Sie sind auf Seite 1von 214

11

17

J
PA2.187 188" :

C.1

1080022198

i
E X
HEMETHERII

L I B R
VALVERDE Episcopi Leonensis

I S
TELLEZ

GRAMTICA
L T j M A ESCRITA COS NUEVO S E T O D O Y NUEVAS OBSERVACIONES
BN

V E R S O

C A S T E L L A N O

Coa sa Explicacin en presa

PARS, IMPRENTA DE CH. BOURET 23, rue Visconti, 23.

POP.

DON J U A N D E TRIARTE
DUODCIMA EDICION

E ! j - i : y.: V niv er
. TS'-'* '

sitara

LIBRERA
fef:'. . PARS 33, Rue Visconti, 23

DE
I |

GH.

BOURET
MJICO

14, Cinco de Majo, 14 a r* r

1887

UNIVERSIDAD DE NU^VO IEON


WWoteca Valverde y TiU

4 7 0 5 5

( X p - O S A

PRLOGO.

188^
N o m e d e t e n d r en referir con vano alarde l o s n o m bres de los Autores q u e h e tenido presentes para la c o m posicion de esta G r a m t i c a , bastndome insinuar q u e he c o n s u l t a d o no solamente los Gramticos a n t i g u o s , sino t a m b i n los m o d e r n o s de m a y o r c r d i t o , y a u n otros i n f e r i o r e s que s u m i n i s t r a n algunas o b s e r v a c i o n e s no despreciables. T a m p o c o m e o c u p a r en i n q u i r i r lo que cada u n o ha ejecutado en su Arte de Latinidad ; si solo m e ha p a r e c i d o c o n v e n i e n t e i n f o r m a r de las particularidades que el m i o f r e c e e n o r d e n la Sustancia, al Mtodo y al Estilo. .En c u a n t o la Sustancia lo siguiente. he aumentado mejorado

EN L A ETIMOLOGA. Se aaden v e i n t i c i n c o nombres de Gnero ccnurt en la C o n s t r u c c i n los q u e trae el P. Claudio Lanceloto en su Mtodo Grande L a t i n o , llamado de Puerto Real, los c u a l e s t e n g o c o m p r o b a d o s c o n autoridades de Escritores clsicos en un tratado aparte. Se han establecido R.eglas particulares para el Gnero de los Nombres de Lugares, Plantas, Montes y Ros. Se ha d e t e r m i n a d o el de a l g u n o s Nombres, como Merges> As tur, Pagur. , Amplase y c i r c u n s t n c i a s e la Regla de los Indeclinables, Selanse las t e r m i n a c i o n e s antiguas de los Casos de cada Declinacin. Llganse esto las Listas de los Nombres de d i f e r e n t e Declinacin Gnero, segn sus significados. Trtase de las Reglas de los Nombres.Diminutivos, y Nacionales, y de los Griegos, c o m o de los Nirr,er.ales, y del Calendado Romano, c o n mas extensin y r d e o q u e tienen en la mayor parte de las Gramticas. a

FONDO EMETERIO VALVERDEYTELLEZ

010860

PROLOGO. E x p l c a n s e i g u a l m e n t e los Irregulares y Defectivos - R e n d l e s L l s t a s m a s c o p i o s a s y p u n t u a l e s q u e !as' 4 u e s e usan de o r d i n a r i o . N o t a r n s e a d u c i d o s l o s Pronombres i cuatro dislind e c l i n a c i o n e s para m a v o r claridad P o r lo q u e mira los Verbos, ha p a r e c i d o n e c e s a r i o * a d i r lo s i g u i e n t e : L a s R e g l a s d e la Formacion 'dos. T i e m p o s y P e r s o n a s ,
C

PRLOGO.

Terminacin

de sus

los N o r - ^ e s G r i e g o s c o n s e p a r a c i n de l o s L a t i n o s ; o m i tir el T r a t a d o d e las Primeras y Medias Silabas, por estar expuesto m u c h a s dudas y e x c e p c i o n e s , y agregar la m i s m a Prosodia por Apndice un breve Comp e n d i o del Arte Mtrica, fin d e q u e n o se e c h e m e n o s a l g u n a e n s e a n z a d e la j u v e n t u d e n esta p a r t e ; c u y a m a t e r i a si s e tratase c o n la d e b i d a d e x t e n s i n ocupara p o r s sola u n t o m o s e p a r a d o . El L e c t o r hbil y j u i c i o s o p o d r a d v e r t i r e n la s e r i e d e esta G r a m t i c a otras m u c h a s p a r t i c u l a r i d a d e s d e m e nor importancia, cuya especificacin hemos escusado por no incurrir en prolijidad. Hasta a q u p o r l o r e s p e c t i v o la Sustancia. V i n i e n d o a l Mtodo, q u e t a n t o facilita l a i n t e l i g e n c i a d e las C i e n c i a s y A r t e s , s e h a d i v i d i d o e s t e A r t e e n Libros, Captulos y Reglas, c o n s u e x p l i c a c i n al pie de cada u n a , y algunas Notas y Observaciones distribuidas e n v a r i o s l u g a r e s . P o r l o q u e m i r a la e x p l i c a c i n , p u e d e el M a e s t r o , s e g n el i n g e n i o del D i s c p u l o , d i s p e n s a r l e d e q u e la t o m e d e m e m o r i a ; c o n t e n t n d o s e c o n q u e la lea a t e n t a m e n t e refiera a l g u n a vez parte d e e l l a , a u n q u e n o sea c o n las m i s m a s f o r m a l e s p a l a b r a s . E n la c o l o c a c i o n d e las m a t e r i a s h e s e g u i d o el o r d e n racional, metdico y cientfico, tratando completamente c e c a d a P a r t e d e la O r a c i n c o n s e p a r a c i n d e las rest a n t e s . E n el Nombre, p o r e j e m p l o , s e e x p l i c a n todas s u s e s p e c i e s y a c c i d e n t e s h a s t a dejar a p u r a d o el a s u n t o a n t e s d e pasar al Pronombre. Declranse despues todas las c i r c u n s t a n c i a s del Pronombre antes de proceder tratar del Verbo. S i n c o n c l u i r las R e g l a s q u e s e d a n a c e r c a del Verbo, n o s e e m p r e n d e n las d e l Participio ; o b s e r v n d o s e lo m i s m o e n las d e m s P a r t e s d e la O r a c i o n . P e r o c o m o e s i n d i s p e n s a b l e a c o m o d a r s e la capacidad de l o s J v e n e s , y e s t o s e n c o n t r a r n e n el T r a t a d o del Nombre, q u e va a n t e p u e s t o , p r e c e p t o s d e m a s difcil c o m p r e n s i n q u e e n el del Verbo q u e ha d e a p r e n d e r s e d e s p u e s , se d e j a al a r b i t r i o d e l M a e s t r o p o s p o n e r al t i e m p o d e la e n s e a n z a a l g u n o s C a p t u l o s del P r i m e r L i b r o , q u e c o n t i e n e la P r i m e r a P a r t e d e la Etimologa; y aun o m i t i r e a el d i s c u r s o d e t o d a ia G r a m t i c a aquellas R e g l a s q u e s o l o se e s t a b l e c e n para l o s q u e a a p i r a D

nJUaciones

d e

Impersonales

Activos y Pa-

U n a L i s t a a l f a b t i c a d e l o s Pretritos y Supinas s e m e i- n t e s , f o r m a d o s d e d i s t i n t o s Verbos; y o t r a d e los Ver'os q u e t i e n e n d i v e r s a C o n j u g a c i n s e g n m u d a n d e sig" i c a d o ; c o m o a s i m i s m o las R e g l a s d e l o s q u e c a r e c e n .re Imperativo. P o r lo t o c a n t e l o s Participios, van explicadas sus . r m i n a c i o n e s , s i g n i f i c a d o s y d e r i v a c i n c o n m a v o r in'vidualidad que en otros Artes. Se han p r e s c r i t o R e g l a s p a r a los G r a d o s d e Comparar.ony Diminucin d e los Adverbios, c o m o t a m b i n para Composicion. Y s e h a n o r d e n a d o d o s L i s t a s a l f a b t i c a s , u n a d e las ( reposiciones, y o t r a d e las Interjecciones; ambas acomb a d a s de los significados de estas dos especies de poces. EN L A SINTAXIS. S e arregla c o n p r e c e p t o s m a s a j u s t a d o s la C o n s t r u c _ > o n de los Gerundios, el R g i m e n d e los Adverbios, y d e Lugar; aa;->s Casos p e r t e n e c i e n t e s los Nombres . . a d o s e al fin d e la Sintaxis Propia o t r a Figurada, di> dida e n O b s e r v a c i o n e s , y d i s p u e s t a s e g n el o r d e n d e : Propia. EN LA ORTOGRAFA

D e b e r n o t a r s e el n m e r o de R e g l a s n o c o m u n e s q u e p r e s c r i b e n la q u e h a d e s e g u i r s e . EN LA PROSODIA. Se ha j u z g a d o c o n v e n i e n t e tratar d e la C u a n t i d a d d e

al d e l i c a d o c o n o c i m i e n t o de ciertas propiedades de la L e n g u a Latina , quieran consultar algunas dudas que sobre ella puedan ofrecrseles. P a r c e m e , p u e s , que deben los Maestros diferir para c u a n d o los discpulos hayan salido del L i b r o T e r c e r o , y esten p r x i m o s entrar en el C u a r t o , que i n c l u y e la Sintaxis, los o c h o Captulos s i g u i e n t e s del Libro Primero. Ei v i . Del G e n i t i v o del N m e r o Singular de los N o m bres p e r t e n e c i e n t e s la Tercera D e c l i n a c i n . Pg. 28 hasta 38 El VII . Del Acusativo y Ablativo del N m e r o Singular de la misma. P g . 38 hasta 41. El V I I I . Del N o m i n a t i v o , Genitivo y Dativo del Plural de la Tercera Declinacin. Pg. 41 hasa 46. El i x . D e la Sncopa y A p c o p e de a l g u n o s Casos en varias D e c l i n a c i o n e s . Pg. 46 y 47. El x . D e las t e r m i n a c i o n e s antiguas de los Casos en todas las D e c l i n a c i o n e s . Pg. 47 hasta 48. El x i De los N o m b r e s de varia D e c l i n a c i n . Pg. 48 hasta 51. El XII . De las D e c l i n a c i o n e s de lo. N o m b r e s Griegos. - Pg. 51 hasta 56. El X I I I . De las D e c l i n a c i o n e s de los N o m b r e s Hebreos - Pg. 56 y 58. P o d r n a p r e n d e r los E s t u d i a n t e s c u a n d o se hallen instruidos del Libro C u a r t o , y en disposicin de pasar al Q u i n t o , que c o m p r e n d e la Ortografa, los Captulos x v , x v i , x v n , XVIII, x i x , x x y x x i , del citado Libro Primero. Se ha c o n t e m p l a d o necesario aadir la t r a d u c c i n Castellana las voces c o n t e n i d a s en las Reglas y Excepc i o n e s de la Etimologa, c o m o los e j e m p l o s de la Sintaxis Propia, por no defraudar la j u v e n t u d de una parte del Idioma que a p r e n d e , no m e n o s importante que las m i s m a s Reglas. N o se han a u t o r i z a d o , por lo c o m n , los P r e c e p t o s de la misma Sintaxis con t e x t o s y citas de A u t o r e s cls i c o s , sino con frases ajustadas su d o c t r i n a , por ser m u y f r e c u e n t e s ls e j e m p l o s de e l l a s , y s u m a m e n t e dificultosa la e m p r e s a de e n c o n t r a r l a s b r e \ e s v terminan-

t e s , y de materias p r o p o r c i o n a d a s la p e n e t r a c i n de los Discpulos. Solo s en la Sintaxis Figurada y Arte Mtrica se han c o m p r o b a d o las Reglas c o n t e x t o s de A u t o r e s , ya c i t n d o l o s , y a dejndolos de citar p o r ser muy conocidos. E n s u m a , h e p r o c u r a d o c o m p o n e r la Gramatica mas completa q u e m e ha sido p o s i b l e , j u n t a n d o en ella todo io m a s til y a c e n d r a d o que se c o n t i e n e e n las m e j o r e s , y q u e h e podido e n c o n t r a r en las E x c e r t a s que por espacio de mas de cuarenta aos he formado de l o s b u e n o s E s c r i t o r e s , a p u n t a n d o e n C u a d e r n o s q u e llegarn seiscientos pliegos de p a p e l , las mas curiosas y notables especies t o c a n t e s L a t i n i d a d , y todo g n e r o de Erudicin y Buenas Letras. Bien hubiera deseado fuese m e n o s larga; pero ha sido p r e c i s o c e d e r la necesidad de referir los e j e m p l o s de todas las Declinaciones y Conjugaciones asi de Verbos Regulares, c o m o Irregulares y Defectivos, que han o m i t i d o m u c h o s G r a m t i c o s para disimular lo v o l u m i noso de sus artes. Por otra parte ha c o n t r i b u i d o la e x t e n s i n del presente el c r e c i d o n m e r o de Reglas. A l g u n o s Crticos m o d e r n o s , e s p e c i a l m e n t e r'ranceses, han c e n s u r a d o no poco la m u l t i p l i c i d a d de e l l a s , r e m i t i e n d o su m a y o r parte al u s o ; pero no a d v i e r t e n que las Reglas vienen ser u n r e s m e n de e s t e , y que la multitud de P r e c e p t o s n o es culpa de los M a e s t r o s , sino de 1?. misma L e n g u a , por ser m u y varia y difusa. Y en d n d e e n c o n t r a r e m o s ese u s o ? E n c o n t r a r s e , sin d u d a , en las Obras de los Autores L a t i n o s , en los D i c c i o n a r i o s , que son el depsito universal de sus v o c e s y l o c u c i o n e s . Quin hab r , p u e s , q u e no prefiera el e s t u d i o de un t o m o m e d i a n o , en q u e c a b e n todas las Reglas de la G r a m t i c a , la vasta leccin de los n m e r o s o s l i b r o s de a q u e l l o s , de los abultados v o l m e n e s d e Calepinos, Estjanos y Gesneros ? Tambin han c o n c u r r i d o no p o c o lo dilatada q u t parecer a l g u n o s esta Gramtica la t r a d u c c i n Castellana de las voces y e j e m p l o s L a t i n o s de que arriba hic i m o s m e n c i n ; l o s m u c h o s ttulos d e Captulos y Reg l a s , c o m o la c i r c u n s t a n c i a de ir e s t a s e n v e r s o , ocu-

p a n d o t a n t o p a p e l , y a g r e g n d o s e vari 3s l i s t a s y l a b i a s , c u a l e s s o n la d e las Calendas, la d e los Nombres Nume rales, y d e las L e t r a s d e la Numeracin Latina, ya I n d i c e g e n e r a l de C a p t u l o s c o n q u e finaliza la Gramtica. P e r o n u n c a s e r e s t a c o m p a r a b l e e n e i t a m a o algunas que por estar llenas de autoridades, n o t a s y o b s e r v a c i o n e s , y aun de d i s p u t a s , m a s parecen escritas p a r a M a e s t r o s q u e para D i s c p u l o s . T a l e s s o n la d e Gerardo Juan Vosio, la G r a n d e del P.Lanceloto, que, aunque contenida en un t o m o en o c t a v o , equivale, t a n t o p o r lo g r u e s o d e l , c u a n t o p o r la p e q u e n e z d e s u c a r c t e r , u n b u e n l i b r o d e f o l i o ; la d e Agustn Monte, i n t i t u l a d a Latium Restitutum, que consta de c u a t r o , t a m b i n e n o c t a v o , y d e m a s d e d o s mil p g i n a s , sin c o n t a r el n d i c e ; y finalmente la del e r u d i t o D. Gregorio Mayans, q u e i n c l u y e n d o el Arte Mtrica, y la Ortografia, la c u a l n o ha d a d o t o d a v a l u x , s e e x t e n d e r c i n c o d e la m i s m a m a r c a . E x p o n g o t o d o l o r e f e r i d o c o n la i n g e n u i d a d q u e p r o f e s o , no para e n s a l z a r la p r e f e r e n c i a d e m i G r a m t i c a , s i n o para q u e p u e d a n c o t e j a r s e s u s c i r c u n s t a n c i a s c o n las d e o t r a s , y e s p e c i a l m e n t e c o n las del A r t e c o m n , l l a m a d o de Antonio de Nebrija, que, aunque reformado por el P. Juan de la Cerda, p e r m a n e c e todava t a n i m p e r f e c t o , q u e para d e c l a r a r s u s i m p e r f e c c i o n e s seria m e n e s t e r o t r o v o l u m e n i g u a l al d e a q u e l l a Obra. P a s a n d o e n fin al Estilo, m e ha p a r e c i d o a d o p t a r el verso C a s t e l l a n o para a l i v i o d e la m e m o r i a , p o r c o n t r i b u i r m u c h o l ya el n m e r o p o l i c o , ya la c o n s o n a n cia a s o n a n c i a d e los v e r s o s ; y e s l o h e p r a c t i c a d o en t o d a m i G r a m t i c a , m e n o s e n la Ortografa, c a u s a de la m e n u d e n c i a d e s u s R e g l a s . L o s p r i m e r o s d e n u e s t r a N a c i n q u e a p l i c a r o n e s t e a s u n t o la poesa v u l g a r fueron. s e g n t e n g o e n t e n d i d o , Francisco de Tmara* y

Francisco Snchez Brcense , q u i e n e s se han seguir...o t r o s m u c h o s , t r a t a n d o v a r i a s p a r t e s del A r l e c o n d v e r s i d a d d e m e t r o s : y los q u e lo han e j e c u t a d o m a s amp l i a m e n t e hasta a q u , han s i d o D. Juan Pastor, Caltico d e L a t i n i d a d e n A l c a l , y D. Gregorio Mayans, arriba c i t a d o ; el p r i m e r o e n T e r c e t o s y Coplas o c h o s l a b a s , y el s e g u n d o e n Coplas casi d e la m i s m a m e d i d a , p e r o sin c o n s o n a n c i a ni a s o n a n c i a . Y o h e u s a d o c o m u n m e n t e d e R e d o n d i l l a s ; v e c e s t'- Coplas c o n a s o n a n c i a s o l a m e n t e , p o r n o p e r m i t i r l o I* m a t e r i a ; y v e c e s , c o n e s p e c i a l i d a d e n las listas w v o c e s , h e c o m p u e s t o R o m a n c e s , q u e , c o n la c o n t i n u . i c i o n de u n m i s m o a s o n a n t e , a y u d a n n o p o c o la m e n o r i a , o f r e c i e n d o a l g u n a s de a q u e l l a s d i s t r i b u i d o s lartin Nuci, en el unicornio dorado. Ao M. D. . Con grt cia y privilegio. En 8 o con 57 hojas sin foliacin. 1.a Suma de Gramtica se contiene en 35 folios; y est e s c r en 168 estancias de verso de a r t e m a y o r , unas compuestas d r ocho versos, y otras de diez, fuera de tres dcimas, formadas dos quintillas cada una , en metro de ocbo silabas. En tod* < ellas se trata de todas las partes de la gramtica y sus a t r i b u t o ' , y aun del Arte mtrica. Los versos no son muy elegante; per": si bastante claros. La Instruccin latina comprende solo unos breves Rudim-. s tos esplicados en ?atia. Es libro muy raro de que no he visto mas que una edici* . . pero sospecho haya otra anterior hecha en Espaa, p o r q u e > v ci y otros impresores flamencos solan reimprimir las ob i impresas en este reino. Los versos de Francisco Snchez se leen continuacin Arte para en breve saber latn, que est adjunto al libro: Ve' brevesque Grammatices latina: institutiones, impreso en Sa.manca ao de MDXCV, en 8 o : y solo contiene las reglas de "A. Nombres de la tercera Declinacin. Otros hay del mismo a u a - contenidos en una obrita intitulada: De Grammaticcc Partib. Libellus, en los cuales se trata de las partes de ta g r a m t i c , i de la oracion. D. Gregorio Mayans reimprimi tos primeros, 1 estamp los segundos por la primera vez en el tomo I de t o ; s las Obrxs del Brcense impresas en Ginebra ao de I766, en " grande. Unos y otros constan de coplas de ocho slabas, ya consonantes, ya con asonantes; pero muy defectuosas, asi en a medida, como en la harmona, y consiguientemente mucho pe res que Jos versos de Tmara.

* La obra que compuso Tamara se intitula : Suma y erudicin de Grammatica en metro castellano, muy elegante y ne 'esa rio para los nios que oyen grammtica, ta han de o'r. Instruccin latina muy compendiosa y til pura los prini piantes en la grammtica.'Por el bachiller Tmara, profesor y preceptor de tila en Cdiz. Imorese ~n Anveres en casa di

fabticamente los vocablos que incluyen. No puedo m e n o s d e p o n d e r a r el s u m o t r a b a j o q u e m e ha c o s t a d o esta e o m p o s i c i o n m t r i c a , y el e s t u d i o q u e h e p u e s t o e n limarla , p r o c u r a n d o s a l i e s e c o n la m a y o r p r e c i s i n c l a r i d a d y s u a v i d a d : d e s u e r t e q u e h a y Copla q u e h e form a d o d e d i e z y d o c e m a n e r a s hasta dejarla c o r r i e n t e ; y e s t o p o r h u i r d e los v i c i o s e n q u e h a n i n c u r r i d o casi todos los Gramticos Versificadores. C o n f i e s o , sin e m b a r g o , q u e la d i f i c u l t a d y a s p e r e z a del a s u n t o n o m e han p e r m i t i d o j u n t a r s i e m p r e tan recomendables y necesarias calidades. Pero s i s e notase o s c u r i d a d e n a l g n V e r s o , la d e s v a n e c e r la e x p l i c a c i n e n P r o s a , p u e s t a a. ie d e las Coplas. S o l o resta dar e n e s t e P r l o g o u n a n o t i c i a , y e s la sig u i e n t e . Para c o m p l e m e n t o d e e s t e A r t e , y plena e n s e a n z a d e la L a t i n i d a d , m e habia p r o p u e s t o a a d i r o t r o t o m o igual, que incluyese: I. U n C o m p e n d i o d e Raices Latinas, no estriles, c o m o s e v e n m u c h a s , s i n o f e c u n d a s m a d r e s de v o c a b l o s , d i s p u e s t a s p o r o r d e n a l f a b t i c o , las c u a l e s f o r m a s e n u n breve Diccionario. II. U n R e s u m e n d e Correspondencias Latinas de varias O r a c i o n e s Castellanas, l l a m a d o c o m u n m e n t e Pa tiquillas. III. U n T r a t a d o s e l e c t o de Partculas Latinas IV. O t r o d e Locuciones m a s e l e g a n t e s d e la m i s m a L e n g u a , de s u e r t e q u e l o g r a s e el D i s c p u l o t e n e r r e u nido en dos tomos todo lo perteneciente ella. V. A d e m a s d e e s t o , u n t o m o e n q u e s e r e c o p i l a s e n , para satisfacer l o s D o c t o s , las a u t o r i d a d e s q u e c o m p r u e b a n la D o c t r i n a d e m i G r a m t i c a . P e r o h a b i e n d o e m p e z a d o estas O b r a s , y f a l t d o m e e. t ' e m p o para c o n c l u i r l a s , s o l o m e ha q u e d a d o la o c a s i o n d e m a n i f e s t a r m i s b u e n o s d e s e o s , y d e a d v e r t i r la i m p o r t a n c i a de e l l a s , fin de q u e o t r o s m a s d e s o c u p a d o s las e m p r e n d a n , y a c a b e n de facilitar la i n s t r u c c i n de la j u v e n t u d e n u n Idioma tan n e c e s a r i o c o m o universal.

LIBRO

PRIMERO
DE

LA GRAMTICA LATINA,
E N EL. CUAL SE C O N T I E N E

LA PRIMERA PARTE DE LA ETIMOLOGIA.

CAPITULO
INTRODUCCION

I.
.

A LA GRAMATICA..

REGLA I . De su Definicin. La G r a m t i c a se loma Por el Arle que igualmente Ensea hablar reciamente, Y escribir algn idioma : Y asi, segn nos lo indica Su mismo nombre, se llama De la Griega diccin G r a m m a , Que la L e t r a significa *.
* Por esta razn se llam antiguamente en Latn Litteratum.

AEG. II. De su D i v i s i n . Las P a r t e s que esta numera Son cuatro : E t i m o l o g a , Sintaxis, Ortografa, Y P r o s o d i a la postrera.
La Etimologa es la Parte que trata de os Accidentes, Atributos de las ocho Partes de la Oracin, v. g. de los Gneros y Declinaciones del Nombrr, de las Conjugaciones del l'erla que trata de la Concordancia y Rgibo, etc. La Sintaxis, men de las mismas P a r t e s ; la Ortografa, la que ensea escribirlas; la Prosodia, la que explica (a Cuantidad de las Slabas, y los Acentos de las Palabras.

fabticamente los vocablos que incluyen. No puedo m e n o s d e p o n d e r a r el s u m o t r a b a j o q u e m e ha c o s t a d o esta e o m p o s i c i o n m t r i c a , y el e s t u d i o q u e h e p u e s t o e n limarla , p r o c u r a n d o s a l i e s e c o n la m a y o r p r e c i s i n c l a r i d a d y s u a v i d a d : d e s u e r t e q u e h a y Copla q u e h e form a d o d e d i e z y d o c e m a n e r a s hasta dejarla c o r r i e n t e ; y e s t o p o r h u i r d e los v i c i o s e n q u e h a n i n c u r r i d o casi todos los Gramticos Versificadores. C o n f i e s o , sin e m b a r g o , q u e la d i f i c u l t a d y a s p e r e z a del a s u n t o n o m e han p e r m i t i d o j u n t a r s i e m p r e tan recomendables y necesarias calidades. Pero s i s e notase o s c u r i d a d e n a l g n V e r s o , la d e s v a n e c e r la e x p l i c a c i n e n P r o s a , p u e s t a a. ie d e las Coplas. S o l o resta dar e n e s t e P r l o g o u n a n o t i c i a , y e s la sig u i e n t e . Para c o m p l e m e n t o d e e s t e A r t e , y plena e n s e a n z a d e la L a t i n i d a d , m e habia p r o p u e s t o a a d i r o t r o t o m o igual, que incluyese: I. U n C o m p e n d i o d e Raices Latinas, no estriles, c o m o s e v e n m u c h a s , s i n o f e c u n d a s m a d r e s de v o c a b l o s , d i s p u e s t a s p o r o r d e n a l f a b t i c o , las c u a l e s f o r m a s e n u n breve Diccionario. II. U n R e s u m e n d e Correspondencias Latinas de varias O r a c i o n e s Castellanas, l l a m a d o c o m u n m e n t e Pa tiquillas. III. U n T r a t a d o s e l e c t o de Partculas Latinas IV. O t r o d e Locuciones m a s e l e g a n t e s d e la m i s m a L e n g u a , de s u e r t e q u e l o g r a s e el D i s c p u l o t e n e r r e u nido en dos tomos todo lo perteneciente ella. V. A d e m a s d e e s t o , u n t o m o e n q u e s e r e c o p i l a s e n , para satisfacer l o s D o c t o s , las a u t o r i d a d e s q u e c o m p r u e b a n la D o c t r i n a d e m i G r a m t i c a . P e r o h a b i e n d o e m p e z a d o estas O b r a s , y f a l t d o m e e. t ' e m p o para c o n c l u i r l a s , s o l o m e ha q u e d a d o la o c a s i o n d e m a n i f e s t a r m i s b u e n o s d e s e o s , y d e a d v e r t i r la i m p o r t a n c i a de e l l a s , fin de q u e o t r o s m a s d e s o c u p a d o s las e m p r e n d a n , y a c a b e n de facilitar la i n s t r u c c i n de la j u v e n t u d e n u n Idioma tan n e c e s a r i o c o m o universal.

LIBRO

PRIMERO
DE

LA GRAMTICA LATINA,
E N EL. CUAL SE C O N T I E N E

LA PRIMERA PARTE DE LA ETIMOLOGIA.

CAPITULO
INTRODUCCION

I.
,

A LA GRAMATICA..

REGLA I . De su Definicin. La G r a m t i c a se loma Por el Arle que igualmente Ensea hablar rectamente, Y escribir algn idioma : Y asi, segn nos lo indica Su mismo nombre, se llama De la Griega diccin G r a m m a , Que la L e t r a significa *.
* Por esta razn se llam antiguamente en Latn Litteraturts.

AEG. II. De su D i v i s i n . Las P a r t e s que esta numera Son cuatro : E t i m o l o g a , Sintaxis, Ortografa, Y P r o s o d i a la postrera.
La Etimologa es la Parte que trata de os Accidentes, it Atributos de las ocho Partes de la Oracin, v. g. de los Gneros y Declinaciones del Nombrr, de las Conjugaciones del l'erla que trata de la Concordancia y Rgibo, etc. La Sintaxis, men de las mismas P a r t e s ; la Ortografa, la que ensea escribirlas; la Prosodia, la que explica la Cuantidad de las Slabas, y los Acentos de las Palabras.

K E G . I i l . De las L e t r a s . 1. La L e t r a , que se supone De la Voz la menor parte, De ningn modo se parte, J" todas Voces compone. 2 . Las L a t i n a s se reducen A v e i n t i t r s , de las cuales 3. Seis son llamadas V o c a l e s , i . ()e ocho Diptongos producen ; Y estos usados hoy dia Se notan, como lo veis, En A e s , A u r u m , E u r u s , O u e i s , Maia, Poena, Troia, Harpya. 5. LMS diez y siete restantes Por C o n s o n a n t e s se tienen : C. F hacer con frecuencia vienen Tambin I , U C o n s o n a n t e s . 1. En suma, por quitar dudas, llaxj siete S e m i v o c a l e s , Cuatro L i q u i d a s no iguales, Dos D o b l e s , y nueve M u d a s .
1. La Letra es la parte menor de la Voz, P a l a b r a ; v siendo simphcfsmia indivisible, sirve para la composicion de las Slabas y por consiguiente de las Palabras. 2. Las Letras de la Lengua Latina se reducen veintitrs, cuyas figuras v nombres son los siguientes : A B , C , D , E , F G , H , I , K , L , M, N , 0 , P , Q , R , A, De, Ce, De, E, E f , Ge, Ha, 1, Ka, El, Em, En, O, P,Qu,Er, S , T , V , X , Y, ' ' "v ' ' Z. Zeta. Es, Te, V, Ix, Ypsiton, Y Griega, 3. Entre ellas hay seis Vocales, que son A, E , I , O , V , Y , llamadas asi, porque Ja voz humana las pronuncia por s solas. 4. De estas se forman los ocho Diptongos AE, AV, EV, El, AI, 0 E , 01, YI, que se ven en las ocho voces aqu sealadas. Los c u a t r o mas comunes son AE , AV, EV, OE ; y los cuatro menos c o m u n e s , AI, E l , OI, YI. Los Diptongos AE, y OE, se sueler. escribir para mayor claridad con estas letras ligadas >E, OE. Diptongo es la junta de dos Vocales que se pronuncian de una vez; pero de tal suerte que se perciba el sonido de a m b a s : - u n q u e veces mas el de la una que el de la otra. 5. Las diez j .<iete Letras Consonantes son D, C, D, F, G, II, K, L, M, N, P, Q, II, S, T, X , Z, las cuales tienen este n o m b r e , porque no suenan por s solas, sino j u n t a s con alguna Vocal, antepuesta como F , e / , pospuesta, como B , De. 6. Las Vocales I, V se hacen Consonantes siempre que hieren otra Vocal, y. g. en IVSTVS, v i w s . Y para denotar esta d i f e r e n c i a , la I J

la V , cuando son Vocales, se suelen escribir de este modo I , U ; y cuando Consonantes, en esta forma J, V. 7. Las diverges especies de Consonantes, que aqu se a p u n t a n , se esplicaren en el libro de la Ortografa.

R E G . IV. De las Silabas. 1. La Silaba propiamente Es de dos L e t r a s , mas La unin, que siempre oirs Pronunciarse juntamente; 2. Aunque tambin no es agena De este nombre en general Cualquiera Letra V o c a l , Cuando sola por si suena. 3. Por larga que pueda ser M o n o s l a b a diccin, Nunca suele su extensin De seis letras exceder.
. La Sitaba es parte de cualquier palabra, como se advierte en esta, Ca-put. 2. Aunque toda Letra Vocal por sisla puede ser Slaba, como se ve en estas voces : A-nior, E-bur, I-l er, O-nus, U-nus. 3. Como Stirps, el tronco.

R E G . V . De las Dicciones, P a r t e s de la O r a c o h . 1. La Diccin es reputada I'or Voz s i g n i f i c a t i v a , Que con tal prerogativa Tiene en la O r a c i n entrada. 2. Compnense con mil arles De Silbicas uniones O c h o especies de D i c c i o n e s , O ya de la O r a c i n P a r t e s ; Pues N o m b r e , P r o n o m b r e , V e r b o , P a r t i c i p i o , A d v e r b i o son, Preposicin, Conjuncin, E I n t e r j e c c i n las que observo 3. De estas las cuatro p r i m e r a s Casi siempre Declinables Se advierten, I n d e c l i n a b l e s Siempre las cuatro p o s t r e r a s . 4. El N o m b r e y el V e r b o vienen A ser las mas excelentes;

GRAMTICA

LATINA.

GRAMTICA

LATINA.

13

5. Y todas por Accidentes E s p e c i e y F i g u r a tienen.


1. La Diccin es la palabra q u e significa a l g u n a c o s a , c o n * P a i s , el pan ; p u e s no significando nada , no puede e n t r a r el la Oracin, la c u a l es el c o n j u n t o d e diversas p a l a b r a s bie ordenadas, q u e hace sentido perfecto. 2. De las diferentes unines de las Silabas se forman ocho especies de Dicciones Ha.nadas Partes de ta Oracin. 3. De estas las c u a t r o p r i m e r a s hombre, Pronombre, Verbo y Participio, son casi s i e m p r e D amables; esto es tienen varias Terminaciones, i mudanza? finales;y las c u a t r o ultimas, Adverbio, Preposicin, Conjuncin, 7 1",.erJfCa'.'n Siempre Indeclinables; esto es, no las a d m i t e n 1. r.l nombre y el Verbo, como mas copiosos, expresivos i necesarios, son las principales de todas. 5. La Especie y la Figura son Accidentes, < 5 Atributos c o m u n e s todas ellas; v a m b a s son de dos m a n e r a s . Especie es la propiedad q u e tiene la Voz de ser Primitiva, 6 Derivada : Primitiva, como Ccelum, el cielo- Derivada como Caelestis, celestial. Figura e s la propiedad q u e tiene la J o z de ser Simple, Compuesta : Simple c o m o Disciptuus, el discpulo; Compuesta, como Condiscipulus, el con-

que conviene m u c h a s , como Civis, el c i u d a d a n o , Civitas, la ciudad. Adjetivo e s a q u e l q u e no puede estar en la Oracin sin u n t a r s e , 6 r e f e r i r s e un Substantivo e x p r e s o , callado : rrpreso, como Alexander magnos, Alejandro m a g n o ; callado, como Sapiens, el s a b i o , en d o n d e se calla el S u b s t a n t r r o Vir, el v a r n , quien se refiere. Fuera de estas principales division e s , tiene otras m u c h a s , como Positivo, Comparativo, Superlativo, Colectivo, Distributivo, Numeral, de q u e se t r a t a r mas adelante.

R E G . III. De s u s A c c i d e n t e s , A t r i b u t o s . 1. Seis G n e r o s tiene el Nombre, Masculino, Femenino, Y N e u t r o , C o m n de dos, Con Epiceno y A m b i g u o ; 2. Dos nmeros, S i n g u l a r , Y P l u r a l (3); seis Casos fijos Que acaban en TIVO siempre; i . F Declinaciones cinco. 5. Dos E s p e c i e s , dos F i g u r a s ; Pues bien por P r i m i t i v o , Y D e r i v a d o , por S i m p l e , F C o m p u e s t o es admitido.
I. El n o m b r e tiene los seis Generos expresados en esta I Copla, los cuales se suelen sealar con los Artculos, P r o n o m b r e s , Hic. llar, l/oc. en esta forma : ffic seala el Masculino, como Hic Dminos, el Seor; Hite el Femenino, como Htec Musa, la Musa; Hoce 1 Neutro, como Hoc Templum, el T e m p l o ; Hic et Heec el Comn de dos, como Hic et Uve Pareas, el Padre la Madre; el Epiceno y el Ambiguo se sealarn con los Artculos c o r r e s p o n d i e n t e s , segn su? c i r c u n s t a n c i a s . 2. Tiene dos Nmeros, ei Singular q u e habla de una p e r s o n a , c o s a , como Dominus, el Seor; Templum, el T e m p l o ; el Plural, q u e habla de m u c h a s , como Dmini, los S e o r e s ; Templa, los Templos 3. Seis Casos, sto e s , T e r m i n a c i o n e s , cuyos nombres acaban odas en TIVO; y son, Nominativo, Genitivo, Dativo, Acusativo, Vocativo, y Ablativo, derivados de los Verbos Nominare, nombrar; Gignere, e n g e n d r a r p r o d u c i r ; Dar, dar ; Acensare, acusar; Vocare, llamar; y Auferre, q u i t a r , a p a r t a r ; y Jos mismos Casos corresponden ios Artculos y Partculas Castellanas, La, Lo, Del, De la, De lo, e t c . , segn se ver en los ejemplos de las Declinaciones. 4. Cinco m a n e r a s de declinar, q u e se explicarn en la Regla s i g u i e n t e . 5. Dos Especies y Figuras, como las d e m s Partes de la Oracin. NOTA. Todos oslo- Casos d e n o t a n las varias correspondencias q u e tienen sus Nombres con las significaciones de les referidos Verbos. El P r i m e r o sirve p a r a significar c u a l q u i e r cosa q u e se

CAPITULO

II.

DE LA DEFINICION . DIVISION Y ACCIDENTES DEL NOMERB

REG. I . De su Definicin. El N o m b r e por voz se tiene Que sirve para nombrar Cualquier cosa, expresar La c a l i d a d que contiene.
El Nombre es una P a r t e d e la Oracin q u e sirve p a r a n o m b r a r lguna c o s a , como Sol el sol, para explicar su calidad, como Sple/ididus, resplandeciente.

R E G . i i . De su D i v i s i n . Divdese en S u b s a n l i v o , F A d j e t i v o ; de tal suerte Que el S u b s t a n t i v o se advierte Ya P r o p i o , ya A p e l a t i v o .


El Substantivo es el q u e subsiste por s solo en la O r a c i n , sin necesitar de o t r o quien se j u n t e , r e f i e r a , r o m o Rex, ei r e y ; Palatium, el palacio : y es de dos m a n e r a s , Propio v Apelativo. Propio es el q u e conviene solamente u n a p e r s o n a cosa, como Augustas, A u g u s t o : Roma. R o m a ; v Apelativo el

UNIVERSIDAD DE NUFV L E W
!

gafotec* Yilvirt V I r t

n o m b r a , r o m o Pnler, el Padre. EL Segundo para e x p l i c a r l a causa q u e e n g e n d r a , p r o d u c e , como Filias Patris, el hijo del padre. 1 Tercero se aplica la persona quien se d a , como Do Patn, doy al padre. El C u a r t o aquella quien se a c u s a , como Acuso Patrem, acuso al padre. EL Quinto aquella q u i e n se llama , como P/iter, o p a d r e . El Sexto se refiere a q u l quien se q u i t a , de quien se a p a r t a alguna c o s a , como Alfero a Parre, quito, aparto del p a d r e ; y asi toman sus n o m b r e s de sus mas f r e c u e n t e s y conocidas significaciones, pues tienen otras muchas. El Nominativo se liauia tambin Caso Recto, p o r q u e significa d i r e c t a m e n t e lo q u e se n o m b r a ; y los dems se llaman Oblicuos, p o r q u e con otras terminaciones y significados se apartan de l.

es diferente el Singular de algunos Nombres de la Segunda Declinacin, como se explicar en sus Reglas.

REG. II. Del Genitivo de S i n g u l a r . En S i n g u l a r considera. Por ser de otros Casos norma, Como el G e n i t i v o forma La S e g u n d a , la T e r c e r a .
En la Segunda Declinacin, y especialmente en la Tercera, se debe atender la forma del Genitivo del Nmero Singular, porque este Caso sirve m u c h a s veces para f o r m a r todos los d e m s , excepto el Vocativo del mismo Nmero. Sirve en la Segunda, p o r q u e , perdiendo v. g . Magister la E en Genitivo, sus r e s t a n t e s Casos la deben tambin p e r d e r , ya en S i n g u l a r , como Magistro, Magistrum, etc., ya en P l u r a l , r o m o Magistri, Magistrorum. etc. Sirve en la Tercera , porque haciendo v. g . Miles en Genitivo Militis, sus dems Casos deben conservar la silaba IT, ya en S i n g u l a r , como Militi, Militan, etc., ya en P l u r a l , como Milites, Militum, etc., y este tenor se conserva la forma del Genitivo en otros muchos Nombres.

R E G . IV. De las t e r m i n a c i o n e s de las c i n c o Declinaciones 1. Ofrecen por distintivo Todas las D e c l i n a c i o n e s Las varias terminaciones Del S i n g u l a r G e n i t i v o . 2. JE D i p t o n g o la Primera, I formar ta Segunda, Is la Tercera fecunda, Us la Cuarta, EI la Postrera.
1. Las cinco Declinaciones de los Nombres se distinguen principalmente por !a terminacin del Genitivo del Nmero Singular de cada u n a , en la forma s i g u i e n t e . 2. Los Nombres de la Primera hacen el Genitivo en Diptongo, como Musa, 3/usx, los de la Segunda en i , como Domiaus, Dominl; los de l a T e r c e r a en is, como Sermo, .Sermonis-, los de la Cuarta en us, como Sensus, Sensus; los de la Quinta en EI con el Nominativo en ES , como Dies, Dici.

R E G . III. De los Casos s e m e j a n t e s en P l u r a l . En T e r c e r a , C u a r t a y Q u i n t a , El Plural N o m i n a t i v o , Vocativo, Acusativo No admiten final distinta.


Como Sermones, Sensus, Dies, que en las propias Declinaciones y Casos se t e r m i n a n del mismo modo.

R E G . I V . De los m i s m o s Casos e n el S i n g u l a r y P l u r a l d e los N e u t r o s . Con una misma final En los dichos Casos tres Del S i n g u l a r siempre ves Al N e u t r o , y con A en Plural.
Los Neutros tienen siempre semejantes los referidos Casos e r Singular, como Templum y Tempus; y tambin en Plural aca bado siempre en A , como Templa, Tmpora Genua.

CAPTULO

III.

D E LAS REGLAS GENERALES DE LAS D E C L I N A C I O N E S .

R E G . I. Del V o c a t i v o y N o m i n a t i v o . 1. Al N o m i n a t i v o es lodo ' Vocativo semejante; 2. En la S e g u n d a , no obstante, Es veces de otro modo.


1. El Vocativo ya del Singular, ya del P l u r a l , tiene su termi nacin semejante la del Nominativo en todas las Declinaciones, v. g r . Nom. y Voc. Singular Muta. Plural Musa. 2. Sin embargo.

R E G . V. Los P l u r a l e s A b l a t i v o s Siempre semejantes son En cualquier Declinacin A los P l u r a l e s Dativos.


Como MUSS. Ddminis, Sermnibus, Snsibus, Diebs.

R E G . VI. De los N o m b r e s C o m p u e s t o s , . 1. Generalmente el C o m p u e s t o Como el Simple se declina; 2 Aunque alguno esta doctrina Se suele encontrar opuesto.
I. El Nombre Substantivo, Adjetivo Compuesto se deeJinj generalmente como el Simple de que se compone, v. g Com es "LSZlCn\-mpUeStVk *' U s > h a e c Genitivo cmpeJ i,,, ^ I n j u s t a s , njus,o, compuesto de y w f t hace etc. No obstante, algunos se hallan contrarios esta Regla, v. g. Jntioater, Antpatro conipuesto de Pater, patris, no h a c e Genitivo anUpatris] Z Sanguis,
Exs

CAPITULO
SUBSTANTIVOS.

IV.

REGLAS PARTICULARES DE LAS DECLINACIONES DE LOS NOMBRES

R E G . I. De la P r i m e r a D e c l i n a c i n . 1. La P r i m e r a incluye N o m b r e s De G n e r o F e m e n i n o , Que en \ , cual M u s a , termino; 2. Aunque algunos tiene de H o m b r e s .


1. La Primera Declinacin contiene solo Nombres acabados en J , la mayor parte Femeninos, como Musa, la Musa - 2 aunque tambin tiene algunos Masculinos pertenecientes Hombres, como Poeta, el poeta; Lanista, el esgrimidor.

sanguina,

"nS"ls' falt0 de no hace exsnguinis,

sino

compuesto d exsanguis.

REG. VII. De los C o m p u e s t o s de dos N o m b r e s enteros. 1. Cuando dos Nombres conjuntos En N o m i n a t i v o puestos Se advierten en los C o m p u e s t o s , .1 mbos se declinan juntos; 2. Mas cuando solo interviene El uno en N o m i n a t i v o , A este con justo motivo Declinar solo conviene.
1. Cuando en la Composicion de algn Nombre se juntan dos puestos en Nominativo, ambos se declinan comunmente untos' cada uno segn su Declinacin, v. g. en el Nombre Respublica, la repblica , que se compone de los dos res y pblica ,Apuestos en Nominativo ambos se declinan j u n t o s ; de esta suerte : Respublica, reipublicw, rempblicam, etc. 2. Pero c u a n d o s e j u n t a n uno puesto en Nominativo, y otro en diferente Caso, solo se declina el que est en Nominativo, v. g. en el Nombre Jurisconsultos, e. Jurisconsulto, compuesto del Genitivo inris, v del Nominativo consultas, solo se declina este ltimo de esta s u e r t e : Jurisconsultos, jurisconsulti jurisconsulto, etc., como todo se explicara mas largamente en los ejemplos de las Declinaciones 'le las Compuestos.

R E G . II. El Genitivo y D a t i v o * En .r. Diptongo fenece; El A c u s a t i v o ofrece En AM y en A el A b l a t i v o .


Como Mas/e, Musam, Musa, en Singular

R E G . I I I . 1. Con JE, ARUM, i s , y AS Corre en P l u r a l ; (2) pero observa Que ABCS por is toman S e r v a , F i l i a , D e a , y otros mas.
I. En el Plural tiene las terminaciones aqu expresadas, como Nom. y Voc. Mtiste, Gen. Musarum, Dat. y Ah. MUSS, Acus Musas. 2. Pero algunos Femeninos acaban el Dativo y Ablativo en AUI s , en lugar d e i s , como Sena, la esclava, Filia, la bija Dea la Diosa, que hacen en estos Casos servabas, fiH/tbus' dea bus, para distinguirse en el sexo de Servas, el esclavo' Films, el hijo Deas, el Dios, que hacen servs, filiis, deis 6 dus. ' E j e m p l o de los F e m e n i n o s Nmero Singular. Nom. ('en. Dat. Acus. Voc. Abl. Nom. Gen. Dat. Musa, Musx, Musas, Musam, Musa, Musa, Musx, .Vw.tarum, Muss, La Musa. )e la Musa. Para la Musa. A la Musa. O Musa. Por la Musa. Las Musas. De las Musas. Para las Musas.

Numero Plural.

Acus. Musas, Voc. Musx, Abl. 3/usis,

A las Musas. O Musas. Por las Musas.

IBAMATICA

I.ATINA.

to

Ejemplo de los Masculinos. Numero Singular. Nom. Poeta, El Gen. Poetre, Del Dat. Poeta-, Para el Poeta. Acus. Poeta ni. Al Voc. Poeta, O Por el Abl. Poeta, Nmero Plural. Nom. Poete, Los Gen. Poetaruini, De los Dat. Poetis, Para los Poetas. Acus. Poetas, A los Voc. Poeta?, O Abl. Poet\s, P o r los Segunda Declinacin.

Sajar, harto, (bien que este no conserva la letra E, sino la r de Nominativo.) Tener, tierno; Liber, significando Ubre, el Dios lloco; porque tomado por el libro, hace libri, y Il0 liberi(ribber la corcova; Infer, bajo; Su per, s u p e r i o r ; Exter, e x t d noi Pwper, prospero: los Compuestos de Fero y Gero, con. Lucifer y Armiger; Presbyter, el Presbtero, y Aduller, el adly DeXte : v a r ! a " : P u e s ^per. spero, siendo nombre Apelativo, g u a r d a , y a veces pierde la E ; V asi hace aspen, 6 aspn; y siendo Propio hace siempre Asperi; y asimismo/Jejrte/-, diestro, hace dxteri, dextri.

R E u . III.

El D a t i v o y A b l a t i v o , Con terminacin igual, En o tienen su final; Y en KM el A c u s a t i v o .


Duiiium

Como Dat. y Abl. Domino, Acus.

REG.T.

La S e g u n d a reducir Debe todas sus dicciones A cinco terminaciones, Que son IJS, M , C R , E R , IR.

Todas las Terminaciones de los Nombres de esta, Ta sean Substai.tvos, ya Adjetivos, se reducen las expresadas, com.. Dominas, 1-aiplum, Satur, Puer, f i r .

R E O IV. 1. El Nombre que en us se lee, Forma en E SU Caso Q u i n t o ; Pero D e u s , es distinto, Pues hace Deus, no Dee. 2. El P r o p i o , comVirgilios Convierte el IUS, en I : I" lo practican asi Estos dos: G e n i u s y F i l i u s .
' E l Nombre acabado en t s hace el Vocativo en E , como Dominas, Voc. Domine; menos Deus, que sin distincin alguna hace Deus y no Dee. 2. Exceptase tambin el Nombre Propio Substantivo acabado en ros, que le forma en I, como Virgilios, V o c . / irgih ; v estos dos Apelativos Genius, el Genio, y Filias, ei lujo, pues hacen geni, y fili.

R E G . 1L 1. G e n i t i v o S i n g u l a r Hace en 1 ; (2) m a s los e n ER La y. debern perder. Solo estos la han de guardar; Lacer, Miser, t e r . Iber, Cl l i b e r , M l c i b e r , G e n e r , Socer, P u e r , Salur, Tener Y por libre, Baco, L i b e r ; Gibber, Infer, Prosper, Exler, Su p e r ; los de F e r o y G e r o , P r s b y t e r y A d u l l e r ;pero Varan A s p e r y D e x l e r .
I. Su Genitivo de Singular acaba siempre en i , como Dominas, doman. 2. Pero los acabados en ER pierden en este Caso la F. que tienen en Nominativo, v. g. iVagister hace magittri ? 110 magisteri; Niger, Nigri, y no nigeri. 3. Solo la guardan los siguientes : Lacer, despedazado; Miser, miserabc; Uter el vientre; lber, el Ibero; Celtiber, el Celtbero; Mlciber, el Dios vnlcano; Gener, el yerno; Socer, el s u e g r o ; Puer, el nio-

REG. Y.

Todos los Casos P l u r a l e s


Con i , ORDM , y las dos

Terminaciones is, o s , Distinguen sus seis finales.


Como Nom. y Voc. Dmini, Donunis, Acus. Dominos. Gen. Domiuorum, Dat. v * '

R E G . VI.

Cualquiera nombre N e u t r a l Tres veces siempre repite M en S i u g u l a r , y admite Oirs tantas A en P l u r a l .


: Nom. Aois y

Corno Nom. Acus. y Voc. de Sing. Templam Voc. de Plur. TempUi.

E j e m p l o de los N o m b r e s e n e s d e esta D e c l i n a c i n Xm. Sing. Nom. Gen. Dat. Acus. Voc. Ab!. .ir. Nom. Gen. Dat. Acus. Voc. Abl. Dominas, Domini, Dmino, Dminum, Dmino, Dmino, Domini, Dminorum, Dminis, Dminos, Domini, Dominis, El Del Para el Al O Por el Dlos Los Para los A los O Por los

La Tercera Declinacin contiene todas las terminaciones de las d e m s , escepto n i , y u , y fuera de ellas, otras muchas de suerte que todas llegarn s e t e n t a , poco mas menos

Seor.

1 E G . II.

Xum.r

En is el S e g u n d o ofrece, T e r c e r o en I . C u a r t o en EM , Sexto en E ; y en i tambin Muchas veces le fenece.

Seorei

Las terminaciones de sus Casos del Singular son las que aqu van expresadas; y se advierte que el Ablativo acaba muchas veces en i , como Mare, el m a r , Abl. mari; y en E , en I , como Ignis, el f u e g o , Abl. igae, vel igni, segn se explicar en las Regla mas particulares de esta Declinacin. R F . G . I I I . 1 . En ES , CM , IBUS remata

Xum. Sing.

Xm.

E j e m p l o d e l o s en ER. Nom. Magister, Fl Gen. Magis tri, Del Dat. Magistro, Paia el Acus. Magist rum , Al Voc. Magister, O Abi. Magistro, Por el Piar. Nom. Magis tri, Los Gen. Magistrorum, De los Dal. Magis tris, Para los Acus. Magist ras, A los Voc. Magist ri, O Abl. Ma gis tris, Por los E j e m p l o del N e u t r o e n UM. Nom. Gen. Dat. Acus. Voc. Abl. Nom. Gen. Dat. Acus. Voc. Abl. Templara, Tempii, Templo, Templum, Templara, Templo, Templa, Templorum, Templis, Templa, Templa, Templis, El Del Para el Al 0 Por el Los De los Para les A los 0 Por los

Macsh

En el P l u r a l ; (-2) y ele paso Nota que veces el Caso Segundo en IOM dilata.
1. Como Nom. Acus. y Voc. Sermones; Gen. Sermonum; Dat. y Abl. Sermmbus. 2. El Genitivo acaba tambin veces en IUM, como Ignis el f u e g o , Gen. plur. ignium.

.Maestros.

REG. IV.

Por diferencia especial Acostumbran los N e u t r a l e s Formar tres Casos iguales En S i n g u l a r y P l u r a l .

Temolo.

Como queda prevenido en la Regla III General de las Declinaciones. E j e m p l o d e l o s N o m b r e s Masculinos d e esta Declinacin. fium. Sing. Nom. Gen. Dat. Acus. Voc. Abl. Nom. Geu. Dat. Acus. Voc. Abl. Senno, Sermonis, Sermoni, Sermone m , Sermo, Sermone, Sermones, Sermonum, Sermmbus, Sermones, Sermones, Sermoni b u s . El Del Para el Al 0 Por el Los De loa Para los A los 0 l'or los y Femeninas

Templos.

Lenguaje.

Tercera Declinacin.

R E G . I.

De todas tiene los sones, Menos CM , la T e r c e r a , Y muchos mas; pues numera Setenla terminaciones.

Lenguaies.

22

GRAMTICA

LAIISA.

GRAMATICA

LATINA

23

E j e m p l o de los N e u t r o s .
NUM. SI/ISR.

E j e m p l o de l o s n o m b r e s e n LS Masculinos de esta D e c l i n a c i n . Nm.Sing. Tiempo Nom. Sensus, Gen. Sensus, Dat. <r.vui, Acus. Se/isu ni, Voc. Sensus, Abl. Sens u, Ftur. Nom. Sensus, Gen. e r t i u u m , Dat. e/wibus, Acus. Sensus, Voc. Sensus, Abl. & 7 m b u s , El Del Para el Al O Por el Los De los Para los A los
0

Femeninos

Nom. Gen. Dat. Acus. Voc. Abi.

Tempus, Tmporis, Tmpori, Tempus, Tempus, Tmpore, Tmpora, Tmporum, Temporibus, Tmpora, Tmpora , Temporibus,

El Del Pasa el Al O l'or ci I.os De los Para los A los O Por los

Sentido.

y lim.

Plu.\ Nom. Gen. Dat. Acus. Voc. Abi.

\m.

Tiempos

Sentidos.

Por los

\ j

Cuarta D e c l i n a c i n . Nm

E j e m p l o de los N e u t r o s en u. Sim Nom. Genu, la Rodilla. Y asi en todos les dems casos. Las ;Yum. Plur. Nom. Genua, De las Gen. Gcwuura, Para las Dat. Gewibus, Rodillas. A las Acus. Genua, O Voc. Genua, Abl. Ge/bus, Por las Quinta Declinacin.

R E G . I.

En u s , y en u se terminan, Los que la C u a r t a contiene ; Mas los N e u t r o s que en D tiene, Solo en P l u r a l se declinan.

b r e 5 a C a b a d o S e n cs c o m o S " ^ C ^ t I e n t - | O m Va > ? a Masculinos, Zen r \ P >orno Manus, la mano. J otros en i , siempre N en tros, como Gem, la rodilla.

R E G . I. R E G . TI. Genitivo Singular Hace en c s , y en u i D a t i v o : En UM quiere A c u s a t i v o , Y en D A b l a t i v o acabar.


Dat. Sensui, Acus. Sensum, Abi. Sensu.

La En Sus En

Q u i n t a siempre se ve Nmero Singular varios Casos formar ES , E I , en EM, y en E .

Como Gen. Senss,

Nom. y Voc. en ES, como Dies, el d i a ; Gen. y Dat. en EI, como Did; Acus. en EM , como Dicm , y Abl. en E , como Die.

E E G . I I I . 1. En P i n r a l e s , CUM, IBS Admite ; (2) mas A r c u s , A r t u s , Pecu, Specus, Lacus, Partus Toman UBS, como T r i b u s .
1. Sus casos en el Plural tienen estas t e r m i n a c i o n e s : c s , como Sensus Nom. Acus. y Voc. : IXM , como Sensuum Gen.: m i s , como Sensibus Dat. y Abl. 2. Pero algunos Nombres hacen en LUIS estos dos Casos, v. g . Arcus, el a r c o , hace rcubus, y no arcibus; Pecu, el g a n a d o , pecubus, v no iwcibus; J y asi los dems. ' *

R E G . II.

Su P l u r a l acaba en ES, ERUM y ESOS ; pero usuales No son estos dos finales, Excepto en Dies y Res.

Sus casos en el Plural se terminan a s i : El Nom. Acus. y Voc. en ES , como Dies; el Gen. en ERLM, como Dierum ; el Dat. J Abl. en EBL'S, como Diebus. E j e m p l o de los N o m b r e s de esta Declinacin. Man. Sing. Nom. Gen. Dat. Acus. Voc. Abl. Dies, Diei, Diei, Dicm, Dies, Die, El Del Para cl Al 0 Por ei

Dia.

A'um. Plur.

Nom. Gen. Dat. Acus. Voc. Abl.

Diea, J/'orum, Die b u s , Dies, .Dtcs, Z>/'ebus,

CAPITULO
Dias.

V.

DE LAS DECLINACIONES Y G N E R O S DE LOS N 0 J I 3 R E S A D J E T I V O S .

R E G . I.

De sus D e c l i n a c i o n e s .

E j e m p l o s d e la D e c l i n a c i n d e l o s N o m b r e s S u b s t a n t i v o s compuestos de dos enteros. E j e m p l o d e los C o m p u e s t o s de d o s Aum. Nominativos.

Sing. Nom. Res-pblica, La Repblica, etc. Gen. Rei-publicx. Dat. Rei-pb'icx. Acus. Rem-pblicam. Voc. fes-pblica. Abl. Re-pbtck. Km. Plur. Nom. Res-pblicx, Las Repblicas, etc. Gen. 7crum-/w>/z'carum. Dat. Rehus-jiabiicls. Acus. Res-publicas. Voc. Res-pblicx. Abl. Rebus-pb/icis. E j e m p l o de los C o m p u e s t o s de u n Genitivo Nominativo. Km y un

Conforme los A d j e t i v o s Tienen sus.terminaciones, Siguen las D e c l i n a c i o n e s De los Nombres S u b s t a n t i v o s . 1. Seguirn, pues, la P r i m e r a Y S e g u n d a los que ves Con terminaciones tres; 2. Los de una, dos, la T e r c e r a .
1. l.os Adjetivos de tres terminaciones se declinan c o n los Substantivos de la Primera y Segunda Declinacin. V. g. en fonus, lona, bonum declinars ilonus, como Dominas, bon.i como Musa, y Bonum como Temp/um. En Pukher, pulckra, pu/ehrum, y otro semejantes, Pulcher se declina como 3Tagister; y sus dems terminaciones y casos pierden la E , como a pierde Magister en el Genitivo y dems casos del Singular y Plural. 2. Los Adjetivos de u n a . dos terminaciones, v. g. Prudens y frevis, breve, se declinan como los Substantivos Masculinos, Femeninos de la Tercera Declinacin.

Sing. Nom. Jus-consultus. El Jurisconsulto, etc. Gen. Juris-consulti. Dat. Juris-consulto. Acus. Juris-consultum. Voc. Juris-consulte. Abl. Jus-consulto.

Km. Plur. Nom. Jus-consul. Los Jurisconsultos, etc. Gen. Juris-consultorum. Dat. Juiis-consultis. Acus. Juris-consultos. Voc. Juris-consulti. Abl. Juris-consultis. Al modo de este ltimo se declinarn Fidei-commissum, puesto de un Dativo y un Nominativo y Jure-consultus Ablativo y un Nominativo. comde ua

R E G . I I . Por la T e r c e r a correr, Aun con tres terminaciones, Deben laminen las dicciones Que se siguen aqu en ER : Acer, Alacer, Pedester, C c l e b e r . y los de S a l u s , Campus, Sylva, Terra y Palus, Celer, Vlucer, y Equester.
Tambin se declinan por la Tercera, aunque tenga tres t i ; ni naciones, los .siguientes Adjetivos: Acer, acris, acre, agri<-, pedestris, f u e r t e ; Alacer, alacris, lacre, pronto; Pedester, pedestre, lo de pie; Cliber, ctebris, clebre, clebre; SaIttber, salubris, sala bre, saludable; Campester, campestris, campestre, c a m p e s t r e ; Silvester, silvestris, silvestre, silvest r e ; Terrester, Ierres tris, terrestre, t e r r e s t r e ; Palus ter, palus tris , palustre, lagunoso ; Celer, cleris, clere, presuroso; Vlucer, vtlucris, volucre, lo que vuela; y Equester, equistris , eauestre, lo pertcreciente al de caballo.

REG. III.

En i o s el Genitivo Alter. Alias, Uter, l'llus, s

Unus, Solus, Totus, Nullus, Y en i acaban el Dativo.


Estos Adjetivos A/ter, o t r o , u n o de los d o s , Uter, cual de los d o s , l/us, a l g u n o , Unus, u n o , S o l u s , solo, Potus, todo, v i \ u l l u s , n i n g u n o , hacen el Genitivo en e s , y el Dativo en i a manera de algunos Pronombres. En los dems Casos se declinan como Bontis , Lona, bonum.

Acus. Brevem, Al breve, y la breve, breve, lo breve Voc. flrecis, breve, O breve. Abl. Brevi, Por el breve, la b r e v e , lo breve. Nm. Plur. >"om. Breves, Los y las breves, brevia, las cosas breves. Gen. Brevium, De los breves, de las b r e v e s , de las cosas breves. Dat. J?/wbus, Para los breves, las breves, las cosas breves. Acus. Breves, A los y las breves, brevia, las cosas breves. Voc. Breves, brev a, O breves. Abl. r e c i b o s , Por los breves, por las breves, por las cosas breves. E j e m p l o d e los A d j e t i v o s d e u n a t e r m i n a c i n q u e s e d e c l i n a n p o r los S u b s t a n t i v o s d e la Tercera. Nom. Gen. Dat. Acus. Voc. Abl. Nom. Gen. Dat. Acus. Voc. Abl. Nm. Singular. Prudens, E l , l a , lo prudente. Prudentis, Del, de la, de lo prudente. Prudenti, Para el, para l a , para lo prudente. Prudentem, Al y la prudente; Prudens, lo prudente. Prudens, O prudente. Prudente, vel prudenti, Por e l , por la, por lo prudente. Nm. Plur. Prudentes, Los y las prudentes, Prudenti a, las cosas p r u dentes. Frudent'mm , De los, de las, de las cosas prudentes. Prudentilius, Para los, para las, para las cosas prudentes. Prudentes, A los y A las prudentes, prudena, las cosas prudentes. Prudentes, prudenti a, O prudentes. Prudentihus, Por los, por las, por las cosas prudentes.

I l E G . I V . Sexto forman igualmente Los de una terminacin, En E , en i; los que son De dos, en i solamente.
Los de una terminacin hacen el Ablativo Singular en E o en I, como Prudens, Abl. prudente prudenti; los de dos'le hacen solamente en i , como Drevis, breve, Abl. brevi. E j e m p l o s d e l o s A d j e t i v o s de tres t e r m i n a c i o n e s , q u e s e d e c l i n a n p o r los S u b s t a n t i v o s de la Primera y Segunda D e c l i n a c i n . Nmero Singular. Nom. nonus,bona, onum, El b u e n o , la b u e n a , lo bueno. <on. Boni , bonx, boni, Del b u e n o , de la b u e n a , de lo bueno. Dut. Bono, bonx, bono, Para el b u e n o , para la b u e n a , para lo bueno. ' r Acus. Bonnm, bonani, bonum, Al bueno, la b u e n a , lo bueno. Voc. Bonc, bou a, bonum, O bueno, o buena, o bueno. Abl. Bono, boni, bono, Por el b u e n o , . p o r la b u e n a , por lo bueno. Nm. Plural. Nom. Loni, bonx, bona, Los buenos, las b u e n a s , las cosas buenas. Gen. itonorunt, Ao/farum, o n o r u m , De los buenos, de las buenas, de las cosas buenas. Dat. Bonis, Para los b u e n o s , para las buenas, para las cosas buenas Acus. Bon os, bonas, bona, A los buenos, las buenas, i las co sas buenas. Voc. Boni, bonx, bona, O buenos, o Iwenas, o cosas buenas. Abl. foms, Por los b u e n o s , por las b u e n a s , por las cosas buenas. Ejemplo de los de dos terminaciones, que se declinao por los S u b s t a n t i v o s d e la Tercera D e c l i n a c i n . Nm. Singular. Nom. Brea, El breve y la breve, breve, lo breve. Gen. Brens, Del breve, de la b r e v e , de lo breve. Dat. Brevi. Para el b r e v e , la b r e v e , lo breve,

E j e m p l o d e la D e c l i n a c i n de los q u e t i e n e n las t e r m i n a c i o n e s e n ER , i s , E. Nm. Sing. Nom Acer, El agrio, acs, la agria, acre, lo agrio. Gen- ^ c / i s . Del agrio, etc. Dat. -cri, Para el a g r i o , etc. Acus. Acrtm, Al agrio, y la agria, acre, A lo agrio. Voc. Acer, acre. O agrio. Abl. Acri, Por el agrio, etc. En el Plural se declina enteramente como Brevis, breve. D e los G n e r o s de l o s A d j e t i v o s .

REG. I. A los Gneros se aplican Las Adjetivas dicciones,

Segn sus Se apocan,

terminaciones multiplican.

Los Adjetivos c o r r e s p o n d e n varios G n e r o s , segn f u e r e m a y o r , m e n o r el n m e r o de sus terminaciones.

Sus G e n i t i v o s altera. 2 . F lo que mas causa engaos Es que suele Genitivos Tomar de N o m i n a t i v o s O desusados, extraos.
1 Los Nombres d e la Tercera Declinacin a l t e r a n mas me mudando,aadiendo los d e las o t r a s la forma d e s s Genitivos, ((Hitando letras de s u s Nominativos : v. g . m u d a n d o la u en 0, como en Ebur boris; a a d i e n d o u n a L , como en Mel, melles, 6 q u i t a n d o una E , c o m o en Accipiter, accipitris, despues de la T. y a d m i t i e n d o o t r a s variedades q u e se observarn en sus Reglas p a r t i c u l a r e s . 2. Y lo mas i r r e g u l a r es q u e toman stls Genitivos de Nominativos desusados, t o m o Sanguis, sansuinis de sanguen; de otros no menos e s t r a o s , como lter, itineris de Itiner, q u e r a r a vez se e n c u e n t r a .

R E G . II.$f fueren tres, la p r i m e r a Se aplicar al M a s c u l i n o , La s e g u n d a al F e m e n i n o , F al N e u t r o en fin la t e r c e r a .


V. g . en lionas, bonn, bonum, la p r i m e r a terminacin /lonas se aplicar al Genero Masculino, la s e g u n d a bona al Femenino, v la tercera bonum al Neutro, como Pater bonus, el padre inicuo; Mater bona, la m a d r e b u e n a ; Mancipium bonum, el esclavo b u e n o .

R E G . I I I . Si dos, como en B r e v i s , b r e v e , La p r i m e r a al M a s c u l i n o Jumarse, y al F e m e n i n o ; La s e g u n d a al N e u t r o debe.


V. g. en Brevis, breve, la p r i m e r a Brevis se aplicar al Masculino y al Femenino, y la s e g u n d a breve al Neutro, como Servio brevis, el l e n g u a j e b r e v e ; Epstola brevis, la carta b r e v e : Tempus breve, el tiempo breve.

R E G . II. De los a c a b a d e s e n A y en E. El nombre acabado en A . G e n i t i v o en ATIS quiere, Cual P o e m a : el que en E fuere Como R e t e , en is le har.
Poema, pomatis, el poema; Rete, retis, la r e d .

R E G . 111. De los a c a b a d o s en o. R E G . I V . Si una se notare ser, Como en P r u d e n s , solamente A todas tres igualmente Deber corresponder.
V. g . Magisterprudens, ei Maestro p r u d e n t e ; Sententia pru dens, la sentencia p r u d e n t e ; Consilium prudens, el consejo prudente.

1. Los en o le hacen, cual M a r o , En ONIS; mas A n i o , A n i e n i s , F N e r i o forma N e r i e n i s ; C a r n i s se dice de C a r o . 2. H o m o , N e m o , hic, licec C u p i d o , O r d o , C a r d o , hic, haec M a r g o , F A p o l l o , por ONIS largo, IMS breve han admitido.
3. INIS tambin en vez de ONIS

CAPITULO
DEL GENITIVO P E R T E N E C I E N T E S A LA TERCERA

VI.
DECLINACION.

DEL NUMERO SINGULAR DE LOS NOMBRES

Toman los en n o , y en GO Que llevan h a e c : D i d o no, Pues Dids hace, Didonis.


>. Los acabados en o hacen el Genitivo en ONIS, como Maro Marones, el Poeta M a r n . Pero Anio, el rio T e v e r o n , h a c tmems; Aeno, la m u g e r del Dios M a r t e , Nerienis; y Caro la c a r n e , carnis. 2. Los siguientes le forman en INIS b r e v e ; y son Homo , hominis, el h o m b r e ; Nemo, nminis, nadie; Hic Cupido, cnpidims, l a t o d i c i a ; Ordo, rdinis, la r d e n ; Cardo, edrdinis, <:l ' j u i c i o ; Hic, vel hxc Margo, mrginis, la m r g e n , y Apollo,
'2.

R E G . I . De la general.

formacin

del Genitivo

de esta e2

1 . Mas que todas la T e r c e r a Del R e c t o letras mudando, Aadiendo, bien quitando,

Segn sus Se apocan,

terminaciones multiplican.

Los Adjetivos c o r r e s p o n d e n varios G n e r o s , segn f u e r e m a y o r , m e n o r el n m e r o de sus terminaciones.

Sus G e n i t i v o s altera. 2 . Y lo que mas causa engaos Es que suele Genitivos Tomar de N o m i n a t i v o s O desusados, extraos.
1 Los Nombres d e la Tercera Declinacin a l t e r a n mas me mudando,aadiendo los de las o t r a s la forma d e s s Genitivos, ((Hitando letras de s u s Nominativos : v. g . m u d a n d o la u en 0, como en Ebur boris; a a d i e n d o u n a L , como en Mel, mellis, 6 q u i t a n d o una E , c o m o en Accipiter, accipitris, despues de la T. y a d m i t i e n d o o t r a s variedades q u e se observarn en sus Reglas p a r t i c u l a r e s . 2. Y lo mas i r r e g u l a r es q u e toman sils Genitivos de Nominativos desusados, t o m o Sanguis, sansuinis de sanguen; de otros no menos e s t r a o s , como lter, itineris de Itiner, q u e r a r a vez se e n c u e n t r a .

R E G . II.$f fueren tres, la p r i m e r a Se aplicar al M a s c u l i n o , La s e g u n d a al F e m e n i n o , I ' al N e u t r o en fin la t e r c e r a .


V. g . en lionas, lona, bonum, la p r i m e r a terminacin Doris se aplicar al Gnero Masculino, la s e g u n d a bona al Femenino, v la tercera bonum al Neutro, como Pater bonus, el padre inicuo; Mater bona, la m a d r e b u e n a ; Mancipium bonum, el esclavo b u e n o .

R E G . I I I . Si dos, como en R r e v i s , b r e v e , La p r i m e r a al M a s c u l i n o Juntarse, y al F e m e n i n o ; La s e g u n d a al N e u t r o debe.


V. g. en Brevis, breve, la p r i m e r a Brevis se aplicar al Masculino y al Femenino, y la s e g u n d a breve al Neutro, como Servio brevis, el l e n g u a j e b r e v e ; Epstola brevis, la carta b r e v e : Tenipus breve, el tiempo breve.

R E G . II. De los a c a b a d e s e n A y en E. El nombre acabado en A . G e n i t i v o en ATIS quiere, Cual P o e m a : el que en E fuere Como R e t e , en is le har.
Poema, pomatis, el poema; Rete, retis, la r e d .

R E G . I I I . De los a c a b a d o s en o. R E G . I V . Si una se notare ser, Como en P r u d e n s , solamente A todas tres igualmente Deber corresponder.
V. g . Magister prudens, ei Maestro p r u d e n t e ; Sententia pru dens, la sentencia p r u d e n t e ; Consilium prudens, el consejo prudente.

1. Los en o le hacen, cual M a r o , En ONIS; mas A n i o , A n i e n i s , Y N e r i o forma N e r i e n i s ; C a r n i s se dice de C a r o . 2. H o m o , N e m o , hic, licec C u p i d o , O r d o , C a r d o , hic, haec M a r g o , Y A p o l l o , por ONIS largo, INIS breve han admitido.
3. INIS tambin en vez de ONIS

CAPITULO
DEL GENITIVO P E R T E N E C I E N T E S A LA TERCERA

VI.
DECLINACION.

DEL NUMERO SINGULAR DE LOS NOMBRES

Toman los en n o , y en GO Que llevan haec: D i d o no, Pues Dids hace, Didonis.
>. Los acabados en o hacen el Genitivo en ONIS, como Maro Maro,as, el Poeta M a r n . Pero Anio, el rio T e v e r o n , liac t,netas; 1\eno, la m u g e r del Dios M a r t e , Nerienis; y Caro la carne , carnis. 2. Los siguientes le forman en INIS b r e v e : v son Homo, hominis, el h o m b r e ; N e m o , nminis, nadie; Hic Cupido, ctpidinis, l a t o d i c i a ; Ordo, rdinis, la r d e n ; Cardo, edrdinis, <:l q u i c i o ; Hic, vel lucc Margo, mrginis, la m r g e n , y Apollo,
'2.

R E G . I . De la general.

formacin

del Genitivo

de esta e2

1 . Mas que todas la T e r c e r a Del R e c t o letras mudando, Aadiendo, bien quitando,

Ipollinis, el Dios Apolo. 3. Los que solo son Femeninos, arabados en DO y c.o, le f o n n a n tambin en INIS, como Grando, grndinis, el g r a n i z o ; Virgo, virginis, la v i r g e n ; menos ido, la Reina Dido, q u e b a c e Dids la Griega , y Didonis i la Latina.

REG

VI. De los a c a b a b o s en R. 1. Los en R como L m u r , Con aumento en is se advieiten;


2 . Mas R en ORIS convierten

\ E G . I V . De los a c a b a d o s en c , D, y L. 1. I.ac toma TIS, y Alee s. 2 . Lo mismo que este apetecen Los que en D, y L fenecen; 3. Mas F e l , y Mel quieren LIS.
i. Lac, la l e c h e , h a c e Indis, y Alee, el p e z a l e c h e , alecis. 2. Los acabados en n , y L aaden s , como David, Daviis, DaDaniel; y este modo Animal, anima< id ; Daniel, Danielis, lis; Vigil, vigilis; Sol, solis, Cnsul, cnsulis. 3. Pero dos aaden una L ;i la s i l a b a s; q u e son Fel,fellis, la h i l ; y Mel, nu llis, la miel.
*

Ebur, Robur, Jcur, Fmur. 3. BRIS hace el Mensual en BER , Cleber, i m b e r , Saluber,
Con el N a c i o n a l en CBEP. : 4 . CRIS el A d j e t i v o en CER.

R E G . V. De los a c a b a d o s en N. 1 . N crece en s ; (2) si bien El N e u t r o en EN , como S l a m e n , Con hic P e c t e n , O s e e n , F l a m e n ,


Mudan e n INIS el E n .

5. TER hace TRIS, menos I.ater, Y todo nombre que loma Su origen del Griego idioma, Excepto P a t e r y M a l e r 6. J p i t e r , dejando el PiterDeber J o v i s formar; Ilepar, patis; farris, F a r ; Cor, m s ; itineris, Iler.
1. Los acabados en n forman c o m u n m e n t e los Genitivos anad e n l o s al Nominativo, como Lmur, el Duende, lmuris. 'i. Pero Ebur, el marfil; Robur, el r o b l e ; Jcur, el hgado; y Fmur, el m u s l o , forman el Genitivo, en ORIS, m u d a n d o la u del Nominativo en o , como Ebur, cboris. 3. Los nombres de Meses, acabados en UEH, le hacen en BRIS, como September, S e t i e m b r e , Septembris; y asimismo estos : Cleber, clebre; Imber, la lluvia; Saluber, saludable; tnsuber, el Mitanes. 4. Los Adjetivos acabados en CKR le hacen en CRIS, como Acc-, agrio, acris. 5. Los Substantivos acabados en TER le forman en TRIS, como / ra ter, el h e r m a n o ,fratris; escepto La ter, el ladrillo; y los Latinos tomados del Griego, qne le hacen en Eris, como JEther, el Ciclo, cetheris; menos Pater y Mater, que forman patris v matris. C. Jpiter, el Dios J p i t e r , n o m b r e compuesto de Jo\ is y Pater, dejando Piter, segunda parte del Compuesto, hace Jovis ; Hepar, el h g a d o , hpatis, Far, especie de grano. farris; Cor, el corazon, coris; Iter, el viage, itineris.

^ 3. Con estos se dan la mano Los M a s c u l i n o s en ICEN, Cual F i d i c e n y T i b i c e n , Compuestos del Verbo C a n o . i . De los G r i e g o s hacen ONTIS Algunos P r o p i o s en os, Y algunos que no lo son, Como H o r i z o n , b o r i z o n t i s .
!. Los acabados en N forman el Genitivo aadiendo a' Komivuti-'o la slaba s , c o m o Titn, Ti/anis, l i t a n ; Lien, lienis, el bazo; Delphin , delpliinis, el Delfn; fabylon, tabylonis, Babilonia. 3. Pero los Neutros acabados en EN le hacen en m i s . :omo Sturnen, stminis , el e s t a m b r e ; y tambin los Masculinos Pecten, el p e i n e ; Oseen, el ave a g o r e r a ; y Flamen, el Sacerdote gentil. 3. Asimismo los acabados en CEN, compuestos del Verbo Cano, c o m o Fiduen, fidicinis, el g u i t a r r i s t a y Tibicen, tibicinis, el flautero. 4. Algunos Nombres Propios Griegos en ON le liaccn en ONIS, como Phaeton , Phaetontis F a e t o n t e : Xnophon, Xnophuntis, Jenofonte; y otros Apelativos, como Horizon, horizontis, .1 horizonte: cazan sea ion tis el verso Escazonte.

R E G . VII. De los a c a b a d o s e n AS. 1 . L.os acabados en AS Toman Genitivo en . ^ s , Cual V e r i t a s , v e r i la lis, 2. Estos solos sacars: Hoc V a s , v a s i s , hic V a s , V^ ^S, As, assis, y m a r i s , M a s ; 3 Y los Griegos quien das
Con b i c A N T I S , con b a e c ADIS.

mrnmmm
KEG. V I i I . De los a c a b a d o s e n ES.

ATI'S'MMOTRTTAM

AS L

F N generalmente el Genitivo en 2 " Eseeptansesoa"

1. Comunmente los en ES Hacen ;s, sin extenderse, Como en Vales puede verse; 2. Pero JEs eris , bessis B e s ; 3. EDIS M e r e e s , P e s , P n e s , H i e r e s ; IDIS de Sedeo el V e r b a l ; 5. ERIS, con cremento igual P u b e s , el Joven, y Ceresl G. ETIS, A b i e s , I m p e s , Aries I n l e i p r e s , L c u p l e s , Seges! O u i e s con los suyos, Te^es Teres, Indigest/Paries, Perpes, P r s p e s , Mansues, Ilebes, ^ no pocos G r i e g a s , cuales Son C h r e m e s , Dares y T h a l e s , C r e s , M a g n o s , Tapes y Lcbes. I r i s , A l e s , Cespes, C o m e s , L e l e s , Di v e s , Presles, Cceles, Pedes, Eques, Miles, Veles, Gurges, Limes, Poples, F o m e s , igualmente Slipes, A m e s , M e r g e s , P a l m e s , T u d e s , Ilospes A n t i s t e s , S a l e l l e s , Sospes. Superstes. Termes, y Trames.
1. Los en ES liaren regularmente el Genitivo en is sin Mm e n t e , como ra tes, el Profeta, vatis.'iPeTO I r elcobre' y '!es' guenles le hace* en t
P , el

Oos T u t e l a r ; Panes, la p a r e d ; Perpes, perpetuo ; Prapes, veloz; Mansues, m a n s o ; Hebts, e m b o t a d o ; y varios Griegos Propios, como Chremes, Dares, Thales, e t c . , y Apelativos, como Magues, el i m n ; Tapes, el tapete; y Libes, la caldera 7. En ITIS finalmente los siguientes : Ales, litis, alado; Ces pes, ce'spitis,el csped; Comes,el compaero; Cocles, el tuerto Di ves, el r i c o ; Prastes, el Prelado; Cceles, celestiai, Pedes, e de pie; Eques, el de caballo; Miles, el soldado; Veies, el sol dado voluntario; Gurges, la profundidad del a g u a ; Limes, e lmite; Poples, la corva; Fomes, la yesca; Stipes, el tronco; Ames, la estaca para las redes; Merges, la gavilla; Palmes, el sarmiente; Tudes, el martillo; Hospes, el husped; Amistes, el Prelado; Salelles, el g u a r d i a ; Sospes, lo salvo; Superstes, lo que tiueda vivo; Termes, el r a m o ; Trames, la senda.

KEG. I X . De los a c a b a d o s en is. 1. Los en is deben hacer En is de la misma suerte Como en J v e n i s se advierte G e n i t i v o sin crecer. 2. Pero en ISSIS crece S e m i s ; 3. En IDIS hcec C a s s i s , C a p i s , Cuspis, Promulsis y Lapis, Con muchos Griegos , cual T h e m i s .
. Los en i s , vel IN dan IXIS :

Lo mismo Pollis y S a n g u i s ; Menos su compuesto E x s a n g u i s ; 0. ERIS P u l v i s , Y o m i s , C i n i s ; 7. Solamente se halla Glis


Con el G e n i t i v o en IRIS;

8. U en ITIS le forman Q u i r i s , Samnis, Cbaris, Dist/Lis.


1 Los acabados en is hacen tambin el Genitivo en is sin aumento alguno, como Jvenis, jvenis, el j ven. 2. Pero Semis, la mitad, torm&semissis. 3. Los siguientes le hacen en IDIS : lase Cassis, cssidis, el yelmo, diferencia de hic Cassis, cassis, la red que sigue la Regla; Capis, la taza grande; Promulsis, el principio de la comida; Cuspis, la p u n t a ; Lapis, la piedra ; y muchos Griegos, como Themis, la Diosa Teuus; Pyxis, la caj? Tyrumas, la t i r a n a , e t r . 4. Los en is, que tienen tambini Nominativo en IN, le hacen en IMS, como De/plus > Detphu el delfn Delphinis; Slamis, Slannn, Salanuna, Salamim b. Y lo mismo Pollis, la flor de h a r i n a , y Sanguis , la s a n g r o , menos su compuesto exsanguis, falto de s a n g r e , que hace Ex sanguis, v no cxsnguinis; siendo la causa de esto el haberse dicho antiguamente Potlcn y Sanguen. 6. Hccle en Eiil* t'on.is, la re:a del arado: Pelvis, el D..L>o<

EDIS :

1' <!e oc ho onzas, K / . ' 3 Los st' Menees, el pren. o , mercedis Pe


cI fi^or; Hieres [^l herdero Verbo Sedeo, como PrZes!t\Vr

i'nt

Pn ,n?r,SUSnCOmpll,CSt0JS; S D r,vados d d ?
f

n " b e s ' ,e

Jvcn

Ceres

> la Diosa Crcs. C Fn ETIS

Cinis, la ceniza. 7. Glis, el l i r n , en IRIS. S En ITIS Quirs, e l Aitrite, o R o m a n o ; Samnis, e l S a m n i t e ; Chars,la Gracia- Dis -I Dios de las r i q u e z a s ; y Lis, el pleito.

REG. X . De los a c a b a d o s en os.


i. O s hace en O T I S ; (2) mas ORIS

8. UDIS, I n c u s , S u b s c u s , P a l u s ; 9. J u v e n t u s , I n t e r c u s , OTIS Con S r v i u s , s e r v i t u l i s , S e n e c t u s , Y i r t u s , y Salus.


1. Los en e s hacen r e g u l a r m e n t e el Genitivo en E R i s , V : v e , c o m o Genas, ge'neris, el g n e r o . 2. P e r o en ORIS t a m b i n b r e v e j le f o r m a n los s i g u i e n t e s : Decus, dcoris, el h o n o r ; l.epus, leIoris, la l i e b r e ; Litus, la r i b e r a ; Pectus, el p e c h o ; Penus, la dispensa ; Pignus, la p r e n d a ; Tergus, la p i e l ; Nemus, el bosq u e ; Fcenus, el n t e r e s ; Tempus, el t i e m p o ; Corpus, el c u e r p o ; Frigus, el f r i ; Fcinus, la accin s e a l a d a ; y Stercus, el est i r c o l . 3. En IRIS le h a c e n Ligus, Lguris, el Genovcs; Tellus, tclluris, la t i e r r a ; y los Monoslabos v. g. Mus, muris. el r a tn. i. Escepto d o s q u e le h a c e n en LIS; y son Grus, grus, la g r u l l a , y Sus, suis, el c e r d o , la cerda", . Fraus, ci f r a u d e , h a c e fraudis; y Laus, la alabanza , la udis. G. T o d o s los Comp u e s t o s del G r i e g o Pous, podos, el pie, le f o r m a n en o i u s , c o m o Po/jrpus, polypodis, el p u l p o ; Tripas, tripodis, la mesa de t r e s pies, e t c . 7. Los Griegos, p r o p i o s de Lugar, e h a c e n en O T I S , c o m o Trapezus, Trapezuntis, la c i u d a d de T r a p i s o n d a . 8. En CDISestos : lncus, incudis, el y u n q u e ; Subscus, sbscudts, la cola d e m i l a n o (voz d e C a r p i n t e r a ) ; Palus, paludis, la laguna. 9. En t ' T i s los s i g u i e n t e s . Juventus, juventutis, la j u v e n t u d ; Intercus, intrcutis, lo q u e est e n t r e c u e r o y c a r u e ; Srvitus, la s e r v i d u m b r e ; Senectus, la vejez; Firius, l v i r t u d ; y Salus, la s a l u d .

Toman Flos , G l o s , Mos y R o s , Y los que en OR mudan o s , Cual C o l o s , C o l o r , colors. 3. Custos ODIS , b o v i s Ros. 4. Os o r i s boca, ossis hueso; 5. OS cuatro que aqu expreso, H e r o s , M i n o s , T l i o s , y Tros.
1. Los a c a b a d o s en os h a c e n por lo g e n e r a l en OTIS, como Scenlos, el S a c e r d o t e , Sacerdotis. 2. P e r o los s i g u i e n t e s f o r m a n O R I S : Flos, floris, la o r ; Glos, g/oris, la c u a d a ; .Vos, la c o s t u m b r e ; /ios, el roco; y t a m b i n los q u e t e r m i n a n el Nominativo en o s , y le m u d a n en o n , corno Colos, vel Color, el c o l o r ; Arbos, vel Arbor, el r b o l ; lonos, vel Honor, el h o n o r , q u Hacen colors, arboris, honoris, en vez de colosis, rbosis, horiosis, c o m o h i c i e r o n a n t i g u a m e n t e . 3. Castos, el g u a r d a , f o r m a aistodts; y ios, el b u e y , bovis. 4. Os, s i g n i f i c a n d o la b o c a , h a c e oris. y d e n o t a n d o el h u e s o , ossis. 5. Estos c u a t r o h a c e n o s : Heros, herois, el h r o e ; Minos, Minas, Minos, Titas, thois, el l o b o c e r v a l ; Tros, Trois el Troyano. '

R E G . X I . De los a c a b a d o s en e s . 1. Los en u s regularmente En KRIS breve se aumentan,


2 . Mas en ORS se acrecientan

R E G . X I I . De los a c a b a d o s en BS, PS, i s , MS. 1 . Los que llevan al fin B Antes de s quieren BIS F los que P , quieren PIS , Como en P l e b s , y I)aps se ve. 2. Pero los lales que fueren De dos silabas mas, En i la E mudars, Que en la postrera tuvieren; 3. Solo los en CEPS 3e C a p u l ,
Toman ITIS , y A u c e p s , CCPIS.

Los de la copla siguiente : Que son D e c u s , L e p u s , L i t u s , Pectus, Penus, Pignus, Tergus, N e m u s , Fcenus, T e m p u s , C o r p u s , Frigus, Fcinus y Stercus. 3. Ligus y T e l l u s , y en e s
Los Monoslabos, URIS

Formarn, como M u s , m u r i s ; 4. Uis solo G r u s y Sus.


5 . ADIS llevan la par

4. G r y p s , y C i m p s llevan PUIS; H y e r n s , b y e m i s , P u l s , pul lis.


1. Los a c a b a d o s :n u s , y PS, f o r m a n el Genitivo, aadiendo u n a i e n t r e iss, y PS, c o m o se ve en Plebs, plebis, la p l e b e , y Daps, da pis, el m a n j a r . 2. P e r o los d e esta especie q u e f u e r e n re d o s s i l a b a s , m a s , c o n v e r t i r n la E en i en la slaba p e n l t i m a , v. g. Ccekbs, el s o l t e r o , h a r ccelibis; Princeps, elPin-

F r a u s y L a u s ; (6) ODIS dan todos Los Compuestos de P o t s , p o d o s ; 7. UNTIS Griegos < l u a r .

36
n

GRAMTICA
r ce is

I.ATIXA.

L P ' P 3- Solamente los Adjetivos coma n e s t o s d e Capul f o r m a r n ixrs, como Mceps, el de dos m b e / 1 hnpitis; y Auceps, el cazador de aves, ZeupU4 i S e m o s q u i t o , ciniphis; y Gryps, el g r i f o , //Tem/ e'invierno, / y e w w ; y i>/,, las p u c h e s , y ; , / / / / ^ ' ' 61

r G . X I I I . De los a c a b a d o s en x s , y RS. 1. Si en k y s cualquiera, 0 en E y s termina, Genitivo en TIS declina, Perdiendo la s postrera ; 2. P e r o forman los de C o r , G l a n s , N e f r e n s , L i b r i p e n s , DIS; F r o n s , y L e n s n i s , bien TIS. Llevan segn su valor.
C n , , V s - " y s hacen el Genitivo en TIS, perd endo la s final del Nominativo , v. g . Moas , monlis e

Alex, Resex, \ ervex ECIS; Senes, senis por senecis, Stipellex, lctilis / o r m a . 4. Gis llevan F r u x , y Lex legis, Conjux Aquilex y Grex, Allobrox, Biluiix, Rex;
R e m e x IGIS, y no EGIS.

5. Gis tambin Griegos, cual Oryx, Harpax, Lelex, P h a l a n x , P b r i x , Coccyx,Iapyx. y Slyx,


}' los B r b a r o s en ORIX.

6. Nox da uoctis, nivis JNix; 7. Varios Propios en AX, ACTIS. Como Astyar.ax, Astyanaclis;
8. YCHIS las P i e d r a s en NYX.
1, Los acabados en x la mudan en cis, como Nex, necis, I3 muerte; Fcclix, faltis, feliz. 2. Pero los en Ex, que tienen mas de una silaba, liaeen cis, mudando la E en 1, como Judex. ji-dicis, el juez; Multiplex, mulliplicis, lo de m u c h a s maneras. 3. Excepto les tres siguientes que forman E c i s ; y son Alex, alecis, el pez a l e che; Res s ex, ressecis, la rama que se corta; Ver ex, tenecis, el carnero c a s t r a d o ; y fuera de estos, Senex, el viejo, que hace senis, por senecis; y stipellex, la alhaja, que forma supellectilis. 4. Todos estos hacen Gis : Frux, Frugis, t i fruto de la tierra; Lex, legis, la ley, como tambin sus Compuestos Exlex, etc; Conjux, el marido, la m u g e r ; Aquilex, el fontanero; Grex, la g r e y ; Altobrox, el Suizo; Blurix, el natural de Berri ; Rex, el Rey; Remex, el remero, haca rmigis, y no remegis. 5. Asimismo hacen GIS muchos Griegos como Orys, orygis, la cabra montes; Harpax, liarpagis, el garfio; Lelex, cierto pueblo; Phalanx, la falange; Phryx, el F r i g i o ; Coccyx, el cuclillo; lapyx, e\ viento de la P u l l a ; Slyx, la laguna Estigia. y tambin diferentes nombres Propios de Reyes Brbaros de las Ga~ lias, acabados en ORLS , como Argentorix, Argenlorigis; Ambiorix, Ambiorigis, etc. 6. Nox, la noche, hace noctis; Nix, la nieve, mus. 7 . Varios N.ombres propios Griegos acabados en AX forman A C T ' S , como A'tyanax, Astyanaclis. 8. Los de l'iedras preciosas ac bados en KYX hacen YCHIS, como Onyx, la piedra de color de u a , y sus Compuestos Iasponyx, Sardonyx.

ZlZ r r en m s l o l c m n ' nn 1 r* , * " > ; como Co/icorf, conconlis, lo n i nm'lp 'u . a ". ' " Gtans, 'a bellota; Nefrensd Iechon q u e no puede todava m a s c a r ; y Libripens, el e n t r a s t e . 3. Frons, y n n ^ H i f F Y . " f p " , " " / ' 0 ' " " ; LE ' I A C C D ^ DIS C Q TIS. Fros, por la hoja del rbol ha ce fronds, y por | a f r e n t e , frontis 1 * w , por la l i e n d r e , / e , y p u r la lenteja, cutis.

r S

P a r t S

P SrC 2 P e r o I e f , - ' cI c o r a

R E G . X I V . I)e los a c a b a d o s en T. C a p u t , y los S u b s t a n t i v o s Que de el compuestos provienen, Por regla general tienen
En ITIS sus G e n i t i v o s .
drfuo" e t c " ^ " " '
cpUs

'

Iacabeza

i Occiput,

Occpitis,

t i col

R E G . XV. De los a c a b a d o s en x . 1. Los que en x sejerminan, Mudando la x final, En <:is por lo general Su G e n i t i v o declinan. 2. Mas los en EX , cuando crecen En silabas, la E postrera Mudan en 1, de manera Que en res breve fenecen. 3. Aunque hacen contra esta norma

CAPITULO
ftEG. I. Del Acusativo.

VII.
SINGULAR.

DEL ACUSATIVO T ABLATIVO D E L HOMBRO

Segn la comn doctrina, En E , cual S e r m o , termina El Singular A b l a t i v o .


Como Sermo, Abl. sermone; Tenipus, Abl. tmpore.

1. El Acusativo s e r ' m suele comunmente; Mas de modo diferente Varios en is le han de hacer. 2 . En IM solo le hacen Vis, Buris, Securis. Amussis, Pelvis, Ravis, Sitis, Tussis, Decussis, y otros en is, 3. Como Propios de Lugares, Propios de Rios y de H o m b r e s , Y Apelativos mil Nombres, Que tienen Griegos solares. 4. En ESI, en IM le dan Navis, P u p p i s , Restis, Febris, Lentis, T u r r i s , C n n a b i s , Seraentis, Aqualis, Culis, y Ciavis.
I . El Acusativo del Nraero SINGLAR acaba comunmente en EM como Sermo, Acns.sermonem; pero varios Nombres acabados ea is k hacen de diferente manera. 2. En IM solamente los siguientes : V,s, ia fuerza, v.m; Buns, la cama del arado, burim; Securis, la seg u r , curan; Amussts, la regla, amussim; Pelvis la bacia, pelvim mu, la ronquera ravim; Sitis, la sed, Km; Tusis, la tos, inssim; Decuss,s la moneda de d!ez Ases, decussim, etc., y otros diferentes en is. 3. Como son Nombres Propios de Lugares y Rios, v. g. Hispa s , Sevilla, Htspaltm; Bats, el Guadalquivir, Bmlim: y de Hombre, y Uugeres, como Daphnis, Daphnim; ris Irim. 4. Y asimismo muchos Apelamos Griegos, como Gnesis, el Gnesis, Gnesim; Syntxis la Sintaxis, syntaxtm. 5. En EM, en isi los siguientes : Navis la nave, mtern, vel avim; Puppis, la popa, puppem, vel pu ppim; ReslU a soga, restem, vel r eslim; Febris, la fiebre, febrera, vel febrim; Leutis, la lenteja, Untan, vel tentim; Turris, la torre, turrem, vel trrimLannabts, el cnamo, aunaban, vel cnnabim; Sementis, la semen' tera, semenlem vel mentn; Aqualis, el jarro, aqualem, vel Aqualim. .utts, el cutis, cutem, vel eulim; Clavis, la Have, clavan, vel clatim, y otros mas raros que ensear el uso.

EXCEPCIONES.

I.

Pero En i Y el F los

C a n a l i s le debe siempre terminar, N e u t r o en AR ; menos F a r de C r e m e n t o breve.

Canalis, la canal, Abl. canali; los Neutros en AR, como Calcar, la espuela, Abl. calcari; menos Far, especie ae g r a n o , y los que tienen el Cremento breve, como Nctar, nctaris, el nctar, Abl. nctare.

II.

Cualquier N e u t r o en E y en AL Hacer lo mismo se ve; Menos el Local en E , F a l e r e , G u s a p e y Sal.

Los Neutros en E y en AL le hacen asimismo en i, como Mu *. el m a r , Abl. mari ; Animal, el animal, Abl. animali; menos"les Nombres de Lagar acabados en E , como Reate, la ciudad de Rieti, Abl. Reate, y estos: Falere, especie de pilar, A b l I f a l e r e ; Gusape, la m a n t a , Abl. gusape; Sal, la s a l , Abl. sale.

H I . 1. S i el C u a r t o en IM se advirtiere, El S e x t o en i acabar; 2. Pero en E en i ser, Si aquel en EM en IM fuere. 3. Aunque contra esto se ve Que a Strigilis i conwete, Bffitis, Baeti, vel Baete, Y . Restis le toca E.
1. Como Sitis, Aras, sitim, AbL siti. 2. C o m j Navis, Acus. navem, vel navim, Abl. nave, vel navi. 3. Sin embargo Strigilis, la almohaza, a n n n u e r a r a vez haga en Acusativo strigilim, hace siempre en Ablativo strgih; Beetis, el Guadalquivir, aunque siempre haga Bcetim, puede hacer Bceti, vel Beete; y ai contrario Restis, la soga, a u n q u e forme restem, restim, sie> p r e hace reste.

REG. II. Del Ablativo de los Substantivos. Todo Nombre Substantivo,

i \ . 1. E vel i tambin admiten Varios, como C l a s s i s , V e c t i s ,

Amnis Avis, Ignis. Postis, Fins, Sodalis. Supellex, Civis, Collis, F u s t u s , n g u i s O c c i p u t , R u s , I m b e r , Vesper, 2. Y Griegos P r o p o s en YS, Que C r e m e n t o en YOS tienen.
c L l T S Z t ^ S L A S ^ S I R T O S TARIOS' J p * . e. fuego ; ' K S ^ ' tfT' Sodaus, el c o m p a e r o ; Supellex, la a l h a j a C i v i l i \ ' d a o ; Collis, el collado Fus lis, el palot n l i n da" pul el colodrillo; Fus, el c a m p o ; E V l / l,';! t a r d e , etc. 2. Y asimismo los N O M B R S ? ^ ^ 'a

Tros, el Trayano, Troe; y todos los que hacen el Genitivo en D:S, como Arcas, Arcad, el de Arcadia, Arcade; Libistis, Libislidis, la de Libia, i ibistide; y otros que ensear el uso.

III. 1. El que en Propio se transmuta, Y cualquiera finalmente 2. Participio de Presente En construccin absoluta.
I . EQ E Sola le hacen igualmente los Adjetivos Apelativos, cuando se mudan en Substantivos propios, v g. Juvenalis, lo perteneciente al j en, cuando significa Juvenil, Nombre Propio, hace en Abiatico jurenaie; Clemens , lo clemente , cuando es Nombre Propio , hace Clemente 2. Lo mismo quieren los participios de presente en las o r a ciones de Ablativo Absoluto, como Deo volente, queriendo Dios, y no volenti.

R E G . III. Del A b l a t i v o d e los A d j e t i v o s . 1. A A d j e t i v o en que no mas Que una terminacin ves, E, bien i le dars; 2. I sola al de dos, tres.
breve0Tbl
P

IV. 1. A su Ablativo la i Sin excepciones aplican Los que Meses significan 2. Memor tambin lo usa asi.
2

dentL

" Como

Breis,

1 . Los nombres de los Meses , hacen siempre el Ablativo en , com) Aprilis, Abril, Aprili; Octobtr, Octubre, Octobri, etc. 2. Menor, el que se acuerda, le hace igualmente en i, memori.

EXCEPCIONES. IMas E sola quieren estos:

V.

Coeles, Cmlebs, Cocles, Hospes, Pauper, Pubes, Senex, Sospes;


Y los que irn luego puestos.

La E p o r i con frecuencia Se toma en el Ablativo De Adjetivo y Substantivo Por Potica licencia.

De Adjetivo como Calette sagitta, Le'ale ferro (Ovid.) por ccelesti, y letali. De Substantivo, como Euxino de mare (Ovid.) por man*.

s m m m m s s B
II. Gentil que en x fenece, Y en B , 9 con s ves; A s i u r , con L i g u s , C a r , C r e s , b e r y T r o s , y el que en DIS crece.
N0

CAPITULO
DEL NOMINATIVO, GENITIVO

VIH.
Y DATIVO DE PLURAL.

c o l T r h r J ^ l VS-

^',reS n a l e s

acabados en ,'

tur, el Asturiano, As ture; Lieus, el L i e u r Caria, < * . ; u . e I C r t e n f e . J E ?

A/i, e e ^ t a ^ '

REG. I DeJ Nominativo de los Neutros. 1 . Todo Neutro acal.a en A Su Plural Nominativo Si el S i n g u l a r Ablativo En E terminado est. 2. Si termina en i, vara

Con E, vel I su final, El mismo Caso Plural Acabarse deber en i a . 3. En A, sin embargo, Rus, Vetus, y el Comparativo Hacen su Nominativo, Aunque en A, y en IA P l u s .
1. Todo Neutro Substantivo, Adjetivo hace el Nominativo de plural en A, si el_ Ablativo de Singular acaba en E, como Corpus, et cuerpo, Abl. sing crpore; Nora. plur. crpora. 2 Pero si el Ablativo acabare en i solo, en E y en I, har el mismo Nominativo en IA, como mima!, Abl. sing. animali, Nom. plur. animalia; Occiput. el colodrillo, Abl. sing. occipile, vel occipili, Nom. p!ur. occipitia. Obsrvase lo mismo en el Nominativo plural Neutro de los Adjetivos que hacen el Ablativo de Singular en i , como Brevis, breve, Abl. sing, brevi, Nom olur. Neutro, brevia, y en E, i, como Prudens, Abl. sing. prudente, vclpru enfi, Nom. plur. Neutro, prudentia 3. En A, sin embargo, le hacen los siguientes : Rus, Plur. Neutro, r a r o ; Vetus, Plur. Neutro, velera; j los Nombres Comparativos, como Brevior, brevius, Plur. Neutro, breviora; aunque Plus, pluris, mas, le forma en A, en IA, plura vel pluria; si bien este ltimo es menos usado.

Cohors, y Quiris Quiritis, Junto con S a m n i s S a m n i t i s , Linter, t e r , Venter, Caro.


IVM forman asimismo Cohors, la c o h o r t e , Gen. p l u r . cohortium; Quiris, el Romano; Samnis, el Saranite; Linter, la c a n o a ; Uter, e! odre; Venter, el vientre, y Caro, la c a r n e .

III. 1. El que con dos, con mas Silabas en ATIS crece, 2. Y el que en ANS , y en ENS fenece; Aunque los sincopars.
1. Los de d o s , mas Hilabas, acabados en AS , que tienen el Genitivo en ATIS, como JEtas, mtatis, la e d a d ; Utilitas, utihtatis, la u t i l i d a d , los cuales hacen en Plural atatium, utihtaHum. 2. Y asimismo los en ANS, y en ENS, como Infans el i n f a n t e ; Adolescens, el j v e n , que hacen infantium, adotescentium; a u n q u e todos, especialmente los en AS, ATIS. se usan sincopados en esta forma : eetatum, utilitatum, infantum, adoleseentum.

IV.

REG. II. Del Genitivo de P l u r a l en UM de c u a l e s quier N o m b r e s . En plural el Genitivo En T J M suele terminar Siempre que en el Singular Termina en E el Ablativo.
Como Sermo, Abl. sing. sermone, Gen. plur. sermonum. EXCEPCIONES.

Los de As y de U n c a tambin Compuestos y Derivados, Igualmente declinados Con IUM siempre se ven.
el peso quineun-

Como Decussis, la moneda de diez a s e s : Quincunx, de cinco onzas, q u e hacen en Gen. p l u r . decussium, cium.

V.

Los Monoslabos que usan Por finales AS, ES, IS, Como A s , assis, B e s , y L i s , Tampoco el IM escusan.

I.

Mas los nombres que fenecen En ES, y en IS, menos Canis, Vates, Juvenis y Pais, forman IUM, si no crecen.

Como As, assis, el a s ; Mas, naris, el m a c h o ; Bes, bessis, c! peso de ocho o n z a s ; Lis, litis, el pleito que hacen en Gen. plur. assium, marium , bessium, y litium.

VI.

Pero los Nombres en e s y en is que no crecen en Genitivo de Sin guiar, hacen el de Plural IM, como Nubes nubis, la nube, Gen. plur uubium; Vallis vallis, el valle Genit. plur. vallium; menos Canis, e p e r r o ; Vates, el profeta; Jrem's.el j ven, y Puna, el pan, que le for man M : canum, vatum, jvenum, panum.

Ni los que en dos consonantes Acaban, sacando L y n x , Y asimismo G r y p s y S p h y n x Que el M mantienen constantes.

II.

Lo mismo hacen sin

reparo

Y t a m b i n hacen en ILM los Monoslabos acabados en do* consonantes, como Urbs, Dens, Stirps, Merx, que forman en Gen plur. urbiuni, dentium, stirpium, mercium, exceptuando Lynx, el lince; Gryps, el grifo, y Sphynx, la esfinge, q u e hacen en u i : lyncum, grypkum, y spnyngum.

VIL

Y los que siguen aqui: Os o r i s , Os ossis, C o s , F a u x , N i x , N o x , C o r , Sal y D o s , IUM toman para si.

Os, oris, la boca; Os, ossis, el hueso; Cos, la piedra de amol a r ; Faux, la g a r g a n t a ; Nix, la nieve; Nox, la noche; Cor, e! corazon; Sal, la sal; y Dos, la d o t e , hacen igualmente el Gen plur. en IUM , como O, ossis, ossium, etc.

Comparativo, como Melior, que hacen primorum , mmorum, mliorum! 2. Y asimismo los Compuestos de Pes, Genus, y Sors como QuAdrupes, c u a d r p e d o ; Cngener, e\ mismo gnero ; Consors, de la misma s u e r t e , forman quadrupedum, congenerum, consortum.

II,

1. Los adjetivos en FEX , Que son compuestos de F a c i ,


2 F los en CEPS, que lo son

V I I I . UM , bien IUM tomar Pueden P a l u s , F r a u s y J u s , F o r n a x , Cervix, Radix, Mus, Apis, Vlucris y Lar.
Palus, la l a g u n a ; Fraus, el f r a u d e ; Jus, el derecho; Fornax, la fornaza; Cervix, la cerviz; Radix, la raiz; Mus, el r a t n ; Apis, la abeja; Vlucris, el ave, y Lar, el Dios Lar, pueden hacer el Gen. plur. en UM, en IUM . como Palus, paludum, paludium, etc.

Ya de C a p u t , ya de C a p i o .
1. Los en FEX, como Artifex, artificioso; Crnifex, CARAIcero etc. Los en CEPS de Caput, como Riceps, lo de dos cabezas; y de Capio, como Particeps, participante.

III.

IX.

Los Genitivos P l u r a l e s De varios, como de G l o s , P a x , P i x , N e x , L u x , Sol y R o s , Son dudosos por no usuales.

Con UM caminan iguales Los siguientes: I n o p s , P b e r , Compos, I m p o s , Vetus, lber. Celer, Dives, Supplex y Alex.

Igualmente llevan UM Inops, p o b r e ; Pber, el que empieza i tener bozo; Compos, el que alcanza; Impos, el que no puede; Vetas, viejo; Uer, a b u n d a n t e ; Celer, ligero; Dives, n e o , Supplex, s u p l i c a n t e ; Ales, alado.

V. g. de Glos, gloris, se duda si hace glorum, 6 glorium; de Pax, Pix, Nex, si hacen pacum, 6 paciuni, picum, picium, necum, necium, etc.

R E G . IV. Del G e n i t i v o de los N o m b r e s q u e son solo P l u r a l e s . 1. Al que es P l u r a l solamente, Fingindole un S i n g u l a r , Se puede luego aplicar Genitivo conveniente. 2. Seguir la analoga De la S e g u n d a , T e r c e r a , En G e n i t i v o , cualquiera Plural de Fiestas en ix.
1 V g. al Plural Manes, los manes, se le ha de fingir el Singular Vanis; y como este, segn la excepcin de los erI B que no crecen, debe hacer el Genitivo Plural en IUM, se sigue oue el de * / a n ha de ser manium. Del mismo modo al P l u n J lcenia, las m u r a l l a s , le corresponde el ^ n i t i v o ^ ^ . fingindole el singular Mane, ma-ms; que segn la Regla de o S r o J en e , hace el Ablativo Singular en i , y por cons.guien te el Genitivo Plural e n UM. 2. Los Nombres Fiestas acabados en IA siguen en el Genitivo los de la Segunda T Tercera Declinacin, v. g. Bacchanalia, las fiestas Bacanal*, hace bacchanaliorum segn l Segunda Declinacin , j bacchanalium segn la Tercera; j asi Agonaha, Floralta, etc. 3.

R E G . I I I . Del G e n i t i v o de P l u r a l en IUM. Todo P l u r a l G e n i t i v o Terminarse en IUM quiere, Si en i, en E y en i fuere El S i n g u l a r A b l a t i v o .


V. g. Animal, Abl. sing. animali, hace en Gen. plur. anima'ium; Navis, Abl. sing. nave, vel a a vi, Gen. plur. navium, "revis, Abl. sing. brevi, Gen. p l u r . brevium ; Prudens, Abl. ng. prudente, vel prudenti, Gen. plur. prudentium. EXCEPCIONES.

I.

1. Mas todo A d j e t i v o en OH, 2. F os que compuestos ves De G e n u s , de Sors y Pes Llevan UM por un tenor.

1. Pero todo Nombre Positivo, Comparativo acabado en or, hace el Genitivo plural en UM; Positivo, como Primor, ilemor,

R E G . Y. Del D a t i v o de P l u r a l . 1. El P l u r a l Dativo en IBS Comunmente acabar; 2. Pero los N e u t r o s e n MA


Quieren 1. 1 Dativo f vZ;, ln , I M tf ' mas TIS que no TJBS. de Plural acaba comunmente en IBLS, como T m ut tem ? Pbus; Bretis, brvibus. ^n
aCab ma

La S e g u n d a pierde i Por Apcope ; (2) y asi Tambin la Cuarta en Dativo.


i En el Genitivo Singular d l a Segunda Declinacin se pieKe or Apcope una i, cuando esta se duplica : y asi se e s & por Emit ; Peculiar Peculii. 2 . Pirdese la m.sms en el Danto Singular de la Cuarta, diciendo v. gr. leu por Uetux.

'

H 0 S e n A le acaban mejor en TIS q u t Cl P ^ 3 1 ^ pomatis mejor que Doem-

REG. IV. Del uso de estas F i g u r a s . Regla parece no Advertir que las F i g u r a s son mas En el Verso, que ociosa presentes frecuentes en la Prosa.

CAPITULO
DE LA SINCOPA T APOCOPE
DECLINACIONES.

IX

DE ALGUNOS CASOS EN VARKS

REG. I . Del o s o d e la Sincopa y de la La S n c o p a siempre De las palabras se Fia A p c o p e en el Slabas quitando, R E G . I I . De la Sincopa. en medio observa, fin, Letras.

Apcope. CAPITULO X.
D E LAS TERMINACIONES ANTIGUAS D E LOS CASOS EN TODAS LAS DECLINACIONES

REG. 1. De los Casos de la P r i m e r a . La P r i m e r a terminaba Genitivo en AS, y en AI. Como Familias, y Aul , Que hoy en s. Diptongo acaba.
V. g. Pater familias por familias; Autaf por Aula,

En cualquier Declinacin, Menos la Q u i n t a , es usual Del G e n i t i v o P l u r a l Sincoparse la inflexin. La P r i m e r a pierde AR, OR la S e g u n d a descarta; I la T e r c e r a , D ln C u a r t a Suelen tambin descartar.
Geruhiv i m " n o s e n l a 9 u i n l a ' se sincopa el Plural de este modo. En el de Ta Primera <E SUCIP

REG. lt. De los de la S e g u n d a . Vise la Segunda usar


En o s el N o m i n a t i v o , Y en OM el A c u s a t i v o

j
''
7

P
H

o
'
C o m o

r
1

f i l *
r Firor U Como Passm

en el

Del Nmero

Singular.

r V n u f ,l Pru'lJfZ* Pastum

/
u d

um

COm eD

61

,
U

U m

P " m i en el de la TerP r f^dium, Prudentum por

El R e c t o P l u r a l hacia En EI, y en EIS el D a t i v o ;

dC

Cuarta

R E G . I I I . De la

Apcope.

Y asi en Latn primitivo Puerei, Puereis se deca.


El Nominativo Singular en os, como Servas por cerns, y el Acusativo en OM, como Servom por Servum.

1. En S i n g u l a r G e n i t i v o

REG. III. De los de la Tercera. 1. La Tercera antiguamente Su Ablalivo S i n g u l a r En E , en i terminar Sola promiscuamente; 2. Y mas de esto notareis Que sus tres Casos Plurales, t n ES al presente usuales, Corran en is, en EIS.
J;
L r

GRAMATICA LATW&.

Los Nombres que aqu se juntar* Por rden de Abecedario. A c o s , ACDS es la a g u j a ;


ACS , ACI un p e z d e l g a d o ; A C S , ACERIS, VCl ACCS

P a j a , desechos del g r a n o .
A N A S , ANJ es el G u a d i a n a ; A N A S , ANATIS el p a l o : ANS , ANS por la v i e j a ; ANS , ANI por el a n o . C A S S I S , CASSILIS m o r r i o n ; CASSIS , CASSIS r e d , l a z o :

* J

Declimcion hacia antiguamente el Ablativo de Sin-

DELPUIS, DELPHims S i b i l a ;
D E L P U I S , DELPUINIS p e s c a d o .

REG. IY. De los de la C u a r t a . Antes hacia la Cuarta El S i n g u l a r Genitivo En uis, y en u el Dativo, De lo cual hoy ya se aparta.
Como Fructuis por Fructus; ietu por melui.

F I D E S , FIDIS dice l i r a ; F I D E S , FIDEI f e , a m p a r o : FRONS , FRONTIS denota trente; Y F R O N S , FRONDIS h o j a d e rbol.

REG. V. De los de la Q u i n t a . Li Quinta 5 Genitivo En E, en ES, 6 en dos ES, Como se prueba con Dies, Formaba; y en E el Dativo.
iie^ en v e z ' d e ^ i e m , C 0
6Q l u g a r d e d : j en Dlim

H Y D R U S , IIYDRI s i e r p e d e a g u a . HYDRCS, nvuRNTis O l r a n l o : I B E R , IBERI E p a o l I B E R , IRERIS G e o r g i a n o . ILLEX , ILLEGIS s i n l e y ; ILLEX , ILLICIS r e c l a m o :

LAR, LARIS Dios L a r , c a s a ,


L A R , LARTIS R e y L E N S forma > LBER por Veyentano. liendre: LENDIS por

LENTIS por Ienteia usado :


l i b r o hace LIBRI:

LIBERI por l i b r e ; Baco. CAPITULO


DE LOS NOMBRES D E VARIA

XI.
DECLINACION.

O P U S , OPCNTIS C i u d a d ; O P S , OPERIS t r a b a j o :

Lista de i o s que la tienen varia, segn su vario significado.

O S , OSSIS explica h u e s o ; OS, ORIS b o c a , d e s c a r o .


PALLAS con ADIS e s P l a s ;

Declinanse variamente Segn su Significado

Con ANTIS, h i j o de E v a n d r o :
PALS , PALI e s t a c a vale; Y P A L S , PALDDIS l a g o .

PAN, el Dios P a n , se distingu)


De PAIS , p a n , en dos casos, Haciendo este PAIS, PANEM ; Y aquel PANOS, PANA usando.
P E C S , PECDIS la r e s ; P E C C S , PECORIS r e b a o :

Y otros muchos al contrario: Aquellos cual R e t e , R e t i s ; Honor, Hono?; R b e n u m , R h e n u s ; Estos como D o m o s , P e n u s , Cncer, y Requies, requietis.
Hillanse m a c h o s Norahres q u e sin variar de significacin, varan de terminacin en el Nominativo; a u n q n e n o de Declinacin , como Rete, r e Retis, la r e d ; Honor, vel Honos, el hon o r , etc. Otros al c o n t r a r i o se e n c u e n t r a n , q u e sin variar de terminacin en el Nom. varan de Declinacin, como Domus, domi, vel Domus, doms, la c a s a ; Penus, pnoris, vel Penus, pens, l i d e s p e n s a , etc., en d o n d e se ve que Domus es de la Segundaj Cuarta Declinacin, y Penus de la Tercera < la Cuarta, sin diferenciarse en el Nominativo.

P I B E S , PUBIS b o z o , v e l l o ; PBERIS el que le ha echadc.

SEPES vale el de seis pies


Con EDIS; con IS, v a l l a d o : SINS , SINI t a z a , c u e n c o ;
S I N S , SINOS el regazo. SILYESTRI , SILVESTER hace

or nombre propio
Y SILVESTRIS , por

tomado;
nacido

En las selvas,

le

aplicamos.

CAPITULO

XII.

T E R G S , TERGORIS la p i e ! ; T E R G C S , TEUGI el e s p i n a z o : TURBO, T C R B I N I S b o r r a s c a ;

DB LAS D E C L I N A C I O N E S D E LOS N O M B R E S GRIEGOS.

TCRBOMIS varn

Romano.
Madre

Primera Declinacin.

T H E T I S , T I I E T I D I S la

R E G . I.

De A q u i l e s , Griego
I E T H Y S , T E T I I Y O S la

esforzado;
Muger

Del Marino

Dios O c a n o .
fiador;

Los G r i e g o s de a P r i m e r a Llevan en N o m i n a t i v o A s , ES , E por distintivo, En triplicada manera.


Penelope.

V a s , V A D I S , el

Como Eneas, Achates,

VAS , VASIS cualquiera v a s o : V i s e e s , VISCERIS e n t r a a s ; V i s c u s , VISCI liga llamo.


U T E R , D T E R I es el vientre;

REG. II.

Los en AS y en ES llevar Estilan en G e n i t i v o M diptongo, y en Dativo Del Nmero Singular.


Gen. y Dat. Anea; Achates, Gen. y D>

Y el o d r e , CTRIS
UTER , T R I U S

formando:

denota

Como Aneas, AchaUe.

C u a l de l o s d o s , d e e n t r a m b o s .
Ejemplos de los q u e tienen v a n a t s r m i n a c i o p , o Declinacin sin vario significado.

R E G . III. 1. Unos y otros n admiten Por final en C u a r t o s Casos : 2. y en el Q u i n t o y Sexto , De su Recto la s o m i t e n .


1. Los mismos en AS y en ES t e r m i n a n el Acusativo en n , como Aneas, Anean, Achates, Achaten. 2. Y el Vocativo y Ablativo en A y en E , p e r d i n d o l a s del Nominativo, come i Eneas, Voc. y .Abl. Ansa; Achates, Voc. y Abl. Achate.

Muchos sin sentido vario \arian terminaciones, Aunque no Declinaciones;

PAN, el Dios P a n , se distingu)


De PAIS , p a n , en dos casos, Haciendo este PAIS, PANEM ; Y aquel PANOS, PANA usando.
P E C S , PECDIS la r e s ; P E C C S , PECORIS r e b a o :

Y otros muchos al contrario: Aquellos cual R e t e , R e t i s ; Honor, Hono?; R b e n u m , R h e n u s ; Estos como D o m u s , P e n u s , Cncer, y Requies, requietis.
Hillanse m a c h o s Norahres q u e sin variar de significacin, varan de terminacin en el Nominativo; a u n q u e n o de Declinacin , como Rete, vel Retis, la r e d ; Honor, vel Honos, el hon o r , etc. Otros al c o n t r a r i o se e n c u e n t r a n , q u e sin variar de terminacin en el Nom. varan de Declinacin, como Domus, domi, vel Domus, doms, la c a s a ; Penus, pnoris, vel Penus, pens, l i d e s p e n s a , etc., en d o n d e se ve que Domus es de la Segundaj Cuarta Declinacin, y Penus de la Tercera < la Cuarta, sin diferenciarse en el Nominativo.

P I B E S , PCBIS b o z o , v e l l o ; PCBERIS el que le ha echadc.

SEPES vale el de seis pies


Con EDIS; con IS, v a l l a d o : SINS , SINI t a z a , c u e n c o ;
S I N S , SINOS el regazo. SILYESTRI , SILVESTER hace

or nombre propio
Y SILVESTRIS , por

tomado;
nacido

En las selvas,

le

aplicamos.

CAPITULO

XII.

T E R G O S , TERGORIS la p i e ! ; T E R G C S , TEUGI el e s p i n a z o : f R B o , TCRBINIS b o r r a s c a ;

DB LAS DECLINACIONES DE LOS NOMBRES GRIEGOS.

TURBOMIS varn

Romano.
Madre

Primera Declinacin.

T H E T I S , T I I E T I D I S la

R E G . I.

De A q u i l e s , Griego
I E T H Y S , T E T I I Y O S la

esforzado;
Muger

Del Marino

Dios O c a n o .
fiador;

Los G r i e g o s de a P r i m e r a Llevan en N o m i n a t i v o A s , ES , E por distintivo, En triplicada manera.


Penelope.

V a s , V A D I S , el

Como Eneas, Achates,

VAS , VASIS cualquiera v a s o : V i s e e s , VISCERIS e n t r a a s ; VISCS, v i s c i liga llamo.


U T E R , C T E R I es el vientre;

REG. II.

Los en AS y en ES llevar Estilan en G e n i t i v o M diptongo, y en Dativo Del Nmero Singular.


Gen. y Dat. Anea; Achates, Gen. y D>

Y el o d r e , CTRIS
UTER , T R I S

formando:

denota

Como Aneas, AchaUe.

C u a l de l o s d o s , d e e n t r a m b o s .
Ejemplos de los q u e tienen v a n a t s r m i n a c i o p , o Declinacin sin vario significado.

R E G . III. 1. Unos y otros n admiten Por final en C u a r t o s Casos : 2. y en el Q u i n t o y Sexto , De su Recto la s o m i t e n .


1. Los mismos en AS y en ES t e r m i n a n el Acusativo en n , como Aneas, Anean, Achates, Achaten. 2. Y el Vocativo y Ablativo en A y en E , p e r d i n d o l a s del Nominativo, come i Eneas, Voc. y .Abl. Ansa; Achates, Voc. y Abl. Achate.

Muchos sin sentido vario \ arian terminaciones, Aunque no Declinaciones;

REG. IV.

Los en E practican esto; Hacen el S e g u n d o en ES, El C u a r t o en EX, y en E tres, El T e r c e r o , Q u i n t o y Sexto.


Gen. Penlopes, Dat. Voc. 1 y Abl. Pen'oo* enaupt

Segunda Declinacion.

REG. I .

orno Penlope, Acus. Pene topen.

Los que incluyen la S e g u n d a Son en F U S , OS, y ON, Con la diversa inflexin, Que en varias reglas se funda.

REG. Y .

En cuanto Casos P l u r a l e s , Todos la forma con que usa ' Declinar los suuos M u s a , Imitan en sus finales.
Declinacion se

Los Nombres de la Segunda Declinacin acaban en E l S , o e , ON, como Orpheus, Scorpios, Ilion con la varia terminacin de Casos que se explicar en las Reglas sigues tes.

REG. II.

raI T corao I V 1 5r b r e S *

derlinan en el Po

E j e m p l o de la D e c l i n a c i o n de los e n AS. A'm. Sing. Nom. ^Eneas, Eneas. Gen. Enex. Dal. ne ae. Acus. Enean. Voc. Enea. Abl. JEnei, E j e m p l o de la D e c l i n a c i n d e los e n t e . A'm. Sing. Nom. Gen. Dat. Acus. Voc. Abi. Anchi sus, Anquises. Anchisx. Anchisx. Anchisen. Anchise. Anchise.

El que en ES fuere acabado, Entre Poetas desea En EOS , en E I , en EA , Y en EG ser declinado. Solo quiere el A b l a t i v o Segn la forma L a t i n a ; y asi tambin se declina, Excepto en el Vocativo.

Estos nombres tambin se declinan la Latina, menos en e5 locativo, que siempre es en EU. E j e m p l o d e la D e c l i n a c i o n d e los e n EOS. Nm. Sing. Nom. Gen. Dat. Acus. Voc. Abl. Orpheus, Orfeo. Orphei, vel Orpheos. Orpheo, vel Orphei. Orpheum, vel Orphe o n , vel Orphe u. Orpheo.

Orphea.

E j e m p l o d e la D e c l i n a c i n d e los e n E. fm. Sing. Nom. Gen. Dat. Acus. Voc. Abl. Pene tope, Penlope. Penlopes. Penlope. Penlope n . Penlope. Penlope.

E j e m p l o del Plural d e todos. Nom. Gen. Dat Acus. Voc. Abl. Epitomx, Los compendios Epitom arum. Epitons. Epitomas. Eptomtt. EpitomXi.

R E G . III. 1. Los que en o s , y a M a s c u l i n o s , Ya F e m e n i n o s , se ofrecen, El C u a r t o en ON apetecen; En los dems son Latinos. 2. Pero en o tal vez terminan A n d r o g e o s el G e n i t i v o , y A t h o s el A c u s a t i v o ; O por S e r m o se declinan.
1. Los en os Masculinos como Scorpios, el escorpion, y Femeninos, como Dlos, la Isla de Dlos, hacen el Acusativo de Singular en ON; Scorpios, scorpion; Dlos, Delon. En los dems Casos siguen la Declinacion Latina. 2. Pero Androgeos, Nombre l'sopio de Hombre, hace veces el Genitivo de Singular en o , Jndrogeo, y Athos, el monte Athos, el Acusativo, como Athos

"nque
0

anlh

?s

86

P u e d e n tambin declinar COBO

X V S ' e ' t c

6513 f

m a : Andr Se0

-""'^nifZ:

tativo en A , romo Pallas, Plas, Gen. Pillados, llada, por Plladis, y Plladem, etc.

Acus. Pa-

R E G . IV. 1. Los N e u t r o s en o s y en ON Guardan en N o m i n a t i v o , Vocativo, Acusativo La misma terminacin; 2 . Ma< en los restantes Casos, Los en ON , y otro cualquiera D e c l i n a b l e que en o s muera, Siguen del L a t i n los pasos.
1. Los Neutros en os y en ON , como Melos, Ilon, etc.. guardan la misma terminacin en los tres Casos expresados. e / , ( > d 0 8 | ? 8 e n ox,j los que fueren Declinables en o s , c ? seguirn en los dems Casos de Singular y Plural la Declinacin Latina, como Ilion, la Ciudad de Troya, Gen. Ilii, Dat /lio, etc., por Templum, templiDlos, Dell, la Isla de Dlos' por Dommus, m, etc. '

REG. II.

Voz Propia en o Femenina S e g u n d o en u s , C u a r t o en o Hace la G r i e g a ; y sino,


En ONIS la L a t i n a .

Los Nombres Propios en 0 Femeninos hacen el Genitivo en e s , y el Acusativo en o , como Dido, la Reina Dido, Gen. Dids; Acus. Dido, se declinan la Latina en esta forma : Dido, Didonis, Didoni, etc.

REG. III.

El Nombre en is que en L a t i n No crece, y del G r i e g o idioma, E o s , bien ios toma, Hace el C u a r t o en IM , en IN.
vel h te re-

Como Hceresis, hceresis, la heregla, Gen. hiereseos, lias, Acus. karesim, TCI heeresin.

R E G . IV. R E G . V. En P l u r a l N m e r o , en S e g u n d o Caso ver* Usado en ON , los dems Arreglados al L a t i u .


r o P l u r a l en

fin,

Y s que con Y G r i e g a escribo, Y en YIS, en YOS crece, Mejor en N fenece Que en M el A c u s a t i v o .

}"f / ?emn,A 2,1 t T j r " TI


n

de

NeuZs

ningn.Nombre tiene mas caso Griego, J"> como F;Pdc- Pdon: Buclica, buc0 r u m Tr ' * bucolicorum. En los dems casos 7 Sl 86 d e c l i n a r i n r H " P Dmini Femninos ' ' ? templa, si fueren Tercera Declinacin.

El Nombre que acaba en YS escrito con Y Griega, y hace el Genitivo en YIS la Latina, en YOS la Griega, termina mejor el Acusativo en N que en M, v. g. Capys, Capyis, 6 Capyos, Nombre Propio de Hombre, Acus. Capyn, mejor que Capym.

REG. V.

De entrambos en i termina El A b l a t i v o igualmente, Mostrndole aiferente El ser y G r i e g a L a t i n a .

REG. I.

1. Los nombres de la T e r c e r a Ofrecen terminaciones, Y en sus casos inflexiones De muy diversa manera. 2. Pero el Poeta usar Mas comunmente de dos ; Uno G e n i t i v o en o s , Otro A c u s a t i v o en A.

Como Hceresis, Abl. heeresi con i Latina; Capys, Capjr eca Griega.

1. Los de la Tercera Declinacin tienen muchas terminaciones en el Nominativo, y arias inflexiones en los dems casos.
Per ? e ? t r ? ^ ^ e usan por los Poetas en el Nmero SingaMR principalmente dos : es saber el Genitivo en o s , v e l ACU.

R E G . V I . 1. Los en IS , en YS , que piden En la postrera un acento, Y en IDOS tienen cremento, Usan C u a r t o en IDA, DEM. 2. Pero el nombre que en el fin Tal acento no consiente Usar promiscuamente
I D A , DEM, I M , vel IN.

3. Y aunque estos A c u s a t i v o

En IM, bien iy permiten; Comunmente en IDE admiten, (Rara vez en i ) A b l a t i v o .


1. Los acabados en i s , en v s , q u e en el Griego tienen el j c c n t o e n la l t i m a s i l a b a , y el c r e m e n t o en IDOS con v Griega, 6 I L a t i n a , hacen el Acusativo en IDA, DEM, con l s diferencia de las ies, v. g . Phyills, Phytlidos la Griega , y Phyl/idis i la Latina, hace en Acus. Phyllida, Pkrllidem, y no Pkyllin, Phyllim; Chlamys, chtmydos, Tel chldmydis, vestido milit a r , Acus. chlmyda, chlamydem ; y no ,'chlamyn, chlanym. 2. P e r o c u a n d o no t u v i e r e n tal a c e n t o , h a r n el Acusativo en IDA, DEM, y en IN , IM , como Pars, Paridos, Paridis, Nombre P r o p i o , Acus. Parida, Pdridem, Paria, Parim. 3. Y a d v i r t a s e q u e a u n q u e estos a d m i t e n el Acusativo en IN , en IM , c o m u n m e n t e u s a n el Ablativo en IDE, y r a r a vez en I , como Pars, Abl, Pride, y r a r a vez Par.

R E G . I . De los de la P r i o r a Declinacin. 1. Los en AS, como Micbseas. De la P r i m e r a los pasos Siguen, formando sus casos A la G r i e g a , cual .Eneas; 2. Los en AM , como A b r a h a m , JE diptongo en Genitivo Usan tambin , y en D a t i v o , Guardando en los otros AM.
1. Los acabados en AS van por la Primera R e c l i n a c i n , im^ t a n d o los Griegos asi t e r m i n a d o s , v. g . Michaas, Gen. M ckwre, Dat. Micha?te, e t c . , al modo d e .Eneas, JEneat, etc 2. Como Abraham, Gen. Abrahce, Dat. Abrahce, Acus. Voc. j Abl. Abraham.

REG. VII.

El que Nombre propio


En

exprese

i s , en Y S , y en A S , ANTIS ,

Tal como P a l l a s , P a a n t i s , V o c a t i v o har sin s.


Los Nombres propios en 13 con i Latina, como Daphnis; los en YS con Y Griega, como Atkys; y tambin los en AS q u e h a cen el Genitivo en ANTIS, como Pallas, Pal/antis, s u p r i m e n en el roe. la s del Nom. f o r m a n d o Daphni, Aty, Palla.

R E G . V I I I . P l u r a l G e n i t i v o , en fin, Usado en ON hallars, Como A c u s a t i v o en AS, Y vecet Dativo en SIN.


F i n a l m e n t e en el Plural se usa el Genitivo en ON , como Beb ddmades, las s e m a n a s , Gen. hebdmadon; Htereses, hcereseon el Acusativo en AS, como Heroes, heroas; Lmpades, lampadas; y a l g u n a vez el Dativo en SIN , como Drades, Drasin, en lugar de Driddibus.

R E G . II. De los d e la S e g u n d a . 1. Si en os L a t i n a inflexin A los en AM aplicares, Admitirn regulares Segunda Declinacin. 2. Por esta misma caminan Con el S mismo los que Cual J o b y J o s e p h , en B Y PH se terminan.
1. Y asi Abrahamus por Abraham, se declinar Abrahami Abrahamo, etc. como tambin Adamus, por Adam, Adami Adamo, etc. 1. Los acabados en N, y PH, como Job y Joseph s se Ies a a d e t a m b i n LS. p r e d e n seguir la misina Declinacin en esta forma : Jobus, Jobi, Jobo, etc. Josephus, Josephi, Jcr sepho, etc.

CAPITULO

XIII.

R E G . III. De los de la T e r c e r a . Los en ES, y cualesquiera En D , L , N . y R , Se pueden, sin que se yerre, Declinar por la T e r c e r a .
En ES, como Joannes, Joannis , Joanni, etc. En D, como David, Davidis, Davidi, etc. En L , como liaal, Baalis, Baali, etc. En N , como Sdlomon , Sulomonis, Salomoni , etc. En &, como Putifar, Putifaris, Putifari, etc.

D E UVS DECLINACIONES DE LOS NOMBRES HEBREO?.

REG. GENES. Si el H e b r e o se declina, Procrese declinar Con tiento part icular, Y en la forma mas L a t i n a .

R E G . IV. De a l g u n o s N o m b r e s especiales. 1. P a s c b a , segn notars,

GRAMTICA LATINA.

Paschae, p s c h a l i s ofrece; 2. l e s u s el C u a r t o fenece


En o, y en u los (lemas.
! p a g t T a ! b a c e e D Genitivo pascha;, declinndose como los Nombres d e la Primera , y pdschatis, declinndose c o m o los Neutros d e la Tercera. 2. lesus t e r m i n a el J c u s S en i m , y los r e s t a n t e s Caaos en c , como lesus, Acus. Iesuml en los dema3 le su. ' '"

CAPITULO

XIV.

t tivo; Absoluto, como Scrates sapientissirnus, Scrates muy *ibio; Respectivo, como Scrates sapientissirnus mortalium, Scrates el mas sabio d e los m o r t a l e s . 2. El Comparativo se forma del caso a c a b a d o en i del Positivo , a a d i n d o l e las silabas OR y u s . V. g . d e Docti, Genitivo de Doctus, se f o r m a Dociior, doctius ; d e Porti, Dativo de Fortis, Fortior, fortius. El Superlativo se forma del mismo c a s o , a a d i n d o l e las t e r m i n a ciones SSIMUS, SSIMA, SSIMUM con dos ss, V. g . d e Docti, Docrssimus, destissima, doetssimum; de Forti, Fortissimus. fortissima, fortissimum. 3. El Comparativo se declina por lira vis, breve , y el Superlativo por Bonus, bona , bonum, con L m i s m a diferencia d e Gneros q u e u n o y o t r o sealan segn sn t e r m i n a c i o n e s , en la forma siguiente. El Comparativo, Nora. Doctior, mas d o c t o , mas docta ; Doctius, lo mas docto : el Superlativo, Noni. Doctssimus, el mas d o c t o , Doctssima, la mai d o c t i , Doetssimum, lo mas d o c t o ; y este p u e d e t a m b i n llevar el R o m a n c e , muy docto, doctsimo. EXCEPCIONES.

0 5 LOS NOMBRES Q U E T I E N E N GRADOS D E COMPARACION.

REG. I. De su definicin, formacin, y declinacin.


1. Entre Nombres Derivados Especialisimos son Los que de C o m p a r a c i n Admiten en si tres G r a d o s . 2. Frmanse el C o m p a r a t i v o Y S u p e r l a t i v o iguales De los Casos que finales En i tiene el P o s i t i v o . O a con S para el primero A tales Casos se anima,
Como los tres SSIMM , SSIMA ,

I.

D e los I r r e g u l a r e s e n el S u p e r l a t i v o .
1. Los en ER aaden RIMUS

A la misma final ER ; 2. Y M a t u r a s puede hacer


R I M D S ademas de SSIMCS.

FSSIMUM para el postrero. 3. A B r e b i s b r e v e . p u e s , Seguir el C o m p a r a t i v o : Norma del S u p e r l a t i v o fionus, b o n a , b o n u m es.


1. E n t r e os N o m b r e s Derivados son d i g n o s d e n o t a los que a d m i t e n Grados de Comparacin: es s a b e r , el Positivo, Coma r ti 0 P . .'l Z 1 Superlativo. El Positivo es a q u e l q u e significa la calidad d e algrma w r s o n a , cosa l i n Comparacin ni Esceso, como Aristteles doctas, Aristteles d o c t o ; Sol ca rus , el sol c l a r o . El Comparativo, el q u e significa la calidad, c o m p a r n d o l e con la d e o t r a p e r s o n a c o s a , c o m o Aristteles doctiox mam Plato, Aristteles m a s d o c t o a u e P l a t n ; Solclarior qumstellce, el sol m a s c l a r o q u e l a s e s t r e l l a s . El Superlativo, a q u e l q u e significa la m i s m a c a l i d a d eD G r e d a s u p r e m o a b s o l u t o , r e s p e c -

3. C i t e r y l t e r , como D e x t e r Y S i n i s t e r , forman m e s ; 4. P r i o r , P r i m u s ; P r o p i o r , XIMCS; Extremus y Extimus Exter; 5. I n t e r i o r solo hace TIMCS; 6. P o s t e r , P o s t u m u s , P o s t r e m u s ; Sperus, Summus, Supremus; Inferus, Infimus, Imus.
1L L I M C S toman seis en I L I S ;

Y estos son Agili, F c i l i s , Hmilis, Smilis, Grcilis, Y alguna vez I m b e c i l l i s .


1. Los acabados en ER f o r m a n el Superlativo, aadiendo t i MUS su t e r m i n a c i n , coiuo Pulcher, Pulcherrimus.1. Malurus, m a d u r o , hace Muturrimus , ademas de Maturssimus. 3. Los siguientes le hacen en IMUS : Citer, el de la p a r t e d e a c , Citi mus; Ulter, el d e la p a r t e de all, Vltimus; Dexter, d i e s t r o , Dxtimus ; Sinister, s i n i e s t r o , Sinistimus. 4. Prior ( f a l t o d e Positivo) el p r i m e r o de d o s , h a c e Primus; Propior ( q u e tiene la misma f a l t a ) mas c e r c a n o , Prximus-, Exter, e s t e r i o r , f o r m a Extremus y Extimus. 5. Interior, mas i n t e r n o , q u e carece t a m b i n d e Positivo, b a c e lntimus. 6. Poster pos-

: y s Mus]

posterior, forma Postumas m S " ' 1 SttPrtmus'

y Postremas. Saperas ei inferior , Infimu'i f

7. Los C acabados en I L I S que se s i g u e n . toman I R C Jgths, g i l , agillimus; Fcilis, fcil, fcil S y S L


h mi,de Z TSimiilunus, ^ P HmUScon ' " Compuestos; ' tirnilhmus ; 'slrntus m e j a n^t e , sus Grcili de^d*

IL

iavoS

I r r e g u l a r e s e n eI

Comparativo y Super-

P i u s , Sacer y P e r s u a s u s . Sin Superlativo Dives, Ater, F l u x u s , Crispus, Calvus, Adolescsns, Taciturnus, Vicinus, Proclivis, Auctus, J v e n i s (2), S e n e x , S u p i n u s , S a t u r , L i c e o s , y otros varios. 3. AIsior y A n t e r i o r , en fin, Sin p r i m e r ni t e r c e r Grado.
i . De Positivo carecen Ocior, mas veloz, pues no se dios Ocis; Deterior, p e o r , pues no se usa Deter; y los dems espresado.i en esta Coplt 1. 1. Advirtase que Jvenis hace mas cit munmente Jnior, que Juvenior. 3. Alsior, mas f r o , y Ante rior, a n t e r i o r , carecen de Positivo y Superlativo, pues n>se usan Alsus, ni Alsssimus ; ni tampoco Anterus, n i Ahtmus.

1. Ciertos V e r b a l e s compuestos De V o l o , de Dico y F a c i .


E N T I O R , ENTISSIMCS hacen

Aunque en ENS no terminados. 2. Aplcame los siguientes Otros G r a d o s mas extraos: Melior, Optimus B o n u s ; P e j c r , Pssimus Malus. Y de la propia manera Major, Mximas Magnus, J.u8 V P'rimus Multus, Minor, Mnimus Parvus.
? L l ' 8 \ D I C U S y " c v s ' compuesta el Comparativo en ENTIOR I t T i J r o 0 e n , E > T , I S S I * , como Benvnlus, afecto Pened U S ; dicntior M n T J t ^ ******* > maldiciente Jalt centior' ^agnificus, magnfico, W r ; 2 Pero los S ' / f S " ^ " ' mas irregulares v l d 0 S S0D l0 ? np Bnn ? ?f e r i e s . formados. g M e l O r mejor : Optimus, muy bueno. S < ' T De A e j r oi P e r ; m u y malo. He Z ' f a " d - ; PltU *s\plrimus, muchsimo. de
7 ,ermman V

I V . De los faltos d e C o m p a r a t i v o y S u p e r l a t i v o , 1. Los de N a c i n , P o s e s i o n , Medida, Nmero, Peso, De M a t e r i a y T i e m p o e x p r e s o Excluyen Comparacin. 2. Lo mismo el C o r r e l a t i v o , Como T a l i s , T a n t u s , T o t u s , Con Q u a l i s , Q u a n t u s y Q u o t u s ; 3. Y cualquier D i m i n u t i v o .
4 . En DOS, y BUNDS V e r b a l e s ; 5 . Los en CEPS , TIVUS y FEZ ; 6 . Y los mas que hacen en P L E S ,

queo, mfnimo?

'

*"*>>

P-

UI. D e los faltos de a l g u n o s G r a d e s . 1. De Positivo se advierten Ocior y D e t e r i o r faltos, Como I n t e r i o r , P r i o r , P r o p i o r , Que ya quedan expresados. Sin C o m p a r a t i v o corren Muchos, como l d u s , F a l s u s .

Novus, Mritus, Iavitus,

7. F en DS p u r o sus finales. 8. Aade los que se ven Compuestos de F l u o , F e r o , Lego, V o m o , Voro y Gero, Y de otros Yerbos tambin Con A l m u s , C a n u s , C a n o r u s , Claudus.Dgener, Delirus, Par, Memor, Immemor, Miras. Cicur, Egenus, Sonorus; ). Y en suma, los que no admiten Razn alguna de A u m e n t o , Y otros muchos que de intento A la lectura se remiten.

1. Los q u e c a r e c e n de Comparativo y Superlativo son ios siguientes. Los q n e significan Nacin , Naturaleza, como Hispa us , Espaol; Hispalensis, Sevillano : Posesion, como Pote mus , p a t e r n o ; Ceesareus, p e r t e n e c i e n t e al Csar : Medida, como Cubitalis, alto de u n codo : Nmero, como Secundus, s e g u n d o : Peso, como Uncialis, lo de una o n z a : Materia, como Aureus, lo d e oro : Tiempo determinado, como Diurnus, lo de un dia. 2. Los Correlativos, como Ta lis, t a l ; Qualis, cual, etc. 3. Los Diminutivos, como Prvulus, p e q u e i t o ; Tenellus, tiernecito. 4. Los Adjetivos Verbales a c a b a d o s en D I * , V RUNDUS, como Reverendas, r e v e r e n d o ; Mirabundus, lleno de a d m i r a cin. 5. Los acabados en CEPS, TIVUS y F E X , como Pdrticeps, p a r t i c i p a n t e ; Fugitivus, f u g i t i v o ; Artifex, artificial artificioso. 6. La m a y o r p a r t e d e los q u e acaban en P L E X , c o m o Dplex, Triplex, e t c . m e n o s a l g u n o , c o m o Simplex, q u e tiene ambos Grados. 7. Los mas q u e acaban en u s puro , esto es precedido d e otra v o c a l , c o m o Rubeus, Dubius, Herus, Conspicuus. 8. Los compuestos d e los Verbos, Fluo, Pero, etc. como Circumftuus, lo q u e fluye al r e d e d o r ; Frgifer, a b u n d a n t e en f r u t o s , etc. 9. Y en suma t o d o s los q u e no p u e d e n a u m e n t a r su significacionj como Omnipotens, t o d o - p o d e r o s o ; Unicus, nico; lmmortalis, inmortal; a u n q u e JEternus a d m i t e a l g u n a ver atennior; f Plin. Hist. .Nat. 1. 14, c . i . ) pero e n t o n c e s se toma por durable.

OLA, OLUM : Flliolus , h i j i t o ; Fasciola, f a j i t a ; Linteolum , pa i t o de lienzo ; Aureolus, a, um, d o r a d i t o . ULUS, ULA, LLUM Hrtulus, b u e r t e c i t o ; Hrbula, v e r b e c i t a ; Prtulum, pradito, Flordulus, a. um, floridito, y v e c e s "JLLIS, como Homu/lus. hombrecillo. ASTER : Surdaster, s o r d i l l o , c o : Senecio, viejecil i o ; LEUS : Equuleus, c a b a l l i t o ; i s c u s : Syriscus, n o m b r e de N a c i n , Sirillo.

R E G . I I . De las v a r i a s t e r m i n a c i o n e s de u n m i s m o Diminutivo. 1. Tres formas D i m i n u t i v a s Salen bien de un P r i m i t i v o , 2. Como de un C o m p a r a t i v o Salen dos S u p e r l a t i v a s .


1. De un mismo Primitivo se suelen f o r m a r basta tres Diminutivos; v. g . de Puer se derivan Pue'rulus, Pueltus, Pullulus. nio c h i c o , c h i q u i t o , c h i q u i t i t o ; d e Arca, Arcula, Arcella, Arcllula , a r q u i t a , a r q u i t a p e q u e a , a r q u i t a p e q u e i t a , a u mentndose la Diminucin. 2. De u n Comparativo se forman dos Superlativos, como d e Posterior, postremas y postremssimus.

CAPITULO

XV.

R E G I I I . De los D i m i n u t i v o s C o m p a r a t i v o s . No pocos C o m p a r a t i v o s Como M e l i u s , como P l u s ,


Con CCLCS y el Neutro en OS,

DE LOS DIMINUTIVOS.

Se vuelven REG. I. De s u s t e r m i n a c i o n e s . El D i m i n u t i v o ofrece


Las terminaciones CULS,
E L L U S , A L U S , OLUS, L C S ,

Diminutivos.

Muchos r m p a r a t i v o s pasan ser Diminutivos, aadindose la terminacin COLUS la Neutra en u s del Comparativo, v. g. Plsculus, p o q u i t o m a s ; Majsculus, mayorcito; Melisculus, mcjorcito.

Y en ULLS tal vez

fenece.

Tambin

de estas hace

aprecio;

A S T E R , c o , L E S , ISCDS,

Cual S u r d a s t e r , y S y r i s c u s , Cual E q u u l e u s , y Senecio.


Los Diminutivos son N o m b r e s Substantivos, Adjetivos, q u e disminuyen la significacin d e los Primitivos. Sus t e r m i n a ciones son : C U L I S , CULA, C U L U M : Fratrculus, E L L U M : Cultellus, hermanito;

R E G . IV. De los D i m i n u t i v o s P r o p i o s y Nacionales. Cabe la Diminucin No solo en A p e l a t i v o s : Tal vez son D i m i n u t i v o s Los P r o p i o s y de N a c i n .
Naci*. I.os Propios, como Tu/lioia, Tulia la c h i c a : los de como Pee nidio, Cartaginesillo; Cllala, Francesilla , e t c .

Aviada,
um,

a v e c i l l a ; Corpusculum
ELLUS,
}

, c u e r p e c i t o ; Dulciculus, c a n a s t i l l o ; Tenellus,
puadito;

a, um,

dulcecito.

ELLA,

cuchillo;

Catella,
iernecito

p l a t i l l o ; Canistellum,
ILLUS , ILLA

a,

I L L U M : PugiUus,

Mamilla.

astilla; Oscitlum

, b o q u i t a ; Pusillus,

a, um, p e q u e i t o . OLUS.

CAPITULO
DE LOS NOMBRES

XVI.
POSESIVOS.

REG. NICA. El Posesivo hace en cus,


N S , IIIUS, VOS, I T I U S , BRIS, L I S , R I S , ENSIS, \J TER T R I S ,

Como tambin en puro

us.

Los Nombres Posesivos son los q u e significan Posesion, 4 Pertenencia. Sus terminaciones son las siguientes : e e s , esto es , ACCS, i c e s , TICOS, c o m o Cypriacus, lo d e Chipre : Arista te'licus, lo p e r t e n e c i e n t e Aristteles; Asiticas, lo de Asia
U S , e s t o e s 7 ANCS, E N L S , INS , ERNL'S , L'RNS, c o m o Casa-

ra us, Cesreo; Terrenus, t e r r e n a l ; Tanrius , lo p e r t e n e ciente al t o r o ; Crstinus, lo d e m a a n a ; Paternus, paternal; Nocturnas, n o c t u r n o . R e s , como Catilinarius, lo perteneciente Catilina ; Pretorius, lo t o c a n t e al P r e t o r . V e s , como Estivas, estivo. I n s , como Tribu ni tiies, lo t o c a n t e al Tribuno. P>RIS, c o m o Muliebris, m u g e r i l . L i s , como Virginalis, virginal. Ris , c o m o Consularis, Consular. ENSIS, como Hortensis ; lo del h u e r t o . TER , TRIS, como Campester, campestris, c a m p e s t r e . Us puro, esto e s , siguindose u n a vocal breve, < larga , como Ccesareus , lo p e r t e n e c i e n t e C s a r ; Phebus, lo d e F e b o ; Regius, Real; Heralis, h e r i c o . Advirtase q u e los P sesivos suelen t e r m i n a r s e como los Nacionales; y asi Romanik significa lo p e r t e n e c i e n t e Roma, y el n a t u r a l de ella; Cartka giniensis, lo p e r t e n e c i e n t e C a r t a g o , y el n a t u r a l d e esta.

1. Nombres Gentiles 6 Nacionalej son los q u e significan Nacin Futra. Sus t e r m i n a c i o n e s Masculinas son las siguientes. A , c o m o Persa , el Persa; Geta, el Godo. O , como Macedo, el Wacedonio; y asco, el Vascongado. C e s , como Atticus, el Ateniense; Etruscus, el Toscano. E > s i s , c o m o Hispalesis, el Sevillano. I v t s , como Achivus, el d e Acaya. Nos, como Hispanas. Espaol; Autiochenus, el de A n t i o q u a ; Alexandrinus, el d e Alejandra. TA, TES, como Spartiata, 6 Spartiates, el Espart a n o ; Epirota, Epirotes, el de Epiro. 2 Tambin acaban en las Consonantes siguientes , precedidas de varias Vocales. N , como Acaman ,.el de Acarnania ; Lacn, el Lacedcmonio. R , como Car, el de C a r i a ; Afer, el A f r i c a n o ; Trevir, el de Trver i s ; Astur, el Asturiano. S, como Arcas, el A r c a d e ; Arpias, el de A r p i o ; Pra , el C r e t e n s e ; Samnis, el S a m n i t a ; Tros, el Trovano; Ligas, el de Liguria; Indas, el I n d i o ; Italus, el Ital i a n o , etc. y en e s puro, como Judiens, el Judo; Agyptius, el E g i p c i o ; Eous, el Oriental etc. X , como Thrax, e f d e Tracia; Lelex, e l L e l e g e ; Cilix, el d e C i l i e i a ; Phiyx, e l F r i g i o ; Cppadox, e l C a p a d o c i o . 3. T a m b i n a c a b a n en dos Consonantes juntas, precedidas de Vocales, c o m o Arabs, el A r a b e ; Libs, el de Libia ; Laureas, el d e l . a u r e n i o ; Athiops, el Etope; Camtrs, el C a m e r t e ; Tiburs, el de Tvoli.

REG. II. De las t e r m i n a c i o n e s de los Femeninos,. IIasta a<]ui los M a s c u l i n o s


En A , A S , I S , ESSA , ISSA ,

Como C r e s s a , bien Phaenissa, Terminan los F e m e n i n o s .


Las t e r m i n a c i o n e s de los Femeninos son estas : A, q u e procede de c u a l e s q u i e r a Masculinos a c a b a d o s en e s , c o m o Hispana, la Espaola; Hala, 1 a Italiana, d e Hispanas Italus. AS, oomo Troas, Troadis, la I r o v a n a ; Arpias, Arpinatis, la d e Arpio. Is, como Libistis, Libistidis, la de L i b i a , Hisvalensis, la de Sevilla. ESSA, c o m o Cressa, la d e Creta. Iss,. emo Pnienissa, la de Fenicia. Adese estos Lacoena, d e r i v a d o de Laco, 6 Lacn, la d e L a c e d e m o n i a , y Phrygia, d e Phryx, la de F r i g i a .

CAPITULO
D E LOS G E N T I L E S , O

XVII.
NACIONALES.

R E G , I . D e las t e r m i n a c i o n e s de los M a s c u l i n o s , 1. El G e n t i l , N a c i o n a l Quiere en A, en o, y en c u s , Como en ENSIS, i v u s , US, Y en TA , vel TES SU final. 2. El mismo, con Vocal antes, Tambin por finales N , R , s , y x tiene, 3. O juntas dos C o n s o n a n t e s .

R E G . III. De las t e r m i n a c i o n e s de los N e u t r o s . Los que al N e u t r o se destinan Acaban en UM , E, AS ; F en N y s ademas O en R y s terminan.


Las t e r m i n a c i o n e s de los Neutros son las s i g u i e n t e s : CM que procede d e c u a l e s q u i e r a Masculinos a c a b a d o s en u s , como Hispanum , Italium, lo E s p a o l , lo I t a l i a n o . E , q u e proviene DE cualesquiera Masculincs acabados en ENSIS , como Hispa-

Unse, lo fe Sevilla. As, c o m o Arpias, lo d e A r p i o . Y tab i e n en N y 8, y R y S , c o m o Laureas, lo d e L a n r e n t o ; Tiburs, lo d e Tivoli.

Advirtase a u e los Poetas a l a r g a n u n a s veces la f o r m a c i o n d e los Patronmicos, a a d i n d o l e s l e t r a s , c o m o en Pehades, por Pelides Atlantiaies, p o r Atlantides; y otras U estrechan, quitndoselas, c o m o c u a n d o d i c e n Anides p o r Mntades ; Scipuides, p o r Stipinides, Scipionades.

REG- II. De las terminaciones y formacion de los CAPITULO XVIII.


Femeninos. En AS, i s , NE el F e m e n i n o , Dejando d veces el DE, Y aadiendo veces NE, Se forma del M a s c u l i n o .
El Femenino a c a b a en las s l a b a s AS, i s , NE; y se f o r m a del Masculino e n la m a n e r a s i g u i e n t e : Los en AS y e n i s , d e los Masculinos a c a b a d o s en DES, o m i t i e n d o la slaba D E , v. g . de IHades, /lias, la hija de l l i a ; de Priamides, Prunas, la hija d - P r i a m o . P e r o c u a n d o l o s en DES t u v i e r e n i l a r g a a n t e s de esta s l a b a , los Femeninos e x t e n d e r n la i en EI, f o r m n d o s e u e Pelides, Peleis ; d e Thesides , Thseis. El a c a b a d o en NE se f o r m a del N o m b r e Propio Masculino en LS , a n a d i e n d o NE ai Caso en i , c o m o d e Adrastus , Adrasti, Adrstine , la hija de Adrasto ; de Aereas, Nerei, Nerine, s i n c o p a d o el EI en 1.1 e r o c u a n d o se f o r m a r e d e N o m b r e e n res, a c a b a r a e n ONE largo, c o m o d e Acrisius, Acrisione. DE LOS PATRONIMICOS.

R E G . I . De las t e r m i n a c i o n e s y f o r m a c i o n de los Masculinos. 1. P a t r o n m i c o s se entienden Los que de nombres de P a d r e s , Abuelos, Hermanos, Madres Y F u n d a d o r e s descienden. 2. Nace el M a s c u l i n o en DES De P r o p i o s de la P r i m e r a , De la S e g u n d a y T e r c e r a ; Si bien vario en todas tres.
Porque ya Se termina, en A D E S , ya en en I A D E S : IDES

Tal vez crece, cual Pe i a d e s , Tal vez mengua, cual J n i d e s .


1. Los Patronmicos s o n N o m b r e s d e r i v a d o s d e los Propios de H o m b r e s ; y s i g n i f i c a n el H i j o , N i e t o , H e r m a n o , Descendiente e c u a l q u i e r a d e e l l o s . 2. El Masculino a c a b a en DES, y se f o r m a de los Propios, e s p e c i a l m e n t e Griegos d e la Primera, Segunda, y Tercera D e c l i n a c i n , c o n la v a r i e d a d s i g u i e n t e : En la Primera se f o r m a e n ADES , d e los n A, y en AS puro, v. s. de llia, Hades , el h i j o d e l l i a ; de .Eneas , .Eneades , e l a e Eneas. De los en A no puro se f o r m a en IDES, c e ; n o d e Philyra, Pkilrrides; d e los e n E, e n IADES, c o m o d e Acsione, Acrisioniad.es; d e los e n ES , u n a s veces en ADES, o t r a s e n IDES, y a l g u n a s en IADKS, c o m o d e Hippotes, Hippotades; de Corinetes. Corintides; d e Anckises Anchisades. En la Segunda se f o r m a en IDES d e los e n lis, a a d i e n d o DES al Caso en i , v . g . d e Pramus, Priami, Priamides, i g u a l m e n t e d e ios en BUS; a u n q u e la slaba n d e estos se s i n c o p a e n i , c o m o d e Theseus, Thesei, Thesidts. De los e n i v s s e f o r m a en IADES, c o m o de Memmius. Memmiadts, el hijo d e Memio. En la Tercera se f o r m a c o m u n m e n t e en O E S , a a d i e n d o DES a l Caso en i , c o m o d e Nstor, Nstori, Ntstrides, Cecrcps, Ccropi, Cecnipides. Pero algun o s acaban e n ADES, a a d i e n d o u n a A, c o m o a e Atlas, Atlanti, Atlantiaies ; Amphttryvn, Amphitryoni, Amphitryonadet.

R E G . I I I . De los N o m b r e s p a r e c i d o s los P a t r o nmicos. Muchos que P r o p i o s se ofrecen De H o m b r e , l u g a r , y diversos Ttulos de obras en versos, P a t r o n m i c o s parecen.
A estos se p a r e c e n m u c h o s N o m b r e s Propios d e P e r s o n a s , como Carnades, Eurpides, Doris, idis ; de L u g a r e s , coir., Persis, idis, la P e r s i a ; Thssulis, idis, la T e s a l i a , y v a n o s Ttulos d e P o e m a s , c o m o Illas, la l l a d a ; Mneis, la E n e i d a ; Thebais, la T e b a i d a .

CAPITULO

XIX.

DE LOS NOMBRES NUMERALES.

REG. I. De su Divisin. Segiin uso primitivo Acostumbra el N u m e r a l

Dividirse en C a r d i n a l , Ordinal, Distributivo.


P. Cardinal es el principal de q u e se derivan todos 1.. HP mas^ como Unas, Duo , Tres, etc. El Ordinal, e l q u e S 5 f i el Orden con que se cuentan las cosas , como X T E1 D i s t r i J T ^ ^ , el qe denota S i

Como Dito, Tria, etc. Millia; basta Mille inclusive.

y los dems oue se cuentan

Lista
Unas, una, unum Do, dua-, do Tres, tria Quatuor Quinqu

de los

Cardinales.
Cno. Ds. Tres. Cuatro. Cinco. Seis. Siete. Ocho. Nueve. Di:z. Once. Doce. Trece. Catorce. Quince. Diez j seis. Diez y siete. Diez y ocho. ^ e * nueve. Veinte. Veintiuno, i d o s , itres,etc. Treinta. Treinta y u n o , y * > y t r e s , etc. Cuarenta. Cincuenta. Sesenta. Setenta. Ochenta. Noventa. Ciento. Dooientos. Trecientos. Cuatrocientos. Quinientos. Seiscientos. Setecientos. Ochocientos. Novecientos. Mil. Dos. t r e s . cuatro m i l . etc.

Z t ^ S t i ^ ^ ! ^ ' - 'i, - s s
R E G . I I . D e las t e r m i n a c i o n e s d e l C a r d i n a l . 1. El nmero C a r d i n a l Desde o n c e hasla d i e z y seis Si al Latin puro alendeis, Lleva DECIM por final. 2. Y en vez de los tres C o m p u e s t o s , Que el Arte comn refiere, S e p t e m , O c t o y N o v e m quiere A D e c e m con et pospuestos. El mismo tambin recibe La terminacin en GIN TA Desde el Nmero T r i g i n t a llasla C e n l u m exclusive; . Y de c i e n t o hasta el m i l l a r Toma GENTI ; aunque D u c e n t i , Como T r e c e n t i y S e x c e n t i , C por G deben lomar. '
i. El Cardinal, segn el Latin mas puro, debe usar la teriri nacin DECIM desde once basta diez / ' s o l a m e n t e un. decim Duodecim, e t c . basta Sxdecim. i. y asi en I l a r Septemdecim Octdecim , Novmdecim, que se refiere P n Arte comn de Nebrija, y en los de otros , T e b e decirse fleL / septem, Decem et octo, Decem et novem. 3 El misino e Tr inla hasta c l Z r J ? ?mnA ^C8de S Centum exclusive CtC 4 Y d e s d e c i e n acaba en < TE > r T,I como " " ' n ? L Quadrinomi, Quinsenti etc annniiP q lucenti, Trecenti, Sexcenti usan de c en lugar d G
r.

l<

efm!/LDel md0 de COntardesdedosmilhasta


De d o s m i l hasla el m i l l n , Con M i l l i a se juntarn D u o , T r i a , y los que van Hasla m i l sin exclusin.

Septem Octo Novem Decem Undecim Duodecim Tredecim Quaturdecim Quindecim Sxdecim Septmdecim \ Octdecim I Novmdecim I > y mejor Decem et septem i Decem et octo I Decem et novem / riginti Figinti unus, do, tres, etc Triginta Triginta unus , do, bes, etc Quadraginta Quinquaginta Sexaginta Septuaginta Octoginta Nonagir.ta Centum Ducenti, ce, a Trecenti , ce, a Quadringenti, x , a.. . . Quingenti, te, a Sexcenti, ce, a Septingenti, te, a Octingenti, ce, a Nongenti, ce, a Mille Do, tria, quatuor, etc. Millia

Centum Mllia Oucenta, Trecenta,

cien mil. ele.


D Cent0S trecientos

Mifemlia,' i' millies ni i He, vel decies centena mitlia

'

u n milln.

REG. IV. Del Ordinal y Distributivo.


1. Desde v e i n t e el O r d i n a l Tenga hasta m i l SIMUS breve; 2 . J el D i s t r i b u t i v o lleve Ni desde d o s en P l u r a l . 3. Pero veces este veo En Numero S i n g u l a r ; }' en ambos ejercitar De C a r d i n a l el empleo.
I . FJ Ordinal desde veinte hasta mil acal,a en siMis breve 2. El Distributivo T:Z?Xtn\US' ente?mUS' desde os hasta milacaba en M e n el Nmero Plural, como e 1 e r o veces se f Z " ' h a en el Simular; j e r a ibosM toma tambin por Cardinal, como Biniludi, Gas juegos; Bini acies, dos ejrcitos.

Trigsimus Quadragsimus Quinquagsim us Sexagsimus Septuagsimus Octogesimus Nonagsimus Centesimus Ducentsimus Trecentsimus. Quadringentsimus. Quingentsimus. Sexcentsimus. Septingentsimus. Octingentsimus. Noningenisimus. Millsimus

Trigsimo. CuadragCsiino. Quinruag-siino Sexag.-imo. Septiiagsimo. Octogesinio. Nonagsinio. Centesimo. Ducentsimo, et c.

Milsiino.

Lista de los
Snguli, te, a Bini, ce, a Te mi Quaterni Quii Seni Septeni Octoni Noveni Deni Undeni Duodeni Terdeni Quaterdem Quindeni Senideni Septenideni Octonidem Nover.ideni Viceni Viceni snguli, bini, terni, etc. hasta Noveni.. Triceni Quadrageni (uinquageni Sexageni Septuageni Octogeni Xonagtmi. C*nU*i..

Distributivos.
Uno u n o , uno cada uno. De dos en dos, < J dos cada 'ico. De tres en tres. De cuarto en cuarto. De c'iico en cinco. De seis en seis. De siete t n siete. De ocho en ocho. De nueve en nueve. De diez en diez. De once en once. De doce en doce. De trece en trece. De catorce en catorce. De riuince en quince. De diez y seis en diez y seis. De dita y siete en diez y siete. De diez y ocho en diez y ocho. De diez y nueve en diez y nueve. De veinte en veinte. De veintiuno en veintiuno, de veintids en veintids , de veintitrs en veintitrs, etc. De treinta en treinta. De cuar<-ntz en cuarenta. De cincuenta en cincuenta. De sesenta en sesenta. De setenta en setenta. De ochenta en ochenta. De noventa en noventa. De ciento en ciento.

Lista de os
fiimus, prima, primum. Secundus Tertias Quartus Quintus Sextus Stptimus Octavus A'onus Dchnus Vnlecimus Duodecimus, De'cimus secundus Decimos tertius Decimus quartus Decimus quintus Decimus sextus Decimus sptimas Declwus octavas Decimus nonus rigesimus Pigtsimusprimas,secunAut, tertius, etc.. . . .

Ordinales.
Primero. Segundo. Tercero. Cuarto. Quinto. sexto. Sptimo. Octavo. Nono. Dcimo. Undcimo.

Duodcimo. Dcimo tercio. Dcimo c u a r t o . Dcimo quinto. Dcimo sexto. Dcimo sptimo. Dcimo octavo. Dcimo nono. Vigsimo. Vigsimo p r i m e r o , t e r c e r o , etc.

segunda

Ducenteni, Trecen te ni, Quadnngintem, Quingenteni, Sexcentem, Septingenteni, Octingenteni, Nongentem, Mlem

\ Duceni.. . I Treceni. . f g Quadngem. Y e Quingeni. / Sexccm. . I Septingeni.. 1 S Octingeni. 1 Nongeni...

. De docientos en docientos De trecientos en trecientos'. De cuatrocientos en uatroc . De quinientos en quinientos! . De seiscientos en seiscientos. De setecientos en.setecient . De ocliocientos en ochocien't De novecientos en novecient' De mil en mil. inclusive se repiten

CAPITULO

XX.

HE LAS LETRAS NUMERALES

R E G . I. D e estas e n g e n e r a l . Los En Ya Ya N u m e r a l e s se explican, vez de C i f r a s , con L e t r a s , solas, ya acompaadas, variamente dispuestas.

Y en todos desde F i c e n / hasta Milleni Suiguii, Bini, Terni, etc. hasta Noveni.

R E G . V . D e los C o m p u e s t o s d e Duode y De v e i n t e hasta c i e n t o debes Advertir que los Compuestos, De D u o d e y U n d e antepuestos, Expresan ochos y n u e v e s .

JJnde.

R E G . I I . D e las L e t r a s s o l a s . I u n o , v vale c i n c o , X diez, L cincuenta, C c i e n t o , q u i n i e n t o s D, M veces m i l expresa. R E G . I I I . D e las L e t r a s a c o m p a a d a s d e o t r s . I vale tambin q u i n i e n t o s , Siguindose una c vuelta; M i l entre dos, c i n c o m i l , Y dos juntas antepuesta. Diez m i l en medio de cuatro; Antes de tres, representa C i n c u e n t a m i l , y entre seis, De c i e n m i l , la suma entera. 0 con una c al reves Por q u i n i e n t o s m i l se cuenta : M entre dos colocada, Por m i l l n se considera.
V. g i a vale quinientos, CID mi!, r cinco mil, o-j quinientos mil, CM3 un milln, como se ver en la tabla siguiente.

Los Numerales desde veinte hasta ciento, por lo r e g u l a r est a n d o compuestos de las voces Duode y Unde antepuestas dan e n t e n d e r q u e comprenden los Nmeros Ocho y Nueve y a en los Cardinales, Duodeviginti significa diez y o c h o ; Undeviginti, diez y n u e v e ; Undecentum, noventa y n u e v e : en los Ordinales, Duodetrigsimus, veintiocho; Undecentsimus, nonagsimo nono : en los Distributivos, Duodeviceni, de diez v ocho en diez y o c h o ; Vndeviceni, de diez y nueve en diez y nnpvp

R E G . V I . D e 1. D e r i v a d o s y C o m p u e s t o s m a s comunes. El D e r i v a d o , por fin, Y el C o m p u e s t o mas comn, Toman las terminaciones ANOS, ARICS, PLES, y PLCS.
Finalmente s u s Derivados
los q u e a c a b a n

y Compuestos

mas comunes son


Los en ANCS

e n AUTOS, A R I C S , P L E X , y P L L S .

significan Tiempo , como Febris qu arta na, la fiebre c u a r t a n a ; Orden, como Primanus, el Soldado de la primera c o h o r t e ' Superioridad, como Deeanus, el caporal. Los en ARILS significan el Nmero de q u e consta alguna cosa, como Lapis centena us, la piedra de cien libras; los Aos de la e d a d , como Vir octogenarius, el hombre de ochenta a o s ; el Orden en p r e e m i n e n c i a , como Primarius, el de la p r i m e r a clase. Los en PLEX y PLUS d e n o t a n la Multiplicacin de una cosa, su Exceso respecto de o t r a , como Dplex, d o b l e ; Quadruplus, casaplicado.

R E G . IV. Del m o d o d e e s c r i b i r l a s c c . m e d i a n d o otra Letra. Habiendo Las cc de Se han de Dejas que en medio una i mano d e r e c h a escribir al contrario van la i z q u i e r d a ,
mil.

Ccaic en este Nmero c c n a diez

Ducenteni, Trecen te ni, Quadringintem, Quingenteni, Sexcentem, Septingentem, Octingenteni, Nongentem, Milleni

\ Duceni.. . I Treceni. . f g Quadngem. Y e Quingeni. / Sexccm. . I gSeptingeni.. J S Octingeni. 1 Nongeni...

. De docientos en docientos De trecientos en trecientos'. De cuatrocientos en uatroc . De quinientos en quinientos! . De seiscientos en seiscientos. De setecientos en.setecient . De ochocientos en ochocient De novecientos en novecient" De mil en mil. inclusive se repiten

CAPITULO

XX.

DE LAS LETRAS NUMERALES

R E G . I. D e estas e n g e n e r a l . Los En Ya Ya N u m e r a l e s se explican, vez de C i f r a s , con L e t r a s , solas, ya acompaadas, variamente dispuestas.

Y en todos desde F i c e n / hasta Milleni Suiguii, Bini, Terni, etc. hasta Noveni.

R E G . V . D e los C o m p u e s t o s d e Duode y De v e i n t e hasta c i e n t o debes Advertir que los Compuestos, De D u o d e y U n d e antepuestos, Expresan ochos y n u e v e s .

JJnde.

R E G . I I . D e las L e t r a s s o l a s . I u n o , v vale c i n c o , X diez, L cincuenta, C c i e n t o , q u i n i e n t o s D, M veces m i l expresa. R E G . I I I . D e las L e t r a s a c o m p a a d a s d e o t r s . I vale tambin q u i n i e n t o s , Siguindose una c vuelta; Mil entre dos, c i n c o m i l , Y dos juntas antepuesta. Diez m i l en medio de cuatro; Antes de tres, representa C i n c u e n t a m i l , y entre seis, De c i e n m i l , la suma entera. Q con una c al reves Por q u i n i e n t o s m i l se cuenta : M entre dos colocada, Por m i l l n se considera.
V. g i a vale quinientos, CID mi/, r cinco mil, o-j quinientos mil, CM3 un milln, como se ver en la tabla siguiente.

Los Numerales desde veinte hasta ciento, por lo r e g u l a r est a n d o compuestos de las voces Duode y Unde antepuestas dan e n t e n d e r q u e comprenden los Nmeros Ocho y Nueve \ a en los Cardinales, Duodeviginti significa diez y o c h o ; Undeviginti, diez y n u e v e ; Undecentum, noventa y n u e v e : en los Ordinales, Duodetrigsimus, veintiocho; Undecentsimus, nonagsimo nono : en los Distributivos, Duodeviceni, de diez v ocho en diez y o c h o ; Vndeviceni, de diez y nueve en diez y nupvp

R E G . Y I . D e 1. D e r i v a d o s y C o m p u e s t o s m a s comunes. El D e r i v a d o , por fin, Y el C o m p u e s t o mas comn, Toman las terminaciones ANOS, ARICS, PLEX, y PLCS.
Finalmente s u s Derivados
los q u e a c a b a n

y Compuestos

mas comunes son


Los en ANUS

e n AUTOS, A R I U S , P L E X , y P L U S .

significan Tiempo , como Febris quartana, la fiebre c u a r t a n a ; Orden, como Frimanus, el Soldado de la primera c o h o r t e ' Superioridad, como Decanus, el caporal. Los eu ARIUS significan el Nmero de q u e consta alguna cosa, como Lapis centena us, la piedra de cien libras; los Aos de la e d a d , como Vir octogenarius, el hombre de ochenta a o s ; el Orden en p r e e m i n e n c i a , como Primarius, el de la p r i m e r a clase. Los en PLEX y PLUS d e n o t a n la Multiplicacin de una cosa, su Exceso respecto de o t r a , como Dplex, d o b l e ; Quadruptus, casduplicado.

R E G . Y. Del m o d o d e e s c r i b i r l a s c c . m e d i a n d o otra Letra. Habiendo Las cc de Se han de Dejas que en medio una i mano d e r e c h a escribir al contrario van la i z q u i e r d a ,
mil.

Ccaic en este Nmero c c n a diez

i F G . Y . De las L e t r a s p o s p u e s t a s y a n t e p u e s t a s . La L e t r a que vale menos, A or a mayor antepuesta, Quita lo mismo que vale A la que sigue tras de ella.
V. g . i a n r e p u e s t a v , le q u i t a uno; y a m b a s L e t r a s no valen m a s q u e cuatro. X a n t e p u e s t a L , l e q u i t a diez; y asi a m b a s 3 se q u e d a n en cuarenta, etc.

GRAMTICA LATINA. Latinos. D , 13 DC DCC DCCC DCCCC, CM


M, CI3 MM , C I 3 C I 3 MMM

'5 Castellanos. 5 oo. fioo. 700. 800. 900.


1000. 2000.

TABLA de Sos N m e r o s L a t i n o s , con su c o r r e s pondencia en Castellano.


Latinos I II m

Castellanos. r. a. 3
4

MMMM 133 . 133.M 133.MM 133.MMM 133.MMMM CCI33


XI. M XII .

3 OOO. 4ooo. 5ooo. 6000. 7000. 8000. 9000. 10000.


11000. I20C0.

IIII, O IV
v VI V " "I'

5.' 6. 78.
0

vi, ii *
3 1

;..,

?o.
II.

xmi.oxrv
xvi
x v

12. i3.

XIII.M y de este modo hasta el siguiente. CCI33.CC133 CCI33 repetido tres veces CCI33. repetido cuatro veces 1333 1333.CCI33 IJ33.CCI33.CCI33 I333.CC133.CCI33.CCI33 1333, y CCI3D repetido cuatro v e c e s . . . .
CCCI333

i3ooo. aoooo. 3oooo. 40000. 5oooo. 60000. 70000. 8ocoo. 90000.


IOOOCO.

i>
isl
l 6

XIX

i7!
,8.

x v m ,

CCCI333. repetido dos veces CCCI333. repetido tres veces. CCC1333. repetido cuatro veces QC
CM3

aooooo. 3ooooo. 400000. Sooooo.


1000000.

xvmi.xix "
XXI, XXII, etc

ao!
a
l t

a a , e u

3o.
S X X X . X L
L l x
L x x
4 O

A veces en lugar de repetir la M, usar de otras Cifras largas para multiplicar los Miares, se anteponen la M, CI3 otras Letras de menor v a l o r , camo II.M. dos m i l , III.M. tres mil. XX.M. veinte m i l ; y asi en los dems.

5o. 6o. 'jo.


8 o
GO

CAPTULO

XXL

LXXXX,XC
c cc

DEL CALENDARIO LATINO.

loe. aoo.
5OO. 4 W .

REG. I. De la Divisin del Ao.


be los Latinos el Ao

C C C

CCCC, CD

Se divide en doce

Meses;

Y de estos la mayor pars Treinta y u n das ofrece. T r e i n t a solo trae A b r i l , J u n i o , Setiembre y Noviembre j F e b r e r o en Comn v e i n t i o c h o , Y en Bisiesto v e i n t i n u e v e . AEG, II. De la Divisin de los Meses. En C a l e n d a s , N o n a s , I d u s , Repartido el Mes se advierte; Y el primer dia del mes C a l e n d a s se llama siempre. Todos los Meses del Ao Sealan generalmente Las N o n a s el dia c i n c o , Los Idus el dia trece. Marzo, Mayo, Julio, Octubre De esta cuenta solo exceden; L>ues siempre siete las N o n a s , A q u i n c e os I d u s tienen. Todos los restantes dias Que los I d u s se siguieren Se aplican las C a l e n d a s Del Mes prximo siguiente. En F e b r e r o de Bisiesto Sexto C a l e n d a s dos veces Repetir el v e i n t i c u a t r o , Y v e i n t i c i n c o se debe. De C a l e n d a s , N o n a s , I d u s En la cuenta, finalmente, Los trminos en que empieza, Y en que acaba, se contienen. R E G . III. Del m o d o de r e d u c i r la c u e n t a dei Cal e n d a r i o L a t i n o la del C a s t e l l a n o . Del Calendario L a t i n o Si arreglar la cuenta quieres Segn la del C a s t e l l a n o , Practicars lo siguiente. Del Nmero de las N o n a s Y los I d u s restar debes

El dei dia que encontrares Aadiendo u n o sobre este; Y del nmero de dias, Que tiene el Mes precedente, Restar el de las C a l e n d a s , Dos aadiendo su serie. R E G . IV. Del m o d o de r e d u c i r la c u e n t a del C a l e n d a r i o C a s t e l l a n o la del L a t i n o . Cuando, al contrario, la cuenta Castellana pretendieres Reducir la L a t i n a , Proceders de esta suerte. Si el dia que le has propuesto, En N o n a s , Idus cupiere, Resta su nmero de ambos, Aadiendo uno igualmente; Mas si toca las C a l e n d a s De aquel Mes que le sucede, Restarle del Mes que eliges, F aadirle dos conviene. R E G . V. De los Casos en q u e se h a n de p o n e r las Calendas, Nonas Idus. Con O r d i n a l y Ablativo El Nmero que saliere, Con Acusativo Nonas, I d u s , C a l e n d a s se expresen, Aplicndoles los nombres Substantivos de sus Meses, O Adjetivos, cual C a l e n d a s S e p t e m b r i s ' , bien S e p t e m b r e s . Mas para expresar los dias En que estas caer vienen, Usars los Ablativos N o n i s , I d i b u s , Calendis. B E G . V I . D l o s d i a s q u e l l e v a n Pridie y El que inmediato C a l e n d a s , N o n a s , Idus antecede, Lleva P r i d i e ; el que los sigue Poslridit

GRAMTICA

LATINA.

GRAMATICA LATINA. FEBFL'AMVS Communii. Calendis. IV N o u f i III N o r a s Pridie Nonas Nonis V I I I Idus VII Idus VI Idus V Idus I V Idus, I I I Idus Pridie Idus Idibus X V I Calendas X V Calendas XIV Calendas X I I I Calendas X I I Calendas X I Calendas X Calendas I X Calendas VIH Calendas VII Calenda VI Calendas V Calendas IV Calendas III Calendas Pridie Calendas
FEMVARIUS

7 FEBRERO Como. a. 34. 5, 678. 9i 11. 12. i3. i4-\ i5. 16. 78. *9a o. a i . ) Mart. ai. a3. j 4-1 a5. a6. a7 a8..
FEBRERO

Admitir P o s t r i d i e suele: Con Acusativo entrambos, Que es el uso mas frecuente, 0 tambin con Genitivo, Que se estila algunas veces. Y, en fin, el Acusativo En todas parles se entiende Regido de A n t e ; de P o s t , Cuando P o s t r i d i e precede. TABLA del C a l e n d a r i o L a t i n o , con la correspond e n c i a del C a s t e l l a n o
JAM'APWS. Calendis IV Nonas III Nonas Pridie Nonas Nonis....'. VIII Idus VII Idus V I Idus V Idus IV Idua III Idus P r i J i e Idus Idibus X I X Calendas. X V I I I Calendas X V I I Calendas X V I Calendas X V Calendas X I V Calendas X I I I Calendas XJ1 Calendas XI Calendas X Calendas IX Calendas VIII Calendas VII Calendas VI Calendas V Calendas IV Calendas III Calendas Fridie Calendas ENERO. ..
I# a<

3^ 4. 5. g. 7. g. g. . . i3, ^ \ x5. \ 16. I i". I 18.1 ry. 20. ai. 32. 2 3. F t i r u a r i l 24. 25. 26. 27. 28. 2y. 3 o. 3t.
r I Ia

Jnai iisexlilis. VII Calendas VI Calendas V Calendas IV Caleudas I I I Calendas Pridie Caleudas

Ano Huioto. ai-'' a5. a6. Marti 37. a8. 29.

En lo dems no se diferencia del Febrero del a o c o m n . MARTI US. Calendis. VI Nonas. V Nonas. IV Nonas
MARZO.

1. a. 3.

III Nonas Pridie Nonas Nonis VIII Idus VII Idus. VI Idus V Idus IV Idus III Idus Pridie Idus Idibus XVII Calendas XVI Calendas XV Calendas XIV Calendas XIII Calendas XII Calendas XI Calenda X Calendas IX Calendas VIII Calendas. VII Calendas VI Calendas V Calendas IV Calendas III Calendas Pridie Calendas
^RTITIS

g] JO. XI' 12* rt] ^ j xg\


xg

XIV Calendas XIII (klendas XII Calendas XI Calendas X Calendas IX Calendas VIII Calendas VII Calendas VI Calendas V Calendas IV Calendas III Calendas Pridie Calendan M41VS.

18, 19. 20. ai. 2a. 3. 24. ) M a j i a5. 26. 27. 28 ag. 3o.
MAYO.

a0i ai

aa< a3,

\ a i / Aprili*. a5.' a

3n> Jjt/
ABKIL.

Calendis....IV Nonas. III Nonas Pridie Nonas Nonis VIH Idus VII Idui VI Idus V Idus IV Idus III Idus Pridie Idus Idibus XVIII Calendas XVII Calendas X V I Calendas X V Calendas

a<

J, ^ 5# fi' a." g. io. rI.


Ia# t3#

14'.} ,5? ,6. ( )

Calendis VI Nonas V Nonas IV Nonas III Nonas Pridie Nonas Nonis VIII Idus VII Idus VI Idus V Idus IV Idus m Idus Pridie Idus Idibus XVII Calendas XVI Calendas XV Calendas XIV Calendas XIII Calendas XII Calendas XI Calendas X Calendas IX Calendas VIII Calendas VII Calendas VI Calendas V Calendas IV Calendas III Calendas Pridie Calendas

t. a. 3. 4. 5. 6 7. K. 9. 10. 11. ta. i3. 14. i5. 16. 17. 18. 19. 20. 11. 22. 2 '. Juuii 24. a i. 26. 27. 28. 29. 3o. / 3i./ S.

JL'NVS.
Calendis

JTiWIQ.
i.

Pridie Idus XVII Calendas XVI Calendas., XV Calendas XIV Calendas XIII Calendas XII Calendas XI Calendas X Calendas I X Calendas VIII Calendas VII Calendas V I Calendas V Calendas IV Calendas III Calenda! Pridie Calendas al'CUSTVS. Calendis IV Nonas III Nonas Pridie Nonas, Nonis V I H Idus VII Idus VI Idus V Idus. IV Idus III Idus Pridie Idus Idibus XIX Calendas X V I I ! Calendas XVII Calendas X V I Calendas XV Calendas XIV Calendas X i n Calendas XII Calendas XI Calendas X Calendas IX Caleudas VIII Calendas VII Calendas

IV Nonas III Nonas Pridie Nonas Nonis VIII Idus VII Idus VI Idus V Idus IV Idus III Idus Pridie Idus Idiliui XVIII Calendas XVII Calendas... XVI Calendas X V Calindas XIV Calendas X I I I Calendas. XII Calendas XI Calendas X Calendas IX Calendas VIII Calendas VII Calendas.* VI Calendas V Calendas IV Calendas III Calendas Pridie Calendas CLIUS. Calendis VI Nonas V Nonas IV Nonas III Nonas Pridie Nonas Nonis VIII Idus VII Idus V I Idus V Idus IV Idus III Idus.

a. 3. 4. 5. 6. 7, 8. 9. 10. 11. 12. i3. 14. 1 i5. 16. 17. I 19.1 20. | 21. 22. ) Julii. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. ! 3o. JULIO. 1. a. 3. 4. 5. 6. 7. 3. 9. 10. 11. n. i3.

'4. \ >6- j J i8- I >9 I 1 a 1 I \ a 3 . \ Augusta. ai./ a 5 .1 a6. 1 27.1 M a9. j 3 o. I 3i./
, 5

AGOSTO.

3. 4. S7. 8 > lot. i3. *4.'\ i5. 1 6-j * 7- '8.1 9-\ ao. \Sptembr. ai. aa. a3. a4. a5. 5./

'.

Si

GRAMTICA LATINA. VI Calendas V Calendas IV Calendas i n Calendas Pridie Calendas SEPTE.VBER. Calendis IV Nonas I I I Nonas Pridie Nonas Nonis V I I I Idus VII Idus V I Idus V Idas IV Idus I I I Idus Pridie Idus Idt-us X M I I Calendas X V I I Calendas X V I Calendas X V Calendas X I V Calendas X J I I Calendas X I I Calendas X I Calendas X Calendas I X Calendas V I I I Calendas V I I Calendas VI Calendas V Calendas IV Calendas I I I Calendas Pridie Calendas BCTOBEK. Calendb VI N o n a s . . . . V Nonas IV Nonas I H Nona Pridie Nonas.. 97. a 8. g. 3,,. 3i. ]| j \Septembr. J

GRAMTICA 3.ATISA. VIII Idus VII Idus 7 1 Idus V Idus IV Idus I I I Idus Pridie Idus Idibus X V I I Calendas X V I Calendas X V Calendas XIV Calendas X I I I Calendas XII Calendas XI Calendas X Calendas IX Calendas VIII Calendas VII Calendas VI Calendas V Calendas IV Calendai III Calendas Pridie Calendas
arorEMBER
8 9-

8*

SETIEMBRE. 1. 3. 4, j. , 6. 8. . 10. 11. u. j 3,


9

a. '3. '4-

7>9a o. ai. a i. V N o , 4-/ ai. a6 a 7. a8 a 93o.


3 e m b r

i5. 1 ,6. I 17. I 18.fi gi a o. | ai. \ Gctobris aa. \ a3. / 24. ,5. 26. 27. 2g. I 3o. /
OCTUBKE.

NOVIEMBRE-

I.
a. 3. . 4. 5. .

Noni*.

Calendis.... IV Nonas III Nonas Pridie Nonas Nonis V I H Idus VII Idus V I Idus V Idus... IV Idus I I I Idus Pridie Idus Idibus X V I I I Calendas X V I I Calendas XVI Calendas XV ('.aleudas X I V Calendas XIII Calendas XII Calendas

'

a. 3. 5 G. 7' 910.

>45. 6. 17. 8. 9-

\ I [ /Ucembm I ) '

X I Calendas X Calendas I X Calendas VIII Calendas VII Calendas V I Calendas V Calendas IV Calendas III Calendas Pridie Calendas
DECkMBER.

. . 9 3_ a 4 ."
2a 2 G! 22g, 2g.

CAPITULO
>Decemte

XXII.

REGI.AS l ENERAl-ES DE LOS GNEROS DE LOS SUBSTANTIVOS

30.
DICIEMBRE.;
x-

Calen dis IV Nonas I I I Nonas Pridie Nonas ffanis, VIII Idus VII Idus VI Idus V Idus IV Idus III Idus Pridie Idus Idibus X I X Calendas X V I I I Calendas XVII Calendas X V I Calendas XV Calendas X I V Calendas X I I I Calendas XII Calendas XI Calendas X Calendas IX Calendas V I I I Calendas V I I Calendas V I Calendas V Calendas IV Calendas I I I Calendas P TL Calendas

3. 4. 5, 6. 8. 9i. 11. ia. i3.\ 14. iS. ,6. 17. t8. 19. 20.
axaa

R E G . I. Del N m e r o y C a l i d a d d e sus G n e r o s . Seis G n e r o s tiene el Nombre, Masculino, Femeuino, Y N e u t r o , C o m n de dos , Con E p i c e n o y A m b i g u o , Que de dos modos se entienden: O por su vario sentido, 0 por la terminacin Que ofrece el Nominativo.
El Gnero , si se a t i e n d e su o r i g e n , es la d i f e r e n c i a q u e tienen los N o m b r e s Substantivos s e g n el sexo de las Personas, Animales q u e significan , q u e se r e f i e r e n . P e r o como el uso h a e x t e n d i d o esta d i f e r e n c i a Nombres de o t r a significac i n , p a r e c e q u e el Gnero se d e b e d e f i n i r a s i : Gnero es la d i f e r e n c i a de significacin t e r m i n a c i n , s e g n la cual los Substantivos se c o n s t r u y e n con los Adjetivos a e diversas t e r m i n a ciones. E s t o s u p u e s t . e l Gnero Masculino es el q u e c o r r e s p o n d e los Substantivos q n e significan Personas, Animales de sexo Masculino, lo p e r t e n e c i e n t e e l l o s , y g e n e r a l m e n t e todos los q u e se c o n s t r u y e n con Adjetivos d e t e r m i n a c i n Masculina, c o m o Liber magnas, el l i b r o g r a n d e . Femenino, el q u e c o r r e s p o n d e los q u e significan Personas, 6 Animales d e sexo Femenino, y g e n e r a l m e n t e t o d o s los q u e se c o n s t r u y e n con Adjetivos de t e r m i n a c i n Femenina, conio Mensa rotunda, la mesa r e d o n d a . Neutro, el q u e c o r r e s p o n d e los Substantivos q u e no son Masculinos ni Femeninos, y se c o n s t r u y e n con Adjetivos de t e r m i n a c i n Neutra, c o m o Templum sanctum, el t e m p l o s a n t o . Llamse Neutro, q u e q u i e r e d e c i r ni uno ni otro, p o r I g n o r a r s e c u l d e los dos G n e r o s , Masculino Femenino, perteneca. Comn de dos, el q u e c o r r e s p o n d e los Substantivos q u e con una t e r m i n a c i n c o m p r e n d e n las Personas Animales d e ambos sexos, y se c o n s t r u y e n m u c h a s veces con Adjetivos de t e r m i nacin Masculina o Femenina. Epiceno, el q u e c o r r e s p o n d e los Nombren d e Animales q u e b a j o u n a t e r m i n a c i n , y con solo el Gnero Masculino 6 Femenino, c o m p r e n d e n al Macho y la H e m b r a , v. g r . Cuniculus aibus, el c o n e j o , coneja b l a n c a ; Vulpesfusca, la z o r r a , z o r r o p a r d o . Llamse Epiceno, q u e significa Sobrecomun, p o r m i e se e x t i e n d e m a s q u e el Gnero Comn de dos. Ambiguo, el q u e c o r r e s p o n d e los Substantivos q u e con u n m i s m o significado, t e r m i n a c i n y declinacin admit e n diversos Gneros, c o m o Dies clarus, 6 clara, el d i a c l a r o ; Sal cndidus, 6 cndidum, la sal b l a n c a . Llamse Ambiguo,

Januaru.

a3.

24. ,5, 26. 27. ag. 93. 30. 3J 3 1.y

f i C l W 0 , < 1 ' Porque se dud qu Genero pertenecan ciertos Nombres, como se dudaen Castellano si se debe decir el mar, la mar. Estos seis Gneros se conocen de dos maneras Ca v " - d e l 0 S N o r a b r e s ' Pr su terminacin, atendiendo su Nominativo, y muchas veces su declinacin;

todvr, los g u a r d i a s ; Vigilia y Excubiie, las centinelas. 6. Y tambin por Neutros, Mancipium y Sen-itium, el esclavo ; Jumen tum, la bestia; Numen, el Dios; Prostibulum y Scortum, la muger m u n d a n a ; Btemonium, el demonio, y otros que ensear el uso.

R E G . I I . De los N o m b r e s Masculinos y F e m e n i n o s . 1. Todo Nombre de V a r n , 2. O de M a c h o es M a s c u l i n o ; Todo el de H e m b r a , F e m e n i n o , De cualquier terminacin. 3. De Dioses del Gentilismo Los Nombres estos refiero, 4. F los del Dios verdadero, Y de Angeles asimismo. 5. Por F e m e n i n o s , no obstante, Conviene que se excepten O p e r a , C u r a , Custodia, Como Vigiliae y Excubise, 6. Tambin por Neutros M a n c i p i u m , Servitium, Jumentum, Numen, Con P r o s t i b u l u m y S c o r t u m , D s m o n i u m , y otros se excluyen.
i. Todo Nombre Propio Apelativo de Varn, de Anima macho, de cualquier terminacin, es Masculino: Propio de varn, como Atexander, Alejandro; Dinatium, Di naci : de Animal macho, como 1lucphalus, Bucfalo, nombre de caballonombre de p e r r o : Apelativo de Varn, como Rex, el Rey; Pater, el Padre : de Animal macho, como Equus, el caballo; Leo, el len 2 Todo Nombre Propio Apelativo de Muger, de Animal hembra, de cualquier terminacin, es Femenino : Propio de Muger, como Lucrelia, Lucrecia ; Eustochium, Eustochia: de Animal hembra, como Lrcisca, y Nape Nombres de perras : Apelativo de Muger, como Regina, la Reina 3Iater, la Madre : de Animal hembra, como Equa, la v.^uaOns, la oveja 3. A estos se refieren los Propios y Apelativos di los Dioses y Diosas del Gentilismo : Propios, como Jpiter, el Dios Jpiter : Apelativos, como Deas, 6 Divas, el Dios; Genius, el Genio : Propios de Diosas, co < o J u n o , la Diosa Juno : Apelativos, como Dea, Diva, la Diosa; Nympha, la Ninfa. 4. Asinnsmoson Masculinos los Nombres Propios del Dios verdadero como Adonai Sabaoth; y los de Angeles buenos, como Gabriel Michael; malos, como Satanas, Deeizebub ; y sus Apelativos Angelus, A n g e l ; Dcemon, Demonio. 5. Pero se exceptan por Femeninos Opera, el o b r e r o ; Cura, el a d m i n i s t r a d o r ; Cus-

R E G . I I I . De los C o m u n e s de dos q u e se c o n s t r u y e n con A d j e t i v o s M a s c u l i n o s y F e m e n i n o s . Los C o m u n e s que igualmente Adjetivo M a s c u l i n o Admiten, y F e m e n i n o , Son los del tenor siguiente. Adolescens, Auctor, Amans. Antistes, Arlifex, A u s p e x , Affinis, Augur, Auriga, B o s , Civis, C o n v i v a , C a n i s , Cliens, Comes, C o n j u x , Consors, Cohaeres, C o n t u b e r n a l i s , Compar, Cognminis, Gustos, D u x , Exul y Familiaris ; Haeres, H o s p e s , H o s t i s . I n d e x , Interpres, Infans infantis, Incola, Jvenis, Judex, Miles, Mniceps y Martyr, M u s m u r i s , Nepos n e p o t i s , Obses, Opifex, Par, Parens, Como Praeses, Praesul, P r i n c e p s , Patruelis y Popularis; Sacerdos, Scriba, Supplex, S u s , Satelles y S o d a l i s , Con T e s t i s , T i g r i s y V i n d e x , V e r n a con V r n u l a y Vales. Pero se ha de suponer Que en todos los de esta clase El G n e r o M a s c u l i n o Es siempre el que sobresale.
C o r r e s p o n d e n c i a s Castellanas d e e s t o s N o m b r e s . Adotescens, el mozo, y la moza ; Auctor, el a u t o r , y la aut o r a ; Amans, el a m a n t e , y la a m a n t e ; Antistes, el Prelado, y la Prelada; Arlifex, el q u e , y la que ejercita algn a r t e ; Auspex, el p r o t e c t o r , y la protectora; Affinis, el p a r i e n t e , y la parienta; Augur, el a g o r e r o , y la a g o r e r a ; Auriga, el cochero,

y la que h a c e e s t e oflcio; Dos, el buey, y la vaca; Civis, el ciuda nano, y la c i u d a d a n a ; Conviva, el convidado, y la convidada, Canis, el p e r r o , y la p e r r a ; Cliens, e l , la c l i e n t e ; Comes, el c o m p a n e r o , y la c o m p a e r a ; Conjux, el esposo, v la esposa; Consors, el c o n s o r t e , y la c o n s o r t e ; Collares, el c o h e r e d e r o , y la c o h e r e d e r a ; Con/ubernalis, el h o m b r e y la m u g e r que viven con o t r o ; Compar, el c o m p a e r o , y la compaera igual; Cognomims, el t o c a y o , y la tocaya; Cusios, el que g u a r d a , y la que g u a r d a ; Dar, el c o n d u c t o r , y la c o n d u c t o r a ; Exal, el dest e r r a d o , y la d e s t e r r a d a ; Familiaris, el a m i g o , y la a m i g a ; Nares el h e r e d e r o , y la h e r e d e r a ; lospes, el h u s p e d , y la huspeda ; Ilosiis, el e n e m i g o , y la e n e m i g a ; Index, el m a n i f e s t a d o r , y la m a n i f e s t a d o r a ; Interpres, e t r a d u c t o r , v la t r a d u c t o r a ; Infans. el n i o , y la n i a ; Incola, el h a b i t a d o r , y la h a b i t a d o r a ; Juvenis, el jven y la jven ; Judex, el h o m b r e , y la m u g e r j u e z ; Miles, el soldado , y la m u g e r que hace este hcio; Municeps, el v e c i n o , y la vecina de a l g u n a c i u d a d ; Martyr, el m r t i r , y la m r t i r ; Mus muris, el r a t n , y la r a t o n a ; Aepos, el n i e t o , y la n i e t a ; Cbses, el h o m b r e , y la m u g e r que se da en r e h e n e s ; Opifex, el o b r e r o , y la o b r e r a ; Par, el comp a n e r o , y la c o m p a n e r a i g u a l ; Pareas, el p a d r e , v la m a d r e ; Irieses, el P r e s i d e n t e , y la P r e s i d e n t a ; Prasul, el P r e l a d o , y la Prelada ; Princeps, el P r n c i p e , y la Princesa ; I'atruelis, el p r i m o , y la p r i m a por p a r t e de p a d r e ; Populars, el paisano, v la p a i s a n a ; Sacerdos, el S a c e r d o t e , y la Sacerdotisa; Se riba, el e s c r i t o r , y la e s c r i t o r a ; Suplex, el s u p l i c a n t e , v la suplicante; J , el c e r d o , y la c e r d a ; Sate/les, el h o m b r e , y la m u g e r g u a r dia ; Sodalis, el c o m p a e r o , y la c o m p a e r a ; Testis, el testigo, y la testiga; Tigris , el t i g r e , y la t i g r e ; Vindex, el vengador, y la v e n g a d o r a ; rerna, el esclavo, y la esclava nacidos en casa; Vernula, el esclavito, y la esclavita nacidos en c a s a ; Vates, el adivino, y la a d i v i n a . Otros m a c h o s Nombres hay Comunes en la Significacin, p e r o no en la Construccin, como estos, de manera que p u e d a n llevar Adjetivo, v. g . Civis bonus, el ciudadano b u e n o ; Civis bona , la c i u d a d a n a b u e n a .

fensora, y se diga Defensor bonus, bona, la buena defensora.

n o se p u e d e d e c i r Defenso

REG. y .

De los N o m b r e s E p i c e n o s .

1. Los E p i c e n o s no dan De sus G n e r o s por norma Sino la diversa forma En que terminados van. 2. Si es preciso distinguir Los sexos, M s c u i u s , M a s , O Fceruina aadirs ; Sino, lo habrs de omitir.
1. Los Epicenos solo dan c o n o c e r sus Gneros p o r su diversa t e r m i n a c i n ; y asi Carielus, Cameli, el c a m e l l o , y la camella, es Masculino por la regla de los en i s de la s e g u n d a Declinacin; y Anas, natis, el nade m a c h o , y la h e m b r a , e3 Femenino por la regla d l o s en AS de la T e r c e r a . 2. Si f u e r e preciso d i s t i n g u i r los sexos, se les aadir el Nombre Mscuius, Mas para sealar el animal macho, y el n o m b r e Ftrmina, para sealar la hembra. V. g . Anser mscuius, mas, el g a n s o ; Anser famina, la g a n s a ; Vulpes msenla, mas, el zorro; Vulpes famina, la zorra. Pero no siendo preciso d i s t i n g u i r l o s , por est a r c a l o el sentido, se omitirn tales nombres, como c u a n d o se dice Elephantus parit, la h e m b r a del elefante pare.

REG. VI. De los q u e siguen el G n e r o del N o m b r e General. \ombres de L u g a r e s , R i o s , Montes, Plantas, Animales, Piedras, Obras teatrales, L e t r a s , Vientos y N a v i o s , Cuando sus terminaciones No se quieren arreglar, Suelen el G n e r o usar, De G e n e r a l e s d i c c i o n e s , Como son I n s u l a , R e g i o , Urbs, Fluvius, Mons, Avis, Lapis, Gemma, Ventus, Arbor, Herba, Littera, Fbula yNav/s. R E G . VII. De los N o m b r e s de L u g a r e s y P l a n t a s . L u g a r y P l a n t a en o s , u s De S e g u n d a y C u a r t a haec llevan,

R E G . IV. De a l g u n o s C o m u n e s a c a b a d o s en OR. Ntense por especiales Entre muchos que no son C o m u n e s en Construccin, Algunos en OR V e r b a l e s . De esta calidad se observan Estos, Defensor, P e r s u a s o r , Con S p o n s o r y Suceessor, Y finalmente V i o l a t o r .
E n t r e los m u c h o s Nombres q u e son Comunes en la Significaclon, pero no en la Construccin, como Agrcola, el labrador, y la l a b r a d o r a , se deben n o t a r los Verbales en OR aqu espresados; pues a u n q u e Defensor, v. g . signifique el defensor, y la d.

Como tambin el L u g a r En o, y en ON de T e r c e r a .
I.os Nombres de Lugares, y los de Plantas, especialmente los de Arboles, acabados en o s de la Segunda Declinacin y en es de la Segunda Cuarta, son Femeninos contra su t e r m i n a c i n : los de Lugares, por referirse los Nombres Generales Femeninos Regio, Provincia, Insula, Urbs; y los de Plantas, los Generales Arbor, Herba, que tambin son Femeninos : todo lo cual se p r u e b a con los ejemplos siguientes : Los de Lugares en o s , como Agalos , Provincia de Ac v a ; Rhodos, la Isla de Rodas; Saguntos, la Ciudad de Sagunto :"en i s , como Agyptus, la Provincia de Egipto; Cyprus] la Isla de C h i p r e ; Ephesus, la Ciudad de Efeso. Los de Plantas en o s , como Lotos, el rbol loto ; Melilotos , la yerba corona de Rey : en t s , como Pyrus, i , el p e r a l ; I.aurus, i, vel us, el l a u r e l ; Hyssopus, la yerba hisopo. Tambin son Femeninos por la misma razn los de Lugares en o , como Sirmio , la Pennsula Sirmion; Barcino, la Ciudad de Barcelona : en o > , como Albarinion , cierta Regin de Escitia; Jibin, la Isla de I n g l a t e r r a ; tidbylon, la Ciudad de Babilonia.

Erix, el monte T r p a n o ; Phryx, el rio Frigio. En s despnes de Consonante, como Chalybs, el rio C a b e ; Ufens, el rio Chicnto, ctc. 3. Pero siempre son Femeninos, Alpis, los Alpes; Atna, el monte E t n a ; Ida, el monte I d a : Styx, el r i o , laguna Estigia. Y se advierte q u e los Nombres de Montes y Rios de las t e r m i n a tones que no van e x p r e s a d a s , siguen cada uno el Gnero de I suya.

F1EG. I X . De los N o m b r e s de P i e d r a s y Aves. 1. P i e d r a s y Aves F e m e n i n a s Por G e m m a y Avis se ven; 2. Y algunas P i e d r a s tambin Por L a p i s son M a s c u l i n a s .
{. Los Nombres de Piedras preciosas y de Aves son veces Femeninos, por referirse los Nombres Generales Femeninos Gemma, la piedra preciosa, y Avis, el ave : los de Piedras, como Sapphirus ceerulea, el zafiro a z u l ; Heliotropium JEthipica, el Heliotropio Etipico : los de Aves, como Lagcpus auta, el ave pie de liebre q u e es o r e j u d a ; Bubo sola, el b u h o solitario. 2. Algunos Nombres tambin de Piedras, son Masculinos, por referirse al Nombre General Masculino Lapis, la piedra , como Smaragdusclarus, la e s m e r a l d a c l a r a ; pero esto no es tan comn como lo p r i m e r o

R E G . VIII. De los N o m b r e s d e M o n t e s y Ros. 1. Segn la misma razn, M o n t e s y Rios se ofrecen Que el M a s c u l i n o apetecen Contra su terminacin. 2. Como en A los de P r i m e r a , 7 los en os de que abunda La Declinacin S e g u n d a : AR , AS , ES , is de T e r c e r a ; Y en u s , y en x , cual P h r y x , Y en s tras Consonan'e. 3. F e m e n i n o s son, no obstante, Alpis, j E t n a , I d a , Styx.
I. Muchos Nombres de Montes y Rios suelen ser Masculinos contra el Gnero de su terminacin , por referirse los Nombres Generales Masculinos Mons y Fluvius; y son los siguientes. 2. Los acabados en A de la Primera Declinacin, como Off, el monte Osa; Garumna, el rio G a r o n a ; a u n q u e pueden ser tambin Femeninos, segn el Gnero de su t e r m i n a c i n . Los en o s de la Segunda, como Pelios, ii, el m o n t e Petras. Los en AR de la Tercera , como Arar, el rio Saona. Los en AS, c o m Atlas, el m o n t e Atlante; Dipsas, el rio Dipsante. En ES, come Niphates, el monte C u r d o ; Ganges, el rio Ganges. En i s , en v s , como Tberis, el r i o T i b e r ; Othrys, el monte Dclaca. En e s , romo Selinus, untis, el rio Selinunte. En i x , en YX, como

R E G . X . De los N o m b r e s de N a v i o s , P o e m a s t e a trales y L e t r a s . Naves, Obras teatrales, L e t r a s Griegas y Latinas Se hacen tambin F e m e n i n a s Por sus Nombres Generales
Los Nombres de todas estas cosas suelen hacerse tambin Femeninos, por referirse los Generales Femeninos Navis, el Navio; Fbula, el Poema t e a t r a l , y Liitera, la letra : los de Navios, como Centaurus magna, el g r a n C e n t a u r o ; los de Poemas teatrales, corno Eunuchus Terentiana, el Eunuco de T e r e n c i o ; los de Letras Griegas y Latinas, como Alpha prima, Alfa la p r i m e r a ; Beta secunda, Beta la s e g u n d a ; A vocalis, II consona, A v o c a l , B c o n s o n a n t e ; a u n q u e estos son i g u a l m e n t e Neutros por ser indeclinables; y asi se puede decir Alplia Greeca, Grcecum; A Latina,6 Latinum, Alfa G r i e g a , A Latina.

REG. X I . De los N o m b r e s de los V i e n t o s , y de As, y todas s u s P a r l e s y C o m p u e s t o s . 1. Cualquiera nombre de Vienlo Por M a s c u l i n o tendrs;

GRAMTICA

LATINA.

2. Y ( menos liase Unca) el As Con sus P a r l e s que aqui cuento, D e u n x , D e c u n x , bien D e x f a n s , Dodrans, Bes, Seplunx, Semissis, Quincunx, Triens, Tremissis, Con Q u a d r a n s , S e x c u n x y Sexlans. 3. Y asimismo, fuera de estos, \ arios en ESSIS, Y en SSIS, Cual Vigessis y C e n t u s s i s , Que del mismo son Compuestos.

R E G . X I I I . De los C o m p u e s t o s , y D i m i n u t i v o s . 1. Del S i m p l e lodo C o m p u e s t o Siempre el Genero conserva; 2 . Aunque M e r i d i e s no observa, C o n i p e s , ni L a g o p u s esto. 3. Tambin sigue comunmente El Nombre D i m i n u t i v o , En G n e r o a / ' P r i m i t i v o ; Menos tal cual diferente.
1. Los Nombres Compuestos conservan c o m u n m e n t e el fe. ero d e los Simples de q u e se c o m p o n e n : v. g . A bu sus, e! abuso, es Masculino, como Usus, el uso; Inimicitia, la e n e m i s t a d , Femenino, como Amicitia, la a m i s t a d ; Cognomen, el sobren o m b r e , Neutro , como Nomen, el n o m b r e . 2. Esceptanse alg u n o s , a u n q u e p o c o s , c o m o Meridies, el m e d i o d a , q u e solo es Masculino, s i e n d o su simple Dics a m b i g u o ; Compes, el gril l e t e , Femenino, a u n q u e su S i m p l e ' P e , el p i e , sea Masculino; Lagopus, cierta y a r b a , y a v e , Femenino , a u n q u e su Simple Griego Pous podos, el p i e , sea Masculino. 3. Los Diminutivos siguen i g u a l m e n t e el Gnero d e sus Primitivos, como Urcolus, el j a r r i t o , el de Urceus, el j a r r o ; Arcala , la a r q u i t a , el de Arca, la a r c a ; Flabellum , el a b a n i c o , el d e Flabrum , el aire : m e n o s tal c u a l , c o m o Rannculus, el r a n a c u a j o , q u e es Masculino, a u n q u e su P r i m i t i v o Rana sea Femenino.

wmmm
^ Uvo11'
D<3103 A d j e l i v o s u s a d o s

comoSubstan-

msmmm mmmismrn

El A d j e l i v o que usado Como S u b s t a n t i v o fuere, Al G n e r o se refiere Bel S u b s t a n t i v o callado. Asi M a s c u l i n o al M e s , Y otros muchos, cual M o r l a l i s F e m e n i n o asi V o c a l i s , Y N e u t r o P r o f u n d u m ves.

R E G . X I V . D e los N o m b r e s I n d e c l i n a b l e s . 1. Por N e u t r o se ha de tener Cualquier Nombre I n d e c l i n a b l e Substantivo, menos que hable De V a r n , de M u g e r ; 2. Y por N e u t r a finalmente Cualquiera voz que se vea Puesta por N o m b r e , que sea Tomada materialmente.
1. C u a l q u i e r Nombre S u b s t a n t i v o Indeclinable es Neutro, cemo Gummi, la g o m a ; menos q u e sea Propio de Varn, como Sem, u n o d e los hijos d e No, de Muger, c o m o Judith. 2. Y asimismo es Neutra c u a l q u i e r a voz q u e no sea Nombre. y se t o m e por t a l , c o m o 5 c / r e tuum, tu s a b e r ; Atiud eras, otra m a a n a , bien c u a l q u i e r a q u e est t o m a d a m a t e r i a l m e n t e , esto es por voz s o l a , sin a t e n d e r su s i p i i c a c i o n , T. g. Mu monosyUabum, Mus, p a l a b r a monoslaba.

CAPITULO

XXIII.

REGLAS PARTICULARES DE LOS G N E R O S DE LOS SUBSTANTIVOS SEGUN SUS T E R M I N A C I O N E S .

R E G . I. De los N o m b r e s e n A y e n E de la P r i m e r , y Tercera Declinacin. t . Los Nombres de la P r i m e r a En A Y en E son F e m e n i n o s , [Salvo en TA dos M a s c u l i n o s : ) 2. N e u t r o s los de la T e r c e r a .


1. Los .le la Primera Declinacin acabados en A y en E *on Femeninos, como Terra, ce, la t i e r r a ; Gramma/icc, es, la Gramtica; menos dos acabados en TA , es saber Cometa, el cometa, Planeta, el planeta., que son Masculinos. 2. Los de la Tercera, acabados igualmente en A y en E, son Neutros, como Poema, atis, el p o e m a , Mane, is, el m a r .

don. Tambin son Femeninos Caro, la c a r n e , y Echo, el eco, y los Nombres Verbales acabados en i o , como Legio, la legin {del Verbo LegoJ, y Regio, la regin ( d e l Verbo RegJ y principalmente los Derivados de los Supinos Participios de P r e t r i t o , como Orado, la o r a c i o n , de Oratimi; Confessio, la confesion, de Confcssus. Y asimismo diferentes Nominales acabados tambin c i o , como Ditio, el seoro, de Dis; Communio, la c o m u n i o n , de Communis. 3. Los Nombres Propios de Lugar son algunas veces Masculinos segn su terminacin, como Sulmo, la ciudad de Sulmona; pero ordinariamente sor. Femeninos, por referirse al Nombre General Urbs, como Turraco, T a r r a g o n a .

R E G . I I I . De los a c a b a d o s e n c , D, L , y T. 1. Los fl c , D, L y T Corren N e u t r o s por igual; 2. Salvo h i c M u g i l , S o l , y Sal Que apenas N e u t r o se ve.
1. Los acabados er. e , l i , L y T , son Neutros, como Lac, la l e c h e ; Pulpud, nombre de cierta c i u d a d ; Animal, el a n i m a l ; Caput, la cabeza. 2. Escepto Mugil, el pez mujo!; Sol, el s o l , y Sal, la sal, que son Masculinos ; a u n q u e Sal se encuentra alguna vez Neutro.

R E G . I I . D e los a c a b a d o s e n o . 1. Los acabados en o, Cual S e r m o , son M a s c u l i n o s ; 2. Mas ola por F e m e n i n o s Los que en DO acaban, y en GO, Como D u l c e d o , y O r i g o ; Sacando de aquellos U d o , Ordo, Rurdo, Cardo, Cudo; Y de estos H r p a g o y L i g o . C a r o y E c h o , y los V e r b a l e s En io tambin lo son; 1' de esta terminacin Diferentes N o m i n a l e s . 3. De L u g a r el Nombre vario Suele M a s c u l i n o hallarse, Como S u l m o ; pero u s a r s e F e m e n i n o es lo ordinario.
i. Los Nombres acabados en o son generalmente Mas.Cu.ti nos. 2. Tero se csceptuan por Femeninoo los acabados ei^iiON r . o , menos los Masculinos siguientes : Udo, la abarca- Ordo" el r d e n ; /Jardo, el m a c h o , mua r o m a ; Cardo, el quicio'; Cudo, el morrion de c u e r o ; Harpago, el garfio: y Ligo, el azal

R E G . I V . D e los a c a b a d o s e n M y o n ON d e la Segunda Declinacin. Los en M, y el G r i e g o en ON, Que por S e g u n d a declino, 7 se muda en DM L a t i n o , Son N e u t r o s sin excepcin.
Los acabados en TIM son Neutros, como Templum; y asimismo los Griegos en ON de la Segunda, que mudan esta ten minacion en la Latina o , como /dolori, /dolum, el dolo.

R E G . V . D e l o s a c a b a d o s e n N d e la T e r c e r a . 1. Los de la T e r c e r a en N M a s c u l i n o s se han de usar; 2. Pero el P r o p i o de L u g a r Por F e m e n i n o se tiene. 3. I c n y S i n d o n se miren Asimismo como tales; Y en esto corran iguales A d o n , Alcyon y S i r e n . 4. N e u t r o en in, se reputer

Los acabados en MEN ; Y fuera de estos, tambin Inguen, l l a g u e n , Pollen, Gluten.


I. Los de la Tercera a c a b a d o s e n N son Masculinos, como Petan, el b i m n o d e A p o l o ; Pecten, el p e i n e ; Delphin, el delfn; Canon, el c n o n . 2. P e r o los Propios de Lugar son Femeninos , c o m o Trcezen, la c i u d a d de T r c z c n a ; Salamin, la isla de S a a m i n a ; Bbylon, B a b i l o n i a . 3. Tambin son Femeninos Icn, la i m g e n ; Sindon, la s b a n a ; Aidon, el r u i s e o r ; Alcyon, el a l c i n , y Siren, la S i r e n a . 4. F i n a l m e n t e los a c a b a d o s en MEN son Neutros, c o m o N'omen, el n o m b r e ; v f u e r a d e est o s , Inguen, la i n g l e ; Unguen, el u n g e n t o ; Pollen, la flor de la h a r i n a , y Gluten, el e n g r u d o .

REG V I H . De los a c a b a d o s en OR. 1. OR M a s c u l i n o es, cual Decor, 2. Solo sacars liaec A r b o r , Y por N e u t r o s cuatro mas: Cor, A d o r , J q u o r y M a r m o r .
F. I.os a c a b a d o s en OR son Masculinos, c o m o Dccor, la herm o s u r a . 2. E x c e p t a n s e solo Arbor, el r b o l , por Femenino; y por Neutros estos c u a t r o : Cor, el c o r a z o n ; Ador, esperie de t r i g o ; JEquor, la l l a n u r a , y Marmor, el m r m o l .

REG. I X . De los a c a b a d o s en AS. 1. As se ofrece en la P r i m e r a Sin excepcin M a s c u l i n o ; 2. T al contrario F e m e n i n o Comunmente en la Tercera. 3. IIic pide A s , V a s , y este paso El AS que en ANTIS creciere. k-, Hoc E r y s i p e l a s quiere, A r l o c r e a s , y V a s , vaso.
I. I.os a c a b a d o s en AS de la Primera Declinacin son siemp r e Masculinos, como Tiaras, ce, la t i a r a . 2. Los de la Teera c o m u n m e n t e Femeninos, c o m o Pietas, atis, la piedad. 3. P e r o de estos se e x c e p t a n p o r Masculinos, As, assis, el a s ; Vas, vadis, el D a d o r , y ios q u e h a c e n el Genitivo en ANTIS, como Adamas, adamantis, el d i a m a n t e . 4. Por Neutros, Erysipelas, la erisipela; Artcreas, el m a n j a r compuesto de pan y c a r n e , y Vas, vasis, el vaso.

R E G . VI. De los a c a b a d o s en AR, IR, R. 1. Los en AR, IR, UR son N e u t r o s ; 2 . Menos A s t u r , P a g u r , T u r t u r , Que al M a s c u l i n o se aplican Con S a l a r , F u r f u r y Y u l l u r .
1. Los a c a b a d o s en A R , I R , I R , son Neutros, la e s p u e l a ; Hir, la p a l m a d e la m a n o : Ebur, el 2. Menos los s i g u i e n t e s Masculinos : Astur, Pagur, c i e r t o p e z ; Turtur, la t r t o l a ; Salar, Furfur, el s a l v a d o , y Vultur, el b u i t r e . como Calcar, marfil. el a z o r , ave; el s a l m o n e t e ,

REG. V I I . De los a c a b a d o s en ER. 1. ER M a s c u l i n o en cualquiera Declinacin se repula; 2. Solc N e u t r o s sin dispula on estos de la T e r c e r a : Ver, Acer, Lser, Cadaver, C i c e r , P i p e r , Siler, S b e r , Jader, Tuder, Verber, Lber, Iter, S p i n l h e r y P a p a v e r .
I. Los a c a b a d o s e n ER , sean de la Segunda, de la Tercerc Declinacin, son Masculinos, c o m o Ager, ugri, el c a m p o ; Car cer, eris, la c r c e l . 2. Solo son Neutros los s i g u i e n t e s d e lf Tercera: Ver, la p r i m a v e r a ; Acer, e l a z r e ; Lser, el b e n j u ; Cadaver, el c a d v e r ; Cicer, el g a r b a n z o ; Piper, la p i m i e n t a Siler, especie de j u n c o ; Sber, el a l c o r n o q u e ; Jader, 11 rit S a l o n a ; Tuder, la c i u d a d de T o d i ; Verber, el a z o t e ; Uber, 1. t e t a ; Iter, el c a m i n o ; Spimher. el b r a c e l e t e ; j Papaver, \sdonnidera.

REG. X . IJe los a c a b a d o s en ES. 1. Ser todo Nombre en ES F e m e n i n o , cual C e s a r i e s ; 2. Pero M a s c u l i n o s P a r i e s , I m p e s , M e r i d i e s y Pes : Con estos juntar o dudes Cespes, M e r g e s , Stipes, A m e s , Limes, Palmes, Termes, Trames, Fomes , Poples, Gurges, Tudes. 3. A los mismos seguirn Los Griegos de la P r i m e r a , Cual P l a n e l e s , d T e r c e r a , Cual M a g n e s , la piedra imn.

1. Solo son del N e u t r o amantes yEs, C a c o l h e s , N e p c n h e s , P n a c e s , y diferentes


En MANES, P H A N E S , y eil ANTES,

liado; Glis, el l i r n ; Orbis, Mcnsis, el mes.

el c r c u l o ; Torris,

el tizn

> ' '

R E G . X I I . De los a c a b a d o s en o s de la S e c u n d a Declinacin. 1. Os G r i e g o de la S e g u n d a i as veces M a s c u l i n o , Otras se ve F e m e n i n o , Segn el uso lo funda, Como h i c E p o d o s , base Dlos, 1 este tenor diferentes. 2. N e u t r o s se hallan los siguientes: A r g o s , C h a o s , E p o s , Molos.
I. Los Griegos acabados en os de la Segunda Declinacin no tienen Genero d e t e r m i n a d o : y asi unos son Masculino como Epodos poesa lrica; y o t r a s Femeninos , como Dlos, s A ri '"'"iHansc Neutros Argos, la c i u d a d .!, ; P S meloda ' d P " e n , a p i c o ' ' M e l o s > 11

5. Los acahadns en ES son Femeninos, como Casarla, res, la cabellera. 2. Pero son Masculinos Paries, la p a r e d ; Impes, e/is, el m p e t u ; Meridies, el m e d i o d a ; Pes, el p i e ; Cespes, el c s p e d ; Merges, el manojo de espigas; SU pes, el t r o n c o ; Ames, la estaca para las r e d e s ; Limes, el lmite; Palmes, elsarm i e n t o ; Termes, la r a m a ; Trames, la s e n d a ; Fomes, la yesca; Poples, la c o r v a ; Gurges, el r e m o l i n o , y Tuiles, el martillo. 3. Tambin siguen el Gnero de estos los Griegos de la Primera Declinacin, como Planctes, te, el p l a n e t a ; los d e la Tercera, como Magues, elis, la piedra imn. 4. Neutros son, .Es, el m e t a l ; Cacolhes, la m a l a c o s t u m b r e ; Nepenthes, la verba n e p e n t e s ; Pnaces, la panacea; y asimismo varios Griegos a c a b a d o s e n M A N E S , M I A E S , y A N T E S , c o m o Uippomancs,

Soleconhanes,

ilJinyantes,

etc.

REG. X I . De los a c a b a d o s en is y en YS. .1. Is con i Lalina, Griega Comunmente es F e m e n i n o ; . 2. Pero nunca al NIS Latino El M a s c u l i n o se niega; 3. Ni tampoco L a p i s , Cals. C u c u m i s , C a u l i s , Colis, Delphis, Fascis, Furlis, F o l h s , Axis, Mgilis, Aqualis, S a n g u i s , U n g u i s , Sents, E n s i s , P i s c i s , Postis, P u l v i s , Pol lis, V e d i s , Yermis, Vomis, Collis, Glis, O r b i s , T o r r i s y Mensis.
I. Los acabados en i s c o n i L a t i n a , en YS con y G r i e g a , son c o m u n m e n t e Femeninos, como Clavis, la llave; Chelys, la g u i t a r r a . 2. Pero los Latinos acabados en NIS, son Masculinos. como Pais, el p a n ; diferencia de los Griegos, que son Femeninos, como 'D'rannis, la tirana. 3. Tambin son Masculinos los siguientes : Lapis, la piedra ; Collis, la s e n d a ; Cucumis, el c o h o m b r o ; Caulis, Colis, el tallo; Delphis, el delfn; Fascis, el h a z ; Fustis, el p a l o ; Follis, el f u e l l e : Axis, el eje; Mgilis, el m u j o l ; Aqualis, el j a r r o del a g u a ; Sanguis, la s a n g r e ; Unguis, la u a ; Sents, la z a r z a ; Ensis , la e s p a d a ; Piscis, el pez; Postis, la jamba de la p u e r t a ; Pulvis, el polvo; Pollis, la flor de h a r i n a ; Vedis, la p a l a n c a ; Vermis, el g u s a n o ; Vomis, la reja del a r a d o ; Collis, el co

REG. X I I I . De los a c a b a d o s en o s de la T e r c e r o . 1. Os que la T e r c e r a loca, Es M a s c u l i n o , cual M o s ; 2. Menos h a e c A r b o s , Cos, D o s ; Menos h o c O s , hueso y boca.
1. Los acabados en o s de la Tercera Declinacin son Ma calinos como Mos, la c o s t u m b r e . 2. Exccptanse por Perneamos Aros, el r b o l ; Cos, 1 a piedra de amolar, y Dos, la d o t e ; y por Neutros Os, ossis, el h u e s o , y O , o m / l a boca.

REG. XIV. De los a c a b a d o s en u s de la S e g u n d a y Cuarla Declinacin. 1. Los en o s son M a s c u l i n o s , En la S e g u n d a y la C u a r t a ; 2. Mas Acus de esto se aparta, 1" M a n u s por F e m e n i n o s . Alvus tambin, V a n n u s , H u m u s , T r i b u s , Prticus, y D o m u s , 3. Lugar y Arbol, como P o m u s , Menos h i c P o n t u s , hic D u m u s . 4-. Varios Griegos, cual P a p y r u s , P h a r u s , y el Compuesto de O d o s ,
G.

5. Y dos N e u t r o s entre todos, Que son P l a g u s y V i r u s .


n frutfrpeosnnr0"'0 Z .
d e 13 S e

^nd" ?

Caarla

Declinacin

^ ' T , ' ' . e l c a m P ; P r u c t u * > <" el femeninos lossiguientes :A, Ia a g u j a ;

S l V i h ' U S Cl V , i e " t r c i 'a z a r a n d a /Zuacas ? v Prticos, el prtico, y Dmus, la Casa. 3. > asimismo los Nombres de Lugares y Arboles los d L ^ ; ^ ' " ' , 0 1 Egipto : menos Pontus, !a regin del

Despues de otra C o n s o n a n t e , Llevan h s c (2); con h i c , no obstante, Estos catorce caminan: Chalybs, Cinips, Grips y F o n s , D e n s , y por azada B i d e n s , llelops, Hydrops, Merops, Tridens, Nefrens, Rudens, Mons y Pons.
Los acabados en s despues de otra Consonante son Femeninos, como rbs, la c i u d a d ; Hyems, cl Hivierno, etc. 2. Pero wn Masculinos Chalybs, el acero; Cinips, el mosquito; Gryps t i grifo; Fons, la f u e n t e ; Dens, el d i e n t e ; llidens, por .a azada; Helops, cierto p e z ; Hydrops, la hidropesa Merops, el abejaruco; Tridens, el t r i d e n t e ; Nefrens, el lechon que no puede todava m a s c a r ; Rudens, el cable i Mons. el m o n t e , y Pons, la puente.

SC U b d fr.tf.T- Z " " 'l0S d e Arbules< c o ' el rn ! p p ! i i ' Q " , r r c " s - '!*> 'a encina : menos Dumus, el espino, ,au len 4 rente s Crienna " " - - ' f i e l m e n t e son Femeninos di fer Z , Anegos como Papyrus, el papel; Pharus, el faro, y los Z6 a dos elcan el m do'\v; V r ^ ". eomoMtkoVus, elsll do ? > PcZ-us nZ } Neutros solamente se hallan feiagus, el m a r ; Virus, el jugo.

R E G . X V . D e los a c a b a d o s e n DS d e la T e r c e r a . 1. U s d e T e r c e r a , como O p u s , Es N e u t r o (2); mas L e p u s , M u s , i los Compuestos de P u s , Llevan h i c , menos L a g o p u s . 3. T e l u s , y aquellos que crecen
En AUDIS, u n s , y en TIS;

Cual J u v e n t u s , j u v e n t u l i s , r e u i e n i n o s se establecen. 4. Ll P r o p i o , en fin, de L u g a r , Que crece en NTIS, es vario P e s s i n u s l i i c ; y al contrario A m a t h u s b a ; c debe usar
a c a b a d a s en L s d e la Tercera Declinacin son Neutros como Opus, eris, la obra. 2. Pero son Masculinos Lepas liebre; Mus, cl r a t o . . , y los Compuestos de la voz Griega Pous podas, el pie, c o m o Pdypus, odis, el pulpo; e x c e p t o L a f o p u s ' Femen^Teave: y yerba , q u e es Femenino. 3. Tambin son llus, la t i e r r a , y los que hacen su Genitivo en AIWS , D I S V UTIS como Lm,s ,audis, la alabanza; Palas, tis lagunaJuventus, utis, la juventud. 4. Los Propios de Lugar q u e t e hacen en r v n s son varios: unos Masculinos, como Pessinus
T S K U S T S S E I *

R E G . X V I I . De los a c a b a d o s e n x . 1 . Los en x , como L e x , Requieren h a ; c (2); mas h i c , C a l i x , Fornix, Oryx, Spadix, Calyx, Coccyx, Phonix, Volvox, Grex, 3. Y Disilabos en AX , O bien EX ; menos ha?c A ! e x , Ilex, F o r f e x , Vibex , Vitex, F o r n a x , Similax y Carex.
1 Los acabados en x sola, precedida de N, de cualquier terminacin v nmero de slabas que s e a n , son Femeninos, como Lex, l a l e v ; Phalanx, la falange; Suppellex, Viviradix, Fox, Crux. 1. 'ero son Masculinos Calix, la taza; Fornix, la bveda; Orrx, la cabra monts; Spadix, cl palmito; 7j/)X(con Griega) el boton de la flor; Coccyx, cl cuclillo; Pkcenix, c1 fenix Vohox, cl gusano revolton; Grex, el rebano. 3. Tambin s o n los <le dos slabas acabados en AX, en EX, como Jbax, A a p a r a d o r ; Pollex, el dedo p u l g a r ; menos los s i g u i e n t e s , que ton Femeninos : A lex, Halex, cierto pez, salsa hecha con l : l l e x , l a e n c i n a ; Forfex, la tijera; Vibex, el v e r d u g n ; Vitex, clainocasto, y e r b a ; Fornax, la f r a g u a ; Similax, miax, la planta esmilace, y Carex, cl carrizo.

A S
Precedida de otra

Coiiion m l i . Nombres

,0S a c a b a d o s e n s

que en s

terminan

R E G . X V U I . De los N o m b r e s solo P l u r a l e s . 1. I , como F a s t i , en Plural M a s c u l i n o le supongo. 2. F e m e n i n o es diptongo; 3. E s y e s varios ( 4 ) ; A N e u t r a l .

'U*

GRAMTICA LATINA
DRAMTICA LATINA. 10-

- hocen en ,r. d i p t o n g o son Fe n J Z l ' , 0 S f a ? t o s - 2 - '-s q u e c n d a s . 3. Los q u e le a b a b a n e n l T y \ % - C a l e n , l t * ' i'L '"nos,


aj Gne ' e " E S ""'"'os, c o m o Val , a r T , e n el ro. como Grates, las r a e . i c i " , a S i ] | l c r a s ; v Fem-

Penus, la provisin ( a u n q u e este s o l a m e n t e es Neutro c u a n d o h a c e pe'iioris e n G e n i t i v o A n i m a o s , el a n i m a l , y Specus, la cueva.

,os US i Z vrt"S' embrS- y ? S i , V P a r a s a b e r los G n e r o , n Z , ' ' ' 0 n , / r f ' " , lo la Lista de los Nombres f/ os Te ^ ' f R e s p n d e n , ase Lo S A son Neutros, c o n , o J r Z X s a r m a f ' acabad *

( REG. XX. \

Q u e contiene u n a Lisia de los q u e Significacin

mu-

dan de G n e r o , m u d a n d o de

REG. XIX De los Nombres de Gnero Ambiguo ^Ambiguos. hspe piden Anguis Scrobs' Ph )r ^'| S ' I l ' s ' Torquis, n ? ' Talpa, Colus. Grossus
H e bien R n b u s B r b i t o s , G r u s A e s I a i u m b e s , Q u d r u p e s , Dies
S S ' T ' ? ' * deps, Limax, Corles, Imbrex , Obev Pumex, Rumex, Slex, Sandix U
0

Nombres hay de especie rara, Que mudando de A c e p c i n , Mudan de G n e r o ; y son Los que esta Lisia declara. A D R I A con i i / E C es C i u d a d ; Con m e , G o l f o V e n e c i a n o . B I D E N S con m e , a z a d n ; Con I I . E C , la r e s d e d o s a o s . I L E C BOMBYX dice la s e d a ; H i c BOMBYX dice el g u s a n o . H . E C CALX denota la c a l ; H i c , IIEC CALX l a l o n c a b o . H i c , II.EC C U P I D O , c o d i c i a ; H i c C U P I D O , el D i o s v e n d a d o , l l ^ c KICUS, h i g u e r a h i g o ; H i c FICUS, l l a g a nombramos. H i c F L A M E N , el S a c e r d o t e ; H o c F L A M E N , el s o p l o l a l o . H.EC JUBA , c l i n m e l e n a ; H i c JUBA , R e y A f r i c a n o . H i c MALOS expresa el m s t i l , Como UJEC MAI.CS el m a n z a n o . ILEC OPTIO, e l e c c i n ; M E OPTIO El A y u d a en algn cargo. I I i c P I I A S E L C S , la j u d i a ; H i c , IIJEC P U A S E L U S , el b a r c o . P O P U L E S con m e , el p u e b l o ; Con U . E C , el l a m o b l a n c o . H I C SCJEVA, el h o m b r e z u r d o SLEC SC.EVA , la i z q u i e r d a m a n o . H I C S E P S , una sierpecilla; I L E C S E P S , la b a r d a v a l l a d o .

s U l e n [ c s : P e n t e ; Clunis, la n a l a - H ^ / m , lser el el collar Scwbf*6%tbL< l f V ' ' Fi"\s' 'n; rr0 v e c l l a ; ^ / , la c n a l ^ ' ' J ' ^ selas, la ZTal Colus, la r u e c a ; Grossut'nlh' l>", el tonoz a r z a ; Ddrbitos u S l ' ^ W Pulas? g r u l l a ; Mes el /".'"bes, la p a l o m a S . ''n . ' ave; P,. r P ' e s ; Dies, el .lia - S f i ^""' "Pes, la bestia de c u a t r o ,a la r p i e n "rgenTS

la c o r t e z a ; 7 X '

' ' , f '

d u r a

el caracol-

! X C I , n a l ; S " " < U * ' cier o coior r n i ' M / y e r b * > Lodix, la m a n a : Tradnri 0 J 0 A r ^ , el lince g r n 5 es puerco' P ' n ; Onyx, la p i e d r a n l w nx, la vena h i n c h a d , o , , ' S"rdo"Xx, ]a sardonix v / v , c i u d a d de T e r r d n a - 1 / i f f f ' ' ^ ^ 6 t d , N e r a ^ vulgo. 3. P a n i n o s '6Veu>rar' . 5 ' la a r m u e l l e s , y 6 W O , Cdiz'. . ^ T en ann f i ' t r 'e ' s Gneros J n 'u , V def todos

Hic lleva S T I R P S por l i n a g e ; I I i c , iiiEc, por t r o n c o tomado. Hic T I G R I S , cuando es r i o ; H i c , I I . E C , si es fiera, le damos. por r b o l , U.EC vide; I i c , por la f r u t a de este rbol; l l o c , notando c r i a d i l l a De t i e r r a , t u m o r , callo.
TBER , U N I , en fin, es M a s c u l i n o , Si la p e r l a le aplicamos; F e m e n i n o , p o r cebolla, U n i d a d , u n i n usado.

CAPITULO

XXIV.

DE LOS GNEROS A QUE SE APLICAN I.OS ADJETIVOS, SEGUN CIERTAS TERMINACIONES.

REG. X X I . De los que sin m u d a r de Significacin, m u d a n de G n e r o , s e g n m u d a n de Declinacin, Terminacin. 1. Oros diversos se ven Que sin mudar de A c e p c i n , Mudando Declinacin, Mudan G n e r o tambin; 2. Siendo esto mas especial En algunos, como S c h e m a , Pascha, Penus y Diadema, Que no mudan el final. 3. Otros por ser diferente Solo su T e r m i n a c i n , Sin mudar D e c l i n a c i n , Mudan G n e r o igualmente.
1. Otros N o m b r e s h a y q u e sin m u d a r d e Significacin, mudan de G n e r o , p o r q u e m u d a n d e Declinacin, como hcec Capa, ce, hoc Ccrpe, is, la c e b o l l a ; hic Acinus, i, hcec Acina, ce, el g r a n i l l o de la u v a . 2. Y esto es m a s n o t a b l e en a l g u n o s q u e a u n q u e m u d e n de Declinacin, no m u d a n d^ Terminacin, c o m o hcec Schema, ce, hoc Schema, atis, 1? pascua ; hic, hcec Penas, us, hoc Penus, oris, la d e s p e n s a < p r o v i s i n ; hcec Diadema, ce, hoc Diadema, atis, la d i a d e m a . 3. O t r o s h a y en l i n , q u e sin m u d a r d e Declinacin, mudan de Certero, solo p o r q u e t i e n e n la Terminacin diferente, come hic Calerus, i, hoc Gaterum, i, el s o m b r e r o ; hcec Prcese'"'. is, hoc Prcesep, is, el p e s e b r e .

REG. I. De los G n e r o s de a l g u n o s a c a b a d o s en ER. Acer, A l a c e r , P e d e s t e r , C l e b e r , y los de S a l u s , C a m p u s , Sylva, Terra y Palus, Celer, V l u c e r y E q u e s t e r , . Si el uso vario adverts, A veces al F e m e n i n o Juntan ER, y al M a s c u l i n o La terminacin en is.
Estos A d j e t i v o s , q u e q u e d a n e x p l i c a d o s en el Cap. V, Reg. I I , c o r r e s p o n d e n c o m u n m e n t e los t r e s Gneros, segn sus t r e s t e r m i n a c i o n e s E n , IS, E , c o m o Acer, acris, acre. P e r o a l g u n a s veces a p l i c a n al Femenino la t e r m i n a c i n en E R , como Acer hyems, el I n v i e r n o r i g u r o s o : y al c o n t r a r i - i la Femenina en i s al Masculino, c o i n o Locus clebris, el lugar clebre.

R E G . II. De los a c a b a d o s e n OR y en ix. OR al Gnero P r i m e r o Ullor y Viclor aplican; Ix al S e g u n d o dedican , Y en algn Caso al T e r c e r o .
Los Adjetivos Ultor, ultrix, y Vctor, victrix a p l i c a n la tei m i n a c i o n OR al Gnero Masculino, c o m o Exrcitus ultor, el. e j r c i t o v e n g a d o r ; Exrcitus vctor, el e j r c i t o victorioso. La t e r m i n a c i n i x al Femenino, c o m o Manus ultrix, la m a n o v e n g a d o r a ; Manus victrix, la m a n o v i c t o r i o s a , y l a m b i e n a p l i c a n esta m i s m a al Neutro e n a l g u n o s C a s o s , esto es en Ablativo de S i n g u l a r , c o m o Victrieiferro, con h i e r r o victor i o s o , y en los del P l u r a l a c a b a d o s en A, y en I B I S , c o m o Arma ultricia, las a r m a s v e n g a d o r a s ; Armis victricibus, con aruia* \ictoriosas.

R E G . III. De los N a c i o n a l e s . 1. Hic piden los N a c i o n a l e s Con una terminacin.

2. n i e , haec L i g a s , y A r c a s son Con S a m n i s , y P h r y x iguales. . Le r e s , los que en ANTIS crecen Y en s los terminantes Que N D R llevan antes, H i c , haec, h o c siempre apetecen. *. Lele dos, cuando remata l a S e g u n d a en AS , i s , A , H i c la p r i m e r a da, Ha;c reparte la i n m e d i a t a .
t e r m i n a c i n la aplicas M CeAo " > el Maceffi?; e y asi G e t a nnd 9 Pvpl,? r-Significa el Godo, y no U Areas, Samnis y Phrrx, poro M api can i g u l m e n t c su terminacin al Mase afino y FemenZ J
N a c i

i . Vires, r i u m , rihusVis. Y Bos hace b o u m , b o b u s .


1. Ambo, a m b o s , hace en el Dativo de Plural ambobui * ambabus, y Do, d o s , duobus y duabus. 2. Vis, la f u e r / a , hace en el Plural Vires, virium, viribas, y Dos, el b u e y , boum, bobus, bubus siucopado.

R E G . III. De los q u e m u d a n d e D e c l i n a c i n e n el Plural. 1. J g e r u m , j g e r i funda Su Plural en la T e r c e r a ; 2. Y, por contraria manera, V a s , v a s i s en la S e g u n d a .


1. Jgerum, i , la y u g a d a , de la Segunda Declinacin en el Singular, es d e la Tercera en el Plural; v asi hace en este Jgerum, jugribus, y no jiigcrorum, jugeris. 2. Vas, vasis, o vaso, q u e es d e la Tercera en el Singular, es de la Segunda en el Plural; y asi hace en este Vasorum, vasis, y no' Vasium vasibus.

T'

l e s

d e

u n a

R E G . IV. D e la D e c l i n a c i n d e
Tro vino " f e a l t t O & i S S S S , S

Domus.

D o m u s , de S e g u n d a y C u a r t a , AIgunas terminaciones De entrambas Declinaciones Admite, y otras desearla.


En la forma siguiente : Ai mero Singular. Domus, la casa. Donis; y Domi, solo c u a n o habla del l u g a r d o n d e se cs. Dat. Domui. Acus. Domum. Voc. Domus. Abl. Domo, y a n t i g u a m e n t e Domu Nom. Domus. Gen. Domorum, y Domuum. Dat. Ddmibus. Acus. Domos, y Domus. Voc. Domus. Abl. Ddmibus. Nom. Gen.

CAPITULO

XXV.

se

B E LOS I R R E G U L A R E S K N LA D E C L I N A C I O N .

B F G . I . D e los v a r i o s m o d o s d e esta I r r e g u l a r i d a d Como I r r e g u l a r , sin duela, hl Nombre se considera Cuando sus Casos altera, O D e c l i n a c i o n e s muda. A E G . I I . D e los q u e a l t e r a n s u s C a s o s e n el P l u r a l .

Nmero

Plural.

1. Ambo y Do llevan O B S , Y ABS lambier SN vez de

IS;

C A P I T U L O

X X V I .

DE LOS IRREGULARES ES EL GNERO.

R E G . uiCA. De los q u e v a r a n de G n e r o en e! Plural. 1. Con G n e r o s diferentes Corren varios en P l u r a l , fregndose al general Precepto; y son los siguientes: 2. D y n d i m u s el N e u t r o admite, Con M x n a l u s y P a n g a e u s ; T a y g e l u s quiere lo mismo, Como M s s i c u s , A v e r n u s ; 3. Y otros P r o p i o s de L u g a r , Cuyos principios son estos: Isma, Garga, T a r t a , Taina, Y en RUS suenan los exiremos. i . Tambin P r g a m u s , S u p e l l e x Y Crbasus, admitiendo En S i n g u l a r F e m e n i n o , Neutro. En P l u r a l admiten 5. " / M a s c u l i n o , A r g o s , C r o c u m , P o r r u m , E l y s i u m y Ccelum. C-. El mismo, bien N e u t r o quieren Jocus, Locus, R a s t r u m , Fraenum, 7. N u n d i n u m como D e l i c i u m , Y E p u l u m tambin con ellos, Al F e m e n i n o en P l u r a l Se aplican con uso opuesto. 8 De B a l n e u m nacen B a l n e a , }' Balnea; al mismo tiempo; Y S a l , ambiguo, de S a l e s , No de S a l i a , ofrece ejemplos.
1. Los s i g u i e n t e s t i e n e n e l Gnero d i f e r e n t e en el Plural c o n t r a la r e g l a . 2. l l n e n l e Neutro, a u n q u e son Masculinos en el Singular,- los N o m b r e s Propios de Lugar c o n t e n i d o s en la 2 C o p l a ; y asi h a c e n en e l Plural Dyndinia, Mtenala, Pangcea, Taygeta, Mssica, Averna. 3. Y o t r o s , t a m b i n Propios, a c a b a d a s en RUS, q u e son Ismarus, Grgarus, Trtaras, Ta-narus; y asi h a c e n smara, Grgara, Trtara, Taara

4. T i n e n l e a s i m i s m o Neutro, a u n q u e Femeninos en el Singular, Pergamus, la c i u d a d castillo d e T r o v a ; Supellex, la i l h a j a , y Crbasus, el lino fino. 5. T i n e n l e Masculino, aunque Neutros en el Singular, Argos, la c i u d a d d e A r g o s ; Crocum, el a z a f r n ; Porrum, el p u e r r o ; Elysium, el c a m p o Elisio, v Ccelum, el c i e l o ; y asi h a c e n en el Plural Argi, Croci, Porr, E!ysu, Cceli. 6. Admitenle i g u a l m e n t e Masculino, bien Neutro, a u n q u e Masculinos en el Singular, Jocus, la c h a n z a , v IMcus, el l u g a r ; y asi hacen en c Plural Joci, 6 Joca ; Loci, y Loca. Lo m i s m o u s a n , a u n q u e Neutros en el Singular, Rastrum, el r a s t r i l l o , y Frienum, el f r e n o ; p u e s h a c e n Rastn o Rastra; Frnni, Friena. 7. Q u i r e n l e Femenino, aunque Aeutros en el Singular, Epulum, el c o n v i t e ; Delicium, la deJ N u n d i n u m la f e r i a n r ' ' ; y asi h a c e n e n Plural, Epulie, Delicuc, hundira;. 8. Balneum, a u n q u e solo Neutro en el Singular, h a c e e n el Plural Balnea, Balaece; y Sal, a u n q u e Masculino, Neutro, no h a c e Salia s i n o Sales.

C A P I T U L O

X X V I I .

D E LOS NOMRRES DEFECTIVOS.

REGLAS

GENERALES.

R E G . 1. De la D i f e r e n c i a de los Defectivos. Por su Defecto notables Son los de N m e r o escasos, Los faltos de algunos Casos , Y, en fin, los I n d e c l i n a b l e s . R E G . I I . De los N o m b r e s P r o p i o s fallos de P l u r a l . 1. P r o p i o s de L u g a r no tienen P l u r a l e s , excepto si Fueren P l u r a l e s por si, O cuando muchos convienen. 2. Tampoco los P r o p i o s de H o m b r e s , Si muchos no comprehenden, O por F i g u r a se extienden, Como A p e l a t i v o s N o m b r e s .
1. Los N o m b r e s Propios d e Lagar c a r e c e n ce Nmero Plural; a m e n o s q u e p o r s u n a t u r a l e z a s e a n s o l a m e n t e Plurales c o m o Pansu, P a r s ; Venetice, V e n e c i a : Bactra, Budasan; c o m e n g a n m u c h o s Lugares, c o m o Alexandrice, las Alciana r i a s , p o r q u e hav m u c h a s ciuddea de e s t e n o m b r e . 2. Tam-

C A P I T U L O

XXVI.

DE LOS IRREGULARES EN EL GNERO.

R E G . UNICA. De los q u e v a r a n de G n e r o en e! Plural. . Con G n e r o s diferentes Corren varios en P l u r a l , fregndose ai general Precepto; y son los siguientes: 2. D y n d i n i u s el N e u t r o admite, Con M x n a l u s y P a n g a e u s ; T a y g e l u s quiere lo mismo, Como M s s i c u s , A v e r n u s ; 3. Y otros P r o p i o s de L u g a r , Cuyos principios son estos: Isma, Garga, T a r t a , Taina, Y en RUS suenan los extremos. Y Crbasus, admitiendo En S i n g u l a r F e m e n i n o , Neutro. En P l u r a l admiten El M a s c u l i n o , A r g o s , C r o c u m , P o r r u m , E l y s i u m y Ccelum. El mismo, bien N e u t r o quieren Jocus, Locus, R a s l r u m , Fraenum, N u n d i n u m como D e l i c i u m , Y E p u i u m tambin con ellos, Al F e m e n i n o en P l u r a l Se aplican con uso opuesto. De B a l n e u m nacen B a l n e a , }' Balnea; al mismo tiempo; Y S a l , ambiguo, de S a l e s , No de S a l i a , ofrece ejemplos.

4. Tincnle asimismo Neutro, a u n q u e Femeninos en el Singular, Pergamus, la ciudad castillo de T r o y a ; Supellex, la alhaja, y Crbasus, el lino fino. 5. Tinenle Masculino, a u n q u e Neutros en el Singular, Argos, la ciudad de Argos; Crocum, el a ; a f r a n ; Porrum, el p u e r r o ; Elysium, el campo Elisio, v Ccelum, el cielo; y asi hacen en el Plural Argi, Croci, Porr, Elysii, Ccrli. 6. Adintenle igualmente Masculino, bien Neutro, a u n q u e Masculinos en el Singular, Jocus, la chanza, v Locas, el l u g a r ; y asi hacen en ef Plural Joci, 6 Joca ; Loci, y Loca. Lo mismo u s a n , a u n q u e Neutros en el Singular, Rastrum, el r a s t r i l l o , y Franum, el f r e n o ; p u e s hacen Rastri o Rastra; Frani, Frana. 7. Quirenle Femenino, aunque Neutros en el Singular, Epuium, el c o n v i t e ; Delicium, la deJ N u n d i n u m la f e r i a nr'' ; y asi hacen en Plural, Epulce, Delicia, Nandina. 8. Balneum, a u n q u e solo Neutro en el Singular, hace en el Plural Balnea, Baiaea; y Sal, a u n q u e Masculino, Neutro, no h a c e Salia s i n o Sales.

CAPITULO
D E LOS NOMBRES REGLAS

XXVII.
DEFECTIVOS.

GENERALES.

5. C-. 7.

R E G . I . De la D i f e r e n c i a de los Defectivos. Por su Defecto notables Son los de N m e r o escasos, Los faltos de algunos Casos , Y, en fin, los I n d e c l i n a b l e s . R E G . I I . De los N o m b r e s P r o p i o s fallos de P l u r a l . 1. P r o p i o s de L u g a r no tienen P l u r a l e s , excepto si Fueren P l u r a l e s por si, O cuando muchos convienen. 2. Tampoco los P r o p i o s de H o m b r e s , Si muchos no comprehenden, O por F i g u r a se extienden, Como A p e l a t i v o s N o m b r e s .
1. Los Nombres Propios de Lugar carecen ce Nmero Plural; a menos q u e por su n a t u r a l e z a sean solamente Plurales como Parisu, P a r s ; Venetia, Venecia: Bactra, Budasan ; c o m e n g a n m u c h o s Lugares, como Alexandria, las Alciana r i a s , p o r q u e hay m u c h a s c i u d d e s de este n o m b r e . 2. Tam-

1. Los siguientes t i e n e n e l Gnero d i f e r e n t e en el Plural c o n t r a la regla. 2. l l n e n l e Neutro, a u n q u e son Masculinos en el Singular,- los Nombres Propios de Lugar contenidos en la 2 Copla; y asi hacen en el Plural Dyndima, Mtenala, Pangcea, Taygeta, Mssica, Averna. 3. Y o t r o s , tambin Propios, acabadas en RUS, que son Ismarus, Grgarus, Tarta rus, Tanarus; y asi hacen Ismara, Grgara, Trtara, Taara

bien carecen de Plural os de Hombres, si no comprenden i muchos, como Antonu, los Antonios; Catones, los Catones e t c q u e por F i g u r a Retrica se e x t i e n d a n , como c u a n d o s e ' d i c e Alerandri, los Alejandros; Casares, los Csares- a u n q u e no 1 se h a b l e mas que de Alejandro y de Csar.

k. 5. 6.

R E G . III. D l o s N o m b r e s de L i c o r e s , G r a n o s y M e l a l e s , faltos del m i s m o N m e r o . Licores, Granos, Metales, Menos algancs, cual\inum, Oricbalcum w Lupinum , Rehusan tamhien P l u r a l e s .
De Licores, como Olean,, el a c e i t e ; de Granos, como Tnticum , el t r i g o ; de Metales, como Aunan, el o r o ; pues no se d i c e en Plural Trinca, Olea, Aura. Exceptanse a l g u n o s , v. g . Untan, el vino; Orichalcum, el oropel; Lupinum, el a l t r a m u z , que admiten en el Plural, Fina, Orickaca, y Lupina, Lupini, etc. ' }

7. 8.

Mille Adjetivo plural ; ' f o t y Q u o t con sus CompuestoL Manna, Pascha, y juntamente L u g a r e s en IM y en T ; Como toda vez que est Tomada materialmente. De las lenguas peregrinas Cualquiera vocablo, en fin, Si no se arregla al Latin ; Letras Griegas y Latinas. El I n d e c l i n a b l e suele Ser de lodos Casos; mas Solo hay tres en S e c u s , F a s , N e f a s , T e m p e , Cele y Mele.

R E G . IV. De los N o m b r e s de A r t e s v C i e n c i a s , v o t r o s , faltos del m i s m o N m e r o . Tambin van generalmente Sin P l u r a l los Nombres de A r l e s , C i e n c i a s , V i r t u d e s y Vicios, Como tambin los de E d a d e s .
De Artes, como Architectura, la A r q u i t e c t u r a : de Ciencias, como Philosophia , la Filosofa : de Virtudes, como la prudencia : de Vicios, como Avaritia, la avariPrudentia cia : y los de Edades como Infamia, la infancia; Senectus, PhlJ. la vejez; pues no se dice en el Plural Architecturce, splate, etc.

R E G . V. De los I n d e c l i n a b l e s . 1. Por I n d e c l i n a b l e s cuenta Los en Y Griega y Latina, El Nombre que en u termina, Aunque en P l u r a l lo desmienta. 2. F a s , N e f a s , N u g a s y F r i t , P o n d o , S e m i s , y estos siete: Ca?pe, M e l e , T e m p e , C e l e , Abadir, Nequam y Gilh. 3. Desde c u a t r o , ademas de estos, Hasta ciento el Numeral;

Indeclinables son los que carecen de todo Caso y Nmero, y se reducen los siguientes. 1. Los q u e acaban en Y Griega, la g o m a : v en i Latina , como Mol'y, cierta y e r b a ; Gummi, los en u , como Gentt, a u n q u e se declinan en el Plural, i. Fas, lo lcito; Nefas. lo ilcito; Nugas, c b o c a r r e r o ; Frit, el g r a n o de la punta de la e s p i g a ; Pondo, el neso, l i b r a ; Semis, la m i t a d ; y e s t o s : Cwpe, la cebolla; Mele, las m e l o d a s ; Tempe, Regin amena de T e s a l i a ; Ce te, los peces g r a n d e s modo de b a l l e n a s ; Abadir, d Abadiir, n o m b r e de cierto Dios; Nequam, el m a l o ; C.ith, la neguilla. 3. Los Numerales desde Quatuor hasta Centum inclusive, y Mille Adjetivo de Plural. Asimismo Tot, t a n t o s , Quot, c u a n t o s , con sus c o m p u e s t o s , como Ttidem, Aliq-tot, Quotquot, etc. 4. Manna, el m a n ; Pasclia, la pascua. Nombres Propios de Lugar en IM, y en T , como Cim, cierro l u g a r c i l l o ; Nepet, la ciudad de Ncpi. 5. Toda voz tomada m a t e r i a l m e n t e , como Mus, la palabra Mus; Rodo, la palabra Rodo. 6. Cualquier Nombre tomado de las lenguas e x t r a a s los Latinos, como Abad, Dios, t o m a d o de la Sir i a c a ; Thot, J p i t e r , d l a Egipcia ; Job, Isaac, Ahraham , Hiersalem, etc. de la Hebrea ; bien que se pueden declinar la Latina, c o n f o r m e las Reglas de los Nombres Hebreos. 7. Los Nombres de las Utras Griegas, como Alpha, Reta, etc. L a t i n a s , como A, Be, Ce, etc. 8. Aunque los Indeclinables correspondan g e n e r a l m e n t e todos Casos, sin e m b a r g o Secus, el sexo , Fas, Nefas, Tempe, Cete y Mele a d m i t e n solo t r e s , que son Nom. Acus. y Voc.
( R E G L A S PARTICULARES DE LOS DEFECTIVOS.

I. De los faltos de N o m i n a t i v o de S i n g u l a r . Raros son en verso prosa Los Nominativos Faex, F r u x , Daps y Scobs, S p o n s , V i s , P r e x ,

Y O p s , no tomado por Diosa; Merges, Ames, Tudes, Ciler, Infer, Procer, P r i m o r , C a l e r , C a l e r , F e m e n , D i l i o , Veter, Q u r i s , Itiner por Iler.
Los Nombres siguientes n u n c a , rara vez, usan de su Nominativo Singular : Fa-x, la h e z ; Frux, el f r u t o ; D ips, la M a n d a ; Scobs, la l i m a d u r a , 6 a s e r r a d u r a ; Sports, la g a n a , gusto; rix, la vez; l'rex, el r u e g o ; Ops, el auxilio ( a u n q u e se usa por una Diosa llamada con otro nombre Obele); Mermes, la gavilla; Ames, la estaca para las redes; Tudes, el martillo; Ciler, el d e la parte de a c ; Irtfer, el inferior; Procer, el G r a n d e ; Primor, el p r i m e r o ; Cccter, el r e s t a n t e ; Later, el ladrillo; Femen, el m u s l o ; Ditio, el d o m i n i o ; Veter, el viejo; Quiris, el Q u i r i t e , R o m a n o ; Itiner, el camino, por 1 Iter.

ifir hiris, y Nauco nauci; Melos m e l , y m e l e u i e l a ; Chaos chao; f a b o tabi; I m p e l s m p e t e solo; T a b e s , con t a b e m y l a b e ; A s t u , la ciudad de Atenas; A s t u s , a s t u , engao fraude; Les luem; Yenum veno ; Y Ablativos singulares
Injussu, Natu, Rogatu,

Y Promptu, Nombres
T a n l u n d e m , como

Verbales:

tanlidem;

Y los Compuestos que se hacen


De E j u s , H u j u s , C u j u s y o t r o s ,

Y de Modi por PvEG. I . De los faltos de V o c a t i v o en S i n g u l a r v Plural. En cualquier N m e r o escasos Nombres Interrogativos, Partitivos, Negativos, Se encuentran de Q u i n t o s Casos. Como Q u a l i s , Q i i a n t u s , Q u o t u s , Q u d a m , Q u i s q u a m , Nenio y N u l l u s , Y ios restantes que en e s Crecen, menos Solus y U n u s .
Todos ton r e f e r i d o s Nombres carecen de Vocativo de Singular y Plural: excepto Solus, que hace sol; y Unus, une, en Siugiiiaj .

remate;

Repelundarum y tunds, Suppeti suppetias, Grates Grtibus, Inficias, Dicis, Spontis spoute, Ingratiis. 3. Los Neutros en AS,"ES, o s ,

Que son de Griego linage, F o r a , tambin, M e l l a , R u r a , T h u r a , S o l a , y otros tales, Solo deben en P r i m e r o , C u a r t o y Q u i n t o Caso usarse, k. Usase en los mismos tres, Y en el Sexto tambin M a n e .
I. En otros Nombres solo se e n c u e n t r a n usados ciertos Caas del Singular y Plural, nue son los siguientes : 2. Instar, ya semejanza, Nom. y Acus. d>: Singular; Vlupe, lo agradable, V Necesse, lo necesario, de V/apis y Aecessis desusados; Expes, desesperanzado; Pernox, el que t r a s n o c h a , ambos Nom. y Voc. S i n g u l a r ; Repens, repenti, lo r e p e n t i n o ; Nom. y Ah. Singular; Damnas, el c o n d e n a d o ; Polis, pote, l o q u e puede, Nom. Sing. Muele, Voc. S i n g u l a r , y macti, Nom. y Voc. Plur. de Muctus, aumentado, que tiene |>oco us. Siremps, sirempse, ' o realmente semejante, Nom. y Abl. Sing ('.los, gloris, la cuada ; fir, hiris, la palma de la m a n o , Nom. y Gen. Sing. Kami , nauco, Gen. y Abl. Sing. de Aaucus, 6 naucum, la aseara de la n u e z ; Melos, la meloda, mel, Dat. y Abl. de Sing. y mele, me/a, Nom. de Plur. Chaos, chao, <1 cos. Nom. Acus. y Abl. Sing. Tabi, tabo, Gen. y Abl. Sing. de Tahum, la sangre c o r r o m p i d a , desusado. Impetis, mpete, Gen. y Abl. Sing. de Impes, el mpetu, voz de poco uso. Tabes, ta-

R E G . 11!. De los q u e solo t i e n e n a l g u n o s Casos en Singular y Plural. 1. En otros diversos Nombres Solo se encuentran usuales Ciertos C a s o s ; y son estos, Que aqu se ponen aparte. 2. I n s t a r , V l u p e , N e c e s s e , Expes, Pernox, vigilante; R e p e n s , r e p e n t i , con D a m n a s , Polis p o t e , y M a r t e m a c t i ; S i r e m p s s i r e m p s e ; Glos gloris;

bnn labe, la liquidacin , Noi. Acus. y Abl. Sin As/a U ciudad de Atenas, Acus. indeclinable; Atus, as 1 e e o Cassis, la r e d ; Crates, las p a r r i l l a s ; Vepres, la espina; Jugus, la y u g a d a ; Ambages, el r o d e o ; Verber. el azote; Fuux, la fauce.

de Tantusdem, Cajas

otro t a n t o , que se usa poco : los como

G e n Eusmodii,.

REG. Y. De los S u b s t a n t i v o s M a s c u l i n o s , F e m e n i nos y N e u t r o s faltos de P l u r a l . 1. Sin P l u r a l corren h i c F i m u s , i E l h e r , Yesper, como Rigor ; M u s c u s , O r c u s , P o n l u s , Vigor, Meridies, Sanguis y Limus. 2. Sin l van los F e m e n i n o s Fides fidei, F a m a , F a m e s , Culis, H u m u s , Salus, Sitis, F o r s , R a b i e s , Sanies y T a b e s : 3. Y los Neutros Acer, C a l l u m , Lucar, Siler,Sber, Hilum, Sil, Epos, Chaos. A s y l u m , Bacchar, Inslar, J u b a r , Salum ; Lser, O s t r u m , Coccum, Nitrum , A l e e , Ca;pe, L o t i u m , Cienum , Pus,Pedum, Baralbrum, Penum, Ver, Virus, Vulgus y V i t r u m ; Jusjuraudum , Letum, V e n u m , Gelu , N i h l l , M a n e , H i b i s c u m , Fel, Gluten, Bulyrum, Yiscum, Justilium, Ebur y Ebenum; i . Y otros N e u l r o s diferentes De T e r c e r Declinacin, En AS y en ES, como son Artcreas y Nepenthes.
1. De Plural carecen los Masculinos siguientes : Fimus, el estircol; .Etker, el cielo; f'esper, la t a r d e ; Rigor, la d u r e z a , r i g o r ; Muscus, el m o h o ; Orcus, el infierno; Pontus, el n . a r ; rigor, el vigw ; Meridies, el medioda; Sanguis, la sangre, v Limus, el Todo. 2. Los Femeninos Fides, fidei, la f e ; Fama, la f a m a ; Fames, el h a m b r e ; Cutis, el c' i s ; Humus, la t i e r r a ; Salus, la s a l u d ; Sitis, la s e d ; Fors, la muerte; Rabies, la r a b i a ; Sanies, la podre, y Tabes, la liquidacin. 3. Los Neutros Acer, el arce; Callum, el callo; Lucar. el dinero que se paga por v e r ; Siler, cierto a r b u s t o ; Sber, el alcornoque; Hilum, la pinta negra de la h a b a ; Sil, cierto color amarillo; Epos, el poema pico; Chaos, el cos; Asylum, el asilo; Bacchar, el nardo rstico, y e r b a ; Instar, 'a seme-

y otros, y del Genitivo Modi,


esta

C i i "9 Repetundarum,

repetundis,

manera

de cuya manera te Gen. y Ab . Plu . de IteZllndv

s a d o m - 0 r 0 4 r e / ^ d 6 b e n / e s t i t u i r ' si esteCasoespMo Suppetue, suppetias, el auxilio, Norn. v Acus Pl u r Grates gratilus, las gracias, Nom. y Abl. Plur / Z t "'
C1 n la stumhUrS; : Spontis, la co costumbre

f r a / J ^ T f v s S D 0 I ' L S E ;.-J OS'.comr Ar ocreas. enNora mismos maanita

V ?

e cueDtra :
G

Gen n " S Gen. - d e y l a Abl. - Sin-, - S S x , sponte, de % i Swns

Ingratm, Abl.Plur! 3 I n :i 0 S o s N e u t r o s acabados en AS Nepenthes, mirras, etc v

Acus' f v r 7 l u s e m ? a n t e s > s o l deben usarse 4 la \ t ' 'aora, se usa en los * t a m b ' e a e n Ablmu novo, por la

cfsL^ular l0S qUG SOl te6n CerOS Casos en


Oros varios hallar*, Que, aunque en su P l u r a l Solamente los siguientes Casos tienen S i n g u l a r e s cabales.

2. Coelifem, Ccelile, y A r l u s , Manem, Lmurem, Penalem, O b i c e y S e n l e m no mas: Cassem, casse; C r a l e m , era te; y e p r e m , v e p r e ; Mi l i e , m i l i i ; Jgeris, jgere; Ambage; Plus, Pluris, plure, te/ p l u r i ; verberis , verbere, y Fauce. . Otros Nombres hay que aunque cabales en los f a s e , del Numero Plural, solo tienen en el Singlar loTauTtl contienen en las dos Coplas. 2. Estos Nom?.res careced to; "SUn,t5',e"x<le"t? '"embro- ^ / L , m u , y Plus, mas, y asi se les ha de suponer en esta f o r m a Coles, el celestial; Monis, el d i f u n t o ; Lmur, l l duende-' Penas, el D.os P n a t e : obex, el b i c e ; Sents, laZph.l

;anza; Tubar, la Tuz del Sol; Salum, el m a r ; Laser, el jugo de la planta lser; Ostrum , la p r p u r a ; Coccum , la cochinilla; m/rum, ci n i t r o ; Alee, la s a l m u e r a ; Cape, la cebolla; I. tinn, la o r i n a ; Cienum, el c i e n o ; Pus, la p o d r e ; Pedani, el c a y a d o ; farathrum. la p r o f u n d i d a d ; Perniai, la d e s p e n s a ; Per, la primavera; Virus, el j u g o ; Vulgus, el vulgo; Vitrum, el v i d r i o ; Jusjurandum, el j u r a m e n t o ; Letum, la m u e r t e : Ve Rum, la venta; Gelu, el hielo; Niki/, l a n a d a ; Mane, la m a n a n a ; Hibiscum, el malvavisco; Fe/, la hil; Chiten, el engrudo ; Butyrum , la manteca ; Viscam , la liara para pjaros ; 'us liti um, las vacaciones; E bar, el martii; y Ebenum, ci bano. 4. Y asimismo diferentes Griegos d t la Tercera Declinacin acabados en AS y en F.S; como Artocreas, y Aepenthes, pues no se dice Artocreatia, ni Aepenthia.

Vergili, Vibriss y Valv.


3 . Los N e u t r o s A r m a , A r m a m e n t a , Acroieria y Acetara,

Como Ana lee t a , A n a g l y p b a ,


Reliara. Pblia y Batualia; C u n b u l a , y su Compuesto, Cele, Crepundia y Escarpa, Exta, Flabra, Fraga, Foria, G i g e r i a tambin, y Glandia; HiberncuJa, lnlermundia, Ilia, Insomnia, Leria, Laulia, L a c t i c i n i a con L a m e n t a , M u a y M < E n i a con M n i a n a , Nervia, Nutricia, Pracordia, Prbia, Primordia, Pecuaria, Relincula, Repolia, Y R a p i c i a , vcl R a p a c i a ; S l g a t n a . S e n s a y Si r u t a , Tempe, Trmina, Talara, Tesqua, Topia, Vomiloria, Como V r m i n a y Z i z a n i a .

R E G . VI. De o t r o s S u b s t a n t i v o s faltos del N m e r o Singular. 1. De Singular tambin fallos F a n los Masculinos Antes, Antlpodes y Cancelli, C o m p l u r e s , C n v e n y Clatliri : Fasti, Fruli, Fratilli, Y ademas L o g i , L u p a t i , Pauci, Perpauci, Perplures, Plerique, Singuli, Vari. 2. Los Femeninos Agog, Auliae, A n t r i d e s , Affani, Apinse, C a l e n d a ; , C u n a , Clitell, Chrites, Caula;: Dira;, Diviti y E x c u b i , E x e q u i , los funerales, Exuvi, Feri;p, Forin, G e r r , G r a l l a , y tambin G r a t e s ; I d u s con I n f e r i t e , I n s i d i , I n d u c i , las breves paces; L a b i , Lacles, Lis, L o b s , M e r g , M i n , vel M i n a c i ; Non, Nug, Nupli, Obsidi. Primitiae, P h l e r , Phal, Q u i s q u i l i , como Q u i n q u a t r u s , Y R e i i q u i con R e p a g e s ; Saln, Suppetiae, Sccp, S c o p e s , especie de At>es, n e b r , T h e r m , con T r e ,

k. F en fin,

los Nombres

de J u e g o s

Con los de F i e s t a s s a g r a d a s ;

Los de T t u l o s de Y de F a c u l t a d e s

libros, varias.

1. Di: todos estos Nombres que carecen de Nmero Singular, se deben tener mas presentes los Masculinos Antes, los cuadros del j a r d n ; Antlpodes, los antpodas; Clatliri, las rej.is; Cancelli, las celosas; Fasti, los fastos; /.upati, el bocado del f r e n o ; Pauci, pocos; Perpauci, muy pocos; Complures, y Perplures, muchos y muchsimos; Plerii/ue, los m a s ; Singnli, cada u n o ; Vari, las pecas. 2. Los Femeninos Calenda, las calendas; Cu nre , la c u n a ; Clitell a, la a l b a r d a ; Chrites, las Gracias; Caula-, el aprisco; Dir, las maldiciones; Divitia, las riquezas; F.xcubia, las centinelas; Exeqma, los funerales; Exuvia, los despojos; Feria, las ferias; Grates, las gracias Idus, los i d u s , Infiri-, el e n t i e r r o ; Induca, las t r e g u a s ; Mina, las a m e n a z a s ; Son, las n o n a s ; Auga, las nieras; Auptia, las bodas; Primitia, las primicias; Phtera , Ies 'aeces; Reliquia, las reliquias; Suppetia, el socorro; Tenc>ra, las tinieblas; 7 h e r m a , las t e r m a s ; Trica, las bagatelas; Valva, las hojas de la puerta. 3. Los A entras Arma, las armas; Armamento, el conjunto de a r m a s ; Hellnria, ios postras; Hiblia, la Biblia; Cunbula, /ambala, la c u n a ; Ces, los peces grandes; Crepundia, los diges j u g u e t e s ; Exta, IJS

GRAMTICA

LATINA.

GRAMTICA

LATINA.

JJIJ

e n t r a a s ; Fluir, los vientos; Fraga, las f r e s a s ; Hibernaba el i n v e r n a d e r o ; Iha, los jares; Insomnia, los s u e o s ; Lacticima, los lacticinios; Lamenta, los l a m e n t o s ; Junia, ios einpieos; Mcenia, las m u r a l l a s ; Pnecordia, las e n t r a a s ; Primorda, los p r i n c i p i o s ; Retindcula, las a t a d u r a s ; Repoda, la tornaboda ; Sensa, los sentimientos; Scruta, los t r a s t o s viejos Tesqua, los lugares speros; Zizania, l a z i z a a . 4. Y en f i n ' Jos Nombres A entras de Juegos y Fiestas, como Olrmpia los Juegos Olmpicos; Saturnalia, las fiestas Saturnales : los de Ttulos de libros, como Buclica, las Buclicas : y de Ciencias como Astronmica, la Astronoma; Physica, la Fsica.

R E G . VII. De los q u e solo se u s a n en S i n g u l a r , en P l u r a l , segn sus significaciones. Muchos se ven, de los cuales, Segn su varia acepcin , Unos S i n g u l a r e s son, Otros se advierten P l u r a l e s . Los S i n g u l a r e s son estos. C a l x , la cal, el fin, meta; C o m i t i u m , lugar de junta ; C o p i a , abundancia, licencia; F u c u s , el afeite, fraude; F i s c u s , la Real hacienda , Fieles, si fe significa; H i r c o s , si chotuno expresa, M u n d u s , mugeril adorno ; O p s , el poder, asistencia , O p u s , falla; Viscus, liga , U b e r , la frtil cosecha. P l u r a l e s ?on al contrario : j E d e s , la casa, vivienda; .Era, cosas de metal, O partidas de una cuenta, B o n a , bienes, caudales; C o m i l i a , p o r asamblea; Castra , por campo, real; E.vcubiae, por centinelas. FacuHades y Fortuna;, Medios, hacienda, riquezasf F a s c e s , las fasces Romanas ; F i n e s , confn, frontera; Fidlculae, los cordeles

Con que al reo se atormenta, F r f u r e s , la costra, caspa; F r u g e s , frutos de la tierra. G r y l l i , pinturas jocosas; Habenae, por brida, rienda; H e l i c e s , por los festones; H o r t i , jardn de arboleda. I m p e d i m e n t a , el bagage Que sigue la tropa en guerra i l n f e r i , por los Infiernos, O los que en ellos se encierran. L a l r n c u l i , del tablero Los peones, las piezas; Larvae, fantasmas, trasgos; L c u l i , bolsa secreta. L o r a , riendas, tirantes; L u d i , las pblicas fiestas; L u p i , bocado de freno; L u s l r a , cubiles de fieras. Maeandri, vueltas, giros; M a n u b i a e , despojo, presa; Minas, almenas, amenazas, Y Natales, ascendencia. O p e s , riquezas, bienes; P a r l e s , oficio, incumbencia; Plaga;, ciertas redes claras; Y l l o s t r a , lugar de arengas. S p e r i , celestes Dioses ; T o r i , msculos, venas; V a s a , trastos; V'ta, boda; Y Vigiiiae, centinelas. R E G . VIH. De los Adjetivos q u e c a r e c e n de 1 t e r m i n a c i n N e u t r a en el P l u r a l . Diferentes A d j e t i v o s Ilay de una terminacin , Que en cuanto la N e u t r a ion Un el P l u r a l Defectivos. Tales se hallan los en EX , Los en ES y en us; mas debes Exceptuar de ellos H e b e s ,

Y Numerales en P L E X . Juntarse deben con estos Los que ya de C o r p u s ves, Ya de C s p i s , Color, P e s , Menos Q u d r u p e s , compuestos; Y tambin P r t i c e p s , P r i n c e p s , vigil, Pauper, ber, Inops, I n t e r c o s , M e m o r , con P b e r , D g e n e r , C i c u r , con P r i m o r .
Los Adjetivos de esta especie son los a c a b a d o s en EX co,r0 rmdex v e n g a d o r ; Illex, a t r a c t i v o : los en ES y en o s ' como T x l n ! ' : ' T C X C e p , , l e b e s ' 1 H e hace en Plural A l a mxa Simplicia, DupUcia, etc. Los Compuestos d e los Nombres a^uf c o n t e n a o s , como Tricorpor, lo de tres c u e r p o s ; Trini spis, lo de t r e s p u n t a s ; Bicolor, lo de dos c o l o r e s ; B i p e s lo d e dos pies, m e n o s Qudrupes, lo d e c u a t r o pies, q e fcS Quadru pedia. \ ls s i g u i e n t e s , Prticeps, participa l S K e r ^ t f r , f " f Pal; ? s i l ' tertil 7/jop. f a l t o ; In tercas, manPrimor m a n s o , y Primor, p r i m e r o .'
Cd a

po'br e ufer, m t e r c u t n e o ; Memor, e q u e s ^tardo; Ticur,

R E G . II. De s u s especies y divisiones. 1. Los P r i m i t i v o s son nueve: Ego, T u , Sui, Hic. Is, Iste, Ule, Ipse, y Quis, Que con Q u i juntarse debe. 2 . Por derivaciones suyas Admiten M e u s , T u u s , Como N o s t e r , Vesler, S u u s , Nostras, Vestras, C u j u s , Cujas. 3. Unos son D e m o n s t r a ! i v o s ; Otros Recprocos son; Varios hay de Posesion ; y varios hay R e l a t i v o s . 4. Mas veres doble empleo Ejerce un P r o n o m b r e mismo, Como en S u u s , y asimismo En Is y en lpse lo veo.
I . Los Primitivos son estos n u e v e : F.go, y o ; Tu, t ; Sui, de s; Hic, e s t e ; Is, e l ; Iste, e s e ; lile, a q u e l ; Ipse, el m i s m o ; Quis, q u i e n ; Qui, el q u e : de los cuales los tres primeros son Substantivos, v los d e m s Adjetivos. 2. Los Derivados son otros n u e v e ; conviene s a h e r : Meus, el m i ; Tuus, el t u y o ; Noster, el n u e s t r o ; rester, el v u e s t r o ; Suus, el s u y o ; Nostras, el d e n u e s t r a t i e r r a ; V-estras, el de la v u e s t r a ; Cujus, c u y o ; Cujas, d e q u t i e r r a ; todos Adjetives. 3. Unos se llaman Dep o r q u e d e m u e s t r a n la persona , como F.go, mostrativos, Tu, etc. i.i persona y c o s a , como Hic, Iste, lile, etc. : otros, Recprocos, p o r q u e su significacin >e r e f u n d e en la p e r s o n a , cosa de q u e se t r a t a ; y son estos dos Sai, Suus : otros, Pose"vos, p o r q u e significan Posesion Dwminio; y son estos : Meus, Tuus, Noster, rester, Suus, y Cujas : y a l g u n o s Reativos, p o r q u e se refieren la p e r s o n a , cosa a n t e c e d e n t e : J son Hic, Is, Iste, Ule, Ipse y Qui. el cual se llama especialm e n t e asi. 4. Pero veces un m i s m o Pronombre tiene dos oficios, como Suus, q u e es Recproco y Posesivo: Hic, Is, Iste,etc. q u e son Demonstrativos y Relativos.

CAPITULO

XXVIII.

DEL P R O N O M B R E .

REG. I . De la Definicin del P r o n o m b r e . Voz de la Oracin Latina Declinable es el P r o n o m b r e , 1. Que se pone en vez del Nombre, Y personas determina.
1. Pnese en vez d e Nombre por no r e p e t i r l e , v. g. Joann" et Petras ludunt; hic pila , ille trocho, J u a u v Pedro j u e g a n este la p e l o t a , aquel la peonza : en cuya Oracin Hic est puesto en l u g a r d e Petras, y / lie en l u g J r d e Joannes, po< e v i t a r la r e p e t i c i n . 2. Uno d e s u s p r i n c i p a l e s oficios ea e t e r m i n a r , s e a l a r las p e r s o n a s , c o m o F.go, y o ; Tu, tu ; Ule, a q u e l ; y lo p e r t e n e c i e n t e c a d a u n a , como Meus, a, Lm, lo m i ; Tuus, a. um. lo t u y o ; Suus, a, urn '> euro.

R E G . III. De sus G n e r o s . 1. E g o , T u , Sui requieren Tres G n e r o s respectivos A los Nombres S u b s t a n t i v o s A quien ellos se refieren. 2. Los A d j e t i v o s P r o n o m b r e s Simpre segn se terminan,

Sus G n e r o s determinan, Como se observa en los Nombres.


I. Los Pronombres Substantivos Eso, Tu, Sui admite 1, tres Gneros Masculino, Femenino Neutro, s n de 1 persona, cosa que se refieren, como se explicar en a & taxis Propia2. Los Adjetivos tienen los Gneros c o m p o n " tCrm,naC10nCS Se n se X u v t r ' S ""serva en los N o X e s

Nom. Gen. Dat. Acus. Voc. Abl. Nom. Gen. Dat. Acus. Voc. Abl. Gen. Dat. Acus. Abl.

Tu Tui Tibi Te Tu Te Pos Vestrum Vobis Vos Vos Vobis Sui Sibi Se.. . . Se

Nin. Singular. Tu. De t. Para t. A t. O t. Por t. Nm. Plural. Vos, vosotros y vosotras. , Vestri. . . De vos, de vosotros, etc. Para vos. A vos. O vos. Por vos. Nm. Sing. y P!ur. De s. Para s. A s. Por s.

R E G . IV. De s u s Declinaciones. Los Pronombres tienen c u a t r o Declinaciones diversas; Y entre ellos E g o , T u , S u i , Quieren seguir la P r i m e r a : 1. La S e g u n d a los restantes Primitivos; /Tercera Los en e s y en AS ; la C u a r t a Los que en AS el final llevan. E g o , Tu , Sui de toda Forma de N o m b r e se alejan Los oros seis P r i m i t i v o s En algo al Nombre remedan. Los en S y en ER de Bonus Y P u l c h e r siguen las huellas; Y los en AS finalmente De P r u d e n s guardan la regla.
I. Los Pronombres STen r f ' S ' u
1 3

P r o n o m b r e s de la S e g u n d a D e c l i n a c i n . Nom. Gen. Dat. Acus. Abl. Nom. Gen. Dat. Acus. Abl. lile lase v Nom. Gen. Dat. Acus. Abl. Nm. Singular. Ilic, llcec,lloc, Este, e s t a , esto. Ha jas, De e s t e , de e s t a , de esto. Huic, P.-ra e s t e , para e s t a , para esto. Hunc, Hanc, Hoc, A e s t e , e s t a , esto. Hoc, Hac, Hoc, Por e s t e , por e s t a , por esto. Nm. Plural. Hi, Hte, Hcec, Estos, estas, estas cosas. Horum, Harum, Horum, De \ His, Para I Estos, estas, estas los. Has, Hiec, A ( cosas. His, Por '

Primitivos Hic,
S f

Is,

Iste,

"

c l i n a c i o n ! 's Derivados'en

P r o n o m b r e s de la P r i m e r a D e c l i n a c i n . omX e ?Oat.
4bl

{'fi-. -, Miki, Mi
3 M e

Nm. s i n g u l a r . Yo. De m.

Parani.

Trn'' Da"Acus. AU. N o l Nos Nobis. r :

A m. Por mi. Nm. Plural. Nos, nosotros y nosotras. : : A ! .


Por nos

Nm. Singular. Is, Ea, Id, El, ella, ello. Ejus. Ei. Eum, Ean., Id. Eo,Ea,Eo, Nm. Plural. Nom. Ii, Ece, Ea, Ellos, ellas, estas cosas. Gen. Eorum, Earum, Eorum. Dat. Eis, 6 lis. Acus. Eos, Eas, Ea. Abl. Eis, lis. Su Compuesto Idem, se declina del mismo modo. Nom. Gen. Dat Idem, Eadem, Ejusdem. Eidem Nm. Singular. Idem, El mismo, la misma, Iomismo, etc.

fers.? 08.

de

Acus. Abl. Nom. Gen. Dat. Acus. Abl. Nom. Cen. Dat. Acus. Abl.

Fumdem, Eamitem, Idem. Eodem, Edem, Eodcm. ra. Plural. lidem, Eeedem, Eadem. Los mismos, las mismas, lae ir.:>Eorumdem, Earumdem, Eorumdem. mas cosa, c v Eisdem, y m e j o r Iisdem. Eos de m, Easclem, Ettdem. Eisdem, Iisdem.

Aca3.

Nm. Singular. Isle, Isla , Istud, E s e , e s a , eso. Istius. Isti. Istum, Islam, Istud. Isto, Isla, Isto. Nm. Plural. Nom. Isti, Islas, Ista, Esos, esas, esas cosas Sen. Istorum, Istarum, Istorum. Dat. Istis. Acus. Islas, Islas, ista. Abl. Istis. Nm. Singular. Nom. Ule, Illa, Illud, A q u e l , a q u e l l a , aquel'" 'Jen. lllius. i)at. lili. Acus. Illum , lllam , Illud. Abl. Illo, Illa, lio. Nm. Plural. Nom. lili. Hice, Illa, Aquellos, a q u e l l a s , aquellas e o s . Gen. Illorum, Illarum , Illorum. Dat. lilis. Acus. Utos, Illas, Illa. Abl. lilis. Nm. S i n g u l a r . Nom. lpse, Ipsa, Ipsum, El m i s m o , fa m i s m a , lo mismo Gen. Ipsius. Dat. Ipsi. Acus. Ipsum, Ipsam , Ipsum. Abl. Ipso, Ipsa , Ipso. Nm. Plural. Nom. Ipsi, Ipsie, Ipsa, Los mismos, las m i s m a s , las cosas Gen. Ipsorum, Ipsarum , Ipsorum. mism%s. Dat. Ipsis. Acus. Ipsos, Ipsas, Ipsa. Abl. Ipsis. Nm. Singular. Nora. Quis? Q u i n ? Qui, Quce, Quod, El q u e , l a q u e , ! q u e ; QuiaP qu cosa? Gen. Cujus. Del q u e , de la q u e , de lo que. Dat. Cui, Para el q u e , la (iue, lo q u e .

Quem, Quam, Quod, Al q u e , la q u e , i lo que; Quid, qu c o s a ? . Abl. Qun, Qua, Quo, Por el q u e , por la q u e , por lo que. (Tambin se usa Qui para todos Gneros.) Nm. Plural. Nom. Qui, Qua-, Qu/e, Los q u e , las q u e , las cosas que. Gen. Quorum, Quorum, Quorum. Dat. Quibus, Queis. Acus. Quos , Quas, Quce. Abl. Quibus, Queis. Quis, y Quid son interrogativos unas veces, como Quis ce7/it? Quin \ i e n e ? Quid queerit? Qu busca? y otras Indefinidos, como Nescio quis venial, No s quin viene; Nescio quis queerat. No s q u busca. P r o n o m b r e s d e la T e r c e r a D e c l i n a c i n Nom. Gen. Dat. Acus. Voc. Abl. Nom. Gen. Dat. Acus. Voc. Abl. Nm. S i n g r ' a r . Meus, Mea, Meum, El m i , la m i a , lo mi. Mei, Mece, Mei, Del m i , de la m i a , lo m i , etc. Meo , Mea:, Meo. Meum , Meam , Meum. Mi, Mea, Meum. Meo, Mea, Meo.

Nm. Plural. Mei, Mece, Mea, Los mios, las m i a s , las cosas mias, etc. Meorum, Mearum, Meorum. Meis. Meos, Meas, Mea Mei, Mece, Mea. Meis. Nm. Singular. Nom. Tuus, Tita, Tuum, El t u y o , la t u y a , lo t u y o , etc. Gen. Tui, Tuce, Tui. Dat. Tito, Tuce, Tuo. Acus. Tuum, Tuam, Tuum. Abl. Tuo, Tua, Tuo. Nm. Plural. Nom. Tui, Tuce, Tua, L o s t u y o s , l a s t u y a s , l a s c o s a s t u y s s , e t c . Gen. Tuorum, Tuarum, Tuorum. Dat. Tuis. Acus. Tu os, Tuas, Tua. Abl. Tuis. Nm. Singular. Nom. Noster, Nostra, A'ostrum. El n u e s t r o , ls n u e s t r a , k> n u e s t r o , etc. Gen. Aostri, Nos trie, Nostri. Dat. Nostro, Nostra;, Nostro. Acus. Nostrum, Nostram, Noslrum. Voc. Noster, Nostra. Nostrum. Abl. Nostro, Nos. V airo.

Nm. Plural. Nostri, Nostra:, Nostra, Los n u e s t r o s , fas nuestras las cosas n u e s t r a s , etc. Gen. Nostrorum, Nostrorum, Nostrorum. Dat. Nos tris. Acus. Nostros, Nostras, Nostra. Voc. N'ostri, Nostra;, Nostra. Alil. Nostris. Nom. Nm. Singular. S " Dat. Acus. Abl. 3m' jen. Dat. Acus. Abl. Nora.

Nom. Gen. Dat. Acus. Abl. Nom. Gen. Dal. Acus. Abl.

t%uZ'sT '

n E1

S U Y 0 ) ,A

SUYA 10

'

Sao, Sute, Suo. Suum, Su a ni, Suum. Suo, Sua, Suo. Nm. Plural.

Nm. Singular. Cujas, De qu Nacin, Patria. Cujatis. Cuja ti. Cujatem, Cujas. Cuja te, Cu ja ti. Nm. Plural Cuja tes, Cuiatia. Cu ja ti a ni, Cujatm. Cujtibus. Cuja tes, Cujatia. Cujtibus.

Loss !!nrT"a' " y s , las s u y a s , las cosas suyas, ete. Suorum, Sua ruin, Suorum. " Sais. Suos, Suas, Sua. Sais. Nm. Singular. Cujas, Cuja, Cujum, Cuyo, c u y a , cu y o , etc. En todo , como Suus, Sua, Suum. Cu

111

'

Nm. Plural. J ' > U J*> C u a > Cuyos, c u y a s , cuyas cosas, etc. En todo como Su i, Sua:, Sua.

R E G . Y . De los Defectivos, 6 faltos d e algunos Casos. 1. Sui sin el principal De sus Casos se declina; Y uniforme se termina En S i n g u l a r xj P l u r a l . 2. Como esle, sin Vocativo Van lodos; menos Tu y Vos , Los que vienen de E g o y N o s , Y tal cual D e m o n s t r a t i v o .
1. El Pronombre Sui carece de Nominativo en Singular j Plural, y se termina del mismo modo en ambos Nmeros. 2. Todos carecen, como e s t e , de Vocativo en los mismosNmer o s , escepto Tu y - V o s , y los derivados de Ego y Nos, como ileus, Noster, y algunos Demonstrativos, como lile, Ipse, que se usan veces en este Caso.

P r o n o m b r e s de la Cuarta D e c l i n a c i n . Nm. Singular. Nostras, Lo de n u e s t r a Nacin, P a t r i a , etc. Nostratis. Nostrati. Nostratem, Nostras. Nostras. Nostrate, 6 Nostran.

Nom. ben. Dat. Acus. Voc. Abl.

REG. VI. De los C o m p u e s t o s en g e n e r a l . 1. De silbica adicin Son compuestos, y de Nombres, Y otras Partes los P r o n o m b r e s ; 2. 7 aun de si mismo lo son.
1. Los Pronombres se componen de muchas maneras : De siliciones silbicas que no significan nada f u e r a de composic i o n , como Hicce, Tumet, Quispiam ; de Nombre, como Juis; de Verbo, como Quilibet; de Adverbio, como Ecciltnm; e Preposicin, como Mecum; de Conjuncin, como Quisque. 2. V a u n se componen de ellos mismos repetidos, como Quis ouis, de otro P r o n o m b r e , como Isthic, compuesto de Iste, y c Hic; Egometipse, compuesto de Egomet, y de Ipse.

Nm. Plural. Nom. Nos trates, Nostratia, Los de nuestra Nacin, etc. Gen. Nostra tium, Nostratun. Dat. Nostrtibus. A.cus. Nostratis, Nostratia. Voc. Nostra tes, Nostratia. Abl. Nostrtibus. Nm. Singular. Nom. Vestras, Lo de vuestra Nacin, P a t r i a , etc. En todo como Nostras, Nostratis. Nm. Plural. Nom. Pestrates, Vestratia, Los de vuestra Nacin, e f e En todo como Nos trates, Nostratia.

R E G . VIL De los C o m p u e s t o s de Ego, Ule, Ipse. 1. E g o , f u , S u i , l i l e , Ipse anteponen. A MET muy bien se 2. Y aun algunos se componen pe tres, cual E g o m e t i p s e . 3. Tu , tambin se une con TE, Y d veces T E M E T admite ; i . A lgunas M e se repite, Y con mas frecuencia Se.

Tu

Sin,

De la Partcula MET Asimismo componerse. G. Nota, en fin, que los Pronombres T E , PTE, MET juntarse suelen, Para expresar el sentido De algunos mas vivamente.
1. A Hic se a a d e n las Partculas CE y CINE; i Iste, y Ule solo CE, a m b a s p o s p u e s t a s ; p e r o e s t a s e n t i e n d e en los Casos a c a b a d o s en c , en s , c o m o Hicce, e s t e , liajusce, huncce, hosce, e t c . Hiccine, p o r v e n t u r a e s t e , huccine, hccine, etc. Istiusce, llliusce, v a s i m i s m o s u s C o m p u e s t o s Is/hic, Illich, como Isthicce, Isthucce, llhiece, lUhucce, todos los cuales significan lo m i s m o q u e Iste, lile, e t c . 2. Iste, Ule t a m b i n se j u n t a n con Hic; p e r o s o l a m e n t e en ios Casos d e este acallados en c , m e n o s el Dativo, v. g. Isthic, Isthicc, Isthoc, Istliuuc, e t c . y no Isthuic Dativo'; Hlhic, Illluec, Illhuc, Illhunc, e t c . y o I/Uiuic. 3. Is, p e r d i e n d o la s , v t o m a n d o la P a r t c u l a DEM, f o r m a su C o m p u e s t o Idem, adem, ideni. 4. Is, Iste, lile, a n t e p o n i n d o l e s el Adverbio Ecce, f o r m a n d i f e r e n t e s C o m p u e s t o s ; p e r o solo e n Acusativo de S i n g u l a r y P l u r a l : v. g . Is f o r m a Eccuai, eccam, eccos, eccas, q u e s i g n i f i c a n M r a l e , m r a l a , m r a l o s , m r a l a s ; Iste, Eccistum, eccistam,eccistos, eccistas, Mira e s e , e s a , etc..; lile, Eccillum, eccillam, eccillos, eccillas, Mira a q u e l , a q u e l l a , e t c . 5. Los Posesivos a q u esp r e s a d o s , p u e s t o s en Ablativo d e S i n g u l a r con la Partcula PTE, f o r m a n los C o m p u e s t o s s i g u i e n t e s : Meopte, meapte, Tuopte, tuapte, Nostropte, nostrapte, Vestropte, vestrapte, Suopte, suapte, q u e significar. Mi p r o p i o , T u y o p r o p i o , e t c . G. Los m i s m o s Posesivos, j u n t n d o s e t a m b i n con la P a r t c u l a MET, f o r m a n los c o m p u e s t o s Meamet, Acus. p l u r . n e u t . Tuoniet, Suimet, suomet, suamet, suisniet, e t c . q u e significan lo m i s m o q u e ios Compuestos d e PTE.

Tu, Sui, lie, Ipse se h a l l a a c o m p u e s t o s d e la Partcula MET s i e m p r e p r o p u e s t a , c o m o Egomet, v o m i s m o ; Tmer, tu m i s m o ; Nosmei, n o s o t r o s m i s m o s ; rosmet, vosotros m i s m o s ; Suimet, de s m i s m o ; Illemet, a q u e l m i s m o ; Ipsemet, el m i s m o ; y asi e n o t r o s Casos. 2. A veces se c o m p o n e n de t r e s f;p'"e,iPse> yo m i s m o : Turne(ipse, Nosmetipsi, Ilemetipse, Semetipsum. 3 . Tu se suele c o m p o ner de ia P a r t c u l a T E . c o m o Tute, t m i s m o ; In Tete, en ti m i s m o ; y v e c e s a d m i t e TEMET, c o m o Tutemet. 4. Me y Se su e n c u e n t r a n r e p e t i d o s , y & con mas f r e c u e n c i a , v. g . Meme, e n Acus. y Sese en Acus. y Abl. "
COi

REG. V I I I . D e los C o m p u e s t o s d e Hic, Ule y d e l o s Posesivos. 1. Ilic precede CE C I N E ; s t e , lile CE preceden; Pero lodos en los Casos Que rematan en eos. 2. I s t e , l i l e en Singular Se unen con Hic igualmente En los Casos que en c acaban, Como el Dativo no cuentes. 3. Perdiendo S , y DEJI lomando, Is en I d e m se convierte; Is, I s t e , Ule componen Acusativos con Ecce. Cinco P o s e s i v o s , M e u s , T u u s , Suus, Noster, Vester, En Singular Ablativo Compuestos de PTE se advierten. o. I en este Caso, y en oros, LGS cinco ya dichos pueden

ste,

Is,

R E G . I X . De los q u e l l e v a n p o s p u e s t a la P r e p o sicin Cum. . E g o , T u , Sui han de usar C u m siempre despues de si: 2. Y d veces imita Qui De esta regla el ejemplar.
1. Los Pronombres Ego, Tu, Sui llevan pospuesta s i e m p r e la Preposicin Cum, v. g . Mecum, c o n m i g o ; Nobiscum, con n o s o t r o s ; Tecum, c o n t i g o ; Vobiscum, con v o s o t r o s ; Secum, consigo. 2. Y veces Qui, v. g . Quocum , Quicum, con el c u a l ; Quibascum, con los c u a l e s ; p e r o t a m b i n ge dice Cu-n <uo, Cum auibus.

REG. X . De los C o m p u e s t o s de Quis y Qut. 1. Q u i s lleva siempre pospuestos


N A M , P I A M , QAM, QUIS y Q U E ;

C o m p u e s l o s de
Quicunque, qucecunque, quodeunque, Cujuscunque, Dat. Cuicunquc, etc. ^ d u n ^ ^ R ^ " ' '
q M t

Qui.
Cualquiei 1 q u e . Gen
1

Y al contrario, ALI , EC, NE , NM y SI , siempre antepuestos. 2. Q u i , menos vario que Q u i s , Puesto en el primer lugar, Debe en segundo llevar
CNQUE, DAM, LIBET Y VLS.

q " d d " m ' A,gUn

- Gen- C"J"S' Cua "" ,icra -*


Cujusas,

a{S'Ss'%tcUdi'S'
H a y taiubicn al nos

quidl,is

' C u a l q u i e r a . Gwi

3. Hay, en suma, fuera de estos, Algunos, como U n u s q u i s q u e , Ecquisnam y Quotusquisque, Compuestos de otros Compues os.
1. Los Compuestos d e Quis son diez. Los cinco p r i m e r o s , en q u e Quis se a n t e p o n e , se f o r m a n de las P a r t e s NAM, PIAM, QCAM, QCIS Y Q L E ; los o t r o s c i n c o , en q u e se p o s p o n e , se forman de ALI, E C , N E , N U M y S I .

JL , "'' Compuestos como Unusquisque, cada u n o . d e Unus, c u a l ; Ecquisnam, q u i e n , de Ec, y d e que, cuan r a r o , de Quotusyde Quisque:

de otros C o m p u e s t o s , uno, v de Quisque,,cada Quisnam Quhtusqui y asi otros e n t e s

R E G . XI. De Quis pospuesto. En donde Q u i s se pospone, Por JE Diptongo usan A F.l singular F e m e n i n o , Y el Caso N e u t r o Plural.
en , q u e Q s e Pospone, la t e n t a c i n FOT lemna de S i n g u l a r , y la Neutra d e Plural usan A, en l e z d c e cfl:u > c u a n d o Quis se la ha a n t e p u e s t o f v. Miquis, aliqua, y n o ahquce; Kequis, v no ntua7 Uen en Ecquis se usa tambin ecquee. '

C o m p u e s t o s en q u e Quis se a n t e p o n e .
Quisnam, quccnam, quodnam, quidnam, Quien Q u ? Gen. Cujusnam, D a t . Cuinam, etc. Quispiam, quiepiam, quodpiam .quidpiam, Alguno.Gen. Cujuspiam, Dat. Cuipiam, etc. Quisquam, quirquam, quodquam, quidquam, Alguno. Gen. Cujusquam, Dat. Cuiquam, etc. Quisqus, quiequec, quodquod, quidquid, Cualquiera q u e . G e n . Cujuscujus, Dat. Cuicui, etc. Ouisque, qutequx.quodque, quidque, Cada c u a l . Gen. C'uiusque. Dat. Cuique, e t c .

C o m p u e s t o s en q u e Quis se p o s p o n e .
Aliquis, liquia, liquod, liquid, A l g u n o , a l g u n a , a l g o . G e n Alicujus, Dat. Alicui, etc Ecquis, ecqua, ecquce, ecquod, ecquid, Quin Q u ? Gen Eccujus, Dat. Eccui, etc. A'equis, nequa, nequod, nequid, Para q u e n i n g u n o , n i n g u n a , etc. Gen. Necujus, Dat. Necui, etc. Numquis, numqua, numquod, numquid, por v e n t u r a a l g u n o , a l g u n a , algo. Gen. Nuncujus, Dat. Auucui, etc. Siquis, Siqua, siquod, siquid, Si a l g u n o , a l g u n a , algo. Gen. Sicujus, Dat. Sic.ui, etc. 2. Los Compuestos d e Qui son c u a t r o : y en ellos va siempre antepuesto. Sus P a r t e s son CLNQLE. DAM , LIBET y v i s .

LIBRO

SEGUNDO
DE

LA GRAMATICA LATINA,
13 El CUAL SE COKTESE LA SEGUNDA PARTE DE LA ETIMOLOGIA.

CAPITULO
R E G . I . De su d e f i n i c i n .

I.

DE LA D E F I N I C I O N , DIVISION Y ATRIBUTOS D E L V E R S O .

Activo es el que significa Accin, como Amo, yo a m o , y se pui*le hacer Pasivo anadiendo u n a R la o en que se termina, c o m j Amor, yo soy amado. Pasivo, el que significa Pasin y se forma del Activo, aadindole una R, comoAmor, de amo: d e s u e r t e que no puede h a b e r Activo sin Pasivo, ni Pasiva sin Activo. Neutro es el acabado en o que no significa Accin ni Pasin; y a u n q u e veces signifique Accin, esta no sale del sugeto que la hace, como Venio, yo vengo; ni el mismo Verbo p u e d e , como el Activo, hacerse Pasivo, aadindosele una n. De Venia, v. g. no se puede formar Venior, yo soy venido. Llmase Neutro, esto es ni ano ni otro, porque ni es Activo ni Pasivo. Tambin se llama Intransitivo, porque la Accin no pasa del sugeto que la hace o t r o , como sucede al Verbo propiamente Activo. Deponente es el que se termina en or. como el Pasivo-, pero tiene la significacin de Activo, como Sequor, yo sigo. Llmase Deponente por haber depuesto la significacin Pasiva que tuvo en lo antiguo. Comn, el que se termina en IIR como el Pasivo; pero tiene j u n t a m e n t e la significacin de Activo y de Pasivo, como Imitar, ya imito, y soy imitado. Llmase Comn, porque participa de ambas significaciones. Impersonal, el que carece de Persona d e t e r m i n a d a , de que se tratar despues.

Y e r b o es Voz de la Oracin , Que significa por todos Tiempos, Personas y M odos El S e r , la Accin y P a s i n .
El Verbo es una Parte declinable de la Oracin, que con diferencia principalmente de Modos, Tiempos, y Personas, significa el Ser, la Accin y la Pasin : el Ser, esto es la esencia, o existencia de las cosas, comoSum, yo s o y ; Existo, yo existo la Accin, esto es hacer a l g o , como Castigo, yo castigo; y la Pasin, esto es p a d e c e r , recibir algo de p a r t e de o t r o , como Castigar, yo soy c a s t i g a d o .

R E G . IV. De las P e r s o n a s y N m e r o s . 1. Tres P e r s o n a s , I r o , T, Aquel, Y en Plural Nos, Tos, Aquellos; 2. Dos N m e r o s para hablar Con uno, muchos sugetos.
1. Tres Personas, de las cuales la Primera es la que halda, como Amo, yo a m o , Amamus, nosotros amamos : la Segunda, aquella con quien se h a b l a , como Amas, t a m a s ; Amatis, vosotros a m a i s ; y la Tercera, aquella de quien se h a b l a , como Amat, aquel a m a ; Amant, aquellos aman. 2. Dos Nmeros llamados Singular y Plural : el Singular que habla de u n o , como Moneo, yo amonesto; y el Plural de m u c h o s , como J/c* nemus, nosotros amonestamos.

R E G . I I . De s u s a t r i b u i o s . A l Verbo pertenecientes Se notan ocho A t r i b u t o s , Cuyos nombres instituios Dicen las Copias siguientes.
Los ocho Atributos son los Generos, Personas, Numstof, tiodos, Tiempos, Conjugaciones, Especies y Figuras.

R E G . V. De los Modos. Cuatro se advierten los M o d o s ; y tambin con cuatro versos Sabrs los nombres diversos, Sabrs el orden de todos. I n d i c a t i v o el primero, El segundo I m p e r a t i v o , El Tercero S u b j u n t i v o , I n f i n i t i v o el postrero.

R E G . III. De los G n e r o s . Seis G n e r o s , el A c t i v o , Y Pasivo contars, El N e u t r o , y el D e p o n e n t e , El C o m n , c I m p e r s o n a l .

El Indica ti. o es el Modo q u e seala a b s o l u t a m e n t e !a si ni (icacion del Verbo sin dependencia de P a r t e alguna de la Ora'cion, e x p r e s a , t c i t a , que deba r e f e r i r s e ; como amo, yo a m o ; a,nabo, yo a m a r . Llamse asi del Verbo Indicare, seal a r . El Subjuntivo es el q u e la seala c o n esta dependencia v r e l a c i o n , v g Cum venero, c u a n d o yo v e n g a ; Si lgeres, si leyeras; voto studeas, q u i e r o q u e estudies : en d o n d e el SubIuntivo studeas, depende de la partcula Ut tcita. Llamse a i del Verbo Subjngere, j u n t a r . El Imperativo es aquel de que usamos para m a n d a r , pedir, como Labora, trabaja t ; Parce perdona. Llamse asi del Verbo Imperare, m a n d a r . El Infinitivo es el que 110 seala Persona ni Nmero d e t e r m i n a d o : y asi con u n a sola terminacin se aplica todo Nombre, Pron o m b r e de cualquiera Persona y Nmero que sea, como Videt te legere, el Fratres titos audire, veo q u e t l e e s , y que tus h e r m a n o s oyen. Llamse Infinitivo del Adjetivo Infinitas, que significa Indeterminado.

1. Unos Verbos se llaman Primitivos, esto es c u e no se originan de o t r o a l g u n o , como Bogo, yo r u e g o ; v otros Derivados, esto es q u e se o r i g i n a n de o t r o , como Rosita, yo r u c o a m e n u d o 2. Unos Verbos son simples, y otros Compuestos. Liamanse Simples aquellos q u e no tienen mezcla de otra Parte e la O r a c i n , como Amo, yo a m o ; y Compuestos los que se componen de a l g u n a , como Adamo, yo a m o m u c h o . compuesto de la preposicin Ad, y de Amo.

C A P I T U L O

I I

C E LAS C O N J U G A C I O N E S DE LOS V E R B O S ACTIVO Y N E U T R O Y DE LAS T E R M I N A C I O N E S Y FORMACION D E SS P E R S O N A S E N MODOS Y T I E M P O S . SIS

R E G . V I . De los T i e m p o s . Los T i e m p o s cinco : el P r e s e n t e , El P r e t r i t o I m p e r f e c t o , Perfecto y P l u s q u a m p e r f e c l o , Y el F u t u r o finalmente.


El Presente es el que denota q u e u n a cosa existe, se hace a c t u a l m e n t e , como Sum, y 0 s o y ; Lego, yo leo. El Pretrito Imperfecto, el que seala lo pasado como p r e s e n t e respecto de otra cosa ya p a s a d a ; por e j e m p l o , Legebam, yo leia ( v . g . c u a n d o los dems j u g a b a n ) . El Pretrito Perfecto, el q u e sllala sin respecto a l g u n o lo pasado como Legi, vo le, he ledo. El Pretrito plusquamperfeclo (esto es masque perfecto,) el q u e seala lo pasado como a n t e r i o r otra cosa tambin pas a d a , v. g . Lgeram, yo haba lcido (antes de haber escrito). El Futuro, el que seala lo q u e s e r , ha de s u c e d e r , coinc Ero, yo s e r ; Legam, yo leer.

R E G - 1 . De las t e r m i n a c i o n e s d e las C o n j u g a c i o nes en el I n f i n i t i v o . 1. Las cuatro C o n j u g a c i o n e s Sus diferencias declaran, Por la forma en que el P r e s e n t e De I n f i n i t i v o rematan. 2. ARE la P r i m e r a largo, ERE largo la I n m e d i a t a , ERE breve la T e r c e r a , IR largo de la C u a r t a .
I. Las c u a t r o Conjugaciones de los Verbos Activo y Neutro se d i s t i n g u e n por las c u a t r o t e r m i n a c i o n e s d i f e r e n t e s n u e tienen en el Presente de Infinitivo. 2. La Primera Conjugacin tiene e s t e a c a b a d o en ARE l a r g o , como Amare, a m a r ; la Segunda en ERE t a m b i n l a r g o , c o m o Monere, a m o n e s t a r ; la Tercera en ERE b r e v e , como Lgere, l e e r ; y la Cuarta en RE l a r g o , como Audire, or.

R E G . V I I . De las C o n j u g a c i o n e s . A cuatro C o n j u g a c i o n e s El V e r b o solo se extiende; Mas de machas reglas pende Conocer sus variaciones. R E G . V I I I . De las Especies y f i g u r a s . 1. Dos E s p e c i e s , Y Derivada 2. Dos F i g u r a s , Y Compuesta Primitiva , contiene; la una S i m p l e , la siguiente.

REG. I I . De las t e r m i n a c i o n e s de las P e r s o n a s del P r e s e n t e de I n d i c a t i v o . En o termina el A c t i v o , Y el N e u t r o regularmente La primera del P r e s e n t e En el modo I n d i c a t i v o . Mas la Persona segunda Tiene su terminacin

Segn la C o n j u g a c i n En que su Verbo se funda. As tener en la P r i m e r a , Es en la S e g u n d a debe, Is en la T e r c e r a breve, Corno is largo en la P o s t r e r a .


El Verlio Activo j el Neutro t e r m i n a n la p r i m e r a P e r s o n a ds Presente d e Indicativo en o , c o m o Amo, Moneo, Lego, Audio; e x c e p t o a l g u n o s I r r e g u l a r e s q u e se e x p r e s a r n d e s p u s , l ' e r o la s e g u n d a P e r s o n a s e t e r m i n a d i f e r e n t e m e n t e , s e g n la d i v e r s a Conjugacin ; y a s i los V e r b o s de la Primera acaban la s e g u n d a P e r s o n a en AS, c o m o Amo, amas; los de la Segunda en ES, c o m o Moneo, mones, los de la Tercera e n s b r e v e , c o m o Lego, legis; y los d e la Cuarta e n is l a r g o , como Audio , audis. Y e s t a s d i f e r e n c i a s o c u r r e n t a m b i n d i s t i n g u i r las c u a t r o Conjugaciones.

REG. IV. De las t e r m i n a c i o n e s de la P r i m e r a P e r sona del F u t u r o . 1. F u t u r o las dos primeras C o n j u g a c i o n e s las dio El uso comn en BO , Y en AM D las dos postreras. 2. Exceptanse en la C u a r t a , E o , Q u e o , y sus Compuestos, Que toman BO ; si bien de estos A m b i o con razn se aparta.
1. En las d o s p r i m e r a s Conjugaciones el Futuro acaba en no. t o m o Amabo, Monebo; y e n las d o s l ' i m a s e n AM, c o m o Legara , Audiam. 2. E x c e p t a n s e en la Cuarta, Eo, yo voy Queo, yo p u e d o , y los C o m p u e s t o s de a m b o s , q u e le h a c e r en BO, c o m o Eo, /bo; Queo, Quibo; m e n o s Ambio, C'j;n p u e s t o de Eo, q u e h a c e Ambiam, y no Ambibo.

R E G . III. D e las t e r m i n a c i o n e s de las P e r s o n a s de los P r e t r i t o s de I n d i c a t i v o , y de los T i e m p o s d e r i v a d o s de ellos. 1. Del P r e t r i t o I m p e r f e c t o Ambos en todas harn La Primer Persona en BAM. 2. Como en i la del P e r f e c t o . 3. De este salen derivados, Como de origen primero, Cinco en ERAM , ERIM , ERO , I S S E M , ISSE terminados: . Y el mismo P e r f e c t o quiere Tercer Persona P l u r a l , Cuyr Cremento final Se extienda en E R E N T , vel ERE.
I . A m b o s V e r b o s Activo \ Neutro a c a b a n en t o d a s las Conjugaciones la p r i m e r a perdona d e Singular del Pretrito /imperfecto d e Indicativo en UA.M , c o m o Amo, Amabam; Moneo, Monebam; Lego, Legebam; Audio, Audiebam. 2. V la del Pretrito Perfecto, en I , c o m o Aman, Mouui, Legi, Audivi. 3. De este se f o r m a n c i n c o Tiempos, c o n v i e n e s a b e r el Plusquamperfeclo ' e Indicativo, el Pretrito Perfecto, el Futuro v el P/usqiiamperfecto d e Subjuntivo, y el Pretrito Perfecto del Infinitivo : v. g . d e Amavi, Amveram, Amverim, Amvcro, Amavissem, y Amvisse. 4. Y la t e r c e r a P e r s o n a del P l u r a l del m i s m o Pretrito a c a b a s i e m p r e en ERI;>T, vel E R E , c c m o Amaverunt, v e l Amavere; Monuerunt, velMoirei LeJferunt, vel Legere ; Audiverunt, vel Audivert.

R E G . Y. De las t e r m i n a c i o n e s y f o r m a c i o n de las P e r s o n a s del I m p e r a t i v o . 1. Formarse la Persona Segunda de I m p e r a t i v o , Quitando al Inlinitivo Aquel RE que le corona. 2. Esta misma por final Puede TO admitir, no. 3. La tercera siempre en TO , Mantiene su forma igual. 4. En el P l u r a l lleva adjunto La Segunda T E , vel T O T E ; 5. Y la tercera se note Varia en ANTO , ENTO y UNTO.
I. I.a s e g u n d a Persona de Singular del imperativo se f o r m a del Presente del Infinitivo, q u i t n d o l e la l t i m a silaba R E , c o m o Ama d e Amare, Monede Monere, Lege de Legere, Audi d s A u d i r e . 2. La m i s m a p e r s o n a p u e d e t a m b i n a c a b a r e n TO; y asi se d i c e Ama, vel Amato; Alone, vel Maneto; Lege, vel Lgito; Audi, vel Audito. 3. La t e r c e r a a c a b a s i e m p r e en TO, c o m o Amato, Moneto, Lgito, Audito. 4. En el Plural la seg u n d a a c a b a en T E , e n TOTE, c o m o Amate, vel Amatle; Monete, vel Monetote; Lgite, vel Legitote ; Audite, vel Auditote. 5. La t e r c e r a a c a b a de v a r i a s m a n e r a s ; en la Primera Conjugacin en ANTO , c o m o Amanto; en la Segunda en ENTO,

como Monento; y en la Tercera Legunto, Audiunto.

y Cuarta cen " n

raT0

,, com

na S

D S

uebjaSaC0n

d e las

p r m e

1. De S u b j u n t i v o en P r e s e n t e , A m o hace en EM SU primera, 2. M o n e o , y otros cualesquiera La suya en AM igualmente. . tn R E M , E R I M , I S S E M forman o s P r e t r i t o s ; (i) en ERO t i F u t u r o , Venidero; Y en esto todos conforman.
primera P ^ Z V l PriZte " Amem. 2. Los d e las d e m a V l ! ?l/"b>unll' > como A o , en AM co, Moneam; Uso Le^m ^ ^S" . " Moneo, REM FR M i ^ f m Z LI i"dl""'3- Todos f o r m a n en P r a s P e r s o n a s <ie l o s 5 S ' J l r de Moeo^oneTm 7onerimrZ >
8 hacen C EM la

Ire [Presente d e Infinitivo d e Eo) y del Supino en u w , como Amatum ire; p e r o m e j o r del Participio en BUS puesto en Acusativo , y d e Esse, 6 Fore Infinitivos d e Su ni, como A maturi un , am, um, Amaturos, as, a esse, v e l f o r e . 4. El Segundo se f o r m a del m i s m o Participio, y d e Fuisse, Pretrito Perfecto del Infinitivo d e Sum, sin a a d i r l e o t r a c o s a , como Amaturum, atii, um, e t c . fuisse.

CAPITULO

III.

D E LAS T E R M I N A C I O N E S Y FORMACION D E LOS M O D O S , T I E M P O S Y P E R S O N A S D E L V E R B O PASIVO.

R E G . I . De la f o r m a c i o n y t e r m i n a c i o n e s de ios Tiempos de Indicativo y Subjuntivo. 1. A la o del Verbo Activo Aadiendo R , dos T i e m p o s Formar el P a s i v o ; y tres, La M en R convirtiendo Los dos, como A m o r , A m a b o r Acaban; los tres, como estos; Amabar, Amer, Amarer: Y asi en los restantes Verbos, 2. Los dems T i e m p o s que tocan A estos dos Modos primeros Van de S u m y P a r t i c i p i o De P r e t r i t o compuestos; 3. Y advierte que los que asi Se componen, solo un tiempo Significan, aunque lleven De S u m dos T i e m p o s diversos.
1. El Verbo Pasivo f o r m a s u s Tiempos s i m p l e s de los del Activo, d e esta m a n e r a : en el Indicativo d o s , es i s a b e r el Presente y el Futuro, a a d i e n d o una b la O del Activo, como d e Amo, Amor, de Amabo, Amabor; y en el Indicativo j Subjuntivo t r e s , m u d a n d o la M del Activo cn B , es s a b e r Pretrito Imperfecto del Indicativo, y el Presente y el Imperfecto del Subjuntivo, c o m o d e Amabam, Amabar; de Amem, Amer; d e Amarem, Amarer; y asi en los Verbos de las otras Conjugaciones. 2. Los d e m s Tiempos pertenecientes 4 estos d o s Modos, se c o m p o n e n d e Tiempos del Verbo Sum, x del Participio d e Pretrito Perfecto, c o m o Amatus sum, vel

l^sfi^l
Perfecto?/Plusquamperfecto.

J I L D e ' f s , t e r m i n a c i o n e s y f o r m a c i o n de ios T i e m p o s del I n f i n i t i v o . 1. Presente, Imperfecto I n f i n i t i v o fenecen Siempre en R E ; ( 2 ) y en I S S E crecen 3. l'rmase el P r i m e r F u t u r o Con I r y S u p i n o en M ; Mas con P a r t i c i p i o en ROM . x fcsse, F o r e es mas seauro. ;. Con el mismo en RCM hars Siempre el F u t u r o P o s t r e r o , Dndole por compaero Solo F u i s s e , y nada mas.

lu, Ama tus tram, vel ftieram; Ama tus sim, vel ferim Amatas essem , vel fuissem , y Amatas ero, vel futro. 3. Y los asi c o m p u e s t o s solo significan u n T i e m p o , a u n q u e lleven dos uc oum , p o r 10 c u a l Ama tus fui significa lo mismo q u e AmaCllS SU71.

R E G . I V . De las t e r m i n a c i o n e s y f o r m a c i o n de loa T i e m p o s del I n f i n i t i v o . 1. De I n f i n i t i v o el P r e s e n t e El RE Activo muda en n i ; Solo ERE mudado en I En la T e r c e r a consiente. 2. Aadiendo la advertencia De que la i creci en ER, Y hoy tambin puede crecer Por Potica licencia. 3. El P e r , y P l u s c u a m p e r f e c t o Por Esse, Fuisse se explican, Y P a r t i c i p i o s que indican El P r e t r i t o P e r f e c t o . 4. El P r i m e r F u t u r o se hace Con Iri y S u p i n o en M, O con P a r t i c i p i o en n c s i , Y de Esse, F o r e el enlace. 5. Con el mismo P a r t i c i p i o , Y con Fuisse solo y puro Se hace el S e g u n d o F u t u r o . Sin constar de otro principio.
1. El Presente del Infinitivo Pasivo se f o r m a del Acliiv, Amari, m u d a n d o la silaba RE de este en n i , como de Amare, de Monere, Moneri, e t c . e x c e p t o en la Teera conjugacin, en q u e la t e r m i n a c i n E R E , se m u d a en i , como de Lgen, Legi, y n o Lrgeri. 2. Advirtindose q u e a n t i g u a m e n t e la i final del Infinitivo Pasivo se aadia ER, y hoy t a m b i n p o r licencia Potica , c o m o Amarier, en vez de" Amari, y Dicier, en vez de Dici. 3. El Pretrito Perfecto y el Plusquamperfecto se componen de los Infinitivos Esse, Fuisse, y del Participio de Pretrito en A c u s a t i v o , como Amatum, am , um, e t c . esse, vel fuisse, haber sido a m a d o . 4. El Futuro Primero e c o m p o n e de Iri, Infinitivo Pasivo de Eo, y del Supino en LM, como Ama'um iri, haber de ser a m a d o ; bien d e l Participio en u i s puesto :n A c u s a t i v o , y los Infinitivos Esse, Fore, c o m o Amandum. un, um, e t c . esse, vel fore. 5. El Segundo se c o m p o n e del aiismo Participio, y de Fuisse s o l a m e n t e , como Amandum, am, um, ele. fuisse, q u e f u e r a , h u b i e r a de h a b e r sid vnado.

R E G . I I . De las v a r i a s t e r m i n a c i o n e s en una misma Persona. El mismo Verbo se ve, Con tres del I n d i c a t i v o , Y con dos del S u b j u n t i v o Personas en RIS. RE. Como A m a r i s , b a r i s , b e r i s Son las del Modo primero : Y las del Modo postrero Como A m e r i s , A m a r e r i s .
El mismo Verbo t i e n e t r e s P e r s o n a s del Indicativo, y dos del Subjuntivo a c a b a d a s en n i s , RE : del Indicativo, como Amans, vel Amare. Amabaris, vel Amaban, Amberis, vel mabere; y riel Subjuntivo, como Ameris, vel Amere, Amareris, vel Amaren; y una y o t r a t e r m i n a c i n valen lo mismo.

R E G . I I I . De las t e r m i n a c i o n e s de las P e r s o n a s del I m p e r a t i v o . 1. El P a s i v o I m p e r a t i v o En Nmero S i n g u l a r Su segunda ha de formar, Aadiendo RE al A c t i v o . % A tres en TO terminadas Juntando R solamente, El mismo ofrece igualmente Otras tres en ron formadas.
1 el Imperativo so^a del Singular, Amore {Z'on* ' d e l Verbo Pasivo f o r m a su s e c u n d a Per a a d i e n d o RE la del Activo, y. a de S l araad ; i en las dems Conju-

2. El m i s m o , a a d i e n d o solo R t r e s P e r s o n a s del Activo - c a b a d a s e n TO, f o r m a n otras I r e s en TOR, q u e son la s e g u n d a y t e r c e r a de Singular, y la t e r c e r a de Plural, v. g . de Amato en singular, q u e c o n v i e n e e n t r a m b a s P e r s o n a s , .ce Amator > J Je Amanta, Jmantn

C A P I T U L O
DEL VERBO SUBSTANTIVO SVM,

IV.

Y DE SD CONJBGACIOK.

Pdteram, e t c . en d o n d e s i n c o p a las p a r t e s de q u e est c o m p u e s t o . 3. Prosum, yo a p r o v e c h o , c u a n d o i n t e r v i e n e en su c o m p o s i c i n a l g u n a Focal, a a d e u n a D a n t e s d c e a c o n o en Prodest, Prodera,n, etc. y esto es p a r a s u a v i z a r su p r o n nd a c i n . 4. Absens, Potens y Prcesens Possum v Prtesum , son N o m b r e s ' erbates, y n o pues no a a d e n su s i g n i f i c a c i n s e a l a l g u n a de Tiempo.

REO. I. De las c a l i d a d e s del V e r b o

Sum.

1. S u m , e s , f u i . Verbo llamado Substantivo y Auxiliar, 2. Verbo el mas irregular, De E s u m y F u o es formado. 3. Ni G e r u n d i o . ni S u p i n o Esle admite; ni consiente P a r t i c i p i o de P r e s e n t e , Supuesto que E n s no es Latino.
p o r q u e s i g n i f i c a la s u b s t a n c i a , 1 Sum se llama Substantivo, e s e n c i a , e x i s t e n c i a d e las c o s a s ; y Auxiliar, porque ayuda los d e m s V e r b o s , p r i n c i p a l m e n t e , al Pasivo, c o m p o n e r m u c h o s Tiempos. 2. Es el m a s i r r e g u l a r de t o d o s ; y se c o m p o n e d e l o s v e r b o s a n t i c u a d o s Esum y Fuo, t o m a n d o v a r i o s Tiempos d e a q u e l , c o m o Sum, Sim, Essem, Esse, y d e e s t e , Fui, y t o d o s s u s Derivados. 3 . No a d m i t e Gerundios", n i Supinos, ni Participio d e Presente; p o r q u e Ens, Entis, si t i e n e a l g n u s o , es solo c o m o Substantivo Neutro e a la s i g n i f i c a cion Filosfica d e Ente. y

C o n j u g a c i n del V e r b o
INDICATIVO.

Sum.

R E G . II. De sus C o m p u e s t o s . 1 . Siguen S u m muy constantes Sus C o m p u e s t o s ; menos P o s s u m , Y su compaero P r o s u m , En algo aesemejanles. 2. P o s s u m antes de vocal Guarda de Polis la T; 3. Y P r o s u m pone una D , Para que no suene mal. A b s e n s , P o t e n s . Praesens vienen De sus Verbos : nuis son 'ales, Que calidad de V e r b a l e s , No de P a r t i c i p i o s tienen.
t . Los C o m p u e s t o s d e Sum siguen la Conjugacin d e su Simp l e ; m e n o s Possum y Prosum q u e se a p a r t a n a l g o de e l l a , en esta f o r m a . 2. Possum, yo p u e d o , c u a n d o i n t e r v i e n e e n su composicin a l g u n a Focal, conserva a n t e s d e esta la T d e l n o m b r e , Potis, pote, d e q u e se c o m p o n e , c o m o cu l'otest

Tiempo Presente. S i n g . Sum, vo s o v . Es, t e r e s . Es/, a q u e l es. P l u r . Sumas, nosotros somos. Estis, v o s o t r o s sois. Sunt, a q u e l l o s s o n . Pretrito Imperfecto. S i n g . Eram, vo e r a Eras, t e r a s . Erat, a q u e l era P l u r . Eramus, n o s o t r o s r a m o s . Era lis, v o s o t r o s e r a i s . Erant, aquellos eran. Pretrito Perfecto. S i n g . Fui, v o f u i , he s i d o . Fuisti, t f u i s t e , h a s sido, / / . a q u e l f u , h a s i d o . P l u r . Fui mus , n o s o t r o s f u i m o s , < 5 h e m o s sido. Fuistis, v o s o t r o s f u i s t e i s , h a b i s s i d o . Fuerunt, v e l f u e r e , aquellos f u e r o n , han sido. Pretrito Plusquamperfecto. S i n g . Feram, yo h a b i a s i d o . Fueras, t h a b a s s i d o . Fuerat, a q u e l h a b i a s i d o . P i a r . Fueramus, nosotros habamos s i d o . Fueratis, v o s o t r o s h a b a i s s i d o . Fuerant, aquellos haban s i d o . Futuro. S : i i " . Ero, vo s e r . Eris, t s e r s . Erit, a q u e l s e r . P l u r . Erimits, n o s o t r o s s e r e m o s . Eritis, vosotros seris. Erunt. iquellos e r n . IMPERATIVO. Tiempo P r e s e n t e y F u t u r o . , S i n g . Es, v e l Esto, s t . Esto, sea a q u e l . P l u r . Este, ve. Estote, sed v o s o t r o s . Sunto, sean a q u e l l o s . SUBJUNTIVO. Tiempo Presente. S i n g . Sim, yo sea. Sis. t seas. Sil, a q u e l sea. P l u r . Si mus, . e s o t r o s s e a m o s . Sitis, v o s o t r o s seis. Sin/, a q u e l l o s s e a n . Pretrito Imperfecto. S i n " . Essem, yo f u e r a , seria y f u e s e . Esses, t u f u e r a s , ser i a s y f u e s e s . Esse/, a q u e l f u e r a , seria y f u e s e . P l u r . Esscmus, nosotros f u r a m o s , s e r a m o s y f u s e m o s . Essetis, vosotros f u e r u s , serais y f u s c i s . Essent, a q u e l l o s f u e r a n , s e r i a n y f u e sen. P r e t r i t o Perfecto, s i n g . Ferim , yo b a y a sido Pueril t h a y a s sido. Fucrit,

c:_ ... r e lwbrl s i d o . P l u r lia i i r e m o s s i d o . F u V r i t U

Futuro, ? f u . U o w f

^
e f r e o s

' '

"

t fuebiere v hubiremos v
h

Pretrito Perfecto. Sing. Anmvi, yo a m , o h e a m a d o . Amuvisti, t a m a s t e , has a m a d o . Amavit, aquel a m , ha amado. Plur. Amdvimus, n o s o t r o s a m a m o s , h e m o s a m a d o . Amavistis, vosotros a m i s t i s , h a b i s a m a d o . Amaverunt, vel Amavere, aquellos a m a ron, han amado. Pretrito Plusquamperfecto. Sing. 4maveram, yo haliia a m a d o . Aidi eras, t habas a m a d o . Amaverat, a q u e l h a b a a m a d o . P l u r . Amaveramus, noso t r o s h a b a m o s a m a d o . Amaveratis, vosotros habais amado. Amdverant, aquellos haban amado. Futuro. Sing. Amalo, yo a m a r . Amabis, t a m a r s . Amabit, a m a r . P l u r . Antbimas, n o s o t r o s a m a r e m o s . Ambitis o t r o s a m a r e i s . Amabunt, aquellos amarn. aquel , vos-

INFINITIVO. IMPERATIVO. Presente y Futuro. S i n g . Ama, vel Amato, ama t . Amato, ame aquel. Plur. Amate, vel Amatte, a m a d v o s o t r o s . Amanto, amen aquellos. , , Futuro Primero. * >
h

s e q u ^ S ^ Z R ^ e ' r ^ T F ' " ^ ' /-,., . S S S Futuro Segundo. A S I S - S ? * * '

^ r d e

SL'RJUNTIVO. Tiempo Presente. Sing. Amem, yo a m e . Ames, t a m e s . Amet, aquel ame. P l u r . A memas, nosotros, a m e m o s . Ametis, vosotros a m i s . Ament, aquellos amen. Pretrito Imperfecto. Sing. Amarem , yo a i n r a , a m a r a y a m a s e . Amares, t a m a r a s , a m a r a s y a m a s e s . Amaret, aquel a i n r a , amara y amase. P l u r . Amaremus, nosotros amramos, amaramos y amsemos. vosotros a m r a i s , amarais y amseis. Amarent, Amaretis, aquellos a m r a n , a m a r a n y amasen. Pretrito Perfecto. Sing. Amverim, v o h a y a a m a d o . Amaveris, t hayas amado. Amaverit, a q u e l h a y a a m a d o . P l u r . Amaverimus, nosotros h y a m o s a m a d o . Amaveritis, v o s o t r o s h a y a i s a m a d o Ama velintx a q u e l l o s h a y a n a m a d o . Pretrito Plusquamperfecto. Sing. Amavissem, yo h u b i e r a , h a b r a y h u b i e s e a m a d o . Amavisses, t h u b i e r a s , h a b r a s y b n b i e s e s a m a d o . Ama vis tit, a q u e l h u b i e r a , h a b r a y h u b i e s e a m a d o . P l u r . Amavissemus, n o s o t r o s h u b i r a m o s " h a b r a m o s y h u b i s e m o s a m a d o . Amavissetis, vosotros hubirais, habrais v hubiscis amado. Amavissent, aquellos h u b i e r a n , habran y hubiesen amado. Futuro. Sing. Amavern, yo a m a r e , h u b i e r e y habr, amarlo. Amaveris, t a m a r e s , h u b i e r e s y h a b r s a m a d o . Amverit, aquel g u i a r e , h u b i e r e y h a b r a m a d o . P l u r . Amaierimus. nosotros a m r e m o s , h u b i r e m o s j b a l - r e m o s a m a d o . Amaveritis, vos-

C A P I T U L O

V.

PIO DE LA PRIMERA CONJUGACION DE LOS VERBOS ACTIVO

T NEUTRO. INDICATIVO. Tiempo aquellos aman. .. . , Presente.


AMA PI

S ' . m S ' J I I R AM%>ARI,,EI S' A m a U s ' v o s o t r o s Pretrito Imperfecto.


A m n h

- < mmt.

aanelLba p C ' lT''3"

"s'

<* a m a b a s , f a . , .

otros amreis hubiereis y habris amado. Amaverint auiiello amaren , hubieren y habrn amado. ' a,!!Ci'M INFINITIVO. Presente y Pretrito Imperfecto Amare, a m a r ; que yo a m o , a m a b a , etc. Pretrito Perfecto y Plusqnam perfecto Amavisse, h a b e r a m a d o ; que yo a m , habia amado, ele. Futuro Primero. Amatan, ir, vcl Amataran,, am, am, os, as a esse fore, haber de a m a r ; que yo a m a r , de a m a r , e t c Futuro Segundo. r t a T h ' K \om. Gen. Dal. Acus. Ah. . , amar!') Amaos, Amataras, "S> * * 3 a m r a , amaGerundio. Amandum, Obligacin de amar A ni and i, De a m a r . Amando, Para amar. Amandum, A amar. Amando, Por a m a r , amando. Supinos, De ser a,nado ' ' A a m a r ' Amatu' " ( Y '-gana vez De Amantis, Presente y Pretrito Imperfecto. el que a m a , a m a b a , etc. VPI

sido amado. Amatus, a, ames, vel fnisti, t f u i s t e , has sido amado. Amatas, a, am est, vcl fui/, aquel f u , ha sido amado. Plur. Amati, amat(e, amata sumas, vcl fuimus, nosotros f u i m o s , hemos sido amarlos. Amati, te, a estis, v e I f u i s t i s , vosotros f u i s t e i s , habis sido amados. Amati. vel fuere, aquellos f u e r o n , han sid. a sant, fuerunt, amados. Pretrito Plusquamperfecto. Sing. Amatas, amata, amatum eram, vel fue rain, ve habido amado. Amatas, a, un eras, vel fueras, t habas side u a d o . Amatus, a, 11 m erat, vel fuera!, aquel habia sido amado. Plur. Amati, amata, amata eramus, vel fueramus, nosotros habamos sido a m a d o s . Amati, a, a eratis, \ el fueratis, vosotros habais sido a m a d o s . Amati, a, a erant, vel fuerant, aquellos haban sido a m a d o s Futuro. Sing. Amabor, yo ser amado Amdbere, vel Amberis, t sers amado. Ambitur, aquel ser amado. Plur. Amdbimur, nosotros seremos a m a d o s . Amabimini, vosotros seris amados. tmabuntur, aquellos sern amados. IMPERATIVO. Presente y F u t u r o , ing. Amare, vel Amatar, se t amado. Amator, sea aquel amado. Plur. Ammini, vel Amdminor, sed vosotros amados. Amantar, sean aquellos a m a d o s . SUBJUNTIVO. Tiempo Presente. Sing. Amer, v o s e a amado. Ameris, vcl Amere, t seas amado. Ame tur, a q u e l sea a m a d o . Plur. Amentar, nosotros seamos amados. Ammini, vosotros seis amados. Amentar, aquellos sean amados. Pretrito Imperfecto. Sing. Amarer, yo f u e r a , seria y fuese amado. Amareris, vel Amaren, t f u e r a s , serias y fueses amado. Aman tur, aquel f u e r a , seria y fuese amado. Plur. Aniaremur, nosotros furamos, seramos y fusemos amados. Amarmini, vosotros f u r a i s , serais y fuseis amados. Amaren tur, aquellos f u e r a n , serian y fuesen amados. Pretrito Perfecto. Sing .Amatus, amata, amatum sim, vel fuerim , yo haya sido amado. Amatas, a, um sis, vel fteris, t hayas sido amado Amatus, a, um sit, vcl frrit, aquel haya sido amado. Plur. Amati, amata, amata simas, vel fuerimas, nosotros hayamos sido amados. Amati, a, a sitis, vel fueritis, vosotros hayis sido amados. Amati, a, a sint, vel ferint, aquellos hayan sido amados. Pretrito Plusquamperfecto. Sing. Amatas, amata, amatum essem , vcl fuissenr, yo h u biera , habra y hubiese sido amado. Amatus, a, um esses.

Participio de Futuro. Amataran,, cI que a m a r , ha de amar.

C A P I T U L O

VI.

EJEMPLO DE LA PRIMERA CONJUGACION DEL VERBO PASIVO. INDICATIVO. Tiempo Presente. ,,,,Inr , r ' , 5' SOy ^>^,a,lo **ris, vel Amare, t eres amado. Amatar, aquel es amado. P l u r . A m a m r , oso t r Tosotros sois a,nados Pretrito Imperfecto. ., "/' T i l yotraam;"l,)-"nabaris^e 1 Amaban, t eras a nado A,naba tur aquel era amado. Plur. Amaba mar, mi otros ramos amados. A n, abanan,, vosotros rais amados Amabantur, aquellos eran amados. -maaos. Sing. Amatus, Pretrito Perfecto. amata, amatum sum, v e l J u i , yo f u i . he

vel fuisses, t h u b i e r a s , h a b r a s y h u b i e s e s sirio . . , i n , tus, a, um estes, * e I fuisset ,, a m a d o . ,(ma> 3,,; habria bl,bies sido a m a d o . P i a r . A r n a t t , S IZ' * semas, nosotros h u b i r a n T o T u & C Z V Z V ' l f u i s ' y hub,sem a m a d o s . Amati, ce, aesses' vT/W , < > S sid rais habrais y h u b i s e S d i S t o ^ ' a t i ' T * ^

afir"-aquei,os
C / ,

hui>i

-n . t t s - f t a r a ;

Futuro.

amados

S
7

S
^
aqUe,,0B

hieren, 6 h a b i d o

' f " e r e n ' '-

INFINITIVO. Presente y Pretrito Imperfecto A m a r i , ser a m a d o ; q u e yo s o y , e r a a m a d o , e t c . Amnfnn,


P

''C'

P e r f e c t o

PIuquaBiperfecto.

Futuro Primero.
a t t d a m 9

aquel a m o n e s t a . P l u r . Monemus, n o s o t r o s a m o n e s t a m o s . Monelis, v o s o t r o s a m o n e s t i s . Monetti, a q u e l l o s a m o n e s t a r . . Pretrito Imperfecto. SnK. Monebam, yo a m o n e s t a b a . Monebas, t amonestabas. Monebat, a q u e l a m o n e s t a b a . P l u r . Monebamus, nosotros amon e s t b a m o s . Monebatis, vosotros amonestbas. Monebant, aquellos amonestaban Pretrito Perfecto. S i n g . Monui, yo a m o n e s t , he a m o n e s t a d o . Monuisti, t a m o n e s t a s t e , h a s a m o n e s t a d o . Monuit, aquel amonest, o h a a m o n e s t a d o . P l u r . Monttimus, nosotros amonestamos, o h e m o s a m o n e s t a d o . Monuistis, vosotros amoneststeis, habis a m o n e s t a d o . Monuerurtf, vel Monuere, aquellos amonestaron, han amonestado. Pretrito l'lusquam perfecto. S i n g . Moneram , yo h a h i a a m o n e s t a d o . Monueras, t habas a m o n e s t a d o . Monderai, aquel habia amonestado. P l u r . Morillera mus, nosotros habamos amonestado. Moruieratis, vosotros h a b a i s a m o n e s t a d o . Moruerarit, aquellos haban amonestado. Futuro. Sing. Monebo, yo a m o n e s t a r . Monebis, t u amonestars. Monebit, a q u e l a m o n e s t a r . P l u r . Mortebimits, nosotros amon e s t a r e m o s . Monbitis, vosotros amonestareis. Monebunl, aquellos amonestarn. IMPERATIVO. Presente y Futuro. S i n g . Mone, vel Moneto, a m o n e s t a t . Moneto, amoneste (quel. P l u r . Monete, vel Monetote, a m o n e s t a d v o s o t r o s . Monea tu, a m o n e s t e n a q u e l l o s . SUBJUNTIVO. Tiempo Presente. Sing. Moneam, yo a m o n e s t e . Moneas, t a m o n e s t e s . Monea!, a q u e l a m o n e s t e . P l u r . Moneamus, nosotros amonest e m o s . Monea lis, vosotros a m o n e s t i s . Monean'. , a q u e l l o s amonesten. Pretrito Imperfecto. S i n g . Slotterem, yo a m o n e s t r a , a m o n e s t a r a v a m o n e s t a s e . Molieres, t a m o n e s t r a s , a m o n e s t a r a s v a m o n e s t a s e s . Moneret, a q u e l a m o n e s t r a , a m o n e s t a r a y a m o n e s t a s e . 1'lur. Morieran us, n o s o t r o s a m o n e s t r a m o s , a m o n e s t a r a m o s y a m o n e s t s e m o s . Moneretis, vosotros amonestrais, amonestarais y a m o n e s t a s e i s . Monerent, aquellos amonestran, amonestaban y a m o n e s t a s e n . Pretrito Perfecto. Sing. Monerim, yo haya a m o n e s t a d o . Moneris, t b a y a s i m o n e s t a d o . Monuerit. a q u e l b a y a a m o n e s t a d o . P l u r . Mot aerini as, n o s o t r o s h a y a m o s a m o n e s t a d o . Monueritis, voso t r o s h a y a i s a m o n e s t a d o . Moa'' ~vit, a q u e l l o s h a y a n a m o n e s tada.

e ^ l e ' t 7 f o ' t ' ? amado, etc. . ,

' I""' "'ad;

q,,c

""' ^ ' " l o s , as, a -vo s c , - <'e se!


er ra yo f u e ' q1u e 3 "

Futuro Segundo. as, afuisse,

.e j nTa , f ' hT - i 'e ram !""' s ub a '. s i d o a m a d'andas, o , etc. >m^ , ? amado, etc.""1" '
a rticipi de Pret

Perf

a m a t u m

'

- y P'usquamperfecto. m a d o ' e I 1 u e f < h a b a sirio

Participio de Futuro. Amandas, amanda, a manda ni, el q u e s e r , h a de er amado, etc.

C A P T U L O

V I L

UBMFUl DE LA SEGUNDA CONJUGACION HE LOS VERBOS ACT1V0 T METRO INDICATIVO. Tiempo Presente. a m o n e s t o . Nones, t a m o n e s t a s .

Sin

Maneo,

y o

Monee,

Pretrito Plusqu,imperfecto. S i n g . Monuisscm, yo h u b i e r a , h a b r a y h u b i e s e a m o n e s t a d o Monuisses, t h u b i e r a s , h a b r a s y h u b i e s e s amonestarlo. .1/0' nuisset, aquel h u b i e r a , habra y hubiese amonestado. Plur. Monuissemus, nosotros h u b i r a m o s , habramos y hubisemos a m o n e s t a r l o . Monuissetis, vosotros h u b i e r a i s , habrais y hubieseis a m o n e s t a d o . Monuissent, aquellos h u b i e r a n , habran y hubiesen amonestado. Futuro. Sing. Mondero, yo a m o n e s t a r e , h u b i e r e , y h a b r a m o n e s l a d o . Monderis, t u a m o n e s t a r e s , h u b i e r e s y" h a b r s a m o n e s tarlo. Monderil, aquel amonestare, hubiere y habr amonestarlo. P l u r . Monuerimus, nosotros amonestremos, hubiremos y h a b r e m o s a m o n e s t a d o . Monueritis, vosotros a n i o n e s t r e i s , h u b i e r e i s y h a b r i s a m o n e s t a d o . Monerint, a q u e l l o s amonestaren, hubieren y habrn amonestado. INFINITIVO. Monere, Presente y Pretrito Imperfecto. a m o n e s t a r ; q u e yo a m o n e s t o , a m o n e s t a b a , e t c .

C A P I T U L O

V I I I .

JMPLO DE LA SECONDA CONJUGACION DEL VERBO PASIVO INDICATIVO. Tiempo Presente. S i n g . Moneor, yo sov a m o n e s t a r l o . Moneris, vel Monere, tfc eres a m o n e s t a d o . Monetur, aquel es a m o n e s t a d o . P l u r . Monemur, n o s o t r o s s o m o s a m o n e s t a r l o s . Monmini, v o s o t r o s sois a m o n e s t a d o s . Monentur, aquellos -on amonestados. Pretrito Imperfecto. S i n g . Monebar, y o e r a a m o n e s t a d o . Monebaris, vel Monetare, t e r a s a m o n e s t a d o Monebatur, a q u e l era a m o n e s t a d o . P l u r . Monebamur, nosotros ramos amonestados. Monebamirti, v o s o t r o s r a i s a m o n e s t a d o s . Monebantur, aquellos eran amonestados. Pretrito Perfecto. Sing. Mnitas, mnita, mnitum sum , vel f u i , yo f u i , o lie s i d o a m o n e s t a d o . Mni tus, a, um es, vel fuistis, t f u i s t e , o h a s s i d o a m o n e s t a d o . Mnitus, a, um est, v e l / / / , a q u e l fucr h a sido a m o n e s t a d o . P l u r . Mniti, -non i tee, mnita sumas, vel fuimus, n o s o t r o s f u i m o s , h e m o s sirio a m o n e s t a d o s . Monili, te, a estis, vel fuistis, vosotros fuisteis, habis sido a m o n e s t a d o s . Moniti, ce, a sunt, fuerunt, vel fuere, aquellos fueron, < 5 h a n sido amonestarlos. Pretrito Plusquamperfecto. S i n g . Mnitus, mnita, mnitum eram, vel feram, vo h a ba sirio a m o n e s t a d o . Mnitas, a , um eras, vel fueras, t h a bas sido a m o n e s t a d o . Mnitus, a, um erat, vel fuerat, aquel h a b i a sido a m o n e s t a d o . P l u r . Mniti, mnita, mnita eramus, vel fueramus, nosotros habamos sido amonestados. Mniti, ce, a eratis, vel fueratis, v o s o t r o s h a b a m o s sido a m o n e s t a dos. Moniti, ce, a erant, vel fdtrant, a q u e l l o s h a b a n sido amonestados. Futuro. Sing. Monebor, yo s e r a m o n e s t a d o . Monberis, vel Monebere, t s e r s a m o n e s t a d o . Monbitur, aquel ser amonestado. P l u r . Monbimur, nosotros serrinos amonestarlos. Monebiv o s o t r o s s e r i s a m o n e s t a d o s . Monebuntur, aquellos 01 ini, crn a m o n e s t a d o s . IMPERATIVO. Presente y Futuro. Sing. Monere, vel Monetor, s t a m o n e s t a d o . Monetor, sea a q u e l a m o n e s t a d o . P l u r . Monmini, vel Monminor, sed v o s o t r o s a m o n e s t a d o s . Monentor, s e a n a q u e l l o s amonestados. J.

Pretrito Perfecto y Plusquamperfecto. Monuisse, h a b e r a m o n e s t a d o ; q u e yo a m o n e s t , h a b a amonestado, etc. Futuro Primero. Monitinn ir, vel Moniturum, am, itm, os, as, a esse, ve! f o r e , h a b e r d e a m o n e s t a r ; q u e yo a m o n e s t a r , d e a m o n e s tar, etc. Futuro Segundo. Moniturum,'am, um, os, as, a fuisse, q u e yo a m o n e s t r a , amonestara, h u b i e r a a m o n e s t a d o , etc. Nom. Gen. Dat. Acus. Ah. Gerundio. .Vonendum, Obligacin de amonestar. Monendi, De a m o n e s t a r . Moliendo, P a r a a m o n e s t a r . Moaendum, A amonestar. Moneado, Por a m o n e s t a r , a m o n e s t a n d o .

Supinos. Moni tu 111, A a m o n e s t a r . Mnitu, De s e r a m o n e s t a d o . onens, Participio de Presente, y Pret. Imperfecto. monentis, el q u e a m o n e s t a , a m o n e s t a b a , e t c . a, P a r t i c i p i o de F u t u r o . urn, el q u e a m o n e s t a r o h a d e aniones-

Moniturus, U r , etc.

SUBJUNTIVO.
Tiempo Presente. Sing. .Voricar, yo sea a m o n e s t a d o . Monearis, vel Moneare, seas a m o n e s t a d o . Moneatur, a q u e l sea a m o n e s t a d o . P l u r . Moneamur, n o s o t r o s s e a m o s a m o n e s t a d o s . Monean,ini, vosl otros seis a m o n e s t a d o s . Morieantur, a q u e l l o s sean a m o n e s , todos. Pretrito Imperfecto. Sing. Monerer, yo f u e r a , s e r i a y f u e s e a m o n e s t a d o . Moriereris, vel Monerere, t f u e r a s , s e r i a s y fueses a m o n e s tado. Moneretur, aquel f u e r a , seria y fuese amonestado. Plur. Voneremur, nosotros f u r a m o s , seramos y fusemos amon e s t a d o s . Monermini, vosotros f n r a i s , serais y fuseis amonestarlos. Morierentur, a q u e l l o s f u e r a n , serais v f u e s e n a m o nestados. Pretrito perfecto. Sing. Mnitas, mnita, mnitum sin,, v e ! fueran, vo h a y a sido amonestarlo. Mnitas, a, um sis, vel fue ris, t h a y a s s i d o a m o n e s t a d o . Mnitas, a, um sit, vel fuerit, aquel haya sido a m o n e s t a d o . P l u r . Mniti, mnitre, mnita simas, vel ierimus, n o s o t r o s b y a m o s s i d o a m o n e s t a d o s . Mniti, re, a si lis, vel fueritis, v o s o t r o s h a y a i s sido a m o n e s t a d o s . Mniti, ce, a sint, vel fuerint, aquellos hayan sido amonestados. Pretrito plusquamperfecto Sing. Mnitas, mnita, mnitum essem , vel fuissem, yo h u b i e r a , h a b r i a y h u b i e s e sirio a m o n e s t a d o . Mnilus, a, um esses, vel fuisses, t h u b i e r a s , h a b r a s y h u b i e s e s sido amon e s t a d o . Mnitas, a, um esset, vel fuisset, aquel h u b i e r a , habra y h u b i e s e sido a m o n e s t a d o . P l u r . Mniti, mnitre, mnita essemus, vel fuissemus, nosotros hubiramos, habramos v hubisemos sido a m o n e s t a d o s . 3Jomti, ee, a essetis, vel fuissetis, vosotros h u b i r a i s , h a b r a i s y biibiseis sirio a m o n e s t a d o s . Mniti, a-, a essent, vrl fuissent, aquellos h u b i e r a n , habran y h u b i e s e n sido a m o n e s t a d o s . Futuro. Sing. Mnitas, mnita, mnitum ero, vel fuero, yo f u e r e , h u b i e r e s , h a b r sido a m o n e s t a d o . Mnitas,'a, um cris, ve! feris, t f u e r e s , h u b i e r e s , h a b r s sido a m o n e s t a d o . Mnitas, a, um erit, vel ftieril, aquel fuere, hubiere, habr sido a m o n e s t a d o . P l u r . Mniti, mnita, mnita erimus, vel fuerimus, n o s o t r o s f u r e m o s , h u b i r e m o s , h a b r e m o s sido a m o n e s t a d o s . Mniti, ce, u eritis, vel fueritis, vosotros f u r e i s , h u b i r e i s , h a b r i s s i d o a m o n e s t a d o s . Mniti, ce, aerunt, uel fuerint, a q u e l l o s f u e r e n , h u b i e r e n t h a b r n sido amonestados. INFINITIVO. Moneri, etc. Presente y P r e t r i t o Imperfecto. ser a m o n e s t a d o ; q o e yo s o y , e r a amonestado,

Pretrito Perfecto y Plusquamperfecto. Mnitum , am , um , Mnitus, as, a esse, vel fuisse, liaber rio a m o n e s t a d o ; q u e yo f u i , h a b a s i d o a m o n e s t a d o , e t c . Futuro Primero. Mnitum iri, vel Monendum, am, um, Moneados, as, i esse, vel fore, h a b e r d e ser a m o n e s t a d o ; q u e yo s e r , b e . 3 | ser a m o n e s t a d o , e t c . Futuro Segundo. Monendum, am, um, Moneados, as, a fuisse, que f u e r a , s e r i a h u b i e r a sirio a m o n e s t a d o , e t c . P a r t i c i p i o de P r e t r i t o P e r f e c t o y P l u s q u a m p e r f e c t o . Mnitas, mnita, mnitum, a m o n e s t a d o ; el q u e f u , h a b a sirio a m o n e s t a d o , e t c . Participio de Futuro. Monendus, Moneada , monendum, el q u e s e r , ha do sH amonestado, etc.

C A P I T U L O

I X .

EJEMPLO DE LA TERCERA CONJUGACION DE LOS VERBOS ACTIVO Y .NEUTRO. INDICATIVO. Tiempo Presente. S i n g . Lego, yo l e o . Le gis, t lees. Legit, a q u e l l e e . P l u r . Lgimas, n o s o t r o s l e e m o s . Lgitis, v o s o t r o s Icis. Leguut, a q u e l l o s leen. Pretrito Imperfecto. S i n g . Legebam , yo leia. Legebas, t leas. I.egebat, aquel leia. P l u r . L e g e b a m u s , n o s o t r o s l e a m o s . Legcbutis, vosotros leais, .egebant, aquellos leiau. Pretrito Perfecto. S i n g . Leai, yo l e , h e l e d o . Legisti, t l e s t e , h a s l e d o . Legit, a q u e l l e y , h a leido. P l u r . Legimus, n o s o t r o s lemos, h e m o s leido. Legistis, v o s o t r o s l e s t e i s , h a b i s l e i d o . Legerunt, vel Legere, a q u e l l o s l e y e r o n , h a n l e i d o . Pretrito Plusquamperfecto. S i n g . Le'seram , vo liabia l e d o , /.geras, t h a b a s leido. Lgerat, aquel liabia leido. P l u r . Legeramus, n o s o t r o s hab-'s.' nos leido. Legeratis, v o s o t r o s h a b a i s Icido. Legerant, aquellos h a b i a n leido. Futuro. S i n g . Legam, yo l e e r . Leges, t l e e r s . Leget, a q u e l l e e r . P l u r . Legemus , n o s o t r o s l e e r e m o s . '*.getis, vosotros leerei. Legent, a q u e l l o s l e e r n .

IMPERATIVO. Presente y Futuro. Sing. Lege, vel Lgito, lee t . Lgito, lea a q u e l . P l u r . vel Legitote, l e e d v o s o t r o s . Legunto, lean aquellos. SUBJUNTIVO. Tiempo Presente. yo lea. Legas, t leas. Legal,
1CMB08

Lgfs*.

Dat. Legendo, Para leer. A cus. Legendum , A l e e r . AH. Legendo, Por l e e r , leyendo. LCtum, A l e e r . Lectu, Supinos. De s e r ledo.

S i n g . Legam, a q l S e a T

aquel lea. Plur

Legens, Ledutus

P a r t i c i p i o de P r e s e n t e y P r e t . I m p e r f e c t o . Legentis, el q u e l e e , l e i a , e t c . lectura, Participio de Futuro lecturum , el q u e l e e r , h a de l e t r , ete.

v o s o , r o s Jeais " Pretrito Imperfecto. Legerem, yo l e y e r a , l e e r a y leyese. Legeres, t leyer a s , l e e r l a y leyeses. Le ge re t , a q u e l l e y e r a , leera y leyese P l u r . Legeremus, n o s o t r o s l e y r a m o s , l e e r a m o s y leysemos Legerens, v o s o t r o s l e y r a i s , l e e r a i s y leyseis. S 6 los l e y e r a n , l e e r a n y l e y e s e n . ' 1

C A P I T U L O

X.

Pretrito Perfecto. J-"?S',Le3f,r'" y,0 lJaya ,IcitJoLgeris, t h a y a s l e d o . Lf Z ' t Z t r T l 0 , t - P ". r - J - T r " " " s ' n o s o t ' h y a m o s V S j a , S eid vaiUeido S - L Z e r i n , < aquellos haPretrito Plusquamperfecto. \ e s , a s c l " i h u b i e r a , h a b r a y h u b i e s e l e i d o . Lcgisses t h u b i e r a s h a b r a s y h u b i e s e s leido. Legisset, aouel h u b i e r a , h a b r a y h u b i e s e leido. P l u r . Ugissemus, noso ros hubiramos , habramos y hubisemos ledo. LegissetisNosotros h u b i r a j s , h a b r a i s y h u b i e s e i s l e i d o . ^ C ^ i d S 1 h u b i e r a n , h a b r a n y h u b i e s e n leido. Futuro. . '-egero, yo l e y e r e , h u b i e r e y h a b r leido. Lgeris, t l e y e r e s h u b i e r e s y h a b r s leido. Lgerit, aquel l e y e r e , b u b e r e y h a b r l e d o . P l u r . Legerimus, nosotros livreios, hubiremos y h a b r e m o s le,lo. Legeritis, vosotros Ivreis, hubireis |r h a b r i s ledo. Lgerint, aquellos leyeren, hubieren y habrn INFINITIVO. Presente y Pretrito Imperfecto. l e e r ; q u e yo l e o , l e i a , e t c . Pretrito Perfecto y Plusquamperfecto. h a b e r l e i d o ; q u e yo l e , h a b a l e i d o , e t c .

EJEMPLO DE LA TERCERA CONJUGACION DEL VERBO PASIVO. INDICATIVO. Tiempo Presente. Sing. Legor. yo soy ledo, gens, vel I.egere, l e r e s l e i d o . Lgitur, a q u e l e s l e d o . P l u r . Lgimur, n o s o t r o s s o m o s ledos. L.egmini, v o s o t r e sois ledos. Leguntur, a q u e l l o s son ledos. Pretrito Imperfecto. Sing. Lege.bar, yo e r a leiii". t.egebcris, vel Legtbare, tu eras leido. Legebatur, a q u e l era I r i d o . P l u r . Lcgebamur, nosotros r a m o s ledos. Legebmini, v o s o t r o s e r a i s ledos. Legebantur, aquellos e r a n ledos. Pretrito Perfecto. S i n g . Lectus, leda, lectum SIIVI, vel f u i , yo f u i , < 5 he sido t f u i s t e , h a s s i d o leido. leido. Lectus, a, um es, vel fuisti, Lectus, a, um est, vel f u i t , a q u e l f u h a sido l e i d o . P l u r . Lee ti, lee tre, leda suntus, vel fuimus, nosotros f u i m o s , o h e m o s s i d o leidos. Ledi, te, a estis, vel fuistis, vosotros l u s t e i s , h a b i s s i d o l e i d o s . Ledi, a-, a stati, vel fuerunl, vel fuere, a q u e l l o s f u e r o n , h a n s i d o ledos. Pretrito Plusquamperfecto. Sing. Lectus, leda, lectum eram, vel fueram, yo l i a b i a sido eido. Lectus, a, um eras, vel fueras, t h a b a s sido leido. Lectus, a , um eral, vel fuerat, a q u e l h a b a s i d o lido. P l u r . Ledi, lecite, leda eramus, vel fueramus, n o s o t r o s "hab a m o s s i d o l e d o s . Lidi, <c, a eratis, vel fueratis, vosotros habais s i d o l e i d o s . Ledi, te, a erant, vel ferant, aquellos h a b i a n sido ledos. Futuro. Sing. Legar, yo s e r l e i d o . Lege'ris, vel I.egere, t s e r s leido. Legtur, a q u e l s e r l e i d o . P l u r . Legemur, n o s o t r o s ser e m o s l e i d o s . Legemini, v o s o t r o s s e r e i s l e i i W . Legentur, aquellos s e r n leidos.

Legere, Lsgisse,

Futuro Primero. Ledumire, vel Lee tunan, am, um, os, as, a csse, vel fore h a b e r d e l e e r ; (pie yo l e y e r e , h e de l e e r , e t c . Futuro Segundo, fiffifit!:^ '
1 a f u i s s e

'

, l u e

'-ra

Gerundio. Nom. Legendum, Obligacin de leer. Gen. Legendi, De l e e r .

IMPERATIVO. Presente y Futuro. S i n g . Z * g e , y t \ L g i t o , lee t . Lgito, lea a q u e l . P l u r . vel Legitote, l e e d v o s o t r o s . Legunto, lean aquellos. SUBJUNTIVO. Tiempo Presente. yo lea. Legas, t leas. Legal,
1CMB08

Lgfs*.

Dat. Legenda, Para leer. A cus. Legendum , A l e e r . A1;I. Legenda, Por l e e r , leyendo. Lcctum, A l e e r . Lectu, Supinos. De s e r leido.

S i n g . Legam, a q l S e a T

aquel lea. Plur

Legens, Lectu: us

P a r t i c i p i o de P r e s e n t e y P r e t . I m p e r f e c t o . Legcntis, el q u e l e e , l e i a , e t c . lectura, Participio de Futuro lee tu rum , el q u e l e e r , h a de l e t r , ete.

v o s o , r o s Jeais " Pretrito Imperfecto. Legerem, yo l e y e r a , l e e r a y leyese. Legeres, t leyer a s , l e e r a y leyeses. Le ge re t , a q u e l l e y e r a , leera y leyese P l u r . Legeremus, n o s o t r o s l e y r a m o s , l e e r a m o s y leysemos Legerens, v o s o t r o s l e y r a s , l e e r a i s y levseis. S 6 los l e y e r a n , l e e r a n y l e y e s e n . ' 1

C A P I T U L O

X.

Pretrito Perfecto. J-"?S',Le3f,r'" y,0 l J a y a ,IcitJoLgeris, h a y a s l e i d o . Lf Z ' t Z t r T l 0 , t - P ". r - J - T r " " " s ' n o s o t ' h y a m o s V 105 j a , S eid vaiUeido - L Z e r i n , < -"lucilos h a Pretrito Plusquamperfecto. \ e s , a s c l " i h u b i e r a , h a b r a y h u b i e s e l e d o . Lcgisses, t h u b i e r a s h a b r a s y h u b i e s e s leido. Lcgisset, aouel h u b i e r a , h a b r a y h u b i e s e leido. P l u r . Ugissemus, noso ros h u b i r a m o s , habramos y hubisemos ledo. LegissetisNosotros h u b i r a i s , h a b r a i s y h u b i e s e i s l e i d o . ^ C ^ i d S 1 h u b i e r a n , h a b r a n y h u b i e s e n leido. Futuro. . yo l e y e r e , h u b i e r e y h a b r leido. Lgeris, t l e y e r e s h u b i e r e s y h a b r s l e d o . Lgerit, aquel l e y e r e , b u b e r e y h a b r l e d o . P l u r . Legerimus, nosotros livren'.os, hubiremos y h a b r e m o s l e d o . Legeritis, v o s o t r o s leyres A u b i r e i s |r h a b r i s ledo. Lgerint, aquellos leyeren, hubieren y habrn INFINITIVO. Presente y Pretrito Imperfecto. l e e r ; q u e yo l e o , l e i a , e t c . Pretrito Perfecto y Plusquamperfecto. h a b e r l e i d o ; q u e yo l e , liabia l e d o , e t c .

EJEMPLO DE LA TERCERA CONJUGACION DEL VERBO PASIVO. INDICATIVO. Tiempo Presente. Sing. Legor. yo soy ledo, gens, vel I.egere, t e r e s l e i d o . Lgitur, a q u e l e s l e d o . P l u r . Lgimur, n o s o t r o s s o m o s ledos. I.egtmiiii, v o s o t r o s sois leidos. Leguntur, a q u e l l o s son ledos. Pretrito Imperfecto. Sing. L-egebar, yo e r a leiii--. t.egebcris, vel Legebare, t u e r a s leido. Legebatur, a q u e l era l e d o . P l u r . Legebamur, nosotros r a m o s leidos. Legebmini, v o s o t r o s e r a i s ledos. Legebantur, aquellos e r a n leidos. Pretrito Perfecto. S i n g . Lectus, lecta, lectiin, SIIVI, vel f u i , yo f u i , he sido t f u i s t e , h a s s i d o leido. leido. Lectus, a, um es, vel faisti, Lectus, a, um est, vel fuit, a q u e l f u h a sido l e i d o . P l u r . t.cc ti, lecite, lecta sumus, vel fuimtts, nosotros f u i m o s , o h e m o s s i d o leidos. Ledi, te, a estis, vel fuistis, vosotros l u s t e i s , h a b i s s i d o l e i d o s . Lee ti, a-, a suiit, vel fuerunt, vel fuere, a q u e l l o s f u e r o n , h a n s i d o leidos. Pretrito Plusquamperfecto. Sing. Lectus, lecta, lcctum eram, vel fueram, yo l i a b i a sido eido. Lectus, a, un, eras, vel fueras, t h a b a s sido leido. ^ectus, a , um eral, vel fuerat, a q u e l liabia s i d o l e i d o . P l u r . Ledi, lecite, lecta eramus, vel fueramtts, nosotros h a b a m o s s i d o l e d o s . Lieti, <c, a eratis, vel fucratis, vosotros habais s i d o l e i d o s . Ledi, te, a erant, vel ferant, aquellos b a b i a n sido ledos. Futuro. Sing. Legar, yo s e r l e i d o . Lege'ris, vel I.egere, t s e r s leido. Legtur, a q u e l s e r l e i d o . P l u r . Legemnr, n o s o t r o s ser e m o s l e i d o s . Legemini, v o s o t r o s s e r i s l e i i W . Legentur, aquellos s e r n leidos.

Legere, Lsgisse,

Futuro Primero. Ledumire, vel Lectura,,,, am, um, os, as, a csse, vel fore h a b e r d e l e e r ; pie yo l e y e r e , b e de l e e r , e t c . Futuro Segundo, fiffifit!:^ '
1 a f u i s s e

'

, l u e

'-ra

Gerundio. N o m . Legendam, Obligacin de leer. Gen. Legendi, De l e e r .

IMPERATIVO. Tiempo Presente. S i n g . Lgere, v e l Lgitor, s t l e d o . Lgitor, sea a q u e l l e d o . P l u r . Legimini, vel Legminor, s e d v o s o t r o s ledos Uguntor, sean a q u e l l o s ledos. SUBJUNTIVO. Tiempo Presente. Sing. Legar, yo sea l e i d o . Legaris, vel Legare, t seas ledo, Legatur, a q u e l s e a l e i d o . P l u r . Legamur, n o s o t r o s s e a m o s leikidos ' v o s o t r o s c a i s l e i d o s - Legan tur, a q u e l l o s s e s o Pretrito Imperfecto. S i n g . Legerer, yo f u e r a , s e r a y f u e s e l e i d o . Legereris, ve: Legerere, t f u e r a s , seras y f u e s e s ledo. I.egerelur, aque! U e r a , s e r a y f u e s e l e i d o . P l u r . I.egeremur, nosotros fuerainos, s e r a m o s y f u s e m o s ledos. Legermini, vosotros fuerais, s e r a i s y f u s c i s l e i d o s . l.egerentur, aquellos f u e r a n seran v fuesen leidos. Pretrito Perfecto. S i n g . I.eclus, lecta, lectum, sim, vel ferim, yo h a y a sido ledo. I.ectus, a, um sis, v e ! fueris, t hayas sido leido. Lectiij, a, un sit, vel fuerit, aquel h a y a s i d o leido. P l u r . Lecti, lecta, leette simas, vel fuerimus, n o s o t r o s hy.mios s i d o l e i d o s . Lecti, ee, a sitis, vel fueritis, vosotros havais sido ledos. Lecti, ce, a sint, vel ferint, a q u e l l o s h a y a n sido ledos. P r e t r i t o P l u s q u a m p e r f icio. Sing. Lcctus, lecta, lectum essem , vid fuissem, yo h u b i e r a , h a b r a y h u b i e s e s i d o l e i d o . Ledas, a, um esses, w l fuisses, t h u b i e r a s , h a b r a s y h u b i e s e s sido ledo. Lectus, a, um esset, vel fuisset, a q u e l h u b i e r a , h a b r a y h u b i e s e s i d o leido. P l u r . Lecti, leda?, leda essemus, \ e ! fuissemus, nosotros h u b i r a m o s , h a b r a m o s y h u b i s e m o s s i d o leidos. Lecti, te, a essetis, vel faissetis, vosotros hubierais, habrais y hubises sido ledos. Lecti, te, a essent, vel fuissent, aquellos hubieran, habran y h u b i e s e n sido leidos. Futuro. S i n g . Ledas, leda, lectum ero, vel fuero, yo f u e r e , h u b i e r e h a b r s i d o l e i d o . Lecius, a, um eris, xelfem, t f u e r e s , h u b i e r e s h a b r s s i d o leido. Ledas, a, um crit, vel ferit, a q u e l f u e r e , h u b i e r e h a b r s i d o l e i d o . P l u r . Lecti, leette, lecta erimus, vel fuerimus, nosotros f u r e m o s , hubir e m o s h a b r e m o s s i d o l e i d o s . Lecti, a-, a eritis, vel fueritis, vosotros f u e r e s , l i u b i r e i s h a b r i s s i d o l e i d o s . Lecti, te, a erunt, vel fuerint, aquellos f u e r o n , hubieren habrn sido ledos. INFINITIVO. r i ( P r e s e n t e y Pretrito loiperfecl l a g i , ser l e d o ; q u e yo s o y , < 5 era leido, e t c .

Pretrito Perfecto y Plusquamperfecto. Lectum, am, um , Ledos,' as, a esse, vel fuisse, sido l e i d o ; q u e yo f u i , h a b a sido l e i d o , e t c .

li&ber

Futuro Primero. Lectum iri, vel Legendum , am, um, Legen dos, as, a esst, e l f o r e , h a b e r de s e r l e i d o ; q u e yo s e r , h e de ser leido, e t c Futuro Segundo. Legendum, am, um. Legendas, as, a fuisse, q u e yo f u e r a , l i r i a , hubiera sido ledo, etc. Lcctus, etc. Part. de Pret. Perfecto y Plusquamperfecto. beta, lectum, l e i d o ; el q u e f u , h a b i a s i d o l e i d o , P a r t i c i p i o de F u t u r o legenda, legendum, el q u e s e r , h a de ser

Legendas, leido, etc.

C A P I T U L O

X I .

EJEMPLO DE LA CUARTA CONJUGACION I)K LOS VERBOS ACTIVO T NEUTRO. INDICATIVO. Tiempo Presente. S i n g . Audio, yo o i g o . Aadis, t o y e s . Audit, aquel ove. P l u r . Audimus, n o s o t r o s - o m o s . Auditis, v o s o t r o s os. A lidia nt, a q u e l l o s o y e n . Pretrito Imperfecto. S i n g . Audiebam, yo o i a . Audiebas, t oias. Audiebat. a q u e l o a . P l u r . Audiebamus, nosotros oamos. Audiebatis', n o s o t r o s oais. Audiebant, aquellos oan. Pretrito Perfecto. S i n g . Audivi, yo o , h e o d o . Audivistl, t oiste, has odo. Audivi t , a q u e l o y , lia o i d o . P l u r . Audivi,,, as, nosotros o m o s , h e m o s o i d o . Audivislis, vosotros osteis, h a b i s odo. Audiverunt, vel Audivere, aquellos oyeron, h a n odo. Pretrito Plusquamperfecto. Sing. Audiveram , yo h a b i a oicto. Ai,diveras, t h'abias oido. Audiverat, a q u e l h a b i a o i d o . P l u r . Amliverumus, nosotros h a b a m o s o d o . Audiveratis, v o s o t r o s h a b a i s oido. Audivnr ant, a q u e l l o s b a h i a n oido. Futuro. S i n g . Andiam, yo o i r . Aadies, t oirs. Audiet aqnr.l or?,. P l u r . Audiemus, n o s o t r o s o i r e m o s . Audietis, vosotros o i r i s . Audient, aquellos oirn.

IMPERATIVO. Presente y Futuro. Sing. Audi, vei Andito, o y e t . Andito, oiga a q u e l . P l u r . Ait di te, TCI Auditote, o d v o s o t r o s . Audiunto, oigan aquellos. SUBJUNTIVO. Tiempo Presente. Sing. Audiam, yo o i g a . Audias, t o i g a s . Audial uiga. P l u r . Audiamus, n o s o t r o s o i g a m o s . Audiatis, oigis. Audiant, aquellos oigan.

Gen. Dst. Vcus. Abl. Auditum,

Audiendi, Attdiendo, Audiendum, Attdiendo,

De o i r . Para or. A oir. Por or oyendo.

aquel vosotros

Supinos. A o i r . Autlitu, d e s e r oido. P a r t i c i p i o de P r e s e n t e y P r e t . Iir.perfeclo AuJiens, Audientis, el q u e o y e , o i a , etc. P a r t i c i p i o de F u t u r o . A Iturus , a, um , el q u e oir , ha de o i r , etc.

Pretrito Imperfecto. Sing. Audirem, vo o y e r a , oira y o y e s e . Attdires, t oyeras, o i r a s y o y e s e s . Audiret, a q u e l o y e r a , oira y o y e s e . P l u r . Audiremus, nosotros oyramos, oiramos y oysemos. Andiretis, v o s o t r o s o y e r a i s , o i r a i s y oyeseis. Audirent, aquellos oyeran, oiran y oyesen. Pretrito Perfecto. Sing. Audiverim, yo h a y a i d o . And veris, t h a y a s o d o . Audiverit, a q u e l h a y a oido. P l u r . Audiverimus, n o s o t r o s hayamos odo. Audivcritis, vosotros hayais oido. Autliverint, a q u e l l o s h a y a n oido. Pretrito Plusquamperfecto. Sing. Audivissem, yo h u b i e r a , h a b r a y h u b i e s e o i d o . Audivisses, t h u b i e r a s , habras y h u b i e s e s oido. Audivisset, aquel h u b i e r a , h a b r a y h u b i e s e o i d o . P l u r . Audivissemus, nosotros h u b i r a m o s , h a b r a m o s y hubisemos oido. Audivissetir, v o s o t r o s h u b i e r a i s , h a b r a i s y h u b i s e s o i d o . Audivis sent, a q u e l l o s h u b i e r a n , h a b r a n y h u b i e s e n oido. Futuro. Sing. Audvero, yo o y e r e , h u b i e r e y h a b r o i d o . Audveris, t o y e r e s , h u b i e r e s y h a b r s oido. Audiverit, aquel o y e r e , h u b i e r e y h a b r oido. P i u r . Audiverimus, nosotros oyremos h u b i r e m o s y h a b r e m o s o i d o . Audiveritis, vosotros oyreis\ h u b i e r e i s y h a b r i s oido. Audiverint, a q u e l l o s oyeren / h u b i e ren y h a b r n oido. INFINITIVO. Audire, A'tdivisse, Presente y Pretrito Imperfecto. o r ; q u e yo o i g o , o i a , e t c . P r e t r i t o P e r f e c t o y P l u s q u a m perfecto. h a b e r o i d o ; q u e yo o , h a b a o d o , e t c . a esse, ve)

C A P I T U L O

X I I .

UEMPLO DE LA SEGUNDA CONJUGACION DEL VERBO PASiVO. INDICATIVO. Tiempo Presenta. Sing. Attdior, yo soy oido. Audiris, vel Audire, t eres odo. Audi tur, a q u e l es oido. 1'lur. Audimur, n o s o t r o s somos odos. Audmini, v o s o t r o s sois o d o s . Audiuntur, aquellos son odos. Pretrito Imperfecto. Sing. Audiebar , yo e r a o i d o . Attdiebaris, vel Audiebarr t e r a s o i d o . Audiebatur, a q u e l e r a oido. P l u r . Audiebami n o s o t r o s r a m o s o i d o s . Audiebmiui, vosotros rais odos Audicbantur, aquellos e r a n oidos. Pretrito Perfecto. S i n g . Auditus, audita, auditum sum , vcl fui, yo f u ! , be s i d o o i d o . Auditus, a, um es, v c l f u i s t i , t f u i s t e , h a s ido oido. Auditus, a, um est, vel f u i t , a q u e l f u , ha s i d o o i d o . P l u r . Anditi, auditee, audita sitmus, vcl fuimtts, nosotros f u i m o s , h e m o s s i d o o d o s . Anditi, te, a estis, vel fuistis, n o s o t r o s f u i s t e i s , h a b i s s i d o o i d o s . Auditi, te, a sutil,fuerunt, vel fuere, aquellos f u e r o n , han sido oidos. Pretrito Plusquamperfecto. S i n g . Auditus, audita, auditum eram , vel fueram, yo h a bia s i d o oido. Auditus, a, um eras, vel fueras, t h a b a s sido oido. Auditus, a, um erat, vei fuerat, a q u e l h a b i a sido oido. P l u r . Anditi, audilte, audita eramus, vel fuera mus, n o s o t r o s h a b a m o s sido o i d o s . Auditi, a-, a eratis, vel fueratis, voso t r o s h a b a i s sido o i d o s . Auditi, ee. a eranl, vcl ferant, aquellos h a b a n sido o i d o s . Futuro. Sing. Audiar, yo s e r o i d o . Audieris, vel Audiere, t sers oido. Audietur, a q u e l s e r oido. P l u r . Audiemur, n o s o t r o s ser e m o s oidos. Audimini, vosotros sereis oidos. Audientur, a q u e l l o s s e r n oidos.

Futuro Primero. Auditum ir, vcl Auditurum, am, um, os, as, fore, h a b e r d e o i r , q u e yo i r , h e de o i r , e t c .

Futuro Segundo. tnditurum, am, um, os, as, a fuisse, q u e yo o y e r a , oira, hubiera oido, etc. Gerundio. Nom. Audiendum, Obligacin de oir.

IMPERATIVO. T i e m p o Presente v F u t u r o . Sing Audire vel Auditor, s t oido. Auditor, sea aquel odo. Plur. Audimini, vel Audminor, sed vosotros oidos 2 5 diuntor, sean aquellos orlos. ^ SUBJUNTIVO. T i e m p o Presente.

..

"

>osm

i s a s :

P r e t r i t o Im|)erfecto. . ser,a j ! ? i ? : r f , ! r c / ' y fuera' y fileS(! odo. 4 u direris, vel fi, sPri U / f e r a S ' ? e , r f a V f u e s c s i d 0 - ^ t e / - , aque f u e r a , seria y fuese odo. Plur. Audiremur, nosotros f u r i n os, seramos y f u s e m o s oidos. Audirmini, ran 'y fues'e i7 odos! bing S Auditi odos Auditus, ' /'/ auditce, P r e t r i t o Perfecto. audita, auditum sim, vel ferm, vo T / " ' vel/, t/hayas i E vcl a'Iel haya sido oido. audita simas, vel fuerimus, nosotros " hava oid?o Plur hvavosotros f i -

P r e t r i t o Perfecto y Plusqunmperfecto. Auditum, am, um , Anditos, as, a este, vel fuisse, haber lldo odo; que yo f u i , haba sido oido, etc. Futuro Primero. Auditum iri, vel Audiendum, am, um , Audiencias, as, a tsse, vel fore, haber de ser oido; que yo s e r , lie de ser o i d o , etc. F u t u r o Segundo. Audiendum, am, um, Audiendos, as, a fuisse, que yo fuera, s e r a , h u b i e r a sido o i d o , etc. Participio de Pretrito Perfecto y Plusquamperfeclo. Auditus, audita, auditum, o i d o ; el que f u , haba sido oido, etc. Participio de F u t u r o . Audiendus, audiencia, audiendum, el que s e r , 6 lia de ser oido, etc.

C A P I T U L O

X I I I .

DE LAS C O N J U G A C I O N E S DE LOS V E R B O S D E P O N E N T E Y COMUN.

^ X f i e r i > ' aquellos hayan sido

P r e t r i t o Pliwquamperfecto. ^nz Auditus audita, auditum essem, vel fuissem, yohub . e r a , habra y hubiese s i d o oido. Auditus, a, um essls v, ! futsses, tu h u b e r a s , h a b r a s y hubieses s d o o X . S t o o i r ^ l ' J S S e / ' a q u e l h u b i e r a ' h a b r i a y hubiese sido odo Plur. Audi ti ce, a essemus, vcl fuissem as, nosotros hbieramos b a b n a . n o s y hubisemos sido oidos. uditi ce t f . - ' XC. f u l S S / f t , S ' - v o s o t r o s hubrais , h a b r a i s y hubianuel os se.s sido odos. Auditi, ce, a essent, vd fuisseut, h u b i e r a n , h a b r a n y h u b i e s e n sido oidos. aqueuos Sing. Auditus, audita Fuluro. , auditum ero, vel fuero, yo fuere a

REG.UNIC. Arreglados una norma El D e p o n e n t e y C o m n , Corren en todo segn De los Pasivos la forma. Pero en el I n f i n i t i v o , Aquel un F u t u r o tiene Solo Activo ; y este viene Con dos, A c t i v o y Pasivo.
Los.Verbos Deponente y Comn se conjugan del mismo modo que el Pasivo, teniendo como este cuatro Conjugaciones. Pero en el Infinitivo el Deponente no tiene mas de un F u t u r o Activo, y el Coman tiene d o s , uno Activo, y otro Pasivo; porque admite j u n t a m e n t e Participio en R I S , y en DLS; como se ver en la Conjugacin de cada uno. E j e m p l o d e la P r i m e r a C o n j u g a c i n d e l Y e r b o Deponente. INDICATIVO. Tiempo Presente. Sng. Miror, yo admiro. Mira ris , vel Mirare, t admiras. Uiratur, aquel admira. Plur. Miramur, nosotros adiniram. Viramini, vosotros admirais. Mirantur, aquellos a d m i r a n .

vel fuer s, t f u e r e s , h u b i e r e s habrs sido oido. Auditus,

Z r e n l : l r f u e n ; a , | U , : ! . f u e r e - h u b i e r e habr sido odo'. Plur. Audin auditce, audita erimus, vcl fuerimus, nosotros furemos hubiremos h a b r e m o s sido odos. Auditi v a odos' 7 u ! r CSeren
n!lS

' ? , r' ' sido^os.VC'

V0St

S fu

hubireis

''abris sido

// '

.,
8er

INFINITIVO. T f s e n I e y P r e t r i t o Imperfecto. 01tl0 ; yo s o y , era oido, etc.


P

P r e t r i t o Imperfecto. Sing. Mirabar, yo a d m i r a b a . Mirabaris, vel Miraban, t a d m i r a b a s . Mirabatur, a q u e l a d m i r a b a . I'iur. Mirabamur, nosotros a d m i r b a m o s . Mirabmiai, vosotros a d m i r b a i s . Mirabantur, aquellos a d m i r a b a n . P r e t r i t o Perfecto. S i n g . Miratus, mirata, miratum sum, vel f u i , yo a d m i r , iie a d m i r a d o . Miratus, a, um es, vel fuisti, t a d m i r a s t e , lias a d m i r a d o . Miratus, a, um est, vel fait, aquel a d m i r , ha a d m i r a d o . Plur. Mira ti, te, a sumus, vel fimus, nosotros a d m i r a m o s , h e m o s a d m i r a d o . Mirati, te, a estis, vel fuis>is, vosotros a d m i r s t e i s , h a b i s admirado. Mirati, te, a sunt, fuerunt, vel fuere, aquellos a d i u i r a r o n , h a n admirado. Pretrito Plusquamperfccto. Sing. Miratus, mirata, miratum eram, sn\fcram , yo haba adn virado. Miratus, a, um eras, vel fueras, t habas a d mirado. Miratus, a, um eral, vel fuerat, aquel h a b a admir a d o . Plur. Mirati, Mira/te, mirata eramus, v e l f u e r c u n u s , nosotros habamos a d m i r a d o . Mirati, te a eritis, \e\fueratis, vosotros habais a d m i r a d o . Mirati, te, aerant, vel fuerant, aque'los h a b a n a d m i r a d o . Futuro. Sing. Mirabor, yo a d m i r a r . Mirberis, vel Mirabere, t a d m i r a r s . Mirbitur, a q u e l a d m i r a r . Plur. Mirbimur, nosotros a d m i r a r e m o s . Mirabmini, vosotros a d m i r a r e i s Mirabi ntur, a q u e l l o s a d m i r a r n . IMPERATIVO. Presente y Futuro. Sing. Mirare, vel Mirator, a d m i r a t . Mirator, admire aquel. P l u r . Mirmini, vel Mirminor, a d m i r a d fosotros. Mirantor, admiren aquellos. SUBJUNTIVO. Tiempo P r e s e n t e . S'uig. Mirer, vo a d m i r e . Mireris, vel Mirere, t a d m i r e s . Miretur, aquel a d m i r e . P l u r . Miremur, nosotros a d m i r e m o s . Miremini, vosotros a d m i r i s . Mirentur, aquellos admiren. Pretrito Imperfecto. Sing. Mirarer, yo a d m r r a , a d m i r a r a y a d m i r a s e . Mirareis, vel Mirarere, t a d m i r r a s , a d m i r a r a s y admirases. Miraretur, aquel a d m i r r a , a d m i r a r a y a d m i r a s e . P l u r . Miraremur, nosotros a d m i r r a m o s , a d m i r a r a m o s y admirsemos. Mirarmini, vosotros a d m i r a r a i s , a d m i r a r a i s y a d m i raseis. Mirarentur, a q u e l l o s a d m i r r a n , a d m i r a r a n y admirasen. P r e t r i t o Perfecto. Sing. Miratus, mirata, miratum sim, svXferim , yo h a y s d m i r a d o . Miratus, a, um sis. v e l S e r i s , t h a y a s admirado.

Miratus, a, um sit, vel ferit, aquel h a y a a d m i r a d o . Plur. Mirati, mirtitte, mirata simus, vel fuerimus, nosotros hyamos a d m i r a d o . Mirati, a, a sitis, vel fueritis, vosotros hayais a d m i r a d o . Mirati, te, ti sint, vel ferint, aquellos hayan admirado. Pretrito Plusquamperfccto. Sing. Miratus, mirata, miratum essem, vel fuissem, yo h u b i e r a , liabria y h u b i e s e a d m i r a d o . Miratus, a, um esses, vel fuisses, t h u b i e r a s , h a b r a s y h u b i e s e s a d m i r a d o . Miratus, a, um esset, vel fuisset, aquel h u b i e r a , liabria y hubiese a d m i r a d o . P l u r . Mirati, mirata, mirata essemus, ve fuissemus, n o s o t r o s h u b i r a m o s , h a b r a m o s y liubsemo: a d m i r a d o . Mirati, a, a essetis, vel fuissetis, vosotros h u b i r a i s , h a b r a i s y h u b i e s e i s a d m i r a d o . Mirati, a, a essent, vel f u i s s e n t , a q u e l l o s h u b i e r a n , h a b r a n y hubiesen a d m i r a d o . Futuro. Sing. Miratus, mirata, miratum ero, vel fuero, yo admir a r e , h u b i e r e h a b r a d m i r a d o . Miratus, a, um eris, vel feris, t a d m i r a r e s , h u b i e r e s h a b r s a d m i r a d o . Miratus, a, um erit, vel ferit, a q u e l a d m i r a r e , h u b i e r e h a b r admirata erimus, vel fuerimus, m i r a d o . P l u r . Mirati, mirata, nosotros a d m i r r e m o s , hubiremos habremos admirado. Mirati, a, a eritis, vel fueritis, vosotros admirreis, hubiereis h a b r i s a d m i r a d o . Mirati, te, a erunt, vel ferint aquellos admiraren , hubieren habrn admirado. INFINITIVO. Presente V Pretrito Imperfecto. a d m i r a r ; q u e yo a d m i r o , a d m i r a b a , e t c . P r e t r i t o Perfecto y P l u s q u a m p e r f c c t o . Miratum , a ni, um , Mira tos, as , a esse, vel fuisse, a d m i r a d o ; q u e y o a d m i r , h a b a a d m i r a d o , etc. Mirari,

babel

Futuro Primero. Miratum ir, vel Miraturum, am , um, Mi ra t uros, as, a esse, vel f o n , h a b e r de a d m i r a r ; q u e yo a d m i r a r , he de a d m i r a r , etc. Futuro Segundo. Miraturum, am , um, Miraturos, as, a fuisse, que y o adm i r a r a , a d m i r a r a , hubiera a d m i r a d o , etc. Nom. Gen. Dat. Acus. Ah. Miratum, Gerundio. Mirandam , Obligacin de a d m i r a r . Mirandi, De a d m i r a r . Mirando, P a r a a d m i r a r . Mirandum , A admirar. Mirando, Por a d m i r a r , a d m i r a n d o Supinos. A a i m i r a r . Mira tu, De ser a d m i r a d o .

P a r t i c i p i o de P r e s e n t e y P r e t r i t o Imperfecto. Mirans, mirantis, el que a d m i r a , a d m i r a b a , etc.

Participio d e P r e t r i t o P e r f e c t o v Plusquampcrfecto. Mira tus, mrala, miratum, ei que a d m i r , haba a d mifado , e t c . Participio de F u t u r o . Miraturus, miratura, miraturum, el que a d m i r a r , lia de a d m i r a r , e t c . NOTA. LOS Verbos Deponentes de las o t r a s tres Conjugaciones se c o n j u g a n tambin como los Pasivos de e l l a s , v. g. Mereor, mereris, mritus sum, mereri, m e r e c e r . s e c o n j u g a como Moneor; Utor, Aters, usus sum, nti, u s a r , como Legar; Mcntior, mcntiris, mentitussum, mentiri. m e n t i r , como Audior. E j e m p l o d e la P r i m e r a C o n j u g a c i n del V e r b o C o m n . INDICATIVO. T i e m p o Presente. Sing. Imitar, y o imito , soy imitado. Imitaris, vel Imitare, t i m i t a s , eres i m i t a d o . Imitatur, aquel i m i t a , es imitado. Plur. Imitamur, nosotros i m i t a m o s , somos imitados. Imitmini, vosotros i m i t i s , sois imitados. Imitantur, aquellos i m i t a n , 6 son i m i t a d o s . Pretrito Imperfecto. Sing. Imitabar, yo imitaba , era imitado. Imitabaris, vel Imita har , t i m i t a b a s , eras imitado. Imitabatur, aquel imitaba , era i m i t a d o . I'Iur. Imitabamur, nosotros imitbamos, ramos i m i t a d o s . Imitabmini, vosotros i m i t b a i s , rais i m i t a d o s . I m i t a b a n t u r , aquellos i m i t a b a n , eran imitados. Pretrito Perfecto. Sing. Imi ta tus, imita ta, imitatum sum, vel f u i , vo imit, he imitado ; f u i , he sido imitado. Imitatus, a, um es, vel fuisti, t i m i t a s t e , has i m i t a d o ; f u i s t e , has sido imitado. Imitatus, a, um est, vel fuit, a q u e l i m i t , ha imitado; fu, ha sido i m i t a d o . P l u r . Imitati, imitutce, imtala sumus, xlfimus, nosotros i m i t a m o s , h e m o s i m i t a d o ; f u i m o s , liemos sido imitados. Imitati, a, a estis, vel fuistis, vosotros imitsteis, h o b e i s i m i t a d o ; f u i s t e i s . habis sido imitados. Imitati, te, a sunt, fuerunt, vel fuere, aquellos i m i t a r o n , han imitado; f u e r o n , lian sido imitados. Pretrito Plusquampcrfecto. Sing. Imitatus, imita ta, imitatum tram, vel feram, vo Labia imitado, sido imitado. Imitatus, a, um eras, ve \ fueras, t habas i m i t a d o , sido imitado. Imitatus, a, um eral, v e l f e r a t , aquel h a b i a i m i t a d o , sido imitado. Plur. Imitati, imitatte, imtala eramus, vel fueramus, nosotros habamos imitado, sido imitados. Imitati, ce, a eratis, vel fueratis, vosotros habais i m i t a d o , sido imitados. Imitati, te, aerant, vel ferant, aquellos haban i m i t a d o , sido imitados.

rn7,-? , T - r - y 0 ! m ! , a r > ( i s e r '"litado. Imitberis, vel tmitabere tu imitars, sers mil,-ido. Imit abitar, a que i m i t a r , o ser imitado. P l u r . ImitMniur, nosotros Hi tar e m o s , o seremos imitados. Imilabimini, vosotros mi arefs 08 ni i ta dos!"' " ^ n t u r , aquellos i m i t a r n , ?2 IMPERATIVO. Presente y Futuro. T e V 7 " W r ' 1 i P , l a f M s t i m i t a d o . / , * vel Imi aminor, imitad v o s o t r o s , sed vosotros imitados imitantor, imiten aquellos , sean aquellos imitados SUBJUNTIVO. Tiempo Presente. Sing. Imiter, yo i m i t e , sea i m i t a d o . Imiterii, vel Imitere, tu i m i t e s , seas imitado. Imitetar, a q u e l imite sea imitado P l u r . Imitemur, nosotros i m i t e m o s , seamos imitados. Imitcmmi, vosotros i m i t i s , seis imitados. Imitentur, aquellos i m i t e n , sean imitados. P r e t r i t o Imperfecto. Sing. Imitarer, yo i m i t a r a , imitara i m i t a s e ; f u e r a sera y fuese i m i t a d o . Imitareris, vel Imitarere, t i.Hitaras' imitaras e i m i t a s e s ; f u e r a s , seras y fueses imitado /mita retar .aquel i m i t a r a , imitara i m t a s e ; f u e r a s e n a v fuese imitado. P l u r . Imitaremar, nosotros i m i t r a m o s imitaramos j u n t s e m o s ; f u r a m o s , seramos v fusemos imitados. Imi/armini, vosotros imitarais , imitarais e mitseiso l u c r i s , serais y fueseis imitados. Imitarentur aciuellos i m i t a r a n , imitaran i m i t a s e n ; f u e r a n , seran y f u e s e r imi tados. Pretrito Perfecto. Smg .Imitatus, imtala, imitatum sim, vel ferim v0 haya imitado, sido imitado. Imitatus, a, um sis vel f'eris tu hayas i m i t a d o , sido imit. do. Imitatus, ve a , um sit fuerit, aquel haya i m i t a d o , sido imitado. Plur Imitati imitatte, imtala simus, vel fuerimas, nosotros hvamos i m i t a d o , o sido imitados. Imitati, a-, a sitis, vel fueritiT vosotros hayais i m i t a d o , o sido imitados. Imitati, ce a sint' vtifaerial, aquellos h a y a n i m i t a d o , sido imitados.' ' Pretrito Plusquampcrfecto. Smg. Imitatus, iinitata, imitatum essem, vel fuissem, vo bu h i e r a , habra y hubiese i m i t a d o ; h u b i e r a , habra v hubiese sido imitado. Imitatus, a, um esses, vel fuisses t h u b i e r a s , habras y hubieses i m i t a d o ; h u b i e r a s , habras v hubieses sido imitado. Imitatus, a, um esset, vel fuisset", aquel h u b i e r a , h a b r a y hubiese imitado; h u b i e r a , habra v hubiese sido imitado. Plur. Imitati, imitatte, imtala esse mus, vel fuissemus, nosotros h u b i r a m o s , habramos v iiiibieseaios i m i t a d o ; h u b i r a m o s , habramos y hubeoius

GRAMATICA

I.ATISA.

sido imitados. Imitati, c, a essetis, vel fuissetis, vosotros h u b i e r a i s , balirais y hubiseis imitado; n u b i r a i s , habrais y bubiseis sido imitados. Imitati, a, a essent, vel fuissent, aquellos h u b i e r a n , h a b r a n y hubiesen i m i t a d o ; h u b i e r a n , habran y hubiesen sido i m i t a d o s . Fiituro. Sing. [mita tus, imita ta, imita tum ero, vel fuero, yo imit a r e , h u b i e r e y h a b r i m i t a d o ; f u e r e , hubiere y habr sido imitado. Imita tus, a, um eris, vel feris, t i m i t a r e s , hubieres y h a b r s i m i t a d o ; f u e r e s , hubieres y h a b r s sido imitado. Imitatus, a, um erit, vel fuerit, aquel imitare, h u b i e r e y h a b r i m i t a d o ; f u e r e , hubiere y h a b r sido imitado. P l u r . Imitati, imita ta, imita ta erimus, vel fuerirnus, nosotros imitremos, h u b i r e m o s y h a b r e m o s i m i t a d o ; fur e m o s , h u b i r e m o s y h a b r e m o s sido imitados. Imitati, te, a eritis, vel fueritis, vosotros i m i t a r e i s , hubireis y habris i m i t a d o ; f u e r e i s , h u b i r e i s y habris sido imitados. Imitati, ir, a erunt, vel Jerint, aquellos i m i t a r e n , hubieren y habrn i m i t a d o ; f u e r e n , h u b i e r e n y habrn sido imitados. INFINITIVO. Presente y Pretrito Imperfecto. hmtari, imitar ser imitado; que yo imito, imitaba: que yo soy, era imitado, etc. Pretrito Perfecto y Plusquamperfecto. Imita tum, am , um, Imita tos, as, a esse, vel fuisse, haber mitad, sido imitado; que yo imit, haba imitado; que yo ful, haba sido imitado, etc. F u t u r o Primero Activo. Imita tum ir, vel Imita turum, am, um, os, as, a esse, vel {ore, h a b e r de i m i t a r ; que yo imitar, be de i m i t a r , etc. F u t u r o Segundo Activo. Imitaturum, am, um, os, as, afuisse, queyo i m i t a r a , imitara, hubiera i m i t a d o , etc. F u t u r o Primero Pasivo. Imitatum iri, vel Imitandum , am , um, os, as, a esse, vel fore, h a b e r de ser imitado; que yo s e r , he de ser imitado , etc. F u t u r o Segundo Pasivo. Imitandum, am, um , imitandos, as, a fuisse, que yo f o r r a , seria, hubiera sido imitado, etc. Gerundio. Nom. Imitandum, Obligacin de imitar. Gen. Imitandi, De imitar. Dat. Imitando, Para imitar. Acus. Imitandum, A imitar. Abl. Imitando, Por i m i t a r , imitando. Supinos. Imitatum, A imitar, Imita''i~De ser imitado,

Participio Activo de Pres. y Pret. Imperfecto AnUans, imitantis, el que imita, imitaba, etc. farticipio Activo y Pasivo de Pretrito Perfecto y Plusquamperfecto. Imitatus, imitata, imitatavi, el que imit habia imitado ; el |ue fu, habia sido imitado, etc. Participio Activo de l'ut uro. Imitaturus, a, um, el que imitar, lia de imitar, etc. Imitandus, tado, etc. Par,icipio Pasivo de Futuro. imitando, imitandum, el que ser, lia de ser imi-

NOTA. LOS Verbos Comunes, de las otras tres Conjugaciones se conjugan tambin como los Pasivos de ellas; v. g. \'ereor, vrcri<, veritus sum, vereri, temer, y ser temido, se conjuga como Moneor; Assequor, assqueris, assequutus sum, ossequi, conseguir, y ser conseguido, como Ugor; Dil/irgior, dilargiris, dilargitus sum, dilargiri, repartir, y ser repartido liberalmente, como Audior.

CAPITULO

XIV.

DE LOS VERBOS IMPERSONALES.

REG. DMCA. i . Los Verbos Impersonales De tercer Persona son; Y en cualquier Conjngacion Siguen los Personales. 2. Unos, cual Tonat, Activa

Quieren observar la forma; Otros de contraria norma,


Cual Potalur, la Pasiva.

5. Los que con esta se ven, A o solo de Verbos nacen A el i vos, sino que se hacen
De algunos Neutros tambim.
1. Los Verbos Impersonales se llaman asi porque solo se usan en tercera Persona de Singular; y en esta se conjugan del mismo modo que los Personales. 2. Unos tienen la fonna Act,-a, como Tonat, truena; otros Pasiva, como Potalur, se bebe; y estos cuando se componen de Participio, le llevan en terminacin Neutra, como Potalum est, se bebi. 5. Los que observan la forma Pasiva no solo nacen de Verbos Activos, como de Poto, potalur, sino de Neutros, como de Seni j, servitur.

E j e m p i o o e la P r i m e r a C o n j u g a c i n del V e d Impersonal Activo, INDICATIVO. Tonat, Tonabat, Tonuit, Tiempo Presente. truena. Pretrito Imperfecto. tronaba.

Participio de Presente y Pretrito Imperfecto. Tonahs, tonantis, el que t r u e n a , tronaba. Participio de Futuro. Toniturus, tonitura, loniturum, el que t r o n a r , ha de tronar. NOTA. Los Impersonales de las deiuas Conjugaciones van por Moneo, Lego, etc. E j e m p l o d e la C o n j n g a c i o n d e l V e r b o I m p e r s o n a l A c t i v o pese c o n s t r u y e con Acusativo J e P e r s o n a . INDICATIVO. Tiempo Presente. Sing. Me pcenilct, yo me arrepiento. Te ptrnilet, t' te arrepientes. Illum paenitet, aquel se arrepiente. Plur. Nos punitet, nosotros nos arrepentimos, l os pirnitct, vosotros os arrepents. lllos pcehitt, aquellos se a r r e | enten. Pretrito Imperfecto. Sin". Me peenitebat, yo me arrepenta. Te pa> itebat, t te arrepentas. Illum panitebat, aquel se arrepenta. Plur. Nos nanitebat, nosotros nos arrepentamos, ros panitebat, vosotros os arrepentais, lllos pcr.nitibat, aquellos se arrepentan Pretrito Perfecto. Sing. Me poenituit, yo me a r r e p e n t , me h t arrepentido. Te pnnituit, t te arrepentiste, te has arrepentido. Illum paituil, aquel se a r r e p i n t i , se ha arrepentido. Plur. Nos poenituit, nosotros nos a r r e p e n t i m o s , o hemos arrepentido. ' os poenituit, vosotros os arrepentisteis, habis arrepentido lllos pceniluit, aquellos se a r r e p i n t i e r o n , han arrepentido. Pretrito Plusquamperfecto. Sing. Me prenilcral, yo me haba arrepentido. Te pceniteral, t te habas arrepentido. Illum pa n t le ral, a nuel se hal.u a r n pentiilo. Plur. Sos puuiterat, nosotras nos habamos ari v peni ido. i'os pceniterat, vosotiosos h a b l a b airepentido. prrniterat, aquellos se haban arrepentido. Futuro. Sing. Me pienitebit, yo me arrepentir. Te paniltbit, t arrepentirs. Illum prenitebit, aquel se arrepentir. Plur. pernitebit, nosotros nos arrepentiremos. >'os panitibit, vospiros os arrepentiris, lllos p<rnitebit, aquellos se t m p e i i r a (Carece de Imperativo.) SUBJUNTIVO. Tiempo Presente. Smg. Me pceniteat, vo me arrepienta. Te paniteat, t le rr e p u n t a s . Illum pceniteat, aquel se arrepienta. Tlur. Sos pceniteat, nosotros nos arrepintamos, ros paniteat, vosotros os arrepintis. los ptzniteat, aquellos se arrepientan.

Pretrito Perfecto. t r o n , ha tronado. Pretrito Plusquamperfecto. Tonerut, habia tronado. Tonalit, Futuro. tronar. (Carece de Imperativo.) SUBJUNTIVO. Tiempo Presente. truene. P r e t r i t o Imperfecto. t r o n r a , tronara y tronase. Pretrito Perfecto. haya tronado.

Tonel, Tonaret, Tonuerit,

P r e t r i t o Plusquamperfecto. Tonuisset, h u b i e r a , habra y hubiese trina.* Futuro. Tonuerit, t r o n a r e , hubiere habr t r o n i d o . INFINITIVO. Presente y P r e t r i t o Imperfecto. Tonare, t r o n a r , que t r u e n a tronaba. Pretrito P e r f e c t o y Plusquamperfecto. Tonuisse, haber t r o n a d o ; <ue trou, ha t r o n a d o , t w : \ tronado. ' F u t u r o Primero. Tomtum ir, vel Toniturum esSt, vel /ore, h a b e r de tronar fue t r o n a r , ha de t r o n a r . ' Tvuiturum F u t u r o Segundo. que t r o n r a , t r o n a r a , < 5 hubiera tronsi. Gerundio. Rom. Tonandum, Obligacin de t r o n a r . Gen. Tonandi, De t r o n a r . Dat. Tonando, P a r a t r o n a r . Arus. Tonandum , A t r o n a r . AM, Tonando, Por t r o n a r , troiiaad" S v j Jnc-s. y o n i . u m , A o n a r . Tu'nitu, De tronar. fuisse,

Pretrito Imperfecto. _Smg. Me pceniteret, yo me a r r e p i n t i e r a , arrepentira y arrepmtiese. Te pceniteret, t te arrepintieras, arrepentiras y arrepintieses. Illum pceniteret, aquel se arrepintiera, arrepentira y arrepintiese. I'ur. Nos pceniteret, nosotros nos arrepintiramos, arrepentiramos y arrepintisemos, ros pceniteret, vosotros os arrepintirais, arrepentirais y arrepintieseis, //ios pceniteret, aquellos se a r r e p i n t i e r a n , arrepentiran y arrepinr tiesen . Pretrito Perfecto. Sing. Mepceniterit, yo me haya arrepentido. Te pceniterit, tu te hayas arrepentido. Illum pceniterit, aciuel se liaya arre, pentido. Plur. Nos pceniterit, nosotros nos hayamos arrepentido. ros pceniterit, vosotros os havais arrepentido. Jilos Dcenituerit, aquellos se hayan arrepentido. Pretrito Plusquamperfecto. Sin g. Me pcenituisset, yo me h u b i e r a , habra y hubiese arrepentido Te pcenituisset, t te h u b i e r a s , haiirias y hubieses arrepentido. Illum pcenituisset, aquel se h u b i e r a , h a b r a " hubiese arrepentido Plur. Nos pcenituisset, nosotros no< h u biramos, habramos y hubisemos arrepentido, ros pcenituisset vosotros os h u b i r a i s . habrais y hubses arrepentido. Utos pcenituisset, aquellos se h u b i e r a n , habran y hubiesen arrepentido. Futuro. Sing. Me pceniterit, yo me arrepintiere, hubiere habr arrepentido. Te pceniterit, t te arrepintiere, hubieres 6 habrs arrepentido. Illum pceniterit, aquel se arrepintiere, hubiere habr arrepentido. Plur. Nos pceniterit, nosotros nos a r r e p i n t i r e m o s , hubiremos- habremos arrepentido ros pceni terit, vosotros os arrepintireis, hubires habris arrepentido. I/los pceniterit, aquellos se arrepintieren, hubieren o habrn arrepentido. INFINITIVO. Presente y Pretrito Imperfecto. Pcen tere, arrepentirse; que yo me a r r e p i e n t o , me arrepenta, etc. Pretrito Perfecto y Plusquamperfecto. Pcemtuisse, haberse arrepentido; que yo me arrepent, i fcabia arrepentido, etc. ^ * (Carece de f u t u r o s por falta de Supino.) Gerundios. Pvnitendum, Obligacin de arrepentirse. Pcenitendi, De arrepentirse. Fceni'.endo, Para arrepentirse. Pcenitendum, A arrepentirse. Pcenitendo, Por arrepentirse, arrepintindose, Participio de Presente Imperfecto. Ptemtens, pct.nitentis, el que se arrepiente, arrepent.!, etc. NOTA. Los dems Impersonales de esta clase, como figet. Nom. Sen. ')at. Acus. Abl.

Pudet, Ter de t, Misere t, etc. siguen la misma Conjugacin: aunque algunos de ellos tienen en Pretrito la variedad que se notar despus ; y todos son de la Segunda de los Activos. l j e m p l o d e la P r i m e r a C o n j u g a c i n del V e r b c I m p e r s o n a l Pasivo. INDICATIVO. Tiempo Presen te. Pota tur, se bebe. Pretrito Imperfecto. Potaba tur, e beba. Pretrito Perfecto. Potatimi est, vel fui/, se bebi, ha bebido. Potatimi Potdbitur, Pretrito Plusquamperfecto. ere:/, vel fuera t , se haba bebido. Futuro. se beber. (Carece de Imperativo.) SUBJUNTIVO. Pote tur, se beba. Potaretur, Tiempo Presente.

Pretrito Imperfecto. se bebiera , bebera y bebiese. Pretrito Perfecto. Pota tu m sil, vel ferit, se haya bebido. Pretrito Plusquamperfecto. Potalum esset, \clfuisset, se h u b i e r a , habra y hubies bebido. Futuro. Potatemi erit, vel ferit, se bebiere, hubiere habr bebido. INFINITIVO. Presente y Pretrito Imperfecto. Polari, que se bebe, beba. Pretrito Perfecto y Plusquamperfecto. Potalum esse, yelfuisse, que se b e b i , se haba bebida. Futuro Primero. Potalum iri vel Potanclum esse, vel fore, que se b e b e r , se ha de beber. Futuro Segundo. Potanduuifais.se, que se bebiera, bebera y hubiese bebido. NOTA. Las dems Conjugaciones de esta clase de Impersonales van por las Pasivas de Monea, Lego, Audio.

1.

II.
C A P I T U L O XV.
VSIMI REG!.S GBMHRALB3 DE LOS P R E T R I T O S Y S U P I N O S DE " O S ACTIVO Y N E U T R O .

1. Cuando en i muda el Compuesto


La A del S i m p l e , se ve

Usar Supino con E ; 2. Aunque Do y Go no usan esto.


1. Cuando los Compuestos mudan en I la A oue sus Simples tienen en la primera silaba del Presente de Indicativo, usan en el Supino E, v. g. Con/icio, Compuesto de Faci, feci. factum, hace con fechan y no con factum. i. Pero los Compuestos acabados en Do y C,o signen sus Simples : v. g. Incido, Compuesto de Cado, ccidi, easiim, hace incasum; y Confringo, de Frango, freai, fractum, hace infractum. REG. III. De los Verbos faltos d e P r e t r i t o .

REG. I . Del P r e t r i t o la forma, Y del S u p i n o se advierta, Porque en esta se halla cierta De muchos Tiempos la norma. REG. II. Del P r e t r i t o y S u p i n o de los C o m puestos. En P r e t r i t o y S u p i n o Ai S i m p l e sigue el C o m p u e s t o . Karios, sin embargo de esto, Van por diverso camino.
Los Verbos Compuestos siguen la Conjugacin de sus Simples, p a r t i c u l a r m e n t e en la Corma del Pretrito y Supino de ellos. Por e j e m p l o , Redamo, yo correspondo en ainor, hace redamavi, redamatum, como su Simple Amo, amavi, amatum, pero algunos se apartan de e s t o , como su ver en las excepciones s i g u i e n t e s . EXCEPCIONES.

Todo Verbo que carece


De Pretrito P e i f e c l o ,

De Supino igual defecto,


Como F. d i s c o , p a d e c e .

Y asi carece de lodos Los Tiempos y Participios; Que de aquellos dos princimos Provienen ]>or varios moilos.
REG. IV. De los q u e t o m a n d e o t r o s s u Pretrito y Supino.

Algunos hay que privados


De Pretrito y S u p i n o ,

!.

1. St en P r e t r i t o repite El S i m p l e su principal Sitaba, parle inicial, En sus C o m p u e s t o s la omite. 2. Mas D o , Disco, Poseo, Sto En los suyos la mantienen. 3. C u r r o y P u n g o la retienen En unos, y en otros no.

A un Verbo extrao, vecino, Suelen pedirlos prestados.


A o!ro Verbo vecino, semejante, como Gigno, yo engendro, que toma genui. genitum de Geno : otro extrao, como Fero, yo llevo, que toma tuli, latum de Tollo, que hacia en lo antiguo ttuli, telatum. REG. V. De las S i n c o p a s d e l Prelrito Perfecto, y T i e m p o s d e r i v a d o s de l .

I. ( uando los Simples repiten en su Pretrito la slaba, a parle de silaba con que empiezan, los Compuestos omiten esi i repeticin en el suyo : v. g. Mordeo, yo m u e r d o , hace en Pretrito momordi; pero su Compuesto Remaniere, yo vuelvo asorder, hace 'remord, y no remomordi. 2. Rxceptanse lcsi Compuestos d e Do, Disco, Poseo y Sto, que mantienen siempre esta repeticin : como de Do, dedi, Satisdo, satsdedi, Trado, trdidi : de Disco, ddici, Condisco, conddici : de Poseo, poposci, Deposco, depoposci: de Sto, steti, Consto, constiti. 3. Y asimismo los Compuestos de Curro y Pango, de los cuales u n o s la m a n t i e n e n , y otros n o , como se explicar CE sus reglas p a r t i c u l a r e s .

1. Sincopas usan

frecuentes

Los P r e l r i l o s en vi,

Admitindolas en si, Y en lo tos sus dependientes. 2. Sincpanse el V E y el vi En Conjugacin Prim< ra Y Segunda; (5) en la Tercera
Y Cuarla la v sin i.

I. Los Pretritos a c a b a d o s en v i . c o m o ' i n i h i e p .;,.. I .'.vados de e l l o s , se s i n c o p a n c o m u n m e , J i l g u n a s f l a b ? , letra de su f o r m a c i o r T r U j , 'ICnen * P n en ios T i e m p o s y P c r s o n l j e l - . s L o ' X ^ J

CAPTULO

XVI.

*era y Segunda Conjugacin de esta manera :


DE LA PRIMVtf'

D8 IOS PRETRITOS T SUPINOS DB LOS VERBOS DE IA FRIMSI CONJUGACION.

j J b X s g f * . Ani a rain, as at Ama,eran, veris, veril te. ^marim is Jt eu Amayissem, visses, visetc. ^

p J T H L T S S , .

R E G . UNICA. La P r i m e r Conjugacin Debe formar AVI, ATCM, Como A m a r e , a m a v i , a m a t i i m : Aunque no sin excepcin, EXCEPCIONES.

'.y LA SEGUNDA.

I.
i ; n , . . , ,

mpleyisti, vistis, ver .. Imp/esti. s is' rnpleyeram, veras, ver,:t, etc. Impleram, as,

Enteros.

elZ

1. Guardando S u p i n o en ATUM, D o , d e d i , S t o , sleti quieren ; 2 . ) las los que de Sto nacieren, S l i t i , s t i t u m , vel s l a t u m .
yo d o y , a u n q u e s e g n la r e g l a h a c e datimi.. e n p i e , a u n q u e h a c e statum, f o r m a >teti en vez d

I . Do, das, yocstov en'esta'i:


7 Se s i n c

Supino, forma en Pretrito dedi en lugar de davi. Sto, stas.


^
a

DE LA TERCERA.

stavi, i. Pero sus Compuestos hacen en Pretrito sten, y e i Supino stitum, ademas de statum, como Consto, as, yo estoy firme , constiti, cnstitum y cdnstatum. 1. L a v o forma l a v i , l o t u m Y l a u t u m , como l a v a t u m ; 2 . P o t o , ademas de p o l a t u m , llace sincopado p o t u m . 1 Lavo, yo lavo, hace en Pretrito lavi en vez de lavavi, T en Supino lautum y lotum sincopados, ademas de lavatum
2. Poto, yo b e b o , a d e m a s d e potatum, mente sincopado. f o r m a potum, igual-

II.

vtsse

'

visset

' Petiisse.
DE LA CUARTA.

, es, et. V e

i eiu is.se.

Audiyeram, veras, vera/, etc. Audryeran, veris, verit, etc. Audivissem, visses, visset, etc. Atidnero, veris, verit, etc. '<<"-'Sse.
c

A u d i i . i S ^ Audieram, as, at ele Audierim, is. it, ele ' Audiissem, es, l ele ^rf^ro, is, it, ctc Audiisse. en lugar de ne^

III.

1. J u v i , j u t u m pide J u v o ; 2 . U i . ruM piden S o n o , Veto, Crepo. Domo y T o n o , Acompaados de C u b o .

Jf.?;,y ?S

. N o t a - ' ; n I o s Verbos de s t a s dos l t i m a s Conjugaciones * sincopa a l g u n a s veces toda la slaba v , , c u a n d o L l X l e l


SC,I,CC

1. Juvo, vo a y u d o , Uace juvi, jutum t a m b i n s i n c o p a d o s , en l u g a r d e juvavi, jvatum. 2. Los s i g u i e n t e s f o r m a n el Pre-

pctssem,petsse,

en lugar de fe,/,//, audivissem, audivisse. R, I dc li Tercera que hacen el Pretrito en si, en x i , se 'nruentran " l ? r / c z iassiai,as ,s t asist, en Evado; como extinxti, iixxem, por extinxissem, en

trito en l i , V el Supino en ITUM : Sono, yo sueno, sonui, sonitum; Veto, yo vedo , vetui, vtitum; C r ^ yo crujo cr.I.M, crepitili,i; Domo, yo domo, dan id, omtlum. Tono, tronar, tonni, tnitum; Cubo, yo estoy echlo, cubui, cubitum.

. ~ ' ' por extiri,i<ii

'

v exy

IV.

1. AVI con ATUM , bien UI con ITUM daros, A Plico ,yloi demos

I. Los Pretritos a c a b a d o s en v i . c o m o ! i m h i e p 1 l .'.vados de e l l o s , se s i n c o p a n c o m u n n er i e ^ o " T i ' g u n a slah.-, letra de su f o r m a c i o r T U j , 'ICnen K si c c p a n en ios T i e m p o s y P c r s o n l j e l - . s L o ' X ^ n *era y Segunda Conjugacin d e esta m a n e r a : DE LA PRI.^Vf?'

C A P T U L O

X V I .

D8 IOS PRETRITOS T SUPINOS DB LOS VERBOS DE IA FRIMSI CONJUGACION.

-^^mw.ww.w,,' Amaren,,,, veris, Amayissem,visses,

. Ama rain, as at verit -te. Amarim is J t visetc. ^

R E G . UNICA. La P r i m e r Conjugacin Debe formar AVI, ATCM, Como A m a r e , a m a v i , a m a l u m : Aunque no sin excepcin, EXCEPCIONES.

-'i'. LA SEGUNDA. Enteros. c ; . , , . . , , i*,, ver,a. imp/esti, es/s' erun't .-mp/eyeram, veras, ver,:t,cte. Impleram, as, a tu-

I.

1. Guardando S u p i n o en A T M , D o , d e d i , S t o , sleti quieren ; 2 . I las los que de Sto nacieren, S l i t i , s t i t u m , vel s l a t u m .

en e s a " : '

se

^ p a s ^ ^ i i t e la v

DE LA TERCERA.

I . Do, das, yo d o y , a u n q u e s e g n la r e g l a h a c e datami.. Suoino, f o r m a en Pretrito dedi e n l u g a r d e davi, ito, stas. f o r m a >teti en vez d T o estov e n p i e , a u n q u e h a c e statum, stavi, i . P e r o s u s Compuestos h a c e n en Pretrito sten, y e i Supino stitum, a d e m a s d e statum, c o m o Consto, as, yo estov firme , constiti, constituir, y constatum.

II.

,' I eiu isse.

"*'

Vtsse

'

visset

' Petiisse.

e/ V e

1. L a v o forma l a v i , l o t u m Y l a u t u m , como l a v a t u r a ; 2 . P o t o , ademas de p o t a t u r a , llace sincopado p o t u m .

DE LA CUARTA. . ^ , , - ^ e t c . Audiyeram, veras, vera/, ctc. Aadiyenm, veris, veri/, c t c . Audivissem.i-isses, visset,etc. Audiyero, veris, verit, etc. "dn-'sse.
c

1 Lavo, vo l a v o , h a c e e n Pretrito lavi e n vez d e lavavi, T e n Supino lautum y lotum s i n c o p a d o s , a d e m a s de lavatum 2. Poto, yo b e b o , a d e m a s d e potaturn, f o r m a potum, igualmente sincopado.

A u d . i S ^ Audieram, as, at e l e Audierim, is. it, ele ' Audiissem, es, et Zc Audiero, is, it, c t c Audiisse.

III.

1. J u v i , j u t u m pide J u v o ; 2 . U i . ITUM piden S o n o , Veto, Crepo, Domo y T o n o , Acompaados de C u b o .

. N o t a - ' ; n I o s Verbos de s t a s dos l t i m a s Conjugaciones sincopa a l g u n a s veces toda la slaba v , , c u a n d o L l a a n t a s s e , l , c c et Jf.?;,y f l> *'}> l"tissem,petisse, en l u g a r d e ne> y , / & / , adissem, audisse en l u g a r de audivisti, audivissem, audivisse. R, I dc l i Tercera que hacen el Pretrito en s i , en v i , se ' n c , e n t r a n a a C Z laSSIi ,aS ,S ,SS

1. Juvo, vo a y u d o , h a c e juvi, jutum t a m b i n s i n c o p a d o s , en l u g a r d e juvavi, jvatum. 2. Los s i g u i e n t e s f o r m a n el Pretrito en o , y el Supino en iTDM : Sono, yo s u e n o , sonui, soitum; reto, yo v e d o , vetui, vtitum; C r ^ yo c r n j o c r . ,mi, crepitar; Domo, yo d o m o , domai, domitum Tono, t r o n a r , tonai, tnitum; Cubo, yo estoy e c h ' d o , cubai, cubitum.

S f f e f^ /

"

'

>

''

t asist, iixxem,

en Evado; como extinxti, p o r extin,i<ii p o r extiuxissem, en . r f t 7 w o .

v ' *

ex-

IV.

1. A V I con ATCM , bien UI con ITM daros,

A Plico ,yloi

demos

One de l compuestos se ven. 2. Pero advirtase que entre esto


l'I con ITCM rehusan

Notando Masque

que en excepciones la P r i m e r a abunda.


h a c e n el Pretrito martes, menui, mo-

S p p l i e o , y todos los que usan compuestos. Ser de Nmero


i. Ptico, yo p l i e g o , h a n e s e g n la regla g e n e r a l plicavi, phcatum, y t a n i M e u jdicui, plicitum y lo m i s m o s u s Comp u e s t o s , c o m o tppiteo, applicaii, applicitum, applicui, apphntum. 2. I - t r o e n t r e e s t o s h a c e n s o l a m e n t e A v i , vriiM Supphco, yo s u p l i c o , y los q u e s e c o m p o n e n de Nombre^ S u n e r a l e s , c o m o Son Do, Tres, Quatuor, Mu/tus, etc. v " implico , yo d u p l i c o , iu plicavi, duplicatum: y asi Triplico, Quadiphco, Multiplico, etc.

Los Verbos de la Segunda Conjugacin en n i , y el Supino en I T I M , c o m o Moneo, ni tum . EXCEPCIONES.

D o c e o en S u p i n o hace d o c t u m ; Sorbeo, s o r p t u m ; Censeo, censum; M i s c e o , m i s l u m , bien m i x l u m ; T o r r e o , toslum ; l e n e o , t e n t u m .

F i i c u i , f r i c t u m , forma F r i c o ; S e c u i , s e c l u n i , forma S e c o ; N e c u i , o ' e t u m tal vez e c o ; M i c u i , sin S u p i n o , Mico. Pero, con l y con A v i , Di m i c o debe correr; Aunque tambin puede hacer D i m i c u i por d i m i c a v i .

Los s i g u i e n t e s tienen el Pretrito r e g u l a r , p e r o i r r e g u l a r el Supino. Doceo, yo e n s e o , h a c e dvcui, doctum ; Sorbeo, yo s o r b o , sor/,ai, sorptum; Censeo, yo j u z g o , censui , censa:-, Misceo, yo m e z c l o , miscui, mistum, mixlum; Torreo, j o a s o , torrui, tostum ; Teneo, yo t e n g o , tenui, tentumy asi todos sus C o m p u e s t o s .

II.

1. Ti m e o y sus Compuestos corren Sin S u p i n o ; y (2) el Simple A r c e o Corre sin l igualmente, 3. Con los Compuestos de T a c e o .

Frico, yo f r i e g o , h a c e fricui, frictum Seco, j o c o r t o , secui, sectuin. eco, yo m a t o , a d e m a s de nccaii, nr.cn tu ni, h a c e a l g u n a s veces necui, nectum. Mico, y:, r e s p l a n d e z c o f o r m a micui sin Supino, y Jo m i s i n o s u s C o m p u e s t o s , como Etnico, emicui, e t c . Pero Dimico, y o p e l e o , q u i e r e s e g n las r e g l a , Pretrito en AVI con Supino e n ATUMJ a u n q u e tal vez h a c e dimicui, c o m o su Simple Mico.

I. Timen , yo t e m o , y s u s C o m p u e s t o s , c o m o Pertimeo, carecen de Su pino; y asi no se dice timitum, ni pertmitum. 1. El Simple Arceo, yo a p a r t o , c a r e c e de lo m i s m o , p u e s n o f o r m a arcitmn; p e r o si s u s C o m p u e s t o s , c o m o Exerceo, exercui, exrcitum. 3. Los Compuestos de Taceo, yo c a l l o , c a r e c e n t a m b i n de Supino, v. g . Conticeo h a c e conticui, p e r o no conticitum. III.

VI.

En P r e t r i t o y S u p i n o Suelen sufrir menoscabo Diferentes, como L a b o , /Estuo, Disto, N e x o ?/Mino.

Algunos Verbos de esta Conjugacin p a d e c e n falta de Pretrito y Supino, c o m o Labo, yo b a m b e i e o ; .Estuo, yo m e b r i s o ; Disto, yo d i s t o ; Nexo, y o a t a ; Mino, yo c o n d u z c o .

con v i , TM se ve; Pero C a v e o quiere C a u t u m , Asi como F a v e o , f a u l u m : o. F e r v e o solo BCI con B. 4. Tambin solo p a v i , P a v e o ; Y n i v i , nixi Conniveo. 5 . Nada llevan A v e o , N i v e o , C a l v e o , C e v e o , L i v e o y Fia veo.
1 . VEO

C A P I T U L O
TP. LOS PRETRITOS Y SUPINOS DE L O S CONJUGACION.

X V I I .
VERBOS OH LA SEGUNDA

HEG.

NICA. UI forma
Con

la S e g u n d a
Moneo, mues;

ITCM , cual

1. Los acabados en VEO hacen el Pretrito en vi, y el Su/dnoen TIM, como f'o veo, yo voto, vovi, votum, 2. Pero Caveo. yo me g u a r d o , hace en Supino cautum; y Faveo, yo favorezco, fautum. 3. Fervor forma en Pretrito ferbui con B; pero sin Supino, i. Paveo, yo t e m hace pavi sola mente: y Connivo, yo guio, haceen Pretnto conniv, 6 connixi, sin Supin,,. b. De Pretrito y Supino carecen los siguientes : vco, yo deseo; Siveo, yo estoy como la nieve; Calveo, YO este y

-lvo; Creo, yo me m e n e o ; Liveo, yo estoy c r d e n o , j P/ o, yo amarilleo. ' ''

IV.

1. F l e o , L e o , N e o , V i e o , 7 /os que de P l e o nacen, Asimismo vi, TUM hacen. 2 . I v i , TUM forma Cieo.

1 UXVX el Pretrito en s i , y el Supino en IM : AINO, yo Erdeo, arsi, arsum; Maneo, yo permanezco. :unsi, mansum; Suader., j o aconsejo, suasi, suasum; Hxie;.. jo estoy l e g a d o , kasi, kie\a,n; Tergeo, yo limpie.. tmi, .ir. sum, Ruleo, yo me r i o , risi, risum ; Muido, yo h i l s g o , irdsi, muIsum, y tambin mulctum. 2. Jubec, yo manilo, fo: a jussi, jussun con dos ss.

1. Igualmente forman el Pretrito en v i , y el Supino en T M meo, yo lloro flevi, jletum ; Leo, yo u n t o le le,um, y * Compuesto Oe/eo, yo b o r r o , r f e / m , ; , *o hilo L o V t!' ' " ' T tlCUad ' 5 ' a t ' mo{mPko, i os Compuestos yo lleno; impleri, imp'*~ tomndohie

IX.

S i , TUM T o r q u e o con I n d i l g e o ; A u x i , a u c t i i n i A u g e o tiene : MMIS, m u l s u m dar conviene C- M u l x i , m u l c l u m Mulg-o,

ej Cr t0 ^ rlT , ^ Conjugacin. '- f0nn.a w V i ' LO, CJ d e la 1 Cuarta

V.

1. Cuando no expresan o l e r , E v i , ETM dcm /os rfe O l e o ; 2. ITUM solamente A b o l e o , Y CLTUM A d o l e o ha de hacer.

Torqueo, yo a t o r m e n t o , hace tor i, torsam, Indulgen, yo eoiidesciendo, indulsi, indultum; , sgeo, yo a u m e n t o , auxi, auclum; Malgen, yo o r d e n o , mu/si. ciulsum, nejor mulxi, muldam, p o r q u e asi se distingue d : Sulceo, y h a l a g o , que forma tambin mulsi, mulsum.

X.

. Oleo, yo h u e l o , hace oluf, litum, segn la reala ^ene' i f n J T n sus Compuestos cuando significan lo mismo como Reetoleo. Pero los que no significan oler, baen E M . ETL'M, como kxoleo, yo envejezco, exoleri, exoletum. 2. So^ .mente Aboleo, yo d e s t r u y o , hace en Sapino ablitum y 1 Adoleo, yo crezco, ailultum.

i . Sin S u p i n o alguno. tu s , Forman P r e t r i t o s ' u r g e o , A l g e o , F u l g e o , y tanr^in ^eo. 2. F r i e o , L u c e o , y L u g t : en i.

VI.

1. D i , SCM P r a n d e o , S e d e o y V i d e o ; Mas S e d e o la s repite En el Supir-o que admite. 2 . Solo S t r i d i lleva S t r i d e o .

1. F.stos c u a t r o hacen el Pretrito en s i : 'j'u'eeo, yo esto" h i n c h a d o , tursi; Algeo, yo estoy h e l a d o , csi F'Jgeo, y\ brillo, fulsi; Urgeo, y insto, arsi. 2. E s t o s t r t ; rhace, '-i x", hngeo, yo tengo fri frixi; Luceo, yo luzco, lu.vis Lueto, v< hago el d u e l o , ta tibien luxi; pero unos y ;-.lr>/s t s i ^ c r oujtino.

XI

1. Prandeo, yo como -jsediodia, hace prandi, pransum Sedeo, yo me s i e n t o , sed i sessum con dos s s ; fideo, yo veo vidi, risum. 2. Struleo, ye t-;\chino, I l e r a W r f i , sin Sapino. '

VII.

A DI , SUM lambien se aplican Estos : M o r d e o , P e n d e o , S p o n d e o , A los tres uniendo T o n d e o ; Y el MO , PE , RA y TO duplican.

1. Cualquiera N e u t r o que lleva Pretrifo regular, Debe S i ' r i n r excusar, Como F l o r e o lo comprueba i 2 Menos l<~ siguientes Doleo,' C a r e o , I . i t e o , N o c e o , Cal o , Pareo, Jaceo, Placeo, Vaieo, L i c e o , bien L i c e t , con O l e o .

Estos hacen Pretrito y Sapino en T'5.t.'m , a u n q u e duplican la primer slaba del Pretrito en esta forma : Mordeo, yo m u e r d o , momordi, morsum; Pendeo, yo pendo, pependi, pensum;Spondeo, yo p r o m e t o , spopondi, sponsurh ; Tondeo, so t r a s q u i l o , totondi, tonsum.

V I I I . 1. S , SUM A r d e o , M a n e o , S u a d e o , Ilaareo, Tergeo, Rideo y Mulceo, Que veces raulctum admiten, 2 . S s i , SSUM con dos ss J u b e o .

I . l e d o Neutro que tiene Pretrito r e g i . l a r , carece de Supino, como Floreo, yo florezco, Stum, y ,indio sludui. 2. Escepuanse Doleo, yo siento, do/u., dolitum, Ca'reoyocarezco, cara i , cdritum; Lateo, yo eloy escondido, itui, lat tum; Noceo yo dao, nocui.ncvum: Cateo, yo Isiigo c a l o r , calui, cantan, Pareo, yo obedezco, pirai, paJa ""'V "Z'. a ^ a d o , placai, echad )

placitum;

;> Jcui, jcitun , I Paleo, yo valgo, va.,, es lcito', litum.


el

lace/yo vlitum. licuit.

a c tumynT\ Precladoj. ucttum, Olo, yo huelo, olui.

XII. Seis, en fin, se notan faltos De P r e t r i t o y S u p i n o ; Y son D e n s e o , G l a b r c o , M c e r e o , P o l i e o , y N i d e o , con R e n i d e o .


Dtrueo, yo estoy denso; Glabreo, yo estoy calvo; Mareo, vo estov triste; Pul leo, yo soy poderoso; Nideo, y Renideo, </<t rcsplardczco.

R E G . I I I . D e los a c a b a d o s e n PO. 1. C a p i o , c e p i , c a p t u m usa; Pero sus Compuestos CEPTUM. 2 . Co?pio, antiguo, en ccepi, cogptum OE diptongo no excusa. Sus Compuestos, cuando vienen De C c e p i o , diptongo admiten ; Pero al contrario le. omiten Cuando de C a p i o provienen. 3. C u p i o , c u p i v i , c u p i l u n i ; R a p u i , r a p i n i l i forma R a p i o i . Y sapivi, sapui Sapio, Sin tomar jamas s a p i t u m .
1. Capio, yo t o m o , h a c e cepi, captum; pero sus Compuestos, por m u d a r la A en i , hacen en Supino CEPTUM , como Accipio, yo r e c i b o , accepi, acccptum. 2. Capto, yo empiezo, Verbo a n t i c u a d o , forma crrpi, captum con diptongo de OE. Pero ntese q u e sus Compuestos, c u a n d o vienen del Verbo Capio, conservan este d i p t o n g o , v. g. tntapio, incapi, incaptum; pero cuando vienen de Capio, le o m i t e n , como Incipio, incepi, inceptum. 3. Cupio, yo d e s e o , toma cupivi, cupitum; y Rapio, yo a r r e b a t o , rapui, raptum : cuyos Compuestos por m u d a r la A en i , forman EPTCM, como Arripio, arripui, arreptum. 4. Sapio, yo soy s a b i o , hace sapivi, o sapui, sin Supino.

C A P I T U L O

X V I I I .
IOB

THLAS PARTICULARES DE LOS P R E T R I T O S Y SUPINOS DE V E R B O S D E LA T E R C E R A C O N J U G A C I O N .

La T e r c e r Conjugacin Va sin regla general; Pero tiene la especial De cada terminacin. R E G . I . De los a c a b a d o s en c o . 1. F a c i y J a c i o , ECI, ACTM; Mas sus Compuestos en ICIO Forman ECTUM : y asi A f i c i o Hace a f f e c t u m y no a f f a c t u m . 2 . De S p e c i o y L a c i o el que nace Toma como A s p i c i o , A l l i c i o , E x i , ECTIJM; pero E l i c i o , E l i c u i , e l i c i l u m hace.
i. Faci, yo hago, forma feci, factum, y Jacio, yo arrojo, jcci, jachan; pero los Compuestos de ambos, acabados in ICIO, forman el Supino en ECTUB, como A fficio, affectum; Con]icio, conjeclum. conforme la Excepcin II de la Regla U General de los Pretritos y Supinos. 2. Los Compuestos de Specio, yo veo, y de Lacio, jo atraigo, Verbos anticuados, tienen el Pretrito en EXT. y el Supino en ECTIII, como Aspicio, aspexi, aspectum, y Allicio, allexi, allectum; aunque Elicio, yo saco, hace elicui, elicitum. REG. II. De los a c a b a d o s e n DIO y GIO, F o d i o quiere F o d i , f o s s u m , Y fugi, fikitum Fugio,

R E G . I V . D e los a c a b a d o s en RIO y TO. 1. P p e r i , p a r t u m da P a r i : 2. Q u a s s i , q u a s s u n i Q u a l i o hacia; Mas c u s s i , CUSSUM hoy dia Hace su C o m p u e s t o vario.
. Pari, jo p a r o , forma peperi, partum, sus Compuestos pertenecen a la Cuarta Conjugacin. 2. Quatto, - o sacudo, Lacia en lo a n t i g u o quassi, quassum; pero sus ompueslos hacen hoy CUSSI, CLSSLM, como Concutio, concussi, concussum.

R E G . V . De los a c a b a d o s e n c o .
1 . U i UTM tos en uo,

No oponindose estos Simples De sus compuestos ninguno.


Fodio, yo cavo, y Fugio, yo huyo. t

2 . Mas F I u o toma x i , x u . u , Y S t r u o quiere x i , CT : 3 . ITOM solos L u o y R u . 4. Sin S u p i n o corren estos : R a t u o , C l u o , M e t u o . JPluo:

Y con los de G r u o y N u o , Varios de S p u o compuestos.


1. !*> acabados eu c o ha-en el Preferito en t , y el Supine en IT /M,como Acuo, yo a g u z o , acni, acutum. 2. Pero Fluo, yo fluyo, toma fluri, flux un, ; y S ru, vo ordeno, slruxi, s/mctum. 3. Solamente Luo, yo p a g o , y lino, yo caigo, forman el Supino en ITCM, conto litum, ritum ; a u n q u e sus Compuestos piden 1 TI M segn la r e g l a , V. g. Diluo, dilui, Mitumi Di ru, dirui, dirutum. 4. Los siguientes carecen de Supino : Datuo, yo esgrimo; t ino, yo adquiero fama ; Metuo, *o Ieino, y Pino, llover, con todos sus Compuestos, menos iomptuo, comptui, con,pianini; y tambin los Compuestos de Gruo, g r a z n a r , como Congruo; de Nuo, yo bago seas, como Annuo; y m u c h o s de Spuo, yo escupo, como Respuo.

Y sus Compuestos en
Li, ITUM los en ESCO ;

ASCO :

5 . Dhlici, d i s c i l u n i D i s c o ; Poi-osci, p s c i t n m Poseo. 4 . I T U M A g n o s c o y Cognosoo. 5 . Y c o n q u e x i Goiiquiniseo.

6. Cualquier Verbo Incoalivo Falto es de todo; y su ser Pierde en llegando tener Algo de su Primitivo. 7. Algunos Neutros tambin
Que Incoativos no son

R E G . VI. De los a c a b a d o s en no. 1. B o , di, niTCM, como R i b o ; 2. Pero C u m b o sigue C u b o . 3. N u p s i , niiptiim/H/c N u b o , Y s c r i p s i , s c r i p t u m , Scribo. 4. Con esta advertencia al cubo, Que tambin form Deglubo D e g l u p l u n i ; y que no tuvo Ni tiene S u p i n o Scabo.
1. Los acabados en no hacen el Pretrito en n i , y el Supine en BITI M, como Ribo, yo bebo, bibi, libitum. 2. Cumbo, Verbo desusado, bare cubai, cbitum, como Cubo, as, de la Primera Conjugacin : lo que usan tambin sus Compuestos Accumlo, Acculai, Accbiti!m, ele. 3. Nulo, yo tomo m a r i d o , forma nupsi, nuptum; y Senio, yo escribo, scripsi, scriptum.i. Deg.ubo, yo descortezo, ademas de deglbitum en Supino, formd en lo a n t i g u o Degluptum , y Scalo, yo rasco, carece de Supini'.

Sino en la terminacin, Faltos de todos se ven.


1. Los acabados en seo hacen el Pretrito en vi. y el Supino en rm, como Crezco, yo crezco, crevi, cretum. 2 Pero Pasco, yo pazco, forma pavi, pastum; y lo mismo sus Compuestos que acaban en ASCO. v. g. Depasco, depuvi, dipastum; aunque lus en ci y en ITI'M, como Compesco, compcscui. compscitum. 5. Disco, yo apremlro, h a c c d i d i c i . d i s itum; Poseo, yo pido, poposci, pscitum. 4. Agnosco y Cognosco. Compuestas de Sosco, yo conozco, formnn el Supino en ITUM, gnitum. cgnitum; y tambin lus Compuestos de ellos mismos, como Adagnusco. adgnitum; Reco gnosco, recgnitim. 5. Conquinisco. yo me inclino, tiene en Pretrito conquexi. sin Supino. 6. Cu lquier Verbo Incoativo carece de Pretrito y Supino, craa Juvenesco, yo me remozo : y cuando llega tomarlos de su Primitivo, pierde su significacin Incoativa en ellos, v. g Floresco. empezar brotar llares, en florui; y Ardesco. empezar arder, en arsi, arsum. 7. Asimismo algunos Neutros que solo son Incoativos en la terminacin carecen de todo, como Glisco, yo crezco; Faiisco, yo desfallezco. REG. IX De l o s a c a b a d o s en DO.

l E G . VII. De los a c a b a d o s en co. Dico y Duco dan x i , CTM ; I c o ' f o r m a i c i , iclum : Vinco vincis, \ci, vietimi; Parco, peperei, si, s i n .
Dico, yo d i g o , ha ce diri, diet uni ; Duco, vo conduzco, duxi, ductum ; ho, yo hiero, ici, ictum; Finco, yo venzo, vici, victum; Piuco, yo p e r d o n o , peperei, parsi, parsum

\ . Do forma DI, SDM

fecundo;

R E G . V I I I . D e los a c a b a d o s en seo. 1. S e o , v i , TCM , como Cresco ; 2. Pero r a s t u m lleva P a s c o ,

2 . Pero Findo, fidi, l i s s u m , Como S c i n d o , scidi, s c i s s u m : Fudi, f u s u m quiere F u n d o . 3 . Frendo f r e s s u m ha de usar. 4 . No hay .Supino en Sido, Strido, Y R u d o ; nuis los de Sido
S E D I , SESSCM 5. ESTM

deben dar.

C m e d o , vel E > U M . P a n d o , p a n s u m , bien p a s s u m : 6 . Gado da c c i d i , c a s u m ,

86

GRAMATICA

LATINA

GHAMTICA

LATINA.

187

Y Cado, cecidi, c a l u r a . 7, Sin S u p i n o los ele C a d o , Menos con O h , I n y R e : 8 , Y su diptongo en A y E C<edo a cecidi ha negado. 0. P e d o en P e p e d i se queda. 10. P e n d o hace p e p e n d i , p e n s u m ; , 7 T e n d o , tetendi, tensuin; Aunque t e n t i m i no se veda. 1 - , P e p e n d i y t e t e n d i vienen Tal vez sin PE y TE segundo : 12. T t u d i , t u n s u m d a T u n d o ; Sus Compuestos TOSCM tienen. 13. Los Compuestos de DO, d a s Usan siempre, como C o n d o , DIDI, DJTCM; aunque A b s c o n d o 1'sa a b s c o n d i mucho mas. IV. S i , SCM C i a n d o , P l a u d o , Lsedo L u d o , T r u d o , Rodo, Rado, Con D i v i d o , y los de V a d o : S , SSUM con dos ss C e d o .
1 . Los acabados en DO, que son muchos, hacen el Pretrito en ni, v el Supino en su, como Mando, yo masco, mandi, mansum. 2. l'ero l'indo, yo hiendo, fidi, fissum; v Scindo, yo corto, acidi, scissimi, 'mulo, yo d e r r a m o , [ud. fiisum. 5. Frendo ,yo q u e branto, en Supino, fressum. 4. Sido, yo me siento; Strido, vo r e chino. y Rudo, yo rebuzno, carecen d Supino; mas los compuestos de Sido forman SEDI, SESSDM, tomndolos de Sedo de la Stgunda Conjugacin, como Assido, assedi, assessum. 5 Cinedo, yo como, ademas del Supino r e g u l a r contesimi, forma contesili m. Pando, yo abro, a ernas del Supino regular pansum, tiene passum. 6 . Cado, yo caigo, hace con duplicacin en Preterito, cecidi, breve; y Ccedo, yo corto, cecidi, largo. 7. Pero lotlos los Compuestos de Cado carecen de Supino; menos los que llevan Ob, In y He, e s a s a b e r : Occido, Incido, y Rccidu, que hacen incasum, occasum, recasum. 8. Cado ornile en cecidi el diptongo de *:, v le muda en i en el Supino de sus Compuestos, v. g. en abscisum, de Abscido. 9. Pedo, yo ventoseo, hace eon duplicacin pepedi, sin Supino. pependi, pensum, y Tendo, yo tiendo, tetendi, tcnsum, tenlum, mas usados el algui os de sus Compuestos, e mo Atiendo, Contendo, Distendo, 11. A veces Pendo, hace pendi, y Tendo, I ndi, sin duplicacin. 12. Tundo, yo machaco, forma ttudi, litnsiim; pero sus Compuestos, TBSUM sin s, como Cnlundo, cntudi, conlusum. 13. los Compuestos de Do, da perteiie-

cientos esta Conjugacin hacen DI DI, DLTCM, como Condo, tondidi, conditimi ; a u n q u e Abscondo, yo e s c o n d o , usa mas de abscondi, q u e d e abscnditli. l Los s i g u i e n t e s tienen el Pretrito en s i , y el Supino en SI'M : Ciando Chi do, yo c i e r r o , chiusi, 6 elusi, clausum, 6 elusimi; Plaudo, Flotto, vo a p l a u d o , plausi, plnusum, plosi, plosum; Lado, y o o f e n d o , allisum; las i , lasurn, y s u s C o m p u e s t o s . como Allido, aitisi, Ludo, yo j u e g o , tusi, lusum ; Trudo, yo e m p u j o , trusi, trusum; Rodo, y o r o o , rosi, rosimi; Iludo, yo r a s p o , rasi, rasam; Divido, yo v o y , como Evado, evasi, evasum, pues e Simple usa poco de Pretrito y Sapino. 15. Cedo, yo cedo,cesJ, cessavi, con dos ss.

R E G . X . D e los a c a b a d o s e n GO. 1. G o pide x i , CTM, cual J u n g o . 2 . ICTUM, sin embargo, Fingo, Mingo, Pingo, Ringo, Siringo, 3. Y p p u g i quiere P u n g o . 4. P p u g i deben usar Sus Compuestos por h e r i r , Y p u n x i p o r distinguir, Por b o r r a r , por q u i t a r . 5 . F r a n g o lleva f r e g i , f r a c t u r a , Perdiendo en ambas la N. G. P a n g o , p a n x i , pegi tiene, I ' en S u p i n o solo p a e t u m . 7 . Sus Compuestos los dislingo De esta suerte : los en ANGO Toman PANXI, cual D e p a n g o , P E G I loman los en INGO. 8. P p i g i mejor se aplica A P a g o , Verbo anticuado, Que ajuslar paz, tratado Comunmente significa. 0. T l i g i , t a c t u m da T a n g o ; Mas S u p i n o excusa O b t i n g o . 10. Sin e'1 hacen n i n x i , N i n g o , Anxi, Ango, y c l a n x i , Clango. Ag , a e g i , a d u n i ofrece; 10 Con la misma. Pernio, yo 11. peso, / oo rm Mas nunca S u p i n o D e g o , S t a g o y P r d i g o agrego : De todo A n i b i g o carece. 12. Lego hace legi ; mas EXI Toman tres, al Simple opuesto.

De D, N e c , I n t e r Compuestoi, Como D i l i g o , dilexi.


13. XCM, ICTUM F i g o y F r i g o ;

REG. X I . De a l g u n o s a c a b a d o s en GCO, RO, i o . 1. Stingilo con los suyos pide X i , c r u M , (2) como T r a b o y Y e b o . 3. De Mingo ( apenas usado ) M i n x i , niicluni loma Meio.
yo a p a g o , h a c e el Pretrito en x i , y el Supino 1 Stinguo, en CTCM; y lo m i s m o sus C o m p u e s t o s , c o m o Distinguo, dis tinxi, distinctun, ; Extinguo, extinxi, extinctum. 2. De la m i s m a m a n e r a Traho, yo a r r a s t r o , h-tce rraxi, traditili, y relio, yo l l e v o , texi, teclum. 3. Meio, yo o r i n o , t o m a minxi. mietimi d e Mingo, Verbo inuy poco u s a d o .

urgo y Pergo; 15. S i , SCM M e r g o , Spargo y T e r g o ; 1C. Vergo nada trae consigo.
14.

R E X I , RECTM

1. Los a c a b a d o s en GO h a c c n el Pretrito e n x r , y el W . - & en CTL'M , c o m o Jungo, yo j u n t o , junxi, junctum. 2. Pero los s i g u i e n t e s le f o r m a n e n ICTLM , p e r d i e n d o la N : Pingo, yo n j o , finxi ,fictum;Mingo, yo o r i n o , minxi, mictum: PinJo, yo p i n t o , pmxi. pie tur,'; Pingo, yo r e g a o , rinxi, ric.'am, y siringo, yo a j . - i e t o , strinxi, striclum. 3. Fungo, yo p i c o , a c e Ppugi, 6 punxi, a u n q u e r a r a vez usado en e l ' S i m p l e ! 1. b u s C o m p u e s t o s q u i e r e n ppugi c u a n d o s i g n i l i c a n herir, c o m o Compungo, con,ppugi; y punxi c u a n d o significan distinguir, c o m o Dispungo, dispunxi; borrar, 6 quitar, c o m o Axpuago, exytnxi. 5. Frango, yo q u e b r a n t o , f o r m a fregi, fractum, p e y e n d o la N, y To m i s m o s u s C o m p u e s t o s , c o m Confringo, confregi, confractum. 0. Pango, yo lijo, h a c e en / retento, punxi, pegi, y en Supino paclum, m a s bien q u e panctum; a u n q u e e s t e sea m a s c o n f o r m e la r e g l a . 7. Sus C o m p u e s t o s se d i s t i n g u e n de esta s u e r t e : los a c a b a d o s en A^GO llevan PA.\XI en Preterito, c o m o Depango, depanxi, aepac tu a,; y PEGI los en INGO, c o m o Compingo, compegi. compactan, 8. El Pretrito ppigi se aplica con mas r a z n ago, V e r b o a n t i c u a d o , vo p a c t o , q u e no Pango; y este 1 l e m p o y los d e r i v a d o s de I se u s a n c o m u n m e n t e en la s e m i n a c i n de hacer paces, a l g n tratado, y a s i se d i c e Ppigi pacen,, be a j u s t a d o la p a z , y 110 Panxipacem. 9. Tango, yo t o c o , h a c e ltigi, tctf.m , p e r d i e n d o s u s C o m p u e s t o s Ja d u p l i c a c i n ; p e r o Obi ingo carece de Supino. 10. Del m i s m o c a r e c e n Singo, ninxi, n e v a r ; Ango, anxi, yo aflijo; Chingo, ctanxi, yo toco el c l a r n . I I . A g o , vo b a g o , forma egi, actum, y lo m i s m o s u s C o m p u e s t o s , c o m o A digo, adegi, adactum, m e n o s Dego Prodigo y Stago, q u e c a r e c e n d e Supino, v Ambtgo, d e l y d e Pretrito. 12. Lego h a c e en Pretrito Legi, y t a m b i n sus C o m p u e s t o s , c o m o Cltigo, collegi, coUectum, m e n o s estos t r e s , q u e t o m a n EXI : Diligo, di/exi, ditectun, ; inte Higo, intellexi, intellectum; Ngligo, neglexi, neg/ectum. 13. Figo, yo lijo, y Frigo, yo f r i , h a c e n el Supin e n IXLM y veces en ICTLM : Figo.fixum , 6fictum; v Frigo, frixum, o Jnctum. 14.. Surgo, yo me l e v a n t , y Pergo, yo c o n t i n u o , f o r m a n HEXI, RECTIM con dos RR, de est3 m a n e r a : Surgo, surrexi, surrectum; Pergo, perrexi, perrectum. 15. Los sig u i e n t e s llevan s i , SIM : Mergo, yo s u m e r j o , mersi, mersum, Spargo, yo e s p a r z o , sparsi, sparsura; Tergo, y o l i m p i o , rst Z .> tersum. <* Vergo, yo me i n c l i n o , c a r e c e d e Pretrito y lupino.

REG. X I I . De los a c a b a d o s en LO. 1. L o , con una sola L , Debe por lo regular


U i con ITM formar ;

Aunque ITM sincopar suele. P w e s l i t u m y altuni A l o ; O c c u l o , Consilio y Colo Llevan CLTCM : (2) UI solo Quieren V o l o , Nolo y M a l o .
Los a c a b a d o s en 1.0, e s c r i t o con u n a L s o l a , h a c e n el Preterito en n , y el Supino en ITI M , c o m o Molo, yo m u e l o , moliti, moliium , a u n q u e s u e l e s i n c o p a r el Supino; p u e s Alo, yo a l i m e n t o , f o r m a d/itum y aitimi s i n c o p a d o ; y t a m b i n sincopan s u s Supinos, o m i t i e n d o la 1 : Occulto, yo o c u l t o , occului, occultila, i Consilio, yo c o n s u l t o , consutui, ccnsv'.'w Coto, yo c u l t i v o , colui, cu/tuin. 2. De Supino c a r e c e n Voto, volui; Nolo, no!ni; Malo, maini.

REG. X I I I . De los a c a b a d o s en LI.O. 1. L o , cuando la L duplica, Hace LI , SOM comunmente Con duplicacin frecuente, Del modo que aqu se explica. 2. F a l l o da fefelli, falsimi ; Rfello S u p i n o excusa : 3. P s a l l o , psalli no mas usa ; 4. Pero S a l l o , s a l i i , s a l s u m . 5. Solo CELLI los de Cello :
Mas P e r c e l l o , CULI, CLSM.

6. Fello da p p u l i , pulsuni ; 7. V e l l i , v u l s i , v u l s u m , V e l K 8. Tollo a i Cowtpues/o SuslolIo


11.

Pide s u s t u l i , s u b l a l u m : Los restantes TULI , LATUM Llevan ; pero nada A l t o l l o .


I . Los a c a b a d o s en LO, c o n dos L L , t i e n e n c o m u n m e n t e Pretrito en 1.1 con d u p l i c a c i n , y el Supino en SLM, en la Forma s i g u i e n t e . 2 . Fatto, yo e n g a o " , b a c e fefelli, falsum, pere Mello, yo r e f u l o . refe III s o l o , sin Supino 3. Ps.i/lo, y o c a n t o , liace psalli , U m h i e n sin l . 4. Sallo , yo s a l o , salii sais uni. 5. Los C o m p u e s t o s de Cello, V e r b o a n t i c u a d o , h a c e n CELLTT sin Supino, conio A nt ecello, antecellui; mas PerceUo forni prculi,percaIsitm. G. Pello yo e x p e l o , h a c e ppa/i, pulsum 7. Fello, yo a r r a n c o , velli, /.H, vulsum. 8. 7o//o yo q u i t o t o m a de su C o m p u e s t o Susto/lo el Pretrito sustuli, v el Su. pino sublalum. Sus d e m s C o m p u e s t o s h a c e n TULI, LATUM, c o m o Extollo, xluli, elatum, p e r o Altollo c a r e c e de Pretrito y Supino.

Formar quiere slravi, slratum, Diverso de ambos, Sterno. Gigno hace genui con I T C M , Y postii, posilum Pono ; Lino vi, T U M ; y este tono Sino forma SIVI, silura.
1 os Verbos acabados en so carecen de regla general. 1. Cano, yo canto, hace cecini, can tum; pern sus Compuestos, cisui, C E N T un, como Cncino, concinui, coneentum i . Temno, yo <!esprecio, usa muy poco de temsi. temtum. que se hallan muy usados en Conlemno. 3. Cerno, yo veo, forma crevi, cretum, y S/ierno. yo desprecio, sprevi, spretum. Sterno, yo extiendo, hace stravi, slratum; Gigno, yo engendro, genui anitum; Pono, yo pongo, posui, pos 'um; Lino, yo unto, forma livi. tilum; y este modo Sino, yo dejo, sivi, situm; sa compuesto Desino hace desivi, desii sincopado.

R E G . X I V . De los a c a b a d o s e n MO. 1. Alo comunmente apetece l ' i con iTUM . cual G e n i o ; 2. Mas sin S u p i n o va T r e m o . 3. E m i , e m p i i m i E m o ofrece. 4. S s i , SSUM con dos s s P r e m o ; 5. S i , TUM forman y p admiten En ambos, bien la omiten P r o m o , Como, Sumo y Demo.
1. Los a c a b a d o s en MO h a c e n c o m u n m e n t e el Preterito en U I , y el Su/iino en ITI M , c o m o fiemo , yo g i m o , gemiti, gemitum. 2. Pero Tremo, yo t i e m b l o , c a r e c e d e Sapino. 3. Emo, yo c o m p r o , f o r m a emi, etnptum, emtam ,- y lo m i s m o sus C o m p u e s t o s , c o m o adimo, adenti, adempiimi, vel adnntum. 4. Premo, yo a p r i e t o , h a c e pressi. pressimi, c o n dos s s . 5. Los s i g u i e n t e s tienen el Preterito en s i ; y el Sapino en TI M, a d m i t i e n d o en a m b o s u n a p , o m i t i n d o l a : es s a b e r , Como, yo p e i n o , compsi, vel conisi, compiimi, vel comtum; Premo, yo s a c o , prompsi, vel promsi, promptum, vel proni tum, Sumo, yo t o m o , sumpsi, vel sanisi, samptum; Demo, yo g i t o , dempsi, vel demsi, deptum . vel de intimi.

R E G . X V I . De los a c a b a d o s en PO. 1. P o lleva p s i , PTCM , cual R e p o ; 2 . Mas negndose esta norma, Y slrepui, slrepilum Slrepo.
1. Los a c a b a d o s e n PO h a c e n el Pretrito en PSI, y el Sapino en ITIIM, c o m o Repo, j o me a r r a s t r o , repsi, reptnm. 1. Pe o c o n t r a esta r e g l a , Hampo, yo r o m p o , f o r m a rnpi, raptum, y Strepo, yo h a g o r u i d o , slrepui, strepitum.

R E G . X V I I . De los a c a b a d o s e n QUO. 1. C o q u o siempre ha de llevar C o s i , c o c l u m ; (2) l i q u i , L i n q u o : Sus Compuestos, cual R e l i n q u o , De LICTUM deben usar.
1. Coquo, vo c u e z o , h a c e coxi,cnctum. 2. Linquo, yo d e j o , t i e n e liqui sin Supino; p e r o sus C o m p u e s t o s u s a n LICTUM, c o m o Relinquo, reliqai, relie tum.

R E G . X V . De los a c a b a d o s en NO. 1. C c i n i , c a n l u m da C a n o ; Sus Compuestos CINUI , CENTUM. 2 . T e m n o deja l e m s i . t e m l u m Para C o n l e m n o su hermano. 3. EVI,ETUM C e r n o , S p e r n o .
Terminando en AVI , ATM ,

R E G . X V I I I . De los a c a b a d o s e n UOI/RRO. 1. p e r o loma t u l i , l a t u m De T o l l o ; mas su Compuesto S f f e r o , por s u f r i r nuesto, Pierde s u s t u l i , s u b l a l u m . 2- G e s s i , g e s t u m pifie G e r o : Quiero, quaesivi, q m e s i t u m ; Y ya forma t r i v i , I r i t u i n , Por t e r u i , t r i l u m , T e r o .

3. Soro, sembrar, se\i, satum : Sus Compuestos, si labor Denotan de Agricultor, En ITI'sr convierten ATUM. Pero si estos significan Obra que distinta sea De la rstica tarea, Por S E R C I , S E U T I M se explican, 4. Juntar Prtrito l"uro, 0 Supino, fuera yerro.
Si versi, v e r s u m da Yerro, Ussi con u s t u m da l ' r o . 5 . Cu c u r r i , c u r s u m da Curro :

deseo v e r , hace scio risi; y por consiguiente s t a Compuestos Inviso y Reviso hacen invisi, revisi, sin Supino. NOTA. En Dimedes y Prisciano se halla Fiso con visi solamente Los Supinos vtsum , invistan, revisum que tos Gramticos modernos aplican Fiso, Inviso, Reviso, pertenecen los Primitivos Fideo, Invideo, Revideo; uo los Deriva los Fiso, Inviso, Reviso.

R E G . X X . De los a c a b a d o s en sso. 1. S o , cuando las repite, Formar , c o m o Lacesso, I v i , ITM ; (2) mas Incesso, Sin S u p i n o , incessi admite.
1. Los acabados en sso con d o s s s , hacen el Preterito en IVI, y el Supino en ITM, como Lacesso, yo acometo, incessivi, lacessitum. 1. Pero Incesso, que significa lo m i s m o , lleva incessi sincopado, y sin Sapino.

Los suyos duplican lien, Menos Circumcurro, quien Siguen Incurro y Sucurro.
I.os acabados en no y en nno con dos BE carecen de regla cene ral. 1. Fero, yo llevo, hace tuli, taluni, tomndolos de Tolloo mismo sus compuestos, como Affer, Muli, alleluili. Vero Sffero. significando sufrir, carece de Pretrito y Su/ino; bien que en las dems significaciones admite Sstuli. sub atum. 2 Cero, yo llevo, hace gessi, g estuili;Quest o, yo busco, queesivit, giuesitum ; Tero, yo muelo, trwi, trilum, sincopado, en lugar de/er, trum, que hacia antiguamente 3 Scro, yo siembro planto, lince sevi, satum; pero sus Compuestos, teniendo la misma significacin, forman el Supino en m u , como Cinsero, consevi, cnsitum. Mas cuando estos mismos significan algn ejercicio diverso de la Agri cultura, hacen SEBOI. SEBTOH, como Assero, vo aseguro, assenti, assertum; Cnscro, yo mezclo, ccnserui, consertimi. 4. Uro, \o quemo, hace ussi. ustum. Furo, yo me enfurezco, carece de Pretrito y Supino. Yerro, yo barro, forma versi, versum. o. Curro, yo corro, pide cucurri, cursum. Sus Compuestos admiten no la duplicacin, como Accuro, acucurri y accuiri, menos Circumcurro, Incurro y Succuro, que nunca duplican.

REG. XiX. De l o s a c a b a d o s en s o .

1. Pinso, antiguamente Piso, Si, SD, SUM, situm lleva, Y pistum, que el uso aprueba.
2 . Depso, depsui ; (5) y visi, Viso. 1. Pinc. yo machaco, ani guarnente Piso, hace en Pretrito pensi, 6 pinsui, y en Supino pinsum, pinsiltim, y pistum. 2. Depso, yo amaso, forma solo depsui, sin l. 5. l iso, yo veo,

KEG. X X I . De los a c a b a d o s en TO. 1. F l e c t o , N e t t o , Pecio y Plecto E x i , EX DM forman bien ; Y K X U I tres de ellos tambin, Que son P e c t o , Plecto y Necio. 2. M e s s u i , m e s s u m lleva Melo : Misi [con una s escrito) Y m i o u m [coti dos) da Millo. P e l i v i , pelitum Peto. 3. Sisto debe s l i t i , s l a t u m , Siendo Activo mantener ; Mas siendo N e u t r o , ha de hacer Steli sin S u p i n o en ATUM. Sus Compuestos, que se ofrecen Del sentido N e u t r o amantes, Guardan STLTI constantes; Mas de S u p i n o s carecen. 4. S t e r l o , s t e r t u i sin S u p i n o ; V e r t , v e r s u m pide V e r l o ; Pero en Presente R e v e r t o , Y otros tiempos, no es Latino.
Los acabados en TO no tienen regla general. I. Los siguientes hacen EXI, EXLM : Flecto, yo doblo, Jlexi, Jlexum ; Necio, yo ato, nexi, nexum ; Pecio, yo p e i n o , pexi, pexum; Flecto. jo c a s t i g o , p l e x i , plexum. Pecto, Plecto y Necio hacen tambin ptxui,plexui y nexui. 1..)lelo, yo siego, hace messui. mes-

194

R A M A I lt. A

I S llflA.

GRAMATICA

LATINA.

195

tum; Utitlo, jo e n v o , misi, missina; Peto, TO p i d o , petti* petitiwi. 3. Sisto, siendo Activo-., c o m o c u a n d o significa presentar, detener, hace siiti, stutum ; pero siendo Neutro como c u a n d o significa comparecer, pararse, f o r m a steti sin Sapino. Los compuestos de Sisto, que son s i e m p r e Neutros, mantienen STITI ; m a s carecen de Supinos; a u n q u e se e n c u e n t r a n a l g u n o s Participios en m s , q u e p a r e c e n f o r m a d o s d e ellos, como exti tu rus d e extitum, Supino de Existo. 4. Sterto, vo ronco f o n n a stertui solamente, t'erto, yo vuelvo, versi, versimi' a d v i n i e n d o q u e Reverto, yo m e v u e l v o , n o se usa en el Presente de Indicativo, sino en el Pretrito Perfecto revert y Tiempos derivados de l , - o u i o revertern, revertissem. '

t . Sali, c u a n d o se toma por saltar, hace en Pretrito san, 6 salui, y en Supino saltum , p e r o s u s Compuestos hacen en este ULTI M , y no ALTO, c o m o Assilio, assilii , 6 assitui, as-, ultum. 2. Cuando se toma p o r Salar, forma su ti vi, satltum, egun la regla. II 1.

Tambin ULTUM , en vez de I T C M , Forman S e p e l i o y S i n g u l l i o . 2. S i , TUM F a r c i o . S a r c i o , y F u l c i o , Y F a r c i o veces f a r c i t u m .

R E G . X X I I . De los a c a b a d o s e n v o . V i v o , v i x i , v i c t u m hace; S o l v o da s o l v i , s o l n t u m ; Y Volvo volv, v o l u t u m . VI solo de C a l v o nace.


Vivo, yo vivo; Solvo, yo p a g o ; Volvo, e n g a n o , q u e hace cal i i , sin Supino. yo a r r o l l o ; Calvo, o *

1 . Sepelio, yo s e p u l t o , v Singullio, yo sollozo, h a c e n , con Pretrito r e g u l a r , el Supino en U . I T M : Sepelio, sepelivi, sepulta m, Singullio, singultivi, singiiltam. 2 Los siguientes hacen s i , TLM : Furcio,* yo relleno, farsr, farium, y .4 veces farcitum , Sarcio, yo COSO, sarsi, sartum; Fulcio, yo sostengo, fulsi.fultum.

III.

1.

P i m i , P E K T U M los de P a r i Deben llevar, como A p e r i o : Solo C o m p e r i o y R e p e r i o Darles P E K I es necesario.

R E G . X X I I I . De los a c a b a d o s en x o . Forma P r e t r i t o n e x u i , Y Supino nexurn , Nexo, Que a t a r significa : T e x o , Que es t e j e r , l e x t t m y l e x u i .

1. Los Compuestos de Pari, p a r i r , Verbo de la Tercera Conj n g a c i o n , hacen en Pretrito REIIN, y en Supino PERTUM, como Aperio, vo a b r o , a p e r u i , apertum. 1. Mas Comperio, yo s e d e c i e r t o , y Reperio, yo e n c u e n t r o , f o r m a n en Pretento cmperi, rperi.

IV.

1. V e n e o loma por v e n i v i V c n i i , y S u p i n o rehusa. 2 . V e n i o , v e n i , v e n t u m usa. 3. S e p i o , PSI , PTUM . y s e p i v i .

C A P I T U L O

X I X .

DF. LOS P R E T R I T O S Y S C P I N O S D E LOS V E R B O S DE I.A R C A CONJUGACION".

REG.NIC. La C u a r t a en IVI y en ITCM. Debe hacer regularmente, Como lo vemos patente En A u d i r e , a u d i v i , a u d i t u m .


P e r o esta r e g l a tiene las e x c e p c i o n e s siguientes.

1. Veneo, yo soy v e n d i d o , hace en Pretrito venii, en l u g a r d e venivi, y carece de S u p i n o ; porque venum, q u e a l g u n o s le a p l i c a n , no lo e s , sino Substantivo Neutro q u e significa venta. 2. Venio, yo v e n g o , forma veni, ventum. 3. Sepio, yo cerco, sevsi. septum , y a l g u n a s veces sepivi.

V.

1. l l a u r i o no quede en silencio, Que h a u s i , h a u s t u m forma , y b a u s u r a . 2 . Raucio^t'rfe r a u s i , r a u s u m , Como s e n s i , s e n s u m , S e n t i o .

EXCEPCIONES. I. 1. S a l i o , pueslo por s a l t a r , Forma s a l i i , s a l u i , s a l t u m Los suyos ULTUM , y no ALTCAI, 2 . Por S a l a r , es regular.

1. llaurio, vo s a c o , f o r m a en Pretento hausi, y en Supino haustum, bien hausum, segn se i n e r e del Participio hausi: rus; a u n q u e es mas s e g u r o usar de haustum. 1. Rancio, yo estoy r o n c o , hace rausi, rausum, y Sentio, yo s i e n t o , sensi, sensum.

VI.

S a n c i o , V i n c i o , A m i c i o deben Tomar x i . C T I T M , sin perjuicio

O R A M A I I.A

LATINA.

De que S a n c i o con A m i d o S a n c i t u m y a m i c u i lleven


J S f t E S L " Z T ~

i C o m n como el P a s i v o , Conviniendo que un A c t i v o Para el S u p i n o se invente.


Verlios Deponentes y los Comunes forman su Preter,i del mismo modo que los Pasivos. V como aquellas dos especies de Verbos no suponen regularmente Verbo Activo, es necesario fingirles u n o ; y segn el Supino que tenga este, conforme las reglas generales particulares, formar el Participio <le Pretrito, y de este componer el Pretrito que convenga dichos Verbos. Por ejemplo Irascor, irscerts, Deponente, har en Pretrito iratus sum , fingindole el Activo Da seo, irascis, que por la regla de los acabados en seo de la Tercera Conja sacian hace iratum en Sapino; y lo mismo se practicar en el Verbo Coman. Pero muchos de ellos se apartan de las reglas del Activo que se les- finge, como se ver en las excepciones siguientes. EXCEPCIONES.

VII.

1. C a m b i o usara solamente / e c a m p s i . (2) C o n i v i Mu l i o , l u e p t i o , Geslio y C&cutio torren fallos igualmente.

Ccccutio, yo estoy eegajoTo,' tienen cl^V-et/o r> T ^ ? Prele pero fallos g u a i n a n t e de ' " regular en IVI ,

VIII.

F e r i o , y los M e d i t a t i v o s , [fenos E s u r i o y N u p t u r i o (Jue hacen IVI , con P a r t u r i o ) defectivos hn lodo son


Pre cnt0

I.

F a t e o r Simple quiere f a s s u s : I'cro sus Compuestos FESSS : Metior, mensus; Gradior, gressus; Reor, r a t u s ; Patior, passus.

menos estos tres que forman el PrlrL rio, esulivi; ^

'

Supino,

I. Fateor, yo confieso, hace fassus sum; pero sus Compuestos quieren FESSIS s u m , como Confteor, confessus sum. Metior, yo m i d o , mensus sum; Gradior, yo a n d o , gressus sum ; Reor, yo pienso, ratus sum ; Patior, yo padezco, passus sum.

CAPITULO
* "*

XX.
" - V O S . DEP0NATB9,

II.

M i s e r e o r hace m i s e r t u s ; M o r t u u s con dos c u M o r i o r ; Ordior, orsus; orlus, Orior; E x p e r i o r y O j i p e r i o r , PERTUS.

R E G . I . Del P r e t r i t o de los P a s i v o s . Su P r e t r i t o el P a s i v o Con el P a r t i c i p i o forma

Misereor, yo me compadezco, hace misertus sum, Morior, yo m u e r o , mortuus sum; Ordior, yo u r d o , orsus sum, Orior, yo nazco, ortas sum; Experior, yo experimento, expertas sum; Opperior, yo a g u a r d o , opperlus sum.

III.

Fruor, fruitus; Labor, lapsus; L o q u o r como S e q u o r , UTUS; N i t o r , n i s u s , bien n i x u s ; Queror, q u e s t u s , y Clor, usus.

mGQ"'.

D d

PrClr

'
el

d e

los

Deponente y Co.

Formronle

JCfenoaggie

Fruor, j o gozo, forma c o m u n m e n t e fruitus sum, y alguna v e z f r u c t u s ; Labor, yo resbalo, lapsus sum; Loauor, yo hablo,, le,cutas sum; Sequor, yo s i g o , secutus sum, bien con Q loquutus sum, sequatas sum; .Xitor, yo me e s f u e r z o , rusas itixus sum ; auereor, yo me q u e j o , questus sum; Utor, yo uso, >uu sum.

IV.

1. A p t u s forma el Simple A p i s c o r ; EPTDS SUS Compuestos; (2) n a c t u s , Nanciscor, Paciscor, p a c t a s ; r u l t u s finalmente Ulciscor.

Audeo, yo me a t r e v o , ausus sum, ausus eram, etc. Fido, yo ( l o , f i s u s sum; y lo mismo su Compuesto Diffido, diffisus sum, Fio, yo soy h e c h o , factas sum Soleo, yo costnniliro, solitus sum; Gaudeo, yo me a l e g r o , gavisus 'um.

t . Apiscor, yo a d q u i e r o , aptus sum; sus Compuestos, como Adipiscor, adeptas sum. 2. Nanciscor, yo hallo, nactus sum; Paciscor, yo p a c t o , pactus sum ; Ulciscor, yo me v e n g o , n//r sum.

R E G . I I . D e los V e r b o s de dos P r e t r i t o s . 1. Dos P r e t r i t o s , dispuestos , El primero en forma A c t i v a , Como el segundo en P a s i v a , Tienen los once aqui pxiestos. 2. J u r o , Coeno, P r a n d e o , P o t o , Conido, N u b o , Consuesco, P l a c e o , Q u e o , y en Presente Desusados O d i o y C r e p i o .
Once Verbos hay que tienen dos Pretritos, el p r i m e i o e n forma Activa, y el s e g u n d o en forma Pasiva. Juro, yo j u r o , hace juravi y jura tus sum ; Cacao, yo c e n o , cama vi, canatos sum ; Prandeo, yo como m e d i o d a ; pranvi, y pransus sum , Poto, yo bebo, potavi, y potas sum; Confuto, yo confio, confidi, y coufisus sum; "Nubo, yo tomo m a r i d o , nupsi, y nuptus sum; Consuesco, yo a c o s t u m b r o , consuevi, y consuetus sum; Placeo, yo a d r a d o , ilucui, y plcitos sum; Queo, yo p u e d o , quivi, y quitas sum; Odio, yo aborrezco, odi, osum sum; Ccepio, yo empiezo, cotpi. y cceptus sum; pero estos ltimos se usan poco en la terminacin del Presente.

V.

Expergiscor, experrectus; 7 Commentus, Comminiscor: O b l i t u s hace O b l i v i s c o r ; Y Proficiscor, profectus.

Expergiscor, yo d i s p i e r t o , experrectus sum; Comminiscor, yo invento, commentus sum; Oblivisror, yo olvido, oblitus sum; Proficiscor, yo p a r t o , profectus sum.

VI.

Sin Pretritos Divertor, Difiteor, Calvor, Fatiscor, Liquor, Medecr, Reminiscor, R i n g o r , Vescor y Praevertor.

Divertor, yo me a p a r t o ; Diffiteor, yo niego; Calvor, yo eng a o ; Fatiscor, yo desfallezco; Liquor, yo me liquido; Medeor, yo c u r o ; Remini.scor, yo me a c u e r d o ; Ringor, yo r e g a o ; Vescor, yo me a l i m e n t o , y Prcevertor, yo me adelanto.

R E G . I I I . De los P r e t r i t o s y S u p i n o s d e Impersonales.

algunos

CAPITULO

XXI.

DE LOS P R E T R I T O S Y S U P I N O S DE O T R A S E S P E C I E S DE VERBOS.

R E G . I . D e l P r e t r i t o d e los N e u t r o - p a s i v o s . 1. Los Verbos N e u t r o - p a s i v o s El P r e t r i t o que tienen, Y los tiempos que de e'1 vienen, Hacen como los P a s i v o s . 2 . De esta suerte forman A u d e o , A u s u s s u m , y F i d o , fisus. F a c l u s , Slilus, Gavisus Ilacen F i o , Soleo y G a u d e o .
Algunos Verbos hay llamados Neutro-pasivos. porque sor Neutros, y forman su Pretrito, y los Tiempos derivados de l , como los Pasivos. Tales son los siguientes que hacen a s i :

1. M i s e r e t pide en lugar De m i s e r u i t , esl m i s e r t u m En P r e t r i t o ; y P e r t c e d e t Por p e r t e d u i t , esl p e r l s s u m . 2. Libet, Licet, P i g e t . Pudet Tienen , por contrario exceso, En forma A c t i v a y P a s i v a , Dos P r e t r i t o s P e r f e c t o s . 3 Decet, Pamitet, Oportet, Como L i r p i e t , han depuesto Los S u p i n o s ; w en fin, Tiedet Padece doble defecto
1. Miseret, apiadarse, tiene en l u a i f de miseruit, misertum esf, y Pertcedet, estar muy e n f a d a d o , en vez de perteduit, pertcesum est. 2. Los siguientes llevan dos Pretritos, uno Activo, y otro Pasivo; Libet, 6 Lubet, g u s t a r , libuit, lubuit, 1 lbitum lbitum est; Licet, ser lcito, licuit, y lcitum

IV.

1. A p t u s forma el Simple A p i s c o r ; EPTDS SUS Compuestos; (2) n a c t u s , Nanciscor, Paciscor, p a c t a s ; r u l t u s finalmente Ulciscor.

Audeo, yo me a t r e v o , ausus sum, ausus eram, etc. Fido, yo ( l o , f i s u s sum; y lo mismo su Compuesto Diffido, diffisus sum, Fio, yo soy h e c h o , factas sum Soleo, yo costnniliro, solitus sum; Gaudeo, yo me a l e g r o , gavisus 'um.

t . Apiscor, yo a d q u i e r o , aptus sum; sus Compuestos, como Adipiscor, adeptas sum. 2. Nanciscor, yo hallo, nactus sum; Paciscor, yo p a c t o , pactus sum ; Ulciscor, yo me v e n g o , n//r sum.

R E G . I I . D e los V e r b o s de dos P r e t r i t o s . 1. Dos P r e t r i t o s , dispuestos , El primero en forma A c t i v a , Como el segundo en P a s i v a , Tienen los once aqui pxiestos. 2. J u r o , Coeno, P r a n d e o , P o t o , Conido, N u b o , Consuesco, P l a c e o , Q u e o , y en Presente Desusados O d i o y Cuepio.
Once Verbos hay que tienen dos Pretritos, el p r i m e i o e n forma Activa, y el s e g u n d o en forma Pasiva. Juro, yo j u r o , hace juravi y jura tus sum ; Corno, yo c e n o , cama vi, canatos sum ; Prandeo, yo como m e d i o d a ; pranvi, y pransus sum , Poto, yo bebo, potavi, y potas sum; Confuto, yo confio, confidi, y confisus sum "Nubo, yo tomo m a r i d o , nupsi, y nuptus sum; Consuesco, yo a c o s t u m b r o , consuevi, y consuetus sum; Placeo, yo a d r a d o , ilucui, y plcitos sum; Queo, yo p u e d o , quivi, y quitas sum; Odio, yo aborrezco, odi, osum sum; Capio, yo empiezo, cotpi. y captas sum; pero estos ltimos se usan poco en la terminacin del Presente.

V.

Expergiscor, experrectus; Y Commentus, Comminiscor: O b l i t u s hace O b l i v i s c o r ; Y Proficiscor, profectus.

Expergiscor, yo d i s p i e r t o , experrectus sum; Comminiscor, yo invento, commentus sum; Oblivisror, yo olvido, oblitus sum; Proficiscor, yo p a r t o , profectus sum.

VI.

Sin Pretritos Divertor, Difiteor, Calvor, Fatiscor, Liquor, Medecr, Reminiscor, R i n g o r , Vescor y Praevertor.

Divertor, yo me a p a r t o ; Diffiteor, yo niego; Calvor, yo eng a o ; Fatiscor, yo desfallezco; Liquor, yo me liquido; Medeor, yo c u r o ; Remini.scor, yo me a c u e r d o ; Ringor, yo r e g a o ; Vescor, yo me a l i m e n t o , y Prcevertor, yo me adelanto.

R E G . I I I . De los P r e t r i t o s y S u p i n o s d e Impersonales.

algunos

CAPITULO

XXI.

DE LOS P R E T R I T O S Y S U P I N O S DE O T R A S E S P E C I E S DE VERBOS.

R E G . I . D e l P r e t r i t o d e los N e u t r o - p a s i v o s . 1. Los Verbos N e u t r o - p a s i v o s El P r e t r i t o que tienen, Y los tiempos que de e'1 vienen, Hacen como los P a s i v o s . 2 . De esta suerte forman A u d e o , A u s u s s u m , y F i d o , fisus. F a c l u s , Slilus, Gavisus Hacen F i o , Soleo y G a u d e o .
Algunos Verbos hay llamados Neutro-pasivos, porque sor Neutros, y forman su Pretrito, y los Tiempos derivados de l , como los Pasivos. Tales son los siguientes que hacen a s i :

1. M i s e r e t pide en lugar De m i s e r u i t , esl m i s e r t u m En P r e t r i t o ; y P e r l a e d e t Por p e r t a e d u i t , esl p e r l & s u m . 2. Libet, Licet, P i g e t . Pudet Tienen , por contrario exceso, En forma A c t i v a y P a s i v a , Dos P r e t r i t o s P e r f e c t o s . 3 Decet, Pmnitet, Oportet, Como L i q u e t , han depuesto Los S u p i n o s ; w en fin, Tiedet Padece doble defecto
1. Miseret, apiadarse, tiene en l u a a r de miseruit, misertum esf, y Pertcedet, estar muy e n f a d a d o , en vez de pertaduit, pertasum est. 2. Los siguientes llevan dos Pretritos, uno Activo, y otro Pasivo; Libet, Lubet, g u s t a r , libuit, lubuit, 1 lbitum lbitum est; Licet, ser lcito, licuit, j lcitum

N A T C M de"NASCOR

, y NO ,

Con que n a z c o y n a d o expreso. N E X I , NEXUM igualmente


De NEXO N E X I S , y NECTO.

contiene advertir Que un P r e t r i t o P e r f e c t o . S u p i n o veces 5 d ^ m o s Verbos. Acui nace Acuo, aguzo, Y de ACUO, v o l v e r s e a c e d o . L R E V I , C R E T U M , se derivan
i a de CERNO ya >
B C I

, planto, , acuerdo. P A S S C M de P A N D O , d e s c u b r o , Como de T A T I O R , padezco. P A V I de P A S C O , p a s t a r . Y de P A V E O , t e n e r m i e d o . P E P E X D I , r E N S U M se forman


PACTUM PANGO

es de

Y de

PACISCOR

De

dos

Verbos, PROFICIO

PENDEO , y PENDO.

P R O F E C T C M de PROFICISCOR ,

Y de

aprovecho.
SCIRE,

de

CUESCO.

S C I V I , SCITUM es de

'

CUBITM

J E DESITUM

y COMBO, sale de SINO con DE muy

provienen me acuesto.

S a b e r , y de SCISCO, o r d e n o . SUCCENSCM es derivado


De SCCENDO, y de SCCCENSEO. S C S T L I , SBLATCM

SER0

'

Compuestos. diverso;

D I S P L I C T D M ?/ D I S P L I C C I ,

De los tres siguientes

salen Verbos:
TENDO;

ton

origen

S U F F E R O , TOLLO y S U S T O L L O : T E N T M de T E N E O , y de YERSUM Ya YICTUM

Ve oISPLICEO,

desagrado,

R de OISPLICO , d e s p l i e g o . FCXTULI, E L A T U M PROVIENEN DT! E F F E R O / E X T O L L O , e l e V O . TICTUMDCFIGO, y o (ijo, 1 tambin de F I N C O , i n v e n t o . RIXIRFE FRICO, y o f r i , * FRICO que vale f r i e g o .

procede

igualmente
de VERTO.

de V E R B O , ya

de v i v o , y o v i v o , Como de V I N C O , y o v e n z o . De paso deben notarse


ES, E S T , E S T I S , E S , VEL E S T O , ESSE E S T E , E S T O T E , ESSEM y

i,

LSI

LC1

y de

FULGEO ;

Formados

de SUM , y de EDO.

F ' ' / IMMINUO, IMMINEO; I N C E S S I de I N C E D O , y o a n d o , { D E 'NCESSO, y o a c o m e t o . LfCDi de L I Q U E O , y de L I C E T ,

C A P I T U L O

X X I I .
U S SUS TERMINA-

Liquidarse, y tener precio: L u x i de LUCEO, y o l u z c o , Y de LUGEO, estoy d e d u e l o . M A N S U M ya de M A N D O , m a s c o


ra de MANEO, p e r m a n e z c o .
M U L S I , MULSDM es de MULCEO,

D S I O S V E R B O S N O T A B L E S TOU LA V A R I E D A D C 1 0 K E S Y SIGNIFICADOS.

H a l a g o - u de MCLGEO., o r d e o -

E E G . I. D e los A c t i v o s e n la t e r m i n a c i n , y Pasi vos e n el s i g n i f i c a d o . L i c e o , Verbo Personal, Y Yenec- Vpulo, Fio,

Con terminacin Activa' Tienen sentido P a s i v o .


Jt
e

,:jntyer!I a n d i d o ; y apulo,

> C r s o n a l

' . s i 8 n i B c a ser apreciado; s e r a z o t a d o , y Fio, s e r h e c h o .

Veneo,

REG. I I . De los q u e c o n t e r m i n a c i n A c t i v a y P a s i v a , t i e n e n significacin Activa. Muchos Verbos que igualmente En o y en o n terminamos, Tienen con ambos finales Activos significados. Tales son A s s e n t i o , Assentior ; Bello, Bellor; Parti, Partior; Merco, Mereor; Puni, Punior; Y d este tenor otros varios.
i t ^ / J ' / J f 6 " ' ' 0 ' M s e n t i o r significa yo soy del m i s m o s e n t i r ; Bello, Bellor, y o g u e r r e o ; Parti, Partior; yo p a r t o , etc.

vale siego; vale m i d o . N I C T O , NICTAS es g u i a r ; Mas si N I C T I S hace N I C T O , Es d a r m u e s t r a s el p o d e n c o De h a b e r y a la caza olido.


M E T O , METIS, M E T O , METAS O l i S E R O , OBSERAS , J O CHUTO i

, bago planto : E n c o r v a r es P A N D O , P A N D A S ; P A N D O , PANDIS, a b r o , explico. P A R I , PARIAS, bago guales; P A R I , P A C I S , p a r o y crio : P E D O , PEDS, ventoseo; P E D O , PEDAS, enrodrigo. R E S E R O , RESERAS, a b r o ; RESERIS, s i e m b r a repito :
OBSERIS V O L O , V O L A S , por YOLO, VIS, VOLAR,

R E G . III. D e los q u e s e g n sus d i v e r s a s C o n j u g a c i o n e s , son de d i v e r s o s significados. No pocos hay que segn Su C o n j u g a c i n registro Diversamente formada, Tienen diverso sentido. A P P E L L O , A P P E L L A S , yo n o m b r o ; A P P E L L O , A P P E L I S , yo a r r i b o : C O M P E L L O , con A S , es l l a m o ; C O M P E L L O , con i s , obligo. C O L O , C O L A S dice c u e l o ; T C O L O , COLIS , c u l t i v o : CONSTERNO, CONSTERNIS, c u b r o ; Y con AS, a t e m o r i z o . D i c o , DICAS, yo c o n s a g r o ;
Y m e o , DICIS, y o d i g o :

por q u e r e r digo. R E G . IV. De los q u e con u n a m i s m a significacin, son de d i v e r s a s C o n j u g a c i o n e s . Hllanse otros diferentes Que sin mudar de acepcin, Mudan de C o n j u g a c i n , Como lo hacen los siguientes. C i e o , c i e s ; C i , cis; F e r v e o , ferves; F e r v o , fervis; Fulgeo, fulges; F u l g o , fulgis; Frendeo, frendes; Frcndo, frendis. Lavo, lavas; Lavo, lavis; Nexo, nexas; Nexo, nexis; Sono, sonas; Sono, sonis; Tergeo, terges; Tergo, tergis; T u e o r , de la S e g u n d a , Que forma largo t u e r i s ; Y T u o r , de la T e r c e r a , Que, al contrario, le hace breta.

saco f u e r a , EFFERAS, b a g o b r a v i o . FONDO , FONDAS, establezco; FCNDO, FUNDS derrito : L E G O , L E G A S , l e g o , ti m a n d o ; L E G O , L E G I S , l e o , elijo. M A N D O , MANDAS, encomiendo; i M A N D O , MAisnis. mastico :
EFFERO, EFFERS,

CAPITULO

XXIII

DE I O S VERBOS IRRECCLAF.ES.

E G . DNIC. Por Verbos I r r e g u l a r e s Se admiten Su n i , E d o , E o , Fero, Fio, Vol, Queo, Y los que de estos formares.
La Conjugacin de Sum queda ya puesta al principio de la e l s Verbos Regulares Solo se pondrn aqu las de Possum y Pros un, que se diferencian de la de su Simple; y conlinuacion las de los dems Irregulares. Conjugacin de Possum.

tuisses. Potuisset. P l u r . Potuissemus, nosotros h u b i r a m o s , habramos y hubisemos podido. Potuissetis. Pohiissent. Futuro. Sing. Potero, yo p u d i e r e , hubiere 6 h a b r podido. Poteris. Poterit. Plur. Poterim as, nosotros p u d i r e m o s , hubiremos habremos podido. Potucritis. Poterint. INFINITIVO. Presente y Pretrito Imperfecto. Posse, poder; que yo p u e d o , podia, ctc. Participio de Presente y Pretrito Imperfecto. Potuisse, h a b e r podido; que yo p u d e , haba p o d i d o , etc. Conjugacin de Prosum.

liSDICAllVO. Tiempo Presente. Sing. Possum, yo puedo. Potes. Polest. nosotros podemos. Potestis. Possunt.

Plur.

PossumM.

INDICATIVO. Tiempo Presente. Sing. Prosum, yo aprovecho. Prodes. Prodest. Piur. Prdsumus, nosotros aprovechamos. Prodestis. Pmsunt. Pretrito Imperfecto. 3ng. Prderam, yo aprovechaba. Praderas. Prderat. Plur. Proderamus, nosotros aprovechbamos. Proderatis. Prderant. Pretrito Perfecto. Sing. Profui, yo aprovech, he aprovechado. Profuisti. Profuit. Plur. Profuimus, nosotros aprovechamos, hemos aprovechado. Profuistis. Profuerunt, vcl Profitere. Pretrito Plusquamperfecto. Sing. Proferam, yo haba aprovechado. Prqferas. Proferat. Plur. Profueramus, nosotros hablamos aprovechado. Profueratis. Proferant. Futuro. Sing. Pro'dero, yo aprovechar. Prderis. Pro'derr. Plur. Proderimus, nosotros aprovecharemos. Proderitis. Prdcrunt. IMPERATIVO. Presente y F u t u r o . Sing. Prodes, vel Prodesto, aprovecha ti. Prodcsto, aproveche aquel. Plur. Prodeste, vel Proilestote, aprovechad vosotros. Prosunto, aprovechen aquellos. SUBJUNTIVO. Tiempo Presente. Sing. Prosim, yo aproveche. Prosis. Prosit. Plur. Prosimus, nosotros aprovechemos. Prositis. Prosint. Pretrito Imperfecto. Cing. Prodessem, yo a p r o v e c h a r a , aprovechara y aprovechase. Prodesses. Prodesset. Plur. Prodessemus, nosotros aprovechramos, aprovecharamos y aprovechsemos. Prodessetis. Prodessen

Pretrito Imperfecto. Sin. Pote ra m, yo podia. Poltras. Polerat. Plr. Poteramus, nosotros podamos. Poteratis. Pdlerant. Pretrito Perfecto. Sing. Potui, yo p u d e , lie podido. Potuisli. Potuit. Plur vtuimus, nosotros p u d i m o s , hemos podido. Potuistis. Polerunt, vel Potuere. Pretrito Plusquamperfecto. Sin. Poteram, yo haba podido. Ponieras. Potuerat. Plur. Potueramus, nosotros hablamos podido. Potueratis. Potutrant. Futuro. Sing. Potero, yo podr. Pteris. Pterit. Plur. Poterimus, nosotros podremos. Poteritis. Poterunt. (Carece de ImpcraUvo.) SUBJUNTIVO. Tiempo Presente. Sing. Possim, yo pueda. Pos sis. Possit. Plur. Possim us, noi" etros podamos. I'ossi/is. Possint. Pretrito Imperfecto Sing. Possem, yo p u d i e r a , podra y pudiese. Posses. Poss't. Plur. Possemus, nosotros pudiramos, podramos y [ludisemos. Possetis. Possenl. Pretrito Perfecto. Sing. Poterim, yo haya podido. Poteris. Potiierit. PIUJ Potuerimus, nosotros hayamos podido. Potucritis Poterint. I'retrito P1 usquamperfecto. Bing. Potuissem, j o h u b i e r a , habra y hubiese pedide. Po-

Pretrito Perfeclo. Sing . Profuerim, yo haya aprovechado. Profaeres. Profttevit. Plur. Profuerimus, nosotros hvamos aprovechado. Pro[ucritis. Proferint. Pretrito Plusquamperfecto. Sng. Profuissem, yo h u b i e r a , habra y hubiese aprovechado. Profuisses. Profaisset. Plur. Prof'uissemus, nosotros hubiramos, habramos y hubisemos aprovechado. Profuissttis. Profaissent. Futuro. Sing. Profuero, yo a p r o v e c h a r e , h u b i e r e h a b r aprovechado. Proferis. Profent. Plur .Profuerimas, nosotrosaprovechremos, hubiremos habremos aprovechado. Profaeritis. Prof aerial. INFINITIVO. Presente y Pretrito Imperfecto. Prodesse, aprovechar ; q u c y o aprovecho, aprovechaba, etc. Pretrito Perfecto y Plusquamperfecto. Profuisse, h a b e r aprovechado; q u e yo aprovech, liabia aprovechado, etc. Futuro Primero. am, um, os, as, a esse, h a b e r Prof ore, vel Profaturum, d s a p r o v e c h a r , q u e yo aprovechar, he de aprovechar, etc. F u t u r o Segundo. Profaturum, am, am, os, as, a fuisse, que yo aprovechara, a p r o v e c h a r a , hubiera aprovechado, etc. Participio de Futuro. Prafuturus, a, um, el que aprovechara, ha de a pro ve;liar, etc. C o n j u g a c i n del V e r b o A c t i v o Edo, e:i a l g u n a s P e r s o n a s y T i e m p o s I r r e g u l a r e s q u e a d m i t e a d e m a s d e s u Conjugacin regular. INDICATIVO. Tiempo Presente. Sing. Edis, vel Es, t comes. Edil, vel Est, Plur. Editis, vel Es tis, vosotros comis. IMPERATIVO. Presente y Futuro. Sing. Ede, vel Es, Edito, vel Esto, come t Edito, vel Este, roma aquel. Plur. Edite, vel Este, ve! Estate, comed vosotros. SUBJUNTIVOP r e t i i t o Imp^rtec!, Sd # vel Kisem, yo comiera, comera y comiese. Edcnj, vel Hsses. Ederet, vel Essel. Plur. Ederemus, vel Essemus, nosotros comiramos, comeramos y comisemos. Edcrtiis, vel Essetis. Ederent, vel Essent.

Pretrito Perfecto. Sifig. Ederim , vel Eserim, yo haya comido. INFINITIVO. Presente y Pretrito Imperfecto. Edere, vel Esse, c o m e r ; que yo c o m o , comi.i, ce. Supinos. Esum, vel Estum, A c o m e r . Esa, De ser comido. Esurus, Participio de Futuro. a, am, el que c o m e r , ha de c o m e r , ele. Con ugacion Pasiva. INDICATIVO. Tiempo Presente. vel Estar, aquel e s c o m i d o . SUBJUNTIVO. Pretrito Imperfecto. vel Essetur, aquel f u e r a , sera y fuese

Sing. Editar,

Sing. Ederetur, mido. Participio de Pret. Perf. y Plusquamperfecto. Esus, a, am, el que f u , ha s i d o , haba sido comido.

aquel come.

C o n j u g a c i n de Eo INDICATIVO. Tiempo Presente. Sing. Eo, yo voy. Is. It. Plur. Imus, nosotros vamos. Ilis. Eunt. Pretrito Imperfecto. Sing. Ib a ni, yo iba. Ibas. Ibat. Plur. Ibamus, nosotros (hamos. Ibatis. Ibant. Pretrito Perfecto. Sing. M , yo f u i , he ido. h-isti, ivit. Plur. Icimus, nosotros f u i m o s , hemos ido. Irtstis. Iveruat, vel Ivere. Pretrito Plusquamperfecto. Sing. h'erem, yo habia ido. leers. Icerat. Plur. Iveramus, nosotros habamos ido. Iveratis. Iverant. Sing. Ibo, yo ir. Ibis. bilis. Ibant. Futuro. Ibit. Plur. Ibimus, nosotros iremos.

IMPERATIVO. Presente y Futuro. Sing. I , vel Ito, ve t. lio, vaya aquel. Plur. Ite, vel id vosotros. Eunto, vayan aquellos. SUBJUNTIVO. Tiempo Presente. Sing. Eam, yo vaya. Eas. Eat. P l u r . Eamus, .sos. Eatis. Eant.

lot,

nosotros vaya

5-'"1?

GRAMTICA

I. A T I N A . GRAMATICA I,AL I X A . A ,,

Pretrito Imperfecto. ! em \ i0 fuera, ira y f u e s e , /res. Iret. P l u r . iosotros hyanios ido. /veritis. /verini. Pretrito P e f r e t o . S i n g . I v e r i m , yo haya do. hers. Jverit. nosotros hyanios ido. /rets, /rent. Plur.

/renitis,

c;_

,. Sing. Tu/t,

Pretrito Perfecto. yo llev, he llevado. Tulisti

Tulit

P.ur

r-

hrimus,

Pretrito Plusquamperfecto. Sing. Ivissem, yo h u b i e r a , h a b r a y hubiese ido. Ivisses. [vuset. P l u r . /vissemus, nosotros h u b i r a m o s , habramos y hubisemos ido. Ivissetis. /vissent. Futuro. Sing. /vero, yo f u e r e , h u b i e r e h a b r ido. /veris. Iverit. P ur. Iverimus, nosotros f u r e m o s , hubiremos habremos ido. /verilis. Iverint. INFINITIVO. Presente y P r e t r i t o Imperfecto. /re, i r ; que yo voy, iba , e t c . /visse, Pretrito Perfecto y P l u s q u a m p e r f e c t o . h a b e r ido; que yo f u i , haba i d o , ctc. vel /ore;

i d " r u l e T ,leVamS' hC'n0S Pretrito Plusquamperfecto. tnm. yo habia llevado. T/tras. Tlerat Plur T l Tuleramus, nosotros habamos llevado. Tuleratis. me-anT c Futuro.

IMPERATIVO. c> ir , T i e m P Presente y Futuro. Ferl0 Jp^tn?',!? T10'llcva < " e v e aquel. P V x . r e / H n Fe,tote, llevad vosotros. Ferunto, lleven aquellos ' SUBJUNTIVO, Tiempo Presente ' C!n ^ Pretrito Imperfecto. nos-

c-

Futuro P r i m e r o . /tuin, /re, vel /turimi, am, um, os, as, a sse, h a b e r de i r , que yo i r , < J he de i r , etc.

Futuro Segundo. /turimi, am, um, os, as, a fuisse, que yo f u e r a , i r a v h u biera do, etc. Gerundio. Noni. Eundum, Obligacin d e ir. Gen. Euadi, De ir. Dat. Euiido, Para ir. Acus. Eundum, A ir. Ahi. Eunilo, Por ir o yendo Supinos. A ir. Participio de P r e s e n t e y P r e t . Imperfecto. /cns, cunts, el que va i b a , e t c . /tum, Iturus, De F u t u r o . a, um, el que i r , ha d e i r , etc. Conjugacin de Fero.

SNRR T.,1

Pretrito Perfecto.

Sin TN babranios y iSerfl 7h<Tr'S

Pre,

f l t 0 Plusquamperfecto.

-v h " " c s e

rM-

tab&^SSS"SW^SJ^^ ' . ' C T a r e > hubiere h a b r llevado. Tleris

INFINITIVO. Ferr terre, l l e v a r ^ 6 " 1 0 y . ^ t r i t o Imperfecto. l l e v a r ; q u e yo llevo, llevaba, c t c . h b - r l f 0 P < i r f C C t 0 y P'usquamperfccto. h a b e r llevado; q u e yo l l e v , haba llevado, oto. , Futuro Primero.

INDICATIVO. Tiempo P r e s e n t e . Sing. Fero, yo llevo. Fers. Fert. P l u r . Frimus, llevamos. Fertis. Ferunt. Pretrito Imperfecto. Sing. Ferebam, yo llevaba. Ferebas. Ferebat. Plur. mus, nosotros llevbamos. Ferebatis. I'erebant.

TuRsse TiMsse. nosotros ,. Fereba-

T,. Futuro Segundo. a / ^ Z Z ^ Z ' ' "isse-

q u e

"v^ra I I -

Gerundio. Ferenthtm , Obligacin de l l e v a r . Ferendi, De llevar. Ferendo, Para llevar. Ferendum , A llevar. Ferendo, Por llevar , llevando. Supinos. Latum, A lleva. . rMtu, de ser llevado. Participio de Pres. y Prct. Imperfecto. Ferens, ferentis. el que lleva , l l e v a b a , etc. Futuro. Nom. Gen. Dat. Acus. Abl. Laturas, a, um, el que l l e v a r , ha d e l l e v a r , e u ;

C o n j u g a c i n Pasiva. INDICATIVO. Tiempo Presente. Sing. Feror, yo soy llevado. Ferris, vel Perre.Fertur. Plu. Fcrimur, nosotros somos llevados. Fermini. Feruntur. Pretrito Imperfecto. Sinc. Ferehar, yo era llevado. Ferebaris, vel Ferebare. Fere.buur. P l u r . Ferebamur, nosotros r a m o s llevados. Fereban.ini. Ferebantur. Pretrito Perfecto. Sing. Latas, a, um sum, vel fui, yo f u l , h e sido llevado. La tus, a, um es, vel fuisti. Est, vel fuit. Plur. Lato, ee, a sumas, v e l f u i m u s , nosotros f u i m o s , h e m o s sido llevados. Lai, ce, a estis, vel fuistis. Sunt, fuerunt, vel fuere. Pretrito P l u s q u a m p e r f e c t o . Sing. Latas, a, um eram , vel fueram , yo h a b a sido llevado. Latus. a , um eras, ye 1 feras. Era/, vel fuera t. Plur. Lati, re, a eramus, vel fueramus, n o s o t r o s hablamos sido llevados. Lati, te, a era tis , vel fucratis. Erant, vel fueran!. Futuro. Sing. Ferar, yo ser llevado. Fereris, val Fcrere. Fe re tur. Flur. Feremur, nosotros seremos llevados. Feremini. Fe -entur. IMPERATIVO. Tiempo Presente y F u t u r o . S i n s . Ferre, vel Fertor, s t llevado. Fertor. sea aquel llevado. P l u r . Fermini, vel Feriminor, sed vosotros llevados. Feruntor, sean aquellos llevados. SUBJUNTIVO. Tiempo Presente. Sing. Ferar, yo sea llevado. Feruris, vel Ferart. Feratur. P l u r . Feramur, nosotros seamos llevados. Feiamra. Ferantur.

Pretrito Imperfecto. Sing. Ferrer, yo f u e r a , serla y fuese llevado. Frrens, vel Ferrete. Ferretur. Plur. Ferremar, nosotros furamos, seriamos y fusemos llevados. Ferre'mni. Ferrentur. Pretrito Perfecto. Sing. Latus, a, um sim, vel ferim , yo haya sido llevado. Latas, a, um sis, vel furris. Sit, vel ferit. Plur. Lati , te, a simus, vel fuerimus, nosotros liyamossido llevados. Lat, ee, a sitis, vel fueritis. Sit, vel fueriat. Pretrito Plusquamperfecto. Sing. Latus, a, um essem, vel fuissem, yo h u b i e r a , h a bra v hubiese sido llevado. Latas, a, um esses, vel fuisses. Esse't, vel fuisset. Plur. Lati, te, a essemus, vel fuissemus, nosotros h u b i r a m o s , h a b r a m o s y h u b i s e m o s sido llevados. Lati, te, a essetis, vel fuissetis. Essent, vel fuisseut. Futuro. Sing. Latus, a, am ero, vel fuero, yo f u e r e , hubiere habr sido llevado. Latus, a, um eris, vel feris. Erit, vel ferit. Plur. Lati, te, a erimas, vel fuerimus, nosotros fur e m o s , h u b i r e m o s , h a b r e m o s sido llevados. Lati, ce, a eritis, vel fueritis. Erunt, vel fuerint. INFINITIVO. Presente y Pretrito Imperfecto. Ferri , ser llevado; q u e yo soy , e r a l l e v a d o , etc. P r e t r i t o Perfecto y Plusquamperfecto. Latum, am, um, os, as, a esse, vel fuisse, h a b e r sido llevado; que yo f u i , he sido llevado, etc. Futuro Primero. Latum iri, vel Ferendum, nm, um, os, as, a esse, vei fore, h a b e r de ser l l e v a d o ; que yo s e r , he de ser llev a d o , etc. F u t u r o Segundo. Ferendum , am , um , os, as, a fuisse, que yo f u e r a , s e n a , hubiera sido llevado, etc. Part. de Pret. Perfecto y P l u s q u a m p e r f e c t o . Latus, lata, latum, l l e v a d o , el q u e f u , haba sido .levado, e t c . Futuro. Ferendits, ferenda, ferendum, el q u e s e r a , ha de sei llevado, etc. C o n j u g a c i n d e Fio.

B E G L A NICA. Del m o d o con q u e Faci y s u s C o m p u e s t o s u s a n d e Fio en s u c o n j u g a c i n P a s i v a F a c i de F i o usar Ln P a s i v a ; y sus Compuestos 4 lo mismo estn dispuestor ?

GRAMTICA

LATINA

Cuando conservan Cuando por i la


Usan FICIOR; mas

la A . permutan.
C o n fie o ,

e f i c i o , y aun Interficio A veces no lo ejecutan.

, c f i m v , vel fueran us. Sitis, vel fueritis. Sint, vel f u e rint. Pretrito Plusquamperfecto. S i n g . Pactas, a, umessem, v e l f u i s s e m , yo h u b i e r a h a a, un esses, vel fuisses. b r a v h u b i e s e s i d o h e c h o . Pactas, Esset, vel fuisset. P l u r . Pacti, ce, a essemus, vcl fuissem us. Essetis, v e l / u i s s e l i s . Essent, vel fuissent. Futuro. S i n g . Pac tus, a, um ero, vel fuero, yo f u e r e , h u b i e r e , h a b r s i d o h e c h o . Pactus, a, um ens, vel feris. Erit, vel ferit. P l u r . FacU., ce, a erimas, vel fuerimus. Eritis, vel fueritis. Eriint, \c\fcrinl.
e

c u a n d o conservan Ja A d e s u S i m n 1

compuesto* Pieri,

INFINITIVO. Presente y Pretrito Imperfecto. ser h e c h o ; q u e soy, era h e c h o , etc.

INDICATIVO.
so p. ? ,. . _ , i>ing. Pac us, a, ciic. P a c t u s , a , ,,,

P r e t r i t o Pe. . e c t o y P l u s q u a m p e r f e c t o . Paclum, um, um, os, as, a esse, vel fuisse, h a b e r sido h e c h o ; q u e yo f u i , h a b a sido h e c h o , e t c . Futuro Primero. Paclum iri, ve! Pacienclum, am, um, os, as, a esse, vel fore, h a b e r d e s e r h e c h o ; q u e yo s e r , h e de s e r h e c h o . Futuro Segundo. Facienclum, am, um , os, as, a fuise, h u b i e r a sido h e c h o , e t c . q u e yo f u e r a , s e r a ,

<-

h cbo , c Tiempo

P r e s e n tleu . r . F t m u s . Pilis. - i tn*p,ur - Piuni. P r e thech0 r o- I m p e r fP ecto . pretrito Perfecto. un sum, vel fui vn r,,i i > , Sido he es vel fisii f li f'-.ne "

Pretrito Plusquamperfecto.

Participio de Prelrito Perfecto y Plusquamperfecto. Pactus, fajUa, factum, h e c h o ; el q u e f u , h a b i a sido h e c h o , etc. De F u t u r o . Faciendas, faciendo, faciendum, el q u e s e r , ha de s e r h e c h o , etc. Conjugacin de Volo.

c 5 ? '
OSCr hech0

Futuro. Fiet

INDICATIVO. Kfcw. Fletis. Tiempo Presente. Vola, yo q u i e r o . Vis. Fult. Flumus. Fultis. Folunt. Pretrito Imperfecto. Folebamus. Folerclebam, yo q u e r a . Folebas. Folebat. ha ti. J'olebant. Pretrito Perfecto. Folui, yo q u i s e . Voluisti. Voluit. Folimus. Volulstis. Foluerunt, vcl Foluere. Pretrito Plusquamperfecto. Vohteram, yo h a b i a q u e r i d o . Foleras. Folerat. mtis. Folaeratis. i'olerant. Futuro. VcAam, yo q u e r r . Votes. Volet. Volemus. Voletis. ( C a r e c e da l u i o e r a t i v o . ) Toluera-

( E l I m p e r a t i v o n o e s t en u s o . ) SUBJUNTIVO. ., FIANTG' sin ^'


>0 SCA

Tiempo Presente.
LECH0 PIAS

FIA

'

P'UR.

Pretrito Imperfecto.

P l u f e S r , ' JEJff
cin Prelrito Perfecto.

^cho.

f t

2 1 4

G U A M A

II,.A

I.AllINA.

Velirn,

SUBJUNTIVO. Tiempo P r e s e n t e . yo q u i e r a . Veli.i. Velit. Velimus. Pretrito Imperfecto.


-v
< i u i s c s e

Velilis.

Velint.

Notam, leii'.
-

Futuro. yo no q u e r r N'oles. Nolet. Noleinus.

Noletis.

No-

r e

&

P r e t r i t o Perfecto. d 0 ' Vo/eris. Volerit.

Voluerimus.

IMPERATIVO. Presente y Futuro. Noli, vel Nolito, no quieras t. Noli/o, no quiera aquel. Noi'tte, vel Nolitote, no queris vosotros. Nolunto, no quieran aquellos. SUBJUNTIVO. Tiempo Presente. N'ohm, yo no quiera. Nolis. Noli/. Nolimas, Noli/is. Pretrito Imperfecto. Nollem, yo no q u i s i e r a , no nuerria y no quisiese. Kollet. N'ollemus. Nolle/is. Noltent. Pretrito Perfecto. Nolerim, yo no haya q u e r i d o . Nolueris. riinus. Nolueritis. Nolerint. N'oleiit.

Pretrito Plusquamperfecto. voliussern, jo h u b i e r a , habra y hubiese querido. Vola' Voluisset. Voluissemus. Voluissetis. Voluissenl. , Voluerit. Futuro. 1 u L s e r e . j , u ' ' i e r e habr querido. Voluerimus. Volueritis. Volerint. Volcrit

Nolint, Nolles.

Nolue-

INFINITIVO. Presente y Pretrito Imperfecto. t ene, q u e r e r ; q u e yo q u i e r o , q u e r a , etc. Pretrito Perfecto y I'Iusquamperfecto. rotuisse, h a b e r q u e r i d o ; q u e yo q u i s e , haba querido, etc. Participio de Presente y Prct. Imperfecto. Vi.lcns, volentis, el que q u i e r e , (5 q u e r a , etc. C o n j u g a c i n d e Nclo y Malo, Compuestos de Vol.

Pretrito I'Iusquamperfecto. Noluissem , yo no h u b i e r a , no habra y no hubiese querido. Noluisses. Noluisscl. Noluissemus. N'oluissetis. Noluissent. Futuro. . Noluero, ye no q u i s i e r e , no hubiere no h a b r querido. Nolueris. Nolerit. Nolerint us. Nolueritis. Nolerint. INFINITIVO. Presente y Pretrito Imperfecto. Nolle, no q u e r e r , q u s yo no q u i e r o , no q u e r a , etc. Pretrito Perfecto y Piusquamperfecto. Noluisse, no h a b e r q u e r i d o ; que yo no quise, no hafcia q u e r i d o , etc. Nolens, Participio de Pres. y Pret. Imperfecto. nolentis, el que no q u i e r e , no q u e r a , etc.

A N o l o y Malo complenlos De N o n - V o l o y M a g i s - V o l o , Casi siempre sincopados, Conjugars de este modo.


Conjugacin de Nolo

/'oh, Notent.

INDICATIVO. Tiempo Presente, yo no quiero. Nont is. Nonvult. Ntlumus.

Nonvultis,

Pretrito Imperfecto. Nolebam, yo no q u e r a . Nolebas. Nolebat. Nolebamus Ve abats. Nolebant. Pretrito Perfecto. Notut,jo no quise no he querido. N'oluislt. N'aluit. XolUtmus. Aiiluitis. Noluerunt, vel Noluere. Pretrito Plusquampcrfecto. nolueram, vo no habia querido. N'oliieras. Nuluerat, Nolutramut. Volueratis. Nolerant.

C o n j u g a c i n d e Malo. INDICATIVO. Tiempo Presente. Millo, yo quiero mas. Maris. Mavult. Mlumus. Malunt. P r e t r i t o Imperfecto. Malebam , yo quera mas. Malcbas, Maltbat. Mulcbats. Malebant. Pretrito Perfecto. Malui, yo q u i s e , be querido mas. Maluisti. limus. Maluistis. Maluerunt, vel Moluere. Malerant, MaUixramuj, Pretrito Pluquamperfecto. yo habia querido mas. Mal tras. Malueratis. Malerant.

Mavultis.

Malebamu.'.

Maluit.

Mes-

Maltura/.

Malam, Ualeut.

Futuro. yo q u e r r mas. Males. Malcl.

Malemus.

lale,(i.

Q'iveram. (Carece de Imperativo.) SUBJUNTIVO. Tiempo Presente. yo quiera mas. Malis. Malit. Malimus.

Pretrito Plusquamperfecto Quverus, etc. Futuro. Quibo. Quibis, ete. (Carece de Imperativo.) SUBJUNTIVO. Tiempo Presente. etc.

Ua/tm Malrnt.

Malitis. Queam Quirem. Queus, Quires,

Pretrito Imperfecto. Mallem, yo quisiera, querra y quisiese mas. Males. Malle. Mallemus. Malle/is. Mallent. Pretrito Perfecto. Maluerim, yo haya querido mas. Malueris. Malerit. Maluenmus. Malueritis. Malerint. Pretrito Plusquamperfecto. Maluissem, yo h u b i e r a , habra y hubiese querido mas. Maluisses. Maluisset. Maluissemus. Maluissetis. Maluissent. Futuro. Maluero, yo quisiere, hubiere h a b r querido mas. Malueris. Matuent. Maluerim us. Malueritis, Malerint. INFINITIVO. Presente y Pretrito Imperfecto. Mulle, querer m a s ; que yo q u i e r o , quera m a s , etc. _ Pretrito Perfecto y Plusquamperfecto. Maluisse, haber querido m a s ; que yo q u i s e , habia que1 rido m a s , etc. Carece de Gerundios y de Participio de Presente y Pretrito Imperfecto; pues 110 se dice Maleas, malentis. C o n j u g a c i n d e Queo y Nequeo.

Pretrito Imperfecto. etc. Pretrito Perfecto. Quiverim. Quiveris, etc. Pretrito Plusquamperfecto. Quivissem. Quivisses, etc. Futuro. Quivero. Quiveris, etc. INFINITIVO. Presente y Pretrito Imperfecto. Quire, p o d e r ; que yo p u e d o , poda. Q'iivisse, Pretrito Perfecto y Plusquamperfecto. h a b e r podido; que yo p u d e , habia podido.

Participio de Presente y Pretrito Imperfecto. Quiens. Queuntis, el que p u e d e , p o d i a , etc. NOTA. Nequeo, yo no p u e d o , se conjuga como su Simple Queo : y de ambos Verbos se usaron a n t i g u a m e n t e algunos Tiempos Pasivos, como quilur, queuntur; queatur; quitus, a, umsum; y nequitur, nequitum est. De algunos Tiempos y Personas de terminacin irregular.

El Verbo irregular Q u e o , Y su Compuesto la par, Deben ambos arreglar Su Conjugacin por Eo.
Queo, yo p u e d o , y su Compuesto Nequeo, yo 110 p u e d o , se conjugan por Eo, is, cuya Conjugacin queda arriba puesta, listos Verbos carecen de Imperativo, de Gerundio, de Supines, 1 de los Tiempos de Infinitivo que se f o r m a n de Participios. INDICATIVO. Tiempo Presente. Queo, yo p u e d o . Quis. Quit. Quimus. Quitis. Quibam. Qulii. , Quilas, Pretrito Imperfecto. etc. Pretrito Perfecto. etc.

REG. 1.1- D i c o , D u c o , F a c i y F e r o Forman d i c , d u c , fac y f e r ; 2. Mas los de F a c i han de hacer, Si toman 1, FICE entero.
I . D i c o , j o d i g o , h a c e en Imperativo de Activa dic, Duco, yo guio, duc; Faci.fac, y Pero, fer, en lugar de dice, duce, face y fere; y asi todos sus Compuestos, perdiendo la e fiii 2. Pero los de Faci, si mudan la A de su simple en 1, forman el Imperativo e n t e r o , v. g. Afficio forma ffice, y no affic.

Queunt.

REG. II.

~ . Quivlsti,

A o s i m y F a x i m , con F a x o , Y otras personas que nacen De A u d e o y F a c i , estn en u$ A unque son irregulares.

228

ORAMTICA

LATINA.

Ausim, Frrxlm y Paxo, Personas de Audeo y de Faett o t r a s derivadas de las dos primeras, como ausis, aussit: fe til faxit ,faxint, se usan en vez de audcurn, etc., y de facimn ' fecerim; a u n q u e tenga ia terminacin i r r e g u l a r : v. s Ausim yo me atreviera; Faxim, yo h a g a , h i c i e m ; Fax*, ye

CAPITULO.

XXIV.

SUBJUNTIVO. , Presente y Pretrito Perfecto. Memmerim, yo me acuerde, y me haya acordado. Memim' t f . Meminerit. Meminerimus. Memineritis. Memnerint. Pretrito Imperfecto y Plusquamperfecto. Meminissem, yo m e a c o r d r a , a c o r d a r a , acordase, v res hubiera, habra y hubiese acordado. Meminisses. Memirussti, Blemmissemus. Meminissetis. Meminissent. , Futuro d e Indicativo y Subjuntivo. h r f u n T T T ' l r m e - a c o r d a r , y me a c o r d a r e , h u b i e r e < 5 haMennners Menunerit. Meminerimus. Meminemis. Memnerint. INFINITIVO. Presente y Pret. Imperf. Perf. y Plusquamperfecto. Meminisse, a c o r d a r s e , haberse acordado, etc. C o n j u g a c i n d e Odi. INDICATIVO. Presente y Pretrito Perfecto. aborrec, he aborrecido. Odisti. n ? / ' Odi mus. Odistis. Oderunt, vel Odere. reddobetc.8e Oderam, Oderamus.
d e

DK LOS V E R B O S D E F E C T I V O S .

R E G . I . De los p r i n c i p a l e s Defectivos. 1. Estos quince Defectivos Se tienen por mas notables: M m i n i , O d i , N o v i , Ca?pi, i n q u a m , Ajo, F u o , Apage, Cedo, Quseso, Deit, n i t , Ovas, o v a t , A v e , Salve. 2.. En O d i , M m i n i , N o v i , Cada tiempo por dos vale. 3. P r e t r i t o s y F u t u r o s Solamente en Ccepi caben. Los dems Verbos muy pocos Tiempos y Personas traen.
1. Verbos Defectivos se llaman aquellos que carecen de m a chos Tiempos Personas. Los principales son los aqu expresaos. 2. En Odi, Mmini y Novi, cada uno de los Tiempos tiene la significacin de d o s , como Odi, yo aborrezco, y he aborrecido; Oderam , yo a b o r r e c a , y haba a b o r r e c i d o , etc. 3. Cap contiene solamente Pretritos Perfectos y Pluscuamperfectos, y Futuros, asi en la Conjugacin Activa, v. g. crtpi, ccepcram, capissem, capero, como en la Pasiva, v. g. Captas etc. sum, Captas eram, vei fue ra m Captus ero, jel fero, Conjugacin de Mmini Presente y Pretrito Perfecto. Mmini, jo me a c u e r d o , y me a c o r d , he cordado. Meministi. Mminit. Meminimus. Meministis. Mominerunt, vel aleminere. Pretrito Perfecto y Plusquamperfecto. Memineram, yo me a c o r d a b a , y habia twordado. MemineTas. Meminerat. Memineramus. ilemineratis. Meminerant, IMPERATIVO. Presente y Futuro. Memento, acurdate t. thiinto, ac&ti&m aasel. simen, tete, acordaos Teestrs.

Odit

osumsum

>

fui,

yo he abor Odtrai

Pretrito Perfecto y Plusquamperfecto. yo aborreca y habia aborrecido. Oderas. Oderatis. Oderant. (Carece de Imperativo.) SUBJUNTIVO.

Presente y Pretrito Perfecto.

oZmas.

WSfiiFSLt*1*

alWrrCddQ

d<ri>-

Pretrito Imperfecto y Plusquamperfecto. h n h t t a l ) , r r f r i e r a a b o r r e c e r a , aborreciese, y ya 7 Lu! eSeabr, ecid 0disses " ' Odisset. Odi
n

recido.

F u t u r o de Indicativo Y Subjuntivo. f a c e r , y aborreciere, hubiere < 5 h a b r abor Odens. Oderit. Oderimus. Oderitis. Oderint. INFINITIVO.

*S* , [ e c l o l Perfecto y Plutquamperfwtop Odisse, a b o r r e c e r , h a b e r aborrecido. n a E r S > l - e P t e r h 0 P , : r f e c t 0 ? Plnsquamperfecto. Omj, tua, osum, el que aborreci, habla aborrecido, etc. De Futuro. nnu, n , 8] m a t o m o w , tf k a da a f e s s m s ? , e 8 .

y P

r e t r i t 0

tr

Ausim, Frrxlm y Faxo, Personas de Audeo y de Faett o t r a s derivadas de las dos primeras, como ausis, aussit: fe til faxitjaxint, se usan en vez de audeam, etc., y de facimn ' fecerim; a u n q u e tenga ia terminacin i r r e g u l a r : v. s Ausim yo me atreviera; Faxim, yo h a g a , hiciera; Fax*, ya

GRAMTICA

LATINA.

2(9

CAPITULO.

XXIV.

SUBJUNTIVO. Presente y Pretrito Perfecto. , Menunerim, yo me acuerde, y me haya acordado. Memim' t f . Meminerit. Meminerinius. Mcmineritis. Memnerint. Pretrito Imperfecto y Plusquamperfccto. Meminissem, yo m e a c o r d r a , a c o r d a r a , acordase, v res hubiera, habra y hubiese acordado. Meminisses. Memirussti, Meminissemus. Meminissetis. Meminissent. , Futuro d e Indicativo y Subjuntivo. h r f u n T T T ' l r m e - a C 0 1 - d a r , y me a c o r d a r e , h u b i e r e < 5 haMennners Meminerit. Meminerinius. Meminsmis. Memnerint. INFINITIVO. Presente y Pret. Imperf. Perf. y Plusquamperfccto. Meminisse, a c o r d a r s e , haberse acordado, etc. C o n j u g a c i n d e Odi. INDICATIVO. Presente y Pretrito Perfecto. aborrec, h e aborrecido. Odisti. n ? / ' Odi mus. Odistis. Oderunt, vel Odere. reddobetc.8e Oderam, Oderamus.
o s u m s u m

DK LOS V E R B O S D E F E C T I V O S .

R E G . I . De los p r i n c i p a l e s D e f e c t i v o s . 1. Estos quince D e f e c t i v o s Se tienen por mas notables: M m i n i , O d i , N o v i , Ccepi, i n q u a m , Ajo, Fuo, Apage, Cedo, Quseso, Deit, n i t , Ovas, o v a t , A v e , Salve. 2.. En O d i , M m i n i , N o v i , Cada tiempo por dos vale. 3. Pretritos y F u t u r o s Solamente en Ccepi caben. Los dems Verbos muy pocos Tiempos y Personas traen.
1. Verbos Defectivos se llaman aquellos que carecen de m u chos Tiempos Personas. Los principales son los aqu expresaos. 2. En Odi, Mmini y Novi, cada uuo de los Tiempos tiene la significacin de d o s , como Odi, vo aborrezco, y he aborrecido; Oderum, yo a b o r r e c a , y haba a b o r r e c i d o , etc. 3. Cap contiene solamente Pretritos Perfectos y Pluscuamperfectos, y Futuros, as en la Conjugacin Activa, v. g. crtpi, ccspcram, capissem, capero, como en la Pasiva, v. g. Cceptus sum, Captus eram, vel feram; Cceptus ero, y filero, etc. Conjugacin de Mmini Presente y Pretrito Perfecto. Mmini, jo me a c u e r d o , y me a c o r d , he cordado. Meministi. Mminit. Meminimus. Meministis. Mominerunt, vel aleminere. Pretrito Perfecto y Plusquamperfecte. Memineram, yo me a c o r d a b a , y haba twordado. MemineTas. Meminerat. Memineramus. ilemineratis. Meminerant, IMPERATIVO. Presente y Futuro. Memento, acurdate t . thiinto, am<k<m a s e ! . Simentete, acordaos Teestrs.

Odit

>

/ ' j o h e abor Odtrai

Pretrito Perfecto y Plusquam perfecto. yo aborreca y haba aborrecido. Oderas. Oderatis. Oderant. (Carece de Imperativo.) SUBJUNTIVO.

Presente y Pretrito Perfecto.


a J a b a r r c c i d 0

o f e t t ! E
hnhtt
a l )

oderit

-oderit-

Pretrito Imperfecto y Plusquamperfecto. , r r f r i e r a a b o r r e c e r a , aborreciese, y ya 7 Lu! eSeabr, ecid odi " ' **Odisset. Odi F u t u r o de Indicativo v Subjuntivo. -OJ60^ ' y ' b o r r e c e r e , hubiere 6 h a b r abor Oderit. Oderimus. Oderitis. Oderint. INFINITIVO.

, Z recido.
n

nZ Odens.

ect0 p * S A r a b o r r e ce r , h a[ ! P c f e c t o y PluscuamperfectoOdisse, b e r aborrecido.

t r i t

tr

n - E r S > l - e P t e r h 0 P ' : r f e c t o y Plnsfluamperfecto. Oms, osa, osum, el que aborreci, b a t a aborrecido, etc. De Futuro. nnu, mm, si p a s b o m r ^ , tf k a da a f e s s m s ? , e 8 .

C o n j u g a c i n d e Novi INDICATIVO. . Presente y Pretrito Perfecto. Novi, yo conozco, y conoc, he conocido. Novistl. Aoiimus. Novistis. Noveran/, vel Nove re. Pretrito Imperfecto y Plusquamperfecto. A o v e r a m , j o conoca, y habia conocido. Nveras. Noveramus. A overa lis. Noven, nt. (Carece de Imperativo.) . . Aoven,, Noverimus. <ovit N-eral. Capisse, a d o , etc.

INFINITIVO. Pretrito Perfecto y Plusquamperfecto. h a b e r e m p e z a d o ; que yo e m p e c , he enipc habe

F u t u r o Primero. Captum ir, 6 Capturum, un,, un, esse, vel fore, de e m p e z a r ; q u e yo e m p e z a r e , he de empezar , etc.

SUBJUNTIVO. Presente y Pretrito Perfecto. yo conozca, y haya conocido. Aoveris. Novert Noveritis. Nverit. Pretrito Imperfecto y Plusquamperfecto. Aom.5> yo conociera . c o n o c e r a , conociese, y hubiera, habra y hubiese conocido. Novisses. Novisset. Novissemus. Aovissetis. Aoussent. Futuro de Indicativo v Subjuntivo. f overo, yo conocer, y conociere , h u b i e r e , habr conocido. Aoveris. Noven/. Noverimus. Noveritis. Nveriut. INFINITIVO. Presente, Pret. Imperfecto, Perfecto y Plusquamperfecto. Aovisse, conocer, h a b e r conocido, etc. C o n j u g a c i n Activa de Ccept.

Futuro Segundo. Capturum, am, un, fuisse, que yo empezara , e m p e z a r a h u b i e r a empezado, etc. Supino. Captum, A empezar. Cap/u, De empezar. Capturus, Participio de Futuro. a, um, el que e m p e z a r , ha de e m p e z a r , etc.

C o n j u g a c i n P a s i v a del m i s m o V e r b o . INDICATIVO. P r e t r i t o Perfecto. Cap tus, a, um siim , vel fui, yo f u i , he sido empezado C'cp/us, a, um es, vel fuis/i. Es/, vel fuit. Cap/i, a, a sumus, vel fimus. Estis, vel fuistis. Sun/, fueran/, vel fuere. Pretrito P l u s q u a m p e r f e c t o . Cap/us, a, am eram, vel fueran,, yo habia sido empezado. C'aptus, a, um eras, vel fueras. Erat, vel ferat. Capti, a, a era mus, vel feramus. Eratis, vel fueratis. Eran!, vel lueran/. (Carece de Imperativo.) SUBJUNTIVO. P r e t r i t o Perfecto. Captas, a, um sim , vel ferim, yo haya sido empezado. Captas, a, um sis, vel furris. Sil, vel fuerit. Capti, a, a sums vel ferimus. Sitis , ve! fueritis. Sint, v e l f e r i n t . Pretrito Plusquamperfecto. Captas, a, am essem, vel fuissem, yo h u b i e r a , ha liria, hubiese sido empezado. Capias, a, umesses, vel fuisses. Isset, vel fuisse/. Cap/i, a, a essemus, vel fuisse mus. Esfitis, v-.l fuissetis. Esseat, vel fuissent. F u t u r o de Indicativo y Subjuntivo. Captas, a, am ero, vel fuero, yo ser empezado, y fuere h u b i e r e , habr sido empezado. Captus, a, um eris, vel fueris. Ent vel fuerit. Capti, a, a erimus, vel fuerimus. Eri tis, vel fueritis. Eruat, vel fuerint. INFINITIVO. Pretrito Perfecto v Plusquamperfecto. Captum, am, um esse, vel fuisse, haber sido empezadu que yo f u l , 6 h a b i a sido empezado, etc.

INDICATIVO. Pretrito Perfecto. Capit, yo empec, he empezado. Ca.pisti. mus. Capistis. Caperunt, vel Capere.

Canil. '

Cavi1

Pretrito Plusquamperfecto. Capera,,,, yo habia empezado. Caperas. Caperat. us. Caperatis. Ca.perant. ' (Carece de Imperativo.) SUBJUNTIVO. Pretrito Perfecto. Cpenos"! Capelln^^'

Capera'

^perimas. Ca-

Pretrito Plusquamperfecto Capissem, yo h u b i e r a , liabria y hubiese empezado nses. Capisset. Capissemus. Capissetis. Capissent F u t u r o de Indicativo y Subjuntivo.
h u b i e r e ha

zado. Caperis.

Captrit.

Caperimus.

Caperilis.

b r en,peCapen,/

2 3 3

SASIATICA

LATINA.

OATNCA

LATINA.

223

Futuro. deSempez',adoh,ttc.de
e m p m d 0 ; q U e y

Mr

>

h a h

"' Ajare, Ajens,

P a r t i c i p i o de P r e t . P e r f . y P l u s c u a m p e r f e c t o . U m ' e m p c Z a d 0 ; ei 1 u e fu> 5 ^ b i a sido emp C o n j u p c i c n e s de los dems Defectivos. INQUAM. . nnZVl9' ,. Presente de Indicativo.
In

INFINITIVO. Presente y Pretrito Imperfecto. dsetr. Participio de Presente y Pretaito Imperfecto. Ajentis, el q u e d i c e j d e c i a , e t c . FUO.

Ss/jar^r

1"is<

d i c e s . Inquit,

aquel dice

In-

Fuo, yo s o y , n o t i e n e m a s T i e m p o ni P e r s o n a s u s a d a s q u s a q u e l l a s d e q u e se c o m p o n e el V e r b o Su ni. Las o t r a s , q u e son Fuo, yo soy , Pa m, yo s e a ; Fuas, t s e a s ; Fuat, a q u e l sea t i e n e n m u y p o c o uto. APAGE. Imperativo. q u i t a a l l . Apgite, quitad all. CEDO. Imperativo. Cedo, d a t d , 6 di t . Cedite ( cettt vosotros, decid vosotros. en lo a n t i g u o ) , d a d

Jpagt, *

Pretrito Imperfecto. S S . ,. Pretrito Perfecto. y d t j . Inquisi, t dijiste. . Futuro. ta d i r . Jnquiet, aquel dir. IMPERATIVO. di t . SUBJUNTIVO. e*<f*tam, . , xqxirtm, tfmens,
y o

, . tuquies,

f * f t t e , vel litquto,

Qmto,

jo

QUJiSO. Presente de Indicativo. r u e g o . Quxsumus, nosotros rogamee.

,. Tiempo Presente. d i g a . Inquiat, aquel diga.

DEFIT. Presente de Indicativo. .ZTOFLT, a q n e l f a l t a . Defiunt, aquellos faltan. Deftit, Presente de Subjuntivo. aquel falte. P r e s e n t e de I n f i n i t i v o . Dtfltri, faltar. INFIT. P r e s e n t e de I n d i c a t i v o . I n f i t , aquel empieza. a , OVAS, OVAT. Este V e r b o , q u e s i g n i f i c a triunfar, se b a i l a , p o r r a s o s fa ia c a c o f o n a , f a l t o d e los Tiempos en q u e la B c o n c u r r e cfHi la v , e s t a se r e p i t e , c o m o en Ovabam, Ovabo, Ovavi, y s u s D e r i v a d o s Ovdverim, Ovvero, Ovavissem, Ovavisse. Usase, n o o b s t a n t e , e n los T i e m p o s , p e r s o n a s y p a r t i c i p i o s siguientes. Presente de Indicativo. Ovas, t t r i u n f a s . Ovat, a q u e l t r i u n f a . 0\et, Ovant, P r e s e n t e de S u b j u n t i v o . aquel triunfe. Pretrito Imperfecto. a q u e l t r i u n f r a . Ovarent, aquellos triunfrai.

Pretrito Imperfecto. yo d i j e r a , e t c .
Par tic

, - d e Presente y Pret. Imperfecto. el q u e d i c e , d e c i a , e t c . AIO.

,. Ui d i c e n . , '
M i

Presente de Indicativo. '


t dices

"

Mt

< a q u e l d i c e . Jjunt,

, . Pretrito Imperfecto. J' 0 d e c a . Ajebas, t d e c a s . Ajebat,

aquel deca

AI ' Ai,

** Aw

Pretrito Perfecto. jerunt, aquellos dijeron.

di t . ....

IMPERATIVO. Presente d e Subjuntivo.

(Handi,

de t r i u n f a r .

Gerundio.

Participio de Presente. Ovans, ovantis ( e n todos Gneros, Nmeros j Casos! ej que t r i u n f a , t r i u n f a b a . Ovaturus, Participio Activo de F u t u r o . el q u e lia* de t r i u n f a r . Participio Pasivo de Pretrito O vatus, a, um, conseguido por ovacion. AVE. Ave, vel Aveto, Imperativo. Dios te g u a r d e . Acete, Dios os guarde.

Presente de Infinitivo. A ve re, ser saludado. SALVE. F u t u r o de Indicativo. Salvebis, sers s a l u d a d o , recibirs memorias. Presente de Imperativo. Sah e, vel Slvelo, Dios te salve, g u a r d e , r e c i b e memorias. Slvelo, Dios g u a r d e a q u e l , < reciba memorias. Sltete, Dios os s a l v e , g u a r d e , recibid memorias. Saltera, Presente de Infinitivo. t e n e r s a l u d , ser saludado.

como Pcenilet, Piget, etc. El defecto de tode estos se puede suplir con las p e r s o n a s del Presente de Subjuntivo, v. g. Velis, procura t u q u e r e r ; Velit, p r o c u r e aquel q u e r e r ; l'elitis. p r o c u r a d vosotros q u e r e r , etc. V en los Impersonales, solo con la t e r c e r a persona de Singular del mismo Subjuntivo. como Te porniteat, a r r e p i n t e t e t ; Illum pir.niteut, arrepintase a q u e l ; Vos pteniteat, arrepentios; Illas perniteat. a r r e p i n t a n s e aquellos. 2. Tambin se puede s u p l i r por Fac ut con Subjuntivo la falta de la Segunda persona de Imperativo, como Fac ut velis, p r o c u r a t q u e r e r ; Fac ut queas. p r o c u r a t p o d e r ; sin ut, Fac velis, Fac queas. 3. En cualquier V e r b o , a u n q u e no padezca falta alguna de Imperativo, se puede muy bien u s a r de a m b o s suplementos en esta manera : Ames, a m a * t ; Amet, a m e a q u e l ; Ametis, amad voso t r o s , e t c . en l u g a r de Ama, amata, amate, etc. y Fac legas, procura l e e r , en vez de Lege, Lcgilo.

R E G . 111. De c i e r t a s P e r s o n a s no u s a d a s en a l gunos Verbos. Ciertas Personas, cual F u r o , S o l e b o , D o r , Der, F o r , F e r , Nunca se llegan ver Usadas en Lalinpuro.

R E G . II. De los fallos de I m p e r a t i v o . 1. Muchos Verbos especiales Sin I m p e r a t i v o s veo, Como Y o l o , M a l o , Q u e o , Y , en fin, los I m p e r s o n a l e s . En lodos es muy corriente Que puedan, para suplir Este defecto, admitir De S u b j u n t i v o el P r e s e n t e . 2. Para suplir la Persona Segunda de I m p e r a t i v o , De F a c ut con S u b j u n t i v o , La expresin tambin se abona. 3. Y en suma, en Verbo cualquiera, Aunque de esta falta exento, Uno y otro suplemeio Se usa en la misma manera.
J. Hllanse m u c h o s Verbos faltos de Imperativo, como lo> que aqu se a p u n t a n , y asimismo todos los Impersonales

CAPITULO

XXV.

DE LOS V E R B O S DERIVADOS.

R E G . 1. De s u s v a r i a s D e r i v a c i o n e s . Los verbos que con razn Por D e r i v a d o s se llenen, De N o m b r e , de V e r b o vienen , De A d v e r b i o , P r e p o s i c i n .


De Nombre, como remare, i n v e r n a r , de llycms, el invierno; y estos se llaman Denominativos : de Verbo, como Dormitare, d o r m i t a r , de Dormir : de Adverbio, como Procrastiaare, diferir de da en d i a , de Cras, m a a n a ; v de Preposicin, como Superare, s o b r e p u j a r , de Super, sobre.

R E G . I I . D e s s Especies m a s notables. Entre estos son eminentes Por sus varias A cepciones, Formas y Derivaciones Las cinco Especies siguiente*;

GHAMTTCA LATIWA.

GRAMTICA

LATIXA,

227

1. Ensco el I n c o a t i v o ; % El D i m i n u t i v o en LLO ; . Y acabado en s o , TO, XO Y en i c o el F r e c u e n t a t i v o . i . El I m i t a t i v o , en i s s o , 5 Y el M e d i t a t i v o en CRIO : Esle segn C c e n a t u r i o ; Aquel segn Atticisso. 6. Advertir, en fin , se debe Que suele el D i m i n u t i v o , Siguiendo al F r e c u e n t a t i v o , ' Terminarse en ico breve.
1. Los Incoativos, que propiamente significan el principio de la aeeion, y reces la continuacin aumento de ella, acaban en s e o , como Gatesco, yo empiezo c a l e n t a r m e ; JEgresco, yo me pongo mas e n f e r m o . 2. Los Diminutivos, que "significan diminucin, acaban en LLO con dos LL, como Cantillo, yo canto en voz b a j a ; Sorbi/lo, yo bebo sorbitos. 3. Los Frecuentativos, que significan frecuencia, repeticin, acaban en s o , TO, x o y en i c o , v. g. Curso, yo corro n i e n u d o ; Moto, yo muevo con f r e c u e n c i a ; Clmito, yo doy muchas voces; Plexo, yo doblo m u c h a s veces; Frdico, yo" punzo repetidamente. 4. Los Imitativos, que significan imitacin, acaban en i s s o , con dos s s , como Atticisso, yo mito el lenguaje de los Aticos : Patrisso, vo imito ,1 mi Padre. 5. Los Meditativos, que significan g a n a , 6 deseo, acaban en CRIO, como Ccenaturio, vo tengo gana de c e n a r ; Empturio, yo deseo c o m p r a r . 0. Los Diminutivos usan veces, manera de Frecuentativos, la terminacin en i c o , la cual es siempre b r e v e , como A/bico. yo blanqueo, Nigrico, yo negreo.

5. De varios Nombres proc&de El I m i t a t i v o e n i s s o , Juntando sso al caso en i , Genitivo, bien Dativo.


1. Los Incoativos, como Calesco, y los Imitativo, como Atticisso, son Neutros c o m u n m e n t e . 2. De los restantes, unos son Neutros, y otros Activos : v. g. entre los Frecuentativos es Neutro Cursi to, y Activo Pulso. Y este modo en los Meditativos y Diminutivos. 3. Los acabados en seo se forman de la segunda Persona del Presente de Indicativo de sus Simples, v. g. La basco de Labas, Calesco, de Cales, Tremisco de Trea is, Dormisco de Dorms, segundas Personas de Labo, Cateo, Tremo y Dormio. 4. I.os acabados en s o , TO, x o , URIO, s i c o , y SITO se derivan del Sapino de sus Simples, v. g . Pulso de Pulsum, Moto, de Motam, Nexo de Nexum, Ccenaturio de Cocnatam, Mrsico de Morsum, Crsito de Cursum. 5. Los Imitativos se derivan de varios Nombres, aadiendo al Caso de ellos terminado en i la silaba s s o , como Atticisso de Atlici, y Patrisso de Patri.

CAPITULO

XXV.

DE LOS VERBOS C O M P U E S T O S , Y DEL SO D E ELLOS Y LOS DERIVADOS.

R E G . III. De s u s G n e r o s y D e r i v a c i n . 1. El I n c o a t i v o es N e u t r o ; Tambin el I m i t a t i v o ; 2. Y de los restantes, unos Son N e u t r o s , y otros Activos. 3. Los que terminan en s e o , Como L a b e s c o y D o r m i s c o , Se forman de la segunda Del Simple en I n d i c a t i v o . i. ios en so, ro,\o,y en URIO Y los en s i c o , y en SITO Reconocen por su origen De sus Simples el S u p i n o .

R E G . I . De su v a r i a C o m p o s i c i o n , 1. La diversa formacion De los C o m p u e s t o s observo Hecha de N o m b r e , de Y e r b o , Adverbio y Preposicin. 2. Adense, fuera de estos, Diferentes que provienen De oros C o m p u e s t o s , y tinen El Nombre de D e c o m p u e s l o s .
Los Verbos Compuestos se forman de las partes d l a Oracin siguientes : De Nombre y Verbo, como Manumiti, yo pongo en libertad, compuesto de Manas, la m a n o , y de Mitto, yo envi. De dos Verbos, como Calefacio, yo caliento, de Cateo, yo tengo c a l o r , y de Faci, yo hago : De Adverbio y Verbo, como Denedico, j o bendigo, de Bene, b i e n , y Dico, yo d i g o ; De Preposicin y Verbo, como Antevenio, yo vengo antes, de Ante, a n t e s , y Venio, yo vengo. 2. Hay otros Verbos llamados Decompuestos, que se derivan de los Compuestos, como Deftoresco, empezar perder la flor, derivado de Defloreo, que C compone de le reposicin De, j del Verbo Floreo, floreces1.

REG. II. Del uso promiscuo de los Compuestos y Derivados.


Compuestos y Derivados Por diferentes motivos, En lugar de P r i m i t i v o s Y S i m p l e se ven usados.
Los Verbos Compuestos se usan con frecuencia en lugar de los Simples, como Conscribo y Depugno en lugar de Scriba y Pugno; y los Derivados en lugar de los Primitivos, como Putesco t Imperito en lugar de Pateo t Impero. Los motivos de este uso pueden ser ya la mayor fuerza ya la h a r m o n a , variedad de la Oracin.

Docens, el q u e ensea, enseaba. 2. Cuando acaba en TLS y en TCIS puro ( q u e solo se halla en Morior y sus Compuestos) y en s e s y x v s , seala el Pretrito Perfecto y el Plusquamperfecto, como Amatas, v. 1 que f u , haba sido a m a d o ; Mortnus, e! q u e ha m u e r t o , bahia m u e r t o ; l'isus, el que f u e , habia sido visto; Fixus, el q u e f u , haba sido clavado. 3. Cuando acaba en RVS y m : s , denota el Futuro, como Amatu rus,el que a m a r ; Amandus, el que ser amado. Pero obsrvese que cuando acaban en o s , seala mas comunmente 1 obligacin, necesidad, que no el tiempo Futuro : asi t'irtus amanda, significa mas veces la virtud que se debe amar, que la virtud que se amar; y aun denota con m a s frecuencia el tiempo Presente que el mismo Futuro, como se ve en estas locuciones : Trmpus legendi libri, el tiempo de leer el libro; Detector scribendis epistolis, me divierto en escribir cartas.

I\EG. 111. De su derivacin, formacin. CAPITULO


na

XXVII.

1. Los en TUS , s u s , bien x u s

PARTICIPIO.

Del Supino en u provienen,


Y asimismo los que tienen La terminacin en RUS. 2. Mas, contra regular,

REG. I. De su Definicin.
El P a r t i c i p i o es Verbal, Que en el rgimen de casos, Y en variar tiempos, lospasos Del Verbo sigue puntual.
El Participio es un Nombre Adjetivo verbal q u e , ademas de la significacin , tiene los misinos tiempos y el mismo rgimen q u e el Verbo de que se deriva; y en e s t o s e distingue de los (lemas Nombres verbales. Llamse a s i , porque participa de las propiedades del Verbo en cuanto los tiempos y al r g i m e n , y de las del Nombre en cuanto los g n e r o s , declina, iones y casos.

Los en RUS y Sono y Juvo,


De S u p i n o s que antes tuvo, ATURS quieren formar. 3. Y de otros tales, ITURUS

Forman los de Pariory Orior, Los de Nasco y los de Morior, Verbigracia pariturus.
1.1.os acabados en TI s , s e s , x u s , y los en n i s s e deriva' del Supino en o , como Ama tus de Ama tu, l'isus d eVisu, Fixus de Fixu, aadiendo una s ; y Amaturus, aadindola terminacin n r s . 2. Pero los en RUS de los Verbos Sono y Juvo, hacen ATCRIS, como Sonuturus, Juvaturus, derivndose, no de los Supinos usuales snitum, sonata; juvatum, juvatu. 3.Los de Parior, Orior, Nascor y M'irior hacen ITLRI S, como Pariturus, Oriturus, Aasciturus, Moriturus, derivndose, no de los Supinos regulares partum, ortum, natum, mortuum. sino de los anticuados paritum, oritum, nscitum, mritum,

fiEG. 1!. De sus terminaciones, y de los tiempos correspondientes cada una.


1. Si N t/ s la terminan, Seala el Tiempo P r e s e n t e ,

Y el Pretrito igualmente

Oue Imperfecto denominan.


2 . En TUS, bien T S p u r o ,

Y en sos ,y xus el Perfecto. Y tambin Plusquamperfecto : 3. En ROS y en us el Futuro.


I . Cuando el Participio acaba en NS, denota el Presente y el Mrito Imperfecto, corno Amaos, el y u e a m a , malta;

REG. IV. De su significacin.


1. fepiitanse siempre A c t i v o s Los en vys.y RUS ; Los acabados en PUS Son al contrario Pasivo.

3S0

aUTNU 2.

m -tMOJ, y otros ninguno, como Oportet, nsear el uso. lo cual solo pueas;

^ T C S . S C S . X r a , ! ^ ;

* / Pasivo, Pasivos; Ln el D e p o n e n t e . A c t i v o s ; Uno y otro en el C o m n .

mmm^m
usado; A'ixus, el quese ha esforzad ' ' f
que ba

R E G . V I . De v a r i o s P a r t i c i p i o s d e P r e t r i t o e n e ? y e n DS, c u y o s Y e r b o s n o se e n c u e n t r a n . Diferentes acabados En s u s . TUS y DES se ofrecen, Cuyos Verbos no pareoen, O son rara vez usados.
En s u s , como Evasas, Occasus, Successus : en TUS, coin, Cretas, Adultas, Triumphatus; y en d u s , como Regnandus, Carendus, Senescendus, etc.. pues no se dice Evador, Occidor, Succedor, Crescor, Adolescor, Triumphor, ni Regnor, Careor, Seaescor.

RE

Verbo?.e

l0S q U e

p e r t e n e c e n

especie d e

1. Los en N y S , y RUS Pertenecen al A c t i v o , Y ai N e u t r o ; (2) son del P a s i v o s de P r e t r i t o , y DS. 3. Tres locan al D e p o n e n t e , I aveces DUS de F u t u r o . * Cuatro lleva de seguro . Comn generalmente, o. t i A c t i v o I m p e r s o n a l Algunos de ellos admite; Pero esto no lo permite El uso sino tal cual.

R E G . V I I . De s u s D e c l i n a c i o n e s y G n e r o s . 1. Los en u s , de B o n u s tienen Gnero y declinacin ; Y los que en ANS , en ENS son, Con P r u d e n s siempre convienen. 2. Pero los en ENS que nacen De E o y Q u e o , y sus Compuestos ( Excluyndose A m b i o de estos) Genitivo ENTIS hacen.
1. Los Participios acabados en u s , esto es cu TUS, s u s , x u s , RUS y DUS, se declinan por Donas, bona, bonaai; como Ainatus, a, um, Amaturas, a, un, Amandas, a, iun. Los en N y s s e declinan por Prudens, como Amans, amaatis. 2. leas, hace euntis; Quiens , queuntis; y tambin sus Compuestos, como Rediens, redeuntis; Nequiens, nequeuntis; excepto Ambio, Compuesto de Eo, que no hace ambeuatis, sino ambientis.

R E G . V I I I . De las o c a s i o n e s e n q u e el P a r t i c i p i o se h a c e N o m b r e . Cuando Tiempo, Construccin Cualquier P a r t i c i p i o omite Se hace Nombre, y cuando admite Grados, Composicion.
n; mitotlis I r i n* P !S'
Imi a r

' '" IIS

Acti-

. o, o ^ Z t J Z S i t S S T i

El Participio se hace Nombre Substantivo Adjetivo en cuatro ocasiones. 1. Cuando deja de significar Tiempo, v. g. Amans, el a m a n t e ; Sponsus, el esposo; Venerandas, venerable. 4. Cuando deja la Con'- n cclon que le corresponde se^un su

Verbo y toma la de Nombre, como Appetens gloria, codicioso de g l o r i a , en vez de glorian,. 3. Cuando recibe gradas de S T paracion, como floreas, floreatior, florentimus ; Caltas ca no,, cultissimus. 4. Cuando a d m i t e Composicion. S cuando se compone por si mismo si,, dependencia del Verbo d e 3 c ,0 I Ce S norante blJn v f ' l" - "r " 'g ; Jasa futa tus, no sa^ , , ! V f " l d u s i ,lnd|gn? ser d i c h o en los cuales In v forman
Cn 8

'S

Sci

'

"lut0

y F a r i

'

de

ue

s r

'

Y significa D e b e r . 2. Segn uso regular, Suele denotar a c c i n , 3. Y admite declinacin l)e Neutro en el Singular. Los G e r u n d i o s de E o , i s , 1' los que de l se originan,
En ENDUM se terminan

R E G . I X . De los P a r t i c i p i o s a p a r e n t e s . Participios aparentes Hay algunos, cual T o g a t u s , Palliatusy Manicatus, De Verbos no descendientes.
Togatus, el t o g a d o ; Palliai,,s, el e n c a p o t a d o ; Manicatas, el que lleva m a n g a s , y otros t a l e s , n o son Participios, porque faltan los Verbos Toga re, Palliare y Manicare de donde puedan provenir.

Si A m b i o de eilos exclus. 5 . A modo de P a r t i c i p i o

Lleva siempre,

como

observo,

El rgimen de aquei 1 erbo, En que tiene su principio.


1. El Gerundio es un Substantivo verbal N e u l r o a c a b a d o e n D O . , como Amandum , Monendum que s.gn.I.ca i Debe,; Obligacin, Necesidad: v. g . Credendum es . se debe c* se pone en l u g a r del infinitivo, como Tempus le^enai u tiempo de leer ; A d laborandum , para t r a b a j a r ; Studiumm S B . d . la' aplicacin en a o r e n d e r . 1. . ca accin, como Ad viac. cara v e r , y r a r a v e z p "

CAPITULO
DE VARIAS DICCIONES

XXVIII.
VERBALES.

R E G . I. D e los Y e r b a l e s e n

BUNMTS.

Los que hay en BCNDS Verbales Suelen dar fuerza la accin, Y correr en construccin Con el P a r t i c i p i o iguales.
Estos Nombres se derivan de todo g n e r o de Verbos, menos del Pasivo, como Vit abundas, Errabundas, Populabundus, Pudibundus; y a a d e n c o m u n m e n t e fuerza y plenitud la accin que significan, v. o. Cogitabundas, el que piensa con m u c h a atencin ; Ltelabundus, el que se alegra m u c h o . Ademas de e s t o , suelen t e n e r la misma construccin q u e sus Verbos, modo de los Participios, como se explicare en la Sintaxis propia.

t e r c o m p r a r libros, p o r q u e Emo, sativo.

de donde n a c e , p i d e - A *

R E G . I I I . Del S n p i n o . 1. S u p i n o es en Substantivo En n i y en u le minado, Tambin verbal, y tomado En vez del Infinitivo. 2. Cuantise termina en CM, Regularmente es A c t i v o ; Y cuando en u , p o r P a s i v o Corre en el uso comn.
. <tonino es un Nombre Substantivo t e r m i n a d o en TJM y en i. Supino es un ivoiii Verbos se d e r i v a ,

R E G . I I . Del G e r u n d i o . 1. El G e r u n d i o vUne ser Verbal en DM substantivo Que suple al Infinitivo,

E&SSS&^aztss;
ftiSs" C reo U a r / S : ' p e r e S l C
v

LIBRO

TERCERO
I)E

LA GRAMATICA LATINA,
KH EL CUAL SF. COHTIES* L A TERCERA P A R T E DE LA E T I M O L O G I A .

C A P I T U L O I.
DEL ADVERBIO.

REG. I . De su Definicin y E t i m o l o g a . 1. A d v e r b i o una voz indica Falla de Declinaran. Que de la acjunia atccion El sentido modifica. observo, 2 . si el origen Llamse asi justamente Por hallarse comunmente Inmediato al mismo Verbo. 3. Jntase de la Oracin Con todas Partes, de sutrte Que solamente se advierte Excluida la Interjeccin.
t . El Adverbio es u n a p a r t e I n d e c l i n a b l e d e la O r a c i n , q u e explica los v a r i o s m u d o s y c i r c u n s t a n c i a s de las deinas p a r t e s con q u e se j u n t a . 2. Llamse Adverbio, N o m b r e c o m p u e s t o de Ad y J'erbum ( e s t o es Adicin a l V e r b o ) p o r q u e se a a d e , j u n t a c o m u n m e n t e e s t e . 3. U n e s e c o n t o d a s las p a r t e s de la O r a c i n , e x c e p t o con la I n t e r j e c c i n . Con N o m b r e s Subst a n t i v o y A d j e t i v o , c o m o Ver Dominus, verdaderamente S e o r ; Su min bonits, s u m a m e n t e b u e n o : Con P r o n o m b r e , c o m o Plae meus, e n t e r a m e n t e m i : Con V e r b o , c o m o Lego mul/uin, Ico m u c h o : Con P a r t i c i p i o , c o m o Scribens parum, el q u e e s c r i b e p o c o : Con o t r o A d v e r b i o , c o m o Satis bene, b a s t a n t e m e n t e b i e n : Con P r e p o s i c i n , c o m o pau'.i post rneridiem, p o c o d e s p u e s d e m e d i o d a ; y finalmente con C o n j u S ' :ion, c o m o &t quidem, y d la v e r d a d .

E&SSS&^aztss;
ftiSs" C reo U a r / S : ' p e r e S l C
v

LIBRO

TERCERO
I)E

LA GRAMATICA LATINA,
KH EL CUAL SF. COHTIES* LA TERCERA PARTE DE LA ETIMOLOGIA.

C A P I T U L O I.
DEL ADVERBIO.

REG. I . De su Definicin y E t i m o l o g a . 1. A d v e r b i o una voz indica Falla de Declinaran. Que de la acjunia atccion El sentido modifica. observo, 2 . si el origen Llamse asi justamente Por hallarse comunmente Inmediato al mismo Verbo. 3. Jntase de la Oracin Con todas Partes, de sutrte Que solamente se advierte Excluida la Interjeccin.
t . El Adverbio es u n a p a r t e Indeclinable de la O r a c i n , que explica los varios mudos y c i r c u n s t a n c i a s de las deinas partes con que se j u n t a . 2. Llamse Adverbio, N o m b r e c o m p u e s t o de Ad y J'erbum (esto es Adicin al V e r b o ) p o r q u e se a a d e , j u n t a c o m u n m e n t e este. 3. Unese con t o d a s las partes de la O r a c i n , excepto con la I n t e r j e c c i n . Con Nombres Substantivo y A d j e t i v o , como Ver Dominus, verdaderamente S e o r ; Su min bonits, s u m a m e n t e b u e n o : Con P r o n o m b r e , como Plae meus, e n t e r a m e n t e mi : Con V e r b o , como Lego mul/uin, Ico m u c h o : Con P a r t i c i p i o , como Scribens parum, el que escribe poco : Con o t r o A d v e r b i o , como Satis bene, b a s t a n t e m e n t e bien : Con P r e p o s i c i n , c o m o pau'.i post rneridiem, poco d e s p u e s de m e d i o d a ; y finalmente con C o n j u S ' :ion, como &t quidem, y d la v e r d a d .

REG. II. De sus T e r m i n a c i o n e s . Las cinco Letras


J C , L , M , N ,

Vocales,

Rys tambin tiene, i T y x por finales. jLas ntese que su fin Mas frecuente suele ser f n E, o, y en cu y TER, U s . r r c s , ES, y en ra.

De t i e m p o i n d e t e r m i n a d o , c o m o Quotidie, c a d a d a ; Quotannis, c a d a a o ; A ' u n e , a h o r a ; Tune entonces; Aupen, poco h a ; Olim.cn o t r o t i e m p o ; Atiquando, a l g u n a v e z ; iemp e r , s i e m p r e ; Nunquam, j a m a s ; Inferen, e n t r e t a n t o ; uetuque y Tndem, e n fin.
DE LUGAR.

'^Jisr^r^rK

t^ason ias cc

siguientes : c L , M N * L A S , ? . C H O CONSONANTES Oim, Non, PrudenterCr,^ I L V 0 " 1 0 H c - Pr"cd, Mu. naciones m a s S u n f e s s ' o n f ^ l ' T r ' ^ i r a , i m . como / > / , - '^s, 'tmtus, Toties, Sensim. '' hortlter, Potius, Di-

!EG. I I I . De s u s S i g n i f i c a c i o n e s . Muy vario se considera i extenso en significar ; r a r / i c e Tiemp.i?/ L u g a r ; J a Calidad, Manera : a Nmero, Cantidad, Igualdad y Semejanza Denota, d D e s e m e j a n z a , 1 tambin C o n t r a r i e d a d Union, Junta,' Divisin, A p a r t a m i e n t o , Afirmacin, Juramento, Negacin, D u d a y Pregunta : a D e s e o , P r e f e r e n c i a , Llamamiento, Exhortacin V ya, en fin, D e m o s t r a c i n , sealando la P r e s e n c i a .
Signficaci0nes

De L u g a r en d o n d e s e e s t , c o m o Ubi, e n d o n d e ; lic, aqu tstic, a h ; lbi, //tic, a l l ; Ubique, en t o d a s p a r t e s , e t l Int us, d e n t r o ; Foris, f u e r a ; Usqurtm, en a l g n l u g a r ; A u quam , e n n i n g u n o . , De L u g a r d o n d e se v a , c o m o Quo, a d o n d e ; Httc> a c ; tsluc, v e l / / o . a l l i i en d o n d e e s t s ; Jllttc, lll.Eo, all, donde e s t a q u e l ; Inlr, a d e n t r o ; Foros, a f u e r a ; Longe, Feregre, l e j o s ; Nusquam, en n i n g u n a p a r t e . De L u g a r h c i a d o n d e s e v a , c o m o Quorsum, hacia donde ? Horsum, h c i a a c ; Istorsum , h c i a a h ; lllorsum, h c i a all; y los d e m s a c a b a d o s en ORSLM, v . g . Dextrorsum, h c i a la derecha. Be L u g a r h a s t a d o n d e se l l e g a , c o m o Quoad, Usquequo, Quousque, vel Qutenus, h a s t a d o n d e ; Hucusque, Hactenus, h a s t a a q u f ; Etenus, h a s t a all. De L u g a r p o r d o n d e s e v a , p a s a , c o m o <?, p o r d o n d e ; tide, p o r a q u ; Istac, p o r a h ; lilac, vel Ea, p o r a l l , c t c De L u g a r d e d o n d e se v i e n e , c o m o Unde, de d o n d e ; Hinc d e a q u ; Istinc, d e a h ; Inde, lllinc, de a l l , e t c . Superne de a r r i b a ; Inferne, de a b a j o ; Co'minus, d e c e r c a ; Eminus, d l e j o s ; Couitus, d e s d e el c i e l o . DE CALIDAD. Pulchr, h e r m o s a m e n t e ; Trpiter, DE MANERA. Hispan, la E s p a o l a ; Meatim, p u n t a ; Ccesim , d e t a j o , e t c . mi m o d o ; Punctim, de feamente.

DE NUMERO. De N u m e r o Cardinal, c o m o Semel, u n a v e z ; Bis, d o s veces; Ter, t r e s ; Quater, c u a t r o ; y t o d o s los d e m s a c a b a d o s e n IES, c o m o Quinquies, c i n c o v e c e s ; Decies, diez v e c e s ; lides, r e i n t e v e c e s , e t c . De Vicies a r r i b a , el N m e r o m a y o r se antepone c o m u n m e n t e s i n C o n j u g a c i n al m e n o r ; e s t e al m a y o r con ella ; v. g . Vicies semel, semel et vicies , v e i n t i u n a veces. De Centies a r r i b a , e l N m e r o m a y o r se a n t e p o n e r e g u l a r m e n t e al m e n o r c o n C o n j u n c i n sin ella , v. g . Centies et emel, 6 Centies semel, ciento y una veces. De N m e r o Ordinal a c a b a d o en LM, en O , como Primhm, f e l Prim, p r i m e r a m e n t e ; Secundum, vel Secund., s e g u n d a f e z ; Tertirn, tercera vez, etc. De Distributivo, a c a b a d o e n IM, c o m o Singulatim , cada c o a , p e r s o n a de p o r s ; Ostiatim, de p u e r t a en p u e r t a ;

'

luese

pa,

DE TIEMPO.

,1n,

Compuestos Bipartiti, Miriam, Trifariam,

Tripartito, etc., en Multifaram't

DE NEGACION. Non, Haud, n o ; Ne, para q u e n o ; Haudquaquam, Neququam, Neutiquam, Nullmod, de n i n g u n a m a n e r a ; tiinime, 1 n*; * menos que eso. DE DUDA. forte, Fortasse, Portas sis, Forsan, Porsi tan, quiz, acaso, por v e n t u r a ; An, Anne, Ne, p o s p u e s t o ; Nani, Numquid, Utrum, si : v. g. Fide an Joanncs vnerit, mira si ha venido Juan. DE PREGUNTA. An, amie. Ne p o s p u e s t o ; Annon, Nonne, Num, Numquid, Utrm, Siceine, v. g . An, anne ludis, ludisne, j u e g a s ? Dorms, annon? d u e r m e s no ? Nonne pnedixi? no lo dije yo a n t e s ? Num, Numquid jocaris? le b u r l a s ? Utrm ita, an mea culpa est? es tu culpa la mia? Siccine respondes? asi r e s p o n d e s ? Quid, Quare, Cur, Quamobrem , e t c . , por qu? DE DESEO. linam, ojal, plegue i Dios.

ZciterJtr

"ES" P

arteS

IW/rffc/fcr, Mu'.

npiiciter, e t c . , de d o s , t r e s , muchos modos. l)e Nmero Indeterminado, como Toties, t a n t a s Tecesg ^ cuantas veces; y sus Compuestos Multotfes Planes, Complanes, m u c h a s Teces; Alias, otras veces. DE CANTIDAD.
IUS M o f r ^ . m U f C oP ' m a s ; y 1 0 3 o t r o s P*e s e expresarn 2f f? /U m n V ' a r a J < : O n ; Falde' dmodum mucho; i Z r ' " ' ' " ' d a n t e m e n t e , etc. Tantum , tanto ' , c u a n t o , e t c . , y sus Compuestos. e i

DE IGUALDAD. rrfn!'quam,
Juxta , ' < igualmente que. P riter

i g u a l m e n t e ; JEquiac, *

atque, 6 * '

DE SEMEJANZA, . i S L ^ asi'" de tal m o d o ; QaaVifer, 0 e m a d l r l ? Q qUC'nCeu\ Q""si> Tanquam, Ut, Prout, C0in0; a c que. ' a ' e . d e l mismo modo DE DESEMEJANZA. -^/'fJ, Ali ter, Secas, de o t r a manera. DE CONTRARIEDAD. Contra, E contra, al c o n t r a r i o ; Contra ac, atque, al c o n t r a r i o de lo q u e . DE UNION. j u n t a m e n t e ; Promiscu, 6 qum O si! 0 s i ! Ut, Utinam,

DE PREFERENCIA. Magis, Potis, m a s b i e n ; Imm, Immver, Quimmm, Quinetiam, Quinpotis, antes b i e n ; Imprims, Potissimm, Prcecipue, Prteserlim, Mxime, principalmente, mayormente. DE LLAMAMIENTO. O, o ; Eho, Heus, Ah, ola; a u n q u e estos se bailan tambin usados como Interjecciones. DE EXHORTACION. E ja, e a ; Age, Agedum, Agite, Agitedum, Verbos tomados prir Adverbios, ea pues, vamos; Euge, sea e n h o r a b u e n a , viva; Bene, Belle, Sophos, b e l l a m e n t e , g r a n d e m e n t e . DE DEMOSTRACION. En, Ecce, ved a q u i , ved a h , v. g. En lber, ved a q u el l i b r o , Ecce equus, vel equum, Ted ah el caballo.

Una, Simul, cuamente.

Pdriter,

promis-

DE DIVISION. Divis, r e Divisim, Segregatim, Separatim m e n t e ; Seorsum, aparte.

separada-

DE AFIRMACION. Ita, Etiam, Maxime, ai; Certi, Plani, Sani, Profect, Quidem, Nat, Enimvero, c i e r t a m e n t e ; Nempe, Quippe, Nimirum, Seilicet, Vidlicet, sin d u d a , conviene i saber. DE JURAMENTO. Ptrool, 6 Poi, por Polux; JEdepol, por el tempio de Polux; Me Hercuks, Mekercle, Hercules, Hercule, 6 Hercle, asi m e a j a d a Herclea; Mediusfidius, aai me ayude el lulo de AMb

REG. IV, De sus Gradjus comunes de Comparacin.


Muchos A d v e r b i o s dos Grados, En i u s Comparativo, Y en SSIME Superlativo, Nos representan formados.
El Comparativo en i c s , eomo Portitis, uias f u e r t e m e n t e ; y el Superlativo eu SSIMB, como Fortissime, fortisimameute, 4 u i u j fuertemente.

I R R E G U L A R E S .

EXCEPCIONES.
I. 1. 2. De DICS , FICUS , y VOLUS, E N T I S , E N T I S S I M E trae ; Como de L I M U S y R I M S , L I M E y R I M E tambin hace.

Los s i g u i e n t e s , q u e son los m a s i r r e g u l a r e s , f o r m a n SU Comparativos y Superlativos d e e s t a m a n e r a . Bene, bien h a c e melius, m e j o r , m a s b i e n , oprime, m u y b i e n . Male. m a l , m a l a m e n t e , pejtes, p e o r , pssim, p s i m a m e n t e , muy m a l . Multm, m u c l i o , p l u s , m a s , pluriaum, m u c h s i m o . Magis Mage, m a s , s i n Positivo h a c e mxime, grandsimamente. Parum, p o c o , mins, m e n o s , mnim, muy pe*.

DEFECTIVOS. EXCEPCIONES. I. Sin P o s i t i v o se notan P r i s , y Magis, Mage, Deteris, Uberis, Mitis, O t i s , P o t i s , y otros tales.

I . A l g u n o s f o r m a n el Comparativo e n ENTILS, y el Superlativo e u ERTISSIME, de los N o m b r e s t e r m i n a d o s e n n i c r s ,


FICUS y V O L L S , v . g . Ualedicentius y maledicentssim, de

Maldicus, ma/edicentior, maledicentssimus ; Magnificentiits y majgnificf ntssim, d e Magnificas, magnificentior, magnificeutissimus. \ O t r o s t o m a n la t e r m i n a c i n LIME d e a l g u n o s N o m b r e s i r r e g u l a r e s a c a b a d o s en ILIS, y la t e r m i n a c i n RIME, de o t r o s en E R , c o m o Factime, d e PciKs, facllimus; Pulche rrime, d e Pulcher, pulchrrimus.

II.

Citra, Extra, Infra, Intra, Ultra, S u p r a , Prope, Ante, P o s t , P r i u s , siguen los Grados De los Nomores semejantes : Es saber, C i t e r , E x t e r , I n f e r u s , y otros iguales, Que aunque en su lugar van puestos, Vuelven aqu recordarse.

E n t r e los Defectivos c a r e c e n d e Positivo los Comparativos s i g u i e n t e s : Magis, Mage . y Priiis; Deteris, p e o r ; Iberias, m a s c o p i o s a m e n t e ; "Mitius, m a s b l a n d a m e n t e ; Ocias. m a s v e l o z m e n t e ; Potis, mas bien.

II.

1. Sin C o m p a r a t i v o , F i d , N o v , N u p e r , Pi y F a l s ; 2. Sin S u p e r l a t i v o , e r , Satis, Secus, I n f r a y Ante.

Los A d v e r b i o s s i g u i e n t e s f o r m a n asi s u s G r a d o s . Citra, de la p a r t e d e ac, citeriits, citime. Extra, f u e r a , exterihs, extrem, vel ex treman. Infra, a b a j o , inferis. Intra, dentro, interis, intime. Ultra, d e la p a r t e d e a l l , ulteris, ultime, vel ltimo. Sapra, a r r i b a , superis, supreme, supremo, vel supremum y samme. Prope, c e r c a , pmpis, prxime. Ante, a n t e s , anteris, sin superlativo. Post, d e s p u e s , jx>sterius, postrem, vel postremm. Priiis, p r i m e r a m e n t e , primiun, sin Positivo.

i . De Comparativo c a r e c e n Fid, fielmente; Nov, n u e v a m e n t e ; Nuper, r e c i e n t e m e n t e ; Pi, p i a d o s a m e n t e ; Fals, Falso, f a l s a m e n t e . 2. De Superlativo, Ser, tarde; Satis, b a s t a n t e m e n t e ; Secus, d i v e r s a m e n t e ; Infra, a b a j o , y Ante, antes.

III.

Faltos se advierten de Grados Los A d v e r b i o s N o m i n a l e s , Segn carecieren de ellos Los Nombres de donde salen.

III.

M e l i s , p t i m e ce B e n e , P e j s , p s s i m rfeMal, P l u s y p l r i m m de M u l t m , M x i m e de M a g i s , m a g e , M i n s , m i n i m de P a r u m Con violento origen, nacen, A imitacin de otros Nombres Igualmente irregulares.

Los Adverbios d e r i v a d o s d e N o m b r e s c a r e c e r n de Comparativo y Superlativo, s e g n c a r e c i e r e n d e ellos los N o m b r e s do q u e se d e r i v a n : ^ g- Nove c a r e c e del Comparativo no\ ius, p o r q u e el N o m b r e Novus n o t i e n e novior; y Legitime carece de a m b o s G r a d o s , p o r q u e Legtimus n o t i e n e tegitimior, ni kgitimssimus.

IV.

Fallo, en fin, el que N a c i n , L u g a r , N m e r o vale, 0 T i e m p o fijo ; y aquel En quien aumento no cabe.

A W v 8 ! '0S qne sSnfican Nacin, U-. det cfl Semel HodiJ.VTP f,""'u"ln "' ""man, Lh, a q e , 0 S CUJa si a u m e n t . - " ' ^ i f i c i o n no Admit ment! ' u n , c a " 1 , ; n t e . militar, inmortal-

Se deriva y se compone De casi todas las Parles.


Dervase de Nombre Suhstantivo Adjetivo, como Ccehtus, de Cielum; Fdrtiter, de Parts : de Pronombre como Tuatim, de Tuus; de Participio, como Ccesiih de Ctesus: de Pivposicion , como Subtus, de Sub. Compnese de todas las partes de la Oracin menos de la Interjeccin, v. g . d e d o s Nombres, ionio Postridie, de Psteras y Dies; d e Nombre y Pronombre t v. g. Qudmodo, de Quis y Modus; y & veces de fres partes, como Quamobrem, por lo"cual, de Quam, Ob, fem.

UEG. V. D e los D i m i n u t i v o s . 1. Acaba el D i m i n u t i v o Comunmente en U L U M , U L E , I L L U M , y asimismo CCLI, 2. F U S C U L E C o m p a r a t i v o . 3. Las cuales terminaciones Se arreglan por las que tiene El Nombre de donde viene, Segn sus Diminuciones.
acal a C 0 l u u n n i P n ILE ^ t ^ f r r n ', t e en ULUM vL.h, ILI.IM, y CII.E, como Prtmalum, lo primerito- Bellul

R E G . Y I ! I . De a l g u n o s C o m p u e s t o s n o t a b l e s . i. Ibi, Ubi, linde, Quando, Utro, Qu, Qn, Quantum, Q u a m , Q u o t i e s y Q u m o d o eslan A Q u i , vel Q u i s imitando: Asi llevan antepuestos, Unos E.C , ALI , S. NE ; Otros N A M , P I A M , Q U A M , Q U E , Vis, CCNQUE y LICETpospuestos. 2 Hay D e c o m p u e s t o s ; y ocurren Otros que notables son Porque su composicion Solo ellos mismos concurren.
1. Todos los Adverbios aqu sealados imitan en su composicion al Pronombre Quis, vel Qui; y asi unos llevan antepuestas las partes n c , AI.I, S, !>E,coino Ecubi, Aliunde, Siquo, Nequando, e t c . ; y otros llevan pospuestas las partes NAM, PIAM, etc., como Vbinum, Qiiopim, Ubique, etc. 2. Hllanse tambin los Decompuestos; v. g. Aequaquam, formado de NE, y del Compuesto Quaquam; y algunos que se componen de s mismos imitacin de Quis, vel Qui,corno Ubiibi, en dor.i' q u i e r a ; Undeundc, de donde q u i e r a , etc.

mene a T n y e c S ? " " '

T'?;

/ l l

^ u l ^ S

mente. 2. Y en I SCILE que seala Comparacin, como Ueliusc e un poquito mejor. 3 Todas estas terminaciones se f o n an del nombre Diminutivo de que se deriva, v. g. Primulm de Pnmulus, MeUscule de Melisculus. '

R E G . VI. D e los N u m e r a l e s . 1. Su Nmero C a r d i n a l , Excepto S e m e l , B i s , T e r , F Q u a l e r , debe tener Siempre en ES el final. En UM remala, en o El O r d i n a l de ordinario: Y el D i s t r i b u t i v o vario
E n FARIAJI, T1M , T E R ij TO.
d e Nniero Lu/ll>erb? Cardinal, excepto los c u a t r o aqu sealados, acaba siempre en ES, como Quinquies, cinco veces; Sexies, etc. 2. El Ordinal acaba r e r m e n t e en LM 1 Prim S C d n i ' ^ r / r ? ' , ^ > / " > . vel Secando, te. final Za C0, m ' " f<">>, en dos p a r t e s ; / I Sa de |,rsi D , ; "l'Ici/cr, duplicada, mente; Bipartito, en dos partes.

CAPITULO

II.

R E G . V i l . De la D e r i v a c i n y C o m p o s i c i n del Adverbio.

DE L.A PREPOSICION.

El Adverbio, con mil arles


Que el uso vario dispone,

R E G . I. De su D e f i n i c i n . Preposicin llamars A una Parte indeclinable

A W v 8 ! '0S qne s Snfican Nacin, U-. det ni d co Semel HnnJ^e\r,p0 '" "" "' "' Roman, VIi, a q e , 0 S CUya si a n m e n t . - " ' ^ i f i c i o n no Admit ment! ' u n i c a m e n t e - militar, inmortal.

Se deriva y se compone De casi todas las Parles.


Derivase de Nombre Substantivo Adjetivo, como Cahtus, de Ctelum; Frtiter, de Fortis : de Pronombre como Tuatim , de Tuus; de Participio, como Cossim de Cresas: de Preposicin , como Subas, de Sub. Compnese de todas las partes de la Oracin menos de la Interjeccin, v. g . d e d o s Nombres, ionio Postridie, de Psteras y Dies; d e Nombre y Pronombre t v. g. Qitomodo, de Quis y Modas; y & veces de fres partes, como Qaamobrem, por lo"cual, de Quam, Ob, fan.

UEG. V. D e los D i m i n u l i v o s . 1. Acaba e / D i m i n u t i v o Comunmente en U L U M , U L E , CCLE, I L L M , y asimismo 2. Y S C D L K C o m p a r a t i v o . 3. Las cuales terminaciones Se arreglan por tas <ue tiene El Nombre de donde viene, Segn sus Diminuciones.
E unmPn , X M't,.? l ""' , C 0 l ulo t e en U L U M vL.h, ILLLM,y CL1.E, como B Prtmulum, primerito- fellul

R E G . V I I I . De a l g u n o s C o m p u e s t o s n o t a b l e s . i. Ibi, Ubi, linde, Quado, Utro, Q u , Qii. Q u a n t u m , Q u a m , Q u o t i e s y Q u m o d o estn A Q u i , vel Q u i s imitando: Asi llevan antepuestos, Unos E.C , ALI , SI. NE ; Otros N A M , P I A M , Q U A M , Q U E , Vis, CONQUE Y LICET pospuestos. 2 Hay D e c o m p u e s t o s ; y ocurren Otros que notables son Porque su composicion Solo ellos mismos concurren.
1. Todos los Adverbios aqu sealados imitan en su composicion al Pronombre Quis, vel Qui; y asi unos llevan antepuestas las partes n c , ALI, SI, N E , c o i n o Ecubi, Aliunde, Signo, Nequamlo, e t c . ; y otros llevan pospuestas las partes NAM, PIAM, etc., coino Vbinam, Quopim, Ubique, etc. 2. Hllanse tambin los Decompuestos; v. g. Kequaquam, formado de NE, y del Compuesto Qaaquam; y algunos que se componen de s mismos imitacin de Quis, vel Qui, como Ubixbi, en don1 q u i e r a ; Undeunde, de donde q u i e r a , etc.

ILE

m a

,v

acah a

meneaTnyec S ? " " '

T'?'

^ u l S

m e n a . 2. Y en ISCILE que seala Comparacin, como Ueliusc e un poquito mejor. 3 Todas estas terminaciones se f o n an del nombre Diminutivo de que se deriva, v. g . Primulm 2 Pmnulus, Meliscule de Melisculus. '

R E G . V I . D e Jos N u m e r a l e s . 1. Su Nmero C a r d i n a l , Excepto S e m e l , B i s , T e r , F Q u a l e r , debe tener Siempre en ES el final. En UM remata, en o El O r d i n a l de ordinario: Y el D i s t r i b u t i v o vario
En
l>erbi

F A R I A M , T 1 M , T E R ij T O .

d e Nniero Lu/l ? Cardinal, excepto los c u a t r o aqu sealados, acaba siempre en ES, como Quinquies, cinco Teces; Series, etc. 2. El Ordinal acaba r e r m e n t e en LM 1 Prim > S"undlm, vel Secundo, etc. n i ' ^ r / r ? ' , ^ L ^ . f /', "'" final'Za C0," mfriam,tn dos p a r t e s ; / I C Sa d e | , r ! ; , ; duplicadamente; Bipartito, en dos partes.

CAPITULO

II.

R E G . VII De la D e r i v a c i n y C o m p o s i c i n del Adverbio. El A d v e r b i o , con mil artes Que el uso vario dispone,

DK LA PREPOSICION.

R E G . I . De su D e f i n i c i n . Preposicin llamars A una Parte indeclinable

Que por uso casi estable Se antepone las dems. R E G . I I . De s u s T e r m i n a c i o n e s . Tres Vocales A , E , o Tiene, y ocho consonantes : B , D , M , N y R , S , T , y x finales.
Las Preposiciones acaban en las tres Vocales A , E , v. .-orno y en las ocLo 7 ' ,. Consonantes aqu expresadas, como Ab, Apud, Coram, l, Inter, Penes, Post y Ex.

A, P a r a , Segn, Delante, Respecto, A d e m a s , F u e r a , J c i a , Hasta, Dentro, A causa, E n , E n c a s a , C o n t r a y Cerca. A D V E R S D S , bien A D V E R S O M C o n t r a , E n f r e n t e , En p a r t e opuesta Significa. P a r a c o n , Y C o n f o r m e , En presencia.
ANTE, A n t e s , D e l a n t e ,

R E G . I I I . De s u D i v i s i n . 1. Unas se hallan S e p a r a b l e s , Que son las mas frecuentadas; 2. Otras se ven S e p a r a d a s ; 3. Y algunas I n s e p a r a b l e s .
c J ; , n . n n 6 l a s Preposiciones, unas hay Separables, esto es, que se juntan con las l e r n a s Partes de la Oracin en composicin, rp rnd0Se d e Cllas se antc &A ? ' ! ' o l l e n sueltas !s Casos de Jos h o m b r e s , v. e. Ante en Anteeo, yoy d e l a n t e , y Ante jaman,, delante <Fe la puerta. 2. Otras son Separadas, es l o e s , que jamas se usan en composicion, como Apud, Sine. 3. Alu56 f n c u e n t r a . n ' " s e p a r a b l e s , y son las que no se usan jamas fuera de composicion, como Am en Ambigo, y Re en Rpeto.

R E G . IV. Del n m e r o de las S e p a r a b l e s y S e p a r a d a s , y d e s u s significaciones. Las dos primeras especies Se reducen cincuenta; Y contienen de sentidos Las siguientes diferencias.
A, vel A K , I J tambin ABS,

Que tienen la misma fuerza, Dicen P o r , De p a r t e , En c u a n t o . De, Desde, Despues. /Fuera. P o r m a n o , A causa, A fayor. A y H a c i a igualmente expresan, 7 sirven para explicar Oficio, Partido, Escuela. I B S Q U E vale Sin y E x c e p t o ; \D no menos que AB extensa,

Y S o b r e con excelencia : por En c a s a , E n , E n t r e , D e l a n t e , J t i n t o se entienda. CIKCM, CIRCA, A ! rededor; C I R C A tambin S o b r e y Cerca ; C I R C I T E R , C e r c a , ( de tiempo, O de cosa que se cuenta). Cis y C I T R A comunmente De la p a r l e de ac expresan. Cis vale asimismo D e n t r o ; Y C U R A , Sin, Antes, Fuera. C L A M significa A e s c o n d i d a s ; C O R A M , D e l a n t e , En p r e s e n c i a ; C O N T R A , C o n t r a , bien Enfrente ; CUM C o n , y tal vez En suena. DE dice D e , S e g n , S o b r e , P o r , D e s p u e s , En c u a n t o , A e x p e n s a s E , vel Ex, De, D e s d e , P o r , C o n , S e g n , D e s p u e s , y En f u e r z a . Para con, Enfrente y Contra Tiene por Romances E R A . S i n , F u e r a y E x c e p t o son Las correspondencias de E X T R A , , E n , A, P a r a , Por, C o n t r a , H a c i a , Hasta y A m a n e r a , Para con, Entre, Conforme, Y D i s t r i b u c i n diversa. I N F R A , Debajo, y Despues; I N F E R , Entre, Entremedias; I N T R A , D e n t r o , y Mas ac ; JUXTA,Segn, Despues, Cerca. B, A C3sa, P o r , D e l a n t e ;
APUD

PALAM

, A v i s t a , En p r e s e n c i a ; expresa,

P E N E S , En p o d e r , En s o l o ;

PER, Por, C o n , Delante

I n f r a , J u x i a , Penes, Pone, Sine y S e c u n d m se atienda. R E G . V I . De la significacin de las S e p a r a b l e s , e s t a n d o en c o m p o s i c i o n . 1. Lo mismo se considera Valer la P r e p o s i c i n Estando en composicion, Que cuando se advierte fuera. 2. Pero De y E x , ln y P e r Ya denotan P r i v a c i n , Ya, por contraria razn. A u m e n t o suelen valer.
1.1.as Preposiciones significan lo mismo en composicin ^ fuera de ella, como Jnte.cn*, vengo a n t e s ; ^ ' ^ ' . del da. 2. Pero padecen a l g u n a s exccpcmnesy v a u e d a d ^ V De, Ex, ln, y Per denotan veces P " ' ; > Flaneis ment. Privacin, como Demens. falto de mm^Eaanfftu, falto de s a n g r e ; Indoctas, ignorante; Prfidas."fid^ ment, como e'amo, yo amo m u c h o ; Exclamo,^o tuerte mente; Incanus, muy c a n o ; Prfruor, gozo perfectamente.

PONE, D e t r a s ; POST, D e s p u e s ,

Desde y D e t r a s manifiesta. PjfUE. ya D e l a n t e , y a P o r , Ya Respecto se interpreta. PR/ETER, D e l a n t e , A d e m a s Dice y otras diferencias; PRO. P o r , S e g n , En l a g a r , E n , Delante, y A manera. P R O P E , explica Cerca*, J u n t o ; P R O P T E R , P o r , A causa y Cerca.
SECONDUM.Junto, Segn,

C o n f o r m e . Despues y M i e n t r a s , E n , Acerca. A favor. SECUS


Es J u n t o . SINK, S i n suena,

dicen D e b a j o ; SB, tambin, Despues y C e r c a . S E P E R y S C P R A el Romance De E n c i m a , de A d e m a s llevan, Y tambin de Mas de S P E R Muchas veces dice A c e r c a . H a s t a , En c u a n t o corresponden A T E B S , siempre pospuesta: De la o t r a p a r l e , T R A N S Y U L T R A . V E R S U S por H a c i a se vierta.
SB, SCRTER

NOTA. En estas Coplas se contienen los principales significados de las Preposiciones Separables y Separadas. Pero no se ponen los ejemplos, por evitar un tratado muy difuso; pues seria menester j u n t a r mas de ; 7 0 , y cualquiera buen Dicc'on a n o puede suplir esta falta.

R E G . V. De las S e p a r a d a s en p a r t i c u l a r . Entre las P r e p o s i c i o n e s Que ya referidas quedan, Si conocer cules son Separadas se desea; Solo estas doce: A b s q u e y A p u d , Circiter, Circa, Clam, Erga,

R E G . VII. De las I n s e p a r a b l e s , y de s u s significaciones. Las I n s e p a r a b l e s son A m , D i , Dis. y R e , S e , V e , Llamadas asi porque Van siempre en composicion. 1. Am al r e d e d o r explica: 2. D i . vel D i s , s e p a r a c i n , Diversidad, negacin, O r d e n , v e h e m e n c i a indica. 3. R e vale r e p e t i c i n . Contrariedad, resistencia, Aumento, correspondencia, R e t i r a d a , divisin. k. Se denota a p a a m i e n t o . Como asimismo e l e c c i n : 5. Ve suena d i m i n u c i n , Y veces tambin a u m e n t o .
I . A m significa al rededor, como Amputo, corto al rededor t , D, 6 Dis denota separacin, corno Divido, divido; DLr

'raho, separo en varias p a r t e s : Diversidad

como r>,\ <;,;/!<

le otJ d//1rresPondoc." " ' " J grande.

'"; feworeo, yo aparto. 4. S " / o , como Vegrandis, pequeo y

3. A b s , c , Q , s , y T . h. Pero, lo dicho no obstante, A b y E x se acompaan bien Con la ii, como tambin Con cualquiera Consonante.
I. A, E se anteponen generalmente cualquiera diccin a u o empieza por Consonante, como A Pem, E Magistro, 2. Ab y Ex cualquiera que empiezan p o r c . Q, s y T , como Abs Con. su le; Abs nulibet; Abs Senatu; Abs te. 4. No obstante esto, Ab y Ex se anteponen .'as voces que empiezan por 11, como Ab hoste, Ex homine, y cualquiera que empiece por conson a n t e , como Ab Ducibus; Ex nos tris, etc.

R E G . VIII. Del o r d e n de las P r e p o s i c i o n e s . En Prosa veces varia Su orden la P r e p o s i c i n Lucra de composicion; Pero mas en Poesa. 1. T e n u s nunca va antepuesta: V e r s a s rara vez: (2) . y a M e . J e , iNobis, V o b i s y Se Curo siempre se ve pospuesta. Con Qui tambin notareis Que lo mismo la sucede; Pero se sigue, precede A Q u o , Q u a , Q u i b u s y Qtieis. ra
2 5 S i

R E G . X . De las P r e p o s i c i o n e s q u e se a l t e r a n en composicion. A b , A d , C u m , I n t e r , estando En composicion, y Ex, In, O b , P e r , S u b , y otras, su fin Alteran de cuando en cuando.
Estas Preposiciones, estando en composicion, suelen alterar sus Letras finales por razn de la s u a v i d a d , v. g. Ab en Aufero, Aden Affero; Cum en Cohtcrero; Inter en Intlligo ; Ex en E/ferro; In en Irru* p Oppono; Per en Pelluceo; Sub en Sus"-'

R E G . X I . De sus especies y i g u r a s . 1. P r i m i t i v a s , D e r i v a d a s , Y S i m p l e s son, C o m p u e s t a s ; 2. Y aun de tres algunas de estas, Como E x a d v e r s u s , formadas.


se haI. Entre las Preposiciones, unas son Primitivas, como Ex, Derivadas, como Extra : otras Simples, como Ad, Ante, ?; Compuestas, como Adversas, Exante, Incoram , etc. ,Y aun algunas se componen de t r e s , como Exadversus, de i r , Ad y Verss. NOTA. De las causas p o r q u e las Preposiciones se convierten n Adverbios, se t r a t a r en la Sintaxis Propia, Cap. XVIII legia Xll.

U R i
R

n ? ; d X ' D e - ' - s L e l r a s n e se a n t e p o n e n al^ii a s P r e p o s i c i o n e s f u e r a de composicion Cinco dignas de atencin P r e p o s i c i o n e s se apuntan, Que a ciertas Lelras se juntan Lucra de composicion. 1. A consonantes A y E Se agregan en general: Vocal; 5 A b y E x todas

CAPITULO

III.

ULI LA CONJUNCION.

REG. I. De su Definicin. De indeclinables dicciones, La tercera es C o r . j u n c i o n , Que une Partes de Oracin, O diversas Oraciones.
1 a ^ a S r f p C U n r V 0 Z n d e c ' i n a l ) l e 1 U C u n t a d e varios modo, lt , j Oracin, ya Sentencias e n t e r a s : y asi lo da c o m o c L n f T n * tonjuncion. J u n t a partes de la Oracin T v ^ n ! 7 " ' 0 r f " ' , r f ' Cnsul, Cicern fut O r a d o r , C<5n' Milites parent, el General m a n d a , y los Soldados obedecen.

I. l a s clases principales de las Conjunciones son las nueve siguientes. 2. Copulativas, q n c j u n t a n las Partes, Sentencias de la Oracin, como At, Atque, Et, y Que, que significan y. 3. Disyuntivas, que separan las mismas Partes, Sentencias, como Aut, re, Seu, Si ve, y Fe, que significan d; eque, Sec, n i ; Neve, y no. 4. Concesivas, que expresan la concesin de alguna cosa, como Etsi, Quamvis, Quanquam y Tametsi, aunque. 5. Adversativas, que denotan alguna Sentencia opuesta la antecedente, como Sed, At, Autem, f'erm , pero. D. Racionales, que exponen algn raciocinio, consecuencia de lo antecedente, como Ideo, lilcirco, Igitur, Ergo, por esto, por tanto. 7. Causales, que refieren la causa de la Sentencia antecedente, como Nam, Namque, Enim, porque. 8. Finales, que sealan el lin con que se hace alguna cosa, como Ut, Quo, para que. 9. Condicionales, que significan la condicion de la accin que se expresa, como Dum, Modo, con tal q u e ; Si, s i ; Nisi, sino. 10. Expletivas, que sirven para llenar la Oracin por a d o r n o , elegancia en la Prosa, bien por necesidad del metro en la Poesa, como Autem, Porro, Fer, y Quidem, jues.

R E G . H . De s u s d i f e r e n t e s clases. 1. Las C o n j u n c i o n e s , segn Significan, se dividen; Y sus clases principales Son las nueve que se siguen. 2. Copulativas, Ac, Atque, El, Que, Quoque y Eliam, Item: 6. Disyuntivas, Aut, Vel, Ye, N e c , e q u e , N e v e , S e u , Si v e : 4. Concesivas, E t s i , Q u a n q u a m , Tametsi, Quamvis y Licet: 5. Adversativas, Sed, Autem, A t , V e r r o , que p e r o dicen: G. Racionales, Ideo, Idcirco, Igtur, Ergo, Proinde, Quamobrem, Quare, Quapropter, Con otras que el uso admite. 7. A las-Causales N a m , Q u o n i a m , Enim, Quandquidem, Quippe, Q u i a , y otras; Ut y Q u o o. A las Finales se apliquen. 9. A Condicionales M o d o , D u m , S i , Sin, y tambin N i s i : JO . A Expletivas finalmente Autem, Porro, Vero y Quidem.

REG. III. De su o r d e n . La C o n j u n c i n comunmente En Prosa y Verso antepuesta Puede correr; y pospuesta, Siendo en esto indiferente. _ Pero algunas se anteponen, ' Como son A u t , V e l , A t , Q u i n , Ac, eque, Nec, Sive, Sin; Y otras siempre se posponen, Como Q u e , V e , Q u i d e m , y estas: Autem, Enim, Quoque y Yero, Que con precepto severo Aun en Prosa van pospuestas. R E G . IV. De sus especies y figuras. Primitivas, Derivadas, Simples y C o m p u e s t a s son Como cualquiera diccin De las ocho tan nombradas.
Primitivas, como Et; orno *At; y Compuestas, Derivadas, como Etiam; como Attamen. Simple..

NOTA. De la mudanza de las Conjunciones en Adverbios te tratar en el Cap. XVIII, Regla FUI, de la Si i taxis Propia.

CAPITULO R E G . I . De su D e f i n i c i n .

IV.

DE LA .WiTERJECClOH.

I n t e r j e c c i n significa Indeclinable diccin Que interpuesta en la Oracin, Afectos varios explica.


tos del n i m o , como explicar varios afee3S del Verbo Interjic'ioe s n eoon.V Ctf' hlU0se P c r Pero algunas veces se . , ' P o n e r C Q 'cdio. prnci io virgo in/elix/^t^for^i ^ ^ P . como Ak

HA , HA , HJJ , demuestra r i s a ; I I E I , HOI dolor y lamento; HEM, d e m o s t r a c i n , a v i s o , G o z o , c o m p a s i o n y ceo. H E , bien EIIEU, d o l o r ; H E S expresa llamamiento; Hu, admiracin y enojo; l o , a l e g r a , lo opuesto: O , exclamacin, gozo, b u r l a , Admiracin, sentimiento; O u , g o z o , afliccin y q u e j a ;
O I I E , e n f a d o de un
PUY,

exceso.

R E G . I I . De s u s v a r i a s Significaciones. La I n t e r j e c c i n nos ofrece De voces nmero estrecho; i bien en la variedad De sentidos muy extenso. AH dice d o l o r , e n o j o , Admiracin, deseo, Aviso, reprehensin. O bien d e a p l a c a r intento. A H U vel A H E denota De t u r b a c i n el afecto; A T A T , miedo y advertencia JJe i m p e n s a d o c o n t r a t i e m p o ; oa, vel hat, la voz conque Al que interrumpe detengo. J J A B J S , PAP .'E explica asombro, J J O M B A X , a s o m b r o y desprecio. hHEM vale e x c l a m a c i n En repentino suceso; E u o y EHODM, l l a m a d a Jr a v i s o de e s t a r a t e n t o ; EIA, a v i s o , e x h o r t a c i n ;
EVAX, alborozo e x t r e m o ; EUGE, a p r o b a c i n y a p l a u s o : EVOE, B a c a n a l a c e n t o .

como P K O I I , significa A d m i r a c i n , y mas de esto, PKOII , exclamacin y enojo; PAX, sosiego, y ST , s i l e n c i o : V.E, m a l d i c i n o a m e n a z a , Y l s t i m a al mismo tiempo; V A I I , gozo y a d m i r a c i n , O b u r l a , en fin, con desprecio.
No cabiendo en la brevedad de una Gramtica los ejemplos de estas y otras mas significaciones de la Interjeccin, pueden estas buscarse en los Diccionarios, que son el verdadero depsito del caudal de cualquiera Lengua. Fuera de que no toda interjeccin Latina tiene su correspondencia en otra Castellanapor lo que solo se poudrn ejemplos de algunas que la tienen ah cruel enemigo! Hei y son las s i g u i e n t e s : Ah ferus hcstis! misero milu! ay desdichado de m i ! t terram beatatn! (ierra reliz! Oh peru! oh q u e estov m u e r t o ! Ohc jam satis es t b u e n o , basta ! Heus Sire! oyes, Sir! o l a , Sir! Eia, ca! Babee, o Papce, Hu! o i g a ! ola! Va. tib! av de l ! Ha, ha, hte , (/K h T t o n ' ^ ^ I l l l i s m o q , ! e e Castellano; Pax, quedo

R E G . III. De sus especies y figuras. La I n t e r j e c c i n se supone Comunmente Primitiva, O bien S i m p l e : se deriva, Y asimismo se compone.
Es Primitiva Ehodun? como Hcu, Evoe, y Derivada,
C0,n

como Mea. como Atat,

At

'

Eh

"'

Con

'Puesta>

NOTA. De las voces que se ponen en lugar de Interjecciones se t r a t a r en el Cap. XX, Reg. l , de la Sintaxis Propia.

LIBRO

CUARTO
DE

SINTAXIS

PROPIA. I.

CAPITULO

LA GRAMATICA LATINA,
EN EL CUAL SE C O N T I E N E LA SINTAXIS.

DE LAS CONCORDANCIAS DEL NOMBRE.

REG. I . De la C o n c o r d a n c i a de los N o m b r e s S b s tantivos. Substantivos continuados Cuando en la Oracin se ofrecen, Si una cosa pertenecen, En Caso van concertados.
Y esto a u n q u e sean diferentes en Gnero, como Urbs Toletum, la Ciudad de l o l e d o ; en Nmero, como Urbs Alhena:, la Ciudad de Atenas; en uno ) o t r o , como Rex delicia: populi, el Rey delicias del pueblo.

PROLOGO. De la Definicin y Divisin de la S i n t a x i s 1. S i n t x i s es C o n s t r u c c i n , Ya P r o p i a , ya F i g u r a d a , Que ordena en forma adecuada Las partes de la Oracin. 2. Divdese en C o n c o r d a n c i a Y R g i m e n , de tal modo Que lo perfecciona todo De ambas cosas la observancia.
1. Sintaxis, voz Griega que significa Construccin, 6 Coordinacin, es aquella P a r t e de la Gramtica que ensea o r d e nar las Partes de la O r a c i n ; y es de dos maneras : Propia y Figurada. La Propia es la n a t u r a l y conforme las reglas comunes; la Figurada la que usa de figuras modos de hablar i r r e g u l a r e s , a u n q u e autorizados con el uso de buenos Escri. lores. 2. Una y o t r a se dividen en Concordancia y Rgimen. Concordancia es la correspondencia que tiene una "Parte de la Oracin con o t r a , c o n c o r d a n d o con ella en alguna c i r c u n s t n n ria, coinoGnero, N m e r o , Caso, Persona, etc. Rgimen es la propiedad que tiene u n a Parte de la Oracin de r e g i r llevar >tra despus de s p u e s t a en cierto Caso, mediante algn Nom>re, Verbo, Preposicin, etc., de d e t e r m i n a r algn Mcdo T Fiempo, mediante a l g n Adverbio, Conjuncin, etc.

REG. II. De la C o n c o r d a n c i a del A d j e t i v o c o n el Substantivo. 1. Todo vocablo A d j e t i v o Concuerda en Gnero, Caso Y Nmero al mismo paso Con el Nombre S u b s t a n t i v o . 2. Mas Q u i no sigue este Nombre En Caso perpetuamente, Como se ver patente Cuando se hable del Pronombre.
1. Todo Adjetivo, sea Nombre, P r o n o m b r e , -Participio, concuerda en Gnero, Nmero y Caso con el Substantivo quien se refiere : Nombre, como Pater veras, el padre verdad e r o ; P r o n o m b r e , como Mater nostra, nuestra m a d r e ; Participio, como Mancipium notum, el esclavo conocido. 2. Pero el Pronombre Qui, quee, quod, no concuerda siempre en Caso con el Substantivo, segn se ver en la Regla FUI, de la Concordancia de este Pronombre.

R E G . III. De la C o n c o r d a n c i a del A d j e t i v o c o n los S u b s t a n t i v o s de d i f e r e n t e s G n e r o s . Cuando Genero se viere Diverso en los S u b s t a n t i v o s , Concertad los Adietivos

Con el que mas noble fuere. 1. En cosas que tienen alma, Es mas noble el M a s c u l i n o : Pero el N e u t r o y F e m e n i n o Se disputarn la palma. 2. En las que de alma carecen, Aplicndolas Neutral A d j e t i v o de Plural Las dudas se desvanecen 3. O segn uso Latino De no menor elegancia, llgase la C o n c o r d a n c i a Con el Nombre mas vecino.
, ,. , f ; \ animadas se concierta el Adjetivo con el Subs'annVo del Gnero mas noble, que c* el Masculino, v. g refere Soror mei, mi hermano y h e r m a n a ; Dominas, Dol o " f l , ' I M b " h e l S f c o r > l a Seora y el Esclavo buenos. Pero en cuanto al Femenino y al Neutro! se duda de la mayor nobleza. 2. En las inanimadas, por dudarse tambin dciella, y para evitar cualquier d u d a , se aplicar los SubsT r Z Z '!" de P l u r a l , v. g. Ver et Autumnus '"', , a P r " a v c r a y el otoo hermosos; Domas, Horras el 3 casa ard n ZT^'VJ",' J y prado espaciosos. De ambas s e la Sintaxis Figurada. 3. Y tambin se n el c li c y ,le'' concertar Adjetivo en Gnero y Nmero : Ver et trrJif/ "", "l?8.^03""' ? dccirse - -Autumnus aSar Pratu, i' / V Domas Ilortus et i ratun amptum, en l u g a r del Neutro ampia.
En las c s s

Quieren Plural la diccin Que con elios concertares.


Como Dux et Miles rosos. strenui, ei General y el Soldado vale-

R E G . VI. De su C o n c o r d a n c i a con el P r o n o m b r e Personal. El A d j e t i v o conviene En Genero con el Nombre S u b s t a n t i v o que el P r o n o m b r e P e r s o n a l callado tiene.
os Pronombres Personales no tienen Gnero determinado : y asi el Adjetivo concertar en Genero con el Substantivo que en cada uno de ellos se callare : v. g. si en Ego se callare Dminus, pondrse bonus, si Domina, bona; si Mancipium bonum.

CAPITULO

II.

DE LA CONCORDANCIA DEL PRONOMBRE.

R E G . I V De la C o n c o r d a n c i a del A d j e t i v o e n t r e dos S u b s t a n t i v o s . El A d j e t i v o entre dos Varios S u b s t a n t i v o s j)ueso, Segn el uso comn, Concierta con el primero.
CrAita esl

R E G . I. De la C o n c o r d a n c i a y O r d e n d e los Pronombres Personales. En la Oracin colocad Los P r o n o m b r e s P e r s o n a l e s E g o , T u , Is, y otros tales, Por su clase dignidad
Ego le colocar primero que Tu, y Tu primero que Is, Ule, y todas las terceras Personas, v. g. Ego, Tu et Ule ambula mus, yo, t y l paseamos. Y conforme esta r e g l a , en los ttulos de cartas el que escribe se nombra el p r i m e r o , v. g. Cicero Cicsari imperatoris salutem, Cicern Csar Empera d o r , salud, l.o c o n t r a r i o sucede en la Lengua Castellana, y o t r a s , en que el yo se pone por cortesa en el ltimo lugar, v. g. Vm., l, y yo fuimos a pasear.

niuo, y no creditus

esl.

P"er-

Semframis f u tenida 1 por

R E G . V. De su C o n c o r d a n c i a c o n S u b s t a n t i v o s de s i n g u l a r , unidos por Conjuncin. Substantivos Singulares, Unidos por Conjuncin,

R E G . II. De la C o n c o r d a n c i a de los Posesivos, y da los P r i m i t i v o s P e r s o n a l s con los N o m b r e s Substantivos. 1. Al S u b s t a n t i v o se aplica El Posesivo P r o n o m b r e

Con el que mas noble fuere. 1. En cosas que tienen alma, Es mas noble el M a s c u l i n o : Pero el N e u t r o y F e m e n i n o Se disputarn l palma. 2. En las que de alma carecen, Aplicndolas Neutral A d j e t i v o de Plural Las dudas se desvanecen 3. O segn uso Latino De no menor elegancia, llgase la C o n c o r d a n c i a Con el Nombre mas vecino.
, ,. , f ; \ animadas se concierta el Adjetivo con el Subs'annVo del Gnero mas noble, que c* el Masculino, y. g refere Soror mei, mi hermano y h e r m a n a ; Dominas, Dol o " f l , ' I M b " h e l S f c o r > l a Seora y el Esclavo buenos. Pero en cuanto al Femenino y al Neutro! se duda de la mayor nobleza. 2. En las inanimadas, por dudarse tambin deiella, y para ev.tar cualquier d u d a , se aplicar los SabsT r Z Z '!" de P l u r a l , v. g. Ver et Autumnus '"', , a P r " a v c r a y el otoo hermosos; Domas, Hartas et a Cas a ard n r a d o es AI r r f f ' , ' ! y P P*cio S os. He ambas s e la Sintaxis Figurada. 3. Y tambin se n ro7i c c o " c e r t a r el adjetivo en Gnero y Nmero : Ver fTrn,J, ''\ "l?8.^03""' ? dccirse et Autumnus Prahn'i n / S'1r ^ ^utro formosa; Domas Ilortus et i ratun amplum, en l u g a r del Neutro ampia.
En las c s s

Quieren Plural la diccin Que con elios concertares.


Como Dux et Miles rosos. strenui, ei General y el Soldado vale-

R E G . VI. De su C o n c o r d a n c i a con el P r o n o m b r e Personal. El A d j e t i v o conviene En Gnero con el Nombre S u b s t a n t i v o que el P r o n o m b r e P e r s o n a l callado tiene.
os Pronombres Personales no tienen Gnero determinado : y asi el Adjetivo concertar en Genero con el Substantivo que en cada uno de ellos se callare : v. g. si en Ego se callare Dominas, pondrse bonus, si Domina, bona; si ilancipium bonum.

CAPITULO

II.

DE LA CONCORDANCIA DEL PRONOMBRE.

R E G . I V De la C o n c o r d a n c i a del A d j e t i v o e n t r e dos S u b s t a n t i v o s . El A d j e t i v o entre dos Varios S u b s t a n t i v o s j)ueso, Segn el uso comn, Concierta con el primero.
CrAita esl

R E G . I. De la C o n c o r d a n c i a y O r d e n d e los Pronombres Personales. En la Oracin colocad Los P r o n o m b r e s P e r s o n a l e s E g o , T u . Is, y otros tales, Por su clase dignidad
Ego -.e colocar primero que Tu, y Tu primero que Is, Me, y todas las terceras Personas, v. g. Ego, Ta et Ule ambula mas, yo, t y l paseamos. Y conforme esta r e g l a , en los ttulos de cartas el que escribe se nombra el p r i m e r o , v. g. Cicero Ctesari imperatoris salutem, Cicern Csar Empera d o r , salud, l.o contrario sucede en la Lengua Castellana,y o t r a s , en que el yo se pone por cortesa en el ltimo lugar, v. g. Vm., e'l, y yo fuimos a pasear.

niuo, y no creditus

esl.

P"er-

Semframis f u tenida 1 por

R E G . V. De su C o n c o r d a n c i a c o n S u b s t a n t i v o s de s i n g u l a r , unidos por Conjuncin. Substantivos Singulares, Unidos por Conjuncin,

R E G . II. De la C o n c o r d a n c i a de los Posesivos, y da los P r i m i t i v o s P e r s o n a l s con los N o m b r e s Substantivos. 1. Al S u b s t a n t i v o se aplica El Posesivo P r o n o m b r e

Como M e u s , cuando el N o m b r e Alguna a c c i n significa, 2. Mas si denota p a s i n , Se le juntan Genitivos De E g o , T u , Sui P r i m i t i v o s Para mas declaracin.
1. Los Pronombres Posesivos se juntan comunmente a Substantivo cuando significa accin, v. g . Amor meus, Amcr noster, el amor que tengo y tenemos otro. Dicese comunmente p o r q u e Futnus meum, Injuria nostra significan veces no solo la h e r i d a , i n j u r i a q u e h a c e m o s , sino la que recibimos. . i ero cuando el Substantivo denota pasin, se le juntan los Genitivos de Ego, Tu, Sui en Singular y Plural, v. g. Amor met, el amor que me t i e n e n ; Memoria nostri, la memoria que tienen de nosotros; OblUiositihe\ olvido que tienen de l , menos que en el Sai se ofrezca alguna d u d a .

mu vocantur est puesto por Qui Latumtat la Sintaxis Figurada.

vocantur.

Vase

R E G . Y . De la C o n c o r d a n c i a de los R e l a t i v o s Talis, Tanlus, etc. antecedente Como al Nombre Siguen T a t i s , T a n t u s , T o t u s ; Asi Q u a l i s , Q u a n t u s , Q u o t u s Concuerdan con el siguiente.
V. g. Tclis estodor, qttle est vinum, tal es el o l o r , c u a l es el vino. Tantee sunt tuee virtutes, qunnta vitia, t a n grandia son tus v i r t u d e s , como t u s vicios : Tota est hora, quotam (suple horam) dixisti, es la misma hora que dijiste.

R E G . III. 1. Q u i , cuando se halla pospuesto, Usar del Gnero debe Y del Nmero que lleve El S u b s t a n t i v o ' a n t e p u e s t o . 2. Pero cuando va delante, Sea como R e l a t i v o , O como I n t e r r o g a t i v o , Lleva Caso semejante.
i. Qui ponindose despues del Substantivo, concuerda con el en Gnero y Nmero, v. g . Epstola quam accepi, grata mihifuit, la carta que recib me fue agradable. 2. Pero cuando eantepone al mismo, concuerda tambin en Caso, ya sea Selutivo, 6 ya Interrogativo : Selativo, como Quam epstolam accepi, grata mihifuit; Interrogativo, como Quem librum legistip qu libro has l e i d o ?

R E G . YI. De la C o n c o r d a n c i a de los Recprocos c o n las T e r c e r a s P e r s o n a s . 1. Cuando aquello de que hablamos Pertenece como quiera A una Persona tercera. De R e c p r o c o s usamos; 2. Y aun cuando dos intervienen Terceras, si es dirigido A la primera el sentido Los Recprocos convienen. 3. Si segunda se dirige, Convendrn los Relativos 4 Si de duda no hay motivos Lo que quisieres elige.
1. Cuando el asunto de que hablamos se refiere una tercera P e r s o n a , s e usa de los Seciprocos Sui, Suus, v. g. Hostis te oral ut sibi parcas, el enemigo te ruega que le perdones; -Imicus opiat ut librum suum legas, el amigo desea que leas su libro. V " a u n q u e la Persona quien se refiere el asunto est pospuesta ,se usar de los mismos Seciprocos, v . g . Hunc Sui Cives e civitate ejecerunt ( C i c . ) , sus Ciudadanos le echaron de la Ciudad ; Trahit saa quemque mluptas ( V i r g . ) , cada uno le arrastra su deleite. 2. Interviniendo dos terceras Personas, si el sentido se dirigiere la P r i m e r a , convendr tambin usar de los mismos Seciprocos, v. g. Petras putavit Joannem canaturum apud se, Pedro crey que Juan cenara en su c a s a ; Petrus vidit Jannem cum fratre suo. Pedro vi Juan con su hermano : esto e s , si la casa y el hermano fueren de Pedro. 3. Mas si se hiciere relacin 'la segunda Persona, entonces se usar de los Relativos Is, Ule, Ipse (esto M , si la casa y 1

R E G . IV. De la C o n c o r d a n c i a del R e l a t i v o e n t r e dos Substantivos diferentes. El R e l a t i v o entre dos Substantivos diferentes, Concertar de todos modos Con el segundo bien puede.
V. g. Pompeius, quod Impert Soma ni ornamentum fuit (Cic.) Pompeyo, que fu el o r n a m e n t o del pueblo Romano" Quod est por Qui. Carcerille... quie Latumice vocantur. (Cic. aquella crcel, que llaman Latumias. En donde Qwe Jatu'

hermano fueren de J u a n ) : y asi se dir apud eum fflam v-1 ipsum, y cum ejus, illias, vcl ipsius fnutre. 4 T u a n d n S ofreciere duda a l g u n a , se usarn los Recprocos, los fiel,??. se - , f I " , s , e r e . " " o ^ os ejemplos siguientes y tornus rogavu fratrem, ut se, vel eum, iilum , Z Z - A n t n m r Z s u Normano q J e le v i s i l a s e P - Z p e s comedit galhnam cum putlissuis, re ejus, illius\e\ 6 in / ' ' lpS"'S' h zorra comi la gallina con sus pollos

Que al primero se remite. 2. Y esto mas generalmente Los Verbos N e u t r o s practican, Y los P a s i v o s que explican Efectos, de l e n g u a m e n t e .
I . Ademas del Nominativo que el i'erbo lleva antes de si como s u p u e s t o , puede tambin a d m i t i r otro despus, Substantivo Adjetivo, que se refiera al primero : Substantivo, como Aurum est metaum, el oro es metal; Adjetivo, como Argnlum est cndidum, la plata es blanca. 2. Foecialmente los G erbos Neutros, v. g. Agrcola ,<h it felir , el Labrador vive feliz; y los Pasivos que significan hablar, pensar, v. g. Grammtica vocaturars, la Gramtica se llama a r t e ; Hiec puta'.ur necessaria, esta se cree necesaria.

CAPITULO

III.

E LA CONCOHDINCIA DEL VERIIO.

S ( ' C o n c o r d a n c i a del Y e r b o P e r s o n a l con el N o m i n a t i v o a n t e p u e s t o . rersonai 1. Todo V e r b o P e r s o n a l Nominativo antepuesto Quiere llevar, por Supuesto, '{ Persona principal, Con quien expreso, callado, Segn el uso lo abona, En Nmero y en Persona ira siempre concertado, 2 . i cuando el V e r b o se advierte ue Participio Compuesto, En Gnero, y amas de esto, En Caso tambin concierte.
e o L ' X T C a m o - ^ : ^ ' 1 C ' M f S t r o ensea; callado, Tu. Estos v otros Pronnmlvr' t U y , n a S ' , I , , " d e s e Eso y' ^ e se qu'iera d e n m r aln ** " M t - " C 0 1 " " ' e " t e , nietos 0S,Cln con t?.f P ' ' Ego'studeo, como Tu audT" / L ^ V P r < * >* nfasis r e C0sasi 2. Cuando e l ^ X e / c , n n " , ' l f d e | ^ , ^ ^ * , concertar tambin en G n t o ^ o ^ l ^ No ^ g- Pater mortuus est, mi p a d r e m r i ! ""at'-

R E G . III. D e s u C o n c o r d a n c i a c o n S u b s t a n t i v o s de Singular unidos por Conjuncin. Tras de Nombres Singulares Que Conjuncin eslabona , Pondrse en Plural Persona El V e r b o que les juntares
V. g. Valetudo pierden. et forma pereunt, la salud y la h e r m o s u r a se

R E G . I V . D e s u C o n c o r d a n c i a c o n la P e r s o n a m a s noble. Cuando la Oracin se viere Con dos Personas mas, El V e r b o concertars Con la que mas noble fuere. De todas es la primera La mas noble sin disputa; La Segunda se reputa Mas noble que la tercera.
Y asi se dir Ego, Tu et Antonias Tatemas, yo, til y Antonia estamos b u e n o s , c o n c e r t a n d o alemas con Ego, q u e es la Persona primera y la mas noble de todas; y asimismo Tu et Antonias ambulatis, t y Antonio os paseais, concertando ambulatis con Tu, que es la s e g u n d a , y mas noble que la t e r cera.

De su C o n c o r d a n c i a con dos N o m i n a d o s , uno antepuesto, y otro pospuesto, i . Pospuesto tambin admite Segundo Nominativo, Substantivo, Adjetivo,

R E G . V D e su C o n c o r d a n c i a e n t r e dos S u b s t a n tivos c o n t i n u a d o s . 1. En las cosas animadas,


15.

hermano fueren de J u a n ) : y asi se dir apud eum illum ipsum, y cum ejus, illius, vcl ipsius fnutre. " ( t o d o 2 ofreciere duda a l g u n a , se usarn los Recprocos Z l ^ r s e . , f I " ' s , e r e . como en los ejen/plos siguientes y tomus rogavufratrem, ut se, vel eum, illum , Z Z - A n t n m r Z s u , l e r i n a l | o que le visitase ' " u / u e s comedit galhnam cum putlissuis, re ejus, illius\e\ 6 in / h zorra comi la gallina con sus pollos ' ' lpS"'S'

Que al primero se remite. 2. Y esto mas generalmente Los Verbos N e u t r o s practican, Y los P a s i v o s que explican Efectos, de l e n g u a m e n t e .
1. Ademas del Nominativo que el i'erbo lleva antes de si como s u p u e s t o , puede tamliien a d m i t i r otro despus, Substantivo 6 Adjetivo, que se refiera al primero : Substantivo, como Aurum est metaum, el oro es m e t a l ; Adjetivo, como Argn1un est cndidum, la plata es b-anca. 2. Foeoialmente los ' erbos Neutros, v. g. Agrcola vivit felir, el Labrador vive feliz; y los Pasivos que signilican hablar, pensar, v. g. Grammtica vocaturars, la Gramtica se llama a r t e ; Hiec putaiur necessaria, esta se cree necesaria.

CAPITULO

III.

DE LA CONCOHDiNCIA DEL VERIIO.

S ( ' C o n c o r d a n c i a del Y e r b o P e r s o n a l con el N o m i n a t i v o a n t e p u e s t o . rersonai 1. Todo V e r b o P e r s o n a l Nominativo antepuesto Quiere llevar, por Supuesto, '{ Persona principal, Con quien expreso, callado, Segn el uso lo abona, En Nmero y en Persona ira siempre concertado, 2. i cuando el V e r b o se advierte ue Participio Compuesto, En Gnero, y amas de esto, un Caso tambin concierte.
e o L ' X T C a l ' - ^ : ^ ' 1 d M f s t r o ensea; callado, TU. Estos v otros Pronnmlvr' t U y , n a S ' , I , , " d e s e Eso J! ^ e se qu'Iera d e n m r aln ** " M t - " C 0 1 " " ' e t e , menos como Tu audT" / L ^ V rt("''n s a r a *< nfasis C0sasi 2. Cuando e l ^ X e / c , n n " , ' l f d r e e | ^ , ^ ^ concertar l ^ ^ No T. g- Pater mortuus est, mi p a d r e m r i ! ""at'-

R E G . III. De su C o n c o r d a n c i a con S u b s t a n t i v o s de S i n g u l a r u n i d o s p o r C o n j u n c i n . Tras de Nombres Singulares Que Conjuncin eslabona , Pondrse en Plural Persona El V e r b o que les juntares
V. g. Valetudo pierden. et forma pereunt, la salud y la h e r m o s u r a se

f f"

P 0 S , C l n '

con

' Eso studeo,

REG. IV. De su C o n c o r d a n c i a c o n la P e r s o n a m a s noble. Cuando la Oracin se viere Con dos Personas mas, El V e r b o concertars Con la que mas noble fuere. De todas es la primera La mas noble sin disputa; La Segunda se reputa Mas noble que la tercera.
Y asi se dir Ego, Tu et Antonius valemus, yo, til y Antonia estamos b u e n o s , c o n c e r t a n d o 'alemas con Ego, q u e es la Persona primera y la mas noble de todas; y a s i m i s m o Tu et Antonius ambulatis, t y Antonio os paseais, concertando ambulatis con Tu, que es la s e g u n d a , y mas noble que la t e r cera.

De su C o n c o r d a n c i a con dos N o m i n a d o s , u n o a n t e p u e s t o , y o t r o pospuesto, i . Pospuesto tambin admite Segundo Nominativo, Substantivo, Adjetivo,

R E G . V De su C o n c o r d a n c i a e n t r e dos S u b s t a n tivos c o n t i n u a d o s . 1. En las cosas animadas,

Si continuados se observan Dos Substantivos, el Y e r b o Con el primero concuerda; 2. Pero en las que alma no tienen, Aunque lo mismo suceda El V e r b o , por lo contrario, Con el segundo concierta.
t . En lascosas animadas, v. g . Tu/lia, delicila riostra:, tuum munsculuni flgitat ( C i . ) , mi querida Tulia, pide con ansia tu r e g a l i t o , concertando fiagitat con Tulla, que es el primer Substantivo. 2. En las cosas i n a n i m a d a s , v. g. Cariolippidum captum est (Liv.), la Ciudad de Carilas fu t o m a d a , concertando captum est con ppidum, que es el segundo Substantivo.

Expreso, por expresar. Antes de si Acusativo. 2. El mismo admite pospuesto Otro Acusativo, el cual Corresponde al principal Que ya tiene por Supuesto.
S. Un Acusativo antes de s f , e x p r e s o , como Scio vimtrn-, estimari, s que la virtud se e s t i m a : por e x p r e s a r , comc Vol laudari, q u i e r o ser a l a b a d o , callndose me antes de laudan. 2. Y t a m b i n otro Acusativo despus de s f , que se refiere al a n t e c e d e n t e : expreso, como Credo hminem esse mortalem, creo q u e el hombre es mortal : por e x p r e s a r , como Cupio esse ciernen tem, deseo ser c l e m e n t e , callndose me antes de esse.

R E G . Y I . De su C o n c o r d a n c i a e n l r e dos S u b s t a n tivos. Cuando entre dos Nombres Segn regla general, Con aquel que es principal En el Nmero conviene. viene.

R E G . I X . De su C o n c o r d a n c i a con u n n o m i n a t i v o antes y o t r o d e s p u e s . 1. Despues de si tambin puede Llevar un Nominativo Que sea correlativo Al del V e r b o que precede : 2. Y mas si el Yerbe es de i n t e n t o . De d e s e o , de e m p e z a r ; O bien Pasivo de h a b l a r , Y de o b r a de e n t e n d i m i e n t o .
! . En lugar de dos Acusativos puede tambin llevar dos Nominativos, de los c u a l e s el segundo correapocda al primero ue el ferbo tiene por S u p u e s t o , como Simias gaudet incere rectus, el mono usta de a n d a r derecho. 2. Especialm e n t e con los f'erbos ni intencin y deseo, o r n o Discipulus optatfieri Magister, el Discpulo desea hacerse Maestro : de empezar, como Puer incipit esse studtosus, el nio empieza ser estudioso : los Pasivos de lengua y entendimiento, como Rex dptimus appellalur Pater, el buen Rey es llamado Pad r e ; Senectus censetur morbus, la vi-jei se r e p a t a por enfermedad.

Como Omnia Casar erat ( L u c . ) , Csar lo era t o d o ; S.mguis erarit lcrymte ( L u c . ) , las l g r i m a s eran sangre.

R E G . VII. De la C o n c o r d a n c i a del Verbo c o n su Supuesto. Tal vez un Infinitivo, Una frase, oracin Supuestos del V e r b o son, .4 modo de Substantivo.
Un Infinitivo, como Mentri non estmeum (Ter. Heaut. Act.lll, Se. 2 ) , el mentir no es n;i costumbre : una f r a s e , como Ingenuas didicisse fidliter wtesemollit mores (O*id. Ex. Ponto, tib. i i , epist. 9 ) , aprender exactamente las artes liberales su viza las c o s t u m b r e s : una oracion e n t e r a , como /Vosee tt 'tsum descend/celo (Juv. S a t . ) , aquella sentencia : concete ^ ti' mismo, baj del cielo.

R E G . X . De la C o n c o r d a n c i a de las P r e g u n t a s y Respuestas. La P r e g u n t a y la R e s p u e s t a Suelen concertar en Caso; Menos que intervenga acaso Alguna razn opuesta.

R E G . V I I I . De la C o n c o r d a n c i a del I n f i n i t i v o c o a el A c u s a t i v o . 1. Cualquier Modo Infinitivo Por Supuesto ha de llevar,

V. g. Quis est Ule? Quin es aquel? Antonius, Antonio. Quem auctorem legis? Qu autor lees? Ciceronem, Cicern. Menos en algunas ocasiones en que hay razn para lo c o n t r a r i o , v. g. cuando se responde con Nombres Pronombres Posesivos. Con Nombre, como Cujus hac intago? Casarea, de quin es esta i m g e n ? De Csar . con Pronombre, como Cujus hirc domus? Mea , de quin es esta casa? Mia: y cuando se p r e g u n t a con el Genitivo Quanti, y se responde con Ablativo, como Quan/i emisti librvm. Tribuv denariis, en c u a n t o compraste el l i b r o ? En tres dineros. \ finalmente en otras ocasiones s e m e j a n t e s , en que se callan algunas voces.

puesto de la O r a c i n , y con l concierten las t e r c e r a s Personas de Sum. Y asi en lugar de Opus est mihi Prceceptore, se puede muy bien d e c i r Prieceptor mihi opus est.

R F G . III. Del R g i m e n y C o n c o r d a n c i a d e 1. M i l i e siempre que se advierta Tomado por S u b s t a n t i v o , Debe regir Genitivo: 2. Siendo A d j e t i v o , concierta.

Mille.

CATITULO

IV.

niil. REGIMEN DEL NOMBRE SUBSTANTIVO.

R E G . I. Del R g i m e n d e los S u b s t a n t i v o s necientes diversas cosas. Todo Nombre S u b s t a n t i v o Al S u b s t a n t i v o siguiente, Si es de cosa diferente, Rige siempre en Genitivo

perte-

1. Mil le, tomado por Substantivo, es de S i n g u l a r , y Neut r o ; y corresponde al Castellano un Millar. Entonces rige Genitivo, v. g. Mil/e hominum versabatur (Cic. pro Milone), haba un millar de h o m b r e s : Mi/le nummum expensum (Idem Philipp 2 ) un m i l l a r de monedas gastado. 2. Pero siendo Adjetivo, concuerda en Caso y Nmero con su Substantivo, como Mille daban, nummos f M a r t . 1. 10, Epig. 7 5 ) , yo daba mil monedas; a u n q u e tambin puede como Partitivo r e g i r Genitivo, v. g. Mille passuum erunt (Liv. I). 3, I. 5.) habia mil pasos. En su plural tambin quiere Genitivo, como Do millia hominum.

V. g. Auclor libri, el autor del libro; Amor Hilera ruin, el amor de las letras. Y el n o m b r e que se ha de poner en Genitivo en Latn, lleva comunmente en Castellano la Preposicin De.

R E G . IV. Del R g i m e n d e los S u b s t a n t i v o s v e r bales. Correspondiendo su origen S u b s t a n t i v o s hay v e r b a l e s En TO, que como tales, De su Verbo el Caso rigen.
V. g. Obtemperatio lpbus, la obediencia las leyes; Cure, tiorem, la accin de cuidar de alguna cosa; Speclatio ludas, ia vista de los juegos.

R E G . I I . Del R g i m e n d e Opus y

Usus.

1. O p u s y U s u s . por N e c e s s e , De la Persona Dativo, Y de la Co*a Ablativo Piden con terceras de Esse. 2 . I Vas dejando el Caso sexto, O p u s puede, en su lugar, El primer Caso llevar, Que le sirva de Supuesto.
1. Opus y Usus, significando Necesse, necesidad, y juntndose con terceras Personas de Singular del Verbo Esse, rigen Dativo de Persona, y Ablativo de Cosa : v. g. Opus est mihi Prccceptore, necesito de Maestro; Usus est nobis libris, necesitamos de libros. 2. Mas Opus p u e d e , en vez de Ablativo de Cosa, llevar Nominativo; de modo que este sirva de Su-

R E G . V . Del R g i m e n del A d j e t i v o puesto m o d o de Substantivo. Tambin riqe d cada paso, A modo de S u b s t a n t i v o . Cuando es Neutro el A d j e t i v o , El mismo segundo Caso.

Neutro,

Los Adjetivos N e u t r o s , que c o m u n m e n t e rigen Genitivo s modo d. Substantivos , son Hultum, Plus, Minus, Mnimum Tuntum, Quantum, e t c . , v. g. Multum lab'-ris, mucho trab a j o ; Minus operarum, menos obreros. Por lo que mira l"S Adjetivos Neutros Plurales que piden el mismo Caso, vase. a Sintaxis Figurada.

V. g. Qui.f est ille? Quin es aquel? Antonius, Antonio. Quem auctorem legis? Qu autor lees? Ciceronem, Cicern. Menos en algunas ocasiones en que hay razn para lo c o n t r a r i o , v. g. cuando se responde con Nombres Pronombres Posesivos. Con Nombre, como Cujus hac intago? Casarea, de quin es esta i m g e n ? De Csar . con Pronombre, como Cujus hirc domus? Mea , de quin es esta casa? Mia; y cuando se p r e g u n t a con el Genitivo Quariti, y se responde con Ablativo, como Quanti emisti librum. Tribuv denariis, en c u a n t o compraste el l i b r o ? En tres dineros. \ finalmente en otras ocasiones s e m e j a n t e s , en que se callan algunas voces.

puesto de la O r a c i n , y con l concierten las t e r c e r a s Personas de Sum. Y asi en lugar de Opus est mihi Prceceptore, se puede muy bien d e c i r Prteceptor mihi opus est.

R F G . 111. Del R g i m e n y C o n c o r d a n c i a d e 1. M i l l e siempre que se advierta Tomado por S u b s t a n t i v o , Debe regir Genitivo: 2. Siendo A d j e t i v o , concierta.

Mille.

CATITULO

IV.

DEL REGIMEN DEL NOMBRE SUBSTANTIVO.

R E G . I. Del R g i m e n d e los S u b s t a n t i v o s necientes diversas cosas. Todo Nombre S u b s t a n t i v o Al S u b s t a n t i v o siguiente, Si es de cosa diferente, Rige siempre en Genitivo

perte-

t . Mille, tomado por Substantivo, es de S i n g u l a r , y Neut r o ; y corresponde al Castellano un Millar. Entonces rige Genitivo, v. g. Mille hominum versabatur (Cic. pro Milone), liabia un millar de h o m b r e s : Mille nummum expensum (Idem Philipp 2 ) un m i l l a r de monedas gastado. 2. Pero siendo Adjetivo, concuerda en Caso y Nmero con su Substantivo, como Mille dabam nummos M a r t . 1. 10, Epig. 7 5 ) , yo daba mil monedas; a u n q u e tambin puede como Partitivo r e g i r Genitivo, v. g. Mille passuum erant (Liv. I). 3, I. 5.) habia mil pasos. En su plural tambin quiere Genitivo, como Do millia hominum.

V. g. Auclor libri, el autor del libro; Amor Hilera ruin, el amor de las letras. Y el n o m b r e que se ha de poner en Genitivo en Latn, lleva comunmente en Castellano la Preposicin De.

R E G . IV. Del R g i m e n d e los S u b s t a n t i v o s v e r bales. Correspondiendo su origen S u b s t a n t i v o s hay v e r b a l e s En TO, que como tales, De su Verbo el Caso rigen.
V. g. Obtemperatio lpbus, la obediencia las leyes; Cure, tiorem, la accin de cuidar de alguna cosa; Speclatio Indos, i vista de los juegos.

R E G . I I . Del R g i m e n d e Opus y

Usus.

1. O p u s y U s u s . por N e c e s s e , De la Persona Dativo, Y de la Co*a Ablativo Piden con terceras de Esse. 2 . I Vas dejando el Caso sexto, O p u s puede, en su lugar, El primer Caso llevar, Que le sirva de Supuesto.
1. Opus y Usus, significando Necesse, necesidao, y juntndose con terceras Personas de Singular del Verbo Esse, rigen Dativo de Persona, y Ablativo de Cosa : v. g. Opus est mihi Praceptore, necesito de Maestro; Usus est nobis libris, necesitamos de libros. 2. Mas Opas p u e d e , en vez de Ablativo de Cosa, llevar Nominativo; de modo que este sirva de Su-

R E G . V . Del R g i m e n del A d j e t i v o puesto m o d o de Substantivo. Tambin riqe d cada paso, A modo de S u b s t a n t i v o . Cuando es Neutro el A d j e t i v o , El mismo segundo Caso.

Neutro,

Los Adjetivos N e u t r o s , que c o m u n m e n t e rigen Genitivo s modo d t S u b s t a n t i v o s , son Multum, Plus, Minus, Mnimum Tantum, Quantum, e t c . , v. g. Multum lab'-ris, m u c h o trab a j o ; Minus operarum, menos obreros. Por lo que mira l"S Adjetivos Neutros Plurales que piden el misino Caso, vase a Sintaxis Figurada.

GRAMTICA

LATINA.

267

C A P T U L O

V.

DKL RGIMEN DEL ADJETIVO.

Iris, vel patri el que sobrevive a p a d r e ; Comes Imperatoria, yel Impera tori, el compaero del Emperador; Invtdus taudu, vel laud, envidioso de la gloria; Contrarius virtntis, vel virtuti, contrario la v i r t u d .

REG. I

D e los q u e r i g e n G e n i t i v o . Genitivos rigen varios Como el D o c t o , el I g n o r a n t e , Ansioso, Participante, y asimismo sus contrarios; ton algunos especiales Que dicen C u i d a d o y M i e d o , A quienes aadir puedo n y s, y AX Verbales,

BJEG. I I I . D e o t r o s q u e r i g e n los m i s m o s Casos. Los mismos Casos jundad Con varios que S e m e j a n z a Dicen, y D e s e m e j a n z a . Igualdad, Desigualdad.
Tales son Similis, Asf'milr Cnnsimilis, Dissim'lis, JEquas, Par, Dispar, v. g. Similis patris, vel patri, semejante al Padre.

R E G . IV. D e los q u e r i g e n G e n i t i v o 6 A b l a t i v o . 1. Con segundo, sexto Caso D i g n a s , I n d i g n u s se notan; 2 . Y muchos que ya denotan Lo A b u n d a n t e , ya lo E s c a s o .

seoso, como Avidas,

Ai'aris

Cum.h,,

?' y,nn"so>

de-

1. Dignus Principis, vel Principe, digno de un P r n c i p e . Indignas mmneris, vel muere, i n d i g n o del e m p l e o ; aunque el Ablativo es mas usado. 2. Muchos que denotan la Abundancia, la Escasez : la Abundancia, r o m o Abundans, Copiosas, Da-es, Prtilis, Fvcundus , t.ar^'S, Mar tus, Oputentus Plenus, Referas, Onu <tus . Satur, g. Abundnns Iaclis. vel lacle, a b u n d a n t e de leche la Escasez, <-omo Cassus. Inanis, Indigens, Inops, Xudus, Orbus, Parcas Vacuus Viduus, v. g". Cassus lminis, vel lumine, falto de luz.

grur, ?px, f l w / x , 7>nJi.r c t r l ae secreto. e t c - , g -

'

Ferax

> Fu' . capai

R E G . I I . D e los q u e r i g e n G e n i t i v o D a t i v o . Con Genitivo nativo Se construyen de ordinario Proprius, Communis, Superstes, Comes, Invidus, Contrarius.

R E G . V . D e los q u e r i g e n D a t i v o . Dativo los de O b e d i e n c i a . F e , G u s t o , G r a c i a , ri F a v o r ; Los de P r o v e c h o y H o n o r , Facilidad y Evidencia; Los que d estos mismos se oponen. Verbales que Bilis tienen: Cinco que de Via vienen: Ims que de Cuna se componen.
De Obediencia como Morigeras, Obsequens, Suppfex, T. g. Morigeras amito, complaciente con el > m i f O ; y u* contrario Adversus, Rebetfis, etc. De Fe, como Fidelu, Pidus, Crdulas v. g. Ftdetis Domino, el al Seor, y sus contrarios InfidelisInfiAus. Incrdulas De Guste, como Gratas, Ju-

cundrs,

duenis

v a

Cm, X j u c S "
s

svs contrarios Ingrafus g

' SET** *

' P*!; y *

Conltttfut suri sorte, contento con su s u e r t e ; Ingenio Preeditus, dotado de ingenio; Auxilio Fretus, confiado en el socorro.

contrarios / J ; t f l Z S ? g

i s s l i l ^ i i i
, ' T ' '
De

- w .

como

R E G . V I I I . De los q u e r i g e n A b l a t i v o con Ab. Ablativo en general Piden con A b el A u s e n t e , El D i s t a n t e , D i f e r e n t e , El S e g u r o , el O r d i n a l .


El Ausente, como Absens, Extorris, Exul, Fugitivas, Prtf* fugus, v. g. Absens patria, ausente de la patria. El DiS' tante, v. g. Distans, Remotus ab urbe, d i s t a n t e , remoto de la Ciudad. El Diferente, como Abhorrens, Absonus, Alius , Alienas, Alter, Dissors, Diversus, v. g. Abhorrens vero, ageno de la verdad. El Seguro, como Incolumis, Liber, Salvas, Securus, Sospes, Tutus, v. g. Incolumis calamitate, libre de calamidad. Y el Ordinal ', como Primas, Secundas, Tertius, v. g. Primus Rege, el primero despues del Rey. Pero a d v i r t a s e , que Abhorrens, Absonus y Diversas rigen tambin Dativo; y que 4lienus, Immunis, Liber y Securas tienen otros Reglment-i que ensear el uso.

R E G . V . D e los q u e rigen D a t i v o , A c u s a t i v o Tercero cuarlo con Ad f 5 a ' < ^ rfe P r o n t i t u d Inclinacin, y Aptitud contraria calidad.
De Prontitud, v. o Prnt,,<n

R E G . I X . Del R g i m e n de los V e r b a l e s e n Muchos Verbales en B N D C S Que por su origen se miden, De su Verbo el Caso piden, Cual P a t r i a ; g r a t u l a b u n d u s .

BUNDS.

Muchos de estos Nombres rigen os Casos de sus Verbos, como si fuesen Participios, v. g. Patria Gratulabundus, dando el parabin su P a t r i a ; Populaburidus agros , talando lo campos. Y ntese que no se e n c u e n t r a n sino con Dativo y Acusativo.

" """i

" . ' / . i S S i

ertT4sil

w *

R E C . VII. D e los

q e n g e D Ablativo.

'

^ ^ aw solamente Un estos, C o n d i g n u s , F t u s Contentus, Praditus', Fretus El Rgimen se consiente

R E G . X . Del R g i m e n del C o m p a r a t i v o . 1. El C o m p a r a t i v o grado Ablativo, Quam requiere, 2. 0 Magis q u a m , si estuviere En P o s i t i v o mudado. 3. Y llevando Acusativo Con I n t e r , P r a j t e r , vel A n t e , Suele correr semejante Al nombre S u p e r l a t i v o .
El Comparativo r i g e Ablativo-, se construye c o n Q a r i m ; como Dulcior melle, 6 quam me , mas dulce que la miel. 2. O

con dfagU qum, si s e m u d a en Positivo, c o m o Magis dulca qum mel; y aun asi m u d a d o , puede r e ^ i r tambin Ablativo, v. g. Qvid durum magia esl saxo > ( O v i d . ) qu cosa hay mas dura que la p i e d r a ? 3. Y veccs sin m u d a r la terminacin de Comparativo, llevando la Preposicin Inter, Prceter, Ante con Acusativo de P l u r a l , se usa modo de Superlativo : v. g. Doclior nter Discpulos, el mas docto e n t r e los Discpulos : Prceter caleras altior crux ( S u e t . ) , u n a c r u z m a s alta que las dems : Ante alior immanior omnes, mas cruel q u e todos los otros.

I.os Comparativos y Superlativos, ademas del Caso que rigen como tales, pueden llevar el Rgimen del Positivo de que se f o r m a n , v. g. Mihi nenio est amicior Attico ( C i c . ) , nadie es mas q u e r i d o mio que Atico; Juris civilis omnium perittssimus ( C i c . ) , el mas inteligente de todos en el Dereclio civil : y en esto's lugares mihi es el Caso del Positivo Amicus, y Juris rivilis del Positivo Peritus.

E G . XIII. Del R g i m e n del P a r t i t i v o y N u m e r a l . 1. P a r t i t i v o y N u m e r a l Llevan Plural Genitivo, O con E x , vel De A b tal ivo Igualmente de Plural; 2. Y asimismo pueden lodos Con el C o l e c t i v o usar En Nmero Singular El Rgimen de ambos modos.
I. El Partitivo, v. g. Quidam amicorum , ex, vel de amtcis, algunos de los a m i g o s ; y tambin cualesquiera Adjetivos que signifiquen Particin, como Multi, Pauci, Pracipui. e t c . , v. g . Multi soci>rum , ex, vel de sociis, muchos de los compaeros : el Numeral, como Primas omnium, ex, vel de mnibus, el primero de todos. 2. Y todos pueden usar los mismos Regmenes con c u a l q n i e r a n o m b r e Colectivo , v. g. Unus plebis, ex, vel de plebe, uno de la p l e b e ; Plerique civitatis, ex, vel de civitate, los m a s de la c i u d a d .

R E G . X I . r e R g i m e n del S u p e r l a t i v a 1. El Grado S u p e r l a t i v o Debe Genitivo usar De Plural y Singular; 0 E x con Plural Ablativo. De Acusativo es amante En algunas ocasiones Con estas Preposiciones: I n t e r , S u p e r , bien A n t e . 2. Y en fin, lleva, siempre que Se resuelve en P o s i t i v o , Con M x i m e Genitivo, O el Ablativo con E.
I . El Superlativo d e b e r e g i r Genitivo de Nombre P l u r a l , & Colectivo de S i n g u l a r ; c o m o Justissimus Jdicum, el mas justo de los Jueces; Ornatissimus nos trie civitatis, el mas condecorado de n u e s t r a c i u d a d . O Ex con Ablativo de Plural, como Bloquentssimus ex Oratribus, el m a s elocuente de los Oradores. O bien Acusativo con alguna d e estas Preposiciones: Inter, Super, Ante, v. g . Honesiissimus nter suos ( C i c . ) , el mas h o n r a d o e n t r e los suyos. Cana super cateras famosssima ( S u e t . ) , u n a cena la mas famosa de t o d a s ; Ante alios putche'rrimus omnes ( V i r g . ) , el mas hermoso de todos. 2. Finalmente , resolvindose en Positivo, y aadindosele el Adverbio Mxime, t a m b i n Genitivo", Ablativo con E, vel Ex, v. g. Mxime fortis militum, 6 ex militibus, el mas fuerte de los soldados.

R E G . X I V . De los d i c h o s , c u a n d o rigen los G e n i tivos Nostrum, Vestrm, y Nostri, Vestri. 1. Los G r a d o s , los N u m e r a l e s , Y asimisno Partitivos Regirn los Genitivos Nostrum, y Vestrm Plurales. 2. Mas en todas ocasiones, Si arreglado al uso vas, Nostri y Vestri juntars Con las restantes dicciones.
1. El Comparativo y Superlativo , los Numerales v Partita vos rigen los Genitivos Plurales Nostrum y Vestram, v. g. Major nostrim, el m a y o r de n o s o t r o s ; Mnimus vestrm, el menor de vosotros; Primus nostrum, el primero ile nosotros; Paaci vestrm, pocos de vosotros. 2. Pero los Genitivos plurales Nostri y Fes tri se j u n t a r n con las dems voces, ya Nombres , ya Verbos, ya Participios G e r u n d i o s , que pidan Geni t i r o , v. g. Studiosus Nostri, afecto nosotros; Recordor

R E G . X I I . Del c a s o del P o s i t i v o q u e r i g e n IO Cimparativos y Superlativos. Fuera de su privativo Rgimen, entrambos grados Pueden ir acompaados Del Caso del P o s i t i v o .

'm^.aCUe5do nosotros; Carendum

de

vosotros ; erit Festri,

OblitusNostri, olvidado de ser preciso c a r e c e r de

aombre ? en l u g a r de Quis homo. 2. Y asimismo sus Compuestos, v. g. Aliquid cibi, algn m a n j a r ; Idem certmiuis, el mismo combate.

CAPITULO

VI.

CAPITULO

VII.

DEL REGIMEN DEL PRONOMBRE.

R E G . I. Del R g i m e n d e los Posesivos, . Los Posesivos admiten De nombre y de Participio Genitivo; (2) le resuelven En Verbo con Relativo.
1. De cualquiera N o m b r e , coir.o Lber meus Magistri gl libro perteneciente mi, que soy el m a e s t r o ; Noster Discipulorum labor, el t r a b a j o de nosotros que somos los Discpulos c Participio, c o m o Tua cura leSemis, el cuidado de ti que lees; Tua multum celebrali carmina, los versos de t , q u e has sido muy celebrado 2. 0 el Genitivo de N o m b r e , Participio se r e s u e l l e en el Relativo Qui con Verbo, en esta forma : LiqU 1 SUm m is/er ,nrhT,e'r' . "S ' Noster, qui Dtscipuli su mus, brauis c T
qUl TUG C a r m i

DEL RGIMEN DEL VERBO ACTIVO, Y DE VARIOS NEUTROS 1 DEPONENTES TRANSIHVOS.

R E G . I . Del A c u s a t i v o de P e r s o n a 6 Cosa. 1. Todo V e r b o que es A c t i v o , 2. Y otros varios diferentes, Ya N e u t r o s , ya D e p o n e n t e s , Requieren Acusativo. 3. 11 ay varios N t u l r o s que rigen, Como L u d o , D o r n i i o , V i v o , Tambin un Acusativo De igual sentido, origen.
1. Todo Verbo Activo pide Acusativo de Persona, como Amo Patrem , yo amo mi P a d r e ; de Cosa, como Virtutem coto, yo reverencio la virtud. 2. Y asimismo a l g u n o s Neutros, como Puliere pontum, temer el m a r ; Exire muros, salir de las murallas; y Deponentes, como Mirar i Fctorem, a d m i r a r al v e n c e d o r ; Exemplum sequi, s e g u i r el ejemplo. 3. Y a u n varios Neutros admiten u n Acusativo semejante ellos en la significacin en el o r i g e n , especialmente si se le aade algn AdjetiTO, v. g . Dormio longum somnum, duermo un sueo l a r g o ; Ludum insolenten, ludo, j u e g o un juego inmoderado.

" " 1"

mul!

"'"

cdc

Autoridades con que se prueban los Ejemplos dados


a Aohscen is !n?Tv!UJtU , ! (Ce.) Tua Prcetoris vestigio. [Lic. 5 V e r r . ) Nostrum pedtmu est opus. ( l i v . i. 7 ) \ostro duorum eventu. (Id. 1. 8.) Can mea nerno scripta IgatvalZ Ul mea de nct W ^ > f" * "llitef ossa cu. oent. Ovid. 1. Amor.) r.m.a sunt me culpa commissa, qui ab us me amari putabam. ( Cic.) Id mea minime refer qui sum na tu mximas. ( T e r . ) I'estra, qui dixistis, hoc mxime inlerest. (Cic. pro S y l l a . )

R E G . II. De' R g i m e n de Id, Hoc,

etc.

1. Con Genitivo se ven A Vf-es los Neutros I d , Hoc I s t u d , I l l u d , Q u o d , Quid ; 2. Y sus Compuestos tambin.
I. Como Id honoris, este h o n o r , en vez de Is honor, Hoc negotu este negocio, en vez de Hoc negotium ; Istud wtatis esta e d a d , en l u g a r de Ista atas; Illud ele,mors, aquel clam o r , yin l u g a r de Ule clamor; Quod agriemisti, el campo que c o m p r a s t e , en l u g a r de Quem agrum; Quid hominis? qu

R E G . II. Del A c u s a t i v o d e P e r s o n a , y G e n i t i v o de Cosa. 1. A c u s o , A b s u e l v o y C o n d e n o Persona en Acusativo, Culpa y Pena en Genitivo Tienen por Rqimen bueno. 2. La culpa asimismo se halla En Ablativo con D e , Como en A c c u s o se ve; 3. Aunque veces De se calla. k. D a m n o y C o n d e n i n o se notan Con los Genitivos T a n t i ,

Pluris, Minoris y Quanii, oros que Multa denotan.

fie h u r t o , y asi Janefn

j~.

retr m

J"rti,

acuso Pedro

Ob, Ante, Prie, Sub, In, como Addo, Objicio, Anteponi. Prceficio, Subduco, Immillo, etc. 3. Los Latinos que correspor.den los Castellanos expresados en la tercera Copla, admiten, fuera del Dativo, las Pieposiciones y Casos siguientes ; Aufero ab hoste arma, quito las armas al enemigo; Scribo et li ite epistolam ad Patrem, escribo y r e m i t o la c a r t a mi P a d r e ; JEquo, Jungo, Comparo ista cum atiis, i g u a l o , j u n t o y comparo estas cosas con otras. R E G . IV. Del A c u s a t i v o c o n dos Dativos. Do, Mitto, Relinquo, Adscribo, Duco, Puto, Tribuo y Yerto Dos Dativos con acierto Juntan al Acusativo. Estos Verbos, ademas del Acusativo de Cosa, llevan dos Dativos, u n o de la persona quien se dirige la Cosa , y otro del fin que esta se refiere : v. g. Do libi numisma arraboni, te doy una medalla en a r r a s ; Mitto sorori colum miineri, envo de regalo una rueca mi h e r m a n a ; Relinquo tib librum pignori, te dejo un libro en p r e n d a ; Vitium tib laudi adscribs, ducis, putas, tribus, i<ertis, te atribuyes vicio como g l o r i a , y te le conviertes en ella. R E G . V. De dos Acusativos. 1. Dos Acusativos tienen Celo, Doceo, Moneo, Poseo, Rogo, Flgito, Reposco; 2 . Y uno en Pasiva retienen.

con deno al c i u d a d a n o m u e r t e K e r r o o i " tamb.cn Ablativo de Delito c n ' 2 ' L ? s m " o s usan venficas, a c s o e de e n e n e n a m S o " M 'le pr(evnri yione Damno de r e p e t l n d ^ T ^ T L ^ ' n Ae Call como Absolutas est re^isasoicilll f e n algunos, n a b s u e I t Pecha de h a b e r p r e t e n i d o e E F ^ 'a sos-' se usa t a m b i n sin Preposicin eI A T " * CONDEMNO C m inte, exilio, decem S S ^ . L l t Zf 7 a,rnen entiende la r 0 2 general rr Z ' " t e en todos se 4- Damnoj Conde ^ P ^ i o n alguna? f ' l t n , Tan ti Pluris,Vx f a t t ? 1 f ,09 enitT8 e St03 rf^ft, Octu/j/i, e t c . , y V ^ Z ' f , ' <?nado en t a n t o , o n d e ' s J c ^ K , ^ '

R E G . III. Del Acusativo con Dativo. 1. D o y , y N i e g o , D e b o , Igualo, Junto, Escribo, Quito, Comparo, Declaro,

^Ievn d ' ^ Remito, V . Pospongo, Prefiero De A d , O b , A n t e , P r a e , S u t > , IR Rigen tuario con tercero ' 'J'Vel Ab tambin sealo Q u i t o : R e m i t o , E s c r i b o A d , y C u m con Ablativo A J u n t o , C o m p a r o , Igualo.

1. Estos tienen dos Acusativos, uno de Persona, y otro de Cosa, v. g. Celo tehunc nuntium, te oculto esta noticia; Doceo te grammticam, te enseo la Gramtica ; Moneo te itane rem, te advierto esto; fegem l'osco, Rogo, Flgito, Reposco veniam, pido perdn al Rey. 2. En Pasiva retienen el Acusativo de Cosa, mudndose el de Persona en Nominativo, como Celor kunc nuntium, se me oculta esta noticia; Doceor Grammticam, se me ensea la Gramtica; Rex pscilur, rogatur veniam :,a pide perdn al Rey. R E G . VI. Del A c u s a t i v o c o n A b l a t i v o . 1. Cuarto y sexto piden varios : Visto, Adorno, Lleno, Aumento, Cargo, Instruyo y Alimento, 2 . Como tambin sus contrarios ; 3. Y mas de estos que menciono, Affcere, M u n e r a r e ,

1 ^ X f t & i . ! Castellanos conr-gen Dativo, uno y otro va de P S ^ ' ^usativo, ti o hbrum, te doy el l i b r o - N S H H ' I t ^ f C o s a ' T - 8- D o !a d e u d a ; Debeo pecunia,n amcoXli dinerS'* catlamum condiscpulo: JFQUO l , ' fero piel le studio; Comparo Lsarem^xan^ ^ "> or; Se ribo epistolam fratd n Z Z ' f r o " " l ""nutam so. arCa Umi Co mendo salatem indi^oTZlp^'fZ^'r " "" Mi abiun pduperi; Pero m i n e r R ^ H T r f A l a m : , " virtuti; Pretiero labore,n oto Y T t t ^ J P*Pano *Mtia, w . a. x v a n o s compuestos de Ad,

Dignari, Remunerare 1 a veces imperti y Dono.

^ ^ n ^ p r i S ^ S ^ 8 '0S

con.

CAPITULO

VIII.

DEL REGIMEN DEL VERBO PASIVO.

a s del Acusativo, v. e ' f t ' / U S u n f f l e n t e Ablativo,ade la S l m i a n '.na de p.pu'ra; Omd'J^a Prpard ,0 aqua; Sterno hlmumMus J T T a u n > "&O V2 S kes Onero mensum dpibus rZ/* ,? ""rum dmbus disciptinis, Pasco, Aut'io Y ' ^ radio perau, ),CI 8a>linam frfure. 2 Ta > su-s contrarios como J u i t o J s fajas; , W / 0 a t ^ T k J ^ . ^ T ^ T ' ' < > S o Cliib s tero jumen,um pondere V'Facu? " urbe,,,: Fxn U r h S s t e ni nismo los s i g u e n t e s : ^ V / - L r ? " ' ^ ? / <l- 3 Asi-

REG. I . De c u a n d o r i g e A b l a t i v o con , vel sin ella. 1. Cualquiera Verbo P a s i v o Admite generalmente De todo animado Agente Con A vel Ab, Ablativo. 2. Mas, por lo comn , si se halla A mismo Verbo aplicado Un Agente inanimado. La preposicin se calla.

b,

R E

/ ; / L .

D d

Acusali

A b l a t i v o r e g i d o de

1. P i d o , A l c a n z o , E s p e r o , A n a r l , , A iei Ab con Ablativo Aaden al Caso cuarto.


X v e i Firtw"1/'- ^ -Aprendo A w tx admitirn.

I. Cualquiera Verbo Pasivo lleva la l'reposicion A, vel Ai, con Ablativo de Agente a n i m a d o , v. g. I'ilius ama'.ur a paire, el hijo es amado uel p a d r e ; Dminus timetur cae, el amo es temido del perro. 2. l'ero. cuando es inanimado el A g e n t e , Causa, comunmente se omite dicha Preposicin, v. g. Homo ratione vincitur, el h o m b r e es vencido por la razn,

ki? comunmente van S a c o , Recojo y E n t i e n d o .


/ - C a s t e l l a n o s de Al,| """m d Deo, J S ^ S L , i n M COn atvo! C n "^luor li* "ge, consino l i W c i l ; S ro pnrmium a nuce ; Arce,, r Z n ^ t ^ a '" ,c70 Ce - 7 "I &ewe faha a veris %'no ,Z ""' /" > Distingo gen, Pruicine m o P"n""iu mercatore ArriniZ ' IJ ;
Pe

".

R E G . II. De c u a n d o lleva D a t i v o , c o n Per. 1. Dativo puede traer De Poetas frecuentado; Y este se halla siempre usado Con V i d e o r p o r P a r e c e r . 2. Siendo animado el Agente, Podr asimismo tener Acusativo con P e r ; Aunque no tan comunmente.

Acusativo

3. Los que se refieren Ja tercera con el mismo Ablativo, v del pozo . Clligo sentenas Ubl b r o s : Cognosco, iHtMad!J, aiUent m "egada por las cartas. "

f , a d r e 6 5 1 3 costumbre, " comunmente ^ saco a T""" ep"tc0' R"a rcco J . s e n t e n c i a s de los ex epistolis, entiendo i
,leTa

1. En vez de Ablativo con A, vel Ab, puede traer Dativo. ! cual es muy f r e c u e n t e en los Poetas, como Auditus es! mihi clamor, el clamor fu oido por m. Y este Caso se usa siempre con el Verbo Videor, significando Parecer, como liase res i'idelur nobis justa, est cosa nos parece justa. 2. Siendo el Agcute animado, puede tambin llevar Acusativo con Per; aunque rara vez: como Cnsules creati sunl per Prcetarem, lo.? Cnsules fueron creados por el Pretor.

R E G . I I I . De otros v a r i o s R e g m e n e s . Todo Verbo, en fin, P a s i v o ,


io

GRAMTICA

LATINA.

Fuera del particular Rgimen, puede llevar Cualquiera otro del A c t i v o .

ggasassast
C A P I T U L O
DEL REGIMEN DEL VERBO SUM.

Siago rerum, me afano en los negocios. 2 . 1 f e m r t mortis, vel mortem, me acuerdo de la muerte. 3. Egeo, Indigec auxilii, vel auxilio, necesito de auxilio; Careo lui, vel te, carezco de ti; Abundo pecunia, vel pecunia, abundo de d i n e r o ! p e r o estos dos ltimos usan mas de Ablativo. R E G . III. De los q u e r i g e n D a t i v o solo. 1 . Dativo los de O b e d i e n c i a , Auxilio, Favor y Gusto, Provecho, D a o , Disgusto, Repugnancia y Resistencia. 2 . Los de S u c e s o A c a s o , De C e r t e z a y C l a r i d a d Rigen sin dificultad El propio Dativo Caso. 3 . El mismo admiten, por fin, Menos P o s s u m , los de S u m ; 4 . Muchos con A d , I n t e r , C u m , O b , Prae, P r o . S u b , S u p e r , In. 1. De Obediencia, como Obedio legi, obedezco la ley; y asi Ausculto, Obtempero, Pareo, Senio, y sus Compuestos. De Auxilio, como Subvenio, Succurro pnperi, socorro al pobre. De Pavor, como Paveo amicis, favorezco los an.igos. Tales son Annuo, Ignosco, Indulgeo, Obsecundo, Parco, Studeo. De Gusto, como Placeo multis, a g r a d o m u c h o s ; y asi Complaceo , Arrideo. De Provecho, como Benefacio mnibus, hago bien t o d o s \ y asimismo Satisfacio, Cmmodo, Convenir, Expedir. De Dao, como Noceo quibusdam, perjudico algunos; y tambin Incmmodo, Malefacio, Officio. De Disgusto, como 1 Displiceo invidi !, desagrado ,1 los envidiosos : y este tenor Sorden. De Repugnancia y Resistencia, como Repugno mnitis, repugno las advertencias; y este modo Intercedo, Obispo, Obsto, Reclamo, Resisto, etc. 2. El mismo Caso piden los que significan Suceso, Acaso, v.g. Morbus mihi ccidit, me vino una e n f e r m e d a d ; y otros, como Contingo, Ob tingo, Evenio, Incido, etc. Y tambin los que denotan Certeza y Claridad, como Causa mnibus Constat et Patet, la causa consta, y gs patente a todos; y este tenor Appareo, Clareo, Innotesco, Liqueo. 3. Todos los Compuestos de Sum admiten finalmente Dativo, como Adsum Patri, asisto mi Padre; Priesum exercitui, mando el ejercito; a u n q u e algunos de ellos suelen usar tambin otros Casos, como Intersum conciliis, in conciliis, asisto A los consejos. 4. Y asimismo muchos Verbos compuestos de las Preposiciones arriba expresadas, como .- tssideo fratri, estoy sentado junto mi h e r m a n o ; y este tenor Intervena Consenta, Occurro, Pnesiaeo, Prof. ideo, Subscribo, Superito, Insideo.

I X .
Y DE LOS NEUTROS.

R E G . I. Del R g i m e n del V e r b o 1.

Sum.

S u m , con Genitivo, explica Pertenecer y Tocar: M e u m , T u u m debe usar Cuando tocar significa. 2 . El mismo rige un Dativo, Significando Tener, Y dos, denotando Ser Causa, ocasion motivo.

fesssst/si^

t,

ten

tina c a s i : d o ,

S,

T r

caZ"

T-Attsat"qaepiden
segundo; 1. S t a g Ca .i, 2 . M m i n i cuarto tambin; 3 . Segundo, sexto usan bien Egeo, Indigeo, Careo, Abundo.

ceni,ivo

'

GRAMATICA LATINA.

2s|

i t E G . I V . De los q u e r i g e n Dativo y A c u s a t i v o . Dativo con propiedad, O Acusativo se aplica A l que Exceso significa, O bien S u p e r i o r i d a d .
ant eHit F bi0 " . 1 ' " I Fabium, Antonio as aventaja l abio; y asi los siguientes : Antecedo, Anteo, Antesto, Antevena, Anteverlo, Pratcedo, Praecurro, Proseo. Prceuceo, Priesto. '

Piden Casos diferentes. 1. Segundo quiere M i s e r e o r ; 2. Segundo y cuarto O b l i v i s c o r , Recorpor y Reminiscor, Acompaados de V e r e o r .
I. Misereor pauperis, me apiado del pobre. 2. Obliviscor i*. iuria.su I injurian,, olvido la i n j u r i a ; Recordar, Reminiscof amientavel amiritiam, me acuerdo de la a m i s t a d ; fereor ancano; aun< ue corriente " " " " ' t e m l d Acusativo es HRS

R E G . Y. Da los q u e r i g e n A, Pasivos.

vel Ab c o m o los

R E G . III. De los q u e r i g e n Dativo. Varios que S o c o r r o explican, Cura, Favor, Sumisin, Lisonja y Oposicin, Al Dativo se dedican.
Socorro, como Auxiliar, Opitulormseris, socorro los dfc dichados. Cura, como Medeor, Medicar morbo, curo la enfermedad. Furor, como Gratificor hspiti, sirvo el husped; v asi P ilroc'.uor, Su/fragor, Velificor. Sumisin, como Famukr domino, Sirvo al amo : y este modo Ancillor, Morigero,-, Obsequor. Lisonja . c o r n o Nuili Adular, Assentior, Blandior, Palpar, nadie a d u l o , lisonjeo. Oposicion, como Adversar hosti, soy contrario al enemigo; y JEmulor, Insideor, Irascor, fcjragor.

Llevar A ve! A b desean Occido. Vpulo, P e r e o , V e n e o , F i o , Sal v e o , I n t e r e o , Aunque Pasivos no sean.


el esc,a re'VUS v o es castigado por el L*ber venit a bibhopol, el libro se vende por el librero; 0 ,a c a s a s c T r n l i J V ' hace por el a r q u i t e c t o ; y rit nh r i l l uas,ComPu.ecsf3; Hctor occidit, piriit, intel rnt ab Achule, Hctor muri manos de Aquiles; Salvebis Cicerone, recibirs memorias de Cicern.

J:

CAPITULO

X.

DEL REGIMEN DEL COMUN, Y DEL DEPONENTE.

R E G . I. 1. El C o m n , cuando es Activo Acusativo requiere; 2. Mas cuando Pasivo fuere, Con A llevar Ablativo.
1. Activo, como Hortor amicos, exhort los amios 2 Paf . v o , como Honor ab amicis, soy exhortado por los amigos.

R E G . I V . De los q u e r i g e n A c u s a t i v o . Infinitos D e p o n e n t e s Admiten Acusativo, A manera del Activo, Como V n e r o r sapientes. UEG. V. De los q u e a a d e n Dativo al A c u s a t i v a , . Al Acusativo suelen Aadir otros Dativo: I n t e r p r e l o r , por ejemplo, Grl u l o r , I m p r e c o r , M i n o r , M i n i t o r , Polliceor, Largior, P a r t i o r con I m p e r l i o r su hijo, Foeneror, F u r o r y Loquor, F a t e o r , C o n f t e o r , Inticior. 4. Pero tambin usa F u r o r Con A , vel A b Ablativo.

R E G . II. De los D e p o n e n t e s q u e r i g e n G e n i t i v o Acusativo Son los Verbos D e p o n e n t e s Varios en su Construccin: conforme su acepcin,

G r t u l o r y L n q a o r llevan Con De aqueste Caso mismo.


1. Todos los Verbos contenidos en las dos primeras Coplas, anadeo al Acusativo de Cosa, Dativo de Persona, como Interpretor tib lihrum, te interpreto el libro. 2. Los ejemplos de los Verbos expresados en la t e r c e r a Copla, son los siguientes Senus fura tus est vestem socio, el esclavo h u r t el vestido s u compaero; Grtulor Principide victoria, doy al Prlncip el parabin de la victoria; Loquortibi de Grammatic, te hable de la Gramtica.

1. G l o r i o r , L a j t o r , V e s c o r , P o t i o r , Fungor, Defungor, Perfungor, F r u o r , Delector, Oblector, E t o r , y el Compuesto A b u t o r . 2. Mas G l o r i o r y Laetor llevan A veces D e ; y U t o r , F u n g o r , A b u t o r , P o t i o r y Veseor Del cuarto Caso hacen uso.
t . I.os contenidos en la s e g u n d a Copla piden comunmente Ablativo solo, v. g. Glorior triumpho, me glorio del t r i u n f o ; Lcetor nuntio, me a l e g r o de la n o t i c i a . 2. Pero veces Glorior y Lcetor aadeu De al Ablativo, como Glorior de triumpho, Lcetor de nuntio; y los otros Verbos aqu expresados rigen tambin veces Acusativo.

R E G . Y I . De los q u e a a d e n A b l a t i v o al A c u s a tivo. Fuera del Acusativo, Llevan P r s e q u o r , D i g n a r i , Mnero y Remuneran El Rgimen de Ablativo.
V. g. Prosequor laude victorem, alabo al vencedor; Honore ts dignor, t juzgo digno de h o n o r ; Mnero amicam tabella, regalo al amigo con un c u a d r o ; Poetam remneror corona, recompenso al Poeta con una corona.

CAPITULO

XI.

DBL REGIMEN DEL IMPERSONAL

R E G . VII. De los q u e a a d e n al A c u s a t i v o A vel Ab c o n A b l a t i v o . Fuera del Acusativo Admiten tambin algunos El A blativo con A b , i son los que aqu van juntos. P r e c o r , Dprecor y Scitor, Auspicor, Cnsequor, Mutuor, Perconlor, Sciscitor, M e r c o r , N u di o r , T e o r , T u t o r .
Como Precor, Dprecorgratam Deo, pido la gracia Dios; Mutuorpecuniam te, te pido prestado dinero; y asi los dems.

R E G . I. De los q u e r i g e n G e n i t i v o , y veces Ablativo. I n t e r e s t y R e f e r t siempre Con Genitivo se juntan; Mas concurriendo Pronombres, Este Rgimen excusan; Pues entonces usan M e a , T u , Nostr, Vestr, Su, F C u j a en Caso Ablativo; Aunque C u j u s mas que C u j a .
Los Impersonales Interest y Refert piden Genitivo, v. g. Reg Interest suos remuneran, al Rey importa recompensar los suyos ; Populorum Refert Regi obtemperare, los pueblos importa obedecer al Rey. Excepto cuando intervienen Pronombres; pues entonces en l u g a r de los Genitivos Mei, Tai, Sui, etc. S u b s t a n t i v o s , llevan en Ablativo los Adjetivos Me, Tu, Nostr, Vestr, Su, Cuj, v. g . Me, Tu, Nostr, Vestr Interest, vel Refert rede facce, m , t , nosotros, y vosotros importa o b r a r b i e n ; I 'le Cuj Interest, aquel quien i m p o r t a : y en estos Adjetivos se callan los Substantivos Causa, Grati. Pero mas usado es el Genitivo Cujus, que el Ablati" Cni*., v. g. Hnmn Cujus Interest, el h o m b r e i

R E G . VIII. De los q u e c o m u n m e n t e u s a n solo Ablativo. Sin Preposicin admiten Solo el Ablativo muchos ; Y de estos los principales Son los doce que aqui apunto.

G r t u l o r y L n q a o r llevan Con De aqueste Caso mismo.


1. Todos los Verbos contenidos en las dos primeras Coplas, anadeo al Acusativo de Cosa, Dativo de Persona, como Interpretor tib lihrum, te interpreto el libro. 2. Los ejemplos de los Verbos expresados en la t e r c e r a Copla, son los siguientes Sentts fura tus est vestem socio, el esclavo h u r t el vestido s u compaero; Grtulor Principide victoria, doy al Prlncip el parabin de la victoria; Loquortibi de Grammatica, te hable de la Gramtica.

1. G l o r i o r , L a j t o r , V e s c o r , P o t i o r , Fungor, Defungor, Perfungor, F r u o r , Delector, Oblector, E t o r , y el Compuesto A b u t o r . 2. Mas G l o r i o r y Laetor llevan A veces D e ; y U t o r , F u n g o r , A b u t o r , P o t i o r y Veseor Del cuarto Caso hacen uso.
t . I.os contenidos en la s e g u n d a Copla piden comunmente Ablativo solo, v. g. Glorior triumpho, me glorio del t r i u n f o ; Lcetor nuntio, me a l e g r o de la n o t i c i a . 2. Pero veces Glorior y Lcetor aadeu De al Ablativo, como Glorior de triumpho, Lcetor de nuntio; y los otros Verbos aqu expresados rigen tambin veces Acusativo.

R E G . Y I . De los q u e a a d e n A b l a t i v o al A c u s a tivo. Fuera del Acusativo, Llevan P r s e q u o r , D i g n a r i , Mnero y Remuneran El Rgimen de Ablativo.
V. g. Prosequor laude victorem, alabo al vencedor; Honore ts dignor, t juzgo digno de h o n o r ; Mnero amicam tabella, regalo al amigo con un c u a d r o ; Poetam remneror corona, recompenso al Poeta con una corona.

CAPITULO

XI.

DBL REGIMEN DEL IMPERSONAL

R E G . VII. De los q u e a a d e n al A c u s a t i v o A vel Ab c o n A b l a t i v o . Fuera del Acusativo Admiten tambin algunos El A blativo con A b , i son los que aqu van juntos. P r e c o r , Dprecor y Scitor, Auspicor, Cnsequor, Mutuor, Perconlor, Sciscitor, M e r c o r , N u di o r , T e o r , T u t o r .
Como Precor, Dprecorgratam Deo, pido la gracia Dios; Mutuorpecuniam te, te pido prestado dinero; y asi los dems.

R E G . I. De los q u e r i g e n G e n i t i v o , y veces Ablativo. I n t e r e s t y R e f e r t siempre Con Genitivo se juntan; Mas concurriendo Pronombres, Este Rgimen excusan; Pues entonces usan M e a , T u , Nostr, Vestr, Su, F C u j a en Caso Ablativo; Aunque C u j u s mas que C u j a .
Los Impersonales Interest y Refert piden Genitivo, v. g. Reg Interest suos remuneran, al Rey importa recompensar los suyos ; Populorum Refert Regi obtemperare, los pueblos importa obedecer al Rey. Excepto cuando intervienen Pronombres; pues entonces en l u g a r de los Genitivos Mei, Tai, Sui, etc. S u b s t a n t i v o s , llevan en Ablativo los Adjetivos Me, Tu, Nostr, Vestr, Su, Cuj, v. g . Me, Tu, Nostr, Vestr Interest, vel Refert recte facce, m , t , nosotros, y vosotros importa o b r a r b i e n ; I 'le Cuj Interest, aquel quien i m p o r t a : y en estos Adjetivos se callan los Substantivos Causa, Grati. Pero mas usado es el Genitivo Cujus, que el Ablati" Cni*., v. g. Hnmn Cujus Interest, el h o m b r e i

R E G . VIII. De los q u e c o m u n m e n t e u s a n solo Ablativo. Sin Preposicin admiten Solo el Ablativo muchos ; Y de estos los principales Son los doce que aqui apunto.

S e r t T , T n o ' d T f e U e U d - ED

Cl P 1 U r a l S h S

R E G . I . D e los q u e r i g e n D a t i v o . A Dativo de Persona Los siguientes aplicad: Libet, Licet, Praistat, Vacat, S e d e t , y asimismo S t a t .
Ubel ,? e s t u d i a r ; Tacere

En lugar de Acusativo, Usan de Nominativo A modo de Personales.


1. Los Verbos a r r i b a e x p r e s a d o s , y sus Compuestos Misereicit, Depadet, Distadet, y Suppanitet tienen el Kaimei i que en estos ejemplos : Miseret me puperis, me apiado d t l pob r e ; Pigrum laboris piget, al perezoso le pe .a del t r a b a j o ; Poenitet reum culpa, cl reo se a r r e p i e n t e d l a c u l p a , etc. 2. O en l u g a r de Genitivo, admiten un Infinitivo, p a r t e de alguna Oracin, v. g. Pani te t me peccasse, me a r r e p i e n t o de haber pecado; Pude: qud pris non pditum est ( P l a u t . ) , me avergenzo de no h a b e r m e avergonzado antes. 3. Pero algunos toman un Nominativo, con el cual conciertan manera de Verbos Personales, como Non hac te pudent ( T e r . ) no te avergenzas de estas cosas? Athenienses primiposnitere caperunt ( C u r t . lib. u ) , los Atenienses empezaron los p r i m e r o s a r r e p e n t i r s e , en vez de decir Atlicnienses primos pcenitere ccepit.

et licel studere, me g u s t a , y me es lcito Prastat Pkitsophis,num h Z u c l c ) ZtriFarl't NobisSede,,

caUar S r ' S P n a F ? !S FIS-f0S hablar Ucnc t v : t U ' ,er:",an0 T ',ara escribir; vel tal abtre, estamos r e s u e l t o s ,1 p a r t i r .

R E G . III. De los q u e r i g e n A c u s a t i v o . 1. Acusativo usan D e c e t , J u v a l , Delecta! y Latet, A que se juntan incessit, Praeterit, Fugit y Fallit. 2. .Vas I n c e s s i t . L a t e t , D e c e t , En su Rgimen variables, Aunque usan Acusativo, ^ veces Dativo aaden.
n 1 3 p , ; , n c r a C P l a u s a n Acusativo, v. g. S Z L Z Z J % e r e ' a l ' - n a e s t r o e s , ! ' i e n e n s e a r ; y asi f W ^decet, Condece!, Dedecet. Me Jaral, Tel a g r a < 3 a re, P " > e r ; Jdicem non Latan do n J n ' e no SC T Z t x t en"an , C",t al "ez; 'imor Incessit, t Z n i a . c . r e t l - f t c m o r ; V e P^triit. vel Pgil scribere, se "le olvid e s c r i b i r : Non Pairea, Fallit te otiari, no s n\ff , a l r e ? " e e s t ^ s ocioso. 2. Pero tambin se dice con Dativo Milu, Decet, Latet, Incessit.

R E G . V . D e los q u e c a r e c e n d e R g i m e n . 1. Ningn Caso se permite A Oportet, Impersonales Que sealan temporales : 2. Solo P l u i t sexto admite.
1. Oportet, es necesario, no r i g e Caso , ni tampoco los Verbos Impersonales que significan algnn temporal. Tales son Lucei, es de d i a ; N libila t, est n u b l a d o ; Rorat, cae r o c o ; Gelai, hiela; Ningit, n i e v a ; Grandinai. g r a n i z a ; Fulget, vel Fulge rat, r e l a m p a g u e a ; Tonal, t r u e n a ; Fulminai, caen ray o s . etc. 2. Solo Pluit, llueve, puede admitir Ablativo , como Pluit lacle, sanguine, lapdibus, etc. llovi l e c h e , s a n g r e , p i e d r a s , etc.

R E G . I V . D e los q u e r i g e n A c u s a t i v o y G e n i t i v o . 1. De Persona Acusativo Rigen M i s e r e t , P i g e r e . Poenitet, P u d e l , T d e r e , Y de Cosa Genitivo; 2. 0 con usada expresin , En vez de este Genitivo, Admiten infinitivo, O parte de una Oracin. 3. Per algunos de los tales,

R E G . VI. Del R g i m e n d e l o s I m p e r s o n a l e s sivos. 1. El P a s i v o I m p e r s o n a l Con A b admite Ablativo, Ya se forme del Activo, Ya de algn Verbo Neutral. 2 . El mismo igualmente lleva Los varios Cusos que tiene El Neutro de donde viene, Como F a v e t u r lo prueba.
I . J.os Impersonales

Pa-

Pasivos r i g e n Ablativo con A, Te! Ab,

2 8 6

BAM TICA LATINA.

de7eesne 5

f e ' r ppr ^ ' S

Dormiturab S ^

aliis,

los otras

Tomado de varios Nombres, 3 . Y en especial de Pronombres Neutros y de Singular. ! . Al Verbo, y o t r a s dicciones se les suele j u n t a r un Acusativo Comn, regido de algunas Preposiciones c a l l a d a s , cuales son Circo, Propter, Secundiim. 2. Y este se toma de varios Nombres como estos: Unum, trumque, Aihil, .Multa, 'auca, Calera, y o t r o s , v. g. Unum exorare vos snile nos ( C i c . ) permitid que consigamos de vosotros una c o s a , donde se suple Circa; trumque lator ( C i c . ; me alegro de ambas cosas, donde se calla Propter; Mulla eseo ( l ' l a u t . ) , necesito de muchas cosas; Cutera leetus ( H o r . ) , alegre en lo dems; y en ambos lugares se suple Secundum, Quoad. 3. Y especialmente de los Pronombres Neutros, y del Nmero S i n g u l a r , como Hoc, Id, Idem, Istud, litad, Ouod y Quid, y sus Compuestos. v. g. Hoc studet unum H o r . ) , esto solo se aplica, suplindose aqu Circo; eque /tabeo quod te accusem (Cic.), ni tengo de que a c u s a r t e , callando Propter. R E G . III. Del A b l a t i v o A b s o l u t o .

R E G . VII. Del R g i m e n vario de m u c h o s Verbo. 1. . Rgimen diversifican acepcin; razn, aplican.


S T T * ? ' * *

Muchos, mudando i o r o s , sin esta A varios Casos se


S X ^ F F S S

neri, r e n u n c i a r el emnlen 9 v i

'

Cnsul;

nunhare

mrt.

C A P I T U L O
D E L0S CASGS

XII.

*
Comn.

REG.

I. Del D a t i v o

El V e r b o y tal cual diccin, Como el N o m b r e y P a r t i c i p i o , {ornan Dativo J o , lunnopaf.oS: por comn principio

Con todo V e r b o se pone Por general estatuto El A b l a t i v o A b s o l u t c ; Y en diez formas se dispone. 2 . Siempre su Rgimen pende De Preposicin callada, Que no hallndose expresada, Ser A , C u n , S u b se entiendb. I . J u n t n d o s e e n t r e si el N o m b r e , el P r o n o m b r e , el Particip i o , el Infinitivo, y p a r t e de alguna Oracin, resultan diez maneras en que se usa el Ablativo Absoluto. 1. Carolo Rege, siendo Rey Cirios. U. Ignaro jdice, estando el juez i g n o r a n t e . 111. Volente Deo, queriendo Dios; Victis hstibus, vencidos los enemigos; Casare venturo ( M a r t . ) , habiendo de l.'egar el Csar. IV. Me pero, siendo yo nio. V. Te vivo, estando t vivo. VI. Me loquente, hablando y o : Vobis auditis, habiendo sido vosotros oidos. VII. lacerto illum venire, alendo incierto que l venia. VIII. Incerto quid pararet, siendo incierto que disponia hacer. IX. Audito nuntium advenate, habindose odo 3ue llegaba el correo. X. Quasito an Casar vicisset, habinose p r e g u n t a d o si Csar habia vencido. 2. Su Rgimeu pende s i e m p r e a e a l g u n a Preposicin callada, como A, vel Ab, CVT., Sub, T. g . en Victis hstibus, se suple A, puesta en Jugar de nost, d p u e e ; e n Volente Deo, se suple Cum; en Crale

1.

de A d q u i s i c i n . # W
t<;

i
R E G . II. Del Acusativo 1. Comn. dicciones V e r b o , y oros Acusativo Comn

Se suele juntar, segn Calladas Preposiciones. 2 . Y este solemos hallar

C A P I T U L O

X I I I .

DE LOS VERBOS QUE DETERMINAN DIFERENTES IODOS DE OT-'iO VERBOS.

R E G . I . D a los q u e d e t e r m i n a n el I n f i n i t i v o , . A veces V e r b o s que explican Efectos de l e n g u a y m e n t e A otro V e r b o dependiente El Infinitivo aplican. 2 . Los de C o s t u m b r e , P o d e r , Prisa, Determinacin, Conato, Continuacin, Principio, Empresa y Deber. Los Verbos siguientes d e t e r m i n a n g e n e r a l m e n t e el Inlinitivo. 1. Los que explican efectos en lengua, como Decir, Refer i r , P u b l i c a r , etc. v. g . Dico Petrum legere, digo que Pedro lee; y de mente entendimiento, como C r e e r , Entender Acordarse, Olvidarse, e t c . v. g. Credo hoc es se venan creo que esto es verdad. De los p r i m e r o s son Dico, Ajo Refero Sarro, Nuntio y o t r o s ; d e les s e g u n d o s , Credo, Scio, Intelhgo, Memini, Obliviscor, e t c . 2. Los que denotan Costumbre, como Soleo, Consuesco, v. g. Soleo scribere, suelo escribir : Poder, como Possum, raleo, Oaeo, v. g. Possum laborare, puedo t r a b a j a r : Prisa, c o m o Propero, Festino, Maturo, v. Abire propero, me a p r e s u r o en p a r t i r : Determinacin, como Decerno Stati10, v. g. Absolvere decrevi , h e d e t e r m i n a d o a c a b a r : Conato, como Conor, Nitor, Laboro, v. s. Conor discere , procuro a p r e n d e r : Continuacin, como Perso, Persevero, Persisto, v. g. Pergo leyere, c o n t i n o en leer : Principio como Cap, Jncipio, Ordior, v. g . Incipio cnere, em piezo c a n t a r : Empresa, como Aggredior, Alionar, v. Aggrethor (edificare, e m p r e n d o edificar : Deber, como Debe mus futen, debemos c o n f e s a r ; y asimismo los contrarios <!a.gunos de los dichos V e r b o s , como Nequeo, na puedo - De Sino, d e j o ; Omitto, o m i t o ; Moror, t a r d o , etc.

Esta Regla habla de los Verbos que denotan Admiracin, Goza, Dolor, Pesar, Vergenza, Ira, v otras pasiones, v. g. Mirar Fratrem convaluisse, vel qud fraler convaluerit, me admiro de que mi hermano haya convalecido ; Gaudeo te venisse, vel qud vneris, me alegro de que hayas llegado; Deleo patrem eegrotare, vel qud pater legrolet, siento que mi padre est e n f e r m o ; Nos pani tei peccasse, vel qud peccaterimus, nos a r r e p e n t i m o s de haber pecado; Te pude/ vinci, vel qud victus sis, te avergenzas de ser vencido ; Irascor, obediat, Indignor sen-um non obedire, vel qud sen-as non me e n o j o , indigno de que el esclavo no o b e d e z c a , etc. R E G . III. De los Subjuntivo con que determinan Ut. Infiniti 70,

Los que dicen Voluntad, Mando, Logro, Permisin, Consejo y Exhortacin, Cuidado y Actividad ; Los que declaran Decencia, Justicia, Necesidad, Importancia, Utilidad, Y Suceso, Contingencia, Comunmente determinan La Oracin Infinitivo ; Pero mas Subjuntivo, Junto con U t , la encaminan. Voluntad: Voto, Cupio, Opto te venire, vel ut venias, quiero y deseo q u e vengas. Mando : Jabeo, Impero, Praciitio te abire, vel ut abeas, m a n d o que te vayas. Logro: Obtinuil se coronari, vel ut coronaretur, logr ser coronado. Permisin, Licencia: Permiti, Sino peros liniere, vel ut peri ladani, permito y dejo que los nios j u e g u e n ; Licei, vel ut fessi reqaiescant, es lcito Fas esl fessos requisetre, que los cansados descansen. Consejo : Suadeo te laborare, vei ut labores, te aconsejo que trabajes. Exhortacin : Horfcr fratrem lgere, vel ut legal, exhorto mi h e r m a n o A que lea Cuidado : Carabo id fieri, vel ut id fiat, cuidar de que esto se h a g a . Actividad, Esfuerzo: Conor, Enitor ascndere, vel ut ascendam, p r o c u r o s u b i r . Decencia : Dece! le sedere, vel at sedeas, es decente que te sientes. Justicia : Paresi, -F.quum esl nos tacere, vel ut taceamus, es justo que calle mus. Necesidad : Oportet, Opas est, Necesse esl hmines ' invicela amare, vel ut se invicela ameni, es m e n e s t e r , es ne Cesario que los h o m b r e s se amen m t u a m e n t e . Importancia : Magni interest Rempblicam uvari, vel at Respablica jmelar, importa m u c h o a y u d a r A la Repblica. Utilidad : Expedit, Cme ni t pacn iairi, vel ut jiu t ineatar, es t i l , con-

B E G . II. D e los q u e d e t e r m i n a n I n f i n i t i v o , o Q u c a con Subjuntivo. Los que denotan Pasin D e n i m o tambin le admiten; O Subjuntivo remiten, Mediante Q u r , la Oracin,

- e n e que se haga la paz. Suceso: Accidit, Cntigit, Evemt In.peratorem interusse, re ut Imperator intererit, sucedi 8Uce h a b e r m u e r t o el E m p e r a d o r . '

R E G . I V . D e los q u e a a d e n G e r u n d i o c o n I d . Fuera Los de Suelen Por el de esta variedad, E x h o r t a r y Mover la frase volver Gerundio con A d .

mejor del Participio en DUS, que del Infinitivo, 6 de Ut con Subjuntivo : v. g. Lio rum aggredior legendum, emprender leer el libro; Domum (edificandola carabo, procurar fabricar la casa, con mas elegancia que Aggredior lgere, vcl ut legnai, y que Carabo (edificare, vel ut (edifican.

Tales son Honor, Adhortar, Compela, Impeli, Adduca ndaco, Cogo, etc. v. g. Hortor j.enem crrere,yeJcurnt vei ad currendum, exhorto al joven c o r r e r !

R E G . V I I I . De los q u e casi s i e m p r e l l e v a n Ut. Cnsequens, Reliquum es, Squitur, Sperest, Restat, A Subjuntivo con Ut llevan. El V e r b o siguiente
V. g. Conseqiiens est ut de cceteris agamus , es consiguiente que tratemos de las dems cosas; Reliquum est, Superes t, Restat ut de te loquamur, resta q u e hablemos de t.

R E G . V. De los q u e a a d e n P a r t i c i p i o en RDS, Y b u p i n o en M. ' J Los Verbos de m o v i m i e n t o , Con Ul, Gerundio en DM, Con RDS , Supino en UM Saben explicar su intento.
Como EoAbeo, Ambulo, Proficiscor, Vado, etc. y e Eo ut vener, Adyenandum venaturas, venalum voy i ca'zr 1 amblen pueden usar de Infinitivo, pero este e T k E s m o
RI

; , G - D V I ; . D e . l o s q u e u s a n d e I n f i n i t i v o , d e Ut, de P a r t i c i p i o d e P r e t r i t o . Infinitivo, bien Ut, O del Tiempo ya pasado Participio usan U p o r t e t , Cupio, Volo, Nolo y Malo.

R E G . I X . De los V e r b o s y N o m b r e s de D u d a . 1. V e r b o , . N o m b r e de D u d a r , Mejor que el Infinitivo, Quiere con el Subjuntivo A n , N e , N u m , U t r m tomar. 2. Pero siempre que la D u d a Precediere negacin, La expresada Construccin Se omite, y en Q u i u se muda.
1. Los Verbos Nombres de Duda usan de Infinitivo; pero mejor, de algunos d e los referidos Adverbios con Subjuntivo : v. g . Dubito Ducem venisse, j m e j o r , an, num, utrm Dux vnerit, vel Duxne vnerit, d u d o que haya llegado el Capitan ; ncertus, Dubiuspartam esse victoriam , vel an, num, utrm parta esset victoria, partane esset victoria, Incierto y dudoso de que se hubiese ganado la victoria. 2. rt:ro precediendo negacin la Duda, se usar de Quin con el mismo Subjuntivo, v. g . Non Dubito, non mbigo quin valeas, no dudo que estes b u e n o ; Non dubium est quin scripseris. no hay duda que habrs escrito.

ytUnjunam

tnlerari vei ut if ' >J toleraretar, tolera, am, fue menester que se sufriese la injuria

R E G . VII. De a l g u n o s q u e u s a n m e j o r del P a r ticipio en DS. Aggredior, C u r o , Suscipio, S i a l u o , y otros este modo Admiten, mejor que lodo, Pasivo en DCS Participio.
Eis Verbos y otro., como Constituo, Decerno, etc. usan

R E G . X . D e los V e r b o s de T e m e r , I m p e d i r y Prohibir. 1. De Infinitivo Oraciones T e m o , I m p i d o , bien P r o h i b o Admiten, y Subjuntivo; Notando estas distinciones 2. Con Subjuntivo uso Ne, Si temo lo que no anhelo,

3. Si anhelo lo que recelo, N e , n o n , vel Ut usar. 4. Los que I m p e d i m e n t o , en fi, Dicen, P r o h i b i c i n , Llevan N e , sin negacin; 5. Si la hay, Q u m i n u s , Q u i n .
1. Todos estos Verbos admiten Oraciones de Infinitivo v s Timeo fratrem cadere, lemo que mi h e r m a n o caiga; Imnedi'r, z < x t r e ' , m P , d o . l i e salgas; Velo te /adere, prohbote que p e g u e s ; pero mejor usan de Subjuntivo con las partculas v distinciones siguientes. 2. Los Verbos de Temer usan Ne <-ou Subjuntivo, c u a n d o se teme lo que no se d e s e a , v. g. Timeo ,,t
T r er i,erman Z' A" \ ,,emo n0 c?iga < > - 3. Pero c u a n d o se t e m e , recela lo que se d e s e a , requieren Ne non, bien Ui con el mismo S u b j u n t i v o , v. g. Timeo ne non, vel ut impetre,, q C 10 h e , J e c o n s n Z * " , . S ' " r . 4. Los de Impedir v Prohibir cuando no precede negacin, llevan L e o n e l mismo Subjunexeas / J, iSj,mPrdl - impido que s a l g a s ; Veto, Prohi' Z ; n m ^ 1 U C ? , ' S " C 3 - 5 ^ r o cuando precede neC '2Q"om,nus Qu,n, v. g. Non impedio audminus. T n a ? b u ! e s ; ,no , m P , < ! I " 0 te pasees; Non pnfhibeo quminus, o quin ludas, no prohibo que j u e g u e s .

De P r e t r i t o , F u t i * r o ; Aunque siempre es mas seguro A . vel A b con Ablativo. 2. No obstante, si Obligacin El de F u t u r o dijere. Con elegancia prefiere Dativo en su Construccin. I os Participios Pasivos de Pretrito y Futuro pueden llevar Dativo; pero mas seguramente Ablativo con A, vel Ab, v. g. Liber mili i (y mejor a me) lectus, el libro leide por mi; Crammtica nobis (y mejor a nobis) ediscenda, la Gramtica que se aprender por nosotros. 2. I'cro cuando los de Futuro significan Obligacin, usan con mas energa el Dativo, como Coasilium mihi capiendum, el consejo que se debe tomar por m.

R E G . I I I . Del R g i m e n d*1 P a r t i c i p i o c o n v e r t i d o en N o m b r e . Si se llegan mudar En Nombres el de P r e s e n t e Y Pretrito, igualmente Suelen Genitivo usar.
Fl de Presente, como Amans patria:, amante de la p a t r i a ; Apprtens gloria-, codicioso de g l o r i a ; el de Pretrito, como Expertus beni. experimentado en la guerra.

CAPITULO

XIV.

DEL REGIMEN DEL PARTICIPIO.

3 E G . I. Del R g i m e n del P a r t i c i p i o A c t i v o , q u e t i e n e significacin A c t i v a . Tiene el P a r t i c i p i o A c t i v o , Lleve, no Preposiciones, Los casos y Construcciones De su Verbo Primitivo.
Con Preposiciones, como Cratulans Duci de victoria, el que da al Capitan el parabin de la victoria; Preetiatus cuta hoste e que ha peleado con el enemigo. Sin Preposiciones, conm Abundans lactis, lo que abunda de l e c h e ; Minatus hosti, que ha amenazado al e n e m i g o ; Imitan,rus pairen,, el que ha de i m i t a r su p a d r e ; Functus officio, el que ha cumplido con su obligacin.

CAPITULO

XV.

DE LA CONSTRUCCION DE LOS GERUNDIOS

R E G . I. Del R g i m e n g e n e r a l del G e r u n d i o / G e r u n d i o , si es A c t i v o , El mismo R g i m e n tiene Que el Verbo de donde viene: 2. Mas ninguno, si es Pasivo.
I. Si es Activo, como Obliviscendum est injuria;, conviene o l v i d a r l a i n j u r i a ; Tempus petendi pace.m , el tiempo de pedir la paz; y asimismo lleva el Rgimen de su Verbo con Preposiciones, v. g. Miscendum est seria cum jocis, es menester mezclar las veras ron las burlas. 2. Si es Pasivo, no rige Caso al

R E G . II. Del R g i m e n del P a r t i c i p i o P a s i v o . 1. Dativo admite el P a s i v o

g " n o , V. g. Mssus n sckolam erudiendi era lid, enviado ta escuela para ser enseado; Memoria excolendo augeU r \a , n o n a se aumenta s.endo cultivada. En estos e e S b s no 8." $ e hac Gerundio Ablativo con A, vel V d e Persona

2 . Mas coi. I n t e r , P r o p t e r , A n t e , O b y C i r c a , muy escaso.


I. Usase m u c h o con Ad, como Ad crrendum, para c o r r e r . 2. Pero no tanto con Inter, y dems Preposiciones, v. g. Inter tfuiandum, entretanto que se c e n a ; Propter castigandum, por Castigar; Antedomandum , antes de d o m a r ; Ob tudendum, por n g a r ; Circa moyendum, acerca de mover.

R E G . I I . Del R g i m e n del Dativo de P e r s o n a . Tomado por D e b e r , OH, Mejor que Ab con Ablativo, De Persona usa Dativo Con Tiempos del Verbo susr.
El Gerundio en n i M , ya sea en Nominativo, < 5 v i en Acusa1 ,n J ' e * b , l a m d , ; Persona con A, vel Ab, v c mhi 'egendum es,, yo debo l e e r ; Sie aobis scnbklimesse'Jnue 1 nos conviene e s c r i b i r , mejor que d me, y mbU. '

REG. VI. De los N o m b r e s y V e r b o s d e q u e se rige el G e r u n d i o pn DO en D a t i v o . El G e r u n d i o , cuando fuere Dativo que en DO acabare, De Nombre Verbo que usare Dativo, regirse quiere.
De Nombre, como Promptus certando, pronto para r e i r ; de e r b o , como Sfficit scribendo, basta para escribir.

R E G . I I I . Del R g i m e n del G e r u n d i o en DI. DI con primor especial Muda en Genitivo el Nombre Como tambin el pronombre De Acusativo Plural.
pngiSpena;; de us.'
C ra

^ ^ x T o n Z r t " '
C C , , l d a d 0 d e

REG. V I I . De las P r e p o s i c i o n e s de q u e se rige el G e r u n d i o e n DO e n A b l a t i v o . 1. D o en Abla'ivo no excusa A b , Ex , De., C u m , In y P r o ; 2. Mas si explica el m o d o , no; Pues todas ellas rehusa.
1. El Gerundio en DO en Ablativo usa de las preposiciones expresadas, v. g. Alhorre o scribendo, aborrezco el escribir; Aigroto ex sedeado, estoy enfermo d e estar sentado; Contentio de acensando, contienda sobre a c u s a r ; Pro vapulando, por ser castigado; Scribendi ratio con;ueta cum loqueado est, el modo de escribir est unido con el h a b l a r ; In (edificaado, en fabricar. 2. Pero omite las Preposiciones,cuando significa el modo, v. Tacendo dissimtilare, disimular callando.

defendernos, en vez

R E G . I V . De los N o m b r e s de q u e se rige. 1. Este mismo en DI se rige Ya de Nombre Substantivo, 2. O ya tambin de Adjetivo Que Genitivos exige.
Su

R E G . VIII. De la C o n s t r u c c i n c u a n d o rige Acusativo.

del

Gerundio,

Cara,

Ten pus,

! ) S , a n , T . como son Amor, Cansa, Copia. etc. v. g Amor edendi, la gana d comer
n ( T0

seso desaprender.

' '

'

Cpid

discend

R E G . V. De las P r e p o s i c i o n e s de q u e se r i g e e g e r u n d i o en DM e n A c u s a t i v o . i . DM , puesto en el cuarto Caso, ton Ad tiene uso abundante:

1. Cuando el G e r u n d i o ha lomado Cuarto Caso, es elegante Volver la Oracin, mediante Dns Pasivo concertado: 2. Pero contra esta observancia, Si DI llegares ver Con Pronombre de muger, Omite la C o n c o r d a n c i a .

1. Cuando el Gerundio r i g e Acusativo, la Oracin se vuelve con mas elegancia por el Participio Pasivo en DUS concertado, y asi se dir mejor Petcnda est pax, se ha de pedir la paz, que no petendum est pacem; Spes recuperando urbis, la esperanza de recobrar la c i u d a d , q u e no recuperendi urbem; v lo mismo se ejecutar en los dems Casos del Gerundio, segu el Gnero y Nmero de los Nombres q u e rigiere. 2. Pero si el Gerundio en DI llevare algn P r o n o m b r e que se refiera m u g e r , se omitir su Concordancia con el P r o n o m b r e , v. g. Tai videndi copia (hablando de m u g e r ) , la facilidad de verte, y no videndis; Ejus amittendi, y no amittenda copia, la facilidad de perderla.

Ademas de juntarse en el Futuro de Infinitivo, con Ir 6 Iri, e j u n t a tambin con los tiempos de Eo cu Activa, y en Pasiva; v unido las personas de ellos, significa lo mismo que el Verbo d e q u e se f o r m a , v. g. Ta tibi laiidem isquasitum, t buscas para t la g l o r i a ; Contumelia quie mihifactam itar, la contumelia que se me hace: en cuyos ejemplos Is quasitum equivale Quceris, y Factum itar Fit. R E G . III. De los m o d o s c o n q u e se r e s u e l v e Resulvese variamente, Como en Participio en R U S , Gerundios en DUM y en DI , Y en Subjuntivo con U t . V. g. esta Oracin : Eo trditum epistolam, voy entregar la c a r t a , se resuelve en los modos siguientes : Eo tradurus epistolam ; ad tradendum, tradendum epistolam ; tradendi epistolam , 6 epstola:, tradenila grutiei, vel causa; ut epistolam tradum. Otros modos h a y ; pero son menos usados. REG. IV. D e la C o n s t r u c c i n dei S u p i n o en u.

C A P I T U L O

X V I ,

DE LA CONSTRUCCION DE LOS SUPINOS.

I . D e l R g i m e n d e l S u p i n o e n M. El S u p i n o en M se aplica A Verbos de m o v i m i e n t o , 2 . Y otros varios, y el I n t e n t o O Fin de la accin indica. 3 . Por lo comn es A c t i v o , Y el mismo Caso pretende Que el Verbo de que desciende. Rara vez se halla Pasivo. I. Los Verbos de movimiento que se aplica, son Eo, y muchos de sus C o m p u e s t o s , como tambin Proficiscor, Venio, ihtto, etc. 2. Los otros son Do, Loco, Crlloco, Duco, Conduco, etc., v. g. Dedifiliam nuptum, di mi hija en casamiento. 3. Comunmente es Activo, y r i g e el mismo Caso que tiene el Verbo de que se f o r m a , v. g. De spectatam pompam, voy ver la pompa; Tibisupplicatum venio, vengo s u p l i c a r t e , e t c . 4. Rara vez se halla Pasivo, como Mulier qaa usurpatum isset (Gell.), esto es, ut usurparetur; cuando se forma del Neutro pasivo Vpulo, v. g. Non conductas fu: vapulatum , no f u a l uilado para ser castigado. R E G . II. D e la f o r m a e n q u e se j u n t a al V e r b o Activo, y Pasivo. El S u p i n o , sin contar Ir Iri Infinitivos, Otros tiempos de E o Activos Y Pasivos suele usar. Eo 1.

1 . E l S u p i n o en acabado, Generalmente es Pasivo, Y rara vez como Activo Se llega encontrar usado. 2 . l)e R g i m e n est exento; 3 . Y segn aqu se explica, A muchos Nombres se aplica, 4 . Y Verbos de m o v i m i e n t o .

1. Es generalmente. Pasivo, como Dignus attdiiu, digno de ser o i d o : rara vez Activo, como Primas cbitu surgat ( C a t . ) , levntese el primero de la c a m a . 2. Carece de (gimen; y asi no se puede decir Dignus auditu ab aliis, digno de ser oido por otros. 3.Aplicase muchos nombres Adjetivos, especialmente los que significan Agrado, Desagrado, Admiracin, Horror, Dificultad, e t c . , v. g. Jlicitudum cognitu, agradable por la noticia; Mirbile visu, admirable la vista; Difficile lectu, dificultoso de l e e r ; Nefas dicta, imposible de decir.4. Y a l g u n o s Verbos de movimiento, como Obsonatu venio ' l ' l a u t . ) , vengo de comer; Vena tu redita ras ( S t a t . ) , que ha de volver de cazar Primus cbitu surgat, etc. V . D e su Con En Resolucin. variacin, Relativo,

frecuente U t , en Q u i

O Infinitivo Pasivo Tiene su Resolucin.


J i S e n f J u ? atur, 6 /eg
, m Di

V " s . l e c f > ' g n o de ser l e d o , se re: DlgnUS * S,gUlenteS "' eSturqu l

Los Genitivos Plurales. 3. H u e , E , Q u , denotando Los grados de C u a l i d a d e s , Llevan tambin Genitivo De nombres de varias clases.
1. Instar y Ergo, como Instar nionlis equus; un caballo k semejanza de un monte; Virtutis ergo (pospuesto siempre este Adverbio), causa del valor. 2. Y otros varios que significan Cuantidad, Tiempo y Lugar. Cuantidad, como AJfatim, Abunde divitiarum, muchas riquezas; Satis eloquentice, sapienticc parum, b a c a n t e elocuencia, poco juicio. Tiempo, como Pridie y Postridie Ca/endarum, vel Calendas, el da antes, y el dia despus de las Calendas; Interea tmporis, vel loci, ent r e t a n t o ; Tune tmporis; en aquel tiempo. Lugar, v. g. Ubi gentium illum quieramP en que nacin le buscar? Ubi terrarum sit, nescio, ignoro en qu tierra est; Ubicunque locorum, eu cualquier l u g a r ; Unde gentium, de qu nacin; Qutsrrurum, q u t i e r r a : Long gentium, en nacin r e m o t a ; Usquam gentium, en alguna nacin . Y asi sus Compuestos Ubinam, Ubivis, Quoquo, Quovis, Aliquo, Nusquam, etc. Tambin Mnim y Quando se j u n t a n con Gentium. o. IIuc, E y Qu, significando los grados de las Cualidades, rigen Genitivo de 7arios Nombres, v. g. Huc arrogantitr devenit, llego tal arrogancia ; E deliciaran processimus, nos liemos adelantado tales regalos; Qu deme atice progres sus es? qu locura has llegado?

CAPITULO

XVII.

DE LA CONSTRUCCION DEL ADVERBIO.

R E

icaiTo!

A d T e r b 0 S

, a e

r g e n

Nominativo,

1, Regir deben E c c e y E n El primero, cuarto Caso: l aun se junta cada paso h c c e con Tibi tambin.

tibi <e/tnc, rr o \ . (C C,) nUntras Seboso

'

escribia

'"Fc scrtberem, ecce e s t o , hete q u e llega

R E G . II. De los q u e rigen G e n i t i v o . 1. I n s t a r y E r g o en admitir Genitivo son iguales, 2. Y otros varios que denotan Cuantidad , Tiempo y Lugares. C u a n t i d a d , como son es tos: A fia t i r a , A b u n d , S a t i s , Mullum, Amplis, Parum, P a u l u m , Largiter, Nimis y Partm. i l e m p o cual Pridie y Postridie Aunque Acusativo aaden; n f e r e a , que va con l o c i , i T u n e , gue t m p o r i s trae. L u g a r , como Ubi, U n d e , Q u , L o n g y U s q u a m , que elegantes De G e n s . T e r r a y Locus usan

R E G . I I I . De los q u e r i g e n A c u s a t i v o y A b l a t i v o sin P r e p o s i c i n , c o n e l l a . 1. A b b i n c p i d e cuarto, sexto. 2. Cuarto suelen llevar U s q u e , Prope, Circiter, Adusque, Y Yersus siempre pospuesto. 3. P r o p e , Usque?/ V e r s s , no excusan Tambin Ad y A c u s a t i v o ; i . Y tal vez A b y A b l a t i v o Estos dos primeros usan.
deccm 1. Abhinc r i g e Acusativo, Ablativo, como Abhinc mnos, vel annis, d e diez aos esta parte. 2. Los otros cinc expresados en la primera Copla rigen comunmente solo Acusativo; v. g. Usque y Adusque montem, hasta el monte; Prope urbem, cerca de la c i u d a d ; y asimismo sus derivados Propiits y Prrxime, Circiter meridiem, cerca del medioda; Orienteni verss, hcia el oriente. 3. Tero Prope, Usque y f'ersis llevan VCCP" orno Prope ad urbem, cerca de la c i u d a d ; Ad urbem

yersus,

hcla la ciudad. 4. Y veces los dos primeros se suelen d e s d e la infancia.

d.id; Usque ab infunda,

R E G . IV. D e los q u e l l e v a n Ab y Cum con A b l a tivo. 1. L o n g , P r o c u l , y S e o r s u m Rigen el sexlo con Ab : 2. U n a , P r i t e r y S i m u l El mismo C u m juntarn.
: c U / Z ' J j r 0 C ' l f ,"rCeJ' Iejos dcl cas,il, Seortum ab alus, separadamente de los d e m s . I'rocut se usa tambin sin Ab; como Procul patria, lejos d e la patria. 2. t 1 Simul cum fratre, j u n t a m e n t e con el h e r m a n o .

R E G . VII. Del R g i m e n del S u p e r l a t i v o . 1. El mismo en S u p e r l a t i v o Lleva por lo general. Genitivo de Plural, 2. O bien E x con Ablativo.
1. Genitivo de P l u r a l , como Primitm mnium, lo^irimero de todo; Oratorum mnium Latine lquitur Etegantissime (Ci. de Ciar. Orat.), habla en Latn mas elegantemente que todos los Oradores. 2. O bien Ex con Ablativo tambin de Plural, como IIune dilexit ex mnibus plrimm, quiso mas este que todos.

R E G . V. Del R g i m e n d e l A d v e r b i o D e r i v a d o . A dverbio que se deriva De otra parte de Oracin, Imita la Construccin De su diccin primitiva.
Unos rigen Dativo, como Congruenter, Convenienter rationi conforme razn; otros t a m b i n Acusativo con .4,1, como Apl e C l nnd e lld u J u1 ? ' "' l * ' ' . propsito para la s a l u d : otros Ablativo con Ab, como Separatim ab aliis, separadamente de los dems; y o t r o s , el m i s m o con Cum, v. g. Commniter , ancoinun c o n los " compaeros. V este modo piden otios Regmenes, p o r q u e los tienen los Sombres de que se derivan; y asimismo los conservan en sus grados de Comnaracin. *

R E G . VIII. De los A d v e r b i o s q u e se j u n t a n con los N o m b r e s de los g r a d o s de C o m p a r a c i n . 1. Jntanse con Posivos Muchos A d v e r b i o s en CM. 2. Los en o vor lo comn, Con Nornares C o m p a r a t i v o s . 3. Tambin se hallan aplicados, Como igualmente expresivos, Fcile Superlativos, L o n g e los postreros grados.
1. Muchos Adverbios en I M , como Maltiim, Parum, Nimium, Aliquantiim, etc., se juntan con Nombres Positivos, v. g. Multiim loquax, muy h a b l a d o r ; Parum studiosus, poco estudioso. 2. Otros muchos en o , como Mult, Paul, Tanto, Quant, Aliquant, Nimio, etc., se juntan comunmente con los Comparativos , v. g. Mult doctior, mucho mas docto; Paul ingnita sior, un poco mas ingenioso, a u n q u e Mult, Tanto y Quanto se usan tambin con los Superlativos, v. g. Mult jucundssimus, muy a g r a d a b l e ; Tantopssimus mnium Poeta, quant ta ptimas mnium Patronus C a t u l . ) , tan mal Poeta, como t buen Abegaoc. 3. Fcile se aplica frecuentemente los Superlativos, como Omnium fcile doctssimus, el mas docto de todos sin disputa; y I.oage los Comparativos y Superlativos, v.g. Longe felicior ambobus, m u c h o mas feliz que entrambos; Omnium longe felicissimus, mucho mas feliz que todos.

R E G . VI. Del R g i m e n del C o m p a r a t i v o . El A d v e r b i o , cuando asciende A grado C o m p a r a t i v o , Al siguiente Substantivo Dar Ablativo pretende; O este mismo sustituye Q u m y otro Caso adecuado; O en P o s i t i v o trocado, Con Magis q u m se construye.
El Adverbio Comparativo se construye en las mismas formas regulares que cualquiera Nombre de este grado : y asi se dir Petras currit vetocis Antonio, qum Antonias, magis velociter quam Antonias. Pedro c o r r e mas velozmente que An-

REG. I X . D e las dos N e g a c i o n e s q u e a l i r m a n . Cualquier A d v e r b i o , diccin Negativa, si se llega A otra voz que tambin niega, Equivale Afirmacin.

V. g. Nunquam non coronam gesto vil (Suet. siempre llevo c o r o n a ; Niiul non pottst Deus, todo lo puede Dios; Nenio Sestil, todos saben.

R E G . X . De los M o d o s q u e a l g u n o s A d v e r b i o s d terminan. 1. Q u m i n u s y U t i n a m siempre Con Subjuntivo se juntan; 2. Con este, Indicativo A n t e q u a m , como P r i u s q u a m .
I. V. g. Quminus id fia t para que esto no se h a g a ; Utinam vivas! ojala vivas! 2. Antequam, Priusquam surgo, vel surgeni , antes que yo me levante.

significa ciertamente, puede llevar Indicativo, Subjuntivo, v. g. Ne eso sum irifelix, ciertamente yo soy infeliz; Ne tu hbentis luseris, t ciertamente jugars de mejor gana. En esta ltima significacin se escribe comunmente con /E diptongo; pero algunos Comentadores aseguran que eu los Cdices V'SS., no se halla escrito asi, sino con E.

R E G . X I I I . De los d i v e r s o s T i e m p o s q u e c o r r e s ponden algunos Adverbios. 1. Q u o n d a m / O l i i r igualmente Todos los tres tiempos piden ; 2. J a n d u l u m , J a m d i u y J a m p r i d e m , El Pretrito y Presente.
i. Quondam y O/im, segn sus significaciones rigen tres Tiempos : Presente, Pretrito y F u t u r o , v. g. Quomlnm ludo, alguna vez j u e g o ; Quondam civi, en otro tiempo g a n ; Quondam ditescam, algn dia me e n r i q u e c e r ; Olim non scribo, lia tiempo que 110 escribo; Olim pinxi, antiguamente pint; Ohm dona'oor, algn dia ser premiado. 2. Los siguientes piden Presente y Pretrito : Jamdudam lego, algn tiempo ha que leo; Jamdiu, Jampridem veni, rmcho tiempo ha que llegu.

R E G . X I . De los Modos q u e a l g u n o s v a r a n s e g n su v a r i a significacin. 1. Q u a n d o , por Q u o n i a m , el Modo Determina Indicativo; 2. Y al contrario, Subjuntivo Q u u m por Q u o n i a m , D u m por M o d o . 3. Ut solamente requiere Construccin de Indicativo: Si d Q u m o d o Admirativo, O a Postquam equivaliere.
I. Quando, en l u g a r de Quoniam, pues q u e , ya q u e , determina Indicativo, v. g . Quando tibi ita placel, pues que asi te gusta. 2. Quum en l u g a r de Quoniam, por c u a n t o , pide Subjuntivo , v. g. Quum hac te delecten!, por cuanto estas cosas te agradan : y lo mismo Dum puesto por Modo, que significa con tal q u e , v. g. Dum labores fies doctus, con tal que trabajes sers docto. 3. Ut requiere Indicativo, Cuando equivale* Qumodo, como Adverbio Admirativo, v. g. ut falss est! cmo se enga! bien Postquam , despus que. luego rnte, v <n i , Ut veni, luego que vine.

CAPITULO

XVIII.

DE LA CONSTRUCCION DE LA PREPOSICION.

R E G . X I I . De los q u e a d m i t e n Ne s e g n su significacin e s c r i t u r a . 1. N e , si prohibe, bien usa Subjuntivo, Imperativo; 2. Si asegura, Indicativo, O Subjuntivo no excusa.
1. .V cuando denota prohibicin, admite Subjuntivo, Impe. rativo, coino Ne jures, vel jura, no jures. 2. Pero cuando

R E G . I. De las P r e p o s i c i o n e s q u e solo Tigen A c u sativo. Las varias P r e p o s i c i o n e s , Que solamente se juntan Con Acusativo, forman De veintisiete la suma: A d , AdversUs, Aputl, Ante, Erga , Extra. n t r a . J u x t a , O b , I n t e r , l n t r a . Cis, C i t r a , Circa, Circum, Contra, Supra, P e r , P n c t e r , Propter, Post, Penes. P o n e , y en fin, para justa Enumeracin de todas, Secus. S e c u n d i m , T r a n s , Ultra.

V. g. Nunquam non coronam gesto vil (Suet. siempre llevo c o r o n a ; Niiul non pottst Deus, todo lo puede Dios; Nemo Nescit, todos saben.

R E G . X . De los M o d o s q u e a l g u n o s A d v e r b i o s d terminan. 1. Q u m i n u s y U t i n a m siempre Con Subjuntivo se juntan; 2. Con este, Indicativo A n l e q u a r n , como P r i u s q u a m .
I. V. g. Quminus id fia t para que esto no se h a g a ; Utinam vivas! ojala vivas! 2. Antequam, Priusquam surgo, vel sarga! , antes que yo me levante.

significa ciertamente, puede llevar Indicativo, Subjuntivo, v. g. Ne eso sum irifetix, ciertamente yo soy infeliz; Ne tu hbentis luseris, t ciertamente jugars de mejor gana. En esta ltima significacin se escribe comunmente con /E diptongo; pero algunos Comentadores aseguran que eu los Cdices VSS., no se halla escrito asi, sino con E.

R E G . X I I I . De los d i v e r s o s T i e m p o s q u e c o r r e s ponden algunos Adverbios. 1. Q u o n d a m # O l i m igualmente Todos los tres tiempos piden ; 2. J a n d u l u m , J a m d i u y J a n i p r i d e m , El Pretrito y Presente.
i. Quondam y O/im, segn sus significaciones rigen tres Tiempos : Presente, Pretrito y F u t u r o , v. g. Quondam ludo, alguna vez j u e g o ; Quondam civi, en otro tiempo g a n ; Quondam ditescam, algn dia me e n r i q u e c e r ; Olim non scribo, lia tiempo que 110 escribo; Olim pinxi, antiguamente pint; Ohm dona'oor, algn dia ser premiado. 2. Los siguientes piden Presente y Pretrito : Jamdudum lego, algn tiempo ha que leo; Jamdiu, Jampridem veni, m u c h o tiempo ha que llegu.

R E G . X I . De los Modos q u e a l g u n o s v a r a n s e g n su v a r i a significacin. 1. Q u a n d o , por Q u o n i a m , el Modo Determina Indicativo; 2. Y al contrario, Subjuntivo Q u u m por Q u o n i a m , D u m por M o d o . 3. Ut solamente requiere Construccin de ndicalivo: Si Q u m o d o Admirativo, O d Postquam equivaliere.
I. Quando, en l u g a r de Quoniam, pues q u e , ya q u e , determina Indicativo, y. g . Quando Ubi ita placet, pues que asi te gusta. 2. Quum en l u g a r de Quoniam, por c u a n t o , pide Subjuntivo , v. g. Quum hac te delectent, por cuanto estas cosas te agradan : j lo mismo Dum puesto por Modo, que significa con tal q u e , v. g. Dum labores fies doctas, con tal que trabajes sers docto. 3. Ut requiere Indicativo, Cuando equivale Qumodo, como Adverbio Admirativo, v. g. ut falsas estl cmo se enga! bien Postquam , despus que. luego rine. v <n i , Ut veni, luego que vine.

CAPITULO

XVIII.

DE LA CONSTRUCCION DE LA PREPOSICION.

R E G . X I I . De los q u e a d m i t e n Ne s e g n su significacin e s c r i t u r a . 1. N e , si prohibe, bien usa Subjuntivo, imperativo; 2. Si asegura, Indicativo, O Subjuntivo no excusa.
1. .V cuando denota prohibicin, admite Subjuntivo, Impc. rativo, coino Ne jures, vel jara, no jures. 2. Pero cuando

R E G . I. De las P r e p o s i c i o n e s q u e solo Tigen A c u sativo. Las varias P r e p o s i c i o n e s , Que solamente se juntan Con AcusaUvo, forman De veintisiete la suma: Ad, Adverss, Apud, Ante, Erga , Extra. ntra. J u x t a , O b , I n t e r , l n t r a . Cis, C i t r a , Circa. C i r c u m , Contra, Stipra, P e r , P n c t e r , Propter, Post, Penes. P o n e , y en fin, para justa Enumeracin de todas, Secus. S e c u n d m i , T r a n s , Ultra.

R E G . 11. De las q u e rigen c o m u n m e n t e A b l a t i v o . 1. Doce Ablativo usarn: Ab, Absque, Coram, Cum, De, E , t e / E x , P a l a m , P r o , Pra?, Con S i n e , T e n u s y C l a m . 2. Aunque C l a m tal vez consiente, F Tenus Acusativo: 3. Y esta, tambin Genitivo ; Mas de Plural solamente.
1. Las i n c l u i d a s en la primer. Copla, usan c o m u n m e n t e Ablativo. 2. P e r o Clam y Tenas piden alguna vez Acusativo, como Clan, pairen,, escondidas del p a d r e ; Tanaim tenut (Val. Flac.) , b a s t a el Tnais. 3. Tenus lleva igualmente Gen i t i v o ; pero solo de P l u r a l , como Crurum leus, hasta las piernas.

c i o n , m u d a n tambin de Rgimen , v. g. In, significaindo MItra oide Acusativo, c o m o / hostem, contra el e n e m i g o . > significando e/fre, pide Ablativo como ln ^ en r e i o s buenos. Sub puesta en l u g a r de- delante. quiere Acusa , como Sub ipsospostes, delante de la p u e r t a ; puesta e n l u g a de c o n , Ablativo, como Sub conditione, con la c o " d > c ^ Super, por mas all, pide Acusativo, como Super Indos, mas all a los I n d i o s ; por sobre, locante, Ablativo, como Super Ilcctore multa, m u c h a s cosas sobre Hctor.

R E G . I V . De la P r e p o s i c i n C o m p u e s t a 1. La P r e p o s i c i n C o m p u e s t a , Segn de E x a n t e se infiere, De su S i m p l e el Caso quiere 2. Si por Adverbio no es puesta.


i V " Exante diem Nonas Junias, el dia antes dlas Nonas de j u n i o ; Insuper his, ademas de estas c o s a s ; p o r q u e Ante r i g e Acusativo, y Super veces Ablativo. 2. Y esto se entiende c u a n d o la Preposicin Compuesta no se convierte en Adverb i o , como Incoram.

REG, III. De l a s q u e rigen Acusativo, Ablativo. 1. In y S u b Acusativo Quieren por lo general, Con m o v i m i e n t o o c a i ; 2. Mas con q u i e t u d , Ablativo. 3. S u b t e r y S u p e r admiten, Como quiera, Acusativo; i. Aunque veces Ablativo, Diciendo Q u i e t u d , permiten. 5. I n , S u b , S u p e r , segn sean Diversas en su acepcin, Diferente mutacin En su R g i m e n desean.
1. In y Sub significando movimiento de un l u g a r otro pin g e n e r a l m e n t e A c u s a t i v o , como Eo in hortum, voy al j a r S n ; Sub antrum /agio, h u y o la cueva. 2. Pero significando Ouietud, piden A b l a t i v o , como Vivo in Hispania, vivo en S s p a a ; Rcquiesco sub timbra, descanso la s o m b r a . 3. Sub.er y Super con movimiento, sin d i , rigen comunmente Acusativo; con molimiento, v. g. Subter'fastigio tecti auxit, le c o n d u j o debajo d e las bvedas del edificio; Super capul ceciditfulmn, el rayo cay sobre la cabeza. Sin movimiento, v. g. Subter humum, debajo de t i e r r a ; Subter scamntim sedeo, estoy sentado s o b r e el banco, i . Pero veces llevan Ablativo, d e n o t a n d o quietud, v. g . Subter testdine , debajo de la testudo : Fronde super viridi, sobre la verde hoja. 5. Advirtase finalmente que In, Sub * Super, segn varan de significa-

R E G . V. De los V e r b o s c o m p u e s t o s de P r e p o s i c i n Verbos de P r e p o s i c i n Compuestos, el Caso admiten De ella misma, la repiten Para mayor expresin.
V. g. Aden fratrem, vel ad fralrem, voy ver mi herm a n o ; Excedo urbe, vel ex urbe, salgo de la Ciudad.

R E G . V I . De las Preposiciones e x p r e s a s , tcitas, c o n q u e se explica el L u g a r . 1. Kl L u g a r d o n d e se est Pide con In Ablativo; 2. I n , vel A d , y Acusativo Aquel a d o n d e se v a . 3. El P a r a g e , ademas de esto Hacia a d o n d e se c a m i n a Al mismo Casse inclina, Llevando Verss pospuesto. k. Aquel de d o n d e se v i e n e Con E x , D e , vel Ab usamos ; 5 ) aquel p o r d o n d e p a s a m o s Usarle con P e r conviene.

306

GRAMTICA LATINA.

GRAMTICA LATIXA.

r , i ( ; E ] n N r b r f n P , e - I a ! V 0 d P r T d e l Asaren donde se est. pide In con Ablativo, v. g. Sum in foro, estoy en la plazaR w H ' i , 1 ? 0 ? Espaa; * /0,e?0> tn Ta do. 2. El del Lugar adonde se va, lleva In, Ad con 6 0r B al corin 'vel'ad^Ptrr " ' * "" ' ^ ^ val m' * s l v U l l A > W Andaluca; / . 6 W / / . r a ^ iil l ' ;; , | U C " r i g e el mismo n S ; fi l S ' l ' V- * versscontendo., camino hc a el templo; Aragomam venus, Ccesar-Aususlam hCS a 0Za 4 A !UeI veT"^ Au ? ' ^dondefevSe piaex, De, vel con Ablativo, v. e . Venio ex de vel Franda - I T d ? " * "^Galltd, Z\' o' T e l a P n m ? > de Pars. 5. Aquel por fe pasa usa Per con Acusativo, v. g. Transeo per Roma^'pero p<ft R' T 8 nesslgStes!
a U n q

En cualquier Y Nmero,

Declinacin corresponde.
Gdibus, etc. pas

V. g . Transivi Roma, Toleto, Athenis, por Roma, Toledo, A t e n a s , Cdiz, etc.

de' donde viam

"e

genera!

'

^marn,por excedo-

E X C E P C I O N ,

Pero en todas ocasiones, Si la pureza deseas, C i u d a d e s , V i l l a s / / Aldeas Pondrs sin Preposiciones.


farcinone, estoy en Barcelona. T,. ;,....

IV. 1. Como C i u d a d que primera 0 d segunda pertenece, D o m u s casos apetece: R u s , como que es de tercera. 2. Asi Militia usars, R e l l u m y H u m u s : H u m , en tierra; Belli y Miitfae, en la guerra: Relli sin D o n t i , jamas. 3. D o m i con los Posesivos M e , Tuae, S u , A l i e n , Nostrae y Vestra bien conviene, Y con otros 'Genitivos.
1. Domus, la c a s a , se coloca en los mismos Casos q u e los nombres de Ciudades y Villas de la primera segunda Declinacin , v. g. Sum domi, estoy en casa; Eo domum, voy casa; Pergo domum versas, camino hcia casa ; Venio domo, vengo de c a s a ; Transeo domo, paso por casa. Rus se usa en los mismos Casos que las dems Ciudades que no son de la primera ni segunda Declinacin, como Vivo rure, vel ruri, vivo en el campo; Eo rus, voy al c a m p o ; Rus versas, hcia el c a m p o ; Vento rure, vengo del c a m p o ; Transeo rure, paso por el campo. 2. Tambin ce u s a n , como en los Nombres de Ciudades, los Genitivos Humi, Relli y lilitiee;.pero PeHi se j u n t a siempre con Domi. 3. Domi se acompaa con los Genitivos Posesivos expresados, como Domi mece, tuce, sute, etc. en mi c a s a , en la t u y a , en la s u y a ; y tambin con otros de Pronombres y N o m b r e s , v. g. Domi ha jas, istias, illius, C<esaris, etc. en casa de e s t e , de a q u e l , de Csar, etc.

V. g. Sum

fiar**II. 1. Lasque en JE, en r tuvieren Genitivo, si explicamos, hl L u g a r en d o n d e e s t a m o s , Aquel Genitivo quieren. 2. Mas con este no concierta Jamas otro Genitivo; Siendo el usar de Ablativo Con, sin I n , regla cierta.

S E H S ^ S s S S
III. Cuando denotan p o r d o n d e De Ablativo Construccin, '

ssmhksse

RF.G. VII. De los Casos c o n q u e se e x p r e s a n e! P e s o , M e d i d a , Distancia y T i e m p o , m e d i a n t e P r e p o s i c i n , sin e l l a . 1 Quiere el P e s o A ensalivo. 2. La M e d i d a , y la Distancia Van con mayor elegancia En cuarto que en Ablativo. 3. El T i e m p o , si Q u a m d i u toca Un Caso y otro requiere:

4. Mas si Q u a n d o se refiere, En el sexto se coloca.


conuj librai f , ^ SC C ,i><"1? ?" Acusaliv0' Catinos lue pende! \ 5 ' S t < : p l a t 0 > >csa dos libras. 2. La Medida v ia n Uce ' ' Ablativo^ conio 1 t'Iti i e x a l t u d c s c u P J e s , mejor que udibus ^ he,tres leucas, d i s t a t r e s leguas , inejor q u e leuetTP r ' . ^ J s. corresponde Qua.nL, i n l ^ e m p o T . usa en a m C

1. V. n. Vas aur, ex auro, vel de auro, un vaso de oro. 2. O se r-' suelve en el Adjetivo formado del Substantivo que signific' la misma Materia, como Vas aureum.

R E G . X. De los m o d o s con q u e se e x p l i c a n el A s u n t o y el A c o m p a a m i e n t o . 1. ^1/ A s u n t o , tt A r g u m e n t o Siempre D e , S u p e r se aada. 2. C u n , veces no expresada, Pide el A c o m p a a m i e n t o .


I. El Asunto de que se h a b l a , escribe : . g. Dixl de sorore, habl de mi h e r m a n a ; line super re scribam, escribir sobre esto. 2. El Acompaamiento : v. g. Ludo cum sociis, juego con los c o m p a e r o s ; y veces se calla Cum, v . g. Antonias omnibus copiis penenil, Antonio lleg con todas las tropas.

pond 7 o i i ^

C,1

trCS h ,ras

'

"

Si corre!C j

Advirtase que en el Acusatiw, del leso y de la

' ' y e " t o d o s l o s Ablativos, /. Todas estas Prel Posiciones se c u c u e u t r a n alguna vez expresadas
R l

S ; i i 1 1 ; , D e I A b l a t i v o de C a u s a , I n s t r u m e n t o , L v c e s o , e t c . , sin P r e p o s i c i n . La C a u s a , I n s t r u m e n t o , E x c e s o , Igualdad, Desigualdad, P a r l e , Modo y Calidad, Con Ablativos expreso.

p s \ s s s s i r s u Impar viribus, d e s i g u a l en fuerzas I a J W c2o7 como w^Ab


a S r 0 t a r

e d a d ;

i CStar -fermoZdelmoyecuerpo0 f X f c , H , 0 , c a m i n a r paso lento. La E com '!! Desigualdad


se ha ,len

fin fnU

^Par'^A

R E G . X I . De los Casos con q u e se e x p l i c a el Precio. 1. Todo P r e c i o en que se vende La cosa, es eslimada, Regido de P r o callada. El Ablativo pretende. 2. Ya se usa con Ablativos Mximo, Plurimo, Magno, Parvo, Minimo, Permagno; 3. Ya con varios Genitivos, Como estos que aqui vers : Magni, Multi, Parvi, Tanti. P l u r i m i , M i n o r i s , Quanti P l u r i s , y otros que hallars.
I . Todo Precio Valor se e i p r e s a con Ablativo, regido d ' la Preposicin Prc, que se calla comunii>entc, v. g. Fini li brum duobus nummis , compr el libro en dos pesos; Victorh multo sanguine stetit, la victoria cost m u c h a sangre. 2. ve res el Precio indeterminado se explica con los Ablativos d( Nombres Adjetivos arriba sealados, y otros m u c h o s , v. g. Vii ere parvo, vivir poca costa ; , E d i f i c a r e magno, fabricar con m u c h o gasto. 3. Otras veces, con los Genitivos a r r i b a dic h o s , v. g. Magnifcere, estimar en mucho; Tanti emere, c o m p r a r en tanto; y otros m a s , como Plrimi, Minimi. En los Ablativos se calla el Substantiva Pretio, y en lo Genitivo! los s o m b r e a Pretio cerit.

d los Autores

5e

ua

lo e

P ' i - d a co n otr D o ^ e a l a varia leccin

Malcra

D e

,S

dS

q u e

se

ex

Presa

la

1. I.a M a t e r i a en Genitivo Se pone; con E x , t e / D e En Ablativo se ve, 8. O resuella en Adjetivo.

" o s

D e

,as

Prep0sid0ne

* i n v e r t i d a , en

Cuando las Preposiciones r Yasos se advierten, tn Adverbios se convierten Con diversas Construcciones.
vino mucho

R E G . II. De las C o n j u n c i o n e s q u e piden m a s un Modo q u e o t r o . 1. Indicativo prefieren Ouando, Quandquidem, Quippe; 2 . Y al contrario. Subjuntivo E l i a m s i , Q u a m v i s y Licel.
1. V. g. Quando, ientes asi; Quippe Eliamsi, Quamvis, vel Quandquidem i/a sents, ya que lo hoc desideras, porque lo deseas. 2. V. g. I.icet nolis, a u n q u e no q u i e r a s .

REG. X I I I

De las P o s p u e s t a s , I n t e r p u e s t a s .

: r a la* pospone A Hombres frecuentemente; i todo Autor igualmente Con primer las interpone.
C ontra t o d a s

R E G . III. De los Modos q u e pide Ut. 1. llt comunmente se ve Determinar Subjuntivo: 2. Solo lleva Indicativo Por c o m o , y por despues q u e .
1. Ut d e t e r m i n a c o m u n m e n t e el Subjuntivo, v. g. Ut ludas, para q u e j u e g e s ; Ut desint vires, a u n q u e falten las f u e r z a s ; Juico ut id facas, te mando q u e lo h a g a s ; Ade, ita c Ut mnibus placeas, de tal s u e r t e que agrades todos. 2. Solo pide Indicativo c u a n d o se toma por como, con Comparacin, P r e g u n t a , Admiracin, v. g. Ut seres, ita metes, como s e m b r a r e s , asi cogers; Ut vaiet pateri> cmo est tu padre? Lt pudet victos! cmo se avergenzan los vencidos! Y asimismo cuando significa despues que, v. g. Ut te vidi, despues que te vi.

chas. 2. Y c u a l q u i e r Antor l ? J co,,,o MuUis delaZi^Z m u K

S^T*

despus d e Non,. ' a s fle-

****

CAPITULO
-

XIX.

DE LA CONSTRUCCION DE LA CONJUNCION.
R

jncion

D e I O S C a S

y ^ < I u e u n e la C o n .

REG. IV. De los m o d o s q u e p i d e n An, Num y Ne. 1. A n , A n n e , N u m y Ne admiten AI principio Indicativo; 2. Mas en medio, Subjuntivo Justamente se remiten.

Anne,

Bien une la C o n j u n c i n rZ"? *^ *y Modos, Cuando se refieren todos A una misma Construccin.
Slve m li

n sea los b u e n o . T j a u Z n Z u ' i . " * ('dono Verbo, y. g. Q u a m l Z ' m e a m e T ^ ' J * * "o modos del 7 ames y estimes y esto se entiVnH? f > . a u n q u e me Oracin no pidiere a l g n M o d o S U t " n d e l s e n f i , i " l l e g .oye, y aprender Advirtasn,^' " VeCes Conjuncin no un-, ios misii r i ^ Parece l

1. Al principio, v. g. An, Anne, Num ,'rater /uas vale/, bien Era terne tuus valetf est b u e n o tu h e r m a n o ? 2. En m e dio de la Oracin , v. g. Nescio An, Anne, Num veneris, 6 venerisne, no s si has llegado.

ru -

^ c r z / r i ^ c

REG. V. De los q u e p i d e n Ne. 1. Ne quiere, si mando ruego, Subjuntivo, Imperativo; 2. Pero si miedo concibo, A Subjuntivo la agrego.

I- Si se r u e g a m a n d a , y. g. Ne irasco ris, r e irdseere, Tto te enojes; A'e abeas, vel abi, no te vayas. 2. Pero s: s e t i c n ' " i c d o , lleva S u b j u n t i v o , v. g. Metuo ne moriaris, temo no mueras- Ca-.e ne cadas, mira no caigas.

R E G . VI. D e los q u e a d m i l e n Etsi, y famclsi. Indicativo pide E l s i , Y Q u a m q u a m mas comunmente Que Subjuntivo. Igualmente Sigue esta regla T a m e t s i .
V. g. Efsivereor, aunque teniia. a u n q u e temo, Etsi timebam,

Quamquam

vel timen m

O cuarto, quinto, primero ; 2. Mas Hem lleva veces T i b i , Para mas viveza, expreso. 3. V a h . p r i m e r o , cuarto, y quinlo; . H e i , Vae toman el tercero: 5. E h e u con el cuarlo Caso Solamente usada vemos. f>. Las siguientes: H e u s , l o , L i a . Euge, Ohe y E h o El quinlo solo desean. 7. H e u admiie todos ellos.
1 .Ab r i g e Nominativo : Ah ferus hostis! ah cruel enemigo! Aeusativo : Ah me miserum! ay desdichado de m! Vocativo: Ah Virgo infelix! ah desventurada doncella! O, los mismos t r e s Casos : O vir fortis atque. amicus! o varn esforzado y amigo! U,raustum diem! o dichoso d a ! O Attice mi! o Atico mioY/'/o/i, los propios : Proh dolor! o dolor! Proh Deum atque hminum idem! seisme t e s t i g o s , c Dioses y Hombres! Proh Snete Jpiter! o J p i t e r s a n t o ! Hem , los mismos : Hem Simo! lie aqu Simn! Hem astutias! o qu astucias! Hem mea Sstrata ! o Sstrata ma ! 2. Pero a l g u n a s veces se j u n t a para mayor expresin con Tibi, al modo que Ecce, como Hem tibi a mis lpida, mira qu linda vieja. 3. Vah pide Nominativo, Acusativo, v. g. Vah cdllidum consilinml o astuto i n t e n t o ! V t a m b i n Vocativo, como Vah salus mea, servasti me! ha , vida m a , t me has conservado! . Hei y Vee rigen solo D a t i v o , como Hei misero mihi! ay desdichado de m! Vte tibi, Causidice! ay de t , Abogado! 5. - heu, solo Acusat i v o , v. g . Eheu conditionem hujus tmporis! ( C e . ) o con dicion de este t i e m p o ! 6. Las siguientes solo quieren Vocativo : Heus Syre ' oyes Sir! lo triamphe! t r i u n f o ! Eia tu, verii, e a , ven t ; Euge Geta, buen n i t u o , o G e t a ; Ohe jam satis est, ohe libelle, b a s t a , o librillo, basta : Eho inepta! rieseis quid sit actum, o t o n t a ! no sabes lo que ha pasado. 7. Heu a d m i t e los Casos de todas las d e m s , v. g. ILu pietas! Heu prisca fides! o p i e d a d ! o a n t i g u a f e ! Heu msero mihi! ay d e s d i c h a d o de mi. Heu stirpein invisAm ! o linage a b o r r e c i d o ! Heu miserande piter! o n i o , digno de compasin.

REO. VII. quieren.

D e los q u e o t r a s C o n j u n c i o n e s re-

En donde quiera que eslen Si, Nisi, Siquidem, Sive, Como Q u d , Q u o n i a m y Q u i a , Entrambos Modos admilen.
v J / , L f t r , r " ' S ' T E l t ' e " i a s > s i vinieres; Siquidem vel libuent, ya que le ha gustado. tibi libuit,

R E G . VIII De la m u d a n z a de las C o n j u n c i o n e s y Adverbios. Mdanse las C o n j u n c i o n e s En Adverbios, y al contrario, Si se atiende al uso vario De sus significaciones.
V. g. Tum, c u a n d o significa y tambin, es Conjuncin, pero c u a n d o significa entonces, se vuelve Adverbio. Al cont r a r i o , . M o d o , c u a n d o denota ahora, es Adverbio; y cuando ' a l e con tal que, se vuelve Conjuncin.

CAPITULO

XX.

OE LA CONSTRUCCION DE LA INTERJECCION.

R E G , 11. De la I n t e r j e c c i n sin C a s o , y del Caso sin ella. 1. Hllase la I n t e r j e c c i n Sin Caso mu/ comunmente, 2. } antes del Caso es frecuente No hallarse de O la exprcy'~'n.

lEG. I. D e l R g i m e n d e las I n t e r j e c c i o n e s . 1. A h , O , P r o h y H e m rigen Casos

I. La Interjeccin sin Caso, como Ah ne scevi dh! no te embravezcas t a n t o ; Heu perii! ay q u e estoy 2. F.l Caso sin preceder la Interjeccin , c o m o Deus Dios bueno! Strenuum hminem! o varn d i l i g e n t e ! dose en ambos ejemplos la O.

lantpcre, perdido! bone! o omitin-

ego risa CGrrui. ( C i c . ) VI. En la enumeracin ne las partes como AquiUe volaran!, hcec ab Oriente; illa ab Occidente ( C i c . ) , callndose aqu dos veces el Verbo voltil. DEL PLEONASMO. Pleonasmo significa Redundancia, y se advierte cuando se encuentra alguna voz que omitida no hace f a l t a , v. g. Magi.s nuijores nagas age re ( P l a . ) De esta Figura usan veces los Autores para mas fuerza, claridad la Oracin. DE LA SILEPSIS. Silepsis, que vale Concepcin (5 Comprensin, se observa c u a n d o , atendiendo al sentido de la Oracin, y no sus palabras, hacemos la Construccin segn a q u e l , y no segn estas. Es de tres m a n e r a s , Simple, Absoluta, Relativa y Compuesta. La Simple, Absoluta se e n c u e n t r a c u a n d o las voces difieren en Gnero, como Cpila conjurationis virgis casi. ( C u r t . ) En Nmero, como Pars in frusta secan!. ( V i r g . ) Y en ambos, como Pars in crucem acti. ( S a l . ) La Relativa se advierte cuando el Relativo se refiere un Antecedente que la verdad no est expresado; pero que se comprende por el sentido de toda la oracion : v g. Inter alia prodigia, et carne plitzl, quem imbrem ingers avium nmerus rapuisse fertur ( L i v . ) , en donde las voces quem imbrem se refieren la Oracin que precede, como su Antecedente. La Compuesta, finalm e n t e , es ia que se compone de Zeugma, 6 de Elipsis. De Zeugma, como cuando el Nombre Adjetivo, el Pronombre Relativo se refiere al Substantivo mas r e m o t o , v. g Cailum ac Ierra arden visum. ( J u . Oliseq.) De Elipsis, como cuando el Adjetivo concierta en Gnero con un Substantivo de otro Gnero, c a l l a d o , s u p u e s t o , v. g. Eunuchus Terentiana, Centauras magna , en que se suple Fbula y Na vis. DEL HIPERBATON. Hiprbaton, que significa Transgresin , es ia mezcla y confusin en el rden de las palabras. Sus especies son cinco. I. Ar/dstrophe , Transposicin, que se advierte cuando se invierten las voces, v. g. His accensa super ( V i r g . ) , p o r K }>er his; Qum pris ( P r o p e r t . ) por priusquam. II. Tmesif q u e vale Cortadura, y se observa cuando una voz compuest trionl y veces s i m p l e , s e divide en dos, como Septensubjecta ( V i r g . ) , por subjecta Septentrioni; Per mihi gratum ( C i c . ) , en vez d u p e r g r a t u m mihi. 111. Parnlhesis, esto e s , Interposicin, que se usa c u a n d o se i n t e r r u m p e el sentido de la Oracion con otra i n t e r p u e s t a , V. g. Trtire, dum redeo (b re vis est va) pasee capel/as. ( V i r g . ) IV. Smchisis, que vale Confusion, y se advierte cuando en la Oracion se confunde notablemente el orden natural de sus Partes , como en esta : Sara vocant Itali mediis qiue in fluctibus aras ( V i r g . ) que se debe ordenar asi : Itali vocant aras saxa, qrttr ( s u n t ) in mediis flctibus. V. ^''acoluthon, esto e s , Inconsiguiente, que se encuentra

R E G . III. De a l g u n a s voces u s a d a s c o m o I n t e r jecciones. A veces van interpuestas, A modo de I n t e r j e c c i o n e s , (Jiras diversas dicciones, Como las que aqu ves puestas.
Estas son ya Nombres , como Navibus (infundan) amissis, habindose perdido (caso inexplicable) las naves; y este modo Misrabile, Miserum, Indignum, y o t r o s : ya Verbos, como Cura, amabo te, Ciceronem nostrum; cuida de nuestro Cicern , que te lo estimar.

SINTAXIS

FIGURADA.

1 as principales Figuras de que esta se c o m p o n e , son seis Elipsis, Pleonasmo, Silepsis, Hiprbaton , Arcasmo y Heletismo , todas voces Griegas. DE LA ELIPSIS. Elipsis, que significa Defecto Falta , se usa cuando en la Oracin se omite alguna parte de ella. Es de dos maneras, l a primera , llamada propiamente Elipsis, se observa cuando lo que falta en la Oracin se suple de lo que est fuera de esta. La s e g u n d a , llamada Zeugma, que vale Conexion, se advierte cuando lo que falta en la Oracin se suple de o expresado en ella Usase la primera c u a n d o al Adjetivo le falta un Substantivo al Substantivo otro que le l ija; el Antecedente al Relativo; el Supuesto y Rgimen al Verbo, otro Verbo que determine e s t e ; cuando los Casos les faltan Preposiciones; y finalmente cuando se omiten Adverbios, Conjunciones, In- . terjeccioncs. Ntase la segunda ; I. Cuando en la Oracin se suple una voz sin variacin a l g u n a , como ficil pudopem libido, timorem audacia, rationem amentia (Cic.) j en donde se ca'la dos veces vicit. II. Cuando se suple con alguna alteracin e n el Gnero, como El geiius, el rirtus, msi cum re, vilior alga est. ( H o r . ) III. En el Caso, como Quemnec pudet quidquam, nee meluit quemquam ( T e r . ) , en donde se calla qiti, Nominativo de meluit. IV. En el Nmero, como Socas el Rege recepto. ( V i r g . ) V. En las Personas, como Ule timare,

I. La Interjeccin sin Caso, como Ah ne scevi dh! no te embravezcas t a n t o ; Heu perii! ay q u e estoy 2. F.l Caso sin preceder la Interjeccin , c o m o Deas Dios bueno! Strnuum hminem! o varn d i l i g e n t e ! dose en ambos ejemplos la O.

lantpere, perdido! bone! o omitin-

ego risu CGrrui. ( C i c . ) VI. En la enumeracin de las partes como Aquilre volaran!, hcec ab Oriente; illa ab Occidente ( C i c . ) , callndose aqu dos veces el Verbo volavit. DEL PLEONASMO. Pleonasmo significa Redundancia, y se advierte cuando se encuentra alguna voz que omitida no hace f a l t a , v. g. Magis majo res nagas ti ge re ( P l a . J De esta Figura usan veces los Autores para mas fuerza, claridad la Oracin. DE LA SILEPSIS. Silepsis, que vale Concepcin (5 Comprensin, se observa c u a n d o , atendiendo al sentido de la Oracin, y no sus palabras, hacemos la Construccin segn a q u e l , y 110 segn estas. Es de tres m a n e r a s , Simple, Absoluta, Relativa y Compuesta. La Simple, Absoluta se e n c u e n t r a c u a n d o las voces difieren en Gnero, como Cpila conjurationis virgis casi. ( C u r t . ) En Nmero, como Pars in frusta secant. ( V i r g . ) Y en ambos, como Pars in crucem acti. ( S a l . ) La Relativa se advierte cuando el Relativo se refiere un Antecedente que la verdad no est expresado; pero que se comprende por el sentido de toda la oracion : v g. Inter alia prodigia, et carne plitil, qitem imbrem ingers avium nmerus rapuisse fertar ( L i v . ) , en donde las voces qnem imbrem se refieren la Oracin que precede, como su Antecedente. La Compuesta, finalm e n t e , es ia que se compone de Zeugma, 6 de Elipsis. De Zeugma, como cuando el Nombre Adjetivo, el Pronombre Relativo se refiere al Substantivo mas r e m o t o , v. g Cuilnm ac Ierra ardere visum. ( J u . Oliseq.) De Elipsis, como cuando el Adjetivo concierta en Gnero con un Substantivo de otro Gnero, c a l l a d o , s u p u e s t o , v. g. Eunuchus Terentiana, Centauras magna, en que se suple Fbula y A'aiis. DEL HIPERBATON. Hiprbaton, que significa Transgresin , es la mezcla y confusin en el rden de las palabras. Sus especies son cinco. que se advierte cuando se 1. Aristrophe , Transposicin, invierten las \ o c e s , v. s. lis accensa super ( V i r g . ) , p o r K per his; Qum pris ( P r o p e r t . ) p o r p r i u s q u a m . II. Tmesit q u e vale Cortadura, y se observa cuando una voz compuest triom y veces s i m p l e , s e divide en dos, como Seplensubjecta ( V i r g . ) , por subjecta Septentrioni; Per mihi gratum ( C i c . ) , en vez d e p e r g r a t u m mihi. 111. Parnthesis, esto e s , Interposicin, que se usa c u a n d o se i n t e r r u m p e el sentido de la Oracion con otra i n t e r p u e s t a , V. g. Trlire, dum redeo (brevis esl va) pasee capel/as. ( V i r g . ) V. Smchisis, que vale Confusion, y se advierte cuando en la Oracion se confunde notablemente el orden natural de sus Partes , como en esta : Sara vocant ltali mediis qtue in fluctibus aras ( V i r g . ) que se debe ordenar asi : ltali vocant aras saxa, qiur ( s u n t ) in mediis flctibns. V. s4"acola ilion, esto e s , Inconsiguiente, que se encuentra

R E G . III. De a l g u n a s voces u s a d a s c o m o I n t e r jecciones. A veces van interpuestas, A modo de I n t e r j e c c i o n e s , (Jiras diversas dicciones, Como las que aqu ves puestas.
Estas son ya Nombres , como Navibus (infundan) amissis, habindose perdido (caso inexplicable) las naves; y este modo Misrabile, Miserum, Indignum, y o t r o s : ya Verbos, como Cura, amabo te, Ciceronem nostrum; cuida de nuestro Cicern , que te lo estimar.

SINTAXIS
I a s p r i n c i p a l e s Figuras

FIGURADA.
Hiprbaton , Arcasmo y Hele-

d e q u e e s t a s e c o m p o n e , son seis

Elipsis,
lismo

Pleonasmo,

Silepsis,

, todas voces Griegas.

DE LA ELIPSIS. Elipsis, que significa Defecto Falta , se usa cuando en la


O r a c i n s e o m i t e a l g u n a p a r t e d e e l l a . Es d e d o s m a n e r a s . La p r i m e r a , l l a m a d a p r o p i a m e n t e Elipsis, s e o b s e r v a c u a n d o lo q u e f a l t a e n la O r a c i n se s u p l e d e lo q u e e s t f u e r a d e e s t a .

La s e g u n d a , llamada Zeugma,

q u e vale Conexin,

se advierte

c u a n d o lo q u e f a l t a e n la O r a c i n s e s u p l e d e o e x p r e s a d o e n e l l a U s a s e la p r i m e r a c u a n d o a l A d j e t i v o le f a l t a u n S u b s t a n tivo al S u b s t a n t i v o o t r o q u e l e r i j a ; el A n t e c e d e n t e al R e l a t i v o ; el S u p u e s t o y R g i m e n a l V e r b o , o t r o V e r b o q u e d e t e r m i n e e s t e ; c u a n d o los Casos les faltan P r e p o s i c i o n e s ; y finalmente c u a n d o se o m i t e n Adverbios, C o n j u n c i o n e s , ln- . t e r j e c c i o n c s . N t a s e la s e g u n d a : I . C u a n d o e n la O r a c i n s e

suple una voz sin variacin a l g u n a , como ficit pudopeni libido, timorem audacia, rationem amenlia (Cic.) j en donde
s e c a ' l a d o s v e c e s vicit. II. C u a n d o s e s u p l e c o n a l g u n a a l t e -

racin e n el Gnero, como El genus, el virtus, msi cum re, vilior alga esl. ( H o r . ) III. En el Caso, como Quemnec pudet anidaran), nec metuit quemquam ( T e r . ) , en donde se calla aui, Nominativo de metuit. IV. En el Nmero, como Socas el Rege recepto. ( V i r g . ) V. En las Personas, como lie timare,

cuando en las Partes de la Oracion apenas se conoce serie, ni Construccin a l g u n a , como en este l u g a r de Tercncio (Hec. Act. n i , Se. i . ) : Nam omnes nos, quibus est alicunde dliquis objectas labor, o,une quod est intere tempus prusquaai id rescitum est, lucro est, en donde parece se debiera leer nobis mnibus, en vez de nos omnes, para que concordasen bien la3 palabras lucro est; sustituir alguna voz, expresin que rigiese, determinase el Acusativo Nos omnes. Con t o d o , esta Figura parece no ser mas que un trmino especioso de que se han valido los Gramticos para disculpar algunos defectos en que han i n c u r r i d o los Autores por inadvertencia , que , por mejor d e c i r , i n t r o d u j o en sus obras la viciosa leccin de los Manuscritos. DEL ARCAISMO. Arcasmo, que significa Antigedad, es u n modo de hablar antiguo y desusado , como Absente nobis ( T e r . ) , por ubsentibas nobis; Nocen hminem ( P l a u t . ) , por hmini. DEL HELENISMO. Helenismo es Grecismo, locucin G r i e g a , muy usada de los Poetas, Y. g. Os, humerosque Deo similis ( V i r g . ) , y otras m u c h a s , d e que se darn ejemplos en las Observaciones. DE LA ENALAGE Y ANTIPTOSIS. Ademas de las Figuras pertenecientes la Sintaxis ya explicadas, algunos a d m i t e n la Enalage, y la Antiptsis. Enlage, (uevale Mutacin, es la Figura q u e se comete cuando se pone u n G n e r o , N m e r o , Modo y Tiempo por o t r o : un Gnero : como Mammte pul res, equina quales ubera ( H o r . ) , por qualia, e t c . , y asimismo c u a n d o se sustituye el Primitivo por el Derivado, el Verbo Simple por el Compuesto, en fin, una voz por otra cu Cualquiera forma. Antiptsis es Sustitucin de un Caso por o t r o , v. del Nominativo por el Vocativo, como Adsis Icetilice Bacchus dator ( V i r g . ) , en l u g a r de Bacclte. Fuera de estas, citan algunos otras p a r t i c u l a r e s de ciertas voces, como Polisndeton, Abundancia de Conjuncion e s , y Asi/ dentn, Detecto de C o n j u n c i n , de que se referirn ejemplos en las Observaciones. DE LOS VICIOS DE LA ORACION. Los principal!. J son el Barbarismo, y el Solecismo, la Amphibologia, y la Cacofona. El Barbarismo es la mala pronunciacin e s c r i t u r a de una diccin propia de la Lengua Latina. Este vicio consiste en a l t e r a r las l e t r a s , u s a n d o , v. g . Orno por Homo; Follium por Folium, y tambin los Gneros, los Nmeros, la Declinacin y Conjugacin, v. g. poniendo Luda por Lud; Venetia por Vtnttice; l'iribus por Viris; Ardunt por Ardent, y aun en trocar la Cuantidad , o el Acento de las voces. Diferencase de la q u e ilaman Barbarolexis; pues esta consiste en el uso de alguna vas agena del Idioma Latino,

SSES."K ^ r L c Z \ sc,rifirs pn a , e u n a s p ^ 1 lia Gaza rf , ' ' Gllcas 7 Otras, v. g. Mapan.ccioD v r i / / ' , *V " r 't e td " una ConsP a c lV a 0*>l*smo' r a c i o n Les S T M T r ? . - l a m s e asi d': C a ; C!1 d o n d c s c h a l , l a b a Es a s u c e d e r n . n , ' el Griegc. quebrantan tal R f m/tt?ras ' C . m o s o n a , I " e " a s en que s i R c g a s d c la C ! i j d i c i e n d o , V. g. P u f w amico i T l i n h Y r ' - ' ' ' fr R"T""' ' hace d' ic i l / ' T Y V n l / ' ' ' ^ ' ' 6 ^ ' ^ C V v i d o 1' = ricisse Gallol r l 'a Oracin como Audio Hispanos Se c n t , c n d e quienes La CarnB^ '("'enes vencieron i m b r e C c esel K e ' d u r f c i d r d ? u T f". vicio

Observaciones sobre la Concordancia de los Nombres oubslanlivos. I. Cuando doble S u b s t a n t i v o A una cosa pertenece ; A veces puesto se ofrece El Segundo en Genitivo.

ficas, el rbol Flamen Gatesus,

rfif el rio GaUso


(,Iorat

(n vezdc

<*rbor

-)'

en

H.

Igualmente , cuando se hallan Continuados Substantivos Los Nombres correlativos ' Con elegancia sc callan.

"o; 8 h S W t l * * ' ? *
muger de Hctor: Palynuru\ Palinuro, esclavo'de P h X m o ?
C

fc

J ' T o r Anrfrmaca, " a U L (suP'^errus)

Observaciones sobre l a Concordancia de los Adjetivos enn los Substantivos. BUYOS I. 1. Con nombre veces callado Ll Adjetivo concierta; 2 - * Sl eJte es Neutro, se advierte ton JNegotium concertado.

n a d a , donde se calla fetmin. . 2 . Si el Adjetivo es Neutro, se entiende concertado con la ve* general Negotium, que significa lo mismo que Res : y. g. Trisi tlupus stabulis ( Virg.), el lobo es cosa perjudicial para los apriscos; Varium el mutbile .-cipe r fcernina ( Virg.), la muger es cosa varia y mudable siempre ; Dulce satis humor ( V i r g . ) , el agua es cosa suave para los sembrados. II. Asimismo el A d j e t i v o , alterado, Por Silepsis Se advierte no concertado Con su propio Substantivo.

En Gnero, como Pars arduas altis pu/vurulentus equis (Virg.), en lugar de I'ars ardua altis pulverulenta equis. En Nmero, como Al te ruin in alterius macla tos sdnguine cernam ( Virg.), en vez de macla tum. En Gnero y Nmero juntamente, como Pars in crcerem acti, pars bestiis objecti ( S a l . ) , en vez de acta y objecta. III. Cuando entre dos El A d j e t i v o se Concierte con el Aunque no lan Substantivos encuentre, segundo, comunmente.

V. g. Non omnis error stultitia dicenda est, en vez de dicenius; Gens universa Vneti appellati, en vez de appellata. IV. Cualquiera voz A d j e t i v a Concierta del mismo modo En Gnero con el Nombre S u b s t a n t i v o mas remoto.

bal. ( T a c . ) Si el Masculino y Neutro, tambin con el Mascul i n o ^ . g. Seniones supradictis narcissus el lilium {Plin. x , lib. v i l ) . Pisces el Virginis astrum adversi volitan: (Manil. Astronom. lib n , cap. x i ) . Si el Femenino y Neutro, con el Femenino, v. g. I.eges et plebiscita coactce. (Lucan.) 2. Al contrario, en las animadas, el Adjetivse pone veces en Genero Neutro, como en las inanimadas, segn estos ejemplos: Polypus et Chamieleon glabra sunt. (Solin .) Sic nima atque nuniis, quamvis integra, recens in Corpus eunt. ( L u c r . ) Gens cui natura crpora, aramosque magis magna qum firma dedit. (Liv.) NOTA, b u d a n los Gramticos si el Femenino se ha de preferir al Neutro en las animadas. El 1". Alvares juzga por mas seguro usar de c i r c u n l o q u i o , que d e c i r , por e j e m p l o : Lucretia, el ejus mancipium fumnt castre. A la verdad no he encontrado testimonio terminante para desatar la duda ; pero me parece que segn este de Livio : Latium, Capuaque agro mulctati, se pudiera decir Lucretiaet ejus mancipium fueruntcasti; porque asi como en aquella Oracin se calla Ppuli, en esta se entiende Homines. Tambin se puede expresar su Concordancia en las maneras s i g u i e n t e s , muy u s a d a s : concertando el Adjetivo con el Substantivo mas cercano, ya sea al principio, ya al fin de la Oracin , v. g. Casta fuit Lucretia, et ejus mancipium, Lucretia, et ejus mancipium fuilcaStum; bien usando de la Preposicin Cum, v. g. Lucrelia cum ejus mancipio casta fait. Y con esto se evitara el largusimo circunloquio sustituido por Alvares, es saber : Lucretia castssima fuit, qua virtute etiam ejus mancipium fioruit. VI. Substantivos Singulares Que por C u m unidos son, Usan Plural la diccin Que con ellos concertares.

V. g. Me puer A sea ni us, capitisque injuria cari, Quem regno Hesperieefraudo. ( V i r g . ) Quem, en l u g a r de Quod, concertando con Ascaaius y no con cpilis. V. 1 . Tal vez siguen al mas noble Las cosas inanimadas; 2 . ' al Neutro, por lo conlrario, Aquellos que tienen alma.

Cuando dos Substantivos de Nmero Singular estn uniilos con la Preposicin Cum, la p r r t e de la Oracin que concierta con ellos, se suele usar en Nmero Plural. El Nombre Adjetivrv . g . S o r s u d e m tsmurios llebrum cum Strimone siccat. (Ovid.. El Participio, v. g. / lia cum l.auso, de Xumitore sati. (Ovid.i El Verbo, v. Remo cum fralre Quilinas Jura dabunt. (Virg.) Los Historiadores, y principalmente los Poetas, usau de esta Concordancia. O b s e r v a c i o n e s s o b r e la C o n c o r d a n c i a d e Pronombres. I. Seal de Silepsis cierta Es que veces el P r o n o m b r e En Gnero con el Nombre Antepuesto n" >'<mritr!a. los

I. Sin embargo de lo advertido en la Sintaxis propia, Cap. I , Regla I I I , a l g u n a s veces en las cosas inanimadas se hace la Concordancia del Adjetivo con el Gnero mas noble, en la forma siguiente. Si c o n c u r r e n los tres Gneros, se hace con el .Masculino, v. g. Continu capul ejus, et pedes pracisos, et manus in cistd oppertos misil. (Val. Max.) Si el Masculinoy Femenino, con el Masculino, v. g. Agros villasque Civilis intactos tee-

las addixerlfcFcpro P Z K ' ' ^ P ^ ' g i a , quos egesQuicsti puesto nr Oaod v ' n u m - , 7 ) - E n estos lugares y Q P r Q son P e r s o n a l " ' e ' a t c n d ' ' e n d o t que H. Otras veces, antepuesto Al P r o n o m b r e R e l a t i v o , Suele hallarse el S u b s t a n t i v o En un mismo Caso puesto.
eS ( V r g )

V. g. Ego et Ppulus Romanasbellum indico, facioque(Liv en l u g a r d e indicimus, facimusque. Esto sucede por Silepsis. Heos, et ratio, et consilium in snibus est (Cic.), en l u g a r de sunt. II. En el mismo es muy usual Dar su Nominativo, Siendo Nombre Colectivo, La Persona del Plural.

luido*

'

, a

ciudad

**

V. g. Turba ruunt{\irg.) Cowenient vicinia supptex (Ovid.% en vez de ruit, convenit, Personas singulares. Pars in juveniles tusus versi, pars veserntes stib umbrd (Liv.), en vez de versa, y vescens. Esta es tambin Silepsis. III. A veces tambin el V e r b o , Cuando entre dos Nombres Con el que no es principal, En el Nmero concuerda.

nic,,anfe ,a
III.

media,

& ssm:

El R e l a t i v o tambin, Segn lo comprueba el uso, Puesto entre dos S u b s t a n t i v o s , Concuerda con el segundo.

V. g. Quas geritis vestes, srdida lana fuit. (Ovid.) Qure loca Numidia appeatur (Sal.), en vez d e f u e r u n t , y appellantur. Es Helenismo. I V . i . Fallos de Nominativo Hay varios V e r b o s de L e n g u a , 2 . Como tambin los que llaman V e r b o s de N a t u r a l e z a . t. Verbos de lengua, como Aiunt, Ferunt, Prbibent, etc., dicen, refieren, c u e n t a n , e t c . , en que se calla el Nominativo Hmines, Qudam. 2. Verbos de Naturaleza, que significan diversos Temporales, como Pluit, TOnat, Fulgurat, etc., llueve, t r u e n a , r e l a m p a g u e a , etc., en donde se calla Natura. Ccelum. V. 1 . Muchos Nombres, al contrario, Se ven faltos de sus V e r b o s , Como de C c c p i , de S o l e o . 2 . Y de otros en los Proverbios.

fSi
I\. Ntase frecuentemente, De la Elipsis por motivo El P r o n o m b r e R e l a t i v o Palto de s u A n t e c e d e n t e . O b s e r v a c i o n e s s o b r e la C o n c o r d a n c i a del V e r b o . I. El V e r b o , despus de algunos Substantivos Singulares, Suele en ciertas ocasiones No usar Personas Plurales.

1. De Ccepi, v . g . Ego illud sedul negare factam (Ter.), suple ccepioi j o empec negar f u e r t e m e n t e el h e c h o : de Sote-', como Facileomnesper/erre aepati ( T e r . ) , suple solebat, soiia sufrir y tolerar fcilmente todos. 2. Y otros diferentes Verbos en los proverbios y Sentencias, v. g. Fortuna fortes (faiia uval), la fortuna ayuda los esforzados : Sus Minen am (faiis docet), el puerco ensea Minerva. Y todo esto sucede DOI i. Elipsis.

GRAMTICA

LATINA.

GRAMTICA

LATINA.

32?

Vi.

Tambin se advierten callados Muchos Verbos diferentes, Que de otros antecedentes Caminan determinados.

V. g. illum ut vival optant ( T e r . ) , desean que l viva. Htee me ut confidam faciunt (Cic.), estas cosas hacen que yo confie. Aqu los Acusativos lllum y Me se ven atrados por los Verbos Optant y Faciunt, y puestos por lile y Ego. O b s e r v a c i o n e s s o b r e el R g i m e n d e los N o m b r e s y Pronombres. I. Segn Griega propiedad, Muchos Nombres Adjetivos Expresan con Genitivos P a r t e , C a u s a or C a l i d a d .

V.g. Scit La Une (cllase toqui). la Pompeianum cogito ,'CscJ cllase ir, < 5 proficisci), pienso ir mi Pompeyano. VII. El V e r b o en Infinitivo Acusativo rehusa, Y en virtud de.Atraccin Segundo Nominativo.

usa

V. g. Uxor invicti Jovis esse. nescis (Uor.), no sabes que eres esposa del invicto J p i t e r , ponindose uxor en vez de uxoratu Esta es Atraccin Griega muy usada de los Poetas. VIII. Por la misma Atraccin quiere Despues del Infinitivo Tomar segundo Dativo Que al primero se refiere.

La Parte, como Truncus pedum, por pedibus, Sanas ments, por menta. La Causa, como Floridas a-vi, por (evo. La Calidad, como Egregias einimi, por nimo. De este Rgimen usan particularmente los Poetas. II. La P a r t e tambin pretende El Helenismo seguir, Y Acusativo recir, En que S e c u n d u m se entiende.

Y esto sucede comunmente con los Verbos Licet, Vacal, Contingit, e t c . , y con los Infinitivos Esse, Evdere, y otros, v. *. Quieto tib licet esse (Plancus apud Cic.), te es lcito estar quieto; TibiDuci evdere cntigit { Val. Max.), te sucedi salir General, l'obis necesse fo'rtibus viris esse (Liv.), es necesario que seis varones esforzados. Esta Atraccin es muy elegante. IX. Algunas veces sucede Ver un caso no regido, Si solamente atrado, Por otro que le precede.

V. g. Os, hamerosque Deosimilis{ Virg.) Truncatur membra bipenni. (Si!, tal.)' Pueri mximum partem... lacle vivan/. (Caes.) Es Helenismo tambin muy usado por los Poetas; y en estos Acusativos se calla Secunditm Quoad. III. Los A d j e t i v o s Neutrales Que Pural Nmero indican, A Genitivo se aplican De S u b s t a n t i v o Plurales.

V. g. Citai scribas et ti quid agas, quorum consuevisli ( L u ceius apud C i c . ) , cuando escribas y hagas alguna cosa de las que has acostumbrado. Quorum est puesto aqiien vez de Qace, y atrado por el antecedente eorum , qne se calla. Occurrunt animo, quales nec candidiores trra tuht (Hor.), me salen al encuentro almas tales, que el m u n d o no lia producid otras mas C n d i d a s . Quales est pueito por Qulibus, que debiera ser el Rgimen de candidiores; y se ve atrado por el Antecedente tales que va callado. X. Tambin se halla con no poca Exlraeza en ta Oracin Un Caso or Atraccin De otro V e r b o quien no toca.

V. g. Ardua montium, los montes altos; Augusta viarum, las calles angostas; y este modo .-tbdita rerum, Amara curaran, Prima virorum , en vez de Primi viri. Aqu parece que y este Rgimen los Adjetivos se ponen en vez de Substantivos; es muy usado de los Historiadores y Poetas. IV. No siempre I d e m , el mismo, Quiere construccin latina; Pues a veces determina Dativo por Helenismo.

-V. g. Invitum qui serval, idem facit occidenti ( H o r . ) , el que conserva la vida alguno por fuerza , hace lo mismo que si le m a t a r a , en l u g a r de quod occidens. O b s e r v a c i n s o b r e la C o n s t r u c c i n d e l C o m p a r a t i v o y Superlativo. M a g i s al Comparativo

Por Pleonasmo se allega, Y por l tambin se agrega M x i m e al S u p e r l a t i v o .


Al Comparativo, como Magis beatior (Virg.). mas feliz- si

V.G. Horrendum (Virg.), en vez de horrend, horriblemente. Transversa ( V i r g . ) , en vez de transverse, atravesadamente.

II,

la abeja, si se enfurece, es muy mala.

U t , en vez de Subjuntivo, A tener veces llega, Conforme la frase Griega Construccin de Infinitivo.

Observaciones sobre el Rgimen de los Verbos. I. 1 . Hay Y e r b o s que a Genitivo, aplican: Segn el Griego, se 2. Muchos que C o n t i e n d a explican I D i f e r e n c i a , Dativo.

V. g. Ut melis quidquid erit pati (Hor.), en lugar de ut meliiis patiaris, para que sufras mejor todo lo que sucediere.

Observaciones sobre el Rgimen de las Preposiciones. I. Tal vez la P r e p o s i c i n E x , en lugar de Ablativo, Quiere admitir Genitivo Segn Griega locucion.
signorum cctlestium (Vitruv.),

C0m0 Ahstine i r a ^ i m en vezado l ^ r *U irarum, en vez de iris;Lector malorum, en vez de malis. 2. Muchos q u e denotan Contienda y Diferencia, rigen Dativo : C o n tiende,, como Certa, Pugno, Conferido, Concurro tibien lugar Dil Z r ? > l>tlY0 n . o Differo, Dscrefo,

V. g. Descriptio ex dudecim en vez de signis ccelstibus.

II. II. .7 jPas/vo llevar Junto con Persona agente, Dativo frecuentemente Por Ablativo con A .
InA inte/iigor " ulU (Ovid.), en vez de nb u/lo, n< K e 8 h U t n Cs nm v u s a d 0 c u r le. A Z

Despus de P r e p o s i c i o n e s Siguindose Genitivos, Se han de suplir Substantivos Que llenen las Construcciones.

V. g. Ad Cdstoris, Cic. (suple ceden i ) , en el templo de Cst o r ; Per Varronis (tupltfundum), por la heredad de Varron; Ex Apollodori (suple Chrnicis), de las Crnicas de Apolodoro.

tas

III.

N o m b r e s y Y e r b o s siguiendo De Griegos el comn uso, A dmitir Infinitivo Suelen en vez de Gerundio.

Observaciones sobre la Construccin de las Conjunciones I. Q u e se muda con frecuencia A muy distante lugar; Pero esto se ha de graduar De Potica licencia.

Nombres, como Tempus est accede re (Cic.), por accedendt, es tiempo de l l e g a r ; Tmidas perire ( H o r . ) , p o r p e r e u n d i ; Respondere para ti ( V i r g . ) , en vez de ad respond ndum; Fadix poner vites ( H o r . ) , en vez de ponendis vittius, feliz en plantar vides : Verbos como Eamus visere ( T c r A en vez de ad visendum.vamos ver.

-OS Poetas acostumbran poner la Conjuncin Que mucha istancia del lugar que la pertenece, v. g. Ferratam Danaet ransiliamque domum, debindose poner Que despues de Fen atam. Los Oradores no la suelen trasladar tanta distancia.

Observaciones sobre la Construccin de los Adverbios. I. En el Potico idioma, El Adjetivo Neutral De Singular Plural Oficio de A d v e r b i o toma.

I I . 1. La C o n j u n c i n repelida No pocas veces se advierte; 2. Y trocndose la suerte, Muchas tambin omitida.


I. Repetida, v. g. Hoc et ra to doctf J , ti necessitas ia brbatis.

et mas gntibus, et feris natura ipsa pnescrinsit (c\o i i, pasque, Xotusr/ue, ni un t, crebefa uefiro ceW " U u s \ t siendo la repeticin de Et tan usada por los O r l d o r e s c o . n f il' de Que por los Poetas 2. Omitida, como Huic beul inUsUna cades, rapince, discordia ciriiis grata fuere f S a l n s \ u ' petas, prosit obsit, nihil vi de al, nis/quod"V?Ter Yf.'M primer ejemplo se calla Et, y en e. segundo Jtut,6siv

LIBRO

QUINTO
DE

ITT.

Tal cual vez encontrars Negativas C o n j u n c i o n e s Que con otras Negaciones Juntndose, niegan mas.
(T,-r \

LA GRAMATICA LATINA,
ES El, CUAL

SE

CONTIENE

LA

ORTOGRAFIA.

V. g . eque tu liaud dicas tibi non pretdictum d.gas .jue no te lo han dicho antes, en donde

ted, ( C e . ) , dirn que esto no se puede conceder X a i s a i ^ A la explicacin de las Letras puesta al principio del Lihro P r i m e r o , aadiremos aqu lo siguiente.

CAPITULO

I.

DE LAS ESPECIES DE CONSONANTES.

OBSERVACION I. Entre las Consonantes h?y ocho Semivocales, q u e son F I M , N , B . s , x , z , llamadas a s i , porque no tienen el sonido tan pleno como las Vocales, y nueve Mudas, .ue se llaman asi. porque no se pueden pronunciar si no se as aade alguna Focal, y son B, C, D , I I , G , K , P, (>, T. OBSERVACION It. Entre las Semivocales se cuentan cuatro Lquidas: L , M, N II; j se llaman d e esta manera porque despus de las Mudas ^ liquidan esto es se pronuncian lelo,,,.ente. De estas c u a t r o la i y la r son mas frecuentes en las voces Latinas, como se e TecmfssaT^nuT'\ ' " > * - m o en

OBSERVACION III. . n T l ' f u " " a S S""!iocle'*c encuentran dos Dobles, q u e son x y z. Llmanse as. porque equivalen dos l e t r a s La x equivale e s , como en Dar, q u e se p r o n u n c i a V ^ f' r s como en Rex q u e se pronuncia fegsl La z eorre ond ns Z'Phyrus, q u e se pronuncia Dsphirn V y la rnismi muda en dos s s , como en Patrisso, por Pal rizo

el mas gntibus, et feris natura ipsa prcescrnsit (c\o i i, pasque, Xotusr/ue, ni unt, e n i b e L e p n ^ ^ J f ^ y l S ' ^ siendo la repeticin de Et tan usada por los O r l d o r e s co. ^ i l ' de Que por los Poetas 2. Omitida, como Huic beulinUsHna ceedes, rapince, discordia civilis grata fuere f Sal i J \ u ' peas, prosit obsit, nihil viden?, nisquodSvTtWi primer ejemplo se eaila Et, y en e. segundo Jtut,6siv

LIBRO

QUINTO
DE

ITT.

Tal cual vez encontrars Negativas C o n j u n c i o n e s Que con otras Negaciones Juntndose, niegan mas.

LA GRAMATICA LATINA,
ES El, CUAL

SE CONTIENE LA ORTOGRAFIA.

V. g . eque tu haud dicas tibi non pntdiclum (T,-r \ digas que no te lo lian dicho antes, en cfcnde l ^ l s l ^ ,'-

eed, ( C e . ) , dirn que esto no se puede conceder X a i s a i ^ A la explicacin de las Letras puesta al principio del Lihro P r i m e r o , aadiremos aqu lo siguiente.

CAPITULO

I.

DE LAS IfSl'ECIIiS DE COfSOiUNTES.

OBSERVACION I. Entre las Consonantes hay ocho Semivocales, q u e son F I M , N , B . S, x , z , llamadas a s i , porque no tienen el sonido tan pleno como las Vocales, y nueve Mudis, .ue se llaman asi. porque no se pueden pronunciar si no se as aade alguna Vocal, y son b , c , d , u , g , k , r , (>, r . OBSERVACION h . Entre las Semivocales se cuentan cuatro Lquidas: L , M, N i; y se llaman d e esta manera porque despus de las ,1 Pidas liquidan esto e s , se pronuncian 'velozmente. De estas c u a t r o la I y la R son mas frecuentes en las voces Latinas, como se e TecmfssaT^nuT'\ ' " " > * - m o en

OBSERVACION III. . n T l ' f u " " a S S""!iocle'*c encuentran dos Dobles, q u e son x y z. Llmanse as. porque equivalen dos Letras La x equivale e s , como en Dur. q u e se p r o n u n c i a V ^ d' r s como en Rex q u e se pronuncia fegsl La z corre ond ns Z'Phyrus, q u e se pronuncia Dsphir, V y la mismi muda en dos s s , c o m en Patrisso, por Patrizo

CAPITULO

II.

IS LA AFINIDAD, O CORRESPONDENCIA DE UNAS I.ETR VS CCS OTRAS.

OISSERV.

I.

De la a f i n i d a d de las Vocales.

Hay roca les que tienen afinidad con otras, especialmente las ^ m e n t e s . con / , por la cual se ven tanto's Ablativos de Singuiar en e en , , y Omnis Plural, usado por Omus. 1 con U como Maximus 0 3/axumus, Optimas, Optamus. O con por Vutt. v ? u * ? e , v o s i sf"> P"r Servas y Servum; Y con U, como Sylla y Sulla. Volt

OBSERV. II. De la a f i n i d a d de las C o n s o n a n t e s . Consonantes tienen asimismo afinidad unas con otras, b con v y al c o n t r a r i o , segn se-lee en Inscripciones a n t i g u a s , esto se reputa como error de los Artfices. B con P en algunos
C 10 A ,St S Z 2 T V an,,gUS' " ' " Pr Opltilt^v modos r , nn T P ' f e A e s t a ^ o c e s se pronunciaban 'de ambos modos. C con T, como .A uncas, Auntius, y muchos en n ir Tribu'nliuT%U,13S r r r r i b e n t?",hCU C0D C' O con T , como llaut por lad ; Set por Sed. G con c como Gaius por Caas; y en lo antiguo al contraro, v. g Leches n C COn, E r L Q ncon c r ' se ve en P r Cya COC/5,r u s J ^ e n Locuutus dT;or Calenda. , como

REG. VI. SI una Consonante se repite dos veces consecutivam e n t e , la primera se aplicar la primera Vocal, y la segunda la siguiente, como en An-nus, Flam-ma, ll-le. REG. VII. Las Consonantes que se pueden juntar en el principio de una p a l a b r a , se deben tambin juntar en medio de ella, y aplic-r la segunda Vocal, Slaba, como aqu se demuestra. alahras que tienen las Consonantes Palabras que las .enen al en medio. principio. Bd. He-bdoma?. Ddellium. Ct. I)o-ctii3. Ctsiphon. Gn. A-gnus. Gnavus. Mn. O-innis. Mmmsyne Phth. Na-phtha. Pkthisis. Scri-psi, Psittacus. Ps. Pt. A-ptus. Ptolemteus. . Se. Pi-scis. Scio. Sm. Co-smus. Smaragdus. Sp. A-sper. Spes. Sq. Te-squa. Squamma. St. Pa-stor. Sto. TI. At-las. T/pt/emus. Exceptanse las voces compuestas, en las cuales las dos par tes del Compuesto se deben separar, como en De-albo, Extollo, Juris-cnsultus, F.t-enim , etc. REG. VIII. Al c o n t r a r i o , las Consonantes que no se pueden juntar en el principio de alguna palabra; 110 pueden tampoco juntarse en medio. Por ejemplo, en Arduas, no se puede escribir A-rdaas; porque no se encuentra voz que empiece con estas Consonantes R u La seal con que se dividen las slabas al lin del rengln, es una rayita de esta manera (-) como se ve en A-sper, A-mnis; y esta se llama en Castellano Guin. REG. IX. Cuando se quiere separar una Vocal de otra, se ponen dos Puntos en la parte superior de ella, como en Aera, Acusativo singular d e A r , para distinguirle de Era escrito con Diptongo, Acusativo plural de Es. Y esta seal se llama Diuresis en Griego y I.atin, y Crema en Castellano. REG. X. Cuando se quita una Vocal en el fin de alguna palabra , se pone en la parte superior de esta una Coma, v. g. en istas voces Egon'. Videsn , puestas en lugar de Egone, Videsne, y esta seal se llama Apostrofe. REG. XI. La 11, aunque colocada en el Abecedario Latino, 110 je debe reputar propiamente por Letra, sino por seal de Aspiracin ; y como tal, se antepone cualesquiera Vocales, v. g. en Humus, Hebenus, Hircus, Homo, Humus, Hymnus, y se pospone las Consonantes c , p , B, T , v. g. en Chritas, Philosophus, Rlietor, Thronus, no formando mas de una slaba con la Vocal, Consonante inmediata REG. XII. La K, letra Griega, se usa solo alguna vez en ta) cual voz Latina, como en Karus, Kalendw, etc.

Unos

"

'

C01 &

"

C nSta

"

Labor

"

^ s l l o n n

CAPITULO

III.

DE LA UNION DE LAS LETRAS.

REGLA I. Ninguna voz Latina empieza por Y Griega: pues esta la precede siempre u , como Hymnus. KEG. II. Antes de B y p nunca se usa poner N sino M; y asi ?E escribe Imbuo, y 110 lubuo; Pompa, y no Ponpa. REG. III. Despus de Qse pone siempre t , como en Quando Quia, Qttoniam , etc. REG. IV. La misma Consonante no se duplica jamas al principio ni al fin de diccin ; y asi no se escribir Ssatis, ni Vtt. REG. V. La Consonante puesta en lie dos Vocales^ se pronuncia j u n t a m e n t e con la roca! s e g u n d a , como en A-no Le-por.

GRAMTICA LATINA.

GRAMATICA L A T I N A .

331

CAPITULO

IV.

gimas, dnimum : quando nikil dgmus, et colors et nimi exprrtes videmur. El Punto solo , sirve para expresar que el sentido de cualquier Periodo queda p e r f e c t o , como en este verso Dscite juslitiam moniti, et non tmnerc Divos. El Punto y Coma sirve principalmente para significar las cosas opuestas, como en este Periodo : Ersi vritas per se ipsa elucet; turnen verbis illustrando est; y la enumeracin de las Partes, como A li i doctrina prasstiterunt ; alii virtutibus enituerunt; alii Jloruerunt opibus.

DE l-A PUNTUACION.

R E G . I. D e la p r i m e r a P u n t u a c i n d e los A n tiguos.
I.os antiguos Latinos usaron solo de u n a manera de Puntuacin, <,ue era distinguir cada palabra con un P u n t o , v. g. tu qui. legis. hceC.

R E G . I V . D e la I n t e r r o g a c i n . R E G . II. De oirs P u n t u a c i o n e s posteriores.


Los mismos usaron despus tres suertes de Puntuaciones} aunque con un l'unio solo al fin de cada palabra. I. Ponanle en la parte inferior de cada u n a , como en M a gnus. dando entender solo una breve p a u s a ; y este llamaban Coma, (5 Subdistincin. II. Ponanle al fin en mitad de la p a l a b r a , como en Legit. dando entender alguna mayor pausa; y este llamaban Colon, media Distila ion. 111. Ponanle igualmente al finen la parte superior de la palabra, como en Multum. dando entender el sentido perfecto de la clusula; y este llamaban Am bitus, Circuirs. Esta se denota con esta seal (?) v. g . Quot emisti Libros?

R E G . V . D e la A d m i r a c i n y E x c l a m a c i n .
Ambas se explican con esta seal (!) La Admiracin, como Quantum prodest Philosophia! La Exclamacin, como Tempora! O mores!

R E G . VI. Del Parntesis.


Cuando en el Perodo interviene alguna breve senencia Parte de la Oracin que a u n q u e se q u i t e , no hace falta para su construccin, sentido, est? se denota con alguna de estas dos seales () [ ] , que llaman Parntesis, como en estos, Tityre, dum redeo (brevis est via) pasce capellas. Convertunt clamore viam [ mirbile visu!]

R E G . III. D l a P u n t u a c i n de los M o d e r n o s .
Los Modernos sealan al p r s e n t e l a primera Puntuacin con ur.a seal llamada Coma Virgula, que es esta(,)Ia segunda 5011 dos Puntos uno sobre o t r o , asi (:) y la tercera con uno solo de esta suerte (.). Algunos han aadido una cuarta Puntuacin, compuesta de un Punto a r r i b a , y una Coma debajo, en esta manera (;) la cual denota una pausa algo mayor que la de la Coma sola, y algo menor que la de los dos Puntos. E j e m p l o s de estas P u n t u a c i o n e s . La Coma Virgula sirve para distinguir varias Partes de la Oracin faltas de Conjunciones, ya Nombres, como frammticus, Rhetor, Geometres, Pictor, Aliptes; ya Verbos, como Ludimus, arnbulamus, studemus; ya Adverbios, como Serias, ocis, necesse est mor; y otras veces para distinguir algunos miembros breves de la Oracin, como A os nmerus sumus, et fruges consumere na ti. Algunas, para separar el Relativo del Antecedente, como Epstola, quani misisti, brevis fuit; y en suma , para quitar la ambigedad en ciertos lugares. Los dos Puntos sirven para denotar que falta alguna cosa al sentido de la Oracin para estar p e r f e c t o , como en esta : Oportet me minisse mortis omni tempore : quia certam ejus horam ignoramus ; y paradistinguir cada miembro en el Periodo largo, como en est e: Quando arnbulamus, exerccmus corpus : quando li-

C A P I T U L O

DH OTRAS PARTICULARIDADES DE LA ORTOGRAFIA.

R E G . I. De las Letras Maysculas.


Los aLtiguosRomanos noconocian mas Letras que las Maysculas; p t r o habindose introducido despues las Minsculas, importa ,'aber en donde se debe usar de aquellas. Maysculas, p u e s , deLen ser las primeras Letras de las palabras siguientes: Substantivos Propios de Hombres, como Horneras; de Lugares, como Roma; y aun los Adjetivos , v. g . Homricus, Ronianus; Philosophia; Nombres de Aru-s y Ciencias, como Rhetrica, de Dignidades, como Rex, Dux; de Fiestas, como Pascha; y en s u m a , todos aquellos que se pretende sealar como notables : las palabras con que empieza cualquier Periodo, y todos los principios de los ver.0'"".

GRAMATICA

LATINA.

R E G . I. De las A b r e v i a t u r a s .
Entre los Romanos las Abreviaturas eran muy f r e c u e n t e s Los Nombres Propios se significaban con una Letra, con mas como Aulas con A; Cnaus con c> ; y Manilas con MAN : lo Apelativos, v g. Filias con F; Paires cnscripti con p. c , tena las Populusque Romanas con s. p. Q. R : alguna locuciot como Ante diem con A. D. una Oracin entera , v. g. Pecu B ma suafecit con p. s. F.

CAPITULO

VI.

DE LA ORTOGRAFIA QL'E SE DEBE SEGUIR

La Ortografa se puede conocer de dos m a n e r a s ; por la Razn, o por la Autoridad. Por la Razn, ya segn la Etimologa, como c u a n d o se entiende qne C, ra lia se debe escribir con T porque viene de Gratas; ya segn la Analoga, como cuando se escribe Sequutus y Secutus al modo que Loauutus y Locutus. Concese por la Autoridad, como cuando se escribe ^aussa con dos ss por bailarse tambin escrito asi en los antiguos Mrmoles, y buenos Autores.

CAPITULO

VIL

HE LA PRONUNCIACION.

OBSERVACIN I. Uno de los principales errores que se lian introducido en la Pronunciacin de la Lengua Latina ha sido haber alterado la de las Letras c y G. La c se pronunciaba siempre entre los Latinos como K; y asi decian KIKERO, donde nosotros Cicero, '/Acero, y la G siempre con la fuerza que tiene en Gula. Pero hemos alterado la Pronunciacin de estas dos Letras antes de E y de i , de manera que en vez de KE y K pronunciamos CE y c la Castellana, v. g. Cera y Cibus poi Erra y Kibas; y e vez de Gi E y GCI pronunciamos Je y Ji segn la misma Lengua. V. g. Genu y Gigas pronunciados b Latina, suen.in en Castellano Guenu y Guigas; y los pronunciamos como Jenri y Jigas. Los Franceses, Italianos y otras Naciones aplican las referidas silabas la Pronunciacin que corresponde al Idioma de cada u n a . OBSERV II. Cuando ocurreu las palabras terminadas en TUS TA , TJUM, como Propitius, Pigritia, Vitium, y los Subs-

antivos verbales en T o , como Actio, no debiera pronunciarse la T al modo de c , diciendo Propicias, Pigricia, Vitium , Actio, como se usa. OBSERV. III. La G seguida de iv se ha de pronunciai . 01110 acostumbramos los Espaoles en las voces Dignus, Magnas, y no como los Italianos que profiriendo la GN la manera de N dicen Dias, Maas. OBSERV. IV. Algunos Diptongos se pronuncian generalmente m a l , pues en los de JE y OE solo se expresa la E , dicindose en Musce solo Muse, y en Pcena solo Pena. OBSERV. V. En las palabras escritas con 11 ya a n t e p u e s t a , ya pospuesta , omitimos la Aspiracin : en la antepuesta, v g. en Honor que pronunciamos como Oaor; y en la pospuesta, v. g. en Philosphia, que pronunciamos como Filosofa, debiendo decir Pliilosofhia con una F aspirada. OBSERV. VI. Cuando interviene Elision, 110 dejamos de pron u n c i a r la M final con la Vocal a n t e c e d e n t e , debindolas omitir arabas, para que conste la medida del verso. OBSERV. VIL La U despues de Q y G se Pquida , esto e s , se pronuncia l i g e r a m e n t e ; pero no se pierde del t o d o , como se acostumbra en la pronunciacin de algunas voces, v. g. Aliquis y Que, que proferimos como si f u e r a Alibis, y Ke, escritos cn K. OBSERV. VIII. En Castilla (no en la Corona de A r a g o n ) se padece el defecto de pronunciar ai fin de las palabras la M como N , v. g. Dominan nostrun, Misericordiati lun; y asimismo es comn equivocar la v y la n , pero este ltimo e r r o r es mas a n t i g u o de lo que se piensa, y no particular los Espaoles, pues se propag aun entre los mismos Latinos, como consta de los antiguos Mrmolcsy Cdices, escribindose Vase por fase, Vobem por Hovera, etc. OBSERV. IX. La x se ha de p r o n u n c i a r siempre como se pronuncia cuando se halla al fin de la voz Castellana Dx, y jamas como la Jota pronunciada la Espaola. OIISERV. X. Ignoramos, finalmente, el modo de pronunciar los varios Acentos y Cuantidad de las slabas, por haberse perdido j u n t a m e n t e con el uso comn del Latin, su verdadera Pronunciacin, y no poderse r e c o b r a r sino con la viva voz de algn Maestro de aquellos tiempos en que floreca la misin Lengua.

LIBRO
DE

SEXTO

LA GRAMATICA LATINA,
KH RL CUAL

8 8 C O N T I E N E LA P R O S O D I A , C O N U N DEL A R I E METRICA.

COMPENDIO

Breve. v. g. Venil, q u e e n Presente de Indicativo tiene breve la primer s i l a b a , se p r o n u n c i a con una E sola , y Venit, que en Pretrito Perfecto t i e n e l a r g a la p r i m e r a , se debera pronunciar como si tuviera dos BE", en esta f o r m a , Veinit. En pron u n c i a r la Comn se g a s t a r el tiempo segn se tomare por Breve, por Larga. Lttreve s e d e n o t a con esta figura ( ) . La Larga con esta (-). La Coman, e s t o e s , l a q u e puede ser Breve, Larga, con esta ( - ) . Las slabas son breves, largas por Naturaleza, por Posicion, esto e s , por el lugar en que se hallan puestas, v. g. en Paires la p r i m e r a es breve por Naturaleza, p o r q u e nace de Pater que tiene la primera breve; y puede ser larga por Posicion, p o r q u e se halla delante de dos Consonantes, T, y R ; Prce, al c o n t r a r i o , es larga por Naturaleza por contener el Diptongo L\ pero en los Compuestos es breve por Posicion c u a n d o se halla delante de una Vocal, como en Prce i re. R E G . I I . D e la V o c a l a n t e s d e o t r a V o c a l .

D e B n i c i o n y D i v i s i n d e la P r o s o d i a . La P r o s o d i a e s documento be buena Pronunciacin, Mediante la observacin De la C u a n t i d a d y A c e n t o . La Prosodia es aquella P a r t e de la Gramtica que ensea pronunciar bien las p a l a b r a s . Tom su nombre de la voz Griega Prosodia, que significa Acento, porque este es uno de sussup.ios. Los medios de que se vale para c o n s e g u i r su fin, son dos : la explicacin de la Cuantidad de las silabas, y la del Acento de ellas.

La Vocal antecedente A otra inmediata Vocal, Por precepto general , Ser breve comunmente. Como Deas y Via. EXCEPCIONES. I. Pero sus Casos en EI La Quinta Declinacin Debe alargar; aunque son Breves F i d e i , R e i , Spei.

C A P I T U L O

I.

Los Casos de la Quinta Declinacin acabados en EI, tienen larga la Vocal p e n l t i m a , a u n q u e p r e c e d a otra Vocal, como e n Dies, diei; menos Fidei, Spei, Rei, casos de Fides,Spes y Res. II. Largos son De Primera, Anticuados; De Segunda los Genitivos como Aula, y cual C a , Vocativos.

DE LAS REGLAS GENERALES 1)E LA CUANTIDAD.

B E G . I . D e las d i f e r e n c i a s d e C u a n t i d a d . Toda silaba segn medida, Su C u a n t i d a d , Ya por B r e v e es conocida, Ya por L a r g a , o por C o m n . La Cuantidad es la medida de las silabas, el tiempo que se gasta en su p r o n u n c i a c i n , segn el cual una es Breve, otra Larga , y otra Coman. En pronunciar la Breve se gasta la mitad del tiempo que en la Larga ; y en esta el doble que en I

F.l Genitivo a n t i g u o d e la P r i m e r a Declinacin acabado en AI, como Auiai, por Aula:, y el Vocativo de la Segunda en i, como Cai, tienen laTga la Vocal p e n l t i m a . I I I . 1 . Cualquier Es comn Genitivo en en Poesa; ius,

2. Mas siempre andan porfa Breve A l t r i u s , largo Alius.


1. Los Genitivos en i u s , como lllius, Ipsius, Unas, tienen la i comn en Verso; arinque en Prosa es siempre l a r g a . 2. Pero Al te us la tiene siempre breve, y Alius siempre lar "3 asi en Verso como en Prosa. "

Dedos Letras Consonantes, Ser larga asimismo quiere. 2. Y tambin, si es antepuesta (Como en M a j o r acontece ) la i. cuando se ofrece Entre dos Vocales puesta.
I Toda Vocal que en una misma palabra se antepusiere una letra D e b i e , dos Consonantes, ser asimismo larga ; una Doble, como x z , v. g. en Apex y Caza; dos Conson a n t e s , ya en una palabra , como en Carmen, ya en d o s , de s u e r t e que la p r i m e r a Consonante est al n de la p r i m e r a pal a b r a , y la segunda al principio de la s i g u i e n t e , como en .-// us : y esto es propiamente ser larga la Vocal por Posicion. Pero si ambas Consonantes estuvicien en la palabra siguiente, la Vocal no dejar de ser c o m u n m e n t e b r e v e , como en Frigore frondes; aunque alguna vez sucede lo c o n t r a r i o , como se ver en otra parte. 2. Y tambin es larga si se antepone la i puesta e n t r e dos Vocales : v. g. A es larga en Major, y E en Pejor.

IV.

En el Verbo F i o , fls Alargar la i conviene, Siempre que R no interviene, Como en F i a m lo adverts.

En Fio se alarga la i , cuando no se sigue R, como en Fiebam y Fiam; pero se abrevia cuando se sigue, como en Fiere m y Fieri.

V.

La primer Vocal es larga En E l i e u ; mas en O h e , Como en Diana tambin, Por comn se reconoce.

R E G . III. Del D i p t o n g o . Segn regla universal Es largo cualquier D i p t o n g o , ( A u r u m por ejemplo pongo ); Excepto Pra; ante Vocal.
El Diptongo es generalmente l a r g o , como Aurum; menos en la Preposicin Pree, cuando se antepune Vocal en Composicion, como en Preeacutus, Previre.

R E G . VI. 1. Vocal breve que precede Con L , R la Muda, En Verso es comn sin duda; 2. Lo que en Prosa no sucede.
I Cuando en una misma diccin se halla alguna Voca' fcrevt antes de una letra Muda, como B, C, D, etc. seguida de una de las dos Lquidas L , R, la misma vocal se hace comn en Verso, como consta de estos dos de Ovidio : Et prim similis v l u c r i , mox vera volciis Nox tnebra profer, Phatbus fagat inde tenbras 2. Pero no sucede asi en Prosa; pues la dicha Vocal se .leber siempre tener por b r e v e , como Flucris y Tnebrcey no larga como Folcris y Tenbrte.

R E G . IV. De la silaba f o r m a d a d e o t r a s dos. Toda silaba formada De otras dos por C o n t r a c c i n , Debe con igual razn Ser entre largas contada.
La slaba formada de otras dos por Sinresis, 6 Contraccin. debe alargarse como el Diptongo, v. g. MI, contrada de Mili i. Ni! de Mhil; It de lit, y Ma de Mu gis en Malo formado d Jagis y Foto.

R E G . VII. De los D e r i v a d o s . Comunmente el D e r i v a d o Corre en todas las dicciones, Aunque no sin excepciones, Al P r i m i t i v o arreglado.
El Derivado en c u a l q u i e r a diccin sigue la Cuantidad de s i Primitivo, v. g. Animare tiene las dos primeras slabas breves porque Animus las t i e n e ; y al c o n t r a r i o Naturalis las tien; largas, como Natura.

R E G . V. De la Vocal a n t e s de Consonante. 1. Toda Vocal que estuviere Antes de una Doble, antes

EXCEPCIONES. De estos largos: O d i , N o v i , I ' i d o , So p o , Dis y D i c o , Vienen breves O d i u m , o l a , F i d e s , S o p o r . l i c a x , Ditio. De los breves. F o v e o , S e d e o . H o m o y Sspicor derivo Estos largos: F o m e s , Sedes, Con H u m a n u s y Suspicio.
p L T l n " C l r 1 " e J P ( , r v a r , a s razones se apartan de s u i Primitivos, y solo puede ensear el uso.

Pro, como Probus; Infidas tiene la sllabi Fi como Fidus: advirtindose que a u n q u e mude la Vocal del Simple, siempre mantiene la Cuantidad de e s t e , v. g. F.iigo es breve en la i , como Lego en l a s ; Allido es largo en la i , como cedo en el d i p t o n g o K..

I.

EXCEPCIONES. i . Breves tiene sus C o m p u e s t o s Djero y P j e r o , J u r o ; 2. D i c o , los suyos en n m r s , 3 . Como los en NOBOS, N u b o .

R E G . V I . Del C o m p u e s t o e n su p r i m e r a p a r t e . ofrece 1. Suma variedad El C o m p u e s t o en su primera Darte; y asi donde quiera Mil excepciones padece. 2. Pero comunmente debes A largar lux y la o; 3- LOE, la i . a no, Pues de ordinario son breves.
i. La voz Compuesta varia m u c h o la Cuantidad de la Vocal en su p r i m e r a p a r t e , y asi tiene muchas excepciones que solo el uso puede e n s e n a r . 2. Pero o r d i n a r i a m e n t e es larga la A con.oen Quare , Nullatenus; a u n q u e breve en Castrmetory muchas voces G r i e g a s , v. g . Anagage, Hexmeter : , tambin l a r g a la o , como en \ o t o , Alioquin; a u n q u e breve en Jodie v Q-wndoquidem, y en muchos Griegos estrilos con omicron v. g. Argonauta, Carpphorus. 3. E , I , u , son , al contrario" areves comunes; E , como en Nefas, Liquefar,; a u n q u e larga en Nequando y / ene/icus, etc. I , como en taceos, v Aercola a u n q u e larga en Quihbet, Postridie, etc. V , como en Ducenti Quadrupes: a u n q u e larga en Cornpeta, Genutlecto, Usuve nio, Usucapi, segn la razn mas probable.

I .Juro, a u n q u e es l a r g o , tiene breves sus Compuestos Deero y Pjero. 1. Dico tiene tambin breves los suyos acabados en D i c i s , como Causdicas, i'eridicus. 3. Nubo, tamnien, los acabados en WLBLS, como Innubus, Prnubus.

II. 1. De S o p i o largo, abreviar Se debe S e m i s o p i t u s ; 2. A m b i o al Participio Ambitus Debe al contrario alargar.


1. En Semisopitus debe abreviarse la antepenltima , a u n que el Simple Sopitus la tenga l a r g a . 2. En el Participio Ambitus, de Ambio, se ha de a l a r g a r la p e n l t i m a , a u n q u e el Supino Ambitum la t e n g a b r e v e , por venir de tum b r e v e , Supino de Eo.

R E G . X . De las P r e p o s i c i o n e s I n s e p a r a b l e s Composicin. 1. Las cuatro D i , S e , V e , T r a Sern largac; solo si En D i r i m o breve n i , Como en D i s e r t u s jer. 2. Re acostumbra abreviar; Mas R e f e r t siempre se ve Largo en la silaba RE. Significando Importar.

en

REG. I X . Del C o m p u e s t o en su s e g u n d a p a r t e . Cuando en su parte segunda Al C o m p u e s t o examinamos, A su S i m p l e le arf jlamos, Segn en uso se funda.
El Compuesto g u a r d a c o m u n m e n t e en su segunda parte la Cuantidad del Simple, v. g . Improbus tiene breve la sah*

Las Preposiciones Inserapables aqui e x p r e s a d a s , son l a r g a s , como Diligo, Seduco, Vegrandis, Traduco, menos Di en Dirima y Disertus, en q u e es breve. 2. Re, tambin Inseparable, es breve c o m u n m e n t e , como en Redux, Resolv); pero siempre es larga en Refert, cuando significa Importar, Convenir.

R E G . X I . De las S e p a r a b l e s en C o m p o s i c i o n , Las S e p a r a b l e s sern,

f^itSSSSSi
llJnTv*"

Estando en Composicin, De la Cuantidad que son Cuando fuera de ella estn.

Todo Pretrito de dos silabas tiene la primera larga , como Vert, Vidi, Vid; excepto los aqu expresados.

R E G . I I . De los q u e d u p l i c a n la s i l a b a p r i m e r a . 1. Llegando el mismo doblar, Las dos primeras son breves 2 . Pero la segunda debes En Cado y P e d o alargar, 3. Y en todos los Verbos que Tuvieren la Vocal antes De dos letras Consonantes, Segn en C u r r o se ve.
l. Cuando el Pretrito duplica la slaba p r i m e r a , las dos primeras son breves, como en Ddici de Disco. 7.. Mas Credo y Pedo alargan la s e g u n d a ; y asi hacen Cecidi y Pepedi. 3.Tambin la alargan t o o s l o s Verbos que tienen la Vocal seguida de dos Consonantes, como Curro, que hace Cuctirri; v esto es conforme la Regla de la Posicion.

el la siguindose v g. dos Consonantes como "rfln Admmr 0 ] l a r g a s , e d e n s e r


,' r '" breves, Siguindose T B

Excepciones de Fto P r o en P r o f e s l u s y P r o f u n d u s , Procus, Profugus, Procella, En P r o n e p o s y P r o n e p l i s , Como en P r o f a n o s se abrevia. En P r o f e c t , P r o f i c i s c o r , P r o t e r v o s lo mismo observa; Y tambin en muchos Griegos, Cual P r o p o n l i s y P r o p b e t a ; si F u n d o , P e l l o y P u l s o , Y C u r o y C u r r o se llega, Como en P r o c u m b o y P r o p a g o , considera. Por comn se

R E G . III. D e los S u p i n o s d i s l a b o s . 1. El disilabo S u p i n o Alargar la primera; 2. Mas breve se considera En los Verbos L i n o y S i n o , A estos dos, ocho se sigan: Cieo, Cies, Sero, Q u e o , D o , Sto, R u , Reor y E o Que la regla no se obligan.
1. El Supino oe uos slabas alarga la primera , v. g. I.otuni, tlotum, Visum, Scitum. 1. l'ero la abrevian los siguientes : Litum y Si tum de Lino y Sino; Cit'um de Cieo de la Segunda Conjugacin ( n o Citum de Ci, cis de la Cuarta) Satum, Quinan, Da tum, Statum, Rutum, Ra tum, /tum, de Sero, Quco, Do, Sto, Ru, Reor y Eo.

CAPITULO

II.

OB LOS PRETRITOS Y SUPINOS.

R E G . I. D e los P r e t r i t o s d e d o s s i l a b a s En primer silaba largo Ser el P r e t r i t o quiere Que tan solo dos tuviere; . Breves sern, sin embargo, D e d i , B i b i , Tuli, Fidi, De D o , B i b o , F e r o y F i n d o , Y de S t o , de Sisto y S c i n d o , S t e t i , S t i t i , como S c i d i .

R E G . I V . D e los S u p i n o s p o l i s l a b o s , d e m u c h a s silabas. . El polislabo tiene La primera en TM larga. 2. La misma en ITCM se alarga, Siempre que de m proviene.
3 . M a s s i el ITUM mencionado

De tal IVI no

procede

Como en T a c i t i m i Correr siempre

sucede, abreviado.

1. EL Supino de mas de dos s l a b a s t e r m i n a d o en L'TUM, tiene larga la primera de su t e r m i n a c i n , como Solutum. 2. El acabado en ITUM, c u a n d o yiene d e Verbo q u e hace el Pretrito e n r v i , la alarga i g u a l m e n t e , v. g . Petitam de Peto, pelivi Audilum de Judio, nudivi. 3. l ' e r o s i rruM n o viene de tal V e r b o , entonces la a b r e v i a r , como Tcitum de Taceo, tacui. I N OTA. Esta Regla se debe t e n e r p o r general; pues solo padece la excepcin de los Compuestos de Ru, como Dirutum, y de Lino, como Illitum, q u e t i e n e n la p breve. REG. V. Del P r e t r i t o y S u p i n o polislabos. 1 . El P r e t r i t o y S u p i n o Polislabos conservan La Cuantidad del Presente En la silaba primera. 2 . Mas en C o g o , G i g n o y P o n o Ambos conformes la abrevian: }' en S o l v o y V o l v o tambin Lo mismo el S u p i n o ooserva. 1. El Preterito y Supino de mas de dos slabas conservan en la primera la misma Cuantidad q u e tiene la primera de su presente de Indicativo, como Amavi, Amatum de Amo, Clamavi, Clamatimi de Clamo. 2. P e r o los siguientes la abrevian : Cogi, Coacta m de Cogo ; Cenai, Cnitum de Cigno; Posui, Psitum de Pono. Y lo mismo observan los Supinos Solutum de Solvo, y Volutum de Volvo.

Cremento en el N o m b r e y p r o n o m b r e del Singular se entiende aquella s i l a b a , slabas en que el Genitivo y dems Casos oblicuos exceden al Nominativo. Y asi cuantas nas slabas tuviere aquel que e s t e , t a n t o s Crementos se contarn, v. g. en Vir, viri; Ta, tai; Ser ai o, sermonis, se contar u n o , el cual est en la silaba c o r r e s p o n d i e n t e aquella en que se term i n a el Nominativo, esto e s , en v i , TL; , MO. Contarnse dos en Supellectilis de Supellex, los cuales se hallan en las slabas LEC y TI : de s u e r t e q u e en la ltima de los Nombres, como de los Verbos, no hay Cremento alguno. R E G . II. De Segunda. 1. 2. la Cuantidad del Cremento d e la

En primera no hay C r e m e n t o : El de la Segunda es breve. I b e r con C e l l i b e r debe De esta regla estar exento.

1. El Cremento d e los Nombres de la Segunda Declinacin es b r e v e , como Puer, pueri, Vir, viri. 2. Solo es largo en Iber, Iberi, y Cltiber, Celtiberi. R E G . III. Del C r e m e n t o en A d e los N o m b r e s la T e r c e r a . en sus dicciones 1. La Tercera Alarga el C r e m e n t o en A ; 2 . Pero A L , y AR Masculinos Le abrevian, y tambin Par, Baccar, Nctar, Jubar, Hepar, Fax, Anas, Vas vadis. Mas; Y el que Consonante admite Antes de s , como Trabs. 1. Los nombres de la T e r c e r a a l a r g a n c o m u n m e n t e el Crementos A, como Vectigal, vectigalis Calcar, calcaris; Pietas, pietatis; Pax, pacis. 2. Pero le abrevian los Masculinos en AL y en AR, como Sal, sals; Lar, taris; igualmente Par, pars, y todos sus Compuestos, como Campar, compars, los ocho Nombres contenidos en la segunda Copla; y tambin los que acaban en s , p r e c e d i d a de alguna Consonante, como Trabs, trabis; Daps, dapis. R E G . IV. Del C r e m e n t o e n k de la p r o p i a nacin. . Su C r e m e n t o de Abrevia la misma ordinario en K , Declide

C A P I T U L O

III.

DEL CREMENTO DE LOS NOMBRES.

tlEG.

I.

Definicin

del C r e m e n t o

del

Nmero

Singular. En Singular notars C r e m e n t o , si el Genitivo Excede al Nominativo En una silaba, mas.

Segn en P a r i e s se ve; 2 . Mas EX la alarga al contrario, Y tambin P l e b s . S e p s , F e x , L e s . Lcuples, Iber Iberis, H a l e x , I t e r e s y Ver v e r i s , Merces, Vervex, Ques, Rex. igualmente largo sea El nombre que crece en E L I S , Cual M c h a l M i c h a l i s , Propio de la lengua Hebrea.
1. E! Cremento en E lela misma es hrcve por lo c o m n , v. g. Partes, parietis; A usier, anseris; Grex, g regis. 2. Pero le tienen largo los acabados en EN, como Lien, lienis;y tambin todos los comprendidos en la s e g u n d a y t e r c e r a Copla.

I m p o s , C o m p o s , y ademas A r b o r con L e p u s y Bos, A l l o b r o x , P r e c o x , y todos Aquellos en que se ve S despus de B, P ; Y el Compuesto de P o u s , p o d o s .


1. El Cremento en o de la misma es l a r g o , como Flos, flo lis; Sermo, sermonis. 2. Pero es breve el de los Neutros que hacen el Genitivo en ORIS, como Corpus, ccrporis, menos Os, oris, y breve tambin el de los contenidos en la Copla segunda, como Memor, etc. Asimismo el de Allobrox, Athbmgis; i recox, prcocis, y de todos los acabados en s , precedida de B 0 p , como Scrobs, scrobis; .Ethiops, Athiopis; y tambin el de los Compuestos del Griego Pous, podos, v. g. Tnpus, tripodis.

R E G . V. Del C r e m e n t o d e la i L a t i n a e n la m i s m a Declinacin. El C r e m e n t o en i Latina Deber siempre abreviarse Cual P g i l i s ; mas le alargan Los Nombres que aqu se aaden. Vibex, Qniris, Nesis, Glis, V i r e s , de V i s , D i s , L i s , S a m n i s , Y el que acaba en ix cual N u l r i x ; Como los siguientes saques: F o r n i x , P i x , E r i x , Cox-endix, Cilix,Calix, Filix, Nulrix, Larix, Chrcnix, Hystrix, Nix, S a x , asimismo Varix, )r Vix, Nombre defectivo, De quien Vicis breve nace. pasan Por indiferentes Estos dos: S t r i x , y S a n d i x . R E G . VI. Del C r e m e n t o en o ele la m i s m a . 1. El C r e m e n t o en o la loca Alargar, como F l o s , floris; 2, Pero el Neutro abrevia el O R I S , Menos O s , o r i s , la boca. Tambin por breves los dos Memor, Immemor dars,

R E G . V I I I . Del C r e m e n t o e n d e la m i s m a . 1. En su C r e m e n t o es breve ; 2. Mas largo se nota en estos: F r u x , L u x , Polux, y Fur furie, Y cualquiera en e s que vemos Extender con C D I S , U R I S ,
Y con DTIS su Cremento;

3. Exceptuando solo tres, L i g u s , I n t e r c u s y luec P e c u s .


1. El Cremento en U de dicha Declinacin es b r e v e , como Crux, crucis; Futgur, flguris. 2. Pero le alargan ios aqu expresados con todos los acabados en t s , que hacen su Cremento eu m i s , LRIS, UTIS, como Palas, paludis; Tellus, telluris, y Ju'entus, juventutis. 3. Exceptanse t r e s : Ligas, Liguris; Intercus, intrcutis, y Pecus, pcudis, que le tienen breve.

R E G . I X . C u a n t i d a d d e l C r e m e n t o e n el N u m e r e Plural. 1. I , , breves corrern En los C r e m e n t o s Plurales; 2. Pero las dems Vocales, alargarn. A , e , o , se
1. El Cremento eu los Nombi es del Nmero Plural se entiend 'nando el Genitivo, otros Casos oblicuos exceden en silaba; al Nominativo. Lo Crementos en I y en i r s o n b r e v e s , como en Sermones, sermonibus; Tribus, trbubis. 2. Los en A, E , O, son l a r g o s , orno e n Multe, musarum; Dies, dierum Domini,

ilimru"\

t e

P,UraI

'

<l u eel Cremento del Singular concurre 6 en Sermnibus, segunda s


y iercera w dCl Plu

"

CAPITULO

IV

REG. III. D e su C r e m e n t o e n E. 1. Largo tambin ser en E; 2 . Mas cuando en B E R I S , B E R E , E U A M , ERIM, ERO hiciere, Por breve le nolar. 3. Breve asimismo ser quiere En Tiempos de la Tercera Que crecen de esta manera;
EREM, E U E R , ERIS y ERE.

DEL CREMENTO DE LOS VERBOS.

REG. I . De la Definicin d e s u C r e m e n t o . En el Verbo notars C r e m e n t o , cuando se aumente La segunda del Presente Con una silaba, mas.

Esto se entiende en Presente, Y Pretrito Imperfecto, Pues es largo en el Perfecto, Y en el Futuro igualmente.
1. El Cremento en E es tambin comunmente largo en toda Conjugacin, como en la Primera ^ memas, en la segunda Monebam, en la Tercera l.egemus, y en la Cuarta Audietar. 2. Pero es breve en las slabas que aqu se expresan de los Tiempos siguientes : Amberis, Amdbere, Moneram, Monwero, y todas sus dems Personas. 3. Asimismo es breve en los Tiempos de la Tercera Conjugacin que crecen de la manera aqu sealada; en EUEM y ERER,como Lgerem y Lgerer, Pretritos Imperfectos de Subjuntivo del Verbo Activo y Pasivo; y en ERIS y ERE (no en ERERIS y ERERE), como Lgeris, Legere, segunda Persona del Presente de Indicativo del Pasivo; y tambin Lgere, segunda del Imperativo del m i s m o , y Presente de Infinitivo del Activo. Pero esto se entiende siendo Presente, Pretrito Imperfecto; pues en el Perfecto Activo es largo, como Legrunt, vel Legere, y tambin en el Futuro Pasivo, como Lgeris, vel Legere.

En el Verbo Activo Pasivo bay Cremento, cuando alguna de sus Personas excede en nmero de silabas i la segunda del Presente de Indicativo del Activo, como en Amamus, y Amamur, porque tienen mas slabas que Amas. Segn el nmero se de estas, se multiplican los Crementos, v. g. en Amamus cuenta u n o , en Amabamus d o s , en Amaveramus tres. F.I primero est en la segunda slaba, el segundo en la tercera el tercero en la c u a r t a . La ltima jamas se cuenta por Cremento ni en los V e r b o s , n i en los Nombres. En cuanto los Deponentes y Comunes, se les fingir u n Activo para saber cuntos Crementos t i e n e n , como Digno, dignas Dignor, y asi se sabr que Dignaris tiene u n o , Dignmini dos, y Dignabmini tres. NOTA. El primer Cremento est en la primer slaba, cuando la segunda Persona del Presente de Indicativo tiene solo una slaba, como Das por lo cual Damus tiene el primer Cremento en la slaba DA.

PiEG. IV. Del C r e m e n t o en i. 1. Obsrvase comunmente La i breve en todo Verbo; 2. Pero larga dr la Cuarta Siempre en el primer C r e m e n t o ; 3. Larga en V o l o , iMalo, N o l o , Como en S u m , y sus compuestos; Y asi V e l i m u s , M a l i m u s , N o l i t o y S i m u s diremos. 4 . Largo es I V I , breve es I M O En Pretrito Perfectb ; I . R I M S y R I T S se adoptan Comunes en Prosa y Fe?so.

R E G . I I . Del C r e m e n t o e n A. 1. Por largo el C r e m e n t o en A De cualquier Verbo se cuenls 2. Do abreviar solamente El de su silaba DA.
1. El Ci-emento en A de los Verbos es siempre largo, oom Amabam, Doceamus, Legamus, Audiebamus, etc. 2. Menos el de Do, das, q u e es b r e v e , c o m o Damus, Dar, Datum, y sus Compuestos, Circndamus, renundamus.

!. El Cremento en i es breve regularmente en los Verbos de cualquiera Conjugacin , v. g . A m b i m u s , Docbitis, Le'gimus, Audimini, en el segundo Cremento.1. Pero el primer Cremento en los de la Cuarta es largo, como en Audimus, Andito, Audirem. 3. Tambin lo es en rolo, Mulo, Aolo y Sum, con sus Compuestos, en los Tiempos y Personas siguientes : Velimus, relitis-, Mu lint us, Mulitis; Nolimus, Ao/itis; Nolito, Aolite; Simas y Sitis. 4. E! Pretrito Perfecto, acabado en i v i , tiene el primer Cremento largo, como Petivi, Audi vi, y asi sus Derivados Peliveram, Petiverim, etc. Pero el acabado en imvs Plural, le tiene breve, como Amdvimus, Docimus, Lginius, Comperimus. 5. Los Tiempos de Subjuntivo en r i m l s y i u t i s tienen el Cremento comn en Verso, como Egrimus f V i r g . ) , Fecerimus (Catul.), fideritis (Ovid.), Dederitis (Idem). tambin en Prosa unos le a l a r g a n , otros le abrevian. UEG. Y . Del C r e m e n t o e r o y e n u . En o es largo, y en c , breve; Mas el Participio en C R U S , Como A m a t n r u s , L e c t u r u s , Largo sin falta le lleve. '! Cremento en o es l a r g o , como en Amatte, :s b r e v e , como en Sumus, Voluntas. FacitcAc, y e i

R E G . II. D e la E final. 1 . E final breve se encarga. 2 . Mas de Quinta en Abtaima, Y en el modo Imperattvo De la segunda, se alarga; 3 . Como en Adverbio que sale n De Nombre en u s , Infern Que se abrevia c o h Bu f . e r n e , Y asimismo Ben y Mal. 4 . Larga en F a r m e , < y dicciones Monoslabas, cual D*-) 5 . Aunque Enclticas, mal Que, Entre las freces menciones. UtUe, lile, Frngere, 1. La E final es b r e v a . como Paut, Sine, etc. 2. Pero es lara en loi AW*STOS de la Quinta Declinacin, como Die, y en los Impei t i w . d e la segunda Conjugacin, como Mone. 3. En los Adven W orinado de los Nombres en u s de la segunda Declinacin, como Docte d i i~-*tus; menos en los c u a t r o aqu expresados, que la tienen bravj i . amblen es larga en Perme y Ohe, y en laS voces Monoslabas, como De, Me, y Ae, p r o h i b i e n d o , etc. 5. Pero no en las Enclticas, Que y re, v. g. Idque, Aliudve; ni en las Adiciones silbicas, como Ce, Pse y Pte, v. g. llicce, Reapse, Suapte, y Ae y Te, cuando lo s o n , v. g. Tdntane, Tute. R E G . III. D e la i final.

C A P I T U L O

V.

DE LA CUANTIDAD DE LAS SILABAS FINALES DE TODA VOZ LATINA.

REG.

1. D e l a A

final.

1 . A por larga al fin se admita; Caso, 2 . Breve en Iieclo y Quinto Y en Plural Neutro. A este paso Eia, Quia, Puta, Ita, Los Numerales q i?, ofrecen Su terminacin en C I N T A , Cual T r i g i n t a , Q u . W r a g i n t a , Comn siempre la apetecen. 1. La slaba Anal en A es g c n e r a l n e n t e l a r g a , como Ama, Frustra, Contra. 2. Pero es breve en los Nominativos y Vocall ves de Singular del Nombre P r o n o m b r e , como en Musa, Tur,; en los Casos Neutros de P l u r a l , como Templa, Tmpora; y en los c u a t r o Adverbios aqu expresados.

La i por larga en el fin De las voces se repute; Mas breve se usa en los Neutros, Como por ejemplo Gummi; Y en S i c u t i , N s , Q u a s , Por comn se admite en U b i , Ibi, Mibi, Tib, Sibi, Y en el Disilabo Cu'i. La i final es larga g e n e r a l m e n t e , con o en Damini, Aman, con las excepciones q u e expresa la Regla. UEG. IV. De la o 1. final. Strmoni,

La o es comn; pero breves I m m , Cit, Scio, Nescio. 2 . Los Monoslabos largos, 3 . Y Casos Tercero y $**!<J ;

k. Como el Adverbio, aunque M o d o Es breve con sus Compuestos, Cedo es breve con sus D a , Dic, 1 largo, si es casual, E r g o .
J - L ! " D a I e ? c o , n u n , como en Ser,no, Ambo, Amo, Ouan. do 2 Larga en los Monoslabos, como O, Do,Pro. 3. Y a mi. en
0 m 0 Dmn 4 En ,os como Fn T s Sbito, I b T n ideo, ^ Ce - Modo ' Adverbio" como Falso, l e . , menos en y susCompues tos, cuales son Dummodo, Qumodo, etc., en donde es b r e S .

R E G . I I I . De la n final. Toda aspirada diccin, Que en n suena acabada. Es por larga reputada, Como P r o h Interjeccin. R E G . I V . De la M final. 1. Comerse perderle debe Cualquier silaba final En M antes de Vocal. 1. Circum, en Compuesto, es breve.
1. La slaba acabada en M se come, pierde antes de la Vocal d l a voz s i g u i e n t e , est no precedida de n , como en este Verso, Moastrum, horrendum, informe, ingers, etc., lo cual se explicar c u a n d o se t r a t e del Metro. 2. Pero Circum, estando en composicion, es b r e v e , como en Circumago.

R E G . Y. De la o

final.

Los acabados en c, Por precepto general, Tienen larga la final, Como C o r n u , como T u .

C A P I T U L O

VI.

R E G . V. D e la N final. 1. N ser larga apetece; 2. Mas Cuantidad breve piden A n , I n , Forsan, Tamen, Viden, 3. Como el EN que en I N I S crece.
1. La final en n es l a r g a , como en los Nombres Lien, Titn, Siren, Slamin, 'Cridon, etc., y en estas voces En, Quin, Sin. 2. Mases breve en las que aqu se seala, y o t r a s , como Dein, Frsitan, Aflamen, Satn', Egor, Air. 3. Y asimismo en los Nombres acabados en EN, que crecen en INIS, como Lumen, lminis; Fidicen, fidicinis. (Ninguna voz acaba en p . menos rolup.)

DE LAS CONSONANTES FINALES.

R E G . I . De las finales B YE. 1. C es breve: (2) larga la c , ( Menos N e c , D o e e ) cual A c ; 3. Pero indiferente Fac, Con H i c Pronombre, se ve.
1. La B final es b r e v e , como Ab, ob, Sub. 2. La c final, lar' como Ac, Sic, Duc, a u n q u e Nec y Doee son breves. 3. Comunes el Imperativo Fac, Hic siendo P r o n o m b r e : pues siendo v c u Adverbio, es l a r g o .

R E G . V I . De la R final. R es breve como V i r ; Pero largos lian de ser I b e r [no C l l b e r ) , V e r , Y F a r , L a r , N a r , P a r , F u r , Hir. REG. VIL De las finales en AS y en ES. 1. A s , como ES, largo se abona; 2. Mas siempre por breves ten i A n a s , P e n e s y Es tambin De S u m segunda Persona ; 3. Y el Nombre que breve hicieres

R E G . I I . D e as finales O, L, T. 1. Breve comunmente sea La D, L, T final; 2. Pero largos N1, S o l , S a l ; Como la voz Propia Hebrea.
I. Las finales D , L . T son ordinariamente b r e v e s , como se advierte en Ad, Tribunal, laput. 2. Pero son largas las voces Nil. Sol y Sal, y l . s Nombres Propios Uebreos, como Ismael, AItchol, Sal, etc.

En Cremento, menos A r i e s , Y fuera de este, A h i e s , P a r i e s , P e s , con los suyos, y Ceres.


I .Las finales en AS y ES son l a r g a s , como A-tas, Nefas, Ames

REG. X . De la final en us. 1. Us es breve; (2) mas aparta Por largo aquel que en o crece, Menos tres; y aquel que ofrece 3. En cuatro Casos la Cuarta.
1. La final e n e s es b r e v e , cora r-jlnus, Manus.Snsibus, J jss imus, Intus. 1. -,-ro se e x c e p t a n por largos los Nombres ?omn ? n f V * ? a i r * > c o r a S ' i r * s ' i 3 breve,

n r J l ' f " 6 5 ' r t l e S ' 2" P e r o A n a s - ? Preposicin! Indi,; 7 a s ' " , , s r ES, segunda Persona d Sala, ya de AdeTZes f y ' T J ' T ' C("" ' a d e 8 H S Comp/esto c e1c t ' - 3 - * e l N o m b r e que tenga el Cremento breve l Z % T r ^ ^ ! m e n 0 S 1 0 5 f>"C a 1 u ' e e x c e p t a n ' v entre ellos Pes, con sus Compuestos Hipes, etc. ' '

R E G . VIII. De la final en i s . 1. Is final por breve cuento; 2. Si bien Vis se ha de alargar, Y el Nombre de Singular Que tenga largo el Cremento: 3. Todo Plural Caso en is ; 4. Persona en cuarta inflexin, 5. Como A u d i s , y otras, que son Vis y V e l i s , Sis y F i s : No omitiendo de las tales Los diferentes Compuestos; Y aadiendo fuera de estos, Foris, Gratis, Adverbiales.
I . La final en is es b r e v e , romo en Vests. 2. Pero ser Jaran el Nombre Vi,, y el de Singular que tuviere largo T S e m S como Us, litis. 3. Todocaso de P l u r a l , como MUSS, Nabisl Ornis por OmnesA.J.n la cuarta Conjugacin la secunda Persona de Singular de Presente de Indicativo, v. g Audis Vel as, Sents. 5. Y as otras Personas aqu expresadas, como tamb e n sus Compuestos, Quamvis, Quiris, Maris, Mutis, Nolis, AUSIS, Confis, Defis, etc.

XrfSV?

'

t r e s

'

q u e
3

: Li ,ls
Ts:nhien

S '
son

'i?"*''
lar

Pec

"s

Caso.fd ''"- " Sos cuatro i n a r t a ! ^ r " u a c i o n : es s a b e r , el Genitivo de Sin!Nm,l:atlT: i Fructus. - . Acusativo y Vocativo de Plural, v. g.

REG. XI

De Ja l t i m a s i l a b a d e los Versos. Final silaba de Verso Abreviar puede el Poda, O alargar segn aprieta La ley de metro diverso.

arse brCTe, siendo I s r g a , como en e s l e .-:leucio de Marcial: l,cet Y lira, . T"VI esse tam diserte. b!ev c Cen?t % ."! e " este Her.rco de Virgilio; Gens mmica miki Tyrrhenum nvi-Mtcequor.

CAPITULO
"R
U

\ I.

CUANTIDAD DE LOS NOM HKS GRIEGOS.

REG. I X . De la final en os. 1. Largo es el que en os remala. 2. Abreviars solamente C o m p o s , I t n p o s , igualmente Os que en Ossis se dilata.
1. La final en o s es l a r g a , como en Honos, Dominas, Vos ?i ' e n r * o n ! , r e v e s % m P J > '>Pos, y O cuando bace el Ceniz o en Ossis, significando hueso, y si su Compuesto Exos sin

R E G . I. De las Vocales G r i e g a s . 1. Si de voz G r i e g a le encargas, Admitir siempre por breves E p s i l o n y O m i c r o n debes, Eia y O m e g a por largas. 2. Las tres restantes Vocales A l p h a , Y p s i l o n , loia Padecen siempre la nota De varias y desiguales.

Omega. En e e s t a , Kn ' 0 0mtcron> Y Ypsilon, O 5 c u r r e e s t a s , Epsi-an y Onucron sou siempre brevas, y

20

En Cremento, menos A r i e s , Y fuera de este, A h i e s , P a r i e s , P e s , con tos suyos, y C e r e s .


F .Las finales en AS Y ES son l a r g a s , como mtas, Nefas, Ames

R E G . X . D e la final en us. 1. Us es breve; (2) mas aparta Por largo aquel que en o crece, Menos tres; y aquel que ofrece 3. En cuatro Casos la Cuarta.
i. La final en e s es b r e v e , cora fulnus, Manus.Snsibus, Jjssimus, Intus. 1. -,-ro se e x c e f d a n por largos los Nombres ?omn ? n f V * ? a i r * > c o r a S ' i r * s ' i 3 breve,

n r J l ' f " 6 5 ' r t l e S ' 2 " P e r o A n a s - ? P e > Preposicin! I n d i ^ t i 7 a s ' " , , s r ES, segunda Persona d SUM, ya de " s Potesctce t f y ' T J ' T ' C("" 'a d e 8HS C o n t e s t o s ' - 3 - * e l N o m b r e que tenga el Cremento breve L Z % T R ^ ^ ! M E N 0 S 1 0 5 ( " ' E A 1 U ' e e x c e p t a n ' v entre ellos Pes, con sus Compuestos Hipes, etc. ' '

K E G . V I I I . D e la final e n i s . 1. I s final por breve cuento; 2 . Si bien Vis se ha de alargar, Y el Nombre de Singular Que tenga largo el Cremento: 3. Todo Plural Caso en is ; 4. Persona en cuarta inflexin, 5. Como A u d i s , y otras, que son Vis y V e l i s , S i s y F i s : No omitiendo de las tales Los diferentes Compuestos; F aadiendo fuera de estos, Foris, Gratis, Adverbiales.
I . La final en is es b r e v e , romo en Vests. 2. Pero ser lar<r n el Nombre Vi,, y el de Singular que tuviere largo el como Us, has. 3. Todocaso de P l u r a l , como MUSS, Nobis L Omnis por OmnesA.J.n la cuarta Conjugacin la secunda Persona de Singular de Presente de Indicativo, v. g Audis Nel as, Sents. 5. Y as otras Personas aqu expresadas, como ta.nbien sus Compuestos, Quamns, Qaitis, Maris, Mutis, Nolis, AUSIS, Confis, Defis, etc.

X r f S V ,

'

tres que

'

: Li ,ls

S '

'i?"*''

Pec

"s

Caso.fde la U a r t f ' u ' " - 3" T s : n h i e n s o n cuatro . , - * ^ ' ' a c | o u : es 4 s a b e r , el Genitivo de Sin!Nn,ll:atlUi FruJt'us. ' Acusativo y Vocativo de Plural, v. g.

REG. XI

De Ja l t i m a s i l a b a d e l o s V e r s o s . Final silaba de Verso Abreviar puede el Poda, O alargar segn aprieta La ley de metro diverso.

I l a r s e b r e v e R i e n d o / * r g a , como en este l l e u d o de Marcial: Y H, . "h!\n-n tan, diserte::. f n H i t Gens trunuca mi/u 1" c s t e Her.rco de Virgilio; Tyrrhenum ndci-at cequor.

CAPITULO
"R
LA

11.

CUANTIDAD DK LOS NOM HKS GRIEGOS.

R E G . I X . De la final e n os. 1. Largo es el que en os remala. 2. Abreviars solamente Compos, Impos, igualmente O s que en Ossis se dilata.
1. La final en o s es l a r g a , como en Honos, Dominos, Vos

R E G . I . D e las V o c a l e s G r i e g a s . 1. Si de voz G r i e g a le encargas, Admitir siempre por breves E p s i l o n y O m i c r o n debes, E t y O m e g a por largas. 2. Las tres restantes Vocales A l p h a , Y p s i l o n , Iota Padecen siempre la nota De varias y desiguales.
pha % S 2 n r B E t f V ^ Omega. Bitte ta P n ' J n
L

,m H r i n " eves %mp0J' Ps> y 0 e u a n d 0 b a c e el Ceniz o en Ossis, significando hueso, y si su Compuesto Exos sin

cuire estas, Epsi-an y Onucron sou siempre brevas, y

n T VV'raIeS' XAt Ool!cro". Y Ypsilon, O

Eta y Omega siempre l a r g a s : v. g. la E es breve en Themis, v la o en Trophreum, por escribirse aquella voz en Griego con Epsilon, y esta con Omicron; al c o n t r a r i o la E es larga en Titeen, y'la o en Traes, por escribirse en la misma lengua aquella voz con E/a, y esta con Oniega. 2. Las tres Vocales restantes Alpha, Ypsilon Iota varan en la Cuantidad, v. g. Alpha es breve en Adon, larga en A'ais; ypsilon es breve en Ilyacin/kas, y larga en nyo; Iota breve en Iambus, y larga en Amphion.

Con finales INE y ONE , Como A d r a s t i n e . A c r i s i o n e , Por largo tambin se tiene.


1. Los Patronmicos Masculinos acabados en A DES," como Anckisiades d e Anchises, y en IDES, como Primides c Pamas tienen la penltima breve. 2. Pero los en IDES derivados de Nombres en ECS, la tienen l a r g a , c o m o Atrides de Atreus. 3. Los Femeninos acabados en 1NE y O\ f . la alargan tambin, como Adrastine , Acrisione.

R E G . II. De la V o c a l a n t e s d e M u d a y L q u i d a . La Vocal breve delante De Muda con M , S , Por comn muy bien se tiene: Lo que en Prosa es repugnante.
En Griega, ademas de L y R, son Lquidas M y IV, lo que sucede rara vez en Latin : y asi la Vocal breve delante de la Muda, seguida de alguna de estas Lquidas, se vuelve tambin comn en Verso, como se ve en los Nombres siguientes : Atlas, Pharetra, Tecmessa y Cycnus.

CAPITULO

VIII.

DEL CREMENTO DE LOS GRIEGOS

R E G . I I I . De los Diptongos. Segn la Griega doctrina Largos los Diptongos son Sin la menor excepcin; Como en la lengua Latina. Y asi el nombre quien se d Por finales EA y EUM , Como M e d e a y M u s e u m , Ofrece larga la E. Varios tambin que fenecen En I S , y en I A . I M , Cual T h a l i a , cual B r a v i u m , Tener i larga apetecen.
La razn es p o r q u e todos estos Nombres se escriben en Griego eon el Diptongi E l .

R E G . I . Del C r e m e n t o en A. El C r e m e n t o Griego lleve Penltima larga en A N S , Cual se ve en T i t n , T i t a n i s ; Pero en A D I S Y A T I S , breve. Tambien A C I S breve hars En A b a x , A t r a x y S m i l a x . Colax, Climax, Dropax, Hylax, M y s t a x , P a u a x , y otros mas.
El Cremento en ADIS y ATIS tiene la A b r e v e , como Patladis; Poema, poematis. Pallas,

R E G . I I . Del C r e m e n t o e n E. 1 . En E R I S y en E T I S largo Ser el I n c r e m e i to debe; 2. Aunque en A r y j E t h e r breve Se manda usar, sin embargo.
La E es c o m u n m e n t e larga en los Crementos en ERIS y ETIS, como en Crter, crateris; Tapes, tapetis, porque se escriben con E/a. 2. Pero es breve en Ar, aris, y /Etlier, atheris, porque estn escritos con Ypsilon.

REG. I V . De l o s P a t r o n m i c o s . 1 . Ser breve en A D E S y en I D E S El P a t r o n m i c o quiere ; 2. Mas I D E S , si de E U S saliere, Ser largo, cual Peiides. 3 El Femenino que viene

R E G . I I I . Del C r e m e n t o en i. Si el Nombre en Y G r i e g a Por breve se concepta,

crece,

^ C M a m y s . Grypsse exceptm, Y todo el que en x fenece. Bien que este precepto es nulo C a l y x , I p i x , y Slyx : i vario a B e b r y x regulo,
i' largos n J
o s

3. Mas por breve se tendr, Viniendo del Recto en ES.


I. El Acusativo de S i n g u l a r , acabado en A, la abrevia siemp r e , como Pana, Hctora, Orphea. 2. El Vocativo en A, que viene de Nominativo acabado en AS, alarga la A, como JEnea de JEneas, Palla de Paltas. 3. Pero el que viene del Nominativ* acabado en ES la tiene breve r como Oresta de Orestes; Thyesta de Tkyestes.

'

m i s , YNIS ,
CN ,I)0S

sean; VDOS,

'

VEL

De Nombres en is nacidos, Abreviar la i desean.

fon,

l0ta

>6

en IDOS, en YDOS d e r i n f a f i ^ S l L C e r n s . 2 . Mas lo. ab vian ambas l e t r a s , cZo DaphT nTh ty cn vs' P Da h Amaiyllidos. P '^os; Amaryllis,

R E G . II. De la E final. 1. En casos de la Primera 2. Y en M e l e , T e m p e y en Cete Alargar la E compele; Pues E t a se considera.


1. En los Casos de los Nombres Femeninos en E de la primera Declinacin cn el Nmero S i n g u l a r , se alarga la E final , como en Msice : y tambin en los de los Masculinos en ES, como en Anchise, de Anchises.2. Y asimismo en los Indeclinables Mele, Tempe y Cete, por la razn de que todos se escriben con Eta.

R E G . IV. Del C r e m e n t o en o.
I' 1. . O D I S y ORIS breves son; U i s y OTIS , al contrario, U N S , finalmente, es vario

tn
ORIS,
(r

toda Griega
C

diccin.

pu?pnod!< como JHctor


n.

v S C " r S 0 " b r r e s ' e n 0 D , S ; coma t l t o n ^ Z Z ^ -de P o u f ' P0s


T I S ' I
S

2. Los e n o s y O

M I L 0 S CON

0 M I

'

como Utros, herois; RhiJceZ r h u L Z , ^ 0 larS0S' por escribir Oniega. 3. Los en o S " n ^ con sindonis, y lar K os c o n i o S , fon breves,como en Sindon, primeros con S ^ f l ^ Z T Z o Z ^

R E G . III. De las finales i Y. 1. Breve el Caso se termina En Y p s i l o s , en I o t a ; 2. Pero per largo se nota El Dativo a Latina.
l . L o s Casos acabados en i , en y se abrevian comunmente, v. g. en Dativo, como Plladi, Thtidi, y en Vocativo, como Adony, Thety. 2. Pero el Dativo usado la Latina es largo.

CAPITULO
T>B U S

IX.

SILABAS FINALES.

R E G . IV. De las finales o y . 1. O larga siempre se advierte En el fin de Griegos Casos: 2. La u , siguiendo sus pasos, Larga de la misma suerte.
1. Los Casos acabados en o son siempre largos, como el Nominativo, Acusativo y Vocativo Dido; y el Genitivo Andr geo, porque estos se escriben con Omega. 2. Los en u son tambin siempre l a r g o s , como Panthu, Jesa, por escribirse con el Diptongo OY.

REG. I. De la A final. 1. Acusativo que lleva A final en Singular, La debe siempre abreviar Como P a n a lo compruebo i. Viniendo de AS, largo ves f odo \ ocalivo en A ;

REC

V. De la final N. 1. Los en N largos son. 2. Por breve solo se admita,

Si con O r a i c r o n va escrita, La voz de Segunda en o x : 3. Y cualquier Acusativo En AN , i x , o x terminado, Como venga derivado De breve Nominativo. fin, h. Tngase por breve;en El Dativo de Plural, Entre Poetas usual, Que se terminare en s i x .
S,C?S0S
en

Plladls; Arcas, Arcadis. como Htroas, Troas.

3. Y el Acusativo de IvOraLen AS. '

R E G . V I H . De la final ES. 1. E s alargar siempre debes En dos Casos principales; 2 . Mas el Neutro y los Plurales Nominativos son breves.
i . La final en ES se a l a r g a en Nominativo Genitivo : en el p r i m e r o , como Anclases, y en el s e g u n d o , com o 31 sices 2- Pero se debe a b r e v i a r el Neutro en ES, con.o tUpmanes' ^ ! % r i J : i
N 0 , m n a t

* . son largos : el Nominativo, como Pan Sif d A C U W T O , como JEneanAnchi'sen escritos con ' Epigrdmmaton, Gergica, o S Decl n i c m n s o n ' t ' f - P " r l o * a c a b a , , o s e " o d e l segunda

'

'

y 0 S

<le

o Fhryges " Ama-

R E G . I X . De los finales is YS. 1. Breve en el ltimo asiento Es i s , vel YS ; (2) sin embargo, En nominativo es larga, Si tiene largo el Cremento.

TeS'con OmeLVv rrga.' hado n s i ^ c m n o Drpa'sin

P0rque

. S U N o m n t f v o Mhos el Dativo de Mura, aca-

R E G . YI. De l a final R. 1 . Largos sean los en ER Que en E R I S S C acrecentaren; 2 . Los que en OR se terminaren, Por breves se han de tener.
C " E" que hacensn Crementos ERIS, y no s i n c o p a d o , como Paler, patris, son lardos v c

R E G . X . D e la final o s . i . Breve es lodo Caso en o s , Con O m i e r o n siendo escrito, 1 f a s con O m e g a , el perito Le alargar, como en T r o s .
1. Los Casos acabados en ns pian,u son breves : el Nominativo, como Trs Z l l T i r"* como Arcados, Geneseos v P V i , ' Te"edsj el Genitivo. C0 mos. 2. Pero son l a r s o s l o ' . ! "' E p o i ' Chaos> qUC SC e3Cnben con Tros, Meros, Ahos g Omega, como

l Trr b i r s r

a l e

"V

lh,ris

RSn

' Pr1e

escriben con E t ^ r escri-

R E G . V I L De la final AS.
1. 2.

R E G . X I . De l a final e n us. 1. Largos se ven los en rs Del Diptongo OY formados; abreviados 2. o / o se hallan Excepto dos, los de P u s

As que en m, en A N T I S crece, Larga tiene su final; Dreve A S , A D I S ; ( 3 ) y en Plural t i cuarto que en AS fenece.

1. I.os Nombres acal ados en AS que hacen el Genitivo en x

V ', 8 0 " l a r P > Corao

An*; Paltas, Pilln t,s 2. Pero los que Fe Jacen en ADIS, son breves, como Pallas

e s

puestos del Griego Pus, Pous, Plipus; menos Tripus y ifelampus,

el p i e , son breves, como que son largos.

NOTA. Por l o q u e toca las roces e x t r a a s como Hebreas, Caldeas, Siriacas, Egipcias, Persianas, Espaolas, y otras c u a l e s q u i e r a , especialmente las Propias de Persogas y Lugares que no estn latinizadas, su Cuantidad es i n d i f e r e n t e , y el Poeta podr darlas aquella que le pareciere, arreglndola en lo posible la Analoga con el Latin , el Griego. Advirtase aqu que una misma voz puede t e n e r diversas Cuantidades, segn sus diferentes significados; v. g. Solum, denotando el suelo, tiene la o breve; y fumado por solamente, Adverbio, la tiene l a r g a .

tus en Genitivo. Tambin se usa el Circunflejo para significar la Sincopa Contraccin de algunas voces, como mi por Milii; Agricolm por Agricolarum. En esta Gramtica se lia procurado sealar con Acentos Agudos las voces Latinas e s d r j u l a s , para que los Jvenes se h a biten desde luego pronunciarlas cargando en la silaba qne corresponde.

A P E N D I C E
AL

C A P I T U L O

X.

LIBRO

DE

LA

PROSODIA

DEL T O N O , D ACENTO.

COMPENDIO DEL ARTE METRICA. Habindose t r a t a d o de las slabas, resta t r a t a r brevemente de los Pies que se f o r m a n de ellas, y de los Versos q u e se componen de estos.

R E G . UNICA. De tres modos diferentes Es el T o n o , el A c e n t o : A g u d o se ofrece, Grave, Como tambin Circunflejo, El Tono, Acento es de t r e s maneras : Agudo, Grave y Circunflejo. El Agudo sirve para levantar el sonido d e la slaba, y se denota con una corta lnea tirada de la mano derecha hacia la i z q u i e r d a , en esta forma ("). El Grave sirve para baj a r l e , y se expresa con una lnea contraria la del Agudo, en esta forma ( '). Ei Circunflejo sirve para levantar y b a j a r al mismo tiempo e't sonido de la silaba, y se denota con Jas dos lneas encontradas del Agudo y del Grave, en esta forma (*). NOTA. Como pot fina p a r t e ignoramos de qu modo variaban los Griegos y Romanos el Tono de la voz que se denota con loe Acentos, y por o t r a , no se acostumbra sealarlos en las dabas que debieran t e n e r l o s , ha parecido conveniente omitir aqu uu Tratado con difusas observaciones sobre el Acento, que puoieia a a d i r s e ; a d v i r t i e n d o , tan solo para no molestar la comprensin de los Discpulos con Preceptos tericos g e n e r a l m e n t e intiles en la Prctica, que los modernos usamos merameute del Acento Grave para d i s t i n g u i r l o s Adverbios de los Nombres, como en Docte Adverbio, para que n o se confunda con Docte, Vocativo d e Doctas, y algunas Preposiciones como Pon, Versas para diferenciarlas de Pone, i m perativo de Pono, y de Versas, el Verso. Igualmente nos s e r vimos del Circunflejo para distinguir los Ablativos Singulares de la priinsra Declinacin, de los dems Casos en A, como Mafa en .Ablativo, diferencia d e ilusa en Vocativo Nominativo; y para rieuotar la desemejanza entre los Genitivos de la Cuarta y sus Nominativos, v. g. Sensusen ?<minativo, y Sen-

C A P I T U L O I.
DB LOS PIES.

R E G . I. D e su Definicin. En comn inteligencia, El P i e es nmero especial De silabas, por el cual Logra el Verso su cadencia. REG. II. D e su Divisin. D i s l a b o s , (2) y ocho 1. Cuatro T r i s l a b o s P i e s se cuenten, Que con el nombre de S i m p l e s Se admiten regularmente. En los D i s l a b o s , largas Dos el E s p o n d o ofrece; El P i e llamado Pirriquio Lleva al contrario dos breves. El C o r o , el T r o q u o larga con breve consiente ; Val revs, breve con larga Recibir el l a m b o debe

puestos del Griego Pus, Pous, el p i e , son breves, como Plipus; menos Tripus y Melumpus, que son largos. NOTA. Por l o q u e toca las roces e x t r a a s como Hebreas, Caldeas, Siriacas, Egipcias, Persianas, Espaolas, y otras c u a l e s q u i e r a , especialmente las Propias de Persogas y Lugares que no estn latinizadas, su Cuantidad es i n d i f e r e n t e , y el Poeta podr darlas aquella que le pareciere, arreglndola en lo posible la Analoga con el Latin , el Griego. Advirtase aqu que una misma voz puede t e n e r diversas Cuantidades, segn sus diferentes significados; v. g. Solum, denotando el suelo, tiene la o breve; y fumado por solamente, Adverbio, la tiene l a r g a .

tus en Genitivo. Tambin se usa el Circunflejo para significar la Sincopa Contraccin de algunas voces, como mi por Milii; Agricolm por Agricolarum. En esta Gramtica se lia procurado sealar con Acentos Agudos las voces Latinas e s d r j u l a s , para que los Jvenes se h a biten desde luego pronunciarlas cargando en la silaba qne corresponde.

A P E N D I C E
AL

C A P I T U L O

X.

LIBRO

DE

LA

PROSODIA

DEL T O N O , D ACENTO.

COMPENDIO DEL ARTE METRICA. Habindose t r a t a d o de las slabas, resta t r a t a r brevemente de los Pies que se f o r m a n de ellas, y de los Versos q u e se componen de estos.

R E G . UNICA. De tres modos diferentes Es el T o n o , el A c e n t o : A g u d o se ofrece, Grave, Como tambin Circunflejo, El Tono, Acento es de t r e s maneras : Agudo, Grave y Circunflejo. El Agudo sirve para levantar el sonido d e la slaba, y se denota con una corta lnea tirada de la mano derecha hacia la i z q u i e r d a , en esta forma ("). El Grave sirve para baj a r l e , y se expresa con una lnea contraria la del Agudo, en esta forma ( '). Ei Circunflejo sirve para levantar y b a j a r al mismo tiempo e't sonido de la silaba, y se denota con Jas dos lneas encontradas del Agudo y del Grave, en esta forma (*). NOTA. Como pot una p a r t e ignoramos de qu modo variaban los Griegos y Romanos el Tono de la voz que se denota con loe Acentos, y por o t r a , no se acostumbra sealarlos en las slabas que debieran t e n e r l o s , ha parecido conveniente omitir aqu uu Tratado con difusas observaciones sobre el Acento, que puoieia a a d i r s e ; a d v i r t i e n d o , tan solo para no molestar la comprensin de los Discpulos con Preceptos tericos g e n e r a l m e n t e intiles en la Prctica, que los modernos usamos merameute del Acento Grave para d i s t i n g u i r l o s Adverbios de los Nombres, como en Docte Adverbio, para que n o se confunda con Docte, Vocativo d e Doctas, y algunas Preposiciones como Pon, Versas para diferenciarlas de Pone, i m perativo de Pono, y de Versas, el Verso. Igualmente nos s e r vimos del Circunflejo para distinguir los Ablativos Singulares de la priinsra Declinacin, de los dems Casos en A, como Mafa en .Ablativo, diferencia d e ilusa en Vocativo Nominativo; y para rieuotar la desemejanza entre los Genitivos de la Cuarta y sus Nominativos, v. g. Sensusen ?<minativo, y Sen-

C A P I T U L O I.
DB LOS PIES.

R E G . I. D e su Definicin. En comn inteligencia, El P i e es nmero especial De silabas, por el cual Logra el Verso su cadencia. REG. II. D e su Divisin. D i s l a b o s , (2) y ocho 1. Cuatro T r i s l a b o s P i e s se cuenten, Que con el nombre de S i m p l e s Se admiten regularmente. En los D i s l a b o s , largas Dos el E s p o n d o ofrece; El P i e llamado Pirriquio Lleva al contrario dos breves. El C o r o , el T r o q u o larga con breve consiente ; Val revs, breve con larga Recibir el l a m b o debe

En los T r i s i l a b o s , tres Largas el M o l o s o tiene; Tres el T r i b r a c o abreviadas, Que de su nombre se infiere. Una larga, y breves dos El Pie D c t i l o apetece: Dos breves el A n a p e s t o , Y que una larga preceden. el B a q u a Despues de una breve, Tomar dos largas pretende; Pero el A n t i b a q u i o pide Tras dos largas una'breve. El C r t i c o , A m p h i m a c r o Breve entre dos largas quiere; Y el A m p h b r a c o , S c o l i o Larga entre dos breves lleve. 3 . Los D o b l e s , bien C o m p u e s t o s , Que cuatro silabas tienen, cinco, Son diez y seis; (4) los de Hasta treinta y dos se extienden. Pero estos, con otros muchos Cuyas silabas exceden De cinco, son, mas que al Verso, A la Prosa convenientes. Los Pies Simples son de dos maneras : Dislabos y Trislabos. 1. Los Dislabos sou c u a t r o : el Espondeo, que consta de dos silabas l a r g a s , como Poscn; el Pirriquiode dos breves, como P a ; el Coreo, Troqueo, de una larga y otra b r e v e , comc Fama; el lambo de u n a breve y otra l a r g a , como Vi ros. 2. Los Trislabos son ocho: el Moloso, que consta de tres largas, como lispondnt; el Tribraco, de tres breves, como Facer; el Dctilo, de una larga y dos breves, como Crpr; el Anapesto , de dos breves y una l a r g a , como Fciles; el Baquio, de una breve y dos l a r g a s , como Dolores; el Antibaquio, de dos largas y una b r e v e , como Di re re; el Crtico, Amphimacro, de una "larga, de una breve y otra l a r g a , como Mximos; el Amphbraco , Scolio, de una b r e v e , de una larga y otra breve como Pm. 3. Los Dobles, 6 por otro n o m b r e Compuestos, que se f o r m a n de los Simples referidos, son diez y seis, en esta forma. El Dispondo, compuestos de dos Espondeos, como Detr-ctores. El Proceleusmticode d o s P i r r i q u i o s , como Pant. El Dicoro de dos Coros, eomo Civi-tt. El Dijambo de dos lambos, como Prpin-qits. El Coriambo, de Coro y lambo, como No bi-litas. El Antipasto, de lambo y Coro, como

Pr-tt. El Espoadepirriquio, Jnico mayor, de Espondo y Pirriquio , como CirCfun-dr. El Pirrispondo, Jonico menor, de Pirriquio y Espondo, como Lc-rbnt. El Corepirriquio, Pen primero, de Coro y P i r r i q u i o , como Diliger. El lambipirriquio, Pen segundo, de lambo y P l t r i ]uio, como Doc-bre. El l'irricoro, Pen tercero, de P i r r i o u i o y Coreo, como vig-lt. El Pirriambo, Pen cuarto, de-Pirriquio y lambo como C'-mtds. El lambispondo, Eptrico primero, de lambo y Espondo, como fed-cnts. El Correspondo, Eptrico segundo, de Coreo y Espondo, como Convenire'/1. El Espondijambo, Eptrito tercero, de Espondeo Il Espondecoro, Eptrito y Coro, comc Crt-vrnt. cuarto, de Espondo y Coro, como Clma-tt. 4. Los de cinco slabas llegan treinta y dos que seria largo especificar. NOTA. Exceptuando los Dislabos y Trisilabos, todos los dems no son propiamente Pies, sino uniones, mezclas d e Pies;cuyo n m e r o . s e g n Mario Victorino, sube 124. R E G . III. D e los Pies n e c e s a r i o s . Solo al verso en P i e s tan varios Son el D c t i l o , E s p o n d o , Tribraco, lambo, Troqueo, Y Anapesto necesarios.

C A P I T U L O
DE LOS VERSOS.

II.

Es el V e r s o , si le guia Su recta Definicin, De diversos Pies unin Que corre con harmona. Los Versos son de muchos g n e r o s : mas para la instruccin de los Jvenes bastar explicar algunos de los mas frecuentes > notables. DEL HEXAMETRO. El Hexmetro se llama asi de las voces Griegas ffex y LKTM por las seis medidas que tiene : y Heroico, porque en l t& describen las hazaas de los Hroes. Consta de seis P i e s , efe; los cuales los cuatro primeros son Dctilos solos, Espond&i solos, mezclados unos con otros; el q u i n t o Dctilo, y el sexto Espondo, segn los ejemplos siguientes : Hexmetro con los c u a t r o p r i m e r o s Pies solo Dctilos. Quddrpi-dnt p-trm sni-l qutit-xingal-empm.

Con los mismos, solo Espondeos : Olli-sd-to res-pn dlt-cord L-tins. Con los mismos, mezclados : Syhs-trm tn-i M-sm mdi-trk -cn. A Teces en el q u i n t o Pie se pone en l u g a r de Dctilo u n Espondeo precedrdo c o m u n m e n t e de un Dctilo. O para mavor elegancia, se procura que el Verso acabe en una palabra de ios Espondos ;pues de esta s u e r t e se denota alguna g r a v e d a d ' m a g e s t a d , l e n t i t u d , como se ve en estos Versos: Cora Dem srboles, niagnum Jovis Coas ti tit atque o'culis Phtygiu dgmina Y en este caso se llama Espondaico. incrementm. circmspxit.

nario, compuesto de seis pies, en que se escriben las Tragedias y Comedias. Si es Puro, consta solo de Iambos, como este Verso : Bd-tus il-l qu-prciil-ngtus. Si Mixto, a d m i t e veces Espondos en los Pies impares ( nones; esto e s , en el p r i m e r o , tercero y q u i n t o , como el si guente : Pars si-nita-tls vtl-le sa-nri fuit. Otras veces en lugar d e Espondeo, admite un Dctilo, Anapesto. Un Dctilo, como este : Qui stt-i; aliquid Un Anapesto, como : parte inaudita altera.

r l f , f ^ r - , i J e V T 0 V p a r a ^ . r e I e S a n t e ' ^ de t e n e r m e * c ados los Dctilos y los Espondeos; y lo ser m a s , abundando mas de aquellos que de estos. La variedad de Cesuras contri3 su cIe ancia f f g - c o m o se advertir cuando se trate de la Cesura. DEL PENTAMETRO. El Pentmetro, llamado asi d e las voces Griegas Pente v Metron por as cinco medidas que t i e n e , consta de cinco "Pies, de los cuales el p r i m e r o y el segundo son Dctilos solos, Espondeos solos, mezclados. A estos se sigue una Cesura v despues dos Dctilos con o t r a Cesura, la cual j u n t a con la antecedente, compone un Espondeo; y el Verso se mide de esta
lIluliCFa

Squitr superbos ultor tergo Deus. De todas las maneras del Mixto usa Sneca en sus Tragedias. Los Poetas Cmicos, contentndose con acabar el Verso en lambo, se sirven en todos los d o n a s lugares, como les parece, de Tribraco, Espondeo, Dctilo, Anapesto. DEL ASCLEPIADEO. El Asclepiado, llamado asi de Asclepides su i n v e n t o r , consta de u n Espondo y u n Dctilo con una Cesura l a r g a , y dos Dctilos al fin, en esta forma : Mcce-ns t-vis-dit Otros le miden con u n Espondo, riquio, de este modo : Mece-as tvis-dit rgibs. dos Coriambos r-gibus. y un Pir-

Est vr-ts plci-tis bstin-lss b-nis. Otros le miden d e manera qne el tercer Pie sea u n Espondeo, > el c u a r t o y quinto dos Anapestos, en esta f o r m a : Est vir-ts plci-tls bstni-ss bnls. Para ser e l e g a n t e , ha de t e n e r las circunstancias siguientes1. Que la Cesura del s e g u n d o Pie no sea p a r t e del pie siguiente como se ve en este Verso : Htee quoqu nstree-sn-tenti ments rt.
t

DEL PHALEUCIO. El Phaleucio, llamado asi d e Pkaleuco su inventor, consta de cinco pies : u n Espondo, un Dctilo, y tres Coreos de es t i manera : Ni t-plus c-lis m-ls -mdrm. Llmase por Antonomasia Endecasilabo ; v es una de las especies de Versos mas suaves y agraciados. En esta se aventaja Catulo, y usa veces de lambo, y aun de Coro por p r i m e r DEL SAFICO Y ADONICO. El Sfico, llamado asi de Safo su i n v e n t o r a , licu cinc P i e s : el primero Troqueo, el segundo Espondeo, el tercero Dctilo, y el cuarto y q u i n t o Troquos. Despues de cada tres Versos se le j u n t a el Adnico, que consta de un Dctilo y u n Espondo en esta forma : Int-sr vi-tai scl-risqa-prs, A' sit Mu-ri jdcu-lis nc-rc, Nc ve-n-nd-tis gri'i-dd sa-gil lis, Fsce, ph-rtr.

9ue

la

Cesura

no

e siga Elision,

como en este de Ca-

Trj vi-rum et vlr-t-tum mnittm -cer ci-nls. 3. Que acabe en palabra d e d o s slabas, como Bonis; a u n n u e amblen suele acabar no mal en p a l a b r a de c u a t r o , como Flumnibus, y de c i n c o , como Adulterii. El uso comn de este gnero de Verso es j u n t a r s e al Hexmetro, con el cual forma las mas veces u n sentido perfecto* ^ ' a " t 0 n C C S 8 6 1 ! S m a E l e s u i c o ' P o r q u e sirve para escribir EleDEL JAMBICO. El Imbico, llamado asi por u s a r s e e n l p a r t i c u l a r m e n t e el n e lambo, es de muy diversas maneras. El principal es el

GRAMTICA

LATINA.

DEL ALCAICO,
El Alcaico, llamado .I d e Aldo IU i n v e n t o r , consta de ;uatro p i e s : el primero Espondeo, 6 lambo, el segundo lambo con una Cesura larga, y los dos ltimos Dctilos. Jntanse comunmente c u a t r o Alcaicos, los dos primeros de la medida expresada; el tercero con dos Troqueos al lin en vez de doa Dctilos; el c u a r t o con dos Dctilos al principio, y dos Troqueos al fin, el cual se llama Alcaico menor, y se demuestra en el ejemplo s i g u i e n t e : Hdes-t l-t-stet nirt-cndidum Srd-ct nic-jm-sstin-ant dns Syive-lab-rn-ts, g-liiqu Flm in-constitU-rint -cdt. Los Versos Asrlepiado, Sdfico, Alcaico y o t r o s , se llaman g e n e r a l m e n t e Lricos, p o r q u e con ellos se componen las Odas que se cantan al son de la Lira.

Por la misma Figura se omita en lo antiguo la s final precedida de una u , cuando se segua otra palabra que empezaba por Consonante; y esto para abreviar la misma u , romo en este Pentmetro : Faxit. Cur? Volito vivu'per ora virm. SINALEFA. La Sinalefa, nue vale Union, es la Figura por la cual se c o m e , pierde al Un de la diccin una Vocal, Diptongo, por seguirse otra Vocal, Diptongo en la voz inmediata, como en estos Versos : Conticuere omnes, intentique ora tenebant. Arebant herbee, et victUm seges cegra negabat. Los cuales se han de medir a s i : Conticu-er' om-nes in-tenti-qu'ora te-nebant. Are-bant her-b' et vi-ctum seges-cegra ne-gabat. Tambin se halla cometida la Sinalefa en la Vocal final de un Verso, y en la inicial del inmediato , como en este de Virgilio : Omnla Mercurio similis, vocemque, coloremque, Et crines flavos. Esta Figura se omite c u a n d o intervienen las Interjecciones O , Ah, Hei, Heu, Pro, Va, lo, v. g . O Pater, o homi-num, Divmque ceterna potes tai Ab ego-ne possim tanta videre mala! Heu ubi-pacta fides ? ubi qu/e jurare solebas ? Et bis i-o Arc-thusa, i-o Arc-thusa vocavit. Exclyese asimismo solo por a licencia Potica, imitacin de los Griegos, como en este Verso : Et succus pco-ri et-lac subdcitur agnis. La Vocal l a r g a , Diptongo, cuando no se p i e r d e , se hace c o m n , como se ve en este ejemplo : Nomen, et arma locum ser-vant: t -mice nequivi. El uso d e a m b a s Figuras no ha de ser f r e c u e n t e , causa de la aspereza del hiato que resulta de ellas. DLVLEFE. La Dialefe, que equivale Desunin, es la Figura, por la cual no se hace caso de la Sinalefa, la cual es c o n t r a r i a , como se ve en los Versos que acaban de referirse.
SINERESIS.

CAPITULO

III.

DB LAS FIGURAS POKTICAS.

Para medir el Verso, esto es d i s t r i b u i r l e en los Pies de que se compone, se ha de atender las Figuras siguientes. SINCOPA. La Sincopa es la Figura por la cual se quita del medio de la diccin alguna slaba, v. g . re en Commorunt, en vez de Commovernt alguna l e t r a , c o m o E en Aspri, por Asperi. APOCOPE. La Apocope es aquella por la cual se quita del fin de l s diccin alguna slaba, v. g. diciendo Gaud, en l u g a r de Gaudiunr, alguna l e t r a , diciendo Ol por Otii. EGTHL1PSIS. La Eclhlipsis, que denota Elisin, es aquella por la cual en el fin de la voz se come, p i e r d e la M con la Vocal antecedente, por seguirse otra palabra q u e empieza con Vocal sin aspirac i n , con e l l a , sin a s p i r a c i n , como : Itli-am, tii-am primut ronrlamat Achates. Con ella , como : Monstrum hr-rndum, ln-forme, etc. Usase *eces esta Figura en la ltima palabra del Verso, e gando el siguiente empieza por Vocal, como en este : Jamque iter emensi turres ettect La-nonun Ardua cernebxint.

! a Sinresis , que significa Contraccin, Union, es la l g a por la cual en una misma voz dos Vocales se c u e n U n por lina, como en los Versos siguientes : Jssuetee ripis voluerts et fluminis lveo. Atria : dependent lychni laquearibus auriis

A v j c e s c o n c u r r e la Sinalefa Verso Un'io-demque

con la Sine'resis.

v. g. en este amore. El Verso que no la t i e n e , es muy desapacible, como e s t e : Urbem fortem nupercepitfortiorliostis. La Cesura tiene fuerza para alargar en cualesquiera lugares las slabas breves por n a t u r a l e z a , v. g. Pectoribs inhians spirantia consuli exta. Omaia vincit amor, el nos cedamus Amori. DE LA NECESIDAD DEL METRO, Y DE I.A LICENCIA POETICA. Algunas veces la necesidad del Metro obliga A alargar la slabos breves, abreviar las l a r g a s , como se ha observado en kis Figuras Sstole y Distole. V la libertad que los Poetas se toman para esto, se llama Licencia Potica; pero deben usar de ella con suma moderacin.

igni : nostro sic Dapknis

Usase comunmente esta Figura en los Nombres de EUS, que hacen Genitivo en E l , como Orpheus, Orpkei, y en varias d i o ciones en que la u se sigue la s , como en Suadeo, Suavis, Suetus, etc. DIERESIS. La Diresis, que suena Divisin, es la Figura contraria l a Sinresispor ella se hacen dos silabas de u n a , como de Aula, Aulai, y de Dlsslvend, Dlssolnda. SISTOLE. La Sstole, que vale Abreviatura, es la Figura por la cual la necesidad del Metro obliga hacer breve la slaba larga por su naturaleza, d i c i e n d o , v. g. Tulrunt por Tulirunt. DIASTOLE. La Diastote, que dice Dilatacin, es la Figura contraria la Sstole; y por ella se hace larga la slaba b r e r e por su naturaleza , como en Primides. METATESIS. La Mettesis, nue significa Transposicin, es aquella por la cual se trueca el rden de las l e t r a s , como Evandre por Evander 6 de las slabas, como dar circum en vez de circmdar. Omtense las dems Figuras, por ser menos notables.

CAPITULO
HE l.A CESDRA.

IV

Esta es la slaba que queda despus de un Pie al fin de alguna palabra para servir d e principio al siguiente. Llamse asi e Cnedo, c o r t a r , porque parece q u e s e corta la palabra. Usase en cinco l u g a r e s : al fin del primer p i e , del s e g u n d o , del terc e r o , del c u a r t o , y del q u i n t o , como se ve en este Verso : lile la-ts nive-m mol-li ful-ts hya-cintho. La Cesura da mucha gracia al Verso, principalmente cuand. se halla en el s e g u n d o Pie, como en este Verso : Arma virumque cano. Troja; qui primus ab oris. Y cuando se ve despues del primero y del tercero, como ci, el siguiente : ' Fonno-sm reso-nare do-res Amaryllida sylvas

TABLA.
DE I.OS

CAPITULOS DE ESTA

GRAMATICA.

LIBRO

PRIMERA PARTE D E LA ETIMOLOGIA. Capitula Pagina I. Introduccin la Gramtica g II. De la Definicin, Divisin y accidentes del Nombre ia III. De las Reglas generales de las Declinaciones 14 IV. Reglas particulares de las Declinaciones de los Nombres Substantivos V. De las Declinaciones y Gneros de los Nombres Adjetivos a5 VI. Del Genitivo del Nmero Singular de los Nombres pertenecientes a Tercera Declinacin 28 VII. Del Acusativo y Ablativo del Nmero S i n g u l a r . . . . 38 VIII. Del Nominativo, Genitivo y Dativo de P l u r a l . . . . 41 IX, De la Sincopa y Apcope de algunos Casos en varias Declinaciones 46 X . De las terminaciones antiguas de los Casos en todas las Declinaciones ^ XI. De los Nombres de varia Declinacin 48 XII. De las Declinaciones de los Nombres Griegos 5j X I I I . De las Declinaciones de los Nombres Hebreos 56 X I V . De los Nombres que licen Grados de comparacin. 58 X V . De los Diminutivo.! XVI. De los Nombres Posesivos 64. XVII. De los Gentiles nacionales Id. X V I I I . De los Patronmicos 66 X I X . De los Nombres Numerales tJ 7

--~Jr

f
T A B L A D E LOS C A P I T U L O S . 373

"P' lu, PSin. X X . De las Letras Numerales. 73 XXI. Del Calendario Latino XXII. Reglas generales de los Gneros de los Substantivos < 87 XXIII. Reglas particulares de los Gneros de los Substantivos segn cierta* terminaciones g6 X X I V . De las Gneros que se aplican los Adjetivos segun ciertas terminaciones I07 XXV. De los Irregulares en la Declinacin 08 XXVI. De los Irregulares en el Gnero no XXVII. De los Nombres Defectivos m XXVIII. Del Pronombre na

V.

LIBRO
Cao/tolo

II.

SEGUNDA PARTE DE LA ETIMOLOGIA. I. De la Definicin, Divisin y Atributos del Verbo.. II. De las Conjugaciones de ios Verbos Activo y Neutro, y de las terminaciones y formacion de sus Personas en sus Modos y Tiempos III. De las terminaciones y formacion de los Modos, Tiempos y Personas del Verbo Pasivo IV. Del Verbc Substantivo sum, y de su Conjugacin.. V. Ejemplo de la primera Conjugacin de los Verbos Activo y Neutro VI. Ejemplo de la primera Conjugacin del Verbo
PASIV

134

13 7 14X 144

Capitulo Pgina XIIJ - De las Conjugaciones de los Verbos Deponente y Comn i63 XIV. De los Verbos Impersonales 169 XV. Reglas generales de los Pretritos y Supinos de los Verbos Activo y Neutro 174 K.VI. De los Pretritos y Supinos de los Verbos de la Primera Conjugacin 177 XVII. De los Pretritos y Supinos de los Verbos de la Segunda Conjugacin 178 XVIII. Reglas particulares de los Pretritos y Supinos de los Verbos de la Tercera Conjugacin 18 a XIX. De los Pretritos y Supinos de los Verbos de la Cuarta Conjugacin ig4 X X. Reglas de los Pretritos de los Verbos Pasivos, Deponentes y Comunes ig6 XXI. De los Pretritos y Supinos de otras especies de Verbos jg8 XXII. De los Verbos notables por la variedad de sus Terminaciones, Conjugaciones y Significados 200 XXIII. De los Verbos Irregulares 204 XXIV. De los Verbos Defectivos 218 XXV. De los Verbos Derivados 225 XXVI. De los Verbos Compuestos, y del uso de ellos, y de los Derivados 227 XXVII. Del Participio 228 XXVIII. De varias dicciones verbales 23a

148
v

VII. Ejemplo de la Segunda Conjugacin de los Verbos Activo y Neutro 0 VIII. Ejemplo de la Segunda Conjugacin del Verbo
PASIVO

LIBRO

III.

TERCERA PARTE DE LA ETIMOLOGIA. Capitulo I. II. III. IV. Del Adverbio, De la Preposicin De la Conjuncin De la Inteijeccion a35 243 25o a 5a

I53

IX. Ejemplo de la Tercera Conjugacin de los Verbos Activo y Neutra ,55 X . Ejemplo de la Tercera Conjugacin del Verbo Pa,sivo . <5, XI. Ejemplo de la Cuarta Conjugacin de los Verbos Activo y Neutro t XII. Ejemplo de la Cuarta Conjugacin del Verbo Pa"vo 16.

LIBRO IV.
SINTAXIS. P>LOGO. De la Definicin y Divisin de la Siutaxis a 54

SINTAXIS 1 ' n o r i A . Capiiulo p, .

L I B R O Y.
ORTOGRAFIA
C=lMli.l. Pigm

I. II. III. IV. V. VI. VII. VIII. IX. X. XI. XII.

De las Concordancias del Nombre De la Concordancia del Pronombre... De la Concordancia del Verbo Del Rgimen del Nombre Substantivo Del Rgimen del Adjetivo Del Rgimen del Pronombre, Del Rgimen del Verbo Activo, y de varios Neutros y Deponentes Transitivos Del Rgimen del Verbo Pasivo Del Rgimen del Verbo sum, y de los Neutros b e l Rgimen del Comn y del Deponente Del Rgimen del Impersonal De los Casos comunes todos los Verbos, y otras Partes de la Oracin

355 257 JOO 264 26g a-,, 373 278 280 283
2gg

I. De las especies de Consonantes 327 II. De la afinidad, correspondencia de unas Letras con otras... 3a8 b, III. De la unin de las Letras IV. De la Puntuacin 33 a V. De otras particularidades de la Ortografa 33i VI. De la Ortografa que se debe seguir. VII. De la Pronunciacin 33a Ib,

LIBRO
Captulo I. II. III. IV. V. VI. VII. VIII. IX. X.

VI.

PROSODIA , CON U N COMPENDIO DEL ARTE METRICA.

X I I I . De los Verbos que determinan diferentes Modos de otros Verbos 2gg XIV. Del Rgimen del Participio 2g2 XV. De la Construccin de los Gerundios 2g3 XVI. De la Construccin de los Supinos 296 XVII. De la Construccin del Adverbio 2q8 XVIII. De la Construccin de la P r e p o s i c i n . . . . 3o3 X I X . De la Construccin de la Conjuncin 3IO X X . De la Construccin de la Interjeccin 3
SIHIAXIS FIGLBADA.

Observaciones sobre la Concordancia de los Nombres Substantivos ^ Observaciones sobre la Concordancia de oV Adjetivos con los Substantivos ^

De las Reglas generales de la Cuantidad 334 De los Pretritos y Supinos 340 Del Cremento de los Nombres 342 Del Cremento de los Verbos 346 De la Cuantidad de las Silabas finales de toda voz latina 343 De las Consonantes Cuales 35o De la Cuantidad de los Nombres Griegos 353 Del Cremento de los Griegos 355 De las Silabas fiuaes 356 Del T o n o , Acento 36o APENDICE AL LIRRO DE LA PROSODIA.
CONTENDIO DEL ARTE METRICA.

Observaciones sobre la Concordancia de' los P r o n o m b r e . ! ! ! ! 310 Observaciones sobre la Concordancia del Verbo 320 Observaciones sobre el Rgimen de los Nombres y Pronombres " 323 Observaciones sobre la Construccin del Comparativo V S o c iativo Observaciones sobre el Rgimen de los V e r b o s . Observaciones sobre la Construccin de los Ad v e r b i o s . . . . Observaciones sobre el Rgimen de las Preposiciones Observaciones sobre la Ccnilrueeiou de las Conjunciones 3 ^ 24 * b 3,5 ib

De los Pies II. De los Versos III. De las Figuras Poticas IV. De la Cesura

jg, 353 3(35 355

LA TAB1.A

Das könnte Ihnen auch gefallen