TR 31-10-09 katern 2 pagina 28
oomkes
Geen verkiezingen
is soms bij uitstek
democratisch
De wat vage wijze waarop minister-
president Jan Peter Balkenende ont-
kent dat hij meedingt naar de func-
tie van permanent voorzitter van de
Europese raad van regeringsleiders
blijft de speculaties op het Binnen-
hof voeden. Balkenende herhaalde
deze week in de Kamer dat zijn bin-
nenlandse agenda loopt tot 2015 en
dat er geen enkele aanleiding is
voor speculaties.
Dat zou het einde kunnen zijn
van het Binnenhofse gezelschaps-
spel ’waar Jantje heengaat en wat
dat dan voor Klaasje en Marie bete-
kent’. Maar de liefhebbers van dat
spel wijzen er op dat Balkenende
nergens en nooit heeft aangegeven
absoluut niet in aanmerking te wil-
len komen voor een hogere roeping
in Brussel. Kranten krijgen Kamer-
leden zelfs zover dat ze – anoniem,
dat natuurlijk wel – speculeren wat
een vertrek van de premier alle-
maal zou kunnen betekenen en dan
vooral voor de positie van hun par-
tij en dus van henzelf.
De uiteindelijke keuze voor een
Europese ’president’ is niet te voor-
spellen. Daarin spelen zo veel be-
langen een rol, dat geen ziel daar
een zinnig woord over zeggen kan.
Balkenende zou het uiteindelijk zo-
maar kunnen worden, of hij nu
expliciet kandidaat is of niet.
Dat doet toch de vraag rijzen wat
er in dat geval wijzer is. Moet Balke-
nende worden opgevolgd door een
andere CDA-premier of is het aan te
bevelen de kiezer eerst te laten
spreken? Nieuwe verkiezingen klin-
ken erg democratisch, maar de
vreemde situatie doet zich voor dat
juist bij snelle verkiezingen, bij-
voorbeeld gelijktijdig met de ver-
kiezingen voor de gemeenteraden
in maart, de kiezer volstrekt geen
invloed heeft op de grote politieke
discussies die Den Haag volgend
jaar te wachten staan.
Het kabinet is bezig met de vor-
ming van de twintig ambtelijke
werkgroepen, die gevraagd wordt
een blauwdruk te leveren voor een
volstrekt nieuwe versie van de ver-
zorgingsstaat. Zij moeten in april
volgend jaar met serieuze sugges-
ties komen, waardoor op hun ter-
rein de uitgaven van de overheid
met twintig procent zijn te snoeien.
De operatie kan niet overschat
worden. Gesteld dat het de ambitie
wordt 35 miljard euro uit de over-
heidsuitgaven te snijden (maar
liefst twintig procent van het huidi-
ge totaal) dan zal Nederland onher-
kenbaar veranderen. Het afschaffen
k van de hypoteekrente-aftrek is dan
nog maar klein bier, de AOW-leef-
tijd verhogen is een druppel op een
gloeiende plaat (dat levert uiteinde-
lijk pas in 2040 vier miljard euro
op) en of de publieke omroep be-
trokken moet worden in de bezuini-
gingen, zoals CDA-fractievoorzitter
Van Geel deze week bepleitte, is al
helemaal een detailvraag.
Om 35 miljard uit de overheidsbe-
groting te kunnen snoeien zal een
heel andere wijze van denken verei-
sen. Gebruikelijke randvoorwaar-
den, zoals de sterkste schouders die
de zwaarste lasten moeten dragen,
kunnen daarbij niet langer een pro-
minente rol spelen. De lagere inko-
mensgroepen zijn nu eenmaal, an-
ders dan bij een onderwerp als de
hypotheekrente-aftrek, disproporti-
oneel vaak de doelgroep van over-
heidsuitgaven.
Van de twintig door de werkgroe-
pen te onderzoeken terreinen
springen de zorg en het onderwijs
er uit: daar gaat nu het grote geld
naar toe. Wil er wat bezuinigingen
dus echt iets zoden aan de dijk zet-
ten, dan zal hier gezocht moeten
worden. In de zorg gaat het om
ruim vijftig miljard euro, in het on-
derwijs om ruim 25 miljard.
Zo kan het profijtbeginsel in het
hoger onderwijs wel eens volledig
worden ingevoerd met als argu-
ment dat de hoger opgeleide kan le-
nen met als onderpand zijn toe-
komstige hogere inkomen.
In de zorg komt dan vooral de on-
controleerbaar groeiende AWBZ in
beeld. In het CDA-programma voor
de verkiezingen werd al een voor-
zichtig begin gemaakt met een her-
vorming. De christen-democraten
wilden het wonen uit de volksverze-
kering halen. In ieder geval dit on-
derdeel, het verblijf in verzorgings-
en verpleeghuizen, zou zomaar het
slachtoffer van de hervormings-
drang kunnen worden.
Dit zijn maar twee voorbeelden,
maar ze geven aan dat de taak van
de overheid wel eens op een funda-
menteel andere leest geschoeid kan
gaan worden.
Zomaar Verhagen
als premier naar
voren schuiven is
ook geen optie
Pas in april of mei liggen de advie-
zen van de werkgroepen op tafel.
Mocht Balkenende naar Brussel ver-
trekken en mocht besloten worden
dat de Kamerverkiezingen ver-
vroegd worden, dan vinden die ver-
kiezingen plaats voor dat tijdstip.
De adviezen zullen in dat geval in
de formatie van een nieuw kabinet
een prominente rol spelen, terwijl
geen partij zijn visie op de adviezen
aan de kiezer heeft kunnen voorleg-
gen en ook de kiezer zijn keuze er
niet op heeft kunnen baseren. Hoe
vreemd het ook moge klinken: om
de kiezer maximale invloed te kun-
nen geven zal een vertrek van Bal-
kenende daarom niet tot verkiezin-
gen moeten leiden.
De vertrekkende premier zomaar
vervangen door een andere CDA-po-
liticus als de huidige minister van
buitenlandse zaken Maxime Verha-
gen is echter ook geen optie. Een
minister-president is in een kabinet
weliswaar niet meer dan de eerste
onder gelijken, hij is wel het ge-
zicht van het kabinet en, meestal,
ook de voormalige formateur. For-
meel is de ministersploeg door hem
bij elkaar gezocht, ook al accepteert
hij doorgaans de voordrachten van
de coalitiepartner.
Het is in dit geval daarom te prefe-
reren dat een informateur nagaat of
de coalitie ook zonder Balkenende
aan het hoofd levensvatbaar is. Na
een paar dagen kan de coalitie dan
gewoon verdergaan. Dat is niet re-
gentesk of ondemocratisch, het is,
gezien de omstandigheden, bij uit-
stek democratisch.
In verband met studieverlof van Hans
Goslinga vervangt politiek redacteur
Lex Oomkes hem nog deze en volgende
week.