra/mar. O litoral constitui, assim, um espao de interface onde se travam os maiores conflitos entre modelos de ocupao, entre as vrias actividades em desenvolvimento, e entre estes e os valores de conservao ambiental. Com efeito, neste territrio escasso coexistem interesses urbanos, industriais, energticos, tursticos, de comunicao, de defesa nacional, histricos e centros de deciso polticoadministrativos, inclusivamente de gesto das aces de socorro e emergncia. Nos censos de 2001, a regio litoral apresentava uma densidade populacional superior ao dobro da mdia do territrio continental portugus (244,2 vs. 112,4 hab./km2). Os seus 3 900 000 habitantes concentram-se em 16 000 km2, ou seja, 37,5% da populao em 17,4% do territrio. Isto mesmo facilmente reconhecido ao ponderar a tipologia das freguesias, da orla costeira ocidental e dos grandes esturios, que apresentam cotas inferiores a 10m, sendo que do total de 243 freguesias identificadas 56% das mesmas apresentam tipologia predominantemente urbana - APU, 23% apresentam tipologia AMU (medianamente urbana) e 21% demonstram carcter rural APR. O elevado grau de elementos em risco e vulnerabilidade humana, socio-econmica e infraestrutural associados aos processos costeiros pode ainda ser constatado pelo facto de, no total das 243 freguesias referenciadas, 123 apresentarem uma densidade populacional superior a 1000 hab./km2, e 31 freguesias registarem valores no intervalo 500-1000 hab./km2. A elevada exposio e vulnerabilidade de recursos florestais (nomeadamente de regime de proteco total e parcial), minerais e hdricos complementada pelos elementos em riscos ambientais, nomeadamente por parte do patrimnio biolgico, paisagstico e geolgico. H que referir que 9 das reas protegidas do pas se interceptam nesta rea e que 10 zonas de especial conservao e 14 zonas de proteco especial (ZPE) da Rede Natura 2000 esto igualmente representadas. Relevante considerar que a avaliao da exposio espacial das freguesias aos processos costeiros ultrapassa frequentemente a rea de aplicao dos POOCs, tendo-se constatado que 50% das freguesias litorais ou dos grandes esturios com cotas inferiores a 10m no esto includas. Todavia, o padro de ocupao do territrio acima descrito resulta de uma mutao muito recente, mesmo na escala de tempo histrica, mas de ritmo acelerado e grande intensidade. De facto, at ao final do Sec. XIX, as reas litorais em apreo tinham uma ocupao muito escassa e precria, com raras comunidades piscatrias, excepo de zonas porturias abrigadas nos esturios e lagunas (DIAS et al., 2002). Nesta mesma costa, os maremotos com elevao (run-up) de dimenso mtrica a decamtrica so eventos com perodo de retorno na casa das centenas de anos - o ltimo destes ocorreu em 1755, tendo ocasionado perdas humanas e materiais apenas na zona de Lisboa e, em muito menor escala, na de Setbal. Este acontecimento catastrfico, que abalou o pensamento europeu nos anos seguintes (FONSECA, 2004) e perdurou na memria colectiva durante largussimas dcadas, foi perdendo impacto social e, como tal, no se reflecte no actual ordenamento jurdico. De facto, ainda que englobados nas normas mais gerais, os planos especiais e operacionais no consideram processos ou aces como pragas e epidemias ou desastres tecnolgicos, os quais podem alterar substancialmente as qualidades dos sistemas costeiros, mas, como queremos realar, apesar da reconhecida vulnerabilidade, no so considerados em particular os efeitos associados a tsunamis. 3 - METODOLOGIA Neste trabalho analisou-se a zona costeira ocidental portuguesa, que, considerando os recortes escala 1/ 500 000, se alonga por cerca de 700 km. A anlise da geologia centrou-se nas edies mais recentes das folhas da Carta Geolgica de Portugal escala 1/50 000, excepo do litoral alentejano, onde tais cartas no esto editadas, zona para a qual se usou a folha 7 da Carta Geolgica de Portugal escala 1/200 000 (todas elas editadas pelos Servios Geolgicos de Portugal / Instituto Geolgico e Mineiro / Instituto Nacional de Engenharia, Tecnologia e Inovao). A topografia e

Associao Portuguesa dos Recursos Hdricos

morfologia foram examinadas recorrendo Carta Militar de Portugal, escala 1/25 000, produzida pelo Servio Cartogrfico do Exrcito / Instituto Geogrfico do Exrcito, complementada pelas fotografias areas oblquas de HURTADO et al. (2000), orto-fotos digitais verticais de infra-vermelho do Web Site do Centro Nacional de Informao Geogrfica (CNIG; http://ortos.igeo.pt/ortofotos/), imagens de satlite acedidas atravs do site http://maps.google.com/, e Plantas de Sntese e Planos de Praia dos Planos de Ordenamento da Orla Costeira, disponveis no Web Site do Instituto da gua (INAG; http://www.inag.pt/inag2004/port/a_intervencao/planeamento/pooc/pooc.html). Entre a abundante bibliografia respeitante geologia, geomorfologia, processos de instabilidade e obras do litoral em apreo, salientamos MARQUES e ROMARIZ (1989, 1991), PRATES e ROMARIZ (1989), BETTENCOURT e NGELO (1992), NEVES (1995), SOBREIRA (1995), CUNHA et al. (1997), MARQUES (1998, 2000, 2003), ARAUJO e PEREZ-ALBERTI (1999), DINIS (2000), FREITAS et al. (2000), GRANJA e CARVALHO (2000), PEREIRA (2000), ANDRADE et al. (2002), CUNHA e DINIS (2002), GRANJA et. al. (2002), HENRIQUES e NETO (2002), VELOSO-GOMES et al. (2002), NEVES (2004) e BARBOSA et. al (2005), bem como a pgina de esturios Maretec (Instituto Superior Tcnico / Instituto da gua; http://www.maretec.mohid.com/Estuarios/Pagina_Inicial.htm). Assim, diferenciam-se costas baixas arenosas ou praias, arribas e sistemas de transio. As arribas so consideradas no-coesivas quando constitudas por litologias clsticas com nula ou reduzida cimentao, margas ou rochas gnea extremamente alteradas. As arribas mistas so constitudas por alternncia ou sobreposio de litologias coesivas e no coesivas, ou por litologias coesivas evidenciando localmente elevado grau de alterao; a cota altimtrica de 25 m separa arribas altas de baixas. A presena de plataformas de abraso inter a infra-mareais, de leixes, bem como de praias no sop contribuem para a dissipao da energia de ondas. J os blocos e areias no sop podem constituir elementos de desgaste ao serem arremessados pelas ondas contra a arriba (NEVES, 2004). Em todo o caso, a coeso das arribas, entendida como resistncia ao recuo, um factor de difcil aferio considerando apenas dados de litologia e descontinuidades de escala regional ou mesmo local, possuindo uma variabilidade elevada s vrias escalas, como comprovado para as costas abordadas neste estudo (ANDRADE et al., 2002, NEVES, 2004). Nas potenciais vias de penetrao do maremoto, diferenciam-se esturios e lagunas costeiras, considerando ainda uma sub-diviso pela dimenso da rea molhada, como expresso no Quadro 1. O esturio do Tejo um caso particular, pois sendo o maior esturio da nossa costa, reflecte-se na linha ocenica numa reduzida barra; ainda assim, o esturio pode ser afectado por maremotos, como ocorreu num passado recente (1755), pelo que se caracteriza sucintamente. J o Douro, o rio de maior caudal, possui um esturio de dimenso restrita, sobretudo em termos de frente litoral. No so considerados de modo autnomo os rios que afluem s lagunas, como o Vouga de Aveiro, ou a esturios de rios maiores (ex: Pranto no esturio do Mondego).
Quadro 1 Sistemas de transio e portos da costa ocidental portuguesa (de Norte para Sul).

Grandes Lagunas Pequenas Lagunas Micro-Lagunas (< 1 km2) Grandes Esturios Pequenos Esturios Micro-Esturios Portos Martimos

Aveiro S. Martinho do Porto, bidos, Albufeira, St Andr Esmoriz, Mira, Melides, Barbaroxa, Sancha Tejo, Sado Minho, Lima, Cavado, Ave, Douro, Mondego, Mira ncora, Neiva, Lea, Liz, Muel, Alca, Grande, Alcabrichel, Sizandro, Safarujo, Camarinheiras, Seixe, Aljezur, Bordeira Viana, Esposende, Pvoa do Varzim, Vila do Conde, Leixes, Aveiro, Figueira da Foz, Nazar, Peniche, Ericeira, Cascais, Pao de Arcos, Sesimbra, Sines, Porto das Barcas

Associao Portuguesa dos Recursos Hdricos

Nos troos arenosos (praias, restingas e barras lagunares) examinaram-se os sistemas dunares, nomeadamente a duna primria (longilitoral) e campos adjacentes, bem como se refere o estado erosivo vs. estvel. Comenta-se a extenso para o interior posio da cota topogrfica 25 m, arbitrada como representativa da penetrao de tsunamis. Nos esturios e lagunas so relevantes as configuraes das desembocaduras, barras, restingas e bacias, pois ocasionam diferentes padres de concentrao na embocadura e dissipao na bacia. Dado o potencial de refraco de ondas, referemse ainda em particular os cabos maiores. Os valores da frente ocenica de portos, descriminados no Quadro 1, referem-se ao espao entre molhes, que, quando comparado com a dimenso total das estruturas, muito reduzido no caso dos portos no interior de lagunas ou bacias estuarinas (ex. Aveiro e Vila do Conde). Note-se que no esto contabilizados os portos que no possuem estruturas pesadas na frente ocenica (ex: Lisboa, Porto e Setbal). Apenas se referem as obras de defesa costeira instaladas em troos arenosos ou arribas no-coesivas ou mistas, pelo seu papel na deriva litoral e estabilizao de arribas. 4 - RESULTADOS A sistematizao geomorfolgica da costa ocidental portuguesa apresenta algumas dificuldades, nomeadamente as resultantes das heterogeneidades ltica, tectnica, e de escala dos sistemas de transio (esturios e lagunas), alm da grande disparidade de dados disponveis sobre os sectores. Todavia, apesar destas limitaes, e sendo discutveis as classificaes adoptadas, foi possvel, numa abordagem preliminar, diferenciar sectores em seguida apresentados de norte para sul (Figuras 2 e 3). Esturio do Minho e do Coura (Caminha): Limite Norte do POOC Caminha-Espinho, este pequeno esturio est classificado como Zona de Proteco Especial (ZPE) e Zona Especial de Conservao (ZEC), numa frente litoral de 2,5 km. A restinga tem 2,5 km adossados margem sul e 1,5 km para norte, maioritariamente coberta por um sistema dunar fixo pela Mata Nacional do Camarido). A embocadora em funil fechado orientado a SW tem baixo potencial de empolamento de onda; acede a vale encaixado com alargamentos dissipativos nos 9 km vestibulares (largura at 7 km). Moledo - Forte de ncora (ou da Lagarteira): arriba baixa coesiva, grantica, ao longo de 4,3 km, marginada por uma faixa (cota < 25 m) de 500 m parcialmente coberto por praias quaternrias. No limite sul, a eroso levou construo de 3 espores. ncora - Afife: Complexo praia-duna (7,3 km de litoral), com largura mxima do campo dunar de 1,5 km, junto ao micro-esturio do Rio ncora (600 m de frente); duna primria degradada, cortado por granito aflorante em 0,6 km. Carreo: Arriba coesiva baixa, de granito, com 2,1 km de litoral. Carreo - Viana do Castelo: Praias arenosas, localmente cascalhentas, ao longo de 7,5 km (1 a 0,8 km de largura), com afloramentos de soco (xistos e metaquartzitos)) isolados ou em plataforma supra a intermareal com leixes (inclui 1,5 km de Bitopo CORINE). Os depsitos marinhos e elicos de cobertura (quaternrios) tm ocupao agrcola, urbana e industrial. No sul inclui cerca de 1,3 km de enrocamento e 1 esporo. Esturio do Lima (Viana do Castelo): Pequeno esturio classificado como ZEC, ocupando 1,5 km de frente martima, muito antropizado por obras porturias, com molhes de embocadura (N com 1,1 km). A restinga, alargada pela construo do molhe sul (280 m), inclui troos conglomerticos e tem um sistema dunar incipiente articulado em 0,5 km de praia. A embocadura pouco convergente, a baa arenosa estuarina situa-se a cerca de 2,5 km e o encaixe no soco acentua-se a 4 km a montante. Praia do Rodanho: Sistema praia-duna em 3,0 km de litoral, com campo dunar adjacente (larg. max. 2,5 km), integrante do Bitopo CORINE, sob eroso forte. A cobertura herbcea nos 500m litorais, e a restante arbrea e agrcola. Amorosa - Esposende: Sistema praia-duna com frequentes afloramentos de xistos e acumulaes cascalhentas ao longo de 11,5 km, onde se regista eroso significativa, levando

Associao Portuguesa dos Recursos Hdricos

construo de quebramar (Castelo do Neiva). Neste troo confluem pequenos cursos de gua com restinga, ou mesmo barra fechada, destacando-se o micro-esturio do Neiva (1 km de frente). A plancie litoral inclui um sistema dunar e praias quaternrias; est antropizado por intensa agricultura, urbanismo e manchas florestadas, tendo at 3,0 km de largura. Termina num esporo que fixa a norte a embocadura do Cavado. A sul de Castelo do Neiva integra a rea de Paisagem Protegida do Litoral de Esposende e ZEC designada por Litoral Norte. Esturio do Cvado (Esposende): Pequeno esturio marcado por uma longa restinga, que se estende por 3,5 km para norte (termina em pequeno molhe), num embocadura de 250 m. A severa eroso levou construo de 2 espores na rstinga (zona de Ofir). A baa estuarina quase paralela costa e a rea urbana de Esposende estende-se numa plancie litoral com 1,5 km de largura. Uma plataforma de abraso intermareal em xistos e quartzitos, com mais de 1 km de largura, abrange este troo (Cavalos de Fo) e o imediatamente a sul. Ofir - Cedo Bem: Sistema praia-duna com profunda eroso da duna primria, na sequncia do troo a norte, incluindo este um esporo. A plancie litoral com 2,3 km de frente de praia atinge 2,0 km de largura, constituda sobretudo por um sistema dunar antropizado por intensa agricultura, urbanismo e manchas arbreas. Aplia: arriba coesiva baixa, formada por afloramento quartztico isolado ao longo de 1,5 km da praia. Limita a sul a rea de Paisagem Protegida do Litoral de Esposende. Aplia - Santo Andr: sistema praia-duna articulado com sistema dunar com largura at 1,5 km, e praias quaternrias abaixo de 25 m de cota. Este troo de 7,3 km, claramente em eroso, inicia-se por um esporo a barlamar (norte) e tem proteco aderente em 1,5 km junto a Aguadoura. Santo Andr - Pvoa do Varzim: A partir do cabo rochoso de Santo Andr, e ao longo de 5,0 km, praias arenosas so entrecortadas por afloramentos de granito, que se prolongam at quase 1 km numa plataforma de abraso intermareal. A plancie litoral, densamente povoada ou agricultada, tem 2 km de largura mdia e consiste num campo dunar a cobrir parcialmente o granito arenizado. Porto de Pvoa do Varzim: 1,1 km de frente martima onde a deriva interrompida pelos molhes (N-900 m e S-800 m), terminando num esporo. Pvoa do Varzim Vila do Conde: Troo de 3,6 km similar ao Santo Andr - Pvoa do Varzim. Inicia-se com 2 espores na rea em eroso a sotamar (sul) do porto, e inclui um sector de 800 m de proteco aderente. Esturio do Ave (Vila do Conde): Pequeno esturio com embocadura fixa por molhes (N-350 m e S-270 m) ocupando 300 m de frente costeira. O esturio estreito, limitado a montante por aude, mas instalado numa plancie costeira com estreitamento a 1,5 km da embocadura. Orientao favorvel penetrao de SW. Vila do Conde Mindelo: Arco praia-duna, com eroso marcada, ao longo de quase 2 km. O sistema dunar adjacente, maioritariamente antropizado, tem cobertura apenas arbustiva at 500 m para o interior. A plancie litoral (<25 m) tem largura irregular (max. 1,5 km). Mindelo Agudela: Praia arenosa com 7,5 km ponteada por afloramentos dos gneisses e granitos que formam a plataforma de abraso intermareal, com leixes. A superfcie da plancie litoral, de 0,5 a 1 km de largura, so areias dunares agricultadas e urbanizadas, com raras manchas florestais. Agudela Leixes: 7,3 km de arriba coesiva baixa, de granito, com pequenas enseadas arenosas. Continuao do intermareal rochoso e alguns grandes leixes. A plancie contgua atinge 1,3 km de largura e est quase totalemente coberta por construes urbanas e industriais. Porto de Leixes: A sua rea de influncia ocupa uma frente litoral de 2,8 km, com 1,6 km de praias na sombra hidrodinmica dos molhes (N - 2,1 km; S 1,1 km). Ocupa o micro-esturio totalmente antropizado do Rio Lea, adjacente plancie litoral onde se instalaram as povoaes de Lea da Palmeira e Matosinhos.

Associao Portuguesa dos Recursos Hdricos

Figura 2 Tipologia geomorfolgica da costa ocidental portuguesa: sector norte

Associao Portuguesa dos Recursos Hdricos

Esturio do Douro (Porto): Pequeno esturio profundo, num vale profundamente encaixado em granito e migmatito dotado de restinga arenosa com raiz a sul, destruda pelas cheias fluviais A embocadura um funil com frente litoral de 1,4 km e estreitando at 6 km da embocadura, uma configurao com elevado potencial de elevao de onda de maremoto, desde SW a NW. Lavadores Aguda: Troo de 13,2 km em arriba coesiva baixa, grantica, a norte (at Valadares; 8,2 km), passando a afloramentos isolados de granito e migmatito entre enseadas arenosas. Margina uma encosta de baixo pendor (largura abaixo da cota 25 m entre 200 e 1200 m) com esparsa cobertura de dunas e praias quaternrias, quase integralmente cobertas com edificaes e campos agrcolas e de golfe. A plancie intermareal rochosa, com mais de 200 m de largura, manifesta perda da cobertura arenosa, existindo um esporo. Aguda - Espinho: 12 km de praias arenosas em eroso muito profunda, incluindo 1,3 km de proteco aderente, 4 espores e duas embocaduras fixas. Plataforma rochosa (migmatitos) exposta no intermareal, com cobertura elica e lagunar holocnica (at 800 m de largura) ocupada por urbanismo, agricultura e rara floresta; estreita faixa dunar (< 200 m) com cobertura arbustiva. Espinho Furadouro: Extremo norte do POOC Espinho - Marinha Grande, nesta praia arenosa esto em eroso intensa depsitos marinhos, lagunares e elicos quaternrios ao longo de 15,0 km. Tem 13 espores e cerca de 3,7 km de estruturas aderentes, protegendo as povoaes de Paramos, Esmoriz, Cortegaa e Furadouro. A plancie litoral aumenta em largura, de norte para sul, de 1 para 6 km; coberta por dunas E-W a ENE, florestadas, inclui ncleos urbanos e agrcolas e a micro-laguna de Esmoriz (ZPE), fechada por uma restinga de cerca de 1 km, com 4 ha e largura mxima de 1,6 km. Furadouro S. Jacinto: Sector de 27,9 km que corresponde restinga norte da grande laguna de Aveiro, com largura variando entre 1,0 e 2,5 km, constituda por depsitos marinhos e elicos (suprajantes) maioritariamente florestados, cuja fachada marinha tem faixas de cobertura arbustiva e a fachada lagunar campos agrcolas e ncleos urbanos. Inclui um esporo e 800 m de enrocamento (Torreira) e termina no molhe norte do porto de Aveiro (2100 m de extenso, 600 m destacados). As estruturas da embocadura ocupam 900 m de largura e a laguna tem rea molhada mxima de 83 km2, num sistema com cerca de 150 km2. Verifica-se acentuada eroso na praia arenosa, embora a sul da Torreira esteja estabilizada pela reteno da deriva pelo molhe norte. Contm a Reserva Natural das Dunas de S. Jacinto (700 ha) e inclui-se na ZPE da Ria de Aveiro. A profunda eroso da duna primria facilita o galgamento por ondas de tsunami sobre o sistema lagunar com profundidade mdia de 1 m, e extenso mxima aproximada para o interior de 16,5 km. Barra (Aveiro) Areo: A restinga sul da grande laguna de Aveiro, com largura entre 150 m e 1,1 km, alonga-se por 15 km e tem constituio similar de norte. O molhe sul do porto de Aveiro tem cerca de 800 m destacados, com estabilizao da praia adjacente, mas o troo em geral est sob intensa eroso (ameaando rotura da restinga), que diminui para sul. Inclui 7 espores e 1,9 km de proteco aderente junto s povoaes de Costa Nova e Vagueira. A plancie litoral atinge 10 km de largura e maioritariamente constituda por dunas florestadas (Mata Nacional das dunas da Gafanha e das dunas de Vagos) orientadas E-W a WNE, e pelo sistema lagunar activo, com significativa rea agrcola e de edificaes ao longo do canal de mar, e incluindo a zona urbana de Aveiro. A faixa litoral de dunas com cobertura arbustiva alcana 200 m de largura e ainda integra a ZPE da Ria de Aveiro. Areo Murtinheira (Cabo Mondego): 25,1 km de praia arenosa com eroso moderada, diminuindo para sul, contendo um esporo e 1250 m de obra aderente. O adjacente campo de dunas com crista E-W a ENE est florestado (Mata Nacional das dunas de Quiaios); a norte, a cota abaixo de 25 m atinge 6 km, reduzindo-se para sul a 1,5 km. A faixa elica com cobertura arbustiva e herbcea pode atingir 1 km de largura a N. Ocupao urbana e agrcola reduzida e circunscrita (N e W da Praia de Mira). Inclui a pequena laguna de Mira, com barra de 1,1 km, fechada e artificializada. Integra-se na ZEC das Dunas de Mira, Gndara, com prolongamento a Gafanha.

Associao Portuguesa dos Recursos Hdricos

Cabo Mondego: Arriba coesiva alta (calcrios do Jurssico inferior e mdio) ao longo de 4,0 km com direco N20E, passando ao sector sul de orientao N55W e com proteco aderente em toda a extenso, incluindo 1,5 km de arriba mista baixa (carbonatos e arenitos cimentados do Jurssico superior) e 1,0 km de arriba no coesiva baixa, em depsitos litorais quaternrios. relevante a larga plataforma de abraso inter a infra-mareal. Integra o GSSP Aaleniano-Bajociano (estrattipo de limite de Andar, Jurssico Mdio), reconhecido como Patrimnio de Interesse Municipal da Figueira da Foz. Buarcos - Figueira da Foz: 2,1 km de praia com proteco aderente em toda a extenso. Largura entre 350 e 150 m acumulados a barlamar (norte) do molhe norte do porto da Figueira da Foz, com 750 m, dos quais 400 m destacado. O porto ocupa uma frente martima de 0,9 km. Esturio do Mondego (Figueira da Foz): Pequeno esturio com uma frente de 3,0 km, essencialmente uma restinga antropizada e erodida, que inclui o molhe sul (950 m), 5 espores e 1 km de enrocamento. A larga plancie estuarina inclui dois braos e atinge 8 km para o interior. Cova (Figueira da Foz) Praia Velha (S. Pedro de Muel): 43,1 km de praia arenosa adjacente a campo dunar com largura mdia abaixo da cota 25 m de 1 km, atingindo 2 km e estreitando para sul. As dunas, orientadas WNW, esto quase totalmente florestadas (Matas Nacionais da Costa de Lavos, da Leirosa, do Urso, de Pedrogo e de Leiria), com ncleos urbanos e industriais isolados. A eroso ubqua, mas diminui para sul, existindo 2 espores (Costa de Lavos e Leirosa) e enrocamentos (1,5 km em Pedrogo e 600 m na Praia da Vieira). Inclui 600 m de arriba baixa coesiva e plataforma intermareal de calcrios em Pedrgo e arriba no-coesiva baixa em margas gipsferas nas Pedras Negras. Contm os micro-esturios do Rio Liz, fixo por dois molhes, e do Ribeiro de Muel, adossado a 700 m de arribas altas no-coesivas (depsitos elicos recentes), com cerca de 200 m de frente litoral cada. Praia Velha Polvoeira: Arriba coesiva alta em 6,9 km de calcrios margosos do Jurssico inferior, fortemente inclinados paralelamente costa, com recortes e blocos no sop, e que materializa o limite norte do POOC Alcobaa-Mafra. Polvoeira Nazar: Arriba no-coesiva alta em siliciclsticos (Tercirio, Cretcico e elicos recentes) e raros carbonatos (Jurssico inferior). Praias arenosas de sop com at 200 m de largura. Os 13,5 km do sector terminam no promontrio calcrio da Nazar (400 m coesivos, Cretcico sup.). Nazar Salgados: 7,3 km de praia e sistema praia-duna com largura mxima de 1,3 km, no sop de arriba alta mista (alternncia carbonatos / siliciclsticos do Cretcico e Jurssico superior). Inclui o porto da Nazar, com 2 molhes e 1 km de frente, e o micro-esturio do Alca. Pode ocorrer convergncia de onda na povoao da Nazar (arribas em ngulo recto) e no acesso plancie litoral interior, dissipativa em 3 x 5 km e ramificaes. Salgados Foz do Arelho: Arriba alta mista (alternncia de carbonatos e siliciclsticos do Jurssico superior, fracturados) com 17,3 km de extenso. Inclui a micro-laguna de S. Martinho do Porto (0,8 km2), cuja barra de 200 m de abertura rochosa est condicionada por esporo rochoso com potencial indutor de convergncia de onda. A laguna est inserida numa plancie litoral interior recortada, dissipativa em 5 x 5 km. Laguna de bidos: Pequena laguna com frente de costa de 1,4 km ocupada por restinga, por vezes fechada, e cerca de 6 km2 (4,5 x 1,8 km), a plancie litoral alarga-se por 10 km para o interior. Gronho (Foz do Arelho) Baleal: Arriba no-coesiva alta, formada por depsitos siliciclsticos do Cretcico inferior e Jurssico superior, ao longo de 10,3 km, com falhamento paralelo costa. A coeso aumenta na metade sul, mas diminui a altura, formando 3,0 km de arribas baixas mistas, incluindo rea baixas com cobertura dunar de at 1 km de largura. Termina num esporo calcrio que forma 1,5 km de arriba coesiva baixa. Este troo do litoral, e at St. Cruz, est classificado como ZEC. Baleal Consolao: Sistema praia-duna, num tmbolo holocnico. A rea de 5 km de extenso por 5,5 km de base est toda abaixo da cota 25 m, tendo a praia a sul 4 km e a norte 3,9 km. A cobertura de aluvies e dunas parablicas, incluindo primrias mveis.

Associao Portuguesa dos Recursos Hdricos

Figura 3 - Tipologia geomorfolgica da costa ocidental portuguesa: sector sul.

Associao Portuguesa dos Recursos Hdricos

Pennsula de Peniche: Num permetro de 7,3 km esta quase-ilha tem arriba coesiva alta de calcrios do Jurssico inferior, a que se soma o 1,0 km de arriba alta mista no Jurssico inferior do Portinho da Areia do Norte (alternncias margo-calcrias). Inclui o porto de Peniche, com 2 molhes (N 730 m, S 500 m) e um esporo. O Cabo Carvoeiro interfere grandemente na orientao de ondas, at dezenas de quilmetros em redor. As arribas podem ocasionar convergncia de onda sobre o tmbolo. Consolao Ribeira do Porto (Ericeira): Troo de 46,2 km de arriba alta mista, com varies de cimentao e fracturao em siliciclsticos do Jurssico superior, alternncias carbonatos / siliciclsticos do Cretcico e abundantes files e soleiras bsicos. As taxas mdias de recuo das falsias so reduzidas, mas propcias a ocasionais grandes movimentos de massa. O Cretcico, a sul, mais recortado. Contm pequenas praias arenosas e os micro-esturios dos rios Grande, Alcabrichel, Sizando e Safarujo, com frentes de 0,9, 0,6, 1,2 e 0,3 km, respectivamente. Em Santa Cruz a arriba no-coesiva alta, pois margas evaporticas do Jurssico inferior afloram em 1,3 km. Na Ericeira possui um molhe porturio com 370 m, ocupando 2,0 km de costa, e 2 espores a sul. A plataforma de abraso intermareal tem 2 espores e estende-se at 200 m. Ribeira do Porto Forte de Magoito: Arriba alta coesiva ao longo de 9,2 km, sobretudo de calcrios albianos e cenomanianos e 1,5 km de basaltos (Lomba dos Pianos), com frequentes files bsicos. Este sector e o imediatamente a sul so marcados for um sistema de falhas paralelos costa. Forte de Magoito - Praia Grande do Rodzio: Em 6,7 km a arriba alta mista constituda por alternncias carbonatos / siliciclsticos do Cretcico. Praia Grande do Rodzio Guincho: Arriba coesiva alta constituda por granitos e sienitos do macio de Sintra e calcrios do Jurssico superior e Cretcico inferior. Os 9,8 km de costa muito recortada pertencem ao troo mais a norte da rea Protegida e ZEC do litoral Sintra - Cascais. O Cabo da Roca um falsia vertical de 140 m e constitui o ponto mais ocidental da Europa continental. Guincho Guia: Arriba coesiva baixa em 7,0 km, essencialmente de calcrios do Cretcico inferior e nmeros files bsicos. O Cabo Raso o vrtice duma rea coberta em metade por dunas com fixao florestal e herbcea/arbustiva, alimentadas por praia arenosa com 800 m de frente. A faixa litoral de cota < 25 m atinge 600 m de largura. Guia Cascais: Arriba coesiva alta de calcrios do Cretcico inferior (raros nveis menos coesos), ao longo de 3,9 km (a W, inicia-se na marina), recortada por abundantes files bsicos. Cascais Pao de Arcos: 13,8 km de arriba baixa mista (alternncia de calcrio, margas e raros siliciclsticos do Cretcico, files, e escoadas baslticos e calcrios miocnicos), totalmente antropizada. Inclui 7 espores, proteces aderentes em quase toda a extenso e os 4 molhes das marinas de Cascais e Pao de Arcos (0,9 e 0,3 km de frente, respectivamente). Nos recortes e a sotamar dos espores existem praias arenosas. A largura da faixa litoral (<25 m) varia de 0,5 a 1 km. Esturio do Tejo: Grande esturio com acesso em canal encaixado com 2 km de largura e 11 de comprimento, cuja margem norte dominada por arriba consolidada baixa (basaltos e calcrios do Cretcico, calcrios do Miocnico) e a margem sul em arriba alta mista, com alternncia de siliciclsticos e calcrios miocnicos. O esturio ocupa 325 km2, tendo 50 km de comprimento e largura mxima de 14,2 km. Corresponde a bacia dissipativa em que as margens abaixo de 25 m se estendem para os quadrantes NE e SE mais de 20 km, e ao longo do vale do Tejo por 100 km, at Vila Nova da Barquinha. A maior parte das zonas inter a supramareais da margem sul integram a Reserva Natural do Esturio do Tejo (14 660 ha) e a Reserva Integral de Pancas. Cova do Vapor Fonte da Telha: Troo com 11,0 km de praia arenosa e plancie costeira, cuja largura diminui para sul de 1,3 para 0,2 km, com ocupao urbana e agrcola, minoritariamente com cobertura florestal. Est no sop da Paisagem Protegida da Arriba Fssil da Caparica, alta, no-coesiva e talhada em depsitos essencialmente siliciclsticos, miocnicos e pliocnicos, sendo vulnervel a maremotos. A intensa eroso motivou a implantao de 9 espores e de 1,9 km de proteco aderente. Fonte da Telha Arneiro das Bicas: Inclui 11,5 km de arriba alta no-coesiva, cortando o Miocnico e Pliocnico siliciclsticos e dunas quaternrias, e a pequena laguna de Albufeira (1,6 km2),

Associao Portuguesa dos Recursos Hdricos

classificada como ZEC. A laguna tem uma barreira de 1,2 km na embocadura pouco amplificativa, instalada em vale pouco encaixado com 5 km (largura mxima de 2 km), pouco dissipativo. Arneiro das Bicas Lagosteiros: Troo de 6,3 km de arriba alta mista, com os 2,0 km a norte em alternncias de arenitos cimentados e margas do Miocnico, com depsitos dunares recentes pouco representados, passando a alternncias de carbonatos e siliciclsticos do Cretcico inferior. Lagosteiros Setbal: Arriba alta coesiva com 37,3 km. Essencialmente calcrios jurssicos, com materiais do Cretcico e do Tercirio subordinados. As arribas so mista quando em dolomias e raras litologias pouco coesas (siliciclsticos e margas), concentrados em sectores tambm fracturados em Cova da Mijona, Sesimbra, Portinho da Arrbida e Albarquel. Por aqui existem as arribas mais altas da costa ocidental portuguesa, com 388 m de altura em Pncaro e pendor > 45. O porto de Sesimbra tem 1,5 km de frente e protegido por um molhe com 900 m e um esporo. Grande parte do sector pertence ao Parque Natural da Arrbida e integra a ZPE do Cabo Espichel. Esturio do Sado (Setbal a Comporta): Com frente litoral de 17,9 km e 2,0 km de embocadura, o esturio tem cerca de 160 km2, com a margem NW com intensa ocupao urbana e industrial; parte forma a Reserva Natural do Esturio do Sado (23 160 ha). A largura das margens rea abaixo da cota 25 m atinge cerca de 20 km, estreitando a cerca de 25 km da foz, tendo o esteiro de guas Santas cerca de 12 km de extenso. Limitando a W o esteiro de Comporta, a restinga de Tria tem 15,9 km, constituda por depsitos marinhos e elicos com cobertura florestal, arbustiva/herbcea e urbana/turstica, ocorrendo vrias geraes de dunas primrias, tendo classificao de ZPE e ZEC. A restinga facilmente galgvel em toda a extenso a partir do quadrante SW, sendo o esturio pouco dissipativo; a Arrbida pode contribuir para convergncia de onda. A batimtrica de 20 m estende-se a 6 km ao largo da restinga e embocadura, facilitando o empolamento da onda. Comporta Sobreiro: Sistema praia arenosa / campo dunar em 5,2 km de litoral includo no POOC Sado-Sines. Uma depresso, prolongamento natural do esteiro de Comporta (ZEC da Comporta Gal), separa a duna longilitoral (maior parte sem cobertura ou arbustiva) do campo dunar de cristas NE (com cobertura arbrea aberta). A plancie litoral (< 25 m) diminui para sul de 7 a 1 km de largura. Sobreiro Laguna de Melides: 16,1 km de arriba no-coesiva baixa talhada em areias elicas recentes (ver pargrafo anterior). A faixa litoral < 25 m de cota tem largura mdia de 500 m, com coberto abustivo/herbceo dando lugar para o interior a arbreo. Laguna de Melides Poos do Barbarroxa: Praia com 4,0 km alternando com as barreiras das micro-laguna de Melides (frente 500 m; 0,4 km2) e pequena laguna de Santo Andr (mdia 2,5 km2) com barreira arenosa ao longo de 1,5 km de litoral. No sul deste sector, a ela se ligam as micro-lagunas dos Poos do Barbaroxa (cerca de 3 km de frente) nas depresses separadas da praia por dunas N-S, em parte vegetadas (herbcea e arbrea). As lagunas, transversais costa, e os sectores mais largos dos vales afluentes (depsitos aluviais e elicos recentes) criam uma plancie litoral ramificada, com largura entre 6 e 0,9 km e ocupao agrcola (dominante) e arbrea, e constituem a Reserva Natural da Lagoa de Sto Andr e da Lagoa da Sancha, a sul, ambas com caractersticas de ZPE. Poos do Barbarroxa Praia da Lagoa (Cabo de Sines): 12,1 km constitudos por 5,8 km de sistema praia-duna e 4,9 km de arriba no-coesiva baixa cortando o Pliocnico siliciclstico e os depsitos de praia e dunares quaternrios. A plancie litoral muito indentada, incluindo a micro-laguna da Sancha (800 m de frente) e o micro-esturio da Rib das Camarinheiras (0,6 km de frente), com vales abertos at 3 km para o interior, enquadrados pela rea Florestal de Sines. Cabo de Sines: Arriba coesiva alta com 8,6 km, com raras praias arenosas de sop do complexo sub-vulcnico (sientos e rochas bsicas), envolvido por corneanas, metasedimentos do Carbnico e calcrios do Jurssico, cortados por numerosos files bsicos. Ocorre uma plataforma de abraso intermareal na face norte com cerca de 500 m de largura. Na face sul, a grande estrutura porturia tem uma frente de 4,4 km, incluindo os molhes oeste (1,7 km) e leste (2 km). Costa da Gal (Sines) Ilha do Pessegueiro: Arriba coesiva baixa cortando metasedimentos e metavulcanitos do Devnico e Carbnico, ao longo de 12,5 km, includa no POOC entre Sines e

Associao Portuguesa dos Recursos Hdricos

Burgau. Os leixes so frequentes, sendo o maior a Ilha do Pessegueiro (380 m eixo maior). Um plano de baixa inclinao coberto com siliciclstico pouco coesos (Plio-Plestocnicos) tem a cota 25 m, sinuosa, entre 0,5 a 1 km para o interior da arriba; a ocupao agrcola, arbrea, urbana e industrial. Este sector, como todos a sul, integram o Parque Natural do Sudoeste Alentejano e Costa Vicentina. Ilha do Pessegueiro - Praia do Malho: Arriba no-coesiva baixa afectando a cobertura do item anterior ao longo de 6,3 km, com as rochas metasedimentares paleozicas formando afloramentos no balano de mar. O plano litoral < 25 m tem largura entre 600 a 200 m, articulado com dunas com coberto arbustivo/herbceo na metade sul, com estatuto de ZPE e ZEC, o qual se prolonga para sul em toda a orla ocidental. Praia do Malho Lapa das Pombas (Almograve): 20,6 km de arriba mista alta, tendo na metade basal xistos do Carbnico inferior e acima arenitos soltos plio-plistocnicos. Inclui o pequeno esturio encaixado do Rio Mira, com arriba recuada em 1,3 km de litoral, criando um funil aberto com potencial de convergncia de onda. A frente estuarina inclui um campo dunar com coberto arbustivo. A costa recortada e pejada de leixes, com um pequeno molhe formando o Porto das Barcas (150 m de frente). Lapa das Pombas (Almograve) Cabo de S. Vicente: Arriba numa extenso de 88 km, talhando metasedimentos do Carbnico e do Devnico superior (xistos, metagrauvaques, quartzitos e raros calcrios) e files bsicos, bem como, nas reas de Bordeira e Cabo de S. Vicente, siliciclsticos trissicos e margas e calcrios do Jurssico. Na larga maioria a arriba coesiva alta, mas as descontinuidades maiores (em particular falhamento NNE) conjugada com as diferentes orientaes da estratificao e da xistosidade criam sectores de menor coeso identificados em Samouqueira, Praia da Arrifana, Castelejo, Torre de Aspa, sendo mesmo arribas altas mistas pequenos troos nas praias de Monte Clrigo (1,3 km) e Vale Figueiras (0,7 km). Nos afloramentos de margas da base do Jurssico a instabilidade mais significativa nas praias de Telheiro e Amado. A costa recortada, marcada por muitos leixes, raras e pequenas praias arenosas e/ou cascalhentas, e tendo como salincias maiores o Cabo Sardo, a Ponta da Atalaia, a Ponta da Arrifana e o Pontal da Bordeira. Inclui os micro-esturios da Rib de Seixe (encaixado, com restinga de 350 m de litoral e 250 m de largura), Rib de Aljezur (frente de 500 m de vale amplo) e Rib da Bordeira (barreira fechada, baia arenosa de 0,5 x 0,5 km e vale vestibular amplo at cerca de 2 km da linha de costa). Note-se que este o troo mais prximo da zona de maior potencial tsunamignico da costa ocidental portuguesa. 5 - SINTESE E CONCLUSES A contabilizao dos elementos analisados permitiu uma caracterizao estatstica da linha de costa, apresentada no Quadro 2 no respeitante geomorfologia e dinmica natural, e no Quadro 3 no tocante s estruturas pesadas de engenharia costeira (de proteco e porturias). Julgamos estar demonstrada a necessidade de incorporar nos mecanismos de ordenamento e gesto territorial a vulnerabilidade do litoral ocidental de Portugal ao impacto de tsunamis, ao nvel das restries ocupao, da salvaguarda de equipamentos e do planeamento de gesto do socorro e da emergncia. Ressalta ainda a importncia dos valores naturais em toda a orla costeira ocidental, quer do ponto de vista patrimonial e da biodiversidade. Do mesmo modo, a sistematizao preliminar acima exposta torna bvia e premente a necessidade de estudos mais pormenorizados e dirigidos, nomeadamente produzindo documentos SIG com quantificao de reas inundveis e anlise de estabilidade de arribas para diferentes cenrios de orientao e amplitude das ondas de tsunami. Esta orientao estratgica insere-se no esforo de criao de uma poltica de desenvolvimento sustentvel que articule entidades de investigao, de deciso poltica e jurdica e de implementao da gesto territorial (v. MARTINS et al., 2002; CARMO e MARQUES, 2003). Como concluses, podem-se desde j enfatizar vrios aspectos relao aos efeitos de tsunamis. A frente martima de penetrao relativamente fcil, correspondendo ao conjunto dos sistemas de transio e praias, constitui quase metade da costa ocidental (42%). Se considerarmos tsunamis de

Associao Portuguesa dos Recursos Hdricos

maior dimenso, com empolamentos (run-up) da ordem de 10 a 20 m, poderemos incluir as costas de arribas baixas, o que leva a concluir que a costa ocidental portuguesa tem susceptibilidade penetrao por tsunamis em 56% da sua extenso, totalizando cerca de 390 km.
Quadro 2 Tipos geomorfolgicos da costa ocidental portuguesa: comprimentos e propores.

Tipo Praia Arriba

km % Total Tipo 197,3 28,3 Praia 403,8 57,9 Coesiva Mista No coesiva Alta Baixa 13,8 Esturio Laguna

Sistema de Transio

95,9

km % Total Tipo 197,3 28,3 Exclusiva c/aflor.soco 220,9 31,7 Alta Baixa 121,7 17,4 Alta Baixa 61,3 8,8 Alta Baixa 298,7 44,1 105,9 13,8 41,7 6,0 Grande Pequeno Micro 54,2 7,8 Grande Peq.+Micro

km % Tipo % Total 157,1 79,6 22,5 40,2 20,4 5,8 172,0 77,9 24,7 48,9 22,1 7,0 103,3 85,0 14,8 18,3 15,0 2,6 32,4 52,9 4,6 28,9 47,1 4,1 73,8 44,1 23,8 13,8 19,9 47,7 2,9 13,5 32,4 1,9 8,3 19,9 1,2 42,9 79,2 6,2 11,3 20,8 1,6

Total

697,0
Quadro 3 Estruturas hidrulicas costeiras pesadas na costa ocidental de Portugal; a % reporta-se ao comprimento total desta costa.

Tipo Portos Estruturas de Proteco Costeira Aderentes Total pesado longilitoral Estruturas de Proteco Costeira Transversais Total da linha de costa (km):

n*/ km Tipo 15* 36,4 Praia Arriba No Coesiva Molhes Espores Praia Espores Arriba

96*

n*/ km % total 17,4 2,5 20,1 2,9 16,3 2,3 53,8 7,7 28* 58* 12* 697,0

Naturalmente que em relao s arribas, como acima expresso, se coloca a problemtica da estabilidade, sendo as arribas total ou parcialmente no-coesivas, que se estendem por 183 km (26,2% da costa), susceptveis de recuo por embate de tsunami, como factor desencadeador de movimentos de massa, sem descartar a possibilidade de recuos localizados em arribas coesivas. Estudos subsequentes devem focalizar-se nas caractersticas das embocaduras e bacias dos sistemas de transio (amplificao/dissipao), nomeadamente atravs de modelao; na quantificao e delimitao da rea inundada para diferentes cenrios de dimenso e orientao de tsunamis, atravs de SIGs; no estudo geolgico e geotcnico das arribas, tentando prever (esquematicamente) o comportamento ao embate de diferentes dimenses e orientaes de tsunamis. AGRADECIMENTOS

Associao Portuguesa dos Recursos Hdricos

Este trabalho foi realizado no mbito do Centro de Geocincias da Universidade de Coimbra e a sua apresentao apoiada por uma bolsa de curta durao da Fundao Calouste Gulbenkian. BIBLIOGRAFIA ANDRADE, C.; FREITAS, M.C.; CACHADO, C.; CARDOSO, A.C.; MONTEIRO, J.H.; BRITO, P. & REBELO, L. (2002). Coastal Zones, in Climate Change in Scenarios, Impacts and Adaptation Measures - SIAM Project, editado por F. D. Santos, K. Forbes e R. Moita, Lisboa (Portugal), Gradiva, pp. 173-219. ANDRADE, C.; MARQUES, F.; FREITAS, M.C.; CARDOSO, R.; MADUREIRA, P. (2002). Shore platform downwearing and cliff retreat in the Portuguese west coast, in Littoral 2002, The Changing Coast, Vol. 2, editado por Associao EUROCOAST-Portugal, Porto, Portugal, Associao EUROCOAST-Portugal, pp. 423-431. ARAUJO, A.; PEREZ-ALBERTI, A. (1999). Os Meios Geogrficos do Noroeste Peninsular in Geografia do Eixo Atlntico, coordenado por X. M. Souto Gonzlez, Vigo ( Espanha), Ed. Eixo Atlntico, pp. 137-200. BARBOSA, J.P.; VELOSO-GOMES, F.; TAVEIRA-PINTO, F. (2005). Analysis of the Portuguese West Coast Morphology and Morphodynamics correlation. A GIS tool for coastal erosion management. Book of Abstracts ICCCM05, editado por Sena, Ferreira, Noronha, Veloso-Gomes, TraveiraPinto, Correia e Neves, Tavira (Portugal), pp.173-174. BETTENCOURT, P.; NGELO C. (1992). Faixa costeira Centro Oeste (Espinho Nazar): Enquadramento geomorfolgico e evoluo recente. Geonovas, Especial 1, 7 30. CARMO, J.A; MARQUES, J.C. (2003). Proposta de princpios orientadores para o desenvolvimento sustentvel da zona costeira Portuguesa in Anais do II Congresso sobre Planejamento e Gesto da Zona Costeira dos Pases de Expresso Portuguesa, Recife (Brasil), 12-19 de Out.; (CDROM), 6p. COMMITTEE ON NATIONAL NEEDS FOR COASTAL MAPPING AND CHARTING (2004). A Geospatial Framework for the Coastal Zone: National Needs for Coastal Mapping and Charting. Washington, D.C. (EUA), The National Academies Press, 168 pp.. CUNHA, P.P.; DINIS, J. (2002). Sedimentary dynamics of the Mondego estuary. In Aquatic ecology of the Mondego river basin. Global importance of local experience, editado por M.A. Pardal, J.C. Marques e M.A.S. Graa, Cap. 1.4., Coimbra (Portugal) Imprensa da Universidade, pp. 43-62. CUNHA, P. P.; SILVA, A.F.; ANDR, J.N.; CABRAL, M.C. (1997). Consideraes sobre a evoluo acual do litoral entre a Figueira da Foz e a Nazar. In Colectnea de ideias sobre a zona costeira de Portugal, Associao EUROCOAST-Portugal, pp. 489-502. DEL RIO, L.; JAVIER-GARCIA, F. (2005). Cliff vulnerability to erosion in SW Spain: contributing factors and management considerations, in ICCCM05 Book of Abstracts, Tavira (Portugal), pp. 183186. DIAS, J.A.; BERNARDO, P.; BASTOS, R. (2002). The occupation of the Portuguese littoral in 19th and 20th Centuries, in Littoral 2002, The Changing Coast, Vol. 1, editado por Associao EUROCOAST-Portugal, Porto, Portugal, Associao EUROCOAST-Portugal, pp. 85-90. DINIS, J. (2000). O ordenamento da orla costeira do centro de Portugal, os riscos erosivos e a elevao do nvel do mar, in Perspectivas de gesto integrada de ambientes costeiros, editado por F.V. Gomes, J.A. Carmo e F.T. Pinto, Porto (Portugal), Associao EUROCOAST-Portugal, pp. 35-43. FONSECA, J.F. (2004). 1755. O terramoto de Lisboa. The Lisbon earthquake. Lisboa (Portugal), Argumentum, 139 pp.. FREITAS, M.C.; ANDRADE, C.; CRUCES, A. (2000). A importncia do conhecimento geolgico no ordenamento de ambientes lagunares: exemplos do litoral SW de Portugal in Perspectivas de

Associao Portuguesa dos Recursos Hdricos

gesto integrada de ambientes costeiros, editado por F.V. Gomes, J.A. Carmo e F.T. Pinto, Porto (Portugal), Associao EUROCOAST-Portugal, pp. 127-142. GRANJA, M. H.; CORREIA, A.M.; LOUREIRO, E.; SOARES-CARVALHO, G. (2002). A estabilidade e instabilidade da faixa costeira (sistema praia.duna) revelada pelas mudanas nas Geoformas e suas ligaes s associaes vegetais (a experincia na zona costeira do NO de Portugal). in Perspectivas de gesto integrada de ambientes costeiros, editado por F.V. Gomes, J.A. Carmo, F.T. Pinto, Porto (Portugal), Associao EUROCOAST-Portugal, pp. 1-24. GRANJA, M.H.; CARVALHO, G.S. (2000). Bacias hidrogrficas, esturios e lagunas costeira. Passado e presente (exemplos nas bacias hidrogrficas do NO de Portugal) in Os esturios de Portugal e os planos de bacia hidrogrfica, editado por G.S. Carvalho, F.V. Gomes, F.T. Pinto, Porto (Portugal), Associao EUROCOAST-Portugal, pp. 158-179. HENRIQUES, M.V.; NETO, C. (2002). Caracterizao geo-ecolgica dos sistemas de cores dunares da Estremadura (Nazar, S. Martinho do Porto e Peniche-Baleal). Finisterra, 37, 74, 5-31. HURTADO, I.; IBARRETXE, I.; ALVES, P. (2000). Aeroguia do litoral. Portugal. Lisboa (Portugal), Publicaes D. Quixote, 276 pp.. MARQUES, F. (1998). Sea cliff retreat in Portugal: overview of existing quantitative data. Com. Inst. Geol. Min., 84, 1, pp.C75-C78. MARQUES, F. (2000). Evoluo das arribas e da linha de costa no Arco litoral Troia-Sines, in Actas do Seminrio A zona costeira do Alentejo, editado por Carvalho, G.S., F.V. Gomes, F.T. Pinto, Associao Eurocoast-Portugal, Sines (Portugal), pp. 69-80. MARQUES, F. (2003). Landslide activity in Upper Palaeozoic shale sea cliffs: a case study along the western coast of the Algarve (Portugal). Bull. Eng. Geol. Env., 62, 4, pp.299-313. MARQUES, F.; ROMARIZ, C. (1989). Susceptibilidade eroso do litoral da pennsula de Peniche (Estremadura-Portugal). Rev. Geol Aplic. Ambiente, 3, 1-2, pp. 212-222. MARQUES, F.; ROMARIZ, C. (1991). Nota preliminar sobre a evoluo das arribas litorais. Comunicaes 4 Congresso Nacional de Geotecnia, Sociedade Portuguesa de Geotecnia, Lisboa (Portugal), 1, pp. 57-66. MARTINS, F.; ALVES, F.; PINHO, L.; GOMES, A.; LOPES, A.M. (2002). A novel way for the management of Public Marine Domain (MPD) in the coastal zone of Central Portugal, in Littoral 2002, The Changing Coast, Vol. 2, editado por Associao EUROCOAST-Portugal, Porto, Portugal, Associao EUROCOAST-Portugal, pp. 15-21. NEVES, M. B. (1995). Desmoronamento e queda de blocos em taludes naturais de escavao. Dissertao Universidade Nova de Lisboa, Lisboa, 174pp.. NEVES, P.F. (2004). O ensaio de durabilidade como indicador expedito da estabilidade da superfcie rochosa das arribas costeiras in 9 Congresso Nacional de Geotecnia, Aveiro (Portugal), 18-23 Abril, 10pp. PEREIRA, A.R. (2000). A geomorfologia e o ordenamento da Costa Alentejana, in Actas do Seminrio A zona costeira do Alentejo, editado por Carvalho, G.S., F.V. Gomes, F.T. Pinto, Associao Eurocoast-Portugal, Sines (Portugal), pp. 9-26. PRATES, S.; ROMARIZ, C. (1989). Caracterizao e evoluo da Laguna de Esmoriz. Rev. Geol Aplic. Ambiente, 3, 1-2, pp. 231-237. SOBREIRA, F. G. (1995). Estudo geoambiental do concelho de Sesimbra. Dissertao Universidade de Lisboa, Lisboa, 347 pp.. TRENHAILE, A.S. (2002). The geomorphology of rock coasts. Oxford (Reino Unido), Clarendon Press, 384 pp.. VELOSO-GOMES, F.; TAVEIRA-PINTO, F.; BARBOSA, J.P.; NEVES, L.; COELHO, L. (2002). High risk situation in the NW Portugues coast: Douro River Cabo Mondego, in Littoral 2002, The Changing Coast, Vol.2, editado por Associao EUROCOAST-Portugal, Porto, Portugal, Associao EUROCOAST-Portugal, pp. 411-422.

Associao Portuguesa dos Recursos Hdricos

Das könnte Ihnen auch gefallen