Sie sind auf Seite 1von 172

>*?

*ki

<f^K*'

&

**f^>f

"

,:

HARVARD UNIVERSITY.

LIBRARY
OF THE

MUSEUM OF COMPARATIVE ZOOLOGY.

fycJLcUijcuu

&AMvu

\.

J9<tf.

REVISTA
DEL

MUSEO DE LA PLATA
TOMO
2CIII

LA PLATA
TALLER DE IMPRESIONES OFICIALES
ICj06

REVISTA

Museo

de La Plata

TOMO

XIII

REVISTA
DEL

MUSEO DE LA PLATA
TOMO
XIII

LA PLATA
TALLER DE IMPRESIONES OFICIALES
I

O O 6

'U

ARTE Y VOCABULARIO
DE
I-A

LENGUA CAYINEA
MANUSCRITO DEL
R. P.

FRAY NICOLS ARMENTIA

ORDENADO CON NOTAS


POR

Samuel A. Lafone Quevedo, M. A.


ENCARGADO DE LA SECCIN DE ARQUEOLOGA Y LINGSTICA ARGENTINA

Con mapa y apndices

Tomo XII

LOS INDIOS Y SU LENGUA

PROLOGO

EL REVERENDO PADRE FRAY NICOLS ARMENTIA

(')

Fray Nicols Armentia naci fines del ao 1845 en la villa de Bernedo, provincia de lava, en Espaa. Empez sus estudios en 1857 y de Vizcaya pas Francia, en 1860, al objeto de tomar religin en un convento de San Francisco. En 1865 pas al convento de Misioneros, en la ciudad de La Paz, donde
se orden en Abril de 1869.

En Julio de 1871 fu enviado la misin de Tumupasa en que permaneci hasta Noviembre de 1873; de all fu trasladado la misin de Covendo y sirvi de cura conversor hasta Octubre de 1880. En Junio de 1881 el Padre Armentia organiz su expedicin los Araonas y Pacaguaras, que habitaban la hoya del Madre de Dios. Como dice su bigrafo el seor Bravo: Con el lo de ropa, vitualla y sextante, al hombro, el breviario en una mano y la brjula en la otra, atraves el dilatado espacio que media entre el Beni y el Madre de Dios; naveg en toda su extensin el primero de estos ros y peregrin por sus bosques hasta 1883. En Mayo de 1884, continu sus atrevidas correras, naveg el Madre de Dios, faltndole poco para llegar cerca del grado 13
la

de latitud; reconoci el Tahuamanu (Ortn) etc., y, por fin, de regreso La Paz, en Agosto de 1886, reuni en volumen el fruto

(')

Noticia biogrfica, por

el

seor Carlos Bravo, que precede la obra

del Padre Armentia, titulada

Navegacin del Madre de Dios.

La Paz,

1887.

Este volumen se
titula:

de sus observaciones y trabajos.


vegacin del

Na-

Madre Reverendo Padre que se han extractado para formar este prlogo. El Misionero incansable de la regin del Acre, hoy tan mentada, es hoy el llustrsimo seor Obispo de La Paz.
de Dios, rica fuente de preciosos datos reunidos

por

el

II

LA NACIN CAVINA ARAONA

l
( )

Se habla de estas dos tribus en un mismo captulo por cuanto estn tan mezclados que es imposible distinguirlos, y aun cuando existen ranchos de puros Cavinas, como tambin de Araonas puros, viven por lo general mezclados y confundidos. Tienen un mismo idioma, una misma religin idnticas costumbres. Viven en el ro Manuripi, en las inmediaciones del Madre de Dios, en ambas bandas; en el Tahuamanu, y aun en el Uaicomanu, pero en estos ltimos dos ros, slo ocupan las inmediaciones de sus cabeceras. El grupo principal existe hoy en el Tahuamanu (Ortn). Se cree que han sido muy numerosos en otro tiempo y donde quiera que uno se establezca halla vestigios de poblaciones antiguas. Como sus carpas son de madera, sin excepcin, el tiempo hace que no quede vestigio de su residencia sobre la tierra. Por lo general, el tronco de las palmas les provee de pilares, y las ramas de hojas para el techo de sus casas. De consiguiente es debajo de tierra donde hay que buscar vestigios de sus poblaciones, tanto ms que una vegetacin gigantesca, que crece en el lugar de las antiguas poblaciones, se apura formar con sus hojas y troncos en descomposicin una capa enorme de tierra vegetal, bajo la cual quedan sepultados los restos que antes estaban en la superficie. En Julio de 1885 escog, para fundar la misin de N. S. del Carmen de Tahuamanu, un lugar en la margen derecha del Manurini, cubierto de una hermossima vegetacin que bien puedo llamar secular; de modo que estaba yo muy lejos de sospechar que all hubiese existido poblacin alguna. Al cavar los agujeros para plantar los pilares de mi barraca y capilla,
Todo

(')

lo

que va entre comillas es sacado textual del libro Navegacin


Dios, Captulos

del

Madre de

XVI

XX.

hallbamos en
evidente de que
tal

todas
all

vez no

muy

partes tiestos de ollas y huesos: seal haba existido una poblacin en tiempos remotos.

hice en los meses de Junio, Julio, Agosto y Septiembre de 1885, por los hosques del Madre de Dios, Manurini y Tahuamanu, hall los bosques cruzados en todas direcciones por caminos abandonados, que todava no se haban cerrado, pesar de lo precipitado de la vegetacin
las

En

correras que

en esos lugares. Es innumerable el nmero de carpas que hall en abandono; y en la que menos haba ocho diez muertos enterrados; pues los Araonas, y, en general, todos los brbaros de esas regiones, no tienen ms cementerio que su misma casa. En una carpa de veinte varas de largo, sobre siete ocho de ancho, habitan hasta diez familias; y un retazo de cascara de almendro de dos varas en cuadro extendido en el suelo indica el lugar de cada familia, tanto en vida como despus de muertos. Son muy poco prcticos en la navegacin de los ros; no tienen canoas y slo se sirven de balsas callapos para pasar de una banda otra de los ros; y estas balsas las trabajan de piezas de bamb, de tres metros de largo y un metro y medio de ancho, uniendo una gran cantidad de esos palos por medio de travesanos. La misma clase de embarcacin usan los Toromonas. Los Pacaguaras usan canoas de cascara y aun de troncos labrados, y son muy diestros en su manejo.

111

EL NMERO DE LOS ARAONAS


El nmero de los Araonas y Cavinas, que como se ha dicho pueden considerarse como una misma raza, puesto que hablan un mismo idioma, tienen las mismas costumbres y viven casi completamente mezclados, sin seal alguna que los distinga, si bien no es tan crecido como se supona, no por eso
deja de ser considerable.

En Febrero

carlatina,

tribus

Marzo de 1885 han sido visitados por la esque acab con una tercera cuarta parte, destruyendo enteras y reduciendo otras una mitad tercera parte.
y

As es

como destruy

del todo

las tribus de

Ino, de
la

Maru, de Odoary y varias otras; mientras de

tribu de

Buda, de Ha-

6
familias, slo quedaron 8; de la de han quedado apenas 6 8; de la constaba de 33, que Chumu, quedan 2 hombres; de la de Cama quedan tribu de Canamary 4; de la de Masatibu, 3; de la de Manipo, 4; de la de Sabatini, 5; de la de Urnico, quedan 6 y constaba de ms de 30: de la de Yuma, no queda nada; de la de Mayupi, que tambin era numerosa, quedan 8 familias; de la tribu de Masatibu quedan 3: de la de Ecuary, quedan 4; igual nmero de la de Sara; de la de Capanary, quedan 5; de la de Dejabai, quedan 6; de la de Camoavi, quedan 7; la de Huary se acab. Hay otras tribus que no visit la escarlatina, tales son: la de Marani, que tiene 14 familias: la de Tade, igual nmero: la de Guagima, tiene 10; la de Camaya, 12; la de Moyana, igual nmero; la de Capu, 14: la de Capa, 14; la de Taranu, nueve. Adems de estas tribus existen las de Tuno, de Mapumary

mapu, que constaba de 22

(tipo curioso, calvo y barbn),

la de Tuama, la de Beyuma, de Machuvi, de Jicho, de Huarymodo, de Isebene, de Curupi, de Cuesi, de Habuvi, de Uaui, de Dejabay, de Cahoco, de Giar\. de Eno y varias otras, cuyo nmero exacto de familias ignoro, pero que por un trmino medio, no pasan de 10 familias; y aun algunas de estas ltimas tribus, me consta han sido visitadas por la escarlatina; ms ignoro tanto el nmero de los muertos, como el de los que sobreviven. No puede darse espectculo ms triste del que ofrecan esas tribus visitadas por la epidemia. Los vivos yacan confundidos con los muertos, por no haber quien diese stos sepultura. En una tribu yacan doce moribundos en medio de ocho cadveres en descomposicin; y hubo un muchacho que tuvo valor para presenciar semejante espectculo, esperando muriese su madre para darle sepultura; y cumplido que hubo con este deber filial se retir buscar remedio la barraca de don Joaqun Farfn. Los caminos estaban sembrados de cadveres de infelices, que, huyendo de la infeccin de las carpas, eran sobrecogidos por la muerte. A la epidemia de la escarlatina se sigui otra de catarro, que los visit principios de Septiembre del mismo ao, y que caus nueva mortandad. En la tribu de Capa murieron todas las mujeres, con lo que los hombres, espantados, abandonaron de nuevo su rancho, al que aun no haca un ao que se ha-

ban trasladado, para huir

al

norte, al ro

Abun.

de catarro otras tribus, y no dudo aumentara el nmero de vctimas de la escarlatina. Hallbame en la tribu de Capa, sobre el Tahuamanu, con objeto de esvisit esta peste

Tambin

coger un lugar bueno para establecerme, y estaba en mi compaa don Joaqun Farfn con tres de mis mozos, los nicos

que quedaban. Enfermamos todos sin excepcin, y tomamos la resolucin de salir al Madre de Dios, donde muy apenas iludimos llegar en cinco das: all tambin encontramos todos enfermos. kEs de advertir que, de estas enfermedades, que tantos brbaros mataban, no mora ningn blanco. Es el motivo que los indios, en el exceso de la fiebre, se metan en el bao en busca de alivio, y mientras buscaban un alivio momentneo, hallaban la muerte; mientras los blancos, con un poco de cuidado y un rgimen algo racional, escapaban con solo las molestias consiguientes enfermedades ms menos largas.

IV

COSTUMBRES DE LOS ARAONAS


variedad de tipos entre los Araonas, pues verdaderamente Zambos, otros son de un son mientras unos tipo muy parecido al Europeo. Los hay de nariz larga y aguda, cuando el indio, en general, la tiene chata. Hay muchos barbones y uno que otro calvo, cosa tan rara entre los indios. Hay muchos verdaderamente rubios, tanto entre los hombres como entre las mujeres. Son altos y bien formados, giles y alegres, pero por lo general muy ociosos ('). Para diez familias trabajan una carpa de unos veinte metros de largo sobre seis de ancho; son todas de palma, que slo duran unos diez aos; pero tampoco cuesta mucho el construirlas. Para dormir tienen unas carpas en forma de conos, redondas, de dos metros y medio de dimetro en la base, pero terminadas en punta, y de una altura total de tres metros y medio. Tienen una pequea entrada parecida la puerta de un horno, la que se cierra con un atado de ramas, despus de haber entrado. Ah duermen para resguardarse de los zancudos (") y murcilagos. Estos abundan mucho y pegan terribles sangras, escogiendo de preferencia las yemas de los dedos de
pies y

Hay mucha

manos, y la nariz y orejas. Siembran yuca, maiz, camote, hualusa, agipas, coca, caa.
Ver
los Tacanas. Introduccin, capitulo III.

(')
2
(

Zancudos

= mosquitos.

huicos ( zapallo, especie de calabaza), una especie de papa, que comen cocida y asada, y cuyo tallo es una trepadora parecidsima al de la agipa; tambin tienen pltano, pero en muy
aj,

poca cantidad. Sus cbacras son

muy

insignificantes; es

por

mayor
dra
('),

parte del ao, se alimentan de frutas,

como
(

s que abunda en todas partes; motac ), sayal O, que llaman majo. No les be visto comer el palmito que tanto abunda. Son muy carnvoros, pero la caza ha llegado escasear demasiado en las inmediaciones de sus tribus, por la constante persecucin que sufre. Tambin comen mucho pescado, especialmente cuando bajan las aguas; como es inmenso el terreno inundado, ese terreno queda lleno de pescado, y medida que las aguas van bajando, se calientan con los fuertes soles de Junio, Julio, Agosto y Septiembre, y el pescado queda muerto moribundo en la superficie del agua, y los indios lo agarran sin dificultad. A medida que el agua va bajando queda el terreno seco cubierto de pescados muertos, que tambin recojen. Tambin trabajan trampas, que consisten en unos cuadros cercados de hojas de palma, un poco elevados sobre la superficie del agua, y poco que sta baje quedan presos multitud de pescaditos. Tambin comen anguilas que quedan en los lugares pantanosos, en tiempo de las bajantes, y que ellos son muy

que la almenchimas (*) y


esto
ser:

hbiles en descubrir dentro del fango.

para remepuedo menos dar toda clase de animales. A de citar un hecho, que creo no ha sido notado por ninguno de cuantos se han ocupado del Tapir, Anta Gran Bestia. Este cuadrpedo tiene un silbido en todo parecido al de una especie de guila llamada Chuvi. Cuando el chuvi silba, la gran bestia responde y se aproxima; el chuvi se para encima del anta y la limpia de la enorme cantidad de garrapatas de que siempre estn llenos los tapires, y de que se alimenta el chuvi. Esta relacin entre animales tan distintos explotan con mucha habilidad los Araonas, y en general todos los brbaros. Imitan el silbido del chuvi, contesta el tapir y se aproxima,

En cuanto

la

caza, tienen

mucha

habilidad

este particular, no

y los brbaros lo flechean.

Andan completamente desnudos, excepto


llevan

las

mujeres, que
del Bi-

un

tapa- rabos, hecho,

unas

veces, de

la

cascara

(')

Almendra
Palmeras.

= Bertholetia

excelsa.

(')


boci, y otras

Los hombres son corrom-

de tejido de algodn.

pidsimos, pero en las mujeres he reparado

mucha

honestidad.

y cargar como animales. El oficio del homcazar bre es y pescar; derriban tambin el monte donde tienen que hacer sus chacras; pero la siembra y cosecha corren por cuenta de la mujer. Cuando van de viaje el hombre no lleva ms que su arco flechas, mientras que la mujer la obligan cargar el maiz, y

Las hacen trabajar

yuca,

cuatro arrobas; y andan as razn de tres cuatro leguas por da y cuando llegan la pascana O, la mujer enciende fuego, asa yuca, pltano, paetc.,

para

el

avo, hasta tres y

paya, etc., y alcanza al marido que est echado. Guando van de viaje las mujeres llevan siempre en la mano un gran tizn de fuego, pues les cuesta mucho sacarlo por el frote. Los capitanes, por regla general, tienen cuatro y hasta seis

mujeres, mientras hay una porcin de indios que no tienen ninguna, como es consiguiente; pues es una ley providencial que nazcan en nmero igual hombres y mujeres, lo que demuestra que la poligamia es contraria todas las leyes de la
naturaleza, y ninguna sociedad la tolera impunemente. No es esta tal vez la causa principal del exterminio de esas tribus que

vemos desaparecer tan rpidamente?


siempre una de su especial precuando comen, ver las mujeres sentadas en el suelo formando lnea, con las cabezas bajas, y el marido sentado igualmente en el suelo al frente de ellas. No slo tienen la poligamia, sino que se prestan mutuamente sus mujeres, sin hacer de ello un misterio, como si fuese

Entre

las mujeres, tienen

dileccin; y es curioso,

la

cosa

ms

natural del

Cuando han de

trabajar

mundo. una chacra hacen con anticipacin

una cacera, despus convidan los de las inmediaciones, y, reunidos todos, trabajan desde las cinco y media hasta las diez de la maana y esta hora hacen su comilona. Los capitanes no son elegidos, sino que el que tiene ms hijos y parientes se declara tal; y la necesidad de vivir en grupos hace que se renan todos aquellos que no tienen familia y stos son miserables esclavos del capitn, que ejerce sobre ellos un despotismo bastante duro, hacindose servir y disponiendo de todo su arbitrio y sin retribucin ninguna, pues todos son su gente, es decir, su propiedad. Los obligan
Voz de
la

(')

lengua del Cuzco que significa lugar de descanso en que

se

desprende

la carga.


trabajar las chacras,

10

y en recompensa les quitan hasta tienen.

buscar caza y pesca para el capitn, las propias mujeres, si las

A la muerte del capitn lo reemplaza su hijo predilecto, que est ya reconocido, antes que muera el padre, con el nombre de Ece.

Pero no es raro ver dividirse la tribu, especialmente cuando hermanos rehusan sujetarse l; y entonces van ocupar otro territorio, formando un grupo tribu separada. Esto es lo que sucedi en la tribu de Hamapu: pues de ocho que quedaban, cuatro siguieron con el hijo mayor y los tres restantes
los

se fueron vivir otra parte.

Los casamientos se hacen sin ceremonia de ninguna clase: generalmente piden la mujer sus padres, y veces la roban compran. He visto comprar dos mujeres cada una por un hacha, y el matrimonio queda hecho sin ms ceremonia. Las mujeres no deliberan sobre esto, ni se creen con derecho deliberar. Tampoco hacen ceremonia alguna sobre el recin nacido. El nombre muchas veces se lo ponen algunos meses aos despus. Sus nombres, que segn parece los guardan de mucha antigedad, son pocos, y de consiguiente muy repetidos, hallndose en diversas tribus hasta cuarenta y cincuenta del mismo nombre. En sus cai'pas tienen muy pocos trastes. No usan asientos de ninguna clase: el suelo es su nico asiento. Un mortero ms bien varios, para moler su maiz, yuca y almendra; ollas de diversos tamaos, hasta la capacidad de cien litros, para cocinar su maiz, yuca, papaya, etc. Tostaderas planas hasta de un metro de dimetro y cuatro cinco pulgadas de borde, para tostar sus harinas, y aun para secar su coca, cuando no pueden hacerlo al sol; pozos de todos tamaos y cantaritos de litro y medio hasta dos litros, para llevar agua en sus viajes (traste que nunca abandonan); cuchillos de chonta para limpiar caminos y chacras; venteadores de palma muy bonitos, en forma de abanico: tarros de madera, en forma de copas sin asiento, para guardar la ceniza de Motac con que mascan la coca; y retazos de cascara de almendra tendidos en el suelo para sentarse echarse, es todo el mobiliario de una carpa de Araonas. Tienen en medio de la carpa un gajo rama de rbol, muy torcido, para apoyar sus arcos y flechas; del techo cuelgan de trecho en trecho ganchos en los que cuelgan sus maricos alforjas: tambin se ven unas tacuaras, de tres cuartas de largo, en las que guardan sus plumas de parara tucn expuestas al humo para que no se apolillen.

11

Tienen sus agujas de hueso, con el ojo muy bien abierto, imitando perfectamente un yargi. Trabajan collares de dientes de jabal, que agujerean con mucha destreza, sin embargo de carecer de herramienta adecuada para el caso. Tienen tambin

pequeas hachas de piedra, coladas un palo de poco ms de una tercia con una resina muy dura, y con ellas parten quiebran el coco de la almendra. Tienen algodn en muy pequea cantidad: lo hilan, y tejen unas camisetas largas que les llegan hasta los pies y que llaman Masamahi y slo se las ponen cuando les pasa el humor de lucirlas, pues, por lo general; estn completamente desnudos. Tambin hacen alforjas maricos, llamados por ellos CIioromhi, y unas fajas sin fin, de dos tercias de ancho, las que se ponen en el hombro y piernas superiores, desde las nalgas
hasta las corvas, y de este modo duermen sentados, sin peligro de caerse, por cuanto la faja les sirve de apoyo: ya se entiende que de este modo duermen encogidos formando una S.

Su alimento consiste en maiz, yuca, hualusa, camote,


paya, zapallo,
tidad.
etc.

pa-

El pltano lo cultivan en

muy pequea

can-

Para cocinar colocan sus enormes ollas en el fuego, desde seis de la tarde, con maiz, yuca y papaya; las mujeres cuidan de atizar el fuego y aumentar agua hasta las dos de la maana, hora en que retiran el fuego, y se van dormir. A la maana, los hombres se levantan al amanecer, van derecho al bao y despus comer. Hacen una pasta con harina de maiz y almendra tostada, bastante agradable, pero esto lo usan principalmente como avo en sus viajes. Gomen tambin en abundancia frutas silvestres. Son muy afectos tomar palabras de otros idiomas; de donde resulta que tienen un sinnmero de palabras pacaguams. y que su idioma est sujeto continuas variaciones. Las mujeres no pronuncian la S, hacindola siempre F.
las

Y
RELIGIN Y CREENCIAS DE LOS ARAONAS
Creen en un Dios criador, que llaman el Baba Buada, el Vutana y que reside en el aire en la atmsfera la parte del Sur. Dicen que ste es el que cri el cielo, la tierra, el sol, la luna, las estrellas y todo cuanto

cual dicen que es viento


existe: el

12

que preside los estaciones, y marca los tiempos de siembras y cosechas. A ste consagran dos fiestas: la una antes de las siembras, y la otra antes de comenzar las cosechas. Entonces cantan y bailan da y noche y toman chicha sin fermentar, y es lo nica ocasin en que usan esta bebida. La embriaguez es desconocida entre ellos. Adems del Baba Hitada, tienen un gran nmero de dioses inferiores genios subalternos, tales son: El Juti Mar Edutxi, Dios del tiempo, que llaman tambin Ixeti Mar Edutxi, Dios del sol del ao. Baba Tsutu, el Dios tigre. Agere Edutxi, el Dios del maiz. el Dios de la salud. Zia Edutxy Zia Tata, Cuati Edutxi, el Dios del fuego. Etesi Edutxi, el Dios de las casas, llari Edutxi, el Dios de los jabales. Edutxi yama iba pugia, el Dios para que no haya caimn. Capuari, el Dios de la muerte. Caranahua, no se qu divinidad genio representa. Por este estilo tienen una infinidad de dioses subalternos, representados por piedras brutas y maderas de diversos formas, como cuas, bochas, lanzaderas. siempre lo Cada Dios tiene su Yanacona sacerdote, que cuida, y cuando va de viaje lo lleva en su alforja. Sus templos son una casa cuadrada con dos guarachas, en la una de las cuales estn los dioses dolos, y en la otra los aparatos del baile. Fcil me hubiera sido hacerme de esos enseres y traerlos como un objeto de curiosidad, tanto ms que haba un sinnmero de ellos en abandono: unos por haberse muerto todos los de la tribu, y otros por el desprecio en que

mismos indios. Y tampoco me faltaban mis circunstancias eran tales que, muy apenas, pude sacar mis instrumentos y ornamentos. Llevan tambin en sus templos la cuenta de los aos por medio de morios de maiz, que representan las chacras que han hecho y campamentos que han ocupado. Tambin llevan la cuenta de las lunas por medio de piedras: al terminar una luna retiran la piedra que la representa y que todo el tiempo de la duracin de la luna, ha estado en medio separada de las dems. Al aparecer la nueva luna la saludan estrepitosamente, y el Yanacona separa una nueva piedra. Los nombres de sus meses lunas son: Maubadi, comenz el 12 de Julio de 1885. Pitsibadi, comenz el 10 de Agosto. Ballegaron tenerlos los

deseos; pero

cubadi,

Tamanibadi, Abacuabadi, Bacuapabadi, Matobadi, Pigiabadi,

Sisamabadi, Ata-tanetibadi, Naibadi,

luna complemental y la Sus sacerdotes son llamados Yanaconas, val

Pusabadi y Uipabadi, que es aaden cada tres aos.

mismo tiempo

13

son mdicos; pero su modo de curar es esencialmente supersticioso y brbaro; y son muy pocos los remedios por ellos conocidos que tengan verdadera eficacia. Conocen una yerba para la mordedura de la vbora, pero generalmente curan las mordeduras de este reptil, chupando la sangre de la herida, teniendo cuidado de ponerse en la boca una buena cantidad de
tabaco.

Tienen una larga letana de remedios que los Yanaconas deben aprender de memoria; los principales son: Eia curicuri, Echbajai curicuri, diana curicuri, Babatsutu curicuri, Zia edutxi curicuri, Makachuque curicuri. Bale apechuque curicuri, Uaraitxecua curicuri, Eciai curicuri, Umaeveu curicuri, Deve edutxi curicuri,

Babautsecua curicuri,
curicuri.

Tiuchatata

curicuri,

Waritata curicuri,
Suritata curi-

Namotata
curi,

Baba

tala curicuri,

Sirupiatata curicuri, Cajuacuricuri,

tata curicuri, Nariatata curicuri,

Bayritata
curicuri.

Sanayatata curicuri,
curicuri.

Itsecuatata

curicuri.

Jutiwari curicuri,
cjabia

Bixuaria
otros

Bababuanapu
estilo.

Baba

curicuri

ms
las

por

el

mujeres est vedado mirar los dolos y objetos de culto; creen que moriran al menos quedaran ciegas si los mirasen. Son ellas, sin embargo, las que tocan sus flautas en las funciones religiosas. Estas flautas son pequeas, de tres agujeros, generalmente de hueso, sus tonadas son muy montonas. Los hombres cantan con bastante armona, pero todas sus canciones se reducen pedir cosas materiales sus dioses, especialmente salud y comida. Estas peticiones se hacen casi todas las noches en familia, imitando el tono en que rezan la doctrina las familias cristianas.

primero que hacen es llamar ms que atormentar al enfermo. Esfurzase en sacar el mal chupando, y muchas veces mordiendo, como lo vi hacer con una infeliz criatura. Tienen siempre consigo una tacuara con polvo de tabaco, coca y otras yerbas, con algunos dientes de vbora. Mascan ese polvo y lo aplican con la saliva en la parte dolorida. Es polvo muy fuerte, pues una vez que recib una herida en el pie, se empe el Yanacona en curarme con esos polvos: lo dej hacer,
lo
al

Cuando alguno enferma,

Yanacona, quien por lo general, no hace

pero quemaba.

Cuando muere alguno,


le

muchas

veces antes que muere,

atan un bejuco

al

cuello, y lo entierran sentado,

con las ro-

dillas

en el pescuezo. Creen en otra vida, aunque no saben decir

lo

que

all

les


espera.
slo tienen

14

Su moral es nula, y las palabras bueno y malo un sentido material. Sus aspiraciones no pasan de

esta vida, ni del da presente.

VI

SUS GUERRAS
Araonas, como los Pacaguaras y Toromonas, Cualquier pretexto les basta para declararse una guerra sin tregua. Una mujer, un hacha, un cuchillo, el derecho de cazar y pescar, y de recoger huevos de tortuga, son otros tantos motivos para declararse una guerra

Tanto

los

son

muy

vengativos.

muer Le

y sin tregua.

Sus armas son: la flecha y unos cuchillones de chonta, que tambin les sirven para destruir la vegetacin menuda en sus chacras y caminos. Nunca pelean de frente ni admiten prisioneros. No conocen el modo de preparar el veneno para envenenar sus flechas. Muchas veces, en la misma tribu, el ms audaz mata su mismo pariente para quitarle la mujer la
herramienta.

Cuando una
consigo
la

tribu est escasa de herramienta, y sabe

que

otra la tiene, procuran

sorprenderla,

y matarla, para

llevarse

herramienta.

Dos han sido las sorpresas que han hecho durante mi permanencia. Una, de la tribu de Chumu contra la de Urnico, sorprendindola al amanecer, y matando siete personas. Urnico fug, y cuando preparaba la venganza muri. Ambas tribus eran Araonas, ambas fueron vctimas de la escarlatina. dieron una sorpresa una tribu Varias tribus Araonas Pacaguara del Otn, y la exterminaron.

VII

LOS TOROMONAS (')

Estos ocupan

el

territorio

intermedio entre

el

Madidi y

Madre de

Dios, entre los 12 y 13 latitud sur. Los cuentan que algunas tribus son muy mansas, y otras

Araonas

muy

fe-

(')

Capitulo XIV.


roces, y

15

que stos viven en poblaciones numerosas. Yo puedo que han huido de m, en el viaje al Madre de Dios, donde encontr algunos que iban en balsas, y se corrieron al monte sin darme tiempo conversar con ellos. Otra vez vi una fogata y, como me vieron subir, apagaron el fuego y se corrieron. Hall varios caminos que sin duda se dirigan sus carpas ranchos, pero no pude demorarme en explorarlos, apurado como estaba en avanzar en la exploracin del Madre de Dios.
decir

En otro tiempo tuvieron meos y Tumupaseios, pero

relaciones continuas con los Isiaestos relaciones fueron interrum-

pidas fines del siglo pasado (el XVIII), con motivo de haber cortado las orejas el Cacique de Isiamas Dapapuri varios

Araonas y Toromonas, en las mrgenes del ro Madidi con cuyo motivo dieron un asalto la misin de Isiamas los Arao:

nas y Toromonas reunidos. Se sabe que el ao 1764 fueron llevadas Isiamas 106 personas Toromonas de las mrgenes del Madre de Dios. Hablan el idioma Tacana, visten camisetas de algodn. Su religin es la misma, con corta diferencia, que la de los Araonas. En otro tiempo tenan relaciones frecuentes con los Araonas, pero hoy los separa un espacio de territorio que ninguna de las dos tribus es capaz de pasar. Existe en los libros de Tumupasa una nota que recuerdo una romera numerosa hecha por los Toromonas en 1781 al
cerro Caquiahaaca, situado distancia de tres leguas al oeste-

noroeste de Tumupasa: cerro que hasta hoy da es considerado por los Tumupaseos como una divinidad, como asiento de la divinidad. Este cerro es de una elevacin considerable, el ms elevado de- las inmediaciones, gozndose de su cumbre,

que es de
ella

muy

difcil

acceso, de

una perspectiva grandiosa. En

vientos fuertes, y son frecuentes las tempestades; y los Indios creen que es el Dios que hace todo eso; porque no quiere que ese terreno sagrado sea pisado por pies humanos.

dominan

Se cree que muchas de las muertes hechos en Isiamas y Cavinas por los llamados Guarayos son cometidas en realidad por los Toromonas. Los Guarayos C) hablan un idioma desconocido, mientras los que hacen sus matanzas en Isiamas y Cavinas hablan por veces en Tacana; y tacana muy claro hablaban los que con el nombre de Guarayos dieron el asalto Cavinas
en 1884.

Algunos Toromonas han salido varias veces


1
i

Cavinas

Obra

citada, pp.

4547.


pedir misionero,

16

crecido.
ir

aunque no en nmero muy

Yo nunca

el Madre de Dios, internndose despus por tierra, bien ir de Cavinas al nornoroeste, sin senda de ninguna clase, pues ellos tienen buen cuidado de no dejar rastro por detrs cuando andan por el monte. Acerca del origen de la palabra Guarayo nada puedo decir, sino que los Araonas dan este nombre todo enemigo, cualquiera que sea la tribu que pertenece, y desde el momento que dan uno este nombre lo tienen sentenciado muerte. Hacer Guarayo significa entre ellos matar O. No est dems reproducir aqu esta nota del mismo Padre

he podido encontrarme con ellos; pues para su tierra es preciso subir unas 240 millas

buscarlos en

Armentia: fu fundada con Aten nunca perteneci la raza Tacana Indios Leos, lo mismo que Apolobamba, Santa Cruz del Valle Ameno, Pata San Juan de Buena Vista, Mapiri y Guana, segn multitud de documentos autnticos que poseemos y como lo indica su mismo idioma aunque hoy en da en dichos pueblos (excepto Mapiri y Guanay) se habla generalmente el Quichua ).
: ;

VIII

ESPCIMEN DE LENGUAS
Tres son
baja del
las lenguas

de las

tribus que

habitan

la

parte

Araona y Pacaguara. Como ya se ha dicho en otro lugar, el Araona no es ms que el Tacana, bastante variado para que no puedan sostener una conversacin seguida entre Tacanas y Araonas, pesar de que apenas hace siglo y medio que se hallan divididos. Pero si bien no pueden sostener una conversacin seguida se entienden en las cosas ms usuales y necesarias la vida; y un Tacana aprende en muy poco tiempo el Araona y viceversa. El Pacaguar es una lengua bastante extendida, pues se habla, con poca diferencia variacin, por la mayor parte de las tribus

Madre de

Dios, mejor dicho dos:

del Ucayali. El

idioma hablado por los indios de la misin de Cavinas es una mezcla de Pacaguara y Tacana; debido sin duda
(')

Obra

citada,

pp. 49.
p. 3,

[Guarayos
y
el

es

otro

nombre de

los

Chiriguanos.
el

S.

A. L. Q.].
el

('-) Ver Armentia.

Tacana,

error de

d'Orbigny que corrige

Padre

17

la mezcla de Araonas y Pacaguaras que han compuesto formado la poblacin de dicha misin; y tal vez ms principalmente la comunicacin continua de los indios Cavineos con los Tacanas de los pueblos de Tumupasa c Isiamas. No me parece intil poner aqu algunas muestras de estos idiomas, tanto para que se conozca su ndole, cuanto para que los que estn en estado de hacerlo puedan compararlos con otras lenguas dialectos ya conocidos, y por este medio llegar aclarar uno de los problemas que ms llaman la atencin en

El origen de las razas por medio de la filologa ello me parece suficiente poner las muestras de declinaciones y conjugaciones; algunos ejemplos de verbos compuestos, y el modo cmo se componen; y, finalmente, algunas palabras de cada uno de estos idiomas dialectos para que se noten mejor su semejanza y diferencia. No est de ms decir algo sobre las tribus que hablan estas lenguas. El Tacana es hablado en los pueblos de Tumupasa Isiamas; el Araona por las tribus Araonas y Cavinas que habitan sobre el Madre de Dios, Manuripi, Tahuamanu y Uaicomanu (Abun). El Pacaguara por las tribus de Chacobos, Pacaguaras, Caripunas y aun por las tribus de Ucayali, donde es conocido con el nombre de lengua Pana, que se subdivide en varios dialectos. El Moseteno se habla en Govendo, Santa Ana y Muchanes, y aun por los Chimanes, remontados desde 1862. El Cavineo slo se halda en la misin de Cavinas, y parece que no tardar en desaparecer, quedndonos slo el recuerdo de la tribu y del idioma, siquiera haya de servir este ltimo para estudios comparativos (').
el

da,

cual

es:

comparada.

Para

IX

DECLINACIN DE LOS PRONOMBRES


CASTELLANO

18
ASTELLANO

10

X
NUMERALES
Todas estas lenguas dialectos no cuentan sino hasta dos: Beta indican uno y dos en Tacana, Araona y CaviLos Tacanas y Cavineos han tomado el resto hasta neo
Pcada y
diez
y

sus compuestos, parte del Aymar('), parte del Caste-

llano.

MODO DE CONTAR EN LAS DIVERSAS LENGUAS


CASTELLANO

20

XII

MUESTRAS DE VERBOS Y MODO DE CONJUGARLOS


(i

Los verbos se dividen en

simples, auxiliares

compuestos.

Los verbos auxiliares desempean en estas lenguas un papel ms principal que en las lenguas de origen latino. Los principales son: Estar Haber = Eani; y Hacer = Fu que tiene el presente de indicativo Epuani, y significa igualmente: Est diciendo est

haciendo.
tiene todos los

El

Tacana
y

modos

tiempos de nuestras

lenguas,

podra

decir

que este respecto es

ms

rico

abundante. Los verbos tienen una misma terminacin en todas las personas de un mismo modo y tiempo; y slo se conoce la referencia por el pronombre personal que precede. Verbo Haber Tener: Eani = hay, tengo, tiene; y slo en
la

tercera persona del plural se dice: Eanita.

Haba Tenia
cha.

Aniana,

Aniapui-

Haba habido tuque.

Tuque

eani Eani-

Tenia ayer

Ania. Eani
est

Si hubiese Estuviese

Eanisu.

He

tenido

Anida.

Si hubiese estado, habido tenido

Tuve

(remoto)

jea.
Si

Anicuasu.
hubiese estado, habiendo teniendo Anicuapuinasu.

Habr,

Ha

de haber

Eaniti.
ani.

Que haya, Que

Pa

Sin embargo de que el verbo Ser tiene todos los modos y como en las lenguas de origen latino, es un verbo esencialmente irregular, y en la aplicacin prctica no sigue regla alguna, como puede verse por los siguientes ejemplos:
tiempos,
Quin es? Aydenida? Quin fu? Aydenipuina puana? El ha sido Tuedave.

Que
Si

sea

Pap.

No han de ser malos Aymave jea nime madata ecuana mave. Si fuese malo? Nime madada pucuasu. Hubiera sido bueno

no fuesen malos

Nime

madada

Saida detse

micuana pucuamavesu. Por haber sido malo Tusa nime

madada

jepuiti.

pucua epumane. Por mAs que hubiese que biame.

sido

Daja pu-

Quin era? Sera bueno

Aydenida epumane? Saida jea pucua.


as Daja papubiame.

Aunque

sea

Epupuji. Para ser Tal vez sera yo? Cuipave ema? Pucuave ema. Fuera yo no ms

21

XIII

VERBOS SER Y ESTAR EN ARAONA


Yo soy Ema. Yo era Ema mu epuumane. Yo estoy aqu Ema jityu. listaba Eanimane.
Estuve Eanija.

Que este aqu pa ani.


Si estuviera

Jityu

pa

ani,

Duve

Anirerepu.
Judu
anirere

Ojal estuviese aqu

Estando yo

qm

cuata.

Duve ema

eaniu.

Eani. Eanimane. Ha de haber Be mema eani. Hubo Aniapujia, Anisabana, AniHay


Haba
fabiana.

Est habiendo
Si

Eanicuanani.

Anichania. hubiera Panimemea. Ojal que haya Be amichame; Ojal que hubiera

Anirere cuata.

Es de advertir que hay mucha diferencia en el modo de hablar entre las mismas tribus Araonas, debido sin duda la poca comunicacin entre ellas, y ms que todo al modo caprichoso de hablar. Por otra parte, adoptan cuanta palabra pueden de otros idiomas.

XIV
VERBO SER Y ESTAR EN CAVINEO

Yo soy Iquia. Yo fui Ushine. Yo he sido Ique jua. Habr Anibuque. Habiendo Aniu. Cuando haya Aniabatsu.
Habra habido

Haba Ania. Hay Auia, Yumidia. Hubo Anichine. Que haya Pa ani Anipa.
Hubiera habido Hubiese habido

Aquenejua. Aquene ucuare.

Aquene uchine.
ESTAR

Estoy Estaba Estuve

Ania.

Estte

Aniana.
Anichine.

Si estuviera

Anicue. Eaniu. Estando Aniu, Aniabatsu.

22
Habiendo estado Anichinique, Anicuareque, Aniguaju.
Estar

Que

est

Anibuque. Pa ani.
Por estar

Hubiera estado Aniquenejua, Aniquene uchine. Hubiese estado Anicuena ujuara. Para estar Anisu.

Andeme

('

XV
MUESTRA DE ALGUNOS VERBOS COMPUESTOS EN TACANA
El verbo Ha = Hacer, tiene el presente de indicativo Ehaiani, que significa Estoy haciendo actualmente.
:

Ehametani

Estoy mandando

hacer
otro.

Vete mandar que hagan


tique.

Ame-

Estoy haciendo por

medio de

Haz tu Aqu. Anda y haz, Vete

Manda
hacer Atique.
otro

hacer,

Haz por medio de

Ameque.

El verbo Querer = Tsada, si bien es un verbo regular con todos sus modos y tiempos, nunca se usa junto con otros verbos, sino que entonces la partcula ja unida otros verbos indica la accin de querer.
Ir

Puti; Quiero

ir

Putija.

Comer
y as

Idi; Quiero beber Beber Dia; Quiero comer Diaja.

Idija.

de los dems.
ji indica posesin, v. g.

La partcula

Dinero Chipilo; Uno que tiene dinero Chipiluji. Frasada cobija Macha; Uno que tiene frasada Machaji.

La misma partcula repetida consumada: v. sr.:


Clavar

(jiji),

indica cosa

pasada

Comer
Ir

Diajiji. ya ha comido Puti; Que ya se ha ido Putijiji.

Tata; Ya Dia; Que

clavado

Tatajiji.

Babe

Babetsua

Saber. Aprender.

Babequisa
aprender.

dos verbos:

Jababetsuati

Voy

hablar,

Ensear, compuesto de Babe saber y Quisa

decir, avisar.

Los dos prrafos que se omiten tienen que ver con Moseteno, que no se incluyen en este estudio. S. A. L. Q.
l

el

Pacaguara y

Dia

Comer. Diaba, compuesto de

dos verbos, Dia comer y Ba ver, significa probar la comida.

Jabataiticua
fulano.

Desearla
cubrir.
s

verme con

Ba

Ver.

Dama Tapar,
Jadamati

Taparse

mismo.

Jabatique Cudate. Batsuatique, del verbo Ba ver, y Tsuati subir. Quiere decir: Mira

Manu Morir. Manuame Matar.


Jamanuametiji
asesino
El que ha matado,

al cielo

para arriba.

pronunciacin tiene el Tacana algunas que que no se pueden expresar con slo el alfabeto castellano. Por ejemplo: la J unas veces la pronuncian fuerte como nosotros como en la palabra jaj, que quiere decir: Semilla, fruto; y otras tan suavemente que apenas se percibe, como en Pueyujiji (ya lia llegado). La D tiene tres sonidos: El uno
la

Respecto

son

difciles y

es

como en

castellano,
la tk

v.

g.:

equivalente
tiene

inglesa,

v. g.:

Dudu = Dudu

chorrear, gotear. Otro es

= moler,

pulverizar. Otro

un medio entre la D y la 72, mejor dicho entre la T y la R, v. g.: Dudu = hermana mayor. Los Araonas guardan la primera; la segunda la han reducido 8 F y la tercera T. Los Tacanas no tienen la L sino en dos palabras y aun stas no pertenecen su idioma, y son: Livivi, que significa la Honda y Limajaja que quiere decir Sidra. Tampoco tienen la C castellana con el sonido que resulta antes de las vocales E I. Los Cavineos, Araonas y Pacaguaras no tienen ninguna pronunciacin que no pueda expresarse con
nuestro alfabeto.

La letra Ch se halla en todas estas lenguas, en las que unas veces se pronuncia como en francs y otras como en castellano.

XVI

ALGUNAS PALABRAS COMPARADAS EN LOS TRES IDIOMAS


CASTELLANO
1

Padre

Madre

Tata Cuara

Tatadi

Tata

Uauadi

3 Hijo
4 Hija

Ebacua Ebaquiepuna
Dau, Usi Dudu, Datna

Na
Ebacuepuna
Zau, Uitzecua Zatna

Cuaba Ebacua Ebacuaepuna


Jau, Usi Nasi, Jane

5 6

Hermano Hermana

2i
CASTELLANO

s,
TACANA
2_ 5,
~>

15,

8.

9
9,

O.

12, 16, 23, 28.

12

15
19,

13

19

19
21

25
26,
2'
"-28.
.

29
32 42 43
44

49


lias

26

hordas de salvajes que, segn Montesinos, destruyeron la antigua monarqua peruana en esos albores de la era cristiana en que cuenta l que se produjo una catstrofe espantosa en las costas del Mar Caribe. Los rasgos fsicos y el idioma nos permiten asegurar que no son estos Indios ni de la raza peruana ni de la guaran; pero an nos faltan datos para darle la colocacin que les corresponde en esa vasta serie de naciones que separaba y an separa estos dos grupos ms conocidos de la
raza sud-americana.

Pido disculpa al Ilustrsimo seor Obispo de la Paz, si causa de la larga distancia que nos separa, he incurrido en errores involuntarios de transcripcin; ms, en este caso como se dijo ya para el Tacana, queda el manuscrito archivado en la Biblioteca del Museo de La Plata, y l en todo caso me
remito.

S.

A. L. Q.]
Plata, Octubre 1" de 1902.

Museo de La

Elementos para un arte del idioma Gavineo

PRONOMBRES PERSONALES
CAVINENO

Yo T
Aquel Nosotros
Vosotros Aquellos

Era, Iquia. Mira, Miqua.

Eama
Miada

Erna.

Mida.

Yumera, Yumeque.
Ecuanara, Ecuana. Micuanara, Micuana.

Ichu, Ichua Yida.

Yumacuanara, Yumacuana,
Tunara.

Eouana. Micuana. Ichucuana, Tuna, Tuneda.

[Nota:

Aqu se v que

los afijos Ra, Era, Quia,

Que Eque,

son simples partculas demostrativo-pronominales; tambin que la partcula enana hace tema de plural, ya como subfijo, v. g.:
Mi-cuana; ya como
infijo, v.

g.:

Mi-cuana-ra.S. A.

L. Q.]

PRONOMBRES POSESIVOS

En
la

28

tercera persona del plural se ola una variante cureemplazo de qui por ji: ste responde una degeneracin del sonido k en el otro j h tan conocido en todas partes, como se dijo ya en la parte fonolgica de mi Mocov.
riosa, el

La ecuacin es

esta

=J

H=S

En la tercera persona del singular el infijo qui de primera segunda, se convierte en ja, que segn la ecuacin de arriba y una forma anterior ca ka, partcula pronominal basnace de tante conocida en Amrica, y que, por construccin por intrnsico valor lxico, parece que muchas veces, sino todas, representa nuestra preposicin
de.

S.

A. L. Q.]

DECLINACIN SEA TEMAS PRONOMINALES CON AFIJACION DE PARTCULAS DE RGIMEN


UAVINEO

TACANA

Yo Era, Yequia. De mi Ecue, Ecquiquia. Para mi Ecueisu.

Eania.

Quiema. Emapuji.
Erna.

A mi

Conmigo

Yequiquia. Equiatsebe.

Erna neje.

Nosotros Ecuana. Ecuanaja. De nosotros Ecuanaiju. Para nosotros A nosotros Ecuanara. Ecuanatsebe. Con nosotros

Ecuana. Ecuanasa. Ecuanasapuji. Ecuana.

Ecuana

neje.

OAVINENO
SINGUI
Alt

PLURAL

T Miquia. De ti Miquiquia..
Para
ti

Micueisu.
Miatsebe.

Mira. Yumeque.

Contigo

Micuana. Vosotros Micuanajaque. De vosotros Micuanaisu. Para vosotros A vosotros Micuanara. Micuanatseve. Con vosotros

Aqul

Aqullos

De

Yurneje. aqul Para aqul Yunueisu. A aqul Yumera.

De aqullos
Para

Yumacuana. Yumacuanaque. aqullos Yumacuan;iisu.

aqullos

Con aqul

Yumatseve.

Con aqullos

Yumacuanara. Yumacuatseve.

29
VER lio

ski;

Yo He
Fui

soy
sido

Iquia. Iquejua.

Ser -- Iquia ubuquia.

Que

sea

Ucue.

Uchini.

VERBO HABER

Ania yumidia. Ania. Hubo Ania; (remoto) Anichine. Habr Anibuque. Que haya Pa ami, Anipa.
Hay
Haba

Cuando haya Aniabatsu. Habiendo Aniu. Hubiera habido Aquenejua.


Habra habido Hubiese habido

Aquemuchine. Aquemucuare.

VERBO ESTAR
Estoy Estaba

Ania.

Aniana. He estado Ania. Estuve Anichine. Estar Anibuque. Estte Anicue. Que est Pa ani. Estuviera Eaniu.
Hubiese estado Anicuenaujuara.

Hubiera estado
Estando

Anira

Aniquenajua. Aniqueneuchine
\

Habiendo estado

Anichineque. Anicuareque.

Para estar Anisu. Por estar Aniademe. Estando Anibatsu. Habiendo estado Aniguaju.

VERBO HACER

Hago

Hacis

Iquiaya. Micuanaya.
Yumacuanaque.

Que

ellos

hagan

Pahaecana.
abatsu.

Hiciera

Iquia

Hacen

Hacia Yequiejua. Hice Uchine. He hecho Ucuare. Han hecho Yumacuauchine. Har Iquia abuquia.

Haz t Acue. Que hagan Yumacuanaquea. Que yo haga Pahaiquia.

Hara Iquia eau. Aquenejua. Hubiera hecho Aqueneuchine. Hubiese hecho Aqueneucuare. Habra hecho Aha. Hacer Ahatsu. Haciendo Anajo. Haber hecho Anajo. Habiendo hecho

VERBO TRABAJAR

Trabaj

Merejuyaiquia. Merecuchini. He trabajado Merejua. Hube trabajado Mereucuare.


Yo
trabajo

Trabajara

Mereanaju. Trabajase Meraquienejua. Habra trabajado MeraquieneuHabra trabajado

Merebatsu, Mereatsu.

Mereubuquia. Trabajar Meracuemiquia. Trabaja t Trabajad Meracue. Merecau. Trabajara

cuare.

Hubiese trabajado
chine.

Meraquenesimiquia.

Trabajando t

Meretsu

30
Mereisu. Para trabajar Habiendo trabajado Merejuatsu.
Trabajar

Que trabajen
Rn

Pa

niere.

i}ne trabajemos

Mere.

Pa mere. trabajando Meretseve.

VERBO AMAR

Inedabaya. Inedabana. He amado Inedabachine. Hube amado Inedabacuare. Aman' Inedababuquia. Ama t Inedabacuemiquia. Amad Inedabacuemicuana.
Yo amo

Hubiera amado
chini.

InedabaquieneuInedabaquieneo-

Am

Hubiese amado
cuare.

Yo amara Inedabatsu. Tu amaras Yudabau.


Ellos

Inedabatsu. Para amar Inadabaitsu. Habiendo amado Inedabanasu. Amar Ineba.

Amando

Yo

Inedabajo. habra amado Inedabaquianeamasen


verbo llamar

Que Que

ames

Payuebamiquia.

ellos

amen

Payuebayuma-

cuana.

jua.

Bacani.
ucbini,
etc.

Llamo Bacani; Llam

Bacanijua;

ORACIONES CAVINEAS
PADRE NUESTRO
Ecuana
Nuestro

Tata
Padre

Barepaju
Cielos en

Aniacuanaque,
Ests
los l que.

Micuebacani
Tuyo nombre

muy

paju

honrado sea;

Micue
Tuyo

cacuadisiati
reino

Ecuana queja
Nos

paeti

Yanaju barepaju Micue enime


;

que venga

Tierra en

cielo en

Tuya voluntad

paju
sea

Eaquiequie dutia
Cumplida
toda

Vecaca
Dia

cuanajaquie
los

de

Riquie ecuana tiaque; Hoy nos da;

Ecuanatseve cujebatiaque
Nos con
se

Nerecabaya tumetupu
Perdonamos
ellos

Ecuana nerecabacue;
Nos
perdonan
;

portan mal

como

Ecuajaju

pacacaisa

Ume
No

ecuana;
nosotros;

Dutiaja
Todo de

idamaqiiie
mal de

Nerecabuticue
Emancipa

Tentacin en que caigamos

ecuana.
nos.

Amen
-\

Jess.

men Jess.

AVE MARA
Diosna mi quisarati,
Dios
te

Mara casaja ecque,


Mara gracia (de)
llena,

Diosna miatseve ania;


Dios
tigo con
est',

conserve,

Dutia epuna cuana


Toda
mujer
las

Diaque yuequie
Sobre

neri
cosa.

Miequia
Tuyo

ecarecanijuquie
vientre de

gran

Timayaquid Yuequie
Fruto

nerijuja Jess.
sea

Santa Maria Dios uya ecuaquie,


Santa

Gran cosa

Jess.

Mara

Dios

de

Madre,

eccucjaquijuccue;
ruega;

31

Ademe,
Por,

Ecuana juchaque cuana


Nosotros

iyacua,
ahora,

Ecuana
Nuestra

pecamos que

los

maju

vieju

Diadi.
Tambin.

Amen
Amen

Jess.
Jess.

muerte (de) tiempo

EL CREDO
Dios Tata
Dios

utaquiequie
poderoso
el

Ejecueya iequia,
Creo
yo,

Barepa

iyana

anaquie.

Padre

Cielo (de) tierra (de) el hacedor.

Tata Jesucristo jutaja


Padre
Jesucristo
l

Ebacua tupidya
Hijo
nico,

Ecuana ecuari
Nuestro

diadi
tambin

Espritu
Espritu

de

Seor

Santo jaquie Mimeque-acuare Ecua Mariaja


Santo
de
el

jajama Equecuinanacuare;
Virgen
Naci

Concebido fu,

Santa

Madre de

Pontio Pilatoja emeju


Poncio
Pilatos de

Ecuyuamati-cuare,
Padeci

Crusuju tatacuare,
Crucen
clavado fu,

Majuaju
Muerto ya

mano

en

papa-cuare, Limbuju butecuare, Quimisa vecaca baretzu, Emaju-cuana


enterrado fu,

Limbo

al

baj,

Tercero

da

dentro de

Muerto

los

quejaquid Casita-ticuare;
entre de

Barepaju tzuracuare, Tata Dios uya tata dutia


Cielo al

Resucit

subi,

Padre Dios

de Padre

todo

Utaquieque idaeque
Puede
lo

[sania.
Se sienta.

Tuaquieya
Al de

Etinucabuequi
Venir ha de
l

Chacha
Vivos

diestra

que

cuana
los
i

Emajucuanatseve
Muertos
los

Jucha
Pecado

bacar;
indagar;

Espritu
Espritu

Santoju
Santo en

Ejeeneya
creo

de)

con (de)

icquie,
yo,

Santa Iglesia Catolicaje;


Santa
Iglesia

Casupodyaju
Comunin en

Santo cuanajaquie,
Santos
los

Catlica en

de.

Jucha cuana jaquie


Pecados
los

Nerebacara,
Misericordia,

Equitacuana tereaquie Casitatibacquie,


Cuerpos
los (de)

de en

finitos

Resurreccin

la,

Canajeti terebuequie
Vida
que se acaba

Amaquie
Nunca

diadi.
tambin.

Amen.
Amen.

YO PECADOR
Yequia juchaqui
Yo
pecador

Tata Dioso
Padre Dios

Ataqui juqui dutiaju;


Poderoso
es

Tuaqueja
Despus

que

todo d:

quejaya Ecua Jajama Maria Queja Santa yeque neri San Miguel Arcngel
la

Madre Virgen

Maria

La

Santa

gran

cosa

San

Miguel

Arcngel

queja, San Juan Bautista queja,


el

Santo Apstol cuana queja,


Santos
Apstoles
los

Barepaju
Cielo en

d,

San

Juan

Bautista

el

d,

Ania cuanaque Mia queja, Tata, Jucha rida iequia Acuareque Adebaja
Estn
los

que
cati

Padre,

Pecado

grande

mi

El hecho

Pensar de

Yanaja,
Palabra de,

jaque

Eccue juchaju,
Mia
culpa en,

Ecue juchaju,
Mia
culpa en,

Ecue jucha aridaju


Ma
culpa

hecho de,

grande

en.

Ademe. Adyabacabaya Ecua jajama Maria queja San Miguel Arcngel


Por.

Ruego

(?)

Santa

Virgen

Mara

San

Miguel

Arcngel

32

Apstoles
los

queja, San Juan Bautista queja, Santo Apstol cuana queja, San Pedro,
San

Juan

Bautista

Santos

San

Pedro,

San Pablo
San
Pablo

Dutia Santo cuana queja


Todo
Santo
los

Mia queja Tata,


T
d

Ecuana
Nuestro

ecuari
Seor

Padre,

Tata Dioso
Padre
Dios,

Ecuana Ecuari Queja ecueyne Nebacabacaquie.


Nuestro
Jue^,

Al

enojado

(?)

Rogueis

(?)

Amen

Jess.

POR LA SEAL
Eddirira
Seal

ademe f Santa Cruzuja


por
Santa Cru^ de

Maquei cuana
Enemigos nuestros de

Nerccabuticue,
Lbranos,
--

Ecuari,
Seor f

Dioso Tata
Dios

Tataja
Padre
del

ebacaniju,
nombre en
el,

Ebacueja ebacaniju
Hijo del

Espritu
Espritu

Padre,

nombre

en el

Santoja Ebacaniju. Santo nombre en el. Amen

Jess.

VOCABULARIO

LENGUA CAVINENA
Acachajuqui Defectuoso. Acachanetaqui Defectible.

A -Ha (Verbo). A Queja. Aba Comenzar,


Ababani

Acachapiji

Acachatana
decentar, palpar.

Defectillo. Desproveher.

Tantear, tanteo.

Ababaquida Antojar, antojo. Abac abac Descomedido. Abac abacatseve Descomedimiento,

cana Hemorroida. Acaraqueama Involuntario. Accarama Obstinarse. Acua Estregar. Acuda Acido, agrio.
Acudali a

descomedidamente.

Agriar.
Escupidor. Desbabar.

Abacaadyama Empresa. Abacaadyamaqui Intercesor. Abacadyama Impertinencia, impertinente, implacable, intercesor.

Acudia Escupir. Acuedipusia aqui


Acuediuritiria

Abacadyamaju
circunstancia.

Interceder.
circunstante,

Abacama Asistencia,
Abacamaha

Asistir.

Indispensable. Falangia. Acuicaca Fruta. Acuija Espina. Acuijaqui Desfollonar, espinoso,


Acuejatima
Acuibiti
hoja.

Abacaisa Enmudecer, acertar. Abacaisaju Interrumpir. Abacaysa qui aqui Acei'tador.

Acuijaquicuana Hojarasca. Acuijaquine Espinar.

Abacasa Aflojar, apaciguar. Abacataha Callar. Abacatanasa Deprimir. Abahaca Consternacin. Abahaca adiaju Consternar. Abananari Hutia (asi).

Desacerbar. Achatsebeta Destral. Ada Aadir.


Acuquemi
Adamaju Desmejorar. Addadada Desastre. Adea Decir. Ade ayama Desdecir. Adeba Capricho, comprender,
ducir.

Abape Indistinto. Abatacama Porfa. Abeba Dictamen, penetracin. Abemaju Bigamia.

de-

Adeba

Encapricharse, entender,

Abu Cargar, escobar, tocar. Abuna Hormiga de palo santo.


Acacha Defecto, Acachaa Faltar.
Tomo XII
falta.

pensar, evidencia, juicio.

Adeba aqui
cional.

Soador,

juicioso, ra-

Adebabada

Apacible.
3


Adebama
Adebamere
evidenciar.

34

Desconocido, impensado. Desconocer. Adebamaha

Amaveruru

Carcoma.

Amena
Amere

Ya.

Adebamatseve

Desconocidamente.
Especificar, recordar,

Persuadir.

Ami

Sangre. Ensangrentar. Amiamia

Por. Adenaru Examen,


Ademe
bil.

examinar, h-

Disentera. Amidije Vena. Amima Exange, incruento.


Amibuju
Amipusia Hemorragia. Amitere Desangrar.

Adenaruaqui Examinador. Adenarubaecua Inhbil. Adenatsu Despus.

Adeva
Adia

Conocer.

Ana Ejecutar, habla. Ana aydama Disoluto.


Anabijidaaqui

Apalear.

Adya ataquiquie Decible. Adya ataquiquicama Indecible. Adyadada Desdicha, desdichado.


Adyadadatseve
Desastradamente.

Anabimutsu

Gracioso. Desalar.
encanto, en-

Aada

Anajacata

Jalde (as). Encantado,

cantar, encantamiento.

Adyanatsu Despus. Adyaradya Efecto. Adyaradyaju Efectuar.

Exponer. Cuadrilla. Aequenanuca Continuacin.


Adyea Aeque
Aequereti Auxiliar. Aeque vequienaju Apreciar.

Anani Hormiga de palo santo. Anapajida Confianza. Anapajidaju Confiar. Anaqui Facundia, Facundo. Anasuie Plido, palidez. Anatsu Descolorido.
Anatutai

Tartamudear.

Agebidada Trotar. Agida Destreza, disponer, hazaa. Agida aqui Disposicin.

Agcage

Caminar.

Anau Contienda, cooperar, gresca. Anauama Impudicicia. Anauamaqui Impdico. Ana y dama Blasfemar, blasfemo,
hablilla, habladura.

Indisposicin. Agitseve Con qu? Aha Construir, erigir, hacer. Ahatubu Enfaldar, rbol. Aida As, bueno, buena, hacienda. Aineque Bienhechor.
Agidama
Quien. Aira Aitibu Que.

Anayuama Farfulla. Anayuamaha Farfullar.


Ani

Domiciliarse,

estar,

existir,

habitar, morar, quedar.

Ani Complexin, Ania Tener. Ani ani Hernia.

condicin, zurdo.

Aja Cerner, colar. Ajacamere Desaprobar.


Ajari Grillo. Distar. Ajejapaju

Anibaecua Enante. Anibute Asentar, asiento. Aninicada Deformidad, encenegado.

Ajidamaha Indisponer. Ajipa Alacrn. Amaacatima Intolerable. Amacacuayo Desquijarrar.


Amacuita Dejadez. Amacuita aqui Dejado. Amajari An, todava. Amajiu Desmoronadizo.
Aniajiuju

Anisicuati Variar. Variable. Anisicuataqui Anitzuma Demora, demorar. Aniydama Desacomodar, desaco-

Ansa

modado. Chamuscar.
Abuela.

Anu
Anuca

Desmoronar.
Desempeo.

Amama adyama
Amari

Todava.

Ms, repetir. Anu utsecua Bisabuela. Apada Lejana. Apadama Contiguo. Apaidama Cerca, cercana.

35
Apartatuta

Ape

Desaparecer. Contradiccin.
Contradictor.

rida

Aricatura Desasear. Grande, grueso, magno.

Apeaqui
Apella

Contradecir.

Instante. Obscuro, madrugada. Apuapuju Madrugar. Apuda Lobreguez, tinieblas. Apui Mariposa.
Apu
Apuapu
Apuisa
treor.

Arrosoquini Arrozal. Asa Comer. Asada Abandonar. Asadajebe Abandonamiento.


Merdoso, sucio. Asicada Asicatura Contaminacin. Asicaturaha Contaminar.

Desahuciar, desmayar, en-

Ata

Casta.

Apuisama Experiencia. Apuisamaha Experimental-. Apuisamaaqui Experto.

Ataaraqui Hambriento. Atacuina Desenfado. Atada gil, agilidad, balumbo, bulto,

intuicin.

Entenebrecer. Apupaisa Descolorar, Apupuda Incurioso. Apusa Desapasionar.


Apuna
lidad.

Atajananaisa
cubrir.

Enlace,

enlazar.

Atananama
Atapiisi

Desalmado.
Consanguneo.

Apusatseve Desapasionado. Aputabaccua Inmortal, inmortaAputaisa

Ataquiquie Dable. Ver Adya. Atibune Derivar, emprender.


Atiria

Concluir.

Aputama
Aputasa

Gastado, gastar, Inmortalizar.


Derogacin.

gasto.

Aputameve

Atiutidya Chaparrn. Atsa Contrarrestar. Atso Leche. Atsu Pifia.


Atsultimare Teta. Atta Pariente. Embalumar. Attadaha Attucararaisa Estupendo.

Derogar. Aputasataqui Gastable.


Aque Desaparear. Aqueaque Desconformidad. Aqueaqueju Desconformar.

Aquedyamama

Desconsolado.

Atucamaju Eclipse. Atucamajuu Eclipsar.


Atumila

Aquene Contemporizar. Aquenenuca Continuar. Aquere Deseo, deseoso.


Aquetana Desmembrar. Aqui Madera.

Bayeta.
Danta.
herramienta.

Auada
Aveine

Cuada.

Ay Cosa,

Ar

Rabia, suspiro, tapay.

Aracadaha Achicharrar. Aracana Generacin, ganar. Aracara Gana, hambre, aliento.


Aracaracuita Gazuza. Aracara ma Desgano.

Ara Cena, cenar, encallar. Ara ara Merendar, sustento.

Ayaque Hace. Aycuana Enseres. Aycuana amere Encargar, encargo,


encomienda, encomendar. Abundancia, exuberancia. Aydaju Abundar. Nada, no. Ayjama Jams. Ayjamacuita

Ayda

Araju Escomerse. Aracaramaju Desganar.

Frugalidad. Fiambrar. Ararada Adiestrar. Arasaca Estmago, ventrculo. Arasacaqui Estomacal. Are Ejecucin. Aremaju Viuda.
Arape
Araquiquiju

Ayjaquie Cuyo v Ayipejo Pudayo. Aynacaji Golosina Aynacajiaqui Goloso.

Ayqui Cosecha, esplendidez, fruto. Ayquiama Desconfianza, desconfiado.

Ayra Quin es. Aytsenatsena Insecto.


Azicada

Inmundicia.

36
Azicadaqui

Bajaguaguasa

Inmundo.

>ivisar.

Azicuama Inimitable.
Azicuamaju

Inmutar.
B

Bajasa Apresurar. Bajasabisa Aprisa. Componer, encostrar. Bajeje Bajemayana Exabruto. Bajida Desacobardar.

Mirada, mirar, ver. Ba Desarropar. Baaha


Refresco, refrigerio. Baaisa Baatrada Fresco.

Bajiyuramaqui A.borreeedor. Bajuapa Serpiente.

Bajuyucamaha Aborrecer. Bamajaca Entrevista. Bamere Designar, guiar, manifestar.

Baatsumudama Baba Abuelo.


Bababacati

Friolento.

Banacua

Lagarto.

Preguntar.

Babare Registrar. Baba utsecua Bisabuelo. Babeju Aprender. Babepaepa Curandero. Babe veda Conjetura. Babi Caza, cazar. Baca baca Pedir, suplicar, splica. Baca bacar Peticin. Baca bacati Ruego. Baca bacato Plegaria. Bacabajaca adyamaju Deprecar. Bacacaya Encuentro de ro. Bacadura Indagar. Bacamaju Decir. Bacani Nombre. Bacanima Innominado. Bacarama Hastio. Bacataja ajuamaha Desafiar.
Bacatiriaque Oirs. Baccuaisa Desimaginar, enredar,

Banaisa Resfriar. Banapaja Bofetada.

Bandanubi Resfro. Bandare Pltano. Banene Desacalorarse. Banesa Enfriar.

Banu

Sal.

Banutidia Desentendido. Desentenderse. Banutidiaha

Bape Extraar. Baquima Afinidad. Baquinda Equidad.


Bara Terciana. Bare Alargar. Barepa Cielo, empreo. Barere Celebro. Barereca Grosera. Baru Estatura, etc.

Barudama Bajo. Basu Calofro, efmera.

Bata

Es

preciso.

enredo.

Batabijida maqui

Formidable.
Detestar,
detes-

Bacida

Viscoso. Bacuapa Fara grosca, hidra. Bacuapavari Grama. Bacuapavariquini Gramal. Bacuaza Insertar.
(?),

Batacuibijidama
table.

Bada Fro. Bade Colgar.


Badi Luna, mes. Badinana Novilunio.

Batajaejinama Estremecer. Bataja ginama Espectro. Batape Igualar, incomparable. Dismil, disimular. Batapisima
Batapizi Batapizia
jar.

Idntico, igual. Contrahacer,

deseme-

Baduda Desidia. Baduda aqui Desidioso.

Batapiziama
Batapiziju
igualar.

Desemejante. Asemejar, identificar,

Gorrn azo. Gorrista. Baecuaisa Embromar.


Badujajuaqui

Baduju
Bageti

Bataqui bijida Coordinacin. Bataqui bijidaha Coordinar.

Preparar.

Bagida

Miedo.

Pachorra.

Bajadama

Bataquidama Desapacibilidad. Bataquiidama Desapacible. Bataquimaque dolo.

37
Batiquibijida
Batiti

Bijudama Rehusar. Binu Sueo. Bipuchiu Gravedad.


Bira Avispa. Bisuri Camarn. Bitibejeda Hollejo.
i)

Fealdad.

Frescura.

Cedro. Saber. Bavitia Ensear.


Batsara

Bave

Bavitiaju

Bavitiaque Bayajiujiu

Instruir. Maestro. Impresin.

Bayajiujiuju Impresionar. Bayanubi Intrusamente. Bayeta Incomponible. eBebacua Lomo.

Descascar. Escama, Bittiert ( Biyema Inmaculado. Biyu Diarrea. Bize Helada, hielo.
Bitipuji

escamar.

Bizeju

Fulano. Becuiji Garrapata.


Becaya
Beji

Bucuadyaina
rencia.

Helar.

Indiferente,

indife-

Huelgo,

alar, eructar, eructo.

Bejina Guadua. Bejinaquine Guadual. Benadiru Evaporar. Benadirusa Desvanecer. Benini Impedir.

Bere

Facilidad.

Traer. Betsa Flotante, flotar. Bey Jagey, lago, laguna.


Beti

Beretaqui Factible. Beretseve Fcilmente. Beta Dos. Betajara Gemelo.

Inmovible. Como, parecido, paridad. Parecer. Buchicha Despertar. Buchichaqui Despertador. Bue Caa. Buge Mancha. Bugeaquima Limpiada. Bugeju Manchar. Bugema Limpia, limpieza. Bugemacuita Pureza.
Bucuma
Bucha Buche

Bugemaju
Buiji

Limpiar.
dosis.

Desayunar, desayuno, Buimare Apacentar.


Empolvar, mcula. Bujejesa Despilfarrar.
Buje

Bia Piojo. Biabia Despiojar. Biabiaha Expulgar. Biaquini Piojera. Bibada Ligero, priesa. Bibiaqui Afortunado. Bibraque Manco. Bibutana Arruga. Bicaca Impedido, impedimento,

Bujema Pulcro, aseado, Bujemaha Asear.

aseo.

Bujemaque

Pulcritud.

cachaza.

Bicacaha Impedir. Biccua Tarntula. Bicueda Pesado, pesadez.

Bidubiduyu Hopear. Bijadaba Querer.


Biji

Buji Tragar. Bujipidia Bocado. Apostema. Bujutsu Buni Perdiz. Burara Germinar, herbecer. Hender, hendidura. Buri Buriburi Gozo, gozoso. Buriburiju Gozar. Ansia, ansiar. Buriri

Maa.

Bijiaqui Maoso. Bijida Escozor. Bijidaba Apreciar, aprecio, desear,

Busezeve Luto, sarro. Busucani Ano. Bute Bajar, descontar, descuento.


Butia Descolgar. Butiamica Rebajar. Butsepiquinipupu Carilucio. Butsepiquinitseve Carinegro. Butzaqui Sbalo,

escocer.

Bijidabataqui Deseable. Bijimasa Apetito. Bijizeri Femenilmente. Biju Aj.


Caacati
tinto.

38

Cabizunariti

Incesto.

Emparentar.

Caadebati

Concebir, concepto, ins-

Cabupaja Abofetear. Cabupajaqui Abofeteador. Caca Devanar, copa. Caca Ver: Emive caca.
Cacareuanati Defensiva. Cacasati Tumulto, tumultuoso, encorajar, entusiasmo, entusiasmar. Cacasatiaqui Entusiasta. Cacatsuti Considerar, considera-

Caadebatiaqui Conocimiento. Caadsanacati Bostezo. Celar. Caaisare

Caajeti Embestida. Caanaumati Delirio,


variado.

desvario, des-

cin.

Depravacin, Caasicati cer, escombro.


Caasicatitseve

embrute-

Cacatsutima
Cacicati
rotado.

Inconsideracin. Alboroto, alborotar, albo-

Depravadamente.

Cabacacuatima

Esterilidad.

Cacicatiaqui
Cacipiti

Cabacatibaecua Estril. Cabacatima Indevocin, Cabaeti Adornar. Cabagegeti Gala.

Cabacasati Aplacar. Cabacati Conceder, devocin. Cabacatiaqui Devoto. Cabacatibaccua Machorra.

Alborotador. Aj ustar. Cacitati Concurrencia.


(').
(

Cacuadisia Mandar ('). Cacuadisiati Mandamiento eCacuajitiqui onvidador.


Cacuajititi

indevoto.

Convidar.

CacuarenaDatima

Indefenso.

Cabaitibaccua Insenescencia.
Cabajejeti Compostura, embarcar. Cabajeti Embellecer. Cabajetiida Decente. Cabajeti idama Indecencia. Cabajeti idama aqui Indecente. Cabameretima Encubrir. Cabameretimaqui Encubridor.

Cacuarenarati Hostilizar. Cacuareti ambiar. Cacuareuanati Defensa, defender. Cacuareuananatiaqui Defensor.

Cacuejati Aconsejar,
pensar, encarar.

consentir, de-

clarar, declaracin, desposorio, dis-

Cacuejatiaqui
rador.

Aconsejador, decla-

Convertir, incgnito. Decorar. Cabatiaque Madrugn.


Cabapeti
Cabasti

Cacuejatiudama
aconsejado.

Desaconsejar,

des-

Cabati cabati
ladera.

Alcahuete, encandi-

Cabati cabatiha

Alcahuetear.

Cabatima
Cabatizu Cabatsati

Disfrutar.

Vindote. Chicote. Cabaveneti Domesticar. Cabavitiati Ejercicio, ensayar. Cabavitiatiju Ejercitar.


Cabepeti
Cabeti

Flaco. Malla. Red. Cachivetiaqui Excusador. Cadabatisa Desempachar. Cadacati Empachar, empacho.
Cacujati

Cacha Cache

Cadaiti

Cautela,

cautelar.

Cadaitiaqui

Cauto.

Cadaitima Incauto.
Cadaruti Afectar. Cadebati Adivinar, aprobacin. Cadebatiaqui Acierto, entendido Cadebatibascua - Botarate. Cadebatiju Aprobar. Cadebatiquie Adivino. Cadenaruti Edificar, edificacin.

Desfigurar.

Aparejar. Celibato. Cabijiti Determinar, determinado. Cabijitima Indeterminado. Cabinituriti Botn de Cabiruti Monstruo. Cabisa Escamocho. Cabitsuaritiaqui Incestuoso.
Cabetima
flor.

Cadi
(i)

-Hed
el

(Red?).

Ver

Padre Nuestro.


Fracaso. Cadijidamati Desistir.
Cadiati

39
Cametseneti Cametuniati

Esponsales.
Encaja.

Cadiqui

Gotern. Contribuir.

Camubatiba esu

Arriscado.

Cadsu

Continencia.
Aparecer.
Convulsar.

Caduditiati

Camubatima Impavidez, intrepidez. Camubatima aqui Intrpido.


Camubatiraabaccua Impvido. Camubatimatseve Impvidamente. Camuiti Honor. Camuitibacua Desacato, desacatar,
descortesa, descorts.

Cadujuneti

Cadumahaquie Achacoso. Cadumati Achaque.


Caduruti

Cadyama Exagerar. Cadyamaqui Exagerativo.


Cahadebate Astucia. Cahadebatiaqui Astuto.
Cajacati

Camuitimaaqui

Grosero.

Camure
humor,

Camureti

Acometer. Bramido, entigrecerse,

Genio,

desunir,

fraterna, gruido, gruir, indignar.

humorada, congeniar.
Cajacatisa

Camuyti

Humilde,

humillacin,

Cajaqueti
grupo.

Desmaridar, descasar.
Desavenir, desavenido,

humillar.

Camuytiaqui Humillador. Cana Cansado, hlito, regeldo,


aspirar.

Cajaracatima
Cajeviti

Casto,

castidad.

Araar,

escarapela.

Canaara
posar
.

Descansar, descanso, re-

Enfaldar. Cajibuti Enmaraar. Cajicacasati Empelotarse, intrincar. Cajicati Embrollar. Cajicatisa

Embrolln. Incisin. Cajipeti Coneubinario, plantilla. Cajiruti Bufar. Cajiyuti Conciliar. Cajiyiti Desasosegar.
Cajicatisaqui
Cajicuiti

Canabuiji Inspiracin. Inspirador. Canabuijiaqui Inspirar. Canabuijiju Canachi Deso (as). Gemido. Canageti

Canaiti
enojo.

Agraviar, clera,

enojar,

Canaitijaca

Desencono,

desenfado,

Cajo Corcoba, jiba. Cajoaqui Jiboso. Cajoquiquie Corcobado. Cajucuati Desempalagar, grgara.

desenojar, desagraviar, desagravio. Desenfurecerse. Canaitijucaca

Canajeti Agitacin,

agitar, boquear,

jadear, respiracin, vida, vivir, vivo.

Canama
Canana

gargarizar.
Vestido. Cajututi Guirigai. Cajututusati Abrazar. Camacaca Abrazo. Camacacati Abrazador. Camacacatiaqui

Infatigable. Llanto, lloro, chirrido, des Llorn.

Enjibar. Camajuncara Currutaco. Camanane Colmo, colmar. Camaqueiti Adversario, guerrear,


Cajuju
guerra.

penado.

Cananaaqui

Cananati Chochear, deber, debidamente, enmohecer. Chocho. Cananatiaqui Canasatima Indebidamente.

Cananatimuca
tud.

Decrpito, decrepi-

Camaqueitiaqui Guerreador. Camayatiaqui Falible. Camedaqueti Tacto. Camepanati Confesar, confesin. Aturdido, faena. Camereti

Casado. Cananeti Expresar. Canapica Canapi Expresin. Decencia, honestidad. Canaruti Decente, honestaCanarutitseve mente. Canaruti yda Exacto.

Inculto. Cameretisa Desaturdir.


Cameretima

Canasiriju

Fortificar.

Canatere

Fatiga,

fatigar.

40
Entrepernar. Canatsicaruti Zambullir. Canavitu

Canaytiuri Canerecati
vorecer.

Ictericia. Empobrecer,

favor, fa-

Canerecatibaccue

Impiedadj

fran-

quear, franqueza.
'asada. Caneti Hospitalidad. Canetimereti Agujero, hoya, hoyo. Cani Avispa crahn. Canibira Empozar. Caniisa Dolor. Canijupeati Borracho. Canijuquisati Abatir. Canime bucuti Disputa. Canime cuarusati
<

Capuri Aclamar. Nausear, vmito. Capuseti Capuseticara Nusea. Caputa Escuro. Caputaju Encapotar. Caputi Anublar. lanoso. Cara Caracanima Ira.

<

Caradati

Gento.

Chichisveo. Canimecuesati Solicitar. Canimequeja Consulta, consultar.


Canime
cuejati

Canimequejatiaqui Consultor. Canimeti Escarmentar, escarmiento.


Canimetiati Contratar, contrato. Canimetima Inconvenible. Canucaji Camote. Canucato Pliego. Capacaisa Desarrebosar.
Capaiti

Carana Descomodidad. Carasa Encajar. Carecanieque Congoja, congojar. Carecani iyaqui En cinta. Carecanimaju Enfurecer. Carecanisaqui Embarazada. Carecaniuje Entuerto. Desacompaar. Carenejaca Duplicado. Carequi Carequiju Duplicar. Careseca Desparejar.

Careveti Infanticidio. Infanticida. Carevetiaqui Encerrar. Caria Hacendera. Carireti Desperezarse, esperezo. Cariruti Caru Mordedura, picada.

Adolescencia.
Abandonar, pena, pe-

Cape

Abanicar.

Capeinimeti

Cruzar. Endeble. Casada Fuerte, valiente,


Carumere
Casacati

vigor.

nar, tristeza.

Capepati Enlodar. Capequeti Entrambos. Caperere cabatiarna Descarado. Descararse. Caperere cabatiamaju Caperere cabatiamatseve Desca-

Casada banapaja Bofetn. Casada camajeti Resollar. Casameti Bailar.


Hurao. Casaati Comunicar. Casapidyati Entrampar, entropar. Casati Esforzar, esfuerzo. Casatura Escabullirse. Casecati Calambre. Casibuti

radamente. Curiosidad, curiosear, emCapetati

botar.

Capetatiaqui

Curioso.

Casicati Desaliar, desalio,


gar.

estra-

Capeyuimetijaca

Despenar.

Capieti Escarnio, sonar, sonido. Escarnecedor. Capietiaqui Capietiqui Escarnecer. Capiniri Salvaje.

Capiruriti

Enroscar.
Patalear, clico, entu-

Capucacati

Soberbio. Equilibrar. Casiriti Casamiento. Casiritima Duracin, Casiritimaju Durar. Casiti Afear.
Casi mili
Casipiti

duradero.

mecer, envarar, epilepsia.

Capucacatiaqui Epilptico. Capujarati Extorsin. Capujeti Improperar. Capu.jiti Improperio.

Castere Flaquear, flaqueza. Casubuti Vencer. Casueniti Orgullo. Presumir. Casumite Casumiti Encopetado, fantasa, en-

Capuqui

Cubierta.

vanecer, exaltar.

41

Casumitiaqui Orgulloso. Desensoberbecerse. Casumutijaca Catabuti Circuito. Catacuaritiarida Mujer nula, es-

Cayuveise Telaraa. Caza fuerza. Cazacuina Convalecencia, convalecer.

caldad.

Cataniutsie

Desplumar. Catananaquiju Encaonar. Cataqueja Desamor, desapego. Cataquejaju Desamorar. Cataqueti Chocar, choque. Cataquijaha Desamar. Cati Hecho, hechura, instigacin. Catiananasati Garbullo. Catiaqui Daador, daable.

Lloviznar. Forzado, Cazeiti Concbito. Cazicati Ensuciar.


Cazatsa Cazatura

forzoso.

Catiati Dbito,

dor.

Ensuciador. Cazicatiaqui Cazipiti Ensamblar. Alborozar. Cazomiti Caztere Languidez, lnguido. Ensoberbecer. Cazumiti

Cira

desposar, distribu-

Citara

Cresta. Bolsa.
Costal. Entalegar.

cin, explotar, cortejar, distribuir.

Catiatiaqui

Condescendencia, da-

Citaraebari Citarajuisa

Clavomusama
Denuncia.

Catiatiataqui

Origen. Emperrarse. Caticati Debate. Cati idia Elaborar. Catiriati Denidar. Catiti Daar, dao. Catiucavijati Escamonda.
Catibuti

Tachuela. Chocolatera. Cocolate quii Cercado, derredor, turno, Coeti

Caticaraju

vuelta.

Comazejiju

Generalizar.
Incultivable.

Comeretimaha

Corona

Guirnalda.
lancha.

Cua Ir. Cuaba Canoa,


Cuabi

Catsa Castigar, insubordinacin. Catsacunuti Costra. Catsataqui Punible.

Catsuma Incontinencia. Catsumaaqui Incontinente.


Catupeti Intercutineo. Catupetitaquima Incurable. Catuquiju Emplumar.

Asar en brasas. Cuabu Pelota. Cuabuijabeju Pelotear. Cuacu Madre.

Cuacua Encantarar. Cuacuacuaysa Derretir. Cuacuamuri Sofocar. Cuacuamuria Chapuzar.


Cuachitana Taln. Cuadicia .Mandar. Cuadinaqui Mandn.
Cuadisia

Catyuda Seriedad. Catyudaaqui Serio.


Azotar. Catza Catzaquiquie Azote.

Catzati

Breva.

Cuadisiayaque

Entallecer, vestirse. Catzu cavijati Caumiti Ufano, vanidad. Caveti Consorte, cnyuges.

Cavenana Afn, afanarse. Cavenanaqui Afanoso.


Caveti
Consorte, cnyuges, enmaridar.

Cavicati

Descalzar, descalzo, des-

nudar, desnudo. Cavitsutitseve Floridamente.

Cavituti

Florecer.

Ley, despachar, enviar. Quemando. eCuadyama Coraje. Cuaisa cuaysa Desportillar. Cuajadaquevijida Golosear. Cuajeri Cacao. Cuajeriquini (Cacaotal. Cuaji Asomar. Cuajiti Averiguar, exploracin. Cuajitima Inaveriguable. Cuami Hundir. Cuamicuami Hundible. Cuanemaque Soltero.
Cuanime cuarusati
Cuapujique

Caya Despanzurrar. Caynamati Inservible.


Tomo XII

Disputar.

Madrastra.
4

42
Chicharrn, freir. Cuararaisa Ayuda, bandada, cometer, Cuare

Cueru

Filo.

Cuesi cuesi

Destrizar.

expedicin.

Cuarema Insuperable. Cuarenuca Destrueque, indemnizar.

Cueya Egie. Cueyana Imaginar.

Cuarequi Fantico. Plenilunio, redondear, Cuareruda

redondo.

Cuaresanaha Deponer. Cuaretianuca baccuahaqui


agradecido.

Glndula, incordio. Gigante. Cuijada Arista. Cuinana Llega, llegar, parir. Cuinara Nacer.
Cuidi

Cuiducuido

DesDes-

Cuiri

Degenerar.
Espurriar.

Cuisu

Cuaretianuca baccuatseve
agradecidamente.

Cuitabacati

Cuitanque

Festejar, festn. Tabardillo.

Cuareu Grigallo. Cuaruna Invariable.


Enrejar. Cuaruruisa Emboscada. Cuasiri Cuati Lea.

Cuitapeta Execrar, execracin. Cuitapetaqui Execrador.

Cuja Soplar, inlar. Cujacuja Vegiga. Cujatana Fonge (?).


Cujatisa Cujisa
correccin,

Cuatsaguana Corregir,
Cuatsabija Prdica. Predicar. Cuatsabijiju Cuatsabiti Bigote.
imparcialidad.

Entreverar. Equivocacin,

equivocar,

equivoco, extraviar, extravo.

Cujuti Guermeses. Cujutia Engranujarse.

Cuatsaguanama
corregible.

Incorreccin, in-

Cumazeji
Cumazejiju

Imitable.

Imitar.

Cuatsaguanatseve Imparcial. Cuatsaju Orillar. Cuatsatumu Embozar.

Cuau Cuauda
Cubita

Ida.

Cume Usar. Cumucumu Timbal. Cumuda Larga. Cumudaha Largar.


Cunu
Cua

Baladren, fanfarria, fan-

Bejuca, contorno.

farrn.

Hidrocfalo.

Cubutaena Burbuja. Cubutanaba Burbujar. Cucu To.


Cucuadisiati

Gobernar.

Bejucal. Cua. Cuparicati Encompadrarar. Cupipana Gorrn. Curecati Alabar, ensalzar. Curecatiaqui Ensalzador.
Cunuquini

Cucudenu Chirimoya. Cuchara ebari Cucharn. Cucharada ejequi Cucharada.


Cuchi Cochino. Cuchiro Cuchillo.

Curecatisa

Elogiar, elogio.

Curuma
Cuti

.Abstenerse, abstinencia.
(?).

Cuyane
desesperar.

Gusarn Imaginario.
Ch

Cududu Desesperacin,
Cuegipa
Cueja
cencia.

Norte.
denotar, noticiar,
li-

Aviso,

Cuejana
Cuejatiu
Cuejeti

Formar. Denunciar.
declarado.

Cuejayaque
Cueji

Ha Avisar.

Chabare Errata, error. Chacha Chacota, grito, gritero. Chachabaccua Insaludable. Chachacha Gritar. Chachada Pwojo.
Chachaje Chachaju

Cuesco. Cuejiji Viento, aire. Cuere Hachear.

Contender. Chacotear,

sanar.

Chachamere Curar. Chachanema Disfavor.


Apenas, como quiera, con trabajo. Chanu Temblar.

43
Dacacaqui (alvo. Dacaysa Destechar. Dachibu Abceso, divieso.

Chamacaina

Chapa

Perro.

Dada

Ensalmar,

hunada,

luibo.

Chapacueja Jalear. Chata Imprecacin, imprecar. Chequequequi Estallido. Chequequequiju Estallar.

Dadi Hallar. Dadidiquidama Desagradar Dadidi quidamatseve Desagradablemente.

Cheve Garfear, imprudencia. Cheveaqui Imprudente. Chibama Desmerecer. Chibamaaqui Desmerecedor.


Chibare Errar. Chibarea Desemparejar. Chica Tropezar, tropezn. Chico Tordo. Chicuare mpetu, impo. Chicuaresa Extirpar. Chicuaretana Arruinar, ausente.

Dadidiquizamaha Desagradar. Dadina Encuentro, hallazgo. Dadiquidamaha Desplacer.

Dadu Abocar, balance, Dadudadu Trmulo.

balancear.

Daidiquida Agradecer. Dajicada Epuln, glotn, glotonera.

Dajicadaju Atracar, glotonear.

Dajicadama
Dajida

Chine Festividad, da. Chineunuda Fiesta.


Chipi Despique,
Chipilo

Chichucatineti Arrodillar. Chii Desgujar, deszumar.

Sobriedad, sobrio. Desenvoltura, deshonestidad, deshonesto, farota, sonrisa.

Dajidatseve

Deshonestamente.

Damema

Desproporcionar.

despicar, desquite.

Dana Cario. Danamaha Enmollecer.


Danapa Ardilla. Danapacaca Desmogar. Dae Crecer, estatura. Daneteresna Atroz.

Dinero, plata. Escoria. Chipiroduni Orn. Chipiroliquidaqui Oro.


Chipirodume
Chiquequi Embuste. Chiquequiaqui Embustero. Chiquequiju Embustear.

Danuma

Desafortunado.
separados.

Dar Tardanza. Dar Distintos,


Dati

Chiri

Garramar,

hurto, hurtar, la-

drn, robar, rapia.

Defraudar. Chive Excusa, excusar,


Chiricue
Chirije Escrita. Chiritaqui Hurtable.

Galpago, tortuga. Datse Aunque, empero. Daue Fructificar. Deca Hombre, macho.
Decaja

Desflorecer.

ungir.

Chiveaqui

Fingido.

Decanimequique Deda Hondo.

Marimacho.

Chivetaqui Excusable. Chivetseve Fingidamente. Chuca Nudo. Chucu Enmelar.

Dedaha
Dejeta

Fondear.
Vadear.

Chumu
ra,

Forquilla,

Dere Explayar. Deru Dolar (?).

gancho, espete-

horqueta.

Detza Abertura. Deu Fondeo, hondura.


Diacucuenti Demasa, demasiado. Diadi Tambin. Diagni Ociosidad. Diaicada Galvano, tibieza. Diaicuina Flojear, flojedad. Diaida Remoln, pereza. Diaida aqui Perezoso.

Churi Defraudacin. Churiaqui Defraudar.

Churu

Golondrina, gorro.

D
Dabuchere Iguana. Dacaca Calva, encalvecer.

Diaini

Ocioso.

Diainicadiati

Diamajaca ijamajaca Diana Halago. Dianaha Halagar.


Dianajaca ijamajaca

Desocupacin. Descario.

E
[Siendo la E prefijo eufnico, comprense todas la voces estas con las

Descariarse.
sobre,

otras que corresponden la primera

Dianimere Encariar. Diaque Encima, yucuba, muy. Diaquedianea Engrandecer.

consonante de cada vocablo.

Ed.

Eabuqui Carga. Eada Extravagante.


Eadebaqui Comprensible. Eadebaquiama Incomprensible.

Diaquejie Enteramente. Diaqueju Externo. Diaquejunati Creciente. Diaqueneuti Enorme. Diaquepije Extraordinario. Diaquepijine intemperie. Diaquetana Empeorar. Diaycada Holgazn. Diaycadaju Empoltronarse, holga-

Eamere

Digerir.

Eaniqui Guarida. Eaniquiqui Matriz. Eapuquiju Encubertar. Eaputa Escurar (oscurecer Eaqui Capaz, causa, forma.

:'

).

Eaquiama

Incapaz.

zanear.

Diaycuima Emperezar. Diayda Flojo, tuna.


Diayni
Dicui

Haragn,
Encebar.

haraganear.

Empegar. Didia Incompleto. Dijima Hostigar. Diosujayana Doctrina. Diosuja yana aqui Doctrinero. Diri Encanalar, sea, seal.

Dida

Eaquiequie Cumplida. Eaquiju Causar. Eaquique Fbrica, Hostiario. Eaquiqueju Fabricar. Earaqui Fiambre. Earaquiquini Fiambrera. Eatseve Conmigo.

Eavemaju

Enviudar.
hijo, yerno.

Ebacani Firma. Ebacaniza Firmar.

Ebacua

Cria,

Dirijo

Sealar. Diru Marchar. Dirusa Soltar.


Duca Cocer,
Ducada
cocido, espesar, espeso.

Ebacuaja

Filial.

Encrasar, enturbiar.
abrigar.

Ebacuajua Sobrino. Ebacuanana Criatura. Ebacuanapuji Criada. Ebacuapuji Hijastro, ahijado,


jada, entenado,

ahi-

Ducu Baldn. Ducucu Frialdad,


Ducueri

Teir.

Ducus

Baldonar.

Ebadequi Ebajeque Avo. Ebajequeu Aviar.

muchacho. Hamaca.

Dudo Repique, taer. Duduyaque Puntear.


Dueniti Panza. Duji Adular. Dujiaqui Adulacin. Dumi Excremento, excretar, mier-

Ebamere Gua. Ebamerequi Guiador. Ebana Mejilla.


Ebanabiti

Cabezada.

Ebaqui

Infamador, injuria. Ebaquitaqui Injuriador.


Ebareju

da, cagada, cagar, enver.

Dumiquini Cagadero. Dumitadata Extreir. Dunieque Revs. Duquimi Desnatar.


Dutia

Ebaruque
Ebatura

Encopetar. Arriba.

Temprano.

Dutsabecaca

Todo. Diariamente.

Ebavitia Enseanza, instruccin. Ebavitiaqui Enseador. Espalda, lomo. Ebebacua

Duza

Absorber.

Ebebacuatsau Espinazo. Ebequiju Injuriar.

45
Ebi Brazo, escarbar, Ebicana Pulso. Ebicani Manga.
nariz.

Ecuadisia

Ecuadyama Ecuadyamaha
cor-

Enviado. Arrojado, coraje. Expeler, expulsar.

Ebite
Ebiti

Pellejo.

Cascara, cuero, concha,

teza.

Ebitiquemi Descortezar. Ebitirama Encorar. Ebitiveizeda Membrana. Ebitu Punta.

Ecuararaysa Frito. Ecuari Juez. Ecuaruna Abejn. Ecuaruruisa Enrejado, Ecuasiquie Migaja. Ecuatsa Boca, orilla.

enrejar.

Eduede

Saliva.

Ebubuqui

Escoba.

Ebuchichaqui

Despertar.

Ebudze Cmplice. Ebujema Limpieza.


Ebujutsu Flemn. Ebusisaqui Despertador. Ebute Embarcadero. Ebutsequini Cara. Ebutsequinijua Contumelia Ebutsu Materia. Ebutsun caya Icor. Eca Huevo, huevera, liendre. Ecabapeti Incognoscible.
Ecabati

Ecuedi Esputo. Ecuedia Salivar. Ecuedipanu Flema, gargeada,


gajo.

gar-

Ecuedi pusia

Desalivar, desflemar.

Ecueducu Barba. Ecue epujuque Paisano.


Ecueiqui

Cara.

Ecueiquinimuyza Ceo. Ecueja Educacin, interpretacin. Ecuejaju Interpretar. Ecuejaqui Denunciador, interpretador, intrprete.

Despierto.

Ecaca Pepita. Ecacaquemi Eunuco. Ecacaquini Folculo.


Ecacuijati Consentimiento. Ecacuitatiriaqui Consumidor.

Ecuejaquiju Enunciar. Ecuejiquini Faz. Ecuese Fragmento. Ecueyani Imaginacin. Ecui rbol, higuera, tronco.

Ecacuitatiriati

Ecadeneti

Consumido. Bruja.
(?).

Ecadya
Ecajo

Hurgamandera.

Jebada Ecamajuajua Encumbrar. Ecamuiti Humildad. Ecamureti Indignacin.

Ecuicha Terror. Ecuinana Nacido, parida. Ecuinanaqui Efugio. Ecuiquiama Ajeno. Ecuisa Espantar, espanto,

susto.

Ecuisacuitaha Despavorir. Ecuita Cuerpo, gente, persona.

Ecuitama
Ecuiviri
larse.

Incorpreo.

Convenir, convenio. Ecapucacati Descogollar. Ecarecani Entraa, vientre.


Ecanime
Ecarenequie Comitiva, compaa. Ecarequeti Balsear. Ecasapa Tortilla.
Ecasipiti

Ecuitayequi

Homicida.
Encaratu-

Arbusto.

Ecusecuiquinimuysa

Zurcir.
Pluma.

Ecatta

Ecutana Cortedad. Eckata Dscolo. Echiu Estornudo. Echuiju Estornudar

Ecazitati

Eccari Senda. Eccueja Exhortacin, exhortar, exhortador.

Inmediato,

inmediacin.

Edana Cuerno,
Edderuquie
Eddiri

espoln, garrn.

Garapita.

Tringulo.

Eccueyane Estatura. Ecua Madiv (>)


() Ver: Yo pecador.

Edduca Comida. Edducasapa Sancochar. Edducuju Interno.


Edigi

Camino.

Edtuda Coagular.

46

Edu

Yema.
<

Educa tena, manjar. Educuju Internacin.

Ejequeja Hacia. Ejequie Cul?

Dios. Edumijite Tripa Edumiti Intestino. Edumitie/ari (d ?) Ventrudo. Eduqui Hilo. Edure Compaero. Egereque Corona, cual. Egique Maz. Eiduquiquemi Desapuntalar. Eigiqui Bebida.
Educhi
Eijanatenaqui Cornudo.

Ejetsumu Edad. Ejetupu Extensin, hasta. Ejeyane adyaha Contar.

Bonanza. Fisonoma. Ejiquiju Hermanar. Ejiriquini Estilo. Ejita Huerta. Ejitaju Descubierto. Ejitajuaqui Descubridor. Ejituraquiju Confortar.
Ejicuina

Ejigu

Eimevequiju Fiar. Einaqui Asa. Eisu Trasquilar.

Eimeveque Fiador. Eimevequi Fianza.

Eiyamudia

Engastar.

Eja Nido. Ejacu Escarzo


bardear.

(?),

jabonado,

ja-

Ejituraquique Confortativo. Descendencia. Ejuetive Ejui Menstruacin. Ejuiju Menstrual'. Ejuquie Hermano, hermana. Ejuquitana Qarifruncido. Ejuri Corriente. Ejuta Ver. Ejuzicua Hbrido. Goma, incienso, resina. Eniadi

Ejanane Canoso. Ejara Caspa, miga.


Ejariba

Ejadyama Gurrumina. Ejadyamaqui Gurrumino.

Emajacaha Achicar. Emajaja Legua. Emajanatzu Cadavrico.

Emaju

Cadver, difunto,

tinado,

Mofa.
(?).

muerto.

Ejaruna Tendn. Bote. Ejasa Ejasapara Entrecejo

Emapisi

Hidromancia.

Emaque
infalibi-

Abajo,

debajo, menos.

Ejebuataquima Infalible,
lidad.

Ejebucha He. Ejebujuquima Infamia,


inefabilidad.

inefable,

Emaricaca Olla. Ematiccui Achiote. Ematina Cima. Ematina corona Diadema. Ematinatsau Casca.

Emaya autwqui Figurable

a a).

Ejebut Imposibilidad. Ejebutsee Estado, imposibilidad. Ejebutseha Imposibilitar. Ejecuuju Lleno, llenar. Ejee S. Ejeecqueani Prieto.

Eme Mano
Emechiquie

(').

Dueo.

Emedaha Desmenuzar. Emeja cuajeju Acariciar.


Emepanati Confesor. Emerequi Esclavo, fmulo. Emerequiju Esclavizar. Emesuru Ua. Emetse Criador.
Emetsejiuju

Ejeeneguana

Fiel,

fidelidad.

Ejeeneguasataqui
Ejer/uajau (q?)

Fidedigno.
Dulzura.

Ejejapa Distancia. Ejeju Donde, donde quiera.

Emetuastupu

Empear. Palmo.
So-

Ejeme Fe.
Ejenane
rar.

Emetucu
papo.

Maduro, madurez, madu-

Mano. Emetucupucacatsubanacapa
(i)

Ejenataqui

Creble.
Ver: Credo.

Ejeque

Cualquiera.


Emetucupucaca Puo. Emetucusapara Dedo.
Enietucuzapara

47
Epecaca Rion. Epere Costado.

Garfa.

Emeya Estampa, figura, Emeyaha Figurar.


Emiriqui Garrote. Emiriquiju Garrotear.

imagen.

Eperecatse lostillar. Eperecatsenana Ijada. Eperequi Inseparable. Epetaqui Desmotador.


<

Epezizi

Gordazo,

gordaza.

Emiuaqui

ainada.

Emive Harina, buche. Emive caca Buche.

Em Caracol.
Emuba
Grima.

Emuiba Respeto. Emuja Hipocondra.


Emujaqui

pica Trenzado. Epicaque Cordellate. Epida Matadura. Epiequi Horma. Epiqui Abanico. Epire Collar. Epiruri Fardo.
Epitajua

Hidrpico.
zumo.

Descubrir.

Ena Agua.

Epiti

Cuello.

Bao. Jugo, sustancia, Enacacaeti Supurar. Enacata Mojadura. Enacueba Envidia. Enacuji Charco. Enacuju Encharcada.
Enabitiqui

Epizuqui

Enacaca

Epu

Desaadidura. Pueblo.
Frgil, fragilidad.

Epucu

Epucutseve Frgilmente. Epucha Fundamento. Epuchaju Fundamentar.

Epuma
Epuna

Cuntos?

Enachi Pisada. Enachiatuca Tobillo.


Enadiji

Emisario. Caldo.

Enageve Clarificar, clara (de huevo).


Enaji

mujer. Maestra. Epunadeca Hermafrodita. Gavasa, gaEpuna uchaquiarida

Hembra,

Epunabavitiayaque

Ebrio.

veta.

Ename

Enanemuju Viudo. Enanuca Desdonar. Enapa Guaya.


Enaquini

Epuri Contento, diversin. Epuriju Contentar, divertir.

Epurima Descontento. Epurimaha Descontentar.


Epuripuriama
Epuriri

Enaru

Jarra. Guardoso,

incumbencia, inempleo, guar-

Alborozo. Harinoso.

cumbir.

Enaruqui
dador.

Cuidador,

Enaruquiju

Enasapa

Emplear. Enaguazar, Pantano.

Falda. Desde. Equemiquiju Enajenar. Equeque Lamento. Equeti Frente.


Equechiquini

Equedya

Enatsimare Pierna. Enatsimaretsau Canilla.

EDayuare Garapito. Enerecaba Libre.

Equijanati Hechizo, hechicera. Equijanatiju Hechizar. Equijiriaguanati Hinchado.

Pulsacin. Asustar. Ente Entallecer.


Enijo
Enisati

Enubi Hincadura. Enuca Tomar. Epaca Desembocar.

Epapa

(.'alzada. Enterrador. Epatse Hil.


Epapaqui

Equinarumati Integridad. Equiniju Adentro, dentro. Equiniqui Estuche. Equique Bosque. Equiquejuju Embosquecerse. Equiquie Mo. Equiquie Montaa. Equitaese Homicidio. Erada Ramillete, junta. Eradaqui Balumba.

48

Etata ucuare Clavado. Etavi Jornada. Etaviqui (Jama. Etavisaqui Dormitivo. Etazique Despabiladeras.

Erami

Eramibi
Erara

Carne. Carnvoro.
Carnosidad.
Seco.

Eramicuinana

Ere Rallar (?). Erera Ege (?). Erere Enramada. Erereha Enramar. Eriduque Asador. Erique Fuente. Eru Cancin, cantar, escorbuto,
garrotillo, tonada.

Etena
dijo.

Disimulo, escondidas, escon-

Etenacacuejatiaqui Conspirador. Conspiracin. Etenacacuejati Etenadseve Encubiertamente.

Etenaqui Etene
Eti

Encubierto.
inventar, polucin,

Eruaqui Cantor. Eruduqui Cojo (?).

Invencin,

Erumu Garganchn,

garganta, gar-

guero, gaznate, quijada. Degollador. Erurnuicuyaqui

semen, venir, venida. Desoprimir. Etianaquivesa Donacin. Etiaque Donar. Etiaqueja

irene Gargantilla. Espiga. Esa Herida. Esacua

Erumumu

Etibene Etibune

Atrs, detrs.

Esaha Espigar. Esamaqui Ungento. Esana Heredado. Esanaquie Hurfano. Esapara Chamasca (?). Esepara Gajo. Esepere Arroyo. Esequi Matador.
Esereraujeda

innovacin. Disminuir, expender. Etica Deteriorar. Etie etieju

Innovar,

Etieya

Retorcijn.

Desaparrado. Esipipisa Pared. Esipiqui Esipiqui coeti Cercar. Esipita Juntura. Esiri Senectud, vejez, viejo. Esiriju Envejecer. Esirima Juventud. Espune Zaratn.

Insuficiencia, insuficiente. Etijaqui Chispa. Etijaquia Chispear. Etimacuija Aguijn. Etimaquere Fajar. Etimaquerequi Faja. Etiqui Fuego. Etiquinitaha Embalsar. Etiquitabu Tizn.
Etirisaqui

Abrasador.

Estau Innato.
Etacaqui

Esuju Esquilar. Eta Volar.

Desollador.

Hepata.

Etacua ujeji

Etirutzeve Carbn. Empos (?). Etiveni Etiveru Gruta. Entrepiernas. Etsacamajata Etsandiara Esqueleto. Desparramador. Etsapequi Etsapuna Mdula, meollo, tutano. Cabello, cerda, lana. Etsaru Etsarudecaca Guedeja, quedeja. Etsarudiji Crencha. Hueso. Etsau

Etachi Contenido. Etachi quiisicua Desembarazar. Empedernir. Etadata Etapataqui Grada, escala, escalera. Balsero. Etaruquiquie Etata Comulgar. (Ver comulgar.) CoEtata Jesu Cristoja quemi mulgar. Etaruqui Remo. Etatapujique Padrastro.

Etsauquemi

Desposar.
Escarvadiente.

Etse Diente. Etsecanirutuqui

Etsecunu Encia. Etsehaqui Farolear. Etsena ruga. Etsenamique Desapolillar.


Etseri

Grasa, manteca,

Dentellar.

esperma,
grasicnta.

Etseribuqueji Grasiento,
Etsetaquia

49
Etsucu

Evicauiiba

Etsucuija

Esquina. Aguja.
interesable.

Evicuabu
Evija
Eviri Evite Eviti

Remangar. Cabo.
Hocico.
chico, enano.
piel.

Etsuge Venganza. Etsugequi Inters,

Vastago.

Evimunu

Etsugequiettare Hostal ("?). Etsugequiju Interesar. Etsure Mango. Etsnri Voz. Etsuricani Exfago, gaote, gola. Etsuricanibaeze Espumarajo. Ettada Nalga.

Contralto, Peladura,

Evitirarama

Eya

Impalpable. Empellejar. Exencin, exento.

Eyaju

Exentar.

Ettamu

Cachete.
(

Eyeque Foragido. Eyere Panga (panza?).


Eysura Emp rchar, techo, Exsepere Ro. Ezuruqui ruiador.
t

Ettare 'asa. jaula. Hilado. Ettari Ettariqui Hilador. Suegro. Ettataquietuja

techar.

Ettena Secreto, patrocinar, polilla. Ettena cacuejati Defeccin. Ettete Hoguera. Ettibu Popa. Ettibuimaqui Canoero.
Ettida
Ettirua

Feedya

Vedlo, helo

(elo).

G
Geri Casi. Gietana Cavilar.

Escurridura.

Regresar. Ettinuea Hogar. Ettiquicuere

Cintura.

Ettiquimuru Ceniza. Ettuba Abdomen, empeine.

Guaburu Jabal. Guagua Rama. Guaguabacua Salamanqueja.


Guaja Abeja, miel. Guajada Dulce, salado. Guajadaha Dulcificar, endulzar,
salar.

Etuba

Bandullo, ingle.

Etumuqui Tapn. Etununu Arco Etupu Lmite.


Etupuqui Balanza. Etyurne Usado. Etzugebute Abaratar,

Guajadaque
barato.

Guajatana Guajatare

Azcar. Enconar.

Euana Pendejo. Euane Esposa, esposo.


Euiju Corazn. Euimichacalco Ocho.

Guana

Enjambre. Encaramar, huilla.

Euxitemu

Pantorrilla.

Evachicuare Huella. Evasuananadaque Prvulo.

Guanabute Asesinar. Guanabutequi Asesino. Guanaquina Insolar. Guanasa Flica (?). Guanepea uado. Guani Humedad, vapor, humo.
<

Evayo Eve

Torcido.
Cachorro.

Guanicuinanasa

Desahumar.
tufo,

Guanida
olor.

Rancio,

expirar,

Evecaqui Benigno, iluminador. Evecaquie Benignidad.

Eve ebari

Mocedad.
Vado. Madeja.

Guanida aqu Expirante. Guaniiru Humear.


Guauijididi

E vejeta
Eveuuque

Holln.

Guaniju

Humear.

Evi Pa. Eviaque Comezn.


Evicaniquisarati
grenarse.

Guanizididia

Entiznar.

Guarurusa
engan-

Gangoso,

Guau

Desparpajar.

Impureza.

Tomo XII


II

50
Idamacara Malcomido. Idamacuina Malparida. Idamacuita Peor. Idamajanaha Maldecir. Idamajo Peligrar. Idamajuquictaqui Peligroso.

Harina Irecida. Hicua Chitn.


<

Humadaqui Abundante. Huya urna Honra.


I

Idamamere Tentacin. Ver Idabamere.


Iba Tigre. Gardua. Ibazebe Ibe Economa, economizar.

Idamamereju Idamayana
Idaque

Tentar.

Maldicin.

Bondad, orden.

Ibeda Ibedaha

Dificultad, difcil.

Ibedama
Ibida Ibida

Dificultar. Fcil.
hedentina.

Idaqueama Denigrar, denigracin. Idaqueamaqui Denigrativo.


Idaquipararetida

Fetidez, ftido, fetor.

Idatemuysa

Hedor,

Idaymama

Bien venilla. Criado, criada. Inconveniencia.

Ibidaju Heder, hediondez, hediondo. Ibu Arremangar. Ibuba Deshojar, desteir. Ibubatana Deslustrar.

Idiaque Antepenltimo. Idsu Pelusa. Idujo Sufrir. Idujutaqui Sufrible,

Icada
Icicua

Escabroso.
Copiar.

Idumaha
anticipacin,

Exasperar.

Icucue
antes.

Anteponer,

Idunsa Exasperacin. Idure Exterior, fuera. Idureju De afuera.


Iduti

Icuene Delantera, primero. (Ver Mandamiento de la ley de Dios.)

Atrancar.
(

Icucueneama Descomedirse. Icuenene Comedimiento.

Iduu ompuncin. Idyaquediama Consolacin, consolar.

Corte, cortar. Ichubuja Arrinconar. Ichubujuja Arrinconado.


Icui

Idyaquediamaqui Consolador. Idyaquedya Injusticia, injusto. Ige Ver. Ije.


Igeti

Ida Bien, lindo, piedad. Idaani Bienestar. Idaaqui Piadoso, rgimen.

Sol.

Igetinubiaqui Oeste, poniente. Igeve cuina Botar.

Idabamere Escandalizar, Ver Idamamere.


Idabijida

escarnalo.

Igevene
Igi

Bien

querer.

Igi

Ver Iji. Beber.


Murmurador.

Destruir, desperdiciar.

Idabijidanacua Bienquisto. Idada Advertir, advertencia.

Igillaguanaaqui
Igillaguanati

Idadama

Inadvertencia.

Idadiaqui

Mejor.
diestra.

Murmurar. Igiquequini Maizal. Igua Aguardar, llamar.


Iguachupij

Idaeque Derecha, Idainime Consejo.

Pajita.

Idaisu Conveniente, conveniencia. Idaju Regir. Idajuquiju Aprovechar. Idama Mal, malo, ultrajar.

Igueda Estimar. Iguedaba aqui Amar. Iguedamaju Odiar. Iguene cabajeti Prevenido. Ihacua Ahora.
Ija

Idamaadebaqui Desedificar. Idamabaca Mal hecho. Idamabareaqui Escandaloso.


Idaiuabeju

Erizo.

Ijaca

Oreja.
Desmayar.
Escuchar, espiar, expec-

Ijaca aputa

Maliciar.
Mal hecho.

Ijacabaca
tacin.

Idamaca

51
Ijacarnirutuqui Escarva orejas. Ijacaqui Odo. Ijacaquiju Oir. Ijacaraque (eshojar. Ijacatubu Desorejar.

Inatsama
1

ha

Desaire.

na sa
I

in.i

Desairar.
-

Ijaja

Limar.

Ijamia Caricia, cario. Ijamiaqui Carioso.


Ijaniirnere

Indaque Querido. Indiama -- Diferencial'. Inemetsape Conciencia Inequedia Ingenuidad. Inequedyaha Entonar, entono.

Inequedyamaha

Falsear.
inalte-

Encariar.

Ijana Demonio. Ijanabuchiquie Demoniaco.


Ijana ettiqui
Ijariba
Ijana

Iuequeneri Gloria. Inetaquima Inaguantable,


rable.

Infierno.

Ijanaqui Endemoniado.

Burlar, irrisin.

Diablo.

Inetinuca Decurso. Inica Liebre Inieda Escasez, mezquino. Inieda amaqui Obsequioso.

Ijicara
Irue

Adulterar. Ijauatena Ijauatenaqui Adltero. Ijave Juego. Ijaveaqui Jugador, juguetear. Ijeve Envilecer.

Iniemeiduju Paciencia. Inime Facultad, gracia, composicin, compuncin, intencin, obligacin.

Sed.

Ijillajiguanati

Murmurar.
tor-

Caimiento, desmadejar,
Debilitar.

Inime adebayama Sencillez. Inimeajaca Desapropiis.'. Inimeapenea Discrepar. Inimebacuina Impenitente, impenitencia.

peza.

Imeu
Ina

Agarrar, aguantar, cola, infu-

sin.

Inime bacuina Penitencia. Inimebacuinaqui Penitente. Inimebare Inmunidad.


Inimebeji Filarmnico. Inirnecamare Obligar.

Inacama Racimo. Inadya iuadya Costumbre.

Inadyaynadyamaha
suso, deshabituado.

Desusar, de-

Inimeducu

lespulsarse, fervoroso,

fervor, fervorizar,

feracidad.

Inadyuadya Hbito. Inadyuainadyuama Deshabituar.


Inalia,

Inimedyaoya

Contrario.
pa-

Inutilizar.
Agarradero. Endiablado, exorbitante,

Inime ebari Imponderable. Inimeidu Gravamen, gravar,


decer.

Inaimqui
Inania

in-

Inineidujuaqui - Paciente.

salubre, infructuoso, intil.

Inime iduma

Impaciencia, impa-

Inamajari

Crudo.

ciente, insufrible.

Inamaqui Chambn. Inanaquidaju Conmutar, lnape Empuar. Inaque Feracidad, feraz.

Inime idumaju

Impacientar. Inimejuti Hipocresa. Inimejutiaqui Hipcrita. Inimema Fatuo, insensato, insen-

Inaruma

Inocente, inocencia,

fin,

sible,

demencia.
entonte-

finalmente,

ignorante,

ignorancia,
extinguir,

ininteligible, impotente,

Inimemaaqui Demente. Inimemaha Enloquecer,


cer, infatuar.

extincin, expedito, examine, com-

equipar, desprevenido. Inarumaha Fenecer.


pleto, equipaje,

desierto,

Inimemamere

Dementar.

Inarumaju
ignorar.

--

Completar,

finalizar,

Inatieba

Inimemetse Importe, importancia. Inimemetseju Importante. Inimepea Atligido. Inimeque Despacio, lamentable,
moroso.

Descolar.

52
Inimequecuita Despacito. Inimequi Conducta, deliberar,
plo, inteligencia, inteligente.

Isai
in-

Azuzar.

Isaanima - Indomable, indmito.

dustria, discreto, discrecin, ejem-

Inimequiama
creto.

Indiscrecin, indis-

Isama Vaco. Isama Deshabitada, evacuar. Isamaha Deshabitar.


Isara
Isasa

Inducir, saludar, nombrar,


Erizar, erizado, espelusnarse.

Inimequiaqui Industrioso. Inimequiju Ejemplar, industriar. Inimequijutaqui Inteligible. Inimetana Reprimir. Inimetiana Fomentar, fomento,
conforme, conformidad. Inimetiria Esmero. Inimetiriabaccua; nime ani carama Contumacia. Inimetupu Atender, atencin, cogitabundo, cuerdo, discurso, di-

parlar.

Isave
Isicua

Sordo.
Desvo.
I

Isura
Ita

(espumar.
(lodo.

Isurumumu

se
Iti

Egosmo. En 2* y 3 a personas dice Mita; en plural Tacua.


Encordar, enflechado.

Itieja
Itti

sentir.

Ita

Inmondable. Cesta. Destruccin.


Basura.

Inimetupuaqui Especulador. Inimetseve Graciosamente. Inipetupu Cordura. Ipa Abortar. Ipene Impenetrable. Ipeya Concubina.
Ipi

Itucu
Ituisa

Empujar, empujn, envin,

empelln.
o, una Desolado, desolacin. Iuimejuatsa Delicia, delicioso. Iuimeju utidia cahanaumati DeI

Ipia

Cicatriz. Delatar. Ipidyameha Aumentar. Ipisa Desfogar. Ique Emprear. Iquequiti Afecto. Iquiaqui Bebedor. Ira Demoler, desliar,

lirar.

Ive

Cebo.

Oliscar.
cellar,

Ivey ve Cebar. Ivimeda Fragancia.


Ivivi

Iya
desorillar,

Dominar, dominio,

em-

palmar.

descosedura, descoser, desenvolver, desenvuelto, deshacer, deshecho,

desvendar, destorcer. Irara aisaqui Derribante. Iraraisa Derribar. Irare Cedazo.

Iratana
Iria

Escampar.
Desenconar,
desentumecer,

Iyaage Copilar. Iyacua Pecho. Iye Matar. Iyeque Matador. Iyu Enjuto. Iyuca labeza. Iyucaicuqui - Cabecera. Iyucaqui Docto. Iyue Apasionar, apasionado.
(

desinflamar.

Irine

Iru vender.

Chaquira, abalorio. Beso, besar, oler, olfato,

Iyuedamaju
Iyueisu

Invalidar.

Iyuepe

Dedignar.
Ftil, desechar, insignifi-

cante, estima, estimar.

Iruru Desgranar, grano. Iruruaqui Granoso.


Isa Isa

Iyupatsau Crneo. Iyuepe Desafecto.

Insaciable.

Envidiar, envidia. Isa Despreciar, ensacar. Isaani Domar. Isaaqui Envidioso. Isabe Sordo Isave).
(

Iyumata

Existencia.

Iyupatsau Crneo. Izabeha Ensordecer.


Ize

Enfundia,

hueva.

53

Yatsanacajo

Saborear.

Ya

'ontra, poner.

Ojo. Yatuca Yatucacame Lgrima.

Yaca adyania Energa. Yabaqui Escarchar, roci.


Yabutia

Yatucapivi Yatucasaru

Orzuelo.

Pestaa.

Yacabaccua
Yacoisa

Descarnar. Estable.

Yaurupi

Govio.
delantera.

Deacordar. Recin. Yacuaquidie Desde Yacuatse Pechuga.


Yacua
Yachi Paja. Yamaaqui Jetudo.

Yaya Insistir. Yechana Satans. Yeuene Primognito,


Yenina

hoy.

Enmendacin,

enmendar,

enmienda.

Yamaca Jeta. Yamaeque Decisin. Yana Mioma, palabra. Yana ayaque Mand.

Yequienuca Rellenar. Yetana Serenar, despejar, Yete Ratn.

despejo.

Yeve
Yia

Cerncalo. Yid llama.

Gracejo. Yanaburi Grieta.


Yanabijida

Yana cana

Por

broma, en balde.

Libertad. Gargarismo. Yiyu Incensar. Yuadyayuaju Acostumbrar.


Yiuedema
Yiria

Yanacanaanaqui Charlatn. Yanacana babani Espurio. Yanacana cuau cuau Desatinado,


desmandar, desmedirse, estratagema, imprevisin, imprevisto.

Yuama

Folln, desolacin, desola-

do, devastar.

Yuamaha Exterminar. Yuamaqui Exterminador.


Yuani Quieto. Yubarepa Anteayer.
Yubataquibataqui Confusin. Yubataquibataquia Confundir.

cuau cuauma Charlar. chacha Chachara. chachaju Chacharear. guana guanani Esquivez Yanacana, guana guananiaqui Es-

Yanacana Yanacana Yanacana Yanacana

Yucaapu

Encasquetar.

quivoso.

Yucatadarara Calavera. Yuca ujeda Jaqueca.

Yanacanarnuy

Idlatra.

Yanacana Yanacana
Cuesta.

quisarati

Cuestionar.

quisarati

quisarati

Yanaqui Decisivo. Yanaquiju Decidir.

Anoche, anteanoche. Yudijidijidya Frecuente. Yudijidijaha Devolver. Yudijidijidia Continuo, frecuencia Yudijidyaju Desandar.
Yuchine

Yanaquima Indeciso. Yanaruma Idiota. Yana yana Suelo. Yanca Huero. Yapere Peine. Yaquedya mama Desconsolacin.
Yaracaca Hombro. Yarapasa Gamuza. Yarapaza bice. Yare-tseve Del prjimo.

Yudya Confrontar. Yudyama Diferencia. Yudya quedya Hacha, hacinar. Yuedyama yuedyarua Desacostumbrar.

Yueneriama

Yueque
Yuica Yuiju

Friolera. Aquel, aquella,


Testa.

aquello.

Juda.

Inaugurar. Yuimaqui Idomeneo


Yuijuju

Yaru

Descular.
Espritu.

Yuime adebajaca
mente.

(idneo ?). Desaforada-

Yatanana Yatananama
Yati

Inanimado.

Yuimejuatsa
cin.

Dejar (esconder). Yatsacana Sabor, sabroso.

Yuimequeura

Delicia, delicioso. Decantar, decanta-

54

Jaccama

Yuimeju
lirar.

utidia

cahanaumati

De-

Ictifago.

Yuimetere Macilento. Yujaca Arrepentirse.

Yuju

Arder.

Entonces, estotro. Yumecama Diversidad, entereza,


enriquecer, entero.

Yume

Jacecacuina Desovar. Jacua Punzn. Jachi Dbice, obstculo. Jae Pescado. Jaeaqui Pescador.

Jaeati

Pescar.

Jahuamu

Ver

Tahuamu.

Yumei

idia

Insomnio.
desconcep-

Yumeria Afrentar (?). Yumeriama Afrenta,


tuado, deshonra.

Jaj Constipar, estupro, estuprar, expurgar, desfloracin.

Yurneriarnaha
deshonrar.

Detractar, difamar,

Yurueriaqui

Afrentador.

Yuneri Fama, famoso, honra. Yuneriama Ignominia. Yuneriamaha Desacreditar, desopinar.

Estuprador. Intacto, inviolado, Jajataquima Inviolable. Jajevenequi Dspota. Janiatoro Sarta. Jana Licencia. Janacacatsu Gangrena.
Jajaaqui
Ja jama

virgen.

Jananama

Inhonesto.

Yunerima
Yunesi Yuneti
<

Descrdito.

rdito.

Parar.

Seso. Yupiji Ddiva. Yuputana Escurridizo.


Yupa
Yuqueneri Hermoso, hermosura. Yuqueneria Encastar. Yuqueneriju Hermosear. Yuraha - lonsistir. Yurarne yurame Correspondencia,
(

Janasa Influencia, influjo. Janatsu Enflaquecer. Jauau Dbil, debilidad. Jaque Eximir, exonerar, divisin. Jaquete Despartir. Jarasa [dea, idear.
Jari

Jaratara - Hueco. Hilar (debe ser Tari). Jaru Descutar, excitar, fijo,

fijar,

fijacin, incitacin.

desafo.

Yuri

Filtracin,
Estaca.

desage.

Yuru

Yurutata Estacazo. Yurutataqui Estacada.

Jata Foja. Jatada Galn. Jatadaju Galantear. Jatape jatapea Hojear. Jatitida Garboso. Jatitiquidama Inhumano, inhuma-

nidad.

Yutsecuaque Nieto. Yuvecaca y uvecacadye Cotidiano.

Yuya Yuyu

ari

Durante.

Jauane Encanecer. Jazuma Desmolado. Jepi Tepi Desquejar.


Jeravica
Jetie

Perpendicular.

Deshilar. Inferior.

Jesucristoja yania y sara


lizar.

Evange-

Ja

De,

preposicin,

pero que

se

subfija.

Jaboaqui Jabonero. Jabonquini Jabonera. Jabu Puado.

Jicacada Murmullo (J?). Faramalla. Jicacaisa Jicada Fragoso. Jietena Humorado.

Jii

Jabubu

Huracn.

Jiji

Gustoso. Estircol,

esterquilineo, herextal

Jaca Desanidar. Jacaadyarna Empeo. Jacaadyamatseve Empeadamente.


Jacacati

baje.

Jinie

Htica, feble, invlido,

tenuacin, extenuar. (La e final

Divorciar.

vez sea

.)

Jirueaqui

Htico,

htica.

Gama (J T F ?). Jia Jia deca Gamo J T F Jira Ver Tira Fira.
(

Juracuana Filiar. Jureamadura Consuelo.


?).

Jira Filamento. Jisa Desmoralizar, desmoralizado. Jita Funcin. Jiujiu Ilusin, impropio, guisante.
Ju
En, (dice: Adverbio, preposi?).

Juri Calma, calmar, desaguadero. Jusisa Desvelo, desvelar.

Jutibu Fundacin. Jutibuaqui Fundador. Juza Desmelenar. Desmamar, destetar. Juzujaca

cin
dilla.

Haber,

ala,

hongo,

cria-

M
Macaca Enfaldo. Macuarema Desmantelado. Madeca Familia, familiar, familiaridad.

Hola! Jua Jua acanasama


i

Inhabilitar.

Juajuiju

Fecundar.

Juanausa
Juaqui Juatsu

Inhonestamente.
Fecundo, fecundidad. Dems.

Jubaccua Doncel. Jucaapu Encasquetar. Jucaqui Ingenio.


Jucaquiquie Mazo. Jucha Maldad, pecado, iniquidad.
(Quichua). Juchabijia Lascivia. Lascivo. Juchabijiaqui

Madiqui Gomosidad. Maduli Traspirar. La Majaca Entre.


(

dudosa.

Comadreja. Falcinelo (?). Maju Muerte, fallecer, finar, morir. Majuaju Muerto fu. (Ver Credo.) Majuaqui Mortal.
Majavizi
Majiti

Majucani Sepulcro.
Majuettare Hospital. Majuquini Panten.

Inculpable. Juchaviji Lujuria. Juchavijiaqui Lujurioso. Judia En. Juetibe Descender, descendiente. Jugepuna Pata. Juja Ventosear. Jujara Encantarse. Juje Ganso. Jujedece Pato.
Juchama
Palma, absorber. Jujicuinanuca Encarnecer. Jujida -- Frondoso, carigordo,
Juji
pazo.

Majuma

Sano, salud.

Majumere Sofocar. Majuya Enfermo.

Manu Deuda. Manuademe Cobrar.


Manuina

Endeudarse.

cor-

Manutia Paga. Mauutiaque Pagar. Mapacui Cientopies. Mapimiri Encarnado. Mapimiria Encarnar. Mapisi Eteromancia.
Mapisiqui

Fantasma,

fatdico.

Corpulento. Juma 'rudeza, crudo. Jumeni Desterrar. Juna Incendio, incendiar. Junenitaquima Intransible. Jupe jupe Estrafalario. Jupi Entrar. Jupiji ( Yupiji) Don. Jupijiaqui Dadivoso. Juracama Habilitar, habilitacin.
Jujuisi
I

Jujieda Gordo, gorda. Juju Llama. Frondosidad. Jujuda

Maquei Enemigo. Maqui Feto, preez. Mar Ao (Quichua). Mar beta Dos aos (asi). Maranqueda Esto. Mareju Ocupacin.
Maria

Eral.

Estercolar.

Maro Veneno. Marua Envenenar. Masada Penoso. Masadema Breve.


Matuja Caimn. Mayautia Improvisar.

'

May
cha

56

Frazada.

Mayuera Exequias. Mecuarema Despoblado. Mecuaremaba Despoblar.


Meohi

Muba Muda

Temer, temor. Miedo, magestuoso. Mudarna Indigno.

Arcilla, tierra.

Medeque Conducir. Meemee Revolcarse.


Mejemeje Mejora. Mejemejeju Mejorar.
Mejida Dicha. Mejida aqui Dichoso.

Mudi Pellizcar, pellizco. Muevea Manantial. Mu Adorar.


Muica Etiqueta. Muijda - Hombrachn. Muja Finchar, hinchar.

Muju

Gorgojo.
Finamente.

Mumi
infeliz,

Mejidama

Desgracia, desgraciado,

desventurado, infelicidad, infortunio, desventura.

Muratura Encarnizar. Muretura Embravecer. Muruta Descrecer.

Mema Infecundo. Mepe Recoger.


Mere

Muruuqueda

Rescoldo

Servir, trabajo.

Mereaqui

Labrador, servir.
Perdn.

(Ver

Mandamiento.)

Muruviru Encenizar. Muti Excrecencia. Mutsu Desarraigar. Mutsu mutsu Desherbar, despreocupar.

Merecaba

Mereju Trabajar. Mereyujequi Jornalero. Merezuve Jornal. Meseca Desarmar, destituir. Meta Noche. Metara Sortija. Metsene Enseorear, heredero,
rencia.

Muy

Honrar.
Dolo, forjar.

Muya
fraude,
dear.
he-

Muyamaha Desimpresionar. Muya muya Encantusar, fachenda,


engaar,

engao,

fachen-

Muya muyaqui Falaz, engaoso. Muyanama Desengao, desengaado.

Metsequiju

Dedicar.
chillido.

Meya

(.'Inflar,

Meysurumaju

Desuar.

Miatseve Contigo. Miatseve ecuana Tus relacionados. (Ver Mandamiento.) Micuanaja Vuestro. Mididaja Esperma. Mije Caresta. Mijida Frtil. Mijidaha Fertilizar. Mijidamateve Desgraciadamente. Mijuaba Pulsar.

Muyanamaha Desengaar. Muyanama aqui Desengaador. Muyda Modestia. Muydama Indecoroso.


Muyupiji

Muza muza

Formal. aqui Dengue.

N
Nabiti

Nacataha

Mina

Engargantar.

Najara
Nacu
Naji
Najiari

Baar. Mojar. Mascar.

Satisfacer.

Miquia Tu. Mire Abatanar. Miri Garrotazo. Misida Sospecha. Misidajo Sospechar. Misi deca Gato. Misi epuna Gata. Mita Segunda y tercera persona de
Ita.

Borrachera,
Crpula.

emborrachar, em-

briagar.

Najiaridaque

Crapuloso.

Nanada apada

Infante, infanta, joven.

Desabor, desazn, insipi-

dez, insulso.

Mivecacaquenii

Desembuchar.

Napadaha Napapa Naposa

Desazonar.
Encanijar.

Desabrido.

Nara Guacamayo. Naru Velar, cuidado,


dar, observar, vigilar.

cuidar, guar-

Nijuica Descorazonar. Niju nume pureama Deleite.

Nijupa
descuidar,

Naruijaque

Deplorar, gemir.

Naruma

Descuidado,

Nijupaja Deplorable. Niju pureama Delectacin,

frui-

descuido.

cin, gloriarse.

Naruniaisa

Perder.

Narumere Depositar. Navaram Albahaca.


Natiri

Nijuqui Harto. Nijuquiju Hartar,


<

saciar.

Extraer, extracto.

Nijuvenau Corazonada. Nijuvenana Golondra.

Nei

Lluvia, aguacero.

Neiju Llover. Neji isa Desencantar.

Nimana Tonto. Nime Para.

Nerca

Importunar.

Nercaqui Importuno.
Nerecaba

Nime ani carama Contumacia. Nime apupudaha Embobecer. Nime aputa Delinquir, olvidar,
indulgencia,
miserivido.

ol-

Indulgente,

libertad, limosna.

Nime

aputaneti

Estupefacto, em-

Nerecaba aqui
cordioso.

Limosnero,

belesar, embeleso.

Nerecabacue
nuestro.)

Perdonan. (Ver Padre

Nerecabaha Indultar. Nerecabarua Incompasivo. Nerecabaua Perdonamos. Nerecabuta Emancipar. Nerecabuti Albedrio. Nerecada Fatal, miseria, miserable, pobre.

Nime aputasa Embelear. Nime arquida Memoria. Nime aria Afianzar. Nime arrarada Dcil, docilidad. Nime atacuina Desahogo. Nime atada Afable afabilidad. Nime atadama Indolencia. Nime ataquima Cruel. Nime ataquimaju Encrudelecer. Nime attacuina Desahogar.
-

Nerecadama Nerecama

Rico.

Caridad.

Nerecuadisia Intimar, intimacin. Nereda Ronquear.

Nimebaca Informar, informacin. Nimebacaqui Informador. Nimebicueda Triste.


Nimebijida Donaire. Nimecanaiti Denuesto, rencor. Nimecanaitiaqui Rencoroso.

Nerere Histrico. Neretapa Pisotear. Neri Verdadero. Netiage Indirecto. Netiaqueni Desamparar. Netimere Hospedar. Netsugeti Fletar.

Nimecaradama Indcil Nimecasadama Melanclico. Nimecasadamaju Melancolear. Nimecataquima Intentona.

Nime

cuaiti

Netunerema

Independiente, inde-

Nimecueja
dimiento.

Encono. Indicar, indicio,

remor-

pendencia. Ney Aguacero.

Ni O (disyuntivo). Nico Hura. Nijuamicu Furor. Nijuamicua Furia. Nijuamicuaqui Furioso.


Encolerizar, xtasis. Nijuanicu Nijucamaiti Rabia. Nijucamaitiqui Rabioso. Niju-casada Denuedo. Nijucua Exclamar, exclamacin.

Nimecuinaha Desarrollo. Nimecuita Mansamente,


dumbre.

manse-

Nimecuyna Desarrollar. Nimeda Cimarrn.


Nimedira Nimediru

Parasismo. Entristecer,

funestar.

Nimeguana Obedecer. Nimeguana aqui Obediente. Nimeguanama Desobediencia,

des-

obediente, inobediente, inobediencia

Tomo XII

58

Nimeguaaamaju

Desobedecer.

Nubigeri nubigeri

Fluctuar.

Cortesa. Ninie ida Nime idaha Congratular.

Nime idama Nime idama

Ferocidad. quita Caribe.

Nubimere Introducir. Nuca nuca Enredadera. Nuca Corva, batear, plegar. Nudsa Pasto.

Feliz, felicidad, ?oce. Nimeji Nimejiju Felicitar. Felizmente. Nimejitseve

Nunu

Nuriri

Comprimir. Escolopendra.
Genuflexin.

Nimejuana Perseguir. Nimejunuda Enfadadizo.

Nutsa Yerba. Nutsaquini Herboso.

Nuyu

Nimejunudama Enfado, fanfarria. Nimejunudamaha Enfadar.

Nimematseve Desapiadadamente. Nimeneti Comprometer, contricin. Nimenetiama Desatencin, desatento.

O
Oachibiji

Saban.

Magro. Odejaru Pabesa.


Obauba
Ojeda
Orosi Color. Orosiha Colorar.

Nimenetiamaba Desatender. Nimepajuda Forcejudo.

Nocivo.

Nimepe Distincin, distinto. Nimepe Indistinto (si es vivo).


Nimepeju Distinguir. Nimepidia Unin.

Nimequemi
deferir.

Inficionar, deferencia,

Nimequemiaqui Deferente. Nimequi Corts, jovial. Nimequiamere Desembravecer. Nimeseca Imbuir. Nimesesa Desobligar.
Nimesisa

Paa Llorar. Paamaju Encamarse. Paca Desaguar.


Pacaca Despear, abrir, caer, cada. Pacaca atiutidya haparrn. Pacalco Siete. Pacaratana Desorden, desordenar.
(

Recrear, recreo.

Nimetiria bacuaqui

Contumaz.

Pacaratanacuita Desorganizar. Pacbi Embarbascar.

Dormitar. Desesperanzar. Nimetupu Conyugal, excudrifiar,


Nimetavi Nimetere
indirecta.

Nimetupu Oracin, orar, Nime varia Desalentar.

inquirir.

Pagida Duro, dureza. Paja Guantada, herir. Pajada Blanquear. Pajadaha Blanquear. Pajidaha Endurecer.
Pajuipiji
clinar.

Fornido.
inclinacin, in-

Nime vejida Afeminado. Nimeydama Encontrado. Nimeydamaba Encontrar.


Nitia

Pameme Delicadez,

Urdir.

Nitiamaquemetidyaju
lizar.

Espiritua-

Pana Escaldar. Pana ana Conciso, concordancia. Panacana Lacrimoso.


Panaquidi canaaratseve

Descan-

Nitiasicua

Dislocar.

sadamente.

Nitimereaqui Hospedero. Nitimeriqui Hospedera.

Panaquiyuebamereti
Panatitaqui

Enamorar. Comulgar.

Noreda

Reprender.
Entrada, entrar.

Nube

Nubi Hincar. Nubia Entran, se contienen. Nubia aqui Introductor. Nubiaque Entrante.

Panuda Enternecer. Panuu Firme. Papa Enterrar, entierro, sepultar. Paquetana Rebosar. Parapara Espantajo. Paru Correccin, despintar, expiar.


Pasabau Ilegitimo. Pasapasa Daifa (?), gorrona.

59

Pesuju Excluir. Peta Escoger, descadillar,


encargo, entresacar.
elegir,

Pasau
Pasu

Tosco, gris.

Derrubiar

(?),

infestar.

Patata

Destilacin, gota, goteado,

Petutu Hervir, hervor. Pezitana Avenida, caudaloso,

in-

gotear, gotera.

truso, inundar,

Patatasa Destilar, instigar. Patia Centro. Patia aqueba Despatillar. Patiani Calle. Patiajaquea Erogar. Patiapatia Intermedio, interme-

Flecha. Pia Piaqui Flechador. Pica Trenzar. Piceve Asquear.

Picucua

Ribetear.

diar.

Patsa carey Dividir, fraccin, raja. Patsatiaya mal Entrecortar. Patsa virida Estrechar, estrechez. Patsedaha Ensalobrarse.
i

Pidia Una. Pie Describir, descripcin, eco, medar. Pieba Contado, contar. Contador. Piebaqui

re-

Patu

Encaizada.

Paua Imputar.
Pazatsu Empaar. Paza paza Fornicar, fornicacin. Pea cuita Intratable. Peade Uno. Peadia Uno solo. Pea masa Adems. Peapea Discernir, desunin.

Piebataquima Incontable. Piecua Explicar. Piecue Explicacin.


Pieja Pieju

Resonar. Fortuna,

oportunamente,
deshora, des-

tiempo.

Piejuama Inoportuno,
Piejuaniajari

acertado, desacertadamente.

Despropsito.

Peaqueque Chillido. Peara Otra. Peasa Otros. Peatuncabeta aracama Doce. Peca Adelante, adelantar.. Lstima. Pee ( Pee) Pei Ventear.

Piejubare Pasatiempo. Piejumajaca Entretiempo. Pieque.ja Encaminar.


Pija

Extender,

carmenar, desarru-

gar, excarmenar.

Pijasa
Pijisa

Desenvigajar.
(?).

Despedazar, extrazar Pireja Separar.


Pisi

Placer. Declinar. Peji Declive, desnivel. Peju Desbastar. Pelutana Naufragar. Pene Embarazo, cerrar. Pepa Engomar, inquinar. Pepati Emporcar. Peque Ante, delante. Pere Cobarde, distraer. Perematseve Francamente. Perepereha Enronquecer.
Peja Peje
Pererecabatiami Descaro. Pererecadaju Desanimar. Pererecadama Guapo.

Cinchara.

Pisini deca

Ciervo.

Pisini epuna Anta. Pisivi

Cierva.

Pisu Desligar.
Pititubu Decapitar. Coger. Pitu Verruga. Pivi Pizu Desanudar, desatar,

destre-

nar

(?).

Prejuama Destiempo. Pucacada Bala, bola. Pucapuca Chamisera. Pucasa Ovillar. Ovillo. Puceca

Pererecadamaha Guapear. Pererecadamaqui Guapetn. Pesu Excepcin, exceptuar, exclusiva, imperfeccin.

Pucu Descascarar. Pucucu Quebrar.


Pucururu

Pucurutseve

Horrendo, horrorizar. Horriblemente.


Pucha Fundar. Pude Embijar. Pudeda Rojo, vermejo, colorado. Pudedaha Envermejecer.
Asombro. Pueque Fogonazo. Pueu Romper:

60
Puta puta
Puti
gosidad.

Gazmol.
corcovo, exigencia, fo-

Brinco,

Puenrurusisama

Putiaputa Herpes. Putiju Concomerse,


exigir.

desalmarse,

Pueve Asco, basca, enaguachar. Puhuju Acaloramiento.


Puje

Brincar. Puti putiu Fuga, fugar. Putisa

Pun Pupe

Nube. Chichn.

Extranjero.

Saltar. Putitana Putitananubi Invadir. Putsutsu Hormiguear. Pututa Efervescencia,

estrpito,

Pupeque
Pupi Pupida

Forastero.

exulcerar.

Aliar.

Pututaisa
relucir,

Estampido.

Bruir,

pulido,

Pututyu

Tullir.

lucido, liso, fulgente.

Puyu

Aplastar.

Pupidaju Lucir, pulir. Pupijuspi Centella. Puqui Hormiga. Hormiguero. Puquiquini Purari Estrella. Purariquiniqui Firmamento.

Q
Quaji

Guarda,

ro.

Quecque

Lamentar.

Puraritizu Exhalar. Exhalacin. Puraritizuqui

Pureama Jbilo, placer, regocijo. Pureamadura Enhorabuena. Pureamadurama Enhoramala. Pureama pureama Congraciar. Pureama pureamadura Consuelo.
Purimajaca
Purimatseve

Queja A la denuncia. Quejapea Desaviar. Quejaquena Despedida, despedir. Quejataquique Denunciable.


Quejenati

Quejenetima

Creencia, credulidad. Intriga, fementido,

Intrigante.

incredulidad.

Quejetima aqui

Descorazonamiento. Descorazonamiento.

Puru

Cavar.

Puruti Excavar. Pusacani Orificio. Pusere Sarampin. Pusesa Caracha, llaga. Pusesaju Llagar. Pusese Cncer, espundia, viruela. Pusi Cuatro. Pusia Falacia, mentira. Pusiaju Mentir.

Quejiquiniari Carilleno. Quejiquiniarida Frontuda. Quejiquinicuareru Cariredondo. Quejiquinijunu Carilargo. Quejiyu Admirar. Quejiyuti Entronizar, admiracin,

aparato,

aventajado,

aventar,

en-

greimiento.

Quemi
ciar,

Calabaza, calabacera, vatomar, quitar, quieto, recibir,

sacar.

Pusiama Cierto, verdad. Pusiamama Falsedad. Pusiamamahaqui Falso.


Pusiapusia Chisme, chismear. Pusiapusiaqui Impostor. Pusiaqui Mentiroso. Pusini epuna Cierva. Pusisa Ulcera. Pusitunca Cuarenta. Pusi ysu Cuarto gnito. Pusuvecaca jumaju uju uartana.

Quemitsabaccua Incontestable. Quenanasati Empatar. Quena ti Desinteresado. Quenatiama Desinters.

Queque Cacarear, grito. Quequeaqui Gritn. Quequedsau Carcajada.


Quequetere Graznar. Quequietere Gair, gaido. Quere Haz, agavillar, fajina,
manojo, manojear. Quesaere Desbarbar.
villa,

ga-

Quesama Desbarbado. Quese Paso.


Quetere -- Vocear. Quetse Esparramado. Queterecuauju Despepitarse. Quibeti Ayuno, ayunar. Quicuayati Descoyuntar.
Quiduti

61

Quisarati
sacin.

Parla, conversar, conver-

Quisaratiaqui Parlador. Quisusati Invocar, invocacin. Quivejeti Asolar.

Quiyuamati

Apariencia.

Apoyar,

apoyo, encontrn,

escabel.

Quiyuebatitseve Enamorar. Quiyueti Filantropa. Quiyuetiaqui Filantrpico.

Quiduti isuquequemi

Desapoyar.
fra-

Quiyuya

Absorto.
R

Quiema
Quieti

Contestar.
Atrocidad, fratricidio,

tricida.

Quijacabacatibaecua Quijacabacatietseve
cin.

Desaplicado.
Desaplica-

Raca Fila. Rada Convocar. Rajapaha Desprender.


Rafl

Quijacabacatima Caducar. Caduco. Quijacabacatimaqui Quijanati Concupiscencia, endemo-

Liga.
para.

Rame Y

niar, fornicar, frenes.

Ramitere Desengrosar. Raquetana Fractura, fracturar.


Raraisa Sacar. Rararara Retumbar. Rarasati Deshumedecer. Abochornar, bochorno. Rari

Quijanatijaca Desendemoniar. Fiero. Quijanti Quijaribati Chiste. Quijeveneti Disipar, desbaratado,

detrimento, insepulto.

Quijeventi
Quijiju

Enemistad.
desenfrenar,

Raro Partir. Raru Graciosidad.


Raruraru

Peer. Quimepati Implorar,


desenfreno.

Rebu

Extremar, Rion.

extremo.

Quimicha Tres. Quinana Salir.


Quinaquinati

Lidiar,

reir.

Cumplir. Quinarumatima Inobservancia. Quinarumatirnajari Desavo. Quinarumatimaqui Inobservante. Quinati Espera, atrapar.
Quinarumati

Recueta quina Fino, finura. Regica, Regicada Broza. Rejapa Apartado, intervalo. Rejapaha Apartar. Renazuu Indgena.

Repe Arrastrar. Repeage Introducir.


Repeaje aqui Introductor. Repidia Impar.

Esperar. Quinatijaqui Frustrar.


Qiiinatiigua

Reua Aqui. Reue Ac.


Riaddio Hoy. Riavecacajuque
pelear,

Quinatima Inesperado. Quinatimere Esperanzar.

Quinati quinati pendencia.


Quinatiti

Disensin,

Ria.

De hoy. Ribu Abolsado. Riburibu Fornicante. Ricua Imperio, ladrar.


Ricuiza

Forcejo. Quinine Aplicar, encanastarse. Quiniqui Ensanche. Quiniquia Ensanchar.


Quinatti

Burla.

Rie Este, esta, esto. Riebarepa Ayer.


Riejurieju Instancia. Riejuriejuju Instar. Riepije-- Escasear, escaso, exteriorili-

Quipati

Alarido.

Quique
Quirica

Desgaotarse. Carta, cartilla,

estudiar,

dad.

bro, papel. (Quichua.)

Riepiji

Inlimo.


Rijerijima
Rijiriji

62
Saisa

Confianza.

Flor.

Desleal.

Saisaati

Florear.

Riquequiju Entretener. Riquieveca Hoy. Riquiqui Entretenedor.


Riri

Corromper.

Incorrupcin
,

Ririma

incorrupto,

incorruptible.

Riritaqui

Corruptible.

Sana Emigrar, infiel. Sanada Verde. Sanatana Agona, agonizar. Sanavica Vara. Sapa Curtir, herbar. Sapapa Erisipela. Sare Pesquisar.
Sareti Buscar. Sari Bastn. Sariri tomo. Saririju Fulgurar.

Riru Desplegar, encasar, peinar. Rirudaina Inflexible. Riruruda Elasticidad.


Risai saya Risi Atar,

Pasear.
liar, ligar,

matrimonio,

casar.

Rivi

Resbalar.
Entremeter.

Secada Claridad. Sepocaca piji Corma. Sequi Chapotear, escarabajo.


Sicaca Sicacada
Sicui
Sipi

Rucu

Citar.
Jarana.
Friega.

Rucuarucua Desarreglado, descomponer, desenredar, desmesurar, disperso, frrago.

Simn ebari
entrometer.

Sidra.

Rucuque
Rucuida
sivo.

Entremetido,

Ceja.

Rudu Cojear.
Exceder, excelencia, exce-

Siquiriquiju Despelusar. Sirara Desentraar, despegar, despego.

Rucuida cuita Excelso. Rucuidaha Enderezar. Ruju Desempolvar, despolvar. Rujurujuama Dieta. Rujusa Desfondar. Rujutana Adelgazar.

Siratupu
Sirite

Descrestar. Ibis.
Mellizo.

Sitara Faltriquera, talega.

Sivi

So Regalar. Subarere Remolinearse.

Ruma
nar.

Aplanar, descolmar,
Llano, plano.

expla-

Ruma

Rumadaha
Rumuicui
Ruraraisa

Emparejar.
Degollar, degollacin.

Sorbo. Seis. Sudiri Desliz. Sudu Empinar.


Subiiji

Sucuta

Sumama
queo.

Pequeo.

Rumusacua
Rure
Rutu

Degolladura.

Sumamapiji

Chiquitico, leve, pe-

Descomponer.
exhumar, exhu-

Desenterrar,

Espetn.

macin.

Sabibidaquemi

Desmullir.

Sabisabiha Suavizar. Sabisabi Blando, fofo. Sabu Manosear, manoseo. Sabutira Abarcar. Saca Desmontar, embuchar. Sacasaca Crespo, desmonte. Sacasacaha Desgrear, encrespar.

Menudear. Sunanapiji Corpecito. Suni Cegar, ciego. Suqui Cosquillas. Suru Chueca. Susu Chupado, chupar, mamar. Suturutana Atractivo, captar. Sututu Canasta, cesta.

Sumamapijia

T
Taarazaara Angina. Taatze Colmillo.

Tabe

Sacua

Cuchillada,

herir, herido.

Tabiju

Halcn. Pesadilla.

63
Tabijua Soador. Tabijuadeba Soar. Tabiqui Dormida. Tabla ebari Cuartn.

Taruqui Cabellera, lanudo. Tarutaru Remar. Tasasa Crujir, crujido, decrepitar. Tata Cutis, tapia, golpe, golpear,
padre,

Taca

Desollar,

despellejar, macear.

padrino,

clavar clavado.

Desatrancar. Tacapu Aburrimiento.


Tacaisa

(Ver Credo.)

Tacapuhu
Tacara
cionado.

Aburrir.
cabida, impropor-

Tata iyeque Parricida. Tata iyequique Parricidio.


Tatata Tatitida
ficaz.

Caber,

Tejer.

Gallarda, garboso, ine-

Pronunciar no. Tacatacaetare Herrera. Tacatana Cutneo. Tacataqui Herrero.


Tacariume

Tacua

Frotar,
(?),

lustrecer

cornada, china, enegosmo, egoista Ver

Mita.

Tacuari Ficcin. Tacuariyda Calumniador. Tacuariydama Calumnia.

Tacuasana Tacuasanaha

Digestin.

Digerir.

Gallardear, humanar. Ineficacia. Tatitiquida Humano. Tatseecatse Dentrambos. Taupidia Costilla. Tautau larceta. Tavi Dormir. Taviari Dormiln. Taviri Delicado. Taysa Despachurrar. Taza Fermentacin, jocosidad.
Tatitidaju

Tatitidama

<

Tacuati Cornear. Tacuazacualia Expectorar.

Tacuazanama Indigestin. Tacuro iallina.

Tazaaqui Jocoso. Tazana Fermentar, fermento.

Tacuredeca Gallo. Tacurenaruqui Gallinero. Tachi Atajar, disparate, disparatar.

Tachu Contener. Tadada Tiritar.


Tadata

Cuajada,

deseguido

(?),

en-

coger, encogido.

Tahuadaha

Tahuamu

Azulear. Copaiba.

Tajaja Carrera, correr. Tajajaqui Corredor.


Taji Acompaar. Tajiaquie Acompaador. Tajinia Iris.

Despabilar, despavesar. Chacra. Tecua Flechar. Tecuaqui Flechero. Tecuatecu Fluxin. Tecuatecua Entrepunzadura. Tede Lagaa. Tedeaqui Lagaoso. Tedu Pavo. Tei Langosta. Teiji Empapar. Teju Lamer.
Tazi

Te

Temudsa
Temuisa

Tamasa Avaricia. Tamasaquiqui Avaro. Tanacacatsu Gangrena. Tanana Corvina. Tapi Parpadear. Tapuzapu Hilacha.

Pasmar. Crianza, criar.


(?).

Tena
Tepe
Tepi

Esconder, ocultar.

Tepatse

Cuqui
Horquilla.

Desquejar, despajar, despajadura, desgajar, desgajadura. Tequi Escobazn.

Taquiqui Encalmarse. Tarara zarara Gorgoritear.


Tari Hilar. (Ver Ettari.) Taricani Entrepechuga.

Teravica Deshilar. Tere Decadencia, perecer. Tereaqui Finito, finita.

Tariri

Terebaecua Eternidad. Terebare Consumar, consumacin. Terebucquie amaquie Que no se


acaba. (Ver Credo.)

Encandilar.

Taririza

Deslumhrar.

Terema

Infinito.


Terena lesr. Terequemi Destripar.
*

64

Timeda

Denso, humedad,

leja,

densidad.

Teri

Conseguir, emular, emula-

cin.

Tericueja Fbula, ganza. Chasco. Terida

Teridaha

Enaceitarse.

Terina Aceite, aceitar. Terimere Encarcelar.

Aceitera. Cangrejo, deseuazar. Teta Escudilla. Tetapiji Jicara. Teteju Guachapear.


Teriquini

Pernal. Cotorra. Tipe Incluir. Tipe beta ha Atorrar. Tipema Franco, generosidad. Tipemaaqui Generoso. Tipepequeme Desaforrar. Tipequi Ingratitud, ingrato.
Timu
Tini Tipesi Tbano. Tipi Embarrar, emplasto, Mandria.

Teru

Tipita

Enviscar.

Tipuisa

Dorso.

Embarnizar.

Ttete

Fogata.

Descaecimiento.

Tiquedaha

Tetiejetie

Tetiejetieju

Descaecer.
ennegrecer.
Z).

Tetu Descostrar. Teusutura Adoptar.

Teve
Tia

Con,

Tiquida Rubio. Tiquiniquini Balsar. Tira Copete, crin. Tira adadaha Encrestarse. Tiraqui Empenachado.

Teveu

Hosco (T

Dar,

entrega, entregar.

Tiacarama

Negar.

Innegable. Empollar, eneluecar.


restitucin.

Tiama Denegacin. Tiamamaataquima


Tianatiana

Tianuca
Tiatia

Restituir, Abastecer.

Enjugar. Consuncin. Tiriatire Acabar. Tiriautaque Acabable. Tiriri Araa. Tiritaba Erradicar. Tirara Abrasar.
Tiria
Tiriatiria

Abastecimiento. Tiatiazeve Abastecedor. Tiatique

Tibeneaje Recular. Tibenetapa Patear. Forrar. Tibetaha

Tita Encabria'.'. Titaca Atravesar, horadar. Tite Cmulo. Titemura Jabn.

Tibipidia

Hebra.

Titunuda Fortaleza. Tiubu Corto. Tivenetapa Coz.


Tizara
Tizi

Tibu Porque, timn. Tibupaja Aurora.


Tibupajata Crepsculo. Ticacada Bulla. Ticua Apagar. Ticuaisaqui Apagador. Ticuaqui Apagador. Ticuataquima inapagable.

Fragante.
moquear, estrujar,

Dejugar,

exprimir.

Tizutubu Despezonar. Toro cacacamaquis Buey. Tributo Parias.

Ts

[Casi debera

ser letra aparte.

Ed.]

Tiducu
Tiduini

Bazo. Balsa.
atizar.

Tsabuna

Dorado.

Engorro. Tupir. Tijaquida Abrasante, Tijitijiju Hollar. Tijuca Fortalecer.


Tieu
Tii

Tsaburiburi Farfantn. Tsacaqui Grosor.

Tsacua Cuchillar. Tsacute Guayaba. Tsage Desbrozar, desbroce,


pajar.

des-

Timaraque

Despaldillar.

Tsajajani

Deporte.

Time

Estirar.

Timebari

Estirn.

Tsamasa Apetjcer, apetencia. Tsamatzama Inapetencia.


Tsamere

65
Tsujuaqui

Hazmereir.
as-

<

usanera.

Tsanaqui (otoso. Tsape Aniquilar, desparramar,


tilla.

Tsume Estrenar estreno. Tsumuta Detencin, detenido.


Tsumutasa
Detener, diferir.

Tsapecarama
cin.

Conservar, conserva-

Tsunutati Estada. Tsuripetsuripeaqui

<

orgeador.

Tsapecaramaqui

onservador.

Tsapepeisa Efundir, efusin. Tsapetana Derrota, derrotar. Tsapetanaha Difundir.

Guiar, guiada. Tsurutsa Encuentro de un ro [.tunTsuru


tas].

Tsapuna quemi
Tsaruquiju

Desmeollar.
(?).

Tsuu 'iizenz. Tuaquedyaha Embrujar.


<

Empelar. Tsarutiunutuini Desmonar Tsasa Convulsin.

Tuaquejari

Embargar.

Dardo. Tsatitida Diligencia,


Tsati
caz, eficacia.

Tuaquequeju Dimanar. Tuara Derechura.


efi-

diligente,

Tuatzeve Conmigo. Tuatsevequie Fraterno.

Tubaqui Empeinoso.

Tsauvica Tse rida

Deshusar. Dentudo (?). Tsebaruda Dentn.


Tsema
Desdentado. Desdentar.

Tubu

Destroncar.

Tububusa Destrozar. Tucujunuda Cuadrilongo. Tucuquia Cuadrar.


Tucuquipusi Cuadriforme. Tucuquiri Crustceo.

Tsema amere
Tsepariri
pero.

Tsequeda

>entera.

Deslucir, deslucido, s-

Tucha

Encender,

encendido.

Tsequi Dentado. Tsequiju Endentecer.


Tsereji

Desbarrigado.
dis-

Tsericuina Engordar. Tserida Gordura, embaucar,


fraz.

Tseridaha

Disfrazar.

Tseriqueme Desengrasar. Tseu Dedada, gusto, gustar. Tseuana Afilar, afilado.

Tudia Mismo. Tuenidia Etesa Tui Cxollete. pescuezo. Tuinu Lombriz. Tuirami Cogote. Tuiraque Desnucar. Tuja Suyo. Tujabave Uso. Tujaque De l, de ella, de
suyo.

ello, su,

Tseuma
Tseunia

Disgusto.

ati

Tseveda Tsevene

Disgustar. Negro. Denegrecer.

Tujaquie Tuyo. Tujucca Cresa. Turaeque tumeque Enviciar.

Tumetupu Como.
tro.)

(Ver Padre Nues-

Tsicua Desviar. Tsucacaqui Grana.

Tumetupua
Tumidia

Equivaler.
Ahi. helo ahi.

Tsucacaquiha Granar. Tsucuqui luadro.


<

Tsudu

Hipo,

hipar.
gratificacin,

Tsuge Gratificar,
pra, flete, costar.

com-

Tumuebari Pea. Tumuepire Empedrado.

Tumu Piedra. Tumu camare Apedrear.


Tumuna

Encorralar.
(

Tsugearida Encarecer, costoso. Tsugeti Costear. Tsugi Embeber. Tsuja Engusanarse. Tsuje Galardn, galardonear. Tsuju (insano.

Tumupire Empedrar. Tunca Decena, diez. Tunca peada aracana Tunca peada arana Tic
Tuni Cerviz.

>nce.

Tunu

Grupada.
7

Tomo XII

m
Tununusa Doblegar. Tununutana Corvo. Tupari Chicha.
Tupari alare Chicharca. Tupidia Slo, nico.

Chocolate.

Uabaru (.'erro, cuesta. Uaca [erbolado.


I

Tupu
jar,

Bastante, cabal, caso, cote-

Uacaviti

jeme, jeringa, medida, moldar,

Uacuro
Uajaca

Latigazo. Conejo.

molde.

Tupuaequiquie Medidor. Tupucuadiia Jeringar. Tupuju Limitar. Tupujuju Ultimo. Tupupidyazi Cada.

Expatriarse. Escuerzo. Uaraia uaria Duda, escrpulo. Uariauariaha Escrupulizar.


Uan
Uariauariaqui Escrupuloso. Uasicana >espearse. Uatsibetacuauju Despatarrarse
1

Contacto. Tupupiziama )esigual. Tuputajo Suplir. Tuputseve Contemporneo. Tuputsuama Intemperancia.


Tupupijdiazi
I

Tuque cama
Tuquipusi Tuquiri

ipe eju
<

Codicia.

Uasipenu liste vado. Uazeze Hurn. Uazezecho Huronear. Uba Espuma. Ubaasa Babear, baba.

<

uadriforme.

rustaceo.

Tura

--

Desentonacin, desentonar,
El.

Ubahaqui Baboso. Ubaquemiqui Espumadera. Ubazuru Espumar.

cntaro.

Ubu

Ensear.
Escara.

Tura

Ucuru
Uctizura

Turatseve Desentonadamente. Turatura Disonancia.

Levantar.

Ucuzana

Grajo.

Turaturaha

Disonar.

Turipetuiipe Gorgeo. Turipeturipea rorgear.


<

Turu

<

oyuntura.

Ucha Delito (quichua). Ucha rida rimen. Uchama Disculpa. Uchamaka Disculpar.
Uchani Avestruz. Uchaqui rida Criminal. Ucha utaquima Impecable. Uchuri Elaco.

Turuisa Tuse

Quemar.

'uzcuz.

Tuseda Lepra. Tusu Trueno.


Tuta
Ensalzar. Tutacati Tutaquietiju Suicidio. Tuti Garza, despestaar. Coser, ensartar, hinchazn. Tutsu Tutsutere Inflamacin. Tutsututsu ostu a. Descantear, Embotar. Tutu

Solo,

aparte.

Uda
Ude

Resplandor.
Alba.
(.'ndela.

UdaudaUdi ebari

<

Ude eduqui Pbulo. Udu Asar, asar en parrilla. Ududo Plumero. Ududu - Vello.
Ueuzana
Ufata

Cirio.

Tutuetere

Inflamar.
Palpitacin.

Grajo.
Catarral.

Tutuga Tuturu

Cascabel.
recto, enfrente, dere-

Tuu Trtola. Tuy Linea,


cho.

Ugeda Dolor, dolorido Ugegeya Insulto. Ugegeyaha Insultar.


Uiji

Moco.

Tuyuju

Linear. Tuyunetiju Enfilar.

Desmamar,
destetar.

Tuzujaca

Uinida Barroso. Uivecaca Despechugar. Uja Barroso, incorporar. Ujeba ujeba Insidiar.

07

Ujeda

Ujedacanaiti

Mortificacin, Oiliar,

tormento.
odio.

Ujedaha Lastimar. Ujedamere Molestar. Ujedamerejoque Molestador.


Ujeje Epidemia, peste Ujejebacua Impasible, impasibilidad.

Ujejeda Dolencia, pleuresa. Ujejeda ari Enfermizo. Ujejedaju Enfermar. Ujeniudia Emponzoar. Uje ujetseve iondolerse.
<

Uri Fluir, podrir, desler. Uria Incomodar, incomodidad. Uria uaria tncertidumbre. Uria uariaqui Dudoso. Uria uria Incierto. Uriaya Exquisito. Uriria Empulgar. Uririataquimaju Entorpecer. Urisa Fundir, disolver, chorrear,

descuajar.

Uruva

Escurrir.

Ujije

Uju

Vaho. Soga, cordel, cuerda.

Ujurisi Uju uju


Ultiri

Encordelar. Tos, catarro,

Usicua Contagiar, contagioso. Usitaque lespernarse. Usuada Mucho. Usuri lelgado. Usu usu Tericia, tiricia.
1

lodo, lodazal.

Utaquima

Vedado.

Urna

Raz. Ver Huya

urna.

Utaquique Licitamente. Lavar. Utsa


Utsaquini Lavadero. Utya Embetunar. Utza Bendecir, bendicin.

Umaha Encrudecer. Umaja Tabaco. Umajaaqui Fumador.


Umajaha Fumar.
Urnajaquini

Tabaquera.
Polica chica.

Utzama rentil, gentilidad. Utzamaju Gentilizar.


<

Umanana

Uu Grosura,

trtola.

Umanasa Doblar. Umanaysa Engendrar.

Ume No
Umibi

(prohibiendo).

(')

Uuacani Cueva. Uuachipusi Cuadrpedo. Uvenahaqui Gestero

Itabo;

Cea

(cola ?).

Uveu
Uvia

-esto.

Una Une

Jerga,

lienzo, ropa, tela.

Silbar.
<

Secundina.
Sentir.

Upaju
Upati

Uyu uyu reda, barro. Uyu uyuquini Barrizal.


Uzaya

Ave, helera, pjaro.

Lavando.

Upeupe Discordia. Upeupeha Discordar.

Upu

Poblacin.

Uqueda

<

alor.

Va

Sembrar, plantar.

Uquejanajanaha

Entibiar.

Uquena

alentar.

Vaari Escauelo. Vacabacati Logar.

Uqui Para. Uquijanana Verano. Ura Calar, escudillar, sequedad. Uracanasa Imponer. Ure Flexible. Urecacana Chocarrera. Urecada Chanza. Urecada aqui Chancero. Urecadama Desalabar. Ureca urecaha Chancear. Urecaujuuju Destoser.
1

Vaha

Plantar.

Vaisvenanaque Van Pardo.

Planta.

Vana

Escapar, escapada, escape.

Vanayaque

Mujer
[ierro.

casada.

Varere - Titubear. Vareremica Destornillar.

Varime

Varituiruru

Codorniz.
desconcierto.

Desconcertado, Vayo Torcer. Vayu Envolver.


Varu

Ver Mandamientos de Dios.

Veca Fulgor,

iluminar, iluminacin

08

Veca abacatana Definir. Veca abacatana aqui Definidor. Vecabaro - Farol. Vecaca Da.
Vecacamajucabatiaque
gn.

Madru-

Vecada Clara,
te,

claro, farol, horizon-

lumbre,

luz, transparente, ralo.

Vitu Evadir, evitar. Viitutaqui Evitable. Vija Brotar, brote. Vijida Picazn. Vijidaba Desear. Viji sucururu Mucoso. Viji tutana Despechar, despecho. Vima Desnarigado.

Vecadaha Luminar. Vecadaquetuyo Radio.


Vecaisa
cin.

Vimaha
Vina

Desnarigar. Murcilago.

Ilellejar,

ilustrar, insinua-

Vini Cera. Vinipeta (escerar.


I

Vecatana
tasa.

Aclarar, esclarecer, fan-

Vinu 'abecear. Vinujuyaque Modorra.


<

Vecatena Desamar. Vecuisa Destapar.

Vede Abolladura. Vedeu Abollar.


Vejata Deshinchadura. Vejidaju Destemplar, destemplanza.

Vipuchi Bruces. Vipuchiju Fnebre. Vipuchita Cacho, gacha. Vipucbitana Cabizbajo,


sonrojar.

sonrojo,

Vena Hozar. Venana Apurar. Venana baccua Pausado. Venanada Atolondrado. Venanama Pausar.
Veneaqui

Vipuchitanama Desamarrar. Vira Desbeber, orinar, orina. Vire Gonorrea.


Viria
tidiar,

Empalagar, encalabrinar,

fas-

fastidio, fastidioso, instable,

inconstante, inconstancia, inquiet,

inquietud.

Pinta.
escribir, pintar.

Viriama

Constancia, inmortificado, Constante.

Venevene Apuntar,

inmortiicacin.

Veni Sur. Venida Ligeramente. Venidama Fechora,

Viriamaqui
Viriaju
insolencia.

inquietador.

Viriri

Estaresa.

Verepacaisa Entreabrir. Verere Marco.

Verime Fierro, instrumento. Verimeuju Alambre. Verimi dunii Herrin.


Veririaqui

le]

a.

Veru Antiguo. Veruru Sudar, sudor. Vesa Nadar. Vesa aqui Nadador.
Vetatunca

Virua virua Descomponer. Viruviru Desadorno, desarreglar. Viruviruyu Desaderezar. Viruya Hachadura. Visu Pudor, vergenza. Visuaque Vergonzoso. Visutada Desvergenza, ilcito, desvergonzado.

Visutadatseve
Vitisa

Ilcitamente.

Acopiar.

Veinte.
accionar, ademn.

Veu

Accin,

Veydeca Paloma. Veyepuna Paloma.


Vezataquima Insoportable. Vica Destejer, destramar, anzuelo,
arrancar, desdorar, despojar.

Vitotubu Desmochar. Vitutubu Despuntar. Viuviu Honda. Vivipa Cavilan, guila, esparvan,
faisn.

Vivipaviri

Gerifalte.

Vicadada

Vicumu

Verga. Chato. Vidada Veloz, velocidad. Vidseda Muy luciente.

Viyeguani Nieve. Viyutada Impudencia. Viyutada aqui Impudente. Viyuviyu ordelazo. Vizu Erubescencia.
(

fii)

Zaaqui

lusa.

Zabu Garra. Zamaqui Medicina. Zamaquie Medicamento.


Zanacacatsu - Cangrena. Zani Mosquito.
(

Zericuina Pelechar. Zeta ontemplacin. Zetaha Contemplar. Zetahaqui Contemplador. Zeveu Hosco. Zicacada Bulla, ruidoso. Zictava ebari Saca. Zicuya Remendar.
(

Zigeguani

Neblina, niebla.

Zapa Guisar, guiso. Zarama iaviota.


(

Zimeda
<

Humedad.
<

Zataqui leible. Zataquijo leir.


Zatitidaju

Zina - rama. Zinadeca ramo Zipi Remendar,

macho).

soldar, unir.

Humanar.

Zatitiquida Humano. Zatsucaiti Rata.

Zira Penaclio. Ziraru Infragante.

Zauada Azul. Zeca Garrafiar.


Zegizegi Cohabitar, Zsen Gustar, gusto.
coito.

Zepe

Zereji

Horquilla. RpidSo, rpidamente

Rasgar. Zisicui Sauce. Zitara Saco. Zuje Perdonado. Zujeju Vengar. Zun Ombligo. Zura Subir.
Ziri

VOCABULARIO

CASTELLANO-CAVINEO
Camacaca. Abrazar Abrazador Camacacatiaqui. Camacacati. Abrazo Abrigar Gucucu. Abrir Pacaca.

A Adverbio Ju. Abajo Emaque.


Abalorio

Irine.

Abandonar

Capeinimeti.

Abanicar Cape. Abanico -- Epiqui. Abaratar Etzugebute. Abarcar Sabutira Tiatiqu. Abastecedor Abastecer Tiatia. Abastecimiento Tia tiazeve. Abatanar Miri.

Dachibu. Absceso Duza, suji. Absorber Quiyuya. Absorto Curuma. Abstenerse

Curuna. Abuela Anu. Abuelo Baba. Abundancia Ayda. Abundar Aydaju.


Abstinencia

Abatir

Canime

bucuti.

Abundante Humadaqui.
Aburrimiento Tacapu. Aburrir Tacapuhu. Ac Reue. Acabable Tiriautaqui. Acabar Tiria, tire. Puhuju. Acaloramiento

Abdomen

Ettuba.

Abeja Guaja. Abejn Ecuaruna. Abertura Detza.

Abandonamiento Asadajebe. Abandonar Asada. Abocar Dadu. Abochornar Rari. Abofeteador Cabupajaqui. Abofetear Cabupaja.
Abolsado Ribu. Abolladura Vede.
Abollar

Acariciar

Emeja

cuajeju.

Bajiyuramaqui. Aborrecedor Bajuyucamaha. Aborrecer Ipa. Abortar Ipa. Aborto Abrasador Etirisaqui. Tijaquida. Abrasante Abrasar Tirura.

Vedeu.

Veu. Accin Veu. Accionar teriha. Aceite, aceitar Teri Teriquini. Aceitera Abacaysa quiaqui. Acertador Acertar Abacaisa. Acido Acuda. Acierto Cadebatiaqui. Aclamar Capuri. Aclarar Vecatana. Aclimatarse Baba.

Acometer

Camure.

Acompaador

Tajiaquie.

Acompaar

Cacuejatiaqui. Aconsejador Cacuejati. Aconsejar Vitisa. Acopiar

Taji.

Afrentador
Afrentar

Iumeriaqui.

Acostumbrar

Iuadyayuaju.

Achacoso Cadumahaquie. Achaque Cadumati. Achicar Emajacaha. Achicharrar Aracadaha.

Iumeria. Agacharse Tununutana. Agarrar Ina. Agarradero Inaisuqui. Agavillar Quere.

gil

Atada
Atada.

Agilidad

Agitacin

Canajeti.

Adelante Peca. Adelgazar Rujutana. Ademan Veu. Adems Pea masa. Adentro Equiniju. Adiestrar Ararada. Adivinar Cadebati. Adivino Cadebatiquie. Admiracin Quejiyuti. Admirar Quejiyu.
Adolescencia

Ematiecui. Achiote Adelantar Peca.

Agitar Canajeti. Agona Sanatana.

Agonizar Sanatana. Daidiquida. Agradecer Agraviar, agraviado Canaeti. Agriar Acudaha. Acuda. Agrio

Agua

Ena.

Aguacero Aguantar Aguardar Aguijn


guila

Ney. Ina. Igua.

Capaiti.

Adoptar Teusutura. Adorar Mui. Adornar Cabaeti. Adulacin Dujiaqui. Adular Duji.

Etimacuija. Vivipa. Agugero Cani. Aguja Etsucuija.


Tsuja. Agusanarse Tumidia. Ah Ebacuapuji. Alujado, ahijada Uiora Ihacua.

Adulterar Adltero

Ijauatena. Ijauatenaqui.

Aire
Aj

Cuejiji.

Camaqueiti. Adversario Advertencia Idada. Idada. Advertir

Ecuiquiama. Biju. Ajusfar Cacipiti.


Ajeno
Iu, queja. Ala Curecati. Alabar Alacrn Ajipa.

Aechadura

Nime atada. Afabilidad Afable Nime atada.

Viruya.

Afn

Cavenana.

Afanarse

Afanoso Casiti. Afear

Cavenana. Cavenanaqui.

Afectar Cadaruti.
Afecto

Iguequiti.

Afeminado
Afianzar

Nime vejida. Nime aria.

Verimeuju. Beji. Alargar Bare. Alarido Quipati. Alba Dauda. Aibahaca Navaran. Albedrio Nerecabuti. Alborotado Cacicati.
Alambre

Mar

Afdado
Afilar

Tseuana. Tseuana.

Alborotador

Cacicatiaqui.

Afinar

Pupi.
Baquima.

Afinidad

Afligido Inimepea. Acacasa, opai. Aflojar Aforrar Tipe beta ha. Bibiaqui. Afortunado

Cacicati. Cazomiti. Epuripuriama. Alcahuete Cabati cabati. Alcahuetear Cabati cabatiha.


Alborotar, alboroto

Alborozar Alborozo

Aliento V. Haliento. Aniquilar Tzape.

Afrenta

Iumeriama.

Ano

Busucani.

73
Anoche Iuchine. Ansia Buriri. Ansiar Buriri.

Anta Pisivi. Ante Peque. Anteanoche Iuehine. Anteayer Iubarepa. Idiaque. Antepenltimo Anteponer Icucue. Antes Icucue. Anticipacin Icucue. Antiguo Veru. Antojar Ababaquida. Ababaquida. Antojo Anublar Caputi. Anzuelo Vica. Aadir Ada. Mar. Ao Apacentar Buimare.

Bajasabisa. aprobacin Cadebati. Aprobar Cadebatiju. Aprovechar Idajuquiju.

A plisa

Apuntar Venevene.
Apurar Venana. Aquel lueque.
Aquella, aquello lueque. Aqu Reua. Araa Tiriri. Araar Cajeviti. rbol Ecui. Arbusto Ecuiviri. Arcilla Mechi. Arco Etununu. Arder Yuju. Ardilla Danapa. Arista Cuijada. Arranca] Vica. Arrastrar Repe.

Adebabada. Apacible Abacasa. Apaciguar Ticuaqui, ticuaisaqui. Apagador

Apagar Ticua. Apalear Adia.

Arremangar
Arrepentirse

Ibu. Yujaca.

Arriba

Arrinconado

Ebarruque. Ichubujuja. Chichucatineti. Ecuadyama.

Aparato Quejiyuti. Cadujuneti. Aparecer Aparejar Cabeti.

Arrinconar Ichubuja. Arriscado Camubatiba esu.


Arrodillar

Apariencia Quiyuamati. Apartado Rejapa. Apartar Rej apaa.


Tuta. Aparte Iyue. Apasionado Iyue. Apasionar Tumu camare. Apedrear

Arrojado

Arroyo
Arrozal

Esepere. Arrosoquini.

Arruga

Apenas Chamacama.

Arruinar

Tzamasa. Tsamasa. Apetito Bejimasa. Aplacar Cabacasati. Aplanar Ruma.


Apetecer Apetencia
Aplastar
Aplicar

Puyu. Quinine.

Asa Asado Udu. Asador Eriduqui. Asar en parrilla Udu. Asar en brasas Cuabi. Asco Pueve. Aseado Bujema. Asear Bujeniaha. Asemejar Batapiziju. Asentar Anibute.
Aseo Bujema. Asesinar Guanabute.

Bibutana. Chicuaretana. Einaqui.

Apostema Bujutsu. Apoyar Quiduti. Apoyo Quiduti.


Apreciar Bijidaba. Aequevequienaju. Apreciar Bijidaba. Aprecio Badetsura. Aprehensin

Asesino Guanabutequi. As Aida. Asiento Anibute.

Aprender Babeju. Apresurar Bajasa.


Apretar

Abacania. Abacamaha. Asolar Quivejeti. Asomar Cuaji.


Asistencia
Asistir

Nai.

Asombro

Puenrurusisama.

Tomo XII

Tzequeda. Cana. Asquear Piceve. Astilla Tsape. Astucia Cahadebate. Astuto Cahadebatiaqui. Asustar Enisati. Atajar Tachi. Atar Risi. Atencin Inimetupu. Atender Inimetupu.
Aspereo Aspirar
Atizar

B
liaba

Ubaasa.

Babear Baboso

Ubaasa. Ubahaqui Bailar Casameti. Bailo Casameti. Bajar Bute. Bajo Barudama. Bala Pucacada.

Tijaqueda.

Atolondrado

Venanada.

Sariri. Atracar Dajicadaju. Atractivo Suturutana. Atrancar Iduti.


tomo
Quinati. Atrapar Etibene. Atrs Titaca. Atravesar Quieti. Atrocidad Daneteresna. Atroz Camereti. Aturdido

Baladren Cuauda. Balance Dadu. Balancear Dadu. Balanza Etupuqui. Baldn Ducu. Baldonar Ducu. Balsa Tiquini. Balsar Tiquiniquini. Balsear Ecarequeti.

Balsero Etaruquiquie Balumba Eradaqui. Balumbo Atada.


Randada
Bandullo

Cuare.

Aumentar Epidyameha. Aun Amafari. Aunque -- Datse.


Aurora Ausente

Etuba.

Tibupaja. Chicuaretana.
Aequereti. Tamasa.

Auxiliar
Avaricia

Baar Nabiti. Bao Enabitiqui. Barato Etzugebute Barba Ecueducu Barrizal Uyu uyuquini
Barro Uyu, uyu Barroso Uinida Basca Pueve. Bastante Tupu. Bastn Sari. Basura Itucu. Bayeta Alumila. Bazo Tiducu. Bebedor Iquiaqui. Beber Igi. Eigiqui. Bebida

Tamasaquiqui. Avaro Ave Upati. Avenida Pezitana. Aventajado Quejiyuti.


Aventar Quejiyuti. Averiguar Cuajiti. Avestruz Uchani. Ebajequeu. Aviar Ebajeque. Avo

Avisar Cuejeti. Aviso Cueja.

Bejuca Cunu.
Bejucal Cunuquini. Bendecir Utza. Utza. Bendicin Benignidad Evecaquie.

Bira. Avispa Biebarepa. Ayer Ayuda Cuare.

Ayunar Quibeti. Ayuno Quibeti.


Azotar Catza. Azote Catzaquiquie.

Benigno

Evecaqui.

Azcar

Guajadaque.

Azul Zauada. Azulear Zahuadaha. Azuzar Isai.

Iru. Besar Beso Iru. Bien Ida. Idaani. Bienestar Bienhechor Ainequi. Idabijida. Bienquerer

Bienquisto

Bienvenida

Idabijidanacua. Idaquipararetida

Burlar

Buscar

Ijariba Sareti

Bigamia
Bigote

Abemaju.

Cuatsa, biti. Anuutsecua. Bisabuela Bisabuelo Baba utsecua. Blanco Pajada. Sabisabi. Blando Blanquear Pajadaha. Blasfemar Ana y dama. Blasfemo Ana y dama. Boca Ecuatsa. Bocado Bujipidia.

Bochorno

Rari

Ejasa Bofe Bofetada Banapaja. Bofetn Casada banapaja. Pucacada. Bola Citara. Bolsa Bonanza Ejicuina. Idaque. Bondad

Cabal Tupu. Cabecear Vinu. Iyucaicuqui. Cabecera Cabellera Taruqui. Etsaru. Cabello Tacara. Caber Iyuca. Cabeza Cabezada Ebanaviti. Tacara. Cabida Cabizbajo Vipucbitana.

Cabo

Evicuabu.

Cacao

Cuajeri.

Cacaotal

Cuajeriquini

Boquear

Borrachera

Canejeti. Naji
Canijuquisati.

Cacarear Queque. Bicaca. Cachaza Cachete Ettamu. Eve. Cachorro

Cada

Bonacho
Bosque
I

Cadver

Tupupidyazi. Emaju.

Equique.

Caadsanacati. Bostezo Caadsanacati. Botar Igeve cuina.


i

istezar

Emajanatzu. Caducar Quijacabacatima. Caduco Quijacabacatimaqui Caer Pacaca.


Cadavrico

Botarate

Cadebati
Ebi.

bascua

Botn de lor Cabinituriti Bramido Camureti.

Brazo
Breva

Catzati. Breve Masadania Brincar Putiputiu. Vija. Vija Broza Regica


Bruja Bruir
Brinco Brotar Brote

Puti.

Calambre
Calar

Cagada, cagar Dumi. Dumiquini. Cagadero Cada Pacaca Caimn Matuja. Caimiento Ime. Calabacera Quemi. Calabaza Quemi.

Casibuti.

Ura.

Iucatadarara

Calavera

regicada.

Caldo

Ename.

Bruces Vipucbi.

Calentar
Luciente

Uquena.
Bara.

Ecadeneti.

Pupida;

Calentura

muy

Vid-

Caliente

Uqueda.

seda.

Emive caca Bueno, buena Aida. Buey Toro cacacamaquis.


Buche
Bufar Bulto
Bulla

Calofro

Calma, calmar Yuri. Basu.

Cajiruti.

Uqueda. Calumnia Tacuariydama. Calumniador Tacuariydamaqui.


Calor

Atada.

Zicacada.

Burbuja Cubutana. Burbujar Cubutanaba


Burla

Calva Dacaca. Calvo Dacacaqui Calzado Epapa

Callar
Calle

Ricuiza.

Abacataha. Patiani.

7(3

ama Etaviqui. Camarn Bisuri.


( (

arta

Cartilla

Quirica. Quirica.
Caneti.

!ambiar
lamino

Caminar
<

Cacuareti. Agcage. Edigi.

Casa
(

Ettare.

asa la

Camote

Canucaji.

Sututu. Pusese. Eru. Ude. Teru. Canilla Enatsirnaretsau. Canoa Cuaba


Canasta Cncer Cancin Candela Cangrejo

Casado Cananeti. Casamiento Casiriti. Casca Ematinatsau. Cascabel Tuturu.

Ettibuimaqui Canoero Canoso Ejanane. lansado Cana. Cantar Eru. Tura Cntaro Eruaqui Cantor Caa Bue. Eaqui. Capaz Capricho Adeba. Captar Suturutana. Ebutsequini, Ecueiqui. Cara
(

Ebiti. Geri. Caso Tupu. Caspa Ejara Casta Ata. Castidad Cajaracatima.
Cascara
Casi
Castigar, castigo

Catsa.

Casto
(

Cajaracatima

'atarral

Catarro

Ufata. Uju-uju.

Caudaloso Pezitana. Eaqui. Causa Eaquiju. Causar

Cautela

Cautelar

Cadaiti. Cadaiti.

Em. Caracha Pusesa. Carbn Etirutzeve.


Caracol

Cadaitiaqui. Puru. (.'avilar Gietana. Caza, cazar Babi.


Cauto Cavar
Urnibi. Cea Iveyve. Cebar Ive. Cebo Cedazo Irare. Cedro Batsara. Suni. Cegar

Carcajada

Amaveruru. Caresta Mije.


Carcoma
Carey
<

Quequedsau.

Patsa. Eabuqui. Cargamento Zita. Cargar Abu. Caribe Nime idamaquita. Caricia Ijamia. Caridad Nerecama.
larga

Ceja

Sipi.

Celar

Caaisare.

Carifruncido

Carigordo
Carilargo

Ejuquitana. Jujida.

Barere. Celibato Cabetima. Cena Educa, ara.


Celebro

Cenar
Ceniza

Ara.

Quejiquinijunu. Carilucio Butsepiquinipupu. Carilleno Quejiquiniari. Carinegro Butsepiquinitseve. Cario Ijamia, daa. Carioso Ijamiaqui. Cariredondo Quejiquinicuareru Carmenar Pija. Carnada Emiuaqui. Carne Erami. Carnvoro Eramibi.
Carnosidad Eramicuinana Carrera Tajaja.

Ettiquimuru. Centella Pupijuspi. Centro Patia.


Ecueyquiniruuyza. Cera Vini. Cerca Apaidama, coeti. Cercado Coeti. Cercana Apaidama. Cercar Esipiqui coeti. Etsaru. lerda Cerner Aja
Ceo

Cerncalo

Cerrar

Yeve. Pene.

77
(

Ierro erviz

<

esar
esta

Uabaru Funi. Ferena. Sututu,


Umivi.

ollar

Epire.

<

itti.

Majavizi. lomadreja Coi limiento Icuenene. lomenzar Aba.

Cia
(

Comer

Asa

catriz

Ipi.

Cometer

Suni. Cielo Barepa. entopis Mapacui. Cietto Pusiama.


Ciego
(

Comezn
<

Cuare. Eviaque.

'oiuida

Edduca.

Comitiva

Cierva ciervo

Pisini epuna.

Como Como

Ecarenequie. Bucha.

quiera

Chamacama.

Pisini deca. (Urna Ernatiua. Cimarrn Nimeda.


Cintura
Circuito

Ettima.

Catabuti.
Abacarna. Abacarna.
clara
'le

Circunstancia

Circunstante
Cirio

Compaero Edure. Compaa Ecarenequie. Completar Inarumaju. Completo Inaruma. Complexin Ani. Cmplice Ebudze. Componer Bajeje
Composicin Inime. Compostura Cabajejeti. Compra Tsuge.

Citar

Ude ebari. Sicaca.


Vecada;
huevo

Clara
Claridad

Enajeve.

Comprender
Secada.

Comprensible

Clarificar

Enageve.

Claro

Vecada.

Cociilo Duca. Cochino Cuchi. Codicia Fuque cama


Edtuda Coagular Pere. Cobarde Manuademe Cobrar Duca. Cocer
Codo

Comprimir Comprometer Nimeneti. Compuncin Inime iduu Comulgar Etaeta Jesucristoja quemi. Comunicar Casapidyati.

Adeba. Eadebaqui. Nunu.

Con Fe ve.
ipeeju.

Isurumumu.

Codorniz Varitiururu. Coger Pitu. Cogitabundo Inimetupu. Fiurami. Cogote Zegizegi. Cohabitar Zegizegi. Coito Cojear Rudu

Concebir Caadebati. Conceder Cabacati. Caadebati. Concepto Conciencia Inemetsape.

Conciliar Cajiyuti.
Conciso Concluir

Panaana Atiria. Concomerse Putiju


Pana ana. Concordancia Ipeya. Concubina Concubinario Cajipeti Concbito Cazeiti Conculcar Fuza. Quijanati. Concupiscencia Cacitati. Concurrencia (Fulla). Concurrir

Cojo Cola Colar

Eruduqui.
Ina.

Aja. Canaiti. Colgar Bade.


Clera
Clico

Capucacati.

Canianane. Colmillo Yaatze. Colmo Camanane. Color Orosi.


Colmar
Colorado Colorar

Concha

Ebiti.

Pudeda.
Orosiha

Condescendencia Catiatiaqui. Condicin Ani. londolerse Ujeufetseve. Conducir Medeque. Conducta Inimequi.
<

78
- Uacuro. Confesar Camepanati. Confesin Camepanati. Confesor Emepanati. Confianza Anapajida, Rijerijima. Confiar Anapajidaju. Conforme Ynimetiana. Conformidad Ynimetiana.
jo

Confortar
<

lonfortativo

Ejituraquiju. Ejituraquique.

Confrontar Yudya. Confundir Yubataquibataquia Confusin Yubataquibataqui. Congeniar Cajacati. Congoja Carecanieque. Congojar Carecanieque. Congraciar Pureama pureama Congratular Nimeidaha.

Canimequeja. Canimequeja. Consultor Canimequejatiaqui. Consumacin Terebare. Consumar, consumado Terebare. Consumido Ecacuitatiriati. Consumidor Ecacuitatiriatiaqui. Consuncin Tiria tiria. Contacto Tupupidiazi Contado Pieba. Contador Piebaqui.
Consulta Consultar

Usicua. Usicua Contaminacin Asicatura Contaminar Asicaturaha.


Contagiar Contagioso

Conjetura Bave, Veda. Conmigo Eatseve Conmover Nimejunudamaha.


.

Contar Pieba. Contemplacin Zeta. Contemplador Zetahaqui. Contemplar Zetaha.

Conmutar Inanaquidaju. Conocer Adeva


Conocimiento

Conque?

Caadebatiaqui Agitseve Consanguneo Atapiisi.

Tuputseve. Aquene. Contemporizar Contender Chachaji. Contener Tachu. Contenido Etachi. Contentar Epuriju. Contento Epuri.
Contemporneo

Conseguir Feri. Consejo Ida inime Consentimiento Ecacuijati. Consentir Cacuejati. Conservacin Tsapecarama. Conservador Tsapecaramaqui. Conservar Tsapecarama. Consideracin Cacatsuti. Considerar Cacatsuti. Consigo (yo) Tuadzeve

Contestar

Quiema.

Consistir

Yuraha.

Consolacin Idyaquedama. Consolador - Idyaquediamaqui.


Caveti. Conspiracin Etenacacuejati. Conspirador Etenacacuejatiaqui

Contienda Anau. Miatseve. Contigo Contiguo Apadama. Continencia Cadsu. Continuacin Aequenanuca Continuar Aquenenuca Continuo Yudijidijidia. Contorno Cunu. Contra Ya. Contrabajo Chamacama. Apena. Contradecir

Contradiccin
Contradictor

Consolar Consorte

Idyaquediama.

Contrahacer
Contralto

Ape. Apeaqui. Batapizia.

Constancia Constante Viriamaqui. Constar Ejeyane adyaha. Consternacin Abahaca. Consternar Abahaca adiaju.

Viriama.

Eviri. Inimedyaoya. Contrarrestar Atsa. Contratar Canimetiati.


Contrario

Constipar Construir

Jaj.

Canimetiati. Teseca. Contribuir Caduditiati. Contricin Nimeneti.


Contrato

Contraveneno

Consuelo

Aha. Purema,

Contumacia Inimetiriabaecua,
pureamadura,
ani carama. Nirnetiriabacuaqui Contumaz

ni-

me

adyaquediama.

Ebutsequinijua Contumelia Convalecencia Cazacuina. Convalecer Cazacuina Convencer Veca mere Idaisu. Conveniencia Conveniente Idaisu. Convenio Ecanime. Ecanime. Convenir

79
Cortar
Corte
<

Icui. Icui. lortedad Ecutana.

Cortejar
Corts

Nimequi. Cotesia Nime ida. lorteza Ebiti.


(

Catiati.

Corto Tiubu.
Corva

Conversacin Quisarati.
Conversar Quisarati Convertir Cabapeti. Ecacuajitiqui. Convidador Cacuajititi. Convida
.

Nuca.

Corvina Tanana. Corvo Tununutana.


Corzo Fina. Cosa Ay. Cosecha Ayqui Coser Tutsu. Cosquillas Suqui. Costado Epere. Costal Citara ebari. Costar Tsuge. Costear Tsugeti. Costilla Taupidia. Costillar Eperecatse. Costoso Tsugearida. Costra Catsa cunuti.

Convocar Rada. Convulsar Caduruti. Isasa. Convulsin Conyugal Nimetupu. Cnyuges Caveti Cooperar Anau (antes del tiempo). Bataqui bijida. Coordinacin Coordinar Rataqui bijidaha.

Copa

Caca

Copaiba Tahuamu. (T J?.) Copete Tira. (T .1?.) Copiar Icicua. 'opilar Iyaage. Corage Ecuadyama Corazn Euiju, quiju. Corazonada Nijuvenau. Corcoba Cajo. Corcobado Cajoquiquie. Corcobo Puti. Cordel Uju.
<

Costumbre Ynadyayuadya.

Tutsu Cotejar Tupu.


Costura
Cotidiano

tutsu.

Yuvecaca yuvecacadya. Cotorra Tini.


Coyuntura Turu.
Coz
<

Irabrn (avispa)

Tivenetapa Canibira.

Viyuviyu. Cordellate Epicaque. Cordura Ynipetupu.


Cordelazo

Crneo Iyupatsau. Crpula Najiari. Crapuloso Najiaridaque.


Crecer
<

Dae.

Corma Sepocaca
Cornada
Cornear

piji

Zacua.

Zacuati.

Cornudo Eijanatenaqui. Corona Egereque.


Corpazo
Corpecito

Jujida. Sunanapiji.

Corpulento Yujiusi. Correccin Cuatsaguana, paru. Corredor Tajajaqui.

Corregir Cuatsa Correr Tajaja.


Correspondencia
Corriente

guana.

Yurameyurame.

Harina. Diaquejunati. Crdito Yunesi. Credulidad Quejenati. Creencia Quejenati. Creer Ejene. Creble Ejenataqui. Crencha Etsarudiji. Crepsculo Tibupajata. Cresa Tujueca. Crespo Sacasaca. Cresta Cira. Cra Ebacua.
Irecida

Creciente

Ejuri. Corromper Riri Corruptible Riritaqui

Ebacuanapuji. Yu. Criado, criada Idatemuysa.


Criada
Criadilla

80
i
i

Cuidar
tro.)

i.

Temuisa.
Emetse.

Naru.

riador -

Cumplida Eaquiequie. (Padre NuesCumplir Quinarumati. 'amulo Tite. Cua Cua.

'lianza

Temuysa.

Criatura Ebacuanana
(

rimen

Ucha

rida.
rida.
F?.

<

riminal

Uchaqui

Crin

Crudeza
i

Tira (T Juma.

Cuada Cuado

Aveine

Guanepea.

Juma, inamajari. niel Nime ataquima. Crujido Tasasa. Crujir Tasasa.


rudo
(

Babepaepa. Curandero Chachamere. Curar

Curiosear Curiosidad

Capetati. Capetati.
Capetatiaqui.

rustaceo

Tuquiri.

Curioso

Cruzar
(

Carumere. luadrar Tucuquia.

Camajuncara Currutaco Curtir Sapa.

Cuadriforme
quini.
(

Tuquipusi, ebudse-

Cutneo
Cutis
(

Tacatana Tata.
Ayjaquie. Tuse, tysuu.

uadrilongo

Tucujunuda

uyo

Aeque. Cuadro Tsucuqui Cuadrpedo Uuachipusi.


Cuadrilla

Cuzcuz

Cuajada Tadata. Egeque. Cual

Ch
Chacota Chacotear

ualquiera Ejeque

Chacha. Chachaju. Yanacanachacha. Yanacanachaju.


Esapara.

uarta

uaii-nta Pusitunca. Quirica.

Chacra Te.
Chachara
<

Cuartana
uju.

Pusuvecaca jumaju

hacharear

Chamasen

Cuartognito
(

luartn

Pusi ysu. Tabla ebari.

Cuatro

Pusi.

Inamaqui. Chamisera Pucapuca. hamuscar Ansa.


Chambn
<

Cubierta Capuqui Cubrir Apupaisa. Cucharada Cucharadaejeque Cucharn Cuchara ebari.


Cuchillada
'

Sacua.

Cuchillar

Tsacua.

Cuchiro Epiti. Cuerda Uju. Cuerdo Ynimetupu Cuerno Edana. Cuero Ebiti.
Cuchillo
Cuello
<

Chancear Ureca urecaha Chancero Urecada aqui Urecada. Chanza Chaparrn Pacaca, atiutidya Sequi. Chapotear Chapuzar Cuacuamuria. Chaquira Yrine. Charco Enacuji.

Yanacana cuan cuauma. Charlar Yanacana anaqui. Charlatn Chasco Terida.

uerpo

Ecuita.

Cuesco Cuesta Cuesta

Cueji. Uabaru.

Yanacana quisarati quis-

Chato Vicumu. Chico Eviri. Chicote Cabatsati, rida chachaju.


Chicha Tupari.
Tupari atare. Chicharca Pisi. Chicharra Cuararaisa. Chicharrn Chichisveo Canime cuejati
Chichn
(

arati.

Cuestionar

Yanacana quisarati

Cueva Uuacani. Cuidado Naru. uidador Enaruqui.


<

hiflar

Pun Meya.

SI

hilido

Meya.
Peaqueque.

(ecentar
(ecente

- Aba.
Cabajetiida.

Chillido
(

Tacua. Ghiqnitico Sumamapiji. Chiritnosa Cucudenu.


'luna

Decentemente
Decible
I

tecidir
lecir

Canarutitseve. Adya ataquiquie. Ianaquiju.


Adea. Iamaeque.

Canana. Chisme Pusia pusia.


(

'hirrido

Decisin

Chismear
Chispa
(

Pusia pusia.
Etijaquia.

Decisivo

Ianaqui

Etijaqui.

hispear

Quijaribati. Ricua. Chocar Cataqueti.


Chiste

Chitn

Chocarrera

Urecacana.

Chocolate U. Chocolatera Cocolate quii. 'huchear Cananati.


(

Decorar Cabaeti. Decoroso Muido.

Declaracin Cacuejati Declarador Cacuejatiaqui. Declarar Cacuejati. Declinar Peje. Declive Peji.

Decrepitar Tasasa
Decrpito Cananatimuca Decrepitud Cananatimuca Decurso Inetinuca. Dedada Tseu. Dedicar Metsequiju. Dedignar Igueisu.

Chocho Camanatiaqui

Cataqueti. Urisa Chueca Suru. Chupado Susu. 'Impar Susu.


Choque
Chorrear
<

Dedo

I>

Deducir Defeccin
Defectillo

Emetucusapara. Adeba.

Ette.aa cacuejati.

Defectible

Acachanetaqui
Acachapiji.

Dable

Ataquiquie.

Ddiva Yupiji. Dadivoso Yupijiaqui Dador Catiatiaqui. Daifa Pasapasa. Danta Auada. Daador, daable Catiaqui.

Daar Catiti. Dar Tia. Dardo Tsati. De Ja.

Defecto Acacha. Defectuoso Acachajuqui. Defender Cacuareuanati. Defensa Cacuareuanati. Defensor Cacuareuabanatiaqui Defensiva Cacareuanati. Deferencia Nimequime. Deferente Nimequimiaqui.

Deferir
Definir

Nimequemi.

Definidor

Veca

abacatana aqui.

Debajo Debate Deber

Eniaque.
Caticati

Veca abacatana. Deformidad Aninicada.


I

Cananati. Debidamente Cananati. Dbil Janau. Debilidad Janau Debilitar Ymeu. Dbito Catiati. Decadencia Tere. Decaer Tere. Decantacin Yuimequeura Decantar Yuimequeura. Decapitar Pititubu. Decena Tunca.
Decencia

(efraudacin

Chiri.

Defraudador Chiriaqui. Defraudar Churiaqui. Defraudar Chiricue. Defuera Idureju. Degenerar Cuiri.

Degollacin

Rumuicui.

Degollador Erumuicuyaqui. Degollar Rumuicui. Degolladura Rumusacua

De hoy
Dejado

Riavecacajuque Dejadez Amacuita.

Canaruti.

Amacuita

aqui.
Q

Ti<mn XII


Dejar (esconder)
Dej ugar
Del
I

82

Deplorable Nijupaha Deplorar Nijupa Deponer Cuaresanalia.

Yati.

Tizi.

Tujaque. Peque. Icuene. Delantera Delectacin Niju pureama. Deleite Nijunume pureama. Delgado Usuri. Deliberar Inimequi.
telante

Deporte Tsajajani. Depositar Narumere.


Depravacin

Caasicati.

Pameme. Taviri. Delicia Yuimejuatsa. Delicioso Yuimeju atsa. Delinquir Pucu. Delinqui Nime aputa Delirar Yuimeju utidia cahanauDelicadez

Delicado

Depravadamente Caasicatitseve. Deprecar Bacabajaca adyamaju. Deprimir Abacatanasa. Derecha Idaeque. Derecho Tuy.
Derechura Tuara Derivar Atibune. Derogacin Aputamere. >erogar Aputasa. Derredor Coeti.
I

mati

Derretir

Cuacuacuaysa.

Caanaumati. Delito Ucha. Della, dello Tujaque. Dems Tuatsu. Demasa Diacucueuti.
Delirio

Derribante

Irara aisaqui.

Derribar

Iraraisa.

Diacucueuti. Demasiado Demencia Inimema. Dementar Inimemamere. Demente Inimemaaqui. Demoler Ira. Demoniaco Ijanabuchiquie. Demonio Ijana. Demora, demorar - Anitzuma. Denegacin Tiama. Denegrecer Tsevene. Muzamuza aqui. Dengue Denigracin Idaqueama. Denigrar Idaqueama. Denigrativo Idaque amaqui. Denotar Cueja Densidad Timeda. Denso Timeda. Dentado Tsequi

Tsapetana. Pasu. Desabor apada. Desabrido Naposa.


Derrota, derrotar

Derrubiar

Desacalorarse Banene. Dasacatar Camuitibaccuau. Desacato Camuitibacua.

Desacomodado Aniydama. Desacomodar Aniydama.


Desacompaar

Desacerbar Acuquemi. Desacertadamente Piejuama. Desacertado Piejuama. Bajidamaha. Desacobardar

Carenejaca. Desaconsejado Cacuejatiudama. Desaconsejar Cacuejatiudama. Desacordar Yacoisa.

Desacostumbrado Yuedyama, yuedyama. Desacostumbrar Yuedyama.


Desacreditar

Yuneriamaha.

Dentellar

Etsetaquia.

Tsepariri. Tsebaruda. Dentraig^os Tatse ecatse. Dentro Equiniju. Dentudo Tse rida.
Dentera

Dentn

Desacuerdo Desaderezar Desadorno


Desafecto
Desafiar

Nimepe nimepe

Viruviruyu. Viruviru.

Niju casada Denuesto Nime canaiti. Denuncia Queja, catiatiataqui Denunciable Quejataquique. Denunciador Ecuejaqui Denunciar Cuejatiu.
Denuedo

ajuamaha. yurame. Desaforadamente Yuimeadebajaca. Desaforrar Tipepequemi.


Desafo

Yurame

Iyuepe. Bacataja,

Desafortunado Danuma. Desagradablemente Dadidi quidamatseve. Dadidiquidyamaha. Desagradar

83
Desagradecidamente Curetianuca baecuatseve. Desagradecido Cuaretianuca baccuahaqui. Desagrado Dadidiquidarna.
Desagraviar Desagravio Desaguadero

Desarrapado
Desarrebozar Desarreglado viru.
I

Esipipisa.

(Eb

el ori

ginal Desapaii'ado.)

Capacaisa.

Rucuarucua, viru-

Canaitijaca. Canaitijaca. Juri.

desarreglar

Rucuarucua.

Desarrollar

Desaguar Paca. Desage Yuri. Desahogar Nime atta cuiva Desahogo Nime atacuina. Desahuciar Apuisa. Desahumar Guanicuinanasa. Desairar Inatsamaha Desaire Inatsama.
Desalabar Urecadama. Desalar Anabimutsu. Desalentar Nime varia Desaliar Casicati. Desalio Casicati. Desaliviar Ecuedi pusia.

Nimecuyua. Desarrollo Nimecuinaha. Desarropar Baaha


Desarrugar

Pija

Desarrumar

Vecatena.

Desasear Aricatura. Desasosegar Cajiyiti. Desastradamente Adyadadatseve.

Desastre

Atananama Desalmarse Putiju. Desamar Cata quijaha.


Desalmado
Desamor, desamorado Cataqueja Desamorar Cataquejaju. Desamarrar Vipuchitanama. Desamparar Netiaquena Desandar Yudijidyaju. Desangrar Amitere. Desanidar Jaca Desanimar Pererecadaju. Desanudar Pizu. Desaadidura Epizuqui. Desapacibilidad Bata quidama. Desapacible Bata quiidama.
Desaparear

Desatar Pizu. Desatencin Nimenetiama Desatender Nimenetiama. Desatento Nimenetiama. Desatinado Yanacana cuan cuau. satrancar Tacaisa. Cameretisa. Desaturdir

Addadada.

>esavahar Baba. Desavenencia Jaquijaque.


1

Desavenido Cajaqueti. Desavenir Cajaqueti Desaviar Quejapea. Quinarumatimajari. Desavo Desayunar Buiji.

Desayuno Buiji. Desazn apada. Desazonar Napadaha. Desbabar Acueduiritiria.


Desbaratado Quijeveneti. Quesama. Desbarbado Queseare. Desbarbar Desbarrigado Tsereji. Desbastar Peju. Desbeber Vira. (esbrozar Tsage. Desbrozo Tsage. Peta. Descadillar Tetiejetieju. Descaecer Tetiejetie. Descaecimiento

Aque.

Desaparecer Apartatuta. Desapasionado Apusatseve. Desapasionar Apusa. Desapego Cataqueja.

Desapiadadamente
Desaplicacin

Nimematseve.

Desaplicado
Desapolillar

Etsenamique. Desapoyar Quiduti isuquequemi. Desaprobar Ajacamere. Desapropiarse Inimeajaca Desapuntalar Eiduquiquemi. Desarmar Meseca. Desarraigar Mutsu.

Quijacabatietseve. Quijacabacatibaecua.

Cavicati. Descalzo Cavicati. Descansadamente Panaquidi


I

tescalzar

ca-

naaratseve. Descansar Canaara. Descanso Canaara. Descantear Tutu.

84
I

Descortezar

(escaldadamente

Caparere cabatia-

rnatseve.
I

(escarado

Caperere cabatiana

Camuitibaccua. Ebitiquemi. Descosedura Ira.


Descortesa

Descararse

Capererecabatiamaju.

Yabutia. h carinarse Dianajaca ijamajaca. Diamajaca ijamajaca. Descario Pine. descarnar Perere cabatiama. Descaro Descasado Cajacatisa. Bitipuji. Descascar Descascarar Pucu. Ejuetibe. Descendencia Descender Juetibe. Juetibe. Descendiente Vinipeta. Descerar Vica. Desdorar Ecapucacati Desgollai'
Descargar
I

Descolar Inatuba. Descolgar Butia. Descolmar Ruma. Descolorar Apupaisa Descolorido Anatsu.
Descomedidamente
seve.

Descoser Ira. Tetu. Descostrar Descoyuntar Quicuayati. Descrecer Muruta. Descrdito Yunerima. Siratupu. Descrestar Describir Pie. Descripcin Pi. Descuajar Urisa. Descubierto Ejitaju. Descubridor Ejitajuaqui. Descubrir Epitajua. Descuento Bute. Descuidado Naruma. Descuidar Naruma. Descuido Naruma. Descular Jaru.

Abacaabacat-

Ade ayama. Desdentado Tsema. Desdentar Tsemaamere


Desdecir

Desde Equedya. Yacuaquidie. Desde hoy

Descomedido Abacaabaca. Descomedimiento Abacaabacatseve Icucueneama. Descomedirse Descomodidad Carana. Descomponer Rucua rucua, virua

virua, ruraraisa.

Adyadada. Desdicha Adyadado. Desdichado Enanuca. Desdonar Bijidabataqui. Deseable Desear Bijidaba Desechar Iyuepe.

Desconfianza Ayquiama. Desconformar Aqueaqueju. Desconformidad Aqueaque. Desconocer Adebamaha Desconocidamente Adebamatseve. Desconocido Adebama. Desconsolacin Yaquedyamama. Desconsolado Aquedyaniama.
Desconsolar, desconsuelo Aquedya-

Yumereama. Desconceptuado Desconcertado Varu. Varu. Desconcierto Ayquiama. Desconado

Idamaadebaqui. Desembarazar Etachiquiisicua. Desembocar Epaca. Desembravecer Nimequiamere. Desembuchar Mivecacaquemi. Desemejante Batapiziama. Desemejar Batapizia.
Desedificar

Desempacha!'

Cadabatisa.

Desempalagar Cajucuati. Desemparejar Chibarea.

mama.
Bute. Descontar Descontentar Epurimaha Descontento Epurima. Descorazonamiento Purimatseve. purimajaca. Descorazonar Nijuica. Descorts Camuitibaccua.

Amaina adyama. Ruju. Desencantar Neji isa. Desenconar Iria. Desencono Canaitijaca. Desendemoniar Quijanatijaca.
Desempeo
Desempolvar
Desenfadado Canaitijaca. Desenfadar - Canaytijaca. Desenfado Atacuina. Desenfrenar Quijanati. Desenfreno Quijanati.

85
I

Desherbar
I

(esenfurecerse

desengaado

Canaitijujaca. Muyanama.

Mutsumutsu.
Teravica.

leshilar

Muyanama aqui. Desengaador Desengaar Muyanamaha. Desengao Muyanama. Tseriqueme. (esengrasar Desengrosar Rarnitere.
I

Vejata. leshinchadura (eshojar Ibuba. Deshonestamente Dajidatseve.


I I

Canaitijaca. Desenojar Desenredar Rucua rucua. Desensoberbecerse Casumutijaca. Desentenderse Banutidiaha. Banutidia. (esentendido Desenterrar Rure. Tura. Desentonacin Turatseve. (esentonadamente Desentonar Tura. Desentraar Sirara.

Deshonestidad Dajida. Deshonesto Dajida. Deshonra Yumeriama. Deshonrar Yumeriamaha. Deshora Piejnama. Rarasati. (eshumedecer Deshusar Tsauvica.
I

(esidia

Baduda.

Desidioso
Desierto

Badudaaqui. Inaruma.

Desentumecer

Iria.

Desenvigajar Pijasa. Desenvoltura Dajida. Ira. Desenvolver Desenvuelto Ira. Deseo Aquere. Aquere. Deseoso Deseguido Tadata. Desesperacin Cududu. Desesperanzar Nimetere. Desesperar Cududu. Desfigurar Cabepeti. Desflemar Ecuedipusia.

Bamere. Designar Desigual -- Tupupiziama. Baccuaisa. Desimajinar Desimpresionar Muyamaha. Desinflamar lria

Desinters

Quenatiama.

Quenati. Desinteresado Desistir Cadijidamati.

Desjugar
Desleal
Desler

Chii.

Aijiriji.

Deslloracin Jaj. Desflorecer Decaja. Desfogar Ipisa. Desfollonar Acuijaqui. Desfondar Rujusa. Desgajadura Tepi. Desgajar Tepi. Desgana Aracarama. Desganar Aracaranaaju
Desgaifarse Quique Desgracia Mijidama.

Uri. Ira Desligar Pisu. Desliz Judiri Deslucido Tsequeda.


Desliar

Tsequeda. Deslumhrar Taririza. Deslustrar Ibubatana. Desmadejar Ime. Desmamar Tuzujaca.


Deslucir

Desmanda r Yanacanacuaucuau. Desmantelado Macuarema.


Desmaridar

Cajacatisa.

Desgraciadamente Mejidamateve. Desgraciado Mejidama. Desgranar Iruru. (esgrear Sacasacaha. (esguazar Teru. Deshabitada Isama.
1
1 I

Desmayado Apuisa. Desmayar Ijaca aputa. Desmedirse Yanacanacuaucuau Desmejorar Adamaju.


Desmelenar
Desmentir

Tuza.

Desmembrar

Aquetana

deshabitar

Isamaha

Pusiaguana. Desmenuzar Emidaha. Desmeollar Tsapuna quemi. Desmerecedor Cbibamaaqui.


[

Deshabituado Inadyainadya. Deshabituar Inadyuainadyuama Deshacer Ira.


I

(esmerecer - Chibama.
--

Desmesurar
viru.
1

Rucua rucua, viru

(eshecho

Ira.

(esmig'ajar

Pijasa.

86

Desparpajar
1

Vitotubu. Danapacaca. Tazuma. (esniontar Saca. (esmonar Tsarutuinutuini


(esmi ichar

Guarurusa.

(esmogar (esmolado

(esparramador

Desparramar
Despartir

Etsapequi. Tsape

Jaqueti. Despatarrarse Uatsibetacuauju.


Despatillar

Saca. Desmonte Saca saca.


I

)esmontar

Patiaaqueha.

Desmoralizado Jisa. Desmoralizar Jisa. desmoronadizo Amajiu. (esmoronar Amajiuju. Desmotador Epetaqui

Despavesar Tazi Despavorir Ecuisacuitaha. Despearse Uasicana. Despechar Vijitutana.

Desmotar

Peta

Despecho Vijitutana. Despechugar Mivecacasirara.


I

despedazar

Pijiza.

Desmullir Sabibidaquerxii. Desnarigado Vima. Desnarigar Vimaha Desnatar Duquemi

(esnivel

Peji.

Desnucar Juiraque. Desnudar Cavicati. Desnudo Cavicati. Desobedecer Ninieguananiaju


Desobediencia Nimeguanama Desobediente Nimeguanama. Desobligar Nime sesa. Desocupacin Diainicadiaiti Desor Bacamaju. (En el original

Despedida Quejaquena. Despedir Quejaquena. Despegar Sirara. Despego Sirara. Despejar Yetana. Despejo Yetana. Despeluzar Siquiriquiju. Despellejar Taca. Despenar Capeyuimetijaca. Pacaca. Despear

Queterecuauju Ijevene. Desperezarse Cariruti Despernado Canana.


Despepitarse
Desperdiciar

Decir.)

Desojar Ijacaraque. Desolacin Yuama.

Yuama. Desollador Etacaqui. Desollar Taca. Desopinar Yuneriamaha.


Desolado

Desoprimir Etianaquivesa
I

Despernarse Usitaque. Despertador Ebusisaqui. Ebuchichaqui. Despertar Despestaar Tuti. Tizutubu Despezonar Despicar Chipi. Despierto Ecabati. Dadiquidamalia. Desplacer

(esorden

Pacaratana.

(esplegar

Riru.

Desordenar

Pacaratana. Desorejar Ijacatubu.

Desorganizar

Pacarutanacuita.

Desosar Desovar

Etsauquemi.

Jaeecauiua. Desovillar Ira. (espabiladeras Etazique.


I

Despabilar Tazi.
Despacio Inemeque Despacito Inimequecuita. Despachar Cuadisia. Despachurrar Taysa. Despaj ar Tsage

Cata mutsu. Mecuarema. Despoblado Despoblar Mecuaremaha. Vica. Despojar Ruju. Despolvar Desportillar Cuaisa cuaysa Catiati. Desposar Desposorio Cacuejati Dspota Jajevenequi
Desplumar

Despreciar

Isa.
Inaruma.

Desprender Rajapaka. Muyamaha. Despreocupar


1

(esprevenido

)espaldillar

Timaraque.

Despanzurrar Caya Desparejar Careseca.

Desproporcionar Damema. Piejuamajari. )ispropsito


I I

(esproveer

Acachatana.

87
Despus
uatsu.
I

Adyanatsu, adyanatsu,

(esvergenza
desviar

Visutada.

despulsarse

Vitutubu Tepi. Desquijarrar Amacacuayu. Desquitar Chipi.


Destapar Vecuisa. Destechar Dacaysa.

espumar Despuntar Desquejar


I

Inimeducu. Tsura.

Isicua. >esvio Isicua.

Deszocar
el

Canachi, ydamati. (En

original Deso, puede ser por Des-

zo que no existe.)

Deszumar
Detallar

Chii.
Pie.

Destejer

Vica. Destemplanza Vejidaju


Vejidaju.
Desteir

Detencin Tsumuta. Detener Tsumutasa. Detenido Tsumuta.

Deteriorar

Etie, etieju.

Destemplar
Desterrar

Ibuba. Yumeni. Desterronar Puri. Destetar Tuzujaca. Destiempo Prejuama. Destilacin Patata. Destilar Patatasa. Destituir Meseca. Destorcer Ira.
Destornillar

Determinado Cabijiti Determinar Cabijiti. Detestable Batacuibijidama. Detestar Batacuibigidama.


Detractar Yumeriamaha. Detrs Etibene. Detrimento Quijeveneti.

Deuda Manu. Devanar Caca.


Devastar Yuama. Devocin Cabacati. Devolver Yudijidijaha. Devoto Cabacatiaqui. Da Vecaca.

Vareremica.

Urecaujuuju. Destral Achatsebeta. Destramar Vica. Destrenzar Pizu. (En


Destoser
Destrenar.
)

el

original

(iablo

Ijaua.

Ematinacorona

Diadema

Agida. Destripar Terequemi. Destrizar Cuesi cuesi


Destreza

Destroncar Destrozar Destruccin Destrueque


Destruir

Tubu. Tububusa Itu.


el origi-

Dimetro Patiadiri. Diariamente Dutsabecaca. Diarrea Biyu. Dictamen Abeba. Dicha Mejida. Dichoso Mejidaaqui.

Cuarenuca. Igevene. Desunidar Catiriati. (En


nal Denidar.)

Diente

Etse.

Desunin Peapea. Desunir Cajacati. Desuar Meysurumaju. Desusar Inadyaynadyamaha. Desuso Inadyaynadyama Desvanecer Benadirusa. Desvariado Caanaumati. Desvaro Caanaumati. Desvelar Yusisa. Desvelo Yusisa. Desvendar Ira. Desventura Mejidama. Desventurado Mejidama. Desvergonzado Visutada.

Diestra Idaeque Dieta Riejuriejuama Diez Tunca. Difamar Yumeriamaha.


Diferencia
Diferir
Difcil

Diferenciar

Yudyama. Yudyama.
Ibeda. Ibedaha. Tsapetanaha.

Tsumutasa. Ibeda.

Dificultad
Dificultar

Difundir Difunto

Emaju. Digerir Tacuasanaha. Digestin Tacuasana

Muda.
Tsatitida.

Dignidad
Dilatar

Ipia.

Diligencia

88
I

iligente

Tsatitida.

Hstinguir

Tuaquequeju. )imanar Dinero Chipilo. Dios Educhi.


I

Nimepeju.
Nimepe
Pere.

Distinto
I

listraer

Distribucin
Distribuir
1

Pene. Digerir Eamere.


Dique
Discernidor
Discernir

Catiati. Catiati >iversidad Yumecama.

Peapeaqui
Peapea

Diversin
Divertir
1

Dscolo

Discordar

Echata. Upeupeha.

Epuri Epuriju. Hvidir Patsa.


(ivieso

Discordia Upeupe. Discrecin Inimequi. Discrepar Inimea, penea. Discreto - Inimequi.


I

Dachibu Bajaguaguasa Divisin Jaque.


I

Divisar

Divorciar

Divulgar
I

Jacacati. Ecuejaquiju.

(isculpa

Uchama.

)oblar

Disculpar
Discurrir

Uckamaha.

Inimetupu. Inimetupu. Discutir Inimetupu.


Discurso

Disencin Quinatiquinati. Disentera Amibuju.


Diseo Pi. Disfavor - Chachanema. Disforme Mapizi.

Tserida Disfrazar Tseridaha Disfrutar Cabatima. Disgustar Tseumaati.


Disfraz

Doctrinar Nime bavitia. Dolar Deru. Dolencia Ujejeda


Dolo

Doblegar Tununusa. Doce Peatuncabeta aracama. Dcil Nime arrarada. Docilidad Nime ararada. Docto Iyucaqui. Doctrina Diosujayana. Doctrinero Diosuja yanaaqui.

Umanasa.

Muya.
canijupeati

Dolor

Ugeda,

Isaani.

Dolorido Ugeda.
1

Disgusto
Dismil

Tseuma

(ornar

Batapisima.

Domesticarse
Domiciliarse

Cabaveneti

Dislocar Nitiasicua. Disminuir Etica Disoluto Ana aydama. Disolver Urisa.


Disonancia
Disparatar Disparate

Disimular Batapisima. Disimulo Etena. Disipar Quijeveneti

Domicilio

Ani. Ani.

Dominar Iya. Dominio Iya.

Don

Yupiji.

Turatura.

Disonar Turaturaha.

Donacin Etiaque. Donaire Nimebijida. Donar Etiaqueju. Doncel Jubaccua

Tachi. Tachi. Dispensar Cacuejati.


Disperso
Dispertar

Rucua

rucua.

Donde Ejeju. Donde quiera Ejeju. Dorado Tsabuna. Dormida Tabiqui.


Dormiln Taviari Dormir Tavi. Dormitar Nimetavi. Dormitivo Etavisaqui. Dorso Tipuisa. Dos Beta. Marabeta. Dos aal

Buchicha.

Buchichaqui.
.

Dispertador

Disponer

Disposicin

Agida Agidaaqui.

Disputa Canime cuarusati. Disputar Cuanime cuarusati. Distancia Ejejapa. Distar Ejejapaju.

Dosis

Distincin

Nimepe.

Duda

Buiji

Uaria uaria.


Dudoso Uria uariaqui. Dueo Ernecbiquie.
Guajada. Guajadaha. Dulcificar Dulzura Ejeguajau luplicado Carequi. Duplicar Carequiju Duracin Casiritima. Duradero Casiritima turante Yuyaari. Durar Casiritimaju Kireza Pagida. Duro Pagida.
Dulce
1
I I

89

Elejir

Peta.

Elo (vedlo)
Elogiar

Teedya

(T

?)

Elogio

Curecatisa. Curecatisa.
Nerecabuta.
Etiquinitaha.

Emancipar Embalsar

Embalumar Attadaha.
Embarazada Carecanisaque. Embarazo Pene. Embarbascar Pachi. Embarcadero Ebute.

Embarcar Cabajejeti. Embargar Tuaquejari.


Embarnizar Tiquedaha. Embarrar Tipi Sipi. Embaucar Tserida.

E
Ebrio

Enaji

Embeber

Eclipsar

Eclipse

Atucamajuu Atucamaju

Embelear Embelesar

Tsugi. Nime Nime

aputasa.

Eco Pie. Economa Ibe. Economizar - Ibe. Echar Iya. Edad Ejetsumu. Edificacin Cadenaruti. Edificar Cadenaruti. Educacin Ecueja.

Embeleso Nime
Embellecer
Embestida.

aputaneti. aputaneti.

Cabajeti

Embermejecer

Pudedaba Caajeti. Embetunar Utya. Embijar Pude. Embobar Capetati. En el

origina

Adyaradya. Efecto Adyaradyaju. Efectuar Efervescencia Pututa.

Embotar. Embobecer Nime apupudaba. Emborrachar Naji.

Emboscada

Canasiri.

Eficacia
Eficaz
Efigie

Tsatitida.

Tsatitida

Cueya. Efmera Basu. Efugio Ecuinanaqui.

Tsapepeisa. Tsapepeisa. Egosmo Ita. En segunda


Efundir

Efusin

y tercera

persona se dice, Mita. En plural, Tacua. Egosta Lo mismo que egosmo. Eje Erera. (Verbo Rera). Ejecucin Are. Ejecutar Ana. Ejemplar Inimequiju Ejemplo Inimequi.

Embosquecerse Equiquejuju Embotar Tutu. Embozar Cuatsatumu. Embravecer Muretura. Embriagar Naji Embrollar Cajicatisa. Embrolln Cajicatisaqui. Embromar Baecuaisa. Embrujar Tuaquedyaha. Embrutecer Caazicati.

Embuchar Saca. Embuste Cbiquequi.


Embustear Cbiquequiju. Embustero Chiquequiaqui. Emigrar Sana.
Emisario

Cabavitiati. Ejercitar Cabavitiatiju El Tura. Elahi (Vedar) Tumidia.


Ejercicio

Empachar Empacho

Enadiji. Cadacati.
-

Cadacati.

Empalagar

Viria.

Elaborar

Catiidia.

Elasticidad

Riruruda

Empalmar Iya Empaar Pazatsu. Empapar Teiji.

Tomo XII

90
Emparejar Emparentar

Enano
Encaja
Encabriar
Encajar

Rumadaha.

Caacati.

Eviri. Tita

Empatar Quenanasati.
Etadata. Empedernir Empedrado Tuniuepire. Tumupire. Empedrar

Cametuniati.

Carasa.

Encalabrinar

Empegar Dida.

Encalmarse

Viria. Taquiqui

Empeine Ettuba Empeinoso Tubaqui. Empelar Tsaruquiju


Empelotarse Cajicati. Evitirarama. Empellejar Empelln Ituisa

Encalvecer Dacaca. Encallar Ara. Jujara. Encamarse Encaminar Piequeja.

Empenachado Tiraqui. Empeadamente Jacaadyarnatseve.

Empear
Empeo

Emetsejiuju.

Jacaadyama

(!

Y?).

Empeorar Diaquetana. Emperchar Eysura. Emperezar Diaycuima.

Empero Datse. Emperrarse Caticaraju. Empinar Sudu.

Barepa. Emplasto Tipi. Emplear Enaruquiju.


Empreo

Encanalar Diri. Encanarse -r- Paamaju. Encanastarse Quinine Encandiladera Cabati cabati. Encandilar Tariri. Encanecer Jauane (J T?). Encanijar Napapa. Encantado [Anajacata. Anajacata. Encantamiento Anajacata. Encantar Encantarar Cua cua. Encanto Anajacata. Muya muya. Encantusar Patu. Encaizada

Encaonar Catananaquiju
Encapotar Caputaju. Encapricharse Adeba.

Empleo

Enaruqui.

Canerecati.

Emplumar Catuquiju
Empobrecer
Empoltronarse Diaycadaju. Buje. Empollar Tianatiana.

Encaramar

Guana.

Encarar Cacuejati. Encaratularse Ecusequinimuysa


Encarcelar Encarecer Encargar

Empolvar

Emponzoar Ujemudia. Emporcar Pepati.

Terimere. Tsugearida. Aycuana amere.


Aycuana amere.

Encargo

Empos

Etiveni. Empozar Caniisa.

Emprender Atibune. Emprear Ique, maquimere. Empresa Abacaadyama Empujar Ituisa.

Ijamimere dianamere. Encarnado Mapimiri. Encarnar Mapmiria Encarnecer Jujicuinanuca. Encarnizar Muratura. Encargo Peta, idada.
Encariar

Empujn

Ituisa.

Empulgar
Empuar

Uriria.

Inape. Emulacin Teri.


Teridaha.

Emular Teri. En Ju.


Enaceitarse

Enaguachar Pueve. Enaguazar Enasapa. Enajenar Equemiquiju. Enamorar - Panaquiyuebamereti,


quiyuebatitseve.

Encasar Riru. Encasquetar Yucaapu. Yuqueneria. Encastar Encenegado Aninicada. Encender Tucha. Encendido Tucha. Encenizar Muruviru. Encerrar Caria. Encia Etsecunu. Diaque. Encima Encinta Carecani iyaqui. Encluecar Tiana tiana.

91

Encogei

Encogido

Tadata. Tadata.

Encolerizar

Nijuauicu.

Encomendar Ay enana amere. Encomienda Aycuana amere. Encompadrar Cuparicati.


Enconar

Macaca. Enfermar Ujejedaju. Enfermizo Ujejedaari. Majuya. Enfermo Enfilar Tuyunetiju.


Enfaldo

Enflaquecer

Guajatana.

Enflechado
Enfrente
Enfriar

Janatsu. Iti.

Encono

Nime

cuati.

Encontrado Nimeydama. Ninieydamaha Encontrar Encontrn Quiduti. Encopetado Casumiti Ebareju. Encopetar

Tuy. Banesa. Enfurecer Carecanimaju. Engaar Muya muya. Engao Muya muya. Engaoso Muya muyaqui.
Engargantar

Encorajar Cacasati. Ebitirama Encorar Iti. Encordar Ujurisi. Encordelar Tumuna. Encorralar Bajeje. Encostrar Ducada. Encrasar Sacasacaha Encrespar Tira adadaha. Encrestarse Umaha. Encrudecer Nime ataquimaju. Encruelecer

Mina.

Engastar Eiyamudia. Engendrar Umanaysa.


Engibar Cajuju. Engina Zaara zaara. Pepa. Engomar Tsericuina. Engordar Engorro Tieu. Diaquedianea. Engrandecer Cujutia. Engranujarse Engreimiento Quejiyuti. En hora buena Purcamadura. Purcamadurama. En hora mala Guajatare. Enjambre

Eapuquiju. Encubertar Etenaqui. Encubierta Etenadseve. Encubiertamente Cabarneretimaqui. Encubridor

Encubrir Encuentro
dida).

Cabameretima. Dadina (de cosa

Enjugar

Tiria.

per-

Ecamajuajua. Encharcada Enacuju. Endeble Casacati, yaquima Endemoniado Ijanaqui. Endemoniar Quijanati.
Encumbrar
Endentecer Tsequiju. Rucuidaha. Enderezar Manuina. Endeudarse I ama Endiablado Guajadaha. Endulzar Endurecer Pajidaha.

Bacacaya. Encuentro de un rio Tsurutsa. Encuentro de personas

Ize. Enjundia Enjuto Iyu. Atajan anaisa. Enlace Enlazar Atajananaisa. Enlodar Capepati. Enloquecer Inimemaha.

YT?)

Tacua. Enmaraar Cajicacasati. Enmaridar - Caveti. Enmelar Chucu. Icuina. Enmendacin Enmendar Icuina. Enmienda Icuina
Enlustrecer

Enmollecer

Danamaha.

Enemigo

Maquei.

Enmoecer Cananati. Enmudecer Abacaisa. Ennegrecer Teve.


Enojar

Enemistad Quijeventi. Taca adyama. Energa Enfadadizo Nimejunuda.

Canaiti.

Canaiti

Enojo

Enfadar Nime junudamaha. Enfadado Nime junudama.


Enfaldar Enfaldar

Cajibuti.

Enorme Diaqueneuti. Enramada Erere. Enramar Erereha. Enredadera Nucanuca.


Enredar

Ahatubu.

Baccuaisa.

92
Enredo Baccuaisa. Enrejado Ecuaruruisa. Enrejar Cuaruruisa. Enriquecer Yumecama. Perepereha. Enronquecer Capiruriti. Enroscar Ensacar Isa.

Entrampar

Casati.

Entrante Nubiaque. Entraa Ecarecani. Entropar Casati. Entrar Nubi. Entre Majaca.

Entreabrir

Ensalmar Dada Ensalmo Uju.


Ensalobrarse

supersticin. Uju.

Entrecortar

Verepacaisa. Patsatiayamaha.
Tia.

Entrega

Patsedaha.

Ensalzador

Curecatiaqui.

Ensalzar Curecati, tutacati Ensamblar Cazipiti. Ensanchar Quiniquia. Ensanche Quiniqui.


Ensangrentar Amiamia. Ensartar Tutsu. Ensayar Cabavitiati. Ensebar Dicui. Ensenar Ubu. Ensenador Ebavitiaqui. Enseanza Ebavitia. Bavitia Ensear Enseorear Metsene.

Entregar Tia. Entremeter Rucu. Entremetido Rucuque.

Entreor Apuisa. Jaricani Entrepechuga

(.1

T?).

Entrepernar Entrepiernas
Entresacar
Entresijo

Canatsicaruti.
Etsacamajata. Tecua tecua.

Entrepunzadura

Peta. Ejasapara. Entretenedor Riquiqui. Entretener Riquequiju. Entretiempo Piejumajaca.


Entrevista

Enseres

Aycuana.

Ensoberbecer Cazurniti Izabeha Ensordecer Cazicatiaqui. Ensuciador Cazicati. Ensuciar Citarajuisa Entalegar

Entallecer
se). Ente,

Catzu cavijati;
Ita cate.

(vestir-

Entenado Ebacuapuji. Entender Adeba Entendido Cadebatiaqui. Apuna Entenebrecer Enteramente Diaquejie.

Cujatisa. Bamajaca. Entristecer Nime diru. Entrometer Rucu. Entronizar Quejiyuti. Entuerto Carecaniuje. Entumecer Capucacati. Enturbiar Ducada Entusiasmar Cacasati. Entusiasmo Cacasati. Entusiasta Cacasatiaqui. Enunciar Ecuejaquiju. Envanecer Casumiti. Envarar Capucacati. Envejecer Esiriju.
Entreverar

Entereza Enternecer Enterrador


Enterrar

Yumecama.

Panuda
Epapaqui

Envenenar Marua. Enver Dumi. Enviado Ecuadisia.


Enviar

Papa. Entibiar Uquejanajanaha Entierro Papa. Entigrecerse Camureti.


Entiznar

Cuadicia.
Tumeque
tumeque.

Enviciar

Guanizididia. Inequedyaha. Entonar Entonces Yume. Entono Inequedyaha. Entontecer Inimemaha. Entorpecer Uririataquimaju. lint rada - Nubi. Entrambos Capequeti.

Envidia Isa, enacueba. Envidiar Isa. Isaaqui. Envidioso


Envilecer

Ijeve.

Envin Ituisa. Enviscar Tipita.


Envolver Epidemia
Epilepsia

Enviudar Eavemaju. Vayu.

Ujeje.

Capucacati.

93

Capucacatiaqui Epuln Dajicada. Equidad Baquinda.


Epilptico

Escarmenar Pija. Escarmentar - Caninieti Escarmiento Canimeti.


Escarnecedor Capietiaqui. Escarnecer Capietiqui. Escarnio"- Capieti. Escarzo Ejacu. Escasear - Riepije. Escaso Riepije. Escasez Inieda.

Equilibrar

Casipiti.

Equipaje Inaruma. Equipar Inaruma Equivaler Tumetupua.


Equivocacin Cujisa. Equivocar Cujisa.

Equivoco
Eradicar
Eral

Cujisa.
Tirit.aha.

Esclarecer Esclavizar

Marabeta. Erijir Alia.

Vecatana. Emerequiju.

Sapapa. Erizado Isasa. Erizar Isasa. Erizo Ija.


Erisipela

Escoba Ebubuqui. Escobar -- Abu. Tequi. Escobazn


Escocer

Erogar Patiajaquea. Errante Anibaecua. Errar Chibare.

Cliabare. Cliabare. Erubescencia Vizu.


Errata Error

Eructar Beji. Eructo Beji. Escabel Quiduti. Escabroso Icada.

Escabullirse

Casecati

Catacua-

Bijidaba. Escoger Peta. Escolopendra uviri. Escombro Caasicati. Escomerse Araju. Esconder Tena Escondidas Etena. Escondijo Etena Escorbuto Eru. Escoria Chipirodumi. Escozor Bijida. Escribir Venevene
Escrita

Chirije.

Escala

Etapataqui.

Escrupulizar

Escaldada (mujer mala)


ritiarida.

Escaldar
Escalera

Pana.

Etapataqui.
Bittiere.

Uariauariaha. Uariauria. Escrpulo Uariauariaqui. Escrupuloso Ijacabaca. Escuchar

Escama

Escamar Bittieri. Escamocho Cabisa. Escamonda Catiucavijati. Escampar Iratana. Escandalizar Idamabamere. Escndalo Idamabamere. Escandaloso Idamabaveaqui
Escauelo Vaari. Escapada Vana. Escapar Vana. Escape Vana. Escara U curu. Escarabajo Sequi Escarapela Cajeviti. Escarbadiente Etsecanirutuqui. Escarbaorejas Ijacamirutuqui. Escarbar Ebi, uviri. Escarchar Yabaqui.

Escudilla Teta. Escudillar Ura. Escudriar Nimetupu.

Escuerzo Uan. Escupidor Acuedipusia aqui. Escupir Acudia.

Escurar Escuro

Eaputa Caputa. Escurridizo Yuputana. Escurridura Ettida.


Escurrir

Uruva. Casatura. Esfuerzo Cazatura.


Esforzar

Esmero

^Etsuricani. Esfago Espalda Ebebacua. Espantajo Parapara. Espantar Ecuisa. Espanto Ecuisa. Esparavn Vivipa.

Inimetiria.

94
Esparramado Quetse. Ejequie.
Especificar

Tsunutati. Ejebutsee. Estallar Chequequequiju Estallido Chequequequi Estampa Emeya. Estampido Pututaisa. Estangurria Vire. Estar Ani. Estaresa Viriri.
Estada Estado

Especie

Adebamere.

Espectro

Batajaginamabatajaegi-

naraa Especulador Inime tupuaqui. Tiquidaha Espejear Espeluznarse Isasa. Espera Quinati.
Esperanzar Quinatimere. Esperar Quinatiigua. Esperezo Cariruti.
(liquido)

Estatua Eccueyane.
Estatura

Dame,

baru.

Esperma
Espetera

Este, esta, esto

Rie.

Etseri,

mi-

Este vado

Uasipenu

didaha. Espesar, espeso

Estercolar
Estril

Duca Chumu.

Maria. Cabacatibaecua.

Esterilidad

Cabacuatiuia.

Espetn
Espiar

Rutu.

Esterquilinio
Estertor
Estila

Jiji.

Ijacabaca. Espiga Esa. Espigar Esaha. Espina Acuija.


Espinar

Tarara. Estircol Jiji.

Ejiriquini.

Acuijaquini

Estima Estimar
Esto

Iyuepe. Iyuepe.
Maranqueda.

Espinazo Ebebacuatsau. Acuijaqui. Espinoso Espirante Guanida aqui.

Espirar Guanida (oler). Espritu Yatanana.


Espiritualizar

Tupi. Estirn Timebari. Estomacal Arasacaqui. Estmago Arasaca.


Estirar

Nitiaruaquienetid-

yaju-

Espuma Uba. Espumadera Ubaquemiqui Espumar Ubazuru Espumarajo Etsuricanibaeze.


Espundia
Espurriar

Esplendidez Ayqui. Edana. Espoln Esponsales Cametseneti. Esposo, esposa Eave, euane. Biabiaha. Espulgar

Pere Pere. Estornudar Echuiju. Estornudo Echiu. Estotro, estotra Jume.


Estorbar
Estorbo
Estrafalario

Jupujupe.

Estragar
Estrazar

Casicati.

Estratagema

Yanacanacuancuan.

Pijisa.

Estrechar

Estrechez
Estregar
Estrella

Pusese.

Cuisu.

Patsa virida. Patsa virida. Acua.

Espurio Yanacanababani.

Ecuedi. Esqueleto Etsandiara.


Esputo
Esquilar

Esuju.

Etsucu. Esquivez Yanacanaguanaguauani. Esquivo YanacanaguauaguauaEsquina


niaque.

Estrenar Tsume. Estreir Dumitadata. Estrpito Pututa Estrujar Tizi.


Estuprador Estuprar Estupro Estuche Estudiar

Purari. Estremecer Batajaejinama. Tsume. Estrena

Jajaaqui.

Yacabaecua. Yuru. Estacada Yuruetataqui Estacazo Yurutata.


Estable

Estaca

Jaj. Jaj. Equiniqui.

Quirica.

Estupefacto

Nimeaputaneti.


Estupendo Attucararaisa. Estuprar Jaj.
Etctera

D5

Exentar Eyaju. Exento -- Eya. Mayueru. Exequias Exhalacin Puraritizuqui. Puraritizu. Exhalar Eccueja. Exhortacin Exhortador Eccueja. Exhortar Eccueja.
-

Eternidad

Baru. Terebaccua.

Eteromancia Mapisi. Etesa Tuenidia. Muia. Etiqueta

Eunuco Ecacaquemi. Evacuar Isama. Evadir Viitu. Evangelizar Jesucristo


sara.

Exhumar
ja

yama y

Rure. Rure Exigencia Puti.


Exhumacin
.

Exigir

Putiju.

Benadiru. Evidencia Adeba. Evidenciar Adebamere.


Evaporar
Evitable
Evitar

Viitutaqui.

Viitu.

Exabrupto Bajemayana Canaruti yda. Exacto Exagerar Cadyama. Exagerativo Cadyamaqui Exaltar Casumiti.

Jaque. Existencia lyumata. Existir Ani. Exonerar Jaeque. Exorbitante huma, Expatriarse Uajaca Expectacin Ijacabaca.
Eximir
Expectorar Tacuazacuaha. Cuare. Expedicin Expedito Inaruma. Expeler Ecuadyamaha.

Examen

Adenaru. Examinador Adenaruaqui. Examinar Adenaru. Exange Aniima. Exnime Inaruma.

Expender
Experiencia

Etica.

Apuisama.

Idunsa. Exasperacin Exasperar Idumaha. Excavar Puruti. Rucuida. Exceder

excelencia

Rucuida.
cuita.

Excelso

Rucuida

Excepcin Exceptuar Excesivo

Excitar Jaru. Exclamacin Nijucna.


Exclamar

Pesu. Pesu. Rucuida.

Experimentar Apuissamaha. Experto Apuisamaaqui. Expiar Paru. Explanar Ruma. Explayar Dere. Piecue. Explicacin Explicar Piecua. Exploracin Cuajiti. Explorar Cuajiti.

Exponer

Adyea.

Nijucna.

Excluir Pesuju. Exclusiva Pesu.

Excrecencia

Excremento
Excretar

Muti.

Dumi.

Dumi. Excusa Chive. Excusable Chivetaqui. Excusador Cachivetiaqui. Excusar Chive. Execracin Cuitapeta. Execrador Cuitapetaqui. Execrar Cuitapeta Exencin Eya.

Exportar Catiati. Expresar Canapica. Expresin Canapie. Exprimir Tizi. Expulsar Ecuayamaha. Expurgar Jaj. Exquisito Uriaya. xtasis Nijucua. Extensin Ejutupu. Extender Pija. Jim o Extenuacin Extenuar Jime. Exterior Idure. Exterioridad Riepiji.

Exterminador Yuamaqui. Exterminar Yuamaha. Externo Diaqueju.

96
Extincin Extinguir Extirpar

Familiar

Inaruma.

Inaruma. Chicuaresa. Extorsin Capujarati. Extracto Natizi. Extraer Natizi.

Familiaridad

Madeca. Madeca.

Famoso Fmulo

Yuneri. Emerequi.

Fantico Fanfarria

Cuarequi. Cuauda.

Pupe. Extranjero Extraar, extrao Bape. Diaquepiji Extraordinario Extravagante Eada. Cujisa. Extraviar

Fanfarrn Cuauda. Nimejumudama Fanfarria

Cujisa. Extremar Raruraru. Extremo Raruraru. Extreir Dumitadata. Exuberancia Ayda. Exulcerar Pututa.
Extravo

Vecatana. Fantasma Mapisiqui. Fara Bacuapa. Faramalla Jicacaisa. Fardo Epiruri.


Fantasa

Farfantn
Farfulla

Tsaburiburi

Fbrica

Fabricar

Fbula
Fcil

Eaquique Eaquiqueju Tericueja.

Anayuama. Farfullar Anayuamaha Farol Vecada, vecabaro. Farolear Etsehaqui. Farota Dajida. Frrago Rucua rucua. Fastidiar Viria. Fastidio Viria. Fastidioso Viria.
Fatal

Ibedama

Nerecada.

Facilidad

Facundo Anaqui. Fachenda Muyamuya. Fachendear Muyamuyaha Faena Camereti. Fagina Quere. Faisn Vivipa. Faja Etimaquerequi.
Fajar

Bere. Beretseve. Fcilmente Factible Beretaqui. Facultad Inime. Facundia Anaqui.

Fatidico

Mapisiqui. Fatiga Canatere. Fatigar Canatere.


Fatuo Favor

Inimema.

Canerecati. Favorecer Canerecati. Faz Ecuejiquini.

Etimaquere.

Falacia

Falangia
Falaz

Pusia. Acubiti.

Ejeme. Fealdad Batiquibijidama. Feble Jimi jimi. Fecundar Juajuiju. Fecundidad Juaqui. Fecundo Juaqui. Fechora Venidama.
Fe
!

Felicidad
Felicitar
Feliz

Nimeji.

Muyamuyaqui.

Nimejiju.

Magit. Equechiquini Falible Camayatiaqui.


Falcinelo

Falda

Inequedyaniaha. Falsedad Pusiamama Falso Pusiamamahaqui.


Falsear
Falta

Nimeji. Nimejitseve. Femenilmente Bijizeri. Fementido Quejenetima. Inarumaha Fenecer luama. Feo
Felizmente

Faltar

Acacha. Acachaa.

Faltriquera
Fallecer

Sitara.

Feracidad Inaque Inaque. Feraz Fermentacin Taza.

Fama

Maju. Yuneri.

Fermentar Tazana. Fermento Tazana


Ferocidad

Familia

Madera

Nime idama

Inirneducu. Ferocidad Mijida. Mijidaha. Fertilizar


Frtil

Fervor Inirneducu. Inirneducu. Fervoroso Inirneducu. Fervorizar Cuitabacati Festejar Cuitabacati. Festn

Chive. Tereaqui. Fino Recueta quina. Finura Recueta quina. Firma Ebacani. Firmamento Purariquiniqui. Ebacaniza. Firmar
Fingir
Finito, finita

Festividad
Fetidez

Chine. Ibida

Firme Panuu. Fisonoma Ejigu.


Flaco

Uchuri.
.

Ftido

Ibida.

Flaquear Castere.

Feto Maqui. Ibida. Fetor Eimevequ. Fiador

Fiambrar Araquiquiju. Fiambre Earaqui. Fiambrera Earaquiquini. Fianza Eimevequi. Eimevequiju. Fiar

Castere Cacujati. Flecha Pia. Flechador Piaqui. Flechar Tecua. Flechero Tecuaqui.
Flaqueza
Flato

Flema -- Ecuedipanu. Flemn Ebujutsu.


Fletar
Flete

Ficcin

Tacuari.

Netsugeti.

Fidedigno
Fidelidad
Fiero

Ejeeneguasataqui. Ejeeneguana.

Fiel Ejeeneguana.

Quijanti. Verime. Fiesta Chineunuda. Figura Emeya. Figurable Emaya autaqui. Figurar Emeyaha. Fijacin Jaru. Fijar Jaru.
Fierro
Fijo

Tsuge. Flexible Ure. Flogear Diaicuina. Flogedad Diaicuina. Flojo Diayda. Flor Saisa. Florear Saisaati.
Florecer. Cavituti. Cavitsutitseve. Floridamente
Flotante
Flotar

Betsa.

Jaru. Fila Raca


Filamento
Filandria

Jira.

Betsa. Fluctuar Nubigeri nuvigeri. Fluir -Uri. Fluxin Tecuatecu.

Tipi.

Fojo

Sabisabi.

Filantropa Quiyueti. Filantrpico Quiyuetiaqui. Inime biji. Filarmnico Filiacin Juracana. Fiiial Ebacuaja.

Fogata Ttete.
Pueque. Fogonazo Puti. Fogosidad Foja Jata. Folculo Ecacaquini.

Filiar Juracuana Filo Cueru.


Filtracin

Yuracuana?

Folln

Yuama.

Yuri.

Fin Inaruma. Finado Emaju.


Finalizar

Finalmente Finamente

Inarumaju. Inaruma Mumi.

Fomentar Inimetiana. Fomento Inimetiana. Fondear Dedaha. Fondeo Deu. Cujatana Fonge Foragido Eyequi. Forastero Pupeque.

Finar Maju Muja. Finchar Fingidamente Chivetseve. Fingido Chiveaqui.

Forcejo

Quinatti.

Forcejudo Nimepajuda. Forjar Muya Eaqui. Forma

Tomo

MI

98
Formal Muyupiji. Formar Cuejana. Formidable Bata bijidamaqui.
Frondosidad Jujuda. Frondoso Jujida. Frontuda Quejiquiniarida. Frotar Tacua.
Fructificar

Paza paza. Fornicacin Ribu ribu. Fornicante Paza paza, quijanati. Fornicar Pajuipiji. Fornido

Dae.

Forquilla Chumu. Forrar Tibetaha. Fortalecer Tijuca.


Fortaleza
Fortificar

Frugalidad Arape. Fruicin Nijupureama. Frustrar Quinatijaca. Fruta Acuicaca Fruto Ayqui.

Titunuda.

Fuego
Fuelle

Etiqui.

Canasiriju Pieju. Fortuna Forzado Casatura. Cazatura. Forzoso Pasau. Fosco Cadiati. Fracaso

Ejijaqui.

Fuente Erique. Fuera Idure. Fuerte Casada. Fuerza Caza.

Patsa. Raquetana. Raquetana. Fragancia Ivimeda. Fragante Tizara. Frgil Epucu. Frgilmente Epucutseve. Fragilidad Epucu. Fragmento Ecuesi. Fragoso Jicada. Fragua Etijaqui.
Fraccin Fractura Fracturar

Fuga

Putisa.

Fugar Putisa. Fulano Becaya. Fulgente Pupida. Fulgor Veca.


Fulgurar
Flica

Saririju.

Guanasa. Fumador Umajaaqui.

Fumar

Umajaha.

Francamente Perematseve Franco Tipema. Franquear Canerecati. Franqueza Canerecati. Fraterna Camureti. Tuatsevequie. Fraterno

Funcin Tita. Fundara Sitara. Fundacin Jutibu. Fundador Jutibuaqui.

Fundamentar Epuchaju Fundamento Epucha. Fundar Pucha.


Fundir Urisa. Fnebre Vipuchiju. Funesto Nime diru. Furia Nijuamicua. Furioso Nijuamicuaqui. Furor Nijuamicu Ftil Iyuepe.

Fratricida
Fratricidio

Quieti.
Quieti.

Fraude Muya muya. Frazada May cha. Frecuencia Yudigidijidya. Frecuente Yudigidijidya.

Freir

Cuararaisa.
lacho,

Quijanati. Frente Equeti. Fresco Baahada. Frescura Batiti.


Frenes

G
gacha Vipuchita. Esepara. Cabagegeti. Jatada. Galantear Jatadaju.
<

Frezada
Frialdad

May
Bada.

cha.

Gajo Gala Galn

Ducucu.

Baatsumudama. Yueneriama.

Friega
Fri

Sicui.

Friolento
Friolera
Frito

Galpago Dati. Galardn Tsuje. Galardonar Tuje. Galbano Diaicada


Gallardear

Ecuararaysa.

Zatitidaju.

99

Zatitida. Zatitida. Gallina Tacure. Gallinero Tacurenaruqui. (alio Tacuredeca.


(

rallardia

I-ata

<

rallardo

rato

Misi epuna. Misi deca.

ama lamo
a

Zina.

Zinadeca.

.a vasa Epuna uchaquiarida. Gaveta Epuna uchaquiarida. Gaviln Vivipa. Gavilla Quere. Gaviota Tarama.
I

muza Yarapasa. Gana Aracara.


i

Gazmol
Gaznate

Puta puta.

Erumu.

Ganar Aracana. Chumu. Gancho


(iangoso

Evicaniquisarati.

Gazuza Aracaracuita. Gemelo, gemela Betajara.

Zanacacatsu. (angrenarse Evicaniquisarati. Gangueo Evicaniquisarati lanoso Cara.

Gangrena

Gemido Canageti. Gemir Nijupa. Generacin Aracana.


Comazejiju. Generosidad Tipema. Tipemaaqui. Generoso Genio Cajacati. Ecuita. Gente
Generalizar

Ganso
Gaido Gair Gaote

Juje.

Ganza

Tericueja. Quequietere. Quequietere. Etsuricani.

Garapita Garapito

Edderuquie. Enayuare.

Tatitida. Catiananasati. Tautau. Gardua Ibazebe. Garfa Emetucuzapara. Garfear Cheve. Gargageada Ecuedipanu. Gargajo Ecuedipanu. Garganechon Erumu. Garganta Erumu. Gargantilla Erumu irene.
Garboso
Garbullo Garceta
(

Utzama. Gentilidad Utzama. Gentilizar Utzamaju. Gento Caradati. Genuflexin Nuyu. Gerifalte Vivipaviri. Germinar Burara. Gestero Uvenahaqui. Gesto Uveo. Gigante Cuiducuido. Girar Cueti. Giro Cuiti.
Gentil

Glndula
Gloria

Cuidi.

Inequeneri.

Gloriarse

Nijupureama.

largara

Cajucuati.

Yiria. Cajucuati. Garguero Erumu. Garra Tab. Garriflar Teca.


Gargarismo
Gargarizar

Garramar

Chiri.

Garrapata Becuiji. Garrn Edana. Garrotazo Miri. Garrote Emiriqui. Garrotear Emiriquiju.

Dajicada. Glotn Glotonear Dajicadaju. Glotonera Dajicada. Gobernar Cucuadisiati. Gobio Yaurupi. Nimeji. Goce Etsuricani. Gola Golondrina Churu.

rolon lio

Nijuvenana.
Aynacaji.

i-olosear Cuajadaquevijida.

Golosina

Garrotillo Eru. Garza Tuti. Gastable Aputasataqui.


Gastado
Gastar Gasto

Goloso Aynacajiaqui.
Golpe Tata. Golpear Tata.
Gollete

Tui.

Aputaisa. Aputaisa.

Aputaisa.

Emadi. Gomosidad Madiqu.


Goma
Gonorrea
Vire.

10
Gordazo, gordaza Epezizi. Gordo, gorda Jujida. Tserida. Gordura Tsuripetsuripeaqui. Gorgeador Turipeturipea. Gorgear Turipeturipe. Gorgeo

Chachacha. Chacha. Queque.


Quequeaqui. Bacuapa.

Gritar
Grito

Gritera

Gritn Giosca

Gorgojo Muju. Gorgoritear Zarara zarara. Gorrn, gorrina Cupipana. Gorrista Baduju.
Churu. Gorro Pasapasa. Gorrona Corronazo Badujajuaqui.

Grosera

Barereca.

Caniuytimaaqui. Grosero Tsacaqui. Grosor Grosura Uu. rida. Grueso, gruesa Camureti. Gruido, gruir

Grupada Tunu. Grupo Cajaqueti.

Gota

Goteado

Patata. Patata. Patata. Gotear, gotera Cadiqui. Gotern

Etiveru. Nara. Guachapear Teteju. Guadua Bejina.


Gruta

Guacamayo

Gotoso Tsanaqui. Gozar Buriburiju. Buriburi. Gozo Buriburi. Gozoso, gozosa Yanabijida. Gracejo Inime. Gracia Inimetseve. Graciosamente Graciosidad Raru. Gracioso Anabijidaaqui. Grada Etapataqui. Ueuzana. Grajo Bacuapavari. Grama Gramal Bacuapavariquini. Tsucacaqui. Grana Tsucacaquiba. Granar rida. Grande

Guadual Bejinaquine. Guantada Paja. Guapear Pererecadamaha. Guapetn Pererecadamaqui. Guapo Pererecadama. Guardador Enaruqui. Guardar Naru.
Guarda, rio

Quaji.

Enaru. Guardoso Guarida Eaniqui. Guaya Enapa.

Guayaba

Tsacute. Guedeja guedeja Etsarudecaca.

Grano Iruru.

Guermeses
Guerreador

Guerra, guerrear

Cujuti. Camaqueiti.
Camaqueitiaqui.

Granoso Iruruaqui. Grasa Etseri. Grasiento, grasienta Etseribuqueji. Tsuge. Gratificacin Gratificar Tsuge. Gravamen Inimeidu. Gravar Inimeidu. Gravedad Bipuchiu. Graznar Quequetere. Greda Uyu uyu.

Ebamere. tuiador Ebamerequi. Guiar Bamere.


Guia
(

Guisador
Guiar,

Ezuruqui.

guiada Tsuru.

Guirigai Cajututusati. Guirnalda Corona.


Jiujiu. Guisante Guisar Tapa. Tapa. Guiso

Gresca
Grieta

Anau. Yanaburi. Grigallo Cuareu. Grillo Ajar Grima Emuba. Griz Pasau. Grita Chacha.
i.

Gurrumina Ejadyama. Gurrumino Ejadyamaqui. Gusanera Tsujuaqui. Tsuju. Gusano Gusaran Cuti.

Tsen. Gustar Gusto Tsen. Jii. Gusto

101

II

Ilii,

A, haber

Ju.

Upati. Helo Ver Elo. Epima. [embra


Hulera

Adenaru. Habilitacin Juracarna.


Hbil
Habilitar

Habitar Hbito

Juracama. Ani. Inadyayuadya.

Hemorragia Amipusia. Hemorroida cana. Hendedura Buri. Hender Buri. Heir Paja.

Ana. Habla Habladura Anaydama. Hablar Ana.


Hablilla

Anaydama.

Hacendera Carireti. Hacer Ana. Hacia Ejequeja. Hacienda Aula Hacinar Yudya quedya. Hacha Yudya quedya. Cuere. Hachear Dianaha. Halagar Diana. Halago Tabe. Halcn Haliento Aracara. Cana. Hlito Dadi. Hallar Hamaca Ebadequi. Aracara. Hambre Araaraqui. Hambriento Haragn Diayni. Haraganear Diayni. Harina Emive. Harinoso Epurire.

Etacuau-jeje. Jiji. Herbar Sapa. Herbecer Burara. Herbolada Uaca. Herboso Nutsaquini.
Hepata Herbaje

Heredado Heredero

Esana.

Metsene. Herencia Metsene. Herida Esacua. Herir, herido Sacua.


Epunadeca. Hermanar Ejiquiju. Hermano, hermana Ejuquie. Hermosear Juqueneriju.
Hermafrodita

Hermoso, hermosura Hernia Aniani. Herpes Putiaputa. Ay. Herramienta


Herrera

Juqueneri.

Tacatacactare. Herrero Tacataqui. Herrn Verimi dumi. Hervir, hervor Petutu.


Htica

Nijuquiju. Nijuqui. Ejetupu. Bacarama. Nuca. Haz Quere. Hazaa Agida.


Hartar Harto Hasta Hasto Hatear

Jime.

Htico, htica

Jimeaqui.

Hez

Cadi. Ejuzicua. Hbrido

Hidra

Bacuapa

(ja ?).

Hidrocfalo

Cubita.

Hazmereir Tsamere. Ejebucha. Tibipidia. Hebra

Emapisi. Ilidromancia Emujaqui. Hidrpico Epatse. Hil

He

Equijanati. Equijanatiju. Hechizar Equijanati. Hechizo Cati. Hecho, hechura Ibida. Hedentina
Hechicera

Bize. Hierro Varime. Higuera Ecui.


Hielo
Hijastro

Ebacua

puji.

Heder Hedor

Ibidaju. Ibida.

Ibidaju.

Ebacua. Hijo Hilacha Tapuzapu. Hilado Ettari. Hilador Ettariqui. Hilar Jari.

Hediondez, hediondo Helada Bize. Helar Bizeju.

Eduqui. Hincadura Enubi. Hincar Nubi.


Hilo


Equiji riaguanati Hinchado Hinchar Muja. Hinchazn Tutsu.

102

Nitimeriqui. Nitimereaqui.
Majuettare.

Hospedera Hospedero
Hospital

Tsudu. Hipocondra Emuja.


Hipar, hipo

Hipocresa Hipcrita
Histrico

Inimejuti. Inimejutiaqui. Nerere.


Evimunu.

Hospitalidad Canetimereti. Hostal Etsugequiettare. Hostiario Eaquique.

Hocico

Hogar Ettiquicuere. Hoguera Ettete. Hoja Acuijaqui. Hojarasca Acuijaquicuana.

Hojear Jatape jatapea. Hola Jua! Holgazn Diaycada. Diaycadaju. Holgazanear

Dijima. Hostilizar Cacuarenanati. Hoy Riquieveca, Riaddio. Hoya Cani. Hoyo Cani. Hozar Vena. Hueco Jaratara. Huelgo Beji. Huella Evachicuare.
Hostigar

Hollar
Hollejo

Tijitijiju.

Bitibejeda. Holln Guanijididi. Hombrachn Muijda. Hombre Deca. Hombro Yaracaca. Homicida Ecuitayequi.
Homicidio

Hurfano Esanaquie. Huero Yanca. Huerta Ejita. Hueso Etsau.

Hueva

Ize.

Huevera

Eca.

Huevo Eca. Huida Guana. Humadera Guan.

Equitaese.

Honda Vuiviu. Hundo Deda. Hondura Deu.


Honestamente Canarutitseve. Honestidad Canaruti.

Humanar Tatitidaju. Humano Tatitiquida. Humear Guaniju, guaniiru. Humedad Timeda.


Humildad Ecamuiti. Humilde Camuyti. Humillacin Camuyti.
Humillador Camuitiaqui. Humillar Camuiti Humo Guani.

Camuiti. Honra Yuneri. Honrar Muy. Hopear Bidubiduyu. Horadar Titaca. Horizonte Vecada. Horma Epiequi. Hormiga Puqui.
Hormiga de palo santo Anani. Hormiga Albuna. Hormiga polica chica Umanana. Hormiga Cuqui Tepatse. Hormiguear Putsutsu. Hormiguero Puquiquini.

Hongo Honor

Ju.

Humor

Cajacati.

Humorada Humorado
Hundir

Cajacati.

Jietena. Hundible Cuamicuami.

Cuami.

Hura Nico. Huracn Jabubu. Hurao Casaati. Hurgamandera Ecadya. Hurn Uazeze.
Huronear
Hurtable Hurtar

Chumu. Horquilla Tepe. Horrendo Pucururu. Horriblemente Pucurutseve. Horrorizar Pucururu. Hosco Teveu. Hospedar Netimere.
Horqueta

Uazezecho. Chiritaqui.

Hurto

Chiri. Chiri.

Hunada Dada (?). Humear Guaniiru. Huso Dada.


Hutia

Abananari.

103
impvido Camubatimabacua. Impecable Ucba utaquima. Impedido Bicaca. Impedimento Bicaca. Impedir Bicacaba. Impedir Benini. Impenetrable Ipene. Impenitencia Inimebacuina. Impenitente Inimebacuina. Impensado Adebama. Imperfeccin Pesu. Imperio Ricua.

bice
Ibis

Yarapaza.

Icor

Sirite. Ebutsunacaya. Ictericia Canaytiuri. Ictifago Jaccama. Ida Cuau. Idea Jarasa.

Jarasa.
Idntico

Idear

Batapizi.

Identificar

Batapiziju.

Idioma
Idiota

Yana.
Yanaruma. Yanacanamuy.

Impertinencia --

Abacadyama.

Idolatra

Bataquimaque. Idomeneo Yuimaqui.


dolo

mpetu Cbicuare. Impiedad Canerecatibacue. Impo Cbicuare.


Implacable Abacadyama. Implorar Quimepati. Imponderable Inime ebare.

Ignominia
Ignorancia

Yumeriama.

Ignorante
Ignorar
Igual

Inaruma. Inaruma.
Inarumaju.
Batapiziju.
Batapizi.

Batapizi.

Igualar

Igualdad Iguana
Ijada

Dabuckere.

Eperecatsenana. Ilegtimo Pasabau. Ilcitamente Visutadatseve. Ilcito Visutada. Iluminacin Veca. Evecaqui. Iluminador Iluminar Veca.

Uracanasa. Importancia Inimemetse. Importante Inimemetseju. Importe Inimemetse. Importunar Nerca. Importuno Nercaqui. Imposibilidad Ejebutsee. Imposibilitar Ejebutseha.

Imponer

Imposible Impostor

Ejebutse. Pusiapusiaqui.

Ilustrar

Jiujiu. Vecaisa. Imagen Emeya. Imaginacin Ecueyane. Imaginar Cueyana. Imaginario Cuyane Imbuir Nimeseca
Ilusin

Imitable

Cumazeji. Cumazejiju. Impaciencia Inime iduma. Inime idumaju. Impacientar Inime iduma. Impaciente Impalpable Eviti. Repidia. Impar Imparcial Cuatsaguanatseve. Cuatsaguana. Imparcialidad Ujejebaccua. Impasibilidad Impasible Ujejebaccua. Impvidamente Camubatimatseve. Impavidez Camubatima.
Imitar

Impotente Inaruma. Imprecacin Cbata. Imprecar Cbata. Impresin Bayajiujiu. Impresionar Bayajiujiuju. Imprevisin Yanacanaacaucuau. Imprevisto Yanacanacaucuau. Improperar Capujeti. Improperio Capujiti. Impropio Jiujiu. Improporcionado Tacara. Improvisar Abayautia. Imprudencia Cbeve. Imprudente Cbeveaqui. Impudencia Viyutada.

Impudente Viyutadaaqui.
Impudicia Anauama. Impdico Anauamaqui. Impureza Guau. Imputar Paua.

Inadvertencia

Inaguantable
Inalterable

Idadama. Inetaquima. Inetaquima.

104
Inanimado
Inapagable

Yatananania.

Incurable

Catupetitaquima.

Ticuata quima Inapetencia Tsamazama. Inaugurar Yuijuju.

Incurioso

Apupuda.

Incendiar Sima Incendio Suna. Incensar Yiyu. Incertiduinbre Uria uaria. Incesto Cabizunariti. Incestuoso Cabitsuaritiaqui. Incienso Emadi. Incierto Uria uria. Incisin Cajicuiti.
Cuagitima. Inaveriguable Eaquiama. Incapaz Incauto Cadaitima.

Indagar Bacadura. Indebidamente Cananatirua. Indecencia Cabajeti idama. Indecente Cabajeti idama aqui.

Adyaataquiquicama. Yanaquima. Indecoroso Muydama. Indefenso Cacuarenanatima Indemnizar Cuarenuca. Independiente Netunerema. Independencia Netunerema. Indeterminado Cabijitima.
Indecible

Indeciso

Indevocin Cabacatima. Indevoto Cabacatima.


Indicar
Indicio

Jaru. Parneme. Inclinar Parneme. Incluir Tipe.


Incitacin

Nimecueja.

Inclinacin

Nimecueja.

Indiferencia
Indiferente

Bucuadyama. Bucuadyama.

Cabapeti. Ecabapeti. Incomodar Uria. Incomodidad, incomodado Viria. Incomparable Batape. Incompasivo Nerecabama. Incompleto Didia. Incomponible Bajetaquima. Incomprensible Eadebaquiama. Inconsideracin Cacatsutima. Inconstancia Viria. Inconstante Viria.
Incgnito

Incognoscible

Indgena Indigencia

Renazuu. Nerecada. Indigestin Tacuazanama. Indignacin Ecamureti.


Indignar Indigno

Camureti.

Incontable Piebataquima.
Incontinencia
Incontestable

Mudama. Indirecta Nimetupu. Indirecto Netiagee. Indiscrecin Inimequiama. Indiscreto Inimequiama. Indispensable Acuejatima.
Indisponer

Ajidamaha.
indispuesto

Indisposicin,

Agi-

Inconvenible
Incontinente

Quemitsabaccua. Catsuma. Catsumaaqui.


Canirnetirna.

dama.
Indistinto

animado
Indcil

Nimepe, si Abape.

es vivo, si es

Inconveniencia Idaymama. Cuidi. Incordio Incorporar Uja. Ecuitama. Incorpreo

Nimeararadama. Nimectada. Indolencia, indolente Nimeatandole

Incorreccin
Incorregible

Cuatsaguanama. Cuatsaguanama.

dama. Indomable Indmito


Inducir

Isaanima. Isaanima.
Isara.

Incorrupcin, incorruptible

Ririma.

Indulgencia

Nerecaba.

Incredulidad

Quejenetima.

Incruento

Amima.

Indulgente Nerecaba. Indultar Nerecabaha.


Industria

Incuba

Diaque.

Inculpable

Incultivable

Juchama. Comeretimaha.

Inimequi. Industriar Inimequiju. Industrioso Inimequiaqui.


Inefabilidad

Inculto Cameretima. Incumbencia Enaru. Incumbir Enaru.

Ejebujuquima.

Ejebujuquima. Ineficacia Tatitidama.


Inefable


[neficaz

105
Injusto

Tatitida.

Quinatiina. [nfalibilidad Ejebuatiquima. Infalible Ejebuataquima. Infamador Ebaqui. Infamia Ejebujuquima. Infancia Nanada.
Inesperado
Infante, infanta

Inmaculado

Idyaquedya Biyema.

Nanada

Infanticida
Infanticidio

Carevetiaqui Careveti

Infatigable

Canama.

Aputama. Inmortificacin Viriama. Inmortificado Viriama. Inmovible Bucuma. Inmundicia Azicada.


Inmortalizar

Inmediacin Ecazitati Inmediato Ecazitati. Aputabaccua. Inmortal Inmortalidad Aputabaccua.

Inimemaha Infecundo Mema


Infatuar
Infelicidad
Infeliz

Inmundo

Azicadaqui.

Inmunidad

Mejidama. Mejidama.
Jetie.

Inmutable Inmutar Azicuamaju.

Inimebare. Azicuama.

Inferior

Infestar

Pasu.

Nimequemi.
ettiqui.

Innato Estau. Innegable Tiamamaataquima.

Inficionar
Infiel

Innominado

Sana.

Infierno

Ijama
Riepiji.

Infinito
nfimo
Inflar

Terema.

Inflamacin Tutsutere. Inflamar Tutnetere.

Innovacin Etibune. Innovar Etibune. Inobediencia Nimeguanama. Inobediente Nimeguanama. Inobservancia Quinarumatima. Inobservante Quinarumatimaa-

Bacanima.

Cuja.

qui.

Inflexible

Influencia
Influjo

Rirudama. Janasa.

Inocencia
Inocente

Janasa. Informacin Nimebaca. Informador Nimebacaaqui. Informar Nimebaca.

Inaruma. Inaruma. Inoportuno Piejuama.

Inquietador
Inquieto

Viriaju. Viria. Inquietud Viria.


Inquinar
Inquirir

Infortunio
Infraganti

Mejidama.

Ziraru. Infructuoso Inama. Infusin Ina. Ingenio Jucaqui. Ingenuidad Inequedia. Ingle Etuba. Ingratitud Tipequi. Ingrato Tipequi.
Inhbil

Pepa. Nimetupu.

Inhabilitar

Adenarubaecua. Juaacanasama

Isa. Inama. Insaludable Chachabaccua. Insecto Aytsenatsena. Insenescencia Cabaitibaccua. Insensato Inimema. Insensible Inimema. Inseparable Eperequi. Insepulto Quijeveneti.
Insaciable

Insalubre

Inhonestamente Juanausa. Inhonesto Jananama. Inhumanidad Jatitiquidama Inhumano Jatitiquidama

Insertar
Insidiar

Inservible

Bacuaza. Caynamati.

Insignificante

Ininteligible

Inaruma.

Iniquidad

Jucha. Injuria Ebaqui. Injuriador Ebaquitaqui. Injuriar Ebequiju.

Injusticia

Idyaquedya.

Ujeba ujeba. Iyuepe. Insinuacin Vecaisa. Insipidez apada. Insistir Yaya. Insolar Guanaquina. Insolencia, insolente Venidama.
Insomnio

Yumeiidia.

Tomo XII

106


Amaacatima.
Junenitaquima.

Itieja. Vezataquima. Inspiracin Canabuiji.


Insondable
Insoportable

Intolerable Intransible

Intratable

Inspirador
Inspirar
Instable

Viria. Instancia Riejurieju Instante Apu. Instar Riejiriejuju. Instigacin Cati. Instigar Patatasa. Instinto Caadebati. Instruccin Ebavitia. Instruir Bavitiaju. Instrumento Verime. Insubordinacin Catsa. Insuficiencia Etiaya.
Insuficiente

Canabuijiaqui. Canabuijiju

Intrepidez

Intrpido
Intriga

Peacuita. Camubatima. Camubatimaaqui.


Quejenetima. Quejetimaaqui.

Intrigante

Cajicati. Repeage. Introducir Nubimere. Introductor Nubia aqui,


Intrincar

Introducir

Repeaje

aqui.

Etiaya.

Insufrible

Inime idurna. Insulso Nepada. Insultar Ugegeyaha. Insulto Ugeyeya. Insuperable Cuarema.
Intacto

Bayanubi. Intrusamente Pezitana. Intruso Atada. Intuicin Inundar Pezitana. Intil Inama. Inaha. Inutilizar Putitananubi. Invadir

lyuedamaju. Jime. Invariable Cuaruna.


Invalidar

Invlido

Jajama.

Integridad
Inteligente
Inteligible

Equinarumati
Inimequi.

Inteligencia

Inimequi. Inimequijutaqui.

Etibune. Etibune. Inviolable Jajataquima. Inviolado Jajama. Invocacin Quisusati.


Invencin Inventar
Invocar Quisusati. Acaraqueama. Involuntario Cua. Ir

Tuputsuama Intemperancia Intemperie Diaquepijine. Intencin Inime. Nimecataquima. Intentona

Interceder Abacadyamaju Intercesin Abacadyama. Intercesor Abac adyamaqui


Inercutineo
Inters

Ira

Iris

Caracanima. Tajinia. Irrisin Ijariba.

Catupeti.
Jabal

Etsugequi. Interesable Etsugequi. Interesar Etsuquejiju Intermediar Patia patia. Intermedio Patia patia Internacin Educuju.

Guaburu.

Jabardear

Jabonado Jabonera Jabonero


Jactancia

Ejacu. Ejacu.

Jabonquini. Jaboaqui.

Casumiti. Canajeti

Interno

Edducuju.

Jadear

Ecueja. Ecuejaqui. Interpretar Ecuejaju. Intrprete Ecuejaqui. Interrumpir Abacaisaju. Intervalo Rejapa. Intestino Edumiti. Intimacin Nerecuadisia. Intimar Nerecuadisia.
Interpretacin

Jagey
Jalde

Bey.

Interpretador

Aada. Jalear Chapacueja. Jams Ayjamacuita.


Jaqueca Jarana
Jarra Jaula

Yuca ujeda. Sicacada.


Enaquini.
Ettare.

Javan

Titemura.


Jeme
Tupu. Una. Jeringa Tupu.
Jerga

107

Jeringar
Jeta

Tupucuadiia.

Yamaca. Jetudo Yamaaqui.


Cajo. Jiba Jibada Ecajo.

Lascivo Juchabijiaqui. Lstima Pee. Lastimar Ujedaha. Uacaviti. Latigazo Utsaquini. Lavadero Lavar Utsa Leche Atso.

Jiboso
Jicara

Cajoaqui.
Zetapiji.

Zaza. Jocosidad Zazaaqui. Jocoso Jornada Etavi. Jornal Merezuve. Jornalero Mereyujequi.

Lgaa Zede. Legaoso Zedeaqui. Legua Emajaja. Lejana Apada. Leja Timeda. Lentamente Inimeque. Lea Cuati. Lepra Tuseda.
Vetizura. Levantar Sumamapiji. Leve

Nanada, eve ebari. Jovial Nimequi. Jbilo Pureama. Judia Yuiju. Juego Ijave. Juez Ecuari. Jugador Ijaveaqui. Jugo Enacaca. Juguetear Ijaveaqui.
Joven
Juicio

Ley
Liar

Cuadisia.

Risi.

Libertad Libertad
Libre

Yinedema.

Nerecaba.

Enerecaba.

Adeba.

Libro Quirica. Licencia Cueja, jana. Utaquique. Lcitamente

Juicioso

Junta Juntura Juventud

Adebaaqui. Erada
Esipita.

Quinaquinati Liebre Inica.


Lidiar

Esirima.

Labrador Mereaqui. Pauacana. Lacrimosa Ladrar Ricua. Ladrn Chiri. Lagarto Banacua. Lago Bey. Lgrima Yatucacame Laguna Bey.

Liendre Eca. Lienzo Una Liga Raji. Ligar Risi. Ligeramente Venida. Venida, bibada. Ligero

Limar

Ijaja. Limitar Tupuju Limite Etupu.

Limosna Nerecaba. Limosnero Nerecabaaqui. Limpia Bugema. Limpiada Bugeaquima.


Limpieza Bugeniaju. Limpieza Ebugema. Lindo Ida. Tuy. Linea Linear Tuyuju. Pupida. Liso Lobreguez Apuda. Lodazal Uju uju.

Lamentar Quecque. Lamento Equeque.

Lamer Zeju. Lana Etsaru. Lancha Cuaba.


Langosta Languidez

Zei.

Caztere.

Lnguido Caztere. Lanudo Zaruqui. Cuniuda. Larga

Largar

Lascivia

Cumudaha. Juchabijia.

Lodo Uju uju. Lombriz Tiunu. Lomo Ebebacua. Lucido Pupida.

Pupidaju. Lucir Juchaviji. Lujuria

ios
Maldad

Lumbre Vecada. Lujurioso Juchavijiaqui. Luminar Vecadaha. Luna Badi. Luto Busezeve.
Luz

Vecada.
Ll

Idamajanaba. Maldicin Idamayana. Malhecho Idamaca. Malicia Idamabaca. Maliciar Idamabeju. Malo Idama. Malparida Idamacuina.
Maldecir

Jucha.

Llaga Llagar

Pusesa. Pusesaju.

Malla Cacha. Mamar Susu. Manantial Muevea. Manco Bibraque. Mancha Buge.
Manchar Bugeju. Mandar Cuadicia. Mandn Cuadinaqui. Manga Ebicani. Mango Etsure. Manifestar Bamere. Manjar Educa. Mano Emetucu.
Manojear Quere. Manojo Quere. Manosear Sabu. Manoseo Sabu. Mansamente Nimecuita. Mansedumbre Nimecuita. Manteca Etseri.

Llama
Llamo

Llamar

Juju. Igua.

Ruma.

Llega, llegar
nal Llaga.)

Cuinana.

En

el ori-

Llena, llenar

Llorar

Ejecuuju. Paa.

Lloro Canana. Llorn Cananaaqui. Llover Neiju. Lloviznar Cazatsa. Lluvia Nei.

M
Macear
Macilento

Taca. Yuimetere.

Maa
Maoso

Biji.

Mcula Buje.
Macho
Deca. Machorra Cabacatibaccua. Madeja Eveuuque. Madera Aqu. Madrastra Cuapujique. Madre Cuacu.

Bijiaqui. Marchar Diru. Marco Verere. Marimacho Decanimequique.


Mariposa

Apui.

Mas

Anuca.

Madrugada Apuapu. Madrugar Apuapuju. Madrugn Vecacamajucabatiaque. Madurar Ejenane. Maduro Ejenane. Madurez Ejenane. Maestra Epunabavitiayaque.

Magro Obauba. Maiz Egique. Maizal Egiquequini. Mal Idama.


Malcomido

Maestro Bavitiaque. Magestuoso Muda. rida. Magno

Idamacara

Mascar Nacu. Matador Esequi. Matadura Epida. Matar Iye. Materia Ebutsu. Matrimoniar Risi. Matrimonio Risi. Matriz Eaniquiqui. Mazo Jucaquiquie. Medicamento Zamaquie. Medicina Zamaqui. Medida - Tupu. Medidor Tupuaequiquie. Mdula Etsapuna. Mejilla Ebana. Mejor Idadiaque. Mejora Mejemeje.

lili

Mejorar Mejeruejeju. Nimecasadama. Melanclico Melancolizar Nimecasaadamaju.

Mosquito

Zani.

Mellizo

Sivi.

Mucoso Viji sucururu Muchacho Ebacuapiji. Mucho Usuada.


Muerte Maju. Muerto Emaju. Mujer Epuna. Vina. Murcilago Murmullo Licacada. Murmurador Igillaguanaaqui.

Membrana

Ebitiveizeda.

Memoria Nirnearaquida. Menos Ernaque.


Menstruacin
Menstrual'

Ejui.

Ejuiju.

Mentir Pusiaju. Mentira Pusia. Mentiroso Pusiaqui.

Murmurar

Igillaguanati.

Menudear
Meollo

Muy

Diaque.

Sumamapijia.

Etsapuna. Merdoso Asicada. Merendar Ara ara.


Mes

N
Nacer Cuinaza. Nacido Ecuinana.

Badi.

Uja.

Mezcla

Mezquino Inieda. Muda, bagida. Miedo Miel Guaja Mierda Dumi. Ejara. Miga Migaja Ecuesiquie. Mi Equiquie. Mirada Ba.

Ayjama. Nadador Vesaaqui. Vesa. Nadar Ettada. Nalga


Nada

Nariz

Ebi.
Petutana.

Naufragar

Nusea Capuseticara. Nausear Capuseti.


Neblina

Zigeguani.

Tseveda. Ejaruna.

Mirar Ba.
Miserable Nerecada Miseria Nerecada. Misericordioso Nerecabaaqui. Mismo Tudia.

Negar Negro
Nido

Tiacarama.

Nervio
Niebla Nieto Nieve

Eja. Zigeguani.

Mocedad Eve ebari. Moco Uiji. Modestia Muyda. Modorra Vinujuyaque Mofa Ejariba.
Mojadura Enacata. Mojar Nacataha. Moldar Tupu. Molde Tupu. Molestador Ujedamerejoqui.
Molestar

Yutsecuaque. Viyeguani.

No

Ayjama. Ojeda. Noche Meta.


Nocivo
Norte

Nombrar Isara. Nombre - Bacani.

Cuegipa.

Noticiar

Novilunio

Cueja. Badinana.

Ujedamere. Cabiruti. Montaa Equique. Moquear Tizi.


Monstruo

Nube Puge. Nudo Chuca.

O O
Nimeguana. Obedecer Obediente Nirneguanaqui Jachi. bice obligacin Inime.

Morar

Ani.

Mordedura Caru Morir Maju.

disyuntivo

Ni.

Murmurar
Moroso
Mortal

Ijillajiguanati.

Inimeque.

Majuaqui. Mortificacin Ujeda.

>bligar

Inimecamare.

Obsequioso
<

110

Inieda

amaqui.

Naru. Obstculo Tachi. Obstinarse Accarama. Ociosidad Diagni Ocioso Diaini


fbservar

Manutia. Pagar Manutiaque. Paisano Ecue epujuque. Yachi. Paja


Paga

Tena. Ocupacin Mareju. Ocho Euimichacalco. Odiar Iguedamaju, ujedacanaiti. Odio Ujedacanaiti. Oeste Igetinubiaque. Ijacaqui. Oido
Ocultar

Upati. Iguachupij. Palabra Yana.


Pjaro
Pajita

Palidez

Plido

Anasuie. Anasuie.

Oir
Ojo

Ijacaquiju.

Palma Juji. Palmo Emetuastupu. Paloma Veydeca. Paloma Veyepuna. Palpar Aba.
Palpitacin

Yatuca. Oler Iru Olfato Iru. Oliscar Ivivi.


.

Pantano Panten
Ninie aputa.

Tutuga. Enasapa. Majuguini.

Olvidar, olvidado

Olla Emaricaca. Ombligo Zun. Once Tuncapeada aracana.

Viuviu. Oportunamente Pieju. Oracin, orar Nimetupu. Orden Idaque.

Onda

Oreja

Ijaca.

Casueniti. Orgullo Orgulloso Casumitiaqui.

Euxitemu Dueniti, eyere. Papel Quirica. Parar Yuneti. Parasismo Nimedira Pardo Van. Parecer Buche. Parecido Buclia. Pared Esipiqui Parias Tributo. Parida Ecuinana. Paridad Bucha.
Pantorrilla

Panza

Orificio

Origen
<

Catibuti.

Pusacani.

Pariente
Parir

Atta.

Cuinana.

trilla Ecuatsa. Orillar Cuatsaju. Orin Chipiroduni. Orinar Vira. Oro Chipiroliquidaqui. Oruga Etsena. Orzuelo Yatucapivi. Oscuro Apuapu Ovillo Puceca. (villar Pucasa.

Parla

Quisarati

Quisaratiaque.

Parlador
Parlar

Isara.

Tapi. Tata iyeque. Parricidio Tata iyequique. Partir Raro.


Parpadear
Parricida

Evasuananadaque. Prvulo Piejubare Pasatiempo Risaisaya. Pasear

Pasmar
Paso

Temudsa.

Quese.

Pbulo

Ude

Paciencia

Paciente

Pachorra Padecer Padrastro Padre Tata. Padrino Tata.

eduqui. Iniemeiduju. Inimeidujuaqui. Baj adama. Inimeidu. Etatapujique.

Nudsa. Pasto Jugepuna. Pata Capucacati. Patalear Tibenetapa. Patear Pato Jujedece. Ettena. Patrocinar Venana, baccua. Pausado

Pausar Pavesa

Venanama.
Odejaru.


Tedu. Pavo Pecado Jucha. Pecho Iyacua. Pechuga Yacuatse. Pedazo Ayipejo.

111
Pescador
Pescar

Jaeaqui.

Jaeati.

Pescuezo Pesquisar Pestaa


Peste

Tui. Sare. Yatucasaru.


Ujeje.

Timu. Baca baca. Peer Quijiju. 'ciliar Riru. Peine Yapere. Peladura Evite. Pelear Quinatiquinati. Pelechar Zericuina. Peligrar Idamajo. Peligroso Idamajuquiutaqui. Pelota Cuabu. Pelotear Cuabuijabeju. Pelusa Idsu. Pellejo Ebite. Pellizcar Mudi. Pellizco Mudi. Pena Capeinimeti. Penacho Zira Penar Capeinimeti. Pendejo Euana. Pendencia Quinatiquinati.
Pedernal
Pedir
I

Peticin

Utsuvitu. Piadoso - Idaaqui. Picada Caru. Picazn Vijida. Piedad Ida. Piedra Tumu.

Pezn

Bacabacara.

Piel

Evite.

Pierna Pinta Pintar Pina


Piojo

Enatsimare. Veneaqui.
Venevene.

Piojera

Atsu. Biaquini.

Penetracin Penitencia
Penitenta,

Aboba Inimebacuina. penitente Inimebacui-

naqui.

Penoso Masada. Pensar Adeba. Pea Tumuebari. Idam acuita. Peor Pepita Ecaca. Pequenez Sumamapiji.

Bia. Enachi. Pisar Tapa. Pisotear Neretapa. Placer Pureama. Plano Ruma. Planta Vaisuenanaque. Plantar Vaha, va. Plantilla Cajipeti Plata Chipilo. Pltano Bandare. Plato Peja.
Pisada

Playa

Mijiji.

Plegar Plegaria

Nuca.

Bacabacati. Plenilunio Cuareruda.

Uje.jeda.

Pequeo
Perder
Perdiz

Sumama.

Pleuresa
Pliego

Narumaisa.

Pluma

Canucati. Ecatta.

Buni. Perdn Merecaba.


Tere. Pereza Diaida. Perezoso Diaida aqui. Tuy. Perpendicular Perro Chapa. Nimejuana. Perseguir Ecuita. Persona Amere. Persuadir Pesadez Bicueda. Pesadilla Tabiju, ujeda. Pesado Bicuada. Pescado Jae.
Perecer

Plumero
Pobre
Podrir
Polilla

Poblacin

Ududo. Upu.
Ettena.

Nerecada. Uri.

Eti.

Polucin

Poner

Ya.

Igetinubiaque. Ettibu. Por Ademe, itaque. Porfa Abatacama. Porque Tibu. Prdica Cuatsabija. Predicar Catsabijiju.
Poniente

Popa

112
Pregues Maqui. Baba bacati. Preguntar Preparar Bageti. Presumir Casumite. Iguene cabajeti. Prevenido

Ere. Yid, Guagua. Ramillete Erada. Rancio Guanida.


Rallar

Ramo

Priesa
Prieto

Bibada Ejeecqueani.

Primognito Yenene. Pa Evi. Visu. Pudor Pueblo Epu

Pulcritud

Bujemaque.

Pulcro Pulido
Pulir

Bujema.

Rpidamente Zereji. Rpido Zereji. Rapia Chiri. Rasgar Ziri. Rata Zatsucaiti. Ratn Yete. Rebajar Butiamica. Rebozar Paquetana. Recibir Quemi.

Pupida. Pupidajo. Pulsacin Enijo.


Pulsar

Recin

Yacua.

Pulso Punible

Mijuaba. Ebicana.
Catsataqui.
Ebitu.

Punta

Jacua. Puado Jabu. Puo Emetucupucaca. Pureza Bugemacuita.


Q
Que

Puntear Punzar

Duduyaque.

Recoger Mepe. Recordar Adebamere. Recrear Nimesisa. Recreo Nimesisa. Tuy. Recto Recular Tibeneaje. Red Cacbe. Redondear Cuareruda. Redondo Cuareruda. Vecaisa. Reflejar

Refresco Baaisa. Refrigerio Baaisa


Regalar Regir

Rgimen

So, Jujema. Idaaqui.

Aitibu.

Idaju.

Quebrar Pucucu. Ani. Quedar A. Queja Quemar Turuisa. Querer Bijadaba. Querido Indaque. Aira. Quien Quieto Yuani. Quijada Erumu.

Registrar

Regocijo Regresar

Babare. Pureama. Ettinuca.

Caua. Bijudama.

Regeldo Rehusar
Reible

Quitar Quito

Quemi. Quemi.

Zataqui. Zataquijo. Reja Veririaqui. Relucir Pupida. Rellenar Yequienuca. Remangar Evicauiiba. Remar Tarutaru.
Reir

Remedar Pie. Remendar Zipi.

Ar, nijucamaiti. Nijucamaitiqui. Rabo Umibi. Racimo Inacamu Racional Adebaaqui


Rabia Rabioso Radio
Raiz Raja Ralo

Remo Etaruqui. Remolinarse Subarere. Remoln Diaida.

Vecadaquetuyo.

Ultiri.

Nimecueja. Remordimiento Rencor Nimecanaiti. Rencoroso Nimecanaitiaqui. Reir Quinaquinati.

Patsa.

Repetir

Vecada.

Repique

Anuca. Dudo.


Canaara. Reposar Noreda. Reprender Reprimir Inimetana Resbalar Rivi.

113

Guajadaha. Quinana. Saliva Ecuedi.


Salar
Salir

Salivar
Saltar

Ecuedia.
Putitana.

Rescoldo
Resfriar
Resfrio

Muruuqueda.
Banaisa.

Bandanubi.

Resina Emadi. Resollar Casadacanajeti.

Salud Majuma. Saludar Isara. Salvaje - Capiniri.

Canajeti. Uda. Restitucin Tianuca.


Respiracin

Resonar Respeto

Pieya.

Emuiba.

Resplandor
Restituir

Sanar Chachaju. Edducasapa. Sancochar Sangre Ami. Sano Majuma. Pusere. Sarampin

Retorcijn

Tianuca. Esereraujeda.
Zicuya.

Buseseve. Sarta Jamatoro. Satans Yechana.


Sarro

Retumbar Rararara. Revs Dunieque.


Revocar
Ribetear

Revolcarse

Meemee.

Picucua.

Najara. Zisicui. Secar Raraisa. Seco Erara. Secreto Ettena.


Satisfacer

Sauce

Nerecadama. Ria Quinatiti. Rion Rebu, epecaca. Rio Exsepere. Risa Zaaqui. Robar Chiri.
Rico

Secundina Une. Ijicara. Sed Seis Sucuta. Sembrar Va.

Semen
Senda
Sentir

Eti.

Sencillez

Inime adebayama.
Esiri.

Roci

Yabaqui.

Eccari

Bacabacati. Pudeda, Chachada. Romper Pueu Ronquea)' Nereda. Ropa Una Rubio Tiquida. Ruego Bacabacati
Rogar
Rojo

Senectud

Upaju
Diri.
Diri.

Sea
Seal

Sealar

Dirijo.

Ruidoso

Zicacada.
s

Separar Sepulcro Sepultar


Serenar

Pireya.

Majucani.

Papa.

Sbalo

Butzaqui.

Saban
Saber Sabor

Oachibiji.

Ura. Yetana. Seriedad Catyuda. Serio Catyudaaqui. Serpiente Bajnapa


Sequedar
Servir

Bave. Yatsacana. Saborear Yatsanacajo. Sabroso Yatsacana.

Seso
Si

Mere. Yupa.
Ejee.

Sidra
Siete

Saca Sacar

Zictara ebari. Quemi.


Nijuquiju Zitara.

Saciar

Limn ebari. Pacalco. Silbar Uvia. Soberbio Casumiti.


Sobre Diaque. Sobriedad Dajicadama. Sobrino Ebacuapea. Sobrio Dajicadama

Saco
Sal

Banu.

Guajada. Salamanqueja Guaguabacua.


Salado
Tomo XII

13

114

Cuacuamuri Uju. Sol Igeti. Soldar Zipi Solicitar Canimecuejati Solo Tupidia, Tuta.
Sofocar

Soga

Tabardillo Cuitanque. Tacto Camedaqueti.

Tachuela Clavomusama. Talega Sitara. Tallin Cuachitana.

Tambin
Tantear Tanteo

Diadi.

Soltar
Soltero

Dirusa.

Cuanemaque.
Capieti.

Sonar Sonido

Capieti
Dajida.

Taer

Dudo

Ababani. Ababani.

Sonrisa Sonrojar

Tapa, tapar Tapia Tata.

Tumu.

Vipuchitana. Vipuchitana. Soador Tabijua, Adebaaqui. Tabijuadeba Soar Sopapo EmetucupucacatsubanaSonrojo

Tapn

Etumuqui.

capa.
Soplar

Sorbo Sordo
Sortija

Cuja. Subiiji. Isabe, Isave.

Tarntula Biccua. Tardanza, tardar Zumutati. Tartamudea r. tartamudo Anatutai. Eysura Techo, techar Tejer Tatata. Tela Una. Telaraa Cayuveise.

Motara. Sospecha Misida. Sospechar Misida jo Sn Tujaque.

Temblar Chanu. Temer, temor Muba. Temprano Ebaura. Tendn Ejaruna. Tener Ania.
Tentacin Idamamere. Idamamereja Tentar Ducueri. Teir Terciana Bara.

Suavizar Sabisabiha. Subir Zura Sucio Asicada.

Sudar Veruru Sudor Veruru. Suegro Ettataquietuja.


Suelo

Tericia

Usu usu

Sueo

Yana, Yana.
Vinu.

Sufocar
Sufrible
Sufrir

Majumere
Idujutaqui.

Idujo

Suicidio

Splica
Suplicar

Tutaquietiju. Bacabaca.

Timbal
Timn
To

Ecuicha. Terror Testa Yiuca. Atsultimare Teta Diaicada. Tibieza Tiempo Pieju. Tierra Mechi. Tigre Iba

Cumucumu.
Tibu.

Bacabaca. Suplir Tuputajo. Supinar Enacacaeti. Sur Veni. Suspiro, suspirar Cana. Sustancia Enaeaca. Sustento Araara.
Susto

Tinieblas

Apuda

Cucu.

Usuusu. Tadada. Titubear Varere.


Tiricia Tiritar

Suyo

Ecuisa. Tujaque.
T

Tabaco Umaja. Tbano Tipesi. Tabaquera Umajaquini.

Etiquitabu. Enachiatuca Tocar Abu. Todava Amajari, aniari. Todo Dutia. Tomar Quemi. Tonada Eru. Tonto Nimana.
Tizn
Tobillo

Torbellino

Tab.

115

Vayo. Evayo. Tordo Chico. Tormento Ujeda. Tornar Enuca. Torpeza Ime. Tortilla Ecasapa. Trtola Uu (Tu u). Tortuga Dati. Tos Ujuuju. Trabajar Mereju.
Torcer Torcido

Emesuru.
- Nitia.

Urdir
sado

Urina - Vira.
I

Usar

Uso

Etyume. Cume Tuj abane.

Trabajo Mere. Traer Beti Buji. Tragar Vecada. Trasparente Maduli. Traspirar Eisu. Trasquilar Tunca peada arana. Trece Dadu dadu. Trmulo Trenzado pica. Pica. Trenzar Eddiri. Tringulo Edumijite. Tripa

Quemi. Isama. Vadear Dejeta. Vado Evejeta. Vaho Ujiji.


Vaciar

Vaco

Valiente Casada. Vanidad Casumiti Vapor Guani. Vara Sanavica.

Variable

Anisicuataqui.

Triste
Tristeza

Anisicuati. Vastago Evija. Vedado Utaquima Veinte Vetatunca


Variar

Nimebicueda. Capimimeti
Ecui.

Vejez

Tronco Tropezar Tropezn

Chica. Chica.

Cujacuja Vejiga Naru. Velar Vidada. Velocidad Vidada. Veloz

Esiri.

Trotar Agebidada. Trueno Tusu. Tu Miquia. Tutano Etsapuna. Tufo - Guanida. Tullir Pututyu. Tumulto Cacasati. Tumultuar Cacasati. Tuna Diayda. Tupir Tii. Turno Coeti. Tujaquie Tuyo

Vello

Ududu.

Vena

Amidijo.

Vencer Vender Venero

Casubuti Iru.

Maro. Venganza Etsuge. Vengar Zujeju Venida Eti.


Venir Eti. Ventear Pei. Ventosear Juja. Arasaca. Ventrculo Edumitielari. Ventrudo

U
Ulano
Ulcera

Caumiti. Pusisa. Ultimo Tupujuju Ultrajar Idama Ungento Esamaqui nico Tupidia. Unin Niniepidia.
Unir

Ver Ba Verano Uquijanajana. Verdad Pusiama. Sanada. Verde Verga Vicadada. Vergonzoso Visuaque. Vergenza Visu. Vermejo Pudeda. Verruga Pivi.

Uno

Zipi. Peade.

Vestido

Vida

Cajututi Canajeti

116
Viejo

APNDICE

Kas Misiones Franciscanas


Rev. P. Fray

JOS CARDS
i

Barcelona,

886

VOCABULARIOS
Castellano- Tacana
1
:

Cariena

'.

Yo

Erna.

Iquie (Yequiai

Mitda (Mida). 2 T Icho (Ichu). 3 El aquel 4 Nosotros Ecuana. Micuanetda. 5 Vosotros

Mitya (Miquia).

Yumequie (Yumequei

6 Ellos
7

Ichocuana
he.

No

Mabe

8 Si 9
10
11

- He

Aijiama (Ayjama). H h

Hay Eani No hay Airuabe. Agua Eavi (Ena).

Ania Aijiama
Ena. Etiqui
Ijiqui (Egique)

12 13
14

15
17

Cuati. Maz Rige (Dije). Chicha Eiri (Eidi) Comida Jaua


Fuego

Tupari.

Earaquie (Edduca)
Iyetti dgeti).

16 Sol

Iretti (Idetti).

Luna

Batdi iBad'di).

18 Estrella
19 Tierra

Attujai lEtujai).

(Eaua y Med). Ibba (Iba) 21 Llueve Naiepuani (Naipu) 22 Sintate Aniutequ. 23 Cmo ests? Bien Amisai piabe? Sai20 Tigre
pierna.

Eagua

Batdi (Badi). Pdjaji (Purari).

Mechi (Mechi).
Nahijuya (Neiju) Anibutecue.

Jitdamiquie? Jitda

24

Cmo
i

te

llamas?

Aimi banime?
formas del P. Armeutia.

Aibcanaimi

Entre parntesis estn

las


55

118
Cuayaiquie. Cuayamaiquie.

Voy Eputi da ema. No voy Aimabe da ema eputiinabe. 27 Fui esta maana Aputdaya da ema putia. 'ti Maana ir Muetacho ema paputi 29 A dnde vas? Quiepia mi ndae puti ? 30 Qu dices? Cua mi epuani?
26
:;1

Aputdaya iquiecuaya. Metautya cuaya. Requie micuaya?


Ejebuchi jua?

32 33
31

35

36
3?

38
39

Mi padre muri ayer Mueta quia tata manoa puich. Qu buscas? Aimi echa cuania? Aimi quie rsatda? Qu quieres? Quiero cuchillo Cuchiro quie marsatda Deseo pescado Zee eursatabania. Yo mat un tigre con la Hecha Pisa-nee ibba manoamejiji. Hay Dios? Hay Agua Yusu iani? Eani. En dnde est Dius ? Quiepia Yusu iani? Dios est en el cielo Ebacuepacha su eani

Yabare tibeine majuchine. Aimi sarea? Aimi juya? Cuchiro bijitdabaya.


Aracarara
jab.e.

,Ania Dios? Ania.

40 Quin cri

el cielo y la tierra? Aiyani ebacuepacha attaida ye yeagua ne?

41 Dios los cri


2

Yo amo

Yusu ya attaida. Dios Eamamu Yusu eyubania.


con Dios

43

Yo

ir al cielo

Emamu ebacue
Miquie etare dirucue vidada eticu. Metdir Mecuacu.

pacha su eputi Yusu ne.


14

Amia

tu casa y vuelve luego Miquie ettesu putiquie jasiapa putdatiquie.

45

Vamonos de aqui

46 Id andad
47 Entiendo

Meputiu. Mecuquie. tu lengua Miquiemimi


tu

emaMiquiyana iquiebabe.

babe.
18

Xo entiendo

lengua

Buemabe ema
Baecoiquie miquiyana.

miquiemimi.

[En los primeros veintin nmeros se ha aumentado las voces que corresponden segn los vocabularios respectivos del
Padre Armentia, siempre que stos acusen alguna diferencia. Como se puede ver las hay y muy curiosas, como por ejemplo el Purari por Pujaji estrella nmero 18, en el Cavineo. Donde Armentia oa D, Cards le sonaba R, y as por el estilo otras confusiones de sonidos que tan pueden estar en los odos que oyen como en las lenguas que lo hablan. Estos cambios de sonidos son de mucha importancia para el estudio de las lenguas, porque el da que nos demos cuenta de lo que cada sonido representa puede representar en las diferentes lenguas y pocas, se habr dado el primer paso grande hacia la clasificacin final de las lenguas de las Amricas; y si no

119

nos es dado reducirlas todas un solo tronco, tal vez lleguemos poder incluirlas en una otra de unas pocas ramas. El Padre Cards, en su serie de vocabularios, incluye el Maropa (nmero IX. pginas 314 y 315) y en la noticia que
precede dice

lo

siguiente:

La Maropa se habla en el pueblo de los Reyes, departamento de Mojos; tiene la -/francesa y la Z castellana: muchas
palabras son Tacanas. ]

Castel lao- Maropa


1

Tacana
Erna.

Yo T

Eme. Mi.

3 El aquel Tube. Nosotros Ecama. 5 Vosotros Micabe


'i

Mitda. Icho.

6 Ellos
7

Tuna. Mabe. No
H
h.

Ecuaua. Micuanetda. Ichocuana. Mabe.

8 Si 9
lu

He

he.

11

Hay Eani Xo hay Maica. Agua Jubi.

Eani.

Aimabe.
Eavi, ena.
Cuati.

Fuego - Cuati 13 Maiz - Chije.


12
14 Chicha
1")
(

Rige
Eiri.

Ichi.

lomida

Jana
Bansri.

Jana.
Iretti.

16 Sol
17

Ichetti

Buanavi. Eugua.

Luna

Batdi
Attujai.

18 Estrella 19 Tierra

Eagua.
Ibba.

20 Tigre - Imba. 21 Llueve Nai.


22

23

Sintate Animbuteje. Cmo ests? I?ien An

Ain
Voy

Nai epuani. Aniutequ.


cha mi? Zai-

pibe eme. 24 Cmo te llamas?


35

Amisai piabe? Sai


bani

pierna.

mi?

Aimi banime?
Eputi da ema. Aimabe da ema eputimabe. Aputdaya da ema putia.

26 28 29

No voy

Mputi. Mapputi.

27 Fui esta

maana
ir

Maana

Maputia Maita meputi

bebichijdu. epu.

miputi? 30 Qu dices? Aitemi cuesrda eme? MI Mi padre muri ayer Baunra amanu qui
vas?

A dnde

Piajdu

Muetacho ema paputi. Quiepia mi ndae puti? Cua mi epuani? Mueta quia tata nianoa
puich.

tata.

32 Qu buscas?

Aitemi t-raz da?


Aitemi t-rutambazda? Cuchillo met-rutamjanja ja eme.

33 Qu quieres?
34 Quiero cuchillo

Aimi echa cuania? Aimi quie rsatda?


Cuchiro quie marsatda. Zee eursatabania.

bajda.
:',',
I

)esco

pescado

Sissi


30 37 38

120

maPisa-nee ibba manoamejiji.

Yo mat un

tigre

con

la flecha

Eme

manuemia imba pijda neje. Hay Dios? Hay Eani tata Dios?
Eani

Agua Yusu

iani? Eani.

En dnde est'i Dios? tata Dios?


est'i

Piazu muni eani

30 Dios

en

el

cielo

Quiepia Yusu iani?


Dios eani emba-

cuepachajdu.
40 Quin cri el cielo y la tierra? Aisse jata iye enibacuepacha eua juba?
41 Dios lo cri

Ecajda
Dios

Dios tahata.

Ebacuepacha su eani. Aiyani ebacuepacha attaida ye yeagua neo ? Yusu ya attaida.

42
43

Yo amo
Dios.

Me

jaimunem bajda

Yo ir al cielo con Dios Eme meputiepu embacuepachajdu Dios neje. Jujuye tu casa y vuelve luego 44 Anda pueyuje chamu benaname. 45 Vamonos de aijui Quejuyu.
:i

Eamamu Yusu eyubania. Eamamu ebacuepacha su


eputi

Yusu

ne.

Miquie ettesu putiquie, jasiapa putdatiquie.

Meputi.

46 Id

i'i

andad

Juyuje.
lengua

Mecuqui
Miquiemimi emababe.

47 Entiendo

tu

Mimimi metram-

48

No

bajda. entiendo tu lengua

Mimimi mamet-

rambajda.

Buemabe ema miquiemimi.


las diferencias

[Se ve claramente que

son

ms

bien

otro
es

modo de decir En cuanto


la

la

misma
la

cosa.
Juisi

el

palabra

agua falta

que saber
la

si

nica, pues

mismo Tacana hace uso de

otra

voz

En a

tambin. En la regin Moja se comprende que Jubi sea una dlas formas de decir agua como que Ueni Beni sera otra. Chicha, nos da la ecuaChije=Rige Mafa Ichi = Eiri cin: Ch = R. De los datos suministrados por Cards, podemos estar seguros que el Maropa no es ms que un codialecto con el Tacana del gran grupo que incluye estas dos fracciones como tambin los Araonas y Cavineos. S. A. L. Q.]

ndices de los artculos


CONTENIDOS EX LA

REVISTA DEL

MUSEO DE LA PLATA
I

TOMOS

XIII

Compilados por

FLIX

F.

OUTES

Director de Publicaciones

Tomo XIII

ndice alfabtico por


Tomos
I

nombres de autores
-XIII*

Ai.boff N.

la

Rapport prliminaire sur une excursin botanique dans


la

Sierra de

Ventana
la

Contributions
vations sur
la

flore

de

la

Terre de Feu.

VII,
I.

ObserVII,

vgtation du canal de Beagle

277

Alboff N. y Kurtz F.:


Contributions
la

flore

de

la

Terre de Feu.
et

II.

EnuVII,

mration des plantes du canal de Beagle


autres endroits de
la

de quelques

Terre de Feu

353

Ambrosetti

J.

B.:

III,

Descripcin de algunas alfareras calchaques


Viaje las Misiones argentinas y brasileras

65

III,

417
289
3 5 3
.

IV,
1

2 2 5

Arqueologa argentina.

Un nuevo Pillan-Toki
la

X. 265
XII,
1

Apuntes sobre

la

arqueologa de

Puna de Atacama

Apu Sahuaraura
Ollantay

Inca J.:

V,
2 5
1

(*)

Cuando
Con
el

se

trate

de artculos en colaboracin, debe buscarse


al trente del

el

ttulo respectivo

en

la

inicial del apellido del


2
(

primer autor que figure


la

estudio.

tomo XIII termina

primera

serie de la

Revista del Museo he La Plata.

Aiata P. N.:

124

la pilli

El pillijn y

janina
el

II.

223
3

La sacarina Fahlberg, considerada bajo


higinico

punto de

vista

IV.

Armentia N.

y vocabulario
XIII.
1

Ca vi nena Cav na. Arte


Armentia

N.y

Gil A.:

X. 63

Arte y vocabulario, etc., de la lengua Tacana

X. 283

Bacqu A.

XII.
1 1

Trois trigonocphales du Paraguay

Barcena A.:

la

Arte y vocabulario de

lengua

Toba

VIL 86

Vase Lafone Quevedo, S. A.

Biblioteca del

Museo de La

Plata.

Lista de las publicacio-

nes recibidas en cange (Octubre


Biblioteca, etc.

(Junio Diciembre

1890

Mayo

8g

I,

1891)

II,

33o 46

Bodenbender G.:
Sobre
la

la

edad de algunas formaciones carbonferas en

Repblica Argentina

VII,

129

Brthes

J.

trois

Notes biologiques sur


Bpidges T.

hymnoptres de Buenos Aires

X.

.'

Datos sobre Tierra del Fuego

III.
III.

19
1

Bruch C.

resultado

Descripcin de algunos sepulcros calchaques.


de las excavaciones efectuadas en Hualfn

X,
esculturas

La piedra pintada del arroyo Vaca Mala y

las

de la cueva de Junn de los Andes La piedra pintada del Manzanito Le nid de Y Eumenes caniculata (Oliv.) Sauss. (gupe litaire) et observations sur deux des ses parasites

X,
so-

7 3

XI, 71

XI.

223

Enumeracin de una coleccin de aves de las provincias de Salta y Jujuy y descripcin do un nuevo tirnido Muscisaxicola Morenoi)
Metamorfosis y biologa de colepteros argentinos. I. Plagiodera erythroplera. Calligrapha polvspila, Chalepus

XI,

245

medius
.Metamorfosis, etc.

XI,
II.

Agasicles filala, Pleclonycha


XII,

correntina. Amplipalpa negligens

2o5

BlJRCKHARDT C.

Rapport prliminaire sur une expdition i;ologique dans


la

regin andine, situe entre Las Lajas (Argentine)

et

Curacautin (Chili)

IX. 197

Traces gologiques d'un anden connent Pacifique

Le gisement supracrtacique de Roca (Rio Negro)


Vase Roth S.

X, 177 X, 207

Wehrli

L.

BBMEISTER C.V.:
Breves datos sobre una excursin Patagonia
II,

Nuevos datos sobre

el

territorio patagnico

de Santa Cruz

IV,
I

275 225
3 3

Datos sobre

el

carbn de piedra de San Rafael (provincia de


IV, 97

Mendoza)

Delachaux E. A. S.:

la

Limites occidentales de
del doctor

Repblica Argentina. El artculo


IX,

Juan SteFen La cuestin de lmites chileno-

argentina.

Examen

crtico

Drago L. M.
Fischer P.

(vase

M acaula y

T. B.)

las

Determinacin de

regiones del globo donde

la

fauna es
I,
1

insuficientemente conocida

61

Floweb

W. H

I,
1

Los Museos de Historia Natural

Forel A.:

los

Las variaciones peridicas de

ventisqueros

VII,

459


126

Fregeiro C. L.

V,
3

La

historia
del

documental y crtica. Examen de la Historia Puerto de Buenos Aires, por Eduardo Madero ....

Grouvelle A.:

la

Quelques clavicornes nouveaux de


tine, recueillis par

Rpublique ArgenXII,
i

M. Charles Bruch

Gil A. (vase

Armentia N.)

Hauthal R.
La

sierra de la

Ventana (provincia de Buenos Aires)


filiceos

III,

Nota sobre un nuevo gnero de

de

la

formacin
IV. 221
la

rhtica del Challao (provincia de

Mendoza)

Observaciones generales sobre algunos ventisqueros de


cordillera de los

Andes (Mendoza)
nevado colorado de Famatina (
geologa de
la
1

VI, 109

Primera ascencin
metros)

al

5o
VII,

169

Contribucin

al

Buenos Aires.
Hinojo Nieve penitente

estudio de
I.

la

provincia de

Las sierras entre Cabo Corrientes

VII,

477
3
1

X.
la

Distribucin de los centros volcnicos en

Repblica Ar-

gentina y Chile

^L

'77

Vase Lange G.

Hauthal R., Roth


El

S. y

Lehmann-Nitsche R.:
la

IX,

mamfero misterioso de
domeslicum

Patagonia:

Grypotherium

409

Ihering H. v.

tercia-

Nuevas observaciones sobre moluscos cretceos y


rios

de Patagonia

XI,

227

Jacob C.

Examen microscpico de
misterioso de
la

la

pieza cutnea del

mamfero
X, Gt

Patagonia, Grypotherium domeslicum


la

Contribution l'tude de
indiens (dcrits dans
thropologie des
par
le

morphologie des cervaux des


Matriaux pour servir l'Anla

les

indiens de

Rpublique Argcntine,
XII, bq

Dr. H. ten Kate)

Judulien F.

Quclques notes sur plusieurs Coprophages de Buenos Aires

IX, 3-

Koslowsky

los indios

Tres semanas entre

Faunas
de

locales argentinas.

Guatos

VI. 22

II.

Enumeracin sistemtica
la

las

aves de Chilecito (provincia de

Rioja)
los

VI,

277

Aves recogidas en la provincia de Catamarca durante meses de Marzo y Abril de i8<)5


rante los meses de Febrero

VI.

289
357
1

Batracios y reptiles de Rioja y Catamarca, recogidos du-

Mayo
Borors

de

1895

VI,

Un nuevo

geco de Matto Grosso


los indios
la

VI, 37
VI,

Vl'unos datos sobre

373
3

El rol de los termitos en

distribucin de centros de ve-

getacin arbrea en los llanos

VI, 41

Dos nuevas

lagartijas de la provincia de
la sierra

Reptiles y batracios de

de

la

Buenos Aires ... Ventana (provincia

VI, 4
VII,

de Buenos Aires)

149

Sobre algunos
gentinas

reptiles

de Patagonia y otras regiones arVII,

445

Ofidios de Matto Grosso (Brasil)

VIII, 2)

Enumeracin sistemtica
reptiles argentinos

y distribucin geogrfica de los

VIII, 161
el

Dos mamferos de Patagonia, cazados en


Blanco (Chubut)

valle del lago

XI, 129

Kurtz

F.

etc.
la

Sertum cordubense. Observaciones sobre plantas nuevas, raras dudosas de la provincia de Crdoba
Contribuciones la palaeophytologa argentina.
Contribuciones,

V, 281
VI,
1

I,

II...

17

III.

Sobre

la

existencia de una Da-

kota-floraen

Patagonia austro -occidental

X. 43

Vase Alboff N.

Roth

S. S. A.:

Lafone Quevedo,

I,
1 i

Notas sea principios de gramtica Mocov

I,

3o.S

II.

241

IE289
II.393
111,12
1)


Las huacas de Chaar Yaco
Catlogo descriptivo
ilustrado

128

II,

353
33

de

las

huacas de Chaar
III,

Yaco
El verbo

III,

24c)

El culto de

Instrucciones del

Tonapa Museo de La

III,

32

Plata, para los colectores


III.

de vocabularios indgenas

401

Vocabulario Mocov- Espaol, fundado en


volini

los del P.

TaIV, 161 IV,

Apndices
Introduccin

la al

gramtica Mocov
Arte Mocov del

257
3

P.Tavolini. Estudio de
IV,

gramtica comparada
Introduccin, idem

69
3

V, 9
la

Introduccin
de Barcena

al

Arte de

lengua Toba, por

el

P.

Alonso V,
voca1

Introduccin, idem

V, 3o5
el

Vocabulario Toba -Castellano- Ingls, fundado en


indio Lpez en

bulario y arte del P. A. Barcena, con equivalencias del

1888

IX,

234

Las ruinas de Pajanco y Tuscamayo, entre Sijn y Pomn Viaje los menhires c intihuatana de Taf y Santa Mara
Viaje arqueolgico en
la

X, 257 XI. 121


XII, 73

regin de Andalgal,

1902-1903

Vase Armentia N.

Tavolini F.

Lahille F.

I.

Faunas

locales argentinas.

Lista de los pescados reco-

gidos en los alrededores de La Plata


Lista de los peces

VI,
el

265

que

se

encuentran en

ro

de

la Plata,

el catlogo de Perugia y que no estn en las enumeraciones anteriores

segn

indicados

VI,
la

274

Lista de los peces

que

se

encuentran en

el

ro

de

Plata,

segn Cari y Rosa Eigenmann y que no estn indicados en las enumeraciones anteriores
Lista de los peces de las costas argentina y uruguaya,
se

VI,

275

que
el

encuentran tambin en

el

ro

de

la

Plata (segn

doctor Carlos Berg)

VI,

276

Contribucin

al

estudio de las volutas argentinas


la

VI, 2q3

Nota sobre

la

industria de

pesca en

la

provincia de BueVII, 157

nos Aires
Variabilit et affinits de

Unes de verano en la Una estacin martima

Monophora Darwini Tierra del Fuego


provincial

VII,

409
1

VIII,

VIII, 3

89

Notes sur

129

VIII,
VIII,

le nouveau genre Iheringia Guayaquis y Anamitas Ostolcgie du balleinoptre de Miramar

437 453
79 389

IX,
.

dimensions du Stenodelphis Blainvillei Notes sur Terebratella patagnica (Sow )


Notes sur
les

...

IX,

IX, 3 9

Lange G.

la

Atlas geogrfico de

Repblica Argentina. Datos sobre


la

construccin del

mapa de

provincia de Catamarca

V, 349
VII,

Altimetra baromtrica hipsomtrica

309

Lange G. y Hauthal R.:

VII,
1

Examen

topogrfico y geolgico de los departamentos de San Carlos, San Rafael y Villa Beltrn (provincia de

Mendoza)

Lehmann- Nitsche R.:

IX, 121
IX,
les

Antropologa y craneologa

Lepra precolombiana?

Quelques observations nouvelles sur


ves au

indiens Guayaquis

IX,

337 399

Trois crnes: un trepan, un lsionn, un perfor, conser-

Muse de La

Plata et au

Muse National de
X.
1

Buenos Aires La pretendida existencia actual


del

Grypotherium; supersX, 269


parte

ticiones araucanas referentes la hura y al tigre

Un

caso raro de hendidura media congnita de


facial superior

la

XI,

Patologa en

la alfarera

peruana
la

XI, 26

Nuevos objetos de industria humana encontrados en


Caverna Eberhardt, en Ultima Esperanza
Catlogo de
las

XI,

5 5

antigedades de
el

la

provincia de Jujuy, con-

servadas en

Museo de La

Plata

XI, 73

Tipos de crneos y crneos de razas Hallazgos antropolgicos de la Caverna Markatsh Aiken


(Patagonia austral)

XI,

59

XI, 171
los

La arthritis deformans de
Braquifalangia de
del ndice y
la

antiguos Patagones

XI,

99

mano

derecha con sindactilia parcial

dedo medio, observada en una india Ona


XI,
iles

de

la

Tierra del Fuego


les lsions

2o5
2
1

Notes sur
gues

des crnes des

Canaries, analo-

celles

de Menouville
del

XI,

Los morteros de Capilla


bucin
la

Monte (Crdoba). ContriXI,


2
1

arqueologa argentina

Etudes anthropologiques sur

130

XI, 2G1

les

ndiens Takshik (groupe

Guaicur) du Chaco argentin

Vase Hauthal R.

Lydekker R.

la

Los pjaros misteriosos de

Patagonia

VI. 10

Lynch Apriblzaga F.:

I,
1
1

Dipterologa argentina

345
1

B.

Macaulay T.
Historia

II.

85

Medina

J.

T.

bibliografa de las obras de Jos Miguel

Ensayo de una
Carrera

IV. 53

Mercerat A.

la

Notas sobre
I.

paleontologa de
la

la

Repblica Argentina.
1 ,

Sinopsis de

familia de los Astrapotheridae

2 3 7

II.

Protoxodontidae

I,

III.

Bunodonlheridae

1,

379 445
11,3

IV. Datos sobre restos de mamferos fsiles pertenecientes los

Bruta
de algunas
especies
del

Caracteres diagnsticos

gnero
II.

Theosodon
Caracteres diagnsticos de algunas especies de Creodonta.

Frmula dentaria

del

gnero Lislriotherium

131

Moreno

F. P.

I,

Al lector
El

ni

Museo de La
y desarrollo

Plata.

Rpida ojeada sobre su fundacin


I,

27
5 7

Resea general de

las

adquisiciones y trabajos hechos en


Plata
I,

1889 en
motivo
rica

el

Museo de La
IV centenario

Provecto de una exposicin retrospectiva argentina, con


del

del

descubrimiento de

Am1
, 1

5 2
!

Exploracin arqueolgica de

la

provincia de Catamarca....

I,

Onohippidium Muhi^i
Noticias sobre algunos cetceos
fsiles

20 II, 65
38

y actuales

de

la
...

Repblica Argentina

III.

Reconocimiento de
gentina.

los

la

regin andina de

la

Repblica Ar-

I.

territorios

Apuntes preliminares sobre una excursin del Neuquen, Ro Negro, Chubut y


VIII,

Santa Cruz

201

Moreno

F. P. y

Mepcerat A.:

II,

Notas sobre algunas especies de un gnero aberrante de


los

Dasipoda

5 7

Pando

J.

M.:
la

regin de
la

Viaje

goma

elstica (N.

O. de Bolivia)..

VI, 141

Pea Enrique

IV,
1

Acuacin de moneda provincial en Mendoza


Primera Casa de Moneda en Buenos Aires (acuacin de

1827
Pie

181)

VI, 25

M.:

la

Anthicides nouveaux de
lis

Rpublique Argentine, recueilXI,


la

par
et

M. Carlos Bruch
Anobiides nouveaux de

329

Ptinus

Rpublique Argentine,
XII, i35
la

recueillis par

M. Carlos Bruch
Rpublique

Descriptions des coloptres nouveaux de

Argentine

XII,

233

Quiroga A.

la

Calchaqu y

epopeya de

las

cumbres

....

V,

S 5

Ramos Mexa M.:


132

los

La evolucin de

animales

II,
1
1 1

3 5
,

111,169
I

S.

Roth

Rectificaciones sobre

la

denticin del Toxorfon


fsiles

VI, 333
el

Catlogo de los

mamferos

conservados en

Musco
VIII, 33

de La Plata. Grupo Ungulata; orden Toxodonia

Reconocimiento de
los territorios del

la

regin andina de
la

la

Repblica Ar-

gentina. Apuntes sobre

geologa y paleontologa de

Ro Negro y Neuquen mamferos mesozoicos encontrados preliminar sobre Aviso


en Patagonia

IX. 141

IX, 38
fsiles
la

Notas sobre algunos mamferos

X,

2 5

Nuevos

restos de

mamferos de

Caverna Eberhardt en
XI,
"i"]

Ultima Esperanza
Noticias preliminares sobre nuevos mamferos fsiles del
cretceo superior y terciario inferior de
la

Patagonia...

XI.

33

Vase Hauthal R.

Roth

S.,

Klrtz F.
la

et

Blrckhabdt

C:

X, 225

Le Lias de

Piedra Pintada (Neuquen)

SCHICKENDANTZ F.:
Anlisis qumicos del laboratorio del

Museo de La

Plata.

VII,

SlEMIBADGRI

J.

DE:
la

Apuntes sobre
Tavolini F.

regin subandina del alto

Limay

III,

3o5

I,
I,

La lengua Mocov

267

II.175
II,

425

Ten Kate H.

la

Contribution

craniologie des Araucans argentins

IV,

209

Rapport sommaire sur une excursin archologique dans


les

provinces de Catamarca, de

Tucuman

et

de Salta..

V, 329


connus
Matriaux pour servir
l'Argentine
I

133

VII,

Sur quelques points d ostologie ethnique mparfaitement

263

Anthropologie des ndiens de


XII, 3i

Torres L. M.:
La geografa
su edicin

fsica

esfrica

del

Paraguay y Misiones
XII,
3 7

Guaranes, por don Flix de Azara. Examen crtico de


i

Vm.f.ni

in

las sierras

Rpido estudio sobre


rra

de los partidos de OlavaVI,


1

y del Azul (provincia de Buenos Aires)


la

Informe sobre una excursin efectuada en

provincia de

San Luis, en

los

meses de Septiembre y Octubre de


VII, 97

1894

Waag

J.:

VII,

Mtodo de E. Jderin para medicin de bases

403

Ward

H. A.:

(carta)
I.

Los museos argentinos

14.S

Wehrli

L.

mon
expedidor) gologique dans

Rapport prliminaire sur


la

cordillre argentino-chilienne,

du 40 o

et

41

lati-

tude sud (regin de Nahuel-Huapi)

IX, 221

Avis gologique sur

la

question du divortium
la

aquarum
IX.

interoceanicum dans

regin du lac Lacar

243

Wehrli

L.

et

Burckhardt

C:

VIII,
3 7 3

Rapport prliminaire sur une expdition gologique dans la cordillre argentino-chilienne, entre le 33 et 36
latitude sud

Replique
W'eise
J.

IX, 333

et

Coccinellidae in Argentinia, Chili

Brasilia e collectione

domini Caroli Bruchi


Hispinae, Coccinellidae
et

XI, ig3

Endomychidae Argentinia

et

vecinitate e collectione Bruchiana

XII,

219

ndice alfabtico por materias


Tomos
I

XIII

antropologa
Jacob C.
:

fsica

la

Contribution l'tude de
indiens (dcrits dans

morphologie des cervaux des


Matriaux pour servir l'Anla

les

thropologie des indiens de


par
le

Rpublique Argenne,
XII, 5q

Dr. H. ten Kate)

Lehmann - Nitsche R.:

IX, 121
Plata
et

Antropologa y craneologa
Trois crnes: un trepan, un lsionn, un perfor, conserves au

Muse de La

a 11

Muse National de
X,
1

Buenos Aires
Tipos de crneos y crneos de razas
Notes sur
les

XI, 159

lsions des crnes des iles Canaries, analo-

gues

cellcs

de Menouville
les

XI,
indiens Takshik (groupe

Etudes anthropologiques sur

Guaicur) du Chaco argentin

XI, 261

Ten Kate H

la

Contribution

craniologie des Araucans argentins

IV,

209

Sur quelques points d"ostologie ethnique imparfaitement

connus
Matriaux pour servir l'Anthropologie des indiens de
1'

VII, 2(33

Argn ti ne

XII,

136

ARQUEOLOGA
Amishosetti
J.

B.:

Un nuevo
Pillan -Tok
III, 65 X, 2b5

Descripcin de algunas alfareras calchaques

Arqueologa argentina.

Apuntes sobre

la

arqueologa de

la

Puna de Atacama

XII,

Bkuch C.

sepulcros

Descripcin de algunos
de
las

calchaques,

resultado

excavaciones efectuadas en Hualfn


arroyo Vaca Mala y cueva de Junn de los Andes
del
del
las

X,
esculturas

La piedra pintada
de
la

X,

7 3

La piedra pintada

Manzanito

XI, 71

Halthal R., Roth


El

S. y

Lehmann-Nitsche R.:
la

IX,

mamfero misterioso de
domesticum

Patagonia:

Grypolherium

409

Lafone Qlevedo, S. A.:


Las huacas de Chaar Yaco
Catlogo descriptivo ilustrado de
las
II.

353

huacas de Chaar

Yaco
Las ruinas de Pajanco y Tuscamayo, entre Sijn y Pomn Viaje los menhires intihuatana de Taf y Santa Mara
Viaje arqueolgico en
la

111,33

X,

57
-j3

XI, 121
XII,

regin de Andalgal,

1902-1903

Lehmann-Nitsche R.:

la

Nuevos objetos de industria humana encontrados en Caverna Eberhardt, en Ultima Esperanza. ....
Catlogo de
las

XI,

5 5

antigedades de
el

la

provincia de Jujuy, con-

servadas en

Museo de La
la

Plata

XI. 7

Hallazgos antropolgicos de
(Patagonia austral)

Caverna Markatsh Aiken


XI, 171

Los morteros de Capilla del


bucin
la

Monte (Crdoba). ContriXI, 2i5

arqueologa argentina

Vase Hauthal R.

Moreno

F. P.

la

Exploracin arqueolgica de

provincia de Catamarca....

I.

201

137

Ten Kate H
les

Tucuman
et

Rapport sommaire sur une excursin archologique dans


provinces de Catamarca, de

de Salta..

V. 329

BIBLIOGRAFA
Biblioteca del

Museo de La

Plata.

Lista de las publicacio-

nes recibidas en cange (Octubre


Biblioteca, etc.

(Junio

1890

Mayo

1891)....

I,

Diciembre 1891)

II,

33o 463

Medina

J.

T.

las

Ensayo de una bibliografa de


Carrera

obras de Jos Miguel

IV, 53

Alboff N.

la

BOTNICA

Rapport prliminaire sur une excursin botanique dans


la

Sierra de

Ventana
la

Contributions
vations sur
la

flore

de

la

Terre de Feu.

VII,
I.

1S1

ObserVII,

vgtation du canal de Beagle

277

Alboff N. y Kurtz F.:


Contributions
la

flore

de

la

Terre de Feu.
et

II.

EnuVII,
3

mration des plantes du canal de Beagle


autres endrcits de
la

de quelques

Terre de Feu

53

Kurtz

F.

V, 2S1

Sertum cordubense. Observaciones sobre plantas nuevas, raras dudosas de la provincia de Crdoba
Vase Alboff N.

ETNOGRAFA
KoSLOWSKY
J.
:

los indios
los indios

Tres semanas entre

Guatos
Borors

VI, 22
VI,

Algunos datos sobre


Lahille F.

3/3

\ III,
'

Guayaquis y Anamitas
Tomo XIII

453
5


Lehmann-Nitsche R.:

138

les

Quelques obssrvations nouvelles sur

indiens Guayaquis

IX,

399

Lafone Quevedo, S. A.:


El verbo

FILOLOGA
III,

249

Lehmann-Nitsche R.:

FOLK-LORE
del

La pretendida existencia actual

Grypotherium; supersX,

ticiones araucanas referentes la luir y al tigre

269

GEOGRAFA
([N'CLUSO VIAJES,

TOPOGRAFA Y GEODESIA)

Ambrosetti

J.

B.

III,
I

Viaje las Misiones argentinas y brasileras




v>

417
2 8

V V V

3 5 3

2 2 5

Bpidges T.

III.
1 1

Datos sobre Tierra del Fuego


19
1

Burmeister C.V.:

II,
el

Breves datos sobre una excursin Patagonia

Nuevos datos sobre


territorio

patagnir

de Santa Cruz

IV,
I

275 225
3 3

Delachaux E. A.

S.:

la

Lmites occidentales de
del doctor

Repblica Argentina. El artculo


IX,

Juan Steffen La cuestin de lmites chileno-

argentina.

Examen

crtico

Iauthal R.

al

Primera ascencin
metros)

nevado colorado de Famatina

(6

5o
VII,

169

Lange G.
:

139

la

Atlas geogrfico de

Repblica Argentina. Datos sobre


la

construccin de!

mapa de

provincia de Catamarca

V, 349
VII,

Altimetra baromtrica hipsomtrica

3og

Lange G. y Haithal R.:

Vil,
1

Examen

topogrfico y geolgico de los departamentos de

San Carlos, San Rafael y Villa Beltrn (provincia de Mendoza)

Moreno

F. P.

Reconocimiento de
gentina.

los
I.

la

regin andina de

la

Repblica Ar-

territorios

Apuntes preliminares sobre una excursin del Neuquen, Ro Negro, Chubut y


VIII,

Santa Cruz

201

Pando

J.

M.:
la

regin de
la

Viaje

goma

elstica (N.

O. de Bolivia)..

VI, 141

SlEMIRADGKI

J.

DE:
la

Apuntes sobre

regin subandina del alto

Limay

III,

3o5

Torres L. M.

fsica

La geografa
su edicin

esfrica

del

Guaranes, por don Flix de Azara.


..

Paraguay y Misiones Examen crtico de


XII,
1

Waag L:

VII,

Mtodo de E. Jderin para medicin de bases

403

Bodenbender G.
Sobre
la

GEOLOGA
la

edad de algunas formaciones carbonferas en

Repblica Argentina

VII,

129

Brckhardt

C:

Rapport prliminaire sur une expdition gologique dans


la

regin andine, situe entre Las Lajas (Argentine)

et

Curacautin (Chili)

IX, 197

Traces gologiques d'un anden continent Pacifique

X, 177


Vase Roth S.

140

X, 207

Le gisement supracrtacique de Roca Rio Negro)

Wehrli
el

L.

Datos sobre

carbn de piedra de San Rafael (provincia de


IV, 97

Mendoza)
Forel A.
:

los ventisqueros

Las variaciones peridicas de

VIL 4

* 1

Hauthal R.
La

Ventana (provincia de Buenos Aires)


la

sierra de la

111.

Observaciones generales sobre algunos ventisqueros de


cordillera de los

Andes (Mendoza)
la

VI, 109
la

Contribucin

al

Buenos Aires.
Hinojo

estudio de
1.

geologa de

provincia de

Las sierras entre Cabo Corrientes

VIL 477
la

Distribucin de los centros volcnicos en

Repblica ArXI, 177

gentina y Chile

Vase Lange G.

Lange G. y

H actual

R.:

VII,
1

Examen

San Carlos, San Rafael y

topogrfico y geolgico de los departamentos de Villa Beltrn (provincia de


3

Mendoza

Roth

S.,

Kurtz F.
la

et

Burckhardt

C:

X, 225

Le Lias de

Piedra Pintada (Neuquen)

Valentn

VI,
1

Rpido estudio sobre las sierras de los partidos de Olavarra y del Azul (provincia de Buenos Aires)
Informe sobre una excursin efectuada en la provincia de San Luis, en los meses de Septiembre y Octubre de

1894
Wehrli L.
:

VIL 97

mon
expdition gologique dans

Rapport prliminaire sur


la

du 40 o et 41 o lat tude sud (regin de Nahuel-Huapi) Avis gologique sur la question du divorlium aquarum
cordillre argentino-chilienne,

IX, 22

interoceanicum dans

la

regin du lac Lacar

IX,

243


ll

VVeHRLI L.

Ct

BRCKHARDT C.

Rapport prliminaire sur une expedidor) gologique dans cordillre argentino-chilienne, entre le 33 et 36 la
latitude sud

VIII,

Replique

IX,

3;3 333

HISTOLOGA
Jacob C.
:

Examen microscpico de
misterioso de
la

la

pieza

cutnea del mamfero

Patagonia, Grypotherium domesticum

X,

Apu Sahuaraura Inca


Ollantay

J.:

HISTORIA
V, z5i

Drago L. M.

(vase

Macaclay T.

B.)

Fregeiro C. L.

V,
3
:

La

historia
del

documental y crtica. Examen de la Historia Puerto de Buenos Aires, por Eduardo Madero .... T. B.

M acaula y

II,

Historia

85

Armentia N. y Gil A.:

LINGSTICA
X, G3

Arte y vocabulario, etc., de la lengua Tacana

2 8 3

Armentia N.

XIII,
i

Cav nena Cavina. Arte y vocabulario

Barcena A.

la

Arte y vocabulario de

lengua

Toba

VII,

189

Vase Lafone Quevedo, S. A.

Lafone Quevedo,

S. A.:

I,
1
, 1

Notas sea principios de gramtica Mocov


i3
o3

142

II.

Notas sea principios de gramtica Mocov


241

II, II,

289 3q3
1

Plata, para los colectores

III.

29

Instrucciones del

Museo de La

de vocabularios indgenas

III,

401

Vocabulario Mocov -Espaol, fundado en


volini

los del P.

TaIV, 161
IV, 2.S7

Apndices

la
al

gramtica Mocov
Arte Mocov del P.Tavolini. Estudio de

Introduccin

gramtica comparada
Introduccin, dem

IV,

3 69 V, 9 3

Introduccin

al

Arte de

la

lengua Toba, por

el

P.

Alonso

de Barcena
Introduccin, idem

V
el

12

1)

V, 3o5
voca-

VocabularioToba-Castellano- Ingls, fundado en


indio Lpez en

bulario y arte del P. A. Barcena, con equivalencias del

1888

IX.

254

Vase Amentta N.

Tavolini F.

Mitre B.:
Lenguas americanas. Estudio bibliogrfico - lingstico de
las
el

y Allentiak, con un vocabulario razonado del Allentiak

obras del P. Luis de Valdivia sobre

el

Araucano

VI, 4

Tavolini F.

1-7'
II.
i

La lengua Mocov

75

II.

425

MITOLOGA
Lafone Qlevedo, S. A.
El culto de

Tonapa

III,

321

Pea Enhique

1861)

NUMISMTICA
IV,
1

Acuacin de moneda provincial en Mendoza Primera Casa de Moneda en Buenos Aires (acuacin de

1827

VI, 25

143

Quiroga A.

la
:

PALEOETNOLOGA
epopeya de
las

Calchaqu y

cumbres

V, i85

Torres L. M.

fsica

La geografa
su edicin

y esfrica

del

Paraguay v Misiones

Guaranes, por don Flix de Azara.

Examen

crtico

de
XII,
i

Hauthal R.:

PALEOFITOLOGA
filiceos

Nota sobre un nuevo gnero de


i-htica del

de

la

formacin
IV, 221

Challao (provincia de Mendoza)

Kurtz

F.

la

Contribuciones
Contribuciones,
kota-flora en

palaeophytologa argentina.

etc.
la

I,

II....

VI, 117

III.

Sobre

la

existencia de

una DaX, 43

Patagonia austro-occidental

Vase Roth S.

Roth

S.,

Kurtz F.

et

Burckhardt

C:

X, 225

Le Lias de Piedra Pintada (Neuquen)

PATOLOGA PREHISTRICA
Lehmann-Nitsche R.:

IX,

Lepra precolombiana?
Patologa en
la alfarera

337
1

peruana
los antiguos

XI, 26
Patagones

La

artlirilis

deformans de

XI,

99

PALEOZOOLOGIA
Hauthal R., Roth
El
S. y

Lehmann-Nitsche R.:
la

IX,

mamfero misterioso de
domesticum

Patagonia:

Grypotherium

409

Ihering H. v.

tercia-

Nuevas observaciones sobre moluscos cretceos y


rios

de Patagonia

XI,

227

Mercerat A.
:

144

la

Notas sobre
I.

paleontologa de
la

la

Repblica Argentina.
1. I.

Sinopsis de

familia de los Astrapolheridae


11.

Protoxodontidae

III.

Bunodontheridae

I,

287 379 445


II,

IV. Datos sobre restos de mamferos fsiles pertenecientes los

Bruta
especies
del

Caracteres diagnsticos de algunas

gnero
II,
II,

Theosodon
Caracteres diagnsticos de algunas especies de Creodonla.

47
5
1

Frmula dentaria
Sobre
la

del

gnero Listriotlierium

II,
el

72
73

presencia de restos de

monos en

eoceno de
II,

Patagn ia

Apuntes sobre

el

gnero Typoherium

II, II, II,


II,

Sobre un maxilar de Creodonta


Observaciones relativas Mephitis fossilis

74 80
82 83 53

Sobre

el

maxilar inferior de un perro


et

Amphinasua brevirostris. Mor. Vase Moreno F. P.

Mere

VI,

Moreno

F. P.

II,

Onohippidium Mui^i
Noticias, sobre algunos cetceos
fsiles

65
3

y actuales

de

la
III,

Repblica Argentina

Moreno

F. P. y

Mercerat A.:

II,

Notas sobre algunas especies de un gnero aberrante de


los

Dasipoda

57

Roth

S.

la

Rectificaciones sobre

denticin del Toxodon


el

VI,

333

Catlogo de los mamferos fsiles conservados en


de La Plata.

Museo
VIII, 3 3

Grupo Ungulala; orden Toxodontia


la

Reconocimiento de
los territorios del

regin andina de

la

Repblica ArIX, 141 IX, 38

la geologa y paleontologa de Ro Negro y Neuquen Aviso preliminar sobre mamferos mesozoicos encontrados

gentina. Apuntes sobre

en Patagonia

Notas sobre algunos mamferos

fsiles
la

X, 25

Nuevos restos de mamferos de Ultima Esperanza

caverna Eberhardt en

XI, 37

145

la

Noticias preliminares sobre nuevos mamferos fsiles del


cretceo superior y terciario inferior de

Patagonia

...

XI.

33

Vase Hauthal

R
Bubckhardt

Rotu

S., K.URTZ F. et
la

C:

X, 22b

Le Lias de

Piedra Pintada (Xeuquen)

QUMICA
A rata
P. N.:
la

El pillijn y

pillijanina
el

II,

225
37

La sacarina Fahlberg, considerada bajo


higinico

punto de

vista

IV.

SCHICKENDANTZ F.

Anlisis qumicos del laboratorio del

Museo de La

Plata.

VII,

Lehmann-Nitsche R.:

TERATOLOGA
la

Un

caso raro de hendidura media congnita de


facial superior

parte

XI,
la

Braquifalangia de
del ndice y

mano

derecha con sindactilia parcial

dedo medio, observada en una india Ona


XI,

de

la

Tierra del Fuego

2o5

Flower

W.

H.

VARIOS
I,
1

Los Museos de Historia Natural

Hauthal R.

X,
3
1

Nieve penitente
Lahille F.

la

Nota sobre

industria de

la

pesca en

la

provincia de BueVII,

nos Aires
Fines de verano en
la

157
i

Tierra del Fuego

VIII,

Una
Moreno

estacin martima provincial

VIH,

So

F. P.

I,
111

Al lector

El

146

I,

Museo de La
y desarrollo

Plata.

Rpida ojeada sobre su fundacin

27
5

Resea general de
1

las

adquisiciones y trabajos hechos en


Plata
I,

89 en

el

Museo de La

Proyecto de una exposicin retrospectiva argentina, con

motivo del IV centenario del descubrimiento de


rica

AmI,
1

52

Ward

H. A.:

(carta)
I.

Los museos argentinos

145

Bacqc A.:

ZOOLOGA
XII,
1

Trois trigonocphales du Paraguay

Brthes

Notes biologiques sur

trois

hymnoptres de Buenos Aires

X,

g 3

Bruch C.

observations sur deux des ses parasites

Le nid de Y Eumenes caniculaa (Oliv.) Sauss. (gupe solitaire) et

XI, 228

Enumeracin de una coleccin de aves de las provincias


de Salta y Jujuy y descripcin de un nuevo tirnido (Muscisaxicola Morenoi)
I. PlaMetamorfosis y biologa de colepteros argn ti nos. giodera erythroplera, Calligrapha polyspila. Chalepus

XI, 245

medites

Metamorfosis,

etc.

las

XI,
II.

Agasiclcs vittata, Plec/onyc/ia


XII,

correntina. Amplipalpa negligens

2o5

Eischer P.

regiones del globo donde


la

Determinacin de

fauna

es
I,

insuficientemente conocida

161

Grouvelle A.

la

Quelques clavicornes nouveaux de


tine, recueillis par

Rpublique ArgenXII.
1

M. Charles Bruch

Judulien F.

Quelques notes sur plusieurs Coprophages de Buenos Aires

IX,

147

Koslowsmy
Faunas
de

J.

II.

locales argentinas.

Enumeracin sistemtica
la

las

aves de Chilecito (provincia di


la

Rioja)

VI,

277

Aves recogidas en

provincia de Catamarca durante los


1

meses de Marzo y Abril de

VI,

289
3 5

Batracios y reptiles de Rioja y Catamarca, recogidos durante los meses de Febrero

Mayo

de

1895

VI.

Un nuevo

geco de Matto Grosso

VI, 371
VI,

El rol de los termitos en la distribucin de centros de ve-

getacin arbrea en los llanos

Dos nuevas

lagartijas de la provincia de
la sierra

Buenos Aires

....

VI,

413 417
149

Reptiles y batracios de

de

la

Ventana (provincia
VII,

de Buenos Aires)

Sobre algunos
gentinas

reptiles

de Patagonia y otras regiones arVII,

445

Ofidios de Matto Grosso (Brasil)

VIII, 25

Enumeracin sistemtica
reptiles argentinos

y distribucin geogrfica de los

VIII, 161
el

Dos mamferos de Patagonia, cazados en


Blanco (ChubutJ

valle del lago

XI, 129

Lahille F.


I.

Faunas

locales argentinas.

Lista de los pescados reco-

gidos en los alrededores de La Plata


Lista de los peces

VI,
el

265

que

se

encuentran en

ro

de

la Plata,

segn
en
las

el

catlogo de Perugia y que no estn indicados

enumeraciones anteriores
el ro

VI,
de
la

274

Lista de los peces que se encuentran en

Plata,

segn Cari y Rosa Eigenmann y que no estn indicados en las enumeraciones anteriores
Lista de los peces de las costas argentina y uruguaya,
se

VI, 275

que
el

encuentran tambin en

el

ro

de

la

Plata (segn

doctor Carlos Berg)

VI, VI,

27G

Contribucin

al

estudio de las volutas argentinas

Yariabilit et affinits de

Monophora Darwini
Ilieringia

Notes sur

le

nouveau genre

Ostolcgie du balleinoptre de

Miramar

Notes sur

les

dimensions du Stenodelphis Blainvillei

Notes sur Terebratella patagnica (Sow.)

293 409 VIH, 437 IX, 79 IX, 3 89 IX, 393


VII,

Lydekker R.

la

Los pjaros misteriosos de

Patagonia

VI. 101

Lynch Appiblzaga F.:

148

I.

Dipterologa argentina

345
1

II,

Moreno

F. P.

la

Noticias sobre algunos cetceos fsiles y actuales de

ReMI, 3 8
1

pblica Argentina
Pie

la

Anthicides nouveaux de
lis

Rpublique Argentine, recucilXI,


la

par
et

M. Carlos Bruch
Anobiides nouveaux de

329
1

Ptinus

Rpublique Argentine,
XII,
la
3 5

recueillis par

M. Carlos Bruch
Rpublique

Descriptions des coloptres nouveaux de

Argentine

XII,

2 3 3

Ramos Mexa M.:

los

La evolucin de

animales

II,
1 1 1

35
,

111,

169
3

IV.

Weise

J.

et

Coccinellidae in Argentinia, Chili

Brasilia e collectione

domini Caroli Bruchi


Hispinae,
Coccinellidae
et

XI,

Endomychidae Argentinia

et

vecinitate e collectione Bruchiana

XII,

219

NDICE
DE LAS MATERIAS CONTENIDAS EN EL TOMO
XIII

Pginas

Ca vi nena Gavina. Arte y Vocabulario, manuscrito


mcniia. Ordenado con notas, por Samuel
ndices de ios artculos contenidos en
la
.

del R. P.

Fray Nicols Ar-

A La/une Quepedo

1-120

Revista del Museo de La Plata. To-

mos

XIII, compilados por Flix F. Outes:


ndice alfabtico por

nombres de autores

2 1-1

34

ndice alfabtico por materias

35-148

La correspondencia

relativa

al

Museo de La Plata

sus

Anales

Revista, debe ser dirigida


Director del

MUSEO DE LA PLATA
Repblica Argentina

Provincia, de Buenos Aires

La correspondance
ainsi

relative
et

au Muse de La Plata
la

qu'aux Annales

Revue

de

cet

tablis-

sement, devra tre adresse


Directeur du

MUSE DE LA PLATA
Rpublique Argentine

Province de Buenos Aires

5fi-

'"*$

*&(m
T'i

i^.

fy+y

-&-

tA-

>**

*<

\ *,

'

^.T^

Das könnte Ihnen auch gefallen