Pla
Platen
nbon
nt......?
?
Tekst en foto’s: Hans Ringnalda.
Het begon een jaar of twee, drie geleden. Si-
grid van Dort mailde me dat er op Marktplaats
bonte Zijdehoenders werden aangeboden.
Ik mailde haar terug dat dat niks bijzonders
was, hoogstwaarschijnlijk splash (vuilwit) of
een ‘bleke’ columbia-achtige zilverpatrijs.
Ik klikte toch even de foto aan en viel toen
bijna van mijn stoel van verbazing. Dit bleek
wel bijzonder, heel bijzonder zelfs! Dit was
echt bont, bont als een koe! De dieren op de
foto’s waren absoluut geen splash. Splash kon
ik uitsluiten, want die kleur is grauwwit met
blauwe spetters en vlekjes. Zwart met zuiver
wit kan in velerlei varianten voorkomen, van
zwartwitgepareld, columbia tot exchequer toe,
maar nooit in deze vorm: wit met hier en daar
een intens zwarte vlek.
Zijdehoenders zijn recessief wit, dus wit is wit
en, op een enkel klein foutje van de natuur
na, kan daar geen kleur ‘doorkomen’. Soms
is een enkel veertje gekleurd, maar dat is het
dan. Alleen rood komt na kruising tussen rood
of buff met wit door, dan heb je een soort wit
roodborst. Gekruist met elke andere kleur
verdwijnt dit recessieve wit, witzwartbont
kon dus helemaal niet. Hoe kon dit? Een op
te lossen probleemstelling.
Eerst terug naar de bron. Ik mailde Dick Timmer-
mans, de createur. Zijn verhaal was bijzonder:
De bonten zijn ontstaan uit een kruising tussen een
grote witte Nederlandse Leghorn en een zwarte Zijde-
hoenhaan. De F1 was geheel wit, op een hen na, waar
zwart en wit gelijkmatig waren verdeeld. Om het type
te verbeteren kruiste ik een grote zwarte Cochin hen in.
Daarna werd steeds teruggefokt op zwart Zijdehoen. De
witte kleur kreeg steeds meer de overhand.
Wie haalt het nu in zijn hoofd om Leghorns
(dominant wit, hoogbenig, kaalbenig, geelbenig,
enkele kam, lange staart) te kruisen met Zijde-
hoenders? Timmermans dus. Maar ik bleef wel
met de verklaring van die tekeningvariëteit zitten.
Kruising tussen recessief wit en rood of buff
levert vaak ‘roodborst’ op.
342
Een wit zwartplatenbonte
hen van Dick Timmermans.
Hoe kon dit?
Plotseling herinnerde ik mij een stukje dat ik ooit,
zo’n 35 jaar geleden, in Avicultura schreef:
Recessief wit en dominant wit is moeilijk te onderscheiden
bij volwassen dieren. Recessief wit is fokzuiver, maar de
dominant witten kunnen best fokonzuiver, heterozygoot,
zijn voor dominant wit. Dominantie is zelden volledig.
Wit Leghorn x zwart Cochin geeft zwart-wit gevlekte
nakomelingen.
Hoe gevlekt wist ik toen niet, ik wist alleen uit
diverse literatuur dat het optrad. Ik dacht aan iets
als zwartwitgepareld of zwartbont, een relatie met
witgepareld (mo) resp. exchequer, maar voerde zelf
de kruisingen nooit uit. Het ‘verhaal’ zou sowieso
ingewikkeld zijn, want Leghorns hebben I voor
dominant wit, en elke nakomeling met I zou the-
oretisch ook weer wit moeten zijn. Het symbool
I (I = inhibitor = tegenhouder/beletter van een
kleurexpressie, Ig is bijv de tegenhouder/beletter
van het optreden van goud) voor dominant Leg-
hornwit werd in 1913 door Hadley geïntroduceerd Een wit zwartplatenbonte haan van Dick
toen hij reageerde op de melding van Bateson in Timmermans. Hier zou nog verwarring kunnen
zijn met splash.
1902 dat uit witte Leghorns, gepaard met zwarte,
de nakomelingen wit waren op een enkele witte met
zwarte spetters na. I zou in heterozygote, fokonzui-
vere toestand dus moeten ‘lekken’ om zwartbont te
kunnen veroorzaken. Dat doet het voor rood bij de
roodgeschouderde Leghorns. Maar in heterozygote
vorm maakt het ook geel witgezoomd (chamois) van
goud zwartgezoomd, of geel witkwartel van goud
kwartel. En het lekt voor kleine zwarte spettertjes.
In 1913 schreef prof.dr. Ludwig Plate al:
Davenport (1906) ontdekte, dat bepaalde witte kippen
bij kruising met zwarte kippen bonte nakomelingen
Soms komt het voor dat een kleur ‘doorbreekt’
opleverde. Een zwarte Cochinkriel gekruist met een
door het recessieve Zijdehoenwit. Hier een witte Leghorn leverde 10 witte, 7 zwarte en 7 bonte
buffkleurige veer in een vleugel. dieren op.
Afbeeldingen uit 1913. Een witte Leghorn gekruist met een zwarte Cochin levert een percentage ‘bonte’ nakomelingen op.

Houwink beschreef in 1914 een kruising die Da- elkaar over tijgerkleurige kippen. Toen een grap, al, de laatste kleur zelfs ook bij eenden. Appalosa
venport uitvoerde tussen witte Leghorns en zwarte maar de genetica gaat steeds verder, of beter, er bij ponies, dalmatiërbont bij honden, bonttekening
Minorka’s. Enkele hennetjes uit de F1 waren wit worden steeds meer mogelijkheden ontdekt, zodat bij konijnen, muizen en ratten, bij zoogdieren komt
met zwarte vlekjes. De F1, teruggepaard aan witte bijv. gevlekte en zebragebande maar ook nieuwe deze zwartwitte tekening vaker voor. Net als bij
Leghorns, zou theoretisch 100% wit moeten op- effen kleuren mogelijk (zijn) (ge)worden. De pla- de appalosa’s gaat het bij de wit zwartplatenbonte
leveren, maar het leverde 40 witten op en 1 wit tenbonten, effen citroen- en isabelkleurige zijn er Zijdehoenders om zwarte dieren waar als het ware
met zwarte vlekjes. Recenter vermeldde ook dr.
Gleichauf (1972) dat uit witte Leghorns gekruist
met zwarte Rijnlanders en Australorps in een enkel
geval witzwart bonte nakomelingen kwamen. Ook
Gleichauf ging ervan uit, dat I in heterozygote
toestand niet volledig dominant is. Carefoot (1986)
huldigt eveneens deze opvatting. Op de illustraties
van Plate na zijn er geen afbeeldingen.
De meest recente informatie over genetisch/che-
mische achtergronden is afkomstig van Kerje,
Ling en Andersson, werkzaam aan de universiteit
van Uppsala, en Okimoto van de universiteit van
Arkansas. Met die achtergronden zal ik u niet
vermoeien, het is ingewikkeld en geïnteresseerden
kunnen het nazoeken op internet (zie literatuur).
Uit onderzoeken blijkt, dat er een relatie is tussen
het zwartwitte kleurbeeld bij kippen en dat bij
muizen, paarden en varkens.

In begrijpelijke, praktische en ‘klassieke’ taal: de

‘sleutel’ ligt in het dominante wit I van de Leghorns.
‘Vroeger’ was het met wit makkelijk: een Leghorn
had dominant wit, o.a. Javakrielen, Plymouth
Rocks, Wyandottes en Minorca’s waren recessief
wit en het Zijdehoen had een afwijkend recessief
wit. Maar er is in de afgelopen 50 jaar zoveel ge-
kruist, dat bijna niet op voorhand meer te zeggen
is of een witte kip recessief of dominant wit heeft,
of zelfs een combinatie van beiden. Bij Appalosa pony’s zijn de zwarte vlekken relatief klein en rond. Bij zwartbonte muizen is
het patroon heel wisselend, de zwarte vlekken zijn relatief groot en niet rond. (Foto: Judith
Lissenberg) Bij dalmatiërgetekende konijnen zijn de vlekken klein en rond.
De jongdierendagen van de Zijde-
hoenclub
In 2005 zaten er plotseling een hele rits wit zwartpla-
tenbonten op de jongdierendag van de Zijdehoen-
club. (Dit jaar op 1 september, Markthal Barneveld).
De leden van deze zeer actieve club (inmiddels één
van de grootste in Nederland!) met toekomstvisie
(eigenzinnig volgens Geri Glastra) waren dolen-
thousiast. Vanaf die dag gingen er zich steeds meer
fokkers met deze variëteit bezighouden, en in 2006
zaten er in Barneveld nog meer, van verschillende
fokkers, en aanmerkelijk betere dan in 2005.

De benaming Tekeningvarianten als zebrageband en pantergevlekt zijn naar mijn overtuiging genetisch
Ooit knutselde ik een aprilmop voor Avicultura in mogelijk.

343
Een wit zwartplatenbonte haan van Bardine in ’t Veld op de jongdierendag
van de Zijdehoenclub in 2006, die als grote uitzondering geen grauwsluier
had. (Foto: Aad Rijs)
een wit laken met gaten erin overheen ligt. Deze
tekening komt (nog) bij geen enkel ander kippenras
voor. Voor dit witzwarte tekeningbeeld zou je de
benaming wit zwartplatenbont kunnen hanteren,
Duidelijk is de vreemde grauwsluier bij een
volwassen haan te zien. (Foto: Bardine in ‘t Veld)
Een wit zwartplatenbont kuiken laat al zien hoe
het er volwassen uit gaat zien. Deze heeft geen
grauwsluier en is dus een hennetje.
344
Een wit zwartplatenbonte hen van Willem den Hartog op de jongdierendag
van de Zijdehoenclub in 2006. (Foto: Aad Rijs)
zoals ook in de zoogdierenwereld gebruikelijk is.
De platenbonten zouden tezijnertijd ook met platen
in donkerrood gemaakt kunnen worden. Of witte
met platen in parelgrijs of koekoek (resp. wit parel-
Door de grauwsluier komt ook
(geslachtsgebonden) rood.
Halfwas wit zwartplatenbonten, haantje (rechts)
en hennetje (links).
grijsplatenbont en wit koekoekplatenbont), maar dat
lijkt me, nu de zwartwitte er net zijn, nog geen goede
optie. Het zwartwitte tekeningpatroon is op zich al
uniek, en er is nog veel werk aan de winkel.
Naast een witte is het verschil in kleur duidelijk
te zien.
De vererving
De vererving van de vlekken lijkt op meedoen in de
lotto. Veel vlekken, grote vlekken, kleine vlekken,
niets lijkt ‘vast’ te vererven. De kuikens zijn wit met
zwarte vlekjes, je kunt dus direct zien hoe het dier
er volwassen uit gaat zien. De haantjes zijn direct
te onderscheiden door hun grauwere kuikenkleur.
Naast een ‘echte’ witte haan is het verschil duide-
lijk te zien. Deze grauwsluier vertoont ook rood,
met name in de schouders. Soms tot witpatrijs toe.
Omdat dit alleen bij de haantjes voorkomt lijkt er
een geslachtsgebonden invloed te zijn. Was de haan
op de jongdierendag van de Zijdehoenclub in 2006,
die geen grauwsluier had, een uitzondering? Een
toevalstreffer? Is het mogelijk de grauwsluier weg
te fokken zonder dat dat ten koste gaat van bijv. de
pootkleur? En moeten we dat ook willen? Nu zit er
een aantrekkelijk scheikuikenteelt-effekt in, je kunt
direct de haantjes en de hennetjes onderscheiden.
Het laken waait ook wel eens weg... Uit de wit
zwartplatenbonten vallen naast wit zwartplaten-
 Pla
Plate
enb
bon
nt.......?
?
bonten nl ook weer zwarte dieren. Het lijkt erop, Exchequer Fokdoel
dat wit zwartplatenbont x wit zwartplatenbont een (Exchequer wordt nu zwartbont genoemd). Gelet De wit zwartplatenbonten hebben grotere en
soort intermediaire ‘driehoeks’vererving geeft, dus op de invloed van de Leghorn moet de ‘sleutel’ in kleinere vlekken. Om het verschil tussen splash =
theoretisch ca. 25% (bijna) wit, 50% wit zwartpla- het dominante wit van de Leghorns liggen, maar het vuilwit en exchequerbont groter te maken zou het
tenbont en 25% zwart. zou ook nog kunnen zijn dat het vlekpatroon gene- eerste streven moeten zijn om, als dat genetisch
Met: tisch op niets anders berust dan op mo (= mottled, tenminste mogelijk is, de zwarte vlekken wat te
Ii+ = wit zwartplatenbont zwartwitgepareld). Zowel bij wit zwartplatenbont vergroten, zonder te vervallen in een streven naar
II = wit als exchequer is het aanwezige zwart ook echt in- een symmetrisch tekeningpatroon of ronde vlekken.
i+i+ = zwart tensief zwart, alleen bij de exchequers is het onge- Een kwart tot tweederde wit en de rest zwart zou
levert de kruising wenst dat er vlekken opgebouwd zijn uit meerdere een uitgangspunt kunnen zijn. Met compleet zwarte
Platenbont x platenbont: zwarte veren, terwijl dat bij wit zwartplatenbont vlekken, opgebouwd uit meerdere veren, zonder
Ii+ x Ii+ juist wel zo is. Ik besloot contact op te nemen met witte deeltjes daarin. Dus niet zoals bij exchequer
aan nakomelingen op: Hans Beumer, een fokker van Exchequer Leghorns, ‘veren’ die deels wit, deels zwart zijn.
25% II (wit) want ik wilde weten hoe exchequer onderling en
50% Ii+ en Ii+ (platenbont), bij kruising vererft. Van Hans kreeg ik de volgende Problemen bij de fok
en antwoorden: exchequer x exchequer levert alleen Spreidpoten
25% i+i+ (zwart) exchequer op en exchequer x (dominant Leghorn) Dat is in principe een skeletfout. Deze ellende komt
wit geeft wit. Ofwel: vreemd genoeg bij wit zwartplatenbonten vaker

wit zwartplatenbont x wit zwartplatenbont -> wit zwartplatenbont, zwart en wit

exchequer x exchequer -> exchequer
wit zwartplatenbont x zwart -> wit zwartplatenbont en (heterozygoot) zwart
exchequer x zwart -> (heterozygoot) zwart
wit zwartplatenbont x (Zijdehoen) wit -> wit zwartplatenbont en wit
wit platenbont zwart exchequer x (Leghorn)wit -> (heterozygoot) wit

De ene kant, een donker oog met een geel en de andere kant, een compleet geelwit oog.
vlekje...
Andere verschillen
Volgens Hans Beumer komt bij exchequerhanen
rood op de schouders niet voor. Ook een grauw-
sluier niet, wel in een enkel geval bij de hennen.
Van fokkers uit de USA hoorde ik dat exchequers
zonder gerichte selektie steeds zwarter, dus don-
kerder, worden. Bij de wit zwartplatenbonten is
het omgekeerde het geval.
Ofwel:
De vleugels zijn bij de wit zwartplatenbonten
(nog) een groot probleem. De kleine
slagpennen ‘draaien’ naar het lichaam,
waardoor van buitenaf al vreemde, niet
rechte maar ook gebogen, ‘uitstekende’ grote
slagpennen te zien zijn. Jaren geleden een veel
voorkomend, inmiddels weggefokt, euvel bij
alle kleurslagen.
voor dan bij andere kleuren en rassen. Hoe jammer
ook, een skeletfout is altijd nadelig voor een ras en
ik maak ze daarom, met tegenzin, af.

exchequer wit zwartplatenbont

rood in schouders en kuif bij hanen niet (nog) wel
grauwsluier bij hanen niet (nog) wel
grauwsluier bij hennen soms niet
wit ‘wil’ uitbreiden niet wel
zwart ‘wil’ uitbreiden wel niet

Bij exchequers of zwartbonten overheerst het
wit. De veren mogen niet geheel zwart zijn,
maar moeten per veer een asymmetrisch
bontpatroon tonen, met in totaal weer een
symmetrisch beeld.
De vererving van wit zwartplatenbonten onderling en exchequers onderling verschilt in
meerdere opzichten. Het is vrijwel zeker dat de wit zwartplatenbonten berusten op Ii+ en
dat exchequer momo (mo = mottled = zwart witgepareld) in combinatie met Ii+ hebben en
in feite ‘gewoon’ zwartbont zijn.

345

De meest gefotografeerde hen en in buitenlandse bladen afgedrukte foto: de wit zwartplatenbonte
hen op de tentoonstelling in Karlsruhe 2006. (Foto: Rüdiger Wandelt).
Lichte voetzolen
Bij geelbenige zwarte rassen staat als uitzondering
in de standaard, dat bij de hennen de poten wat
zwarte aanslag mogen hebben. In principe moe-
ten de voetzolen de kleur van het vel van de huid
hebben. Bij de wit zwartplatenbonten komen vaak
lichtere, vleeskleurige voetzolen en zelfs geheel
lichtgekleurde tenen en nagels voor.
Lichte ogen
Wit zwartplatenbonte dieren hebben zwarte ogen
aan beide kanten, een geelwit oog of twee geelwitte
ogen. Er lijkt een relatie te zijn tussen lichte ogen
en lichte voetzolen. Selectie in de toekomst zal
moeten uitwijzen of donkere ogen gecombineerd
met donkere benen en voetzolen mogelijk is.
Grauwsluier
De platenbonte hanen hebben een grauwsluier,
grijsachtig en soms rossig. Ik denk dat die sluier
hardnekkig vererft, wellicht zelfs genetisch aan
deze tekening ‘vast zit’. De witste hanen zouden nl
ook wel eens de lichtste ogen kunnen vererven. De
haan van Bardine in ’tVeld in Barneveld lijkt een
hoopvolle uitzondering hierop.
Slechte vleugels.
Zo’n 80% van de jonge dieren hebben zwakke vleu-
gels. Zwakke vleugels zijn fokzuiver (homozygoot).
Dit komt bij veel Aziatische rassen voor en vererft
recessief: (zie schema hiernaast)
Dieren met heterozygote (fokonzuivere) gesloten
vleugels zijn niet te onderscheiden van dieren met
homozygote (fokzuivere) gesloten vleugels.
Om die fout eruit te krijgen wordt er nu met zwarte
dieren uit Duitsland, die perfecte vleugels hebben,
346
gekruist. Duitse, omdat de Nederlandse dieren
bijna allemaal verwant zijn.
De door mij gekozen weg van prioriteiten is:
1 skelet goed, dus spreidpoten reduceren
2 vleugels verbeteren, mede door 5
3 donkere ogen
4 vlekken groter
5 grauwsluier bij de hanen wegfokken als dat
mogelijk is (kruisen met onverwant zwart)
Op de clubshow van de Duitse Seidenhuhn- und
Zwerghaubenhuhnverein in november 2006 in
Karlsruhe zond ik een wit zwartplatenbonte hen
in. Willem den Hartog nam ook dieren mee, die
rap bij andere fokkers terecht kwamen. Zoals de
voetbalelftallen van witte en zwarte Zijdehoen-
krielen op de Europashow werd de ingezonden wit
zwartplatenbonte hen het meest gefotografeerd.
Het lijkt erop dat het een hausse wordt, iedereen wil
platenbonten. Ook fokkers van andere rassen.
Vererving vleugels:
zwak x zwak
zwak x gesloten (homozygoot)
zwak x gesloten (heterozygoot)
gesloten (homozygoot) x gesloten (homozygoot)
gesloten (homozygoot) x gesloten (heterozygoot)
gesloten (heterozygoot) x gesloten (heterozygoot)
Pla
Plate
enb
bon
nt.......?
?
Met dit enthousiasme is een internationale
zegetocht van deze tekeningvariëteit, de
schepping van Dick Timmermans, zonder
meer te verwachten.
De wetenschap is niet geïnteresseerd in
‘kippenkleuren’, slechts in bijv. genloci.
Kleuren zijn niet van economisch belang
en leveren geen geld of onderzoekssub-
sidie op. Slechts een enkele wetenschap-
per, meestal zelf liefhebber, benut tijd
en vrijheden om onderzoek te doen. Een
daarvan was Dr. Clive Carefoot, die dit
jaar overleed. Naar mijn mening is nog
slechts een fractie van de genetische, en
praktische, kleur- en tekeningmogelijk-
heden bekend! Onze liefhebberij kan haar
nut in meerdere opzichten sterk vergro-
ten door juist (nog) onbekende kleur- en
tekeningmogelijkheden te ontrafelen, te
benutten en aan het publiek te showen.
Literatuur:
Prof.dr. Ludwig Plate, Vererbungslehre, Verlag
von Wilhelm Engelmann, 1913.
Ing.J.Ringnalda, Zijdehoenders en Zijdehoen-
krielen, 2006.
R.Houwink, De hoenderrassen in hunne vor-
men en kleuren, dl 3, 1914.
Dr.R.Gleichauf, Züchtungs- und Vererbungs-
lehre für Geflügelzüchter, 1972.
Dr.W.C.Carefoot, Creative Poultrybreeding,
1986.
Prof.dr.L.Andersson, Melanocortin receptor
variants with phenotypic effects in horse, pig
and chicken, Annals New York Academy of
Science, juni 2003.
Prof.dr.S.Kerje, Melanocortin 1-receptor
(MC1R) mutations are associated with plu-
mage colour in chicken, Animal Genetics,
aug. 2003.
Prof.dr.M.K.Ling, prof.dr.R.Okimoto, Asso-
ciation of feather colour with consitutively
active melanocortin 1 receptors in chicken,
Eur.J.Biochem.270, 2003.
Prof.dr.S.Kerje ea, Universiteit Uppsala, The
Dominant White, Dun and Smokey color
variants in chicken are associated with iner-
tion/deletion polymorphisms in the PMEL17
gene, Genetics, Vol. 168, nov. 2004.
-> 100% zwak
-> 100% gesloten (heterozygoot)
-> 50% zwak + 50% gesloten (heterozygoot)
-> 100% gesloten (homozygoot)
-> 50% gesloten (homozygoot) + 50% gesloten
(heterozygoot)
-> 25% zwak + 50% gesloten (heterozygoot) +
25% gesloten (homozygoot)