http://maopd.wordpress.

com/

Ksika zostaa wydana Wiedza Powszechna

po

raz

pierwszy w

1951

roku

przez

wydawnictwo

Maoistowski Projekt Dokumentacyjny 2014

2

Bratnie myli nie znaj granic ni kordonw Wu Hsiu-czen, opiekun naszej delegacji, przechodzi korytarzami wagonw pocigu specjalnego i zawiadamia: Za godzin bdziemy w Cicikarze." Za oknami zapada ju gsty zmrok. Wzdu toru cign si aocuchy wzgrz skpo poronitych traw. Krajobraz przywodzi na myl film Pudowkina ,,Burza nad Azj". Dolin, ktr wanie przejedamy, porasta niskopienny las. Powykrzywiane konary drzew przypominaj dziwaczne znaki chioskiego pisma. Myl cofam si w przeszod.

Modzie wszystkich narodw 23 sierpnia 1950 r. niespena 3 tygodnie temu opuciem Wiedeo. Ostatnie wraenie, jakie wyniosem z miasta, byo przygnbiajce. Ruiny Dworca Pnocno-Zachodniego, brudne strzpy papieru, roznoszone przez wiatr po pustych peronach, przydmione wiata oto oblicze, jakie ukazuje Austria wschodnim ssiadom. Jaki kontrast w porwnaniu z pen ycia, weso, niezmordowanie rozbudowujc si stolic nowej Czechosowacji Prag. W Pradze musielimy czekad 6 dni na pozostaych uczestnikw delegacji wyjedajcej do Chin, ktrzy przybywali ze wszystkich stron wiata. Nasz pierwsz oficjaln czynnoci bya konferencja prasowa w Domu Ludowym. Kierownik delegacji, sekretarz generalny wiatowej Federacji Modziey Demokratycznej, Ennco Boccara poinformowa dziennikarzy o skadzie i zadaniach naszej delegacji. Do Federacji naley 70 milionw modziey z 80 z gr krajw. Spord nich 32 kraje wysay na zaproszenie Nowej Demokratycznej Ligi Modziey Chin 41 przedstawicieli na duszy pobyt w Chinach. Naszym zadaniem jest po wspaniaych zwycistwach ludu chioskiego nad reakcj kuomintangowsk nawizad kontakt z nim, zwaszcza za z jego modzie i w ten sposb wzmocnid midzynarodow solidarnod modziey wszystkich krajw walczcej o pokj i o lepsze jutro wiata. Gwnym punktem programu naszego pobytu w Chinach bdzie udzia w uroczystociach 1 padziernika (pierwszej rocznicy ogoszenia Chioskiej Republiki Ludowej) w Pekinie. W skad delegacji wchodzi modzie ze wszystkich czci wiata, z krajw o rnych ustrojach spoecznych, wyznajca rne religie, reprezentujca rne rasy i rne wiatopogldy. Modzi delegaci przedstawiciele postpowej modziey wiata! Samoloty przeniosy nas z Pragi do wspaniaej Moskwy, orodka budujcego si nowego wiata wiata socjalizmu. Bylimy tam przez 5 niezapomnianych dni godmi Komsomou. Ogarna nas fala niezwykych wraeo i przeyd: Mauzoleum Lenina, Plac Czerwony, Galeria Tretiakowska, Muzeum na Kremlu, Opera, wsplne zebranie z modzie moskiewsk, rozmowy z przedstawicielami radzieckiej nauki i sztuki. Omal nie zapomnielimy, e celem naszej podry s Chiny.
3

Z Moskwy ekspresem transsyberyjskim przemierzylimy 6 800 kilometrw do radzieckiej stacji granicznej Otpor. W tym komfortowo urzdzonym pocigu spdzilimy szed i p dnia. W skad ekspresu wchodziy wagony sypialne, restauracyjny i bagaowy. Bya rwnie azienka, zakad fryzjerski, biblioteka, instalacja radiowa i ambulatorium lekarskie. Pocig dudni po szynach niezmordowanie dniem i noc. Pod Swierdowskiem przejechalimy Ural, ktry przedstawi si zgoa nieromantycznie w postaci lesistych pasm grskich. Nastpnie w cigu 3 dni jechalimy przez rwnin syberyjsk. Caymi godzinami mijalimy gste lasy brzozowe. Pniej pojawiy si za oknami bezkresne pola, po ktrych kombajny i traktory suny jak statki po morzu. Potem znw miasta: Tiumen, Omsk, Nowosybirsk, Krasnojarsk gigantyczne orodki socjalistycznego przeobraania Syberii. Przemykay za oknami rozlege kompleksy fabryczne, lasy kominw, zupenie nowe dzielnice miast, wci nowe i nowe budowle. Mijay nas cigle pocigi zaadowane samochodami, traktorami, kombajnami, wglem i stal. Caa Syberia sprawiaa wraenie olbrzymiego placu budowy, na ktrym ustawicznie wre praca. Dalszym etapem podry by siedmiogodzinny przejazd wzdu Bajkau. Niezliczone pieni o Jeziorze Bajkalskim wiernie odzwierciedlaj melancholijny charakter tego zbiornika zimnych wd. Jezioro wydao nam si podobne do olbrzymiego oowianego zwierciada, okolonego wieocami nagich gr o szczytach toncych w chmurach. Na terenie Republiki BuriatMongolskiej pod Uan Ude aocuchy grskie zbliaj si do siebie. wierkowe lasy i drewniane domki nadaj krajobrazowi bardziej swojski charakter. Pod koniec podry w pobliu granicy chioskiej wynurzaj si charakterystyczne pasma wzgrz stepw mongolskich. Tak podrowalimy szed i p dnia. Codziennie tracilimy godzin snu, ktr odzyskamy dopiero w powrotnej drodze; trzeba byo bowiem przesuwad naprzd wskazwki zegarka w miar, jak zmieniaa si dugod geograficzna. Niemal cay tydzieo przebiega nasz pocig niezmierzone przestrzenie Zwizku Radzieckiego, a przecie przebylimy dopiero czd jego terytorium. Jake potny, wielki, niezwyciony kraj stanowi zaplecze si pokoju i demokracji na caym wiecie. W ekspresie transsyberyjskim nie sposb byo si nudzid. Nie czsto nadarza si sposobnod spotkania z modzie z przeszo 30 krajw. Dlatego te wykorzystywalimy kad chwil, by poznad si wzajemnie i zaznajomid z walk modziey w rnych krajach. Zwizek Radziecki, wszystkie europejskie kraje demokracji ludowej i Niemiecka Republika Demokratyczna wydelegoway do Chin najwybitniejszych dziaaczy swych organizacji modzieowych. Przedstawiciele Korei i Mongolskiej Republiki Ludowej doczyli si do nas w Mukdenie. Ale nie tylko wolne narody wysay delegatw; wikszod przybya z krajw kapitalistycznych i kolonii. Przyjechaa take moda kobieta ze Stanw Zjednoczonych. Nazwiska nie mog wymienid, poniewa ten kraj najwikszej wolnoci na wiecie" karze wizieniem spojrzenie
4

za elazn kurtyn", ktr sam stworzy. Modzi Murzyni amerykaoscy wydelegowali Davisa Mac Canna. I Amerykanka, i Murzyn odetchnli z ulg po wjedzie do Czechosowacji. Tutaj bowiem w przeciwieostwie do Stanw Zjednoczonych mogli oboje pomimo odmiennej barwy skry mieszkad w tym samym hotelu i wchodzid przez te same drzwi do kawiarni. Szczeglne wraenie wywaro spotkanie si w naszej delegacji przedstawicieli postpowej modziey krajw imperialistycznych z delegatami modziey krajw zalenych, ucinionych: Anglika z Hindusem i studentem z Burmy, Francuza z delegatem Wietnamu, Holendra z Indonezyjczykiem. Gboka i serdeczna przyjao, jaka si wkrtce nawizaa midzy tymi modymi ludmi, jest symbolem wspaniaego frontu przeciwimperialistycznego i rkojmi nieuniknionej klski imperializmu tak na zewntrznym jak i na wewntrznym froncie. Australijczyk i Pers reprezentowali Midzynarodowy Zwizek Studentw liczcy ponad 5 milionw czonkw. Oto przedstawiciele modego pokolenia ludzi jutra. Czy istnieje na wiecie sia zdolna przeciwstawid si tej modziey? Nie takiej siy nie ma!

Uroczyste przyjcie Za oknami zaczynaj migotad wiata. Pocig dudni po zwrotnicach. Po chwili wjeda na dworzec Cicikaru, pierwszego wikszego miasta na terytorium Chin. Gdy stajemy w drzwiach wagonu, wita nas burzliwa owacja: piew, muzyka, oklaski. Na peronie peno ludzi, ktrzy teraz podbiegaj do pocigu. Jest ich z 5 do 6 tysicy. Widzimy niezwykle barwny i ywy obraz radoci i entuzjazmu. Na pierwszym planie stoj mae dziewcztka z olbrzymimi bukietami. Umiechaj si do nas urocze twarzyczki dzieci o penych, zdrowych policzkach i kruczoczarnych, krtko przycitych wosach istny sklep z zabawkami peen przemiych lalek. Za nimi przeciskaj si ku nam starsi chopcy i dziewczta pragn przyjrzed si lepiej delegatom i uciskad ich donie. Ponad gowami flagi i transparenty. Widzimy barwy narodowe wszystkich reprezentowanych w delegacji narodw, poczwszy od radzieckiej a po gwiadzisty sztandar Stanw Zjednoczonych. Napisy we wszystkich moliwych jzykach gosz: Niech yje wiatowa Federacja Modziey Demokratycznej!" Niech yje pokj na caym wiecie!" Nie brak te portretw Stalina, Mao Tse-tunga i najwybitniejszych przywdcw midzynarodowego ruchu robotniczego: Kim Ir Sena, Ho Chi Minha Togliattiego, Thoreza, Bieruta, Piecka i innych. Grupa mczyzn w tobrunatnych mundurach, zapewne onierzy Armii Ludowej, usiuje utorowad wskie przejcie, ktrym moglibymy wyjd z pocigu. Ta czynnod urzdowa odbywa si w sposb niezwyky dla nas, Austriakw. Nie sychad szorstkiego okrzyku Cofnd si!" Natomiast rozwija si pena temperamentu oywiona dyskusja, apelujca
5

najwidoczniej do rozsdku napierajcego tumu. Kilka osb (dowiedzielimy si pniej, e by wrd nich miejscowy burmistrz i wiceprezydent rzdu prowincjonalnego) wygasza przemwienia powitalne. Ale zarwno sowa mwcw jak i gosy naszej grupy tumaczy, dokonywajcej przekadu, gin wrd hucznych okrzykw: Wanzaj" (dosownie dziesid tysicy lat", tzn. mniej wicej niech yje") i potnego dwiku dwch orkiestr. Mae dziewcztka przeciskaj si z bukietami do delegacji i z pionierskim pozdrowieniem wrczaj nam kwiaty. Niektre z nich s niemiae: podaj kwiaty jak mog najprdzej i zaraz chowaj si w napierajcym, toczcym si i wznoszcym okrzyki tumie. Przewanie jednak dziewcztka s bardzo rezolutne i bystre: prbuj nawizad rozmow i przekazad pozdrowienia. Najwikszym zainteresowaniem cieszy si delegat modziey afrykaoskiej Moumouni. Rzucio si do niego troje czy czworo uroczych dziewcztek. Stoi teraz zakopotany i usiuje utrzymad w rwnowadze narcze kwiatw. Jednej z dziewczynek udao si ujd Moumouniego za rk. Cofna sic zaraz o par krokw i przyglda si uwanie swojej doni, czy te nie znajdzie na niej czarnych ladw. Helmut Hartwig z NRD i Burmeoczyk Tun Szein wygaszaj przed mikrofonem krtkie przemwienie powitalne, ktre sprawni tumacze przekadaj na jzyk chioski. Wszyscy suchaj w skupieniu. Kade zdanie witane jest dugotrwa owacj. Powiewaj chorgiewki, rozbrzmiewaj okrzyki, mae dziewcztka podskakuj z zachwytu. Z kolei dwiczy Hymn Modziey Demokratycznej: Naprzd, modziey wiata, Nas braterski poczy dzi marsz, Grone przemin lata, Hej, kto miody, pjd z nami i walcz... ------------------------------------W marszu po szczcie, Pokj i radod Zgodnie nasz dwiczy krok. W 30 z gr jzykach opowiada si modzie za pokojem i przyjani. Wikszod delegatw piewa gosem zmatowiaym ze wzruszenia, ktre ciska gardo. Chopcy chioscy piewaj pen piersi, dziewczta dwicznymi, dziecicymi gosami. Prowadz nas przez dworzec na jasno owietlony plac. Gmach dworca jest masywnym czteropitrowym nowoczesnym budynkiem z. elbetonu. Dowiadujemy si od tumaczy, e zosta zbudowany podczas okupacji japooskiej. Na rogach i w rodku gmachu znajduj si dobrze architektonicznie wkomponowane gniazda karabinw maszynowych, a na dachu najwidoczniej pniej dorobione blanki i strzelnice. Oto wkad" Kuomintangu do
6

nowoczesnej architektury chioskiej. Znienawidzony system zabezpiecza si w ten sposb przed mioci" swego ludu.

Glomm Tundse z Audili Autobus sunie przez jasno owietlone i uroczycie przybrane ulice. Przechodnie poznaj delegatw, przystaj, wznosz okrzyki, pozdrawiaj gestami. Zatrzymujemy si przed wielkim, udekorowanym flagami gmachem Klubu Kolejarzy. W piknej sali teatralnej, obliczonej na okoo 1 500 osb, witaj delegatw burzliwymi oklaskami oczekujcy ich tam chopcy i dziewczta. Holuj nas poprzez tum do pierwszych rzdw krzese. Przez kilka minut rozbrzmiewa gwar okrzykw, ktrymi witamy si nawzajem. Jang Jing-czi, wiceprezydent rzdu prowincji Heilungkiang, liczcej pid i p miliona mieszkaocw, wygasza przemwienie powitalne. Wang Ju-lu, uczennica gimnazjum, dziewczyna z bujnymi czarnymi warkoczami, przekada jego mow na bezbdny jzyk angielski. Przy okazji objania mi kilka skomplikowanych znakw chioskiego pisma. Chioska nazwa Austrii wyjania brzmi Au di li". Nazwy chioskie (w tym wypadku Audili Austria) usiuj dostosowad si brzmieniem do nazw obcojzycznych. Sylaba Au oznacza mniej wicej Wielki kraj, w ktrym ronie duo ryu". Mile zaskoczony takim wytumaczeniem, staram si wyjanid mej przyjacice Ju-lu, e Austria nie jest wielka, a ry mona znaled tam tylko w magazynach czarnego rynku. Troch z przeksem odpowiada: O tym wiem ju od czwartej klasy z nauki geografii. Pozwl mi tylko dokooczyd. Dobierajc nazw chiosk zgodn z brzmieniem nazwy cudzoziemskiej staramy si o to, by otrzymad wyraz o moliwie piknym i miym znaczeniu." Oczywicie interesuje mnie, jak bdzie brzmiao po chiosku moje nazwisko. Ju-lu jest zakopotana. Niestety, nie ma w naszym jzyku ani r" ani ". Moemy jednak zestawid trzy sylaby Go", Lo" i Mu", ktre w poczeniu bd wymawiad si mniej wicej jak Glomm" Do tego dojdzie jeszcze sowo Tundse", czyli towarzysz". Przekad Ju-lu okaza si trafny. Odtd miaem przez 6 tygodni wdrowad po Chinach jako Glomm Tundse z Audili". Tymczasem upyna krtka przerwa po przemwieniach powitalnych i rozpocz si koncert na czed delegacji. Najpierw wystpi chr uczniw szkoy redniej. Twarze ich byy wiee i urocze, a wygld tak modociany, e dwukrotnie informowaem si, czy to naprawd ju uczniowie gimnazjum. piewali wspczesne chioskie pieni modzieowe wysokim, niemal e piskliwym falsetem. Melodia tych pieni jest prosta i musz uyd nieco starowieckiego wyraenia wdziczna. Odznaczaj si one niezwyk dynamik, rozmachem i bojowoci. Wdzik i przymilnod wie si w nich dziwnie harmonijnie z jasn

wiadomoci i zdecydowaniem. Obdarzylimy rzsistymi oklaskami uczniw z umiechem schodzcych ze sceny. Nastpnym punktem programu by wystp orkiestry zoonej ze starych instrumentw ludowych. Byy wrd nich flety, bbny, koty i czynele rnej wielkoci, a take nieznany nam instrument, rodzaj organkw, skadajcych si z dwunastu rozmaitej dugoci piszczaek, wydajcych dwik podobny do fujarek. Nie brako i chioskich skrzypiec, ktrych duga szyjka jest osadzona na pudle rezonansowym podobnym do puszki od konserw. Z dwch strun tych skrzypiec mona wydobyd dziwnie zawodzce, prawie kajce tony. Dla nieprzyzwyczajonego ucha chioska muzyka ludowa brzmi osobliwie, bynajmniej jednak nie przykro, ale raczej pocigajco. Nci w niej czar egzotyki. Chciaoby si suchad jej bez kooca. Teraz dopiero uprzytamniam sobie w peni, e jestem w Chinach. Muzyka ta rni si na szczcie o cae niebo od takich jej upikszonych" naladownictw europejskich, jak na przykad operetka Kraina umiechu". Wykonywany przez orkiestr utwr nie jest trudny do zrozumienia. Gboka, melancholijna, pena smutku melodia przechodzi przez, fortissimo wszystkich instrumentw perkusyjnych w takt radosnego marsza. Ucisk walka ludu wyzwolenie oto tred utworu. Trudno wprost wypowiedzied, z jak niezwyk subtelnoci nowoczesna, postpowa tred wkomponowana zostaa w formy starej muzyki ludowej. Wyczuwa si, e to idealne zespolenie formy z treci jest wytworem kilku tysicy lat rozwoju kultury i to nie tylko rozwoju form artystycznych, lecz rwnie wielowiekowej walki wyzwoleoczej utalentowanego narodu, teraz dopiero uwieoczonej zwycistwem. Gratuluj Ju-lu wspaniaego wykonania koncertu przez jej rodakw i wyraam podziw, e stosunkowo niewielkie miasto Cicikar posiada tak wspania orkiestr. Dziewczyna odpowiada ze zdumieniem: To przecie nie jest nasza miejska orkiestra zawodowa, lecz amatorski zesp kolejarzy, ktrzy w chwilach wolnych od pracy dwicz w swoim klubie. Mamy tu par tuzinw orkiestr, chrw i tanecznych zespow robotniczych."

Nowa opera i taniec jangko Nastpnie inny zesp amatorski wykonuje nowoczesn oper chiosk. Jest to krtka jednoaktwka z ycia ludu, na ktr skada si piew, taniec i dialog. Ukazuj si trzy kobiety w zachwycajcych jedwabnych piamach. Kr po scenie zgrabnym tanecznym krokiem jest to synny chioski taniec ludowy jangko i piewaj krtkie piosenki. Ju-lu wyjania mi, e s to ony chopa, onierza i robotnika, ktre dowiedziay si, e ich mowie otrzymali odznaczenia dwaj za wspaniae wyniki w pracy na roli czy te w fabryce, trzeci za mstwo na polu walki. Kada z kobiet wysawia przed towarzyszkami bohaterskie czyny swego ma. W nastpnej scenie wystpuj mowie trzech niewiast. Wszyscy rzeczywicie zdobyli odznaczenia w postaci wielkich czerwonych kwiatw wrczanych wybranym przez lud bohaterom. Postanawiaj jednak zaartowad sobie z maonek i chowaj kwiaty. Z kolei
8

ony, w zalenoci od temperamentu, mniej lub wicej dosadnie besztaj rzekomych bumelantw i owiadczaj jasno i wyranie, e nie chc ich widzied na oczy, dopki nie przyjd do domu z odznaczeniami. W koocu mczyni z przebiegym umieszkiem wydobywaj ukryte kwiaty i nastpuje oglne pojednanie. Na zakooczenie rozbrzmiewa pieo chralna o nowych Chinach, Chinach Ludowych, w ktrych panami i bohaterami s ludzie proci: robotnicy, chopi i onierze, a nie feudalne pasibrzuchy. I w tej wesoej sztuce sens polityczny nie sprawia wraenia sztucznie doczepionego do poszczeglnych postaci. Jej forma i tred s z jednego odlewu. Lud przedstawia w niej bliskie mu zagadnienia i wasne ycie. Widad to chodby z zachowania si naszych modych gospodarzy, ktrzy podczas przedstawienia wymieniaj midzy sob rzeczowe uwagi, a po jego zakooczeniu entuzjastycznie oklaskuj aktorw modych ludzi ze swego rodowiska. Po operze zesp amatorski wykonuje sawny taniec jangko. Wystpuj przeliczne dziewczta o zgrabnych noskach, byszczcych oczach i urowanych policzkach, odziane w przepyszne jedwabne kostiumy. Wraz z nimi wychodz na scen zgrabni, dumni chopcy, rwnie w jaskrawych szatach jedwabnych, z kunsztownie zawizanymi na gowie chustkami. Taniec zaczyna si w takt przenikliwej, porywajcej swoj naiwnoci melodii. Kroki taneczne s zupenie proste: trzy naprzd, jeden wstecz. Ale te proste kroki maj najrniejsze wariacje, przy czym, jak nam wyjaniaj, najbardziej chodzi o lekkod i wdzik poruszeo. S one ze wszech miar doskonae. Figury taneczne wci si zmieniaj. Oto pary kr dokoa powiewajcej flagi, potem ukazuje si grupa tancerzy z pomalowanymi na czerwono bbnami, w ktre uderzaj wykonujc jednoczenie skomplikowane figury taneczne. Nastpuje taniec z kolorowymi laskami, na koocach ktrych umocowane s dzwoneczki dwiczce w takt melodii. Z kolei widzimy istny wir barwnych wstg jedwabnych, ktrym tancerze szybkimi ruchami nadaj ksztat spiral lub te kunsztownie wyrzucaj je na wszystkie strony. Mimo woli podobnie jak widzowie z dalszych rzdw zrywamy si z miejsc i klaszczemy w takt tancerzom wirujcym w coraz szybszym, coraz bardziej zawrotnym tempie. Nas samych zdaje si porywad do taoca ten kolorowy, wirujcy obraz radoci ycia, jaki widzimy na scenie. Gdy tancerze w ostatniej figurze ukadaj, powiewajc w powietrzu jedwabnymi wstgami, wielk gwiazd radzieck, wbiegamy na scen, by podzikowad naszym przyjacioom za wspaniay pokaz, ktry nas do gbi przej i oczarowa.

Patriotyzm i internacjonalizm W autobusie odwocym nas na dworzec prbuj zrobid bilans pierwszego wieczoru w Chinach. Przedstawicieli modziey rnych krajw zasypano kwiatami i serdecznymi pozdrowieniami. Okazano nam tyle przyjani, przychylnoci, e a przykro przypomnied sobie, jak bardzo osche, rzeczowe, nieyczliwe stay si stosunki pomidzy ludmi w
9

naszym kraju. Gdzie szukad rda tej przyjani zawartej w cigu kilku godzin przez modych ludzi, ktrych nieraz rozdzielaj od siebie ldy i oceany, ktrzy si nigdy w yciu dotd nie widzieli i zapewne wicej nie zobacz? Waciwie wspaniae przyjcie, jakie nam zgotowaa modzie chioska, byo do pewnego stopnia niespodziank dla nas wszystkich. Wiedzielimy wprawdzie, e modzie ta jest wychowana w duchu internacjonalizmu, wiedzielimy jednak rwnie, e nard chioski przez sto lat z gr zdobywa gorzkie dowiadczenia w stosunkach z Europejczykami i Amerykanami. Misjonarze i handlarze opium, doradcy wojskowi i kapitalistyczni monopolici tudzie awanturnicy z caego wiata traktowali Chiny jako kraj wielkich moliwoci, w ktrym bez trudu mona zdobyd majtek. Wyzyskiwali i upili bezwstydnie lud chioski. Kto usiowa przeciwstawid si cudzoziemskim upiecom, naraa si na pewn mierd. Zginy z ich rk dziesitki tysicy chioskich patriotw. Trzeba byo z gr dwudziestu lat ofiarnej walki, by wyrzucid z Chin zagranicznych imperialistw i ich chioskich sualcw. Majc to na uwadze, moglimy ywid obaw, e spotkamy w Chinach wielu ludzi ogarnitych lep nienawici do wszystkich dugonosych", jak si tu okrela Europejczykw i Amerykanw (w oczach Chioczyka wielkod narzdu wchu stanowi cech bardziej wyrniajc ni kolor skry). Pierwszy dzieo pobytu w Chinach wykaza, e tak nie jest. Przeciwnie lud chioski, a zwaszcza jego modzie, przyjli nas z nieporwnanym zapaem, okazali wzruszajc gocinnod i przyjao. Tak postaw mona wyjanid tylko rzetelnym wychowaniem w duchu internacjonalizmu i niezwykle wysokim poziomem uwiadomienia politycznego szerokich mas. Ju-lu potwierdzia moje przypuszczenia: To prawda, dotychczas doznalimy wicej zego ni dobrego od Europejczykw i Amerykanw, przebywajcych w naszym kraju. Ale Partia Komunistyczna i towarzysz Mao Tse-tung uwiadomili nas, e nie mona sdzid ludzi na podstawie koloru ich skry. Z zaciek nienawici zwalczalimy kadego, kto napada i ciemiy nasz kraj bez wzgldu na to, jak wyglda. Walczylimy przecie take ze zdrajcami spord naszego wasnego narodu. Wiemy jednak rwnie, e szerokie masy robotnicze i chopskie narodw europejskich i amerykaoskich walcz z tym samym, co i my, wrogiem. Te milionowe masy s nas zymi przyjacimi. One udzielay nam wydatnego poparcia przez odwane wystpienia w obronie Chin Ludowych w latach naszej najciszej walki. Teraz gdy wywalczylimy wolnod i stalimy si panami we wasnym kraju, jest naszym obowizkiem nied pomoc walczcym o wolnod narodom na caej kuli ziemskiej. Wy jestecie przedstawicielami ywiow demokratycznych na caym wiecie, dlatego uwaamy was za przyjaci, dlatego was kochamy. Trudna na pozr do pojcia tajemnica naszej przyjani od pierwszego wejrzenia" polega na tym, e oywia nas wsplne denie: pragnienie stworzenia szczliwego, pokojowego wiata. Ta myl braterska przezwyciy wszystkie granice!"

10

Chleb dla wszystkich Pocig zawiz nas na ma stacyjk, okoo 120 kilometrw na pnoc od Cicikaru. Mamy tu zwiedzid jedno z nowopowstaych paostwowych gospodarstw rolnych, ktrego zadaniem jest wprowadzenie nowoczesnych metod do chioskiej gospodarki rolnej. Przesiadamy do samochodw ciarowych, ktre oczekuj nas przed dworcem. Prawie poowa z nich to amerykaoskie Studebakery, reszt stanowi ptoratonwki z moskiewskich zakadw im. Stalina. W Chinach na razie jeszcze nie produkuje si samochodw.

Oblicze dawnych Chin Nasza karawana przejeda przez mae miasteczko wznoszc ogromne tumany kurzu. Domki s przewanie jednopitrowe, zbudowane z cegy; od strony ulicy znajduj si w nich zazwyczaj otwarte sklepy nie majce wystaw i nie oddzielone niczym od ulicznego ruchu. W tych kramach ulicznych wykonuj swj zawd handlarze i rzemielnicy. Barwne chorgiewki z wymalowanymi na nich znakami chioskiego pisma bd te festony z rnokolorowego papieru zastpuj europejskie szyldy. Ryba na dugim drku oznacza, e tu mieci si gospoda. Wci mijamy ukwiecone transparenty z powitalnymi hasami. Widocznie oczekiwano naszego przyjazdu, bo na rogach ulic stoj gromady ludzi witajcych nas gonymi okrzykami i machajcych do nas rkami. Nieraz jedziemy setki metrw wrd manifestujcego na nasz czed ywego szpaleru. Dla takiego miasteczka przejazd delegatw z tylu rozmaitych krajw musi stanowid nie lada sensacj. Ze sklepikw fryzjerskich wybiegaj na wp ogoleni klienci spogldaj na nas szeroko rozwartymi oczyma, zrywaj z szyi rczniki fryzjerskie i powiewaj nimi. Z jakiej piekarni wyskakuj obnaeni po pas, zlani potem czeladnicy i szczerzc zby w umiechu pokazuj jedni drugim tai-piau" (delegatw). Samochody przeciskaj si przez wsk bram miasta i znw jedziemy wrd pl. Reform roln przeprowadzono w tych stronach rok lub dwa lata temu. Pola s podzielone na regularne pasy i uprawiane nadzwyczaj intensywnie z wykorzystaniem kadego metra kwadratowego. Najczciej rosn na nich wysokie roliny przypominajce kukurydz, od ktrej rni si tym, e zamiast kaczanw maj kicie jak proso. Jest to kaoliang, podstawowy gatunek zboa uprawianego na pnocnym wschodzie Chin, jak nas objania urocza maa Liau, jedna z licznego grona tumaczek. Jadce przed nami wozy podnosz na polnej drodze takie tumany kurzu, e wszyscy zasaniamy sobie chusteczkami nosy i usta. Tumacze wycigaj z kieszeni specjalnie do tego celu przystosowane maseczki, zrobione z kawaka gazy opatrunkowej, ktr zasania si nos i usta, a zawizuje poza uszami. Spotkalimy ju wielu ludzi z takimi biaymi maseczkami na twarzy. Wyjaniono nam, e lekarze zalecaj je nie tylko dla ochrony przed kurzem, ale
11

jeszcze bardziej przed zazibieniem, o ktre tu, na pnoco - wschodzie, bardzo atwo z powodu nagych skokw temperatury. W tej chwili jednak sooce silnie przypieka i pokrywa nas powoka pyu zmieszanego z potem. Krajobraz jest na wskro rwninny: nad nieprzejrzanymi anami kaoliangu rozpociera si olbrzymia kopula niebios. Przed nami wyania si wioska. Wrd pl dostrzegam okrgawe, mniej wicej na metr wysokie kopce, przewanie porose traw. Liau objania, e s to groby chopskie. Na polach przed wsi pracuj chopi. Na nasz widok zatrzymuj si i powiewaj charakterystycznymi paskimi kapeluszami ze somy. U wejcia do wioski oczekuj nas wszyscy mieszkaocy z barwnymi jedwabnymi chorgiewkami. Gromada dziewczt taoczy jangko, chopcy cisn si do samochodw, ukazuj w umiechu nienobiae zby i prosz o autografy w notesikach i kalendarzykach, ktre wycigaj z kieszeni. Z bram domw wygldaj ostronie starzy chopi. Wyczuwam bezwiednie, e to s dawne Chiny. Na twarzach starcw dziesitki lat cierpienia wyryy gbokie bruzdy. Plecy przygite cik prac sprawiaj, e rzucane na nas spojrzenia padaj spode ba i mimo e usta otwarte s z radosnego zdumienia, spojrzenia nabieraj wyraz nieufnoci. Jaki kontrast z pen ycia i radoci modzie, krcc si dokoa naszych wozw, z dumnymi i zgrabnymi mczyznami, ktrzy umiechaj si do nas, wsparci o swe narzdzia pracy, i ze zdrowymi silnymi matkami, pokazujcymi swoim maleostwom czarn gow Moumouniego. Wie pozostaa ju daleko poza nami, a aosny obraz starcw wci zaprzta moje myli. Jak potwornie musia dawny system uciskad, udrczad i wyzyskiwad czowieka, by uczynid z niego taki achman ludzki o zapadej ziemistej twarzy! Wrd pl znw widniej grobowce. I one s brunatne jak ziemia. Nagle przychodzi mi na myl werset biblijny Z prochu powstae i w proch si obrcisz". Te sowa przez tysice lat ciyy jak kltwa na chioskim chopie. Przychodzi na wiat w ndznej lepiance z brunatnej gliny. Skpe pody ziemi, ktrych nie odebraa mu burza, powd lub obszarnik, utrzymyway przy yciu jego wychude, utrudzone ciao. Po mierci powraca do tej witej ziemi, ktra w yjcym budzia uczucia mioci i lku zarazem... Liau odpowiada rzeczowo na moje smtne rozwaania. Zwyczaj grzebania zmarych wrd pl jest uciliwym dziedzictwem przeszoci. Po pierwsze na skutek tego zmniejsza si powierzchnia uprawna pl. Po wtre groby s pytkie i dostpne dla zwierzt, a wic niehigieniczne. Dlatego te nowe Chiny pozostawiaj wprawdzie w spokoju tradycyjne miejsca spoczynku zmarych, aby nie razid uczud starego pokolenia, jednoczenie jednak prowadz energiczn propagand za tworzeniem normalnych cmentarzy.

Traktory, ysenko i 100 000 kilowatogodzin

12

Nagle przecina nam drog rzeka Non, dopyw Sungari. Ma okoo 200 metrw szerokoci, a szarote jej fale tocz si midzy urwistymi, gliniastymi brzegami kilkumetrowej wysokoci. Na gliniastej skarpie zaznaczaj si wyrane lady zmiennego poziomu rzeki. Woda pynie szybko, mae fale rozpryskuj si o brzeg. Odnosz wraenie, e rzeka ta jest podstpna, e kryje w swym nurcie zasadzki. Prawdopodobnie jest ona zgoa nieszkodliwa i tylko moja fantazja przypisuje pierwszej napotkanej chioskiej rzece wszystko, co kiedykolwiek zasyszaem o wielkich powodziach w tym kraju. U brzegw gboko wcitej w gliniaste podoe rzeki koysz si zakotwiczone donki *Donka chioski statek aglowy. W Chinach Czang Kai-szeka donki suyy za mieszkanie tysicznym rzeszom biedoty chioskiej.+. Po rozpostartym nad bezkresn rwnin lessow niebie pyn strzpiaste oboki. Nadaje to krajobrazowi jaki wybitnie swoisty charakter. Znw uwiadamiam sobie zupenie jasno, e jestem w Chinach. Nasze auta wjedaj ostronie na wielkie promy. Po chwili tuzin silnych chopakw odpycha promy od brzegu dugimi drgami bambusowymi i tak przeprawiamy si przez Non. Wkrtce potem stajemy u kresu podry w majtku paostwowym Czar - Hajang. Szachownica maych dziaek chopskich ustpuje miejsca olbrzymim kompleksom pl. Dwa traktory sun wzdu drogi. Z jednego dziewczta l nam pozdrowienia. Wyaniaj si dugie jaskrawobiae budynki. Wozy zatrzymuj si przed uwieoczon kwiatami bram. Opada zwolna tuman nieodcznie nam towarzyszcego pyu i dostrzegamy otaczajcych nas pracownikw majtku. Najbliej stoi caa kompania odzianych w nienobiae kombinezony chopcw i modych dziewczt. To traktorzyci (postacie typowe dla uspoecznionej gospodarki rolnej) skanduj chrem pod batut energicznej dziewczyny hasa powitalne. Przy wanzaj" rozlegajcym si na koocu kadego okrzyku, z rozmachem wznosz w gr rce z zacinitymi piciami. Druga grupa, liczca kilkaset ludzi, to monterzy i robotnicy rolni ubrani w czyste bkitne kombinezony robocze. Mae dziewcztka w biaych bluzkach z czerwonymi chustkami pionierskimi przynosz olbrzymie bukiety kwiatw, podczas gdy orkiestra robotnicza gra Hymn Modziey, wprawdzie w troch niezwykym rytmie, ale i tak mona go rozpoznad. Przed adnym, o szerokich oknach, elbetonowym budynkiem Klubu Robotniczego, udekorowanym flagami wszystkich narodw, wita nas dyrektor majtku, Czao Ta, mody, energiczny robotnik w bkitnej bluzie monterskiej. Prowadz nas zaraz do stacji traktorowej stanowicej dum majtku. W ogromnej hali montaowej dwustu monterw pracuje przy naprawie traktorw przed pracami jesiennymi. Na nasz widok przerywaj prac, pozdrawiaj nas entuzjastycznie i z dum pokazuj swoje warsztaty. Przed bramami stoj dugie rzdy kombajnw, traktorw i samochodw ciarowych. Przy jednym z traktorw odbywa si wanie wykad techniczny. Co najmniej poowa uczniw to kobiety.

13

Czao Ta opowiada nam o majtku. By tu przedtem japooski obz koncentracyjny, w ktrym zgino ponad 50 000 Chioczykw. Majtek obejmuje obecnie okoo 100 000 mu, czyli 6 250 hektarw ziemi (hektar 16 mu). Z tego 4 000 hektarw nawodniono pod upraw ryu, na pozostaym obszarze uprawia si zboe i kultury rolin przemysowych. Dwa lata istnienia majtku day ju imponujce wyniki. Dawniej przecitny zbir ryu wynosi dwie tony z hektara. W biecym roku dziki wykorzystaniu dowiadczeo radzieckich uzyskano przeszo 3 tony z hektara. Na maym polu dowiadczalnym osignito nawet przy zastosowaniu teorii ysenki zbir 10 ton. W cigu najbliszych trzech czterech lat majtek bdzie planowo rozbudowany i obejmie w koocu 200 000 hektarw gruntw, dotd przewanie lecych odogiem. To wymaga urzdzeo, ktre zaopatrywayby pola w wystarczajc ilod wody. Zostanie wybudowany system kanaw czterdziestokilometrowej dugoci. Wie si z tym regulacja rzeki i budowa elektrowni wodnej, ktra da majtkowi 100 000 kilowatogodzin rocznie. Zwiedzamy park traktorowy. Majtek posiada 66 traktorw najnowszej konstrukcji, stanowicych dar fabryk radzieckich dla prowincji Heilungkiang. Prcz nich pokazuj nam 20 amerykaoskich traktorw marki Massey-Harris, ktre rwnie stanowi dar, oczywicie nie dla nowych Chin Ludowych, lecz dla Czang Kai-szeka, ktremu suyy za cigniki lekkiej artylerii. Obecnie cign pugi. Oczywicie ta nowoczesna fabryka zboa" stanowi na razie dod rzadkie jeszcze zjawisko w chioskiej gospodarce rolnej. W Chinach stworzono dotychczas tylko 14 orodkw rolnych tego typu. Zaniedbane przez dawny system rolnictwo jest tak zacofane, e mechanizacja wsi wymagad bdzie jeszcze ogromnego wysiku. Poza tym musz Chiny rozbudowad wasny przemys traktorowy, ktry by umoliwi zaopatrzenie setek tysicy wsi w nowoczesne maszyny rolnicze. Na razie za wszystkie traktory bd zgromadzone w wielkich majtkach paostwowych. W rozlegych, nowiuteokich budynkach mieszka 2300 staych pracownikw majtku wraz z rodzinami. Pomieszczenia mieszkalne s obszerne, widne, czyste i urzdzone ze smakiem. Szczeglnie mie wraenie wywieraj sypialnie i wietlice w budynku samotnych mczyzn. Przewodniczcy rzdu Ju Ji-fu administrujcy t prowincj o 5 i p miliona mieszkaocw przechodzi wraz z nami przez pokoje. Ma na sobie podobnie jak niemal wszyscy tutejsi funkcjonariusze, skromne, granatowe ubranie mundurowego kroju. Robotnicy traktuj go jak dobrego znajomego i rozmawiaj z nim cakiem swobodnie. Przed kolacj zapraszaj nas do nowoczenie urzdzonych umywalni. Szybko oswajamy si z chioskim obyczajem nakazujcym zanurzad w wodzie mae, o barwnych wzorach, wochate rczniki i posugiwad si nimi jak rkawicami do mycia. Pniej pucze si je w czystej wodzie, wyyma i wyciera nimi ciao. Gbszy sens tego sposobu mycia polega na tym, e opuszczajc umywalni z wilgotn skr czujemy si znacznie odwieeni pomimo przytaczajcej dusznoci letniego wieczoru.
14

Sekretarz Nowej Demokratycznej Ligi Modziey informuje nas w sali jadalnej o yciu organizacji modzieowej. Liga Modziey liczy obecnie 185 czonkw. Z ich szeregw w cigu dwch lat wyszo 42 kandydatw do Partii Komunistycznej. Liga Modziey jest wanym czynnikiem w yciu gospodarstwa. Z jej inicjatywy pracownicy dokadali starao, aby maszyny funkcjonoway nienagannie, a w czasie niw zorganizowali wspzawodnictwa midzy poszczeglnymi brygadami. Jeden z przodownikw, z ktrego Liga jest szczeglnie dumna, zaora w cigu jednego dnia radzieckim traktorem 88 hektarw. Grupa modzieowa majtku otrzymaa czerwony sztandar rzdu prowincjonalnego w dowd uznania za wietne wyniki pracy. 140 czonkw Ligi Modziey uczszcza na zorganizowane przez Parti Komunistyczn wieczorne "kursy techniczne i oglnoksztacce. Mode traktorzystki podjy akcj zbierania podpisw pod Apelem Sztokholmskim, ktra zakooczya si podpisaniem go przez wszystkich pracownikw majtku. Sekretarz Ligi mwi pewnie i swobodnie. Jego inteligentna twarz jest pena emocji. Rwnie modzi chopcy i dziewczta przy naszych stoach zachowuj si z du pewnoci siebie, a jednoczenie odnosz si do nas z wyszukan grzecznoci i modzieocz przyjani. Z tak energicznymi, uwiadomionymi i zapalonymi do pracy ludmi mona dokonywad cudw!

Zgnie jaja, petwy rekina i jaskcze gniazda Rozpoczyna si uczta. Odwieaj si w pamici zasyszane niegdy opowiadania o osobliwociach chioskiej kuchni. Troch to odbiera apetyt, jednoczenie jednak pobudza ciekawod. Na stole pojawiaj si synne zgnie jaja. Prawd mwic przechodzi mnie pocztkowo niemiy dreszczyk, a i jedna dziewczyna z grupy radzieckich pionierw, lljina Tundse, czuje si rwnie niewyranie. Aby pokonad niechd do tej egzotycznej potrawy, prosimy o objanienie, jak si j przyrzdza. Jest to bardzo prosta sprawa. Bierze si wiee jajka, zanurza je na kilka godzin w specjalnej przyprawie sojowej, nastpnie oblepia grub na centymetr warstw gliny i pray przez kilka miesicy na soocu! Teraz le przed nami na pmisku, pokrajane na plasterki. Wygldaj, jakby byy z galarety, koloru gliny, w ktr woono ciemnozielone tka. Przedstawienie sposobu produkcji" raczej nam ujo, ni dodao apetytu. Zwaywszy jednak, e jestem w Chinach po raz pierwszy oraz e miliony Chioczykw spoywa takie jajka nie ponoszc szkody na ciele i umyle decyduj si ponied heroiczn ofiar w imi wzbogacenia wiedzy. Chyba z tuzin razy ku radoci naszych chioskich gospodarzy jajko zelizguje mi si z paeczek, ktrymi rozpaczliwie manipuluj. W koocu udaje mi si. Wynik jest potwierdzeniem starego przysowia Nie wierz gbie, pki nie pooysz na zbie". Ciemnobrunatne jajko smakuje... jak jajko, moe tylko ma intensywniejszy posmak od zwyczajnych jajek na twardo. Nie odznacza si ani
15

przykr woni, ani odstrczajcym smakiem. Nabieram odwagi i po kolei prbuj kadej z licznych potraw pojawiajcych si na stole. Przede wszystkim jaki pyn przypominajcy smakiem ros z woowiny, w ktrym pywa co podobnego do nitek z przejrzystego nylonu. Jestem dumny jak paw, gdy Liau objania mi, e dopiero co jadem synn zup z jaskczych gniazd. Trepangi (szkarupnie) w pikantnym sosie cebulowym smakuj wymienicie. Z kolei co znanego: wysoka gra smaonych serc i wtrbek kurzych. Przy nastpnej potrawie ragout z ryb zaczynam zwolna pojmowad, dlaczego chioscy przyjaciele bior maleok porcyjk z kadego pmiska i przez grzecznod nie widz nakadanych przez nas na talerze wielkich porcji: kolacja skada si z 21 dao. Po ragout nastpuj ostre pikle, po nich sodkie, pieczone jabka, podane do knedli drodowych (chioski chleb") nadziewanych praon soj, ktra smakuje jak orzechy. Wnosz smaone kraby i szczeglnie wykwintny przysmak: duszone pdy bambusw, przypominajce wygldem brukiew, a smakiem szparagi. Teraz znw podaj legumin z ryu przybran liwkami i pestkami. Po niej jedne za drugimi: duszony rdzeo trzciny, kompot z wini i pczki lotosu. Pieczone kurczta wabice nadzianiem ustpuj miejsca ogromnemu karpiowi. Kawaki gsi na zimno stanowi przejcie do woowiny w sosie cebulowym. Nastpna potrawa to mae patki szynki, ktre kadzie si na doni, smaruje ostrym brunatnym sosem, nakrywa kawakiem tustej kaczej skrki i ozdabia zielonym szczypiorkiem. Caod skada si przed jedzeniem jak kopert. Zakooczenie uczty stanowi zwykle miseczka ryu posypanego cukrem. O mao co bybym zapomnia o duym pmisku jak gdyby galaretowatych podrobw to petwy rekina. Nasi gospodarze bior si z zapaem do tego rzadkiego i kosztownego smakoyka. My uprawiamy mikroskopow anatomi. Kiedy usiuj zebrad wraenia z pierwszej chioskiej uczty, nasuwa si nieoczekiwanie porwnanie z muzyk. Kuchni wiedeosk mona porwnad do znanej nam dobrze skali tonw obejmujcej osiem interwali, kuchni chiosk do skali dwunastotonowej, bogatszej w odcienie, ale brzmicej obco dla naszego ucha. Gociom podano do picia piwo, portwejn i mocne, podobne do wdki wino ryowe. Gospodarze okazali si zupenymi abstynentami: pili tylko piknie zabarwion lemoniad. Nastrj pod koniec przyjcia stawa si coraz bardziej oywiony i osign punkt szczytowy, gdy my tai-piau" zaprodukowalimy dwie chioskie piosenki, ktrych nauczylimy si w ekspresie transsyberyjskim.

Realne marzenia Ostatnie blaski zorzy rowiej jeszcze nad polami, gdy samochody odwo nas do pocigu. Dzisiejszy dzieo przynis nawa wraeo: dawne i nowe Chiny, prastare groby na polach i
16

nowoczesne traktory, poorane zmarszczkami twarze starych chopw, ktrzy jeszcze niezupenie pojli, e nastay nowe czasy, epoka ludzi pracy i energiczne, odwane twarze modych pracownikw paostwowego majtku, ktrzy wykuwaj t epok. Liau widocznie odgada, o czym myl i mruczy pod paszczem, ktrym j okryem: Jeszcze kilka lat, a cae Chiny bd pokryte takimi fabrykami zboa. Nie bdziemy wyzyskiwad ludzi, lecz maszyny. Znikn na zawsze klski powodzi i szaraoczy, niwa bd obfite, starczy chleba dla wszystkich." Chleba dla wszystkich studentka Liau wypowiada te sowa bez patosu. Wynikaj one z rzeczowego obrachunku i elaznej woli. A przecie ten prosty program: Chleb dla wszystkich nikt nie bdzie godowad!" zawiera bardzo wiele: wyzwolenie Chin, drog pmiliardowego ludu ku jasnej, pewnej przyszoci. Rzadko kiedy dotychczas odczuwaem tak wyranie, e komunizm jest humanizmem XX stulecia.

Mukden miasto pracy Nasz pocig specjalny prowadzi Wang Feng-ming, najsynniejszy maszynista Chin PnocnoWschodnich. Dowiadujemy si o tym z dziennikw mukdeoskich, ktre wanie czytamy w hallu hotelu rzdowego. Gazety na pierwszych stronach w sensacyjnym ujciu podaj wiadomod o naszej delegacji wraz z fotografiami jej czonkw, tu obok jest sprawozdanie z akcji podpisywania przez 66 000 mieszkaocw Antung protestu przeciw bombardowaniu tego chioskiego miasta przez Amerykanw. Z kolei nastpuj inne wiadomoci biece: modociani pracownicy wielkich warsztatw samochodowych postanowili na czed delegacji wiatowej Federacji Modziey Demokratycznej naprawiad po 12 wozw dziennie zamiast jak dotychczas po 10. Uczniowie Miejskiej Szkoy redniej nr 7 zobowizali si do jeszcze lepszych postpw w nauce, by przez pogbienie wiedzy lepiej suyd ojczynie i wiatowemu ruchowi pokoju. Ze stalowni Tai-juan donosz, e miesiczna produkcja przekroczya ju trzykrotnie poziom z czasw okupacji japooskiej. Na nastpnej stronie widnieje wiadomod, e zniszczone przez kuomintangowskich bandytw tamy na rzece tej s ju po wikszej czci odbudowane. Dziki temu przywrcono pod upraw ponad milion hektarw zalanych wod gruntw stwarzajc tym samym podstaw bytu dla milionw ludzi. Nagle delegaci zbiegaj si w kcie sali i zaczynaj gono wiwatowad. Przyby wanie delegat modziey koreaoskiej! Wszyscy otaczaj zgrabnego, modego Koreaoczyka w tobrunatnym mundurze oficerskim. Amerykanka ciska go i mwi ze zami w oczach: Ca drog od Pragi czekam na spotkanie z Tob. Pragn, by Koreaoczycy dowiedzieli si, e nard amerykaoski potpia wojn Mac Arthura z waszym bohaterskim narodem, walczcym o wolnod. Czen Czan-woan (tak nazywa si kapitan Armii Ludowej delegowany
17

do Chin przez modzie koreaosk) mwi pynnie po chiosku. Nasi tumacze przekadaj: Ja rwnie nie mogem si wprost doczekad spotkania z reprezentantami innej Ameryki. Walczymy ze wsplnym nieprzyjacielem, z imperializmem amerykaoskim, a nie z narodem amerykaoskim!" Nastpnie Czen zwraca si do Mac Canna, delegata amerykaoskiej modziey murzyoskiej: Jestem przekonany, e my obaj wyjtkowo dobrze si rozumiemy. Nasza caa sympatia jest po stronie walki wyzwoleoczej ciemionych Murzynw amerykaoskich. W naszej za walce uskrzydla nas myl, e przyczyniamy si do zadania klski rwnie i waszemu wrogowi". Delegat modziey angielskiej, Francuz Guibert, Woszka Lidia - wszyscy przekazuj Czenowi pozdrowienia od modziey swych krajw i zapewniaj go o sympatii, jak wszyscy uczciwi ludzie darz nard koreaoski w jego cikiej walce.

Losy pewnej prowincji Czang Hsiu-szan, wiceprezydent rzdu ludowego Chin Pnocno-Wschodnich oraz Ho Czinnien, czonek Komitetu Pnocno-Wschodniego Komunistycznej Partii Chin, zapoznaj delegacj z sytuacj w prowincji. Powierzchnia Chin Pnocno-Wschodnich wynosi okoo 900 000 kilometrw kwadratowych, a zaludnienie ponad 41 milionw mieszkaocw. Jest to najbardziej uprzemysowiona prowincja Chin, w ktrej rwnie gospodarka rolna stoi na wysokim poziomie. Japooczycy napadli i zajli te obszary w 1931 r. posugujc si dawniej zagarnita Kore jako baz wypadow. Nadali im nazw Man-dukuo" i narzucili rzd marionetkowy, na ktrego czele postawili potomka cesarzy dynastii mandurskiej. Pnocno-Wschodnie Chiny suyy im z kolei za odskoczni do militarnego opanowania caych Chin. Okupanci okrutnie uciskali lud chioski, zwaszcza za robotnikw i chopw, ktrych cigle wywoono na roboty przymusowe. Rozwin si tu silny nielegalny ruch oporu pod kierow nictwem Komunistycznej Partii Chin. W 1945 r. Armia Radziecka pobia japooskie wojska okupacyjne i wyzwolia kraj. Rozwin si tam silny ruch demokratyczny, ogoszono rzd ludowy i zorganizowano armi ludow. Jednake imperialici amerykaoscy udzielili pomocy wrogowi ludu, Czang Kai-szekowi, transportujc drog morsk i powietrzn setki tysicy jego onierzy na Pnocny Wschd. W kwietniu 1947 r. Czang wtargn do Mandurii. Partia Komunistyczna zorganizowaa powstanie ludowe przeciw faszystowskiemu systemowi rzdw kuomintangowskich, znienawidzonych przez nard za kontynuowanie japooskich metod ucisku. Walka wyzwoleocza zakooczya si cakowitym zwycistwem oddziaw ludowych. Wojska Czanga straciy w Chinach Pnocno-Wschodnich 1 230 000 ludzi.

18

W tej jednej czci Chin wstpio ochotniczo do Armii Ludowej 1 600 000 robotnikw i chopw, a z gr 3 miliony pracoway dla frontu na jego zapleczu. Wsie dostarczyy Armii Ludowej blisko 300 000 kulisw, ponad 300 000 wozw i 900 000 koni. Te proste wozy chopskie, ktre zaopatryway Armi Ludow w ywnod i sprzt wojenny, odniosy zwycistwo nad nowoczesnym amerykaoskim parkiem samochodowym, ktrym dysponowa Czang. Nawiasem mwic, jego ciarwki znajduj si dzi w rkach wadz ludowych. Po wyzwoleniu przeprowadzono reform roln. Blisko 30 milionw chopw otrzymao ziemi. Dziki ternu feudalizm na Pnocnym Wschodzie zosta zupenie zlikwidowany. W pnocnej czci prowincji przydzia ziemi wynis okoo p hektara na gow, w poudniowej, gdzie byo mniej gruntw do rozdziau tylko dwierd hektara. Naley mied na uwadze, e w Chinach, gdzie gospodarka rolna jest nadzwyczaj intensywna, rodzina moe si wyywid ze znacznie mniejszej dziaki uprawnej anieli w Europie. Znaczna czd rodzin chopskich otrzymaa ponadto w przydziale konia lub wou, oczywicie bezpatnie tak samo jak ziemi. Reforma rolna dokonaa gbokiej przemiany w stosunkach na wsi. Wydajnod pracy chopw obdzielonych ziemi wzmoga si ogromnie. Dziki temu ju w biecym roku zbiory byy bardzo dobre: o 3 miliony ton wiksze ni w ubiegym. Chopw zwolniono od czynszw dzierawnych oraz dostaw przymusowych, ktre za czasw japooskich wynosiy ponad 8 milionw ton zboa oraz obniono im wygrowane dawniej podatki. Dziki tej polityce sia nabywcza chopa wzrosa w ubiegym roku o 50 do 100%. Wie kupuje teraz wicej produktw przemysowych i w lepszym gatunku, co znw sianowi potny bodziec dla przemysu. Podobnie ma si rzecz z rozwojem przemysu. Chiny Pnocno-Wschodnie s nowoczenie uprzemysowionym krajem. Wycofujce si wojska Kuomintangu obrciy w gruzy olbrzymi liczb fabryk. Tylko w niektrych zakadach udao si robotnikom zorganizowad samoobron i zapobiec zniszczeniu. Na pocztku 1949 r. ani jedna z wikszych fabryk nie bya czynna. Do kwietnia uruchomiono ju 191 zakadw przemysowych (bierzemy pod uwag tylko wielkie jednostki). We wrzeniu 1949 r. czynne byy 243 fabryki, a w grudniu ju 307. W drugim proczu 1949 r. zatrudniano w nowouruchomionych fabrykach Pnocnego Wschodu prawie p miliona robotnikw. Klasa robotnicza staa si przodujc si w kraju. Robotnicy i chopi piastuj w naszej prowincji najwysze urzdy, zarzdzaj wsiami i fabrykami. Rozwojowi gospodarczemu towarzyszy rozkwit ycia kulturalnego. W tej chwili 500 000 modziey pnocno-wschodniej odbywa studia rednie i uniwersyteckie. Wychodz ju 44 dzienniki i 243 czasopisma. W ubiegym proczu wydrukowano 14 milionw podrcznikw szkolnych i 4,8 miliona innych ksiek."

19

Barbarzyostwo przeciw kulturze Obaj wysocy urzdnicy, jeden z dobrotliwym obliczem uczonego, drugi o ostrych, zdecydowanych rysach twarzy, informowali nas rzeczowo i bez patosu. A jednak przytaczane przez nich dugie kolumny cyfr skaday si na plastyczny obraz rozmachu, z jakim najbogatsza prowincja Chin powstaje do nowego ycia po zniszczeniach wojennych. Kryjc si za tymi cyframi rzeczywistod ujrzelimy ze szczegln wyrazistoci w ogromnym orodku przemysowym Mukdenie. Przez 3 dni zwiedzalimy fabryki i zakady przemysowe, uniwersytety i szkoy rednie, kina i teatry. Mukden, podobnie jak poprzednio Praga i Moskwa, prawem kontrastu przywid mi przed oczy obraz Wiednia zamarego miasta! Przypomniaa mi si wwczas wypowied mego indyjskiego przyjaciela. Na zapytanie, jak mu si podoba w Wiedniu, odpowiedzia: Wspaniaa architektura". A ludzie?" nalegaem. Robi wraenie tetrykw i zaraz po pracy chowaj si w domach". Zupenie inaczej jest w Mukdenie. Nie ma tu wprawdzie tylu reprezentacyjnych zabytkw architektonicznych jak w Wiedniu, a uytkowe budowle z okresu japooskiej okupacji nadaj miastu podobne pitno, jak brzydkie koszary czynszowe robotniczym okrgom Wiednia. Ale ludzie s inni. Wystarczy przyjrzed si przechodniom, by stwierdzid, e z ufnoci spogldaj w przyszod. Wieczorem przez ulice, sklepy i lokale przepywaj nieprzebrane tumy. To wraenie potwierdza si, gdy zapytad mukdeoczyka o jego ycie. Zawsze syszy si w odpowiedzi porwnanie pomidzy stosunkami za okupacji japooskiej i rzdw Kuomintangu a o ile pikniejszym yciem w obecnej republice ludowej. Jedna tylko troska nka mieszkaocw Chin Pnocno-Wschodnich. Chodzc po ulicach miast zauwayem wiele okien ozdobionych obrazkami i znakami chioskiego pisma. Na szybach byy naklejone paski papieru uoone w ksztat piknych ornamentw i symboli. Niewiele tylko okien obywao si bez tego osobliwego przybrania. Czeng Czung-jen, student szanghajski, towarzyszcy mnie i delegatom NRD, poprosi przechodnia o wyjanienie. Otrzymalimy nastpujc odpowied: Papierowe wstgi nie su do ozdoby, lecz do ochrony okien. Kilkaset kilometrw std Amerykanie bombarduj spokojne miasta koreaoskie, a dopiero co dokonali nalotu nawet na chioskie miasto Antung, odlege o 150 kilometrw. Szko jest u nas jeszcze cennym materiaem i dlatego przez zaklejanie okien papierem zabezpieczamy si przed chuligaostwem przedstawicieli amerykaoskiego stylu ycia." Piknie, ale dlaczego ukada si paski przy naklejaniu w tak czarujce wzory?" My Chioczycy lubimy czyd poyteczne z piknem". Jake to wymowne. Przecie owe pooklejane szyby miasta Chin Pnocno-Wschodnich odzwierciedlaj najbardziej charakterystyczne zjawisko wspczesnego wiata.
20

Amerykaoscy piraci powietrzni wyadowuj sw dz zniszczenia na narodzie reprezentujcym najstarsz na wiecie kultur, obroocy kultury zachodniej" obracaj w gruzy sztuk ludow Wschodu, barbarzyostwo zagraa kulturze.

Historia bohatera pracy Czao Go-ju Przy wejciu do pierwszej wielkiej hali Fabryki Maszyn nr 5 w Mukdenie wita nas burzliw owacja. Robotnicy spiesz ku nam ze wszystkich stron, wrczaj kwiaty, ciskaj donie. Przechodzimy obok dugiego rzdu obrabiarek. Pierwsza partia obrabiarek nosi amerykaoskie znaki firmowe. To Ameryka dostarcza wam maszyn?" pytamy ze zdumieniem. Owszem, ale za porednictwem firmy Czang Kai-szek!" pada odpowied wrd gromkiego miechu. Nastpna seria nowiuteokich maszyn jest ju innego pochodzenia. Napisy na tabliczkach gosz Fabryka Czerwony Proletariusz Moskwa 1949 r." Robotnicy wskazuj na nie z janiejcymi radoci twarzami: "Te maszyny przysa nam nasz starszy brat" (tumacz wyjania, e wyraenie starszy brat" suy w Chinach do zaakcentowania szczeglnej mioci i szacunku). Nastpnie prowadz nas z dum przed inn grup nowych maszyn to produkcja wasna z 1950 r. Za czasw okupacji japooskiej i rzdw Kuomintangu nie i mona byo nawet marzyd o tym, by mukdeoska fabryka podja produkcj maszyn tego typu. Spostrzegamy, e na niektrych obrabiarkach powiewaa barwne chorgiewki jedwabne. Chioscy towarzysze staraj si pokazad nam wszystko, co chcemy zobaczyd, zaopatruj nas we wszelkiego rodzaju materia statystyczny i pomagaj nawizad rozmow, z kim tylko sobie yczymy. Korzystajc z tego zwracamy si do robotnika obsugujcego najblisz obrabiark z chorgiewk. Jest to mody mczyzna o subtelnych rysach mio umiechnitej twarzy i niezwykle inteligentnych i pocigajcych oczach. Nazywa si Czao Go-ju i jest najlepszym robotnikiem w fabryce. Na nasze pytania odpowiada po krtkim namyle pynnie i dokadnie. Oto historia jego ycia, uzupeniona przez otaczajcych robotnikw. Historia modego robotnika chioskiego, ktr nieraz jeszcze mielimy usyszed w najrozmaitszych odmianach. Odzwierciedla si w niej przeszod i przyszod chioskiej klasy robotniczej. Mam lat dwadziecia siedem, a w tej fabryce pracuj dwanacie. Modod i okres praktyki upyny mi tu w bardzo trudnych warunkach. Z najwiksz niechci wspominam te lata. By to okres japooskiej okupacji Chin Pnocno-Wschodnich. Japooczycy zabrali starszego brata do robt przymusowych. Zapdzono go wraz z tysicami innych modych Chioczykw do budowy linii kolejowej na pnocy. Byli tam zamknici w obozie ogrodzonym drutem kolczastym, przez ktry przepywa prd elektryczny. W obozie panowa gd i szerzyy si cikie choroby. Mimo e brat mj by chory, pdzono go batami do roboty. Po wybuchu
21

epidemii w obozie Japooczycy uznali zakanie chorych za sabotaystw, oblali ich benzyn i spalili dla postrachu na oczach innych winiw. Robotnicy w obozie uwiadomili sobie, e lepiej zaryzykowad ycie w ucieczce i walce anieli zdechnd w obozie. Podjli prb masowej ucieczki. Poow uciekinierw schwytano i rozstrzelano na miejscu. Wikszod pozostaych odnalazy psy goocze; tych rwnie rozstrzelano, a wrd nich mego brata. Nielicznym tylko powiodo si dotrzed do Armii Wyzwoleoczej. Mgbym wam jeszcze opowiedzied o wielu tego rodzaju wydarzeniach, a koledzy mog potwierdzid, e nie przesadzam. W 1945 r. Armia Czerwona wyzwolia nas spod okupacji japooskiej. Wszyscy mieszkaocy naszego miasta byli szczliwi. Ale wkrtce samoloty amerykaoskie przewiozy do naszej prowincji wojska Czang Kai-szeka. Kuomintangowcy uciskali nas stosujc te same metody, co Japooczycy, a nawet przewyszali ich okrucieostwem. Nic wic dziwnego, e nard nasz odnosi si do nich z rwn nienawici jak przedtem do okupantw japooskich. Trzy lata rzdw Kuomintangu byy dla nas w dalszym cigu okresem ndzy i niewolnictwa. Byem wwczas robotnikiem wykwalifikowanym i mimo to otrzymywaem dla siebie i dla rodziny zaledwie 70 katty (okoo 35 kg) kaoliangu miesicznego wynagrodzenia. W miecie szalay epidemie. Mj czteroletni synek zmar wtedy z godu". Przy ostatnich sowach rysy twarzy Czao stay, a donie zacisny si kurczowo dokoa cikiego klucza francuskiego. Potem zwolna oczy jego rozjaniy si i podj dalszy cig opowiadania. W listopadzie 1948 r. Armia Ludowa wyzwolia Mukden. Wwczas reakcja kuomintangowska zacza bombardowad z powietrza nasze zakady, ktrych nie zdoaa zniszczyd przy pospiesznym odwrocie. Wycierpielimy duo od nalotw, zgino wielu ludzi. Nieprdko zapomnimy, e bomby paday z amerykaoskich samolotw. Na szczcie wkrtce naloty si skooczyy dziki szybkim postpom ofensywy Armii Ludowej. W naszym miecie zapanowa surowy, ale sprawiedliwy ad. My, robotnicy, stalimy si panami naszej fabryki. Oczywicie nie od razu pojlimy doniosod tej przemiany, poniewa brakowao nam uwiadomienia politycznego. Wielu robotnikw rozumowao w ten sposb: Ktokolwiek dochodzi do rzdw nam zawsze jednakowo le si dziao; poczekajmy, co te nowy system nam przyniesie". Powolne tempo pracy, bierny opr, brak troski o jakod, marnotrawstwo materiau byy dotychczas skuteczn broni w walce z Japooczykami i Kuomintangiem. Teraz za taki stosunek do pracy stanowi powan przeszkod w dziele odbudowy kraju.

Nowy stosunek do pracy

22

W miesic po wyzwoleniu otwarto przy naszej fabryce szko, do ktrej zaczem z zapaem uczszczad. Od dawna ju usilnie pragnem zdobyd wyksztacenie, ale za rzdw japooskich i kuomintangowskich byo to marzeniem citej gowy. Teraz nauczyem si caej masy znakw. Wkrtce umiaem ju czytad, a tym samym patrzed na wiat zupenie innymi oczyma. Rozwina si moja wiadomod klasowa, wzrosa nienawid do imperializmu. Chciaem koniecznie zacignd si do Armii Ludowej, by pomcid mierd brata i synka. Jednake towarzysze z Komitetu Zakadowego nie zgodzili si na to owiadczajc, e praca dla odbudowy kraju jest konieczna i rwnoznaczna z walk na froncie. Po pocztkowym oporze zrozumiaem susznod ich stanowiska i zaczem inaczej traktowad prac w fabryce. Pojem, e wykonane przeze mnie czci maszyn nie su teraz imperializmowi, lecz przyczyniaj si do zwycistwa Armii Ludowej i do odbudowy kraju. Gdy Partia Komunistyczna wezwaa do uczczenia wita majowego wzmoon wydajnoci pracy, podjem jej apel. Na podstawie osignitych wynikw koledzy ogosili mnie wwczas bohaterem pracy. W sierpniu wziem udzia w drugim czynie robotniczym. W tym miesicu wstpiem do Nowej Demokratycznej Ligi Modziey, ktra stawiaa wwczas pierwsze kroki na terenie naszej fabryki. Musz dodad, e na pocztku kampanii sierpniowej nie miaem wiele zaufania we wasne siy. Moja praca polegaa na wykonywaniu k stopniowych do tokarek. Wykonanie takiego koa zajmowao mi 24 godziny, czyli 3 pene dni robocze. Usyszaem jednake, e czas pracy nad takim samym koem wynosi w innej fabryce 4 godziny. To podniecio moj ambicj, zaczem wic przyspieszad tempo pracy. Wkrtce jednak przekonaem si, e samo zwikszenie nakadu pracy prowadzi do nieznacznego tylko skrcenia czasu produkcji i e trzeba pomyled o usprawnieniu samego jej przebiegu. Zaczem zastanawiad si nad procesem produkcyjnym i wkrtce udao mi si obmylid kilka prostych urzdzeo uatwiajcych prac i pozwalajcych na szybsze jej wykonanie. W koocu sprbowaem pobid rekord czterogodzinny i rzeczywicie udao mi si wykonad koo dobrej jakoci w 2 godziny i 20 minut. Bya to wielka sensacja dla naszych zakadw. Dyrekcja, zoona ze starych i dowiadczonych kolegw robotnikw, postawia mnie za przykad innym pracownikom. Byem tym niezmiernie zakopotany. Potem jednak pojawiy si nieoczekiwane trudnoci. Elementy reakcyjne zaczy uprawiad w naszej fabryce szeptan propagand, obliczon na niewyrobienie polityczne wielu robotnikw. Niektrzy z kolegw pod wpywem wrogich podszeptw wystpili przeciwko mnie z zarzutem braku poczucia solidarnoci. Twierdzili niejeden zapewne w dobrej wierze e wzmoona wydajnod pracy prowadzi nieuchronnie do bezrobocia. Nawet on przeciw mnie zbuntowali. W tym czasie byo mi naprawd ciko, obawiaem si, e strac twarz", e koledzy odsun si ode mnie. I wanie wtedy doznaem silnego poparcia ze strony Partii Komunistycznej, ktra zaopiekowaa si mn, pomimo e nie byem jej czonkiem. Poprowadzia w prasie kampani propagandow w obronie mojej osoby. Dzienniki zamieciy moj podobizn z pochlebnymi komentarzami. Czy to byo moliwe za dawnych
23

czasw, eby gazety zajmoway si prostym robotnikiem? Ale rwnie czas pracowa dla mnie. Mijay miesice, a przepowiadane bezrobocie nie nadchodzio. Przeciwnie, w naszych zakadach przyjto do pracy okoo 2 000 nowych robotnikw. Nie straciem wic twarzy". Po tym krytycznym okresie stosunek wikszoci robotnikw do pracy szybko zacz zmieniad si na lepsze. Fakty byy dod przekonywajce. Ju we wrzeniu 1949 r. produkcja naszego oddziau przewyszya o 60% poziom poprzedniego miesica. Ruch wspzawodnictwa pracy obj wkrtce ca fabryk, a po niej rwnie i inne zakady w naszym miecie. Z koocem 1949 r. ju 90% kolegw pracowao wedug nowych metod pracy i nowych norm produkcji. Chciabym jeszcze jedno nadmienid: nie osignlibymy takich sukcesw bez dobrych nowoczesnych maszyn ze Zwizku Radzieckiego i bez braterskiej pomocy rzeczoznawcw radzieckich, ktrzy suyli nam rad i czynem. Ta okolicznod otwara oczy wielu robotnikom. Zaczli porwnywad to przyjazne poparcie z pomoc", jak imperialici amerykaoscy wysyali do naszego kraju w postaci bomb i misji wojskowych. Przypad mi w koocu w udziale wyjtkowy zaszczyt. Na podstawie wynikw pracy przyjto mnie do Komunistycznej Partii Chin, ktrej zawdziczamy uwolnienie naszego kraju od zagranicznej i rodzimej reakcji. To waciwie wszystko. Zanadto si rozgadaem. Przecie w gruncie rzeczy nie dokonaem nic nadzwyczajnego. Speniem tylko swj obowizek."

Kochamy pokj! Zapomniae powiedzied wykrzykn jeden z przysuchujcych si robotnikw e wybralimy ci delegatem fabryki na Kongres Ludowy. Wybralimy ci rwnie do rady miejskiej Mukdenu i do zarzdu Zwizku Zawodowego. Mw bez faszywej skromnoci. Jestemy z ciebie 11 u hi ni i zadowoleni z twej pracy." Robotnicy zaczli hucznie oklaskiwad Czao Go-ju przestpujcego w zakopotaniu z nogi na nog. Aby przerwad owacj, zacz znowu mwid: W tym roku spdziem wito 1 maja w Zwizku Radzieckim, jako czonek delegacji chioskiej. Byo to najpikniejsze moje przeycie. Nauczylimy si tam bardzo duo. Byo tam piknie. Jestem przekonany, e kraj nasz rwnie wkrtce zaleczy rany wojny. Tylko e wanie teraz, gdy kroczymy naprzd ku szczliwemu yciu, Amerykanie chc rozptad now wojn. Napadli na Kore, zajli bezprawnie chiosk wysp Tajwan. Nieche nie zapominaj o jednym: my, robotnicy chioscy, kochamy pokj jak wasne ycie. Nie zawahalimy si jednak podjd walk z uciskiem w czasie, gdy droga do lepszej przyszoci bya jeszcze bardzo daleka. Dzi, po cikich zmaganiach odczuwamy ju, e nastaje ta lepsza przyszod. Dlatego bdziemy walczyd jak Iwy o wasne szczcie i o pokj z kadym, kto omieli si nas napad. Jest nas Chioczykw 475 milionw i jestemy dod silni, by skrcid kark kademu, kto sprbuje wedrzed si na nasz ziemi. Niech amerykaoscy imperialici pomyl o losie Czang Kai24

szeka, zanim rozptaj bandyck awantur. Syszelimy, e jest wrd was delegat i delegatka postpowej modziey amerykaoskiej. Chciabym ich powitad w imieniu kolegw jako naszych przyjaci i zapewnid, e ledzimy z najwiksz sympati ich cik walk z wsplnym wrogiem, imperializmem amerykaoskim. Tak, ale ju dosyd dugo zajmowaem wam czas histori mego ycia. Prosz, powiedzcie waszej modziey po powrocie do swoich krajw, e my, robotnicy chioscy, pragniemy z ni yd w pokoju i przyjani. Powiedzcie, e dzikujemy jej z caego serca za wielk pomoc, jakiej udzielaa nam w cikich czasach. Powiedzcie, e nowe, wyzwolone Chiny s wielkim i silnym krajem, ktry stoi u jej boku jako wierny przyjaciel w walce o pokj!" Wrd rzsistych oklaskw setek rk rozleg si turkot obrabiarki, ktr Czao Go-ju znw uruchomi. Udekorowalimy j kwiatami, ktre nam poprzednio ofiarowano.

Najcenniejszym kapitaem jest czowiek Po imponujcej maswce (wzio w niej udzia ponad 50 000 modziey) przed nowoczesnym gmachem dworca w Dalnij jedziemy ulicami tego siostrzanego miasta Portu Artura. Dalnij (zwany za czasw japooskich Dairen) jest najbardziej nowoczesnym i najczystszym ze wszystkich widzianych przez nas dotd miast chioskich. Szerokie ulice, nowoczesne gmachy, oywiony ruch, mnstwo samochodw i tramwajw. Przechodnie uderzajco dobrze odziani. Burmistrz odsania kulisy tego zjawiska. Dalnij i Port Artura s nie zamarzajcymi portami na pwyspie Liao-lung i jednoczenie orodkami silnie rozwinitego przemysu budowy okrtw, maszynowego i wkienniczego. Japooczycy rzdzili tu 40 lat. Mieszkali w paacach, podczas gdy Chioczycy gniedzili si w lepiankach w dzielnicach ndzy. Po wyzwoleniu portu Dalnij przez Armi Radzieck utworzy si rzd ludowy, ktry przeprowadzi reform roln i upaostwowi wasnod kapitau monopolistycznego. W przeciwieostwie do innych czci Chin, Dalnij nie by po wyzwoleniu zajty przez Kuomintang, poniewa, wraz z najbliszym zapleczem i czangczuosk lini kolejow (Manduli Dalnij), pozostawa pod administracj Zwizku Radzieckiego. Kuomintang musia poprzestad na blokadzie miast Dalnij i Port Artura. Obfite dostawy Zwizku Radzieckiego umoliwiy obu miastom pokonanie trudnoci aprowizacyjnych i opaowych. Obszar ten jest wic najdawniej oswobodzon czci Chin, co te zaznacza si we wszystkich dziedzinach ycia. Przemys obu miast portowych przekroczy ju bardzo znacznie poziom produkcji z czasw japooskich, a stopa yciowa wzrosa wydatnie. W samochodzie siedzi przy mnie moja opiekunka" Sui Tsin-czen, studentka Instytutu Jzykw Obcych w miecie Dalnij. Sui mwi pynnie po rosyjsku i zamierza zabrad si teraz do nauki angielskiego. Opowiada mi o wspaniaym rozwoju kulturalnym miasta po ustpieniu Japooczykw. Za ich rzdw trzecia czd mieszkaocw nie umiaa czytad ani
25

pisad. Dzi waciwie analfabetw nie ma, a obliczenia statystyczne wykazuj, e ludnod robotnicza wada przecitnie 1 200 znakami chioskiego pisma. Liczba szk podstawowych wzrosa trzykrotnie w cigu ostatnich czterech lat, liczba uczniw prawie si podwoia. Zaoono uniwersytet.

Nowa polityka mieszkaniowa Przejedamy przez dzielnic zabudowan ndznymi drewnianymi chaupami. Nie widad tu wcale ludzi oprcz kilku robotnikw rozbierajcych jeden z drewniakw. Dokoa pitrz si gry mieci. Sui wyjania, e jest to dzielnica ndzy w Dalnij, haobice dziedzictwo gospodarki japooskiej. Obecnie wadze miejskie przystpiy do likwidacji tego siedliska biedoty. Chaupy przewanie stoj ju pustk i podlegaj rozbirce. Zaciekawia mnie oczywicie, dokd przekwaterowano mieszkaocw likwidowanych zaukw. Sui mwi, e zaraz mi pokae nowe mieszkania robotnikw portowych, ktrzy si tu przedtem gniedzili. Przejedamy wzdu skadnic portowych i fabryk. W gbi ponad budynkami rysuj si sylwety potnych dwigw portowych. Samochody zatrzymuj si przed pretensjonalnym gmachem, zbudowanym z potnych blokw wapnia. Wyglda na bank lub te na zakad ubezpieczeo, jest za by siedzib sztabu japooskiego. Monumentalne schody marmurowe (nie tyle pikne, ile przytaczajce ogromem) prowadz do ogromnej sali teatralno-kinowej. Mieci si tu teraz klub robotnikw portowych. Przechodzimy przez obszern sal biblioteczn, sale wykadowe, pokoje do gry w szachy i salk muzyczn. Stoj one w tej chwili pustk, poniewa przed poudniem prawie wszyscy dokerzy s przy pracy. Winda unosi nas na pierwsze pitro. Zwiedzamy sal jadaln obliczon na kilkaset osb. Zarwno w niej jak i w przylegajcej nowoczenie wyposaonej kuchni panuje wzorowa czystod. Nastpne pitra hotelu robotnikw portowych a do sidmego mieszcz sypialnie. Rwnie tutaj, w zradiofonizowanych i zaopatrzonych w ksiki pokojach mieszkalnych oraz w wyoonych kafelkami natryskach lni wszystko czystoci. W tym domu kawalerw" mieszka 1 500 modych robotnikw portowych przesiedlonych z dzielnicy ndzy. Sui zapowiada, e po poudniu zwiedzimy osiedle skadajce si z siedmiuset domkw jednorodzinnych, wybudowanych w cigu ostatnich dwch lat na skraju miasta, a przeznaczonych dla rodzin przekwaterowanych z tej dzielnicy. Napotkana sprztaczka, czyszczca odkurzaczem jedn z sypialo, informuje nas o warunkach pobytu w hotelu. Robotnicy mieszkaj tu bezpatnie. Bezpatnie te korzystaj z biblioteki, teatru, kina i nauki. Za posiki w stowce pac tylko okoo 10% swego wynagrodzenia. Reszta kosztw obcia po czci miasto, po czci zakad pracy. Studentka Sui zwraca uwag na wielkie znaczenie wychowawcze tego rodzaju domw, ktrych jest kilka. Koszmarne warunki bytu doprowadzay robotnikw portowych zamieszkaych w dzielnicy ndzy do cakowitego zdziczenia. Tu, w hotelu robotniczym, ucz
26

si czytad i pisad, uczszczaj do wieczorowych szk technicznych, by podnied swoje kwalifikacje zawodowe. Po pracy korzystaj z kpieli, zmieniaj odzie. Zapytuj, czy pobyt w hotelach jest dobrowolny i czy istnieje w nich samorzd robotniczy. Sui odpowiada wzburzonym gosem: Jakie ty masz o nas wyobraenie? To jest przecie samo przez si zrozumiae." Chcc j uagodzid wyjaniam, e nie zadaem pytania od siebie, lecz w imieniu takich ludzi z mego kraju, ktrzy czerpi nieprawdziwe wiadomoci o Chinach z gazet amerykaoskich i z pewnoci bd mi zadawad jeszcze bardziej dziwaczne zapytania. Sui nie moe pojd, e tacy ludzie istniej.

Tam ley Korea! W koocu dwig unosi nas na plaski dach budynku. 41 delegatw wydaje rnorodne okrzyki podziwu: Ach", och", wonderfull"; formidable" i tym podobne: zalenie od narodowoci. U naszych stp rozciga si morze: Zatoka Koreaoska. Na lewo widnieje port Dalnij: urzdzenia portowe, mola, latarnia morska, elektrownia. W gbi rysuj si nagie wzgrza. Po prawej stronie wzrok napotyka bezkresny, migotliwy bkit wd, przecity w paru punktach skalistymi rafami, ostro zaznaczonymi na tle zlewajcego si z morzem widnokrgu. Jadc w tamtym kierunku znalelibymy si w koocu na Pacyfiku. Okazay statek wpywa wanie do portu, okrany przez mewy. Za nim cignie si duga smuga piany, odbijajca ud szklistego zwierciada wody. Wydaje mi si, e sysz jakie odlege grzmoty. Nie, to chyba tylko gra mojej wyobrani podnieconej wiadomoci, e tam, za horyzontem ley Korea, odlega o parset kilometrw zaledwie. Rwnie Czen Czan-woan, koreaoski bojownik o wolnod, spoglda w tym kierunku wytonym wzrokiem. Jego brwi s bolenie cignite. Przyblia si do mnie i mwi za porednictwem tumacza: Myl w tej chwili o mej krwawicej ojczynie. Kraj mj cierpi niewymownie od bestialskich nalotw amerykaoskich bombowcw. Co my waciwie zawinilimy Amerykanom? Co ich obchodzi, w jaki sposb my, Koreaoczycy, chcemy rzdzid si we wasnym kraju? Ameryka jest oddalona od Korei o 8 000 kilometrw, a jednak way si przy uyciu przemocy decydowad o naszych sprawach wewntrznych". Opowiadam Czenowi o ruchu protestacyjnym w Austrii przeciw napadowi amerykaoskiemu na Kore. Mwi o akcji policji amerykaoskiej w Wiedniu przeciw bojownikom pokoju, ktrzy malowali na domach i ulicach haso: Korea dla Koreaoczykw." Czen jest gboko wzruszony moim opowiadaniem. W ten sposb Amerykanie przyznali, e nie chc, by Korea naleaa do Koreaoczykw. Z caego wiata dochodz nas wieci, e ludzie uczciwi stoj po stronie narodu koreaoskiego i potpiaj okrucieostwa dokonywane przez amerykaoskich bandytw na naszej ludnoci cywilnej. Powiedz, prosz, modziey austriackiej, e kadego, kto powici noc, by malowad na ulicach Wiednia sowa prawdy o

27

Korei, uwaamy za bojownika o wolnod naszej ziemi. Dziki poparciu wszystkich uczciwych i miujcych pokj ludzi na caym wiecie mj nard z pewnoci obroni sw wolnod."

Nauka i wypoczynek Po poudniu udajemy si do niedawno otwartej szkoy redniej, w ktrej ksztac si kadry rolnictwa i przemysu. Studiujca w niej modzie ma zapewnion bezpatn nauk, mieszkanie i utrzymanie. Rozpitod wieku uczniw jest bardzo znaczna: wikszod pracowaa ju w przemyle lub w gospodarstwach rolnych, a teraz uczy si, aby podnied swe kwalifikacje zawodowe. Przedstawiaj nam z dum najlepszego ucznia szkoy nazwiskiem Wu Szi-tsau. Liczy dwadziecia pid lat, poniewa za od pitnastego roku ycia jest robotnikiem fabrycznym, ma wic za sob dziesicioletni praktyk zawodow. W fabryce czekaj ju na niego. Robotnicy, ktrzy wybrali go spord siebie, by odby studia, licz na to, e po powrocie ze szkoy bd w nim mied dzielnego kierownika oddziau. Dyrektor szkoy kadzie nacisk na koleeoski stosunek nauczycieli do uczniw i podkrela entuzjazm do nauki panujcy wrd suchaczy. Bodcem do uzyskania najlepszych postpw w nauce jest wiadomod klasowa modziey pochodzenia robotniczego. Zabiera gos jeden z nauczycieli. Pochodzi z rodziny mieszczaoskiej, uwaa jednak za zaszczyt nauczanie dzieci robotnikw i chopw, poniewa w ten sposb przyczynia si do podnoszenia poziomu wyksztacenia najszerszych warstw narodu. Zwiedzamy jasny i czysty gmach szkoy. Coraz silniej krystalizuje si w nas wraenie, e nowe Chiny przybieraj rwnie now szat zewntrzn. Nastpnie samochody wioz nas szerok asfaltow autostrad przez pikne willowe dzielnice Dalnij, wspinaj si serpentynami na okalajce miasto wzgrza i docieraj do zacisznej, oddalonej od gwaru miejskiego zatoki. Naszym celem jest dom wypoczynkowy Towarzystwa Elektrycznego Dalekiego Wschodu. Przy bramie parkowej witaj nas lekarze, pielgniarki i tum kuracjuszy. Idziemy przez opadajcy ku morzu pikny park. Tak wanie zawsze wyobraaem sobie chioski ogrd ozdobny. Soczysta zieleo trawnikw, mae sztuczne sadzawki, strumyki z kaskadami i groty, zote rybki w kunsztownych akwariach, mae mosty i pawilony, lampiony i karowate sosny skadaj si na ten uroczy raj w miniaturze. W parku stoj wille w tradycyjnym stylu chioskim, poczone ze sob schodami, balustradami i ukwieconymi tarasami. Wysoki urzdnik japooski, ktry z krwi i potu chioskich kulisw wycisn pienidze na budow tej posiadoci, najwidoczniej korzysta z usug zdolnego i dowiadczonego chioskiego architekta. Dzi w dygnitarz prawdopodobnie czeka w wizieniu japooskim na ryche uaskawienie przez Amerykanw, a jego letnia rezydencja zostaa przeobraona w dom wypoczynkowy dla robotnikw.

28

Zewntrzny wygld willi nie zawid naszych oczekiwao. Urzdzenia wntrza rwnie s pene wytrawnego smaku. W sali przyjd siedz przy szachach lub nad ksikami robotnicy Towarzystwa Elektrycznego w biaych lnianych kitlach. W ssiednim pokoju rozgrywaj si wanie mistrzostwa ping-pongowe, do ktrych zaraz przyczaj si nasi koledzy Tun Szein z Burmy i Ekbatany z Persji. Nawizujemy rozmow z grup robotnikw. Podkrelaj z naciskiem, e w ich yciu zaszy od chwili wyzwolenia niewiarogodne wprost zmiany. Dawniej uciskano ich, wyzyskiwano i upokarzano. W podobnym do tego domu mogliby si znaled chyba tylko jako sucy. Teraz odczuwaj w caej peni, co znaczy byd gospodarzem we wasnym kraju. Od pocztku roku Dom Wypoczynkowy goci 800 pracownikw fizycznych i umysowych, ktrzy z reguy wracali do pracy ze znacznym przybytkiem na wadze i zwikszonymi siami. Wszystko tutaj jest do ich dyspozycji: siatkwka, tenis, motorwki, wycieczki autokarami, teatr, kino, opieka lekarska, nauka itp.

Pieo o kobiecie-bohaterce Tumacze podkrelajc wanod i niezwykod chwili prowadz nas do psowej z zaenowania dziewczyny. Przedstawiamy si. Jest to Czao Kuei-lan, jedna z najbardziej znanych chioskich bohaterek pracy. Sowo bohater" jest w poczuciu jzykowym przecitnego Austriaka terminem nieco wywiechtanym i jednoczenie pompatycznym. W rozkadajcym si kapitalistycznym porzdku spoecznym nie ma miejsca na bohaterskie czyny, a bohaterzy ruchu robotniczego mog liczyd na uznanie tylko u przedstawicieli wasnej klasy. W Chinach jest inaczej. Lud chioski w swojej zamierzchej, a przede wszystkim niedawnej przeszoci dokona tak nadzwyczajnych czynw, e tylko niecodzienne sowa mog je oddad. Jeli kto w Austrii nazwie bohaterem yjcego wrd nas czowieka, takie okrelenie wydaje si grnolotnym frazesem. Natomiast w Chinach lud otacza swych bohaterw, jeli si tak wolno wyrazid, bratersk czci. Ten gboki szacunek dla bohaterw udziela si nawet osobom obcym. Tumacze opowiadaj nam histori dziewczyny-bohaterki", ktra ledzi ich gesty inteligentnymi oczami. Czao bya robotnic w Zakadach Chemicznych w miecie Dalnij. Po upaostwowieniu fabryki zacza uczszczad do szkoy zawodowej. Podobnie jak wielu innych robotnikw zrozumiaa, e fabryki s teraz cennym majtkiem narodowym. Gdy raz wybuch w zakadach poar, odwaga jej i zmys organizacyjny przyczyniy si do ugaszenia ognia w zarodku. Rok temu w laboratorium, w ktrym pracowaa, zacza si tlid wielka ilod atwopalnej substancji. Wszyscy rzucili si do gaszenia, lecz mimo wielkich wysikw ogieo wzmaga si coraz bardziej. Pomienie dosigay ju puszki zawierajcej materia wybuchowy. Na okrzyk ostrzegawczy jednego z robotnikw obecni stanli na chwil jak wryci, po czym rzucili si do
29

ucieczki. Cisncy si do drzwi w oglnej panice zatarasowali je naraajc dalej stojcych na bezporednie skutki wybuchu. Eksplozja byaby ponadto spowodowaa katastrofalne rozszerzenie si poaru. W chwili najwikszego zamieszania i niebezpieczeostwa wta dziewczyna poskoczya ku gronej puszce z materiaem wybuchowym, zerwaa j, rzucia na ziemi i przykrya wasnym ciaem. W chwil pniej eksplozja wstrzsna budynkiem. Maa Czao leaa nieprzytomna broczc krwi z rozerwanego ramienia. Uciekajcy robotnicy powrcili, nastrj paniczny min, przystpiono ze zdwojon energi do tumienia poaru. Tym razem wysiki nie byy daremne. Ogieo zacz przygasad. Mod bohaterk przeniesiono w bezpieczne miejsce. Wied o heroicznym czynie modej dziewczyny rozniosa si byskawicznie po caych Chinach. Czao, ktra niemal cudem pozostaa przy yciu, staa si jedn z najbardziej znanych w Chinach osobistoci. Do szpitala w miecie Dalnij napyway tysice listw i depesz oraz cae wozy kwiatw. Wdziczni robotnicy, spord ktrych wielu zawdziczao ycie bohaterskiej dziewczynie, wysyali dzieo w dzieo do szpitala delegacj z zapytaniem o stan jej zdrowia. Doczali si do nich pracownicy innych fabryk, tak e tysice ludzi oblegay szpital. Chiny jak dugie i szerokie ledziy z zapartym tchem chorob Czao. Najlepsi lekarze miasta pod kierunkiem specjalisty radzieckiego czuwali bez przerwy przy jej ou. Niestety, nie udao si uratowad lewej rki, a na twarzy dziewczyny pozostaa gboka blizna. Czao cierpiaa bardzo nad utrat rki. Jednake wiadomod, e dokonaa wielkiego czynu ratujc ycie blinich i majtek narodowy i e za to darzy j mioci cay nard chioski pozwolia jej przetrwad najcisze chwile. Ju w szpitalu zacza snud projekty na przyszod. Postanowia pozostad w swej fabryce. Bya pewna, e moda komunistka o mnym sercu i jasnej wiadomoci znajdzie tam zajcie, pomimo e bdzie musiaa zastpowad lew rk sztywn protez. Po powrocie Czao do zdrowia cae Chiny zapragny ujrzed sw bohaterk. Jej podr do Pekinu bya prawdziwym pochodem tryumfalnym. W stolicy czonkowie rzdu przyjli j z honorami, jakie oddaje si przybywajcym do Chin zwierzchnikom paostw obcych. Czao wyrazia tylko jedno skromne yczenie: poprosia o autograf przywdc Partii Komunistycznej Mao Tse-tunga, ktry jest znanym w caych Chinach poet oraz subtelnym artyst w kreleniu skomplikowanych znakw chioskiego pisma. Reporterzy prasowi trzaskali przy tym migawkami aparatw, jakby chodzio o podpisywanie jakiego midzynarodowego dokumentu wielkiej wagi. Maa Czao Kuei-lan piastuje obecnie odpowiedzialne stanowisko w swojej fabryce. Ksztaci si nieustannie, by coraz lepiej suyd ojczynie. Lud chioski czci w niej bohaterk, ktra tak wiele powicia dla uratowania ycia blinich i mienia narodu. Skromna dziewczyna zostaa wybrana do zgromadzenia ludowego, a na wszystkich oficjalnych uroczystociach zajmuje

30

miejsce honorowe, ktre w Chinach Czang Kai-szeka przeznaczone byo dla dostojnych goci z lepszego" towarzystwa. Oczywicie zapytalimy Czao z wielkim zaciekawieniem, co j skonio do niezwykego czynu. Nie wiem, co wam opowiedzieli o mnie tumacze" brzmiaa odpowied dziewczyny. Prawdopodobnie przesadzili jak zwykle. Sdz, e postpiam tak, jakby na moim miejscu uczyni kady uczciwy czowiek miujcy swj nard i swoich blinich. Jestem komunistka i to stanowi dostateczne wyjanienie." Wieczorem, podczas bankietu wydanego na nasz czed przez rzd prowincjonalny, Czao Kuei-lan siedzi przy stole premiera. Gdy wznosimy toast na czed bohaterw nowych Chin, z miym i szczerym umiechem unosi kielich w stron naszego stou. Nastpnie stawia go z powrotem nie umoczywszy nawet warg w winie, podobnie jak wikszod obecnych Chioczykw. Smuga wiata z reflektora obejmuje tancerk w bajecznej starowieckiej szacie z jedwabiu, ktra nagle ukazaa si na rodku ogromnej sali i wykonuje przy wtrze skrzypiec i bbna prastary taniec w powolnym uroczystym rytmie. Spogldam na Czao, ktra ledzi ze znawstwem ruchy tancerki. Oto spotkanie dwch wiatw: starych i nowych Chin.

Najpikniejsze owoce dla ludu W naszym pocigu specjalnym, podobnie jak i w pierwszorzdnych hotelach, w ktrych zatrzymywalimy si, podawano nam zawsze po posiku przepyszne owoce: rumiane jabka kalifornijskie, soczyste gruszki i sodkie winogrona. Mniemaem przyznaj ze skruch, e s one chyba importowane, przeznaczone specjalnie dla szacownych goci, podczas gdy zwykli miertelnicy musz zadowalad si poledniejszymi gatunkami. Rzeczywistod sprostowaa to przypuszczenie. W jednej z wskich uliczek Dalnij miaem sposobnod zobaczyd drobny handel owocami Niebo nad uliczk byo ledwie widoczne, zakryway je rozliczne chorgiewki, transparenty i napisy reklamowe. Sklepikarze powystawiali towar na ulic tarasujc koszami chodniki. Wystawione na sprzeda najrniejsze rodzaje owocw tworzyy istn orgi kolorw. Wszystkie byy w najlepszym gatunku i nie rniy si od tych, ktre otrzymywalimy w hotelach. Doskonae te gatunki kupowali w duych ilociach nawet ludzie sdzc z wygldu niezamoni. Robaczywych czy te niskogatunkowych owocw, praktycznie rzecz biorc, nie ma na rynkach chioskich. Czung Pen zdumia si, e uwaam to za co niezwykego; wyjani mi, e hodowla owocw w Chinach, zwaszcza za na pwyspie Liaotung, ju od dawna stoi na bardzo wysokim poziomie. Hoduje si niemal wycznie najlepsze gatunki i dokada starao nawet nie ze wzgldw handlowych, lecz z zamiowania by uzyskad przy zbiorach jak najdorodniejsze owoce.

31

Oto jestemy w miejscu urodzenia" wielu gatunkw przepysznych owocw w Paostwowej Fermie Dowiadczalnej Hsiung-Jao. Idziemy szerok alej. Po obu stronach cign si ogromne sady, a za nimi widniej rozlege pola. Wszdzie widad pracujcych gorliwie ludzi. Jedni maluj pnie drzew szarozielon mazi i opryskuj gazie i irch bordosk dla ochrony przed szkodnikami, inni reguluj stan wody w kanaach, odczytuj wskazania instrumentw w budkach meteorologicznych lub przeprowadzaj badania nad owocami i rolinami. Zatrzymujemy si na dziace obsadzonej jaboniami. Gazie drzew uginaj si pod ciarem purpurowych jabek. Niezmordowani fotoreporterzy ustawiaj rasow rzymiank Lidi pod jaboni i polecaj jej zrywad jabka. Barwmy film, ktry ma byd nakrcany z naszej podry po Chinach, pokae midzy innymi wosk Ew kosztujc chioskie jabka. Rozpostarte w cieniu drzew koce zachcaj do wypoczynku, a jeszcze bardziej kusz rozstawione przy nich kosze z owocami. Delegaci wesp ze sztabem tumaczy rzucaj si na jabka, gruszki i winogrona. Wdowin z Komsomou wyciga z kosza olbrzymi kid winogron. Z niedowierzaniem waymy j w rkach: ma chyba ze trzy i p kilo. Kilka minut pniej ley w trawie ju tylko ogoocona kid. Ferm t zaoono czterdzieci lat temu informuje delegacj kierownik tamtejszego Instytutu Badao nad Rolinami. Ucierpiaa ona bardzo podczas odwrotu wojsk Kuomintangu, ktre na samej tylko okupowanej przez nie czci pwyspu Liaotung wyciy ponad milion szlachetnych jaboni. Szybkie postpy Armii Ludowej przeszkodziy im w dokooczeniu barbarzyoskiego dziea zniszczenia. Obecnie ferma jest wasnoci paostwa i obejmuje trzykrotnie wikszy obszar ni dawniej. Na kilkuset hektarach hoduje si dla celw dowiadczalnych oraz dla zbioru nasion ponad 100 gatunkw jaboni, 700 ryu, 110 rnych odmian baweny i 157 rodzajw kaoliangu. Od dwch lat stosuje si tu z wi elkimi sukcesami metody synnych biologw radzieckich. Miczurina i ysenki. Z szczeglnym zaciekawieniem przechadzamy si po polach bawenianych i zapoznajemy si ze skomplikowanym systemem nawadniania. Przewodnik wyjania nam, jak przeciwstawnych waciwoci wymaga od krzeww bawenianych gospodarka rolna i przemys. Na jednym polu hoduje si metod Miczurina mieszaoce wegetatywne. Krzyuje si mianowicie gatunek o zielonych pczkach z drugim o pczkach niebiesko-brunatnych. Interesujca jest obserwacja brunatnych ctek wystpujcych w drugim pokoleniu na zielonych pczkach. Zbir baweny przeprowadza si stosunkowo pno, okoo 20 padziernika. niwa odbywaj si na fermie dwa razy do roku: najpierw dojrzewa pszenica, pniej ry. Proponuj nam zwiedzenie pobliskich rde leczniczych. We wspaniaym starym parku spotykamy robotnikw i urzdnikw rozmaitych przedsibiorstw, skierowanych tu na
32

kuracj. Graj wanie w siatkwk. Tworzymy natychmiast druyn, ktra jednak z powodu swego midzynarodowego charakteru nie stanowi dostatecznie zgranego zespou. Dlatego te gospodarze bij nas bez trudu. W parku stoj take wille i zakady lecznicze zdrojowiska. Niedawno wytryso nowe rdo. Wypywa ono na rwnej ziemi, bucha par (temperatura wody wynosi 82) i zatruwa powietrze piekielnym odorem siarki. Ten sam odr unosi si nad basenem pywackim urzdzonym w jednym z budynkw zdrojowych. Woch Tutino i Kin Miettinen skacz do wody. Ja jednak rezygnuj z wyprbowania leczniczych waciwoci kpieli. Prbuj z Helmutem sfotografowad pikny motyw pobliskich pagrkw wulkanicznych, jest ju jednak za ciemno, by zdjcie mogo si udad.

Przed bram pokoju niebios w Pekinie Pocig nasz mknie wzdu wybrzea ku Pekinowi. Gdzieniegdzie zatoka gbiej wrzyna si w ld i przebyskuje morze. Przewanie jednak piaszczyste wydmy zasaniaj widok. Osobliwe wraenie wywiera parowiec, ktrego masyw przesuwa si nad piaskami wydm, a zwierciada wody nie widad. Mona by go nazwad okrtem pustyni". Na maej stacyjce wita nas kwiatami tum rozentuzjazmowanych dzieci. Moe nasza wraliwod jest ju nieco przytpiona na skutek tylu oszaamiajcych przyjd. Moe te dziaa brak snu. Dod, e dopiero wied, i jestemy w miecie Szanghaikwan, gdzie Wielki Mur dochodzi do morza, wyrywa nasz delegacj z odrtwienia. Zamieniamy si w stado rozgdakanych kur. Mur jest podobno widoczny z mostu dla pieszych przerzuconego ponad torami. Rzeczywicie od skraju miasta przez pagrki wije si jak smok mur zbudowany z nieciosanych gazw. Zwajc si zmierza ku pobliskim grom, wspina si miaymi zygzakami na ich szczyty i granie i znika za nagim wierzchokiem podobny do delikatnej jasnej linii. Ta najwiksza budowla wiata cignie si std 2 500 kilometrw przez doliny i gry, rwniny i parowy daleko w gb Chin. Nad jej cyklopowymi gazami unosi si powiew tysicleci. Peen powagi nastrj pryska, kiedy kto z nas zapytuje, czy komunici rzeczywicie zamierzaj zburzyd Wielki Mur, jak informuj gazety zachodnio-europejskie. Chioczycy spogldaj na nas pocztkowo z wyrazem bezdennego zdumienia, potem wybucha huragan miechu, ktry i nas w koocu porywa. Maa Liau opanowuje si pierwsza: Jaki by to miao cel? Nad rozbirk muru musiayby przecie pracowad lata cae setki tysicy ludzi. Nie umiem sobie wyobrazid gupszej bredni". Przypominam sobie w tej chwili rozmaite austriackie pisma, ktre rwnie przynosiy wiadomoci o rzekomym burzeniu Wielkiego

33

Muru, nawet z uzasadnieniem", e to uatwi Rosjanom wtargnicie do Chin. W taki to sposb usiowano opasad niematerialnym murem chioskim atwowiernego czytelnika.

Dawniej i dzi Tientsin, ogromny orodek przemysu wkienniczego, podobny jest do wielkich miast europejskich, a wic zeszpecony jaskrawymi reklamami i neonami. Pene przepychu arterie handlowe granicz bezporednio z ubogimi dzielnicami robotniczymi. Tu i wdzie widad rozpoczt ju przebudow miasta przez rzd ludowy. Idziemy przez hale wielkiej fabryki wkienniczej, w ktrej pracuje ponad 5 000 ludzi. Zbudowali j Japooczycy. Maszyny s nowoczesne, ale ciasno stoczone i sprawiaj oguszajcy haas. Kapitalizm musia" robid oszczdnoci na przestrzeni i na urzdzeniach ochrony pracy. Obecnie planuje si rozszerzenie przedsibiorstwa biorc przy tym pod uwag przede wszystkim warunki sanitarne. Na nasze powitanie zgromadzili si w nowourzdzonej sali klubowej najlepsi robotnicy zakadw, przedstawiciele organizacji modzieowej i kilku czonkw zarzdu przedsibiorstwa. Czterdziestoszecioletni dyrektor, do niedawna jeszcze jeden z maszynistw fabryki, z dum przedstawia zdobycze osignite po wyzwoleniu. Rzdy Japooczykw i Kuomintangu byy dla robotnikw naszej fabryki okresem ucisku. Ja sam niejednokrotnie odczuwaem go na wasnej skrze. W zakadach dziaaa tajna policja, ktra przeprowadzaa rewizje osobiste, a przy przesuchaniach stosowaa tortury, chcc wykryd organizatorw oporu. Tu przed wyzwoleniem, ktre nastpio w styczniu 1949 r., utworzylimy stra robotnicz, majc na celu ochron fabryki przed zniszczeniem przez Kuomintang i przekazanie jej Armii Ludowej w stanie nienaruszonym. Nastpnego dnia po wyzwoleniu podjlimy prac. Fabryka zostaa upaostwowiona, powsta zwizek zawodowy i po raz pierwszy w dziejach Chin przeprowadzono reform systemu pac oraz wprowadzono ubezpieczenia spoeczne. Zasadnicze wynagrodzenie za prac wzroso w cigu ptora roku o 18%, co jednak uwaamy za skromny pocztek. Nasi pracownicy zrozumieli, e pracuj dla odbudowy wasnego kraju i podwyszenia wasnej stopy yciowej, a nie, jak dawniej, dla napenienia kieszeni monopolistw. To byo bodcem do ogromnego wzmoenia wydajnoci pracy. Dzisiaj produkujemy ju o 17% wicej ni przed wyzwoleniem. Naturalnie stworzylimy szereg urzdzeo socjalnych, zupenie nieznanych za Japooczykw i Kuomintangu: ani zakadow, obki, spdzielni pracownicz i szko przyfabryczn. Przed wyzwoleniem byo wrd robotnikw i robotnic naszego zakadu 69% analfabetw. Ten smutny stan rzeczy odpowiada najzupeniej polityce dawnych wadcw. Wiedzieli oni dobrze, e ciemny
34

robotnik jest mniej niebezpieczny dla systemu kapitalistycznego ni wyksztacony. W ptorarocznym okresie zdoalimy przez zorganizowanie szk, kursw i bibliotek obniyd analfabetyzm do 20%, a w cigu nastpnego roku chcemy go zupenie zlikwidowad. ycie w naszej fabryce ulego zasadniczym zmianom od chwili wyzwolenia. Stao si weselsze, wiadome celu, pikniejsze. Przejawia si to rwnie w spoecznej aktywnoci robotnikw. Wielu zgosio si ochotniczo do pomocy przy rozbudowie zakadw. Poyczk zwycistwa", rozpisan przez Republik Ludow dla zapobieenia inflacji/podpisalimy w naszej fabryce ze znaczn nadwyk. Apel Sztokholmski podpisali nasi robotnicy i ich rodziny w 100%. Zaoga fabryki wybraa szeciu robotnikw bohaterami pracy", a okoo 200 przodownikami pracy" *W Chinach Ludowych przodownicy pracy" i bohaterowie pracy" s wybierani przez robotnikw poszczeglnych zakadw produkcyjnych.+. W tej liczbie ponad dwie trzecie kobiet. Dusz naszych zakadw jest komrka Partii Komunistycznej i Nowa Demokratyczna Liga Modziey, do ktrej naley ponad 40% modziey fabrycznej.

Rwnouprawnienie kobiet Do mikrofonu podchodzi inteligentna, przystojna dziewczyna, bohaterka pracy, Kou Czinlan. Moda, moe 20-letnia dziewczyna mwi ze zdumiewajc pewnoci siebie i swobod. Nie jest to wypadek odosobniony. Od pierwszego dnia podry interesowaa mnie sytuacja kobiety w nowych Chinach. Wiedziaem ju z zasyszanych w drodze opowiadao, e kobieta w Chinach bya straszliwie uciskana przez dawne reakcyjne systemy. Urodzenie dziewczynki uwaano w rodzinie za nieszczcie. Od dzieciostwa znieksztacano jej stopy. W niektrych prowincjach nie dopuszczano kobiet do robt polnych, w innych sprzedawano modziutkie dziewczta do fabryk wkienniczych, gdzie naturalnie otrzymyway nisze wynagrodzenie ni mczyni. W tej dziedzinie dokonano zasadniczego przewrotu. Starsze kobiety i teraz pokazuj si rzadko poza domem, widocznie nie zdoay jeszcze zupenie zerwad z dawnymi tradycjami. Ale mode kobiety i dziewczta wystpuj z tak pewnoci siebie i energi, a mczyni okazuj im tyle szacunku, e odnosi si wraenie, jakby w Chinach nigdy nie byo ucisku kobiet. Spotykalimy kobiety na wszystkich odpowiedzialnych stanowiskach w aparacie paostwowym i partyjnym, w yciu gospodarczym i kulturalnym. Powierzone im obowizki peniy z najwiksz swobod i, jak mi mwiono, wykonyway je dobrze. W skad centralnego rzdu Chin wchodzi wicej kobiet ni w skad jakiegokolwiek innego rzdu na wiecie. Na podstawie dotychczasowych spostrzeeo sdz, e rwnouprawnienie kobiet w Chinach, przeprowadzone w sposb naturalny i bez stosowania przymusu, stao si dzi czym samym przez si zrozumiaym.
35

Wyzwolony kulis Stary mczyzna z mocno przerzedzon brod prosi o gos i staje przed mikrofonem. Znad po nim zakopotanie. Mwi powoli, dobierajc sw. Pierwszy raz w yciu stoj przed mikrofonem i dlatego jestem troch zdenerwowany. Nie jest atwo przemawiad wobec tylu czcigodnych goci, przybyych do nas z dalekich krajw. Ale wanie ta okolicznod skania mnie do zabrania gosu. Jestem prostym robotnikiem, elektrotechnikiem i pracuj w tej fabryce ju 15 lat. Musz wam koniecznie opowiedzied, jak bardzo zmienio si nasze ycie, jak czujemy si szczliwi od chwili wyzwolenia". Mwca odzyskuje pewnod siebie i wpada w zapa, ktrym pobudza raz po raz towarzyszy pracy do oklaskw. Jak byo dawniej, a jak jest dzisiaj? Dawniej chodziem w brudnych achmanach. Dzisiaj spjrzcie i dotknijcie mej bluzy dzisiaj nosz czyste ubranie. Dawniej godowaem i czsto musiaem jed rzep i odpadki. Dzisiaj mog sobie pozwolid na biay ry i nierzadko na kawaek tustej wieprzowiny. Dawniej byem gupi, bez oporu przyjmowaem ucisk panw i pokornie suchaem ich obelg. Dzisiaj umiem czytad i pisad, wiem cakiem dokadnie, co to jest imperializm i z ca wiadomoci pracuj przy odbudowie kraju. Uczszczaem do szkoy fabrycznej, nauczyem si duo i opiekuj si teraz 16 uczniami przekazujc im swoje dowiadczenie. Moje ycie stao si pikne i nabrao sensu. Teraz wiem, e jestem czowiekiem! Jestem dzi kandydatem Partii Komunistycznej i mam nadziej, e uznaj mnie godnym przyjcia na jej czonka. To waciwie wszystko. Powtrzcie to, co powiedziaem, waszym przyjacioom na caym wiecie. Nieche i oni zastanowi si nad gosem starego chioskiego robotnika." Wszyscy bylimy gboko wzruszeni t opowieci, wygoszon z rosncym zapaem. Czy to nie dziw, jak rewolucja przeksztacia psychicznie, wyzwolia, obdarzya poczuciem godnoci osobistej czowieka, ktrego plecy przygio ku ziemi brzemi cikich lat.

Stary paac w Pekinie Bezkresne pola ryowe, pokryte cienk warstw wody przesuwaj si przed oknami pocigu. Raz po raz przemykaj stawy, ktrych wod przegradza dziwna pltanina cianek z sitowia. Takie labirynty uatwiaj podobno pow ryb. W coraz krtszych odstpach zaczynaj migad za oknami wioski i mae osiedla, a pniej i fabryki. Nasze podniecenie wzrasta do kwadratu w miar zbliania si do Pekinu, tysicletniej stolicy olbrzymiego kraju, stanowicej punkt kulminacyjny naszej podry.
36

Wyaniaj si i bez kooca cign wysokie mury, opatrzone obronnymi bramami i blankami. Ich szare, przytaczajce ciany towarzysz nam a do dworca gwnego, na ktry w koocu wjedamy. Znowu witaj nas entuzjastycznie pionierzy z kwiatami, sekretarz generalny Nowej Demokratycznej Ligi Modziey Feng Wen-pin i prezydent Oglnochioskiej Federacji Modziey, Liau Czen-cze. Na placu dworcowym czekaj tysiczne tumy, ktre nas owacyjnie przyjmuj. Odbywa si krtka maswka powitalna. Olbrzymi plac jest po prawej stronie ograniczony starym murem obronnym. Ponad jego blankami strzelaj w gr trzy stalowe wiee radiowe. W gbi znajduje si szeroka brama, przez ktr przepywa wartki potok wielkomiejskiego ruchu. Na wprost stoi potny gmach, podobny do zamku warownego, uwieoczony cikim, charakterystycznie uksztatowanym dachem, ktrego zaokrglone krawdzie wygite s na naroach ku grze. Dalej na lewo roztacza si typowy obraz wielkiego miasta. Zapraszaj nas do stojcych w dugim szeregu luksusowych wozw amerykaoskich. Te Buicki, Chryslery i Chevrolety stanowi niedobrowolny podarunek" Amerykanw dla modej Republiki Ludowej. Skrcamy przez wielk bram w murze i mkniemy ulic rwnie z obu stron obramowan prastarym wysokim murem. Olbrzymi plac otwiera si i znw zwa w handlow ulic. Stoj przy niej nowoczesne budynki w stylu europejskim, ale rzadko wicej ni trzypitrowe. Ruch handlowy jest niezwykle oywiony. Przewaaj ultranowoczesne wielobranowe domy towarowe. Oprcz nich trafiaj si magazyny futer, jest te olbrzymia ksigarnia. Nie brak i sklepw spoywczych. Ulic przewalaj si tumy ludzi. Ruch koowy jest nadzwyczaj intensywny i szybki. Midzy autami z rzadka przewijaj si ryksze, rowery z przyczep-kami dla pasaerw. Skrcamy w ma, zakurzon uliczk. Jaki handlarz uliczny w kolistym somianym kapeluszu uskakuje na bok z caym swoim kramem, ktry niesie na ramieniu na bambusowym drku. Otwiera si przed nami jeszcze wsza uliczka, po obu stronach ktrej cignie si gadki, niezbyt wysoki mur. Zatrzymujemy si. W pierwszej chwili rozgldamy si dokoa ze zdumieniem. Przecie dotd zawsze lokowano nas w najbardziej nowoczesnych, pierwszorzdnych hotelach, ktre zapewniay najwyszy komfort XX stulecia. Czyby Pekin przyjmowa goci mniej wystawnie? Gdymy si jednak przedostali na drug stron muru przez niepozorn furtk, ozdobion czerwonym jedwabnym lampionem, ogarn nas bezgraniczny podziw. Nowa Demokratyczna Liga Modziey przyja nas w paacu dawnego dostojnika feudalnego. Przyzwyczailimy si do tego, e reprezentacyjne gmachy s wielopitrowe. Tymczasem paace chioskich feudaw s parterowe, nie ustpuj jednake paacom europejskich wielmow ani w przepychu ani w piknie.

37

Przed nami rozciga si wielki dziedziniec wyoony kamiennymi pytami. Rosn na nim drzewa migdaowe i brzoskwiniowe, a w dwch olbrzymich wazach majolikowych pywaj zote rybki. Dziedziniec jest okolony budynkiem przypominajcym wityni. Ciki, wygity dach z glazurowanych dachwek wspiera si na drewnianych czerwono lakierowanych kolumnach. Podtrzymujce go poprzeczne belki s pokryte wielobarwnymi paskorzebami. Frontowa ciana budynku wznosi si poza rzdem kolumn. Widniej w niej wielkie okna, rwnie ozdobione rzebion krat. Dwa stylizowane kamienne lwy broni przejcia na drugi i trzeci podobny do pierwszego dziedziniec. Caod jest pena wdziku i pikna, styl i koloryt tchn egzotyk. Kolumny i boki stropw wewntrz sal s pokryte mistrzowsk ornamentacj. Miejscami belka niknie w kilkuwarstwowej pltaninie rzebionych gazi, lici i owocw. Z tym egzotycznym piknem czy si w naszych pokojach najwyszy komfort XX wieku: nowoczesne meble, elektrycznod, radio, ciepa i zimna woda bieca, azienki. Niestety, nie bdziemy mogli rozkoszowad si duej tym maym rajem, bo jak mona sdzid z dotychczasowych dowiadczeo, czeka nas z pewnoci obfity program dnia. Ale przecie nie po to jedzie si do Chin, aby prnowad.

Modzie w paacu cesarskim Modzie pekioska urzdza maswk na dziedziocu byego paacu cesarskiego. Wysiadamy z autobusu przed jednym z gwnych wejd do paacu. Olbrzymi plac, otoczony z trzech stron wysokimi bastionami, na ktrych wspieraj si wygite dachy, prowadzi do bramy w ciemnoczerwonym murze. Przeszedszy dugi jej tunel dostajemy si na dziedziniec okolony budynkami w tradycyjnym chioskim stylu, znanym nam ju z paacu, w ktrym gocimy, z t rnic, e wymiary s tu bez porwnania wiksze. Marmurowe schody o pokrytych paskorzebami stopniach prowadz do budynku na wprost bramy, po przeciwlegej stronie dziedzioca. Stylizowane, zociste lwy strzeg wejcia do hali kolumnowej. Ogromne drewniane kolumny wystrzelaj ku kasetonom sufitu, lnicego przepychem jaskrawych barw: czerwieni, lazuru, zieleni i zota. Cika brama, okuta masywnymi miedzianymi gwodziami, staje otworem i odsania widok na plac zapeniony zgromadzon na mityngu powitalnym modzie pekiosk. Kilka orkiestr zaczyna grad Hymn modziey, z ust ponad 50 tysicy oczekujcych nas modych mieszkaocw Pekinu pyn gromkie okrzyki na czed delegacji, chorgiewki powiewaj jak szalone. Nas jednak przez chwil pochania bez reszty niezapomnianie pikny widok, rozpocierajcy si u stp. Olbrzymie gmachy, przytoczone cikimi, zocicie poyskujcymi dachami z glazurowanych dachwek otaczaj wielki plac w ksztacie kwadratu o bokach mniej wicej dwustumetrowych. Cesarze chioscy i ich architekci bez wtpienia mieli poczucie monumentalnoci. Schodzimy po marmurowych stopniach na plac i przecinamy go wskim przejciem, utworzonym przez rozstpujcy si przed nami
38

rozentuzjazmowany tum. Po drugiej stronie podobne marmurowe schody biegn w gr, do wielkich, rwnie marmurowych tarasw przed gwnym budynkiem. Tutaj urzdzono trybun honorow, na ktrej powiewaj flagi wszystkich narodw reprezentowanych przez nasz delegacj. Na pokrytej czerwonym pluszem cianie widniej gobie pokoju, symbole wiatowej Federacji Modziey Demokratycznej i portrety najwybitniejszych przywdcw robotniczych. Trzeba przyznad, e Chioczycy umiej organizowad imponujce uroczystoci i ujmowad je we wspaniae, gustowne ramy. Przebrzmia wanie Hymn Modziey Demokratycznej, piewany przez piddziesiciotysiczn rzesz modziey, i wcignito flag FMD na wielki maszt na rodku placu. W tej chwili mae dziewczynki wypuszczaj setki biaych gobi, ktre wrd radosnych okrzykw zgromadzonego tumu okraj plac i nikn w oddali. Pionierzy w biaych koszulach z czerwonymi chustkami, biao ubrani studenci uniwersytetu, kadry partyjne i modzie robotnicza w niebieskich kombinezonach, przedstawiciele armii ludowej w tobrzowych mundurach, ponad nimi tysice rnobarwnych flag i transparentw, wokoo niedostpny dawniej dla ludu, imponujcy kompleks gmachw paacu cesarskiego, wysoko, na tle sonecznego jesiennego nieba rj biaych gobi wszystko to skada si na niezapomniany obraz i utrwala przekonanie, e nowe Chiny s krajem modziey, przyszoci i pokoju. Burmistrz Pekinu, Nieh Jung-czen wygasza mow powitaln. Feng Wen-pin, sekretarz generalny Nowej Demokratycznej Ligi Modziey, milionowej organizacji modziey chioskiej, docza pozdrowienia w imieniu caej modziey. Drodzy przyjaciele i towarzysze" mwi wyrazem naszej ogromnej radoci z powodu waszych odwiedzin bdzie podwojenie wysikw w walce o pokj. Podajmy sobie rce i maszerujmy naprzd pod sztandarem wiatowej Federacji Modziey Demokratycznej. Modzie chioska odniosa zwycistwo po dugich latach wojny i wie dobrze, jak cenny jest pokj. Pragniemy pokoju, ale nie za wszelk cen. Nie bdziemy te biernie nao czekad. Wiemy, e o pokj trzeba walczyd i trzeba go bronid. Jeeli imperialici amerykaoscy omiel si rozptad przeciw nam wojn napastnicz, pokonamy i unicestwimy agresorw, walczc wesp z caym ludem chioskim pod wodz prezydenta Mao Tse-tunga. Jestemy najmocniej przekonani, e starczy nam na to si. lubujemy wam, demokratycznej modziey caego wiata, e zawsze bdziemy walczyd po waszej stronie, wspierajc zdecydowanie front demokracji i pokoju, e modzie chioska nie zawaha si przed adn ofiar w walce o trway pokj i demokracj ludow!" Po przewodniczcym Oglnochioskiej Federacji Studentw Hsieh Pang-tingu i wicepremierze Kuo Mo-o zabiera kolejno gos omiu czonkw naszej delegacji. Najgortsze oklaski rozlegaj si po przemwieniu sekretarza Komsomou Semiczastnego, naszego modego Koreaoczyka oraz delegata francuskiego i wietnamskiego, ktrzy wystpili
39

wsplnie. Rozkoszne dzieci wrczaj kademu z delegatw ogromny bukiet, po czym nastpuje wymiana upominkw. W imieniu Wolnej Modziey Austriackiej wrczam Feng Wen-pinowi pikn statuetk z brzu, przedstawiajc biegacza sztafetowego. Liga Modziey Chioskiej ofiarowuje w zamian dla Wolnej Modziey Austriackiej wspaniay zielony proporzec jedwabny, na ktrym wyhaftowano gobia pokoju i hasa pokojowe. Nie ulega wtpliwoci, e upalny dzieo wrzeniowy wzbogaci si i jednod ruchu modziey caego wiata jeszcze jedn mocn wizi przyjani. Delegaci modziey z 32 krajw zabrali do domw swoich t pewnod: adna moc na wiecie nie moe rozerwad braterskiej jednoci modziey wszystkich krajw. Idc rami przy ramieniu z 500-milionowym ludem Chin stalimy si si niezwycion.

Spotkanie z Mao Tse-tungiem Nadesza wielka chwila. Tumacze wrczyli kademu z nas podun kopert, zawierajc kart z najwykwintniejszego papieru, zadrukowan czerwonymi znakami chioskiego pisma. To Centralny Rzd Ludowy Chin zaprasza nas na bankiet, ktry odbdzie si dzisiaj, w przededniu 1 padziernika, pierwszej rocznicy powstania Chioskiej Republiki Ludowej. Na zaproszeniu widnieje podpis prezydenta Chioskiej Republiki Ludowej i przewodniczcego Komunistycznej Partii Chin, Mao Tse-tunga. Kady z nas od pocztku podry marzy o tym, by zobaczyd go bodaj z daleka. Ze wszystkich zebrao, w ktrych bralimy udzia, z kadej rozmowy z Chioczykami wynosilimy przekonanie, e nard darzy tego wyjtkowego czowieka najgbsz czci i mioci. Niemal legendarna postad tego komunisty, poety, ma stanu i stratega wyrosa w naszej wyobrani, pobudzonej opowiadaniami i relacjami chioskich przyjaci, do nadludzkich prawie wymiarw. Czulimy si wobec niezmierzonych Chin i sawy ich genialnego wodza tak mali, e stracilimy prawie nadziej ujrzenia Mao Tse-tunga. Wbrew przewidywaniom zaszczyt ten spotka nas dwukrotnie. Pierwszy raz ujrzelimy Mao Tse-tunga przed trzema dniami, co prawda tylko z daleka. W wielkiej sali, w ktrej zwykle odbywaj si zebrania parlamentu chioskiego (tak zwanej Ludowej Konferencji Konsultatywnej), zgromadzio si okoo tysica najwybitniejszych bohaterw armii i pracy, by obradowad nad wzmoeniem tempa odbudowy nowej Republiki Ludowej. Naczelny wdz Armii Ludowej Czu Ten przyby na dugo przed rozpoczciem obrad, witany ywioowo przez onierzy, ktrzy go natychmiast poznali. Zbliy si do przeznaczonych dla goci aw, na ktrych zasiada nasza delegacja. Z ujmujcym, szczerym umiechem powita kadego z nas uciskiem doni, proszc przy tym o wymienienie krajw, ktrych jestemy przedstawicielami. Mia na sobie cakiem skromny mundur z tobrzowego sukna, jaki nosi kady onierz Armii Ludowej. Na piersiach po lewej stronie munduru widniaa maa
40

tarcza sukienna z napisem: Chioska Armia Ludowo-Wyzwoleocza". Armia Ludowa jest mod jeszcze armi; okres wojny partyzanckiej skooczy si niedawno. Czu Teh to silny i krpy mczyzna. Mocno zarysowane brwi odcinaj energiczn twarz od uderzajco wysokiego czoa. Pena prostoty swoboda, z jak porusza si wrd zagranicznych delegatw i wasnych onierzy, wywara na nas gbokie wraenie. A wic to jest synny strateg, ktry od 23 lat odgrywa gwn rol w walkach partyzanckich, w wojnie wyzwoleoczej z Japooczykami i Kuomintangiem. Kilku ministrw rzdu ludowego przemawia witajc zebranych. Nagle otwieraj si drzwi obok stou prezydialnego, orkiestra wojskowa gra Tung Fang Hung" (Na wschodzie wschodzi sooce") i ukazuje si Mao Tse-tung, witany hucznymi oklaskami zgromadzonych, ktrzy powstaj z miejsc. W sposb naturalny, bez jakiejkolwiek pozy idzie ku swojemu miejscu i siada. Jego opanowane ruchy cechuje pewnod i spokj. I on nosi proste granatowe ubranie, ktremu zapity pod szyj konierz nadaje charakter munduru. To jest strj Chin dzisiejszych. Nosi go robotnik i profesor uniwersytetu, pracownik partii i minister. Gowa Mao Tse-tunga nieodparcie przyciga ku sobie spojrzenia. Jego w miar pena twarz o ruchliwych rysach wyraa najczciej gboki spokj, czasem jednak pojawia si na niej przyjazny, niemal chopicy umiech. Ponad oczami, ktre potrafi czowieka przeniknd do gbi, wznosi si wspaniae czoo, obramowane po obu stronach charakterystycznymi czarnymi jak wgiel puklami wosw. Mao Tse-tung wysucha z umiechem mowy przedstawiciela Szanghaju, Hwang Jen-paia, okraszonej dowcipami i yw gestykulacj. Nastpnie powsta, by odczytad krtkie przemwienie powitalne z kartki pokrytej wielkimi, rcznie malowanymi znakami. Mwi miym barytonem bez patosu i efektw dramatycznych. Z kolei nastpio wrczenie darw. onierze przynieli Czu Te wspaniay sztandar jedwabny. Po nich wrd nie kooczcych si oklaskw przystpia do trybuny stara chopka i podaa Mao Tse-tungowi may woreczek zboa skromny podarek wsi, ktra j delegowaa na posiedzenie. Mao skoni si nisko przed prost kobiet z ludu, uj obie jej donie i rozmawia z ni dugo i uwanie. Stali tak oboje kilka minut symbol niezwycionej siy nowych Chin, polegajcej na sojuszu Partii Komunistycznej z milionowymi masami chopskimi. Dziao si to 3 dni temu. Dzisiaj prawdopodobnie ujrzymy Mao cakiem z bliska. W tej chwili posuwajc si w dugim szeregu ludzi, zdamy do wielkiej sali bankietowej hotelu Pekin, w ktrej panuje rozgwar i gorczkowa krztanina.

Audiencja u Centralnego Rzdu Ludowego

41

U wejcia do wielkiej sali przyjd witaj nas maonki Mao Tse-tunga i Zhou Enlaia, obie w skromnych, zapitych pod szyj czarnych sukniach. Nastpnie wita nas prezes Rady Ministrw Zhou Enlai silnie i serdecznie ciskajc nam donie. W sali przyjd, zalanej wiatem jupiterw filmowych, zebray si setki goci pragncych zoyd rzdowi ludowemu yczenia z okazji dzisiejszego wita narodowego. S tu ambasadorowie Zwizku Radzieckiego, paostw demokracji ludowej, niedawno przybyy ambasador Indii oraz przedstawiciele innych paostw, ktre ju uznay Republik Ludow. Wrd zebranych kr z oywieniem miejscowi i zagraniczni sprawozdawcy prasowi. Honorowymi jednak godmi dzisiejszego wieczoru s bohaterzy Chin Ludowych, bohaterzy walki i pracy, z ktrych pomoc powstaa Republika Ludowa. Spotykamy sporo dawnych dobrych znajomych: tokarza Czao Go-ju z Mukdenu, traktorzystk Liang Czun z Cicikaru, maszynistk Tien Kwei-jin i dzieln Czao Kuei-lan z Dalnij. Delegacje mniejszoci narodowych zwracaj na siebie uwag strojami regionalnymi o wspaniaych barwach. Mniejszoci stanowi 6 do 7% ogu ludnoci Chin. Dawniej byy uciskane przez Kuomintang. Nowa, demokratyczna rewolucja zerwaa z polityk ucisku i zapewnia mniejszociom cakowite rwnouprawnienie i samorzd. Jest jeszcze jednak duo trudnoci do pokonania, poniewa obszary mniejszoci narodowych s szczeglnie zacofane gospodarczo. W koocu sali widad olbrzymi flag Republiki Ludowej, ozdobion portretami Mao Tsetunga i doktora Sun Jat-sena, zmarego w 1925 r. przywdcy demokratyczno-buruazyjnej rewolucji. Na czerwonym tle flagi widnieje wielka zota gwiazda okolona czterema mniejszymi. Lud objania te symbole w nastpujcy sposb: wielka gwiazda oznacza Komunistyczn Parti Chin, przewodni si nowej Demokratycznej Rewolucji, cztery mniejsze wyobraaj demokratyczne warstwy chioskiego ludu, tworzce Front Narodowy skupiony wok Komunistycznej Partii: chopw, robotnikw, drobnomieszczan i narodow buruazj. Podszedszy bliej spostrzegamy stojcy pod wielk flag st Prezydium Rzdu Republiki Ludowej, obok ktrego przesuwaj si gocie, aby zoyd gratulacje Mao Tse-tungowi. Prezydent Mao stoi w otoczeniu piciu zastpcw. Tu przy nim widad naczelnego wodza Armii Ludowo-Wyzwoleoczej Czu Teh, sekretarza generalnego Komunistycznej Partii Chin Liu Shaoqi. T trjc symbolizujc lud, armi i parti uzupeniaj trzej inni zastpcy, reprezentujcy maomieszczaoskie i mieszczaoskie warstwy ludnoci Chin: Li Si-czen, przywdca Rewolucyjnego Komitetu Kuomintangu, Czang Lan, przedstawi-ciel redniej buruazji i Sun Czing-ling, wdowa po Sun Jat-senie. Na jej widok ogarnia naszego Duoczyka Palle Voigta najwysze podniecenie. Zaczyna co gwatownie pisad w notesie. To bdzie sensacja dla duoskiej prasy mwi tryumfujco. Nasze bowiem konserwatywne pisma

42

twierdziy przed kilku miesicami, e li czerwoni" zamordowali wdow po Sun Jat-senie, a przecie jeli mnie wzrok nie myli, jest ona zupenie ywa". Ju czoo naszej delegacji dotaro do stou prezydialnego i Mao Tse-tung wymienia serdeczny ucisk doni z Boccar. Nadchodzi wreszcie kolej na delegata maej ,,Audili". Czang Lan, starzec z rzadk srebrn brod, w tradycyjnym jedwabnym kaftanie skania si gboko, gdy tumacz wymienia imi i nazwisko gocia. Pani Sun Jat-sen wyglda zadziwiajco modo (przyzwyczaiem si ju w Chinach dodawad dziesid lat do moich ocen wieku). Jej skromny chioski stylowy kostium jest wyszukanie elegancki. Teraz podaje mi rk Liu Shaoqi. Jego oblicze mimo ujmujcego umiechu zachowuje surowy, krytyczny wyraz. Wyglda na mczyzn obdarzonego przenikliw inteligencj i wiadom celu energi.

Mao Tse-tung Serce zaczyna mi gwatownie bid, gdy staj przed Mao Tse-tungiem i skadam mu yczenia. Mao ujmuje moj rk w swoje delikatne donie i przechylajc gow przysuchuje si uwanie tumaczowi. Podobnie jak Liu Shaoqi nosi gadk czarn kurtk z zapitym pod szyj konierzem. Znowu nie mog nie poddad si wraeniu, jakie wywiera na mnie jego wysokie czoo, przysonite po bokach dwoma puklami kruczoczarnych wosw. Promieniuj od niego majestatyczny spokj i pewnod siebie. W takich chwilach myli mc si w gowie. Chyba ju nigdy w yciu nie zdarzy mi si sposobnod stand znw przed obliczem geniusza narodu chioskiego, ktry od dwch z gr dziesitkw lat siln doni kieruje przebiegiem Nowej Demokratycznej Rewolucji, ktry obdarzy swj nard wolnoci, a chopw chioskich ziemi. Jake mizernie przedstawia si w porwnaniu z Mao Tse-tungiem jego gwny przeciwnik, byszczcy zotem i orderami, pyszakowaty agent Stanw Zjednoczonych Ameryki Czang Kai-szek. Z kolei staj przed Czu Teh, ktry z szerokim, dobrodusznym umiechem wyciga do mnie rk. Jeszcze ukon przed Li Si-czenem, maym ruchliwym panem z charakterystyczn spiczast brdk i nasza delegacja kieruje si do honorowego stou, przylegajcego bezporednio do stou rzdowego. Germanista pekioskiego uniwersytetu, profesor Feng Czi, podj si uprzejmie suyd Helmutowi i mnie za tumacza w czasie naszego pobytu w Pekinie. Teraz stoi obok nas i zaleca nam wyborowe chioskie potrawy, pitrzce si na stole. Nic jednak nie potrafi powiedzied o smaku korzeni lotosu, ktre bezmylnie wkadam do ust, gdy siedzc o kilka krokw zaledwie od Mao Tse-tunga zamieniam si cay we wzrok i such. Zhou Enlai podchodzi do naszego stou, gawdzc wesoo w rnych jzykach napenia szampanem nasze kieliszki i trca si z nami kilkakrotnie. Wznosi toast na czed pokoju, jednoci
43

modziey wszystkich krajw i przyjani Chin z wszystkimi narodami wiata. Jest to typ powanego ma stanu, ktry oczarowuje kadego swoim ujmujcym sposobem bycia. Przyjcie trwa prawie dwie godziny.

wito narodowe 1 padziernika 1950 r. jest pierwsz rocznic utworzenia Chioskiej Republiki Ludowej. Moda republika dokonaa olbrzymiego dziea w krtkim czasie swego istnienia. Rozbia resztki wojsk kuomintangowskich na chioskim ldzie i wielkiej wyspie Hainan. Odbudowaa prawie w zupenoci zniszczone przez cofajcych si bandytw Kuomintangu zakady przemysowe i fabryki. Robotnicy ogarnici nieporwnanym entuzjazmem pracy przekroczyli znacznie przedwojenny poziom produkcji w kluczowych gaziach przemysu. Zahamowano odziedziczon po Kuomintangu fantastyczn, bilionw sigajc inflacj i ceny wykazuj tendencj znikow. W jednej trzeciej czci kraju przeprowadzono cakowicie reform roln, w pozostaych dwch trzecich trwa kampania o obnik czynszw dzierawnych i przygotowuje si reform roln. Po raz pierwszy od dziesitkw lat nard chioski ma zapewnione podstawowe warunki bytu materialnego, wyywienie i odzie, bez uciekania si do zagranicznej pomocy. Do bohaterskiej epopei dwudziestoletniej walki o wolnod mona dodad niemniej heroiczne strofy odbudowy dokonanej w ubiegym roku. To wystarczajcy powd do witowania, radowania si osignitymi wynikami i do przegldu si majcych wypenid zadania, jakie stawia przyszod. Ju od wczesnego rana odwitnie ubrane tumy podaj do rdmiecia, na miejsce zbirki wielkiej manifestacji narodowej. Ludzi tak radonie nastrojonych i tak penych zdecydowanej woli spotykaem w Austrii jedynie 1 maja, w dniu wita klasy robotniczej. Rnica polega na tym, e w uroczystociach padziernikowych w Chinach bierze udzia cay nard, nie wycznie klasa robotnicza, oraz na tym, e tutaj wici si nie tylko walk, ale i zwycistwo. Przegld Armii Ludowej i manifestacja ludnoci Pekinu odbywa si na obszernym placu przed gwnym wejciem do paacu cesarskiego, tak zwan Bram Pokoju Niebios, Tien An. Gdy rozgldamy si wokoo z dugich trybun, na ktrych zajli miejsca chioscy bohaterzy ludowi, zagraniczni dyplomaci i gocie, nasuwa si nam mimo woli myl: ,,To jest Czerwony Plac Pekinu". Oczywicie tylko ciemnoczerwony kolor murw cesarskiego paacu i rozlegod placu przypomina Czerwony Plac w Moskwie. Ale i tu, rwnie jak tam, odczuwamy, e znajdujemy si w sercu olbrzymiego rewolucyjnego paostwa tylko to serce jest chioskie.

44

Przed zoconym kasztelem, wznoszcym si ponad bram, zwracaj uwag dwa niezwyke, niesymetryczne w ksztacie marmurowe filary. Porywajcy jest rozmach ukw piciu marmurowych mostw biegncych ponad fos zamkow, malownicze i barwne, pokryte rzebami uki bram, pod ktrymi przebiega trasa przemarszu. Nad trybunami, ktre zapenili gocie, unosi si szmer rozmw. Po drugiej stronie placu stoj w milczeniu nieprzejrzane brunatnote szeregi armii ludowej. Porodku wielka orkiestra. Z uderzeniem jedenastej godziny nastaje cisza, a potem wybucha entuzjastyczna owacja: w bramie Tien An ukazuje si rzd ludowy z Mao Tse-tungiem na czele. Brzmi hymn narodowy Czi lai" (Powstaocie!") i kilka baterii oddaje 28 salw. Chioscy artylerzyci nie szczdz prochu i Lidia zatyka sobie uszy, aby ochronid je od huku salutu. W koocu pojawia si w bramie nowiutki amerykaoski Willys. Naczelny wdz Armii Ludowo - Wyzwoleoczej, Czu Teh, przejeda w nim przed frontem oddziaw. Potem pozdrawia jeszcze dug kolumn modych pionierw, ktrzy czekaj daleko na trasie przemarszu. Std wraca do trybuny rzdowej i wygasza krtk przemow do armii. Gwne jej zadania to obrona paostwa chioskiego przed kad napaci z zewntrz oraz wyzwolenie Tybetu i chioskiej wyspy Tajwan (Formoza).

Armia Rozpoczyna si defilada wojskowa. Przechodz: puk lotniczy, dwa puki marynarzy i szed piechoty. Armia Ludowa maszeruje bez gestw marsowych, bez wyrzucania ng i przytupywania. Ledwo sychad krok onierzy tak jest sprysty, elastyczny, prawie nieuchwytny. Dzielnod bez pruskiego drylu; wiadoma dyscyplina bez niewolniczego posuchu promieniuje ze wietnie wyrwnanych szeregw. W skad kadego puku wchodzi batalion cakowicie wyposaony w lekkie amerykaoskie karabiny maszynowe. Po przemarszu piechoty przeciga z ttentem kilka szwadronw kawalerii. Konie mandurskie, niezwykle mae, wygldaj jak kuce; s jednak podobno bardzo wytrzymae i niewybredne w paszy. Teraz toczy si z hukiem, rozsiewajc odr benzyny, broo zmechanizowana, konkurentka konnicy: dugi w lekkich i rednich czogw amerykaoskich, za nimi zmotoryzowany puk strzelcw i silne formacje cikiej artylerii, (dziaa s rwnie amerykaoskie). Wall Street dostarczya Czang Kai-szekowi broni i ekwipunku wartoci ponad piciu miliardw dolarw, wystarczajcego do wyposaenia dwunastomilionowej marionetkowej armii. Ta broo zamienia si niezmiernie szybko w wielkoduszny dar dla Armii Ludowo-Wyzwoleoczej. Nadcigaj zmotoryzowane dziaa przeciwpancerne, pniej rednie dziaa przeciwlotnicze marki Oerlikon, jeli si nie myl. Ponad kolumnami wojska huczy kilkaset eskadr lotniczych, witanych gstymi oklaskami. Dokadnie po upywie godziny defilada wojskowa dobiega kooca.

45

Lud Teraz nadchodzi ludnod Pekinu. Najpierw modzie. Przez plac przecigaj tysice modych pionierw. Wygldaj zgrabnie w czarnych spodniach lub te spdniczkach, biaych koszulach i czerwonych chustkach. Nios czerwone jedwabne chorgwie, bukiety kwiatw i gobie pokoju, ktre przed trybun wypuszczaj na wolnod. Cay plac rozbrzmiewa radosn owacj na widok przepiknych dzieci przyszoci Chin. Za nimi id kolejarze i zorganizowani w zwizkach zawodowych robotnicy przemysowi. Nios portrety Mao Tsetunga, Stalina oraz najwybitniejszych osobistoci Chin i midzynarodowego ruchu robotniczego. Zaogi fabryk cign z modelami wytworw swojej produkcji i z dum pokazuj osignite wyniki. Mino dwie i p godziny, a jeszcze nie widad kooca kolumn pyncych przez Tien An w szeregach po 100 i 120 osb. Sooce pray niemiosiernie. Niektrzy z nas zrobili ju sobie z gazet hemy tropikalne. Inni zorientowali si, e pod trybun mona otrzymad chodzce napoje. Teraz zbliaj si pochody poszczeglnych dzielnic. Nasze pole widzenia jest troch ograniczone: przed nami stoi trybuna zajta przez bohaterw walki i pracy. Nie moemy wic widzied ng maszerujcych, lecz tylko ich twarze, co wywouje wraenie, e szeregi ludzkie nie krocz, nie id, lecz pyn i pyn. Widok nieprzejrzanych tumw, ktre wlewaj si na plac czterema otworami wielkich bram, zatrzymuj si przed trybun Mao Tse-tunga i potem z ociganiem odpywaj, przywodzi na myl olbrzymie prarzeki chioskie. Rzeka setek tysicy radujcych si, miejcych, taoczcych ludzi, pynce nad nimi jak agle chorgwie i portrety czy to nie symbol niewyczerpanej i niezwycionej siy? Rzadko ma si do czynienia z tak ucielenionym i tak bezporednio uchwytnym pojciem ludu". Ci wszyscy ludzie pragn tego samego, walcz o te same cele, co klasa robotnicza w Austrii, we wszystkich krajach kuli ziemskiej. Wyklci tej ziemi powstali, czowiek-olbrzym pry ramiona w poczuciu siy. Jake piknie jest byd czowiekiem! czcie si miliony!" rozbrzmiewa w mym sercu. Beethoven przeczu widocznie w wieszczym natchnieniu haso nowej epoki, gdy tworzy t niemierteln melodi. Napywa fala odzianych w biel studentw pekioskich uniwersytetw i innych wyszych uczelni. Wesp z nimi krocz profesorowie i docenci. Jak ranie maszeruj modzi ludzie! Jakby nie chcieli stracid cznoci z postpujcymi przed nimi masami pekioskiego ludu, jakby szli na zdobycie nowego jutra, o ktrym marz, dla ktrego pracuj. Przed trybun tworzy si tym razem szczeglnie duy zator. Studenci nie chc id dalej nie wypowiedziawszy swojej wdzicznoci rzdowi i kierownictwu Partii Komunistycznej. Przez kilka minut rozlegaj si oklaski, powiewaj chorgwie, kwiaty lec na trybuny. To serca
46

modziey daj wyraz wdzicznoci za to, e rewolucja otwara jej bramy do promiennej przyszoci. Upyno pid godzin i teraz dopiero zbliaj si ostatnie grupy. S to tysiczne zespoy tancerzy jangko. Porywa nas przepych wielobarwnych jedwabnych kostiumw i werwa, z jak ta wspaniaa modzie oddaje si nieskrpowanej radoci ruchu. Olbrzymim grupom tanecznym towarzyszy rwnie olbrzymia orkiestra. Skada si z zespou kilku tysicy mczyzn bijcych w bbny i mosine talerze. Dyrygentem jest mody chopiec, ktry dwiema drewnianymi pakami uderza w olbrzymi kocio, wieziony przed nim na wysokim wozie. Guche bbnienie czy si z przenikliwym dwikiem talerzy w odgos dudnienia i trzasku przypominajcy wjazd pocigu pospiesznego do hali dworcowej. Mikkie, rozkoysane plsy tancerzy i artystyczne falowanie jedwabnych wstg przedziwnie kontrastuj z potnymi odgosami orkiestry. Przez cay dzieo Pekin jest rozpiewany, roztaoczony i rozbrzmiewa muzyk. Nawet pno w noc, gdy zagasy ju imponujce ognie sztuczne przy Tien An, powietrze rozbrzmiewa melodiami.

Niezwyciona wie Upyny ju dwie godziny od chwili, gdy nasza delegacja w nowiuteokich amerykaoskich Willysach opucia Paoting, stolic prowincji Hope. Jedziemy bezkresn rwnin lessow i tylko od strony Paotingu majacz we mgle bkitnawe zarysy gr. Okolica jest gsto zaludniona, wioski oddalone od siebie zaledwie o par kilometrw. Na polach pracuje duo ludzi modych i starych. Na widok tumanw kurzu, cigncych si za nasz kolumn, podbiegaj zdumieni ku drodze, pokazuj sobie niezwyke twarze cudzoziemcw, miej si i wymachuj przyjanie rkami. W jakiej wikszej osadzie znw wyrazicie rzuca si w oczy kontrast midzy nowymi a starymi Chinami. Na ulicy odbywa si wanie jarmark. Droga jest tak wska, e nasze pojazdy z trudem przeciskaj si midzy straganami. S to po wikszej czci zwyke drewniane stoy, na ktrych handlarze rozoyli rnorodne towary: gruboziarnist sl, korzenie, przyprawy kuchenne, miso, kolorowy papier, farby i pdzle. Ociekajce tuszczem pczki byszcz w soocu. Nad artykuami ywnociowymi unosz si roje much i zbieraj si, na nich warstwy kurz Targ nie odbywa si bynajmniej we wzorowych warunkach higienicznych. Midzy kramami przewijaj si tum; ludzi, wrd nich pnagie dzieci. Nasza kawalkada wzbudza naturalnie sensacj i gromady dzieci biegn przez cay teren targowy za autami.

47

Na nastpnej ulicy nad czysto pobielonym domem powiewa wielka chorgiew Czerwonego Krzya. Lekarze i siostry w biaych kitlach, zwabieni haasem towarzyszcym naszej karawanie, wychodz przed bram i pozdrawiaj nas przyjanie. Jest to jeden z punktw sanitarnych, ktrych sieci rzd ludowy pokry cay kraj. Stacje sanitarne stanowi orodki lecznictwa, szczepieo oraz wypraw w teren celem pouczenia mas o podstawowych zasadach higieny. Akcja terenowa obejmuje ponadto nauk czytania, wystpy zespow tanecznych i prac grup agitacyjno-politycznych. Z orodkw promieniuje nowe ycie, ycie w zdrowiu, czystoci, higienie: dziki nim podnosi si poziom wyksztacenia i uwiadomienia politycznego wsi wyrwanej z tysicletniej tpej wegetacji.

Kradzie kolei Dotarlimy do okolic, w ktrych walka chopskich partyzantw z Japooczykami i bandami Kuomintangu przybraa szczeglnie interesujce formy i odnosia stale sukcesy. wiadcz o tym liczne wysadzone lub ciko uszkodzone bunkry i umocnienia ziemne wzdu linii kolejowej, w pobliu ktrej jedziemy obecnie. Towarzyszcy nam Liu, szef sztabu generalnego okrgu wojskowego Hope, opowiada o bohaterskim czynie chopw, ktry dugo yd bdzie w pamici mieszkaocw okolicznych wsi. Linia kolejowa, biegnca rwnolegle do naszej drogi, jest gwn arteri komunikacyjn prowadzc z Pekinu do Wuhan (Hankau). Miaa ona dla Japooczykw pierwszorzdne znaczenie strategiczne. Caa okolica roia si od partyzantw, tak e Japooczycy nie odwaali si zapuszczad w pola i do wiosek. Partyzanci atakowali rwnie lini kolejow i dlatego wrg zabezpieczy tory gst sieci betonowych bunkrw i umocnieo ziemnych. Pewnej nocy kilka tysicy partyzantw wspomaganych przez masy chopskie z okolicznych wsi zaatakowao i zdobyo punkty oparcia Japooczykw. Dwa do trzech dni, potrzebne Japooczykom do cignicia posikw, zuyli chopi na rozmontowanie szyn na przestrzeni 50 kilometrw, nastpnie zacignli je na pola i tam zakopali. Japooczycy nie potrafili odnaled i uoyd ukrytych szyn. Po wyzwoleniu tych okolic przez Armi Ludow caymi dniami toczyy si zaprzone w woy wozy chopskie, zwoce szyny i podkady zakopanej kolei". Chopi przekazali je nowemu paostwu w dniu wielkiego wita ludowego. Genera Liu by w owym czasie skromnym dowdc partyzantw i jednym z inicjatorw tego legendarnego czynu. Wzdu caej linii kolejowej, przy kadym bunkrze, na kadym mocie i podjedzie stoj grupy dobrze uzbrojonych chopw: na biodrach nosz pasy z nabojami, a w twardych doniach trzymaj najeone bagnetami karabiny. Czyby ogoszono stan oblenia?
48

Genera Liu uspokaja nas wyjaniajc, e to chopski korpus samoobrony stawi si w penym rynsztunku na powitanie delegacji. Korpus ten powsta za czasw okupacji japooskiej i stanowi ochotnicz formacj chopsk. Przy odrobinie fantazji mona by j porwnad ze strzelcami tyrolskimi z czasw Andrzeja Hofera.

Chopi piewaj midzynarodwk Duga kolumna amerykaoskich willysw, w ktrych siedz stoczeni, okryci warstw kurzu czonkowie delegacji, zblia si do celu dzisiejszej podry, jest nim wie Jentsung, orodek ruchu partyzanckiego w prowincji Hope, pooona okoo 50 kilometrw na poudnie od stolicy prowincji Paoting. Wynurzaj si przed nami grupy drzew, wrd ktrych rozsiane s skromne domki z niewypalonych cegie; podobne barw do brunatnotej gleby lessowej, wydaj si organicznie z ni zronite Ledwie samochody zdyy zatrzymad si, otacza je wiwatujca na nasz czed modzie wiejska. Wrczaj nam kwiaty i bez ceremonii wysadzaj nas z pude samochodw. Caa wie jest na nogach. Doroli stoj w pewnej., wyraajcej szacunek odlegoci, ale miej si, kiwaj rkami, powiewaj chorgiewkami. Po chwili intonuj Midzynarodwk. Ogarnia nas zdumienie, bo absolutnie nie oczekiwalimy, e usyszymy t bojow pieo ruchu robotniczego w maleokiej wiosce w gbi Chin. Wita nas mody inteligentny wjt w prostym lnianym kitlu. Mwi o amerykaoskiej agresji w Korei, Apelu Sztokholmskim, o przyjani czcej modzie caego wiata. Prowadz nas do olbrzymiego namiotu, rozpitego przez onierzy na placu porodku wsi. Po gruntownym umyciu siadamy w namiocie na matach z yka. Gromada modych wieniaczek robi honory domu. Podaj najpierw delikatne sodkie kartofle, podobne w smaku do kasztanw, potem jaglan kasz z jajami i ciasto kukurydziane, a na deser orzechy, trzcin cukrow i przypiekane pestki dyni. Towarzyszcy nam Liu pochodzi z tej wsi i dowodzi partyzantk na jej terenie. Rozwija teraz map sztabow i objania przebieg walki z Japooczykami i wojskami Kuomintangu. Wie Jentsung, zamieszkaa przez 511 rodzin, opieraa si przez 12 lat atakom Japooczykw i band Czang Kai-szeka. Obroocy ani razu nie dopucili do zajcia wsi przez wroga. Kiedy w 1937 r. Japooczycy wkroczyli do Hope, kilku modych chopcw ze wsi postanowio zorganizowad ruch oporu przeciw najedcy. Byo wrd nich trzech komunistw. Akcj rozpoczli od wypadu na kompani wojsk Kuomintangu cofajcych si tchrzliwie przed Japooczykami. Zdobyte w tej potyczce dwa karabiny maszynowe i dwadziecia cztery rczne stay si podstaw wyposaenia bojowego partyzantw. Wie odpara ogem 16 silnych atakw wojsk japooskich, ktre poniosy w nich dotkliwe straty. Natomiast straty wsi byy

49

wyjtkowo mae, w kadym razie znacznie mniejsze od tych, jakie poniosy osiedla zdobyte i w cigu dugich lat upione przez Japooczykw. Liu przedstawia nam niektrych partyzantw. Pierwszy to obecny wjt Wang, ktry w styczniu 1943 r. przy pomocy 4 zaledwie mczyzn obroni wie przeciw 2 000 Japooczykw, zabi 47 przeciwnikw i zdoby 30 karabinw. Po nim podchodzi do nas dowdca grupy minerw Liung. Ten wysmuky modzieniec o sprytnym umiechu bra udzia w 72 potyczkach. Trzeci wystpuje Wang Czi-fu ywo oklaskiwany przez otaczajcych chopw i pokazuje okaleczone rami. Straci rk przy wybuchu miny, ktra zabia 20 odakw Kuomintangu. Byo to w listopadzie 1947 r. Wojska Kuomintangu w sile 15 000 ludzi przypuciy wwczas gwatowny, lecz bezskuteczny atak na wie; Wang by jedynym obrooc rannym w tej bitwie, ktra kosztowaa Kuomintang 256 onierzy.

Fantazja czy rzeczywistod? Caa ta historia wydaje si nam cokolwiek niewiarygodna. Czy moliwe, by wie pooona na bezlenej rwninie moga opierad si przez cae 12 lat nieprzyjacielowi czasami dziesiciokrotnie silniejszemu? Na og jednak Chioczycy nie maj zwyczaju przesadzad. Przeciwnie, skromnod ich graniczy niekiedy z pomniejszaniem wasnej wartoci. Genera Liu zauway naturalnie nasze niepewne miny: Wydaje si to wam nieprawdopodobne? Prosz, przyjrzyjcie si obronnym umocnieniom wsi, a zrozumiecie wszystko". Miejscowa milicja odtworzy walk w pozostaych z czasw wojny umocnieniach. Idziemy przez pola i zbliamy si do skraju wioski. Nagle rozbrzmiewa w pobliu trzask salwy i ze wszystkich stron rozlega si oguszajca nas zupenie strzelanina. Gdzie s strzelcy? W polu widzenia nie ma nic poza zeschym zielskiem na ogooconych ju kartofliskach. Nagle Moumouni krzyczy jak szalony i w podnieceniu wskazuje na ziemi. Pdzimy w t stron wszyscy i widzimy pod niepozorn kp trawy may otwr, z ktrego sterczy lufa karabinu. Odkrywamy jeszcze trzy takie podziemne strzelnice. Naturalnie za karabinami musi kto siedzied. Jak dostali si strzelcy pod ziemi? Nie widad ani ladu robt ziemnych, a przecie znajdujemy si kilkaset metrw poza wsi. Zarwno wjt jak i okoo dwustu otaczajcych nas ludzi wybucha gromkim miechem na widok naszych zdumionych min: To jest tajemnica naszych zwycistw w tej wiosce" mwi genera Liu. Nie ma tu, jak widzicie, ani gr, ani rozlegych lasw, w ktrych partyzanci mogliby szukad schronienia. Poniewa za wedug teorii Mao Tse-tunga akcja partyzancka nie jest moliwa bez silnej bazy, chopi tej okolicy wpadli na pomys urzdzenia takiej bazy pod ziemi. Pod wsi na gbokoci trzech do piciu metrw cignie si ponad 30 kilometrw podziemnych korytarzy i tuneli wykopanych ogromnym nakadem pracy przez chopw. Tunele cz z sob domy i prowadz daleko w pola. S zaopatrzone w liczne stanowiska bojowe i strzelnice, z ktrych,
50

jak wanie widzielimy, mona walczyd nie bdc samemu naraonym. Ten podziemny front by odpowiedzi chopw na japoosk taktyk niszczenia wszystkiego nad ziemi. Tunele chroniy przed napaci Japooczykw nasze ony i dzieci, bydo ; zapasy zboa. Walczc pod ich oson moglimy bronid naszych wsi i zadawad przeciwnikowi cikie straty. Tunele zapewniay nam swobod ruchw i umoliwiay wypady na tyy wroga. System tuneli to byy nasze wyzwolone tereny. Naturalnie taka taktyka bojowa moliwa bya tylko przy poparciu caej ludnoci." Dowiadujemy si, e w 1943 r., podczas wielkiego ataku Japooczykw na wie, wyledzono o kilka kilometrw od niej siedzib japooskiej komendy. Po kilku tygodniach robt doprowadzono tunel w poblie tego miejsca, urzdzono w nocy wypad na sztab japooski i wzito go do niewoli. Oczywicie gorco pragniemy zwiedzid tunele. Po powrocie do namiotu otrzymujemy ubir partyzancki: bluzy i spodnie najprostszego kroju, z grubego materiau i najwidoczniej rcznie szyte. W tunelach jest dosyd brudno, w ten wic sposb ochronimy nasze ubrania przed zniszczeniem. Na gowie zwyczajem wieniakw i onierzy zawizujemy na wze wochaty rcznik. Oczywicie nie ma kooca artom, gdy ogldamy si wzajemnie w tym przebraniu.

Wie podziemna W drodze do wsi towarzyszy nam strzelanina z dachw, okien i z ziemi. Strzelajcy milicjanci s niewidoczni, ale salwy rozlegaj si ze wszystkich stron. W glinianych cianach domw widniej liczne strzelnice. Do tych samych celw przystosowane s piwniczne jamy, a na dachach znajduj si dobrze zamaskowane stanowiska strzelcw. Lufy strzelb stercz z niewinnych kpek trawy na skraju wiejskiej ulicy, a nawet z dziupli potnego starego drzewa. Caa wie sprawia wraenie, jakby zostaa podminowana i zamieniona w twierdz. Zatrzymujemy si przed jednym z domw. Starszy wiekiem milicjant wchodzi do wntrza, mieje si z okna, daje ognia ze swej strzelby i znika. Genera Liu woa: Kto go znajdzie? Przeszukajcie dom!" Nie czekamy na powtrn zacht i wpadamy do rodka. Stara wieniaczka i dwie mode dziewczyny stoj w kuchni i pozdrawiaj nas przyjanie. Rozgldamy si wokoo. Ani ladu naszego partyzanta. Niespodzianie znajdujemy czarny otwr w murze i czogamy si przezeo do zupenie ciemnej szopy. Potykamy si o kosze i narzdzia rolnicze. Wyjmujemy latarki elektryczne, ale i z ich pomoc nic nie moemy odkryd. Opukiwanie cian rwnie nie daje wynikw. A jednak? Czy nie mieje si kto za murem? Rzeczywicie. Nagle porusza si kilka glinianych cegie w cianie szopy, odskakuj mae drzwiczki, doskonale zamaskowane tymi wanie cegami i wizka wiata z kieszonkowej latarki pada na rozemian przekornie twarz strzelca. W tej samej chwili strzelec znika znowu bez ladu.
51

Kto go teraz znajdzie?" woa Liu. Kilku ciekawskich przepatruje otwr w cianie. Gboki wski loch prowadzi std prostopadle w d. Wciskam si do niego za towarzyszami i nagle pomimo zapierania si okciami i kolanami spadam na eb na szyj obrywajc za sob mas gliniastej ziemi. Na szczcie wkrtce dosigam dna lochu gbokiego na 34 metrw. Jest tu duszno, zimno i wilgotno. Owietlam latark jam wygrzeban w glinie, z ktrej prowadz w rnych kierunkach cztery tunele. Wybieram ten, z ktrego dochodzi haas idcych przede mn. Trzeba si czogad na czworakach przez wsk szczelin. ciany s z wilgotnej gliny, na dnie chlupoce troch wody. Nic dziwnego, e tunele jeszcze si nie zawaliy lepka glina jest wymienitym materiaem budowlanym. Ju przeczogaem si okoo dziesiciu metrw i zaczynam odczuwad dotkliwy brak powietrza. To, co dla nas, ciekawych wszystkiego zagranicznych goci, stanowi woln od niebezpieczeostwa sensacj, dla chopw tej wioski byo przez kilkanacie lat cik, krwaw walk o ycie. Tu w zatchym powietrzu gliniastego tunelu panuje dotd jeszcze atmosfera tych bohaterskich bojw. Rozjania si nieco i wyczoguj si z korytarza do wikszej jamy, w ktrej siedzi trzech ludzi: dwch delegatw i strzelec z okna. Tu pod powa wskiego sklepienia znajduj si maleokie strzelnice. Z trzech widad ulic wiejsk, czwarta wychodzi na dom, ktry dopiero co szturmowalimy". Helmut z Drezna stoi pod bram i dyskutuje z Mac Cannem. Przez inny korytarz wydostajemy si na podwrze ssiedniego domu. Wyjcie znajduje si w studni. Nikt go nie wykryje, jeli z tunelu wycignie si do gry co w rodzaju mostu zwodzonego. Dla nieproszonych goci s ponadto przygotowane tkwice w dnie gbokiej studni zaostrzone koy drewniane.

Wynalazczod chopska Nasz szacunek dla pomysowoci chopw urasta w nieskooczonod, gdy objaniaj nam, jak s zrobione strzelnice umoliwiajce krzyowy ogieo i pokazuj inne urzdzenia obronne w domach. Otwieraj wrota jednego z domw. Po stronie wewntrznej znajduje si prosty mechanizm ze sznurkw, ktry w razie niebezpieczeostwa powoduje wybuch zamaskowanego pod drzwiami granatu rcznego. Nastpny intruz bdzie naturalnie najpierw podejrzliwie obserwowad ziemi. Nic mu to nie pomoe, gdy bowiem otworzy drugie drzwi prowadzce do wntrza domu. wybuchnie mu bomba nad gow. Ponadto mona ostrzeliwad podwrze z maleokich strzelnic w cianie stajni. Trudno wprost uwierzyd, e tyle pomysw zrodzio si w gowach uciskanych chopw. To jest prawdziwa inicjatywa mas. Miejscowy miner z dum pokazuje przez okno szopy ze wzgldu na bezpieczeostwo nie moemy podejd bliej skad materiaw wybuchowych. Zoono tu istn gr prymitywnych bomb. Chopi fabrykowali je napeniajc metalowe rury
52

prochem wasnego wyrobu i zaopatrujc w lonty. Widzimy take miny z desek, na ktre nie reaguj wykrywacze min. W szopie ley ponadto pokany stos materiaw wybuchowych pochodzenia amerykaoskiego, jak wiadcz napisy na blaszanych puszkach. Znajduje si tu rwnie zabytek muzealny: drewniane dziao zrobione z rury studziennej, adowane prochem strzelniczym i kamieniami. Z tak broni przystpili chopi do walki. Jej rezultatem byo midzy innymi zdobycie nowiuteokiego japooskiego miotacza min, ktry teraz stoi w kcie szopy. Od razu staje si dla nas rzecz jasn, e takie metody walki wwczas tylko prowadz do celu, jeli ludnod ofiarnie pomaga partyzantom. We wsi Jentsung 90% mieszkaocw porednio lub bezporednio brao udzia w walkach. cznod partyzantw z chopami bya nadzwyczaj cisa. Wszyscy dowdcy jednostek walczcych byli wybielani przez mieszkaocw wsi. Tylko trzy rodziny bogaczy wiejskich stay na uboczu. Walk kierowaa Partia Komunistyczna. Nic dziwnego, e zdobya sobie cakowite zaufanie wieniakw i e dzisiaj w niewielkiej wsi jest 46 komunistw i 64 czonkw Ligi Modziey. Pn noc wracamy do Paoting. Mijamy rozproszone na rozlegej rwninie milczce wioski, w ktrych znalazy mierd tysice Japooczykw i onierzy Kuomintangu. Mieszkaocy tych wiosek wiedz, e ich kraj tak dugo nie ma zapewnionego pokoju, dopki zagraa Azji agresja imperializmu amerykaoskiego. S gotowi bronid pokoju i wolnoci swoich wiosek przed kadym nowym nieprzyjacielem z t sama pomysowoci i ofiarnoci, jaka ich oywiaa w dotychczasowych walkach. Nie ma na wiecie potgi zdolnej zwyciyd przeszo 400 milionw chopw chioskich. Morze wsi chioskich pochonoby bez ratunku kadego nowego napastnika.

Szeciomilionowe miasto Szanghaj Pocig nasz przejeda po drodze do Szanghaju przez bogate prowincje Kiangsu i Anhwei. Ponad 40 godzin pdzi przez nizin midzy rzekami Huang-he i Jangtse, ktre stanowi dla Chin jednoczenie rdo ycia i klsk. Caymi godzinami siedz przy oknie i patrz na przesuwajce si pola. Bezkresne rwniny przechodz stopniowo w kraj pagrkw, miejsce purpurowej gleby zajmuje ty less", zamiast bagien i rzek pojawiaj si obszary jaowych piaskw. Gstod zaludnienia jest tu nadzwyczaj wielka, wsie le jedna przy drugiej. Na polach rwnie peno ludzi, ktrzy brodz po stojcych pod wod polach ryowych i wlok ogromne ciary albo drepcz w wielkich bambusowych koach urzdzeo nawadniajcych. Dostalimy si na teren, na ktrym nie przeprowadzono dotd reformy rolnej. Obja ona na razie tylko dawno wyzwolone tereny, czyli Chiny Pnocno-Wschodnie i czd Chin Pnocnych, zamieszkae przez 150 milionw chopw. Tu, w Chinach Wschodnich i dalej na poudniu, na obszarach zamieszkaych przez przeszo 270 milionw chopw, panuje jeszcze
53

na wsi feudalizm. Nie rzdzi ju oczywicie absolutnie, gdy zwycistwa Armii Ludowej wydary wadz w paostwie z rk wielkich obszarnikw i kapitau biurokratycznego. Chopi zorganizowali si wszdzie i przeprowadzili obnienie czynszu dzierawnego z 70 lub nawet 80% plonw do poowy lub jednej trzeciej. Ale dua czd ziemi wci jeszcze pozostaje w rkach nieznacznej liczby pasoytw.

Reforma rolna Przesuwajce si za oknami pocigu pola s najczciej maleokie. Przecitna dziaka jednorodzinna nie przekracza wielkoci redniej sali kinowej. Chopi s wic zmuszeni do wyciskania z ziemi wszystkiego, co si da. Nie ma tu w ogle uprawy roli w naszym rozumieniu. T intensywn, skrupulatn, wyzyskujc kad pid ziemi upraw mona raczej przyrwnad do ogrodnictwa. Wyzyskano pod ni nawet stoki pagrkw, na ktrych plka biegn terasami. Wioski na tych obszarach robi wraenie znacznie biedniejszych ni w innych prowincjach, przez ktre dotd przejedalimy. Rwnie ubir ludnoci jest bez porwnania uboszy. Najwyszy czas wydrzed obszarnikom ziemi; chopi przygotowuj si wanie do wielkiej walki o to. Zgodnie z ustaw Centralnego Rzdu Ludowego o reformie rolnej na terenach Chin Wschodnich, przez ktre wanie przejedamy, reforma rolna ma byd przeprowadzona w zimie 1950/51 r. Sto milionw chopw uzyska przydzia ziemi. niwa w 1951 r. bd przeprowadzone przez chopw na tym obszarze ju prawie cakowicie na wasnych gruntach. Przestarzay, zgniy system runie i zastpi go nowy ad ludzi pracy. Rewolucja ta bdzie jednoczenie odgrna i oddolna." Mao i rednio-rolni chopi, zorganizowani w zwizkach chopskich, stan si organem przeprowadzajcym ustaw, ktra gosi, ze Ziemia naley tylko do tego, kto j sam uprawia". Paostwo, Partia i klasa robotnicza pomog oczywicie chopom w walce o ziemi. Zwiedzilimy ju wiele szk, w ktrych ksztaci si modych, inteligentnych ludzi na procznych kursach na specjalistw w przeprowadzaniu reformy rolnej. Jeszcze w tym miesicu 300 000 modych rewolucjonistw ma wyruszyd na wie, aby pomc chopom w walce z terrorem i z wol obszarnikw. Na pozostaych obszarach, zamieszkaych przez 170 milionw chopw, przeprowadzi si reform roln w cigu najbliszej zimy, na terytoriach mniejszoci narodowych jeszcze pniej. Rzd Ludowy rozoy t akcj w czasie ze wzgldu na rny rozwj uwiadomienia politycznego wsi, ktre wobec stopniowego wyzwalania kraju nie wszdzie jednakowo postpio. Przeprowadzenie reformy rolnej umoliwi pokonanie raz na zawsze godu na wsi, umoliwi podniesienie stopy yciowej chopa i nasycenie wsi produktami przemysowymi. Dziki niej powstanie potny rynek zbytu dla rozrastajcego si przemysu, a ostatnie podpory przeszoci wielcy obszarnicy strac grunt pod nogami.

54

Zatrzymujemy si w maej miecinie Hsuczau. Nagie wulkaniczne pagrki otaczaj pice miasteczko. Zim 194849 r. rozegray si w tym maym wle kolejowym i jego pagrkowatej okolicy wydarzenia, ktre zmieniy bieg dziejw wiata. Armii Ludowej udao si otoczyd pod Hsucz-iu i Weihai gwne siy cofajcych si na rzek Jangtse wojsk Czang Kai-szeka i zniszczyd 68 dywizji liczcych ponad 800 000 ludzi. W tej bitwie myl strategiczna dowdztwa i duch Armii Ludowo-Wyzwoleoczej pokonay reakcyjn strategi i zdemoralizowane bandy Czang Kai-szeka. W kotle pod Hsuczau zdobyto 1 700 amerykaoskich czogw i samochodw ciarowych jak rwnie ponad 6 000 dzia, nie liczc zniszczonych. Armia Ludowa daa dowd, e jest zdolna przeprowadzid w wojnie pozycyjnej nadzwyczaj cik bitw niszczc, zakooczon cakowitym zdruzgotaniem si nieprzyjacielskich. Na polu walki pod Hsuczau rozstrzygn si los Chin. Armie Kuomintangu nigdy ju nie zdoay podnied si po tej klsce. Bitwa ta umoliwia Armii Ludowej bohaterskie sforsowanie rzeki Jangtse. Ilu ludzi w Europie syszao kiedykolwiek w yciu o Hsuczau? A przecie tam dokonao si jedno z decydujcych zdarzeo w historii wiata. Dopiero o zmierzchu dotarlimy do legendarnego Jangtse-kiangu i moglimy ocenid szerokod rzeki tylko wedug maleokich wiateek Nankinu lecego na przeciwlegym brzegu. Pocig wjecha na olbrzymi prom parowy, ktry przecina gronie bekocce czarne fale rzeki. Ptora roku temu dziesitki tysicy odzi i donek Armii Ludowej sforsowao Jangtse-kiang na szerokoci ponad 500 kilometrw, aby rozbid bandy Kuomintangu na ostatnim skrawku chioskiego ldu. Rwnie to sforsowanie rzeki przeszo do historii. Gdy wiozcy delegatw prom zmierza powoli ku dalekim wiatom Nankinu, myli nasze kryy wokoo bohaterw Armii Ludowo-Wyzwoleoczej.

Okrty wojenne i kulisi Szanghaj, szeciomilionowe miasto, ley u ujcia rzeki Jangtse. Std europejscy i zamorscy wadcy kolonialni przez sto lat z gr usiowali przygnied sw cik stop Chiny i zamienid kraj w koloni. Tu prboway szczcia dziesitki tysicy misjonarzy, specjalistw wojskowych, bankierw i rozmaitych awanturnikw. Cae stulecie rabunku, gwatw, wymuszeo i pobonego" oszustwa oywa w pamici, gdy jedziemy wzdu Bundu, znanej na caym wiecie reprezentacyjnej ulicy Szanghaju. Po jednej stronie cign si bez kooca nabrzea i urzdzenia portowe, w ktrych adowano bogactwa Chin na obce statki. Przy nich dawniej zarzucay kotwice zagraniczne okrty wojenne, by przeciw Chinom kierowad wyloty dzia. Po drugiej stronie ulicy wznosz si pretensjonalne, pozbawione smaku drapacze chmur. Jeszcze przed kilku miesicami w cigu jednej nocy zdobywano i trwoniono w nich miliony. Byy to oczywicie miliony wycinite z potu i krwi chioskich chopw i
55

kulisw. Jeszcze dzisiaj mona ujrzed obok drapaczy chmur dzielnic ndzy, a na kanaach odzie mieszkalne, stanowice przedtem mieszkania ofiar imperializmu, po czci za nawet i dzi przez nie zamieszkae. Jest to spucizna, z ktr nowy rzd ludowy dugo jeszcze bdzie si pora. Nasz kwater jest tym razem ultranowoczesny, luksusowy hotel w wielopitrowym drapaczu chmur, Broadway Mansion House. Nalea on dawniej do pana Kung, czonka osawionych czterech rodzin", ktre sprawoway rzdy w Chinach kuomintangowskich. a spokrewnione byy z amerykaoskim kapitaem monopolistycznym. Lud uwaa dzisiaj tych pasoytw za przestpcw wojennych i nie wymawia ich nazwisk bez splunicia. Z luksusowego hotelu, w ktrym mieszkamy, korzystaa poprzednio mietanka towarzyska". Obecnie suy potrzebom ludu. Kilka dolnych piter suy za pomieszczenie licznym onierzom Armii Ludowej, ktrzy przybyli na uroczystoci 1 padziernika, a teraz czekaj na powrt do swoich garnizonw. Cay szereg pokoi jest zajtych przez delegatw chopskich i robotniczych, ktrzy przyjechali na konferencj. Hotel jest poza tym przeznaczony dla zaproszonych goci zagranicznych, jak na przykad dla naszej delegacji. Z mojego okna na sidmym pitrze wzrok ogarnia swobodnie szeciomilionowe miasto, ktrego granice nikn w oparach mgy i dymu fabrycznego. Na wprost widad ruchliwy port, dalej rzd drapaczy chmur Bundu. W dole tu u stp cignie si ukosem pas wypielgnowanego trawnika. W pobliu widad rozproszone niskie budynki, a wrd nich wysoki maszt, z ktrego zwisa bezwadnie flaga brytyjska to kompleks zabudowao byej ambasady angielskiej. Jeeli si przyjrzed dokadnie, mona zauwayd zwoje drutu kolczastego, ktrym s otoczone mury posiadoci. U stp hotelu przepywa ruch handlowy miasta po stalowym mocie, przerzuconym nad szerokim, brudnym kanaem, na ktrym jest zakotwiczonych kilkaset odzi mieszkalnych. W Szanghaju jest wyjtkowo duo ryksz. Miasto rozporzdza jeszcze zbyt szczupym taborem komunikacyjnym, by mc zrezygnowad z tych smutnych pozostaoci systemu kolonialnego. Wprawdzie nie widuje si ju prawie ryksz cignitych przez kulisw -biegaczy, bo przewaaj pojazdy japooskie, skadajce si z roweru i przyczepki. Jednake pojazdy wci jeszcze stanowi wasnod grupy przedsibiorcw, ktrzy je odnajmuj kulisom. Kulisi za spraw Partii Komunistycznej zorganizowali si ju w zwizki zawodowe dce do ukrcenia bezgranicznego wyzysku swych czonkw przez przedsibiorcw. Jeli wzid pod uwag okolicznod, e Szanghaj zosta wyzwolony dopiero w maju 1949 r. i e wadza ludu w tej metropolii jest bardzo moda, trzeba przyznad, e zwizki zawodowe wiele ju osigny. Ostateczne rozwizanie problemu kulisw, jak wiele innych kwestii w Chinach, zaley od uprzemysowienia kraju, a wic w tym wypadku od zaopatrzenia miasta w dostateczn ilod samochodw i tramwajw.

56

Interesujce s ogromne rnice, jakie zachodz w kadej niemal dziedzinie pomidzy terenami dawniej wyzwolonymi" na pnocnym wschodzie i pnocy, a terenami nowowyzwolonymi", do ktrych teraz przybylimy. W Charbinie, Czangczunie, Mukdenie, Dalnij widzimy ryksze bardzo rzadko. W Pekinie byo ich ju wicej. W Szanghaju nadaj swoisty charakter ulicy. Zupenie tak samo dzieje si z odbudow fabryk, ktra na pnocy doprowadzia do uruchomienia wikszoci obiektw przemysowych, podczas gdy tutaj widad jeszcze gdzieniegdzie beznadziejne szkielety spalonych wsi i zburzonych fabryk. Take stopa yciowa ludnoci, jeli j oceniad wedug odziey (z pominiciem szanghajskich paskarzy i prawie piddziesiciu tysicy mieszkajcych tu jeszcze cudzoziemcw) jest na terenach nowowyzwolonych znacznie nisza ni na pnocnym wschodzie i pnocy. Nasza delegacja przejedajc Chiny z pnocy na poudnie cofaa si niejako z przyszoci w przeszod. Rnice midzy tymi terenami s tym bardziej zdumiewajce, e rzdy ludowe na pnocy i pnocnym wschodzie dziki wczeniejszemu oswobodzeniu zyskay na czasie zaledwie rok lub ptora roku.

Opera pekioska Pnym wieczorem udajemy si do miejskiego teatru w Szanghaju, ktry wystawia opery pekioskie w tradycyjnym stylu. Podnosi si kurtyna. W kcie sceny prostej i bez dekoracji zajmuje miejsce orkiestra. Przewaaj w niej instrumenty perkusyjne koty, bbny, talerze. Prcz tego w skad orkiestry wchodz skrzypce chioskie o dwch strunach, rodzaj organkw piszczakowych, i instrumenty przypominajce klarnet o bardzo wysokim tonie. Muzyka brzmi dla naszego ucha obco, tak pod wzgldem melodii jak i rytmu. Graj prastar sztuk dworsk Pijana metresa cesarska". Bohaterka wychodzi na scen drobnym krokiem. Ma na sobie przepysznie haftowany strj jedwabny, ktrego rkawy dugimi jedwabnymi mankietami zakrywaj rce. Jest w dziwny sposb uszminkowana: czoo i nos pozostay zupenie biae, a powieki i policzki a do brody s zabarwione intensywn czerwieni. Nadaje to twarzy wyraz martwoty i skostnienia i upodabnia j do woskowej maski. Maa Liu zaczyna si uskarad na swj los silcie modulowanym, dziecicym gosem. ali si, e cesarz inn obdarzy sw ask. piew ilustruj powcigliwe kroki taneczne i oszczdne gesty, wywodzce si widocznie z prastarej symboliki, a wycyzelowane nawet w najdrobniejszych szczegach. Przez ca godzin rozwija si temat: Na frasunek dobry trunek". Liu niby to wzbrania si, a jednoczenie apczywie bierze z rk swego sugi jedn filiank wina ryowego po drugiej. Rzadko widuje si podobnie mistrzowsk mimik jak wtedy, gdy Liu zaczyna szumied alkohol w gowie, gdy opiera si i wzdraga, potem jednak pozwala sobie na jeszcze jedn szklaneczk.

57

Publicznod, ktra przybya na galowe przedstawienie, ledzi przebieg akcji na scenie ze zrozumieniem i uwag. Widzowie nagradzaj oklaskami finezj gry, ktrej my, cudzoziemcy, nie jestemy w stanie ocenid. Odnosi si wraenie, e kultura teatralna w Chinach osigna stopieo wysubtelnienia formy, ktry stawia wysokie wymagania nie tylko artystom, ale take widzom. Tematem nastpnej, powanej ju sztuki s wydarzenia z czasw powstania Taipingw. Ukazano w niej w tradycyjnej formie walk postpu z reakcj oraz przeprowadzono krytyk dawnych despotycznych, skostniaych w rutynie, uwarkoczowanych urzdnikw. W tej sztuce zaznacza si szczeglnie wyranie rnica midzy oper chiosk a europejsk. Oper chiosk mona by raczej okrelid jako akrobatyczn pantonim o podkadzie muzycznym. Bardzo interesujce jest obywanie si bez dekoracji, ktre widz musi uzupenid wyobrani i stosowanie wielu symboli, ktrych znaczenie musi rozumied. Konia na przykad symbolizuje kij przybrany wstkami, zdobycie miasta przedstawia si w ten sposb, e bohater dokonuje bajecznego skoku przez jedwabn chustk, ktr trzyma dwch posugaczy teatralnych. Akrobatyczne popisy artystw w scenach tanecznych i bojowych s wprost fantastyczne. W momentach najwyszego napicia okoo dwudziestu aktorw w cikich jedwabnych szatach wpada akrobatycznymi skokami na scen i zaczyna walczyd z sob na miecze, lance i halabardy, a iskry lec. Kady artysta musi byd wietnym akrobat i tancerzem. Ruchy i gesty w scenach walki i taoca sigaj widocznie prastarej tradycji. Mona sobie bez trudu wyobrazid publicznod teatraln z okresu powstania tych oper: dwr cesarski oraz sytych i rozleniwionych obszarnikw, ktrzy upili lud chioski do ostatniej koszuli, a sami yli w niewypowiedzianym przepychu. W przerwach midzy bankietami mogli rozkoszowad si akrobatyk tancerzy i dekadencko-psychologicznymi scenami z ycia dworskiego. Naturalnie pragnlibymy bardzo dowiedzied si, jaki jest stosunek modych, dzisiejszych Chioczykw do sztuk feudalnych tego typu. Tumacze zapewniaj nas, e widzowie uwiadamiaj sobie reakcyjn czsto tred tradycyjnej opery chioskiej, ale dalecy s od potpienia w czambu jej formy. W nowych Chinach przyjto leninowsk teori kultury, ktra da przyjcia, krytycznego opracowania i dalszego rozwijania klasycznego dziedzictwa przeszoci. Jednake Chiny znajduj si obecnie w stadium politycznoekonomiczno-kulturalnego przewrotu na olbrzymi skal. Inteligencja chioska wspdziaa ze wszystkich si w dokonywaniu tego przewrotu, tote niewiele czasu pozostaje jej na sumienn, krytyczn analiz klasycznego dziedzictwa. Wobec tego udziela si na razie wielkim trupom artystw tradycyjnej opery wysokich paostwowych subwencji odkadajc gruntowne przemiany na tym odcinku kulturalnym na czas pniejszy. Oczywicie jest ju dzisiaj rzecz jasn, e naley dyd do tego, by zatrzymujc narodow form sztuki wlad w ni now tred spoeczn.

58

Sdz jednak, e linia rozwojowa chioskiej opery nie powinna prowadzid przez odnawianie przeytych form. Z ycia robotnikw i chopw, z blisko trzydziestoletniej walki o wyzwolenie chioskiego ludu wyrosy ju nowe formy sztuki, obok ktrych wznowione formy klasyczne powinny odgrywad jedynie podrzdn rol. Przede wszystkim mam na myli now oper, znan mi z kilku przedstawieo, midzy innymi w Cicikarze. Interesujcy jest przeskok w jej tematyce. Bohaterami dawnej opery byli przedstawiciele grnych sfer spoeczeostwa feudalnego. W nowej zajli ich miejsce z pominiciem mieszczaostwa przedstawiciele ludu: chopi, robotnicy, onierze, studenci. Zamiast sztywnych, ceremonialnych figur i gestw klasycznej opery wprowadzono naturalne ruchy taoca ludowego (przede wszystkim jangko), a sztuczn koloratur zastpiono melodiami pieni ludowych i robotniczych. Lud sam wstpi w nowej operze na scen, by w taocu i piewie wyraad swoje wasne ycie.

Uniwersytety w subie ludu Zwiedzilimy ju kilka uniwersytetw i zrozumielimy, e chioscy studenci stanowi jedn z decydujcych si ruchu rewolucyjnego. Ju w maju 1919 r., a wic przed powstaniem Partii Komunistycznej, spord suchaczy i wielu profesorw uniwersytetu w Pekinie wyszed potny studencki ruch rewolucyjny. Z szeregw walczcych studentw-patriotw wyroli najwybitniejsi przywdcy Komunistycznej Partii Chin, jak Mao Tse-tung i Zhou Enlai. Studenci stanowili przez 30 lat wraz z robotnikami i chopami awangard chioskiej walki o wolnod z feudalnymi generaami, Japooczykami i faszystowskim Kuomintangiem. Dzisiaj mamy zwiedzid uniwersytet Tung Czi w Szanghaju. System feudalny uniemoliwia w praktyce rozwj nauk, zwaszcza nowoczesnych nauk przyrodniczych, wobec czego chioskie uniwersytety opieraj si przewanie na literaturze zagranicznej, najczciej angielskiej. W ostatnich czasach zaczyna si w Mandurii wprowadzad take dziea rosyjskie. Uniwersytet Tung Czi zosta zaoony przed 40 laty przez niemieckiego lekarza i od tego czasu jzyk niemiecki jest jego jzykiem naukowym. Profesorowie odbywali studia przewanie w Niemczech. Tak na przykad profesor Li, dziekan wydziau technicznego, ktry siedzi obok mnie w aucie i wiezie nas do uniwersytetu, studiowa w Darmstadcie. Wikszod profesorw, z ktrymi zaznajomilimy si pniej, mwi pynnie po niemiecku, czasami zatrcajc berlioskim lub saskim dialektem. Stoimy na balkonie nowoczesnego gmachu uniwersyteckiego. Pod nami, na dziedziocu studenci graj w koszykwk. Dalej cign si pola z maymi domkami chopskimi. Na horyzoncie rysuj si kontury Szanghaju. Sekretarz Koa Uniwersyteckiego Nowej Demokratycznej Ligi Modziey, energiczny i inteligentny student Sung, rozpostar przed nami plan miasta. Niektre obiekty oznaczono na nim czerwonymi chorgiewkami. S to miejsca, w ktrych 29 stycznia 1949 r. toczyy si gwne walki studentw z onierzami
59

Kuomintangu. Te same punkty s zaznaczone w terenie wielkimi czerwonymi flagami, na przykad: zagroda wiejska, obok ktrej studenci kilkakrotnie prbowali przebid si przez okrajcych ich wrogw, i domek portiera uniwersytetu, w ktrym prowadzono ukady z oficerami policji. Informuje nas o wszystkim Sung, poniewa sam bra wtedy udzia w walkach. Gdy opowiada o atakach wojska i policji na bezbronnych studentw, rka jego wskazujca miejsce walk dry z oburzenia. Byszczce oczy gromadki studentw mwi o tym, i dumni s ze wspaniaych tradycji swego uniwersytetu, ktry przez walki w styczniu 1949 r. wzi zaszczytny udzia w wielkim ruchu rewolucyjnym studentw chioskich.

Studenci walcz Zaczo si od wzrastajcego wrzenia wrd profesorw i studentw uniwersytetu Tung Czi. Armia Ludowa podchodzia coraz bliej. Na pnoc od rzeki Jangtse pod Waihei rozbia gwne siy Kuomintangu. W Szanghaju terror wzmaga si tym bardziej, im szybciej para naprzd Armia Ludowo-Wyzwoleocza. W miecie zapanowa gd. Studenci zorganizowali spoeczn akcj dobroczynn celem niesienia pomocy najciej dotknitym klsk. Kuomintang zawiesi dziaalnod tej organizacji i zamierza uwizid obu jej kierownikw. W odpowiedzi na to odbya si demonstracja protestacyjna na dziedziocu uniwersytetu, wanie pod balkonem, na ktrym teraz stoimy. W nocy na rozkaz prezydenta Szanghaju 20 000 onierzy i policjantw otoczyo gmach uniwersytetu. O wicie studenci usiuj si przebid przez aocuch onierzy. Ot tam, na skraju pola, obok chopskiej chaty, z wyrwanymi z potu deskami i kamieniami w rku atakuj onierzy, ktrzy siedzc na japooskich koniach pazuj ich japooskimi szablami i strzelaj z amerykaoskich automatw. odacy tratuj studentw ponad 40 ciko rannych tarza si we wasnej krwi. Pozostali cofaj si do auli, policjanci i onierze wdzieraj si za nimi, daj wydania komunistw. Wybrany przez studentw parlamentarz odpowiada: Wsplnie pracowalimy, godowalimy i walczylimy, jestemy te gotowi raczej wsplnie umrzed, ni wydad naszych kolegw!" Wieczorem onierze wdzieraj si do auli, masakruj obecnych i samowolnie zatrzymuj 100 studentw jako zakadnikw. Kilku rezolutnym modzieocom udaje si dotrzed do stacji transformatorw i spowodowad krtkie spicie. Ponad 100 studentw pod oson ciemnoci i dziki powstaemu w auli zamieszaniu przerywa kordon policji, wydobywa si na wolnod i maszerujc po nocach dociera wreszcie do Armii Wyzwoleoczej. W trzy miesice pniej ci sami studenci wkraczaj z czowkami swej armii do Szanghaju i pomagaj toczcym walki uliczne robotnikom uwolnid miasto i uniwersytet od faszystw kuomintangowskich. Uniwersytet Tung Czi, podobnie jak znaczna wikszod innych chioskich uniwersytetw, nie pierwszy ju raz by widowni rewolucyjnych wydarzeo. Swego czasu imperialici francuscy nakazali go zamknd, a Japooczycy zburzyli budynki uniwersyteckie a do fundamentw.
60

Tung Czi by szed razy ewakuowany i wdrowa wiele tysicy kilometrw przez Chiny Poudniowe i Zachodnie. Aparaty i urzdzenia ulegay przy tym zniszczeniu, ale praca uczelni nie ustawaa. Na miejsce profesorw i studentw, ktrzy musieli j opucid, przychodzili nowi. Rewolucyjna patriotyczna postawa i umiowanie wiedzy sprawiy, e zarwno studenci jak i profesorowie stali si zdolni do bohaterskich powiceo dla dobra swej uczelni. Tung Czi po istnej odysei przez Chiny sta si znowu orodkiem badao naukowych i ksztacenia studentw. Oczywicie, brak dotychczas wielu instrumentw i urzdzeo, ale warsztaty studenckie przy wydziale technicznym przystpiy ju do ich wykonania. Gdy weszlimy do jednej z sal warsztatowych, wrzaa w niej wanie praca nad rekonstrukcj maszyny do badania materiaw. Brakujce czci skadowe wykuwali i toczyli sami studenci. Biblioteka studencka jest dobrze zaopatrzona w dziea treci przyrodniczej, przewanie w jzyku niemieckim. W czasie uciliwych wdrwek, spowodowanych kilkakrotn ewakuacj uniwersytetu, profesorzy i studenci setki kilometrw dwigali na swych barkach wartociowe ksiki i nieraz pozbywali si wasnoci osobistej, byle tylko nie porzucid na pastw losu dzie stanowicych podstaw studiw. Rzd Ludowy stara si stworzyd studentom takie warunki egzystencji, ktre by im umoliwiy wyczne powicenie si studiom. W uniwersytecie Tung Czi, podobnie jak we wszystkich innych uczelniach, ktre zwiedzilimy, studia s oczywicie bezpatne. Co wicej studenci maj zapewnione utrzymanie na koszt paostwa i pomieszczenie w schludnych domach akademickich. Rzecz jasna, e warunki materialne modziey s na razie jeszcze skromne. Dzieci robotnikw i chopw, ktre nieraz przybywaj na uniwersytet zupenie bez rodkw do ycia, otrzymuj bezpatnie ubranie skadajce si z gumowych pantofli i niebieskiego kombinezonu roboczego. Ten w naszym pojciu zbyt prosty ubir jest znacznie lepszy od dawnej odziey mas ludowych w Chinach. Ponadto studenci uwiadamiaj sobie jasno, e od nich, tj. od modej inteligencji Chin, zaley szybkie uprzemysowienie kraju, a wraz z nim podniesienie stopy yciowej ludnoci.

Twierdza rewolucji Jest rzecz naturaln, e studenci chioscy, wychowani na gorzkich dowiadczeniach wojny domowej, stanowi powan rezerw si rewolucyjnych. Na 1 500 studentw uniwersytetu Tung Czi wicej ni poowa naley do Partii Komunistycznej lub do Ligi Modziey. Czsto s to studenci starszych semestrw, ktrzy nieraz pid lub dziesid lat spdzili w partyzantce lub w szeregach Armii Ludowej i teraz wnieli do ycia uniwersyteckiego ducha walki i samopowicenia. S oni przodownikami i wiec przykadem innym zarwno w studiach jak i w dziele odbudowy uniwersytetu. Traktuj studia jako dalszy cig walki o Chiny i
61

wasnym przykadem porywaj za sob modszych kolegw. Wywieraj te decydujcy wpyw na uchway senatu akademickiego za porednictwem wybranych przez siebie przedstawicieli. Dziki tak daleko sigajcej demokratyzacji ycia na uniwersytetach a do obecnej chwili przetrwaa i nadal zacienia si midzy profesorami i studentami wi wsplnoty studiw i walki, zadzierzgnita w cikich czasach wojny domowej.

Oblicze faszyzmu Wystawa fotografii i dokumentw z czasw wojny przekonuje nas, e chioski faszyzm nie rni si od europejskiego w swych rysach zasadniczych terrorze, korupcji, okrucieostwie, nienawici do ludu. Najbardziej wstrzsajce wraenie wywieraj zdjcia pokazujce szanghajskiego bohatera ludowego Wang Szian-ho przed sdem wojennym i kilka minut przed straceniem. Mody robotnik elektrowni i komunista Wang w poczuciu wyszoci mieje si w twarz sdziom, ktrzy ju dr przed zbliajc si armi wyzwoleocz: Mnie zabijecie, ale powstan dziesitki tysicy i pomszcz moj mierd". Potem obraz, na widok ktrego powinni zadred reakcjonici caego wiata Wang w drodze na miejsce kani. Oto jak umiera komunista! Wyprostowany kroczy midzy modymi bojaliwymi chopcami w amerykaoskich mundurach, ktrzy go odprowadzaj, nie wiedzc, co czyni. Wang nawet przed plutonem egzekucyjnym nie zaprzestao walki i woa na placu tak, e dreszcze przechodz katw, a synowie chopscy, przymusowo zacignici do wojska, nadsuchuj: Chwile bezprawnego reimu s policzone. Niech yje komunizm, niech yj Chiny!'' Mia susznod rzdy Kuomintangu wkrtce potem upady, a komunizm yje i Chiny yj. Robotnik i komunista Wang zgin, ale dziesitki tysicy wstpiy na jego miejsce i dalej prowadz walk. Nikt nie jest w stanie powstrzymad marszu postpu w Chinach!

Raj w niebie Hangczau na ziemi W pobliu Szanghaju, w Hangczau, mielimy spdzid dwa dni dla wypoczynku. By ju czas troch odpoczd, bo ubiege tygodnie, mimo komfortu, jaki nas otacza, okazay si dosyd wyczerpujce. Zwiedzilimy tuziny fabryk, wsi, uniwersytetw, rozmawialimy z czoowymi osobistociami, opracowywalimy dugie sprawozdania, bywalimy na filmach i operach, bralimy udzia w olbrzymich maswkach modziey. Rozmowy pomidzy delegatami toczyy si w trzech lub czterech jzykach. Bylimy wci pochonici obserwacj, notowaniem nowych wraeo, stawianiem pytao i wysuchiwaniem odpowiedzi, i jeszcze raz obserwacj.

62

Sypialimy tylko dorywczo, wic tak my jak i nasi tumacze, ktrzy dokonuj olbrzymich wyczynw, mamy powany niedobr snu. Hangczau ma byd miejscem odprenia. Stare chioskie przysowie gosi: Raj jest w niebie, a Hangczau na ziemi". Prawd mwi to przysowie. Nie wiem, czy kiedykolwiek w yciu spotkam miejscowod, w ktrej by si skupio tyle tak rnorodnych urokw krajobrazu. Inni czonkowie delegacji twierdz to samo Hangczau wic zyskuje sobie uznanie midzynarodowe. Mieli susznod cesarze chioscy, e niekiedy wybierali Hangczau na rezydencj letni. Nasz hotel suy dawniej za miejsce wypoczynku elicie systemu kuomintangowskiego. Pawilon niadaniowy, otoczony wie zieleni murawy i prastarymi karowatymi drzewami, posiada ksztat starej chioskiej pagody z otwartymi werandami i cikim dachem z glazurowanych dachwek. Taras wychodzi wprosi na Zachodnie Jezioro, per Hangczau. Tu gdzie zapewne sta przed kilku wiekami wielki obieywiat Marco Polo, ktry rwnie z zachwytem wyraa si o tej perle. W przejrzystej wodzie morza, po ktrego tafli pyn liczne barki, odbijaj si marmurowe uki mostw, sztuczne wyspy i prastare drzewa nadbrzene. Cignce si po drugiej stronie grzbiety gr pokryte s soczyst zieleni bambusowego lasu, z ktrego wyaniaj si pagody i oryginalne architektonicznie witynie.

witynia i szkoa kadr Autobus wiezie nas do romantycznej doliny, o stromych skalistych zboczach, pokrytych gstw drzew. Wchodzimy do groty wrd ska, ktrej ciany s pokryte napisami i rysunkami. Porodku jaskini krluje miejcy si Budda" z Hangczau, owietlony blaskiem wiata dziennego, padajcego z gry przez skaln szczelin. Jego kult istnieje w tym zaktku podobno ju ponad 1 500 lat. Niegdy wierzono, e pielgrzymka do posgu usuwa bezpodnod kobiet. To cudowne dziaanie ustao, jak wied niesie, wraz z odejciem grupy mnichw w inn okolic. Na zewntrz wityni cignie si dugi rzd kramw z dewocjonaliami. Handel obliczony jest gwnie na cudzoziemcw. Za kwot rwnajc si 15 szylingom kupuj posek prawdziwego" chioskiego Buddy z terrakoty (na moje biurko w Wiedniu). Posek ma t zalet, e jest rzeczywicie zrobiony w Chinach i nawet wiernie odtwarza orygina, tj. synnego miejcego si Budd". Wstpujemy do olbrzymiej wityni, ktrej ciki dach spoczywa na olbrzymich drewnianych kolumnach. We wntrzu panuje pmrok, a w miedzianych czarach arz si paeczki kadzida. Pynie od nich gryzca, odurzajca woo. Z otarzy miej si szyderczo demoniczne gby bokw. Wyraz ich tchnie obcoci, ale koloryt jest swojski: rzeby s tak samo polichromowane jak nasze drewniane posgi barokowe. Przy drzwiach bij pokony dwaj wychudli mnisi. Zdaje si, e interes nie idzie zbyt dobrze. Na nasze zapytanie tumacz odpowiada, e religie w Chinach ju od dziesitkw lat nie maj wikszego znaczenia.
63

Egzystuj dod zgodnie obok siebie, s rozproszone i czsto nawet niezbyt odgraniczone od siebie. Czasami w umysach chopw wspyje zgodnie kilka religii. Chioczyk ma silne poczucie rzeczywistoci i od religii podobnie jak od lekarza da realnych wynikw. Jeeli modlitwa do jednego bstwa nie przynosi upragnionego deszczu, proszcy zwraca si z ni do innego boga. Jeeli pielgrzymka do jednej wityni zawiedzie, w nastpnym roku odwiedza si inn. W ten sposb dochodzi si ostatecznie do wniosku, e wszystkie boki s nic nie warte. Profesor uniwersytetu pekioskiego Feng objani mnie, e w Chinach wrd szerokich mas panuje w gruncie rzeczy ateizm pomieszany z resztkami zachowanych jeszcze przesdw. Pewn rol odgrywa katolicyzm z trzema moe milionami wierzcych i protestantyzm posiadajcy okoo trzech czwartych miliona wyznawcw. Religie chrzecijaoskie pozostaway dotd pod silnym wpywem zagranicy, zwaszcza za szkoy misyjne, uniwersytety, szpitale byy przez ni finansowane. Rzd Ludowy stosuje polityk zupenej swobody religijnej. Kademu wolno wyznawad religi, ktra mu odpowiada, lub nie wyznawad adnej. Wrd wyznawcw chrzecijaostwa wystpuj od dawna postpowe, patriotyczne nurty, majce na celu usunicie polityki z organizacji religijnych. Temu oddolnemu naciskowi musiaa si na przykad poddad hierarchia kocioa protestanckiego. Wanie w czasie naszego pobytu w Szanghaju 1 500 wybitnych protestantw ogosio owiadczenie, w ktrym daj lojalnego i patriotycznego, stosunku kocioa do paostwa ludowego, wygaszania kazao w jzyku chioskim i zrzeczenia si subwencji zagranicznych. Niespena 50 metrw od starej wityni wznosz si budynki szkoy kadr reformy rolnej. Kilka tysicy modych chopcw i dziewczt ksztaci si w niej na pomocnikw w przeprowadzaniu reformy. Z mieszkajcymi w najbliszym ssiedztwie mnichami nie dochodzi do zatargw, poniewa modzi ludzie szanuj religi jako spraw prywatn. S zreszt przekonani, e wraz z ndz i godem zniknie poywka najbardziej sprzyjajca pasoytnictwu mnichw w Chinach. Nie maj te zamiaru toczyd walki z oficjalnymi reprezentantami religii i razid uczud ludzi wierzcych.

Tysic lat mioci i nienawici W przecudnym gaju stoi witynia wzniesiona ku uczczeniu pamici generaa Jo Feli. Genera ten przed przeszo 900 laty bohatersko odpiera wdzierajcych si Mongow. Dzi jeszcze Chioczycy czcz w nim bohatera narodowego, tote grono nabonych czsto wznosi mody przed posgami generaa i czonkw jego rodziny. Z poncych paeczek kadzida unosz si szarobkitne oboki wonnego dymu ku stropowi mrocznej wityni, skd patrz w d srogie oczy generaa. Przed wityni umieszczono figury jego ulubionych zwierzt wykute w kamieniu. Znajduje si tu take pieo jego ulubionego drzewa. Podanie gosi, e wyrniane przez generaa zwierzta i drzewo miay
64

zgind bezporednio po jego zamordowaniu. Morderstwo popenio dwch otrw na rozkaz cesarza. Obydwaj skrytobjcy klcz po dzi dzieo przed wityni w postaci dwch z grubsza ociosanych figur z brzu. Nienawid do nich nie wygasa w przecigu 900 lat po zbrodni. Wielu Chioczykw przechodzc koo figur mordercw spluwa na nie lub wali kijem w czaszki z brzu. Widok oplutych figur nie jest apetyczny, ale wskazuje w sposb drastyczny, jak silnie jest rozwinita w Chioczykach pamid dziejowa. Nie zaszkodzioby i innym narodom, gdyby z podobnym uczuciem wdzicznoci wspominay swoich bohaterw i z podobn nienawici odnosiy si do otrw i zbrodniarzy.

Armia Ludowa Jeszcze ptora roku temu Nankin by gwn ostoj taszyzmu kuomintangowskiego, a przedtem siedzib japooskiego rzdu marionetkowego Wang Czing-weia. Metropolia ta liczy prawie ptora miliona mieszkaocw. Idc od dworca przekraczamy potne mury miejskie. Maj one 34 kilometry dugoci i zostay zbudowane na wieczne czasy" przez jednego z cesarzy z dynastii Ming przed 600 laty. W porwnaniu z Szanghajem Nankin sprawia wraenie prowincji. Ulice s rozkopane zakada si rury kanalizacyjne i asfaltuje jezdnie. Towarzyszcy nam wiceburmistrz zwierza si z trudnoci, jakie napotyka mody ludowy zarzd miasta. Kuomintang interesowa si jedynie budowlami rzdowymi i luksusowymi willami swoich dostojnikw, nie troszczy si za o przeprowadzenie kanalizacji czy te o bruki ulic. Wszystko robio si na pokaz. Istniaa fabryka wyposaona w najnowoczeniejsze amerykaoskie maszyny, zwiedzana prawic co tygodnia przez rnych dostojnikw, ktra w rzeczywistoci nic nie produkowaa. Nawet budowle przylege do rezydencji Czanga znaleziono po wyzwoleniu w stanie zupenego zaniedbania. Czang nie interesowa si tymi budynkami i nigdy do nich nie zachodzi, wobec czego pienidze przeznaczone na utrzymywanie ich w naley tym porzdku znikay w przepaci nienasyconej korupcji. Poza tym system Kuomintangu pozostawi ogromn ilod cikich do rozwizania problemw. Oblicze socjalne Nankinu, zgodnie z charakterem tego rodowiska darmozjadw i konsumentw, byo odmienne od oblicza innych miast. Prawie 100 000 ludzi obsugiwao ponad 40 000 wyszych urzdnikw, a ponad 120 000 czonkw terrorystycznych organizacji faszystowskich czuwao nad bezpieczeostwem dygnitarzy. Przeciwwag ich stanowio zaledwie 200 000 robotnikw przemysowych i 370 000 bezrobotnych. Przed rzdem ludowym stano teraz zadanie przeksztacenia miasta konsumpcyjnego w centrum produkcji. Opierajcemu si na klasie robotniczej rzdowi udao si w cigu ptora

65

roku od wyzwolenia osignd wspaniae wyniki. Jednake wiele jeszcze pozostaje do zrobienia, aby oczycid pozostawion przez Kuomintang stajni Augiasza.

W jaskini szakala Zwiedzamy by rezydencj Czang Kai-szeka. Wspaniae paace, dziedzioce i kruganki siedziby rzdu kuomintangowskiego s na razie zamienione w pewnego rodzaju muzeum. Z ciekawoci wchodzimy do gabinetu Czanga. Tutaj ambitny dyktator ukada plany ujarzmienia ludu chioskiego. Tu przeprowadza wyprzeda Chin na rzecz Wall Street. Gabinet generaa w przeciwieostwie do jego luksusowej siedziby prywatnej, ktr ogldalimy przed poudniem, wyglda skromnie. Czang by przecie reprezentantem swoicie pojtej partii ludowej". Sznury ogradzajce wycieane meble chroni owe muzealne zabytki przed moliwoci ich uywania. Biurko pozostao w tym samym stanie, w jakim byo w dniu ucieczki Czanga z Nankinu przed Armi Ludow. Stoi na nim czerwona pekioska waza z laki, prawdopodobnie suca za popielniczk. Obok papieru listowego z wydrukowanym olbrzymimi czerwonymi literami nagwkiem le pdzle i tusze to osobisty papier niedoszego wadcy narodw. Obok telefon i kalendarz biurkowy. Liczne notatki w tym kalendarzu urywaj si z dniem 22 kwietnia 1949 r. Nieskaziteln biaoci lni karta 23 kwietnia. Tego dnia Nankin zosta zdobyty przez Armi Ludow. Na cianie wisi naturalnej wielkoci portret generalissimusa. Prawie ysa gowa z przymruonymi oczami kontrastuje z mundurem, ktrego przepych przewysza najwiksz fantazj. Trudno sobie wyobrazid bardziej uderzajce przeciwieostwo ni to, jakie zachodzi midzy aroganck, fanatyczn fizjognomi i ociekajcym zotem mundurem Czanga a penym dobroci i skromnoci obliczem Mao Tse-tunga, ktry nosi prosty strj chioskiego ludu. Rozhisteryzowany poeracz komunistw tak samo reprezentuje swoj klas i jej los, jak Mao Tse-tung geniusz i zwycistwo ludu chioskiego. Tylko z trudem odrywam si od podobizny Czianga, poniewa obserwacja jego portretu pozwala czowiekowi wiele zrozumied. Jedyn zmian, ktrej dokonaa wadza ludowa na tym portrecie swego miertelnego wroga jest maa tabliczka pod obrazem z napisem: Zbrodniarz wojenny Czang Kai-szek".

Mord Tu przed bram miejsk na wschodnim skraju Nankinu wznosz si nagie pagrki i rozlege wirownie. Na ich dnie ronie zadziwiajco bujna trawa. Poprzez pagrki i wdoy cign si bezkresne szeregi maych kopczykw piaskowych. Cikie, zasnute oparem tropikalne niebo nadaje krajobrazowi wygld pospny i widmowy.
66

Stoimy nad mogiami ponad 200 000 chioskich patriotw, zamordowanych tu na rozkaz Czanga. Chop mieszkajcy opodal w ubogiej chacie opowiada, e w miejscu tym przez cae lata dzieo po dniu trzaskay salwy plutonw egzekucyjnych. Niezliczone kopce piasku oznaczaj miejsca, w ktrych pogrzebano ofiary. Soczysta trawa na dnie piaskami ronie na glebie uynionej krwi rozstrzelanych. Chop opowiada jeszcze, e egzekucje odbyway si publicznie. W ten sposb faszyzm kuomintangowski chcia zastraszyd nard i groz mierci zdawid kad myl o buncie. Wikszod skazaocw powicaa ostatnie chwile ycia na to, aby narodowi i jego katom przekazad sowa prawdy. Tysice komunistw umierao z okrzykiem: My zginiemy, ale po nas przyjd dziesitki tysicy i pomszcz nasz mierd! Niech yje komunizm!" Pniej kaci ucinali skazaocom jzyki lub prowadzili ich na miejsce stracenia z zakneblowanymi ustami, by uniemoliwid ofiarom triumf przedmiertnego wyznania. Na tym przejmujcym zgroz miejscu, ktre dzi jeszcze stoi pustk, ma byd zbudowany monumentalny pomnik dla uczczenia pamici najlepszych synw chioskiego narodu.

Niezwyka armia Wieczorem przebywamy w otoczeniu ludzi, ktrzy dokonali sdu nad bandytami Kuomintangu, tj. wrd onierzy i oficerw Armii Ludowej. Nie sposb wyobrazid sobie dzisiejsze Chiny bez tobrunatnych skromnych mundurw onierzy Armii Wyzwoleoczej. Widzi si je we wszystkich wielkich miastach, a nawet w maych miejscowociach. Si liczebn Armii Ludowej ocenia si na przeszo pid milionw ludzi. Wszyscy onierze i oficerowie maj proste mundury, ktre od kombinezonw robotnikw fabrycznych rni si jedynie maleok tarcz na piersi z napisem: Chioska Armia Ludowo-Wyzwoleocza". Oficerowie nie nosz adnych dystynkcji, a najczciej rwnie adnych orderw. Naczelnego wodza Czu Teh mona poznad jedynie po rysach twarzy, poniewa nie odrnia si od onierzy swej armii adnymi zewntrznymi odznakami. W przyszoci objania mnie w czasie uroczystego bankietu mody oficer sztabu generalnego armia chioska dostarczy pracy wytwrcom naszywek i galonw. Jednake jak dotd armia skada si prawie wycznie z modych chopcw, ktrzy dugie lata brali udzia w wojnie partyzanckiej i wyzwoleoczej. Z okresu tych cikich przeyd wynieli poczucie surowej dyscypliny, wypywajcej z wolnej woli i zrozumienia sprawy." Po wysuchaniu wykadu na temat strategii Armii Ludowej nadarzya mi si sposobnod rozmawiania z wicedyrektorem Nankioskiej Akademii Wojskowej. Nadmieniem, e moim zdaniem w obecnej napronej sytuacji, gdy grozi niebezpieczeostwo ze strony

67

amerykaoskich agresorw, potrzeba Chinom silnej armii. Szczeglnie zainteresowaa mnie sprawa poboru rekruta. Z pewnoci istnieje obecnie w Chinach powszechny obowizek wojskowy. Czy czas suby jest bardzo dugi?" Na twarzy mojego rozmwcy maluje si najwysze zdumienie. Powszechna suba wojskowa? Czas suby? Ani jedno, ani drugie u nas nie istnieje. Nikt nie jest prawnie obowizany do suby wojskowej. Chioska Armia Wyzwoleocza od pierwszego do ostatniego onierza skada si z ochotnikw. Wszyscy onierze tej armii zacignli si do niej na wasne yczenie i w kadej chwili mog j opucid, aby przejd do pracy w przemyle czy w gospodarce rolnej." Teraz ja z kolei jestem zdziwiony. Piciomilionowa armia zoona wycznie z ochotnikw? Potem usyszelimy z ust szefa sztabu trzeciej armii Czena epopej Armii Ludowej. Jej zacztek stanowio kilka tysicy onierzy starej armii, ktrzy w sierpniu 1927 r. w Nanczang podnieli bunt przeciw Czang Kai-szekowi za zdrad rewolucji. Dowdcami tych oddziaw byli Czu Teh i Ho Lun. W szeregi Armii Ludowej napynli potem cho pi z Hunanu pod dowdztwem Mao Tse-tunga. Tylko kilka tysicy onierzy dotaro po legendarnym dugim marszu" w okolice Jenanu, aby tam podjd walk przeciw japooskim faszystom, ktrzy wtargnli do Chin. Na tyach Japooczykw powstay olbrzymie tereny wyzwolone. Po pobiciu Japooczykw przez Armi Radzieck Armia Ludowa podja obron terenw wyzwolonych przed bandami Kuomintangu. W 1947 r. przesza do ofensywy, przetoczya si jak niepowstrzymana lawina przez Chiny i z koocem 1949 r. rozbia resztki wojsk Kuomintangu na chioskim ldzie staym. W cigu tych penych sawy 23 lat napyway do Armii Ludowej miliony Chioczykw: robotnikw, studentw, drobnomieszczan i chopw miliony chopw. Szli do lasw tworzc mae grupy partyzantw, ktre potem czyy si w wiksze jednostki, a w koocu tworzyy regularn armi. Siedzcy przy moim stole mody sztabowiec zaznacza, e Armia Ludowa w ubiegym roku ulega czciowej demobilizacji. Na moje pene zdziwienia zapytanie wyjania: Wedug naszych obliczeo pid milionw onierzy wystarczy do wykonania zadao, jakie stoj przed nasz armi. Gdybymy za w razie napaci na nasz kraj potrzebowali wicej onierzy, wwczas polemy na wie dziesitki tysicy onierzy i studentw, by powiadomili chopw, e Chiny s w niebezpieczeostwie. Jestemy przekonani, e po takim apelu w przecigu kilku miesicy napynie do Armii Ludowej 15, a w razie potrzeby nawet 20 milionw ochotnikw."

Szef transportu
68

Armia Ludowa jest nowoczenie uzbrojona. Armia ta nie tylko uzupeniaa swj skad wzitymi do niewoli i przeobraanymi politycznie onierzami Kuomintangu, lecz rwnie zdobywaa broo na nieprzyjacielu. Mao Tse-tung wyrazi si raz, e Waszyngton jest arsenaem, a Czang Kai-szek szefem transportu Armii Ludowej. Dzisiaj po poudniu obejrzelimy na nankioskiej wystawie broni drobn czd tego arsenau amerykaoskiego. Widzielimy tam samoloty, dziaa, czogi, radiostacje, miotacze ognia, karabiny maszynowe, mundury, a nawet przeznaczone dla wojsk Czanga paczki gumy do ucia, ktre wpady w rce Nowym Chinom. Ta najwiksza w dziejach wiata chybiona inwestycja dowodzi, e prowadzenie wojen stao si niebezpieczne, bo nowoczesna wojna wymaga uzbrojenia mas. A proci ludzie wtedy tylko zwrc broo przeciw swoim braciom, jeeli uda si ich cakowicie oszukad za pomoc propagandy. To za staje si coraz trudniejsze. Nieraz wystarczyo, jak opowiadaj moi ssiedzi przy stole, zadad zbiegym onierzom Kuomintangu pytanie: O co walczycie?", by przemienid tych obaamuconych ludzi w bojownikw o wolnod wasnego ludu.

Walka , praca i studia Genera Czen zwraca uwag na fakt, i chioska Armia Ludowo-Wyzwoleocza jest armi nie tylko walczc, lecz take uczc si i pracujc. W okresie niw cae dywizje wyruszaj z koomi na wie, aby pomagad chopom przy zwzce plonw. Setki tysicy onierzy Armii Ludowej wsppracuje przy odbudowie sieci kolejowej, zniszczonej po barbarzyosku przez cofajce si wojska Kuomintangu i przy naprawie wysadzonych przez nie tam na rzekach i waw ochronnych. Armia Ludowa uprawia rwnie wasne grunty i prowadzi wasne zakady przemysowe, ktre zaopatruj onierzy w ywnod i uzbrojenie. Dy do tego, by jej potrzeby jak najmniej obciay ludnod cywiln. Szczeglnie silne wraenie wywar na mnie wysoki poziom wyksztacenia onierzy Armii Ludowej. W przyszym roku przewiduje si w Armii wielk kampani szkoleniow, ktra ma podnied wyksztacenie kadego onierza o jeden stopieo (na przykad z poziomu szkoy powszechnej na poziom szkoy redniej). Zdumiewajca jest przede wszystkim znakomita znajomod marksizmu-leninizmu, jak wykazuj onierze Armii Ludowej. Umiej oni podchodzid od strony politycznej do kadego zagadnienia wojskowego, z ktrym zwracamy si do nich w rozmowie. Nie ulega najmniejszej wtpliwoci, e ta armia jest rzeczywicie armi ludow, e wiadomie caym sercem i dusz stoi po stronie mas ludowych i walczy za ich spraw. Przecie wikszod onierzy pochodzi z uboszych warstw spoecznych. Rwnie lud kocha swoj armi. We wsiach, ktre zwiedzilimy, chopi zawsze nazywali onierzy swoimi synami" i bradmi", ilekrod rozmowa toczya si na temat Armii Ludowej.

69

Bohaterzy ludowi Naprzeciw mnie siedzi zgrabny mody chopak, ktry dotd milczco przysuchiwa si rozmowie. Na jego mundurze widnieje szereg odznaczeo. Gdy zapytuj, za co je otrzyma, z zaenowaniem uchyla si od bliszych wyjanieo twierdzc, e speni tylko obowizek onierza. Dopiero genera Czen mimo protestw modego onierza informuje mnie, e mam przed sob bohatera ludowego Chin Wschodnich, Liu Kwei-ki. Bra on udzia w wicej ni 30 bitwach i by szesnacie razy ranny. Podczas bitwy pod Tse Lang-czong pomimo cikiej rany w rk zdoby trzy karabiny maszynowe, szed rcznych i mae dziao. W bitwie pod Czau-Tsung walczy dalej pomimo trzykrotnego zranienia. Jego imi jest znane w caej armii. onierze wybrali go bohaterem ludowym. Opowiadanie generaa wprawio Liu w wielkie zakopotanie; nadmieni zaraz, e w trzeciej armii znajduje si* kilka tuzinw bohaterw ludowych. Przy stole prezydenta rzdu ludowego siedzi modziutki onierz, ktry, gdy mu si lepiej przyjrzaem, okazuje si dziewczyn. Wosy ma zupenie krtko obcite, a ped mona odgadnd waciwie tylko po kroju lnianego kitla z wojskowego ptna. Korzystam z pierwszej nadarzajcej si sposobnoci, by dowiedzied si czego bliszego o dziewczynie. Jest to Li Lan-ting, sanitariuszka bohaterka Chin Wschodnich. Historia jej ycia jest typowa dla wielu dziewczt i kobiet chioskich, ktre i dzi jeszcze su w szeregach Armii Ludowej. Li nie miaa jeszcze pitnastu lat, kiedy Japooczycy w poszukiwaniu partyzantw napadli na jej wie rodzinn i wycili w pieo ca ludnod. Tylko trzem osobom udao si uniknd masakry i ujd w lasy. Wrd nich bya wanie Li. Gdy odwaya si powrcid do wsi po odejciu Japooczykw, znalaza potwornie okaleczone zwoki caej swej rodziny. Ma Li ogarn wity gniew. Wdrowaa po kraju, dopki nie natrafia na grup partyzantw, do ktrej wstpia, podajc si za chopca. W oddziale partyzantw walczya szereg lat, najpierw aby pomcid mierd rodzicw, pniej gdy rozszerzy si jej horyzont polityczny aby wyzwolid kraj spod obcych rzdw. W dwudziestym roku ycia odniosa ran i dostaa si do szpitala. Tam dopiero przekonano si, e jest dziewczyn. Ona sama a do tej chwili nie znaa rnicy midzy mczyzn a kobiet. wiadczy to wymownie o powolnym rozwoju chioskich dziewczt oraz o wysokim poziomie moralnoci na wsi i w armii. Po wyjciu ze szpitala Li otrzymaa przydzia do oddziaw sanitarnych Armii Ludowej. W zimie 1944 r. d, w ktrej transportowaa rannych, trafiona bomb zacza tond. Li, chocia sama ranna, raz za razem rzucaa si do wody na ratunek powierzonych jej towarzyszy i zdoaa wszystkim ocalid ycie. Jesieni 1946 r. zamaa ebro, gdy w trudnych warunkach terenowych przenosia ciko rannych na tyy frontu. Nie zwaajc na to nadal penia swoje obowizki, dopki nie pada zemdlona. onierze, wrd ktrych wielu zawdzicza ycie delikatnemu dziewczciu, obrali j sanitariuszk-bohaterk Chin Wschodnich.
70

Z szacunkiem ucisnem doo maej Li. Ona za wyja nowoczesne amerykaoskie wieczne piro i nakrelia w moim notatniku wyranymi literami pozdrowienia dla austriackiej modziey. Za najwikszy zaszczyt mwia mi uwaam to, e uznano mnie godn przyjcia w szeregi naszej bohaterskiej Partii Komunistycznej". Pnym wieczorem rozstalimy si z dzielnymi i rozumnymi onierzami Armii LudowoWyzwoleoczej. Kraj rozporzdzajcy takimi ludmi moe nie obawiad si nikogo na wiecie. Genera Czen owiadczy przy poegnaniu: My, onierze Armii Ludowo-Wyzwoleoczej, uwaamy za swj obowizek bronid wolnoci naszego kraju i dorobku nowej demokratycznej rewolucji przeciw kademu napastnikowi. Wierzymy, e w ten sposb przyczynimy si w duej mierze do utrzymania pokoju na wiecie, bo zjednoczone i wolne Chiny s potnym jego filarem".

Rozstanie Nankin by ostatnim etapem naszej podry przez Chiny. Pn noc parowiec przewozi nas z powrotem przez rzek Jangtse. Barwne figury tancerzy na brzegu coraz bardziej malej. Widad ju tylko taoczce punkciki lampionw. Rwnie i one znikaj. Nad spieszcymi w dal czarnymi falami poyskuj tylko ostatnie odblaski wiate miasta. Rozpoczlimy powrt do stron rodzinnych. Rozstanie z Chinami jest przykre dla nas wszystkich. Ostatnie tygodnie przyniosy nam ogrom niezapomnianych wraeo. Kady dzieo stara si przewyszyd poprzedni czym nowym, nieoczekiwanym, piknym i interesujcym. A przy tym zupenie wyranie odczuwalimy, e to prawdopodobnie najgbsze i najpikniejsze wydarzenie naszego ycia niepowstrzymanie zblia si do kooca. Chciaoby si powstrzymad kad upywajc godzin, zawoad: Chwilo, trwaj jeste tak pikna". Myli biegn w niedalek przeszod i raz jeszcze ogarniaj to wszystko, co si przeyo. Jednoczenie jednak myl wyrywa si naprzd w przyszod. Za dwa dni bdziemy w Pekinie, za czternacie w Moskwie, za miesic w ojczynie: jeden z nas w Australii, drugi w lasach Wietnamu, a trzeci w Paryu. Niejednego na granicy ojczyzny oczekuj kajdany, poniewa omieli si szukad prawdy. Wspaniae przeycia w Chinach zwizay nas wszystkich nierozerwalnym wzem. Poznalimy Chiny. Widzielimy tam zbutwiae szcztki dawnych Chin, a take niezwycione siy nowego paostwa. Nie ma wtpliwoci, e istniej tu wszelkie podstawy do zwycistwa nowego nad starym. Wprawdzie Chiny zaczynaj od wyjtkowo niskiego poziomu gospodarczego, jednake rozmach i entuzjazm, z jakim przystpuj do budowy nowego jutra, s tak niesychane, e mona im przepowiedzied wietn przyszod z nieograniczonymi moliwociami rozwoju. Oczywicie pod warunkiem utrzymania pokoju
71

wiatowego. Chiny walcz o ten pokj, a wraz z nimi wszyscy uczciwi ludzie na caym wiecie.

72