1

BIJLAGE II: De interviews

NB: De interviews zijn grotendeels face to face gehouden, enkele vonden plaats
via telefoon of skype. De gesprekken zijn opgenomen en verbatim afgeschreven,
waarbij eventuele aarzelingen en ongrammaticale of onafgemaakte zinnen niet
zijn aangepast. Het ging immers niet om journalistieke interviews maar om
basismateriaal voor een kwalitatieve studie.

We hebben voor de indeling van het materiaal de volgende volgorde gebruikt:

Journalisten Frans Boogaard (AD); Mathijs Bouman (RTLZ, FD);
Roland Duong (VPRO); Koen Haegens (Groene
Amsterdammer); Jaap Jansen (VARA); Carla Joosten
(Elsevier); Chris Ostendorf (NOS); Marc Peeperkorn (de
Volkskrant); Kasper Peters (viEUws); Herman Schulte
Nordholt (VPRO), Anke Truijen (BNR), Martin Visser
(de Telegraaf).
Politici Harry van Bommel (SP); Wim van de Camp (CDA);
Sophie In t Veld (D66); Dennis de Jong (SP); Jan
Mulder (VVD); Mei Li Vos (PvdA).
Wetenschappers Chris Aalberts (UvA); Alfred Pijpers (Vu); Ellen Van
Praet (Universiteit van Gent); Mathieu Segers (UU);
Hans Vollaard (UL); Claes de Vreese (UvA).
Maatschappelijk middenveld Joke van den Bandt (VNO-NCW en MKB); Eva Gijbels
(overheid); Sebastiaan Rood (NJR); Wytze Russchen
(lobbyist); Aline Schuiling (ABN Amro); Caspar Sluiter
(VNG); Catelene Passchier (FNV); Bernard Wientjens
(VNO-NCW).





2

Frans Boogaard, journalist
Datum van interview: 17 april 2014

1. Wat valt u op aan de berichtgeving over Europa door Nederlandse media?

In elk geval dat die kwantitatief nogal achterblijft bij de berichtgeving in niet-
Nederlandse media, en dan heb ik het vooral over de televisie. Ik kan dit niet
wetenschappelijk onderbouwen, want ik heb er nooit onderzoek naar gedaan,
daar hebben we universiteiten en studenten voor, zoals jullie, maar het valt mij
op als ik in bijvoorbeeld Frankrijk, Duitsland, Spanje of Portugal naar tv kijk, dat
er aanzienlijk meer aandacht voor Europa is dan bij ons. Toevallig was ik de
afgelopen paar dagen nog in Frankrijk, waar ik stomtoevallig in een zeer uitvoerig
debatprogramma viel met Marine Le Pen en de prominente UMP-MEP Alain
Lamassoure, gevolgd door nog een economendebat met Le Pen en een debat met
haar en een vakbondsleider en grote werkgever. De avond erna viel ik al even
stomtoevallig in een groot debat met de oude Le Pen en een groep jongeren. Ok,
een beetje minder FN in die twee dagen was ook mooi geweest, maar zon grondig
debat tussen Wilders en de Nederlandse Lamassoure, en dan even diepgravend,
zou op de Nederlandse tv toch ook razend interessant zijn? Afgezien van De slag
om Brussel hebben wij niet zoveel, en ik vrees dat het gezien de kracht van het
medium tv daarmee begint.

2. Kunt u best practices (minimaal drie) in de berichtgeving over Europa
noemen?

Dat is lastig en ik vind ook dat iedereen zijn eigen werk moet doen. Ik denk ook
dat dat voor iedereen anders ligt. Ik vind NRC leuk met institutionele
vraagstukken. We hebben wel eens hordeloop gedaan bij het AD, over twee
paginas en toen heb ik twintig kennisvragen samengesteld over Europa en
voorgelegd aan alle lijsttrekkers van toen. Als ze het dan goed hadden sprongen
ze over die horde heen, en als ze het fout hadden lagen ze op hun rug onder die
3

horde. Daar hebben we een wedstrijdje van gemaakt dus. Dat was best aardig.
Zoiets vond ik leuk om nog een keer te doen.

[Is het nodig om het visueel te maken voor de lezer?]

Ja, dit hielp wel erg. Het is toch een tendens bij de kranten om te visualiseren.
Om dingen mooi te presenteren. Dus als het helpt, waarom niet? Soms kan het
heel goed samengaan.

Maar even aanhakend bij de vorige vraag: het is niet verboden zelf invalshoeken
te kiezen en die uit te werken, liefst zo grondig mogelijk en aansluitend bij de
belevingswereld van je kijkers-/luisteraars-/lezerspubliek. Als er in Nederland al
aandacht voor Europa is, dan vaak agenda- of hypegerelateerd. Op de Franse tv
zie ik een eigen keus, waarna onderwerpen helemaal worden uitgebeend, in
programmas die zomaar een uur mogen duren. Op de Duitse tv trouwens ook.
Om maar eens een voorbeeld te noemen van een onderwerp dat in Nederland erg
leeft: het maandelijkse verhuiscircus naar Straatsburg. Dat wordt regelmatig
aangesneden en (terecht) al heel snel in de schandaalsfeer getrokken, maar
wanneer wordt dat eens zo grondig opgepakt dat partijen met de billen bloot
moeten? Bij de vorige Kamerverkiezingen had bijna elke partij er wel een
dooddoener over in zijn program, maar als je het Parlement werkelijk in Brussel
wilt concentreren, zal er meer nodig zijn: een niet te weigeren aanbod aan de
Fransen bijvoorbeeld. Hebben de Nederlandse politieke partijen daarover al
nagedacht, en zo nee, waarom niet? Wanneer zouden de Fransen zelf bereid zijn
om in te stemmen met verhuizing? Wat is de democratische schade van een
Parlement dat op 450 kilometer van de macht vergadert? Wat vindt de grote
Europeaan Wim Kok er achteraf van dat onder zijn verantwoordelijkheid
Straatsburg zelfs in de Verdragen is vastgelegd als zetel? En waarom maakt het
EP zelf zich op dit punt niet sterker, ook al gaat het er formeel niet over? Ik zie
hier echt wel een uurtje boeiende tv in.

4

3. Welke verschillen neemt u waar in de berichtgeving over Europa tussen nu en
de verkiezingen (vijf jaar geleden)?

Ja, dat is heel lastig ja. Dat is nu nog niet te zeggen, het moet nog op gang komen.
Gewoon nog even op wachten.

4. Welke invalshoeken worden er volgens u gebruikt/zijn leidend in berichtgeving
over Europa door Nederlandse media?

Die kritiek op Nederland dat Europa zoveel geld kost vooral. Het gaat ook minder
over invalshoeken dan over een aanpak, zoals ik al heb proberen aan te geven. En
verder zie je door de verschillende media heen nogal snel of de berichtgeving
afkomstig is van Brusselse (ex-)correspondenten of wat ik dan maar even heel
onaardig leken noem. Van die laatste groep zie je soms kritiek die ze in Brussel
niet erg serieus nemen omdat die zo ongericht of oppervlakkig is. Dat is ook
jammer omdat er zo ongelooflijk veel terechte kritiek op Brussel (de optelsom
van Commissie, Raad, Parlement en wat er zo nog omheen hangt) te leveren is.

5. Welke invalshoeken mist u in de berichtgeving over Europa in de Nederlandse
media en hoe vertekent dat het beeld van de burger over Europa?

Niet steeds blijven roepen dat er teveel geld naar Brussel gaat. Alsof dat in
Nederland beter besteed zou zijn. Je moet zorgen dat het daar op een goede
manier besteed wordt, daar moet je aan werken. Er moet vooral geschreven
worden over beleid. Hoe kunnen we Europa in 2020 weer op de kaart zetten.
Tussen Amerika en tussen China en tussen al die andere opkomende
economien. Daar moet het over gaan. Daar moeten de programmas over gaan.
Daar moeten politici over praten.

6. Wordt Europees nieuws vooral bepaald door de mediacratie (journalisten
bepalen decor en context van informatie) of is Europees nieuws vooral het
product van newsmanagement (PR, voorlichting, communicatie)?
5


Nou gelukkig van allebei, waarbij ik wat jullie newsmanagement noemen het
liefst nog maar gewoon zou vervangen door de agenda. Net als in Den Haag
komt veel berichtgeving simpelweg en logischerwijs voort uit de discussies die op
dat moment in de verschillende gremia leven, die zijn niet minder sturend voor
PR, voorlichting en communicatie dan voor de media. En ook dan mag je nog
steeds hopen dat het de media zijn die decor en context bepalen. Er wordt
natuurlijk ook bij het leven gespind, maar dat is echt niet exclusief Brussel.

Ja, je wordt wel geleefd door de agenda en door de waan van de dag, maarja, dat
is nu eenmaal zo. Zo zit denk ik de hele journalistiek en de hele politiek in elkaar.
Dat gaat over en weer. Maar als journalisten zelf met nieuws komen,
agendasetting, dat is natuurlijk het mooiste.
7. Wat zijn volgens u de beste sprekers/schrijvers/analisten/commentatoren over
Europa?

Ja, ik vind bijvoorbeeld Paul Scheffer goed. Timmermans vind ik ook een
verademing. Je merkt ook met de subsidiariteit grote plannen heeft. Hij wil daar
onmiddellijk na de verkiezingen met aan de slag met andere landen. Hij is zelf
een voorbeeldparlementarir. Ik vind het leuk om hem te horen. Ik vind hem toch
een opinionmaker over Europa, ondanks dat hij nu op de ministerstoel zit. Hij
weet ook ontzettend veel over Europa. Hij praat niet met meel in de mond en dat
ik vind ik heel erg te waarderen. Verder Luuk van Middelaar, die heeft een mooi
boek gemaakt over Europa, die historicus en filosoof en werkt nu op het kabinet
van Van Rompuy, als speechschrijver. Dat is iemand met een heel frisse kijk op
Europa. We hebben ook Adriaan Schout in Nederland, die is ook niet slecht. Ik
ben het lang niet altijd met hem eens maar dat hoeft ook niet. In Belgi heb je
Hendrik Vos, dat is een beetje de Vlaamse Adriaan Schout. Hij is hoogleraar
Europese Studies aan de Universiteit Gent. Ook iemand die heel bevlogen en
direct over Europa kan praten. Dat soort mensen is goud waard vind ik, vooral in
deze tijd waarin mensen toch zo weinig over Europa weten en er zo ver vanaf
staan. Thierry Baudet noem ik natuurlijk niet want daar ben ik het helemaal niet
6

mee eens. Je mag ontzettend tegen Europa zijn hoor, maar dan wel op basis van
feiten.

8. Welke aanbevelingen zou u aan geven aan:

Hoofdredacteuren:
Hoofdredacties zouden best meer aandacht voor Brussel mogen hebben en er
meer mankracht op mogen zetten: circa 800 journalisten in Brussel uit inmiddels
28 lidstaten (inclusief dan nog de collegas van buiten Europa) is echt niet te veel,
en zeker niet gemeten naar het aantal dat bijvoorbeeld in Den Haag rondloopt.
Natuurlijk besef ik maar al te goed dat hoofdredacties rekening moeten houden
met de belangstellingssfeer van hun kijkers, luisteraars en lezers, maar wellicht
dat er binnen die beperking en in combinatie met een spannende aanpak toch
nog wat meer ruimte te vinden is. Europa is heel complex en verdient alleen
daarom al die mankracht. Maar het verdient die ook om democratische redenen,
toch zeker voor wie enig geloof hecht aan de waakhondfunctie van de pers.
Het zijn ook vaak eenmansposten in Brussel en dan heb je niet de tijd om ook nog
eens onderzoeksjournalistiek te doen. Dat gebrek aan mankracht, dat zie je
overal. Dat betekent dat je niet alles kunt volgen. Er zijn ontzettend veel
schandalen, maar door alle toppen, ministerraden etc. die je moet volgen, dan
kan je niet in een corruptieschandaal duiken. Dat kost te veel tijd. En dat is
gewoon zonde. Dus die controlerende taak van de journalistiek, die
democratische taak, die kun je daar niet waarmaken. Maar nogmaals de politiek
moet het natuurlijk wel mogelijk maken.
Journalisten:

Europarlementarirs:

Er moeten er een paar plaatsmaken. We hebben een tijdje Jaap de Hoop Scheffer
gehad als hoofd van de NAVO. Dat genereert gewoon meer aandacht voor de
NAVO in de Nederlandse media. De Hoop Scheffer komt vaker in Buitenhof dan
7

de Brit of de Deen die voor of na hem zat. Kroes, dat vind ik nou echt iemand die
dwars door de partij heen haar Europese verhaal houdt. Ontzettend leuk mensen
trouwens ook. Maar dat soort mensen hebben we nodig. Zij genereert ook die
aandacht. Ze haalt alle media, dat is fantastisch. Dan breng je Europa onder de
aandacht. Dan zie je ook dan het rendeert als je iemand op een belangrijke post
krijgt.

Tweede Kamerleden:

De politiek tenslotte zou bij zichzelf te rade moeten gaan over de vraag hoe lang je
ongestraft door kunt gaan met Europa als schaamlap te gebruiken voor alles wat
misgaat en elk mager Europees stapje vooruit als een eigen succes te bejubelen.
Het antwoord is voor een deel te vinden in de opkomstpercentages, die sinds de
eerste rechtstreekse verkiezingen van 1979 alleen nog maar elke vijf jaar verder
gedaald zijn. Het fenomeen dat ik hier probeer aan te raken is trouwens groter
dan dat van de politiek alleen. Ik wijs ook maar even op een oud-DNB-president
die op de Nederlandse tv het Europese bankentoezicht-in-wording mag afkraken,
niet gehinderd door het feit dat hij zelf een stuk of zes banken uit zijn vingers
heeft laten glippen. En voorbeelden als deze zijn er helaas legio
Ik denk dat er echt een revolutie nodig is. Wat ik hier in de Tweede Kamer ook
veel zie is schimpen op Europa en makkelijke kritiek, terwijl zij de mogelijkheid
hebben vanuit de Tweede Kamer om Europa veel beter te controleren. Dus doe
dat dan. Stuur het dan bij. Om die geld verspilling ook echt tegen te gaan. En dat
gebeurt nu gewoon veel te weinig. Ik denk dat de Kamer en het kabinet daar heel
veel laten liggen. Ze vaardigen ook mensen met een te laag cv af naar Europa. We
kunnen daar veel beter, hogere posten pakken.
Burgers:

Burgers zouden meer betrokken moeten willen zijn, maar ze worden aan alle
kanten tegengewerkt. Het is vooral de taak van de politiek om dat op te lossen.
Daar begint het.

8

Maatschappelijk middenveld:

Oei dit is om verschillende redenen een lastige. Vakbonden,
werkgeversorganisaties en gelijksoortige organisaties (milieu, consumenten)
hebben weinig lessen nodig. Ze zijn over het algemeen goed georganiseerd, goed
op de hoogte en weten de pers prima te vinden. Ik ben over het algemeen niet
zon werkgeversvriendje maar als je kijkt naar de laatste Tweede
Kamerverkiezingen naar wat VNO-NCW hebben gedaan om Europa te promoten,
uit welbegrepene eigen belang natuurlijk. Maar het bedrijfsleven ziet dus
ontzettend goed wat het belang van Europa is voor het bedrijfsleven. Ik vond dat
die toen een erg grote rol hebben gespeeld in het naar voren brengen van de
voordelen van Europa. De vakbeweging blijf wat achter. Onze Ton Heerts
schuiven daar in Brussel wel aan bij de Spanjaarden, de Fransen, de Italianen en
die hebben natuurlijk een hele andere mentaliteit. En ze moeten uiteindelijk met
n standpunt naar het overleg. Dus dat is voor de bonden moeilijker dan voor de
werkgevers, want die zitten veel meer op n lijn. Het advies is moeilijk, maar
zorg dat jullie meer n zijn. Maar welke kant moeten ze dan kiezen? Ik ga er niet
over. Maar over het algemeen, werkgvers en werknemers en ook milieugroepen
en klimaatgroepen en consumentorganisaties zijn allemaal heel goed
georganiseerd en timmeren behoorlijk aan de weg. Dus dat werkt wel.

9

Mathijs Bouman, journalist
Datum van interview: 24 april 2014

1.Wat valt u op in de berichtgeving over Europa door Nederlandse media?
Dat het alleen maar gaat om verhalen in de vorm: what's in it for me'. Dus het
gaat eigenlijk nooit over de Europese Unie. Het gaat alleen over de relatie van
Nederland met de EU. Bijvoorbeeld net als het Parool over voetbal schrijft, dan
schrijven ze altijd over Ajax en nooit over het voetbal. En zo schrijft Nederland
alleen over de EU, als het gaat over onderwerpen die Nederland aan gaan en
bijvoorbeeld niet over wat er speelt tussen de Italianen en de Engelsen of dat er
een nieuwe regel komt of nieuwe wet die toevallig niet voor Nederland van belang
is.

[Hebt u een voorbeeld?]

Nou de hele crisisverslaggeving, dan heb je echt over het grootste nieuwsfeit van
de laatste drie jaar, dan ging het toch vooral om of Nederland er last van had en
of Nederland moest betalen en of Nederlandse rente omhoog of omlaag ging. En
er is wel netjes verslag gedaan van de avonturen van de financile markt van
andere landen, maar toch altijd vanuit het blik... Ja eigenlijk alsof we een
regionale pers hebben en eigenlijk geen buitenlandpagina hebben.


2. Kunt u best practices (minimaal drie) in de berichtgeving over Europa
noemen?

Nou dat zag ik natuurlijk al vanochtend, maar ik weet het eigenlijk niet. STILTE...
Nou er is een programma van BNR-radio op de zaterdagochtend, ik weet niet of
het nog wordt uigezonden. Ik heb het een paar keer toevallig gehoord en dat was
op het moment dat radio 1 een programma van omroep MAX een programma
uitzond over een oude ster waarmee ze gingen praten. Maar bij BNR is dan een
programma over nieuwe wetgeving in EU, veel te zwaar hoor, ik bedoel echt
10

extreem zwaar, maar dat is nou een programma dat echt alleen maar gaat over
wat er in Brussel gebeurt. Net zo als dat we praten over wat er in Den Haag
gebeurt.
Maar dan echt een programma of je genteresseerd moet zijn in Brussel en sich.
Dat ging over wetgeving en over het bedrijfsleven, dus heel thematisch

[En de kranten?]

Nee, er wordt niet serieus... Het onderwerp bestaat niet. Als je het vergelijkt met
hoe we de politiek in Amerika verslaan, waar het op zich interessant wordt
gevonden wat de Republikeinen of Democraten willen. Daar gaat het nooit over
what's in it for me, alleen maar goh mooie poppenkost. Zo wordt dus niet over
Brussel gesproken. Dus nee, ik ken geen best practices over de EU.

[Dus BNR is het dan toch ook niet?]

Ja ik vond dat nou... Als je me zou dwingen op straf van de dood om iets te
noemen, dan heb ik me daar een paar keer over verbaasd van wie zou dit nou
toch betalen. Deze volstrekt oninteressant, het is heel interessant, maar binnen
wat wij in Nederland interessant vinden, programma waarin op geen enkele
manier wordt gezegd: "Binnenkort hebben de Nederlanders last van deze nieuwe
wetgeving, want het is een schande en ze moeten stoppen in Brussel,
ondemocratisch, weet ik veel, blablabla

[RTL toch ook?]

Nee extreem! half 8 helemaal, maar daar mag je niet eens praten over de olieprijs
zonder de oliepomp in beeld te brengen. Maar goed dat is hun niche. En ik vind
dat ook niet horen bij de zware serieuze pers. Net zo als het NOS 8 uur journaal.

[Maar is er dan geen lichte pers die over Europa verslaat en dat op een goede
manier doen?]
11


Nou ja, niet op die manier. De berichtgeving gaat alleen maar over Nederland en
niet over Europa.


3. Welke verschillen neemt u waar in de berichtgeving over Europa tussen nu en
de vorige verkiezingen (vijf jaar geleden)?

Ja, nou, toen hebben we volgens mij er ook niet zoveel aandacht aan besteed.
Toen ging het nog wel meer over die verkiezingen als een verkiezing van politici
en nu wordt het veel meer gezien als een referendum over Europa. Dus toen was
het veel meer over gaat de PvdA meer stemmen halen en gaan ze afrekenen met
het kabinetsbeleid. En nu zit dit er bovenop als een soort van laag die het
allemaal bedekt. Er zit een idee dat mensen iets gaan vinden over Europa door
bepaalde parlementarirs te stemmen of bepaalde partijen die parlementarirs
gaan leveren. Dus dat is denk ik het belangrijkste verschil dat het nu een soort
Beauty contest is geworden. Wat ook wel mag na de crisis. De grote stappen zijn
genomen in de verdere overheveling van soevereiniteit en het soms nog wat ad
hoccerige beleid. En het is goed om daarover te praten en te stemmen, maar daar
gaat het natuurlijk ook niet over. Het gaat niet over ben je voor of ben je tegen.
Veel dieper dan dat gaat het ook niet in de krant.

4. Welke invalshoeken worden er volgens u gebruikt/zijn leidend in de
berichtgeving over Europa door Nederlandse media?

De invalshoek what is in it for me En de invalshoek Wordt Europa groter of
kleiner . Niet de invalshoek wat zou Europa wel en niet moeten doen. Dat lijkt
een nuance met het vorige, maar dat is het natuurlijk niet.

5. Welke invalshoeken mist u in de berichtgeving over Europa in de Nederlandse
media en hoe vertekent dat het beeld van de burger over Europa?

12

De berichtgeving over de politieke processen zelf en inclusief die van de
hoofdsteden van de Europese landen. Dat soort verslaggeving van dat spel en de
belangen in objectieve term dus niet vanuit de koker van Nederland. Als ik het
goed begrepen heb, maar ik hoop dat ik me vergis, doet geen enkele Nederlandse
omroep mee met het uitzenden van zogenaamde lijsttrekkersdebat in mei. Nee
dan gaan we Schilz en Juncker en wie is de derde gek... Verhofstadt een debat
doen. En dat gaat de BCC uitzenden en de ARD... Op Twitter verscheen er
berichten van buitenlandse omroepen: Nou, dat gaan we allemaal doen", maar er
zit dus geen Nederlandse omroep bij. En ik kan me dat nog voorstellen ook, dat
ze denken: Nou, we hebben die avond Champions League of hebben die avond al
vol gepland zoals tijdens 9/11 ooit gedaan hebben. En dat RTL ook zegt: "Nee,
dat gaan wij ook niet doen, dat is een put in je kijkcijfers." En dat zal ook wel. Dat
is natuurlijk ook iets waaraan je moet bouwen. De hockey doen ze af en toe op
studiosport en niemand komt erin maakt het uit wie wint, want je ziet het maar
een keer in het jaar. Je moet mensen een fui ton gaan vertellen en dan raken ze
vanzelf wel genteresseerd in de poppetjes en het spel. Maar ik kan het me bijna
niet voorstellen dat Nederland het niet uitzendt.

(blijkt een half uur later wel het geval te zijn, Nederland zendt het dus niet uit.)

Aan de andere kant vrees ik dat er inderdaad besluiten zijn genomen en dat we
niet mee doen. Cynisch h? Het is ook wel veel erger geworden, want die kranten
zijn toch... en het eerste item van de NOS journaal is echt altijd iets over
Nederland en dat is beleid. En dat snap ik wel, want dan kijken ze wel, dan
blijven ze hangen. En als laatste een leuk filmpje ofzo... Of nog een nastoot: 'Kijk
deze vrachtwagen valt net niet in het ravijn of andere Youtube-gein', Maar de
interesse in het buitenland is in het algemeen minder geworden. En Europa is
dan het aller droevigste in Nederland.



6. Wordt Europees nieuws vooral bepaalt door mediacratie (journalisten bepalen
13

decor en context van informatie) of is Europees nieuws vooral het product van
newsmanagement (PR, voorlichting, communicatie)?

Ja maar dit zijn wanhopige pogingen, die krijgen echt geen voet aan de grond,
dus 1 de mediacratie. De mediacratie zou ik het niet noemen, dat is een soort
scheldwoord. Net alsof het een soort kliek is, dat zijn gewoon mensen die
proberen te verslaan. Ik word ook weleens gebeld met de vraag of ik naar
Straatsburg wil komen en ik ben dan ook weleens gegaan. Dan word je de hele
dag gefteerd en dan mag je iedereen een handje geven, maar daar schrijf ik echt
geen stukje over na afloop. Dus de pogingen vanuit de politiek en ik weet niet wat
het bedrijfsleven daar nog tussen doet met zijn lobby's, maar pogingen van de
politiek van kijk eens hoe nuttig wij bezig zijn en dat jullie daar niet over
schrijven. Ja dat kun je natuurlijk niet leidend noemen. En dat is vrij sneu. En
omdat de media er ook nauwelijks aandacht aan besteedt, zou het antwoord
moeten zijn niemand.

[Niemand?]

Alleen The Sun en de Telegraaf en het internet en de Twitter met ze zijn gek en ze
moeten allemaal dood. Er is een hele grove taalcultuur om Europa ontstaan. Er
worden dingen beweerd die je over andere instituten echt niet beweerd.
Bijvoorbaat... Het zij niet meer dan vooroordelen en verwijten. De media doet
ook toch niet... Er is helemaal geen agenda. Er wordt helemaal niet gekeken naar
wat er deze week aan de hand is in Brussel, er is wetgeving dan en dan en dat
speelt. En die arme Brusselse correspondenten doen hun uiterste best om dat te
volgen en vervolgens krijgen ze geen enkel podium. Tenzij er crisis is en dat staat
Europa er weer op zijn slechts op.

7. Wie zijn volgens u de beste sprekers/schrijvers/analisten/commentatoren over
Europa?

Nou ik vond Martin Visser heel goed van het FD. En tijdens de crisis was dat de
14

enige Nederlandse journalist die zich kon meten met wat de Duitsers en de
Engelsen schreven over die crisis. Waarbij ik zelf Duits niet goed lees, dus dat is
een beetje jammer. Dus dan ben je aangewezen op de Britse pers die het vaak
heel gekleurd vertelt. Maar Martin zat daar goed bij. Je hebt een website
Europian Voice, die proberen echt objectief verslag te doen van wat er allemaal
gebeurt daar. -Ik kijk er ook niet elke dat op want ik vind het maar saai.- Die
hebben hun blik echt alleen maar op Europa gericht en niet ergens op een
thuismarkt. ja, hoe heet die Duitser ook alweer... Wolfer Munchau; Die heeft een
mooie blog: Your Intelligents, die is wel heel gekleurd, maar die houdt heel netjes
voor mij de grote kranten bij. Dat vind ik heel praktisch. Maar verder weet ik het
in Nederland niet.

8. Wat zijn uw belangrijkste aanbevelingen over berichtgeving over Europa voor/

Hoofdredacteuren

Ja, wat willen we... Dat ze veel hoge kijkcijfers krijgen of hogere krantoplagen
krijgen of dat ze hun werk goed doen? Ja, nou de helft van de Haagse redactie
opheffen en verhuizen naar Brussel. Ja, we doen verslag van totaal irrelevante
politieke feitjes, omdat ze nou eenmaal onze taal spreken en we vinden het
achtergrondje van Den Haag zo leuk. Elke journalist wil in de Haagse redactie of
buitenland, maar dan bedoelen ze nooit Brussel. Dan bedoelen ze altijd
Washington of Sjanghai. Dus je de status van de Brusselcorrespondent zou in
Nederland hoger moeten zijn dan de Washingtoncorrespondent. En dat is bij
geen een krant zo.

Meer mensen, meer hulp, meer assistentie en vaste rubrieken in de krant. Ik denk
dat dat ook een hele belangrijke is om jezelf te dwingen om er altijd wat aan te
doen. Ook al is het een slecht gelezen rubriek van de krant. En dan niet denken
dan moeten we er iets leukers mee doen, zoals de Nederlander ondervragen. Je
moet het verhaal gaan vertellen. Toen de kredietcrisis uitbrak in 2008 vond een
groot deel van de Nederlandse pers dat heel saai om te verslaan, want waar ging
15

het nou over? Ja, iets met banken en geld. Maar sinds die tijd zijn ze allemaal
gaan investeren op al die redacties om een klein beetje kennis daarover te hebben
en nu zijn ze het regelmatig aan het verslaan. Ja, en dan raak je vanzelf
genteresseerd in het onderwerp en dan ga je het op een betere manier en op een
originelere manier verslaan. Dus het begint volgens mij met een soort
slijtageproces. Het inslijpen over de Brusselse politiek. Ook als het een Italiaan of
een Duitser is.

Journalisten

Die zouden de ambitie moeten hebben. Ja dat is moeilijk. Maar ik vind het echt
jammer dat iemand zoals Martin Visser niet dacht als volgende carrirestap, ik
word nu de allerbeste in Brussel, maar dat hij dacht ik ga maar eens terug naar
het FD en ik maar eens meninkjes hebben bij de Telegraaf. Zou ik ook hebben
gedaan.

[Waarom?]

Nou, in Brussel zit je gewoon in de periferie van de redactie. Helemaal niet in het
centrum. Je moet de klusjes opknappen en als je nieuws hebt dan is het "hebben
we nieuws uit Brussel".. Is er nog een hoekje? Ik snap dat wel maar het is wel heel
jammer. Dus de journalist die zegt: 'ik word gewoon de beste Europese
journalist', dat zou mooi zijn. Maar als het mijn zoontje was zou ik adviseren:
Zorg dat je dat dat niet doet. Ik zou hem adviseren om goed Engels te leren en ga
een tijdje in Washington wonen. Dan mag je altijd als er ook een leuk
youtubefilmpje is, mag je al in het achtuurjournaal vertellen dat in Amerika iets
heel iets heel bijzonders is gebeurd.

3) Europarlementarirs
Ja, ik vind dat ze daar weinig aan kunnen doen. De manier waarop het
Europarlement is georganiseerd met een soort schijnwereld van nationale fracties
die dan toch onderdeel zijn van een fractie die wij helemaal niet kennen. En dan
16

moeten zij toch een soort spreekbuizen zijn, tegen wil en dank, van de mening
van die fractie, die soms niet eens helemaal delen. Daar valt dus eigenlijk
helemaal geen consistent verhaal op te bouwen. Dus wat je volgens mij alleen
maar kunt doen als je belangrijk vindt om je verhaal in de pers te krijgen, is zoals
Corine Wortman heel goed worden op een dossier en in alle commissies zitten.
En zo langzamerhand is zij een luis in de pels van de Europese commissie en de
Raad van ministers. Ik vind haar dus echt opmerkelijk, want als je haar zo ziet
dan heb je niet het idee dat dat de briljante geest van Brussel is, maar misschien
is ze dat wel. Dat is nou een parlementarir die de meeste invloed heeft gehad op
de belangrijke dossiers.


5) Burgers

Ik heb niet echt een advies voor de burgers

6) Maatschappelijk middenveld (ANWB, vakbonden, werkgeversorganisaties,
etc.)

Ja, ze hebben allemaal hun Europese, net als die Europarlementarirs die lid zijn
van de PvdA maar dan vallen in een of andere socialistische fractie. Dan zit de
ANWB ook in een of andere Europese wegenclub en de werkgevers hebben ook
hun eigen lobbygroep. Maar dat is eigenlijk gericht op het benvloeden van het
beleid in Brussel en het is dus niet zo dat de ANWB zegt, zullen we in Europa het
is eens anders aanpakken voor de mensen. Het is veel meer dat ze bij elkaar
komen om een gezamenlijk standpunt te hebben tegenover de raad van ministers
en de commissie. Ze hebben geen belang bij, behalve af en toe als ze een rel
voorzien en de publieke opinie nodig hebben, maar dat is eigenlijk het Haagse
spel dat de journalistiek zou moeten verslaan. En je kunt niet verwachten van de
ANWB dat ze een soort informatierol voor zichzelf zien. En ja het is soms handig
om daar de publieke opinie bij te gebruiken, soms niet. En journalisten moeten er
dan voor zorgen dat het toch in de krant komt, dus geheime spelletjes ook boven
17

water komen.

[Heb je een algemeen advies?]

Het zou een goede eerste stap zijn als we in Nederland het televisieprogramma
Buitenhof zouden afschaffen qua naam.

[Ja?]

Want die doen dat ook een beetje, die proberen vaker Europese commissarissen
aan tafel te krijgen enzo. En dat moet dan eigenlijk gemaakt worden vanuit
Brussel. Wij doen toch helemaal niks in Nederland?

[Je had toch de slag om Brussel?]

Ja, maar dat zijn dan programma's... Ik vind het wel leuk hoor, maar dat is dus
niet fui ton over de.... dat is vanuit de buitenkant ontrafelen van een aparte
machinerie ergens die vast wel belangrijk is. Het is misschien wel de eerste stap
die je moet doen in de journalistiek. Zo ver staan we nog af van de verslaggeving.

[Dus eigenlijk is het nog maar net begonnen?]

Wat wij doen, en de Volkskrant heeft natuurlijk net zo'n serie gehad (Vonk),
iemand die niet in Brussel hoorde die ging dan als een soort Pietje Bel of Kuifje in
Brusselland naar Brussel, want hier wonen ook mensen. Als een soort
antropoloog gaat de journalist naar Brussel en die komt terug met een verslag
met wat ze daar eten, of dat duur is of niet. En dus verslaan we de frinch alsof is
het een soort tripje is waar die nog nooit een mens is tegen gekomen, daar
moeten we toch echt voordat die verdwenen is verslag van doen. En niet wat
vindt stamhoofd en waarom vindt hij dat en wat betekent dat voor over tien jaar.
Het enige waar we dat wel doen is bij de ECB. Voor zover daar in de Nederlandse
financile pers verslag van kan worden gedaan. Kun je niet anders dan in
18

algemene Europese termen verslaan, want de ECB kun je niet in nationale stukjes
opdelen. Dat doen ze heel slim; het bestuur van de ECB spreekt met een stem, dat
is niet waar, maar dat proberen ze wel uit te dragen. En iedereen zit daar namens
Europa en niemand zit daar namens een land. Dat is vast allemaal in het niet zo
en daar kun je mooi over schrijven als journalist.

[Dus zij treden op de juiste manier naar buiten?]

Die hebben heel duidelijk omschreven in hun mandaat en in het Europese
verdrag. Daar staat dat elke nationale bankpresident, dus in ons geval Klaas Knot,
die gaan naar Frankfurt en wordt daar opslag een Europeaan, En die mag daar
ook niet volgens het verdrag zijn eigen land vertegenwoordigen. Hij zit er
vanwege zijn land, maar namens zijn land. Dat leidt tot hele rare toestanden dat
in elke hoofdstad in Europa wordt het monetaire beleid voorbereid alsof ze de
ECB van Europa zijn, want ze moeten dan straks al standpunt in kunnen
brengen. Dus wij zijn in Europa negentien keer rentebeleid aan het produceren.
Dat is een beetje inefficint, dan heb je dus ook geen handvatten als journalist om
in de oude reflexen te vallen. Hoewel we dat vaak proberen. De Duitsers tegen de
Italianen, dat speelt ook en dat moet je ook ontrafelen als het speelt, moet je het
ook opschrijven. Maar het instituut en sich is serieus onderdeel van het nieuws
verhaal en dat is eigenlijk bij de rest van Europese instituten niet.

[Dus eigenlijk is dat een tip voor de beleidsmaker; treed met een gezicht naar
buiten.]

Dat kan niet. De reden dat de ECB kan doen is omdat het per definitie een
ondemocratisch instituut is en niet transparant. De ECB is wat dat betreft een
feest. Populaire instituten zijn altijd ondemocratische instituten. Dat is heel raar,
maar dat is eigenlijk wel logisch, want dat geldt altijd. De sterke man vinden ze
altijd bij voorbaat een toppertje. De minister van financin in Nederland is altijd
populair, want dat gaat over van alles en die zegt gewoon niet dat gebeurt niet.
Heel ondemocratisch, maar dat vinden we prachtig. En in Europa is dat dus de
19

ECB president. Maar helemaal mooi is dat met de commissaris mededinging. Dat
is de commissaris met macht eigenlijk, die buiten de ministers om dingen kan
besluiten . Niet alleen macht, maar ook aanklager als er een kartel is, de rechter
en cipier. Dus deelt straffen, is dus een extreem machtige positie. Altijd populair.
Het vreemde is, iedereen roept om democratie, maar de populaire instellingen
zijn het minst democratisch. Want dan heb je eigenlijk geen zicht op wat een
troep het eigenlijk is. en bij die transparante democratische instellingen, kun je
verslag gaan doen van wat een diepe ellende elk politiek besluitvormingsproces
toch is. Dus daar word je niet populair van. Dus de roep om meer democratie in
Europa gaat ook helemaal niet Leiden tot populariteit voor Europa. Alleen als je
daar Tony Blair zou neerzetten als een soort van super Rompuy die alle besluiten
zou nemen, dan zou het vier jaar lang heel populair zijn.


20

Roland Duong, journalist
Datum interview: 3 april 2014

[1. Wat valt u op in de berichtgeving over Europa door Nederlandse media?]
Ja, twee dingen. Er wordt meer gedegen bericht over Europa in Brussel.
Nieuwsuur bericht veel over Europa en dat zijn goede reportages, vind ik. Daar
staat tegenover dat de kennis bij journalisten nog niet helemaal aanwezig is.
Nederlandse politici komen vaak weg met kritiek op Europa dat er allemaal rare
regeltjes vandaan komen. Daar hoor ik weinig adequate journalistieke kritiek op.

(Toegevoegd in nagesprek)
De kwaliteit van de berichtgeving is eigenlijk nog best ok, maar bottleneck is dat
de specialisten langs elkaar heen werken in Den Haag. Je hebt een verslaggever in
Brussel en in Den Haag. Die blijven in verschillende werelden werken en daar
gaat het mis. Daarom wordt dus ook in de verslaggeving Brussel als een ander
werelddeel verslagen dan Den Haag: Brussel als andere bestuursplaneet. In
werkelijkheid zijn Den Haag en Brussel enorm met elkaar vervlochten.

[Zijn er nog andere dingen die u opvallen?]

Zeker wel. Ik merk dat in de breedte het Europadebat in de journalistiek
volwassener wordt. De redacties nemen het serieuzer. Ze krijgen ook meer grip
op de materie. Tegelijkertijd zie je daardoor dat ook meer politici worden
ondervraagd over Europa-standpunten en in die ondervragingen wel heel vaak
weg komen met platitudes zoals: 'de eurocraten en die onnodige regeltjes'. Daarin
kunnen journalisten nog wel extra bijscholing gebruiken om dat wat makkelijker
te kunnen weerspreken.

[Dus er is een tekort aan kennis?]

Nou, dat is wat hard naar mijn collega's. Om het genuanceerd te zeggen: ik denk
21

dat de finesse van de europolitiek, dat ze daar nog niet zo bekend mee zijn.

[Hoe kan dat?]

Heel simpel. De Europese politiek is ontzettend ingewikkeld. Ikzelf heb daar nu
denk ik 5 jaar ervaring mee. Ik moet erkennen dat er nog heel veel dingen zijn die
voor mij onbekend zijn. De Europese politiek is zo ingewikkeld, daar kan je als
normale sterveling eigenlijk niet een compleet beeld van krijgen. Na jaren van
aandachtige studie en toch veel in Brussel zijn en veel belanghebbenden spreken
kan je wel een beeld krijgen van hoe de Europese politiek werkt. Daarin zie je wel
dat journalisten toch een klein beetje te kort komen. Het is heel moeilijk. Zelfs
Nederlandse politici hebben vaak geen idee hoe het er in Brussel aan toe gaat.
Hoe moeten journalisten dat dan beter doen? Er is nog wel wat te winnen.

[2. Kunt u best practices (minimaal drie) in de berichtgeving over Europa
noemen?]

Ja, ik heb heel veel gehad aan de krantenstukken van Caroline de Gruyter in het
NRC. Die vind ik erg goed. De Volkskrant heeft een hele goede ervaren journalist
naar Brussel gestuurd: Tromp, ik weet niet of het Jan of Bart is. Een hele goede
journalist. Die maakt hele goede stukken. En ik vind dat nieuwsuur met Saskia
Dekkers ook goed is. Het gaat minder over politiek, maar zij gaat Europa in om te
kijken wat de Europese regels voor effect hebben in Europa. Ze bezoekt Athene of
Lissabon of weet ik wat waar. Dat doet ze heel goed.

[Wat doet ze dan goed?]

Wat ik goed vind is dat ze op een heel dagelijks niveau laat zien wat Europa kan
betekenen voor burgers. Wij zeggen allemaal: die luie Grieken hebben de zaak
bedonderd, ze moeten bloeden. Dan gaat Saskia naar Griekenland, die ziet dat er
echt heel stevig de broekriem wordt aangehaald, dat het echt geen pretje is en dat
ze er keihard aan het bloeden zijn. Zulke reportages waarin je ziet hoe de Grieken
22

lijden onder de Brusselse maatregelen, misschien ook wel terecht, dat vind ik wel
sterk. Dat is ook gewoon tegengeluid durven geven aan al die populisten die
zeggen dat die Grieken alleen maar bedriegers zijn die eruit moeten. In die
reportage zie je hoe het er werkelijk aan toe gaat.

[Zijn er nog andere dingen op tv?]

De tv blijft wel achter als je het vergelijkt met de dagbladjournalistiek. Nieuwsuur
is belangrijk, maar voor de rest zou ik het niet weten. Wijzelf bij de Slag
natuurlijk, maar ik mag mezelf niet noemen natuurlijk. Nee, verder is het
moeilijk.

[Hoe kan dat?]

Ik denk A: dat het voor journalisten ingewikkelde materie is. Ze weten niet
precies hoe het eraan toegaat in Brussel, dus dan is het ook moeilijk om te
verslaan.
Maar misschien nog wel belangrijker, of wat ook een reden is om op TV weinig
aandacht te besteden aan Europa, is dat het niet goed verkoopt. Er is
kijkersonderzoek gedaan en het schijnt dat op het moment dat je maar de
Europese vlag laat zien of je Europa noemt dat je dan al 50 tot 100 duizend
kijkers kwijt bent. Dat is geen prettig perspectief als programmamaker of
netmanager. Dat speelt zeker een rol, de kijkcijfers.

[3. Welke verschillen neemt u waar in de berichtgeving over Europa tussen nu en
de vorige verkiezingen (vijf jaar geleden)? ]

Het is duidelijk dat Europa nu leeft. Dat is prettig en belangrijk. Europa is een
belangrijke bestuurslaag geworden en dat hadden de Nederlanders nog niet zo
goed door. Nu begint dat besef door te dringen. Het is goed dat daar meer debat
over is.
Vijf jaar geleden hoorde je nog wat simpele eurosceptische geluiden. Die mensen
23

die neuzelen over komkommers enzo... Dat werd niet weersproken. Mensen
vonden het verder eigenlijk niet echt interessant. Nu zie je dat Nederlanders zich
er wel meer in verdiepen. Het heeft ongetwijfeld te maken met de eurocrisis die
Nederland ook raakt en dat er vanuit Brussel allerlei maatregelen worden
opgetuigd om Europa uit de crisis te halen, waar ook Nederland aan moet
voldoen. We hebben nu echt een Europese minister van financin. Dat heet dan
commissaris: Olli Rehn van de begroting. Het is nu echt zo dat onze Dijsselbloem
langs moet bij Olli Rehn om goedkeuring te krijgen voor de begroting. Dat was 5
jaar geleden niet zo. Het is echt zo dat Brussel belangrijker geworden is voor
Nederland. Het heeft iets meer mandaat gekregen om aan ons huishoudboekje te
tornen. Vanzelfsprekend is de berichtgeving over Brussel dan ook belangrijker
geworden.

[4. Welke invalshoeken worden er volgens u gebruikt/zijn leidend in de
berichtgeving over Europa door Nederlandse media?]

Dat zijn die rare eurocraten in Brussel die allemaal vreemde regeltjes verzinnen
waarmee ze de Nederlandse burger pesten. Dat vind ik leidend... Je hoort het
regelmatig terug. Regelmatig worden daar krantenkoppen mee gemaakt.

[Heeft u daar een verklaring voor?]

Clichbeelden verkopen goed in de krant. Op het moment dat Wakker Nederland
op de voorpagina kan zetten: nou, die Eurocraten maken het nu helemaal bont
met die gekke regeltjes over WC-potten, dan kunnen de lezers weer roepen:
schandalig en wat is het toch erg en wat een malloten en gekkies. Dat gaat er bij
die lezers in als koek. De schandaaltjes die verkopen goed. Ik denk dat, dat een
belangrijke reden is.

[Ziet u nog andere invalshoeken die veel voorkomen?]

Ja, in de andere kranten is er veel aandacht besteed aan de Eurozone en of die
24

eurozone uit elkaar valt of niet. Dat is heel grappig om te lezen en zien omdat het
einde van de euro echt wel 1 miljoen keer voorspeld is door allerlei doemprofeten.
Ze hebben geen van allen gelijk gekregen omdat ze geen van allen doorhadden
dat de Europese wil om de euro te laten slagen enorm is. Er is een enorme
politieke wil bij de regeringsleiders in de euro om die euro niet uit elkaar te laten
klappen. Die wil is veel belangrijker dan de individuele doemdenkpraktijk van
een zelfverklaard specialist. Dat valt mij op, dat de berichtgeving voor een deel
wordt gedomineerd door niet goed genformeerde doemdenkers.
Het sluit aan bij de beleving van veel burgers. Dan worden de burgers in hun niet
adequate idee over Brussel op hun wenken bediend. De clichs en de karikaturen
van Brussel worden dan enorm vergroot. Dat doet de markt vaak. Die doen graag
wat ze denken dat burgers willen. 'Als burgers karikaturen van Brusselse
Eurocraten willen dan zullen we ze dat ook geven.' Dat is een belangrijk
mechanisme.

[Ziet u daar verschil in tussen TV en kranten en andere media?]

Er is een groot verschil tussen dagbladen. Ik ben ook maar n persoon, maar in
mijn opinie vind ik het NRC wel heel objectief berichten over Europa. Ik zie
absoluut een verschil tussen De Telegraaf en het NRC. Dat is een ding. Maar ook
de NRC ontkomt niet aan de opinies van Europa doemdenkers. Daarin gaan ze
ook wel weer mee. Dat snap ik wel, maar dan krijg je dus dat aparte fenomeen dat
iedereen die enigszins ervaring heeft met Europa, in Europa, niet negatief is over
Europa, maar zelfs positief. Alle echte Europadeskundigen hebben brede
consensus over het nut en noodzaak van Europa. Dat is eigenlijk saai, dus wat
krijg je dan. Net als in het klimaatdebat - er is geen wetenschapper die het
broeikaseffect ontkent - wat doet de media, die haalt mensen naar voren die
eigenlijk geen staat van dienst hebben op het gebied van wetenschap die dan de
klimaatscepsis voeden. Het effect is dat de burger zich dan afvraagt of het wel
bestaat.
Europa wordt vertegenwoordigd in de media door mensen die vaak geen ervaring
hebben in Europa. Het zijn opiniemakers en publicisten die gewoon een boekje
25

willen verkopen. Die komen met enorm stevige meningen die goed verkopen. Dat
betekent niet dat ze echt verstand hebben van hoe het er in Europa aan toe gaat.
De mensen die weten hoe het er aan toe gaat, die hebben een bepaalde gedeelde
kennis over Europa. Die zien het nut en noodzaak ervan in. Die vinden het niet zo
belangrijk om aan Europa bashing te doen. Die halen ook minder de
krantenkoppen omdat ze de polemiek niet voeden.

[In hoeverre houdt u nog rekening met die invalshoeken in je eigen programma?]

Ik houd er Ik onderzoek die invalshoeken. Dit is zo'n voorbeeld. Buma van het
CDA die zegt: ik wil veel meer soevereiniteit terughalen uit Brussel. De
Volkskrant neemt dat 1 op 1 over. Die kopt daarmee op de voorpagina. Het wordt
eigenlijk onweersproken in De Volkskrant. Ik wil dat wel onderzoeken... Ok,
Buma is voor soevereiniteit, overdracht vanuit Brussel naar Nederland. Dan
onderzoek je dat lijstje waar hij soevereiniteit op terug wil halen. Dan kom je
erachter dat het een flauwekul- lijstje is. Dat zijn allemaal regeltjes en dingetjes
waar Brussel eigenlijk helemaal niet over gaat. Plus het feit dat Buma zelf in het
grote Europese verhaal met Europa mee stemt. Als het gaat om
begrotingsdiscipline, als het gaat om economisch beleid, dan is Buma ook
voorstander van soevereiniteitsoverdracht naar Brussel. Ook Buma vindt dat
Brussel een sterkere greep moet hebben op het Nederlandse huishoudboekje.
Dan gaat hij op kleine puntjes zeggen dat Nederland zelf moet beslissen. Over het
belangrijkste waar de regering een mandaat over kan hebben, over de financin.
Daarin zegt hij: nou, Olli Rehn eat your hart out. Dat is niet consequent, bijna
hypocriet. Daar richt ik dan wel mijn pijlen op omdat het belangrijk is voor
Nederlanders dat ze wel snappen waar onze politici voor staan. Als Buma zich
dan als zeer eurokritisch presenteert terwijl hij op de belangrijkste punten met
Brussel instemt dan is dat vreemd.

[Dat is vanuit een politieke rol...?]

Nee, dat is een journalistieke rol. Dit klinkt misschien pro-Europees, maar tegen
26

dat predicaat verzet ik me. Ik zie mezelf als journalist. Ik heb zelf het gevoel dat
de kennis bij de Nederlandse burger niet aanwezig is en dat er voor journalisten
een mer boire is om de Nederlandse burger goed voor te lichten over Brussel.

[In hoeverre spelen journalisten een rol bij het bepalen van de invalshoeken en in
hoeverre zijn het de politici zelf. ]

Ik zie vaak in het Europa bashen een pact van politici en media. Het
eurosceptische verhaal gaat er bij veel burgers in als koek. Politici en media
bedienen die burger op hun wenken.

[Concreet, hoe uit zich dat?]

Op het moment dat een politicus zich kwaad maakt over de zogenaamde regeltjes
van die gekke Eurocraten zijn er altijd wel media te vinden die dat heel gulzig
opschrijven en de wereld in brengen zonder dat die politicus van repliek wordt
gediend.

[Hoe kan dat dan? Waarom wordt hij niet van repliek gediend?]

Omdat het goed verkoopt. Mensen zijn wel dol op Brusselse schandaaltjes of
Brusselse domheden. Daar is men wel op gespitst.
Kijk, ik zie het echt als een tweedeling. De serieuzere kwaliteitsjournalistiek en de
meer populistische journalistiek. Je moet constateren dat de
kwaliteitsjournalistiek inspireert, mij ook. Die maakt mooie verslagen vanuit
Brussel.

[Waar zit die tweedeling bij u, wat is kwaliteit en wat niet?]

Ik denk op het moment dat je n op n een anti-Brusselse leus van een politicus
doorgeeft en dat verder niet analyseert of op waarheid probeert te schatten, dat
vind ik populistische journalistiek. Een journalistiek die iets op waarde weet te
27

schatten en kijkt: klopt dit wel? Dat vind ik kwaliteitsjournalistiek. Daar zit voor
mij een scheiding in.

[5. Welke invalshoeken mist u in de berichtgeving over Europa in de Nederlandse
media en hoe vertekent dat het beeld van de burger over Europa?]

Welke invalshoek echt mist in de Europese berichtgeving, die mist zo
fundamenteel dat ik heb besloten om daar een boek over te schrijven, is de
verantwoordelijkheid van de Nederlandse politici in de Europese politiek. Tot en
met Rutte aan toe. Zij kunnen de mythe in stand houden dat er in Brussel wordt
besloten over Nederland. Ook Rutte wordt daarin niet ondervraagd over zijn
eigen rol, terwijl iedere ingewijde weet dat de raad van regeringsleiders eigenlijk
het machtigste orgaan is in Europa. Dus de Europese Commissie werkt niet
zonder dat de regeringsleiders hun toestemming hebben gegeven. Rutte zit echt
maandelijks aan tafel om allerlei gekke regeltjes goed te keuren. Op het moment
dat vanuit Brussel gekke regeltjes komen, zijn er altijd Nederlandse politici die
daar hun goedkeuring aan hebben gegeven. Dat perspectief verbaast me niet want
het is een heel ingewikkeld traject, maar als je die naspeuringen hebt gedaan zie
je heel duidelijk: de Nederlandse politiek, de Nederlandse regering en
Kamerleden zijn allemaal mede verantwoordelijk voor alle regels die er uit
Brussel komen. Om je daar als politicus van te distantiren en te zeggen: Die
gekke eurocraten met die gekke regeltjes, dat is eigenlijk totaal bezijden de
waarheid. Het is heel vreemd dat ze daar tot de dag van vandaag heel makkelijk
mee wegkomen als ze dat soort beschuldigingen uiten. Het wordt echt tijd dat
journalisten voor de mensen zeggen als een politiek zegt: Ah die rare regeltjes,
dat een journalist zegt: Maar u heeft het zelf toch goedgekeurd? Dat een-tweetje
moet veel meer gebeuren.

[Dan kom ik weer uit bij de vraag, hoe kan dat? Waarom wordt dat dan niet
gevraagd?]

Dat klopt dat het niet wordt gevraagd. Dan moet ik eerlijk zeggen, dat heeft te
28

maken met de ongelofelijke ingewikkeldheid van de staatsinrichting. Hoe Europa
politiek is uitgedacht. Dat is heel ingewikkeld. Er is een Europese Raad van
Regeringsleiders en is een Europese Commissie en er is een parlement. Dan heb
je nog de nationale parlementen. Dat is een enorme brei van mandaten en
volmachten. Als je daar niet even goed over nadenkt kom je er eigenlijk niet uit.
Dan zie je niet dat het nationale parlement in alle beslissingen nog heel veel
macht heeft. Dan denk je van: nou ja, inderdaad, het zullen wel de eurocraten
samen met het Europees parlement zijn die dat hebben bedacht. Als
buitenstaander denk je dat heel makkelijk. Het feit dat de juiste invalshoeken niet
worden gevonden heeft echt te maken met dat de Europese politiek ook
ingewikkeld is.

[Als u kijkt naar uw eigen programma, hoe probeert u er dan invulling aan te
geven? U loopt er ook tegen aan dat het ingewikkeld is. ]

Ik probeer de grote mythes die leven over Brussel te ontkrachten. Dat is het
bestaansrecht van het programma. In die zin Dat is eigenlijk heel logisch dat als
je als journalist stuit op een soort breed gedeelde onwaarheid dat je die
onwaarheid probeert op te heffen door de goede informatie te geven.

[Maar hoe onttrekt u zich? U bent zelf ook journalist. U zit zelf ook in het
systeem. Ik vraag me af in hoeverre dat u als journalist benvloedt: de gedachtes
die er in de media leven]

Je raakt wel een heel goed punt. Op een bepaalde manier Ik ben een
programmamaker op tv. Op het moment dat ik moet zeggen: de Europese
Commissie werkt eigenlijk best prima dan is dat een heel raar journalistiek feit.
Het is een belangrijk feit om te vertellen omdat de Europese commissie best
prima werkt. Natuurlijk er is veel kritiek op te geven maar omdat de kritiek zo
immens is, lijkt het net alsof de commissie alleen maar bestaat uit idioten en
megalomane regeltjesmakers en dat is absoluut niet de waarheid. Ik wil de
waarheid vertellen. De Europese Commissie is niet perfect maar werkt best ok.
29

Dat is bijna al een journalistiek feit, dat is vrij ernstig. Maar ok, dat verhaal
alleen kan je niet zo vertellen. Dat interesseert helemaal niet. Dan begint de
lading al te schuiven. Dan moet ik ook al een soort headlines maken met: hoe zit
het met de rare Eurocraten in Europese commissies. Zijn het echt van die
regeltjesfetisjisten? Dat betekent dat ik het frame van de eurocraten en
regeltjesfetisjisten dan al plak in mijn headlining. Dat is hier op de redactie wel.
Nou ja, geen discussiepunt, iedereen voelt wel dat we iets daarvan moeten
gebruiken om het verhaal te kunnen laten rollen, maar het zijn wel
gewetensvragen. Hoe ik mijn headlines maak, hoe ik mensen probeer het
programma binnen te lokken, daar maar ik ook gebruik van de eurosceptische
frames. Daar kom ik soms ook gewoon niet uit.

[Hoe lost u dat dan op?]

Dan ga ik toch heel ronkend openen: is het nou waar dat al die eurocraten
regeltjesfetisjisten zijn? Dan ga ik dat vervolgens weer deconstrueren. Dat het
helemaal geen regeltjesfetisjisten zijn, maar ondertussen heb ik het wel gezegd
dus blijft dat frame wel hangen. Misschien is dat frame dan zelfs wel sterker dan
de uiteindelijke journalistieke boodschap. Mensen focussen zich toch op de
hoofdzaak. Ik heb in het begin veel meer gedaan... Spelen met de euroscepsis.
Dus een eurosceptische aankondiging en het vervolgens ontkrachten. Tot ik
erachter kwam dat die aankondigingen bleven hangen en het genuanceerde
verhaal daarachter vaak niet. Tot mijn schaamte heb ik toen maar moeten
erkennen dat ook ik te populistisch van start ging. Elk jaar ben ik minder
populistisch geworden. Elk stukje populisme dat ik toelaat in mijn journalistiek
legt een enorme claim op de boodschap. Vaak onthouden mensen die dan niet.

[Wat is dan wat u geleerd hebt? Wat u nu anders doet dan toen, waardoor u dat
populisme niet meer nodig hebt?]

Ik denk dat ik probeer minder met clichs te werken. Maar dat ik gewoon de
boodschap meer toeschrijf of toemonteer naar het conflict zoals het daar is. In
30

plaats van: Zijn de Eurocraten echt allemaal van dat soort wereldvreemde
gekkies, wordt het meer van: De Nederlandse politici vertellen vaak niet de
waarheid over Brussel. Dat is de waarheid, maar een paar jaar geleden durfde ik
dat nog niet aan omdat ik niet wist of het wel klopte wat ik zeg. Nu weet ik dat wel
en durf ik het te zeggen. Ik kan niet zonder polemiek headlines maken. Ik kan
niet zonder polemiek mijn programma verkopen, plat gezegd. Maar zo plat is het
ook. Ik heb die polemiek nodig, anders interesseert men zich er niet voor. Maar ik
probeer de polemiek wel meer te brengen bij de mensen die er ook
verantwoordelijk voor zijn. Ik ga buiten de karikatuur van de eurocraten. Je
brengt in dit geval de polemiek bij de Nederlandse politici die al die verkeerde
frames de media in brengen. Het is een nuanceverschil, maar 4 jaar geleden zou
ik nog zeggen: Gekke eurocraten, hoe gek zijn ze eigenlijk. Nu zou ik meer
zeggen: Nederlandse politici vallen ten onrechte Brussel aan.

[Hoe verkoopt u dat dan aan de VPRO. Die staan achter u, maar merkt u dan dat
u dat moet verkopen. Zo'n boodschap is misschien minder spectaculair. Is dat
moeilijker? Zijn er minder kijkers?]

Qua kijkers merk je het wel. De televisie is gehouden aan marktaandelen. Met ons
programma halen we ons marktaandeel heel zelden. Dat is een gevaar voor het
programma. Je kan zo afgeserveerd worden met de cijfers in de hand. Je haalt je
marktaandeel niet, dus wegwezen. Dat is kwetsbaar. Daartegenover staat dat de
VPRO en ook Nederland 2 het programma heel goed steunen. Ze zeggen: Wij
vinden Europa belangrijk, dat is een publieke taak, dit moeten we vooral blijven
maken. Dat is dan weer prettig. In die zin hoeven we het niet te verkopen maar
zien mijn bazen wel de importantie van het thema.

[U vertelde dat je 4 jaar geleden nog een meer populistische aanpak koos en nu
wat minder. Heeft u het daar dan over met die hoofdredacteuren. Hoe zien die
dat?]

De VPRO is wel echt een makersomroep. Die laten makers vrij. Het is wel zo dat
31

mijn hoofdredacteur, als ik dan ronkend of populistisch uit de hoek komt en ik
het vervolgens niet waar maak, me daar wel over kapittelt: je hebt het toch wel
iets te populistisch gezegd. De grap is dan dat een andere hoofdredacteur mij
verdedigt. Die ziet ook wel in wat voor spagaat ik zit. Als ik het niet helemaal niet
ronkend breng vallen mensen gelijk in slaap als ze Europa horen.

[6. Wordt Europees nieuws vooral bepaald door mediacratie (journalisten
bepalen decor en context van informatie) of is Europees nieuws vooral het
product van newsmanagement (PR, voorlichting, communicatie)?]

Het is een saai antwoord. Maar het is allebei. Ik onderscheid de
kwaliteitsjournalistiek en de populaire journalistiek. Ik vind dat de
kwaliteitsjournalistiek heel goed bij machte is door de spin en PR heen te
prikken. Dat wordt dagelijks bewezen. Er zijn ook grote groepen binnen de media
die zich voor het karretje laten spannen door de spindoctors en PR-bureaus, die
kunnen makkelijk wegkomen met hun ongefundeerde beschuldigen aan Brussel.

[Is dat in evenwicht?]

Het is niet in evenwicht omdat het Eurosceptische geluid nog steeds wel Het
debat en ook in de journalistiek is de tendens nog steeds: voor of tegen Europa.
Je bent eurofiel of euroscepticus. Dat is een heel kinderachtige grondhouding.
Het wordt tijd voor iets meer volwassenheid in het debat. Dat we die frames
voorbij gaan. Het is niet zo dat Europa moet worden overgelaten aan eurofielen
of eurosceptici. In die zin is dat een armoede en hoop ik dat we over enkele jaren
het echt meer journalistiek hebben over het Nederlandse beleid in Europa. Echt
bijna sec journalistieke berichtgeving over hoe wij onze invloed in Brussel laten
gelden. Welke kant we Brussel uit willen hebben in plaats van meer of minder
Brussel. Het is een achterhaald en niet constructief debat. Ik vind het hele frame
van minder Europa dat door politici wordt gebezigd nog veel teveel aandacht
krijgen in de media. Dat moet met kracht worden weersproken en politici moeten
gewoon voor de dag komen met wat ze met Europa willen.
32


[In de bepaling van de onderwerpen en themakeuzes, als u kijkt wat er
uitgezonden wordt, bepalen journalisten dat dan echt zelf of wordt dat bepaald
door de communicatieafdelingen of wat er in Pr bureaus geplugd wordt?]

De slogan: 'minder Europa', zie ik nog zo vaak terug in de media. Dat zijn echt de
frames van politici. Die hebben daar nog wel echt de overhand in.

[Dus vooral dat journalisten vaak thema's overnemen in plaats van dat ze die zelf
maken?]

Ja, klopt. Nogmaals het is genuanceerd. De kwaliteitspers heeft er wel redelijk
grip op.

[7. Wie zijn volgens u de beste sprekers/schrijvers/analisten/commentatoren
over Europa?]

Caroline de Gruyter van het NRC. Saskia Dekkers van Nieuwsuur maakt ook hele
goed reportages over Europa. Wat voor mij een schitterend boek was, was De reis
naar het continent van de historicus Mathieu Segers. Daarin wordt schitterend
aangetoond dat politici wel vaak een grote mond hebben, maar dat Nederland
alleen maar in de marge een rol heeft gespeeld in de ontwikkeling van de EU. Dat
we toch echt niet zo belangrijk zijn in het hele spel. Dat is niet erg, maar het is wel
goed om dat perspectief te hebben. Het NRC in het algemeen doet veel aan
Europa. Wat heel grappig is vind ik... Ik heb ook veel het Financieel Dagblad
gelezen. Die interne markt in Nederland is heel innig verbonden aan Europa en
dat weet het FD ook. Die zorgen er wel voor dat ze met gedegen verslaggeving uit
Brussel komen omdat het rechtstreeks de beslissingen benvloed van
Nederlandse bedrijven. De economie dwingt goede journalistiek af in dat geval.

[Ziet u specifieke verschillen tussen de berichtgeving op televisie en in andere
media?]
33


Ik vind wel dat in de schrijvende pers het onderscheid gemaakt kan worden
tussen de kwaliteitspers en de populistische pers. Op tv is dat minder. De
publieke geeft Europa nog wat aandacht, dat doen ze best redelijk in Nieuwsuur
met Chris Ostendorf en Saskia Dekkers. Bij de commercile geven ze het geen
enkele aandacht. Buiten het nieuws en buiten de Slag om Europa is het stil.

[Hoe kan dat?]

Je krijgt er geen adverteerders mee. Het levert geen kijkers op

[Is het zo simpel?]

Ja. Nou ja, goed. Nuance is altijd moeilijk. Je kan kijkers trekken, maar Europa is
moeilijk op tv omdat tv een enorm massamedium is. Op dit moment is tv in
handen van mensen die alleen maar in hele grote cijfers denken. Marktaandelen
van 3 of 4 %, wat nog steeds staat voor honderdduizenden mensen, is voor tv
beslissers eigenlijk niet interessant. Voor tv ben je pas interessant als je meer dan
een miljoen kijkers hebt. Met Europa meer dan een miljoen kijkers halen is bijna
onmogelijk. Maar wat interessant is Dit is mijn eigen stiel. Ik heb een keer een
uitzending gemaakt over de Europese grondwet. Heel interessant, een
reconstructie gedaan over Europa die werd uitgezonden op het slot van
Nieuwsuur. Op Nederland 1 zat Jantje Smit en op Nederland 3 iets met
ijsschaatsen. Toen hebben we zeshonderdduizend kijkers gehaald, wat voor elk
programma netjes is. Als je het beter programmeert kan Europa ook wel betere
cijfers halen. Helaas voor de publieke omroep is het systeem: 'winner takes all'.
Als je een kijkcijferkanon bent krijg je het beste slot. Voor Europa- verslaggeving
is dat niet prettig. Het zou er geholpen mee kunnen zijn om wel in het beste slot
te mogen zitten. Dan krijgt het ook best veel kijkers. Niet dat miljoen van Boer
zoek vrouw. Maar in plaats van driehonderdduizend kijkers misschien wel een
verdubbeling. Dat is wel interessant. Maar goed, dat is een discussie in
Hilversum. Nu heeft dat geen kans van slagen, dit soort perspectieven. Dat is
34

meer utopisch.

[Hoe gaan jullie daar zelf mee om. Het is u toch gelukt om iets over Europa op
televisie te krijgen Hoe doen jullie dat?]

De VPRO vindt het belangrijk net als de netmanager van Nederland 2. Wij
hebben... Je zou het bijna politieke steun kunnen noemen... steun bij belangrijke
mensen in Hilversum. Als dat verandert, zijn wij ook in een keer weg. Zo
kwetsbaar is het wel.

[Hoe verkrijgt iemand die steun?]

Ik denk doordat er een breed gevoel is binnen de omroep dat Europese
journalistiek belangrijk is. Er moeten toch een paar mensen zijn die daarvoor
verantwoordelijk zijn. Wij hebben wel passie voor de Europese journalistiek. Ik
ben gepassioneerd over verslaggeving in en over Brussel. Ik denk dat mijn bazen
dat ook zien en mij dan ook die taak wel toevertrouwen. Op het moment dat mijn
baas zegt: 'de kijkcijfers, het is allemaal mwuah mwuah, weet je wat het mes erin.'
Dat kan. De VPRO steunt ons goed en dat zal wel zo blijven, maar misschien dat
de nieuwe netmanager er weer anders over denkt.

[Advies]

[1. Hoofdredacteuren]

Mijn belangrijkste advies is om de journalisten Europees bij te scholen en ze in
ieder geval te prepareren dat Nederlandse politici enorm verantwoordelijk zijn
voor wat er in Brussel gebeurt. Op het moment dat Nederlandse politici allerlei
dingen beweren over Brussel kunnen journalisten gewoon zeggen: Waar was u
dan toen die regeltjes werden goedgekeurd? Mijn advies is: zorg ervoor dat jullie
journalisten de verantwoordelijkheid houden bij de Nederlandse politici, waar die
ook ligt. Dat mis je echt heel erg. Vaak worden dingen onweersproken n op n
35

overgepend. Dat klopt niet.

[Bijscholen dus?]

Dat klinkt heel raar. Die ene vraag: Maar u heeft het toch zelf goedgekeurd? Die
vraag moet standaard in het rugzakje meegenomen worden.

[En specifiek hoofdredacteuren?]

Ze moeten hun journalisten dit meegeven.

(Toegevoegd in nagesprek)
Wat er zou moeten gebeuren is dat Haagse redacties en hoofdredacteuren zich
moeten laten bijscholen door de Brusselse redacteuren. Dan zouden ze snappen
hoe zeer Den Haag aan tafel zit in Brussel. Wat mij opvalt in hoofdredactionele
commentaren, zelfs die in het NRC, ze snappen net niet hoe de trias politica in
Brussel werkt. Het Europarlement krijgt teveel mandaat hoor je dan. Je leest
nergens terug dat die parlementen die mandaten helemaal niet hebben.
Mandaatvergroting krijgt een fiat uit Den Haag van onze eigen politici. Dan is de
kennis daar niet om dat te weerspreken. Ze zouden dus meer van elkaars kennis
moeten profiteren. Misschien een paar dagen naar Brussel.

[Zou u zeggen dat het belangrijker is dat mensen uit Den Haag naar Brussel gaan
of dat er meer mensen permanent in Brussel moeten zitten?]

De kennis is belangrijker. Ze kunnen ook een uurtje afspreken met hun Brusselse
collegas en een soort opfriscursus of bijscholingscursus doen over wat de band is
tussen Brussel en Den Haag.

[2. Journalisten]

Zelfde eigenlijk. Dit vind ik mijn belangrijkste punt Dat mis ik vaak. Ik vind
36

vaak als ik de berichtgeving lees wat Nederlandse politici over Europa zeggen
denk je: zo, zo, dat ze daar zomaar mee wegkomen. Kunnen ze het weer zo
eenzijdig belichten. Dat vind ik belangrijk.

[3. Europarlementarirs]

Ga op spreekcursus? Het is zo pijnlijk dat heel veel EPers totaal niet tot de
verbeelding spreken. Die kunnen de hearts and minds niet winnen.. Van mij
winnen ze die in ieder geval niet, ook al weet ik dat het hele gezagsgetrouwe en
goede dossiervreters zijn. Mijn advies is eigenlijk misschien meer: die EPers
kunnen er verder niks aan doen dus Nederland en de Nederlandse regering
dwing nou je iconen uit de Nederlandse politiek ook een paar jaar naar Brussel te
gaan. Waar is Balkenende? Waar is Kok? Waar is Jan-Kees de Jager? Ze vinden
Brussel allemaal corvee. Het zou voor het gezicht van de Europese politiek zoveel
betekenen als daar gewoon echt eindelijk een politicus met een mooi CV zou
zitten. Die symbolische waarde valt niet te overschatten, denk ik. Stel je voor
Wouter Bos als EPer. Dat zou... Dat klinkt raar in Nederlandse begrippen.
Frankrijk heeft presidenten afgevaardigd naar de Europese parlementsbankjes,
Belgi premiers, Polen premiers. Nederland is daar redelijk uniek in dat ze een
beetje de backbenchers sturen.

[4 Tweede Kamerleden]

Tweede Kamerleden moeten hun premier en kabinet veel meer verantwoordelijk
houden voor hun uitspraken. Wijs de premier erop dat als er iets niet voor elkaar
is gekregen in Brussel dat hij daar zelf voor verantwoordelijk is. Als de premier
aan ongefundeerde EU bashing doet moet hij daar door de Tweede Kamer op
aangesproken worden.

[5. Burgers]

Burgers moeten meer de kwaliteitsjournalistiek kijken en volgen. Ook kan de
37

burger de Nederlandse politiek meer om verantwoording vragen. Als er weer iets
wordt gezegd over de EU kan de burger vragen: ja, maar wat hebben jullie als
Nederlandse politiek dan gedaan? Ze hoeven hier helemaal geen ingewikkelde
kennis voor te hebben. Alleen het besef dat wat er in Brussel gebeurt dat, dat
bepaald wordt door de individuele lidstaten. Dus onze eigen regering bepaalt wat
er in Brussel gebeurt. Ze kunnen hun eigen politiek dus ook ter verantwoording
roepen.

[6. Maatschappelijk middenveld]

Het maatschappelijk middenveld is redelijk goed vertegenwoordigd in Brussel.
Die kennen hun weg over het algemeen heel goed. Ze zijn vaak uitgebreid aan het
lobbyen. Het MKB zou misschien nog wel wat versterking kunnen gebruiken. Die
zijn nog niet echt vertegenwoordigd.
De multinationals lobbyen over het algemeen heel goed. Maar het MKB is nog
niet echt vertegenwoordigd. Ja wacht, nu spreek ik mezelf ook tegen. Als beleid
gemaakt wordt in Nederland zouden ze dus ook eigenlijk niet naar Brussel
moeten hoeven. Dus misschien pakt de MKB het wel goed aan Nou ja, goed.

38

Koen Haegens. Journalist
Datum van interview: 09 april 2014

1. Wat valt u op in de berichtgeving over Europa door de Nederlandse media?

Nou, eigenlijk wat ik net zei: het blijft heel erg hangen in de kwestie voor of tegen
Europa. Het is natuurlijk ook het favoriete mediaframe. Je hebt namelijk een
voorstander en een tegenstander en dan kun je daar iets mee doen. Dit wordt
vervolgens in de berichtgeving aangevuld met rapporten, zoals laatst van Wilders,
over wat de EU precies kost. En ook rapporten van de voorstanders die juist
willen laten zien wat er allemaal goed is aan de EU.

Is dat over alle media hetzelfde?

Nee, dat niet. Ik vind.. laat ik niet te negatief zijn, het is ook niet zo rampzalig dat
er helemaal niet over wordt bericht. De laatste jaren heb ik het gevoel dat, hoewel
het veel minder is dan voor nationale kwesties, over een aantal belangrijke
onderwerpen er meer inhoudelijk over wordt bericht. Dat zie je eigenlijk wel
terug in alle kranten. In veel andere media ook, televisie heb ik iets minder zicht
op. Maar bijvoorbeeld het vrijhandelsverdrag, dat is een inhoudelijke Europese
kwestie die erg moeilijk is en behoorlijk saai. Toch zie je wel in de grote
kwaliteitskranten dat daar stukken over worden geschreven. Dus dat valt me nog
wel mee.

Naast voor en tegen, zijn er nog andere dingen die opvallen? Bijvoorbeeld op
televisie?

Ik zie eigenlijk alleen maar het journaal, dus ik ben niet echt een specialist op dat
gebied. Nee, ja, de dingen die jullie waarschijnlijk al heel vaak gehoord hebben:
Europa staat als onderwerp achteraan de rij, het is geen voorpaginanieuws. Soms
valt het mee, zoals ik al zei over het vrijhandelsverdrag, maar soms ook tegen.
Bijvoorbeeld de kwestie over water. Ik volg veel Duitse media, omdat ik daar het
39

afgelopen jaar ook correspondent ben geweest, en dat is daar een heel groot issue.
Ook aantrekkelijk voor de media, de vraag was namelijk of water geprivatiseerd
mag worden in Europa. Er was een burgerinitiatief (met duizenden
handtekeningen) dat het niet zou mogen. Dit initiatief werd aangeboden aan de
Europese Commissie. Dit heeft alle ingredinten voor de media om aantrekkelijk
te zijn, want je kunt ook gewoon mensen spreken die er een mening over hebben,
en je kunt het dichtbij brengen. Dit nieuws werd overgeslagen in Nederland. Dat
is dan toch een beetje willekeurig.

Kun je best practices opnoemen in de berichtgeving?

Ik vind wat de Volkskrant de laatste maanden gedaan heeft in Vonk met Jan
Tromp erg goed. Een goed voorbeeld, dat had ik zelf voor ons opinieblad ook
bedacht. Je stapt dan voorbij het voor en tegen vanuit Nederland en gaat ergens
naartoe. Dat kan dan ook wel kritisch zijn, maar je geeft in ieder geval inzicht in
hoe de instituties functioneren. Ook over de Brusselse biotoop, wat volgens mij
een soort eigen milieu is. Zoiets vind ik heel knap.

En verder?

[Uhm..] even goed denken. Mijn indruk is dat toen ik in Duitsland was, ik veel
beter op de hoogte was van wat er in Europa speelde. Niet door zelf dingen te
zoeken, maar door puur de krant te lezen. Grotere stukken werden daar
geschreven en uitleg werd geplaatst waar nodig was. Die keuze werd daar
makkelijker gemaakt. Ook door de publieke omroep, weliswaar een beetje
hijgerig aangezet, werd meer informatie verstrekt. De media hebben af en toe in
hun nieuwsrubrieken, zeg maar het Nieuwsuur van Duitsland, gewoon items die
echt over Europa gaan. Bijvoorbeeld over het water, maar gisterenavond was er
ook een grote documentaire over de lobbyisten vanuit de financile sector. Ik
bedoel daar zit een zekere hijgerigheid achter, maar ze doen het toch wel. Op
primetime zeg maar.

40

Heeft het er niet mee te maken dat Duitsland een veel grotere rol speelt dan
Nederland in Europa?

Ik denk het niet. Ze hebben er wel meer te zeggen, dat maakt het deels
interessanter. Voor de burger is de invloed echter hetzelfde of je nu in Duitsland
of in Nederland woont. Ik zou zeggen dat, dat even belangrijk is. Ik denk dat het
meer te maken heeft met een ouderwetse opvatting in Nederland dat journalisten
niet een op een, een doorgeefluik zijn voor wat burgers willen. U vraagt, wij
draaien. Maar dat je journalisten moet hebben zoals in Duitsland die een
verantwoordelijkheid hebben om dingen die niet direct populair zijn of niet
begrepen worden, toch uitleggen.

Een andere journalistieke cultuur?

Ja, niet commercie gedreven. En ja, dat speelt een rol.

Welke verschillen neemt u waar tussen nu en de vorige verkiezingen, vijf jaar
geleden?

Welke verschillen? [Uhm..], iets meer berichtgeving denk ik, ook iets
inhoudelijker. Ik probeer me te herinneren hoe het vijf jaar geleden ging. Toen
zat ik in Duitsland, dus dat moet je eigenlijk niet aan mij vragen, dat heb ik
eigenlijk niet goed genoeg meegekregen. Ik kan mij dus alleen maar weer
herinneren dat het toen heel erg ging over wel of niet gaan stemmen en over wie
gaat er winnen. Het werd toen ook weer in het voor ons hanteerbare frame
gegoten van welke Nederlandse partij wordt er het grootst. Om die omslag te
maken, dat de Europese Verkiezingen over iets anders moeten gaan dan hoeveel
zetels de Nederlandse partijen halen - die paar zetels die ze verdelen is niet waar
het om gaat - dat is moeilijk.

Dat is misschien het verschil met Duitsland. Daar heeft het wel zin om te kijken
wie de grootste wordt. Wie er het grootste wordt in Duitsland, is wel een van de
41

grootste partijen in het Europees Parlement. Dus een op een is het veel
belangrijker. Terwijl bij ons, stel dat de partij voor de dieren 30% van de
stemmen haalt, is dat voor ons groot nieuws, maar in het Europees Parlement
maakt het niet zoveel uit.

De uitwerking is dus minder groot..?

Ja, precies. Ze (Partij voor de Dieren) zijn geen onderdeel van een grote Europese
fractie, dus het heeft verder niet zoveel invloed.

En welke invalshoeken worden er volgens jou vaak gebruikt in de berichtgeving?

Uhm, het conflictframe waar we het al over hebben gehad. Er is volgens mij ook
een verschil tussen de mensen die in Brussel zitten en de mensen die in
Nederland zitten. De mensen die in Brussel zitten, zijn positiever over de EU. Dit
kan ook te maken hebben met het feit dat je in dat wereldje zit en dat iedereen in
Brussel, ook van de wat eurosceptische partijen, in feite meer pro-Brussel zijn.
Dat is iets.. ja, je zit natuurlijk tussen gelijkgestemden. Ook ontzettend veel
mensen die daar hun geld verdienen. Die zitten de hele dag in die logica. Terwijl
op de redacties in Nederland, zitten de mensen in een wereld waar iedereen
afgeeft op de EU. Dus dit is misschien niet echt een invalshoek, maar je ziet het
wel botsen tussen de analyses uit Brussel (waar ze uitleg geven over waarom
bepaalde dingen worden besloten/besproken) en die uit Nederland (waar ze,
vanaf een afstand, de hanteerbare frames gebruiken).

Heeft dat met begrip te maken?

Ja, met begrip en met milieu.

Hoezo, milieu?

42

Journalisten doen alsof ze geen sociaal milieu hebben, maar ze zijn allemaal
onderdeel van een heel specifieke maatschappelijke groep. En in het geval van
Europa speelt dat helemaal een rol. Correspondenten hebben dat ook een beetje,
je bent expat. Het internationale milieu is een heel bijzonder milieu.

Welke invalshoeken mis je nog in de berichtgeving?

Wat ik zei van de Volkskrant, dat je naar de instituties toe gaat en het niet in het
hele simpele giet, maar gaat kijken waar feitelijk de macht ligt. En als je dat
vervolgens niet afdoet met het clich van Brussel trekt alle macht naar zich toe,
dan is dat beter. Dat mis ik dus wel in de berichtgeving. Anders suggereer je weer
zon eenheid, terwijl het een ontzettend interessant spel is dat daar plaatsvindt.
Dat vind ik dus interessant. Daar zouden wij als Groene ook meer mee moeten
doen. En zo af en toe ook meer richten op concrete onderwerpen. Onderwerpen
gaan pas leven als daar meer over geschreven wordt. Het is een wisselwerking:
een issue kan zo echt interessanter worden. Je ziet het wel met de eurocrisis.
Daar werd in eerste instantie veel minder over geschreven dan in andere landen.
Het was te ver weg voor mensen, te moeilijk, mensen snappen het niet. Zie dat
maar eens aantrekkelijk op te schrijven. Er zijn ook geen anekdotes, geen leuke
mensen om daarover te spreken. Daarnaast is er geen beeld bij te bedenken. Er
zijn allemaal bezwaren. Dat zegt vaak trouwens ook veel of er beeld bij het
verhaal te maken is. Je ziet altijd hetzelfde gebouw van de Europese Commissie
bij een verhaal over Europa staan.

Ja, met die vlag..

Ja, precies ja. Dat is altijd hetzelfde. Op een gegeven moment ging die eurocrisis
wel leven. We hadden denk ik vijf jaar geleden niet kunnen vermoeden dat een
groot deel van de Nederlandse bevolking nu weet hoe de Europese Centrale bank
nu functioneert of wat het Europese semester is.

Wat zijn onderwerpen waar je nu zelf over zou willen schrijven?
43


Ik ga binnenkort iets schrijven, wel een typisch Groene onderwerp, over de anti-
Europese intellectueel. De vorige generatie denkers horen Europa juist te
verkopen, omdat het erg belangrijk is voor vrede en veiligheid. Je ziet nu, niet
alleen vanuit rechtse kringen, maar ook breder, dat veel meer mensen kritischer
zijn geworden op Europa. Ik vind verder het vrijhandelsverdrag een belangrijke
kwestie, maar ook de denktanks in Brussel die een grote invloed hebben op het
beleid en de energiepolitiek. Hier zou het eigenlijk over moeten gaan.

6. Wordt Europees nieuws vooral bepaald door de mediacratie of door
newsmanagement?

Ja, daar heb ik ook wel eens over nagedacht. Ik geloof niet zo in de absolute
macht van de media, er is altijd sprake van een wisselwerking. Helemaal in hun
eentje, kunnen media niet zoveel denk ik. Bovendien overschat je ze dan ook echt
qua creativiteit. Als het puur newsmanagement zou zijn, dan zou dat hele slechte
PR zijn, want veel van het nieuws haalt de media niet eens. Dus ja, klinkt flauw,
maar ik zou denken een wisselwerking.

Europees nieuws wordt volgens mij echt bepaald als een groep van buiten tegen
de EU gaat schoppen. Dat valt me op. De momenten dat er issues bovenkomen, is
als het gaat leven. Dat is dan meestal als er in een keer neem de ACTA, die
internetprivacy wetgeving, dat was normaal ook heel saai eigenlijk, maar is er
ineens een soort ophef over.. En dan komen ook de Europarlementarirs
natuurlijk. Zij werken daar waarschijnlijk al heel lang aan, maar worden dan pas
gehoord als er ophef over is. Als dat conflict er dan is.. dan gaat het leven. Dat is
anders dan in Nederland, hier is er op elke vierkante meter wel een
belangengroep die ergens wat vindt en daarmee het nieuws probeert te halen. In
Europa is dat veel minder. Het mysterieuze daaraan, eerlijk gezegd, is dat er
ontzettend veel voorlichting wordt gedaan in Brussel - je krijgt elke maand wel
een reisje aangeboden - en toch levert dat dan best weinig op. En, wederom vraag
ik mij of dat puur ontzettend ongelukkige PR is of dat men het ook niet echt wil.
44


Eind vorig jaar was ik een keer in Brussel met zon reis en dat ging dan over de
aanpak van de Eurocrisis. Je zou zeggen dat er dan geprobeerd wordt om wat op
de agenda te zetten, maar er werd zo ontzettend saai over gepraat en in zulke
terminologie die niet citeerbaar was. Dan kun je, je afvragen: komt dat door de
PR of ambtenaren of is dat bewust? Als je namelijk iets in het nieuws wilt, dan
zeg je het wel zo smeug dat het in het nieuws komt.



Maar is het dan niet toch de taak van de journalist om het concreet te krijgen?

Ja, absoluut.

Dat gebeurt te weinig?

Als het niet wordt aangeleverd, dan moeten journalisten het helemaal zelf gaan
doen. En daar is in de praktijk geen tijd voor.

Is het ook het kennisniveau?

Uhm, deels wel ja, maar dat kun je niet allemaal via correspondenten laten doen.
Die correspondenten, ook al zijn het er maar weinig, hebben het kennisniveau
wel. Daar is het probleem dat ze het niet verkocht krijgen aan hun eigen medium.
Je kunt wel het kennisniveau hebben, maar als die ontvankelijkheid er niet is in
Nederland, dan heb je nog een probleem.

Wie zijn de beste sprekers/analisten/commentatoren over Europa?

Ik denk dat de vaste correspondenten in Brussel allemaal wel goed ingevoerd zijn.
Die mensen zitten er al jaren. Tsja, wie doet het goed? Dat is dan meer een
persoonlijk oordeel, denk ik.
45


Maar dat mag..

Ik zou niet zo een paar namen op kunnen noemen.

Zegt dat iets, is dat tekenend?

Nou.. nee als je me op dit moment zou vragen over Den Haag, zou ik ze ook niet
kunnen opnoemen. Geen voorbeeld op wie ik blind kan varen.

En internationaal?

Ja, dan wel. Ik doe dan de eurocrisis en ik deed dat vanuit Berlijn en nu vanuit
Nederland. In Berlijn was het prettige gebruik dat de journalisten vooraf aan een
topontmoeting waar knopen moeten worden doorgehakt, werd er een briefing
gegeven. Daar mocht dan niet uit geciteerd worden, maar daar werd in feite
gezegd wat besloten ging worden. En dat was ontzettend prettig. Dus dan was ik
goed op de hoogte, veel beter dan vanuit Nederland. Vanuit Nederland werd dan
vaak gesteld over bijvoorbeeld premier Rutte: gaat het hem lukken in Brussel? Je
wist dan eigenlijk al dat, dat niet zo was, maar toch werd die vraag nog eens
gesteld. Ik vaar dus meestal op buitenlandse media.

Nu nog?

Ja, op de Duitse media. De Britse media schrijven er ook veel over, maar weten
het niet zo goed, omdat ze vaak op afstand worden gehouden. Zij zijn zo sceptisch
geweest, waardoor de opinie vaak verstrengeld was geraakt met wat er werkelijk
gebeurd was.

Wat zijn uw aanbevelingen voor de volgende partijen?

Hoofdredacteuren:
46


Dat vind ik heel moeilijk, het loopt zo uiteen wie die hoofdredacteuren zijn. Ik
denk wel dat de media over sommige onderwerpen gewoon moeten besluiten dat
ze interessant zijn om over te schrijven. En dan moet je jezelf niet steeds afvragen
of het publiek daar wel op zit te wachten. Als je het prominent maakt dan gaan
mensen er vanzelf wel over praten. In het woord mediacratie geloof ik niet, maar
soms is er wel heel weinig geloof in de agenda bepalende macht van de media.
Die is er wel degelijk. Als je er niet over schrijft, dan praten mensen er ook niet
over.

Het probleem verder is ook een beetje dat wanneer er over Europa geschreven
wordt, er vaak gedacht wordt dat er over Brussel geschreven moet worden. En dat
is daadwerkelijk een probleem: dat is gewoon saai. Ik snap de bezwaren hiervoor
vanuit de medialogica wel, er zijn geen bepalende gezichten. Hetzelfde in
Nederland als je dan alleen over politiek Den Haag zou schrijven. Dus we moeten
wel meer over Europa schrijven, maar dan niet per se vanuit Brussel. We moeten
meer naar de landen zelf en kijken hoe de wetten daar uitpakken.

Ook voor Nederland, meer concrete zaken?

Ja, ik zit even te denken over een voorbeeld. Ja, zoals de bananen die niet krom,
maar recht moesten zijn. Ik denk dat er over die uitwerking in Nederland weinig
is. Ook een ander onderwerp waar in andere landen standaard over wordt
bericht, de landbouwsubsidie. Dat zijn gewoon lijsten die staan gewoon op een
site. Interessant om te kijken naar wie de subsidie in Nederland gaat. Dat zijn
hele simpele dingen. Dus voorbij het frame van voor en tegen. Natuurlijk heb je
een mening als journalist, maar die kun je beter voeren aan de hand van concrete
issues. Dan blijf je niet steeds in dezelfde voorbeelden hangen.

Journalisten:

47

Eigenlijk hetzelfde als voor de hoofdredacteuren: ga voorbij de hanteerbare
frames en ga op zoek naar nieuwe onderwerpen. Blijf ook niet hangen in Brussel,
maar ga zoeken naar onderwerpen in Europese landen.

Zouden journalisten meer kennis moeten hebben?

Daar zouden ze dan wel vrijgesteld voor moeten worden, dat wordt het moeilijk.
Vanuit mezelf gesproken, ik werk vanuit Nederland, maar zou misschien wel eens
vaker naar Brussel moeten. Maar is voor veel journalisten lastig, omdat je niet
veel tijd hebt.

Europarlementarirs:

ik weet dat een deel van de parlementarirs erg hun best doen. Zij zien het als
hun taak om Europa bekend te maken bij het grote publiek. Ze kunnen misschien
duidelijker zijn waar ze wel iets over te vertellen hebben.

Speelt de bekendheid bij Europarlementarirs een rol?

Soms, het klopt niet helemaal. Er is een aantal dat altijd wordt aangehaald. Als
het om internetvrijheid gaat, wordt Marietje Schaake (D66) altijd aangehaald.
Sommige Europarlementarirs worden het gezicht van een bepaald issue. Wat
wel moeilijk is, is dat men vaak niet weet vanuit welke macht
Europarlementarirs spreken. In de Tweede Kamer gaan mensen naar een
Kamerlid om te vragen of ze bijvoorbeeld een motie gaan indienen. Dit geeft voor
een journalist extra gewicht aan een verhaal. Maar een Europarlementarir heeft
vaak niet zo veel te zeggen. Dat maakt hun mening niet meer dan een opinie van
een lobbygroep. Die komen dan ook vaker in de media. Ze zouden dus duidelijker
moeten maken waar ze wel iets over te vertellen hebben.

Tweede Kamerleden:

48

De hele rol van de Tweede Kamer is er een beetje vreemd bij. De aandachtsboog
van veel Tweede Kamerleden bij Europese onderwerpen is vaak wel erg kort en
erg op het moment gericht. Even punten scoren, rond de Europese Verkiezingen
of als er een schandaal is. Ik zie bijna bij geen enkel lid van de Tweede Kamer dat
er structurele interesse en aandacht is. Dat is het probleem. Ze moeten zich meer
verdiepen in de Europese Unie.

Burgers:

Er is vaker gepleit om het democratisch tekort kleiner te maken en dat er meer
maatschappelijke bewegingen moeten komen. Ik denk dat dat heel belangrijk is.
Het is wel moeilijk voor burgers: het is verder weg en het is lastiger je weg te
vinden. Iets heel concreets: de eurocrisis, als het om dat soort zaken gaat heb je
de instituties en een lobby vanuit financile sector. Die hebben een inbreng daar.
Die bepalen het Europese debat dus. Een paar jaar geleden is ook het idee
ontstaan om een Europese lobbygroep voor de burger op te zetten rond financile
kwesties. En het is ontzettend prettig voor journalisten, want het werkt heel
direct. Je kunt ze snel spreken en hebt dan direct de burgermaatschappij in
Brussel te pakken. Als journalist, stel je zit er niet zo goed in, heb je dan een heel
duidelijk instituut die er wat kritisch over te zeggen hebben. Het is wel nodig dat
er een voorlichter is die in prettige quotes praat. Je houdt rekening met de zwakte
van de media - weinig tijd - en dit kan dan een hoop schelen.

Maatschappelijk middenveld:

Zij kunnen veel meer als makkelijk aanspreekpunt op Europees niveau werken.
Nu bellen journalisten eerder de nationale vakbond om hun perspectief te horen,
terwijl de werkgevers en werknemers wel een goede lobby hebben in Brussel. Bij
te veel onderwerpen blijven we hangen in nationale issues. Journalisten zijn
ontzettend vatbaar voor makkelijke aanspreekpunten, dus daar zou het
maatschappelijk middenveld meer gehoor aan moeten geven. Gezien de belangen
die op het spel staan.
49


Zij zouden ook meer zelf contact moeten zoeken met de media?

Ja, precies ja. Deels doen ze dat wel, maar dat is dan op hun moment. Als zij een
issue belangrijk vinden. Dus meer een permanent aanspreekpunt die snel kan
reageren op vragen van journalisten.

50

Jaap Jansen, journalist
Datum interview: 7 april 2014

[1. Wat valt u op in de berichtgeving over Europa door Nederlandse media?]

Er is eigenlijk geen structurele Europa berichtgeving op de Nederlandse televisie.
Wat je wel ziet is dat als er Europese toppen zijn dat de journaals en programma's
als Nieuwsuur daar veel aandacht aan besteden. Maar die berichtgeving gaat dan
over de regeringsleiders en dat is eigenlijk niet het structurele Europa. Het is
helaas wel het Europa waar vaak belangrijke beslissingen vandaan komen maar
het is juist ook het meest ondemocratische stukje van het hele Europese systeem.
Wat je ook ziet is dat er soms leuke goede reportages worden gemaakt, met name
in Nieuwsuur. Dan noem ik vooral Saskia Dekkers. Die bijvoorbeeld naar
Griekenland of Roemeni gaat en Het zijn geen institutionele verhalen maar
wel verhalen over hoe Europa beleefd wordt in de lidstaten zelf. Dan zie je dat
ook veel burgers in landen aan de rand van Europa vaak dezelfde soort gedachte
hebben als burgers in Nederland over hoe Europa functioneert of disfunctioneert.
Wat je ook veel ziet op televisie is: iemand zegt iets clichmatige over Europa en
daar gaat dan een paar dagen een discussie over. Vaak Wilders die iets zegt Dan
is het vaak meer... dan gaat het meer over de toon dan over de inhoud van wat
gezegd wordt. Vaak zijn dingen die gezegd worden zo clichmatig dat je er ook
niet veel wijzer wordt

[Wat voor clichs bedoelt u?]

Bijvoorbeeld: de euro heeft ons alleen maar ellende gebracht. Het lastigste van
Europa als systeem is dat het heel moeilijk in beeld te brengen is. Dat geldt nog
het meest voor televisie denk ik. Op televisie heb je altijd weinig tijd en moet je
iets beeldend kunnen vertellen. Hele ingewikkelde wetgevingsprojecten die lopen
daar via heel veel schijven en lagen tegelijk. In Nederland kun je dat al heel
moeilijk in beeld brengen maar in Europa is het nog veel ingewikkelder, je hebt
28 lidstaten. Dus dan is het ook wel begrijpelijk dat televisie er niet zo heel veel
51

aandacht aan besteedt.

[U zegt er is structureel weinig aandacht voor, hoe komt dat?]

Omdat het proces tamelijk onbegrijpelijk is voor burgers maar ook wel voor
mensen die er verslag van moeten doen. Die kunnen het wel doorgronden, maar
zelfs in de Nederlandse kranten zie je eigenlijk nauwelijks terug wat er werkelijk
gaande is.

[Dat is dan een gebrek aan begrip? ]

Ja het systeem is ingewikkeld, maar de onderwerpen zijn ook best wel
ingewikkeld. Die gaan bijvoorbeeld over de inhoud van producten. Daar schrijf je
meestal ook niet een heel smeug verhaal over. Een groot deel van wat er in
Europa besloten wordt heeft te maken met de interne markt. Dat is gewoon een
fijnmazig systeem om dingen op elkaar af te stellen. Dus bij wijze van spreken als
je vroeger in Nederland chocola maakte en in Spanje dan werd dat met
verschillende methoden gedaan. Nu moeten er een soort randvoorwaarden zijn
dat iedereen weet: ik heb chocola in hadden en dat voldoet aan deze
voorwaarden. Dat moet je dan voor honderdduizend producten doen. Heel veel
van die dingen moeten weer apart behandeld worden door ministers en het
Europees Parlement. Dat is natuurlijk een heel bureaucratisch ding. Het moet wel
gebeuren, maar het is heel moeilijk om dat politiek te vertalen. Als je het politiek
kan vertalen dan wordt het vaak journalistiek interessant.

Je hebt ook andere onderwerpen waar de Europese Unie meteen niet zo heel veel
greep op heeft. Maar die wel belangrijk zijn, zoals bijvoorbeeld de opstand in
Oekrane, waar je zag dat Europese commissarissen en enkele
Europarlementarirs zich daarmee gingen bemoeien. Maar in feite is het iets wat
buiten de Europese Unie speelt. Wat wel verband met het ene kan hebben als een
land ambitie heeft om toe te treden. Wat ook wel belangrijk is om je er wel of niet
mee te bemoeien, omdat zo'n land dreigt onder de voet te worden gelopen door
52

een ander land, namelijk Rusland. Misschien kun je positieve invloed hebben op
dat proces om het tegen te houden of in goede banen te leiden.
Europarlementarirs bemoeien zich er ook mee omdat die weer de ambitie
hebben om meer invloed te krijgen op het buitenlandse beleid van de Europese
Unie. Daar zijn nationale lidstaten nogal huiverig voor om dat aan de EU over te
laten. Dan raken ze zelf de greep erover kwijt. Aan de andere kant moet de
Europese Unie wel zeggenschap over buitenlands beleid hebben omdat je anders
in wereldschaal geen invloed meer hebt. Zie daar maar eens journalistieke
verhalen over te maken.

[2. Kunt u best practices (minimaal drie) in de berichtgeving over Europa
noemen?]

Ik vind een best practice best een moeilijk begrip. Best practice bedoel je
waarschijnlijk mee: de beste aanpak journalistiek gezien om er iets mee te doen?
In ieder geval op de Nederlandse tv Ja, ik vind dat best wel moeilijk. Ik kijk
vaak naar Newsnight van de BBC. Dat vind ik een hoogstaand journalistiek
programma. Maar zelfs als het daar over Europa gaat, gaat het vaak over de
clichtegenstellingen. Dus dat is dan eigenlijk niet zo heel veel beter dan wat er in
Nederland in talkshows gebeurt. Het beste medium om te volgen over Europa is
de Financial Times. Die zijn kritisch en ze hebben ook heel veel goede bronnen.
Ze melden vaak iets als eerste. Nou is dat bij de Financial Times een self-fulfilling
prophecy omdat als je eenmaal bewezen hebt dat je dat doet melden mensen zich
ook sneller bij jou. Eigenlijk zou je zoiets voor televisie moeten kunnen vertalen.
Dat je echt Europese primeurs hebt en ook kunt uitleggen wat het belang ervan is.

[Kunt u specifieker zijn over wat er goed is aan de Financial Times? Wat doen ze
beter dan in Nederland?]

Wat misschien het allergrootste probleem is voordat je aan goede journalistieke
berichtgeving toekomt is mankracht. Die is in Nederland volgens mij de laatste
tien jaar niet toegenomen, maar afgenomen. Heel vroeger had een medium n
53

verslaggever in Brussel, inmiddels is dat bij de kranten twee of zelfs drie.
Inmiddels is dat weer afgenomen tot n maximaal twee. En ook het NOS
journaal heeft wel enkele mensen in Brussel zitten. Die doen het ook goed. Maar
die komen waarschijnlijk ook niet toe aan dieper graven dan ze nu doen. Ze zijn
ook maar met zijn tween of drien. Dat geldt ook voor het ANP. Die kunnen
eigenlijk alleen maar zien wat er aan het oppervlak zit en wat hun collega's ook
waarnemen. Als verschillende media n iemand zouden aanwijzen die zich niet
met de dagelijkse dingen bezighouden, maar wat onderwerpen gaat uitdiepen,
dan zou je al een heel eind verder komen denk ik. Wat soms ook werkt is wat De
Volkskrant de afgelopen tijd heeft gedaan: iemand naar Brussel sturen die
probeert op een verhalende manier wat dieper te gaan. Jan Tromp doet dat op dit
moment. Bijvoorbeeld afgelopen zaterdag had hij een verhaal in de krant over de
macht van Duitsland: dat Duitsland steeds meer pionnen in het systeem zet om
voor Duitsland dingen te doen. Dat is natuurlijk Als ze alleen de actualiteit van
vandaag zouden volgen zien ze dat niet. Dat zie je alleen als je een beetje specifiek
om je heen kijkt en met mensen gaat praten. Zo kun je ook verhalen maken over
wat de Nederlandse invloed in Brussel is. Hebben we genoeg mensen daar? Is dat
belangrijk en waarom is dat belangrijk? Zo zou je specifieke verhalen kunnen
maken.
Wat ik wel een best practice vindt is Saskia Dekkers in Nieuwsuur. Daar kun je
volgens mij voor altijd mee door gaan. Dat soort verhalen blijven in Europa, zeker
met 28 lidstaten, wel voor het oprapen liggen. Hoe beleven landen dingen en
waarom staan landen soms tegenover elkaar. Hoe komt het nu in Hongarije,
gister waren er verkiezingen, dat meneer Orban daar een absolute meerderheid
krijgt en dat er ook nog een extreme partij 20 procent krijgt. Wat is daar aan de
hand en hoe moet je daar als andere landen en regeringen en
europarlementarirs mee om gaan. Daar kun je hele interessante verhalen over
maken. Wat geven andere mensen als antwoord?

[Dat is heel verschillend. Saskia Dekkers krijg ik zowel als best practice als juist
als bad practice. Veel mensen hebben het er wel moeilijk mee.]

54

De slag om Europa, dat is ook nog een best practice.

[3. Welke verschillen neemt u waar in de berichtgeving over Europa tussen nu en
de vorige verkiezingen (vijf jaar geleden)? ]

Dan kijk ik niet naar de verkiezingen. Dan kijk ik meer naar de periode
daartussen. Je ziet veel meer centimeters of gevulde kolommen in de krant over
Europa. Elke dag zie je wel verhalen en nieuwsberichten. Dat was denk ik vijf jaar
geleden minder. Dat is een verbetering. Maar dat geldt vooral voor de kranten en
een beetje voor de radio. Het minst voor de televisie. Daar is niet zo heel veel
veranderd.

[Hoe kan dat?]

Dat heeft te maken met de ingewikkelde vorm van besluitvorming.

[Hoe kan het dan dat ze daar in de krant wel iets mee hebben gedaan en op tv
niet?]

In de krant kun je steeds partjes vertellen van het verhaal. Dus de opbouw naar
een besluit. Op televisie is daar denk ik bijna geen touw aan vast te knopen als je
dat zo zou doen. Het voordeel van een krant is ook: een kwaliteitskrant heeft een
bepaald niveau lezers, op televisie werk je ook wel voor segmenten maar in
principe ook voor iedereen. Bijvoorbeeld een talkshow richt zich op een miljoen
mensen en een krant richt zich op tweehonderdduizend hoogopgeleide mensen,
dat is wel een verschil. Jouw tante moet wat in een talkshow gebeurt ook kunnen
volgen en ze hoeft misschien niet te kunnen volgen wat er in het NRC of De
Volkskrant staat. Dat maakt dus dat de drempel voor televisie al veel hoger is om
daar bepaalde dingen te vertellen Of goed helder te kunnen vertellen. Een
televisiejournaal moet berichten in anderhalf of twee en een halve minuut maken
en als je dat op papier uitschrijft is dat maar heel weinig tekst. Terwijl in een
krant kun je al veel meer vertellen.
55


[Het is dus voor een deel dat je minder ruimte of plek hebt om uitgebreid dingen
te vertellen? ]

Ja, de vorm van het medium televisie botst met de ingewikkeldheid van het
Europese besluitvormingsproces.

[Zijn er nog andere dingen die verschillen tussen nu en 5 jaar geleden?]

Nou ja, er is meer berichtgeving maar de vorm is nog steeds wel vergelijkbaar met
vijf jaar geleden. Ook toen ging het vooral over wat de ministers en vooral de
regeringsleiders doen in Europa. Ook toen hoorde je van de meeste
Europarlementarirs bijna niks in de media, hoe hard die mensen ook werken.
Ook toen hoorde je niet zoveel van wat specifieke individuele landen van dingen
vinden en toch meer wat vanuit Nederland gedacht wordt en een paar
hoofdsteden: Parijs, Berlijn, Londen. Wat bijvoorbeeld een heel grappig
experiment zou kunnen zijn voor studenten journalistiek: als je onderzoekt
voorafgaand, tijdens en na een Europese top, wat een aantal media in specifieke
landen, als je er bijvoorbeeld vijf uit zou kiezen, schrijven over wat daar op die
top gebeurt. Dan zie je soms dat er extreme verschillen zijn tussen wat Frankrijk
schrijft en wat de Britten schrijven en wat vervolgens weer de Nederlanders
schrijven. En landen die er slecht aan toe zijn, bijvoorbeeld Itali en Spanje, hoe
ze daar schrijven: dat je maar voor 60 procent overlap ziet in de berichtgeving,
voor 40% is het heel erg nationaal opgeschreven. Soms komt er een Nederlandse
minister naar buiten zich op de borst kloppend van dit hebben we allemaal
bereikt. Dan lees je in een ander land dat hun minister dat allemaal bereikt en
bedacht heeft en in weer een ander land lees je iets wat bijna het
tegenovergestelde lijkt. Dat komt dan allemaal uit dezelfde vergadering.

[Ligt dat aan de media aan de politici? ]

Allebei. Maar het is ook zo dat De politici zijn heel nationaal gericht want dat is
56

hun electoraat. Hun electoraat en parlement moeten ze na die vergadering weer
onder ogen komen. En het is ook logisch dat de media zich daar ook weer op
richten. Maar het is vaak maar een deel van de waarheid van wat er gebeurd is.

[Hoe komt het dan dat media daar niet doorheen prikken?]

Dat heeft ermee te maken dat de media dingen als hapklare blokken willen laten
zien. Als hapklare brokken verpakken. Dan ga je uit van dingen die al enigszins
bekend zijn bij je publiek. Dat zijn vaak hele erge clichs. Je probeert enigszins
om bij die clichs aan te sluiten. Als je dat niet doet dan zegt bijvoorbeeld de
eindredacteur van de programma of krant: 'Ja, hier hebben we niks aan want
daar kunnen we het journaal niet meer openen,' of 'Daar kunnen we de pagina
niet mee volschrijven. Dat begrijpt niemand.' Wat misschien een idee zou kunnen
zijn is dat je wel de berichtgeving brengt die je altijd brengt maar dat je
bijvoorbeeld in de tweede laag, dat kan ook best wel in de weekendkrant een paar
dagen later, daar een soort van verhaal zou brengen van: hoe worden dingen in
andere landen beleefd en wat betekent dit voor Europa als geheel. Dat probleem
is: Europa heeft onder andere een slechte naam omdat politici, en media in hun
kielzog, Europa puur vanuit een Nationale invalshoek bekijken.

[4. Welke invalshoeken worden er volgens u gebruikt/zijn leidend in de
berichtgeving over Europa door Nederlandse media?]

De Nederlandse invalshoek.

[Kunt u dat specificeren, wat is die Nederlandse invalshoek?]

Dan moet ik even goed nadenken. Kijk, journalistiek gesproken wordt er vooral
gekeken: wat was de Nederlandse inzet en hoe heeft Nederland, in dit geval de
premier en minister Timmermans, voldaan aan de opdracht die ze zichzelf of
mede ondersteunt door hun parlement gesteld hebben? Dat is de Nederlandse
invalshoek.
57


[Dus de Nederlandse politieke invalshoek?]

Daar kun je wel dingen onder leggen, bijvoorbeeld is het goed voor de
Nederlandse handel? Betaalt Nederland niet teveel? Hebben we er wel genoeg
profijt van?

[Is dat dan gekoppeld aan Nederlandse personen of politici of zijn dat meer
specifieke onderwerpen? Hoe uit zich dat in vorm?]

Goed, dat zijn de leidende politici in dit geval. Meestal in de berichtgeving de
premier en de minister van Europese zaken. Terwijl, heel veel andere ministers
lopen ook in Brussel de deur plat. Maar dat zijn allemaal processen die gaande
zijn en die op een gegeven moment wel tot resultaten en conclusies leiden.
Journalistiek worden dingen vaak pas spannend als er tegenstellingen zijn die
soms niet oplosbaar lijken. Die worden dan vaak pas zichtbaar door de Europese
top. Dat is dan meestal, probeer je die in beeld te veranderen. Wacht even .

[Dus de tegenstellingen zijn interessant?]

Dat is een journalistieke wet.

[Heeft u een specifiek voorbeeld van iets waarvan u zegt: dit voldoet daar heel erg
aan?]

Wat voor Nederland altijd belangrijk is, is geld. Betalen we teveel aan Europa?
Willen we geld terug? Helpen we landen en storten we daarmee geld in een
bodemloze put? Dat zijn een beetje de clichs die je vaak ziet. Wij doen ons best
maar de anderen gooien er met de pet naar. Dat is ook een clich. Ja dat zijn
Wat je ook wel ziet is dat burgers een slecht idee van Europa krijgen omdat de
politici en ook de media berichten daarover Maar omdat politici van alles wat
misloopt de schuld geven aan andere landen of aan het vage begrip Brussel. En
58

als een keer iets goed gaat hebben ze het zelf toch wel heel goed gedaan. Daardoor
maak je eigenlijk van Europa iets wat per definitie niet kan deugen, tenzij je er
heel scherp naar kijkt en dan zie je wel de nuance en verschillende lagen. Maar
Europa leeft heel erg onder de doem van clichs.

[5. Welke invalshoeken mist u in de berichtgeving over Europa in de Nederlandse
media en hoe vertekent dat het beeld van de burger over Europa? ]

Het lastige van Europa is: in de dagelijkse praktijk gaat het vaak over hele kleine
dingetjes zoals bijvoorbeeld wat er in een product zit. Tegelijkertijd is het een
project wat van heel ver komt. Als je honderd jaar geleden keek bestond Europa
uit hele kleine stukjes land. Vooral Duitsland en Itali waren allemaal brokjes en
dat werden landen. Die gingen oorlog met elkaar voeren. Uiteindelijk stegen ze
daar bovenuit en gingen ze samenwerken. Dat werd zo'n beetje het begin van de
Europese Unie zoals we die nu kennen. Het is een land wat uiteindelijk uit een
soort vrijwilligheid opgebouwd is in plaats van door veroveringen wat je in
Rusland en China ziet, of door een volk te verdrijven en het land in te nemen bij
de Verenigde Staten. Eigenlijk is het een heel uniek project wat leidt tot vrede en
welvaart. Dat vergeten mensen vaak als ze al die slechte berichtgeving of al die
slechte dingen horen over Europa. Van: ze zitten elkaar dwars en er komt niks uit
en wij moeten eraan betalen. Die andere profiteren ervan. Dat is het lastige van

[Het grotere plaatje, de geschiedenis en het geopolitieke. Is dat wat u zegt?]

Ja.

[Hoe komt het dat, dat mist?]

Misschien ook wel omdat, dan kijk ik naar de politiek, politici denken dat ze de
kiezers op een bepaalde manier naar de mond moeten praten, waardoor ze in
feite het vooroordeel bij de kiezers nog vergroten over wat er allemaal niet klopt
aan Europa. Je kunt ook als politiek leiderschap tonen en juist uitleggen waarom
59

Europa ons al heel ver gebracht heeft in plaats van steeds mee te gaan in het
benadrukken van de ellende. De media zijn weer een reflectie van wat politici
zeggen en doen.

[6. Wordt Europees nieuws vooral bepaald door mediacratie (journalisten
bepalen decor en context van informatie) of is Europees nieuws vooral het
product van newsmanagement (PR, voorlichting, communicatie)?]

Dan zit ik even te kijken Ik denk dat in Europa de politici een grotere rol spelen
in het bepalen wat nieuws is dan Bijvoorbeeld in de nationale politiek heb je
ook dingen die gebeuren in het land, bijvoorbeeld: een giftige fabriek of een
moord die gepleegd wordt en daar bericht de media over. Vervolgens gaat het
parlement daarover praten. In Europa zijn meestal processen die gaande zijn en
waar politieke leiders hun accenten leggen. Die bepalen de tegenstellingen en
daar berichten de media over. Ik denk dat in Europa de politici meer het
voortouw hebben in de manier waarop er over wordt bericht dan landelijk. Ja, ik
denk dat dat wel iets meer

[Als u kijkt bij jullie zelf op de redactie. Gaat het bepalen van een onderwerp dan
vanuit politici? Kunt u mij een inzicht geven in hoe dat gaat als jullie het over
Europa hebben?]

Kijk je hebt het abstracte Europa en je hebt het inhoudelijk Europa als het gaat
om onderwerpen

[Hoe maken jullie die vertaalslag?]

Het is best wel lastig. Bijvoorbeeld, soms heb je een inhoudelijk onderwerp in een
talkshow. Dan wordt er gekeken is er een tegenstelling in de tweede kamer die we
in beeld kunnen brengen. Dan wordt er vergeten dat in de Europese Unie of in
het Europese parlement datzelfde onderwerp ook speelt of al veel langer speelt.
Als er daar een besluit wordt genomen heeft het meteen veel meer invloed op
60

Europa als geheel en ook op Nederland als een product moet worden aangepast
of van de markt worden gehaald of gestimuleerd. Dan is het lastige: vaak dat je
wil iets in beeld brengen dus een soort tegenstelling Sommige Veel
Kamerleden zijn bekender en kunnen misschien ook doordat ze bekend zijn iets
beter vertalen naar een televisie discussie dan onbekende Europarlementarirs
die nooit gevraagd zijn en zich nooit hebben kunnen bewijzen. Dat is het lastige.
Het werkt ook zo bij televisie. Als je gasten hebt gehad die het verhaal goed
vertellen dan heb je het liefst de volgende keer weer zo iemand. Bijvoorbeeld
Hans van Baalen kan het goed vertellen. Die heeft heel vaak een onderwerp niet
in portefeuille zitten, hij doet buitenlandse zaken waar Europa eigenlijk niet zo
over gaat, maar hij kan wel over andere onderwerpen, omdat hij in het algemeen
wel weet hoe dingen in elkaar zitten, het helder vertellen. Daardoor zit iemand
zoals hij sneller aan tafel dan Europarlementarir nummer 24. Juist omdat
Brussel in de leefwereld van journalisten best wel ver weg is heeft een gemiddeld
Kamerlid sneller kans om in een talkshow te komen op televisie dan een
gemiddelde Europarlementarir.

[Dus je bent eigenlijk heel erg gebonden aan de personen die er goed over kunnen
vertellen?]

Ja, maar die moeten wel eerst ontdekt worden. Dat is soms ook wel een strijd
binnen de redactie: 'We zouden die eens moeten nemen'. 'Ja maar we weten dat
die en die het goed kan vertellen bel die eerst maar.' Dat maakt de drempel heel
hoog voor mensen om door te dringen tot de televisie.

[Wat is een criterium om iemand te vragen? Hoe werkt dat? Wanneer wordt
besloten om iemand te bellen als diegene nog nooit in een televisieshow is
geweest.]

Als iemand echt Als iemand een rapport schrijft in het Europees Parlement en
die persoon is de trekker van een onderwerp op dat moment, dan is er een grote
kans dat iemand wordt uitgenodigd. Ik heb zelf ook het liefst zo iemand, als die
61

tenminste wel het verhaal kan vertellen. Liever dan algemene deskundigen of
iemand die aan de rand staat. Maarten van Rossum kan bijvoorbeeld ook best
over Europa praten, maar die weet niet heel veel in detail van een onderwerp wat
op dit moment behandeld wordt. Zo iemand werkt wel goed in een talkshow dus
dat is het lastige.

[Wat is het criterium voor een onderwerp? Wanneer is Europa een onderwerp
voor een talkshow? Bijvoorbeeld bij jullie.]

Als er iets van controverse in het onderwerp zit. En daar speelt nog een lastig
dingetje als we het over Nederland in Europa hebben. De politieke
tegenstellingen tussen Nederlandse politici worden kleiner als het op het
Europese niveau speelt. Een tegenstelling in de tweede kamer is groter, optisch
gezien, dan een tegenstelling tussen Europarlementarirs. In het Europees
parlement heb je nog een punt, je maakt deel uit van een grotere politieke familie
en je maakt deel uit van Nederland als geheel. Dat zijn twee dingen die een
dempende werking hebben op de tegenstellingen. Het verschil tussen een
Nederlander en een Fransman kan groot zijn, maar die is weer minder groot als
ze allebei in dezelfde politieke familie zitten. Terwijl een tegenstelling tussen
iemand van de PvdA en de VVD in Nederland meteen alweer groter is dan op
Europees niveau. Daar ben je dan al door de zee van Nederlandse belangen
gegaan. Dat maakt ook dat Europese onderwerpen zich wat minder snel lenen
voor een talkshow bijvoorbeeld.

[Jullie hebben wel berichten over Europa. U zoekt dan de onderwerpen waar dat
dan wel is?]

Ja, of je nodigt een persoon uit omdat die bijvoorbeeld een rapport heeft
geschreven of naar Kiev is geweest en dan laat je hem over het belang van dat
moment vertellen. Dan praat je met de rest van de tafel door over het onderwerp.
Dat kan ook. Dan maak je er meer een soort interview van dan een
discussietegenstelling.
62


[7. Wie zijn volgens u de beste sprekers/schrijvers/analisten/commentatoren
over Europa?]

Dat is heel moeilijk. Juist omdat het zo oppervlakkig blijft in Nederland zijn er
eigenlijk niet of nauwelijks mensen die eruit springen. Nee er zijn nauwelijks
Sterker nog, we zijn als televisieprogramma heel blij met Guy Verhofstadt dat hij
Nederlandstalig is. Die is heel helder en scherp. Want die heb je in Nederland
bijna niet. Heel veel mensen in Nederland spreken in enerzijds anderzijds. Dat
moet ook wel want het zijn ingewikkelde onderwerpen.

[Wat bedoelt u daarmee, enerzijds anderzijds?]

Een beetje uitleggerig. Er zit eigenlijk Wat televisieprogramma heel vaak doen
is een journalist iets laten uitleggen. Bijvoorbeeld Ferry Mingelen of Frits Wester
of Paul Jansen. Zo iemand hebben we nu eigenlijk niet voor Europa. Dat zou wel
heel goed zijn. Ik heb ze eigenlijk nog nauwelijks ontdekt. Dat zegt ook wel iets.
Dat geeft ook al aan de geringe mate waarin media aandacht willen geven aan
Europa. Ik zei daarstraks al: er was ooit per medium een journalist, toen werden
het er twee en soms drie. Nu is dat weer afgenomen. Dus je hebt als je naar de
Financial Times zou kijken: daar heb je twee of drie mensen die vrijwel elke dag
over Europa schrijven. Als je bijvoorbeeld Newsnight bent van de BBC nodig je
iemand uit die veel weet vanuit eigen onderzoek. Mensen die zo breed en diep
zijn heb je in Nederland amper. Je hebt bij elke krant wel een paar mensen, maar
die zijn ook weer zo druk bezig met hun eigen medium dat ze niet heel snel naar
Nederland komen om dingen te komen vertellen.

[Hoe kan dat dan? Er is weinig geld Wordt het belang niet ingeschat? Is het
misschien niet belangrijk?]

Twee dingen. Het belang wordt te laag ingeschat. Politieke redacties in Nederland
van de grotere kranten hebben meestal een stuk of acht mensen, terwijl wat
63

uiteindelijk ook besloten wordt staat niet in verhouding tot wat de consequenties
zijn van wat er gezamenlijk in Europa besloten wordt. Aan de andere kant, je
kunt dus wat er in het parlement gebeurt Kijk, het vervelende in Europa is: het
is wel een democratie, een democratisch systeem, maar het is geen optimaal
democratisch systeem. Je hebt een aantal schijven die op elkaar inwerken in
Europa. Die beantwoorden niet aan het prettige clich dat je een regering hebt en
een parlement en dat het parlement een regering naar huis kan sturen als het
erop aan komt. Dat zit niet zo in elkaar in Europa. Dat maakt de dramatische
spanning veel geringer in Europa. Daarom zeg ik ook Een hoofdredactie denkt
niet snel: We gaan eens het aantal redacteuren verdubbelen in Brussel van twee
naar vier. Want waar moeten we die dan vandaan halen? Die moeten we dan van
het Binnenhof halen, en we zijn al aan het bezuinigen. Kranten hebben al minder.
De Volkskrant had een aantal jaar twaalf mensen aan het Binnenhof. Nu nog een
stuk of acht. Dat is al tweederde van wat het was. Dus dat Het is ook best wel
lastig omdat je toch steeds aan het denken bent: hoe zit het..

[Merkt u dat bij televisie ook? Jullie moeten ook bezuinigen Als u kijkt naar uw
eigen redactie. Is dat ook een belangrijke reden dat u er minder aandacht voor
kan hebben? ]

Ik ben de afgelopen jaren n keer in het Europees parlement geweest. Dat was
toen Pauw en Witteman met vakantie was. Normaal heb je daar geen ruimte voor
om een week weg te gaan. Wat was de vraag?

[Hebben jullie er wel eens aan gedacht Ik heb daar geen inzicht in.. Hebben
jullie het er wel eens over gehad om daar iemand een paar weken neer te zetten
om een beeld te krijgen? In hoeverre leeft dat?]

Nou, ik ben dus een week geweest. Een collega van mij is er een dag geweest. Ik
probeer dat wel te stimuleren maar er is in onze schema's bijna geen tijd voor om
daar echt verdiepend naar toe te gaan. Terwijl je kunt.. Het helpt bijvoorbeeld al
als je met mensen kennis maakt of hoort spreken. Dan helpt het al om mensen
64

bijvoorbeeld als potentile gasten in het vizier te krijgen.
Een programma wat wel wat structureler aandacht besteedt aan Europa is TROS
Kamerbreed van Kees Boonman. Maar die hebben het voordeel: ze hebben drie
kwartier en dan hebben ze drie gasten. Soms zijn dat drie Europarlementarirs,
of een Europarlementarir en twee Kamerleden. Er is dus drie kwartier interactie
over een aantal onderwerpen. Dat is anders dan een programma als Pauw en
Witteman waar politiek een van de vier onderwerpen is. Daar zitten ook totaal
andere onderwerpen bij. Als je bij kamerbreed drie politici hebt die op een
bepaalde manier op elkaar inwerken dan kun je n het nationale n het Europese
benadrukken en laten zien waar ze liggen. Dat is iets anders dan als je het in
twaalf minuten maximaal in Pauw en Witteman behandeld. En bijvoorbeeld als je
het over energiepolitiek hebt: vaak is iets aanleiding om ergens aandacht aan te
besteden. Bijvoorbeeld nu is het actueel dat er een heleboel windmolenparken
worden gepland in Nederland. Je kunt dan burgers die daar boos over zijn of een
politicus die het belangrijk vind uitnodigen. Maar een Europese politicus kan het
hebben over het energiebeleid in Europa maar dat is dan vaak weer te abstract
voor het onderwerp van de dag. Dat is het lastige. Maar bijvoorbeeld bij
kamerbreed kun je wel beginnen vanuit dat nationale probleem van die burgers
die zich ergeren aan al die windmolen. Op een gegeven moment kun je het naar
Europa tillen en het hebben over energieonafhankelijkheid. We halen nu heel
veel energie uit Arabi en Rusland. Als je daar onafhankelijk van wil worden moet
je dus iets doen, hoe ga je dat dan doen? Dan kom je uiteindelijk weer uit bij de
boze burger en ga je kijken hoe je dat kunt oplossen.

[Formats, in hoeverre speelt dat nog een rol in hoe Europa behandeld wordt,
bijvoorbeeld in toon of de manier waarop het besproken wordt?]

Kun je nog iets nader.

[U geeft aan Bij TROS Kamerbreed zijn het meer politici dus die kunnen het
meer over Europa hebben. Ik vraag me af in hoeverre een format de toon of de
manier waarop het debat gevoerd wordt bepaalt. De manier waarop onderwerpen
65

of invalshoeken aangesneden worden. Of bepaalde dingen daardoor leidend
zijn ]

Bij Nieuwsuur heb je een gast aan tafel zitten. Je kunt met die gast een aantal
specifieke elementen van onderwerpen even goed bespreken. Dat geldt
bijvoorbeeld ook voor een op een. Daar zit meestal een gast en dan proberen ze
een aantal lastige dingen met die gast te bespreken. Dat harde focussen op een
persoon of een ding Dat kan bij Pauw en Witteman niet omdat je daar met meer
gasten zit en je ook een soort van gezelligheid aan tafel wil. Dat maakt wel dat het
format mede de inhoud van wat je kunt bespreken bepaalt. De vorm bepaalt
mede de inhoud, niet helemaal, maar wel voor een deel.

[Heeft u een idee van onderwerpen waarin dat een rol heeft gespeeld?
Als u bijvoorbeeld kijkt naar de eurocrisis Merkt u dat, dat bij jullie anders
besproken wordt of dat andere dingen leidend zijn dan bij Nieuwsuur of
Kamerbreed?]

Als het ingewikkeld is dan wordt het meestal wel een soort van interview met een
persoon. Dan nodig je bijvoorbeeld Frans Timmermans of minister Dijsselbloem
uit. Dan lijkt het ook wel weer meer op wat Nieuwsuur doet. Dan kun je dus ook
inhoudelijk het meest bespreken. Dan vervolgens heb je als een soort extra laag
dat mensen aan tafel zitten en ook nog even zeggen hoe ze erover denken. Dan
wordt de politicus soms gedwongen even met beide benen op de grond te staan
door de huis tuin en keuken ideen van anderen Bij wijze van spreken zit er een
schrijfster aan tafel of een zanger of iemand die haar moeder verloren heeft, die
kijken op een andere manier naar een onderwerp dan een minister die er de hele
dag midden in zit en de hele dag met ambtenaren bezig is om dat verder te
brengen. Dat is eigenlijk het antwoord.

[Ziet u specifieke verschillen tussen de berichtgeving op televisie en in andere
media?]

66

Ja tussen de verschillende vormen van media. Ja, die zie ik wel. In die zin dat
televisie toch wel het meest gehandicapt is in wat je kunt doen. Je maakt of een
soort tegenstelling in een talkshow, of in het journaal film je bureaucratische
overleggen. Dat is dan eigenlijk Dat laatste is altijd hetzelfde soort beelden. Je
ziet arriverende regeringsleiders. Je ziet vlaggen en grote gebouwen. Je ziet tafels
waarachter twintig of nog veel meer mensen zitten. In het NOS Journaal en
Nieuwsuur zijn de beelden elke paar maanden hetzelfde. De inhoud is net iets
anders, hoewel een heleboel dingen ook terugkomen. Voor de krant heb je veel
meer mogelijkheden om inhoudelijk te zijn en beeldend te zijn. Op de radio heb je
meer tijd, dus kun je iets meer vertellen over hoe het volgens jou echt in elkaar
zit. Juist omdat het grote Europa, het Europa van de regeringsleiders, altijd strak
is, is het altijd een minder aantrekkelijk onderwerp voor een talkshow dan
gewoon een klein Nederlands relletje of een enorm Nederlands idee dat er is.

[8. Wat zijn uw belangrijkste aanbevelingen over berichtgeving over Europa voor]

[1. Hoofdredacteuren]

Wat ik tegen hoofdredacteuren zou willen zeggen is: investeer meer in
berichtgeving over Europese ontwikkelingen. Ik heb het idee de laatste jaren dat
het aantal journalisten dat zich met Europese Unie zaken bezighoudt afneemt in
plaats van toeneemt. Bijvoorbeeld bij kranten heb je in de loop van de jaren de
ontwikkeling gezien dat ze eerst een iemand naar Brussel sturen, toen twee en
drie. Inmiddels is het geen drie of twee meer maar zijn we weer terug bij een.
Overigens zie je dat media allemaal moeten bezuinigen, dus het is wel te
begrijpen. Maar de impact van wat er in Europa gebeurt is minstens zo groot als
wat er bijvoorbeeld op het Binnenhof gebeurt. De redacties op het Binnenhof zijn
nog steeds redelijk groot. Nou is het wel zo dat Europa is een abstracter iets is
De besluitvorming loopt over heel veel schijven en lagen. Het is de kunst om daar
dingen uit te pikken en daar op een bepaalde manier over te berichten waardoor
het toch beter verteerbaar wordt voor de mediaconsument. En dat moet je zowel
politiek doen: dus zeg maar zoals bijvoorbeeld het Journaal en Nieuwsuur
67

berichten, vervolgens kun je ook diepere lagen aanboren. Bijvoorbeeld Saskia
Dekkers doet het met haar reizen in Europa: ze gaan naar Griekenland, Hongarije
en Roemeni. Ze laat tegenstellingen zien, je ziet ook dat burgers in Roemeni of
Griekenland niet zo heel erg verschillen van burgers in Nederland. Wat ik ook
heel goed vond waren de series bij de VPRO van Teun van de Keuken en Roland
Duong. Die namen bepaalde beleidsdeeltjes eruit en gingen daar heel specifiek op
focussen. Maar brachten dat op een smeuge manier waardoor het leuk was om
naar te kijken. Dus zo kun je bij kranten maar ook bij televisie en radio beter over
berichten. Een radioprogramma dat dat goed doet is TROS kamerbreed, waar je
vaak europarlementarirs aan tafel hebt zitten naast Kamerleden. Die link tussen
nationale politici en Europese politici is interessant. Je kunt goed berichten, maar
je moet door wat lagen heen boren. Een belangrijk advies dat ik echt zou willen
geven: stuur regelmatig ook eens redacteuren die niet de hele dag met Europa
bezig zijn naar bijvoorbeeld het Europees Parlement. Het kan een dag zijn of een
week in Straatsburg. Dan wordt de basale kennis toch een klein beetje verdiept.
Dat kan al helpen tot meer begrip en uiteindelijk creatieve ideen om in je
medium iets met Europa te doen.

[2. Journalisten]

Dat komt op hetzelfde neer. Er moeten eerst mogelijkheden worden gecreerd
door de bazen van de media. Dat kun je invullen op de manier die ik net geschetst
hebt.

[Dus meer kennis vergaren door naar Brussel te gaan?]

Ja

[3. Europarlementarirs]

Een van de redenen waarom een gemiddelde Europarlementarir niet in beeld
komt in de nationale media is dat een Europarlementarir met hele specifieke
68

wetgeving bezig is. Bijvoorbeeld de samenstelling van producten. Dat is niet heel
spannend voor televisie om daar gesprekken over te hebben, Iedereen begrijpt
wel dat het handig is dat de chocolade in Nederland dezelfde basis heeft als de
chocolade die uit Spanje komt. Daar kun je in Pauw in Witteman niet mee
aankomen. Wat ik zou willen adviseren: probeer naast je specifieke verhaal, dat
heel belangrijk is, ook een goed verhaal te hebben over Europa in het algemeen.
Waarom is Europa volgens jou op een bepaalde manier belangrijk, of waarom
zouden dingen anders moeten Het liefst anders dan wat jouw collega's van
andere partijen willen. Dan kun je een soort tegenstelling of debat organiseren.
Wees niet een soort superambtenaar die alleen van specifieke onderwerpen weet,
maar probeer ook het algemene belang van waar je mee bezig bent en hoe dat
past Probeer het verhaal van het Nederlandse belang goed te vertellen. Dan
kom je een heel eind.

[4. Tweede Kamerleden]

Wat me opvalt bij de Tweede Kamer is dat Kamerleden vaak nogal op een laat
moment zich bezig gaan houden met bepaalde ontwikkelingen in Europa. Vaak is
het zelfs zo dat op donderdagochtend met de minister van Europese zaken en de
premier wordt gesproken over wat zij in Brussel gaan doen, terwijl op ambtelijk
niveau dingen vaak al maanden of jaren worden voorbereid. Soms wordt een
kamerlid boos over iets wat in Europa speelt, maar dan is het Europees
parlement al bijna klaar met het onderwerp. Nederlandse parlementarirs lopen
vaak achter de feiten aan te sjokken. Dat zou beter kunnen. Dat is best lastig. Dat
begrijp ik. Net zoals het voor journalisten ook best lastig is. Dingen spelen pas als
ze spelen. Als iemand ergens aan de bel trekt is het besluitvormingsproces al
richting de einduitgang. Dan ben je dus vaak te laat. Als Kamerlid en als
journalist wil je vaak bezig zijn met de dingen die mensen bezig houden. Als
niemand ergens mee bezig is dan houd jij je er dus ook niet mee bezig. Maar als je
invloed wilt uitoefenen moet je er toch vaak eerder bij zijn.

[5. Burgers]
69


Dat is lastig. Burgers moeten zich ook maar behelpen met wat ze in de media
wordt aangereikt. Het begint inderdaad bij politici die dingen helder kunnen
uitleggen, die ook tegenstellingen zichtbaar kunnen maken. Dit is al een
probleem omdat je in Europa zit vanuit Nederland. De politieke tegenstellingen
zijn in Europa alweer wat kleiner tussen Nederlandse parlementarirs dan in
Nederland zelf. Vervolgens moeten de media met die heldere politici, die er vaak
niet zijn, aan de slag om dingen weer duidelijk over het voetlicht te brengen naar
de Nederlandse kijker en luisteraar en lezer. Als je als burger meer wilt zijn er
allerlei websites Dat kost best wel veel tijd en moeite om die weer te
doorgronden. Eigenlijk ben je als burger een beetje aan je lot overgelaten in
Europa...

[Je bent afhankelijk van wat anderen voor jou doen?]

Ja

[6. Maatschappelijk middenveld]

Zorg ervoor dat als je voor jouw belang wil opkomen in Nederland en in Europa
je in je lobby de combinatie tussen de lobbyrichting: de besluitvormers in Den
Haag, en de besluitvormers in Brussel, die zitten weer op verschillende niveaus:
ministers en vooral het parlement, dat die lobby's in elkaar grijpen. Weet van
elkaar wat je doet en op welk moment. Het een staat niet los van het andere. En
let ook heel erg goed op wat andere lobby's aan het doen zijn.

[Zijn er nog dingen die we niet hebben besproken?]

Nee.

[U geeft aan dat de EU een imagoprobleem heeft. Kunt u dat specificeren?]

70

Het probleem is dat de besluitvorming in de Europese Unie over heel veel
schijven loopt en is niet zo helder is als in het nationale politieke systeem waar je
een regering en parlement hebt dat tegenover elkaar staat en waar het parlement
de regering naar huis kan sturen. Dat werkt in Europa niet zo. Om maar iets te
noemen Nee Een ander ding is: Europa is van heel ver gekomen. Vroeger had
je allemaal kleine landjes die later grotere landen, je hebt bijvoorbeeld Italie en
Duitsland, dat werden zelfstandige naties. Die landen gingen op bepaalde
momenten oorlog voeren. Dat hebben we kunnen stoppen doordat landen steeds
meer gaan samenwerken. Dat heeft uiteindelijk ook veel welvaart opgeleverd.
Juist omdat het over handel gaat, gaat het vaak ook over hele kleine dingetjes,
zoals de samenstelling van producten. Dat is journalistiek en politiek niet sexy.
Dat maakt dat Europa niet bovenaan staat als je televisie gaat maken of als je een
krant afwisselend wil volgen. Europa is ver weg. Het Europees Parlement bestaat
uit ongeveer 750 leden. De tweede kamer bestaat uit 150 leden. Die zie je ook niet
allemaal, maar je ziet een derde van de Kamerleden toch wel regelmatig in de
media. Dat geld niet voor een derde van de Europarlementarirs. Wij kennen als
Nederlanders vrijwel geen eurocommissarissen behalve Kroes en Olli Rehn.
Sterker nog, de meeste Nederlanders weten niet eens dat er 28
eurocommissarissen zijn. Je ziet alleen maar Mark Rutte en Frans Timmermans
op ministerieel niveau. Al die andere ministers zitten ook in Brussel. Als
Nederland zegt dat we iets hebben gewonnen hoeft dat in de optiek van andere
lidstaten helemaal niet zo te zijn. Het ene verhaal uit Europa is niet het andere
verhaal en hoeft ook niet de waarheid te zijn. Kortom een imagoprobleem is snel
geschapen.

[Hoe kan dat verholpen worden?]

Dat is heel moeilijk. In ieder geval door er als media in te investeren. Laat ook de
journalisten die nog nooit in Europa geweest zijn een kijkje nemen. Dan hoeven
ze er ook niet meteen over te berichten. Maar hun begrip zal toenemen. Ze zullen
sneller denken, ok laten we aandacht besteden aan bepaalde ontwikkelingen.
Investeer in een aantal goede journalisten die vaker in Brussel zijn of zelfs
71

permanent gestationeerd zijn. Wat daar gebeurt is voor de mensen in het land
zeker zo belangrijk als wat er op het Binnenhof gebeurt.


72

Carla Joosten, journalist
Datum van interview: 24 april 2014

Wat valt u op in de berichtgeving over de Europese Unie door de Nederlandse
media?

In het verleden had je al correspondenten en die schreven over de Europese
Gemeenschap, maar dat interesseerde eigenlijk helemaal niemand. Jan Wertz,
een oud-correspondent, vertelde laatst nog dat, toen hij correspondent was in
Brussel, nooit wat hoorde over zijn stukken. En toen verkaste hij naar
Washington en werd hij elke dag gebeld door de kranten. Dit zegt natuurlijk al
wel genoeg..

Wat valt u nu op?

Je ziet iedereen er wel mee worstelen, vind ik. Het blijft een heel moeilijk
onderwerp. Je merkt dat journalisten, die niet in Brussel zitten, er weinig vanaf
weten. Europa is een onderdeel van een bestuur, dus die kun je niet overlaten aan
alleen een correspondent. Er vinden ook in de Tweede Kamer debatten plaats
over Europa. Dat werd overigens ook tijd: zij moeten meer met de Europese Unie
doen. Ik vind het een probleem dat Haagse journalisten eigenlijk niet zoveel
weten van de Europese Unie. Dat zie je gewoon: ze pikken vaak dingen niet op,
tenzij het heel evident is en ze het niet kunnen laten lopen.

Het is moeilijk. De berichtgeving zou beter kunnen. Het ligt alleen niet aan de
correspondenten, maar aan het geheel. Bij Elsevier wordt het goed opgevangen.
Ik ben niet alleen in Brussel, maar ook in Den Haag of op onze redactie in
Amsterdam. In Amsterdam zitten ook mensen die correspondent zijn geweest. Je
krijgt dan steeds meer menselijk kapitaal dat er verstand van heeft. Er vindt veel
samenwerking plaats.

73

Maar goed, ik heb zelf ook wel eens het gevoel dat ik meer wil schrijven. Ons
weekblad heeft natuurlijk ook maar beperkt de ruimte en je wilt niet alles op
internet gratis weggeven. Het is heel kennisintensief namelijk. Je geeft duur
kapitaal weg.

Wordt het goed gelezen op de website?

Dat weet ik niet precies eigenlijk. Mij is altijd onduidelijk wat wel en niet goed
gelezen wordt. Het hoort wel echt bij Elsevier om ook op de site over de Europese
Unie te schrijven. Wij vinden al heel lang dat we structureel over de EU moeten
berichten, dus ook op internet. Mijn eigen hoofdredacteur was de eerste
correspondent in Brussel, dus hij schrijft ook nog steeds over de EU.

Maakt dat het eenvoudiger om het aan je hoofdredacteur te verkopen?

Ja, of de eindredactie. Dat is inderdaad wel zo. Bij Trouw had je ook een
hoofdredacteur die correspondent is geweest. Het blijft altijd vechten voor een
plekje. Het is wel zo: als je een primeur hebt, dan zien je collegas dat ook.

Ik heb ook een paar keer geschreven over het Europees OM dat in oprichting is.
Ik zie daar nooit wat over in de krant, dat vind ik onbegrijpelijk. A: zien mijn
collegas dat niet? Of B: krijgen ze dat niet in de krant? Er komt dan straks wel
ineens een nieuw instituut met veel bureaucratie, waarvan de burger niet weet
waar het vandaan komt en wanneer daarover is besloten. Dan komt het weer uit
het niets. Met de euro is dat ook zo gegaan. Ik kan mij herinneren dat daar
eigenlijk in de politiek en de media niet erg veel debat over is gevoerd. Dat is toch
niet voor te stellen? Je geeft een eigen munt op en dan wordt daar nauwelijks
over gesproken.
In dit geval pakten politici het niet op en als politici het niet oppakken dan is het
ook geen groot issue voor de media. En burgers al helemaal niet. Burgers zijn zelf
ook meer genteresseerd in Utopia op SBS6 dan Utopia in Brussel, denk ik wel
eens.
74


2. Wat zijn de best practices in de berichtgeving?

Wat ik altijd wel leuk vind - daarin ben ik voor de populaire aanpak - is het laten
zien van de mensen die in de EU een rol spelen. Ik zag laatst drie
europarlementarirs die afscheid gaan nemen in de Volkskrant. Dat vind ik leuk.
Maar ook in Trouw waar Europarlementarirs werden genterviewd over waarom
er zo weinig aandacht is voor het Europees Parlement. Waar ik niet zo van houd
zijn columnisten die ons vertellen hoe het allemaal zou moeten en dat in Brussel
anders wordt gesproken dan in Den Haag. Dat is helemaal niet waar. Dat gaat op
een toontje: Europa is heus niet fout, Nederland is fout. Ik kan met mijn hand
op mijn hart zeggen dat, dat niet zo is.

Je hoort het vaak terug.. die twee gezichten

Ja, maar dat is een clich. Mensen moeten dat maar eens bewijzen. Ik heb het er
vanmiddag nog over gehad. Het ging erover dat Rutte in de verkiezingscampagne
had gezegd dat Griekenland geen geld meer zou krijgen. Dat is een heel bekend
voorbeeld. Maar dat was ook echt het enige wat ze konden noemen. In
verkiezingscampagnes wordt wel eens wat gezegd.. en beloofd. Ik heb zelden
meegemaakt dat alles wordt waargemaakt. Zeker niet in Nederland waar je
coalities moet vormen. Dit geldt ook voor Europa, waar je met 28 lidstaten het
eens moet worden. Er is weinig onderbouwing voor. Het wordt gehanteerd door
mensen die blind zijn voor de fundamentele gebreken van de Unie. Die mensen
hoor je er nooit over dat afspraken niet na worden gekomen. Het is toch vreemd
dat in Frankrijk en Itali nu pas de bezuinigingen worden doorgevoerd, terwijl wij
al jaren aan het bezuinigen zijn? Die landen zijn wel veel belangrijker voor de EU:
als zij omvallen, dan vallen we allemaal op. Het is aan de media en het publieke
debat om de waarheid te vertellen.

Wat wel een probleem is, is dat veel achter gesloten deuren plaatsvindt. Er is
overleg tussen het Europees Parlement en de Raad achter gesloten deuren. Dus
75

de geheimzinnigheid is ook groter. Het is alleen moeilijk om dat in je eentje uit
te zoeken. Daar zullen andere correspondenten ook over vallen. Ik heb dat zelf
ook ondervonden. Ik dacht dat ik alles kon bijhouden, maar er zitten maar 24
uren in een dag en je kunt niet alle 24 werken. Hoofdredacteuren moeten zich wel
realiseren dat ze een ontzettend grote aanslag plegen op hun correspondenten.

Zo krijg je eigenlijk ook niet alle stukken die je zou willen maken. De media gaan
deze aanpak wel veranderen. Zo laat ik ook stukken over aan de redactie in
Amsterdam waar dit mogelijk is. Ook kun je via internet vergaderingen volgen in
de Europese Unie. Het is overal een kwestie van alles bijhouden, volgen en je
netwerk op orde houden. Ik zou het liefst met alle permanente
vertegenwoordigingen contact houden. Wij, Nederlanders, krijgen best veel
informatie van de Nederlandse ambassade. Het liefst zou ik ook naar al die
briefings gaan van de verschillende landen. Daar is alleen geen tijd voor.

Extra:

Nederland volgt het Financieele Dagblad het nieuws van de EU het uitvoerigst.
Logisch: de meeste beslissingen hebben gevolgen voor bedrijven en voor de
economie. De Telegraaf is erop achteruit gegaan doordat ze eerder twee
correspondenten had die ook veel op de financile paginas schreven. Dat gebeurt
nu minder.
De Volkskrant heeft zo nu en dan mooie interviews en volgt de besluitvorming op
de belangrijkste punten adequaat.Trouw heeft weinig nieuws, maar volgt de EU
sinds een half jaar opvallend goed. Trouw valt wel op door een weinig kritische
toon: de Unie kan niets fout doen. Het Algemeen Dagblad bericht misschien wel
het meest over de EU en heel vaak positief dankzij een redacteur die eerst als
correspondent en nu als verslaggever in Den Haag de Europese ontwikkelingen
op de voet volgt. De NRC bericht ook uitvoerig over Europa. Maar deze krant valt
misschien het meest op door de bijdragen op de opiniepagina waar het debat over
Europa geregeld woedt.

76

Op radio en televisie is de aandacht voor de EU is de aandacht nog altijd een stuk
geringer dan die voor het Binnenhof. Ik begrijp dat wel, want het maken van
televisie is erg bewerkelijk. Waar ik zelf niet kapot van ben is programmamakers
die zo nu en dan een item maken in Brussel of gerelateerd aan de Unie, zonder
dat de EU echt op de voet wordt gevolgd. Structurele aandacht op televisie is er te
weinig. Ik vind dat slecht, want de Europese Unie is in feite de vierde
bestuurslaag van Nederland en tv de belangrijkste informatiebron voor veel
Nederlanders, hoewel dat laatste onder invloed van internet rap aan het
veranderen is. Omdat de Europese Unie in feite de vierde bestuurslaag is, heeft
Elsevier al sinds begin jaren negentig als enige weekblad een EU correspondent.
Ook schrijven andere redacteuren geregeld over Europa. Ook maak ik zelf deel uit
van de redactie Nederland en ben ik elke maandag op de redactie in Amsterdam
om er deel te nemen aan de commentarenvergadering en contact te onderhouden
met collegas van de diverse redacties. Eigenlijk vind ik dat Elsevier de
verslaggeving heel redelijk doet, al kan het altijd beter.

3. Welke verschillen neemt u waar in de berichtgeving nu en de vorige
verkiezingen?

We moeten het nog wel zien, maar ik denk dat het minder over voor of tegen
Europa zal gaan. in 2009 was dat heel erg. Ik denk dat het nu meer is van: wat
dan? De PvdA wil een 5% norm voor werkloosheid? Hoe gaan we dat dan doen?

Is het daarom specifieker?

Ja, ik denk het wel. Het zal specifieker worden. Ook, omdat we die crisis nu net
gehad gehad hebben en er hangen al nieuwe crises in de lucht. Vooral nu met de
situatie op de Krim.

Wat ook heel belangrijk is dat de PVV vijf jaar gelden nog niet uit de Unie wilde.
Dat is zon extreem iets. Een partij als de VVD is heel blij, want hun achterban wil
dat niet. Ze hoeven dus eigenlijk niet meer te concurreren met de PVV. De
77

rationale kiezers van de VVD zullen niet snel uit de Unie willen. Dat zal er toe
leiden dat de partijen minder een stempel zullen drukken op de berichtgeving.
Het geldt trouwens ook wel voor GroenLinks en misschien voor D66. Zij hebben
een pro-Europees standpunt.

4. Welke invalshoeken worden er volgens u vooral gebruikt in de berichtgeving?

In eerste instantie gaat het steeds over een specifiek onderwerp. Wel of niet een
bankenunie, wel of niet bezuinigen om te voldoen aan de regels.

Ik lees ook veel ingezonden stukken, die niet door journalisten worden
geschreven. Die denkers wijzen mij op dingen die gaande zijn en waar het
allemaal toe kan leiden. Dat is waar ik zelf het meeste naar kijk. We zitten in een
moeilijke fase: wordt het steeds Europeser of niet? Die invalshoek voel je wel
overal achter zitten, zonder dat dit specifiek wordt genoemd.

Dan heb je nog de berichten over dat er in Brussel iets wordt bedacht waarvan wij
denken: hoe kun je dat bedenken? Zoals over de olijfolie. We mogen geen open
kannen olijfolie meer kopen. Ik dacht meteen wat een blunder. De industrie zat er
natuurlijk achter en een land als Spanje (ik vermoed dit trouwens hoor, want ik
kan daar nooit echt goed achterkomen). Een week later werd het voorstel
ingetrokken. Brussel is zich niet voldoende bewust van het feit dat ze zich alleen
moeten richten op de hoofdzaken. Als je je niet alleen richt op de hoofdzaken, dan
krijg je de kleine dingen ook niet voor elkaar. Ik vind het overdreven dat we
overal dezelfde regelingen hebben.

5. Zijn er invalshoeken die u mist?

Als het echt over de Brusselse berichtgeving gaat, mis ik soms wel de kritische
toon. Het moet diepgravender. Ik lees ook weinig reconstructies: hoe zijn dingen
nou eigenlijk precies gegaan. Er zijn veel dingen waar we echt in moeten duiken.
Ik bedoel, ik laat me ook vaak leiden door de waan van de dag, maar toch zou er
78

meer onderzoek moeten worden gedaan. Het is lastig, maar het zou de Europese
Unie wel inzichtelijker maken.

Daar is dus te weinig tijd voor?

Ja, precies. Misschien ga ik dat wel bij ons voorstellen. Een correspondentschap
duurt niet eeuwig, dus een volgende correspondent heeft ook niet echt veel tijd.

6. Wordt Europees nieuws vooral bepaald door de mediacratie of is het een
product van newsmanagment?

Ik zou niet willen zeggen dat het al zover is dat het laatste bepaalt wat er in het
nieuws komt. Er is wel een groot gevaar dat in de communicatie precies hetzelfde
gaat gebeuren als bij de inhoud van het beleid, zoals met lobbyisten nu. Dat is
niet slecht, maar het kan afgeremd worden. Ik zeg niet dat de mediacratie of het
newsmanagement het bepalen, maar ik denk een wisselwerking. Het hele woord
mediacratie, daar heb ik niet zoveel mee. Is dat in de wetenschap nog steeds een
woord?

Ja, een veelgebruikt woord..

Ja, ik heb zelf wel eens onderzoek gedaan naar de overheidscommunicatie en
toen kwam ik het begrip ook vaak tegen. Weet je, het is eigenlijk ook gewoon de
politiek die het nieuws bepaalt of de incidenten die plaats hebben gevonden. Het
is gewoon het nieuws eigenlijk.

7. Wat zijn volgens u de beste schrijvers/sprekers/commentatoren over Europa?
Adriaan Schout, Ren Cuperus, Mathieu Segers, Jan Werts, Tom Eijsbouts. Maar
ook (in de journalistiek): Ulco Jonker (EU correspondent Financieel Dagblad),
Christoph Schmidt (Trouw), Martin Sommer (columnist de Volkskrant), Syp
Wynia (commentator Elsevier die de Europese Unie al decennia volgt)
79


8. Welke aanbevelingen heeft u voor de volgende partijen?

Hoofdredacteuren:

Een aanbeveling voor de hoofdredacteuren.. ik zou zeggen dat de
Europaberichtgeving totaal gentegreerd moet worden in de normale
berichtgeving, dus in het systeem en niet net doen of Brussel een planeet is, die
apart behandeld moet worden. Hoofdredacteuren moeten zich vooral ook eens
zelf verdiepen in de Europese Unie. De meeste hoofdredacteuren hebben denk ik
echt geen idee wat Brussel is en hoe de Europese Unie in elkaar zit. Men probeert
het wel te integreren, maar het blijft moeilijk. Daarnaast zou ik ook meer mensen
op het onderwerp zetten. Niet alleen in Brussel, maar ook in Nederland. Het is
eigenlijk heel gek dat ontzettend veel journalisten in Den Haag achter politici
aanrennen, maar dat ze dat niet in Brussel doen. Bovendien is dat oppervlakkige
verslaggeving, een soort pupillenvoetbal.

Ook zou ik proberen de kennis op de redactie aan te scherpen. Ook voor
eindredacteuren. Je ziet soms dat de eindredacteuren, bij stukken in de krant, het
niet begrepen hebben. Je hebt ook gerenommeerde presentatoren die op televisie
alles door elkaar halen. De Raad, de Commissie. Dat kan gewoon niet. Het is net
alsof je tegen Premier Rutte zegt: hoe ging het vanavond in de gemeenteraad?

Journalisten:

Journalisten zouden allemaal moeten weten hoe de Europese Unie in elkaar
steekt. Het is een onderdeel van de basiskennis van journalisten. Helaas schijnt
de Unie in het onderwijs nog steeds niet te worden onderwezen. Ik kan mij van
vroeger ook niet herinneren dat er iets over de Europese Unie werd verteld.

Krijgen jullie deze tip trouwens vaker?

80

Ja, ik heb het ook wel vaak van Europarlementarirs gehoord. Zij zouden ook
graag zien dat het onderwijs meer aandacht besteedt aan de EU.

Europarlementarirs:

Ben goed bereikbaar voor journalisten, de meeste zijn dat eigenlijk ook wel.
Neem bovendien de tijd om dingen te vertellen. Geef niet op ook! Ik moet ook
speciaal aan iemand denken die nu weg gaat, VVD Europarlementarir Jan
Mulder.

Wees ook outgoing. kies de juiste portefeuille en wees politiek. Als je politiek
bent, wordt het ook interessant voor de media.

Tweede Kamerleden:

Zij moeten zich meer bezighouden met Europa. Ze moeten inzien dat de
Europese Unie bezig is met een enorme machtsuitbreiding, zonder dat ze het zelf
in de gaten hebben. Dus moeten ze er boven op zitten. Ook moeten zij helder
communiceren. Je moet het niet behandelen als iets dat te moeilijk is, maar je
moet het brengen zodat een normaal mens je kan begrijpen. Je hoeft niet altijd
het woord Raad te gebruiken, maar je kunt het ook de landen van de Unie
noemen.

Burgers:

Die moet eens wakker worden h? Die moet niet alleen maar klagen, maar ook
wat moeite doen. Zoals zondagochtend een voormalig wielrenner op televisie zei:
ik ga niet stemmen, want ik vind het allemaal veel te ondoorzichtig. Dat snapte
ik wel, want het is ook ondoorzichtig. Maar hij kwam wel zo slim over dat ik
dacht: eigenlijk zou jij, je nu moeten gaan verdiepen en daar dan vervolgens over
moeten praten. Hij kon namelijk erg goed vertellen. In hetzelfde programma - het
was namelijk WNL op Zondag - zat Jaap Jongbloed en die kon een oproep naar
81

de stembus beter verwoorden dan Agnes Jongerius, de nummer 2 van de PvdA.
Die moet sowieso nog groeien in haar rol maar die Jaap Jongbloed was echt
fantastisch. Die zei: Natuurlijk ga ik stemmen, het gaat daar over dingen die met
mijn leven te maken hebben. Een betere ambassadeur hadden ze zich niet
kunnen wensen. Als ik een politieke partij had, dan zou ik hem vragen of we dat
stukje mochten gebruiken. Politieke partijen hebben sowieso ontzettend veel
geld voor campagnes. Dat is echt zo. Er zou echt minder geld naar Brussel
moeten, want het gaat toch eigenlijk niet om geld? Het gaat dus wel om het geld..
als er op de begroting wordt gekort, dan hebben zij het gevoel dat ze minder
belangrijk worden.

Maatschappelijk middenveld:

Dat maatschappelijk middenveld hoef je niet meer zo veel te vertellen, denk ik..

Zij kennen het spel in Brussel?

Ja, ja, hoewel, ik wel vind dat de industrie heel erg aanwezig is en dat gewone
burgers die wat willen, zich eerst internationaal moeten gaan organiseren. De
vraag is alleen: met welk geld kunnen zij dat doen? Maar goed, iedereen is vrij en
moet zelf weten wat hij of zij doet.











82

Chris Ostendorf, journalist
Datum interview: 24 april 2014

1. Wat valt u op in de berichtgeving over Europa door Nederlandse media?

De media, maar het heeft ook heel erg te maken met het publiek. Het publiek is
vaak niet feitelijk. Het is graag emotioneel, vooringenomen en journalisten zijn
deels ook publiek. Ik denk dat ook heel veel journalisten die berichten over de EU
ook vooringenomen zijn en vaak niet feitelijk. Niet perse emotioneel maar wel
vooringenomen. Er zit altijd een zweem van aan willen sluiten bij het anti-gevoel
in de berichtgeving van heel veel media over Europa. En omdat die nijging er is
om aan te sluiten bij het heersende gevoel is het niet heel erg feitelijk.

2. Kunt u best practices (minimaal drie) in de berichtgeving over Europa
noemen?
Nou, ik vind de berichtgeving in de Volkskrant heel goed vaak, omdat er heel veel
gewoon de feitelijke berichtgeving over de eurocrisis, dat heeft de Volkskrant heel
goed gedaan. NRC ook wel.

[Wat doen ze dan goed?]

Kijk, de krant heeft een lagere nieuwslap dan televisie. Dus de krant heeft dus
vaak heel veel berichten waarvan mijn eindredacteuren zullen zeggen: "Ja, kom
daar maar een keer op terug als het echt besloten is." Of: "het is niet belangrijk
genoeg." En de Volkskrant heeft altijd, niet altijd de voorpagina, maar wel
gewoon in de krant dingen die gebeuren in Europa, dingen die besloten worden
bij de commissie of die omstreden zijn wat betreft Nederlandse politiek, wordt
veel en vaker over bericht. Dus dat vind ik een hele goed aanpak van de
Volkskrant. Van Marc Peperkorn in dit speciale geval. En NRC heeft ook altijd
veel berichten over de Europese Unie, niet emotioneel, maar gewoon feitelijk.
Een goede bron die willen weten hoe het werkt. Je wilde er drie toch?

83

[Ja, is er een op televisie iets wat u goed vindt?]

Ja moet ik over mezelf gaan praten ofzo.

[Dat mag]

Nou, ik vind dat wij wel als NOS een goede poging doen om te proberen de
ingewikkelde politiek van Europa inzichtelijk te maken door soms met animaties
soms met gewoon hele simpele uitleg dingen duidelijk te maken. Met de
eurocrisis hebben we gewoon geaccepteerd dat dat een sexy televisie is, maar wel
belangrijk. Dus heel vaak die kruisgesprekken proberen het simpel uit te leggen.
Dit is er aan de hand, dit wordt voorgesteld en dit zijn mogelijke oplossingen. Dat
is ons doel geweest bij de berichtgeving over de eurocrisis. Ik denk dat we daar
redelijk goed in geslaagd zijn.

Nog een?

Op televisie. Ja, dan moet je toch snel naar het buitenland kijken. Ik vind dat de
ARD altijd heel goed en feitelijk berichtgeving doet over wat er in de EU gebeurt.
En ook de Belgische televisie de VRT heeft vaker de neiging om als er iets
Europees gebeurt gewoon heel simpel in een heel kort verslagje neer te zetten.

[Krijgt u dat er bij de NOS niet door?]

Jawel hoor, maar de VRT doet dat meer en doet dat vaak. Die hebben daar
gewoon minder drempel bij.

3. Welke verschillen neemt u waar in de berichtgeving over Europa tussen nu en
de vorige verkiezingen (vijf jaar geleden)?

Het belangrijkste verschil is natuurlijk de crisis. Die was er vijf jaar geleden niet.
Toen waren er veel meer campagnes over windmolens of over milieu of over...
84

Het Europa over de dingetjes noemen we dat h? Gewoon de dingen waar Europa
zich dan druk over kan maken. Consumentenbelangen en dat soort dingen,
privacy. En de crisis heeft er toe geleid dat Europa heel erg economisch is
geworden. Over werkloosheid, over werkloosheid, over begrotingstekort, over
discipline en bezuinigingen en misschien soms over investeren in dingen. De
focus is totaal anders geworden. Vroeger ging het misschien eerder over Europese
waarden of over het Europees buitenlandbeleid of dat er wel of niet zou moeten
komen. Door de crisis is dat veel meer de economie geworden.

[Vindt u dat positief?]

Ja, want volgens mij is dat het belangrijkste waar Europa over gaat, de economie.
Namelijk de vraag of je daar allemaal rijker en welvarender door kunt worden.
Door de munt en door de samenwerking, door de open interne markt. Dat is
volgens mij de essentie van de Europese Unie.

4. Welke invalshoeken worden er volgens u gebruikt/zijn leidend in de
berichtgeving over Europa door Nederlandse media?

Meestal vanuit een soort Hollandse zuinigheid. De invalshoek van het is allemaal
geldverspilling de Europese Unie. En dus graag berichten over het verhuiscircus
naar Straatsburg en dat soort dingen. Of de invalshoek het zijn allemaal
bemoeials die met allerlei regeltjes ons leven kapot maken. Terwijl het ook
misschien in mijn opinie vaak een hele gezochte ergernis is, omdat als ik in
Nederland ben me in de regel nooit erger aan iets waarvan ik denk dat komt door
Europa. Bedoel als ik door een tunnel rijd dan heb ik er geen last van dat die
Europees is goed gekeurd. En als ik kaas eet, heb ik er ook geen last van dat die
Europees is goed gekeurd. Dus de invalshoek is vaak gezochte ergernis.

[Die heb ik tot nu toe nog niet gehoord.]

85

Ik verzin hem ook ter plekke. Maar het scoort om te appelleren aan dingen die
niet goed gaan, want als iets goed gaat is het niet interessant en geen nieuws. Dus
als je op zoek gaat naar iets waar mensen zich misschien aan zouden kunnen
ergeren, dan scoort dat. En dat doen natuurlijk veel politieke partijen, eigenlijk
bijna alle. Het benadrukken van waar ze zich niet mee moeten bemoeien. Terwijl
niemand zin heeft om uit te leggen waar Europa in opdracht van ons, de
Nederlandse regering, regels opstelt die dan democratisch gecontroleerd moeten
worden, waar de mensen in de praktijk eerder profijt van hebben dan last. Maar
de invalshoek van de media is altijd zoeken naar een bewijs dat je er last van hebt.

5. Welke invalshoeken mist u in de berichtgeving over Europa in de Nederlandse
media en hoe vertekent dat het beeld van de burger over Europa?

Eigenlijk de economische invalshoek die heel neutraal uitlegt hoe we er
economisch ongelofelijk veel belang bij hebben gehad. Onze economische groei
daaraan te danken hebben en ook in de toekomst nog heel veel welvaart aan
zullen kunnen ontlenen. Gewoon de pure koopmansgeest die eigenlijk ook in de
Nederlandse gene zit. Die volgens mij er ook bij de VVD er toe leidt dat de VVD
diep van binnen eigenlijk pro-Europa is, omdat het bedrijfsleven, werkgevers er
allemaal van overtuigd zijn dat het aantrekkelijk is voor de economische groei om
Europees samen te werken. Die invalshoek vind je nauwelijks, want als je dat
vertelt dat ben je direct propaganda, eurofiel, weet ik veel wat. Dus die
invalshoek is absoluut niet leidend in de berichtgeving over Europa.

6. Wordt Europees nieuws vooral bepaalt door mediacratie (journalisten bepalen
decor en context van informatie) of is Europees nieuws vooral het product van
newsmanagement (PR, voorlichting, communicatie)?
Nee, de voorlichters hebben er geen grip op. Die proberen dat wel, maar er zijn
natuurlijk heel veel voorlichters van Nederlandse ministeries, ook van de
Europese Unie, die allemaal proberen de berichtgeving anders te maken. Maar
dat lukt ze totaal niet. Er gaan enorme budgetten in Europa om in pogingen het
beter te verkopen. Je hebt zelfs Europese televisiezenders en Euronews en
86

Euroview en dat ze zelf maar zichzelf gaan interviewen en dat lukt ze nooit en dat
gaat ze ook nooit lukken. Dus het wordt echt door de media bepaald.

7. Wie zijn volgens u de beste sprekers/schrijvers/analisten/commentatoren over
Europa?

Jeetje, daar kun je een hele lange stilte voor noteren. Even denken. ja, ik moet
echt goed na gaan denken hoor. Klingendaal heb je, je hebt Schouten, die volgens
mij heel veel van de Europese Unie af weten en daar wel een heldere kijk op heeft.
Als je bij politici gaat zoeken dan heeft iemand als Bas Eikhout wel een heldere
analyse over wat daar echt speelt, maar dat is meer politiek.

[En een analist of een blogger misschien?]

ja, ik lees dan wel dat soort internetsites als Euronews enzo die geven wel veel
inzicht. Maar of dat nou analyses zijn, dat zijn gewoon meer nieuwssites eigenlijk.

JAAA!! Sheila Sitalsing van de Volkskrant die heeft de meest briljante analyses
over wat er gebeurt. Ik spreek haar naam vast niet goed uit, maar zij is de
columnist van de Volkskrant die een paar keer per week schrijft. Dat gaat vaak
over Europa en zij slaat de spijker altijd op zijn kop.

[Waarom slaat ze de spijker op zijn kop?]

Nou, omdat ze niet dat hele gelovige heeft, maar zij legt wel simpel en sec uit
waar onze belangen liggen en hoe de politici dat altijd verkwanselen door de
burger naar de mond te praten. Dat doet zij heel vilein, ze heeft ook zelf als
correspondent in Brussel gewerkt en ze weet precies hoe het werkt. En dat merk
je in haar analyses.

8. Wat zijn uw belangrijkste aanbevelingen over berichtgeving over Europa voor

87

Hoofdredacteuren

Probeer vooral niet te scoren met kijkcijfers of oplagen ofzo op dit terrein. Dat
heeft geen enkele zin, want het is gewoon niet aantrekkelijk. Heel veel mensen
hebben geen zin om zich helemaal te verdiepen in de Europese Unie. Dus als
mensen niet willen, dan willen ze niet. Dus probeer ook niet het onderwerp te
populariseren door bij het toch al heersende gevoel van angst en antigevoel aan te
willen sluiten en te denken dat je daarmee je oplagen vergroot of je kijkcijfers
vergroot. Het is geen sexy onderwerp, het is allemaal razend ingewikkeld maar
wel belangrijk. Dus volgens mij is het de dure plicht van journalisten om er op
een rustige, afgewogen manier feitelijk over te berichten.

Journalisten

Denk niet dat je het kunt volgen vanuit Den Haag, Hilversum of Amsterdam. Het
is toch totaal anders als je de moeite neemt om hier te gaan kijken of te gaan
praten met de mensen die hier het beleid maken. Er gaat dan een wereld voor je
open als je gaat beseffen hoe Nederlandse diplomaten, Nederlandse beleidmakers
allemaal heel enthousiast in opdracht van de Nederlandse regering het
Nederlandse belang lopen te verdedigen hier. En dat zien mensen in Nederland
niet. En dat zie je ook niet als je als journalist denkt dat je door even te bellen met
een paar woordvoerders ofzo dat je dan weet hoe het hier werkt. Dat gaat je echt
niet lukken, want je mist 99% van de werkelijkheid.

Europarlementarirs

Ga niet proberen, zoals alle Europarlementarirs doen, om vaker in beeld te
komen en denken dat je daar gelukkiger van wordt of dat dat goed is voor je
carriere, want het is niet zo dat in beeld zijn goed is. Er zijn Europarlementarirs
die denken: Europa moet in het nieuws! Volgens mij moet Europa helemaal niet
in het nieuws. Nieuws moet in het nieuws. En als hier belangrijke dingen
gebeuren dan komt het vanzelf wel in het nieuws. En als je als parlementarir
88

interessante dingen doet, dan kom je vanzelf wel in het nieuws. Maar er is zo'n
rare hang naar wij willen ook mee doen. Dat is vrij irritant en journalisten haken
juist daardoor eerder af. Als journalisten het gevoel krijgen dat ze wat
opgedrongen wordt, namelijk je moet aandacht aan ons besteden, dan werkt dat
totaal contraproductief.

Tweede Kamerleden

Ga je eens een keer verdiepen in de materie, want dat doen heel veel kamerleden
niet. Er zijn er heel veel die gewoon maar wat roepen over de EU zonder dat ze
daar verstand van hebben. Ze zitten helemaal in hun Haagse wereldje zonder dat
ze.... Het is zo makkelijk voor kamerleden. Er zijn zoveel Nederlandse diplomaten
die hier in Brussel werken namens ministeries. Ook gewoon ambtenaren. Het is
zo makkelijk om contact te hebben met die mensen en te weten hoe het werkelijk
zit en wat er speelt en wat er voor belangenafwegingen zijn. En dat hoor ik nooit
terug bij kamer debatten. Waaruit gewoon blijkt ze zich niet interesseren voor
wat er werkelijk gebeurt, maar dat ze zich interesseren voor een beetje een
aardige soundbite die het journaal dan hopelijk uitzendt. En dat is dan meer
aansluiten bij het gevoel dan bij de werkelijkheid. En dat is jammer.

Burgers

Nou ik zou burgers niet aanraden zich te verdiepen in de Europese Unie. Want
het is vaak ook gort droog, rete ingewikkeld, waarom zou je ook. Maar count your
blessings meer. Kijk er nou eens heel nuchter naar en realiseer je dat het best wel
aardig is dat er al lange tijd geen oorlog is en dat her relatief prettig is als de EU
gezamenlijk optreedt als de Russen een buurland van ons binnenvallen. En dat
het relatief prettig is dat je de economie kunt stimuleren. En dat het toch relatief
wonderlijk is dat de Euro overeind gebleven is. Ondanks alle voorspellingen van
alle bedweters die zeiden dat het morgen ten einde zou lopen. Ja kijk er nou eens
nuchter naar en zie dan ook dat, ondanks dat het soms moeilijk gaat, met 28
lidstaten, er toch heel veel dingen besloten worden op een vrij efficiente... Nou,
89

efficient niet, maar op een wonderbaarlijke, ja dat het wonder boven wonder toch
lukt.

Maatschappelijk middenveld (ANWB, vakbonden, werkgeversorganisaties, etc.)

Ja, ik denk dat die wel door hebben waar de belangen liggen. Er zijn heel veel
bedrijven en belangengroepen die lobbyen in Brussel, die weten dat hier
beslissingen worden genomen, die weten dat ze hier invloed kunnen hebben en
daarom de deur platlopen bij mensen die beslissingen nemen zoals bij het
parlement of de commissie. Ik denk dat die niet zoveel advies nodig hebben.

[En verder?]

Haal de emoties en de gevoelens en dat soort Hollandse wel een mening maar
niet de feiten weten, hou daar eens mee op! Dat leidt nergens toe, alleen maar tot
een hoop gekissebis. De wereld is echt groter dan Nederland en dat klinkt elitair,
maar echt er is... Socialisten uit Spanje zijn andere mensen dan socialisten uit
Duitsland en dat is relevant. En liberalen uit Belgie zijn al anders dan liberalen
uit Nederland. Dat is ook relevant. Landen zijn echt anders in Europa, dat maakt
het heel erg interessant. Maar dat betekent dus ook dat als je eens een keer de
moeite neemt om je blik net iets ruimer te maken dan alleen maar vanuit het
Haagse belang naar Europa te kijken. Dat je daardoor een totaal andere blik op
de wereld kunt krijgen.
90

Marc Peeperkorn, journalist
Datum van interview: 25 maart 2014

Wat valt u op aan de berichtgeving over Europa door Nederlandse media?

De berichtgeving vind ik te vaag en te breed. Ook voor mijzelf: ik weet niet wat
RTL doet, wat Nieuwsuur doet, wat nu.nl doet, wat Elsevier doet, wat de Groene
doet. Daar heb ik allemaal geen tijd voor. Ik weet wat ik zelf schrijf, ik volg wat
Nederlandse media, ik volg wat internationale media, daar kan ik wat over
zeggen. Maar heel veel dingen zie ik gewoon niet. Wat vind ik over mijn eigen
krant? Ik vind dat de Volkskrant over het algemeen veel en ook goed over de EU
schrijft. Niet alleen ik ben ermee bezig, ook aan aantal collegas in Amsterdam en
Den Haag. Ik werk nauw met he samen, zij nemen veel werk van me over, vullen
aan, geven andere invalshoeken. Over de bankenunie bijvoorbeeld, er zit iemand
bij de economie redactie dat de economische kant belicht, ik doe het politieke
deel. Dataprotectie, ik heb een hekel aan dat onderwerp, daar hebben we een
specialist voor in Amsterdam. Landbouw wordt door economie gedaan, want ik
heb gewoon veel te veel op mijn bord. Het is dus veel breder wat er in de krant
gebeurt en ik vind dat de krant het over het algemeen goed doet. Het vergt
absoluut wel overleg. Het kost tijd, ik moet met mijn collegas in Den Haag goed
overleggen, daar moet je goede contacten mee hebben. Dus het kost tijd, maar het
werkt wel.
Het tweede punt dat ik heb opgeschreven, de vraag was namelijk vrij breed. Ik
vind dat de Nederlandse correspondenten hier in Brussel vaker kiezen voor een
Europese invalshoek, dan mijn Spaanse, Griekse, Deense, Zweedse, Britse, zeker
Britse collegas. Ik moet denken aan een Ierse collega die mij vertelde dat haar
chef letterlijk tegen haar had gezegd: If Ireland isnt in the lead, forget the story.
Klaar. Ierland moest gewoon in de eerste zin staan, anders hoefde ze het stuk niet
te schrijven. Dat heb ik helemaal niet. Tuurlijk let ik ook wel op wat er in
Nederland gebeurt, maar ik schrijf veel verhalen met een soort Europese blik,
91

natuurlijk met de Nederlandse positie daarin. Dat is wel een verschil, want je
merkt dat dat bij andere landen veel minder is. Mijn Italiaanse collega stelt altijd
een vraag over de Italiaanse situatie, mijn Spaanse collega ook altijd over de
Spaanse situatie. Ik heb het al zo vaak gehad dat als ik een vraag stel over een
algemene situatie de minister of commissaris totaal verbouwereerd is. Die heeft
zich natuurlijk voorbereid met een NL-vraag en dan is het antwoord dat ik krijg
helemaal geen antwoord op mijn vraag! Die leest gewoon op wat hij over
Nederland moet zeggen. Dat is heel opvallend. Ik ben blij dat wij dat zo doen,
maar het is wel een verschil.
Een derde punt vind ik: Nederlandse correspondenten in Brussel zijn vaak goed
genformeerd. We analyseren de ontwikkelingen redelijk scherp. Dat geldt niet
altijd voor zogenaamde opinieleiders en economen in Nederland. Op hun stukken
is me iets te vaak het verhaal van de klok en de klepel van toepassing. Ook Haagse
verslaggevers lopen niet altijd over van Europese kennis. Dat maakt het voor de
bewindslieden ook heel makkelijk vaak om weg te komen. Men stelt een vraag,
krijgt een leuterantwoord van de politicus, maar vervolgens heeft men niet de
kennis om erop te reageren. Dat vind ik jammer, een gemis. Je merkt in
Nederland zelf: de kennis over Europa is klein, is gering moet ik zeggen. Dat vind
ik niet goed.
[Hoe kan dat verbeterd worden?]
Ik zou er eigenlijk nog meer overleg over moeten hebben met mijn collegas in
Amsterdam en Den Haag. Maar dat kost tijd en die hebben we niet allemaal.
Zeker niet als je hier in je eentje zit als correspondent. Ik heb tientallen
onderwerpen per week over de meest uiteenlopende zaken die ik allemaal bij
moet houden en moet volgen, briefings, gesprekken. Dus ja, dan slipt dat overleg
met je collegas er wel eens tussendoor. Er zijn ook goede kanten aan te geven,
goede voorbeelden. Ik heb er bijvoorbeeld heel bewust voor gekozen om twee
collegas van de internetredactie dicht te betrekken bij alle crisisberaden in
Brussel. Ik heb er op aangedrongen dat ze meegingen naar de EU-toppen. En dat
was niet zozeer om die EU-top te volgen, maar wat veel belangrijker is, is dat die
twee mensen die nu in Den Haag zitten, een goede basiskennis hebben van
92

Europa. Zij schrijven nu betere stukken voor de site over Europa, dan er
voorheen gebeurde. Dus het werkt wel als je het zo doet. Maar het kost tijd.
[Maar het initiatief kwam bij u vandaan?]
Ja, dat kwam bij mij vandaan.
[Maar zou de verantwoordelijk niet moeten liggen bij de hoofdredactie dan?]
Nee, ik vind dat ik die verantwoordelijkheid zelf kan nemen en moet nemen. De
hoofdredactie kan niet alles volgen daarin. Die ziet het maar voor een deel. Nee ik
vind niet dat ik dat naar de hoofdredactie moet afschuiven. Ik zit in Brussel, ik zie
de problemen, dan moet ik ook reageren. Daar heb ik geen moeite mee.
Wat mij ook opviel, en daar is mijn krant ook niet onschuldig in geweest, ik heb
me zitten ergeren aan het gemak waarmee al die economen, Sweder van
Wijnbergen etc., ongestoord de ondergang van de euro mochten voorspellen. Niet
n keer, maar keer op keer op keer op keer. En dan denk ik, jongens, waar is het
tegengeluid? Het was een ongecontroleerde, kritiekloze mening van economen.
En nu denk ik: wie gelooft er nog in de Sweder van Wijnbergens? Ze hebben de
ondergang van de euro keer op keer voorspeld en dat is niet gebeurd. Vooralsnog
in ieder geval niet. De EU is er doorheen gekomen. Dat heeft mij wel gergerd.
Het was t eenzijdig. Dat was het, dat was vraag n.
2. Kunt u best practices (minimaal drie) in de berichtgeving over Europa
noemen?
Niet uit ijdelheid, maar ik ken mijn eigen stukken het best. Er zijn een aantal
stukken waarvan ik denk, dat zijn nou stukken waar ik blij mee ben. Een paar
weken geleden heb ik een stuk geschreven in de aanloop naar de Europese
Verkiezingen onder de kop: we zijn erin gerommeld. Dat is d slogan van alle
eurocritici: We zijn erin gerommeld. We zijn in het pak genaaid. We zijn erin
geluisd. Daar begin ik mee en dat heb ik helemaal geanalyseerd, van ja, hoezo?
En wie zijn eigenlijk we? We zijn de burgers. Hebben we nou echt al die tijd
niets geweten? Is dat zo? We zijn ook alle bestuurders lokaal, die ieder jaar
miljoenen aan EU-subsidies wegzetten. Hebben we nooit geweten wat er allemaal
aan de hand was? Ook de politici op landelijk niveau, de premiers, de
belangenorganisaties, de vakbonden, de industrie. Als er een we is, is er ook een
ze. Iemand heeft ons in het pak genaaid. In dat stuk heb ik het helemaal ontleed.
93

Daarbij heb ik een tijdlijn gemaakt van alle belangrijke besluiten in de EU en het
moment waarop de Tweede Kamer daarmee heeft ingestemd. De combinatie van
het inhoudelijke verhaal en de tijdlijn geeft aan: Hoezo? Je kunt absoluut niet
zeggen dat we erin zijn gerommeld. Dat is echt totale onzin. We hebben erbij
gezeten, we hebben het goedgekeurd, we kenden de consequenties, we wilden het
allemaal en nu gaan er een aantal piepen ja. Maar alsjeblieft. Dat verhaal was ik
heel blij mee.
Een ander verhaal waar ik heel blij mee was, heb ik al kop gegeven: Wir sind alle
Berliner. Dat vond ik een goed verhaal. Er is namelijk iets fundamenteels
veranderd in Europa en dat is de machtsverhouding. Er was altijd een
machtsevenwicht tussen Frankrijk en Duitsland, Frankrijk is nu weggezakt. Het
gaat daar economisch slecht, ze zijn hun tripple A-status kwijt. Hollande is ook
niet een sterk politicus. Duitsland is overgebleven als power house. Die
verschuiving van macht is ongekend. Berlijn bepaalt. Dat verhaal geeft met heel
veel anekdotes aan hoe die macht is verschoven en wat voor effect dat heeft.
Een derde verhaal en nogmaals ik ken mijn eigen verhalen gewoon het best. Dit
verhaal maakte ik eind december, over een van de laatste overleggen over de
bankenunie. Het is een heel moeilijk, taai onderwerp. Hoe breng je het toch
prettig in je stuk? Ik heb dat opgeschreven als een hordeloop. Zo is het ook
opgemaakt door de krant. Dijsselbloem was een poppetje dat over de horden aan
het springen was. Het zag er zowel qua opmaak, als qua inhoud goed uit. Dat
gebeurt natuurlijk maar af en toe, maar nu dacht ik, zo moet het. Dat je met
leuke verhalen een groter probleem kan neerzetten. Inhoud verweven met
opmaak.
[Waarom is dat nodig?]
Omdat het voor de lezer anders niet aantrekkelijk genoeg is. Mensen haken af.
Hoeveel tijd besteden mensen aan een krant? Een half uur per dag gemiddeld.
Dus je moet snoepjes, honing en cadeautjes neerleggen om de lezer naar dat stuk
te lokken. Dat vergt meer van ons, je moet veel meer je best doen. Dat vind ik ook
leuk.
3. Welke verschillen neemt u waar in de berichtgeving over Europa tussen nu en
de verkiezingen (vijf jaar geleden)?
94

Ik heb opgeschreven dat wat Europa besloot destijds veel vanzelfsprekender
werd geaccepteerd. Er was geen discussie over. Neem de uitbreiding met tien
landen, dat is wat langer geleden maar ik kan me dat nog goed herinneren. Ik zat
hier in Brussel toen dat besluit werd genomen. Iedereen in Brussel was laaiend
enthousiast. Alle landen, de muur was gevallen en eindelijk was Europa weer
verenigd, het was een ereschuld en we gingen democratie en welvaart brengen.
De enige discussie die er was, was de snelheid: moesten ze allemaal tegelijk
komen, met een big bang, of met het regattamodel, degenen die het snelst aan de
criteria voldoet, mag er het eerst bij. Dat was toen de discussie. Niet over de
keuze an sich. Ook over de invoering van de euro, iedereen stond daar positief
tegenover. In het Nederlands parlement ook. Alleen de ChristenUnie, de SGP en
de SP waren tegen. Dat waren splinterpartijtjes. De rest was allemaal en masse
voor. Het is nu allemaal verdacht. Dat dwingt de journalist om veel kritischer na
te denken over de besluiten die er genomen worden. Voor welk probleem is dit nu
precies een oplossing? Moet dit wel op Europees niveau worden geregeld? Dat is
meer werk, maar het maakt het wel interessanter. Dat is dus een groot verschil
met vijf jaar geleden. De crisis is daarin een katalysator geweest, een versneller in
alle opzichten. Een versneller in bewustmaking, maar ook in het weggeven van
soevereiniteit. Over een half jaar ofzo ga je in Nederland in de Tweede Kamer een
debat krijgen over de macht die de ECB heeft als een bank in de problemen zit en
de ECB die bank liquideert. En dat is in alle openheid gebeurd. Maar men wil het
niet zien, men wil het niet lezen. Mijn krant heeft 250.000 abonnees, dus een
bereik van zon 750.000 lezers, als tien procent daarvan mijn stukjes leest, is dat
al veel. De meeste mensen interesseert het geen ene donder, die slaan dat
allemaal over. Maar dan wel achteraf gaan klagen dat ze erin geluisd zijn.
4. Welke invalshoeken worden er volgens u gebruikt/zijn leidend in berichtgeving
over Europa door Nederlandse media?
Daar heb ik opgeschreven, welke kapstokken worden er gebruikt, nou natuurlijk
het machtsspel tussen de lidstaten. Nee laat ik anders beginnen. Je begint
natuurlijk met de inhoud van een voorstel, is het een groot onderwerp of niet en
met name raakt het mensen of niet. Twee is het machtsspel tussen de EU landen.
Drie: is het eigen land daarover verdeeld? Is het een gevoelig punt in een land?
95

Netto-afdracht is een onderwerp dat in Nederland aanslaat dus daar moet ik
automatisch ook meer aandacht aan besteden. Het Nederlandse kabinet heeft
bijvoorbeeld in juni vorig jaar die befaamde 54-puntenbrief geschreven over
subsidiariteit, oftewel we moeten meer nationaal beslissen en minder Europees,
waar dat kan. Ze hebben een lijst gemaakt met 54 punten waarvan het
Nederlands kabinet vindt dat we ze moeten terughalen naar de hoofdsteden. Dat
is een beetje een lachertje, het gaat over zaken als schoolmelk en schoolfruit. Er
zitten ook onderwerpen in als zwangerschapsverlof, waarvoor berhaupt geen
voorstel ligt. Maar je ziet dat dat een gevoelig punt is voor Nederland, daar sla je
op aan. En natuurlijk, opmerkelijkheid. Zijn het hele vreemde dingen, dan kun je
daar iets mee doen. Een andere kapstok is, wat zegt dit over Europa in de wereld?
En dat is meer met zaken als Oekrane, welke rol speelt Europa daarin? Hebben
we daar enige hefboom of niet? Nationaal belang, verdeeldheid, dat allemaal
gebruik je als kapstok.
5. Welke invalshoeken mist u in de berichtgeving over Europa in de Nederlandse
media en hoe vertekent dat het beeld van de burger over Europa?
Ja, er zijn een aantal dingen die ik mis. Eentje daarvan is
onderzoeksjournalistiek. Dat is wel een belangrijk punt voor het Genootschap van
Hoofdredacteuren. De meeste kranten werken nu nog maar met een of twee
mensen in Brussel, sommige zijn er helemaal niet meer vertegenwoordigd en de
meeste Haagse redacties hebben toch al gauw negen of tien man. Dat is denk ik
een niet echt evenwichtige verhouding. Ik zou er zeer voor zijn om de redactie in
Brussel uit te breiden en dat je dan dus ook de mogelijkheid krijgt om dieper op
de zaak in te gaan en ook om dingen uit te zoeken. Dat is denk ik echt een witte
vlek in Europa: onderzoeksjournalistiek. Het gebeurt niet, omdat er te weinig
mensen voor zijn. Terwijl er veel gebeurt vaak over veel geld, over veel belangen.
Alles wat hier besloten wordt treft bijvoorbeeld industrien. De lobby van de
tabaksindustrie is bijvoorbeeld enorm, dat zou ik graag in beeld brengen. Ook de
bankenunie, ik had heel graag de tijd gehad om het verhaal the making of te
maken.
[Waarom heeft u dat stuk niet geschreven?]
96

Ik heb er gewoon geen tijd voor. Het kost veel tijd wil je het goed doen en ik moet
ook elke top doen, ik moet interviews doen, ik moet analyses tikken. Ik kan me
niet klonen. Dat is een groot probleem, haha.
Een tweede ding waarvan ik denk, het zou goed zijn als daar meer aandacht aan
zou worden besteed, maar again, daar heb je meer mensen voor nodig, is dat je
wat vaker tijd besteed aan hoe de andere lidstaten erin staan. Die mensen hebben
net zoveel gelijk als wij. Dat beeld van, laat het brede perspectief zien, zou vaker
moeten gebeuren nog ja.
6. Wordt Europees nieuws vooral bepaald door de mediacratie (journalisten
bepalen decor en context van informatie) of is Europees nieuws vooral het
product van newsmanagement (PR, voorlichting, communicatie)?
Ik heb daar opgeschreven: moeilijk vraag. Ik heb ook tien jaar in Den Haag
gewerkt en ik heb wel eens gezegd, ik voel me een publiek knuffelkonijn. In Den
Haag wil iedereen je ontmoeten en ze willen allemaal iets aan je vertellen. Dat is
zo. Je bent voor politici een soort outlet voor hun ideen dus ze willen graag met
je praten. Iedereen probeert zijn spin aan jou te geven. Dat vind ik ook helemaal
geen probleem, als je er maar bewust van bent en dat je zoveel mogelijk spins
meeneemt omdat je dan uiteindelijk een redelijk beeld hebt van wat er aan de
hand is. Ik kan niet maar alleen naar de Commissie luisteren, ik kan niet alleen
naar Duitsland luisteren, ik kan zeker niet alleen naar Nederland luisteren. Dat
kan ik gewoon niet doen. Je moet veel bronnen hebben, welke je gebruikt ligt bij
elke kwestie weer anders. Je wordt altijd belobbyd. Wat ik wel vind, veel meer
dan toen ik in Den Haag werkte, ik ben hier veel meer degene die bepaalt wat we
doen en wat we niet doen. Als ik zeg nee dat is een onzin-onderwerp, neemt mijn
redactie dat meestal van me aan. Dat is een verantwoordelijkheid waar je aan
moet wennen, want als je het mis hebt ga je op je bek.
Het is niet zo dat het alleen de journalisten zijn, het is alle twee, dat is altijd zo.
Dat is in Den Haag hetzelfde. Alleen hier ben jij veel meer de spil voor je krant of
welk medium dan ook. Dat is veel belangrijker.
7. Wat zijn volgens u de beste sprekers/schrijvers/analisten/commentatoren over
Europa?
97

Dat vond ik een hele goede vraag, want als ik eerlijk ben: eigenlijk weet ik dat
niet. Wie in Nederland nu echt opinionleader is. Ik heb in Nederland niet iemand
waarvan ik denk goh daar heb ik nou respect voor. Van de Financial Times vind ik
Peter Spiegel goed ingevoerd, misschien ook omdat hij Amerikaan is. Hij kijkt er
vanaf een afstand naar. Hij snapt heel goed hoe moeilijk het is om met 28 landen
tot een compromis te komen. Maar dat zijn er niet zoveel. Ik heb wel een aantal
mensen waarmee ik op de achtergrond praat, hooggeplaatste ambtenaren en
diplomaten, waarvan ik denk, kijk, dat zijn slimme mensen. Die leggen
verbanden waar ik zelf niet aan had gedacht. Misschien ben ik arrogant, of dom,
maar er is in Nederland niet iemand waar ik meteen aan denk bij het woord
opinion leader over Europa.
8. Welke aanbevelingen zou u aan geven aan:
Hoofdredacteuren:
Draai die bezuinigingen terug. Ik denk dat als de crisis een ding duidelijk heeft
gemaakt dan is het wel hoe belangrijk Europa is. Niet best belangrijk, maar heel
belangrijk. Ga alsjeblieft weer investeren in je Brusselse redactie, omdat het
gewoon echt verhalen genereert. De Volkskrant heeft Jan Tromp hier een half
jaar rond laten lopen, voor een serie langere verhalen, over het parlement, de
bestuurscultuur van Brussel, het lobbywezen enzovoort. Daar ben ik blij mee, dat
heb ik ook gestimuleerd. Ik hoop dat mijn hoofdredactie er aan toe zal zetten, van
ok, dit heeft zoveel goede verhalen opgeleverd, we gaan terug naar de twee. Het
enige wat ik heb kunnen bereiken tot nu toe is dat ik wel weer een freelancer heb
kunnen krijgen voor Belgi. Dat moest ik er ook nog bij doen in het begin en dat
werd echt te veel. We deden gewoon Belgi niet goed, klaar.
Journalisten:
Bevecht tijd om zaken uit te zoeken en je netwerk op te bouwen. Volg nooit n
invalshoek. Je moet hier zo alert zijn. Je kunt je het hier niet veroorloven om op
routine te drijven.
Europarlementarirs:
Verdwijn niet in de machinerie. Het is nodig, die procedures, overleggen,
debatten, je moet het allemaal doen, maar verlies je er niet in. Dat is niettemin
wat veel Europarlementarirs doen, het worden ambtenaren. Dat zie ook in de
98

Tweede Kamer: Van de 150 Kamerleden zijn er ongeveer 110 ambtenaren. Het
zijn goede mensen, ze werken hard, zijn niet dom, maar het zijn geen politici. Er
zijn er maar een stuk of veertig die echt politicus zijn. Die een inhoudelijk of
technisch debat politiek kunnen maken. Dat moet je als Europarlementarir nog
veel meer doen. Er zijn in Brussel immers meer onderwerpen, je bent met een
kleinere fractie, met een paar man ook maar en het is een enorme hogedruk ketel
waar je in zit. Je moet politicus zijn. Een enkeling doet dat, maar het merendeel
van de Nederlandse Europarlementarirs doet dat niet echt goed. die verzuipen,
worden te veel deel van het systeem.
Kamerleden:
Ga langs in Brussel! Volg het Europese nieuws, ook in andere landen. Denk
alsjeblieft wat breder. Lees eens een keer een vertaling van een Spaanse krant,
een Portugese krant, een Franse krant. Doe het eens een keer. En kijk eens hoe
daar tegen de discussie wordt aangekeken. Snap het gewoon, je hoeft het er niet
mee eens te zijn, maar snap het, dan snap je vervolgens ook meer van het spel. En
daar kun je zelf alleen maar voordeel van hebben. Je moet onderhandelen en
bondgenootschappen opbouwen.
Burgers:
Europa is complex, moeilijk, maar het is wel erg belangrijk. Wantrouw de mensen
met de simpele oplossingen, want die bestaan niet in Europa.
Maatschappelijk middenveld:
Die vakbonden zijn goed georganiseerd hier hoor. Zeker ook de
werkgeversorganisaties als Business Europe. Ook provincies en gemeentes
hebben hun lobbys hier goed georganiseerd. Die kennen de weg wel. Het zou
voor hen pleiten als ze eerlijk zouden vertellen hoeveel baat ze hebben bij
Europees geld en Europese samenwerking.
99

Kasper Peters, communicatie
Datum interview: 27 maart 2014

1. Wat valt u op in de berichtgeving over Europa door Nederlandse media?
"Wat mij het meeste opvalt is dat er per se een Nederlands perspectief aan
gegeven moet worden. Tijdens het pilotgesprek heb ik bijvoorbeeld ook gezegd:
als het om EU-zaken gaat, en iemand doet een tv-interview, dan wordt een
Tweede Kamerlid genterviewd over wat de impact is voor Europese besluiten op
Nederland. Er wordt niet gevraagd aan een Europees Parlementslid of iemand
van de Europese Commissie wat de meerwaarde van het besluit is voor de
Nederlandse burger. Brussel staat buiten de normale Nederlandse politiek. Het
gaat vooral over de impact van Brussel op wat wij zijn en hoe het ons benvloedt.
Terwijl je natuurlijk ook als een horizontaal politiek veld kunt zijn waar de EU
gewoon een vaststaande speler in is. En niet iemand die de Nederlandse politieke
soevereiniteit aanvalt. Het gaat altijd over de impact op Nederland en hoe het
dingen gaat veranderen vanuit negatief perspectief in plaats van dat de EU een
speler is die gewoon naast het lokale provinciale Nederlandse en Europese niveau
staat. Je hebt het Nederlandse niveau, wat dan ook gemeente provincie en
parlement, gewoon Tweede Kamer is. En daarboven staat de EU en die probeert
met die verhoudingen te tornen. En dat is het gevoel dat ik bij Nederlandse
verslaggeving heb."

Wat valt u op in de berichtgeving over Europa door Nederlandse social media?
"Ja social media. Sowieso social media is iets voor mensen die actief willen
communiceren over iets. Dus zijn er veel mensen met een uitgesproken mening
meestal. Dus social media valt al heel snel uit elkaar in Eurosceptische mensen of
extreem pro-Europese geluiden. Een middenweg ontbreekt vaak. Er zijn niet
mensen die communiceren: 'ik vind het prima zoals het is', die hoor je niet. Dus je
hoort alleen maar mensen die of helemaal tegen zijn, of die de EU proberen te
verdedigen en daarvoor in het zadel springen. Social media betekenen dat
mensen iets onder woorden moeten brengen, dan moet je ook een bepaalde
mening al hebben. Dus mensen die op social media over de EU praten zijn veel
100

meer uitgesproken dan wat ik denk de gemiddelde Nederlander of een enqute
van wat de gemiddelde Nederlander zou vinden."

Geldt dat ook voor journalisten die zich op social media bevinden?
"Ik denk het wel. Sowieso al dat social, de meer genformeerde journalisten
schrijven voor publicaties, en ze gebruiken natuurlijk social media om hun
artikelen te publiceren. Maar dat is meer eenrichtingsverkeer. Kijk als De
Volkskrant iets publiceert dan posten ze de link, maar dat is niet echt social
media, dat is gewoon distributie. Kijk sommige traditionele verslaggevers, een
Tijn Sade of Martin Visser zijn wel actief op social media maar gaan daar niet de
discussie aan. Ze gebruiken het misschien als nieuwsbron maar ze zijn absoluut
geen influencers daar. Dus ze nemen er wel nieuws uit op maar het wordt
vervolgens vanuit het Financieel Dagblad of vanuit NOS op een traditionele
manier, eenrichtingsverkeer, uitgezet. Dus de mensen die daadwerkelijk op social
media op het debat zitten zijn ook uitgesproken, of het nu journalisten zijn of
niet. Als ze echt het debat aangaan. Bijvoorbeeld, de enige journalist die echt het
debat aangaat op Twitter of in ieder geval een discussie aangaat is Carla Joosten,
van Elsevier. Twitteraccount @ElsevierBrussel. Zij durft wel met mensen het
debat aan te gaan en dingen te bespreken of te weerleggen of een discussie aan te
gaan. Ze is Eurosceptisch maar ze is wel heel constructief, ik vind haar heel goed.
Maar ze is natuurlijk niet, ze heeft geen fluwelen handen voor de EU. Ze is
behoorlijk streng als het op de EU aankomt dus zij zit altijd wel wat meer in een
extreme positie. Aan de andere kant heb je ook wat extreme Eurosceptici. Alles
wat tussen GeenStijl en de PVV inhangt, dat is heel actief op social media. Dus
aan de ene kant heb je mensen die echt institutioneel aan de EU zijn verbonden
of er belangen bij hebben die zijn heel positief. En daar zitten dan wat academici
omheen en mensen die voor kleine publicaties schrijven of zich wel journalist
noemen maar niet echt een publiek hebben. En aan de andere kant zitten dan
meteen extremere Eurosceptische mensen."

[Als je kijkt naar die Eurosceptische mensen en dan de berichtgeving die erover is
bijvoorbeeld op blogs, of online kranten, wat denkt u daarvan?]
101


"Wat heb je? ThePostOnline, De Dagelijkse Standaard of wat is het. Dat is allebei
al heel Eurosceptisch ,dat mag duidelijk zijn. En daarbij komt natuurlijk ook
kijken; de online kranten gaan voor titels die aantrekkelijk zijn en die mensen
lokken. Dan kom je in die vicieuze cirkel terecht dat mensen berhaupt al
sceptisch tegenover de EU staan en als ThePostOnline of de Dagelijkste
Standaard publiek willen trekken en ze moeten daarvan leven als website dan
moeten ze al op kortzichtige titels afgaan om het publiek te trekken. Dat is dan
ook wel journalistiek. GeenStijl is natuurlijk ook gewoon een shockblog. Gewoon
veel tegen schenen trappen en dingen belachelijk maken. In die hoek zit ook heel
veel spill over, zoals ik al eerder aangaf. Als een UKIP MEP in Engeland iets tweet
wat niet eens op feiten berust dan neemt The Daily Mail het over, dan komt het
op GeenStijl en dan belandt het heel vaak ook gewoon in traditionele media. Ik
had hier daar ook een voorbeeld van. Kijk, precies: een jaar geleden heeft de EU
besloten dat ze beter gaan opletten op de nationale budgets en daarvoor komt er
een hele saaie officier. Gewoon een ambtenaar die gaat zitten en de stukken
doorstuurt naar Brussel. Dan komt meteen De Telegraaf met dat het een spion is
en dan wordt het overgenomen door het Financieel Dagblad net zo goed, dan pikt
de PVV het op en dat gebruikt de PVV dan als verkiezingsretoriek, die zegt
meteen dat deze socialisten teruggestuurd moeten worden naar Walloni. Dus er
is een hele spill over van slecht genformeerde verslaggevers of slecht
genformeerde mensen op social media, die uiteindelijk ook een spill over hebben
op kwaliteitspublicaties als het Financile Dagblad en ook de politiek zelf. Dus het
voert ook weer terug. En zo blijf je in die eindeloze vicieuze cirkel zitten. En het
sterkste blijft, vooral op social media, toch het Eurosceptische."

Omdat dat dus zo'n grote publiekstrekker is?
"Ja, omdat het zich blijft voeden. Positieve cijfers en dingen zijn leuk maar daar
valt niet zoveel over te debatteren. Als Neelie Kroes zegt: 'We hebben nu een
agenda voor digitale jobs', dat heeft ze een paar maanden geleden aangekondigd.
Daar kunnen 700.000 banen op korte termijn mee worden gecreerd in Europa.
Dat is dan iets wat je tot je neemt, maar je gaat niet een discussie voeren over het
102

positieve van 700.000 banen op social media, iedereen is dan positief. Daar valt
niets tegenin te brengen. Behalve de negatieve hoek daarop. Het is heel lastig om
een positieve spill te creren over dingen die de EU communiceert op social
media of die andere mensen op social media die over de EU vertellen. Omdat het
gewoon geen debat aanzwelt. Dan kom je weer terug in dat cirkeltje. Het publiek
is al Eurosceptisch dus de media die berhaupt communiceren over de EU die
willen dat publiek blijven voeden, dat voedt ook weer de politieke partijen en die
voeden het publieke debat weer en dat voedt social media weer enzo. Zo krijg je
steeds meer momentum eigenlijk, en dat is heel lastig te doorbreken en de EU
probeert dat. Ook gewoon het kleine aantal mensen dat positief over de EU op
social media actief is probeert dat te doorbreken. Dat is heel lastig. En ook vanuit
gerenommeerde politici of journalisten. Soms probeer ik het ook zelf maar ik voel
maar daar niet altijd toe geroepen. Bijvoorbeeld Wouke van Scherrenburg. Die zit
heel vaak in tv-programma's, Pauw&Witteman, EenVandaag, ook wel bij
RTLLateNight soms. Zij was gewoon op Twitter een debat aan het voeren over de
inefficintie van Brussel, de instituten en toen zei ze dat het een lomp apparaat is
en toen maakte ik een opmerking en een aantal andere mensen dat het hele
ambtenarenapparaat van de EU kleiner is dan de stad Amsterdam. Er zijn wel
pogingen om mensen zo te corrigeren maar zelfs bij zulke mensen ontbreekt echt
de kennis. En dat is heel jammer want zij zitten in tv-programma's waar ze dit
verkondigen. Social media, er zijn wel een aantal mensen die dat proberen aan te
sturen maar dan moet je al heel gedreven en genteresseerd zijn want het
middenveld ontbreekt, de mensen die het allemaal ok vinden. Alleen de super
pro en super tegen mensen zijn echt vertegenwoordigt. Tenminste laten actief iets
horen."

2. Kunt u best practices (minimaal drie) in de berichtgeving over Europa
noemen?
"Minimaal drie of maximaal drie?"

Minimaal.
103

"Ja, op social media vooral. Er zijn best wel initiatieven die heel goed zijn. Een
ervan heet British Influence, dat is buiten Nederland. Dat is een onafhankelijke
denktank, organisatie. Zij proberen social media enerzijds te de-bunken. Dus
mythes die er zijn. Anderzijds proberen ze ook de waarde van Europa aan te
tonen. Dus gewoon met infographics, korte berichten op social media. Heldere
feiten proberen ze meerwaarde aan te geven. Waar social media ook steeds meer
een positieve spin off heeft, is dat van Neelie Kroes ook weer. Ze proberen ook
mensen via online social media in de besluitvorming mee te laten beslissen. Zo is
bijvoorbeeld Neelie Kroes en haar Director General van de commissie, gaan over
de digital agenda. Dus over de wat er de komende jaren op digitaal gebied voor
investeringen moeten worden gemaakt. Maar ook over de privacyzaken. En
iedere termijn hebben ze dan een digital agenda met de ambitie en de dingen die
ze bereiken. Afgelopen keer hebben ze eigenlijk de hele digital agenda
gecrowdsourced. Dus ze hebben echt mensen via social media benaderd: 'Willen
jullie ideen aanleveren?', ze kwamen natuurlijk uit een structuur en dingen die
gecoverd moesten worden. Maar uiteindelijk is dat heel indrukwekkend, en
uiteindelijk hebben 1400 mensen daaraan meegewerkt met 30.000 tweets en
2000 echt artikelen. Dus door mensen onderdeel te maken van het beleid en hun
eigen visie er onderdeel van de maken kunnen natuurlijk veel meer vertrouwen
kweken en het imago van de EU. Maar dan zit je weer dan moet je A. mensen
hebben die genteresseerd zijn in het onderwerp; en B. actief zijn op social media.
Dus uiteindelijk kun je daar, hoe hard je je ook inzet, nooit meer dan 1 of 2
procent van de hele bevolking mee bereiken. Er zijn ook mensen die een actief
tegenbeleid voeren en daar actief over praten. Maar ook bijvoorbeeld Marietje
Schaake die op Facebook en ook op haar website de meerwaarde van dingen uit
elkaar zet. Martietje Schaake is nu een van de lead MEP's op het gebied van het
handelsverband met de VS. En zij informeert constant de mensen die haar volgen
op Twitter, ze is heel actief, ze heeft denk ik 30.000, 40.000 volgers, constant
over de ontwikkelingen, wat dat voor impact heeft op de burger. Dus niet wat
voor impact dat heeft op de Nederlandse besluitvorming of de Tweede Kamer of
bilaterale handelsverdragen van Nederland, maar wat voor impact dat heeft op de
burger. En zij probeert daar heel erg en helder in te communiceren. Het hoeft
104

niet per se positief te zijn, ze wijst ook op negatieve dingen. De dingen die nog
nader bekeken moeten worden of de privacy-issues. Maar ze geeft duidelijk facts
en figures. Veel meer behapbaar voor mensen wat het effect op hun leven is en
niet op het Nederlandse politieke bestel, dat is een groot verschil. Wat de
commissie ook heel veel doet, Kwinten (Lambrecht) en zo zitten daarachter
natuurlijk, is. Je hebt bijvoorbeeld ook humanitarian aid, dus dat ze geld aan
Syri geven. En ze proberen bijvoorbeeld op Facebook aangrijpende verhalen te
delen over de meerwaarde van de EU. Dus verhalen over Syrische kinderen die
met het voedselprogramma van de EU kunnen overleven. Ze proberen zulke
verhalen te verspreiden. Het gaat ook heel erg over het bouwen van een band
tussen de burger en Europa. En eigenlijk om gewoon de Nederlandse media over
te slaan, want de EU ziet dat de traditionele media niet in staat zijn om de burger
in contact te brengen met Europa. Dus de EU gaat er meteen omheen. Ze slaan de
Nederlandse media over, traditionele media maar ook online media, social
media. Ze slaan de Nederlandse politiek over. Ze proberen direct vanuit de
instituten, uit het parlement, de losse parlementarirs, ze proberen direct de
dialoog aan te gaan. Dat is enerzijds heel sterk en anderzijds toont het dat al die
mensen ertussenin, alle lagen daar tussenin dus de Nederlandse politiek, de
Nederlandse media, zelfs het maatschappelijk middenveld, daar voor zichzelf
geen rol in zien, dat ze dat niet willen doen. Dus het is noodzaak. Dat is de best
practice waar ze nu heel erg op aan het aansturen zijn. Om enerzijds de burger
onderdeel te maken van het beleidsproces, van de dialoog, en anderzijds actief te
communiceren naar de burger wat de meerwaarde is voor hen op een individueel
niveau."

Maar die laatste drie die u noemde zijn vooral vanuit Europa zelf. Is er ook een
best practice vanuit een Nederlands medium dat niet van de EU is, die het wel
heel goed doet?
"Dat is heel lastig, er zijn wel heel veel kleine initiatieven die komen nooit heel
ver. Er zijn heel veel kleine denktanks voor studenten, jonge Europeanen, jonge
Europese federalisten vanuit Nederland echt, vanuit studenten zoiets. Maar die
blijven heel erg beperkt tot een soort elite. Studenten, mensen die ergens door
105

een band hebben, zij het door werk of studie, met de EU. Echt in de maatschappij
zelf ontbreekt het heel erg. Er zijn heel veel initiatieven en Brussel gooit daar heel
veel geld tegenaan en de Parlementscommissie probeert heel veel geld uit te
geven aan online platforms, die de EU toegankelijker voor de burger moeten
maken. Ook op nationaal niveau. Vooral in Oostenrijk, Nederland. Er zijn allerlei
initiatieven. Bijvoorbeeld in Nederland heb je een website met politweeps. Ik
weet niet of zij EU-geld krijgen maar zij laten de missers van politici op Twitter
zien op Europees niveau. Je hebt een votewatch hier in Brussel die stemgedrag
inzichtelijk wil maken maar dat lijken me toch dingen die alleen interessant zijn
voor mensen die heel actief zijn gaan zoeken."

Dus geen kranten of tv-programma's of radioprogramma's die er echt volledig
aan voldoen?
"Nee, niet. Er zijn wel mensen die het proberen. Bijvoorbeeld Vonk van De
Volkskrant hadden afgelopen tijd een serie waarin Jan Tromp, een VARA-
presentator op leeftijd bij wie waarschijnlijk sowieso de context ontbreekt, de
Brusselse bubbel instapt en daarover ging berichten. Maar er ontbreekt een totaal
aan context. Hij heeft geen kennis van de besluitvorming, geen kennis van de
impact. Hij heeft het alleen maar over zijn eigen verwondering. En dan kun je wel
doen alsof je dan de burger dichter bij de EU brengt maar je hebt het alleen maar
over je eigen verwondering en zijn eigen onkunde. Dat klinkt misschien hard,
maar het ontbreekt echt."

Dus de pogingen zijn er maar de kennis niet?
"De kennis ontbreekt. Er is een heel goed artikel, ik heb dat gevonden in mijn
aantekeningen van dat college dat ik heb gegeven. Joop Hazenberg, ik weet niet
of je hem kent. Hij is een freelancer, hij is heel jong, hij zit in Brussel en hij
schrijft soms voor de NRC over de EU en het probleem democratic deficit maar
ook tussen journalistiek en de EU, wat daar ontbreekt. Dit is een heel goed artikel
daarover, ik zal de link wel doorsturen. Hij vertelt ook wat ontbreekt aan de
context. Niet de juiste kennis, daardoor is de analyse die ze geven gewoon niet
correct. En dit artikel gaat vooral over dat de journalistiek de belangrijkste
106

verhalen niet ziet in Brussel, dat ze het niet snappen. Ze hebben geen idee van
wat er nou eigenlijk belangrijk is. Ik sprak hem vorige week woensdag. En hij
vertelde mij: Ik heb een hele serie artikelen voor NRC geschreven, maar die
zeiden we gaan dat nu even niet publiceren, gemeenteraadsverkiezingen, we
kijken wel of we het rond de Europese verkiezingen in de krant gaan zetten..
Daar bevestigd hij zijn eigen artikel mee. Want hij schrijft ook: het ontbreekt op
hoofdredacties totaal aan interesse in de EU. Dat zie je omdat ze het zelf niet
snappen en dus geen verhalen willen publiceren. Maar ook omdat ze geen
correspondenten meer hebben in de EU. Volgens mij waren er in 2000, 1000
correspondenten in Brussel, nu is het 750. Het aantal slinkt maar steeds. En meer
en meer publicaties vertrouwen op persbureaus of nemen het over van andere
dingen. Zoals dat het Financile Dagblad iets van De Telegraaf kopieert, en De
Telegraaf weer van de Daily Mail enzovoorts. Dus echte individuele journalistiek
ontbreekt. Het is heel veel copy-pastewerk. Dat breekt het op gewoon. Daarom is
er geen fatsoenlijke best practice vanuit Nederland als ik eerlijk ben. Ik heb het
zelden gezien. Het aantal Nederlandse journalisten dat de EU covert, zijn er
misschien 15, 20 in totaal. Terwijl het Binnenhof, daar zijn zeker tegen de 80, 90,
misschien wel 100 journalisten die de Nederlandse politiek proberen te verslaan.
En dat ontbreekt ook. Dat is ook omdat de bezuinigingen, kwaliteitsprint
publicaties die het geld gewoon niet hebben om iemand hier te hebben. Dit is
alweer een ouder artikel maar alleen NRC, Trouw ook niet meer, volgens mij
alleen NRC, NRC ook niet meer want dat is alleen maar freelance. Alleen maar
Financieel Dagblad. Alleen het Financieel Dagblad heeft dan nog een
correspondent in Brussel. Dat is best wel ernstig. Ook het Algemeen Dagblad
wegbezuinigd. RTLNieuws heeft niemand meer. En wat je ziet is dat ze alleen
maar komen als de headlines er al zijn. Dus als er wordt aangekondigd er is een
Europese top, dan rijdt RTL met een camerawagen hiernaartoe en dan komt Jos
Heymans mee, en die doet dan een stand up of zoiets. Maar hij is niet hier om
verhalen te zoeken. Ze reageren alleen maar op groten toppen, dingen die
gebeuren of negatieve verhalen. Maar ze gaan niet zelf op zoek naar de positieve
spin off van Europa. Er is gewoon geen zoektocht naar nieuws."

107

3. Welke verschillen neemt u waar in de berichtgeving over Europa tussen nu en
de vorige verkiezingen (vijf jaar geleden)?
"Ja, dat moet ik eerlijk bekennen dat ik daar berhaupt veel te jong voor ben. Ik
was nog aan het studeren vijf jaar geleden. Dus ik vind eigenlijk niet dat ik daar
een antwoord op kan geven. Ik vind dat het toch wel wat zichtbaarder is
geworden. Misschien niet voor het positieve want eigenlijk is de EU
besluitvorming pas een jaar of 3, 4 echt in de media te zien. Eigenlijk sinds de
Eurocrisis, de financile crisis, is verslaggeving over Europa pas gepolitiseerd, is
er pas interesse in. Van de jaren 60 tot eind jaren 1000 was Europa gewoon een
feit, dat was een technocratisch ding, het werd gewoon als feit aangenomen, er
werd niet over bericht eigenlijk. Het verdrag van Maastricht werd getekend, dat
kwam dan op tv, maar de dagelijkse gang van zaken uit Brussel is totaal niet
zichtbaar tot drie, vier jaar geleden. Dus ook bij de vorige verkiezingen was het
eigenlijk helemaal niet zichtbaar en met de Eurocrisis die politieker is geworden
en ook op het journaal is gekomen, wordt er meer over gesproken. Maar alleen
vanuit het negatieve, vanuit de Eurocrisis, vanuit hoe de PVV tegen dingen
aanstampt. Vanuit verhalen die Nederland bereiken, niet vanuit verhalen die
Nederlandse media in Brussel halen of in Straatsburg of in Europa, want Europa
is groter dan Brussel of Straatsburg. De verhalen worden niet gebaseerd op
dingen die journalisten bereiken."

Het is dus meer maar wel negatiever?
"ja"

Welke verschillen neemt u waar in de berichtgeving op social media over Europa
tussen nu en de vorige verkiezingen?
"De verkiezingen is toch wel weer heel anders. Ik had het er net over dat de EU
hele goede dingen doet om naar de burger hun handen uit te steken, met hun te
communiceren, te leren, en ze beter te informeren over Europa. Maar eigenlijk
doen de meeste parlementarirs dat niet fatsoenlijk natuurlijk. D66 is daar goed
in omdat ze ook wel wat progressiever zijn, wat opener wat meer voor directe
democratie wat natuurlijk haaks staat op Europa. Maar ze communiceren wel
108

opener. Sophie in 't Veld, Marietje Schaake zijn daar goed in. En Wim van de
Camp is wel actief op social media maar hij gaat het debat niet aan. En hij
communiceert over triviale dingen. Weer lekker op de motor van Den Haag naar
Brussel, zonnetje schijnt. Vandaag in de trein, eindelijk geen vertraging. Serieus,
ga maar is door Wim van de Camp zijn Twitterfeed. Ik denk dat 1 op de 10
berichten over besluitvorming in Brussel gaan en over de meerwaarde van
mensen. Maar als je bij Marietje Schaake door haar Twitterfeed gaat, het is veel,
maar alles is to the point het heeft meerwaarde, het probeert iets uit te leggen.
Alle andere kandidaten, zelfs ik, ik wil mijzelf geen expert of zo noemen maar ik
heb moeite om alle Nederlands Parlementarirs op te noemen. Sommige mensen
zijn gewoon totaal niet zichtbaar. En Dennis de Jong van de SP, die ken ik van
naam maar ik zie hem nooit voorbij komen op social media. Wim van de Camp is
zichtbaar. Corien Wortmann, Ria Oomen en de vierde is Lambert van Nistelrooij,
nooit gezien op social media. VVD nog erger. En de VVD heeft ook een heel groot
probleem. Want de VVD doet in Brussel iets totaal anders dan wat het in
Nederland zegt. In de Tweede Kamer probeert de VVD redelijk Eurosceptisch te
zijn, kritisch op Europa. Maar in Brussel is de VVD gewoon lid van de ALDE-
groep wat gewoon liberalen zijn, waar ook D66 in zit. Dus in Brussel stemt de
VVD eigenlijk totaal anders dan in Nederland. En waarschijnlijk daarom ook is de
VVD totaal niet zichtbaar als het aankomt op social media in Europa. Toine
Manders die voor 50-plus kandidaat is, is misschien dan nog wel zichtbaar. De
meest briljante is Hans van Baalen. Die was heel actief aan het tweeten, voor de
vorige verkiezingen, dat is wel relevant. Voor de vorige verkiezingen was hij
iedere dag aan het tweeten. De dag voor de verkiezingen zei hij: Mensen ik ga nu
stoppen met tweeten, morgen mogen jullie gaan stemmen', dat is de laatste tweet
tot de dag van vandaag. Dus de afgelopen vier jaar heeft hij helemaal niet getweet
meer. Hij heeft zijn zetel gehaald, hij zit in het parlement. En daarna stopte hij
met transparant zijn en de dialoog aangaan. Dat is ook een attitude. Hij heeft zijn
plekje veroverd, hij zit er. En hij ziet niet de noodzaak om met de burger te
communiceren via social media, via zijn website, via traditionele media over wat
hij doet. Andere MEP's, D66, dat is niet mijn politieke voorkeur maar ze zijn wel
heel goed, gaan wel dat debat aan. PvdA is berhaupt niet zichtbaar in Brussel.
109

Intern gekissebis, dat is waarover bericht wordt. De enige berichtgeving in de
Nederlandse media over de PvdA in Brussel het afgelopen jaar is over het feit dat
Judith Merkies geld uit de praktijkkas had gebruikt om haar huur te betalen. Dat
was ook nieuws. Thijs Berman, PvdA, het enige nieuws over hem was dat hij de
vrouw van een college had als vriendin en dat er daardoor een interne ruzie was.
De derde is Judith. Het zijn allemaal heel onzichtbare mensen. GroenLinks heeft
dan Bas Eickhout die heel zichtbaar is. Maar vanuit heel de partij is er niet de
noodzaak om te communiceren over wat zij doen en wat hun meerwaarde is."

Dus het ligt ook aan de EU zelf?
"Nou vanuit de commissie wordt dat wel goed gedaan en zelfs vanuit de raad, wat
heel lastig is want de raad is heel politiek en mag eigenlijk niets zeggen. Van
Rompuy probeert zichtbaar te zijn. Vanuit de commissie zijn de commissionairs
ook onzichtbaar. Er wordt door Marco en Kwinten actief gecommuniceerd. Maar
vooral bij de Europarlementarirs, en vooral bij VVD, CDA, PvdA, zij willen niet
zichtbaar zijn denk ik. Want zij zien Europese verkiezingen als een afrekening
voor landelijke verkiezingen. Alleen D66 is heel actief bezig met communiceren
wat de meerwaarde is voor de burger. De VVD wil niet zichtbaar zijn omdat ze in
Europa anders stemmen dan ze in Den Haag verkopen. CDA, de hele EVP,
Europese Volkspartij, dat zijn toch de oudere partijen, is traditioneel niet zo heel,
ze voelen niet de noodzaak om te vertellen wat zij voor de burger doen. Zij
rekenen nog steeds op dat mensen CDA-gezind zijn of EVP-gezind zijn en daarop
stemmen. En dat daarmee de belangenvertegenwoordiging geregeld is omdat ze
dezelfde ideologie hebben. Iedere politieke groep heeft een kandidaat voor de
post van president van de Europese Commissie. De sociaal democraten PvdA
hebben de kandidaat Martin Schulz, vreselijke vent maar hij doet heel goed. Hij is
heel actief. Hij gaat heel actief de dialoog met de burger aan, omdat zij niet deel
zijn van het establishment. Zij hebben nooit de meerderheid gehad in het
parlement. Maar de EVP die heeft een enorm saaie bureaucraat die niet
communiceert, die niet zichtbaar is. Het zijn er echt veel van de ouderwetse elite
en dat is ook een verschil. Dus het zijn gewoon verschillende benaderingen van
politiek. Ze willen het ook niet verkopen omdat zij zich toch meer voelen als de
110

vertegenwoordigers van de nationale politiek en de regeringsleiders. Terwijl het
Europees Parlement direct verkozen is. Ze moeten berichten aan de burger en
vertellen aan de burger wat hun meerwaarde is maar dat doen ze niet."

4. Welke invalshoeken worden er volgens u gebruikt/zijn leidend in de
berichtgeving over Europa door Nederlandse media?
"Het is toch heel vaak de aanval op de Nederlandse politieke establishment. Wat
de impact is op de Tweede Kamer. Wat de Tweede Kamer verliest. Wat in Brussel
besloten is. Het gaat heel erg over wat het voor ons allemaal verandert, terwijl de
Europese Unie net zo goed een directe link met Brussel zou moeten hebben. Het
lijkt net alsof de nationale politiek daar tussenin staat. Als er iets in Brussel
gebeurt dan wordt niet het verantwoordelijke parlementslid of de persoon van de
commissie gevraagd, maar dan wordt een Tweede Kamerlid gevraagd. Wat vind
jij ervan, wat is de impact op jouw besluitvorming? Dus er wordt altijd gekeken
naar de aanval op Nederland. En gewoon de link voor de burger, wat doet het
voor mij? Kijk als het in Nederland Prinsjesdag is, dan wordt niet gezegd wat voor
impact heeft Prinsjesdag op Tweede Kamerleden? Of wat voor impact heeft
Prinsjesdag op provinciebestuur? Er wordt gezegd: wat gaat u erop achteruit
volgend jaar? Welke budgets zijn aangepast, welke departementen krijgen
minder geld en dat heeft invloed op het onderwijs van jouw kinderen, dat wordt
gezegd. Er wordt niet gezegd wat heeft de politieke laag daartussenin, de
gemeente of de provincie daarmee te maken? Dat is heel vreemd eigenlijk. Dan
wordt er wel direct naar de burger gecommuniceerd en ja in Nederland blijft het
toch, als het al goed is of op specifiek niveau dan is het wel heel technisch. Kijk,
als er iets gebeurt op ICT-gebied of energiegebied dan wordt er wel over
gecommuniceerd maar alleen op een heel nichemedia nichecoverage, maar het
bereikt nooit de grote media. Het voorbeeld dat ik eerder gaf met Neelie Kroes
met die misschien 700.000 banen zou scheppen, dat is gewoon echt nieuws. Daar
zou in Nederland over bericht worden. Het komt niet in de nationale media in
Nederland maar alleen maar op IT-gerelateerde websites. Het komt nooit in het
echte grote publieke domein, het blijft hangen in subonderwerpen,
nichewebsites."
111


Welke invalshoeken worden er volgens u gebruikt/zijn leidend in de
berichtgeving over Europa door Nederlandse social media?
"Ik vind dat in Nederland heel vaak wordt gekeken naar dat anderen gelijk
hebben over dat Eurosceptisme. Kijk natuurlijk is er een PVV-Nederland maar er
wordt heel vaak door Eurosceptische mensen gezegd van Nigel Farage zegt dit, de
Eurosceptici in Frankrijk zeggen dat, en dat is eigenlijk voor Nederland dan ook,
zo trekken zij de conclusie. Er wordt niet eens een eigen Eurosceptisme bedreven
eigenlijk. Ook daar weer copy-pastewerk eigenlijk. Dat is heel vreemd als je naar
GeenStijl of zoiets kijkt dan zie je zelden een filmpje van Nederlandse Europese
Parlementarirs. Maar heel vaak filmpjes van Nigel Farage of Italianen die
Eurosceptisch zijn. Dus dat is eigenlijk ook nog dubbelop. Ze zijn Eurosceptisch,
dan neem ik aan, dat is mijn mening dat ze dan ook slecht genformeerd zijn als
je Eurosceptisch bent. En daarbovenop gaan ze ook Eurosceptisme van anderen
aanprijzen en kopiren en plaatsen van zelfs de bedrijven. Want de Nederlandse
Eurosceptici van de PVV zijn totaal niet zichtbaar. De PVV stemt overal tegen. Als
je op VoteWatch kijkt zijn ze heel erg genegen om gewoon tegen dingen te
stemmen omdat ze tegen dingen zijn. Maar ze maken nooit een statement
eigenlijk. Ik heb wel, even opgezocht, Laurence Stassen heeft wel eens iets gezegd
in een plenary meeting van het Parlement maar het haalt nooit de headlines.
Waar Nederlandse headlines over gaan in Eurosceptisme is altijd het gelijk van
andere Eurosceptici en dat is heel vreemd vind ik. Omdat andere Eurosceptici er
niet zijn voor het Nederlandse volk. Ze zijn er om de Britse, Italiaanse en Franse
belangen te behartigen. Maar GeenStijl maar ook ThePostOnline en wat is het,
Das Kapital is ook zo'n Eurosceptische website. Wij citeren altijd Europese
Eurosceptici. Dat is een contradictie want je denkt ook Europees, je denkt dat
andere EP's ook jouw belangen vertegenwoordigen, dat is eigenlijk wel heel
vreemd. Dat betekent ook dat de Nederlandse Eurosceptici eigenlijk helemaal
niet sterk zijn. Geen sterk inhoudelijk geluid. Kijk Nigel Farage verkoopt onzin,
en onzinfeiten. Maar hij probeert wel feiten op papier te zetten en met
argumenten te komen en dat doen de Nederlandse Eurosceptici berhaupt niet.
En dat is vooral op social media. Mensen die eens zijn met Farage of met Lega
112

Nord-mensen of ECR-mensen, dat zijn de Britse Tories. Ik wil niet beledigend
doen of zoiets. Je hebt de UKIP wat extreem anti is en je hebt ook de Tories de
conservatives van David Cameron en zij hebben ook een groep in het Europees
Parlement, de ECR-groep. Zij zijn ook Eurosceptisch maar ietsjes constructiever
en die worden ook heel vaak geciteerd in de Nederlandse media. Dat is eigenlijk
heel vreemd, want zij zitten daar voor Brits belang, met een Britse angle. Zij
denken helemaal niet aan de Nederlandse belangen. Zij zijn blijkbaar de enige
mensen die kunnen verwoorden wat de Nederlandse Eurosceptici op social media
denken. Dat is wel heel interessant denk ik. Als je erover nadenkt zijn PVV,
Europees Parlementsleden zijn, sommige zijn wel actief maar totaal niet
zichtbaar. Ik ontdekte laatst een Europees Parlementslid wat ik niet eens kende.
Nog nooit de naam van gezien en totaal onzichtbaar. Sommigen zijn op Twitter
maar communiceren niet. Eigenlijk als het over Eursceptisme gaat en ze willen
een mening dan krijg je Dion Graus, Martin Bosma, Fleur Agema of Geert
Wilders. In de Tweede Kamer over Europese besluiten. Maar niemand kijkt wat
die Nederlandse Eursceptische MEP's eigenlijk doen. Want ze doen niets, als je
naar foto's kijkt of naar registers van aanwezigheid dan tekenen ze alleen maar
voor het geld en dan zijn ze weg. Dus ze hebben helemaal geen politieke impact.
Dus je krijgt de Nederlandse Tweede Kamer Eurosceptische blik, of een
Eurosceptische blik uit andere Europese landen. Het Eurosceptische op het
Europese niveau vanuit Nederland ontbreekt eigenlijk helemaal politiek gezien.
Dat is heel vreemd. Als je ergens tegen bent moet je je ook maar laten horen."

5. Welke invalshoeken mist u in de berichtgeving over Europa in de Nederlandse
media en hoe vertekent dat het beeld van de burger over Europa?
"Wat ik mis, wat het beter zou maken is gewoon verslaggeving vanuit het
Europese. Het mag wel negatief zijn maar versla dan over wat Nederlandse PVV-
Eurosceptici in Brussel besluiten en vinden. Maar dat hoor je ook niet. En zij
zouden het beter moeten kunnen verwoorden en ook beter kunnen legitimeren
dan mensen in de Tweede Kamer. Ik hoef niet Pieter Omtzigt van het CDA te
horen over wat de CDA MEP's ergens van vinden. Dat vind ik een bijzonder
vreemde benadering. Maar dat is natuurlijk een gevolg van het feit dat er bijna
113

geen journalisten in Brussel zijn. De kosten om een busje met een schotelantenne
en een camerateam en verslaggever erheen te sturen is een paar duizend euro. Ze
hebben natuurlijk wel twee die journalisten in de Tweede Kamer rondlopen die
tussen alle sessies door gewoon even voxpoppen met een microfoon en een
meninkje vragen. Dus die mening krijgen we over het Europese veel makkelijker
dan zelf een investering te doen om het echte verhaal in de juiste context te
schetsen. Dat is iets totaal anders. Dat is echt een gebrek van de media zelf.
Financieel is natuurlijk het grootste argument dat ze het niet kunnen betalen
denk ik maar dat is ook gewoon redactioneel een tekortkoming denk ik."

Welke invalshoeken mist u in de berichtgeving over Europa in de Nederlandse
social media en hoe vertekent dat het beeld van de burger over Europa?
"Ja op social media ontbreekt altijd het middenveld. Het CDA is helemaal niet
anti-Europa en ze stemmen, CDA is eigenlijk, nu al lang niet meer, maar vroeger
waren ze de gemiddelde burger weet je wel, middenveld, overal tussenin, prima,
wel vooruitgang. En dat ontbreekt totaal op social media. Social media is
extremen, of pro of tegen."

Maar echt een invalshoek?
"Een invalshoek waarbij niet alleen de impact wordt gecoverd maar eigenlijk de
besluitvorming. Het gaat heel vaak over wat de spin off is, wat erdoor zou kunnen
gebeuren maar niet wat het eigenlijke beslissing is. Even denken of ik hier een
goed voorbeeld van kan bedenken. Nee het gaat altijd over de spin off eigenlijk.
Kijk er wordt een besluit genomen om dit te doen in Europa, weet ik veel,
Banking Union, dat is dat de EU alle banken onder een supervisiemeganisme wil
stellen om te voorkomen dat er een nieuwe economische crisis komt. Dat is een
heel goed besluit. Afgelopen week is het single resolution mechanism opgezet
wat betekent dat banken gelden in een fonds stoppen. En vanuit het fonds
worden slechte banken gered, niet door de belastingbetaler. Dat is nieuws, dat
zou gecoverd moeten worden. Wat dan alleen maar op gewone media en social
media wordt besproken is het feit dat de Nederlandse nationale bank aan
soevereiniteit indoet. En beslissingsbevoegdheid af moet dragen aan dit
114

mechanisme. Maar het echte nieuws is dat de belastingbetaler zoals met de
afgelopen financile crisis niet meer hoeft te betalen. Dat is het nieuws. Maar er
wordt alleen maar gekeken naar de spin off. En het besluitvormingsproces dus de
beslissingen die worden genomen en de belangen die daarbij worden afgewogen,
dus het belang dat de burger niet meer mag betalen voor die banken, dat daarom
dit fonds wordt opgezet waar geld in moet, daar wordt na heel veel
onderhandelen en na heel veel scherpe meningen uit alle commissies, parlement,
verschillende politieke partijen overeenstemming over bereikt. Dat is heel
belangrijk ding, maar daar wordt niet over bericht. Er wordt alleen maar bericht
over de spin off voor Nederland. Als een politieke entiteit. Dus het gaat niet over
de burger meer. Kijk het boeit me geen flikker eerlijk gezegd als de Nederlandse
nationale bank niets meer te zeggen heeft over banken die omvallen. Wat mij
uitmaakt is dat ik niet 1000 euro extra belasting hoef te betalen om de ING te
redden of zoiets. Maar daar hoor je niemand over en dat zijn beslissingen uit
Brussel. En, ik ga je dit artikel doorsturen want hij heeft ook een hele rits aan
dingen op een rij gezet dat allemaal nieuwsfeiten zijn, maar waar nooit verslag
over is gedaan in Nederland. Dit is ook een goede, Kroati, afgelopen jaar
toegetreden als lidstaat. Niemand bericht over het potentieel, grotere markt,
stabiliteit, zulke dingen. Maar er wordt alleen maar over criminelen die uit
Kroati komen of zo iets bericht. En de feiten zelf, de beslissingen zelf worden
niet gecoverd, ook niet op social media, alleen maar de spin off. En dat is iets heel
vreemds. Ook als het op geld aankomt, budgets voor dingen, investeringen in
dingen. In Nederland als er in iets genvesteerd wordt, dan is, infrastructuur, dan
is Schultz de eerste om te zeggen, ja we stoppen meer geld in wegen, de
snelwegen gaan omhoog naar 130. Dat is een beslissing. Dat 100 mensen sterven
door die snelheidsverhoging, dat is een spin off. Als dit de EU was alleen maar die
100 doden waren besproken op social media of de gewone media. Maar niemand
heeft het over het besluit wat daar ten grondslag aan ligt. En die coverige van het
belangrijkste stuk van wat in Europa gebeurt ontbreekt gewoon. Of dat nou social
media of traditionele media is. En dat is heel vreemd."

115

6. Wordt Europees nieuws vooral bepaald door mediacratie (journalisten bepalen
decor en context van informatie) of is Europees nieuws vooral het product van
newsmanagement (PR, voorlichting, communicatie)?
"Nee het is nieuwsmanagement. Maar niet per se vanuit communicatie en
voorlichting. Ik denk vooral vanuit de politiek zelf. Haagse politiek, PVV die zegt
100 doden omdat de snelheid naar 130 is opgevoerd, als voorbeeld. En daar
wordt dan nieuws omheen geschreven. Of dat iets op social media komt van de
EU wil verplichten om op alle auto's een snelheidsbegrenzer te zetten, of het
verschrikkelijke verhaal wat een keer is verteld van: de EU wil mensen hun
moestuintje verbieden om zaden te bewaken, of wat was dat voor onzinverhaal.
Dat wordt gevoed vanuit social media, dat wordt versterkt vanuit de politieke
partijen die ene anti-EU-geluid willen laten horen of een Eurocritisch geluid. Kijk
dan schiet opeens een CDA'er weer wakker die denkt, ik heb heel veel stemmers
die een moestuin hebben ik ga eens zeggen dit kan niet. Maar hij informeert
zichzelf niet of het echt zo is. Uiteindelijk bleek dat het een voorstel was van een
bureaucraat die niet eens tot stemming of zoiets is gekomen. Niet eens in
overweging is genomen. Maar zo'n CDA'er hoort dat, hij versterkt dat geluid op
social media, de media pikken het op. Dus het is niet echt een mediacratie, er is
niet echt een zoektocht naar nieuws. Leads worden opgepikt en daar wordt een
verhaaltje omheen geschreven. Of dat nou uit de politiek komt of social media of
een spill over vanuit andere, ik denk echt dat de Nederlandse media een spill over
door de armoede aan berichtgeving heel belangrijk is. Als je naar de UK kijkt,
iedereen heeft kritiek op de Britse krant, en de meeste zijn ook wel heel slecht.
Maar een Daily Mail of The Telegraph die hebben wel allebei verslaggevers hier
zitten. En ik ben geen fan van The Thelegraph maar zij hebben ook op Twitter een
van de beste accounts om te volgen. Bruno Waterfield, hij bericht sceptisch over
de EU, maar hij doet wel zijn eigen research. Hij doet aan mediacratie. Hij is hier,
hij vindt verhalen. De Nederlandse verhalen worden gekopieerd uit andere
media. Heel vaak zie je gisteren een verhaal in The Daily Mail of in The
Thelegraph of zelfs in Bild zie je heel vaak dat mensen, dat Nederlandse media
daar verhalen uit kopiren. Dat wordt opgepikt door slechte media zoals Spits of
mensen die nergens geld in steken qua onderzoek. En daarna wordt dat
116

overgenomen in de traditionele media. Het voorbeeld van het Financile Dagblad
die iets van De Telegraaf kopieert en die weer van en Britse krant kopieert of, dit
voorbeeld met die snelheidsbegrenzers, dat The Daily Mail iets schrijft, GeenStijl
neemt het over en het belandt gewoon op de Publieke Omroep, radio 1,
StandpuntNL, gewoon het discussieprogramma van de Publieke Omroep. Die
nemen dat over zonder research."

Het begint bij nieuwsmanagement en dit wordt steeds meer versterkt tot dat er
een verhaaltje omheen wordt geschreven?
"Precies, ja en nieuwsmanagement dat is meer dan de pr, voorlichting,
communicatie. Wat voor mij de teneurgang is van journalistiek is persbureaus.
Bijvoorbeeld vandaag met ViEUws hiernaast waar ik ook voor werk. We hadden
een artikel geschreven, door AFP France Press overgenomen, en daarna stond het
in 40 publicaties. Echt gewoon de Liberation, Les Parisiennes. Dus een AFP-
bericht wat misschien geschreven is door een middelmatige journalist wordt
gekopieerd. En al die andere publicaties doen helemaal geen onderzoek wat er in
dat artikel staat. Dus het is echt een verarming omdat als een iemand het fout
doet, ik zeg niet dat het artikel fout is, maar als die ene journalist niet goed
genformeerd is dan neemt iedereen het over. En daardoor denk ik dat vooral veel
mensen zelf nieuws willen ontvangen. Ik bijvoorbeeld, ik lees een paar kranten,
soms check ik wat Nederlandse websites. Maar wat voor mij de voornamelijkste
nieuwsbron is, is de selectie van mensen die ik volg op Twitter. Ik volgt Bruno
Waterfield, ik volg Pieter Spiegel van de Financial Times, ik volg Elsevier Brussel.
En daarmee maak ik zelf de afweging van, dit zijn mensen die voor mij waardevol
zijn, dit zijn mensen die voor mij iets toevoegen. En als ik dat niet meer vindt dan
verwijder ik ze. Maar ik bepaal zelf mijn nieuwsvergaring. En dat doen de meeste
mensen natuurlijk niet en die zijn dus afhankelijk van nieuwsmanagement. En
volgens mij gaat nieuwsmanagement verder dan pr, voorlichting en
communicatie. Dus ook persbureaus. Want persbureaus is eigenlijk, ja het is wel
journalistiek maar, Nu.nl is buzzfeed. Een buzzfeed is ook een derderangs
persbureau. Heel vaak komen daar gewoon persberichten binnen van politieke
partijen, bedrijven, belangenorganisaties. Die worden copy-paste, daar leest
117

iemand een keer overheen, hij verandert wat zinnetjes, en dan wordt het
uitgestuurd. Nu.nl neemt het over, mensen denken dat het voor waar is, dat
begint die cirkel, dan gaan mensen erover praten op social media, dan wordt het
groter, dan vullen de commentsecties bij De Telegraaf zich, en dan denkt het
Algemeen Dagblad: ok De Telegraaf spreekt erover, social media heeft het
erover, mensen plaatsen heel veel comments dat is goede traffic voor onze
website, we kopiren het verhaaltje, we schrijven ongeveer hetzelfde. En dat hele
proces wordt door niemand gefactcheckt waar dat verhaal over gaat."

7. Wie zijn volgens u de beste sprekers/schrijvers/analisten/commentatoren over
Europa?
"Ja ik heb dus wel een lijstje gemaakt, dat is het enige wat ik voorbereid had.
Maar er zitten maar twee Nederlanders tussen dus."

Het gaat vooral om de Nederlanders.
"Dan heb ik er twee voor je. Ik vind dus Carla Joosten van Elsevier Brussel goed.
Voor mijn mening is ze, op nationale politiek is Elsevier wel mijn stijl qua
politieke angle. Ik vind het eigenlijk iets te Eurosceptisch op Europees vlak. Maar
ze is wel gedegen, ze gaat de dialoog aan. Je ziet haar ook factchecken, dat zie ik
niemand anders doen. Een Tijn Sade doet dat niet. Ik zie Carla Joosten een
berichtje sturen naar Marietje Schaake: 'Marietje ik zie dat jij daar en daar bent,
klopt het dat ...' 'Ja dat klopt'. En daarna krijg je een artikel op Elsevier. Je kunt
vinden van Elsevier wat je wilt qua politieke agenda die ze hebben, maar er wordt
wel actief een dialoog aangegaan daarover en dat is wat bij heel veel mensen
ontbreekt vind ik. Journalisten hebben ook of te weinig kennis of ze denken dat
ze alles wel weten en ze gaan er niet meer achteraan. Dat is zeker als ze autoriteit
hebben. Vooral NOS-verslaggevers en zo, die zitten hier en die denken ik ben een
journalist van 40, 50. Dat zijn meestal ook niet de meest frisse figuren, die
denken ik weet het wel. Zij maken een verhaal en dat is het. En dat is hun
perceptie, hetzelfde ook weer met Jan Tromp van Vonk. Een man op leeftijd die
bericht over zijn perceptie van wat er gebeurt, maar niet over de context, hij geeft
118

niet een weergave van wat er eigenlijk speelt. Het is meer van wat zij ervan
vinden."

En de tweede Nederlander die je goed vond?
"Waar we het eerder over hadden, Joop Hazenberg, hij is niet zo heel bekend, van
dat artikel. Hij heeft ook een paar boeken geschreven en hij is ook verslaggever
geweest voor De Pers, inmiddels ter zielen, maar hij analyseert dus vooral waar
de Nederlandse pers in gebreke valt. En dat is wel interessant eigenlijk. En voor
de rest de mensen die ik betrouwbaar vind over Europa zijn allemaal buitenlands.
Peter Spiegel van de Financial Times. De Financial Times wordt sowieso gezien
als de belangrijkste bron in Brussel. Daar gebeurt ook copy-pastewerk, heel veel
mensen nemen dingen van The Financial Times over. Bruno Waterfield van The
Telegraph, Eurosceptisch maar een hele goede journalist. Gaat met iedereen de
dialoog aan, gaat echt op zoek naar verhalen, is ook hier. Tony Connelly van Irish,
Ierse tv, is goed. Ik heb gewoon eens de mensen doorgenomen die ik op Twitter
volg maar, er zitten wel veel Nederlanders tussen maar niemand dit echt hoog
aangeschreven staat voor mij. Zo'n Martin Visser van het Financieel Dagblad is
wel goed maar zijn scope is heel beperkt. Toch heel erg financieel, financieel
juridisch. Dat is specialistisch. Dat is ook een deel van de media nu, sommige
Nederlandse media verslaan Brussel wel maar met een specialistische blik. En
dan is het heel technisch, over bankenunie, over beslissingen die worden
genomen over weet ik veel, het minimale kapitaal dat een bank moet houden of
zoiets. Maar het gaat niet over de meerwaarde voor de burger terwijl breed
gelezen media, De Telegraaf, Volkskrant zelfs het AD, AD is volgens mij de enige
krant die een stijgend aantal lezers heeft, omdat ze iPads weggeven of zoiets.
Maar brede kranten in het midden van de maatschappij zijn niet specialistisch
dus het boeit hen niet wat de details zijn wat de echte feiten zijn. Zij hebben het
alleen maar over de spin off. Dus ontbreekt het ook aan de goede mensen op
social media daarover. Ik moet wel bekennen: misschien komt het ook wel omdat
ik in die bubbel zit. Ik moet niet vergeten dat ik zelf misschien ook onderdeel ben
van een soort van Europese elite die zich echt interesseert."

119

8. Wat zijn uw belangrijkste aanbevelingen over berichtgeving over Europa voor
1) Hoofdredacteuren
"Het zijn voor de hand liggende dingen maar het zijn dingen die ze niet kunnen.
Meer investeren in journalistiek op de grond. Correspondenten hier, maar dat
neemt ieder jaar af. Dus dat is eigenlijk een loos advies. Dat past ook binnen de
bredere beweging dat journalistiek steeds meer naar infotainement toegaat. De
journalistiek moet op de eerste plaats entertainen, mensen lokken en bij een
publicatie houden. Maar ook investeren in ruimte voor publicaties, op websites"

2) Journalisten
"Meer kennis van de onderwerpen, de besluitvorming, de instituten. En vooral de
mensen die besluiten nemen, en heel vaak worden besluiten ook voor granted
genomen. Dus dit is besloten dat is het. Maar er wordt niet gekeken wie dat
besluit heeft genomen en wat de beweegredenen zijn. In de Tweede Kamer
worden lange debatten gevoerd over onderwijs. En dan wordt ook gezegd: dit
Tweede Kamerlid, met de portefeuille onderwijs, wil dat, Jetta Klijnsma heeft
deze positie omdat, bla bla bla. In Europa wordt alleen maar de uitkomst
genomen en daar wordt iets mee gedaan. En niet de besluitvorming. Voor de rest
zijn er heel weinig journalisten, de journalisten die schrijven zijn heel vaak
freelance dus die schrijven voor verschillende publicaties. Dus ze kunnen zich ook
niet, ze schrijven ook opdrachten. Heel veel journalisten die ik ken schrijven
alleen maar als er gevraagd wordt om een verhaal. Een vriendin van mij schrijft
over digital dingen. Zij krijgt een verzoek om over een titel, een titel bijvoorbeeld.
Er wordt gezegd: we willen over twee dagen iets schrijven over dit onderwerp,
kun jij daar een verhaal bij produceren? Maar zij doet niet onderzoek of er
interessante verhalen zijn. Dus ze krijgt een verzoek om ergens over te schrijven,
maar ze gaat niet zelf op zoek naar dat verhaal. Want er is geen geld voor, want ze
krijgt alleen maar betaald voor wat ze levert. Dat is het gevolg ook weer voor
freelance journalisten, als je een echte correspondent hier hebt die kan zich ook
in het Brusselse onderdompelen en ook echt iets aan kennis op doen."

3) Europarlementarirs
120

"Ja, dat is eigenlijk dat hele wat we hadden met de Europarlementarirs op
Twitter. Sommige willen niet communiceren, sommige communiceren te
beleidstechnisch. Ze kunnen het niet vertalen naar de burger. Het gaat echt over
de meerwaarde duidelijk maken. En dat ontbreekt bij velen. Sommige willen het
niet, anderen doen het, doen het ok. En ze moeten zichzelf meer verkopen als
direct verkozenen. Ze zijn niet, ze hoeven niet telkens verhaal af te leggen aan de
Tweede Kamer of de politieke partijen. Ze zijn hier als individuen, zij nemen ook
beslissingen. En ze vertegenwoordigen niet per se de partijleider uit Den Haag of
wat de fractie daar vindt. Je moet ook meer naar buiten durven treden want je
krijg ook vaak gewoon persberichten van zelfs van D66, iemand vanuit Nederland
die een persbericht uitstuurt met: Beste journalisten deze week hebben onze
MEP's in Brussel dit en dit gedaan.. Terwijl vanuit de parlementarirs zelf ook
een verhaal kan komen. Want, D66 doet dat onder Amsterdam, ze geven er dan
wel een nationale spin aan, om in de Nederlandse media ook hun Tweede
Kamerpolitiek te ondersteunen, en hun nationale programma. Dus ze proberen
dat over en weer te versterken. Als een Europarlementarir dat meteen vanuit
Brussel doet, zijn of haar verhaal. Dan vertellen ze over de daadwerkelijke impact
en de implicaties van Brussel en niet per se van hoe het verhaal in Nederland kan
versterken en dat geeft ook andere verslaggeving mee."

4) Tweede Kamerleden
"Ze moeten respecteren dat Europarlementarirs beslissingen nemen, of je nu
voor of tegen de EU bent. Waarom wil ik van De Roon van de PVV, waarom zou
ik zo iemand willen horen vertellen over wat zijn collega in Brussel besloten
heeft? Daar heeft hij toch helemaal niet, hij heeft er de kennis niet over. Kijk ik
hoor ook niemand in de Tweede Kamer zich bemoeien met de beslissingen op
provinciaal gebied of op gemeentepolitiek. Daar wordt rechtstreeks verslag over
gedaan. Als iemand het in de Amsterdamse gemeenteraad slecht doet, dan
verslaat men de PvdA in de gemeenteraadsverkiezingen van Amsterdam. Dat hij
opstapt. En dan zie je niemand daar in de Tweede Kamer commentaar op geven,
echt niet. Provinciale Staten bemoeit zich ook niet met gemeentepolitiek. Tweede
Kamer bemoeit zich niet met Provinciale Staten. Daar voelen ze, ze zien dat daar
121

een verschil tussen zit. Ze hebben de kennis niet over provinciaal niveau, het
lokale gemeentelijke niveau hebben ze ook de kennis niet. En daar bemoeit zich
niemand onderling met de beslissingen die zijn genomen. Kijk een Geert Wilders
als partijleider zegt wel iets als mensen in Almere opstappen omdat hij de hele
partij is. Maar je hoort echt niet Pieter Omtzigt iets zeggen over het besluit in de
Provinciale Staten in Brabant of zoiets. Misschien controverse maar niet in de
dagelijkse gang van zaken. Terwijl de Tweede Kamerleden wel altijd een
verhaaltje klaar hebben als het iets op EU-niveau is besloten. En dat is eigenlijk
heel vreemd. Want Europarlementarirs doen dat niet over Nederlands niveau.
Het gaat alleen maar vanuit de Tweede Kamer naar Europa. En verslaggevers die
Tweede Kamerleden als aanspreekpunt voor besluiten in Europa. Wat extreem
vreemd is vind ik zelf. Het lijkt wel of Tweede Kamer, gemeente, regionaal
horizontaal op een vlak zit. En dan voelen ze dat Europa daarboven hangt en dat
ze zich daartegen moeten verdedigen. Terwijl het eigenlijk gewoon in hetzelfde
rijtje horizontaal zou moeten zijn. Het zijn gewoon verschillende politieke
segmenten die naast elkaar bestaan en die horen zich eigenlijk niet zo veel met
elkaar te bemoeien."

5) Burgers
"Ik ben ook de eerste die zal erkennen dat Europa heel lastig te verkopen is aan
de burgers want. Dan ben ik misschien heel negatief maar ik denk dat berhaupt
ze al niet snappen wat er in de Tweede Kamer gebeurt, wat nog redelijk
behapbare besluiten zijn soms. Daar gebeurt ook het meeste in commissies en
geen, ik denk dat 1 procent van de Nederlanders misschien volgt wat er in
commissies van de Tweede Kamer gebeurt. Ze kijken misschien een algemeen
Tweede Kamerdebat of als iets in opspraak komt. Dus dan zijn ze al niet genoeg
genformeerd voor. Maar over Europese zaken zijn ze al totaal niet genformeerd.
Ik durf zelf ook niet echt iets te zeggen over het EU-US handelsverdrag. Ik weet er
wel iets van maar ik vraag me af wie goed genoeg genformeerd is."

6) Maatschappelijk middenveld (ANWB, vakbonden, werkgeversorganisaties,
etc.)
122

"Vanuit mijn perspectief zie ik alleen maar het maatschappelijke middenveld dat
de EU probeert te lobbyen. Ze proberen de EU te lobbyen, ze zien het als
subsidiepot, maar ze zien het niet als voorwaardig deel van het politieke
spectrum. Het is vooral lobby maar ook bij het maatschappelijk middenveld gaat
het altijd over de implicaties. Maatschappelijk middenveld is sowieso nationaal
georinteerd. Dus om het maatschappelijk middenveld een Europees perspectief
te laten bieden aan hun leden dat is al heel lastig. De ANWB komt op voor de
Nederlandse automobilisten en VNO-NCW komt op voor de Nederlandse
bedrijven dus. Het gaat altijd over de impact van Europa op het maatschappelijk
middenveld omdat ze al heel nationaal georinteerd zijn. Nou zitten bijna al die
organisaties ook onder een koepelorganisatie en zijn ze deel van de Europese
vakbonden. Maar die communiceren niet. Die een vertegenwoordiging om de EU
te lobbyen, en koepelorganisaties maar ansicht functioneren ze niet als
zelfstandige Europese organisaties. En daar kom je eigenlijk bij het grootste
probleem bij de EU, is dat er gewoon geen Europese public sphere is zoals dat
heet. Het is niet een grote plek waar alles bij elkaar komt. Als je de Tweede Kamer
bekijkt komt daar het maatschappelijk middenveld bij elkaar, met de politici,
bedrijven, omdat ze allemaal op hetzelfde niveau zitten maar er is geen Europese
public sphere. Er is niet het Europese speelveld. Dat is er niet. Het is
gefragmenteerd op nationaal niveau, op verschillende interessegebieden. Maar je
kunt niet zeggen dit is het Europese middenveld. Dat bestaat niet. Dat is een, dat
is of de EU construct is. Dat is niet een natuurlijk proces. Daar gaat tijd overheen
denk ik. Klinkt heel triviaal. Maar ik denk toen de Verenigde Staten werden op
gericht was er ook geen Amerikaans middenveld. Iedere staat zal daar ook zijn
eigen belangen in gehad. Ze bestonden niet, maar ik denk als de zuidelijke staten
een ANWB hadden gehad dat ze totaal andere interesses hadden dan de
noordelijke staten. Daar gaan heel veel jaren overheen voordat je een Europees
middenveld krijgt. Tot nu toe, sommige organisaties gaat veel sneller, andere
organisaties zijn weer heel erg nationaal georinteerd. Dus. Dat is heel lastig. Het
heeft ook met politieke kleur te maken, of je links rechts progressief, conservatief
dat is allemaal heel lastig om dat ergens op te plakken maar. Er zijn bepaalde
organisaties in de maatschappelijk middenveld die kosmopolitischer zijn, die zien
123

dat ze breder Europees moeten zijn. Die nationaal niveau langzaam minder
belang geven. En enkel in het Europese spectrum actief zijn. Maar dat is gewoon
iets dat moet gebeuren. Dat is ook een kwestie van tijd denk ik."


124

Herman Schulte Nordholt, journalist
Datum van interview: 01 april 2014

1. Wat valt u op in de berichtgeving over Europa door Nederlandse media?

Ik vind het heel erg vanuit Den Haag gedacht. Het is vaak ook gekoppeld aan de
Haagse agenda, Haagse onderwerpen.

[Om het even duidelijk te maken. vanuit Den Haag; vanuit Nederlands
perspectief?]

Dus we volgen dan Brussel en de EU. Of vanuit: als deze regering bezig is met
dingen zoals een drie procent, dan wordt Brussel relevant. Maar dan ook weer
omdat het Nederland raakt, dat is natuurlijk ook wel logisch. Maar er is
onvoldoende besef denk ik, dat er al een hele hoop gebeurt in Brussel wat invloed
heeft op Den Haag voordat het berhaupt in het nieuws komt. Dat bedoel ik een
beetje met: we kijken heel erg nog steeds vanuit Den Haag naar Brussel.
Misschien zou je gewoon vanuit Brussel meer naar Nederland moeten gaan
kijken. Zeker als er nog meer economische integratie komt, dan kun je je afvragen
waarom belangrijke nieuwsorganisaties niet een wat grotere afdeling in Brussel
hebben ten opzichte van de Haagse redacties. Een krant als NRC heeft misschien
vier mensen in Den Haag rondlopen. Nou...een in Brussel, misschien anderhalf.
Die moet ook nog Belgi en de NAVO doen. Dan klopt die verhouding wel. Dan
kun je zeggen: maar ze kopen ook nog in, en ze werken met freelancers en
commentaren maar ik vind het ook voor de NOS gelden hoor. Die hebben dan
Chris Ostendorf en nog af en toe een ander en nog iemand die het voor de radio
doet. Maar waarom zitten daar niet zes mensen van de NOS? Dat is een
kostenkwestie maar dat is ook een keuzekwestie. Dat bepaalt ook dat je vaak wat
achter de feiten aanhobbelt.

En ik vind dat de Nederlandse media erg makkelijk meegaan in het frame van
politieke parijen. Het wordt al gauw: ben je voor of tegen de EU. Ben je voor of
125

tegen de euro. Dat zijn natuurlijk voor bepaalde groepen en partijen fijne frames,
maar er zit heel weinig tussen. Daar gaan media ook wel erg in mee. Dus je bent
al gauw, nogmaals wij hebben ook Thierry Baudet en Geert Mak aan tafel over
hun boekje, maar dan zit je toch in een debat te denken Ewald Engelen versus een
eurofiel. Dus kunnen we niet Guy Verhofstadt in debat laten gaan met Thierry
Baudet. Dat framet lekker, dat is ook een beetje gemakzucht. Ik snap dat we het
doen en ik snap de tegenstellingen en het werkt goed en je krijgt een leuk debat.
Aan de andere kant denk ik ook: alsof dat het enige is. Alsof er maar twee smaken
zijn en dat vind ik jammer.

2. Kunt u best practices (minimaal drie) in de berichtgeving over Europa
noemen?

Ik heb er vier. Een actuele van vandaag. Een blad als Trouw opent op de
voorpagina met een verslag van de staat van de Unie in de Tweede Kamer. Als
enige krant deden ze dat op de voorpagina. Ik heb de NRC nog niet gezien hoor.
Maar dat was de opening van de krant. Wat ik positief vond, want ik vond dat er
niet zo heel veel over bericht werd gister, terwijl het toch een van de momenten is
van: de Tweede Kamer kijkt naar Brussel en wat daar gebeurt. Daarnaast hadden
ze ook nog eens een eigen onderzoek over Jeroen Dijsselbloem en de Eurogroep.
Dan is er ook zo'n beeld van: Hij wordt gewipt binnenkort als voorzitter, dat zijn
ze gewoon gaan checken. Dat vond ik interessant en onverwacht.

De Europacorrespondent van Nieuwsuur, Saskia Dekkers waarbij ze wel de EU
agendeerde maar zonder dat het Brussel is. Het is dus geen Haags nieuws uit
Brussel, het is geen vergadernieuws, geen top- of conferentienieuws, het is alles
wat Chris Ostendorf niet doet. Het is wel heel belangrijk. Ze maakt reportages
over water in Portugal, ze doet het niet in haar eentje, maar zij is het gezicht. Er
zitten ongeveer twee hele goede researchers op. Dan gaat ze in Portugal een
reportage maken over de privatisering van drinkwater, als eerste in Nederland.
Dat heeft alles te maken met een pakket aan maatregels wat in Brussel is
besloten, maar de gevolgen wat het voor mensen betekent, dat laat Nieuwsuur
126

zien. Dat vind ik hele goede journalistiek. Het is EU-journalistiek, maar ook nog
in reportagevorm. Ik vind het een best practice, maar ze zouden er eigenlijk twee
moeten hebben, twee Europacorrespondenten. Daar is het continent denk ik
groot genoeg voor. Nederland kan dat niet betalen, maar kun je dan niet iets
samen met de VRT doen?

Elsevier vind ik echt een gunstige uitzondering. Met Carla Joosten die daar toch
goed zit, lang zit, grondig dingen uitlegt, inkijkjes geeft die anderen niet geven.
Die heel erg gedegen journalistiek bedrijft. Vanuit Brussel en daar ook permanent
zit voor zo'n tijdschrift, nu kan Elsevier dat betalen, maar je merkt wel dat dat
wat toevoegt. Vrij Nederland en de Groene hebben dat niet.

NRC is voor mij ook positief, die hebben dan Caroline de Gruyter. Die vind ik ook
gewoon een positieve uitzondering, ook omdat zij nog de moeite doet om iets te
achterhalen. Bijvoorbeeld een beslissing met Cyprus: hoe is dat achter de
schermen gegaan? Wat heeft er gespeeld? Ze heeft goede contacten, ze heeft
ambtenaren gesproken, ze maakt reconstructies. Je leest bij haar dingen die je
nergens anders in de Nederlandse pers leest. Je hoort het ook niet op de radio of
ziet het niet op tv. Die heeft een eigen column en af en toe grote stukken, dat doet
de NRC heel erg goed.
Ik kwam op vier, er zijn er misschien nog meer maar dit is wat mij positief te
binnen schiet.

3. Welke verschillen neemt u waar in de berichtgeving over Europa tussen nu en
de vorige verkiezingen (vijf jaar geleden)?

Er is meer aandacht, dat is echt zo. Aan de ene kant heeft dat ook alles te maken
met de financile crisis en dat Europa gewoon aanweziger is in Nederland, en de
Haagse politiek ook domineert, duidelijker dan vroeger. Zon drie procent in de
vorige verkiezingscampagne en dat de PvdA dan zegt: voor ons telt dat niet. En
dan gaat regeren en zich er dan toch aan wil houden. Dat is een thema uit de
Nederlandse politiek dat uit Europa komt, dus dan wordt er ook meer naar
127

Brussel gekeken, dus dat vind ik goed. Er is meer aandacht. Het lukt nog niet om
het wat uit de Nederlandse frame te halen, ik heb het nu even over campagnes
voor de Europese verkiezingen. Dan zie je nog steeds dat dat nog hele nationale
vragen zijn die aan de kandidaat-leden gesteld worden. Maar vijf jaar geleden zou
ik niet een twee pagina's groot interview in het FD lezen met Corien Wortmann
bijvoorbeeld. Dat is dan toch een vrouw, die in Nederland vrij anoniem is en die
in een hele belangrijke financile commissie in Brussel zit. Het FD ziet dat wel en
heeft dan een lang gesprek met haar. Het is ook wel weer, aan de andere kant
slecht dat veel Nederlandse media niet zien hoe belangrijk zij is. Zij heeft echt wel
meer te vertellen gehad en heeft dichterbij het vuur gezeten dan heel veel andere
Nederlandse parlementsleden die je wel continu op tv ziet, zoals Hans van
Baalen. Zij is veel invloedrijker geweest. Maar we zien het nu wel wat beter.

[Dus de trends zou je omschrijven; dat er vooral meer aandacht is gekomen en
het ook uitgebreider is?]

Meer aandacht komt gewoon omdat er ellende is, echt ook door de crisis. En er is
ook meer een besef dat we het misschien wat Europeser moeten doen. Dat lukt
nog niet. Ik heb wel goede hoop dat we dat zien. Ik snap ook wel dat er meer
aandacht is, want er staat nu ook gewoon wat meer op het spel dan in de jaren dat
het allemaal wat saai en technocratisch leek. Tegenwoordig gaan ze zich
bemoeien met ons pensioen en met onze woningcorporaties. Dat besef is nu wel
goed doorgedrongen. Dus je merkt wel dat er toch ineens, dat dat soort zaken
gevolgd worden. En wat gaat dat voor ons hier betekenen? Dat was toch vijf jaar
geleden wel minder hoor. Er waren wel altijd uitzonderingen, maar daar werd
verder minder op gelet. Ik vind dat er een positieve lijn in zit.

[Ondanks alle ellende?]

Nouja, het komt ook gewoon omdat het pijn doet. Omdat er hoge werkloosheid is,
dus ja het is ook niet gek dat je goed naar Brussel gaat kijken als er in Spanje een
op de vijf jongeren geen baan heeft.
128


[Denk je dat het anders misschien niet zo zou, als de crisis er niet was?]

Er is wel een heel duidelijk verband met de crisis en ook met de banken en alle
aandacht met ECB, omdat er gewoon veel op het spel staat. Dat snap ik ook wel.
Goed nieuws is vaak ook berichten over slecht nieuws. Wat ik goed vind is dat er
nu ook wel media alert zijn op : Wat zegt Dijsselbloem hier in Den Haag over
Europa en wat zegt hij in Brussel? Ik kan me dat type artikelen niet zo goed
herinneren van een paar jaar geleden. Dat komt ook omdat hij weer voorzitter
van de Eurogroep is, maar aan de andere kant denk ik wel: er wordt nu wel
opgelet: wat zeggen Nederlandse politici tegen hun collega's in Brussel? Wat is
het verhaal daar en hoe verkopen ze het hier? Dat is volgens mij wel redelijk
nieuw. Dat kan ik me van zes jaar geleden niet herinneren.

4. Welke invalshoeken worden er volgens u gebruikt/zijn leidend in de
berichtgeving over Europa door Nederlandse media?

Financile, economische, bancaire, de euro. Ik vind dat wel erg dominant. Verder
vind ik wel dat we makkelijk meegaan in bepalende politici wat zij framen over
Europa.

[Wat zou u kunnen zeggen over de invalshoek qua burger, institutie of politiek?]

Dan begrijp ik de vraag niet goed. Als het gaat over: wat is er nu dominant en hoe
kijken wij als pers naar Brussel, dan zou ik zeggen: dan gaat het vooral over de
economie en het geld en de euro en de banken. Dan is ook weer de crisis en de
oplossingen ervan leidend. Dat komt niet uit politici ofzo en ook niet vanuit een
bepaalde lobby.

[Dat zijn meer onderwerpen. Ik heb het over invalshoeken. Bijvoorbeeld pro- of
Eurosceptisch]

129

Daar mis ik wel het grijs. Dat het niet alleen maar pro of anti is. Het is knap dat
het ze lukt hoor, de PVV en D66 en de SP om het erg in die kampen in te delen. Ik
weet niet of Nederlandse politieke partijen de berichtgeving over Europa bepalen
in de Nederlandse media. Dat denk ik eigenlijk niet. Iemand als Wilders zet wel
de toon, en daar gaan we dan misschien veel te veel in mee. Dat doet iemand als
Guy Verhofstadt net zo hard. Ik bedoel die heb je natuurlijk ook, en Barroso met
z'n jaarverhalen en Herman van Rompuy van: we zijn er nu bijna uit. Terwijl er
nog heel veel werklozen zijn en Griekenland nog in de puinpoeder ligt. Die doen
net zo hard mee aan spinnen en framen. Ik weet niet of dat leidend is voor de
Nederlandse media. Ik vind wel dat het financile nieuws dominant is en ik vraag
me af of dat goed is dat we dat doen. Ik begrijp het wel, het is heel belangrijk.
Maar is het is wel erg financieel en economisch.

[En als je kijkt naar welk moment in een procedure er wordt bericht?]

Wat ik een beetje in de Nederlandse pers mis, is dat soms dingen al eerder spelen.
Bijvoorbeeld wie wordt de nieuwe voorzitter van de Europese Commissie? Dat
was in Duitsland groot nieuws rondom de coalitieonderhandelingen tussen
Merkel, CDU en SPD. Waarbij Martin Schulz gewoon onderhandeld heeft van: wij
gaan met jou regeren en jij wordt bondskanselier. Als de Sociaal-Democraten het
grootste worden in het Europarlement dan word ik voorzitter van de commissie.
Daar is gewoon een deal gemaakt. Dat lees je dan al anderhalve week eerder in de
Duitse pers, wat misschien logisch is, maar hier duurt het dan een tijd voordat we
het lezen. Dat gebeurt meer hoor: wie volgt Barroso op? Wie volgt Van Rompuy
op? Dat is al gaande dat spel, we berichten er wel over, maar in vergelijking met
buitenlandse media vind ik Nederlandse pers daar traag in. Ook gaat het weer
snel over welke Nederlander kans maakt. We zijn dan wel weer heel snel met:
Frans Timmermans heeft ambities. Maar dan een goede uitleg, van hoe gaat zo'n
spel, hoe werkt dat nou? Dat duurt wel lang voordat er een goed stuk verschijnt,
of een goede uitleg van: hoe werkt dat dan? Er zijn wel kranten die dat doen hoor.
NRC komt met zo'n stuk. We missen soms een beetje dat het maanden ervoor al
speelt. De duiding: waarom ging Timmermans naar Cuba en zocht hij ineens
130

contact met Cuba terwijl Cuba nog met mensenrechten op de zwarte lijst staat.
Nederlanders zijn hierop altijd heel kritisch geweest en opeens is er ontspanning
tussen EU en Cuba. Dan kan je eerder al een link leggen.

[Wat zou je kunnen zeggen over het perspectief?]

Veel poppetjes. Dat snap ik ook wel, dat is sexy. En ook weer erg de Nederlandse
bril. We denken al gauw, als we het over Brussel hebben, hoe raakt het ons of
niet? En wat kost het ons? Maar over wat het Europese buitenlands beleid is of
zou moeten zijn, daar hebben we het weinig over. Ja nu even omdat Rusland ons
met de neus op de feiten drukt. Maar die discussie komt dus alleen op gang als er
crisis is. Ik mis verhalen over hoe het eruit zou kunnen zien door een Europees
perspectief. Europese bril. Nogmaals, dat doen we ook zelf.

5. Welke invalshoeken mist u in de berichtgeving over Europa in de Nederlandse
media en hoe vertekent dat het beeld van de burger over Europa?

Ik mis Europa als idee. Het ideaal van Europa. Dat vind ik ergens
verbazingwekkend want bij de uitbreiding van de Unie of als we naar andere
landen of dictaturen gaan, dan dragen we altijd democratische waarden uit. Dat
zijn geen financieel-economische dingen die we dan verkondigen. Maar dan gaat
het intern en in het nieuws dan weinig over. De dominantie van het financile,
ook over het politieke. Je leest weinig, je ziet weinig televisieprogramma's over:
hoe kunnen Europese politici weer grip krijgen over de economie of de euro. Het
is heel erg gedacht vanuit: hoe kan de euro behouden blijven technisch,
financieel, welke maatregelen zijn ervoor nodig. Dus bedoel ik als ik zeg: Europa
als idee mis ik. Dan wordt al gauw in de prullenbak geserveerd van: vrede en
veiligheid. Het heeft natuurlijk veel welvaart gebracht, maar het idee van zo'n
Unie, de eerste aanleiding was wel handelscontracten over kolen en staal, maar er
zit een traditie achter. Er zitten gedeelde waarden achter. Er zitten gewoon een
hele lange traditie achter waar ook de Verlichting uit is ontstaan, democratische
131

waarden, universele mensenrechten, dat staat bijna nooit meer centraal. Dat vind
ik jammer.

[Hoe vertekent dat dan specifiek het beeld voor de burger?]

Dat veel burgers denken dat het bij Europa alleen maar om de ruif gaat. En alleen
maar om hoeveel miljard mag er wel of niet naar Griekenland. Dat betekent dat
we heel makkelijk meegaan in een lekkerbekkende slogan als: geen cent voor
onze zieken, maar wel voor de Grieken. Als je het alleen maar over geld hebt, en
als politici daar ook in mee gaan en de pers zet daar nooit vraagtekens bij en het
financile is zo dominant, dan krijg je vanzelf dat mensen gaan rekenen. Dat vind
ik niet gek. Dan gaan ze inderdaad zeggen: waarom kost het me in mijn
portemonnee? Vanuit de gedachte: de economie is corrupt en de kas is leeg, dan
kun je tot de gedachte komen: we moeten Griekenland uit de Eurozone flikkeren
en misschien wel uit de Unie. Die discussie had je twee jaar geleden, maar nu
hebben we het er niet meer over. Twee, drie jaar geleden was er een scherpe
discussie van: moet Griekenland niet weg uit de Unie of minimaal uit de Euro. Als
je Europa neemt als ook een traditie en een gedachtegoed in een wereld waar
democratie niet vanzelfsprekend is. En je neemt de geschiedenis mee, de
humanistische traditie en daar hoort een achterkant bij hoor want die hele
traditie heeft Auschwitz ook niet voorkomen. Dat moet je allemaal erbij nemen.
Als je dat meeneemt en niet alleen kijkt naar de euro, dan zou nooit in je hoofd
opkomen om Griekenland eruit te flikkeren. Dat is dan je bakermat. Dat vind ik
wel een vertekening over wat Europa is. Dat heeft ook de keerzijde dat als het
alleen maar euro en handel is en het wordt verkocht als goede contracten, dan
kun je dus ook uitdijen zonder grens naar bijvoorbeeld een opname van
Oekrane. Misschien zelfs Rusland bij Europa, of landen als Turkije en
Kazachstan. Als je meer kijkt als idee van Europa wat ook meer een culturele
achtergrond heeft, dan liggen er misschien wel duidelijke grenzen in Europa. Dan
houdt die grens misschien inderdaad op bij Polen of misschien nog het westelijk
deel van Oekrane, maar dan houdt het echt wel op. Maar dan moet je niet
denken vanuit een goede markt waar je goede zaken kan doen.
132


Wat ik ook nog mis is eerlijke verslaglegging over Brussel en al die toppen. Daar
doen we dan in de pers vaak lacherig over of ze komen er niet uit. Maar ik mis
ook wel eerlijke reflectie van: het is misschien allemaal niet perfect en heel
stroperig en ambtelijk en technocratisch, wat je er allemaal van kan vinden, maar
het is eigenlijk een keiharde strijd om macht en invloed maar dan zonder tanks
en kanonnen. Dat is wel wat er in Brussel gebeurt. Het zijn ambtenaren en alles
en de regeringsleiders die natuurlijk toch wel daar op hun eigen zaken letten, hun
eigen nationale belangen. Engeland, Frankrijk, Duitsland, dat is gewoon keiharde
strijd. We doen net alsof dat niet ook een lelijk gevecht is. Als je het ook verkoopt
als een keiharde politieke strijd en daar hoort alles bij wat een politieke strijd een
politieke strijd maakt, maar het voordeel is: we doen het niet meer met
kanonnen. Dan krijg je ook weer meer waardering voor de EU. Dat mis ik ook
heel erg in de berichtgeving.

6. Wordt Europees nieuws vooral bepaald door mediacratie (journalisten bepalen
decor en context van informatie) of is Europees nieuws vooral het product van
newsmanagement (PR, voorlichting, communicatie)?

Met die vraag kon ik niet zo goed uit de voeten. Er is heel veel PR, dat merk ik
wel. De dag dat gister de Volkskrant opende met dat Ipsos-onderzoek, dan word
je toch ook wel weer bestookt via social media en e-mails door dat Europahuis is
Den Haag. Dan komen ze met de Eurobarometer uit februari die nog een keer
rondgestuurd wordt. Dan zie je gewoon dat ze actief kijken. De Volkskrant heeft
negatief nieuws, dat ze daar iets tegenover zetten. Dat kan ik me van zes jaar
geleden ook niet herinneren.

[Hoe gaan de media daar vervolgens mee om? Gaan ze daar juist op in of niet?]

Dat weet ik niet. Ik zie het gewoon van: he, we hebben net de Volkskrant gehad
en nu komen zij. Ik vind het op zich wel goed dat ze benadrukken dat er een
Eurobarometer is, alleen hoe onafhankelijk is die tot stand gekomen? Dat heb ik
133

ook met zo'n Ipsos-onderzoek hoor. Al die peilingen. Dat vind ik moeilijk. Ik weet
niet hoe de media daarmee omgaan, ik weet wel dat het heel makkelijk is dat je,
als je wilt, kant-en-klare gasten geleverd kan krijgen. Dat geldt ook voor mensen
die niet consistent zijn in hun verhalen hoor. Ik vind de pers ook wel lui in het
uitzoeken van iemand zegt nu A over Europa en de euro. Wat zei hij eigenlijk vijf
jaar geleden? Maar dat heeft ook gewoon te maken met bezuinigingen en
geheugen van redacties.

[Hoe gaat Bureau Buitenland daarmee om?]

We hebben nooit PR-mensen aan tafel.

[Waarschijnlijk krijgen jullie ook mailtjes en vragen..]

Ik krijg ook nog wel van die enqutelijsten van Burson Marsteller, maar waar dat
precies voor is, is mij nooit duidelijk. Dat vraag ik dan en dan krijg ik geen
antwoord. Ik heb geen zin om aan iets mee te werken als ik niet weet waar het
voor is. We zitten dan toch meer in de academische, de politieke hoek. Soms weet
je niet helemaal zeker door wie een denktank gefinancierd wordt. Ik ben niet vies
van dat Europahuis, als je het maar heel duidelijk maakt. Iemand mag best een
keer in ons programma komen, maar dan moet hij wel zeggen: ik ben
woordvoerder om de commissie te verkopen en uit te dragen. Als je het op die
manier doet, ben ik er niet tegen.

[In hoeverre nemen jullie aan wat zij zeggen?]

Daar ga je net zo mee om als informatie van politici of politieke partijen. Je moet
het gewoon checken. Het is nog niet voorgekomen dat het Europahuis met een
idee kwam voor een debat en dat wij het zijn gaan doen hoor. Zij hebben
geprobeerd om op locatie zes debatten met burgers te houden, natuurlijk is de
idee om een ander frame over de Unie te laten ontstaan. Daar zit een idee achter
van: wij moeten iets bieden tegen het geweld van de anti-Europastemming. Dan
134

krijgen wij een uitnodiging of we er verslag van willen doen of: is het wat voor
jullie? Wij gaan dat niet doen in onze uitzending.

[Waarom niet?]

Omdat ik niet een-op-een mee wil doen met het debat dat zij hebben bedacht en
zeker niet als er de gedachte achter zit: het moet een tegenwicht tegen iets zijn. Je
kan gewoon je eigen programma maken. Misschien ga ik een keer kijken. Je ziet
wel dat er heel erg over nagedacht is, maar dat is wel ook een campagne. Politieke
partijen doen niet anders en daar ga je hetzelfde mee om. In de wetenschap moet
je soms ook voorzichtig zijn. Dan hebben wetenschappers ook belang bij een
bepaald verhaal.

Ik vind mediacratie en newsmanagement een beetje een valse tegenstelling. Alsof
dat de enige smaken zijn. Het kan zijn dat een goed stuk van Carla Joosten je op
een idee brengt voor een debat. Maar heeft dan de mediacratie ons nieuws
bepaald? Dat weet ik niet. Zij heeft gewoon een goed idee gehad en daar gaan wij
dan op door. Newsmanagement, jemig. Wij zetten niks in de krant, wij moeten
altijd gasten aan tafel hebben of een reportage maken. Voor ons is het in die zin
wat makkelijker, het is niet zo dat er persberichten binnenkomen en dat wij die
kunnen zetten ofzo. We moeten dan altijd nog even kijken: wie gaat het vertellen?
Doen we er iets mee? Ik snap wel dat sommige kranten wat makkelijker vallen
voor PR in de vorm van: een kant-en-klaar stuk. Dat kan bij ons niet. Dan hebben
wij ook altijd nog een presentator die zijn eigen vragen stelt. Het wordt nooit een-
op-een een product van een afdeling communicatie. Het gebeurt natuurlijk wel,
en dat is ook newsmanagement, dat een politicus of een woordvoerder van een
politieke partij naar je toe komt en zegt: Is dat niet iets voor jullie? Dan kan die
en die dat wel zeggen, als je het gaat doen. Dan zeggen wij: Als je het droog houdt,
dan kan het bij ons. Hoelang wordt het dan? Ja, hoe hard wil je het zeggen? Oke
dan 12 minuten. Dat soort dealtjes. Dat gebeurt overal in de journalistiek. Word
je dan bepaald door newsmanagement? Aan de ene kant ja, je biedt een podium
en zij komen met het nieuws. Aan de andere kant, als je daar journalistiek mee
135

om gaat, dat wil zeggen dat je het journalistiek aanpakt, dat is ook wel een
redelijk normale journalistieke werkwijze. Dat gaat ook over contacten. De vraag
is: ga je dan op je rug liggen en stel je geen kritische vragen meer? Of doe je dat
niet? Wij gaan nooit op onze rug liggen. Dat komt weinig voor, dat mensen eisen:
ik wil dit en dit kunnen vertellen en jullie moeten niet moeilijk doen. Dat kwam ik
in de Haagse journalistiek meer tegen. En Europese politici, ik merk dat veel
parlementarirs buiten campagnetijd blij zijn als ze eindelijk aan bod komen. Die
zijn toch wel blij dat er berhaupt aandacht voor Europa is. Iemand als Marietje
Schaken die doet aan haar eigen newsmanagement, dat is niet een D66
newsmanagement. Zij is via Twitter vooral haar eigen bureautje. Hoe groot is
haar invloed dan? Ze is dan wel heel actief op Twitter, maar toch wordt Sophie in
t Veld tijdens verkiezingen toch weer lijsttrekker. Het heeft haar dus ook niet
geholpen. Voor mij is het niet A of B.

7. Wie zijn volgens u de beste sprekers/schrijvers/analisten/commentatoren over
Europa?

k heb er drie die ik heel goed vind. Van De Zeit, Jochen Bittner. Hij had die
prachtige uitspraak: Europa is teveel gegaan over de regels over kleine dingen en
te weinig over grote dingen. Europa is heel belangrijk geworden over kleine
dingen en irrelevant over grote dingen. Dan is het ineens Duitsland of een ander
land dat dat bepaalt.
Ik vind Jan Techau van de denktank Carnegie heel goed. Een Duitse. En dan heb
je van een andere denktank, ik geloof dat die Iers is, Daniel Keohane. Dat zijn
mensen die ik op social media ook volg en die ik heel goed vind. Nederlandse
mensen die ik over Europa goed vind: Caroline de Gruyter. Ik vind Martin Visser,
ook al doet die nu niet alleen Europa meer, met name toen hij bij het FD zat vond
ik hem goed.

[Waarom?]

136

Hij was echt zo'n journalist die, hij zat daar in de volle hoogte van de Eurocrisis,
en hij probeerde wel de achterkant van het nieuws te laten zien. Ook in zijn
columns. En hij deed dat vanuit een heel Brussels perspectief, een heel Europees
perspectief, heel scherp. Hij zit nu bij de Financile Telegraaf, ik vind hem nog
steeds goed maar vond hem toen beter. Maar hij is nog steeds heel goed
ingevoerd. Carla Joosten, Saskia Dekkers, Paul Scheffer vind ik goed.

8. Wat zijn uw belangrijkste aanbevelingen over berichtgeving over Europa voor

1) Hoofdredacteuren

Ik zou graag zien dat de Nederlandse pers in een vroeger stadium dingen
signaleert: wanneer wordt wat op de agenda gezet, wanneer begint de
stoelendans om belangrijke posities. Dat je daar al eerder mee bezig bent, beter
uitzoeken in hoeverre de Haagse agenda gedicteerd wordt door Brussel. Dat geldt
ook voor mijn eigen programma Bureau Buitenland hoor. We zijn er wel beter in
geworden hoor, ik vind wel dat met name kranten meer oog hebben voor,
vergeleken vijf jaar geleden, wat is nu de ruimte die we hebben van Brussel? NRC
Next komt soms ook met leuke bijlage over wat mag wel en wat niet en dan
hebben ze echt dingen uitgezocht. We zijn er beter in geworden, maar ik mis toch
dingen die Saskia Dekkers doet. Dat wil zeggen Europa en de EU is voor de
Nederlandse pers te veel alleen Brussel en Straatsburg. Daardoor wordt het
nieuws over de EU heel Haags. Heel erg in de sfeer van de politiek. Ik denk dat
het goed is als we de EU meer als reportagevorm benaderen. Dat ligt bij kranten
bijvoorbeeld ingewikkeld. Dan is het eigenlijk buitenland, de opkomst van de
Finnen is voor kranten buitenlandredactie en dat gaat niet over Brussel direct
terwijl zo'n opkomst voor Finse democraten in Brussel weer heel belangrijk kan
zijn. Dat vind ik dus het leuke van een Europacorrespondent, die gewoon vrij is
en wel naar de agenda van Brussel kijkt en verder door heel Europa crost. Op
zoek naar schrijnende verhalen over Roma, of hoe pakt iets in Oost-Europa uit.
Hoeveel Bulgaren en Roemenen komen er echt deze kant op? Dat is in de pers
nog vaak gescheiden in buitenland versus Straatsburg-Brussel. Dat zijn dan twee
137

aparte redacties, waarbij ik denk dat het toch mooi is als ze dichtbij elkaar zitten,
meer op elkaar afgestemd wordt. Dus ook het Brusselse-Straatburgse nieuws
meer reportagevorm krijgt. Hoe vertaalt zich dat nou in de praktijk? In landen, in
dorpen in steden? Wat betekent het voor gewone mensen? Dat is nu nog erg in
schotjes.
Wat ik het goede vind aan zo'n Europacorrespondent in Nieuwsuur is dat het
gevolg van Brusselse besluiten of toppen in reportagevorm aan het Nederlandse
publiek getoond wordt. Dat laten ze zien. Dan gaat het ineens over hele concrete
dingen. Dan is het ook niet alleen een top waar je Rutte ziet over de drie procent,
wat redelijk abstract is, politiek redelijk belangrijk. Het is ook niet altijd het
spannendste om Chris Ostendorf voor de vlaggen te zien staan. Terwijl een
reportage over een dorpje in Portugal waar ze opeens moeten betalen voor
drinkwater, wat altijd publiek was, dat komt wel heel dichtbij. Want dan ga je je
meteen afvragen: kan dat ook in Nederland gebeuren? Die stap maakt Nieuwsuur
dan ook. Kan de Europaberichtgeving ook minder parlementair worden?

[Iets persoonlijker?]

Niet persoonlijker. Meer reportagevorm. Dat je laat zien: oke, dit zijn richtlijnen
en regels in Brussel maar voor die en die betekent het dit.

[Dus de praktijk, hoe het er aan toe gaat, laten zien zodat de kijker/luisteraar hun
eigen vertaalslag kan maken?]

Ja, volgens mij breng je dan Europa ook veel dichterbij. We maken wel allemaal
nieuws over die Afrikanen die tegen die hekken opspringen omdat ze naar
Europa willen, maar de link met belangrijke beslissingen over frontdeks in
Brussel dat wordt door twee redacties gedaan en dat zijn verschillende
correspondenten die dat doen, dus we maken wel nieuws over Lampedusa en
migranten die verdrinken en dan doen we ook verslag hoe Itali in Brussel aan de
bel trekt want ze kunnen het probleem niet aan, maar dat wordt door twee aparte
correspondenten gedaan. Het sterke aan een Europacorrespondent at large, die
138

dus niet vastzit aan Straatsburg of Brussel, die het hele continent bestrijkt, kijk
het risico van zo iemand is dat zo iemand teveel generalist is. Wat is nou de
toegevoegde waarde boven een gewone buitenlandcorrespondent? Maar ook een
redacteur in Portugal kan ook een verhaal over privatisering maken. Maar wat ik
de kracht vind, is dat je de nieuwsspecialist in Brussel of Straatsburg kan
koppelen in een redactie met iemand die gaat kijken in die landen: hoe pakt het
uit? Dat doet Nieuwsuur en dat vind ik knap. Nu hebben zij de luxe dat ze kunnen
leunen op de Brusselse correspondent van het NOS. Ze hoeven niet alles zelf te
betalen. Ik zie ook niet in waarom kranten dat niet kunnen doen. Nu is het erg
gescheiden: je hebt een buitenlandredactie en ook de correspondent Brussel valt
ook nog wel onder buitenland, maar er zit niet een soort vliegende keep die gaat
kijken in andere landen. Dan krijg je toch aparte specialiteiten. Ik denk toch dat
veel EU-nieuws daardoor veel te technocratisch is. Dan krijg je inderdaad dat
beeld weer van Brussel als stelletje ambtenaren, bureaucraten, technocraten, wat
het ook allemaal zijn hoor. Is de ECB niet inmiddels zo belangrijk geworden dat je
daar een correspondent moet hebben die continue dat volgt? Dat doen nu vaak de
financile afdelingen. Zou je niet een redactie moeten hebben waar ECB, Brussel
en dan zo'n vliegende keep een ding zijn? Dat is dan je Europateam. Ik denk dat
het Europanieuws daar beter van wordt. Maar dan breek je wel met tradities in
nieuwsorganisaties.

2) Journalisten

Hetzelfde. Maarten Schinkel, in de NRC met zijn columns over Brussel, waarom
is dat ook niet Brussel? Hij zit bij economie. Eigenlijk zou je ook een mooi team
kunnen maken van Maarten Schinkel, Caroline de Gruyter en Stefane Alonso plus
een reporter die door Europa trekt. Dan zou je vier mensen hebben die de EU
coveren. Ieder met zijn eigen specialisme. Is het niet eens tijd voor een EU-
redactie?


3) Europarlementarirs
139


Dat is heel moeilijk omdat zij herkozen moeten worden. Maar probeer alstublieft
niet campagne te voeren op nationale thema's. Ik ben het zat. Ik hoef dat niet
meer. Laat nou meer zien wat er Europees speelt. Dat proberen ze wel, maar het
is heel moeilijk. Dan wordt het al gauw nationaal gekrakeel.



4) Tweede Kamerleden

Misschien dat ze iets te vaak doen dat ze over dingen gaan waar ze niet over gaan.
Maargoed ja, wat heb ik ze aan te bevelen? Ik vind dat ze niet over Europa gaan.
Het zijn politici, dus ik snap ook wel dat ze zich niet altijd helemaal aan de feiten
houden. Ik weet niet of aanbevelingen aan politici veel zin hebben hoor.
Misschien iets te grote broek aan? Dat ze nog doen alsof ze over allerlei dingen in
Europa en de EU invloed hebben, terwijl het natuurlijk achteraf een beetje
mopperen is over wat Rutte met zijn collega's besloten heeft. Dus misschien iets
eerlijker zijn over de eigen positie, maar dat is moeilijk voor politici.

5) Burgers

Ja, ik heb geen aanbeveling voor burgers. Ik hoop dat ze genteresseerd zijn
omdat het ze raakt maar je kan mensen niet dwingen.

6) Maatschappelijk middenveld (ANWB, vakbonden, werkgeversorganisaties,
etc.)

Ik heb daar ook niet zoveel aanbevelingen voor. Burgers en maatschappelijk
middenveld gaan natuurlijk ook niet zo over berichtgeving.

140

[De ANWB heeft hun eigen magazine waar ze soms ook Europese thema's
brengen, maar dat is dan wel toegespitst op vakanties in Europa, auto's,
belasting, dat soort dingen. Daarom hebben wij deze vraag ook gekozen.]

Ja, maar wat moet ik ze aanbevelen? Ik ben met eigen berichtgeving bezig, ik ben
genteresseerd in de pers in Nederland. Wat zij doen, moeten ze vooral niet laten.

9. In hoeverre benvloedt het medium, de radio, de berichtgeving?

Wij moeten het vertellen, dus of in reportagevorm of live aan tafel. Dus dat heeft
zijn beperkingen. Je kan niet nog eens iets ingewikkelds over de euro, of de
bankenunie teruglezen als je het niet meteen begrijpt. Dan ben je al bij de
volgende vraag of iemand heeft al doorgekletst, dus het is gauw moeilijk voor
radio. Zeker als het financieel-technisch is, dan zie dat ook gewoon de kennis niet
aanwezig is bij redacties. Er zijn natuurlijk behoorlijk wat redacties die financieel,
dat zag je met Euronieuws, ook met positieve uitzondering hoor, maar die toch
gewoon zwak zijn met name bij radio en tv. Ik denk dat kranten wel echt
specialisten in huis hebben. Financieel-economische kennis op radio- en tv-
redacties, ja god, goede financile journalisten kunnen ook goed verdienen op een
andere manier. Dus dat is altijd een tak in de journalistiek die wat zwak
vertegenwoordigd is. Dan is er bij radio, als het moeilijk wordt, dan is het snel
voorbij omdat het een vluchtig medium is. Dus lastig, technische discussies ben je
als redactie geneigd uit de weg te gaan. Ik zeg niet dat goed is, ik zeg alleen dat
dat een feit is. En wij hebben zelf, denk ik, ook een beperkte impact. Ik bedoel ik
vind ook dat de radio wat bescheiden moet zijn als het over Europa gaat en zeker
ook mijn eigen programma. We proberen het goed te doen, maar we zitten op de
avond op Radio 1, we hebben 50.000 luisteraars, het is echt niet zo dat Herman
van Rompuy zegt: ik kom even lekker een interview doen.

[Wat voor thema's zou je dan wel willen doen, die je niet doet omdat het voor de
radio is?]

141

Het is niet zo dat wij thema's niet doen, maar je merkt gewoon dat als de ECB een
belangrijk besluit neemt dat dat lastig is. Omdat je met radio zit. Iemand als
Harald Benink die het goed uit kan leggen in een financieel-economisch verhaal,
om 9uur 's avonds op Radio 1, dat werkt niet goed. Als je het weer teveel Jip en
Janneke maakt, is het ook niet wat je zoekt, dus dat is gewoon moeilijk. Het is
soms ook hele complexe materie. Dan krijg je dus dat de reflectie heel makkelijk:
iemand is voor en iemand is tegen en dan zit je al gauw in: meningen over. Dan is
misschien nog niet echt op radio uitgelegd hoe het precies zit en wat er aan de
hand is en wat er speelt. Dat geldt vooral voor radio en tv, het medium is gewoon
wat vluchtig. Het entertainmentaspect speelt mee. Dus iemand kan waanzinnig
goed uitleggen hoe het zit met iets rondom de euro, maar als dat een enorme
saaie prater is, dan gaan wij hem niet neerzetten want dan gaat iedereen zappen.
Kranten hebben daar geen last van, die kunnen het herschrijven, redigeren, nog
eens teruglezen. Bij ons moet iemand klinken, moet iemand kunnen presenteren,
misschien nog een beetje grappig zijn of ad rem. Je bent niet op zoek naar
saaineuzen. Heel economisch, zit je al gauw in de saaineuzen. Ik bedoel dat niet
denigrerend hoor, maar het zijn niet de meest sprankelende sprekers vaak. Je
ontmoet toch zelden, wijlen Bert Heemskerk van de Rabobank was echt een
inspirerende spreker, maar zijn opvolger Piet Moerland, die zet je niet snel voor
de camera. Hij is nu weer weg, maar dat was echt een saaie man. Coen Teulings is
ook zo iemand, over Europa heel interessant, maar in de krant. Niet op radio of
tv. En bij radio heb je dan nog, dat je als medium minder interessant bent voor
politici. Dus ik wil ook heel bescheiden zijn met die laatste vraag: in hoeverre
benvloeden wij de berichtgeving?

[In hoeverre benvloedt het medium jullie berichtgeving.]

Oke. Het is vluchtig, dus dat maakt technische informatie en duiden al gauw
lastig als het complexe materie is wat EU-nieuws vaak is. Politiek nieuws niet, dat
kunnen we goed doen. Over uitbreidingen, over stoelendans, politiek nieuws laat
zich wel goed vertellen. Maar over de muntenunie en over een fiscaal pact, dat is
gewoon vaak niet zulke sexy gespreksstof. Dus daar zie je dat er wel invloed is in
142

de keuze die je maakt. De entertainmentfactor is gewoon bij radio, bij tv is wel
van invloed.

[En positieve dingen? Net noemde je bijvoorbeeld de reportagevorm.]

Dat is ook een kostbare tak van sport he. Dat is gewoon ook duur. Ik snap wel dat
mensen het weinig doen in tijden van bezuinigingen hoor.

[Dat leent zich dan weer goed voor radio.]

Ja, maar goed ik moet ook kiezen. Ga ik een verhaal in Hongarije maken of niet?
Als ik dat doe, dan kan ik niet daar heen. Dus het zijn ook keuzes die je moet
maken. Wij hebben wel als redactie gezegd, omdat de traditie bij buitenland
VPRO heel erg de blik was, uit de goede tijd toen er nog geld was, dat je eens een
standplaats ergens kon hebben. Dan zat een correspondent een half jaar of vier
maanden op een plek. Iedere week deed hij verslag, maakte twintig minuten
reportage. Onze presentator Chris Kijne heeft ooit nog een half jaar in Kazachstan
gezeten en vier maanden in India. Die tijd is voorbij. Dat kunnen we niet meer
doen. We hebben nu wel gezegd: Europese buurlanden, die zijn net zo belangrijk,
zo niet ietsje belangrijker nog, ook in de afweging voor reportages, dan India of
Latijns-Amerika of de VS. Vanuit de gedachte dat de economische crisis in
Europa en veranderingen in de Unie gewoon heel belangrijk zijn en direct ons
raken. Dus dat het dichtbije buitenland echt belangrijk buitenland is geworden.
In de jaren 90 was dat natuurlijk retesaai, alles ging goed, het geld klotste tegen
de plinten. Er waren wel mensen die al waarschuwden bij het Verdrag van
Maastricht: die euro is niet zo'n goed idee. Maar voor en na de crisis is er wel een
verschil. En hier intern is echt gezegd: die crisis is van zo'n impact, dus daar heb
je bij tv De Slag om Europa gekregen en andere programmas die over Europa
gaan. Ook bij Buitenland is gezegd: we hebben twee of drie thema's die we
belangrijk vinden: een ervan is een reportage, als speerpunt van je programma.
Wij proberen reportages te maken die op Radio 1 in die lengte bijna niet meer
voorkomen omdat alles kort moet. Omdat het ook kostbaar is. We blijven
143

reportages maken, ook van achttien minuten, dat kan bijna niet meer op radio.
Een andere keuze is: een substantieel deel ervan gaat over Europa en Europese
landen. Dus dat probeer je wel, maar welke impact het heeft.. We hebben gewoon
een klein publiek, we maken wel een programma wat goed beluisterd wordt door
collega's, het is wel een beetje een specialistische niche. Dus iedereen die iets
heeft met buitenland, dat merk je ook aan wie je volgen, dus je wordt wel in de
gaten gehouden door collega's. Dus misschien heb je wel invloed in de keuze die
je maakt. Maar wij zijn natuurlijk geen Nieuwsuur ofzo.

[Het gaat ook niet zozeer om de impact die jullie programma heeft, maar meer
wat voor impact het medium radio heeft op jullie berichtgeving.]

Ik denk met name dan dat de vluchtige aard ervan, dat wij lastige kwestie soms
nog wel laten liggen. A, omdat ze zich niet goed lenen voor het medium en B
omdat de vertellers, de gasten die je erbij kan krijgen soms gewoon te saai zijn om
uit te zenden. Het spijt me wel, maar een gesprek moet leuk zijn om naar te
luisteren. Er zit gewoon meer dan in de geschreven pers, of het digitale nieuws,
audio en televisie, daar zit een element entertainment in. Het is ook een beetje
theater. Het is niet alleen maar een negatief oordeel, het kan doorslaan dat het
nog alleen entertainment is. Dus Europees nieuws een beetje belachelijk maken,
dan mag iedereen factfree wat roepen, dat slaat vaak door. Maar ik begrijp heel
goed het theater van het vak, dat hoort erbij. Dat beperkt je al in de keuze van
deskundigen. Iemand die stottert kun je niet nemen, dat is een harde waarheid,
maar dat is niet voor niets. Kijk Hans van Baalen is een lekkere spreker, ook al
heeft hij de ballen verstand van sommige onderwerpen, je ziet hem toch op de
buis. Hij wil altijd, hij wil altijd wel wat roepen. Dat heeft te maken met die
entertainmentkant. De schaduwzijde van dat vluchtige is dat we kiezen voor de
bekende sprekers waarvan we weten: die doen het goed op radio en tv. En dat je
dan dus lui dreigt te worden in het vinden van nieuwe mensen of in het risico
nemen met onervaren gasten. Dat proberen wij wel en daarmee gaan we soms
mee op onze bek, en soms ontdek je dan een nieuw iemand. Als die dan een paar
keer bij ons geweest is, dan komt hij weer ergens anders en voordat je het weet zit
144

hij in dat circuitje en is hij een nieuwe deskundige. Maar het risico is dat
Hilversumse redactie wel uit dezelfde vijver van deskundigen vissen. Wat een
beperkt clubje is, dat hoort een beetje bij het medium.








145

Anke Truijen, journalist
Datum van interview: 28 maart 2014

1. Wat valt u op in de berichtgeving over Europa door Nederlandse media?
Ten eerste komt het altijd vanuit een Nederlands standpunt, nationaal belang.
Dus het klein en begrijpbaar maken. De grote belangrijke themas daar worden
over geschreven en gesproken. Belangrijkste ontwikkelingen waar allemaal
worden belicht.
[Wat zijn grote themas?]
Neem de bankenunie, het hele proces, hartstikke ingewikkeld. Nu ook de rol van
de EU in Oekrane. Ik denk dan de bankenunie wel een belangrijke is omdat het
gewoon heel, heel complex is en tegelijkertijd ook een heel grote stap omdat het
natuurlijk een deel van onze besluitvorming naar Brussel gaat. Voor de rest ook
wel kritisch. En ook heel erg, de laatste tijd wat me opvalt, een beetje met de
instelling een vraag? Wat gebeurt daar nou eigenlijk? Hoe werkt dat daar nou?
En dat is denk ik ook een beetje gevoed door de kritiek en het wantrouwen wat is
gegroeid dat er steeds meer journalisten niet alleen die in Brussel zitten, maar
ook vanuit Nederland die er ook echt naartoe gaan om verhaal te halen en uitleg.
[En waar komt dat wanrouwen vandaan denk je?]
Ik denk dat mensen niet goed doorhebben en niet goed weten wat er door de EU
wordt besloten. En ook het idee dat ze er geen invloed op uit kunnen oefenen. Het
is een rijdende trein die doorgaat en we hebben er gewoon weinig over te zeggen.
Het gebeurt voor onze neus. Ik denk dat daar ook wel een beetje frustratie zit die
dan weer uitkomt in frustratie dat het een te hoog salaris is voor ambtenaren en
dat er te weinig zeggenschap is voor Nederland. Die frustraties hoor je dan hier
weer terug, dus dat er teveel macht in Brussel is. Ik denk dat dat echt komt door
onwetendheid en weinig zeggenschap en controle.
[Dus wat je opvalt aan de berichtgeveing is dat het voornamelijk over nationale
belangen gaat, grote themas en dat de Nederlandse media ook kritisch zijn over
146

Europa en dat de insteek vaak is: wat gebeurt er nu precies?]
Ja, het valt me op dat veel media iemand ernaar toe sturen met: zoek dat eens uit.
[Dat was vroeger minder?]
Ja. Bijvoorbeeld de Volkskrant die stuurt Jan Tromp erop af alsof hij naar een of
ander oord moet gaan om uit te zoeken wat daar is terwijl ze daar ook een goede
correspondent hebben zitten. Ik geloof dat de Volkskrant daarmee wil voldoen
aan de vraag die ook mensen hier in Nederland hebben, wat proberen uit te
leggen om een beetje met wat afstand Brussel in te gaan en dan te kijken: Hoe
werkt het en waarom, waar komen onze reacties, kritische reacties vandaan?
2. Kunt u best practices (minimaal drie) in de berichtgeving over Europa
noemen?

Eentje die echt bovenaan zit is Slag om Brussel. Het is geen nieuwsmedia, maar ik
denk dat dat wel een heel goede manier is om te laten zien hoe EU werkt, het is
kritisch, ze halen er bepaalde themas uit en die kunnen ze ook heel erg goed
belichten. Dus als ze het hebben over die Duitste grondwet, dat Duitse hof dat een
heel belangrijke inspraak heeft gehad, dan weten ze ook een Duitse rechter te
stikken voor een interview. Hetzelfde met bijvoorbeeld de invloed van de
autoindustrie in Brussel. Dat ze gewoon heel letterlijk met een
Europarlementarir gingen kijken: nou, als een Europarlementarir een auto wil
huren of hebben hoe dat proces dat in zijn gang gaat en hoezeer zij dan benvloed
worden. Dat is heel praktisch, heel simpel, klein kijken van waar die invloed dan
vandaan komt. Zij zijn dus ook niet bang om hele ingewikkelde themas aan te
snijden en die gewoon klein en goed te belichten en goed uit te leggen. En ze
maken ook goede keuzes. Wat ik zei ze kijken naar de bankenunie, ze kijken naar
de staat van Europa, maar ze kijken ook naar, ik noemde dat altijd de
voedseloorlogen, dat daar in de Balkan is het bijvoorbeeld heel erg. Dat het
patent wordt gevraagd op lokale gerechten en bij de EU, vanwege de interne
markten, dan kun je dan patent vragen en dan zijn landen aan het strijden over
wie dan de echte sobska salade heeft. Is dat Bulgarije of is dat Servi? Dus de
147

bizariteit van EU leggen zeook uit zonder daar heel flauw over te worden. Hoe
kan het dat wij allemaal willen schrijven over dat olijfolieflesje dat op tafel komt.
En dat komt bij iedereen aan, dat weet iedereen wel, iedereen ontvangt dat
nieuws. Maar heel veel andere zken, bankenunie wat veel belangrijk is, tuurlijk is
dat veel taaier en minder opmerkelijk, maar dat komt dat niet aan. Dus dat vind
ik opvallend.

Ik vind dat de Correspondent ook goed bezig is, maar die hebben natuurlijk ook
de ruimte om echt uit te leggen hoe komt een wet of een regel nu tot stand. Ik kan
dat bijna niet kwijt in mijn nieuwsverhalen, het dagelijkse nieuws. Ik kan echt er
echt alleen maar een beetje over nouja, ik moet het ook pakkend maken, ik
moet het in vier minuten uitleggen dus ik kan niet door de hele regelgeving gaan
ploegen.

De BBC heeft heel leuke overzichtjes gemaakt over hoe de Raad werkt, hoe het
Europees Parlement werkt, hoe al die Europese instituten wat te zeggen hebben,
of in ieder geval wetten maken.

[Welke tak van de BBC, op televisie?]

Ja, op televisie, de correspondent Europa. Matthew Price. Die heeft op een heel
leuke manier, en ook heel strak en heel gewiekst, heeft hij uitgelegd wat ze nu
precies doen. Dus hij is bijvoorbeeld naar de Raad gegaan op de dag dat er een
vergadering was. Dan loopt hij zo door de gang, het is een beetje zoals je ook een
kinderprogramma maakt, maar dan op een volwassen manier. Met hele grappige
voorbeelden. Dat loopt hij dus bij de Raad en dan zegt hij: Nou, hier komen alle
leiders van Europa samen, maar uiteindelijk merk je wel dat 1 land heel veel te
zeggen heeft. En dan wijst hij zo en dan komt Angela Merkel net binnen lopen.
Dat is heel goed getimed en gewoon heel knap gemaakt. Als je het een beetje
behapbaar wil maken, op een leuke manier zonder het te flauw of te kritisch te
maken, dan is hij daar echt heel goed in geslaagd.

148

3. Welke verschillen neemt u waar in de berichtgeving over Europa tussen nu en
de vorige verkiezingen (vijf jaar geleden)?

Die kan ik niet zo goed beantwoorden want ik zat in het buitenland. Ik woonde
toen in Belgrado, ik was toen Balkan-correspondent. Dus dat weet ik niet.

4. Welke invalshoeken worden er volgens u gebruikt/zijn leidend in de
berichtgeving over Europa door Nederlandse media?

Het nationaal belang, dus wat levert het voor Nederland op? Nederlands
standpunt. Ook wel economie, dat komt natuurlijk door de crisis.

[En wat is dan de precieze invalshoek? Dus vanuit institutie is het geschreven of
vanuit de burger of vanuit de politiek?]

Hoe bedoel je dat?

[Vanuit welk perspectief.]

Het meest politiek. Dus het is echt zo, en ik probeer dat ook altijd een beetje te
vermijden, maar het is heel logisch natuurlijk omdat dat het herkenbaar maakt.
Dus dan pak je ook een uitspraak van Rutte als hij daar komt, dat wordt de inzet,
hoe gaat hij Nederland verdedigen of wat gaat hij ervoor neerleggen? Dus dat is
ook heel logisch, maar kijk Europa is gewoon dans tussen al die leiders en
meningen en besluiten. Ik maak mezelf er ook schuldig aan omdat ik weinig tijd
heb in de uitzending om heel Europa te belichten en hoe die verhoudignen
allemaal liggen. Maar ik denk dat het af en toe gewoon teveel op Nederland is
gericht. Wat ik zeg, het is tegelijkertijd ook heel logisch omdat het herkenbaar
moet blijven. Dat is ons belang, daar worden we als eerste geraakt.

[Maar zeg je dan dat het beter zou zijn als het iets breder wordt getrokken om het
begrijpbaar te maken?]
149


Nouja, niet zozeer om het begrijpbaar te maken maar ook om te zien hoe die
dimensie, die dynamiek werkt in Europa. Rutte die kan een Raad wel eens
binnenkomen met, dat was met die spoedzitting, die spoedraad, die ingelaste
raad over Oekrane, nee, nee we gaan niet sancties, we gaan rustig aan even
kijken. En hij komt de vergadering uit met, we beginnen al met gesprekken over
visaliberalisatie af te zeggen. Dus daar is een draai gemaakt in die vergaderzaal.
Onder andere ook omdat Duitsland zoiets had van: Oh, we moeten toch iets doen.
En vanuit Oost- Europese landen werd ook gezegd: We moeten ook iets doen, we
kunnen niet niets doen. Dus daar zie je, en ik vertel dan ook altijd daar is die
draai gemaakt, maar soms zie je in andere media dat het dan alleen Rutte wordt
benoemd, of in ieder geval het Nederlandse standpunt.

[En zou je iets kunnen zeggen over welk moment in een bepaalde procedure vaak
belicht wordt?]

Nou, dat is een van de moeilijkste dingen denk ik aan Europese berichtgeving.
Daar zit ik ook altijd mee te worstelen. Wat is de status van een bepaald besluit?
Dus ook als zon wetgeving tot stand komt, nu ook met die privacywetgeving, die
datawetgeving, sinds twintig jaar worden eindelijk eens nieuwe privacywetten
opgetuigd, maar door het nieuws van NSA, met Snowden is dat urgent geworden.
En bericht je tussendoor dat de EU, of het Europees Parlement en de lidstaten
erover aan het praten en aan het werken zijn. Maar voordat die wetten berhaupt
voor ons gaan gelden, dat duurt nog echt maanden weet je wel. Dus dat is heel
lasting. Ik stel dus altijd de vraag: moeten we de luisteraar daar nu mee lastig
vallen? Is het urgent genoeg en belangrijk om daar nu iets over te zeggen? Dat is
het allerallerlastigste denk ik. Omdat het ook zoveel fases doormoet en dan ook
nog eens de actualiteit die er parallel mee loopt.

[Wanneer vind jij iets belangrijk genoeg?]

Zodra het echt vorm krijgt, dus echt wetgeving. Stel dat we zien dat er in Europa,
150

dat ze echt veel verder durven te gaan om onze gegevens te beschermen, dat dat
echt al een meerderheid krijgt in het Parlement en dat de lidstaten er minder
proberen tegen te houden. Nou, dan kan je dat brengen, dan kan je zeggen van:
Nou, de grote meerderheid, of een dikke kans dat onze gegevens bij wijze van
spreken nu eindelijk eens goed worden beschermd of dat we ons nu minder
zorgen hoeven te maken, want een groot deel van het Parlement en die lidstaten
staan er nu achter. Dus als er op dat moment een nieuwe ontwikkeling in is, dan
moet je dat melden.

[En zou je nog iets kunnen zeggen, qua invalshoek, pro-europa of eurosceptici.
Welke invalshoek vaker gebruikt wordt?]

Nou, ik bedoel je komt in de algemene berichtgeving vind ik het wel meevallen,
je ziet het veel meer in commentaren en opinies terug. De kritische noot. Kijk
naar die sancties, dan kun je zeggen: Nou, is dit alles wat de EU kan doen richting
Rusland? Waarom doen ze dat?

[Dan is dat sceptisch?]

Ja. Er is geen waardeoordeel als je in een berichtgeving zegt: dit heeft de EU
besloten en veel verder dan dit kunnen ze niet gaan. Ze zijn verdeeld, dat is geen
waardeoordeel, dat is gewoon een feit. Je ziet in commentaren dan: de EU is
verdeeld en dat maakt ze ook slap en besluitloos over hoe ze Rusland moeten
aanpakken. Ik vind in de algemene berichtgeving dat dat wel redelijk meevalt. Ik
moet er ook gelijk bijzeggen dat ik meestal buitenlandse media lees over
Europese berichtgeving, niet zozeer Nederland.

[Wat voor media?]

Je hebt FT, Economist, EU Observer, Urective, heel veel op Twitter gewoon. Ik
volg heel veel Europese journalisten, of in ieder geval de belangrijkste van allerlei
landen. En meestal is het vaak in het weekend dat ik Nederlandse kranten erbij
151

pak, maar ik moet zeggen dat ik voornamelijk buitenlandse media zit te lezen.

5. Welke invalshoeken mist u in de berichtgeving over Europa in de Nederlandse
media en hoe vertekent dat het beeld van de burger over Europa?

Nou, dat is toch weer hoe een bepaald besluit tot stand komt. Het is een draak
van een systeem en het is gewoon echt heel lastig uitleggen. Ook omdat het dus
vaak over een jaar of twee jaar wordt uitgestreken die hele besluitvorming. Daar
kun je niet constant de luisteraar van op de hoogte houden. Waardoor je dus aan
het einde of tussendoor heel erg dat nieuws eruit pakt, of de nieuwsontwikkeling
en daar je vizier opzet. Waardoor het voor de luisteraar of lezer dus af en toe heel
lastig is om te achterhalen: hoe komt het tot stand? En wiens belangen worden er
precies behartigd? En daarmee heb ik het gevoel dat het voor luisteraars of
kiezers ook lastig is om te kijken: wie moet ik hier nu op aanspreken als ik er nou
tegen ben? Een deel van het Europees Parlement of is dat nu het nationale
parlement die deze besluitvorming met een meerderheid heeft door laten gaan?
Daar is gewoon heel weinig aandacht voor.

[En hoe vertekent dat het beeld over Europa?]

Omdat het zo lang duurt voordat iets van de grond komt, een beslissing of iets,
ben je allang vergeten welke spelers er allemaal zijn, welke momenten er
belangrijk waren. Dat wordt af en toe nog wel eens genoemd, maar je weet
gewoon niet meer wie wat hierover gezegd heeft. En waar dan uiteindelijk jouw
belang ligt.

[Dus de volledigheid wordt een beetje verdoezeld?]

Ja precies. Dat is het. En ook gewoon de uitleg. Ik bedoel Sharon Dijksma heeft in
januari nog een brief geschreven aan de Kamer om uit te leggen hoe Europese
besluitvorming, hoe dat wordt gedaan, hoe dat eruit ziet. Als het nog aan
Kamerleden uitgelegd moet worden, laat staan dat de burgerja die is het
152

overzicht kwijt. Die hoort alleen een paar kleine dingetjes.

[En als je het hebt over de invalshoek dat vooral politici aan het woord gelaten
worden, mis je daar nog iets van? Dat dat bijvoorbeeld niet zou moeten?]

Nouja, als Nederlandse politici in Brussel zijn of iets over Europa zeggen, dan heb
je al gelijk, dat is al meer nieuwswaarde. Dus dat is ook voor ons reden om er iets
mee te doen want iemand maakt dan ook nieuws. Dat zijn de mensen die een
beslissing nemen over Europese wetgeving. Wij laten ook veel
Europarlementarirs aan het woord om uit te leggen wat ze precies doen, waarom
ze zich inzetten voor een bepaalde zaak. Maar je merkt gewoon dat grote
maatschappelijke organisaties, nemen de ANWB ofzo, die doen helemaal niet
mee met het Europees debat. Dus als je politiek verschikkelijk vindt, dan maak je
volgens mij weinig mee wat er in Europa gebeurt.

[Dus je zegt dan dat die middenklasse eigenlijk meer nog aan het woord mag
komen?]

Het is meer ook de vertaling dat, en dat probeer ik ook erg te doen, vanuit de
Nederlandse grond, de Nederlandse fabriek, de Nederlandse scholieren, wat
betekent EU? En in hoeverre heeft het Europese beleid hier invloed? Ik denk dat
dat belangrijk is, om daar wat meer om die vertaling iets meer toe te passen.
Dat gaat vaak gewoon over de grote politieke partijen, wat ook logisch is, zo komt
de besluitvorming ook tot stand. Nederland niet een van de 28 die meepraten.

[Dus dat zou ook, naar jouw mening, wat meer mogen?]

Ja.


6. Wordt Europees nieuws vooral bepaald door mediacratie (journalisten bepalen
decor en context van informatie) of is Europees nieuws vooral het product van
153

newsmanagement (PR, voorlichting, communicatie)?

Ik denk dat het wel heel erg journalisten zijn. Ik bedoel wij worden overspoeld
door alle informatie uit Brussel, de commissie, de EP. Niet normaal hoeveel daar
vandaan komt, wat ook wel goed is want zij geven wel op die manier ruimte om
een vraag te stellen. De commissie heeft elke dag een persmoment waar je alles,
alles mag vragen. Ik vind het lastig. Wie nou het meest nieuwsbepalend isja, ik
denk dat er meer aandacht voor Europees nieuws kan zijn. Maar het is ook
vervlochten in al ons nieuws. Het is niet zozeer: Europees nieuws komt alleen uit
Brussel. In Nederland heb je vrachtwagenchauffeurs die bang zijn om hun baan
te verliezen omdat er veel goedkopere Poolse en Roemeense
vrachtwagenchauffeurs komen. Dat is Europees nieuws. Maar het gaat om de
Nederlandse vrachtwagenchauffeurs snap je. Ik denk dat je het vaak niet meer
echt kan bepalen, of kan kaderen als Europees nieuws want de meeste van onze
wetgeving komt uit Europa. Het is helemaal vervlochten in al onze situaties.

[Als je zegt we krijgen heel veel informatie ook vanuit de EU, dan is de journalist
nog wel onafhankelijke genoeg om zijn agenda te bepalen?]

Ja zeker, maar ik denk dat het voor iedereen altijd lastig is van: er komt nu wat
nieuws, moet ik daar aandacht aan besteden? Dat is heel erg aftasten. Als je ook
kijkt naar je eigen doelgroep. Je moet echt kijken: is dat belangrijk voor onze
luisteraars, voor onze doelgroep? Moeten we hier iets mee of niet?

[En als je het hebt over tijdsdruk en informatie uitpluizen. Dus neemt de
journalist een persbericht direct voor waar aan? In hoeverre is er tijd om dat ook
nog te verifieren?]

Bij de EU gaat alles zo traag en langzaam dat je redelijk overzicht hebt van wat er
gebeurt. De nieuwsvoorziening gaat redelijk snel hoor. Zoals gister als De Gucht
iets aankondigt en dan kijk je naar zijn persconferentie, tegelijkertijd krijg je een
mailtje binnen van zijn statement en er staat een nummer onder. Je kan dan weer
154

bij de woordvoerder informatie opvragen. De Chinese president komt maandag
naar de EU, dan krijg je daar nu al een persberichtje van met telefoonnummers
voor als je meer informatie wilt. Je ziet ook de verhoudingen; economische cijfers
tussen EU en China. Je moet dat ook niet altijd klakkeloos overnemen. In die zin
komt er wel genoeg info binnen, maar je alle informatie die komt van politieke
instituties gewoon altijd checken.

[Dat gebeurt volgens jou voldoende?]

Dat weet ik niet. Dat durf ik niet te zeggen.

7. Wie zijn volgens u de beste sprekers/schrijvers/analisten/commentatoren over
Europa?

De Financial Times, Peter Spiegel die vind ik heel goed. Die is heel goed
genformeerd, goede bronnen. Hij schrijft ook eigen blogjes, de achterkant van
een proces kan hij heel goed weergeven. Die is gewoon heel goed genformeerd en
dat is belangrijk. En Nederland, ik denk Martin Visser, die heeft bij ons ook een
rubriek. Hij is nu naar de Telegraaf. Die maakt economisch nieuws behapbaar en
interessant en urgent. Die kan er op een vrij losse manier over praten, maakt ook
wel eens grapjes. Hij heeft de autoriteit op dat onderwerp en dat merk je heel erg.
En hij durft ook grapjes over te maken en ook zijn zekerheid te tonen van bij
wijze van spreken: de bankenunie is opgetuigd, het ziet er wel mooi uit, maar is
dat ook zo? Nou dat weet ik niet zeker want veel details zijn nog niet bekend en
we moeten maar zien. En daarmee laat je dus ook af en toe dat je als journalist
soms ook worstelt met die grote grote vraagstukken, complexen, bouwwerken die
daar in elkaar worden gezet door juristen en politici en ambtenaren. Je hebt als
journalist ook de tijd nodig om uit te zoeken wat ze nou precies hebben besloten.
En dat is wat de FT vaak ook goed doet. Die komt dan vaak een dag of twee dagen
naar een top met een analyse of extra informatie hoe iets nou tot stand is
gekomen. En dat geeft heel goed inzicht in die besluitvorming.
Ik volg op Twitter heel veel mensen die ik goed vind. (checkt haar Twitter) Ik heb
155

eigenlijk wel echt deze twee mensen die ik echt in de gaten houd. Nou weet je wie
ik ook altijd welhoe heet ze ook alweerCaroline de Gruyter van NRC.

[Waarom?]

Zij zit daar ook al langer, ze zit nu in Wenen. Maar ik vind haar columns heel erg
goed nu. Toen ook al hoor. Je merkt echt dat zij goede contacten heeft in de EU-
ambtenarij en daar ook die nuances kan uitleggen. Als journalist is dat heel fijn,
ik weet niet of de lezers, de burgers dat ook echt kunnen waarderen. Het is ook
wel heel politiek. Ik vind haar in haar columns heel erg goed omdat ze de context
vaak even heel scherp kan neerzetten. Dus als er zon referendum in Zwiterland
is, die dan over migratie gaat, dan kan zij die context neerzetten. Hoe de
commissie daar in staat, hoe de EU daar in staat. Dat is ook erg belangrijk. En zij
heeft daar gewoon autoriteit in. Dat is denk ik ook wel belangrijk.

8. Wat zijn uw belangrijkste aanbevelingen over berichtgeving over Europa voor

1) Hoofdredacteuren
Maak af en toe het verhaal wat kleiner. Wat ik zei, maak het simpel, maar
tegelijkertijd ga complexe themas niet uit de weg. Dus je moet het allebei doen.
Maak het inzichtelijk en urgent. Ik denk dat veel mensen de EU als een
bureaucratisch apparaat zien, maar ik denk dat we allemaal beter ons best
moeten doen om te laten zien dat het wel degelijk van invloed kan zijn, ook al is
het over twee jaar.

2) Journalisten

Verdiep je. Echt, zoek uit hoe die besluitvorming precies werkt. Wat het Europees
Parlement doet. Ik was toevallig woensdag in Brussel met ook wat andere
journalisten die een beetje aan de zijlijn, die nu Europese berichtgeving gaan
verslaan of daar iets mee doen. Ja, dan merk je dat ze heel erg vervallen, wat je ze
ook niet echt kan kwalijk nemen, in de geijkte puntjes. Een beetje de dingen die
156

burgers boos maken. En die lekker discussie oproepen. Daarom: verdiep je echt.
Kijk hoe Nederlandse Europarlementarirs stemmen, dat kun je allemaal
nalezen. En kijk ook naar die verhoudingen in Europa. Waarom is het voor
Duitsland zo belangrijk om een bepaald standpunt in te nemen? Waarom doet
Frankrijk dit en wat is de rol van Nederland? Ik denk dat dat belangrijk is.

3) Europarlementarirs

Maak het concreet. Leg een link. Probeer het nationale met het Europese belang
of zet het in perspectief. Een nationaal en Europees belang. Maak het urgent ook.
Dat zie je heel erg met politici in Brussel en ook in Den Haag: als het om Brussel
gaat, misbruiken ze elkaar af en toe. Dat ze hier zeggen: Ja, dat moet van
Brussel. Daar hebben zij ook over ingestemd en andersom Brussel: Ja, de
lidstaten willen hier niet mee door. Die excuustrucjes en dat jij-bakken, dat naar
elkaar wijzen, dat helpt de kiezer ook echt niet omeen beeld te vormen van hoe en
wat er in Europa precies gebeurt. Dat vind ik echt kwalijk. Daar was Eickhout nog
op aangesproken woensdag. Want ik zei: Jullie doen het allebei wanneer het
jullie uitkomt. Dat zie je ook: bezuinigingen? Ja, dat moet van Brussel anders
halen we de drie procent niet. Nee, hallo dat is jullie kabinetsbeleid. Gebruik het
niet als excuus. Ze doen dan alsof het door Brussel wordt opgelegd. Daar hebben
onze ministers allemaal over ingestemd. Dat vind ik heel kwalijk van politici in
Brussel en ook in Den Haag.

4) Tweede Kamerleden

Hetzelfde. Maar dat ze meer de link met Brussel moeten leggen.

5) Burgers

Verdiep je ook in de EU hoe dat tot stand komt. Zodat je beter kunt begrijpen hoe
die dynamiek werkt. En probeer eens voor jezelf, ik wil niet klinken als iemand
van dit moet je doen, maar ik denk dat het belangrijk is om wat meer discussie te
157

voeren over wat voor Europa wil je? Je kunt wel kritiek hebben van we hebben
niks te zeggen, die angst dat er geen controle is en dat je niet weet wat er gebeurt.
Dat het goed is dat mensen voor zichzelf eens na gaan denken wat voor Europa
wil je. Misschien een beetje filosofisch. Gewoon een keer een avondje mee bezig
zijn zal al heel erg helpen. Want ik denk dat het politieke hier, de verkiezingen,
het weer erg zal vernauwen. Meer of minder Europa. De discussie daarboven is
veel belangrijker. Als we het hebben over immigratieproblemen voeren we in
media ook gesprekken: zijn we tolerant of niet? Willen we dat? Vinden we het
goed? Hoe gaan we om met goedkope werknemen uit Roemeni en Bulgarije?
Accepteren we die? Is het goed voor onze economie of niet? Op het niveau van EU
moet daar ook een debat over komen, we moeten er in ieder geval over gaan
nadenken.

6) Maatschappelijk middenveld (ANWB, vakbonden, werkgeversorganisaties,
etc.)

Precies hetzelfde ook. Wat voor Europa wil je? En meng je ook iets meer in
debatten. Als het gaat over de bankenunie dan wil je misschien ook iets meer van
ondernemers horen in hoeverre zij opschieten met een bankenunie. Zij krijgen
dan geen krediet van banken. In hoeverre gaat dat helpen? Dat maakt het
inzichtelijk. Dan koppel je het aan hele wezenlijke problemen die we dagelijks
meemaken en die onze economie ook raken. Ik denk dat als je die link legt, dat
het belangrijk is dat je het inzichtelijk maakt.


9. In hoeverre benvloedt uw soort medium de berichtgeving?

[Je noemde net al even dat je kort de tijd had en niet zoals De Correspondent de
tijd hebt om het uit te leggen en door te linken naar andere artikelen. In hoeverre
benvloedt dat het nieuws volgens jou?]

Radio is natuurlijk een heel snel medium. Dus wat wij doen straalt altijd wel
158

urgentie uit. Wij proberen altijd bij de meest belangrijke toppen of vergaderingen
te zijn. Daar ben ik altijd. Daarnaast Europarlementarirs of organisaties laten we
aan het woord als ze worden geraakt door wetgeving of beleid uit de EU. Dus
heeft altijd met urgentie te maken. En ook een beetje de vertaling, omdat ik dus
niet in Brussel zit fulltime maar in Amsterdam en op en neer reis. Ik weet niet
precies hoe dat de berichtgeving precies raakt. In mijn eigen rubriek die ik
donderdagmiddag heb, probeer ik af en toe wat meer te duiden en wat dingen aan
de kaak te stellen. Ik toets dingen en zeg: Is het een goed idee? Dan bel ik een
rondje en dan blijkt iets soms ook een duf idee te zijn en dan laat ik ook zien wat
af en toe uit het Europees Parlement wordt geroepen snijdt geen hout. En daarbij
dan ook wat achtergrond. Nu ben ik bezig over de Trojka. Wie is het? Wat doen
ze? Ik heb een Nederlands Trojka-lid gevonden die uitlegt hoe dat werkt. Om het
gewoon wat inzichtelijker te maken. Dus gewoon Europa een beetje dichterbij
halen.

[In hoeverre speelt de radio een rol?]

De urgentie. Het is echt urgentie van wat er in Europa gebeurt, dat brengen we
snel.

[Dus de snelheid is ook wel iets positiefs aan het medium?]

Ik zou het liever als urgentie willen uitleggen omdatwe zijn er en we leggen uit:
er komen wel of geen sancties en hier en hierom. Dan weet je: Europa gaat een
stap verder in het aanpakken van Rusland. Dat weet je dan gelijk, je krijgt dus
stukjes van wat er wordt besloten in Europa. Niet het hele verhaal uitleggen hoe
dat tot stand is gekomen.

[Dan zou je kunnen zeggen dat wat je op de radio hoort de belangrijkste puntjes
uit het overall verhaal zijn?]

Ja, dus daarom is het echt urgentie en het brengen van het belangrijkste nieuws.
159

Dan zit ik te denken aan nieuwsuitzendingen, maar we hebben ook heel veel
aandacht voor Europa, omdat het in heel veel dingen terugkomt. Zo ook over
ondernemers die over de grens gaan ondernemen tot die vrachtwagenchauffeurs.
Van alles. Het beperkt zich niet alleen tot Europapoltiek. Het is heel erg breed. Ik
denk dat we daar heel veel aandacht aan besteden omdat de doelgroep wat
hogeropgeleid is en dat ook wil horen en zien en zelf ook in Europa vliegt en
werkt en dat in het dagelijks leven meemaakt en voelt.

160

Harry van Bommel, politicus
Datum van interview: 10 april 2014

1. Wat valt u op aan de berichtgeving over Europa door Nederlandse media?

Dat het niet objectief is, allemaal passend in het frame Europa en als ik zeg
Europa bedoel ik de Europese Unie. De Europese Unie is nodig en is goed voor
Nederland. Dat is het frame en alles wat daarbuiten is, of dat nou PVV is, SP,
Partij voor de Dieren of buitenlandse partijen: het wordt bijna allemaal
gemarginaliseerd of weggelaten. Dus dat verwijt ik de media wel.

[Kunt u daar een voorbeeld van noemen?]

Ja bijvoorbeeld als het gaat over de euro, dan zitten de media helemaal op de lijn
dat het logisch is dat we al het geld naar Griekenland overmaken. En de euro
redden, dat is de heersende opinie in de media, dus ook bij de redacties van
kranten.

2. Kunt u best practices (minimaal drie) in de berichtgeving over Europa
noemen?

Nou dat is wel een lastige want wat ik aan media-aandacht zie in Brussel, vind ik
over de hele linie teleurstellend. Televisie, krant, het is natuurlijk ook omdat er in
Brussel zoveel gebeurt dat er eigenlijk hele ruime redacties moeten zitten. Als je
dat niet doet dan is het nauwelijks te volgen. De Volkskrant zit daar met n of
twee mensen. Hier in de Kamer werken 1200 journalisten. Dus wat doen die
journalisten? Die halen de krenten uit de pap. Als er een keer een relletje is, dan
hebben ze het wel, maar het gewone werk kunnen zij nauwelijks volgen. Er is dus
veel te weinig capaciteit. Dus best practices, ik kan ze eigenlijk niet eens echt
benoemen, slechts een enkele keer.
161


Ik heb wel eens meegewerkt aan een reportage van Nieuwsuur over de Europese
besluitvorming rond water en waterbedrijven. Dat vond ik heel goed omdat ze
daar echt in doken en ze keken naar: hoe heeft de Europese Commissie besloten?
Wat was de reactie van het Parlement? Hoe is dat opgepakt door de lidstaten?
Dus sommige case studies zijn goed, maar over de hele linie - volgen wat er in
Brussel gebeurt -allemaal een dikke onvoldoende.

[Maakt u ook nog onderscheid tussen de verschillende media?]

Nou opvallend genoeg heeft RTL vaak een verslaggever in Brussel. Dus dat vind
ik heel opmerkelijk. RTL vind ik daar beter in dan de NOS, commercieel maar
toch beter. Kranten ja, ik weet hoe beperkt ze zijn met hun capaciteit daar, dus
dan heb ik er nog wel begrip voor ook. Maar het is natuurlijk niet goed.

[Is het alleen capaciteit?]

Daar begint het mee. Kijk, als je meer capaciteit hebt kunnen mensen zich
specialiseren en als je weinig capaciteit hebt dan moet je all round en algemeen te
werk gaan en dat is niet goed. Dan kan je de diepte niet in. Terwijl je Europa
soms echt moet ontrafelen. Zo van, hoe is dat besluit tot stand gekomen? Daar
moet je tijd voor uittrekken.

[Wat zou volgens u een onderwerp moeten zijn waar meer tijd aan zou besteed
moeten worden in de media?]

Heb je nog een half uur? Bijvoorbeeld: hoe zit het nou exact met de invloed van
Europa op de nationale begrotingen en de ruimte die er is? Dat is zon centraal
vraagstuk. Heel veel bezuinigen komen eigenlijk voort uit Europese maatregelen,
alleen is dat niet helemaal duidelijk en dat moet je dus helemaal ontrafelen,
helemaal terug naar het begin. Ok, wij gaan nu zoveel bezuinigen op, ik noem
maar wat, justitie. En waar komt het uit voort? Nu kom je eerst op Nederlandse
162

besluitvorming en daarna kom je in Brussel, daarna kom je op afspraken en
verdragen. Dus je moet helemaal dat pad terug volgen wat bijna om een
wetenschappelijke studie vraagt, maar dat moet wel gebeuren en dat gebeurt niet.

[En waar ligt die verantwoordelijkheid denkt u?]

Ja, uiteindelijk bij de hoofdredactie maar zeker de gedrukte media hebben te
maken met teruglopende oplages en dus wordt er gesneden in de redacties.

3. Welke verschillen neemt u waar in de berichtgeving over Europa tussen nu en
de verkiezingen (vijf jaar geleden)?

Ja, de berichtgeving over de aankomende verkiezingen moet nog komen,
campagnes zijn nog niet begonnen. Het zal nu naar mijn verwachting veel meer
gaan over de euro dan het financile beleid en de vraag die ook aan de orde zal
zijn is: moet er een nieuw verdrag komen? Moet de Commissie wijzigen? Dus het
gaat nu meer over de echte instituties, over Europa. Toen meer over een beleid.
We komen echt op een kruispunt te staan. Hoe gaan we verder met Europa? En
dat is toch wel veel fundamenteler. Ik verwacht dan ook dat dat zn weerslag zal
hebben in de media.

[Denkt u dat er vooruitgang is ten opzichte van vijf jaar geleden?]

Ja, want de discussie is onontkoombaar en die moet gevoerd worden en ik vind
dat ook een vooruitgang. Hoe eerder, hoe beter.

[En hoe groot schat u de rol van de crisis in dit proces?]

Ja dat komt terug in de media, omdat de crisis voor sommigen als een kans wordt
gezien van nu kunnen we doorpakken met Europa, Europa meer bevoegdheden
geven. Voor anderen is de crisis juist het bewijs dat Europa niet werkt. Dus de
crisis als zodanig, als oorzaak, als katalysator zal zeker een rol spelen. Absoluut.
163


4. Welke invalshoeken worden er volgens u gebruikt/zijn leidend in berichtgeving
over Europa door Nederlandse media?

En invalshoek is natuurlijk: wat betekent dit voor Nederland? Een tweede
invalshoek is: welke politieke partij? Dus de vertaling naar mensen en
organisaties speelt hier een belangrijke rol in. Drie: Wat betekent dit voor de
economie en dus ook voor de portemonnee van mensen? Omdat dat ook een
invalshoek is voor de mensen in Nederland. Gaan we erop vooruit of op
achteruit?

5. Welke invalshoeken mist u in de berichtgeving over Europa in de Nederlandse
media en hoe vertekent dat het beeld van de burger over Europa?

Welke ik mis is de invalshoek van de kiezer. Heeft de kiezer er iets over te zeggen?
Kan de kiezer zich erover uitspreken? Bij verkiezingen, in een referendum, hoe zit
het in andere landen met de invloed van de kiezer? Die invalshoek mis ik heel
sterk. Deze is er wel maar die zou veel sterker mogen: wat betekent dit nou voor
de Tweede Kamer? De Tweede Kamer is in Nederland rechtstreeks gekozen en
heeft toch alle invloed? En wat betekent Europese besluitvorming voor de macht
van de Tweede Kamer, voor de nationale democratie? Dat mis ik ook wel.

6. Wordt Europees nieuws vooral bepaald door de mediacratie (journalisten
bepalen decor en context van informatie) of is Europees nieuws vooral het
product van newsmanagement (PR, voorlichting, communicatie)?

Beide spelen daar een rol in. Wat ik vooral belangrijk vind is dat de politieke
actualiteit daar ook wel leidend in kan zijn. Landen die in het nieuws zijn, zijn
natuurlijk Griekenland, Cyprus, Spanje: landen waar veel economische
problemen zijn. Wanneer daar ontwikkelingen zijn die maken dat mensen de
straat op gaan voor demonstraties vanwege bezuinigen en andere dingen
berichten media daarover. Politieke actualiteit is daar natuurlijk ook wel
164

bepalend in. Het is dus niet de mediacratie, het is ook niet de nieuwsmanager.
Het is echt de politieke actualiteit, de maatschappelijke gevolgen voor de
Europese leiders. Die andere factoren zijn er ook maar ik zou die tweedeling niet
willen maken. Die je nou net in de vraagstelling maakt.

7. Wat zijn volgens u de beste sprekers/schrijvers/analisten/commentatoren over
Europa?
Ik vind Syp Wynia een goede. Marc Peeperkorn van de Volkskrant. Dat zijn wat
mij betreft de meest spraakmakende en ook goed gedocumenteerd. Ewald
Engelen als het gaat om financieel. Dat zijn zo wat namen waarvan ik denk, nou
die komen meteen bovendrijven.

[Wat vindt u goed aan de stukken van bijvoorbeeld Peeperkorn?]
Ik ken Marc Peeperkorn als een goede journalist, en ook in het Brusselse ken ik
hem. Ik weet waar hij opereert. Hij is een bedachtzaam journalist. Als hij
achtergrondartikelen schrijft is altijd raak. Dat vind ik altijd goed.
[Volgt u ook buitenlandse media over Europa?]
Ja zeker wel, maar ik volg natuurlijk vooral het Nederlands betoog h, het
discours in Nederland, en dan van ik tegenspelers heel belangrijk. Ik vind
Cameron ook wel een duidelijke, alhoewel ik hem niet vertrouw met zn
referendum. Hij zegt in feite: je moet eerst op ons stemmen en dan krijg je je
referendum. De Nederlandse namen zijn mij natuurlijk ook bekender door mijn
werk, werkveld en werkterrein.
8. Welke aanbevelingen zou u aan geven aan:
Hoofdredacteuren:
Nou de eerste is natuurlijk: maak meer capaciteit vrij voor Brussel, voor Europese
politiek. Of dat nou vanuit Nederland of vanuit Brussel is, dat doet niet ter zake.
Twee: maak voor jezelf een plan van, wat gaan wij doen met de berichtgeving over
Brussel de komende vijf jaar? En dan ook denkend aan de ontwikkeling in
Europa. Drie: maak in je medium een onder rubriek, of gewoon ruimte ruimte
vrij voor een rubriek Wat betekent Brussel voor ons deze week? Wat heeft
Brussel deze week voor ons betekend of gedaan?
165

[Dus meer structurele aandacht?]
Ja zeker.
Vindt u het goed als we die aanbevelingen als quote opnemen op beeld?
Ja hoor.
Dan stellen we u de vraag nog een keer. Welke aanbevelingen heeft u voor de
hoofdredacteuren?
Nou ik zou de hoofdredacteuren in algemene zin, ongeacht het medium, willen
aanbevelen: zorg voor meer capaciteit op het vraagstuk Europa.
Als tweede zou ik zeggen: maak een plan voor de komende paar jaar, zeg de
komende vijf jaar, en ga daarbij uit van een toenemend belang van Europese
besluitvorming voor Nederland, voor de lidstaten en voor Europa. Kijk hoe die
ontwikkeling is, voorzie daarin en stel je capaciteit en je plan voor je eigen krant
of medium daar de komende vijf jaar op af.
En tenslotte, zou ik in het medium nu al beginnen met een rubriek: Wat
betekende of wat betekent Brussel voor ons deze week?. Zodat daar verslag
gedaan kan worden van besluitvorming, plannenmakerij, witboeken,
groenboeken, die een effect hebben op de situatie in Nederland. Wetgeving,
omstandigheden, salarissen, het milieu. En zorg dat je op die manier een
vertaling hebt van besluitvorming van Brussel naar Nederland, zodat de lezer of
de kijker meteen ziet van,h, dat is belangrijk wat er in Brussel gebeurd is. Een
beetje wat we iedere dag hadden met Den Haag Vandaag, Brussels Today van de
afgelopen week.
Dus de burger moet ook meer betrokken worden bij het onderwerp Europa?
Natuurlijk, tuurlijk. Kijk, de burger betrekken bij Brussel is natuurlijk een
opdracht aan de media. Omdat de media ook de kijker, de lezer, willen binden.
En dan moet je ook iets brengen dat betekenis heeft voor de lezer of kijker. Als je
iets brengt waarvan de kijker of lezer denkt, ja dat gaat mij niet aan, dan zal hij de
krant terzijde leggen, of het tijdschrift, of het programma op televisie. Als de
kijker denkt: h, dat moet ik volgen, dan stemt hij er op af.
Journalisten
Ja dat is de andere kant van de medaille.Creer dat, eis die ruimte van je
hoofdredactie. Kom met nieuws waarvan mensen denken, dat is eigen. Ernaar
166

zoeken als een wetenschapper die op zoek is naar de waarheid en fundamenteel
onderzoek, dat moet je in de journalistiek niet doen.
[Zou de kennis over Europa tot het basispakket van elke journalist moeten
behoren?]
Ja zeker iedere journalist, ook voor de kunstredactie. Het maakt niet uit. Elke
journalist zou altijd in zn hele palet een kleur in zijn raamwerk een vakje moeten
hebben van, Europa wat betekent dit? Wat betekent Europa voor mijn
terrein? Wat is de invloed van Europa? Wat zijn de effecten? Hoe ligt het in de
rest van Europa? Ja, zeker als onderdeel van het basispakket. Daarom hoort het
ook in het onderwijs. Het zou wel moeten.
Europarlementarirs
Ja belangrijkste advies is: verlies je niet in Europa. Vertaal voortdurend wat je
doet. Je bent gekozen door de Nederlandse kiezer. Vertaal voortdurend wat je
doet naar Nederland. Europa, de EU, is een grote oceaan, daar verzuip je
gemakkelijk in. Wat we heel vaak zien gebeuren met Europarlementarirs.
Tweede Kamerleden

Voor tweede Kamerleden geldt dat Europa, Brussel in politieke zin eigenlijk veel
te ver weg is. Maar eigenlijk ook in fysische zin. Tweede Kamerleden gaan te
weinig naar Brussel. Ik ben Europawoordvoeder en ook ik ga te weinig naar
Brussel. Dat geldt ook voor Kamerleden op andere terreinen: woordvoerder
Verkeer en Waterstaat, Justitie, Onderwijs, Gezondheidszorg, Milieu. We gaan
allemaal te weinig naar Brussel. We moeten veel vaker naar Brussel.

Burgers

Ja, die moeten zich beter informeren. Het is in hun eigen belang. Zeker, Europa is
een bedreiging voor mensen, voor het dagelijks bestaan. Maar het biedt ook
kansen, heel simpel.

[Is dat de verantwoordelijkheid van de media?]

167

Natuurlijk, maar ieder heeft zijn eigen verantwoordelijkheid. Ouders moeten hun
kinderen over Brussel vertellen, leraren hun leerlingen, werkgevers hun
werknemers. Maar het is ieders verantwoordelijkheid. Ook werknemers moeten
het zelf doen, leerlingen ook.

Maatschappelijk middenveld

Bemoei je meer met wat er in Brussel gebeurt. Analyseer het beter, breng het
beter naar je achterban. Dat is van groot belang. Wees actiever, dat Europese
vakje in je raamwerk volop gebruiken.
168

Wim van de Camp, politicus
Datum interview: 27 maart 2014

1. Wat valt u op in de berichtgeving over Europa door Nederlandse media?
"Goed nieuws is geen nieuws. Te hoog incidentengehalte. Geen structuur."

Wat valt u op in de berichtgeving over Europa door Nederlandse social media?
"Ik kan niet alles overzien hoor, Facebook en zo dat kan ik niet overzien. Maar
mijn eigen Twitteraccount en op Twitter in zijn algemeenheid, vind ik dat de EU
gebashed wordt, te veel gebashed wordt.

Dus te veel Eurosceptici?
"Ja"

Denkt u dan ook dat er meer Eurosceptici actief zijn op social media dan dat er
pro-Europeanen actief zijn?
"Nou en het is een selectief, daarom is het heel misleidend. Omdat dit geen beeld
is van de Nederlandse samenleving. De negatievelingen zijn disproportioneel
aanwezig. De believers zijn disproportioneel afwezig en de meute vindt het
allemaal best. De meute, het volk. De gemiddelde Nederlander pikt de voordelen
van de Europese Unie, is bezorgd over de kosten van de Europese Unie en that's
it. Ook als je een enqute uit hebt van moeten we uit de EU, dan is het nog steeds
tussen de 63 en de 65 procent van de burgers met het antwoord daarop nee. Als je
een enqute houdt van is de Europese Unie te duur? Dan is het antwoord van 98
procent dat het te duur is."

2. Kunt u best practices (minimaal drie) in de berichtgeving over Europa
noemen?
"Ja, ik ben zelf wat dat betreft een selectieve krantenlezer. Ik lees de Volkskrant
en het NRC. Ik vind de columnisten van De Volkskrant die zijn heel goed. Dus
Bert Wagendorp en Cital Cin. Martin Sommer van De Volkskrant is veel
kritischer maar is wel een eerlijke journalist in mijn ogen, of een eerlijke
169

columnist. Caroline de Gruyter van het NRC doet het erg goed maar dat is heel
deftig altijd. Dat is een weekrubriek. De Telegraaf is veel Eurosceptischer, echt
Eurosceptisch, loopt natuurlijk een beetje mee met het populisme in Nederland.
Nou is dat misschien ook hun marktaandeel een beetje. Ik vind het niet storend
maar wel eenzijdig. Maar ik ben niet zo'n Parool, Trouw, regionale dagbladen dat
kan ik allemaal niet zo beoordelen."

En tv-programma's?
"Matig. Den Haag Vandaag wil nog wel een link leggen met de Unie maar dan ook
weer vanuit een vrij kritisch en negatief aspect. Politiek24 doet het goed. Maar
dat is een internetkanaal. Nou Chris Ostendorf van het journaal. Die probeert ook
eerlijke voorlichting te geven vooral over de Europese Raad. Ja. Staat een beetje
in tegenstelling tot mijn eigen verhaal. Maar dat is het dan ook wel zo'n beetje. De
rest zeilt er vakkundig omheen.

Dus het zijn echt individuele personen en niet echt een medium dat eruit springt?
"Nee, ik kan niet zeggen. Nou De Volkskrant doet het wel heel goed vind ik.
Volkskrant is op dit moment meer pro-Europees dan het NRC. De Telegraaf
Eurosceptisch, NOS ook Eurosceptisch. NOS zit sowieso in een overgang van
meer naar mensen niet zozeer naar nieuws, nou wel naar nieuws maar nieuws
gekoppeld aan de straat, de buurt, het individuele gezin en minder mondiaal,
globalisering, minder abstractie. Ja, daar moet je een beetje aan toegeven
blijkbaar."

3. Welke verschillen neemt u waar in de berichtgeving over Europa tussen nu en
de vorige verkiezingen (vijf jaar geleden)?
"Ja. Het is nu veel populistischer en nationalistischer."

Heeft u enig idee hoe dat komt?
"Nou dat heeft te maken met de tijdgeest. Ik noem dat wel eens: Er waait een
koude nationalistische wind over Europa. En dat heeft ook weer te maken met de
Economische crisis. Kijk de rijken blijven rijk maar de armen zijn ontslagen. Dat
170

onderschatten wij als politici, niet alleen als Europese politici. Maar als je met
gezinnen praat die bijvoorbeeld twee studerende kinderen hebben. Nou ga er
maar aan staan hoor. Die hypotheek, je huis staat onder water, zoals dat zo mooi
heet in Nederland. Die economische crisis die snijdt er hard in. Veel harder dan
wij denken en vooral nu ook 2014. Dat wordt gedeeltelijk op de Unie
geprojecteerd. Ik weet niet of ik dat in het telefoongesprek heb gezegd maar ik zie
de Europese Unie als een bescherming tegen mondialisering. Maar de meeste
Nederlanders zien de Europese Unie als een verlengstuk van mondialisering. Dat
speelt in dat hele debat, wat is perceptie, wat zijn feiten, speelt dat een enorme
rol."

En in de media komt dat naar voren als iets populistisch en ook meer aandacht
dan 5 jaar geleden? Meer negatieve aandacht?
"Ja meer negatieve aandacht. Maar ik kan het nu nog niet helemaal overschatten
hoor. Want we zijn nu nog aan het evalueren van de gemeenteraadsverkiezingen.
Die Rotterdamse wethouder is afgetreden, wie gaat waar de colleges vormen?
Maar de Unie zal denk ik wel de komende weken veel kritischer behandeld
worden in de zin van salarissen, onkostenvergoedingen, salarissen, omvang van
de Europese Commissie, te duur, te groot, te blauw. Nou ja, wat ik het afgelopen
half uur al heb geschetst."

Welke verschillen neemt u waar in de berichtgeving op social media over Europa
tussen nu en de vorige verkiezingen?
"Nou, ik ben daar natuurlijk zelf een product van. want ik ben begonnen met
Twitteren in januari 2009. Toen was het allemaal leuk, opbouwend. We gingen
Twitter gebruiken, we gingen Facebook gebruiken. Ja en nu zitten de gevestigde
critici op Twitter. En die sturen iedere seconde van de dag een negatieve
boodschap de wereld in. Dat merk je wel. De aanwezigheid van de social media.
Ik weet dus niet, je hebt nu vooral dat Instragram. Dat heb ik zelf niet. Ik heb dat
zelf niet maar dat is ook een plaatjesprogramma toch? Ja. Nee de sociale media,
maar ook, ik weet niet onze website, valt dat ook onder sociale media of niet?"

171

De blogs wel ja.
"Ja. Dus die zijn nadrukkelijk veel nadrukkelijker aanwezig dan in 2009 zeker."

En als u kijkt naar online kranten? Er zijn nieuwe initiatieven ThePostOnline
bijvoorbeeld.
"Nou, ik ken die man toevallig. Chris Aalberts. Ik vind het sympathiek hoor maar,
het zet nog geen zoden aan de dijk. Nee het is te elitair, een te klein groepje."

Hoe vindt u dat dat precies op social media is? Ook te populistisch?
"Nou ja, kijk. De voorstanders van de Europese Unie, maar bijvoorbeeld ook de
Europese Uniekantoren in Nederland, die zouden best wat meer tegenwicht
kunnen bieden aan het negativisme. Als ik iets negatiefs zeg over die critici dan
heb ik het vooral ook over de voorstanders die er niets van maken. Die er niets
van maken. Die niet terugbloggen om het zo maar uit te drukken. Dus je moet
niet als ik zeg dat de sociale media negatief zijn, ja dat komt omdat daar de
tegenstanders fanatiek zijn en de voorstanders die denken nou het zal mijn tijd
wel duren. Of ik heb het gelijk aan mijn kant en dat hoef ik niet ieder minuut van
de dag te twitteren."

4. Welke invalshoeken worden er volgens u gebruikt/zijn leidend in de
berichtgeving over Europa door Nederlandse media?
"Duur en inefficint. Ik mis dus, die heb ik hier opgeschreven, ik mis dus de
aandacht voor werkgelegenheid, export, innovatie, Erasmusprogramma.
Bijvoorbeeld de automotive industrie is 10% in Nederland. Zijn allemaal
schroefjes, boutjes, deurtjes, wielen die wij maken voor BMW en Mercedes. Hoor
je nooit iemand over. Dus de positieve kanten van de Europese Unie, maar ook
voor de burger, open grenzen, een munt, vakanties, Europese verzekeringen, dat
ja. Veel te weinig. Dus ik zou zeggen in een zin: de constructieve kanten van de
Europese Unie die mis ik. En dat vertekent inderdaad het beeld van de burger
over Europa. In de zin dat dit alleen maar een big spending machine is die
Nederland alleen geld kost. Dat is ook zo'n term, die hebben wij in dit gesprek
nog niet genoemd, maar die komt wel iedere keer weer terug. Dat is dat wij de
172

netto betaler zijn. Ja, vind je het raar als je voor 500 miljard euro exporteert. Dat
je dan 1 miljard overheidsgeld in de plus zit. Even globaal genomen. Maar het
gaat nooit over die 500 miljard, het gaat altijd over de netto betaler en dat Rutte
dat geld terug moet halen. Dat soort onevenwichtigheden zitten er in de
berichtgeving."

5. Welke invalshoeken mist u in de berichtgeving over Europa in de Nederlandse
media en hoe vertekent dat het beeld van de burger over Europa?
Die Europese Unie hoeft door de pers en door de burger niet als kritiekloos of
zoutloos te worden gepresenteerd, dat is onzin. Er is op dit bedrijf veel af te
dingen. Bijvoorbeeld in het democratisch gehalte waar we het net over hadden,
de kosten, de netto betaler. Maar wat mis ik daarin, dat is de constructieve kant
van de Europese Unie. Waarom zitten we erin? Wat hebben ze ons de afgelopen
jaren gebracht? Aan vrede, veiligheid, welvaart, duurzaamheid. Ik was net even
op het grote partijkantoor van de EVP. Wij zitten in de EVP-fractie en daar zijn ze
dus al helemaal bezig om de eurodiscussie te beindigen, en de Oekranediscussie
naar voren te brengen. Van kijk is wat daar gebeurt. Hoe bedreigend meneer
Poetin kan zijn. Al dat soort elementen in Nederland: rien. Mooi voorbeeld weer.
Vanochtend in De Volkskrant: EU moet minder leunen op VS. Dus er wordt niet
gezegd wat Obama allemaal wel gezegd heeft. Maar Obama: EU moet minder
leunen op VS. Ja. Wat op zich een waarheid als een koe is hoor, dat even terzijde.
Maar daar durf ik in Nederland helemaal niet mee aan te komen. Dan zeggen ze
ben je helemaal gek geworden. Dat wij meer voor onze eigen defensie moeten
gaan betalen terwijl de rollators en thuiszorg wordt afgeschaft. Dat ga ik in ieder
geval niet in de campagne brengen."

6. Wordt Europees nieuws vooral bepaald door mediacratie (journalisten bepalen
decor en context van informatie) of is Europees nieuws vooral het product van
newsmanagement (PR, voorlichting, communicatie)?
"Ik weet dus niet of dit een goede vraag is. Wij noemen dit in de filosofie een valse
vraag. En dan bedoel ik niet dat hij van jou vals is of gemeen. Als ik het eerlijk
mag zeggen dan zeg ik de fout ligt toch bij de nieuwsmanagementkant. Er is te
173

veel propaganda, te veel plus. De EU is allemaal plus en de EU is plus en nog eens
de EU is plus. Hier zitten ook te veel voorlichters, lobbyisten, mensen die nieuws
proberen vorm te geven. En dan krijg je min of meer automatisch een reactie van
de journalistiek waardoor het een mediacratie wordt. En daarom is dit zo'n
moeilijke vraag. Is de n nou het gevolg van het ander of is het andere het gevolg
van het n? En ik heb wel eens de indruk dat, ja nu ga ik heel ver hoor, de
journalisten zijn over het algemeen heel lui. En de Europese Unie is ingewikkeld.
Dan gaan die journalisten over de EU schrijven in negatieve zin. En dan komt de
nieuwsmanagementmachine daar overheen. Nou dan kun je het verder schudden.
Want dan krijg je dus een soort two fight waar wij als eenvoudige burgers
eigenlijk niets meer van meekrijgen. Maar ik vind dit dus te simpel om te zeggen
van het is of n of het ander. Beide hebben een, ik zou bijna zeggen, seksuele
relatie met elkaar. Kikken ook op elkaar. Ja hier is gewoon een enorme
voorlichtingsmachine aan de gang. Dat is zo."

En journalisten zijn te lui om uit te zoeken wat er achter die
voorlichtingsmachine zit?
"Ja, nou ik ga nog een stapje verder. Te lui, of krijgen daar van de hoofdredactie
geen geld voor. Want dat is een heel groot probleem hier aan het worden. Vroeger
had je 2 correspondenten van De Volkskrant, 2 van De Telegraaf, 2 van Trouw,
eentje van het Parool. Vanochtend had ik ook een heel moeilijk interview over
belastingen. En toen zei die man: U haalt er zoveel bij. Ik zeg ja, maar de hoogte
van de belasting bepaalt wel of iemand een rollator krijgt of niet. Dat is hier ook
aan de gang. Menzo Willems bijvoorbeeld hier, dat is een journalist van De
Telegraaf. Die moet de hele Unie doen, plus de NAVO, plus Belgi. Nou, dat is
onmogelijk. Dus je moet heel voorzichtig zijn met het woord lui, want die
hoofdredacties beperken de journalisten. Die hoofdredacties worden beperkt
door de eigenaren. En de eigenaren zitten op geld. En de papieren krant is aan
het verschuiven. Want ik ben nog heel ouderwets. Ik heb hier zelfs vanwege
Obama vanochtend De Standaard nog even gekocht, hiernaast hebben we De
Telegraaf en ik lees dan de papieren Volkskrant. Want ik hou allemaal niet van
dat Ipad, daar word je helemaal blind van. Dus dit is een hele moeilijke vraag en
174

dit is een heel ingewikkeld proces. Van wie begon, mijn moeder zou zeggen, als
wij ruzie hadden met mijn broertje, wie is er nou begonnen?"

7. Wie zijn volgens u de beste sprekers/schrijvers/analisten/commentatoren over
Europa?
"Nou ja wat ik zei, ik ben erg van De Volkskrant. Dus ik ben erg van Bert
Wagendorp en Cital Cin. Ik ben even haar voornaam kwijt. Nou Caroline de
Gruyter van NRC. Er zit hier nu een nieuwe journalist van NRC, Stphane Alonso
Casale. Ja, kijk ik vind zo iemand als Ben Bot, oud minister van Buitenlandse
Zaken. Die is al wat ouder maar die heeft in mijn ogen wel goede uiteenzettingen
over de Europese Unie. Maar het is een heel klein clubje hoor. Het is toch weer
Chris Ostendorf, het is toch weer de jongens van de radio van radio 1. Ik vind dat
Menzo Willems van De Telegraaf het op zich goed doet maar dat is een andere
invalshoek, minder positief. Maar daar moet je ook tegen kunnen als politicus.
Maar om nou zo 1, 2, 3. Buitenhof, moet ik met ere noemen. Dat heb je het over
Ewald Engelen en Thierry Baudet die in de redactie zitten bij Buitenhof, heel
kritisch ook wel fair. Ja. Nee ik kijk graag naar Buitenhof over Europese
onderwerpen."

Vindt u dan wel dat deze mensen wel voldoende kennis hebben of doorzoeken
door die voorlichting heen?
"Ja, dit zijn de gunstige uitzonderingen die blijkbaar nog tijd hebben van de
hoofdredactie."

8. Wat zijn uw belangrijkste aanbevelingen over berichtgeving over Europa voor

1) Hoofdredacteuren
"Het is tegenwoordig een beetje mode in Nederland om te spreken over het
eerlijke verhaal. Je moet het eerlijke verhaal vertellen. Zelfs Buma doet dat.
Samson, het eerlijke verhaal. Ik heb hier vanochtend opgeschreven: vertel het
hele verhaal. Dus dat eerlijke verhaal met alle respect dat zullen de
hoofdredacteuren ook zeggen. Dat eerlijke verhaal is al subjectief. Dat is al een
175

politiekcorrecte term. Dat is niet objectief. Als ik een eerlijk verhaal ga vertellen
of jij, dat is raar. Dat twee eerlijke verhalen toch zo ver uit een kunnen lopen.
Maar in ons vak kan dat. Dus ik vraag niet meer dan het hele verhaal. En nu ga ik
nog iets anders engs zeggen of belangrijks. Wij moeten op zoek naar een nieuwe
legitimatie voor de Europese Unie. De legitimatie van de Europese Unie als
vredebrenger en als interne markt die is op. Die is sleets. Willen wij die Europese
Unie verder helpen de komende jaren, dan moeten wij naar nieuwe legitimatie.
Daar kan, om het even heel eenvoudig te zeggen, daar kan Oekrane een rol in
hebben. Hoe tragisch het ook is. Versta me niet verkeerd. Ik wil natuurlijk niet
dat er 80 mensen worden doodgeschoten om de Europese Unie een nieuwe
legitimatie te geven. Wat zijn uw belangrijkste aanbevelingen over berichtgeving
over Europa voor de hoofdredacteuren. Dan is dat 1. vertel het hele verhaal; 2.
wat is de huidige hoc tempore legitimatie van de Europese Unie?

U zei net dat de journalisten meer ruimte moeten krijgen. Is dat ook een advies
voor de hoofdredacteuren?
"Ja"

2) Journalisten
"Persoonlijk vind ik, maar misschien ben ik niet zo goed genformeerd. Maar voor
mij is de journalist en de hoofdredacteur een pot nat. Ik bedoel ik weet niet
hoeveel geld ze verdienen en hoeveel ruimte ze krijgen. Ik zou van de journalisten
ook het hele verhaal willen horen. Primair het hele verhaal. En vanuit de
hoofdredacteuren bezien zou ik zeggen: geef de journalisten voldoende
Europabudget, voldoende ruimte om in Brussel en Straatsburg, maar ook niet te
vergeten, want dat hele woord gebruik jij ook niet, ECB. De ECB in Frankfurt is
een hele grote speler in het hele Europadebat. Nou hoeveel Nederlandse media
hebben er een correspondent in Frankfurt? Respectievelijk een parttimer. Want
volgens mij moet die Ron Meijer heel Berlijn en Frankfurt doen, die is van Radio
1, die moet heel veel doen. Nee dus, hoofdredacteuren het hele verhaal en de
legitimatie, journalisten het hele verhaal en voldoende geld en ruimte.

176

3) Europarlementarirs
"Ja en dan die verdraaide Europarlementarirs, je mag meteen lezen wat ik daar
bij heb geschreven. Ik weet niet wie van mijn collega's interview je nog meer? De
Europarlementarirs, ja ik moet er zelf ook voor waken hoor, dit bedrijf neemt je
zo in beslag. Het is zo interessant. Dat het gevaar dat je het contact met de
Nederlandse kiezer die jou gekozen heeft, dat je dat verliest, dat is enorm. En ik
zal de naam van Thijs Berman met ere noemen. Maar die is echt helemaal
losgehaakt van Nederland. Dat is heel opmerkelijk. Thijs is alleen maar bezig met
vrede in Afghanistan, Afrikaanse problemen enzovoort. Dus de
Europarlementarirs hebben, om het in een zin samen te vatten, de neiging zich
te veel op Brussel te richten. En te weinig op hun kiesdistrict."

Ze luisteren niet genoeg naar de Nederlandse burger die voor hen kiest?
"Ja, althans hebben daar te weinig contact mee."

Heeft dat volgens u ook gevolgen voor de berichtgeving in de Nederlandse media?
"Ja, want je kunt met Europa twee dingen doen. Je kunt het benaderen van een
probleem op de interne markt of milieu of zo. Je kunt het zenden van Brussel
maar je kunt ook in de Ulft gaan kijken hoe het daar landt en in die optiek
bekijken."

Dat is de invalshoek dan weer?
"Ja, en dat gebeurt echt te weinig, zeker door ons."

4) Tweede Kamerleden
"Ja, daar kan ik heel kort over zijn. Die Tweede Kamerleden, ik ben het zelf 23
jaar geweest. Maar die denken nog steeds dat de fontein op het Binnenhof het
middelpunt van de wereld is. En dat is niet zo. Tweede Kamerleden, nogmaals ik
praat ook over mijzelf, wij hebben de neiging om alles aan Den Haag Vandaag te
koppelen. En te zeggen dit is het centrum van de wereld. Maar van hieruit gezien
is het natuurlijk gewoon de Provinciale Staten van Nederland. Leuk, maar ze
denken echt dat ze het centrum van de wereld zijn. Nou vergeet het maar.
177


Wat vindt u ervan dat Tweede Kamerleden ook vragen beantwoorden die
eigenlijk over de EU gaan?
"Dat vind ik prima. Je moeten even, dat is heel ingewikkeld wat ik nu ga zeggen.
Maar in het nieuwe verdrag van Lissabon van 2009, staat expliciet de rol van de
nationale parlementen geregeld als een verlengstuk van de Europese democratie.
Wij redden dat niet. Dit parlement is te zwak om iedere Nederlandse burger te
bereiken. Dus als mijn CDA-collega Pieter Omtzigt, die dat heel goed doet, een
Europees onderwerp tackelt ook in negatieve zin, aanpakt, toelicht, uitlegt, dan is
dat perfect. Dat is de manier om dat Europadraagvlak versterkt te krijgen. Nee,
die tegenstelling mag je niet schetsen. De nationale parlementen zijn in de
huidige manier van werken, ik zeg niet dat ze het altijd waarmaken, maar zijn een
positief verlengstuk van de Europese democratie."

5) Burgers
"Ja, ik weet niet hoe hard je dat allemaal op gaat schrijven. Maar de gemiddelde
Nederlandse burger is lui als het gaat om zijn eigen politiek. Als het gaat om zijn
eigen bestuur.

Lui in de zin als u net ook voor journalisten hebt gezegd?
"Ja, die burgers moeten zich veel meer bewust worden. Wie leest nou die speech
van Obama in Nederland? Journalisten, ja nou daar heb je het al. Maar wie heeft
de gemeenteraadsprogramma's gelezen? Wie leest de programma's bij de
Provinciale Staten bij de Tweede Kamer? De Nederlandse burger, ja dit is heel
hard hoor wat ik nu zeg, die ziet de overheid als een Albert Heijn, daar koop je
democratie. Maar het feit dat hij daar zelf verantwoordelijk voor is, kijk naar de
opkomstpercentages bij de gemeenteraadsverkiezingen. Kijk naar het
opkomstpercentage, ik knijp mijn handen dicht als we boven de 40% procent
uitkomen. Wat zijn de belangrijkste aanbevelingen over berichtgeving over
Europa voor de burger: verdiep u erin, mevrouw, meneer. Voordat je meezeult
met die grote populistische massa."

178

Het is vooral die burger op social media ook die iets te zeggen heeft, en u nu
makkelijk persoonlijk kan bereiken?
"Ja"

6) Maatschappelijk middenveld (ANWB, vakbonden, werkgeversorganisaties,
etc.)
"Die hoeven niets meer te leren. Als er n groep is van deze zes die weet hoe het
werkt. Die zijn allemaal hier. ANWB is hier, vakbonden zijn hier,
werkgeversorganisaties zijn hier. Die weten hoe het Europese spel gespeeld
wordt. VNO NCW zit hier in Eurocommerce, of sorry Business Europe. Een grote
lobbyorganisatie. Vakbonden hebben we hier. Europese verkeersorganisaties
hebben we hier. Nee hoor, die doen het goed. Die zitten overigens weer met een
ander probleem. Maar dat gaat een beetje buiten jouw onderzoek. Dat als je met
27, 28 ANWB's tot een standpunt moet komen. Nou dan moet hier wel heel wat
water door de zee, dat riviertje hier. Die adviezen zijn over het algemeen vrij
zwakjes. Omdat het compromis, van compromis van compromiszinnen is. Dat
geldt trouwens voor al die organisaties. Maar in zijn algemeenheid weet het
maatschappelijk middenveld heel goed de weg in Brussel."
179

Dennis de Jong, politicus
Datum van interview: 21-04-2014

1. Wat valt op in de berichtgeving over Europa door de Nederlandse media?

Mij valt op dat er veel aandacht is voor nieuws uit Nederland en dat het daardoor
voor Europa hard knokken is om daar tussen te komen. En wanneer het dan
over de EU gaat, dan gaat het vaak om een incident, een geval van corruptie of de
vergoedingen en het verhuiscircus. Daarnaast richt men zich vaak op
regeringsleiders. Dus binnen het nieuws over de Europese Unie heeft het
Europees Parlement het vaak moeilijk. Als wij in Straatsburg zijn, valt dat vaak
samen met Europese Raad van regeringsleiders, dus dan is er helemaal geen
aandacht.

Voor de verkiezingen merk ik dat er vaak wordt gesproken over de discussie een
federaal Europa versus een een stapje terug doen wat betreft de Europese Unie.
Dit is een wezenlijke discussie, maar ik merk dat veel media (zoals NRC
Handelsblad, Trouw en de Volkskrant) per saldo voor Europese integratie zijn. Er
zijn maar weinig kranten (AD en De Telegraaf) die kritischer kijken, maar wel
weer gelijk op incidenten zijn gericht. Dus ik mis een medium waar ik nou eens
lekker mijn verhaal uitgebreid kan doen. Bij het Nederlands Dagblad wil dat wel
eens lukken, maar zij hebben een klein bereik.

De berichtgeving is dus niet in evenwicht en het spiegelt de bevolking niet.

En op televisie?

Televisie doet er weinig aan, normaal gesproken. Het is het moeilijkste medium
om in te komen. Nu, in aanloop naar de verkiezingen worden er wel debatten
georganiseerd. Je komt echter weinig documentaires tegen, behalve de Slag om
Europa/Brussel. Het is ook niet zo van deze tijd. Het zou mooi zijn als er eens wat
180

objectievere programmas zouden komen over Europa waar vragen worden
gesteld als: hoe werkt het nou precies? Maar goed, met deze programmas zul je
het probleem hebben dat daar waarschijnlijk niet naar gekeken zal worden. Echte
achtergrondinformatie is moeilijker te geven.

Waar ligt dat aan? Is Europa moeilijk concreet te krijgen?

We hebben met de Europese Unie eigenlijk een systeem uit de middeleeuwen met
een buitengewoon ingewikkeld besluitvormingsproces. Dat komt o.a. door de
vreemde rol van de Europese Commissie. De regels zijn vaak aangepast, maar het
is er niet minder ingewikkeld door geworden, eerder het tegendeel. In deze tijd
willen mensen makkelijke en hapklare brokken. We hebben allemaal maar weinig
tijd. De Europese Unie is dan gewoon te ingewikkeld. Ga maar eens uitleggen hoe
een wet precies tot stand komt, dan zijn we pas echt lang bezig. Dit maakt het
moeilijk om het aantrekkelijk te maken voor de media en het publiek. Het
misschien wel mogelijk om nieuwe formules te bedenken. BNN doet dit nu. Zij
volgen Europarlementarirs. Bij ons is dat Niels Jongerius, nummer vijf op de
lijst. Hij is bezig met een moeilijk onderwerp: het verdrag met de Verenigde
Staten. Die hebben daar dus over gebrainstormd en het gaat nu lukken om dat in
een uitzending uit te leggen. Het kan dus wel, maar gebeurt weinig. BNN verdient
alle lof hiervoor.

2. Kunt u best practices noemen in de berichtgeving over de Europese Unie?

Het NRC Handelsblad doet zijn best: ik las een overzicht van de verschillende
standpunten, waardoor je snel als kiezer kunt zien waar de verschillende partijen
voor staan.

BNN ook, al ik moet nog zien hoe het wordt natuurlijk, maar het idee is goed en
vernieuwend. Ook spreken zij jongeren hiermee aan, dat is belangrijk.

181

Buitenhof doet het ook goed, hier heb je meer de ruimte om een verhaal te
vertellen. Je kunt meer uitleg geven, wat belangrijk is als je het over de Europese
Unie hebt.

En ook de radio doet het naar mijn mening goed.

Welk radio-progamma?

Dat vind ik moeilijk om te benoemen. Er zijn erg veel goede radioprogrammas,
bijvoorbeeld op radio 1 en op BNR Nieuwsradio. Ik merk dat ze veel lijntjes
hebben uitstaan, nu voor de verkiezingen. Dat is een goede zaak.

3. Wat is er veranderd in de berichtgeving tussen nu en de vorige verkiezingen,
vijf jaar geleden?

Er is meer aandacht gekomen, dus ook meer berichtgeving. We zijn in een andere
tijd gaan leven door de eurocrisis. Er is veel veranderd. Vijf jaar geleden dachten
we dat we het rustiger aan moesten doen met Europa. Nu draait het in de
campagne om erop of eronder. Dat zie je ook terug in de media. Het is veel meer
een ja (voor) of nee (tegen) discussie geworden. Dat zie je terug in vrijwel alle
media.

Vindt u dat een positieve ontwikkeling?

Ja, lastig, dat weten we denk ik pas na de verkiezingen. Gegeven de huidige
situatie is het wel goed dat het naar buiten komt dat de begroting in Brussel
wordt vastgesteld en niet in de Tweede Kamer. Dus dat de verhoudingen een
beetje op scherp worden gezet. Mensen moeten wel weten wat er gebeurt in
Brussel.

4. Welke invalshoeken zijn volgens u leidend in de berichtgeving over de
Europese Unie?
182


Het hangt heel erg van de doelstelling van het medium af. Als je een krant leest
die voor de Europese integratie is, dan zie je toch dat de argumenten voor de
integratie voorrang krijgen. Een voorbeeld is het Financieel Dagblad. Daar zie je
dat belangen uit de financile sector doorklinken in de berichtgeving. Een frame
zie je ook bij Trouw. Als Trouw praat over asiel, gebruiken zij het frame van geen
discriminatie en het voldoen aan internationale verplichtingen. Daar zijn wij het
als SP mee eens. Dus dan komt dat frame ons wel goed uit. Mochten wij er anders
instaan, dan zou dat frame ons minder aanstaan. Het verschilt dus heel erg per
medium. Er zit altijd een bepaalde kleur in. Elk medium heeft dus wel een eigen
invalshoek.

5. Welke invalshoeken mist u in de berichtgeving?

Ik mis vooral onderzoeksjournalistiek. Daar wordt erg op bezuinigd. Er is in
Brussel zoveel te onderzoeken. Neem nu de toestanden over vriendjespolitiek van
onze voorzitter Schultz of allerlei andere corruptieschandalen. Daar lees ik nog te
weinig over. Ik lees wel over de incidenten, dus dat die schandalen plaatsvinden,
maar niet over de achtergronden. Daar zou ik wel meer over willen lezen. Ik vind
het ook jammer dat het aantal correspondenten in Brussel is afgenomen. Soms is
het niet erg: Het Algemeen Dagblad bericht nu vanuit Nederland (Frans
Boogaard) en die doet het heel goed. Hij zit nu dicht bij de hoofdredactie en kan
ideen er nu misschien eerder doorkrijgen.

Zijn er nog andere dingen die u mist?

Een van de andere grote problemen is op welk moment wordt er over bepaalde
wetten (richtlijnen) bericht. Ik vind het ook moeilijk in te schatten wanneer ik
dan naar een correspondent toe moet stappen. Is dat als wij in onze commissie
bezig zijn met de voorbereiding, er gestemd wordt of aan het einde? Wat ik
hierbij ook wel mis, is dat het niet erg spannend wordt gemaakt. Wanneer je zon
wetgevingsproces helemaal zou volgen, dan is dat interessanter voor het publiek
183

en de democratie. Je kunt dan bestuderen hoe de verschillende partijen een
onderhandeling ingaan en vervolgens hoe ze de onderhandelingen weer
uitkomen. Nu wordt vaak te snel gezegd: Brussel wil dat, terwijl we niet weten
hoe dat tot stand gekomen is. Het gaat alleen maar om het eindresultaat en niet
om de weg daar naartoe. Daar mag meer aandacht naar toe. De correspondenten
willen dat vaak wel, maar de hoofdredactie lijkt daar niet over te willen
publiceren.

6. Wordt Europees nieuws vooral bepaald door de mediacratie of door
nieuwsmanagement?

Dat laatste absoluut niet. Het voorlichtingsprogramma van de Europese Unie
(waaronder die van het parlement) is het meeste onsuccesvolle
voorlichtingsprogramma denk ik dat er bestaat. Ze doen wel ontzettend hun best,
maar het probleem dat aangepakt moet worden, is dat mensen - als ze wat willen
weten - concrete vragen hebben. Daar lijkt geen antwoord op te zijn. Ik heb daar
zelf ook last van: het is echt een woud aan folders en uitspraken. Ik kom vaak,
tijdens het zoeken, op een ontoegankelijke website van de Europese Commissie
terecht. Absoluut geen effectief voorlichtingsbeleid. Als je niet ontvangt en alleen
maar zendt, dan werkt het niet. Dat is les n in de voorlichting. Je moet je
doelgroep goed bepalen. Ze richten zich te vaak op de mensen die al
genteresseerd zijn in Europa of daar misschien wel willen werken. Misschien
moet je het meer gaan zoeken via onze eigen ministeries. Het is dus vooral het
eerste: de journalisten bepalen.

7. Wie zijn de beste sprekers/commentatoren?

Het is moeilijk om hier antwoord op te geven. Mensen als Ewald Engelen vind ik
een duidelijk kritisch standpunt over Europa hebben. Daar heb ik veel respect
voor. Zonder dat ik ze een politieke kleur wil toedichten overigens. Publicaties
van hem lees ik zeker.

184

8. Wat zijn uw aanbevelingen voor de volgende partijen?

Hoofdredacteuren:

Meer menskracht naar Brussel sturen. En wijzen op wat ik mis in de
berichtgeving. Dus meer menskracht aan onderzoeksjournalistiek in Brussel
besteden en over wetgevingsprocessen eerder berichten.

Journalisten:

ik wens ze meer ruimte toe en meer menskracht. Ze doen het naar mijn mening
goed.

Europarlementarirs:

Wij moeten op een aantal dingen letten: we weten allemaal dat als we op televisie
komen - die enkele keer dat het gebeurt - dat we dan niet het verhaal moeten
houden zoals in dit interview. Dat je, je verhaal kunt doen en rustig kunt vertellen
hoe het zit. Je moet ook niet in het Brusselse jargon praten. Dus je hebt het over
wetten in plaats van richtlijnen. En over moties in plaats van resoluties. Je moet
bij alles blijven nadenken of iemand in Nederland het nog begrijpt.



Tweede Kamerleden:

Hier vind ik dat er een onderscheid gemaakt moet worden tussen Europa-
woordvoerders en andere Kamerleden. Europa-woordvoerders hebben per
definitie aandacht voor de algemene kwesties die in Brussel spelen, maar ook bij
andere beleidsterreinen komt Europa om de hoek kijken en daar zouden de
respectievelijke woordvoerders meer aandacht aan kunnen besteden. Ook pro-
actiever zijn en heel vroeg met de regering in debat te gaan. Wij werken als
185

Europese fractie veel samen met onze Tweede Kamerfractie. Een voorbeeld is een
rapport over Europese asielcentra dat ik had geschreven. Ik probeerde daar
aandacht voor te krijgen in Brussel. In Nederland was Sharon Gesthuijzen
(Tweede Kamerlid SP) hier ook mee bezig. Vervolgens heeft zij, in een debat met
staatssecretaris Teeven, mijn voorstel aangekaart. Hij zegde vervolgens toe het
rapport in ontvangst te nemen en er via een Kamerbrief op te zullen reageren.
Dat heeft hij ook gedaan en ik kreeg hierdoor veel aandacht voor mijn ideen.
Dus dat werkt wel. We moeten elkaar als Europese fractie en fractie in de Tweede
Kamer versterken door meer samen te werken.

Burgers:

Burgers hebben altijd gelijk! Als de burger zegt dat het hem of haar geen moer
interesseert, dan heeft hij of zij gelijk. Je moet luisteren naar burgers en ze niet
dwingen om meer te gaan lezen of zich in achtergronden te verdiepen, terwijl ze
dat niet willen. Als de burger dat niet doet, dan is er een dieperliggend probleem.
Bij Europa is dat heel duidelijk. Mensen hebben het gevoel dat Europa niet naar
de burgers luistert en willen dus ook niet zoveel met de Europese Unie te maken
hebben. Ik ken ook iemand die niet meer wil gaan stemmen, omdat hij het hele
Europees Parlement niet ziet zitten. Wie zijn wij dan om te zeggen dat hij dat wel
zou moeten doen? Ik vind persoonlijk wel dat mensen moeten gaan stemmen, het
maakt wel degelijk iets uit. Ik snap echter de verontwaardiging van veel mensen
wel. Burgers zijn voor ons een informatiemiddel. Zij kunnen ons vertellen wat er
veranderd zou moeten worden.

Maatschappelijk middenveld:

Wat minder pledges toesturen tijdens verkiezingen. Vijf jaar geleden was dat
nieuw. Het gaat erom dat je een belofte doet en je ergens voor gaat inzetten. Nu
stuurt iedere belangenvereniging een pledge toe. Als je het niet ondertekent, dan
ben je geen vriend meer van die belangengroep. Dit is geen effectief middel meer.
We hebben niet eens de tijd om ze te ondertekenen. Wat ik ook te weinig zie is,
186

gebruik die campagnetijd voor je eigen acties. Je ziet op dit moment weinig
acties, die er eigenlijk nu wel zouden moeten zijn.
187

Jan Mulder, politicus
Datum van interview: 18-04-2014

1. Wat valt op in de berichtgeving over de Europese Unie door de Nederlandse
media?

Wat mij vooral opvalt in de berichtgeving is dat de berichtgeving over de
Europese Unie incidenteel is.

Geldt dat volgens u voor alle media, dus voor televisie, print en radio?

Ja, eigenlijk wel. Neem nu het voorbeeld Lampedusa, deze casus werd breed
uitgemeten in de pers. Lampedusa wordt vaak gezien als de drempel voor
asielzoekers naar Europa. Er wordt in de Europese Unie veel gediscussieerd over
de tragedie rondom Lampedusa. Veel asielzoekers halen namelijk de overkant
niet. Lampedusa kost de Europese Commissie veel wetgeving. In de media wordt
wel veel geschreven over de tragedie Lampedusa, maar niet over de vele
wetgeving die door de Europese Commissie gemaakt wordt. De Europese
Commissie bewaakt de grenzen goed, maar daar wordt door de media zelden
over bericht. Deze onderwerpen/invalshoeken zijn belangrijk, maar hier wordt
incidenteel over geschreven.

Wat valt nog meer op?

Er is sowieso minder berichtgeving in kranten en op televisie, omdat het aantal
correspondenten de laatste jaren is teruggelopen. Elk medium heeft nu ongeveer
nog en correspondent in Brussel. Dit is zonde, omdat het ten koste gaat aan de
hoeveelheid berichten over de Europese Unie. Zo ken ik ook Frans Boogaard,
correspondent/journalist van het Algemeen Dagblad. Hij werkte jaren in Brussel
en ik kende hem goed, een aantal jaar geleden is hij echter naar Nederland
gehaald, omdat de redactie van het AD vond dat Brussel ook vanuit Den Haag
188

kon worden verslaan. Hij is nu nog wel in Brussel te vinden, maar dat het aantal
correspondenten is teruggelopen zegt wel wat over de journalistiek in Brussel.

Wat ik verder mis, is de diepte in de berichtgeving. Enerzijds is dit te wijten aan
het geringe aantal correspondenten in Brussel, anderzijds ook aan hoe de media
altijd over Europa hebben gesproken. Er wordt weinig de diepte ingegaan.

Wat heeft de eurocrisis hier aan veranderd?

Sinds de eurocrisis is er wel veel meer aandacht voor de Europese Unie gekomen.
Wel veel economische aandacht. Dat is logisch. Ik vind het ook goed dat de
economie vaak centraal staat in de berichtgeving.

2. Wat zijn volgens u best practices in de berichtgeving over de Europese Unie?

Ik lees erg graag de artikelen van Jan Tromp in de Volkskrant op zaterdag. Ook
lees ik graag artikelen uit het NRC Handelsblad - de correspondent die hier zat
voor het NRC (Caroline de Gruyter, voormalig correspondent in Brussel) - was
ook erg goed. Vooral berichtgeving die meer de diepte ingaat en andere
onderwerpen belichten, vind ik vaak goed.

3. Wat is er veranderd ten opzichte van vijf jaar geleden?

Zoals ik eerder genoemd heb, is mij opgevallen dat het aantal correspondenten is
teruggelopen. Ook zijn de media meer over de economie gaan berichten, door de
Europese crisis.

5. Welke invalshoeken worden vaak gekozen in de berichtgeving?

De media richten zich vaak op de schandalen binnen de Europese Unie.
Natuurlijk zijn deze er ook, maar het staat niet in verhouding met de positieve
kanten van de Europese Unie. De media zoeken dus vaak het conflict op in hun
189

berichtgeving. Het verhaal dat altijd terug komt is de onkostenvergoeding van
Europarlementarirs.

Ook wordt vaak gesuggereerd dat de bureaucratie erg overdreven is binnen de
Europese Unie. Dit vind ik vreemd, omdat de richtlijnen wat betreft de Europese
Unie allemaal zijn goedgekeurd door de lidstaten zelf bij gekwalificeerde
meerderheid. Je merkt dat voor dat laatste minder aandacht is van de media. Zij
richten zich wel op de zogenaamd overdreven bureaucratie, maar niet op het feit
dat dit allemaal is goedgekeurd door het eigen nationale parlement.

Zijn de media volgens u eurosceptisch?

De laatste jaren zijn er veel bevoegdheden van de nationale lidstaten
overgedragen aan de Europese Unie. Dit heeft natuurlijk voor reactie gezorgd, dat
is logisch. De media berichten wel wat eurosceptischer, maar dit heeft wel een
reden gehad. Het is een reactie op de snellere Europese integratie van de laatste
jaren. Hoe meer je aan soevereiniteit overdraagt, hoe meer reactie je zult
ontvangen van de burgers en de media. De iets wat eurosceptische houding is dus
niet heel onlogisch naar mijn mening.

5. Welke invalshoeken worden door u gemist in de berichtgeving?

Het is niet echt een invalshoek, maar meer een onderwerp. De landbouwpolitiek
is vaak onderwerp van discussie in de media. De laatste jaren is de
landbouwpolitiek grondig hervormd. Hier zie je altijd een tweestrijd:
Tegenstanders menen dat het niet eerlijk is dat ongeveer 30 tot 40% van de EU
begroting wordt besteedt aan ongeveer 2% van de bevolking. Voorstanders wijzen
erop dat de EU begroting maar ongeveer 1% van de Europese BNP uitmaakt en
dat betekent dat 0,8% van alle belastingen die worden geheven naar de
landbouwpolitiek gaat (cijfers 2013). Het is dus ook maar hoe je erover bericht.
Vaak wordt het eerste aangehaald, terwijl dat dus eigenlijk niet meer zo is. Je
kunt het ook anders zien.
190


Wat ik verder mis is de diepte in de berichtgeving. Enerzijds is dit te wijten aan
het geringe aantal correspondenten in Brussel, anderzijds ook aan hoe de media
altijd over Europa hebben gesproken. Er wordt weinig de diepte ingegaan (zie
vraag 1).

Is er dan toch wat feitelijk onjuist in de berichtgeving?

Ja, wat betreft de landbouwpolitiek worden er door de media vaak feitelijk
onjuiste dingen gezegd. Ook wat betreft de pensioenen wordt er soms wel onzin
verteld. Er werd in de Tweede Kamer gezegd dat dit door Europa geregeld wordt,
maar dat is helemaal niet waar.

6. Wordt Europees nieuws bepaald door de mediacratie of is het een product van
newsmanagement?

Het eerste denk ik, de mediacratie. De meeste mensen zijn voor de berichtgeving
over de EU toch afhankelijk van de media en kijken vooral televisie. De media
kunnen hierdoor de beenvorming over de EU bepalen. Je zag dit goed terug bij de
arbeidsmigratie van Roemenen en Bulgaren. Door de media werd deze
arbeidsmigratie een massale toestroom genoemd. Achteraf bleek het allemaal
heel erg mee te vallen. Nederland is een handelsland en drijft dus ook handel met
nieuwe EU landen. De welvaart van deze nieuwe landen is enorm toegenomen.
Vergelijk bijvoorbeeld Polen eens met Oekrane. Twintig jaar geleden waren de
landen ongeveer even rijk. Nu ligt het inkomen in Polen drie keer zo hoog als in
Oekrane. Door de interne markt.

7. Wat zijn volgens u de beste sprekers, schrijvers, analisten of commentatoren
over Europa?

Mathieu Segers, Luuk van Middelaar, Jan Tromp, Marc Peeperkorn en Caroline
de Gruyter.
191


8. Wat zijn uw aanbevelingen voor de volgende partijen?

Hoofdredacteuren:

2. Meer aandacht voor de besluitvorming zelf in Brussel. Hoe zit de
besluitvorming precies in elkaar en wat beslist de Europese unie en wat de
lidstaten.
3. Vaak wordt ook niet verteld dat de kleinere lidstaten, zoals wij Nederland, meer
gewicht hebben in de Europese Unie dan grotere lidstaten. Hoe kleiner het land,
hoe meer gewicht dus. Dit wordt in de media vaak overgeslagen, waardoor
burgers het niet te weten te komen.

Journalisten

1. Besluitvormingsprocessen beter uitleggen, zodat de burger weet hoe die in
elkaar steken.
2. Vaker met Europarlementarirs praten.

Europarlementarirs:

- Vaker op werkbezoek naar Nederland gaan om steeds op de hoogte te blijven
van wat er in Nederland speelt en hoe Europese onderwerpen worden opgepikt.
- Meer samenwerken met Tweede Kamerleden van de partij in Nederland.

Tweede Kamerleden:

- Meer samenwerken met Europarlementarirs in Brussel. Intensiveren van die
samenwerkingen.

Burgers:
192


- Meer naar de volksvertegenwoordiging toestappen denk ik. Ik ben de laatste
tijd overspoeld met e-mails van mensen die gingen die een diepe
verontwaardiging hadden over de behandeling van straathonden in Roemeni.

Maatschappelijk middenveld:

- Zij hebben goed in de gaten hoe het werkt.
193

Sophie in t Veld, politicus
Datum van interview: 14-04-2014


1. Wat valt u op in de berichtgeving over Europa door de Nederlandse media?
Mij valt op dat er meer berichtgeving is dan dat er was, zoals ik al eerder
opmerkte. Alleen wordt er nog te weinig getoetst en er zijn maar weinig
journalisten die doorvragen en een kritische houding aannemen ten opzichte van
het nieuws over Europa. Er moet wat mij betreft meer aan kritische, politieke
verslaggeving worden gedaan. Ik merk dat nu ook in de campagne: het is de taak
van de media om tijdens de praatjes die wij houden voor onze standpunten, door
te vragen en kritische vragen te stellen. Dus meer: U zei de vorige keer dit, maar
nu neemt u ineens een andere positie in, waarom doet u dat? Ik zou bijna willen
zeggen: Maak het ons wat moeilijker. Er wordt door journalisten nu veel te veel
gedacht dat Europa toch niet interessant wordt gevonden, maar door je niet
kritisch op te stellen, maak je het ook niet interessanter. Je moet meer
inhoudelijk gaan kijken naar beleid. Een voorbeeld dat hier mee te maken heeft
is, dat de Nederlandse regering in Den Haag heel anders spreekt over de EU dan
in Brussel. Hoe kan het zijn dat daar geen vragen over worden gesteld? Dat Rutte
in Brussel aan tafel heeft gezeten en mee heeft beslist, maar in Nederland een
andere positie aanneemt? Daar moeten journalisten toch op induiken en kritische
vragen over stellen? Ook zouden journalisten veel meer van de mogelijkheid
moeten gebruik maken om, net zoals in Nederland door de Wet Openbaar
Bestuur, stukken in Europa op te vragen. Dat kan allemaal.

Een ander voorbeeld is een opmerking van Kamerlid Omtzicht (CDA) dat Brussel
met zn tengels af moet blijven van onze pensioenen in Nederland. Dit is echt
klinklare onzin: De Europese Unie heeft hier helemaal niks over te zeggen.
Uiteindelijk heeft de partij zelf aangegeven dat deze opmerking niet klopte, maar
daar is in Nederland niet over bericht. Journalisten moeten niet alles waar
Europa in wordt gezegd klakkeloos overnemen, maar moeten doorvragen.

194

2. Kunt u best practices opnoemen in de berichtgeving?
Er is een enorme keuze aan goede of slechte voorbeelden, maar het is erg lastig
om daar een van te noemen. Afgelopen weekend stond er wel een goed stuk in het
NRC Handelsblad. In algemene zin zijn de berichten die feitelijk en diepgravend
zijn de betere berichten. Ook berichtgeving die over meer politieke zaken en
standpunten van partijen gaat is goed. Hiermee wordt de burger genformeerd.
En onderwerpen die minder in de spotlight staan, zoals ethische vraagstukken,
zijn ook interessant.

Een groot probleem is echter een objectieve handicap: in Europa werken wij met
kaderwetgeving, met richtlijnen. Het duurt erg lang voor deze richtlijnen omgezet
worden naar Nederlandse wetten. Dat is een erg langdurig proces. Door die
timing is het moeilijk om verslag te doen van belangrijke Europese richtlijnen,
omdat het dan voor Nederlandse begrippen nog niet actueel genoeg is. Hierdoor
lopen journalisten vaak informatie mis, die een tijd later voor Nederland heel
interessant is. De aandacht voor beleid en richtlijnen moet dus eerder en niet pas
in Nederland, achteraf, als er niks meer over te zeggen valt.

3. Wat valt u op in de berichtgeving tussen nu en de vorige verkiezingen, vijf jaar
geleden?
Er is, zoals eerder gezegd, een verbetering opgetreden in de berichtgeving tussen
nu en twintig jaar geleden. De verslaggeving ten opzichte van vijf jaar geleden is
politieker, en ook meer genformeerd. Er valt voor kiezers nu ook meer te kiezen
ten opzichte van vijf jaar geleden, wat deze verkiezingen interessanter maakt. Er
kan echter nog wel meer berichtgeving bij.

4. Welke invalshoeken zijn volgens u leidend in de berichtgeving?
In Nederland gaat het eigenlijk veelal over geld, er wordt vaak een economische
invalshoek gebruikt in de berichtgeving over de Europese Unie. Berichtgeving
over ethische vraagstukken krijgt veel minder aandacht. Belangrijker is eigenlijk
dat er meer een fundamentele discussie zou moeten ontstaan in de media over
hoe Europa nu het beste staatsrechtelijk zou kunnen worden ingericht. De
195

discussie richt zich nu voornamelijk op voor of tegen Europa, maar interessanter
zou zijn als gekeken zou worden hoe Europa dan ingericht zou moeten worden.
De media richten zich vooral op economische zaken en minder op immaterile
zaken.

5. Welke invalshoeken mist u in de berichtgeving en hoe vertekent dit het beeld
van de burger?
De media zouden een fundamentele discussie moeten beginnen over hoe Europa
het beste staatsrechtelijke ingericht zou kunnen worden. Ook moeten zij zich
minder richten op economische vraagstukken, maar ook op immaterile zaken.

De burger krijgt door de huidige berichtgeving te weinig informatie. We hebben
in Nederland geen traditie van reflectie. We zijn vooral bezig met vragen als
hoeveel geld kost het en wat schuift het uiteindelijk. In andere Europese landen
is deze discussie er wel en gaat het veel meer over veranderingen van het bestel.
In Nederland zijn wij na het Huis van Thorbecke gestopt met het nadenken over
eventuele veranderingen. Wij hadden het huis opgezet en vonden het zo wel
prima. Dit zou meer moeten. Op deze manier geef je burgers ook meer invloed op
het bestuur, zij kunnen daar dan over meedenken.

6. Wordt Europees nieuws vooral bepaald door de mediacratie of door
newsmanagement?
Dat is moeilijk te beoordelen. De media doen volgens mij wel hun eigen ding en
kunnen zelf het nieuws bepalen. De voorlichting van de Europese instellingen is
de laatste jaren ook sterk verbeterd, minder gericht op alleen het beleid of als
propaganda voor de EU. Het nieuws komt volgens mij vooral tot stand door
politieke feiten die zichzelf verspreiden. Er is dus sprake van een wisselwerking
tussen deze twee.

7. Wie zijn volgens u de beste sprekers/schrijvers of commentatoren over
Europa? Ik ben fan van Verhofstadt, hij is goed ingevoerd in Europa en kan het
duidelijk vertellen. Ook de leider van de Groene in het Europees Parlement vind
196

ik goed: Daniel Cohn. Dit zijn vooral bekendheden, maar eigenlijk denk ik dat ook
onbekende mensen Europa goed uit kunnen leggen, zoals leraren van scholen.
Ook merk ik in praktijk, wij krijgen vaak scholieren langs voor een snuffelstage,
dat jongeren heel snel de kern van de Europese Unie te pakken hebben en dit
goed kunnen verwoorden. Ik sta er vaak van versteld hoe scherp zij zijn. Het is
fenomenaal om te zien hoe zij na een week meelopen, tot de kern kunnen komen.
Zij richten zich daarbij ook vaak op immaterile zaken.

8. Wat zijn volgens u aanbevelingen voor de volgende partijen?

Hoofdredacteuren:
3. Begin eens te luisteren naar je correspondent in Brussel. Deze mensen zijn
vaak gefrustreerd omdat ze en veel moeten doen en er weinig ruimte is voor
hun verhalen. Dit is vreemd, want de correspondenten die ik spreek zijn vaak
erg goed ingevoerd.
4. Investeer in kennis, in mensen ter plekke. Het is gewoon heel simpel: als je
goed weet hoe de dingen in Brussel zitten, dan is het ook eenvoudiger om er
concreet, leuk en sexy over te schrijven. Het is dan goed uit te leggen.
5. Zie Brussel vooral niet als een externe bedreiging. Probeer ook eens met een
uitwisseling of samenwerking aan te gaan met journalisten uit andere
Europese landen. Zo kun je veel van elkaar leren.
6. Wees bovendien veel kritischer op de feiten.

Europarlementarirs:
Europarlementarirs kunnen de manier waarop zij met de pers omgaan
verbeteren, door meer zelf politieke verhalen aan te dragen. Jarenlang kregen de
media vaak de schuld. Het is de bedoeling dat Europarlementarirs zelf na gaan
denken hoe ze een verhaal aantrekkelijker voor de pers kunnen maken.

Tweede Kamerleden:
197

Verdiep je eens in de cijfers en de feiten. Ook raad ik andere politieke partijen aan
om meer samen te werken. Wij als D66 werken op landelijk en Europees niveau
nauw met elkaar samen. Ook erg inhoudelijk: zo breng ik bijvoorbeeld samen met
Kamerlid Gerard Schouw een persbericht over privacy wetgeving naar buiten. Je
moet elkaar niet als rivaal zien, maar als bondgenoot. Die samenwerking moet
verder uitgebouwd worden.

Burgers:
Burgers kunnen meer zelf op zoek gaan naar informatie over de Europese Unie.
Vaak wordt gezegd dat zij het niet interessant vinden, maar als zij er nooit over
horen, weten ze er ook niet veel van af. Ik hoor namelijk wel vaak dat mensen de
EU interessant vinden. Deze mensen geven aan waarom ze er zo weinig over
lezen. Uiteindelijk is het lastig om echt advies te geven aan burgers: zij bepalen
zelf hoeveel informatie ze tot zich nemen en wat ze wel of niet lezen. Wel zou er
meer aandacht voor de Europese Unie op scholen moeten komen en kunnen
ouders aan kinderen ook meer vertellen over de EU. Als het in de opvoeding zit,
dan weten kinderen er sneller meer van. Dit moet in Nederland echt beter.



Maatschappelijk middenveld:
Word actief! Het gaat niet alleen om het lobbyen, maar ook om het contact
zoeken met de publieke opinie. Het maatschappelijk middenveld moet meer het
maatschappelijk debat aangaan over de Europese Unie. Hiermee betrekken ze
ook burgers bij de Europese Unie.
198

Mei Li Vos, politicus
Datum van interview: 10 april 2014

1. Wat valt u op aan de berichtgeving over Europa door Nederlandse media?

Die is heel feitelijk, maar weinig sporadisch. En ja, hier is het dinsdags voor de
patatbalie altijd helemaal vol en gaat het continue over relletjes. We hebben hier
de knikkers, de inhoud, het spel, de inhoud en de poppetjes. Naar mijn smaak
wordt er te veel over het spel gerapporteerd. Over de knikkers en het gedoe, en
weinig over de inhoud. Vandaag staan er vijf hele saaie debatten op de rol, maar
in Europa gaat het helemaal niet over de knikkers. Heel af en toe dat Van
Rompuy een haiku schrijft. Dat is dan ook het enige persoonlijke wat je erover
leest. Maar ook over de inhoud wordt er heel weinig bericht. En die poging van
Tromp van de Volkskrant is wel heel erg leuk. Hij laat zien hoeveel er wordt
gelobbyd en waar dan de macht ligt. Maar ik weet wel dat de enige mensen die
dat lezen al heel veel van Europa weten. Die vinden dat leuk. Het is heel erg
zoeken. Hoe maak je nou berichtgeving over Europa , wat er gebeurt en
belangrijk is, leesbaar en interessant voor de normale man, die de Telegraaf leest.

[Dus eigenlijk wordt het te weinig concreet gemaakt?]

Ja, dat is ook absoluut niet de schuld van journalisten alleen, helemaal niet. Maar
ook van de parlementarirs van Europa zelf en de burgers zelf. Dan denk ik ook,
jongens dit zijn hartstikke belangrijke bestuursbesluiten! Als er een oorlog komt
gaat iedereen roepen dat we een Europees leger nodig hebben. Maar dat weet je,
dan pas wordt het concreet voor mensen. Dus ja, ergens is het dus heel vervelend
wat er in Oekrane dingen gebeurt, maar de noodzaak van het Europese leger en
waarom je moet samenwerken en waarom we samenwerken wordt hopelijk voor
een paar mensen iets duidelijker.
199


2. Kunt u best practices (minimaal drie) in de berichtgeving over Europa
noemen?

Ja, die van Tromp en ik vind dat de NOS, wel eens probeert de berichtgeving iets
toegankelijker te maken over Europa. En ja, soms moet je het ook gewoon een
beetje plat doen weet je wel. Als je dan ziet dat Frans Timmermans het Parlement
toespreekt in zeven talen ja, dat trok ook wel weer even de aandacht. Oh ja, het
Europees Parlement en iedereen spreekt daar verschillen talen en dit gaat ergens
over. Maar het zijn er helaas niet zoveel nee.

[Is dat tekenend?]

Ja, het heeft ook wel verschillende oorzaken. Europa is natuurlijk ook heel saai en
lastig te doorgronden en het verkoopt ook niet. Ik moet me er ook echt toe zetten
om het nieuws te lezen. En ja, het is nu wel zo dat de markt steeds meer. Je gaat
geen voorpagina maken over Europa nu, anders verkoopt je krant niet.

3. Welke verschillen neemt u waar in de berichtgeving over Europa tussen nu en
de verkiezingen (vijf jaar geleden)?

Ja, niet zoveel. Ik kan me de berichtgeving rondom het Europees referendum wel
nog goed herinneren. Toen was het een hele simpele vraag: ben je voor of tegen
Europa? Dat ging over die ontzettend domme campagne Europa, best
belangrijk. Balkenende die een dag voor het referendum nog een paar foldertjes
gaat uitdelen Allemaal klunzig, maar ik had het idee dat er toen net iets meer
over werd bericht dan bij de vorige verkiezingen. De opkomst was ook heel laag.

[Welke rol heeft de crisis gespeeld?]

Het meeste van het nieuws over Europa komt eigenlijk door Wilders naar ons toe.
Namelijk dat Europa ons dwingt om zoveel miljarden aan de Grieken te geven.
200

Dat is Europees nieuws, nationaal aangevlogen en nationaal gekleurd. Hetzelfde
geldt voor Jeroen Dijsselbloem in Europa, daar zijn we eigenlijk toch wel een
beetje trots op, dat Jeroen voorzitter is van de Eurogroep. Ja, het nieuws is
natuurlijk veel economischer gekleurd. En in plaats van dat mensen denken, door
Europa zijn we de crisis doorgekomen, is het idee dat Europa het alleen maar
erger heeft gemaakt. Het is negatief nieuws, maar goed, het is wel nieuws.

4. Welke invalshoeken worden er volgens u gebruikt/zijn leidend in berichtgeving
over Europa door Nederlandse media?

Die crisis vooral en dat was ook het belangrijkste nieuws. En af toe iets over onze
Neelie die dan roept over Europa en de tarieven. Maar de verhalen over dat je in
het mooiste, oudste, geweldigste, cultureelste continent leeft, en hoe belangrijk
dat is voor onze identiteit, ik zou daar graag verhalen over willen lezen. Ik heb
ook wel eens nagedacht over hoe Europa nou toegankelijker kunt maken. Je zou
gewoon een Europese soap moeten hebben. Ze proberen het natuurlijk met Euro
Cinema, met die filmdingen.

5. Welke invalshoeken mist u in de berichtgeving over Europa in de Nederlandse
media en hoe vertekent dat het beeld van de burger over Europa?

Die human interest. Het zou natuurlijk heel mooi zijn als er een roman zou zijn
tussen twee Europese koningshuizen of Europese bekende mensen die dan samen
iets hebben. Dat zou ontzettend helpen. Misschien kan dat even ingezet worden
door het Europa communicatiebureau. Het gevoel dat Europa ook over mensen
gaat, dat het over ons allemaal gaat, waar het wel voor is en waar het niet voor is.
Via de aanvliegroute human interest iets behapbaar maken zodat mensen ook zelf
een beetje meekrijgen hoe het in elkaar zit. Dat is voor zoveel mensen nog zn
grote barrire.

201

6. Wordt Europees nieuws vooral bepaald door de mediacratie (journalisten
bepalen decor en context van informatie) of is Europees nieuws vooral het
product van newsmanagement (PR, voorlichting, communicatie)?

Ik vrees het laatste en dat lukt ook niet. Het is natuurlijk een enorm apparaat.
Heel veel PR-bureaus hebben bakken met geld verdiend met Europa-marketing.
Maar het is een redelijk onverkoopbaar product natuurlijk.

[Is het aan de journalist om het product verkoopbaar te maken?]

Ja, maar die hoofdredacteuren, die gaan echt hun goede geld daar niet op in
zetten hoor. De andere oplossing zou zijn, dan gaan we het een publieke dienst
maken, net zoals in Amerika de c-span, dat we dan mooie tv maken, publiek
gefinancierd, dingen die door de markt niet zomaar opgepakt worden. Maar dat
trekt ook weinig kijkers. Of je moet een soort BBC van Europa hebben. De BBC
maakt hele mooie programmas en dat is publiek gefinancierd dus je hebt niet
continu dat gehijg over de kijkcijfers of wat dan ook in je nek. Maar ik weet ook
niet of dat een oplossing is. Dat is de andere kant van het verhaal. Je hebt ook de
EUobserver die alleen gelezen wordt door mensen die daar werken. Je moet
gewoon kijken, wat zijn de succesverhalen? Een Nederlandse politicus of BNer in
Europa. Mensen moeten iets herkenbaars hebben om iets meer te leren over
Europa. Om iets meer te weten.

[Is het aan de journalist om zon ingang te zoeken?]

Een journalist die zijn taak kent en zijn plek in de Nederlandse democratie en
snapt wat de noodzaak is van goede journalistiek zou dat wel moeten doen. Maar
ik snap ook wel dat er druk is om dingen te maken die wl verkopen.

7. Wat zijn volgens u de beste sprekers/schrijvers/analisten/commentatoren over
Europa?

202

Die NOS- en RTL-verslaggevers in Brussel, die vind ik dat prima doen. Maar ik
weet ook niet of dat beter of anders kan. RTL Boulevard zou een Europahoekje
moeten hebben, met Europese koningshuizen. Die Jeroen Snel van de EO,
misschien doet die het het beste eigenlijk. Van Blauw Bloed.

8. Welke aanbevelingen zou u aan geven aan:

Hoofdredacteuren:

Iedereen weet dat ze hun best doen. Peter Vandermeersch van NRC is natuurlijk
zelf een Europeaan. Toch die human interest kant van Europa, die vertaalslag.
Wat betekent het voor ons? Het is heel subtiel. Ik kan een hoofdredacteur
natuurlijk geen opdracht geven. Ik weet ook wel in welk zwaar weer zij zitten.
Maar het is zo belangrijk dat die Europese eenheid nuttiger, beter, efficinter etc.
wordt. De journalistiek heeft een heel belangrijke rol in onze democratie. Dat
besef zullen ze vast wel hebben. Ze zijn vast creatiever dan ik. Dat toch iets
behapbaarder te maken. Iets meer de ingang te zoeken voor de Nederlandse
krantenlezer. Die kennen zij beter dan ik, en wat wel en niet werkt. Maar probeer
het in ieder geval.
Journalisten:

Op zoek naar die ingangen en op zoek naar eigen nieuws. Er is weinig geld voor
onderzoeksjournalistiek maar er zijn natuurlijk gigantisch veel schandalen te
vinden in Europa en het Europees Parlement met die lobbyisten en dergelijke.
Ook op die manier komt Europa dichterbij. En dan worden mensen meer
geprikkeld met de vraag, maar wat moet Europa dan wel zijn voor mij? En
vergelijk Europa maar eens met India of met de Verenigde Staten. Ook eens wat
meer van dat soort verhalen.
Europarlementarirs:

Ze mogen zich wat vaker laten zien, wat meer hun best doen. En niet elke
parlementarir lukt dat. Maar dus meer hun best doen om de landelijke media te
203

bereiken met waar ze mee bezig zijn, dilemmas voorleggen, af en toe eens
verontwaardigd te zijn. Dus vaker in de Nederlandse media proberen te zijn. Ik
weet dat ze het proberen. Dat is ook weer aan de hoofdredacteuren, dat zijn wel
onze mensen in Europa.

Tweede Kamerleden:

Beetje hetzelfde. De helft ongeveer van de wetgeving die wij er hier doorheen
jassen, zijn Europese richtlijnen. Ja, voor ons zou Europa ook belangrijker
moeten zijn in die zin dat Tweede Kamerleden die hier hun sporen hebben
verdiend dat die wat vaker Europarlementarir worden. CDA heeft dat goed
gedaan met Wim van de Camp. Een goed Kamerlid hier, en een goed
Europarlementarir.

Burgers:

Het staat nog veel te ver weg van de burger. Die zouden wat meer betrokken
moeten zijn, maar ik ben er al lang geleden mee gestopt om de burger meer
genteresseerd te krijgen. Want het is gewoon niet interessant. Wat ze wel moeten
doen is stemmen. En je moet je ook wel een beetje verdiepen in de partijen waar
je op kunt stemmen en hoe het in elkaar zit.

Maatschappelijk middenveld:

Die hebben allemaal hun lobbyisten daar wel zitten. Nee dat zou ik niet weten.
Die vinden hun weg wel.

204

Chris Aalberts, wetenschapper
Datum van interview: 3 april 2014

1. Wat valt u op in de berichtgeving over Europa door Nederlandse media?
"Nou dat je er gewoon geen beeld van kunt krijgen. Dus je krijgt geen beeld, ik
bedoel als je Den Haag vergelijkt met Europa. In Den Haag krijg je een basaal
beeld van hoe de grote thema's liggen binnen fracties en wat voor soort processen
daar plaatsvinden. Dat vind je, daar kun je veel dingen over vinden maar daar
krijg je een beeld van. Daar krijg je in Europa geen beeld van. Punt. Dat is wat
opvalt."

En dat komt door de berichtgeving in de media?
"Nou ja je kunt je afvragen of berichtgeving dat kan oplossen. Er zijn te veel
actoren. Kijk het zijn natuurlijk onderhandelingen die daar plaatsvinden. Een
soort onderhandelingspolitiek in Europa. Dus je hebt eigenlijk niet. Die
vergelijking die ik maak met Den Haag is natuurlijk eigenlijk onterecht. Want het
is natuurlijk niet hetzelfde. Het is eigenlijk een beetje. Ik vergelijk het graag met
SER in Nederland. De Sociaal Economische Raad, dus dat is zo'n adviesclubje uit
de jaren 60 met de werkgevers en de werknemers. Ja daar hoor je ook nooit wat
van. Af en toe komt daar een advies uit. En hoe dat advies tot stand is gekomen
dat horen wij niet. Want dat wordt als totaal oninteressant gezien want het is
namelijk veel te, ja niet relevant, of te oninteressant. Dat is een beetje wat Europa
natuurlijk ook heeft. Een onderhandeling binnen de raad over, tussen die landen.
Ja daar komt dan iets uit. Je kunt dat gaan uitzoeken hoe die landen daar dan
allemaal ingestaan hebben. Het Europees Parlement heeft al die fracties, nou die
fracties dat zijn ook weer hele grote tenten. Dus daar zit ook heel veel diversiteit
in. En je kunt gaan uitzoeken voor een onderwerp hoe dan de meerderheden
liggen en wie zijn gaan schuiven, je zou dat kunnen doen, dat kan. Maar de
complexiteit is dermate veel groter dan in Den Haag dat dat bijna niet inzichtelijk
is te maken. En de kritiek op Den Haag is natuurlijk altijd dat er een enorme
versimpeling plaatsvindt. Dat veel thema's niet behandeld worden. In Europa is
dat natuurlijk nog 100 keer erger. Dus je kunt je afvragen of de journalistiek dat
205

kan doen, maar dit is wat opvalt. En dat het niet gepersonaliseerd is. Het gaat
over structuren en het gaat niet over mensen. Dus je krijgt geen beeld van wie
nemen de beslissingen daar nu eigenlijk."

En stel dat die journalisten en media dat wel tot op de bodem uitzochten en daar
een artikel over schreven bijvoorbeeld dan zou er wel een goed beeld van komen?
"Nou ja dan kom je op allerlei vragen die nogal academisch zijn. Waar
journalisten gewoon overheen stappen en zeggen van we doen het gewoon
allemaal niet. Een voorbeeld. Ik was pas bij een demonstratie van Franse
Spoorwegpersoneel, ik weet niet precies waar zij voor werkten en die waren tegen
de felle aanbesteding, verder vermarkting van de treinen. Ja. Daar heeft die
middag het Europees Parlement dus voor gestemd. Een heel pakket aan
maatregelen. Helemaal niet in de media geweest. En maar dat is de eerste lezing.
Dus, dat is helemaal niet aangenomen, dat wordt nu naar de raad gezonden. Dat
is wat er gebeurt. En dan komt er misschien een keer iets uit de raad over een
paar maanden en dan gaat het weer terug en zo krijg je dat proces. Dus de vraag
is wat is de nieuwswaarde van het feit dat het Europees Parlement die maatregel
heeft aangenomen? Ik weet dat ook niet precies. Als burgers het moeten kunnen
benvloeden, dan moeten burgers het weten. Maar ja, de gemeente gaat ook
steeds meer beslissen. Over zorg en zo, veel tastbaarder voor mensen. En dan heb
je nog landelijke politiek die mensen moeten bijhouden, we hebben de
provinciale politiek wat toch ook over ruimtelijke ordening wel relevant kan zijn.
Nee je kunt je natuurlijk afvragen hoeveel tijd mensen willen besteden om zich
met politiek bezig te houden. In die zin is de reductie van informatie die
plaatsvindt bij de Europese politiek op zich niet zo vreemd. Maar ja, slecht is het
wel. Je zou je natuurlijk ook kunnen afvragen als de NRC nu elke dag opent met
Europese politiek, qua inhoud zou dat makkelijk kunnen, ja of de NRC niet
binnen twee maanden op de fles is en ik denk eerlijk gezegd dat dat zo is. Dus in
die zin snap ik het eigenbelang van de journalistieke ook wel weer. Nou, zie hier
het dilemma."

Wat valt u op in de berichtgeving over Europa door Nederlandse social media?
206

"Er zijn geen blogs over Europa, dat is een onzinvraag. Al die websites als
Europa.nu en zo al, dat is allemaal pr en dat is allemaal ingestoken door de
vertegenwoordiging van het Europees Parlement. Moeten ze allemaal vooral doen
maar dat is geen onafhankelijke berichtgeving."

En als je kijkt naar de Post Online, de online kranten?
"Nou, het is heel simpel. Er zijn volgens mij, de vraag is een beetje of je De
Correspondent of je dat een blog vindt. Ik vind dat eigenlijk geen blog, maar
goed. Als je dat een blog noemt dan doet Tomas Vanheste iets, je zou kunnen
zeggen dat Adriaan Schout wat doet. Clingendael. Maar dat is natuurlijk eigenlijk
gewoon een wetenschapper die wetenschappelijke stukjes schrijft. Een beetje
gepopulariseerd. Nou ja, Stuk Rood Vlees schrijft af en toe iets over Europa."

Maar wat valt je daar aan op?
"Nou en dan heb je mij nog. En volgens mij daarna, ik bedoel de lijst is namelijk
vrij kort, ik maak het lijstje even af. Daarna komt volgens mij niets. Misschien dat
ik nu iemand mis, die dat doet dat weet ik niet. Maar dat is toch wel op een hand
te tellen. En dan vat ik het erg breed op want eigenlijk zou ik zeggen is De
Correspondent gewoon een journalistiek medium, dat zou ik eigenlijk niet
hieronder willen scharen. Ik denk dat wat Clingendael en Stuk Rood Vlees doen
dat is eigenlijk popularisering van wetenschap en dat komt eigenlijk uit een hele
andere hoek dan de bloggersfeer. Dat zou ik eigenlijk ook niet. En dan volgens
mij, maar zonder mijzelf in te willen maken, volgens mij ben ik de enige in
Nederland die over Europa blogt. En die dat systematisch doet. Zonder een
marketingoogpunt et cetera."

En als je kijkt naar de berichtgeving, als je dat zo kunt noemen, op Facebook en
Twitter en zo, bijvoorbeeld door journalisten?
"Dat is geen berichtgeving. Nou ja, je hebt het natuurlijk over een hele diverse
sfeer. Ik zal eerst even dit dingetje afmaken en dan kom ik op dat. Stuk Rood
Vlees en Adriaan Schout dat is allebei nogal wetenschappelijk, niet er opinirend
en dat is ook niet journalistiek dat gaat ook niet over actualiteit, Adriaan wel
207

trouwens, Adriaan gaat wel over, maar Stuk Rood Vlees niet. De Correspondent
dat is gewoon een Eurofiel blaadje. Dat is volstrekt helder. Dat zijn een beetje de
posities in het debat. Het debat wordt heel erg versimpeld dat zijn dus de
standpunten die je dus ook de hele tijd terug kunt zien. Verder is er geen
berichtgeving want wat jij noemt dat is agitprop. Dat is gewoon pr van
Europarlementarirs die dat dan de hele tijd proberen te pluggen en daar geen
publiek mee vinden. En burgers die iets vinden dat vind ik helemaal niet onder
berichtgeving vallen."

Maar het versterkt het wel, zoals je net zei?
"Nou ja het versterkt het wel, maar zeer beperkt. Want dat gaat dus over:
wanneer trekt Europa aandacht? En dat is dus bijna nooit. Dus het kan het wel in
theorie versterken maar het versterkt natuurlijk meer bij Haren en bij
schandaaltjes en wat hadden we allemaal deze week deze week zal er ook wel
weer iets. Snap je. Dat filmpje van die man die dan in Frankrijk een of andere
komiek, die dan vrouwen van achter grijpt en dan net doet of hij ze anaal neemt.
Dat dan op Youtube wordt gezet. Ja dat soort dingen dat verspreidt wel. Dus dat
versterkt inderdaad. Maar Europese informatie, nou ik denk dat als dat zou
bestaan dan zou Dennis de Jong zouden we veel meer van horen. Dan verspreid
natuurlijk niet. Dat is gewoon saai. Jij gaat natuurlijk niet aan je vrienden allerlei
saaie informatie verspreiden. Nee. Tenzij jij Eurofiel bent, D66er en in de
werkgroep Europa zit. Want dan weten de mensen die een beetje sceptisch zijn
sowieso dat ze jou moeten mijden. Maar dat is weer pr snap je? Dus ik bedoel dan
zit je weer, ja dat heeft natuurlijk niets met journalistiek te maken. Journalistiek
heeft iets met waarheidsvinding, zit daar in. En in die zin zou je kunnen zeggen,
ik schrijf van Stuk Rood Vlees snel af, maar dat heeft meer met waarheidsvinding
te maken dan al die blogs van Europarlementarirs. En wat ik doe, ja dat zijn
opinirende reportages zo zal ik het maar even noemen. Ik denk dat dat ook weer
met waarheidsvinding te maken heeft dan al die blogs van Europarlementarirs.
Van die Europarlementarirs krijg je maar een kant van het verhaal. Dat kun je ze
ook niet kwalijk nemen maar dat is toch een beetje gek om dat eigenlijk in deze
discussie te stoppen want dat is gewoon iets heel anders. Dat is gewoon
208

ouderwetse persberichten. Dat is gewoon ik vind, ik druk een folder en ik druk
dat jou in de handen en dan zeg ik dit is wat jij moet vinden. Ja alleen dan via een
digitaal medium waardoor het een klein beetje meer journalistiek lijkt."

2. Kunt u best practices (minimaal drie) in de berichtgeving over Europa
noemen?
"Die zijn er niet."

Geen enkele?
"Nou ik zou het niet weten. Ik denk dat, ik bedoel kijk. De NOS heeft het
probleem met Chris Ostendorf die te Eurofiel overkomt. Dan is het dus niet
balanced. Dan heb je dus echt een publieksprobleem. Dus dat kan geen best
practice zijn. RTL kan geen best practice zijn want die doen gewoon niets aan het
Europees Parlement. Doen ze gewoon niet. De correspondenten van die kranten,
daar moet ik zeggen, ik denk dat ik daar een beetje makkelijk overheen stap maar
die zijn allemaal tamelijk onzichtbaar. Dat heeft veel met hoofdredacties te
maken en niet perse met die correspondenten. Maar dat kunnen dus ook geen
best practices zijn. Wat hou je dan over? Dan kom ik misschien toch op iets. Kijk
het FD doet het absoluut beter dan de rest maar dat is gewoon omdat ze een
bepaalde doelgroep hebbend die dat ook goed moet. Dat ook goed verslagen moet
worden. En dat is ook internationaal wel bekend dat financile dagbladen dat
beter doen dan anderen. En dat gaat gewoon over meer informatie en
gedetailleerder. Zo basaal is het. Ik vind het goed dat Elsevier daar iemand heeft
zitten. Of dat Carla Joosten daar in ieder geval in specialiseert en dat dat dus een
continue stroom aan verhalen oplevert. Ik vind het wel raar dat in Nederland
alleen maar Carla Joosten dan uitzoekt of die fractie van de PVV er ooit kan
komen. Dat toch best wel een belachelijke vraag is eigenlijk maar ik bedoel dat zie
ik alleen bij Carla Joosten terug. Maar daarna wordt het wel lastig hoor. Ik zou
bijna zo arrogant zijn om te zeggen de best practice ben ik want ik doe het gratis
en het levert in ieder geval voor de lezers van The Post Online af en toe nog wat
informatie over Europa op. En ik denk dat die interviews van mij over die
kandidaatstelling bij de Europese verkiezingen voor CDA, D66 en PvdA, was niet
209

altijd goed maar dat gaf wel inzicht. Als je er iets over wilt weten, daar zou
internet iets kunnen toevoegen omdat dat ga je in de krant niet krijgen want
daarvoor is het gewoon te marginaal. Dus dan zou je kunnen zeggen voor het
nichepubliek wat genteresseerd is in Europa is dat wel aardig. Dat is een
verbreding, want anders heb je alleen Carla Joosten dat is ook een beetje weinig."

Dus het is uiteindelijk best moeilijk om echt hele goede te noemen?
"De Correspondent is het sowieso niet, want die zijn gewoon partijdig. Dat kan er
ook niet bij, en meer is er niet. Ik heb nu alles genoemd wat er is. Misschien dat
jij nu zegt je bent nu iemand vergeten. Maar volgens mij ben ik echt niet iemand
vergeten nu. Ik denk dat dit alles is."

3. Welke verschillen neemt u waar in de berichtgeving over Europa tussen nu en
de vorige verkiezingen (vijf jaar geleden)?
"Dat kan ik niet zeggen. Dat weet ik niet want die campagneverslaggeving is er
nog niet. En ik volgde het vijf jaar geleden niet goed maar ik weet wel het is een
ondergewaardeerd onderwerp en dat haalt de complexiteit weer niet naar boven.
En dat gaat dus over waar ik het eerder over had. Als je interviews doet met die
mensen. Dan moet het dus gaan over waar kan het Europees Parlement echt
verschil maken. Dus waar zit de keuze voor de burgers. Ja, met alle respect voor
Paul Witteman maar dat weet Paul Witteman ook niet. Dus die doet toch gewoon,
dat merk je ook, aan. Paul Sneijder heeft natuurlijk ook een keer bij Pauw &
Witteman gezeten, nou lamme kakkerigheid. Ik moet zeggen dat ik het
halverwege heb uitgezet, maar dat gaat echt nergens over dat interview in
inhoudelijke zin. Dus dat gaat dan wel over: oh ja Paul Sneijder is NOS
verslaggever geweest en die gaan dan nu voor de PvdA in het Europees
Parlement, en zou de PvdA dan zoveel zetels krijgen en was er niet een probleem
bij PvdA intern? Maar dat is natuurlijk niet waarvoor ik Paul Sneijder moet
kiezen. De vraag is gewoon: waar staat de PvdA in Europa in hemelsnaam voor?
en in die verslaggeving krijg je toch een beetje het beeld van, natuurlijk bij VVD
en CDA is het ook een beetje zo van, ja ze zeggen wel dat ze kritisch zijn maar in
de praktijk zijn ze eigenlijk voor. Maar daar komt ook helemaal geen, dat is een
210

soort beeld en daar komt dan nergens een fatsoenlijke onderbouwing van. Dus je
krijgt ook nooit het beeld van. Wat vindt het CDA nou eigenlijk van de toetreding
van Turkije? Slecht voorbeeld in de zin van, dat is helemaal geen keuze die de
komende vijf jaar voorlicht. Maar het is wel een interessant thema. Vinden
burgers interessant dus het zou eigenlijk wel helder moeten zijn wat het CDA
daar vindt. Nou dan vindt Ria Oomen-Ruijten iets heel anders dan Esther de
Lange. En Esther de Lange en Pieter Omtzigt dat zit dan een beetje op een lijn,
dus dat zou dan de lijn moeten zijn. Maar Ria Oomen-Ruijten is de rapporteur, en
die is voor die onderhandelingen. En die draagt dat ook actief uit. En dat is even
voor de helderheid, dit is twee interviews, dan weet ik dit. Er zijn veel meer van
dit soort verhalen waarbij het heel onduidelijk is wat er gebeurt. Niemand
interesseert het. Nou als dit niet aan de orde komt dan stelt het niets voor."

Maar voor vijf jaar geleden kun je er vrij weinig over zeggen?
"Nou ja dat was vijf jaar geleden ook zo. Vijf jaar geleden was er ook geen thema."

Welke verschillen neemt u waar in de berichtgeving op social media over Europa
tussen nu en de vorige verkiezingen?
"Nou wie dan? Zoals? Je hebt wat mensen die achter de PVV aanlopen en die
zeggen sowieso, alles wat de PVV zegt halleluja. En die doen dat online ook en die
worden genegeerd."

Dus je hebt niet het idee dat er nu meer verslaggeving over is?
"Nou, misschien is het iets meer maar dat is dan helemaal komst van Geert
Wilders te schrijven. Maar niet op sociale media. Dat gaat over dat er meer keuze
is ontstaan door de PVV, en dat vind ik een goede zaak. Wat de PVV daar verder
reel doet is ook weer zo'n interessante. Daar gaan we ook totaal geen beeld van
krijgen. De vraag is natuurlijk gewoon als de PVV zegt. Pas met Marie le Pen, die
persconferentie. Europese verslaggeving is dat volgens mij. Het gaat over een
samenwerking. Nou wij gaan de bevoegdheden terughalen. Ik zit bij de VPRO, ik
heb toch best wel achting voor de VPRO, Radio 1. Zitten twee van die
journalisten. Een muts en een of andere dombo, en die zeggen dan: Ja het is toch
211

wel historisch. Het is helemaal niet historisch want hoe gaan ze dan die
bevoegdheden terughalen? Je ziet ze denken: wij weten helemaal niet hoe dat
gaat. Ik zeg nee, dat weten jullie ook niet hoe dat gaat. Want daar gaat het
Europees Parlement namelijk niet over want bevoegdheden, liggen in de
verdragen vast en daar gaat het Europees Parlement niet over. Dus als Geert
Wilders zegt, wij gaan bevoegdheden terughalen. Dat gaat hij sowieso niet doen.
Wat misschien zou kunnen is dat als die fractie heel groot wordt, dan moeten ze
ver komen. Dan gaan we niet stemmen voor meer maatregelen, bevoegdheden
die op dit moment nog niet worden ingevuld, maar die wel in de verdragen staan
dat die ook echt niet worden ingevuld. Dat is een beetje wat ze dan zeggen denk
ik. En zij zeggen we gaan misschien bepaalde bevoegdheden die nu in de
verdragen staan en die nu die invulling hebben gekregen daarvan gaan we
zeggen: die staan wel in de verdragen maar die vullen we niet meer in. Zoiets.
Maar de journalisten van Radio 1 van de VPRO die begrepen dit niet. Dus wat
vind ik van die kwaliteit, die kwaliteit is beroerd. En dat is een structureel
probleem. En dat gaat over tijd. En daar zit natuurlijk de hele journalistieke crisis
achter dat mensen er niet voor willen betalen en uitdunning van redacties et
cetera. Je kunt je afvragen of je het de journalisten kunt verwijten, maar dit is
gewoon een gegeven en dat lost dit onderzoek voor het genootschap van
hoofdredacteuren niet op. Hoofdredacteuren. Dat is toch zo. Dat weet ik zeker dat
dit het niet oplost. Als dat het nou wel oplost dan had ik jullie ingehuurd. Dan
had ik namelijk opeens een boterham eraan gehad. Dan had je geld gekregen."

4. Welke invalshoeken worden er volgens u gebruikt/zijn leidend in de
berichtgeving over Europa door Nederlandse media?
"De Nederlandse invalshoek, en dat is terecht. Dus dan krijg je die agitprop van
ASCoR en zo die jullie ongetwijfeld ook gaan interviewen, Claes de Vreese en zo
van de UvA onderzoekers. Die zeggen allemaal van het is allemaal veel te
Nederlands. Nee dat is een goede journalistieke keuze dat het Nederlands is, want
dat zijn namelijk de dingen waar de mensen het meeste in genteresseerd zijn.
Kijk het zou, je zou kunnen zeggen het zou nuttig zijn om iets meer een beeld te
krijgen van wie de fractieleiders zijn in het Europees Parlement, iets meer een
212

beeld krijgen van: wie zijn andere Eurocommissarissen dan Barroso, Ashton en
Kroes. Dat zie ik de redelijkheid van in, maar verder denk ik is daar geen
probleem. En ja, men zegt wel eens dat het negatief is, nou ja nieuws is negatief."

Dus dit zijn de twee waarvan je denkt die komen het vaakste voor?
"Nou ja dit zijn de twee die uit onderzoek komen."

Maar wat valt je zelf op?
"Nou dat is een. Dat is wat mij opvalt omdat ik het ook gelezen heb. Ik bedoel het
gaat natuurlijk niet om dat ik een keer een reportage zie en denk: oh dat is dit en
dit zo is de verslaggeving. Nee, het gaat natuurlijk uiteindelijk om de objectieve
gegevens en de objectieve gegevens zeggen: dit zijn de twee invalshoeken. En ik
zeg dat is volstrekt logisch dat dit de invalshoeken zijn."

Welke invalshoeken worden er volgens u gebruikt/zijn leidend in de
berichtgeving over Europa door Nederlandse social media?
"Ja kijk, ik bedoel De Correspondent, vrij vertaald wat Thijs Kleinpaste daarover
zei, dat vond ik wel aardig. Die zei: De Correspondent: het mag weer. Je mag
weer echt links zijn. Je mag weer zeggen, er moet een basisinkomen komen. We
moeten de grenzen opengooien en iedereen is voortaan welkom en dat is goed.
Dat mag weer. En dat is De Correspondent en dat is een goede beschrijving. De
Correspondent zegt: Europese integratie dat is geweldig. Dat is een pracht, dat
heeft alleen maar positieve gevolgen en daar zijn wij voor. Dat is De
Correspondent. Nou dat is een invalshoek. Ja, het is wat explicieter dan Chris
Ostendorf, dat zal Chris Ostendorf absoluut niet nadragen dat hij dat zo doet. Dus
ja, dat verbreedt. Je zou kunnen zeggen dat D66 er nu een partijkrantje bij heeft.
Ja. En verder. Verder niets. Dat is het perspectief dat wordt toegevoegd. Kijk
wetenschap was er al, dat wordt wat toegankelijker gemaakt door Stuk Rood
Vlees en soms door mij en soms door Adriaan Schout."

En de invalshoek door mensen die actief zijn op social media?
213

"Dat is niet te zeggen zonder onderzoek. Kijk wat wij weten is. Twitter, je stuurt
vier tweets uit over de PVV met hashtag PVV en je krijgt ze allemaal over je heen.
Dus zowel als het positief is dan retweten ze je en als het negatief is dan beginnen
ze tegen je te schelden. Dan krijg je BotteHund, die elke keer weer een ander
account heeft want dat wordt elke keer eruit geknald. Rechtste hbo'er, zo heb je er
nog een stuk of 10. RealPetrossa, dat ja. Daar luistert niemand naar, met alle
respect voor die mensen. Ik bedoel al die geluiden die zijn er natuurlijk wel. Maar
de vraag is of het geconsumeerd wordt. Nou het wordt niet geconsumeerd. Want
het is namelijk niet interessant. En natuurlijk kun je iets van Bas Eickhout lezen.
Die zijn heel positief en zijn ook GroenLinksers die dat dan retweeten. Ja die heb
je zeker. En die zeggen dan Europa is heel mooi, nou ja fijn. Maar dat is
natuurlijk geen informatie."

Maar je zegt dat dat niet veel teweeg brengt?
"Ja maar wat zou dat teweeg moeten brengen?"

Nou je hebt het net over versterken gehad, volgt daar dan een nieuwsbericht uit?
"Versterking in de zin van dingen die interessant werden gevonden op social
media veel worden gedeeld en dingen die niet interessant worden gevonden die
worden op sociale media niet gedeeld."

Maar als je nu kijkt naar dat op dingen over Europa heel heftig wordt gereageerd
op social media en vervolgens komt de NOS met een artikel: Twitter ontploft
over dit en dat.
"Dat laat zien dat de NOS geen feeling heeft met het land. Met alle respect. Die
artikelen die kennen we natuurlijk wel. De vraag is natuurlijk bijvoorbeeld: wat
mensen in Nederland nou werkelijk vinden van die twee doodgeschoten
Marokkanen in Deurne. Er zijn veel journalisten die denken dat ze dat wel weten.
En dan hangt het erg van de ideologie van de journalist af wat ze daar voor
conclusies uit trekken. Ik denk dat we het niet weten. Want dat is namelijk de
participatie elite die u heeft gehoord. Dus wij weten niet. Ik durf wel een
inschatting te maken. Ik denk dat helemaal niemand daar een traan om laat.
214

Behalve een hele hoop mensen die actief zijn op Twitter en inderdaad bij D66
vinden dat heel erg. En er zijn zeker ook mensen die tegen eigen richting zijn.
Maar, het suggereert ook, dat is namelijk ook weer zoiets, zelfs hoe ik er nu over
praat. Het suggereert dat mensen overal maar een mening over hebben. En ik heb
bijvoorbeeld helemaal niet zoveel mening over dat voorval. Want ik weet namelijk
helemaal niet wat er is gebeurd. We weten het allemaal niet. En als mensen dat
weten, dat ze het niet weten. Dan worden de meningen al een stuk minder sterk.
En stel nou dat we dat wel weten. Stel nou dat die lui gewoon een pistool hebben
gepakt waar ze geen wapenvergunning voor hadden en dachten van we schieten
ze af. En ze hebben ze twee seconden gegeven om weg te rennen en dat deden ze
niet. Ik denk dat een hele hoop mensen, als je daar langer over praat, dat daar
geen eenduidige mening uit komt. Wat mensen daarvan vinden. Want ik denk dat
een hele hoop mensen daartegen zijn in theorie. Ik denk dat ook een hele hoop
mensen wel snappen dat als jij al 30 keer bent beroofd dat je op een gegeven
moment het ook niet weet. En dat mensen ook het idee bijvoorbeeld kunnen
komen wat helemaal niet debat is. Dat dat soort omstandigheden kun je helemaal
niet plannen. Het is niet iets dat je weet wat gebeurt. Dat is hetzelfde dat als er nu
hier iemand binnenkomt met een mes die zet dat mes op jouw keel en die zegt
tegen jou ik wil nu je pinpas hebben en anders dan hak ik je keel door. Jij weet
niet wat jij dan doet. Dat wisten die mensen van die juwelier ook niet. Dus dat
zijn allemaal de reflecties die je over zo'n zaak zou kunnen hebben, ook over
Europese kwesties. Die helemaal verdwijnen. Snap je. En dat zijn ook meningen
die mensen hebben. Dus ik bedoel, mensen zouden daar veel meer over kunnen
zeggen dan een keer in die 140 tekens, of een keer dat Facebookbericht. Dus er
wordt een heel versimpeld beeld gegeven van Europa. Als je op basis van
onderzoek gaat kijken, mensen zijn niet tegen Europa. Mensen vinden
samenwerking goed, mensen snappen dat het voor de economie, je kunt dat een
slecht idee vinden maar dat het voor de economie handig is. Mensen kunnen ook
makkelijk aan het twijfelen worden gebracht over Europa. Namelijk met name op
het integratie- en het migratiedossier. Dan denken mensen vrij snel bij nader
inzien toch niet zo goed over Europa. Het enige dat je daaruit kunt zeggen, of uit
kunt halen is dat mensen geen uitgekristalliseerde mening over Europa hebben.
215

Dat is het enige. Ik heb ook geen uitgekristalliseerde mening over. Ik zie er goede
dingen in en ik zie er slechte dingen in. Dus ik bedoel, mensen zien mij niet als
een Eurofiel, nou dat snap ik wel want ik kan daar vrij makkelijk negatieve
verhalen over, maar ben ik Eurosceptisch nou ja, dat heet geloof ik Eurosceptisch.
Maar ik ben absoluut niet op alle punten tegen Europa. Dus ja, dat zit allemaal
een beetje door elkaar heen en dat verschuift ook omdat ik heel veel dingen ook
niet weet dus ook heel snel nieuwe dingen hoor. Dat geldt voor de gemiddelde
burger die al die boeken niet heeft doorgenomen nog veel meer dan voor mij. Dus
die dan helemaal makkelijk twijfelen. Ja wat is de mening van de burger? Geen
idee."

5. Welke invalshoeken mist u in de berichtgeving over Europa in de Nederlandse
media en hoe vertekent dat het beeld van de burger over Europa?
"De invalshoek die ik net zei, namelijk heel simpel, wat zijn de daadwerkelijke
beslissingen die Europarlementarirs nemen en welke invloed heeft dat op ons
dagelijks leven hier? En wij horen nooit iets over waar de Europarlementarirs
voor stemmen. Nooit. We horen gewoon niets. Het enige wat we horen zijn de
tweets van Bas Eickhout over dingen waar Bas Eickhout zich graag op wil
profileren. Dat is wat we dan horen. Ja Harm Taselaar, dat vind je kennelijk
prima. Dat zegt wel iets over of mensen genformeerd kunnen stemmen in mei.
Daar gaat dat natuurlijk over. Want dat is namelijk precies de vraag die relevant
zou moeten zijn."

Deze invalshoek mis je over de doorgaande verslaggeving? Niet alleen in aanloop
naar de verkiezingen?
"Die mis ik altijd. Ik luister elke maand naar de stemming in Straatsburg. Nou, ja
dat blijkt uit onderzoek van de UvA blijkt dat geloof ik wel uit het tv-nieuws als je
dat allemaal optelt en aftrekt en middelt dat het dan twee seconden meer nieuws
is over Europa in de Straatsburgweek dan in de Brusselweek. Nou, ik steek nu
mijn middelvinger op. Ik bedoel dat gaat natuurlijk nergens over. Dat is zo
minimaal verschil. Je kunt daar niets in vertellen."

216

Welke invalshoeken mist u in de berichtgeving over Europa in de Nederlandse
social media en hoe vertekent dat het beeld van de burger over Europa?
"Ik kan daar niets van verwachten."

Waarom niet?
"Nou daar kun je niets van verwachten omdat het niet gestuurd wordt. Ik weet
niet dat hangt af van wat er in de maatschappij gebeurt. Het is een reflectie van,
het is een bias reflectie van wat er in de maatschappij gebeurt. Ik heb daar geen
verwachtingen van. Plat gezegd, ik verwacht dat veel mensen kritisch zijn, en ik
verwacht dat er mensen zijn die allemaal zeggen dat het prachtig is. Dat is ook
precies wat je op sociale media ziet. Dus ik zou niet weten, ik weet niet, ik
verwacht daar verder weinig op originaliteit. De meeste mensen. Want dat is waar
je naar vraagt uiteindelijk. De meeste mensen zijn niet origineel. De meeste
mensen hebben ideen die iedereen al een keer gehad heeft. Ook ondergetekende
trouwens. Ik bedoel dat is algemeen, dat zijn allemaal discussies die elke keer
weer. Dan moet het wel heel bijzonder zijn wil er dan iets verteld worden waarvan
je dacht: dat had ik nog nooit gehoord. Ik bedoel. Bij al die stukken van Tomas
Vanheste van De Correspondent. Dat wisten we natuurlijk allemaal al lang. Een
stuk van 3000 woorden over dat Nederland ook een rol speelt binnen het
Europese besluitvormingsproces. Nou vernieuwend, boeiend."

6. Wordt Europees nieuws vooral bepaald door mediacratie (journalisten bepalen
decor en context van informatie) of is Europees nieuws vooral het product van
newsmanagement (PR, voorlichting, communicatie)?
"Is dat een tegenstelling? In geval van Europa is dat volstrekt helder dat ligt aan
de journalistiek. Ik bedoel het is niet zo dat er geen pr-medewerkers zijn in het
Europees Parlement, het is niet zo dat Europarlementarirs niet in de media
willen komen. Die staan allemaal, nou daar krijgen ze allemaal een ongelofelijke,
daar gaat hij allemaal van omhoog staan als ze in de media mogen. Daar kan het
niet aan liggen. Maar er is niets te managen aan de kant van de politiek in
Europa. Ze mogen blij zijn met elke seconde die ze krijgen. Zeker in het Europees
217

Parlement. Neelie Kroes is een ander verhaal. Maar Neelie Kroes wordt niet door
burgers gecontroleerd, dus dat maakt niet uit."

Dus het wordt vooral bepaald door de mediacratie?
"Ja, natuurlijk. Dat zijn journalistieke keuzes om geen correspondenten ergens
neer te zetten of om een correspondent neer te zetten en de stukken op pagina 13
te zetten of ze gewoon helemaal uit de krant te laten dat is allemaal medialogica
natuurlijk."

Dus er wordt ook te veel uit de krant gelaten? Er wordt weinig plek voor
gemaakt?
"Nou, ja je kunt zeggen van Chris Aalberts heeft ook geen oplossing voor het
probleem van de kranten maar ik bedoel als je nou zegt de krant moet iets
toevoegen. Nou ik zie wel een gebiedje, en zo zijn er ongetwijfeld veel meer, waar
de krant is misschien wat energie in zou kunnen steken. Want die algemene
meute die krijgen we via Nu.nl ook wel binnen. Dus in die zin ik zou zeggen, wat
dat betreft van RTL begrijp ik het wel. Ik bedoel ik ben natuurlijk niet gek. Ik vind
het niet goed maar van RTL snap ik wel dat ze het niet doen. Maar ik bedoel dat
De Volkskrant daar niet meer ruimte voor maakt, dat vind ik echt onbegrijpelijk."

7. Wie zijn volgens u de beste sprekers/schrijvers/analisten/commentatoren over
Europa?
"Adriaan Schout schrijft hele interessante dingen maar dat is een wetenschapper.
Carla Joosten is niet slecht denk ik. Nou. Wie zou ik verder moeten noemen? Ik
bijna de neiging om mezelf in de top drie te zetten, maar dat vind ik een beetje te
veel eigendunk dus dat mag niet. Maar. Nee de rest is allemaal vrij grijs. Het feit
natuurlijk dat ik al die correspondenten van die kranten niet kan noemen bij
naam zegt natuurlijk eigenlijk al genoeg. Caroline de Gruyter schrijft een column,
nou ja die zijn wel aardig. Dus die ken ik dan wel. Dus in die zin heeft Carolien
het beter gedaan dan de anderen. Bij De Volkskrant al sla je me dood wie daar zit.
Dat zou ik echt niet weten. Trouw, geen benul. Spits en Metro ook niet want die
heeft er niemand. Zou De Telegraaf er iemand hebben? Misschien wel, maar geen
218

idee. Het Financieel Dagblad heeft er volgens mij twee maar daar ken ik de
namen ook niet van want ik lees het FD niet dus. Ik bedoel die van het FD zullen
ongetwijfeld goed zijn."

8. Wat zijn uw belangrijkste aanbevelingen over berichtgeving over Europa voor

1) Hoofdredacteuren
"Dat hangt van het medium af. Ik vind dat je als RTL wat zo'n goed, kijk als je het
nou over bezuinigingen hebt bij RTL en je moet iets bezuinigen dan snap ik dat
de Brusselcorrespondenten uitvallen. Dat is zo'n goed renderende tent, dat is echt
belachelijk dat die geen correspondent hebben. Bespottelijk. Dat is een. En ik
solliciteer bij deze bij Harm Taselaar. Dan hebben we, ik zal er ook een briefje van
maken, zit wel een leuke blog in. Bij kranten zou ik zeggen, kijk kranten hebben
natuurlijk, die denken er natuurlijk al over na hoe dat businessmodel verder
moet. Maar het businessmodel van kranten gaat natuurlijk toch over dat ze meer
doen dan de standaard ANP-telex. Nou, dan lijkt het me dat je juist je stukken
van je correspondenten wat prominenter moet plaatsen. Past ook bij het soort
doelgroep wat kranten nog steeds hebben denk ik. Dat is het wel. Ja. Dus doe iets
en publiceer het, dat is eigenlijk, ja."

2) Journalisten
"Daar heb ik geen aanbevelingen voor. Dat vind ik te pretentieus. Het is een
kutbaan om correspondent te zijn in Brussel. Voor alle journalisten is het toch
minder relevant. Ik bedoel Den Haag heeft een bepaalde dynamiek met de
parlementaire journalistiek, soms kan Europa daar een thema in zijn dan valt het
ook hieronder en soms niet. Maar dat vereist geen specifiek, in Den Haag vereist
dan niet een ander soort berichtgeving dan als het over zorg zou gaan. Dus dit
gaat over correspondenten. En correspondenten hebben heel veel werk en heel
weinig tijd en heel weinig publicatiemogelijkheden. En dat is een probleem dat ik
niet voor ze kan oplossen."

219

Maar het gaat niet alleen correspondenten, want er zijn ook journalisten die in
Nederland zitten en vanuit Nederland verslag moeten doen over Europa. Wat is
je aanbeveling daarvoor?
"Nou ja, daar heb ik dus geen aanbeveling voor want volgens mij, iedereen doet
dat al naar beste kunnen. Dus daar ben ik niet zo kritisch op."

Maar naar beste kunnen betekent dat, dat het beter kan?
"Alles kan altijd beter. Er is niets dat niet beter kan, maar ik heb daar geen beeld
van. Ik denk niet van: oh dit zijn dingen die men heel erg laat zitten. Het grote
probleem is dat er berhaupt te weinig verslaggeving is. Dat is het eerste. En het
belangrijkste. Ik kan wel gaan zeggen ze moeten dat goed genformeerd doen,
maar dat vinden ze zelf ook al. Dus dat hebben ze niet zo nodig. En dat ze dingen
moeten uitzoeken hoeven ze van mij ook niet te horen. Dus ik heb daar in die zin
geen aanbeveling voor. Alle journalistieke open deuren beveel ik vooral aan, maar
dat wisten ze al."

Het heeft dus geen zin voor journalisten om zich meer te verdiepen?
"Ik heb geen, van kranten, dat zegt ook weer heel veel over de situatie. Ik heb
geen systematisch bewijs dat men daar niet op de hoogte is. Ik vermoed dat men
dat wel is. Bij Jos Heijmans weet ik dat zelfs niet eens. Misschien is Jos Heijmans
harstikke goed ingelezen. Dat zou best kunnen."

3) Europarlementarirs
"Ja. Nou ik zou beginnen met. Voor partijen zou je kunnen zeggen denk eens na
hoe je sprankelende mensen op je lijst zet. Dat zou je kunnen zeggen. Maar die
Europarlementarirs, die doen hun best. Snap je. Het is echt onzin om hier te
beweren dat er aanbevelingen zouden kunnen zijn waardoor
Europarlementarirs beter of vaker in het nieuws komen. Want het zijn
dynamieken die zij niet in de hand hebben. Er lopen daar al mensen rond de die
communicatie en de pers doen. Dus, ja, daar is geen aanbeveling op te maken.
Nee."

220

4) Tweede Kamerleden
"Tweede Kamerleden moeten zich op de hoogte stellen van wat Europa op hun
beleidsdossiers doet. En dat, het algemene beeld is toch dat Kamerleden, ik heb
daar geen voorbeelden van maar, het algemene beeld is dat Kamerleden dat te
weinig doen, dat zullen andere mensen ook wel gezegd hebben. Kijk Europa gaat
over heel veel dingen, dus het is handig als in de Kamer, de Kamer moet
uiteindelijk natuurlijk Rutte aansturen als hij naar de Raad gaat. Dat moet beter
aangestuurd worden, dat is een hele klus. Nou probeer daar maar eens wat van de
te maken. Probeer dus maar bij alle debatten na te denken over wat heeft Europa
hiermee te maken. Want Europa zit namelijk overal inmiddels. En dat is dus niet
iets voor een aparte commissie Europese Zaken. En dat is iets anders trouwens
dan de aanbeveling, daar ben ik het dus niet mee eens, dat Kamerleden zich
moeten opstellen, of de regering zich zou moeten opstellen als onderdeel van het
Europese bestuur, want dat zijn ze niet want ze zijn het Nederlandse bestuur.
Maar het is wel handig als je beleid aan het maken bent dat je rekening houdt met
wat er om je heen gebeurt net als dat ze ook moeten kijken naar, bijvoorbeeld nu
bij die decentralisaties is de grote vraag natuurlijk: kunnen die decentralisaties
van de zorg op gemeentelijk niveau worden uitgevoerd? Dat is zo'n soort vraag.
Dus als je het bijvoorbeeld hebt over terrorismebestrijding, daar kan de Tweede
Kamer niet serieus over debatteren zonder te kijken naar wat Europa daar al aan
doet."

5) Burgers
"Stem niet. Burgers moeten doen wat zij willen. Dat is helemaal niet politiek
correct want dat betekent dat als mensen zich er niet over willen informeren
maar vervolgens wel PVV willen stemmen dat ze dat vooral niet moeten laten. Ik
denk dat het een slecht idee is. Maar ik denk dat het bij alle partijen ook dubieus
is wat je in gang zet. De vraag is: kun je die beslissingen echt benvloeden? En,
dat is toch twijfelachtig. En als je dat niet kunt is het de vraag of je naar die
stembus moet. Want een PVV die roepen wel heel veel, zogenaamd virtuele keus
gekregen, maar de PVV gaat dat allemaal niet bereiken. Ook niet als het Front
National in de fractie zit en ook niet als die fractie er komt, wat ook nog maar
221

vragen zijn. Waar allemaal dingen over te zeggen zijn. Maar het is zeer de vraag of
PVV iets klaarspeelt en het zou heel interessant zijn als journalisten eens kijken
naar wat zij nou de afgelopen vijf jaar door die vijf mensen bereikt. En ik kan het
je wel vertellen, er is heel veel tax doorheen gedraaid, dat is ongeveer wat is
gedaan, en meer niet. En Laurence Stassen is wat vaker met haar permanentje
naar de kapper gegaan. En dat is het dan wel ongeveer. En dat klinkt heel plat
maar dat is wel ongeveer het niveau. Het niveau van de PVV'er is heel laag. Die
hebben niets bereikt."

Maar het ging over de burgers.
"Nou ja, maar goed. Je kunt je afvragen, dat is het hele punt. De burger die dus
minder Europa wil, het is dus echt een vraag of je dat kunt bereiken door op zo'n
tent te stemmen. Ik denk dat dat namelijk niet zo is. Dat zijn PVV-stemmers niet
met mij eens. PVV-stemmers gaan natuurlijk erg voor de symboliek. Ik denk dat
de symboliek heel groot is. De vraag is wat is de beste symboliek. Is de symboliek
beter als de PVV wint? Of is de symboliek beter als heel veel mensen thuisblijven?
En dan heb ik liever de thuisblijfoptie, dat is ook bestuurlijk verstandiger. Ik denk
dat het heel goed zou zijn als die onder een derde gaat de opkomst. Dan beginnen
mensen echt te voelen dat er iets mis is. Of een kwart of zo zoiets. Dat is een hele.
Dat is heel nuttig. Want dan krijg je namelijk een echte discussie. Want als heel
veel mensen op de PVV gaan stemmen. Ja dan krijg je alleen maar meer
zakkenvullers natuurlijk in het Europees Parlement. Het maakt geen fuck uit
hoor of er twee PVV'ers zitten of acht. Op het grote geheel. Dat is echt niet. Dat
gaat natuurlijk over de schaal, dat is natuurlijk ook een probleem. Maar dat is een
beetje een beetje, daar zit natuurlijk een beetje een constructie ingebakken. Op
die schaal maakt het echt niet uit wat Nederlanders stemmen. Dus als je echt iets
wil doen als burger, moet je niet gaan. Ik zag het eerste opiniestuk al langskomen
dat iemand zei ik ga niet. Ik heb het nog niet gelezen maar komt wel."

6) Maatschappelijk middenveld (ANWB, vakbonden, werkgeversorganisaties,
etc.)
222

"Het maatschappelijk middenveld heeft de groots mogelijke moeite om dit
allemaal bij te houden. Die zitten daar, voor een deel zitten lobbyisten daar. Dat
doen ze al. Het maatschappelijk middenveld heeft grote problemen met de
achterban. Dat is soortgelijk als bij Europa, en een soortgelijk probleem als bij
kranten. En dan zou. De ANWB heeft. Het grappige is dat je drie clubs noemt die
nogal verschillend zijn. ANWB is een typisch voorbeeld van een maatschappelijke
organisatie die de aanhang houdt omdat ze de wegenwacht hebben. De vakbond
dat is op sterven na dood. Mensen beneden de 45 vind je daar berhaupt niet.
Werkgeversorganisaties die zullen blijven bestaan want werkgevers hebben
namelijk grote economische belangen. Dus en die werkgevers die zorgen goed
voor zichzelf. De ANWB, of die veel met Europa te maken hebben. Ik denk dat
daar, dat zullen ze zelf waarschijnlijk anders zien maar ik denk dat je dat kunt
relativeren. En de vakbond heeft denk ik andere dingen aan zijn hoofd. En de
milieuclubs, die worden wel weer vertegenwoordigd zal ik maar zeggen. Ik vind
dat is niet een groep, en ik zou zeggen de clubs waarvoor het echt belangrijk is die
hebben het al georganiseerd. En de clubs die het niet georganiseerd hebben, over
het algemeen hebben ze problemen."
223

Alfred Pijpers, wetenschapper
Datum van interview: 2 april 2014

1. Wat valt u op in de berichtgeving over Europa door Nederlandse media?

Eigenlijk niet zo veel bijzonders. Ik heb al bij vraag 7 gezegd, dat de EU
doorgaans voldoende aandacht krijgt gelet op wat de EU doet. Er valt me
eigenlijk niks op. Bij sommige kranten valt me wel wat op, dan vind ik ze te, maar
dat is selectief, die zijn iets te, ze schenken aan sommige onderwerpen teveel
aandacht. Maar dat gaat ook over als Amsterdam in het nieuws is. Ja, wat valt me
op van de berichtgeving over Amsterdam in de media? Ja, eigenlijk niks. Sorry, er
valt me niks op in de zin: He, is daar iets mis. Nee, er is niks mis mee. Ze geven
berichten. De ene meer dan de andere. De Europese instellingen vinden dat er te
weinig wordt bericht; over Europa, het werk van het Europees Parlement, de
debatten die daar gevoerd worden, de projecten die aan de orde zijn. Vanuit de
Europese instellingen wordt vaak geklaagd dat de pers daar te weinig aandacht
aan besteedt. Daarom is de burger niet genformeerd en daarom heeft de burger
onvoldoende aandacht voor de EU. Zo wordt er geredeneerd. Dat is een volledig
foute redenering. Die is helemaal niet goed. Die klopt niet. Ik heb het gevoel dat
kranten, althans die ik lees, ik heb het niet over de media, want ik volg niet alle
media, maar wat ik zie, journaals van de NOS van RTL van andere
nieuwszenders, de grote kranten, Trouw, NRC, Volkskrant, die besteden gewoon
normaal, in aansluiting op vraag 7, normale aandacht. Soms zeg ik: dat vond ik
geen interessant stuk, want het onderwerp interesseert me niet. Maar dat geeft
niet. Dat kan die krant interessant vinden, of een bepaalde groep lezers, allemaal
best. Daar is niet zoveel mee mis. Het probleem zit hem bij de voorlichtingsdienst
ook van de EU, van het Parlement, de Commissie, die klagen altijd dat de pers
negatief is over Europa en zo worden de burgers niet goed genformeerd. Ja, dat
ligt niet aan de pers, maar aan de Europese instellingen.

[Maar vindt u dan dat de pers negatief is over Brussel?]

224

Nee, ik vind dat dus niet. U moet kijken wie wat vindt. Ik vind dat het niet
negatief is. Integendeel, soms zou ik best zeggen, vooral NRC, nou dit vind ik wel
een tamelijk zoetsappig stukje over Europa. 'Meer Europa, dat is belangrijk.' Dat
is mijn subjectieve mening. Nee, ik vind niet dat de pers negatief is over Europa.
Maar nogmaals dat vinden die Europese instellingen soms.

2. Kunt u best practices (minimaal drie) in de berichtgeving over Europa
noemen?

Ik vind ten eerste dat in de Elsevier de meeste, nou ja de meeste, heel realistische
stukken staan over de Europese Unie, ter zake doende, goed genformeerd, niet
gelovig. Dat wil zeggen; voor sommigen is Europa een geloof. Dat is bij Elsevier
gelukkig niet zo. Heel realistisch, heel kritisch, toch heel goed genformeerd, dus
ja de stukken van Syp Wynia en Carla Joosten. Dus dat vind ik uitstekend. Dat
zijn goede stukken die ook weer aansluiten bij mijn eerdere opmerkingen. Zo
krijgt de Europese Unie prima aandacht, maar die stukken van Syp Wynia, van
Carla Joosten die worden door de Europese instellingen niet op prijs gesteld.
Ik vind ook de financile informatie, meer de economische informatie in het
Financile Dagblad vind ik goed. En ik vind redelijk goed ook meneer Ostendorf.
Hij heeft een heldere, een goede genformeerde... Er zou me nog meer te binnen
kunnen schieten bij dit soort lijstjes, maar dit zijn drie hele goede, prima.

[Wat vindt u dan goed aan het economische nieuws in het FD vergeleken andere
kranten?]

Dat is echt specialistisch. Dan heb je het bijvoorbeeld over bepaalde onderwerpen
zoals mededinging, concurrentie, maatregelen tegen de telecom, de maatregelen
van bijvoorbeeld mevrouw Kroes, of Europese regelgeving op gebied van
industriepolitiek of wat dan ook. Daar heeft het FD hele prima stukken over.

[Bedoelt u dan dat die onderwerpen die u noemt minder aan bod komen in
andere media?]
225


Ja, maar dat is logisch, want dat is een Financieel Dagblad. Zij hebben dus een
andere, maar dat pak je er dan af en toe bij, als je het gevoel hebt, bijvoorbeeld de
eurocrisis wordt natuurlijk door het FD heel goed gecoverd. En misschien soms
wel beter dan andere. Maar ik heb niks over die andere kranten te mopperen.
Maar je kunt dan voor die eurocrisis ook zeggen: de problematiek bij banken krijg
je Europees. Die zul je dan daar iets meer uitgesplitst zien dan in andere kranten.
Ook bij NRC en Volkskrant is die crisis best wel goed gecoverd.

[Wat maakt ze dan goed? Bijvoorbeeld de vorm of worden er mensen aangehaald
die in andere media niet worden genoemd?]

Dat zou ik niet precies kunnen zeggen, want ik kan ook wel een paar goede
stukken noemen van econoom Schinkel, die mag u ook wel bij uw lijstje zetten.
Schinkel en nog iemand, ze doen het samen, ze hebben een dubbelcolumn in de
NRC. Maarten Schinkel en nog iemand. Die hebben, dat zijn NRC-journalisten,
economen die ook heel erg volledig, prikkelend, ter zaakkundig zijn. Je moet bij
journalisten, zeker bij columnisten iets lezen wat je niet zelf bedenkt, want anders
hoef ik het niet te lezen natuurlijk. Dus ze komen dan met achtergrondanalyses,
met prognoses, met perspectieven en dan denk ik: ja, zo kun je het ook zien, zo
had ik het nog niet bedacht. Nou, dat waardeer ik dan.

Ik moet wel zeggen, in die categorie zie je dan wel vaker goede stukken hoor.
Vooral columnisten die wat breder werken.

3. Welke verschillen neemt u waar in de berichtgeving over Europa tussen nu en
de vorige verkiezingen (vijf jaar geleden)?

Ik denk dat er nu veel meer aandacht is voor de verkiezingen, althans voor
Europa, de EU, vanwege die crisis. We hebben gezien de afgelopen jaren dat,
door die crisis en de monetaire unie, wij te maken hebben gekregen met
problemen in andere landen. Dat vertaalt zich ook in politiek, in verkiezingen,
226

ook in de vraag: waar gaan we naartoe met Europa? Wat willen we met de
Europese Unie? Moeten we de monetaire unie handhaven? Moeten we het anders
gaan indelen? Moeten er landen uit de Unie? Je krijgt hele scherpe politieke
debatten en discussies over dit soort onderwerpen. Dat merk je nu ook wel bij de
Europese verkiezingen. Dus door de eurocrisis, het aanhoudende, politieke
gekrakeel en gedoe, zijn deze verkiezingen meer aanwezig in de media. Een
tweede factor is dat het Parlement ook wat, en het Parlement heeft geen grote rol
gespeeld tijdens bij de crisis, maar wat in Brussel gebeurt wel dus het heeft meer
aandacht gekregen. In de media en dus ook wat bij de burgers. De lijsttrekkers
die krijgen dan een zekere politisering van een voorheen toch hoofdzakelijke
economische, markttechnische aangelegenheid. Maar je ziet dus nu, in
vergelijking tot vijf jaar geleden, dat het fenomeen lijsttrekkerschap bijvoorbeeld
in Brussel, in Straatsburg sterker naar voren komt. We zien nu opeens
Verhofstadt, de kandidaat voor de Christen-Democraten, hoe heet hij ook alweer?
Die Luxemburger. Jonker. De kandidaat voor de Sociaal-Democraten, Schultz.
Dat zijn de drie grote fracties in het Europees Parlement en die zijn mogelijk ook
de kandidaten voor het presidentschap voor de Europese Commissie. In het
Verdrag van Lissabon is aan het Europese Parlement een zwaardere rol
toegedacht, een aanwijzing voor zo'n nieuwe Eurocommissaris. Dat zijn
elementen waardoor je, die zie je terug in de kranten, waardoor die personen ook
aandacht krijgen. Dus dat is een verschil. Er is een grotere mate van politisering.
Ondanks de vrees dat heel weinig mensen er belangstelling voor hebben, geloof ik
dat voor de wat kleinere groep die er wel belangstelling voor heeft, dat dat wat
interessanter is. Dus het is gewoon wat interessanter, het is wat politieker,
gepolitiseerd. Mensen zijn er meer bij betrokken, tenminste die groep mensen die
genteresseerd is. De in politiek genteresseerd mensen in Nederland zullen iets
meer aandacht hebben voor ook Europa. Vroeger had je bijvoorbeeld het Verdrag
van Maastricht, toen had niemand er belangstelling voor terwijl dat hier werd
afgesloten, dat nieuws was niet aan de orde. Nu veel meer.

4. Welke invalshoeken worden er volgens u gebruikt/zijn leidend in de
berichtgeving over Europa door Nederlandse media?
227


Dat verschilt per krant een beetje. Het verschilt natuurlijk ook per auteur, per
columnist, per journalist. Ik zie in de gewone verslaglegging, de berichtgeving
over Brussel over de projecten die daar lopen, de wetgeving, de gebeurtenissen,
zie ik niet grote verschillen tussen kranten die ik lees. Maar de NRC is natuurlijk
een heel pro-Europese krant en je ziet telkens opvallende artikelen, of
commentaren van de hoofdredactie, die is minder kritisch dan de Volkskrant. Die
hoofdartikelen is altijd: meer Europa, het is goed. Dan denk je: wat bedoel je
daarmee? Bedoel je daarmee dat het positief is dat we meer Europa krijgen? Ja,
dat vinden zij positief. Zij vinden meer Europese integratie positief. Maar de
verschillen zijn dus, dat is vrij simpel, er zijn in het ene medium zie je meer
Eurosceptische geluiden en commentaren en andere willen graag, andere
kranten, die vinden het belangrijk dat Europese instanties, ook het Hof van
Justitie, meer te zeggen krijgen in Europa en ook in Nederland, en zullen dat in
hun nieuwspresentatie iets positiever presenteren. Die hebben een beetje een
dedain voor Nederland soms. Maar daar komen we nog op terug.

[Kunt u iets zeggen over vanuit wie meer wordt geschreven?]

Een krant probeert interessante stukken te schrijven voor zijn lezers. Dat zijn dus
de burgers. Ik vind dus in het algemeen dat die Nederlandse kranten dat prima
doen. Ze zullen dus ook niet teveel aandacht besteden aan Brussel want dat
vinden veel burgers totaal niet interessant. Verreweg de meeste regels uit Brussel
is interessant voor het bedrijfsleven, voor bestuurders, voor banken en voor
maatschappelijke sectoren, landbouwsector, de transportsector. Hoofdzakelijk
gaan Europese regels over handelsverkeer, over producteisen, transport,
grensoverschrijdende economische handelingen, nou ok prima. Maar voor
sommige burgers is dat niet direct interessant. Of de technische
bouwvoorschriften bijvoorbeeld of die nou uit Den Haag komen of uit Brussel,
dat zien zij niet. Zij willen veilig voedsel hebben, voedselveiligheid een goed
onderwerp, en als die voedselveiligheid nu met Haagse instanties wordt
gegarandeerd of met Brusselse instanties, dat kan burgers niet zoveel schelen.
228

Wel natuurlijk de personen die in de voedingsindustrie werken, want die kijken
heel goed of er een millimeter nitraat bij of af moet in een pot pindakaas en zo.
Dus die producteisen, die lobbys in Brussel, al die bedrijven, de
werkgeversorganisaties, de belangengroep die hebben dus grote lobbykantoren in
Brussel om die wetgeving te benvloeden. En burgers hebben dat niet, wel een
beetje via natuur- en milieuorganisaties, maar veel burgers vinden het prima wat
in Brussel gebeurt. Tenzij het soms heel direct wel hun portemonnee raakt,
bijvoorbeeld als Brussel zich zou gaan bemoeien met hypotheekrenteaftrek of
belasting. Dat vinden ze dan best interessant. Ze vinden het ook interessant
hoeveel geld wij uit moeten geven aan Griekenland. Dat weten ze niet, dat gaat
van onze belastingen en dat kost Nederland geld. Dat belang van burgers
weerspiegelt zich in de pers. Je kunt heel moeilijk vanuit Brussel, dat denken
sommige voorlichtingsdiensten, dat je met meer informatie en als je de debatten
weergeeft, dan raakt de burger wel genteresseerd. Dat hebben sommige ook
voorgesteld: dan moet je die debatten van het Europees Parlement gaan
uitzenden. Nou dat is een drama. Dat wordt een ramp. Denk je dat dat
interessant is? Ga maar een kijken. Twee meneren staan te praten in een grote
arena waar niemand verder zit. Hopeloos. En dan in allerlei talen. Dus dat moet
je nooit doen. Dus het is niet zo dat, dat is wel een algemeen punt van mij, dat je
door de media te manipuleren, als de media meer aandacht zou besteden aan
Brussel dat dan de burgers dat ook belangrijk gaan vinden. Dat is niet zo. De
media besteedt de aandacht aan wat lezers belangrijk vinden. Natuurlijk dat
wisselt wel, maar het moet vanuit die mensen, het lukt je niet om dat geforceerd
te doen. De meeste kranten moeten dat snappen, de meeste snappen dat ook. De
instellingen in Brussel snappen dat niet, die denken dat forceren om
belangstelling te krijgen. Nee, je hebt belangstelling als je belangen hebt. En
sommige mensen hebben geen belangen in Brussel, die kan het niks schelen. En
dat is heel legitiem. Ik heb het wel omdat mijn beroep in die sfeer zat. Maar mijn
vrienden ook, die weten niet hoe het werkt in Brussel.

[Dus als u het hebt over de invalshoek: zodra het belang van burgers erbij komt
kijken dan zal de pers ook eerder die invalshoek kiezen?]
229


Ze zullen beseffen: oh, dat is interessant voor onze lezers want die hebben dat:
Brussel gaat zich opeens bemoeien met de huizen, dat deden ze met die
woningcorporaties, daar zijn marktregels voor en regels ook voor
overheidsinstellingen. Daar mag Brussel zich mee bemoeien, nou hallo als dat
dan over huurwoningen gaat hier in Den Haag of in Amsterdam. Dan zijn burgers
best in in genteresseerd. Maar dat slaat aan op mijn eerdere punten, vooral punt
zeven, ja doorgaans voldoende aandacht. Dat vind ik wel.

[Kunt u zeggen dat als het niet over burgers gaat, dat de invalshoek dan politiek
is?]

Je hebt bladen, FD is een goed voorbeeld, met een speciaal publiek. Mensen uit
het bedrijfsleven, bankiers, ondernemers die lezen het FD. Ook omdat ze daar op
een paar bladzijden al dat nieuws bij elkaar zien. En die zijn natuurlijk wel
genteresseerd. De farmaceutische industrie die volgt nauwgezet wat voor regels
er in Brussel worden gemaakt voor medicijnen. Niet alleen uit de
gezondheidszorg, vooral uit de economische sector, voor concurrentiebepalingen
en de telecomindustrie is natuurlijk heel beducht over de prijzen of zij
kunstmatige hoge prijzen kunnen hanteren. Nou Brussel daar tussen zit ,als het
gaat over telefoons, dan zullen de burgers daarin wel genteresseerd zijn. Dan zie
ik dat onmiddellijk terug in de kranten. In Nederland zeker, want we hebben een
hele open pers en natuurlijk gaan kranten dan schrijven over telecomtarieven. Als
die omlaag gaan omdat mevrouw Kroes erin slaagt om die tarieven omlaag te
praten en de bedrijven te overtuigen dat zij te duur zijn. Dat is fantastisch. Zo
werkt Brussel.

5. Welke invalshoeken mist u in de berichtgeving over Europa in de Nederlandse
media en hoe vertekent dat het beeld van de burger over Europa?

Nou wat ik een beetje gemist heb in sommige kranten, dus zeker ook wel de NRC,
dat is dat het element dat een verdergaande politieke Unie, onvermijdelijk,
230

onherroepelijk invloed heeft op onze democratie. Als je een gemeenschappelijke
markt hebt, dan heb je gemeenschappelijke regels. In die zin zijn wij onze
soevereiniteit kwijt en wij moeten onze democratie delen, de Tweede Kamer kan
wetgeving niet alleen bepalen, dat loopt via het Europees Parlement, en heeft het
een samenwerking met andere nationale parlementen. Wat ik wel eens mis, met
name in de projecten van de laatste paar maanden, laatste paar jaar moet ik wel
zeggen, men wil een begrotingsunie creren. En dan krijgt Brussel greep op de
nationale Nederlandse begroting. Daar heeft nu de Tweede Kamer Staten-
Generaal alles over te zeggen en als Brussel dan meer invloed krijgt, dan verlies je
dus aan invloed, Tweede Kamer verliest invloed op die nationale begroting. Dat
vind ik heel spijtig en ik vind dat sommige kranten daar te weinig aandacht aan
besteden. Dat moet je niet zomaar opgeven, dat gaat niet alleen maar over
economische efficiency, maar dat gaat over een zeer centraal democratisch
functioneren. Onze Tweede Kamer is een van de beste parlementen van de
wereld. Daar moet je heel voorzichtig mee zijn. Als je gewoon zegt: ja, dat is
logisch dat de Tweede Kamer steeds minder te vertellen heeft. Dat vinden wij
helemaal niet erg, want het Parlement krijgt steeds meer te vertellen. En als je dat
wil verdedigen dan voer je een achterhoedegevecht, dat vind ik een beetje spijtig.
Sommige kranten vind ik aan dat aspect, de negatieve gevolgen van de Europese
integratie voor Nederland, daar wordt te weinig aandacht aan besteedt. Vaak
wordt gezegd: maar Europa is goed, dat is een zegen voor iedereen en alles. Dat
zullen we wel zien. Als je aan democratie verliest, dan is Europa niet per definitie
een zegen.

[En hoe vertekent dat dan het beeld voor de burger?]

Nou, dat valt wel mee denk ik want die burger is niet gek. Kijk het is ingewikkeld
voor veel mensen, die hebben ook niet elke dag belangstelling voor wetgeving en
de Tweede Kamer. Mijn uitgangspunt is een beetje: die burger is niet gek,
instinctief weten zij wel waarop zij moeten stemmen of op kunnen stemmen.
Misschien slaan ze eens de plank mis, en er is ook wel een groepje burgers, niet
zoveel, die snapt er helemaal niks van. Nou, mij best. Dus als kranten niet goed
231

berichten over dingen, dan zal...ik heb niet het gevoel dat die krant veel kan doen
om het beeld van burgers te vertekenen, dat geloof ik niet. Natuurlijk dat kan niet
in een open samenleving, want als een krant dat doet dan gaat een andere krant
het corrigeren, wat moet er dan vertekend worden? Als een krant onzin over
Europa gaat schrijven, dat kan een krant niet doen, dat houdt ze niet vol.

[Maar je kunt wel een bepaalde toon zetten toch?]

Absoluut. Bijvoorbeeld de toon van de NRC, die bevalt me lang niet altijd, maar
dat kan ik zelf beoordelen. En ik denk veel lezers ook. Dat hoofdartikel vind ik
soms: wat een slappe koffie, wat een mierzoet commentaar. Dat vind ik dan. Ik
denk dat een heleboel andere lezers dat ook wel vinden, maar anderen ook niet.
Ik geloof niet dat media, want dat is de vraag, dat die iets vertekenen. Dat valt wel
mee. Dat corrigeert zichzelf. Dat kun je niet in een open samenleving doen. Want
er zijn andere media die concurreren. Ze moeten niet gaan liegen, dat gebeurt ook
wel eens.

[U maakte net het onderscheid van burgers die al genteresseerd zijn in politiek.
Nu zegt u: de burger is niet gek. Bedoelt u dan ook datzelfde groepje burgers die
al genteresseerd is?]

Ik geloof wel dat een hele grote groep burgers niet gek is. Vraag me niet hoe groot
of klein die groep is. Er is denk ik wel een groep in Nederland, misschien is het
twintig procent van het electoraat, dat niet genformeerd is en ook niet
genteresseerd is in de Nederlandse politiek. Als je kijkt naar die opkomstcijfers
van de verkiezingen, dat is een weerspiegeling van belangstelling. Voor de
Tweede Kamer is dat rond de tachtig procent, al jaren lang. Bij de Europese
verkiezingen is het veertig procent of zo. Dat is de helft. Dus onder die
belangstellenden politiek genteresseerde kiezers, Nederlanders die altijd trouw
kiezen bij de Tweede Kamer, daar valt de helft af als het om Europese
verkiezingen gaat. Dat is niet leuk, maar ik geloof niet dat zij dat doen om
verkeerde redenen. Omdat zij stom zijn, nee: ik heb geen belangstelling daarvoor.
232

Nou, ok. Dat zijn goede Nederlandse burgers, nou die hebben ergens geen
belangstelling voor. Nou c'est soit? Wat is het probleem? Brussel vindt dat heel
erg. Volgens mij heeft Bolkenstein wel eens gezegd: als ze ergens geen
belangstelling voor hebben, dan zijn ze tevreden. Ik geloof niet dat dat helemaal
juist is, maar ik heb ook in heel veel dingen geen belangstelling. Dat interesseert
mij niet. Nou so what?


6. Wordt Europees nieuws vooral bepaald door mediacratie (journalisten bepalen
decor en context van informatie) of is Europees nieuws vooral het product van
newsmanagement (PR, voorlichting, communicatie)?

Dat is een leuke vraag. Kijk de voorlichtingsdiensten van de Europese Unie, met
hun kantoren in de lidstaten, en de voorlichtingsdiensten van de Commissies en
Parlement zitten in een pand in Den Haag, meen ik. Ik ben er al een tijdje niet
geweest. Die hebben grote budgetten en ook in Brussel hebben ze dat, in
Straatsburg. Er wordt een enorme bak voorlichting uitgestort over de media,
volgens mij teveel. Volgens mij is die voorlichting beslist niet adequaat. Er
worden grote fouten gemaakt in de wijze waarop je burgers denkt te kunnen
interesseren. Ik zei al: als een burger niet genteresseerd is, dan helpt propaganda
daar niet tegen. Dat werkt niet in een open samenleving. In een totalitaire,
gesloten samenleving kan de overheid die een monopolie heeft op de informatie,
die burgers hersenspoelen, want die burger heeft geen andere bronnen om dat te
corrigeren. Bij ons is dat niet zo. De voorlichtingsdiensten hebben teveel het
gevoel dat je met een heleboel positief nieuws over Europa die burgers
genteresseerd maakt. Er moet een onderscheid gemaakt worden in wat
journalisten doen en voorlichtingsdiensten. Veel werk van de voorlichtingsdienst
is volgens mij niet handig aangepakt, ook niet bij die Europese verkiezingen en
campagnes. Men probeert veel te veel Europa in een gunstig daglicht te stellen
terwijl het voor veel mensen, die zeggen: wat heb ik eraan? Als ik werkloos word
door de Europese markt, dat is dan vervelend, maar daar heeft iedereen zijn
233

eigen gevoelens over. En dat kun je niet wegpasseren met propaganda en
voorlichting en newsmanagement.

[Dus het nieuws wordt niet door hen bepaald?]

Dat zal wel meevallen. Ik geloof dat kranten dat wel zien. In Nederland hebben
we een heel open systeem in de media. Het is makkelijk, toegankelijk, veel
pluriformiteit, dus ze kunnen daar in Brussel de boel niet belazeren. Misschien
trapt iemand er een enkele keer in, maar dat doen niet al die kranten. Natuurlijk
bepaalt de krant ook wat zij publiceren over Europa en niet. Dat is hun beleid. Er
zijn ook kranten die natuurlijk, streekbladen, een regionaal blad, die schrijven
niet over Europa. Maar de grote, landelijke dagbladen, die bepalen zelf,
afhankelijk wat zij interessant vinden voor hun lezers, daar is een redactioneel
beleid. Dat is volkomen legitiem om dat zo te bepalen. Het FD besteedt veel meer
aandacht aan Brussel dan het Algemene Dagblad. Dat is volkomen toelaatbaar.
Een goede krant, zoals de Volkskrant, zal beseffen, zal goed opletten: wat vindt
mijn lezerskring interessant? En die kunnen het absoluut niet maken om te
weinig over Brussel te schrijven, wat dan komt de lezer: waarom lezen we er niks
over? Want die krijgen ook informatie uit andere hoek. Vanwege het zeer open en
pluriforme karakter van onze Nederlandse media, onze media staat heel hoog op
de ranglijst van openheid, en dat betekent dat de manipulatiemogelijkheden van
overheid en Brussel klein zijn. Dat lukt je nooit. Zeker niet om de boel te
belazeren. Journalisten komen daar zo achter. Ik zeg ook niet dat ze in Brussel
bezig zijn de boel te belazeren, maar er wordt natuurlijk wel geprobeerd om een
beeld te vestigen, een beeld bij die burgers, in de hoop dat de burgers daardoor
meer belangstelling hebben voor Brussel. Zo werkt het niet.

7. Wie zijn volgens u de beste sprekers/schrijvers/analisten/commentatoren over
Europa?

Zoals u wel zult begrijpen, heb ik een beetje in de hoek gezocht van de kritische
sprekers, schrijvers. Wat de laatste jaren uitspringt is Thierry Baudet, werkelijk
234

een heel verfrissende, radicaal, je hoeft het niet altijd met hem eens te zijn. Syp
Wynia, daar hebben we het al over gehad. Je kunt ook Sommer noemen van de
Volkskrant, Martin Sommer. Die heeft toch ook wel heel veel rele...daar houd ik
van. Anderen vinden dit misschien waardeloos, maar dit vind ik. Dan hebben we
Ren Cuperus ook in de Volkskrant. En Engelen, Ewald Engelen meen ik, dat is
een econoom die ook in dat clubje zit,..ja er is zo'n clubje van Thierry Baudet,
daar zitten sommige mensen in. Dat heet burgerforum. Zij hebben, ik weet niet
of het nog bestaat, toen een aantal lieden in een clubje samen gezet. Dat vind ik
wel aardig.

[Carla Joosten werd eerder ook al genoemd.]

8. Wat zijn uw belangrijkste aanbevelingen over berichtgeving over Europa voor

1) Hoofdredacteuren

Te beginnen met de aanbeveling is dat voor de NRC: ophouden met die volsterkt
zoetsappige, mierzoete commentaartjes te schrijven. Daar kun je toch een
serieuze krantenlezer niet mee lastigvallen? Ophouden met die, beetje slaafs,
beetje gelovig. Er zijn van die gelovigen, die geloven in Europa, dat mag hoor. Zeg
het zo maar: schrijf niet, we zitten niet in de kerk, houd op met het Europageloof,
schrijf kritisch, onafhankelijk en interessant.

2) Journalisten

Daar zou hetzelfde voor gelden, maar verslagleggers moeten zouden zich, voor
zover het niet gebeurt, beter moeten toeleggen op de implicaties van de Europese
regels voor de Nederlandse samenleving. Dus de verbindingen leggen, dat doen
ze wel hoor, ik zeg niet dat ik het wiel aan het uitvinden ben, dat is niet zo. Ze
doen het heus wel, maar je mag dus wel vaker zeggen, kijk het algemene beeld bij
veel mensen is: Europa is goed en heeft vrede gebracht. Dat is onzin, dat heeft de
EU niet maar de geallieerden hebben dat gedaan na de oorlog. Daarna kwam de
235

EU op basis van die vrede. Vaak wordt Europa als een soort utopisch project
gezien, van alles is goed. Hoe meer Europa, hoe beter het gaat in de wereld. Dat is
echt grote onzin. Dus dat geloof moet eruit, dat utopische.

[Dus de verbinden leggen met Nederland?]

Ja, gewoon veel kritischer bekijken. Al een paar jaar staat op de agenda een
project voor een economische monetaire unie. De monetaire unie aanvullen met
een economische regering, een minister van Financin uiteindelijk. Eigenlijk
steeds meer bevoegdheden op gebied van de nationale begroting naar Brussel
toehalen. Daar heb ik grote bezwaren tegen. De Tweede Kamer is ons parlement
dus laten we dat alsjeblieft niet doen door het Europees Parlement, want die
bestaat in overwegende mate uit niet-Nederlanders die helemaal niet weten hoe
zij onze samenleving moeten inrichten. Dat moet je door Nederlanders laten
doen. Dus dat is ook mijn aanbeveling voor Europarlementarirs.

3) Europarlementarirs

De Europarlementarirs geven geen berichten.

[Ze kunnen er wellicht wel invloed op uitoefenen.]

Er zijn heel goede Europarlementarirs die achtergrondinformatie kunnen geven
aan journalisten. Maar u vraagt naar aanbevelingen, maar die geven geen
berichten. Er zit een slag in deze vraag: deze vraag is voor de krant, niet voor
Europarlementarirs. Daar moet u maar even naar kijken. U bedoelt misschien:
welke houding moeten Europarlementarirs en Tweede Kamerleden aannemen
tegenover Brussel.

4) Tweede Kamerleden

236

Ik zou zeggen tegen Tweede Kamerleden: pas op uw zaak. U heeft een van de
beste parlementen in de wereld, en let daar een beetje op. Maak niet de fout dat
automatisch alles dat uit Brussel komt beter is, per definitie, dan dat het uit Den
Haag komt. Soms kun je niet anders hoor, want die Tweede Kamer krijgt
natuurlijk zaken voor de kiezen waar ze geen invloed meer op hebben. Vroegtijdig
proberen te ontdekken wat ze in Brussel uitbroeden aan nieuwe Europese wetten.
Dat gebeurt ook wel. Daar zijn ook procedures voor. De regering krijgt informatie
uit Brussel over nieuwe ideen van de Commissie. Kun je daar invloed op
uitoefenen op hoe de zaken in Brussel gaan lopen? Ik zou proberen, in het
algemeen, om bepaalde grenzen te trekken: sorry, maar deze onderwerpen willen
wij niet dat daar Brussel zeggenschap over krijgt.

5) Burgers

Zij moeten zelf maar zien wat zij interessant vinden. Nogmaals, de vraag is mij
niet helder. Het kan zijn dat ik een slag mis. U bedoelt: hoe zou je de
berichtgeving voor burgers kunnen verbeteren? Hoe kunnen de media het
functioneren van Europarlementarirs verbeteren? Wat hebben zij aan de media?

[Eigenlijk is de vraag bedoeld zoals hij hier staat. Het is vreemd, want de burger
bepaalt zelf of hij het interessant vindt natuurlijk.]

Het is niet helemaal duidelijk. Voor zover het journalisten zijn, heb ik
aanbevelingen. Dus voor de NRC: niet gelovig, niet zoetsappig. Maar wat burgers
moeten doen, dat weet ik niet hoor. U moet misschien de vraag nog even
bekijken.

6) Maatschappelijk middenveld (ANWB, vakbonden, werkgeversorganisaties,
etc.)

Ik denk dat degene die deze vraag bedacht heeft, bedoelt: hoe kun je nou het
beste het maatschappelijk middenveld het meest adequaat informeren over
237

Europa? Dat was misschien de vraag die hier achter zit. Want het
maatschappelijk middenveld geeft geen berichten over Europa. Die
vakbondorganisatie, die werkgevers, die hebben hun eigen kanalen, die weten
precies, vrij goed wat er gebeurt in Brussel. Er zitten ook mensen daar op
kantoor. Ook Europese federaties, werkgevers. Die hoef je weinig te zeggen. Die
lezen bij wijze van spreken, dat niet uit de krant, die houden dat zelf bij met hun
vertegenwoordigers in Brussel die precies weten welke wetgeving er in de pijplijn
zit voor de farmaceutische industrie of de baggermolens in Nederland. Dus die
zijn vrij goed genformeerd. Hun leden lezen die stukjes bijvoorbeeld in het FD,
maar dat soort organisaties zitten er bovenop.

[De ANWB heeft natuurlijk ook veel leden en een eigen blad..]

Oh, of je dat zo zou kunnen benvloeden?

[Ze zijn natuurlijk ook een spil tussen de burgers en de instituties. In hoeverre
kunnen zij nog iets toevoegen?]

Ok, hoe kun je via zo'n maatschappelijk middenveld Europa nog beter voor het
voetlicht brengen. Nou daar moet je dus mee oppassen, want als je in dat soort
blaadjes, zoals de Kampioen, teveel gaat politiseren en dus de suggestie zou
wekken: jongens, dat is heel belangrijk voor jullie, het Europees Parlement, want
zij nemen een besluit over toerisme of reizen. Nou vooruit, maar daar moet je
enorm mee oppassen, want dat slaat de burgers hartstikke dood. Dat is de fout
van de Europese propaganda, het overvoeren met zaken in de hoop dat burgers
daar belangstelling voor krijgen. Dat krijgen ze niet als ze geen belang hebben.
Maar natuurlijk is er een ANWB-lid best genteresseerd in het probleem van de
vignetten in je auto. Tot grote ontsteltenis van de Nederlandse
vrachtwagenchauffeurs en onze regering, want dan moeten Nederlandse
vrachtwagens die met tienduizenden tegelijk op die Duitse wegen rijden, moeten
dus zo'n vignet op de voorruit hebben en daar moet je voor betalen. Geld betalen
aan Duitsland. Dat is natuurlijk typisch een Europees vraagstuk. Ik denk dat je
238

zo'n onderwerp best in de Kampioen kunt zetten. Vooral dat soort dingen als
vignetten of bepaalde belastingen, maar je moet dat dus echt functioneel houden.
Dus gekoppeld aan die belangengroep. Die ANWB-mensen zijn allemaal
automobilisten die doen daarnaast nog een heleboel andere dingen en die willen
alleen maar lezen over auto's en over wegen. En wat je daarmee moet doen: heel
stom natuurlijk, maar die willen niet iets lezen over iets raars in het Europees
Parlement.

[U heeft het vaker over: pas op met het overvoeren. Ze hebben geen
belangstelling dus doe ook niet alsof je kunt zorgen dat ze dat wel krijgen. Gelooft
u dan niet dat de belangstelling aangewakkerd kan worden?]

Nee. Als je geen belang ergens bij hebt, dus je bent bijvoorbeeld geen
automobilist, dan interesseert een vignet jou niet. Behalve als je jurist bent, die
zegt: ja dat mag niet volgens het Europees recht of dat mag wel. Maar als je dus
geen auto hebt, dan ben je niet genteresseerd in bpm-belasting en rare
toestanden over accijnzen, dat interesseert je niet. Dat moet je niet gaan forceren
om dan wel belangstelling aan te kweken, kunstmatig met: ja, maar het is zo
belangrijk. Als ze mensen het niet belangrijk vinden, dan is het ook goed. Dat
moet je trouwens ook respecteren. Dat respecteren dat doen de Europese
instellingen onvoldoende.






239

Ellen van Praet, wetenschapper
Datum van interview: 22 april 2014

1. Wat valt u op aan de berichtgeving over Europa door Nederlandse media?
Ik heb die zaken opgepikt die tot ons gekomen zijn. Dus dit is mijn perspectief
vanuit Belgi. Een beetje gerelateerd aan jullie stellingen: ik ben ervan overtuigd,
Europa is voortdurend in het nieuws. Dus dat is denk ik niet het probleem. Sinds
de Eurocrisis in alle hevigheid is uitgebarsten. En over reguliere toppen zie je wel
items met glimmende gebouwen en een paar quotes van regeringsleiders. En wij
hier in Belgi kunnen smakelijk verhalen lezen over jullie minister van Financin,
Jeroen Dijsselbloem, die als president van de Eurozonegroep, weinig tactvolle
dingen over Cyprus heeft gezegd. Je hebt ook Rutte die met een geladen pistool
op zak de korting van de Nederlandse bijdrage aan het EU-budget
binnengehaald. Dus er is denk ik regelmatig en voldoende berichtgeving over
Europa. Als die reguliere crisistoppen het niet halen, dan krijgen we wel een item
over jeugdwerkloosheid in Spanje, Portugal, Griekenland. En die berichtgeving
over die Eurocrisis, is denk ik heel noodzakelijk. Maar wat er denk ik heel weinig
in het nieuws komt, is die bredere en inhoudelijke journalistiek. Die ontbreekt
volgens mij in grote mate. Je hebt dus elke week een grote massa bureaucratische
regelgeving die passeert, afspraken en politieke discussies die zowel voor
Nederland als voor Belgi relevant zijn. Over die heel concrete maatregelen en
wat die dan betekenen voor de burger, daar horen wij heel weinig over. En ik
denk dat een groot deel van de onvrede over Europa daaraan te wijten is. Wat
dagdagelijks een impact heeft op jouw of mijn job, dat daar voldoende in de
media over komt, dat is een tekortkoming. En dat heeft er denk ik mee te maken
dat er gewoon te weinig correspondenten zijn. Dat het misschien onderschat
wordt, het belang van die Europese berichtgeving.
2. Kunt u best practices (minimaal drie) in de berichtgeving over Europa
noemen?
[In combinatie met vraag 6]
240

Europe by Satellite, EuroparlTV, strak newsmanagement en New Europe. Ik heb
deze vraag los van Nederland gezien eigenlijk.
3. Welke verschillen neemt u waar in de berichtgeving over Europa tussen nu en
de verkiezingen (vijf jaar geleden)?
Dat heb ik bij de stellingen ook aangekaart, media hebben eigenlijk bij de
Europese Unie veel bezuinigingen doorgevoerd. En dat zorgt ervoor dat voor mij
de berichtgeving over Europa tekortschiet. Ik heb cijfers genoteerd van mijn
onderzoek. Brussel is op dit moment het op n na grootste perscentrum in de
wereld, Washington DC is groter. En de cijfers die ik gevonden heb dateren uit
maart 2010, recentere vond ik nog niet. De persdienst van de Europese
Commissie had toen 935 voor accreditatie van vaste correspondenten, als je daar
zon 250 geaccrediteerde leden van de technische pers bij optelt, dan heb je op
een gewone dag al gauw zon 1200 EU-persmensen en bij een top loopt dat soms
op tot 1500, 2000. Heel veel bronnen geven aan het is moeilijk want ik heb
geen recentere cijfers gevonden, alleen maar cijfers van het verleden dat dat
aantal eigenlijk heel sterk is teruggelopen. En men maakt zich daar zorgen om,
dat dat zo sterk terugloopt. En toen ben ik eens gaan kijken voor de aantallen van
de Nederlandse correspondenten in Brussel, dat waren er op het moment van
mijn onderzoek maar 29. Dus eigenlijk niet zoveel. En als je dat vergeleek met de
jaren daarvoor, een licht dalende trend. Dus in 2009 waren het er nog 32, een
kleine dalende trend.
[Wij weten uit recente cijfers via Sarah Collins, een woordvoerder van Barosso,
dat het er nu 27 zijn]
Dat is goed om te weten, dan weet ik dat ook. Dan is het eigenlijk wel weer
dalend. Ik vind dat niet zon goede evolutie eigenlijk. Gekoppeld daaraan:
doordat het aantal journalisten sterk terugloopt, kan het bijna niet anders dat de
kwaliteit van de berichtgeving terugloopt. Ook al zijn er wel media om dat tegen
te gaan, maar dat creert volgens mij niet die vorm van diepgravende
journalistiek die nodig is om een gebalanceerde berichtgeving te krijgen.
4. Welke invalshoeken worden er volgens u gebruikt/zijn leidend in berichtgeving
over Europa door Nederlandse media?
241

Bij vraag vier en vijf heb ik geschreven, zie vraag 1, omdat vooral die reguliere
toppen worden besproken, de meest in het oog springende politieke discussies of
debatten, flagrante uitspraken, bijvoorbeeld jullie minister van Financin.
5. Welke invalshoeken mist u in de berichtgeving over Europa in de Nederlandse
media en hoe vertekent dat het beeld van de burger over Europa?
Maar wat dan niet aan bod komt is die saaie, dagdagelijkse regelgeving en welke
impact die dan heeft op de burger. Dat komt denk ik onvoldoende aan bod. Die
invalshoek mis ik en is ook nefast voor de beeldvorming over de Europese Unie.
6. Wordt Europees nieuws vooral bepaald door de mediacratie (journalisten
bepalen decor en context van informatie) of is Europees nieuws vooral het
product van newsmanagement (PR, voorlichting, communicatie)?
Ik denk in de Europese Unie vooral en uitsluitend het newsmanagement. En
ikzelf heb het Europese nieuws rondom de Europese Commissie op de voet
gevolgd. Ik ben niet zo vertrouwd met de Europese Raad. Maar de Europese
Commissie heeft elke middag rond twaalf uur een middagbriefing voor
journalisten, dat weten jullie. De journalisten kunnen dan vragen stellen en dan
heb je heel dat echt strak gecontroleerde formaat. Dus je kan dat volgen door
Europe by Satellite, je kan inbellen om de conferentie live te volgen, je krijgt alle
persberichten via een database beschikbaar. Het is n mooi gecontroleerde,
strakke informatiebriefing. Dat is een sterkte en een zwakte, denk ik. Bij die flow
wordt er bijna niets aan het toeval overgelaten. Ik heb wel eens een briefing
bijgewoond en ik had mij daar zoveel meer van voorgesteld. Ik vond dat zeer
teleurstellend. Er staat daar vooraan iemand in de lucht te praten want haast
niemand luistert, zit op laptops te tikken. En dan komt er op het eind n vraag,
maar eigenlijk zit iedereen daar op basis van persberichten zijn artikel te
schrijven en daar toch te zijn. Ik weet het niet. Dus ergens een best practice en
toch ook ja, ik weet niet of ik het altijd zon goede zaak vind. Europe by Satellite
heb ik ook als best practice genoemd en hoe heet het, EuroparlTV of zoiets, de tv
van het Parlement. Dat geeft de illusie aan nieuwsorganisaties dat zij helemaal
niet naar Brussel hoeven te komen en alles van op afstand kunnen volgen, ook de
burger kan dat allemaal volgen. Ergens is het gevaar denk ik, misschien is dat
radicaal gedacht, maar de ultieme droom van een totalitaire staat is net die media
242

overslaan en rechtstreeks communiceren met de burger. Natuurlijk doen ze dat
nu niet, maar zit daar geen gevaar in vraag ik mij dan af? Als die journalist
klakkeloos die informatie van op afstand overneemt omdat het ergens wel met
gecoverd worden. Ja, ik weet het niet. Ik heb dat ook als best practice genoteerd,
omdat ik het ook knap vind dat dat kan, en tegelijkertijd schuilt er een gevaar in
omdat het journalisten ontmoedigt of de illusie geeft dat ze er niet bij hoeven te
zijn. Bij RTL Nieuws is dat al zo h? Ik heb ergens een citaat gevonden van de
Haagse RTL-redacteur, Jos Heymans, die zei Brussel is best vanuit Den Haag te
volgen. Dus hij gaat eigenlijk alleen voor de toppen op en neer met zijn collegas.
Ik weet dus niet of dat zon goede zaak is. Zeker niet als ik dan die journalisten
genterviewd heb die daar wel zitten en die complexe materie echt wel ten gronde
behartigen. Het is een beetje een aanfluiting van hun job h? Zo van, Ah ja, dat
hoeft eigenlijk niet, wij kunnen het ook van hier uit. Dus ik had strak
newsmanagement en Europe by Satellite als best practices met kanttekeningen
en ik heb ook New Europe genoteerd. Dat is een krant die zowel kritisch het
nieuws belicht, en ook een beetje lifestyle en mode. Dus op een hele toegankelijke
manier. Dat vond ik ook wel een manier om het toegankelijk te maken, maar ik
weet niet het precieze mechanisme erachter. Als dat ook weer een voorbeeld is
van newsmanagement, gestuurd wordt door de EU, dan vind ik het alweer iets
minder.
[Is dat een manier om het nieuws toegankelijker te maken voor de burger?]
Ja, die combinatie, er zit ook wel persiflage in, wat opiniestukken, wat lifestyle,
dus niet dat droge bureaucratische waar je de EU nochtans mee associeert. Ook
mooi vormgegeven, dus in die zin vond ik dat wel ok, maar ik weet eigenlijk niet
wie erachter zit.
7. Wat zijn volgens u de beste sprekers/schrijvers/analisten/commentatoren over
Europa?
Ik moet zeggen dat ik alleen vertrouwd ben met de geschreven pers. Dan denk ik,
als ik over favorieten mag spreken: Marc Peeperkorn, die werkt in Brussel voor
de Volkskrant. Die is denk ik zeer goed. Ook toenmalig correspondent Jeroen van
der Kris, die werkt voor NRC Handelsblad. Die hebben wij toen ook genterviewd.
En Gijs Moes, journalist en eindredacteur bij dagblad Trouw. En dan ook nog,
243

maar dan een beetje naast de kwestie, is Vanessa Mock, die werkt voor Radio
Netherlands Worldwide en schrijft ook voor The Guardian. Zij is Brits, maar
spreekt perfect Nederlands en werkt dus voor Nederland. Dat zijn wel de vier. Ja.
En ik moet eerlijk zeggen: we vonden ze allemaal zeer goed. Zij zijn naast vaste
Brusselcorrespondenten ook Belgicorrespondenten. Wij kijken dan, berichten zij
over Belgi, Vlamingen en Walen en onze complexe materie op een gebalanceerde
en gebalanceerde manier? En ja, dat doen zij. Je merkt wel eens dat ze het
perspectief van de Vlamingen wat meer op de voorgrond zetten, maar toch is het
gebalanceerde berichtgeving.
8. Welke aanbevelingen zou u aan geven aan:
Hoofdredacteuren en journalisten:
Ik zou pleiten voor een meer serieuze, volwaardige, diepgravende journalistiek
over Europa. Argumenten als complexiteit of bezuinigingen mogen daar voor
mijn part geen excuus voor zijn. Ik denk dat de journalistiek nog altijd de plicht
heeft om dingen te brengen die mensen raken, of dat nu ver weg in Brussel is en
of daar nu weinig of geen betrokkenheid bij is. Je creert ook betrokkenheid door
goede journalistiek. Dus in die zin zou ik daar toch wel voor pleiten om dat niet
zomaar te laten varen. Daarvoor staat er denk ik teveel op het spel. Minder dan
n vaste correspondent in Brussel kan niet. Het zorgt voor een ondermaatse
berichtgeving.
[Moeten er meer mensen naar Brussel?]
Niet meer, maar als ze eens zouden blijven bij wat er was. Ze schroeven terug.
Dus die mensen werken al met een minimum aan mankracht. Ze zitten er vaak al
alleen, hooguit met twee, en het gevaar is als men op secundaire bronnen moet
gaan leunen, dan krijg je verdraaide berichtgeving denk ik. Het minimum is toch
n en er zijn er al heel veel die er geen meer sturen. En ook voor de journalist
zelf. Nu denk ik ook aan de Belgi verslaggeving, want ons land profiteert ook van
een goede, vaste correspondent in Brussel. Als een goede, gentegreerde
journalist hier verslag geeft over Europa, dan kunnen zij ook op een degelijke
manier verslag doen over ons. Dat merk je. Dus het zijn die correspondenten
zoals een Marc Peeperkorn en zoals een Gijs Moes, die hier kinderen hebben die
naar school gaan, die het hier door en door kennen, die ook over Belgi op een
244

heel gebalanceerde manier over berichtgeven. Dus het komt dan niet alleen de
Europese verslaggeving ten goede maar ook de Belgische verslaggeving. Dus
zeker pleiten voor meer.
Europarlementarirs en burgers:
Ik vind niet dat ik een standpunt naar Europarlementarirs en burgers hoef te
vertolken.
Tweede Kamerleden:
Maatschappelijk middenveld:
245

Mathieu Segers, wetenschapper
Datum van interview: 27 maart 2014

[1. Wat valt u op in de berichtgeving over Europa door Nederlandse media?]
Op TV zijn er twee specifieke kenmerken: de grote grilligheid en fragmentatie. Er
worden allerlei dingen naast elkaar besproken die niet zo vreselijk veel met elkaar
te maken hebben. Soms wordt er gekozen voor hele specifieke invalshoeken om
een heel groot thema te behandelen en soms juist voor een hele algemene
invalshoek zonder dat, dat duidelijk is voor de mensen die naar de TV kijken.
Daardoor krijg je een ontzettend grillige manier van berichtgeving en
informatieverstrekking. Wat vaak een heel matige manier is om Europese politiek
te duiden is dat die televisiemedia kiezen voor n heel specifiek dossier, daar
induiken en van daaruit proberen generalisaties te doen over Europees beleid.
Dat werkt vaak heel erg slecht als het gaat om feitelijk informatie.

[Waarom denkt u dat ze dat doen?]

Om het dichtbij de mensen te brengen. Om het concreet te maken. Maar je zou
kunnen zeggen dat er te weinig kennis en affiniteit is. Men is in Nederland te
weinig gewend om over de algemene mechanismen in de Europese integratie met
elkaar te praten. Daar zit een groot zwart gat. De specifieke casus wordt
misschien wel goed uitgediept, maar wat die casus dan zegt over de Europese
politiek of de Europese integratie, dat wordt vaak dan verkeerd uitgelegd. Die
generalisatie, daar gaat het al fout. We zijn in Nederland niet gewend om over de
meer algemene dingen van de Europese integratie met elkaar te praten. Dat zie je
in de berichtgeving.

[Kunt u hier een voorbeeld van geven?]

Een mooi voorbeeld zijn de bijdrages van Saskia Dekkers in Nieuwsuur. Ze doet
enorm haar best om reportages te maken met echte mensen die te maken hebben
246

met Europa. Dat deed ze bijvoorbeeld in Griekenland tijdens het hoogtepunt van
de eurocrisis heel vaak. Daar ging het heel vaak mis omdat je dan in een soort
Je wilt dan een te grote sprong maken met n specifieke casus. Dat zegt eigenlijk
heel erg weinig over waarom dat beleid op die manier tot stand komt, wat daar
voor politieke mechanismes achter zitten. Als je die sprong wel wil maken, moet
je heel goed genformeerd zijn en je publiek ook. Als je dat niet bent, kom je heel
snel terecht in een zwart-wit discussie. Is het nu goed of fout? Is het nu Europa
als superstaat of Europa dat uit elkaar aan het vallen is? Is het een aanval op de
natiestaat of niet? Dat wordt dan karikaturaal op die manier, die extrapolatie van
problemen. Dat zie je vaak gebeuren op de Nederlandse TV op dit moment.

[Denkt u dat ze dat zelf doorheeft?]

Nee. Ook dat is op zich positief. Men wil meer aandacht besteden aan Europa.
Men zoekt naar vormen om dat te doen op een manier zodat het ook overkomt bij
het publiek. Dat is lovenswaardig. Maar de invalshoek human interest ga
mensen interviewen die er mee te maken hebben die is zonder duiding
eromheen ontzettend moeilijk in Europese dossiers. Dat wordt vergeten. Dat is
een gebrek aan ervaring met het omgaan met Europese thema's omdat we dat in
de Nederlandse media tot voor kort heel erg weinig deden. Dat is het laatste wat
ik erover kan zeggen. In zo'n programma als Slag om Brussel zie je dat het soms
beter lukt omdat zij wel investeren in de context en wel schakelingen maken
tussen microniveau en macroniveau: waarom komen dit soort dingen uit de
beleidsmachine in Brussel? Daar wordt veel meer in genvesteerd. Dan kun je dat
soort koppelingen vaak beter maken. Dat is echt een uitzondering. Dat is niet de
standaard. Daar hoort dus ook bij dat degene die vaak de duiding bieden heel
vaak zijn van het type zwart-wit uitleg en niet perse enorm goed genformeerd.

[2. Kunt u best practices (minimaal drie) in de berichtgeving over Europa
noemen?]

Ik vind dat de laatste jaren van de schuldencrisis tamelijk genvesteerd wordt in
247

de schrijvende media. Dat wordt vaak best op een goede manier aangepakt. Er
worden koppelingen gemaakt tussen verschillende redacties die je nodig hebt om
de Europese thema's goed te kunnen verslaan. Je hebt ook de economische
redactie nodig voor een technische kant waar het vaak ook over gaat. Je hebt
politiek benul nodig, dus je hebt correspondenten in verschillende landen nodig.
Wat je bij de NRC steeds vaker ziet is dat correspondenten in een hoofdstad
samenwerken met correspondenten in Brussel en met de economieredactie.
Hierdoor komen vaak goede stukken tot stand. Ik vind dat de NRC dat goed doet.
Dat geldt dan wel voor het eerste gedeelte van de krant. In de opiniepagina's gaan
ze weer heel erg mee in het zwart-witdiscours. De Volkskrant doet het op een
andere manier door mensen meer in Brussel neer te zetten. Dan krijg je een
beetje dat human interest. Je krijgt dan verwrongen beelden van iemand op
straat, inclusief het verwrongen beeld van de interviewer zonder feitelijk
informatie. Dat vind ik minder. De Slag om Brussel is een programma dat
investeert in de research die nodig is om tot goede hoofdlijnen te komen. Dat is
zeker een best practice.
Wat ik verder heel goed vind is Project Syndicate. Dat is heel erg op het
economische, de internationale economie. Het goede daaraan is: economen
posten over unies, maar ook politicologen. Het goede daaraan is dat iedere keer
als daar een Europees onderwerp aan de orde gesteld wordt dat, dat gebeurt
vanuit een context van de wereldverhoudingen. Dat is ook typisch iets wat in
Nederland vaak ontbreekt. Europa is een project in de internationale politiek. Je
zou kunnen zeggen dat de essentie is dat Europese landen samenwerken omdat
ze alleen samen gewicht in de schaal leggen in de internationale betrekkingen.
Die dimensie van het Europese integratieproces is heel belangrijk naast wat er op
economisch gebied en op andere vlakken gebeurt. Die ontbreekt in de
Nederlandse media sowieso. Het geopolitieke, het machts-realistische, daar doen
we in Nederland traditioneel weinig aan en met betrekking tot Europa eigenlijk
helemaal niets. Dat is jammer want heel vaak speelt dat op de achtergrond wel
een belangrijke rol.

[Weet u waarom dat niet gebeurt?]
248


Nederland is niet zo van de machtspolitiek. Nederland houdt meer van het
hooghouden van internationale normen, mensenrechten en handel drijven. Dat
soort zaken. Niet van invloedssferen en denken in machtsblokken. Dat is
traditioneel in de Nederlandse cultuur. Maar Europa is ook een machtspolitiek
project. Het is ook een markt en muntproject, maar dat machtspolitieke project
wordt uit het oog verloren terwijl dat wel een 'driving force' is voor grote
lidstaten om mee te doen en actief te zijn in dossiers. Als je dat buiten
beschouwing laat, mis je een groot deel van de verklaring waarom zaken gaan
zoals ze gaan en waarom Frankrijk en Duitsland elkaar steunen hoewel ze het op
het praktische level bijna altijd oneens zijn. Dat zijn machts-realistische
onderdelen. Daar missen we in Nederland de media voor die dat issue oppakken.

[3. Welke verschillen neemt u waar in de berichtgeving over Europa tussen nu en
de vorige verkiezingen (vijf jaar geleden)? ]

Er is veel meer aandacht. Dat komt door de schuldencrisis. En verder neem ik
niet zo vreselijk veel verschil waar. Er zijn natuurlijk verschillen qua thema's. Het
was allemaal wat onbekommerd vijf jaar geleden.

[Wat bedoelt u daarmee?]

Het lag voor de hand om het een beetje belachelijk te maken. Om te zeuren over
verhuizingen naar Straatsburg. Eigenlijk klein bier. Niet om de echte dingen waar
het in de Europese integratie om gaat. Zaken waarvan je niet moet zeggen dat ze
onbelangrijk zijn, maar het zijn dingen in de marge. Die werden vaak uitvergroot.
Nu zijn er zoveel grote issues die spelen. De toekomst van de euro, verhoudingen
met Rusland, met Amerika, het trans-Atlantisch handelsverdrag. Dat zijn grote
issues en daardoor merk je wel dat de aandacht inhoudelijker is. Die
onderwerpen trekken de aandacht aan. Dat zijn positieve dingen van de
oplopende spanningen in de Europese Unie en erbuiten. Dus dat is wel een groot
verschil met vijf jaar geleden.
249


[U gaf net aan dat er meer aandacht is door de schuldencrisis. Kunt u dat
uitleggen? Wat heeft dat dan voor invloed gehad?]

Het hele project van de euro is natuurlijk enorm onder de loep komen te liggen.
Allerlei onvolkomenheden zijn enorm aan het licht gekomen door de financile
crisis en de schuldencrisis in het bijzonder. Dat heeft er ook toe geleid dat er
ondertussen fundamentelere vragen over zijn gesteld zoals: Waarom hebben we
die gemeenschappelijk munt? Wat is de meerwaarde ervan? Is het, het waard om
ons ervoor in te spannen om hem te behouden? Wat moeten we veranderen om
dit soort crisis in de toekomst te voorkomen? Dit vraagt van de media dat ze zich
verdiepen in het dossier. Dat is een positief effect van de schuldencrisis. Het
niveau van de discussie en het debat in het publiek diepen ze meer uit. Mensen
gaan zien dat het een onderwerp is waar je je in moet verdiepen. Je hebt ook
gezien: in de aanloop naar de crisis werd er nog heel erg in zwart-wit termen
gepraat. De Grieken moesten eruit, het was complot denken en federalisten die
hun zin zouden willen doordrijven. De laatste twee jaar zie je steeds meer dat ook
de media onderkennen dat je met die zwart-wit beelden de werkelijkheid niet
pakt. Iedere keer dat je zo'n zwart-wit ding opwerkt, gebeuren er een paar weken
later allerlei dingen waaruit blijkt dat zwart of wit de zaak eigenlijk niet goed
omschrijft. Dat het een beetje van dit en dat is. Dat is ook heel positief vind ik.
Doordat de crisis lang duurt, komt men er in het publieke debat ook achter dat de
instrumenten waarmee men duidt en uitlegt eigenlijk botte messen zijn. Dan
vraagt men zich af hoe komen die messen bot? De conclusie is nu wel een beetje:
misschien weten we er niet genoeg van.
Je ziet bij serieuze media dat ze ook investeren in meer kennis. Dan krijg je dus
samenwerkingen binnen disciplines in de media, wat heel goed is. Je krijgt ook
meer vraag naar kennis buiten de media om die naar binnen te halen zodat men
beter begrijpt waar men over aan hebt berichten is. Dat is positief. Dat hangt wel
een op een samen met de schuldencrisis.
Dat is ook een belangrijk punt. Ook omdat de schuldencrisis ervoor gezorgd heeft
dat Europa enorm binnenlandse politiek is geworden. Heel veel discussies in de
250

binnenlandse politiek over de begroting is gekoppeld aan: wat eist Europa.
Daarmee is Europa ook echt een constant onderwerp. Dat had het natuurlijk al
langer moeten zijn, maar het is een onderwerp in het nationale politieke debat.
Dat maakt het voor de media... Daar kun je niet omheen. Als de Tweede Kamer er
iedere week over praat kun je niet doen alsof het er niet is.

[Merkt u dat lokale en nationale politici aan de haal gaan met Europese
onderwerpen? Wij kregen het voorbeeld van een politicus die in de nationale
politiek op een hele andere manier over Europa praat dan in de Europese
politiek]

Ja, dat zijn met name ministers. Nationale parlementarirs gaan niet naar
Europa. Ministers doen dat natuurlijk. Dat geldt voor alle lidstaten. Dat is een
van de nationale gepercipieerde problemen dat je in Brussel wat anders zegt dan
in je nationale parlement. Je kunt wel zeggen dat het in Nederland heel ver gaat.
In Nederland is dat verschil de afgelopen jaren heel groot geweest. Er zijn zelfs
ministers geweest die zo ver zijn gegaan dat ze nationaal dingen beloofden en
beklemtoonden of op de agenda zette. In de zin van: Dat gaan we in Brussel
aankaarten want we willen dat als Nederland zo. Terwijl ze wisten dat, dat een
kansloze missie was. Dat je dan dus naar Brussel gaat terwijl je weet dat je geen
kans maakt. Dat doe je dan alleen maar voor de nationale tribune. In Brussel
maak je daar natuurlijk geen vrienden mee. De splitsing tussen de Brusselse en
de Haagse werkelijkheid die is de afgelopen tijd af en toe wel heel erg groot
geweest. Het ging beide kanten op. Dus er gingen politici in Den Haag aan de haal
met Brusselse verhalen, maar wat ook vaak gebeurde is dat er in Den Haag
verhalen werden verkondigd die totaal irreel waren. Als die twee dingen heel
sterk op elkaar aansluiten kun je wachten op het moment dat je aan de ene of
andere kant wordt afgestraft. Of dat ze in Den Haag zeggen: Je zou het regelen en
je doet het niet. Hoe komt dat? Dat gaat ten koste van de geloofwaardigheid van
de politiek. Of andersom, dat ze in Brussel zeggen: We hebben toch afspraken
gemaakt, wat beloof jij nou aan je nationale parlement? Dat gaat dan ten koste
van de geloofwaardigheid bij je Europese partners. Op de middellange termijn is
251

het altijd een slecht idee

[Spelen media daar nog een rol in?]

Ja, maar de hoofdverantwoordelijkheid ligt wel echt bij de politiek. Je zou wel
kunnen zeggen dat we de fase van het zwart-wit uitleggen van Europese integratie
nog steeds niet echt achter ons hebben gelaten. Daarbij komt van de media wel
een extra push op politici om dit te doen, maar uiteindelijk nemen ze hun
besluiten natuurlijk wel zelf. Het is niet zo dat de media dat van hen kunnen
eisen. Er zijn ook politici geweest die het niet gedaan hebben en een consistentie
lijn hebben gevolgd, maar dat is een absolute minderheid.

[4. Welke invalshoeken worden er volgens u gebruikt/zijn leidend in de
berichtgeving over Europa door Nederlandse media?]

Een hele belangrijke is de obsessie met bevoegdhedenoverdracht. Dat is
misschien wel het meest dominant geworden. Een obsessie met de nationale
identiteit, terwijl niemand echt weet wat dat is. Als je tegenwoordig zegt dat die
misschien niet echt bestaat, dan heb je heel veel problemen. Dat heeft Maxima
zelf ondervonden. Of dat er meerdere identiteiten naast elkaar bestaan. En er is
een frustratie met het feit dat er geen antwoord gegeven wordt op de vraag:
Waarom zitten we in de muntunie? De markt, dat begrijpen de meeste
Nederlanders wel. Daar is altijd een heel groot draagvlak voor. Maar waarom
doen we mee aan de euro? Daar is geen bevredigend antwoord op gekomen. Niet
van de politiek, niet van de media, niet vanuit een andere hoek en eigenlijk eist de
bevolking, en dat is ook wel terecht, wel een duidelijk antwoord. Dus het zijn drie
dingen. Je hebt al gehoord: twee obsessies en een frustratie. Dan ben je in
principe rijp voor de psychiater. Dat zie je ook in het Nederlands debat. Het is
tamelijk wild omdat het zo gedreven wordt door echt hevige gevoelens, eigenlijk
gevoelens die teruggaan op een punt. Dat was allang bekend in de rest van
Europa, we weten er weinig van. Als je er weinig van weet en er gebeuren extreme
dingen dan kun je dat niet uitleggen. Waarom overkomt mij dit, waar heb ik dit
252

aan verdiend? Daar komen eigenlijk geen antwoorden op en dat leidt tot wilde
debatten en ook wilde standpunten. Dus ook van ministers als Jan Kees de Jager.
Dat ging allemaal heel erg ver. En het gedogen van een Polenmeldpunt, de
opstelling van Gert Leers, ook uit het vorige kabinet, als het ging over migratie.
De uitspraken van Asscher over migratie. Dat past allemaal in die losgeslagen
machteloze obsessies en frustraties.

[Waar komen deze specifieke punten dan vandaan denkt u?]

Sommige dingen zijn niet uitzonderlijk. Een obsessie met nationale identiteit zie
je in heel West-Europa. Dat is de vraag: wat neemt in de zin van culturele waarde
en tradities Europa ons af? Moeten we daar niet eens een keer over discussiren.
Dat is op zich een prima debat om te voeren. En dat wordt ook breed gevoeld in
Europa. De vraag naar de frustratie over het feit dat er geen antwoord komt op de
vraag dat wij in de Euro zitten, heeft heel erg te maken met het negeren van het
onderwerp Europese integratie een decennia of drie lang, en daar heel makkelijk
over doen, weinig uitleggen. In de jaren tachtig wezen de onderzoeken uit dat er
geen bevolking zo positief was over de Europese integratie als de Nederlandse,
maar ook geen bevolking die er zo weinig vanaf wist. Dan heb je dus dom
enthousiasme. Enthousiasme over iets waarvan je niet precies weet wat het is.
Dat is een recept voor ontsporing van het debat later. Dat zie je in verband met
die eurokwestie. Obsessie over bevoegdhedenoverdracht is iets wat iets breder
ligt. Maar vooral voor landen buiten de eurozone, dus vooral de UK en
Scandinavische landen. Dat is voor Nederland eigenlijk een recept voor frustratie
want Nederland is eigenlijk vanuit de economische belangen en de rationele
politiek een voorstander voor meer bevoegdhedenoverdracht, omdat je dan de
dingen strakker kunt regelen en de zaken minder politiek worden. Omdat je het
mandaat om dingen uit te voeren door die bevoegdhedenoverdracht geeft aan
supranationale instituties in Brussel waardoor het helderder is en waardoor je
niet elke keer met alle lidstaten bij elkaar hoeft te komen om te overleggen, dan
krijg je politieke koehandel. Onze natuurlijke positie is voor
bevoegdhedenoverdracht maar dat opgewonden nationale debat leidt er toe dat
253

in het electorale publieke debat men eigenlijk juist bevoegdhedenoverdracht als
iets ergs laat zien. Dat leidt tot hele rare situaties. Nederland pleit in Brussel voor
een supercommissaris voor begrotingsdiscipline. Dat is een Nederlands plan.
Maar daar hoort bevoegdhedenoverdracht bij. Het nationale debat gaat
vervolgens over niet meer bevoegdhedenoverdracht. Als politici dan het debat
voeren met meel in de mond hierover maar vervolgens wel een supercommissaris
instellen krijg je weer datzelfde mechanisme, namelijk onbegrip. De politici zitten
in feite ook in een moeilijke positie want hun geloofwaardigheid neemt enorm af
door deze toestand. Dat debat over bevoegdhedenoverdracht, dat je de zaken in
Europa regelt op een zo laag mogelijk niveau, subsidiariteit noemen ze dat, dat is
een Europees uitgangspunt: Als het niet nodig is om iets in Brussel te doen, moet
je het niet doen. Dat betekent het eigenlijk. Daar is een uitgebreid debat over
geweest in het Nederlands parlement, dan gaan de parlementarirs hele lijsten
maken met wat er terug moet. Die lijsten zijn heel lang, maar de dingen die erop
staan, zijn belachelijk. Europa mag geen gratis fruit verstrekken op de lagere
scholen, dat is een bevoegdheid die we terug willen hebben. Dat geeft aan waar
het over gaat. Die obsessie over bevoegdhedenoverdracht leidt tot een verkeerd
soort focus. Dat is niet het item waar Nederland op gefocust moet willen zijn. We
moeten op de inhoud gericht zijn: hoe kunnen we het beter regelen, hoe kunnen
we meer begrip krijgen op de zaken? Vaak is dit helemaal niet door het
tegenhouden van bevoegdheidsoverdracht

[Maar is dit denkt u een politieke focus of ook een mediafocus?]

Het is ook een mediafocus, de soevereiniteit, dat heet een
bevoegdhedenoverdracht. Dat is een heel beladen item waar de media iets mee
willen. Dat leeft onder de bevolking: niet meer macht naar Brussel. Dat wordt dan
uitgelegd in de sfeer van bevoegdhedenoverdracht. Dat is een focus die leidt tot
een defensieve opstelling bij ieder plan dat er uit Brussel komt en de discussie
over bevoegdhedenoverdracht en niet over datgene wat men probeert op te lossen
in het Brusselse overleg. Dat gaat als het ware meer om de vorm en niet over de
inhoud. En als je over die vorm alleen maar blijft praten, blijkt ook dat je niet aan
254

de inhoud toekomt. Brussel zal niet erg Als Nederland zegt: we willen geen
gratis fruit meer op de lagere school, maar mensen op de lagere school zeggen
dan misschien wel: waarom hebben we geen fruit meer, dan heb je het niet over
de toekomst van de euro.

[5. Welke invalshoeken mist u in de berichtgeving over Europa in de Nederlandse
media en hoe vertekent dat het beeld van de burger over Europa? ]

De belangrijke invalshoek die ontbreekt is de machtspolitieke invalshoek, die heb
ik net uitgelegd over de positie van Europa in de wereld. Daar doen we heel
weinig aan. Een invalshoek die ontbreekt is de culturele invalshoek en ook met
name met betrekking tot Oost-Europa. Er wordt heel erg in wij-zij-termen
gepraat over West-Europa en Oost-Europa. Alsof er niets veranderd is na de val
van de Berlijnse Muur, alsof het twee werelden zijn. Het zou heel goed zijn om
meer te praten over de common ground die er is. En het feit dat die koude oorlog
maar een heel kort moment is geweest dat die scheiding er was. En er wordt in
Nederland heel weinig gedaan om ons te verzoenen met de nieuwe werkelijkheid,
we zouden vaak graag in de koude Oorlog-logica willen blijven denken. Als je ziet
hoe er over Oost-Europa wordt gepraat vind ik dat vaak stuitende clichs die op
ons afgevuurd worden. Dus dat zijn twee belangrijke punten.
Verder denk ik ook de politieke dimensie bij alle economische onderwerpen. Dus
Europa is heel vaak economie of geld. Dan worden ook heel vaak economen of
monetair deskundigen opgevoerd om het uit te leggen, maar dan wordt het altijd
heel technisch uitgelegd. Terwijl het in Europa eigenlijk altijd politiek behandeld
wordt. Dan krijg je dus ook in de media een technisch-rationeel verhaal, dat is op
zich niet fout. Maar als dat het enige verhaal is, heb je een beperkt gedeelte van
de werkelijkheid te pakken. Er zou meer een oog moeten zijn voor de politieke
dimensie. Je kunt het bijvoorbeeld erover eens zijn: we moeten wel of geen
europbonds invoeren of de EC moet wel of niet de rente verlagen. Het zou fijn
zijn als daarnaast ook wordt aangegeven wie er voor en tegen zijn en waarom en
is dat traditioneel zo of zijn ze van koers veranderd. En hoe is dat te verklaren
vanuit het project van de muntunie zoals het gestart is. Dus wat meer politieke
255

context ontbreekt vaak.

[Waarom ontbreekt dat?]

Omdat Nederland voor die politieke kant traditioneel weinig ook gehad heeft.
Nederland heeft ook altijd gezegd: Al sinds de jaren vijftig is Europa geen
politiek project. Dat willen wij niet, wij willen dat het een technisch project is
gericht op handel en economie. Het is nooit zo dat de Nederlandse visie 100
procent is doorgevoerd in het Europese integratieproject. Je hebt ook met tal van
andere visies te maken. De hele dominantie visie is de Franse visie, die zegt dat
Europa juist een politiek project moet zijn en juist niet economisch en technisch.
Dan kun je het ding bijsturen wanneer het nodig is. Als je alleen maar technische
regels hebt, is het een doordenderende machine die bepaalde economische
belangen dient, dus neoliberaal of grootkapitaal, afhankelijk van hoe links de
Fransman is die het zegt. Dat is slecht. Als je dat al doet moet je sowieso een
politieke kop hebben die dat in termen uitlegt van maatschappelijk belang en
waarden waar wij voor staan in de Europese samenleving. Dat gedeelte van het
project is ook belangrijk maar dat wordt in Nederland zelden aandacht aan
besteed. Dus politieke duiding op alle niveaus van Europa in de wereld tot aan
het integratieproject zelf ontbreekt heel vaak.

[6. Wordt Europees nieuws vooral bepaalt door mediacratie (journalisten bepalen
decor en context van informatie) of is Europees nieuws vooral het product van
newsmanagement (PR, voorlichting, communicatie)?]

Het is het eerste. Dan wel door heel specifieke journalisten, namelijk de Britse
journalisten. De Financial Times en The Economist die worden overgeschreven
en nagepraat, ook over Europa. Twan Huys bijvoorbeeld, die praat letterlijk met
The Economist mee. Daar is niks mis mee, het is goed om internationale media te
lezen. Wat wel een punt van aandacht is, is dat ze ook Franse en Duitse media
beter zouden moeten lezen. De berichtgeving over Europa en over de eurocrisis is
enorm gedomineerd door Angelsaksische media. Dat ging in Nederland ook in de
256

analyses van dit soort media uit de Angelsaksische wereld: die gingen er in
Nederland in als gesneden koek. Die hebben letterlijk doorgegeven aan de
Nederlandse bevolking in de geschreven media en ook op tv. Dat is een outsiders
view. Ze zijn geen lid van de eurozone. Je kunt je die outsidersrol eigenlijk niet
permitteren want je moet er meer van weten. Je moet je dan ook verdiepen in de
Franse en Duitse berichtgeving. Je ziet dan ook dat dezelfde gebeurtenissen
totaal anders worden uitgelegd. Dat is iets wat echt problematisch is in
Nederland. De invloed van met name de Engelse media, die goed schrijven maar
wel vanuit een Engels perspectief, die is enorm groot in de Nederlandse media.

[Dat verbaast me, want ik heb dit van geen enkele journalist gehoord Kunt u dit
verklaren?]

Dat heeft te maken met de klassieke gerichtheid van Nederland na de tweede
wereldoorlog op de Angelsaksische wereld. De Britten zijn onze beste vrienden in
Europa, zo zien wij dat zelf ook. Maar het zijn natuurlijk outsiders. De Britten
willen op heel veel punten in de Europese integratie, dat er ook dingen misgaan.
Zij hebben altijd een alternatief gehad. Dat is niet dit Europa. Dat is ook de reden
dat Cameron de UK ook overal buiten zet. Sinds het veto in 2011 doet de UK
eigenlijk aan geen enkele Europese reddingsactie meer mee, dat is heel typerend.
De media in Engeland zijn heel goed over Europa, maar ze komen allemaal vanuit
een bepaald perspectief, namelijk een die heel erg gericht is op de markt.
Daarmee beschrijf je niet, je doet de werkelijkheid geen recht. Behalve dat je
daarmee van buiten aan kijkt tegen de Frans-Duitse as, die de kern is van het
Europese integratieproces, mis je ook de visie in die Frans-Duitse as, want die is
niet Angelsaksisch. Daar spelen andere dingen een rol. Veel meer aandacht voor
sociale cohesie, culturele waarden op een markt, hoe bescherm je die. Dus niet
alleen privatisering en het stellen van randvoorwaarden. Die Duitse en Franse
media krijgen in Nederland heel weinig aandacht. Dat is heel slecht voor het
beeld dat Nederland ontwikkelt. Het is het beeld van een outsider terwijl
Nederland een insider is

257

[Kunt u hier een voorbeeld van geven?]

Een mooi voorbeeld... Ik heb hier een stukje over geschreven in het NRC. De
voorspellingen van de ondergang van de euro. Er is geen Franse krant of Duitse
krant geweest die serieus heeft voorspeld dat de euro ten onder zou gaan. Enorme
voorspellingen, de ene na de andere apocalyptische voorspelling was vanaf 2010
in The New York Times, Financial Times en The Economist. Als je die covers
bekijkt vanuit 2011 was het om de 2 weken een cover met :'De euro als een
neerstortende meteoriet.' Natuurlijk was dat een scenario, maar het was een heel
extreem scenario. Dat extreme scenario werd in de Angelsaksische wereld
populair. Waarom? Aan de ene kant dat ze het verwachtten, omdat het hun gelijk
zou zijn. Aan de andere kant ook dat ze het slecht begrijpen. Het was het idee:
'Dat kan niet goed gaan. Wij doen het zo en zij doen het zo. En wij doen het goed
en zij doen het totaal anders en dat kan niet goed aflopen. Er worden vaak
vergelijkingen gemaakt met Amerika. De centrale bank in Amerika kan ingrijpen
en in Europa niet. Dat klopt wel, maar daarmee heb je het hele verhaal niet
verteld. Die Angelsaksische wereld kwam, ook een beetje uit onbegrip over wat er
aan de gang was, met hele extreme toekomstvoorspellingen tijdens de eurocrisis.
De Duitse en Franse kranten gaven een totaal ander beeld. Vooral de mededeling:
totaal mislukken kunnen we ons niet voorstellen, maar dat er iets ergs aan de
hand is wel. Maar waar zit eigenlijk het probleem? Het was een veel
genuanceerder verhaal. Het was veel behulpzamer geweest voor het Nederlandse
debat als dat wat meer meegenomen zou worden. Niet alleen het overschrijven
van Paul Krugman, die voor een Nobelprijswinnaar onbegrijpelijk uitspraken
heeft gedaan.

[Waar zit Nederland hiertussen? Je hebt de Angelsaksische en Frans-Duitse,
waar zitten wij dan? Is er ook nog een Nederlandse kant?]

Er is geen Nederlandse kant over de euro. Er wordt heel veel overgenomen uit de
Angelsaksische kant.

258

[En Europa als project?]

Er is wel een toenemende interesse in Duitsland misschien. Dat is verstandig.
Toenemend in die zin. Het Nederlandse publiek staat meer open over verhalen
uit Duitsland. Dat is natuurlijk lang niet zo geweest. Daar zit wel een kans om
misschien wat meer te doen met de Duitse media, die ontzettend goed zijn vaak.

[Wij zijn gericht of op Engelse of Duitse krant. Maar waar staan onze eigen
journalisten. Hebben wij nog een eigen visie?]

Die is super Angelsaksisch. De Randstad is vreselijk Angelsaksisch. Iedereen wil
werken bij The Guardian of The New York Times. Daar wordt in toenemende
mate ook heel opgewonden over gedaan op televisie. Een journalist die dat
gepresteerd heeft. Twan Huys die iemand van The Economist interviewt.
Natuurlijk kunnen dat goede mensen zijn, maar er zitten minstens even goede
journalisten op deze thema's in Duitsland en Frankrijk, minstens, zo niet beter.
Die publiceren in hun eigen taal. Wat de barrire veel groter maakt om je erin te
verdiepen. We zitten heel dicht tegen de Engelstalige wereld aan.

[7. Wie zijn volgens u de beste sprekers/schrijvers/analisten/commentatoren
over Europa?]

Caroline de Gruyter van de NRC. Nu is het wat algemener; ze was goed over de
euro.
Ik vind die Belg, die eigenlijk een Chinadeskundige is, Jonathan Holslag ... Die is
heel goed omdat hij dat machtsrealistiche verhaal vertelt. Dat is echt een nieuwe
invalshoek. Europa in de wereld, hij legt uit dat het vaak met machtspolitiek te
maken heeft. Dat je het Europese project op die manier ook af en toe moet
duiden.
Ik vind Chris Ostendorf heel goed. Die is ongekend goed... Die steekt er met kop
een schouders bovenuit... Je merkt dat hij weet wat er aan de hand is. Hij slaagt
er best vaak in om het ook kort aan te geven. Ik denk alleen dat hij het grote
259

publiek minder aanspreekt omdat hij niet het cynisme kan onderdrukken in de
manier waarop hij het moet uitleggen. Hij zit in Brussel en dan moet hij het
Nederlands framen, dat doet hij soms wat laatdunkend. Dat is wat negatiever,
maar inhoudelijk heel erg goed.

[Wat is er zo goed aan?]

Je merkt dat hij weet waar hij het over heeft. Hij kan van microniveau naar
macroniveau schakelen omdat hij weet hoe alles werkt. Hij weet dat geen enkele
lidstaat zijn zin 100 procent kan doordrukken, maar dat er wel machtsspellen
vooraf zijn waar coalities gesmeed worden. Hij is gewoon een hele goede politieke
duider. Iemand die behalve dossiers ook het politieke spel in kaart kan brengen
met een paar woorden. Hij is zeker een van de beteren. Nee, de beste. Maar hij
krijgt vaak heel weinig tijd. Hij doet alleen maar hele korte dingen.

[Hij krijgt weinig tijd?]

Hij is correspondent, er wordt even geschakeld, dan legt hij iets uit. Het echte
gesprek is dan aan tafel, bij Nieuwsuur waar dan verder over gepraat wordt. Dat
gebeurt dan met anderen.

[Zijn er dingen die u opvallen die verschillen tussen de berichtgeving op televisie
en in andere nieuwsmedia?]

Televisie is natuurlijk veel meer gericht op dingen die breder zouden leven.
Dingen worden al snel door de TV gezien als te specialistisch of te ingewikkeld
waardoor je naar die Saskia Dekkers-achtige formule grijpt op de Nederlandse
TV. Dat is dus iets waardoor op televisie eigenlijk heel vaak de grote vragen,
waarom zitten we erin? Wat is er goed aan? Waarom moeten we ermee door? Wat
bindt ons? Wat is de Nederlandse identiteit? Dat soort vragen komen op de tv
niet aan de orde. Dat is eigenlijk jammer, want dat zijn wel de vragen die leven
onder de bevolking. De afweging van de journalist is altijd: het is te groot. Het is
260

te moeilijk. We krijgen het niet geframed en uitgelegd, en dus wordt het niet
gedaan. Maar je mist daarmee wel een belangrijke vraag. Ook vanuit de bevolking
in Duitsland, maar ook in Frankrijk. Onlangs in Frankrijk bijvoorbeeld: Oekrane
crisis is nu. Wat gebeurt er? Een uur lang een programma met een stuk of tien
deskundigen uit verschillende invalshoeken, een schrijver, econoom, politicoloog
praten over de grote vraagstukken. Wat betekent dit voor de wereld en voor
Frankrijk. Wat moet de opstelling van Europa zijn? Dat zijn de vragen waar
mensen ook in genteresseerd zijn. Die worden in Nederland niet gesteld. Als ze
gesteld worden, is het vaak aan politici. Dan krijg je vaak dus een politiek
antwoord, een partijstandpunt. Ik denk dat dat onbevredigend is voor tv-kijkers,
die wel de grote vragen om zich heen zien. En zien dat wat relevant is, maar op tv
dat niet geadresseerd zien worden.

[Ziet u verschillen tussen televisie in Nederland, of kranten of radio]

Bij de televisie is er een hele grote obsessie met korte gesprekken in een heldere
welles-nietes-setting. Heel vaak op tv, je wordt er doodmoe van, welk onderwerp
wordt niet besproken in een setting van een voor- en tegenstander. Dan kom je
altijd in een zwart-wit toestand terecht. Het gesprek, als een vorm om ook over
iets te praten, is vaak bijna afwezig. Wat je bijvoorbeeld in heel veel Duitse
talkshows ziet, is dat juist een thema centraal staat en dat daar vanuit een aantal
experts constructief over gepraat wordt. Er zijn dan wel meningsverschillen, maar
de bedoeling is door het gesprek tot nieuwe inzichten te komen. Dat werkt vaak
op een goede en informatieve manier. Je krijgt allerlei invalshoeken naast elkaar
waardoor je als kijker een completer beeld krijgt. Je moet meestal ook
concluderen dat je het met de een 100 procent eens kan zijn of met de ander. De
informatie samen geeft wel dat ik beter begrijp wat er aan de hand is. Dat
ontbreek in Nederland.

[Heeft u een voorbeeld van zo'n Duits programma?]

Je hebt twee van de grote talkshows die over actuele thema's gaan. Een op de
261

ZDF. Vaak worden die genoemd naar de presentatrice. De ZFD en ARD hebben
allebei ARD op zondag en ZDF dacht ik op woensdagavond. De setting is altijd
met fauteuils, een gesprekleider en er is een thema. De manier waarop dat
opgezet is in een uur of anderhalf uur is vaak, rustgevend ten opzichte van
Nederlandse debatten. Het gaat er netjes aan toe, minder voor de tribune. Daar is
ook af en toe een onderbreking met af en toe feitelijke informatie. In opdracht
van het programma is een onderzoek gedaan hoe de Duitsers over de euro
denken. Dan worden er wat feiten gegeven, dat kan dan een aanzet zijn voor een
volgende ronde in het gesprek. Ik vind dat een vorm, maar ook een diepgang op
een thema die we in Nederland zijn kwijtgeraakt. Ik weet niet of het ooit heeft
bestaan

[De Adviezen]
[1 Hoofdredacteuren]

Er zou wat meer expertise van buiten gehaald kunnen worden in de
voorbereiding. Dus niet alleen duiders aan tafel maar ook inzetten op
inhoudelijke kennis bij de redactie zelf. Maar het belangrijkste is misschien wel
de vorm. Er is een obsessie met de vorm van het debat in voor- en tegenstanders
waardoor je heel snel hakketakgesprekken krijgt. Dat constante debatteren en
dingen afvangen met halve waarheden is men beu. Over dit soort onderwerpen
willen mensen echte informatie. Ik denk dat, dat de belangrijkste tip is. Is het niet
een ding om over na te denken: is het format dat gekozen wordt om informatie te
brengen wel functioneel? Functioneert dat nog wel op dit thema? Moet je niet
denken aan andere vormen waardoor je meer een gespreksvorm krijgt? Met meer
ruimte voor nuance, zonder dat dat langer hoeft te duren
Veel hangt ook af van de interviewers. Dat bedoel ik met die redacties. Als je kijkt
naar een Twan Huys, die weet er niks van. Maar de manier waarop hij interviewt
is alsof hij de wijsheid in pacht heeft. Ook als je dan geen debat hebt krijgt je een
debat met Twan Huys, dan gaat Twan Huys welles-nietes doen met de gast. Dat is
niet de manier waarop je meer informatie naar de kijker brengt, denk ik.

262

[2. Journalisten Moeten die dan dus meer kennis hebben?]

Je kan dat van een Twan Huys misschien niet vragen maar je kunt je wel
voorstellen dat er iemand is die voor de Europese dossiers is. Je ziet wel een
bepaalde rolverdeling, tenminste dat idee heb ik, tussen Marille Twebeeke en
Twan Huys. Zij doet de nationale politieke dossiers die wat inhoudelijker zijn. Die
kent ze dan heel goed, waardoor er vaak een ander soort gesprek ontstaat. Maar
die momenten dat er weinig kennis is en het gaat over een complex thema als de
internationale politiek en je gaat dan ook nog eens agressief interviewen in plaats
van een beetje vragen: Leg mij eens uit wat er aan de hand is dan is dat een
recept voor heel weinig nuttige informatie. Dan is het meer een show-off van de
presentator. Je zou denk ik voor het thema Europa best wel kunnen voorstellen
dat je daar iemand voor hebt. Als je uitzending in het teken staat van Europa,
waar je toch kan voorstellen dat, dat een paar keer per maand het geval is, dat je
het iemand laat presenteren die daar op thuis is. Dat zou zo'n Chris Ostendorf
goed kunnen, tien keer beter dan Twan Huys bijvoorbeeld.

[Dus u zegt, meer kennis en ook een andere manier van interviewen?]

Ja, op een andere manier gesprekken opzetten. Die debatten met publiek dat
klapt en vlaggetjes dat is echt uitgewerkt. Er is een moment geweest dat we
enorm enthousiast zijn geworden van de Lagerhuisformule. Ik denk dat het
moment is gekomen om te zeggen: Het was leuk, laten we wat anders proberen.

[En wat voor formule dan?]

De Duitse, Franse en ook de Britse televisie. Er zijn veel voorbeelden van. Dan
kom je meer in een setting als iets als Buitenhof, dat af en toe ook zo is. Hoewel
daar tegenwoordig vaak ook naar een voorstander tegenstandermodel wordt
gegrepen.

Wat trouwens ook werkt. Dat is ook nog een idee, dat zie je ook wel vaak bij
263

bijvoorbeeld Britse televisie: vaste experts bij vaste onderwerpen. Waarbij je een
beetje wisselt zodat je op een gegeven moment mensen wat langer een
mogelijkheid hebben om een structurele analyse neer te leggen. Ik denk dat dat
ook bijdraagt.

[3. Europarlementarirs]

Die kunnen weinig doen. Het Europarlement is een moeilijke institutie. Ze
hebben een onduidelijk mandaat. Het is ook een zwakke institutie ten opzichte
van andere Europese instituties, dus ze zitten al in een moeilijke rol. Daarnaast
zijn het ook nog eens politici. Politici moeten gewoon doen waarmee zij denken
dat ze de belangen van hun achterban behartigen. En eventueel meer zetels
winnen. Dat hangt daarvan af. Dat is voor iedereen anders. Als je als PVV'er in
het Europarlement komt is het handig om je af te zetten tegen Europese zaken,
maar dat geldt voor anderen weer niet. Iets meer uitleg en iets meer
bescheidenheid over de rol van het Europees parlement zou misschien wel handig
zijn. Als je iemand ziet als Hans van Baalen die doet alsof hij Europa leidt als hij
daar op een plein in Kiev staat, dat is het oproepen van een beeld dat totaal niet
strookt met de werkelijkheid. Ik zou eerder zeggen dat Europarlementarirs
realisme moeten uiten over wat ze kunnen, en uitleggen hoe het er aan toe gaat in
plaats van doen alsof zij aan zet zijn in Europa. Dat is heel vaak niet het geval. Dat
idee willen ze wel vaak oproepen. Maar of je het ze kan kwalijk nemen is ook weer
de vraag.

[4. Tweede Kamerleden]

Die ontwikkelen zich best positief. Als je kijkt hoe slecht de kennis was vind ik dat
daar wel winst geboekt wordt. Ik ben daar eigenlijk ook niet zo negatief over op
termijn. Ik denk dat er steeds meer het besef doordringt dat Europa een integraal
onderdeel is van binnenlands beleid en dat ze moeten weten waar ze het over
hebben. Dat ze niet meer wegkomen met clichs. Ik ben daar eigenlijk niet zo
negatief over. Ten opzichte van het verleden gaat het eigenlijk best aardig
264


[Meer kennis? Dat maakt het beter?]

Ja, de Tweede Kamer investeert nu enorm in de kennisopbouw, dat zie je en merk
je. Dat geldt natuurlijk lang niet voor iedereen. Ze hebben vaste Europa-
adviseurs, ook die niet aan partijen gekoppeld zijn. Dat merk je ook.

[Hoe merk je dat er meer kennis is?]

Dat zie je aan de manier waarop Kamerleden bepaalde dingen uitleggen, waarom
ze een bepaald standpunt innemen. Dat wordt wel beter.

[Dus nog adviezen wat wel beter kan?]

Ook voor hen geldt dat het goed is om af en toe een Franse of Duitse krant open
te slaan. Dat zou niet zo verkeerd zijn.

[Omdat?]

Omdat ze daarmee een nog wat completer beeld krijgen. Zij zitten vaak ook heel
vaak in het napraten, dat hoort ook bij de politiek. Ook wat meer aandacht
besteden aan hun eigen uitleg. Iedereen weet dat Frankrijk en Duitsland heel
belangrijk zijn, maar in Nederland wordt het vaak politiek uitgelegd achteraf: 'De
Fransen en Duitsers hebben iets bekokstoofd en daar staan we dan weer. We
kunnen er niet onderuit.' Dan ben je te laat. Dat is ook niet goed voor je
geloofwaardigheid als politicus. Het is beter om van tevoren aan te geven dat je
ziet dat bepaalde dingen gaan gebeuren. Het probleem is dat veel parlementarirs
dat niet zien. Als ze daar wat meer in zouden investeren, dan kunnen ze daar
vooraf al op anticiperen. Dan wordt je als politicus wel geloofwaardiger. Je kun
dan ook van te voren al aangeven wat de positie van Nederland moet zijn ten
opzichte van een bepaalde ontwikkeling. Nu is het vaak achteraf: och, och er is
weer iets gebeurd, hoe zorgen we dat het zo min mogelijk blijft qua negatieve
265

uitwerking. Het is een defensieve reflex. Daar wil je als politicus niet in zitten. Als
je niet in een defensieve reflex wil zitten, Johan Cruijf heeft het wel eens
uitgelegd, dan moet je de bal hebben en aanvallen. Als je de bal wil hebben, moet
je wel weten waar die is. Die is bij de Fransen en Duitsers, dus het zou niet
verkeerd zijn om daar iets meer op te anticiperen.

[5. Burgers]

Burgers hebben gewoon meer onderwijs nodig. Ook op dat punt zijn wel
verbeteringen sinds 2005. Toen heeft Ben Bot na het referendum het
understatement van de eeuw gemaakt door te zeggen: 'Er is achterstallig
onderhoud.' Sindsdien zie je dat er wel meer aandacht voor is. Dat is iets van de
lange adem. Ik merk zelf uit contacten die ik heb bij burgers op allerlei niveaus
dat er een vraag is naar kennis. Dus aan de burgers ligt het bij wijze van spreken
niet. Alleen als je er nooit iets over gehoord hebt, waar moet je bij zo'n groot
onderwerp dan beginnen? Hier ligt een grote taak voor het onderwijs. Het
onderwijs over Europese integratie van de naoorlogse Nederlandse geschiedenis
is jarenlang verwaarloosd en in clichbeelden uitgelegd. Alleen idealistisch, of
alleen maar een markt. Nooit meer oorlog en geld verdienen, dat was Europa. De
effecten daarvan zijn merkbaar in de bevolking. De bevolking zelf onderkent dat,
ik merk dat zelf.

[Hoe bedoelt u?]

Die onderkennen dat ze te weinig ervan weten om te begrijpen wat er aan de
hand is. Ze vragen om cursussen over Europa

[Ziet u daar een toename in?]

Ja enorm. Dat komt ook een beetje door de crisis, maar dat was al aan de gang.
De bevolking die treft niet zoveel blaam. Zij moeten het net zoals jij en ik ook
doen met de opleiding die we gehad hebben. Als je daar nooit iets hebt gehoord,
266

hoe moet je het dan weten

[6. Maatschappelijk middenveld]

VNO-NCW is ontzettend pro-Europees. Die zouden dat wat meer mogen
toelichten. Die komen daar eigenlijk alleen op hele specifieke momenten mee
naar buiten. Ze zouden wel iets meer kunnen doen, waarom het nou voor het
Nederlands bedrijfsleven zo belangrijk is volgens hen, daar hebben ze
waarschijnlijk ook gelijk in, dat de Europese integratie zo soepel mogelijk
verloopt. Dat er op sommige punten meer integratie zeer gewenst is. Dat zou ook
enorm helpen. Zij zijn daar vaak natuurlijk omwille van diplomatieke redenen
niet happig mee om naar buiten te treden. Het is vaak ook de achterban van de
VVD, en die voert campagne in het eurosceptische kamp, dat maakt het moeilijk.
Het zou wel helpen. Nu gebeurt dat heel incidenteel. Te incidenteel om het een
structureel geluid te laten zijn.

[En andere organisaties, of als geheel?]

De ANWB heeft de campinggids, dat is ook heel Europees. De kerken, maar ja
wat is de invloed van kerken? Dat is eigenlijk ook een cement in de Europese
integratie. Zeker in de origine. Via de Christen Democratie zou je daar iets meer
over kunnen horen. De vakbond heeft het heel lastig met Europese integratie, die
hoor je daar genoeg over via de SP en de PvdA. Er zijn defensieve reflexen via
marktwerking. Zij zouden vaak ook het gedeelte van het verhaal erbij kunnen
halen, dat ook de oplossingen via een interne markt eerder gezocht moeten
worden via een Europese band dan via een nationale. Dat doet de vakbond
weinig. De banken hoor je er al vrij veel over. De experts zitten al best vaak aan
tafel

[U zegt: er is wel voldoende aandacht over Europa in de media. Hoe bedoelt u
dat? Wat is die aandacht?]

267

Het wordt niet meer genegeerd. Dat is in Nederland heel lang gedaan. Alles wat
met Europa te maken had werd genegeerd omdat men het te saai of te moeilijk
vond. Dat is niet meer zo. In dat opzicht is het verbeterd, maar de kwaliteit van de
aandacht is vaak wel een punt van zorg.

[Laatste punt, je gaf aan dat de schuldencrisis goed is geweest voor de
berichtgeving over Europa. Merk je dat dan ook in de toonzetting?]

Ja, eerst was de berichtgeving enorm zwart-wit over de schuldencrisis. Maar
naarmate deze vorderde zag je eigenlijk dat deze aanpak niet werkte. Dat de
voorspellingen niet uitkwamen. En je ziet nu na verloop van tijd dat men beseft
dat er op een andere manier naar gekeken moet worden. Het gaat nu steeds meer
om de dingen waar het over moet gaan.
268

Hans Vollaard, wetenschapper
Datum van interview: 19 maart 2014

1. Wat valt u op in de berichtgeving over Europa door Nederlandse media?

Ik vind dat lastig om te beantwoorden omdat, dat zei ik ook al een keer in
dat voorgesprek, ik volg niet alle media over Europa omdat ik nu eenmaal
me nog meer focus op eurosceptische partijen en ook op het vraagstuk hoe
gaat de Europese Unie nu uit elkaar vallen. Daar speelt media wel een rol in,
maar dus de media dat vind ik wat lastig om te zeggen.

Is er dan niks specifieks wat u opvalt?

Ja, maar dan kom ik gewoon weer op dat beeld uit wat ik net ook schetste
bij de regionale dagbladen, AD en bijna hetzelfde Telegraaf, commercile tv
weinig tot niks over Europese integratie en ja ok, maar dan kom ik op de
gegevens zoals ik die net ook verwoordde bij stelling 7 denk ik.

2. Kunt u best practices (minimaal drie) in de berichtgeving over Europa
noemen?

Best practice 1 is, dat waren de jongens van de Keuringsdienst van waarden,
die hadden zo'n serie uitgedacht: de Slag om Europa. Het lastige is en dat
geef ik ook al aan, waar moet je het in vredesnaam aan koppelen als mensen
nog nooit iet over de EU hebben gehad en hoogstens een algemeen beeld
hebben van een inefficinte en ineffectieve organisatie. Dus wat ik dan
handig aan hen vond, is dat ze gewoon gingen kijken naar een kaasmakerij
in Nederland en in Itali en bij de ene mochten er wel wormen in zitten en
bij de andere niet, dus hoe zit het dan met voedselzekerheid? Zodat je het
op die manier in ieder geval probeert te illustreren van wat gebeurt daar en
als media wil je natuurlijk dat er nog iets van mensen lezen of kijken, dus
269

dat vond ik, omdat tv een belangrijk of misschien wel het belangrijkste
informatiekanaal is. Maar goed het werd wel op een enorm lullig tijdstip
uitgezonden. Dus de timing is ook belangrijk. Maar goed als mensen iets
over de Europese Unie op de tv zien dan zappen ze in groten getale weg. Ik
heb altijd een beetje mijn twijfels gehad hoe sterk dat onderzoek is geweest.
(Rapport De NOS heeft dat in zijn kijk- en luistercijfers een verwijzing
gegeven)

Het tweede is: in ieder geval ik wil daar ook eigenlijk mee beginnen, maar
het Leidsch Dagblad is in 2009 gewoon maar begonnen met: hoe zat het ook
alweer? Dat illustreert eigenlijk gewoon het hele punt dat mensen eerst
maar eens moeten weten, wat is dat dan voor organisatie, wie zitten er in en
hoe werkt het? Hoewel je hier al de 1,2 miljoen analfabeten kwijt mee bent
en vervolgens hebben ze met een hele grote foto om het nog enigszins
leesbaar te maken. Maar het is toch een partij tekst die je moet verwerken
en dan nog waar haken we het op aan? Maar ik dacht gewoon maar weer
basaal beginnen met hoe werkt het eigenlijk. Dat zie je langzamerhand bij
kwaliteitsmedia ook ontstaan zoals bijvoorbeeld in Vonk van de Volkskrant.
Chris Ostendorf probeert het ook wel een beetje. Maar dan is ook wel de
vraag of de hoofdredactie van journaal of krant berhaupt je berichtje
accepteert. Maar je probeert in elk geval uit te leggen hoe het nou eigenlijk
werkt. Tromp bijvoorbeeld van de Volkskrant dus dat ja, gewoon
informatievoorziening, je moet natuurlijk eerst uitleggen hoe het werkt.

Ja, ik vind wel dat Chris Ostendorf het aardig duidt. Ik bedoel als
politicologen weer mopperen tijdens de lunch welke beelden er allemaal
niet verschenen. De manier waarop iemand reageert of wat het beste
weergeeft wat Kiev aan het doen, dat komt helemaal niet aan bod, maar dat
is ook een kwestie van Nederland is zo'n klein land en Duitsland, dat is
misschien ook wel een kritiekpunt; Ik lees graag Duitse media omdat die
berhaupt iets vertellen over wat er in de rest van de EU gebeurt met name
270

in Polen, Oostenrijk ga zo maar verder. En dan begint hier in Nederland
zo'n beetje Oost-Europa al, dus ja maar dat is ook weer iets van ja waarom
zou je daar als media aandacht aan besteden als dat niet landt bij mensen in
hun hoofd en dat is dus weer een kwestie van moeten we dat dan niet op
school geven? Misschien dat er weer andere rapporten brengen ja als we ons
buitenlands beleid op goede wezen willen stoelen dan moeten we veel meer
op Duitsland orinteren en dan veel meer dan de 6,5 student Duits die er nu
rondloopt. Dus dat zie je wel . O ja, dat brengt me trouwens bij Paul
Rosenmller waar hij gewoon gaat rondlopen in landen van "Goh, wat
gebeurt er nou eigenlijk." De reden dat ik het goed vind is eigenlijk
informatievoorziening dichtbij mensen beginnen om het berhaupt uit te
leggen en andere beelden laten zien. Dat is eigenlijk van nou ja Nederland is
niet het enige land in de EU. Binnen Nederland bestaan grote verschillen
van mening en in de rest van de EU bestaat dat ook. Bijvoorbeeld de
eurocrisis is toch anders in Griekenland dan wij hier ervaren.


3. Welke verschillen neemt u waar in de berichtgeving over Europa tussen
nu en de vorige verkiezingen (vijf jaar geleden)?

Ik heb de indruk, maar dat is gevaarlijk om als politicoloog te zeggen en dat
moeten we allemaal netjes turven, ik zou durven zeggen dat er dit keer iets
meer aandacht is. En dat ligt ook in het verlengde van het feit dat we
natuurlijk het afgelopen jaar de hele tijd moesten discussiren over willen
wij berhaupt geld, werk en macht delen met Grieken in de monetaire unie.
Dus dat geeft iets meer basis. Misschien dat mensen zich makkelijker
kunnen herinneren. O ja, die partij is daarvoor dus als ik dus die kant op wil
kiezen dan moet ik die kant op gaan. Want dat referendum wisten mensen
dat ook wel een beetje maar binnen een jaar was dat weer kwijt, want er
werd niet meer over gepraat.

271

Dankzij de tv is er veel krachtiger geluid dan we hadden en omdat het
natuurlijk ook een mooi onderwerp is met die Italianen, Grieken,
Spanjaarden. Wat dat betreft zou het natuurlijk goed zijn als we de
eurocrisis opnieuw ingaan, dan zou daar weer wat meer over gaan. Het
Europees Parlement gaat daar wel weer over dus dat zou ook goed passen in
de campagnes zijn.

[U hebt het erover dat het de meest Europese verkiezingen zijn die er zijn
geweest, omdat ze ook echt zo over Europa gaan?]

Ja, zij het natuurlijk dat het net als de gemeenteraadsverkiezingen vandaag,
tweederangs verkiezingen zijn. Dat is gewoon een jargonwoord, niet van
nou ja waardeloze verkiezingen. Het punt is verkiezingen die niet gaan over
de vorming van de macht op het belangrijkste niveau die krijgen gewoon
minder aandacht. Minder aandacht van partijen, want de regering wordt er
niet door gevormd. Ook minder aandacht van de media, dus ook een lagere
opkomst. Je kunt meer macht aan de gemeente geven of aan het Europees
Parlement, dat maakt niet uit zolang je de regering niet daardoor gevormd
wordt is gewoon niet interessant. Heb je minder informatie over de
Europese Unie, besluit je als je toch nog gaat kiezen. Veel mensen weten
niet nog steeds niet dat er verkiezingen zijn. Dan laat je dat baseren op de
informatie die je wel hebt en dat is over nationale politiek. Dus dan zijn ze
nationaal ingekleurd. Nou, dat zie je met de gemeenteraadsverkiezingen
ook. Nationale thema's, nationale politici, lage opkomst en grote partijen
verliezen, want mensen kunnen makkelijker kiezen met hun hart dan
strategisch. En regeringspartijen verliezen omdat je over het algemeen toch
denkt ja die regeringspartijen toch moeilijke beslissingen daar houden we
niet zo van, dus dan kiezen we deze optie. Maar meer Europees valt dus in
die zin mee, de macht wordt dus nog steeds niet gevormd, maar er zal wel
iets meer aandacht zijn voor de Europese Unie dan voorheen en dat met
name dus dankzij de PVV.
272


[Is dat dan negatiever door de PVV?]

Nee, je ziet gewoon dat er toch twee kampen ontstaan van enerzijds partijen
als de PVV die zeggen: luister eens, we moeten gewoon met Nederland uit
de EU, die hele tent die werkt niet. We verliezen er macht en als we van
nationale identiteit en van nationale democratie houden dan kunnen we
beter zelfstandig worden. Dan zie je de andere kant D66 en GroenLinks. Die
zeggen: Ja het is ineffectief, maar we hebben juist als klein land deze
samenwerking nodig, dus we hebben een sterker Europa en meer Europa
nodig. Dus die twee kampen zie je duidelijk en je ziet ook dat de
standpunten van mensen over het algemeen in het ja-kamp wordt de meer
pro-Europazijde overtuigder in hun standpunt zijn net als trouwens de
sceptische kant. Dan heb je als nog die hele grote tussenbulk van wat meer
pragmatisch: "Ja als het goed voor Nederland werkt dan moeten we het
vooral doen, maar als het niet goed werkt waarom doen we het dan niet met
de NAVO, de G20." Nederlanders zijn niet tegen internationale
samenwerking, maar het kan ook anders. En wat je ziet bij dus de
middenpartijen PVDA ,VDD, CDA met name is dat er de afgelopen jaren het
verschil in standpunt van de partijen over de Europese integratie en die van
de kiezers groter wordt. En dat is dus juist weer een teken dat de mensen
stemmen waar zich qua Europees standpunt bij voelen horen, maar de club
die er tussen inzit daar zie je het verschil juist groter worden .Dat is het
verschil waar de PVDA voor staat. Mensen wordt dus gevraagd scoor 1 op 5.
Waar staat u en waar staat de PVDA en dat verschil tussen de Europese
verkiezingen groter wordt en dat geeft dus aan dat het misschien wel niet zo
heel erg Europees is en de vraag is wat kiezers gaan doen, maar een hoop
mensen weten niet dat er verkiezingen zijn en het niveau wat mensen erover
weten is nog steeds heel beperkt, dus ik denk dat dat nog niet heel erg zou
veranderen.

273

4. Welke invalshoeken worden er volgens u gebruikt/zijn leidend in de
berichtgeving over Europa door Nederlandse media?

Ja, dat gaf ik eerder ook aan en dat baseer ik gewoon op wat ik van anderen
weet in ieder geval bij de media is deels feitelijke en deels conflictframing.
Wat ik zelf overigens heb gedaan en dat geeft misschien een iets completer
beeld dan alleen media dan meer publieke opinie. Ik gaf dus straks aan dat
de standpunten relatief veranderlijk kunnen zijn. Maar dat er wel bepaalde
basisstructuur zitten in het denken over Europese integratie en dat is bijna
iedereen vindt is dat Nederland een klein land is en een handelsland is en
dat de EU wat inefficint en ineffectief is. Lang en ingewikkeld praten en
niet slagvaardig en zich met allerlei dingen bemoeien waar je liever van hebt
waar ze zich niet mee bemoeien. Die associaties zijn over het algemeen heel
sterk, maar de receptuur die diagnose dat kent drie groepen. Dat is dus de
groep die ik net aanduidde de GroenLinks, we hebben een sterk Europa
nodig en we worden langzamerhand Europees burger. Het andere kamp:
dan moeten we gewoon ophouden met de EU, want dat werkt toch niet en
dat gaat ten koste van onze democratie en onze identiteit. En ja die
middengroep die is heel pragmatisch, kosmopolitisch eurosceptische
pragmatisch. Die zeggen nou ja als het werkt, dan moeten we het doen.
Maar de laatste jaren hebben een hoop mensen daar nogal wat twijfels over;
Werkt dat eigenlijk nog wel goed?


5. Welke invalshoeken mist u in de berichtgeving over Europa in de
Nederlandse media en hoe vertekent dat het beeld van de burger over
Europa?

Ik geef dus eigenlijk aan dat als je niet alleen een stuk mediaberichtgeving,
maar ook de standpunten van politieke partijen en opinieonderzoek, dan
kun je zeggen dat dit drie belangrijkst verhaallijnen zijn. De diagnose is het
274

zelfde. Of ik iets mis? Ja hier kom ik terug van wat ik bij de stellingen ook
zei. Dat is dat er drie verschillende verhaallijnen zijn, maar bij bepaalde
mensen komt er maar een lijn aan bod. En ja, dat is een beetje vervelend
aan democratie, maar over het algemeen is de meerderheid het niet eens
met jouw standpunt. Uit enqueteonderzoek blijkt dat meerderheid denkt
dat meerderheid het wel met hun eens is en het effect is dat ze zeggen wat is
dat nu voor gedoe in Den Haag: "Iedereen vindt toch dat" Dus het lijkt mij
handig in een democratie, het ideaal van deliberatie, dat mensen weten van
ja we hebben nou eenmaal een verschil van mening, maar ja we hebben hier
rekening mee te houden. Dus het palet van standpunten beter zichtbaar
maken binnen Nederland en daarnaast we maken we de Europese Unie een
soort van democratisch stelsel met elkaar. Je kunt wel zeggen we willen
geen geld geven aan Grieken, maar wat betekent dat voor Griekenland.

Hoe zou jij in de Story Europa vertellen?

Nou, zoals de Story dat doet. Ik heb dus net dat verhaal laten zien. Wat ik
het mooie vind van Story is dat ze, dat ze al jaren trouwens de vraag Den
Haag hebben. Waar ze dus vragen hebben, nou in dit geval: "Moeten
dierenbeulen onbestraft blijven?" En dan drie verschillende partijen vragen
van om hun mening te geven. Dat betekent dus dat je nog steeds kunt
zeggen: "Ja jeetje die idioot van het CDA weer", maar je weet wel wat die
idioot van het CDA heeft gezegd, dat helpt.

Dat recente tv-programma de Arena vind ik in die zin ook heel handig,
omdat, bedoel deze mensen hebben wel een soort van notie al van, nou
laatst was er een stelling; "Moeten bijstandgerechtigden wel of niet verplicht
werk gaan doen?" Het feit dat daar wordt gedebatteerd en voorkeuren
worden bijgevijld en verfijnd.

[Welke zender zendt dat uit?]
275


De EO, Nederland 2 zendt dat uit. En dat vanuit het idee van democratie
moet je weten wat je vindt, vind ik dit een erg handig middel. En ik vind de
opzet eigenlijk nog beter dan Het Lagerhuis. Maar dat komt misschien ook
omdat ik die formule voor debatteren zo zat ben. Net als bij stellingen bij de
verkiezingen die ben ik ook zat.

[Maar bij de Arena is het toch ook zo dat er twee bekende Nederlanders hun
standpunt verdedigen?]

Nou, ik moet zeggen dat ik het heel goed gevonden, maar het komt niet
altijd even sterk over. Maar het idee van zet twee kampen tegenover elkaar
met alle soorten en maten mensen. Dus niet weer de expert, maar ook Jan
met de korte achternaam en weet ik veel, ja dat van elkaar weet: Er bestaan
verschillende standpunten. En we zullen toch iets moeten doen om een
besluit te nemen waar zo veel mogelijk mensen zich in kunnen vinden.

6. Wordt Europees nieuws vooral bepaald door mediacratie (journalisten
bepalen decor en context van informatie) of is Europees nieuws vooral het
product van newsmanagement (PR, voorlichting, communicatie)?

Ik zou eerder geneigd zijn het laatste te zeggen. Ik bedoel zolang er geen
conflict is - dat blijkt ook uit die scriptie - dan ga je dat onderwerp zelf niet
aan de orde stellen. Dan helpt het niet mensen een keuze te maken bij
verkiezingen, maar op het moment dat dus met name de PVV zich wel heel
duidelijk ging onderscheiden, alhoewel dat in eerder verband de SP heeft -
zeker bij de referendum van 2005 - natuurlijk het tegenkamp heeft geleid.
Maar ja, die waren aan leiding van de discussie ( niet goed verstaan) en niet
zozeer dat de media nou bepaalde onderwerpen aansneden.

276

Ik merk ook heel sterk, zeker bij de grote partijen, die hebben een vrij
gespleten achterban, zowel de leden als de potentile kiezers. Dus ja die
hebben zoiets van daar gaan we dus geen onderwerp van maken, want of het
de ene kant op of de andere kant op een verhaal vertellen, we zullen daar
altijd mensen tegen de borst stuiten, dus we zeggen er maar niet zo heel veel
over.

[Maar vindt u dan dat journalisten eigenlijk kopiren wat de PR publiceert?]

Ja, kijk het lastig is natuurlijk dat er ook niet zoveel vraag naar is. Kijk, ik
zelf, als docent Europese politiek, kan er voor mij niet genoeg informatie
zijn, maar waarschijnlijk ben ik een van de weinige. Maar er zijn gewoon
heel weinig Nederlanders die genteresseerd zijn in Europees nieuws, dus ja
waarom zou je het dan brengen. En ook bij verkiezingen vinden mensen het
over het algemeen niet van belang. Dus dan nog minder prikkel om het te
brengen. Maar wat ik zei vanuit het idee van deliberatieve democratie, vind
ik dat ook besluiten van uit de Europese democratie... vind ik toch dat je
moet weten welk standpunt je neemt en vanuit dat oogpunt laten we dan
eerst maar eens beginnen informeren. Hoe steekt het in elkaar en welke
standpunten bestaan er over?


7. Wie zijn volgens u de beste sprekers/schrijvers/analisten/commentatoren
over Europa?

Ik vind, volgens mij heet zij Caroline de Gruyter van NRC en ik vind dat ook
wel een handige truc van de NRC, ze zijn er mee begonnen met Wouter
Schenkel die de economie reflecties aan het geven is, afgewisseld door zijn
collega die ik trouwens onmiddellijk erken als een medium voor
hoogopgeleiden, want ik lees NRC dus, maar die geeft dus inkijk in hoe het
werkt. En dat vind ik zelf wel interessant.
277


[Dus Caroline geeft inkijk in hoe het werkt in Europa?]

[En wie nog meer.... Voor de rest valt het me niet gelijk zo op. Dan zijn het
meer programma's. De slag om Europa ofzo?]

Ja, reden waarom ik misschien niet snel met namen kom is omdat
Nederland berhaupt al een klein land is. Er zijn dus niet zo heel veel
Europese specialisten. Dus op een gegeven moment ken je ze natuurlijk.
Binnenkort begint het hele circus voor deze verkiezingen weer. En dus ik
weet wel wat ze gaan zeggen. En dan hoor ik het zo vaak. Dus ik denk niet zo
snel van goh dat is een...

[Zijn er ook buiten Nederland voorbeelden?]

Ja je hebt dus. Tijdens de hoogtijdagen van de crisis heb ik sterk de website
fox.eu gevolgd, omdat daar een soort website met analyses van economen.
Dat vond ik... Daarnaast zijn er een aantal denktanks die, de Breughel
thinktank, The Centre of European Policies studies, zo zijn er een paar in
Brussel die wel het debat voeden. Dan heb je de klassiekers, dat zijn meer
media dan commentatoren, maar de European Voice, Eurectic. com en EU-
observe. Maar bij wie zou ik nou denken daar ga ik nou eens even naar
luisteren. Der Zeitung, maar dat is meer dan een medium. Dus die komt
algemeen wel met zinvollere reflecties. En berhaupt Duitse media die zijn
wel een paar slagen grondiger. Gewoon meer informatie van wat speelt er en
verschillende kanten belichten. Ja dat is wel een beetje de Duitse
krantenstijl. Daar zijn gewoon meer woorden per vierkante centimeter. Ik
denk dat je dat vrij makkelijk kunt meten.

8. Wat zijn uw belangrijkste aanbevelingen over berichtgeving over Europa
voor
278

Als u een aanbeveling zou mogen doen:

Volg Story! Ik vind dat een hele handige formule. Wel stelling, maar
misschien werkt het op deze manier wel goed. In plaats van een debat met
22 lijsttrekkers. Gewoon een stelling waardoor mensen kennismaken met
verschillende standpunten. Nou ja dit voor dierenbeulen of moeten we luie
Grieken wel of geen geld geven. Dan krijg je vanzelf wel het standpunt van ja
Grieken zijn helemaal niet lui of wacht eens even we redden de Grieken
alleen maar omdat de Franse banken er zo diep in zitten. Dus we redden
eigenlijk Frankrijk en als in Frankrijk alles omvalt dan valt in Nederland
ook alles om, want daar zijn we in Nederland veel meer mee verbonden.
Dan krijg je dat vanzelf wel. Dus volg Story!

Europarlementarirs:
Dan zou ik een tip meegeven: politiek is theater! Dat geldt sowieso voor
Nederlandse politici. Die Europarlementarirs zijn over het algemeen hele
ijverige mensen. Allemaal actief bezig en met wetgeving en het is ook een
wetgevingsmachine. Het gaat niet om de regering te steunen of niet. Je bent
ook maar met zijn zessentwintigen. Dus het zijn er ook maar weinig ten
opzichte van 17 miljoen inwoners in Nederland. Ze hebben dus ook maar
heel weinig tijd om in Nederland. Nou ja, vrijdag zijn ze dan bij inhoudelijke
aspecten aanwezig zoals bij de boerenbond, en zaterdag doen ze dan
partijactiviteiten en zondag gaan ze dan weer stukken lezen om onder
andere wetgeving langs de andere 157 parlementsleden te krijgen. Maar wat
je ziet bij bepaalde parlementarirs . Barry Madlener wat daar op zich wel
handig in en Ivo Verhofstadt, mensen die het parlement niet gebruikten om
wetten te maken, maar om volksvertegenwoordiger te zijn. Dat wil zeggen
over de hoofd van de Europese commissie en collega parlementarirs heen,
aan het thuisfront melden, ik ben met u bezig. Ik weet dat collega
Europarlementarirs het als iets ontzettend irritants vonden als de website
van De Telegraaf weer keurig netjes meldde dat PVV weer een schriftelijk
279

hadden gesteld nou ja over wat voor financile malversaties ze dan weer
hadden gevonden. Ja zijn wij heel hard aan het werk. Neem Caroline
Wortman, die heeft als CDA-woordvoerder banken, die heeft een
ongelofelijk belangrijke stempel gedrukt op die wetgeving. Ik durf te
wedden dat jullie nog nooit van haar hebben gehoord, maar de redding van
de banken en hoe in die in de greep moeten worden gehouden, hoe de
nationale begrotingen in zijn greep moet worden gehouden, zij was daar
ongelofelijk belangrijk in. Zij leidde de onderhandeling. Voor de impact is
het ongelofelijk belangrijk, maar dat is wetgeving. Maar voor een
volksvertegenwoordiger heb ik het idee dat het parlement iets van dat
platform is van discussie voor die verschillende standpunten, is juist het
reiken naar het thuispubliek. Je ziet ook welke filmpjes van
Europarlementarirs wel worden rondgezonden, want dat is wel een
theater. Je kunt mensen dan laten zien: "H we zijn er.". Er komen een paar
sceptici bij, dus misschien dat de debatfunctie daardoor kan versterken. Dus
om mensen te laten zien: h mijn standpunt wordt daar ook verkondigd.

Burgers:
Ja, dan moet je naar mijn colleges komen. Ik ben een analyticus, dus stel dat
je de deliberatieve democratie als uitgangspunt neemt, dan zou je in ieder
geval moeten informeren over hoe het in elkaar steekt en dat mensen weten
wat de standpunten van andere mensen, dat je met elkaar in debat gaat,
maar dan heb je wel enige basisnotie van de EU nodig. Dus dan zou ik
eerder zeggen, de burgers kunnen er ook niet veel aan doen, want ze hebben
er weinig in het onderwijs van meegekregen. Onderwijs is gewoon een
belangrijke burgerschapsvorming. En ja, vroeger maakte de katholieke en
de protestantse en de openbare burgers, maar dat we moeten de burger
eigenlijk nog een beetje integreren in de Nederlandse en Europese politiek.
En ik weet niet of je dat de burger kan verwijten.

Maatschappelijk middenveld:
280

Maar daar is wel literatuur over. De Europese Unie heeft een probleem wat
betreft democratie. Er wordt voortdurend gediscussieerd over democratisch
tekort. Dat houdt in dat: deels zijn er bevoegdheden naar de EU
overgedragen waar het parlement niet alles over te zeggen heeft, hoewel dat
nu bijna niet meer het geval is. Maar het gevolg is dat met name het
buitenlandse beleid is dat er besluiten genomen kunnen worden daar die
niet gecontroleerd worden door het parlement en dat een individueel
nationaal parlement kan wel zeggen: "H, dat heb jij gedaan", maar kan niet
zeggen van alle 28 bij elkaar, dus daar zit geen controle in.

En twee, en dat is een institutioneel vraagstuk en dat er veel bij
expertorganen macht ligt in plaats van bij..... Ik bedoel als je als parlement
zou zeggen we willen dat de Europese Centrale Bank bij de muntkoers
rekening houdt met problemen in Zuid- Europa, dan kunnen ze dat wel
roepen, maar ja de ECB gaat haar eigen gang. Dus dat is institutioneel een
probleem en daarnaast is het een gevoelsprobleem: Wie met wie werk geld
en macht delen. En zeker Bulgaren en Roemenen is daar cultureel gezien
enorm ver af van veel Nederlanders. Mensen uit oude middenstaten: Leuk
dat ze bestaan, we willen ze best dingen verkopen en we vinden het ook heel
prettig als hun bedrijven hier met het belastingkantoor een deal te sluiten,
dat ze hier belasting betalen en niet daar. Nederland staat altijd bekend als
grote investeerder in Oostbloklanden, maar dat komt met name door het
feit dat hun bedrijf hier belastingen betaalt en niet daar. Dus dat is het
democratisch probleem.

Een van de discussiepunten is, de Commissie heeft geen gedachte ok,
misschien het probleem mensen voelen zich niet heel veel bij betrokken, we
horen er niet bij en we hebben er geen invloed over. Kunnen we misschien
belangengroepen inzetten, vakbonden, milieuorganisaties,
consumentenbond, landbouw of die dan een: de stemmen van de burgers
kunnen laten horen en bovendien informatie kunnen verstrekken zodat we
281

meer betrokken raken en misschien burgers een beetje opvoeden in
Europees bewustzijn. Daar heeft Esther van den Berg van het Sociaal
Cultureel Planbureau "De lange weg naar Brussel" onderzoek naar gedaan.
Daar zie je dat scouting Nederland een kleine rol vervult door jongens en
meisjes in contact te brengen met collega-jongens en meisjes uit de EU. Dus
je maakt gewoon met elkaar kennis. Maar voor de rest de meeste toch
zeggen, ja luister wij willen gewoon dat de spelregels over de aansluiting van
mijn gsm goed geregeld zijn of welke stoffen wel of niet geaccepteerd in
voedselverwerking. Dus ga van ons niet vragen niet vragen om een Europees
burger te zijn. Los van het feit dat Nederland natuurlijk een klein land is.
Dat zie je met name bij partijen en belangengroepen. Denk aan de
chemische belangengroepen. Dan ben je sterk afhankelijk van de Europese
samenwerkingsverband. Dan ben je vooral afhankelijk van wat in de Duitse
chemiegroepen wordt bepaald, want die hebben gewoon daar heel veel
mensen.. Dat zie je ook bij.. Neem bijvoorbeeld... De Gng,
wetenschappelijk bureau... Bestaat uit tweenhalve man en een paardenkop.
In Duitsland bestaat dat uit 80 man. Ja de ideenontwikkeling over wat we
moeten vinden van Europese integratie is dus veel sterker daar ontwikkeld
dan hier. Je ziet eigenlijk dat het maatschappelijk middenveld in dat opzicht
een kleine rol vervult. Los van het feit dat we berhaupt.. dat het
maatschappelijk middenveld ook niet zo heel actief bezig is met de
Europese integratie. Ik bedoel vakbonden waren altijd heel erg positief.

[Wat zou het middelveld moeten doen?]

We leven in een vrij land, dus waarom zouden ze het moeten doen om over
Europese burgers te waken. In die zin zou ik niet zeggen wat ze moeten
doen. Alhoewel het wel het wel voor het debat aardig is. In Frankrijk zijn de
belangengroepen over het algemeen veel sterker betrokken... Kennen jullie
het standpunt van de Nederlandse kerken hierover.? Nee?! Nou in andere
282

landen zoals Polen heeft de kerk wel een opvatting over wat er wel of niet in
Europees verband moet gebeuren.

[De ANWB?]

De enige die hier veel over uitlaat is de VNO/NCW. Maar daar komt niet...
Ja die hangen wel eens tijdens verkiezingen een spandoek uit het raam..
Maar de VNO/NCW loopt gewoon naar Rutte toe en zegt joh nou is het
mooi geweest met nare dingen over de Grieken zeggen, want weet wel wat je
daarmee op het spel zet. Dat was zomer 2011 en daarvoor, economen zijn
nog langs geweest

[Wie is er in staat om een goed eurosceptisch verhaal te vertellen?]

Ja, Wilders dan maar in het maatschappelijk middenveld heb je eurodusnie
gehad. Er was ooit een soort boerderijtje, dat was een club die zich enorm
veel zorgen maakte over wat er met het grootkapitaal en de wereld
gebeurden. De EU heeft de vrijmarkt zo verankert in de verdragen dat... Die
geeft het grootkapitaal ook wel wat ruimte dus het is geen wonder dat er
zoveel sceptici zijn. Want ja h, democratie ging toch over gelijkheid en dit
bevordert juist het bij elkaar vergaren van heel veel geld bij een heel klein
beetje mensen. En die hebben daar dus ook wel een hoop discussie over
gehad. Eurodusnie en campagnes bij het verdrag van Amsterdam. De hele
binnenstad was toen gelijk afgezet. Maar dat is ook het laatste geweest van
een maatschappelijke groepering die lawaai maakte tot burgerforum van de
EU, maar de rest .........

Politici:
Het CDA die doet het altijd heel handig met deze verkiezingen. Ze weten dat
ze niet zo'n onderscheidend verhaal hebben, maar ze leggen meer nadruk op
de regio, regiokranten regiotelevisie, via die manier proberen zij hun
283

achterban te bereiken. Het is natuurlijk al 20 jaar de hoop bij campagnes
dat je via de regionale tv wat kritieklozer je verhalen kwijt kan en dat is wat
elke weer niet helemaal lukt.
284

Claes de Vreese, wetenschapper
Datum van interview: 23-03-2014

Wat valt u op aan de berichtgeving over Europa door de Nederlandse media?

Het valt op dat er eigenlijk.. het is lastig.. ik moet en ding zeggen: er was een
heel duidelijk patroon over hoe de berichtgeving eruit zag tot ongeveer 2009.
Toen kwam de crisis en daarna is eigenlijk nog weinig onderzoek gedaan naar
deze berichtgeving, internationaal vergelijkend. Alles wat er gezegd wordt moet
met een korreltje zout genomen worden. Tot 2009 zag je heel duidelijk dat er af
en toe pieken waren in de berichtgeving over de EU als er een belangrijke
gebeurtenis was, daarna nam de aandacht daarvoor onmiddellijk af. Dus dan was
er een referendum of een EU top en werd er veel over bericht, maar dat was ook
snel weer verdwenen. Dit zorgde ervoor dat het publieke debat, maar ook het
kennisniveau eigenlijk onvoldoende bleef. Iedere keer dat er weer iets gebeurde,
dan moest er uitgelegd worden wie precies een rol spelen, wat zij ook al weer te
zeggen hebben en hoe het eigenlijk allemaal werkt. Daarna kwam pas het nieuws.
Iets meer continuteit zou hier werken. Dus dat je niet van de 120 seconden die je
hebt, ook nog eens moet gaan uitleggen wat er voorafgegaan is en waarom die
club bij elkaar zit. Dus dat valt op, dat het eigenlijk niks, niks niks.. piek niks,
niks, niks is. De laatste jaren is er wel meer aandacht voor gekomen, vooral
vanuit een kosten en baten overweging, maar of Nederland daar nou in opvalt in
vergelijking met andere landen, dat weet ik niet..

Waarom was er dan minder aandacht hiervoor?

Dat is eigenlijk een soort kip en ei verhaal: journalisten en eindredacteuren
vrezen dat er geen interesse is en die interesse komt ook niet. Het basis
kennisniveau stijgt ook niet, waardoor je eigenlijk ook geen interessante verhalen
kan maken. Politici geven de media hiervan de schuld en de media zeggen tegen
politici dat als politici iets interessants hebben, de media er wel over berichten.
285

Zo blijf je een beetje hangen. Wat wel interessant is, dat andere landen dat anders
aanpakken en meer berichten over de EU. Het kan dus wel anders.

Kunt u daar voorbeelden van noemen, van die andere landen?

Nou ja, als je kijkt naar Scandinavi, daar is doorgaans meer aandacht voor EU
vraagstukken. Daar zit traditioneel gezien ook meer breedte in de politieke
partijen over hoe zij over de EU denken. Sommige van die partijen zijn meer pro-
Europa, andere meer anti-Europa. Tussen de partijen was meer onderling
verschil. Dat maakt het ook voor de media interessanter om daar over te
berichten. In Nederland was de EU altijd een consensus onderwerp. Dan kun je,
je afvragen: moet je dat dan wel als media verslaan? Valt daar iets over te zeggen
qua berichtgeving? Het heeft allemaal veel te maken met de aanbodkant.

Is de aandacht de laatste jaren toegenomen door crisis?

Ja enorm. De politiek is veel meer gepolariseerd en ook de bevolking is meer
verdeeld. Je merkt dat men berhaupt sneller een mening heeft. Dit heeft met de
crisis te maken, waardoor de EU meer onder aandacht is gekomen. Wel met
name voor economische standpunten/beleid. Het is bijna een soort tegenstelling:
de stappen richting Europese samenwerking zijn nog nooit zo snel gegaan als de
afgelopen vijf jaar jaar, terwijl de publieke opinie nog nooit zo gepolariseerd is
geweest. Zaken als de bankenunie waar de Commissie meekijkt met de nationale
begroting bijvoorbeeld. Dit zijn natuurlijk vergaande integratiestappen en die zijn
allemaal gezet in een periode waarin de publieke opinie eigenlijk heel verdeeld is.

2. Kunt u drie best practices noemen?

1. Zorg dat je iemand uit je Haagse redactie hebt die iets weet over de EU, dus zet
ze niet allemaal in Brussel neer.

286

2. Zorg dat je Europa berichtgeving niet gelijk is aan de traditionele Brussel,
Straatsburg en Luxemburg berichtgeving, maar juist vanuit de Italiaanse eilanden
waar de bootvluchtelingen aankomen bijvoorbeeld. Of grensgebieden waar het
het interessant is. Zorgt dat EU journalistiek dus niet gelijk wordt gemaakt aan de
zogenaamde Brusseljournalistiek.

3. Zorg op de nieuwsredactie dat al je specialisten er oog voor hebben dat de
meeste verhalen tegenwoordig meerdere lagen hebben. Als er bijvoorbeeld iets
gebeurt in de flevopolder, dan heeft dat een Haagse component is, maar ook een
Europese. Het vraagt een continue bijscholing van journalisten.

Zijn er voorbeelden uit de praktijk van media die het goed doen?

Dat vind ik lastig.. sommige van de best practices zitten in grote organisaties
zoals de BBC, maar daar hebben NL media niet zoveel aan, die hebben minder
budget. Ik ben geen voorstander van Europa als apart onderwerp. Dan zie je het
als iets afzonderlijks, terwijl juist de verbinding tussen de Europese journalistiek
en binnenlandse verhalen belangrijk is.

3. Welke verschillen neemt u waar in de berichtgeving tussen nu en vorige
verkiezingen?

De verkiezingen van 2009 waren eigenlijk de eerste verkiezingen waar er iets te
kiezen viel. Het is echt een raadsel dat mensen daarvoor gingen stemmen. In
2009 had je de SP, D66 en deed ook Wilders mee, dus er viel echt wat te kiezen.
in 2014 zien we dat patroon helemaal uitvergroot. Iedere grote middenpartij
wordt nu gedwongen om uit te leggen hoe Europa uit de crisis moet komen.
Daarnaast is er de vraag of de rol van Europa, geopolitisch, is uitgespeeld, door
de situatie op de Krim. De 2014 verkiezingen zullen zich kenmerken als een
verruiming van het aanbod.

Aandacht zal nu dus alleen maar toenemen?
287

Ja, anders verzuimen de politieke partijen en de media. Het is wel nog te vroeg
om nu al te zeggen of de berichtgeving tijdens deze verkiezingen is toegenomen.
De berichtgeving moet vooral nog op gang komen.

4. Welke invalshoeken zijn volgens u leidend in de berichtgeving?

Je ziet heel vaak dat er gekeken wordt naar het frame van economic
consequences. Wie gaat hier voor betalen of voor opdraaien? Of het
conflictframe, niet zo zeer Europees, maar wel politiek. Politiek wordt alleen
maar interessant als er meerdere gedachten zijn of meningen. Europa frames zijn
niet heel anders dan generieke frames. Er is dus niet zoveel verschil met de
frames die gebruikt worden in de berichtgeving over de Haagse politiek.

5. Welke invalshoeken mist u in de berichtgeving?

Dat weet ik niet.. wat ik mis.. niet zozeer een invalshoek, maar meer een betere
link met het nationale politieke debat. Enerzijds heb je nationale politici nodig
die zich wel uitspreken over Europa en zeggen hoe Europa gelinkt moet worden
aan Nederland, en anderzijds heb je journalisten nodig die kunnen zeggen dat de
Kamer daar niet altijd over gaat. Europa heeft er last van dat het of niet
besproken wordt of wel besproken wordt door mensen die er eigenlijk niet over
gaan. Het moet meer gaan over Europese themas in Nederland.

6. Wordt Europees nieuws bepaalt door de mediacratie of door newsmanagment?

De media zijn belangrijke onafhankelijke actoren, maar ze werken nooit helemaal
alleen, in een soort vacum. 9 van de 10 keer werkt het zo in de politieke
journalistiek dat de politiek bepaalt. Heel erg aanbod gestuurd nog steeds.

7. Wie zijn volgens u de beste sprekers of commentatoren?

288

Wat Saskia Dekker doet voor nieuwsuur vind ik goed: zij doet een poging om de
journalistiek weg te halen uit Brussel, en op zoek te gaan naar wat speelt in
Griekenland of wat het effect van het beleid is in Duitsland. Beste voorbeeld van
het recente verleden.

Nog andere mensen?

Chris Ostendorf van de NOS. Hij legt uit, maar vindt een goede balans tussen
gebrek aan achtergrond, kennis en het nieuws.

Wat is volgens u het beste platform om over de EU te berichten?

Het meest ideale platform om over de EU te berichten is de krant. Toch is het wel
zo dat mensen nog steeds het meeste nieuws tot zich krijgen door televisie. Dus je
moet zorgen dat de verhalen te maken zijn in 120 seconden.

8. Wat zijn uw aanbevelingen voor de volgende partijen?

Hoofdredacteuren/eindredacteuren:

Niet alle Europa verhalen laten ondersneeuwen. Dus niet besluiten om vijf voor
acht een onderwerp over de Europese Unie te schrappen, omdat er weer eens
geschreeuwd wordt op het Binnenhof. Dus iets meer commitment en aandacht.

Journalisten:

1. Zorg dat je iemand uit je Haagse redactie hebt die iets weet over de EU, dus zet
ze niet allemaal in Brussel neer.

2. Zorg dat je Europa berichtgeving niet gelijk is aan de traditionele Brussel,
Straatsburg en Luxemburg berichtgeving, maar juist vanuit de Italiaanse eilanden
waar de bootvluchtelingen aankomen bijvoorbeeld. Of grensgebieden waar het
289

het interessant is. Zorgt dat EU journalistiek dus niet gelijk wordt gemaakt aan de
zogenaamde Brusseljournalistiek.

3. Zorg op de nieuwsredactie dat al je specialisten er oog voor hebben dat de
meeste verhalen tegenwoordig meerdere lagen hebben. Als er bijvoorbeeld iets
gebeurt in de flevopolder, dan heeft dat een Haagse component is, maar ook een
Europese. Het vraagt een continue bijscholing van journalisten.

Europarlementarirs:

Zij kunnen weinig doen. De nationale partijen kunnen ervoor zorgen dat ze een
goede lijst samenstellen van bekende namen. In veel andere landen doen ze dat
wel en zetten ze meer zwaargewichten of jong politiek talent op de lijst. Dan is het
ook minder moeilijk om mee te doen aan het politieke debat en aandacht van de
media te krijgen. De media en het publiek kennen dan de mensen waar het om
draait in Europa.

Tweede Kamerleden:

Zij moeten zich meer richten op de feiten. Er wordt nu te snel een podium
gegeven aan wilde uitspraken. Wat betreft Europa zijn ze vaak lui en
opportunistisch. Ze moeten zich meer verdiepen in de Europese Unie.

Burgers:

Moeilijk, zij kunnen eigenlijk niet meer doen dan nu. Ze blijven vaak toch
afhankelijk van de media.

Maatschappelijk middenveld:

Daar kan ik niet zo veel over zeggen. Daar weet ik weinig van af.

290

291

Joke van den Bandt, maatschappelijk middenveld
Datum van interview: 14 april 2014

[1. Wat valt u op in de berichtgeving over Europa door Nederlandse media?]
Televisie is divers. Bij Pauw en Witteman zie je Hans van Baalen en soms ook
Neelie Kroes, maar dat is altijd een beetje gekleurd. Ik vind de Nederlandse
televisie wat kort door de bocht vaak. Buitenhof besteedt er wat aandacht aan.
Dan is het iets degelijker. Het journaal heeft ook af en toe iets, en dan met name
het 10 uur journaal, maar dat wreekt zich denk ik. Mijn kijkgedrag Ik heb het
gevoel dat allerlei wat meer populaire zenders er niet over berichten, daar waar ik
zelf niet zo vaak naar kijk. Dat kan ik niet helemaal overzien.

[Laten we het hebben over de dingen die u wel kunt overzien.]

De Slag om Europa vind ik wel een aardig programma. Het was voorheen soms
iets te zwart-wit. Het is nu wel goed. Het gebeurt wel alleen Of het voldoende
overkomt bij de mensen die niet naar die Of het de mensen bereikt die eigenlijk
weinig van Europa weten weet ik niet En in hoeverre de populaire zenders er
ook wat aan doen Ik heb gehoord dat het rapport van Wilders: dat we
voordeliger uit zijn met het stappen uit de EU, dat, dat wel een paar moderne
zenders heeft gehaald waar mensen wel naar kijken zonder kritiek erbij vind ik
jammer, want dan geef je geen tegenwoord. Over het algemeen heb ik het gevoel
dat buitenlandse zenders, ik zit zelf doordeweeks in Belgi, dat die soms wat
gedegener en wat rustiger berichten
Maar wat ik net zei: de wat degelijke zenders pikken dat wel op. Buitenhof
besteedt nu recent aandacht aan het energiegebeuren in Europ. Die hebben wel
wat Europese ambtenaren gehad. Ze krijgen de tijd om die verhalen te maken.
Het kan slechter, maar het kan ook beter.

[U zegt dat het vaak wat kort door de bocht is. Kunt u dat specificeren?]

Je proeft een beetje De hele besluitvorming in Brussel is redelijk complex, met
292

de commissie, de raad met al zijn 28 verschillende lidstaten, het EU-parlement in
verschillende fasen. Over hoe dat praktisch werkt zitten ze er in de berichtgeving
gewoon naast: 'Het Parlement heeft besloten dat', maar de Raad moet ook nog en
dan moeten ze er samen uit zien te komen. Dat is niet altijd helemaal correct. Het
is vaak dat je voor of tegen bent. Het wordt ook behoorlijk benvloed voor Wilders
die zegt: 'we zijn tegen', en dan is per definitie de rest voor. Ik zou het een wat
volwassener benadering vinden als het wat genuanceerder was. Kijk maar naar de
geografische ligging. Je zit in Europa. Eruit stappen heeft weinig zin. Maar er valt
natuurlijk best veel anders te doen en je kunt best kritiek hebben, maar dat kun je
ook brengen in de context van: het zijn net Kamerverkiezingen. Niemand zegt dat
omdat je kritiek hebt op de politieke partijen dat je dan nooit meer in Nederland
zou willen zitten. Die volwassenheid mis ik een beetje. We zijn een onderdeel
van Vanuit die optiek kun je dingen anders willen, maar zeg dat dan ook eerlijk.
Het wordt vaak in een voor en tegen debat getrokken. Ook door de Nederlandse
politiek zelf. Als het goed is hebben we dat allemaal zelf gedaan. Als er iets
uitkomt dat we zelf niet willen heeft Brussel het gedaan. Terwijl we er zelf
bijzitten. Rutte doet aan al die besluitvorming gewoon mee. Dat doorprikken van
die politieke praat daar zouden de media wat meer aan kunnen doen.

[2. Kunt u best practices (minimaal drie) in de berichtgeving over Europa
noemen?]

Ik vind het FD altijd wel goed. Die had laatst ook een hele achtergrondserie. Dat
vind ik altijd wel aardig dat je niet op de hypes gaat zitten. Het ging over
bedrijven en hoe hun ervaringen nu waren met de interne markt. Ik vind ze ook
vrij goed doorprikken en die hebben altijd wel goede en evenwichtige dingen. De
NRC vond ik wat schreeuwerig af en toe. Begint nu ook En dan gaat het erover
dat je niet alleen hijgerig achter het parlement aan moet lopen maar dat er ook
nog een raad is Maar ik vind het kritisch doorprikken van de Nederlandse
politici en ook bewindslieden over Europa dat, dat wel beter zou kunnen.

[Hoe zouden ze dat kunnen doen?]
293


Na zo'n raad heb je altijd een praatje van Rutte. Je hebt de verslaggeving in de
Tweede Kamer. Je zou eens wat meer kunnen doorprikken: 'Daar is hij kritisch,
maar we hebben toch met zijn allen afgesproken dat we het zo zouden doen? Daar
waren we zelf bij.' Ik vind Dijsselbloem wat beter en eerlijker. Dat politieke
gedraai en gemanoeuvreer om richting kiezers de indruk te wekken dat je toch
ook rekening met de Wildersstemmer houdt. Ik vind dat je daar veel eerlijker als
politici kunt zijn. Ik vind dat de media daar ook wel wat dichter bovenop kunnen
zitten in hun vraagstelling...

[Zijn er nog andere best practices?]

Zo'n programma als de slag om Europa vind ik wel aardig. Dan diep je zo'n
onderwerp uit en dan kan je best kritisch zijn. Dat vind ik ook een voorbeeld.

[Zijn er nog specifieke dingen daaraan die goed zijn?]

Dat je toch de laatste keer Ze hadden laatst een onderwerp over: moet je de
watervoorziening liberaliseren of is dat een publiek goed. Dan waren ze in een
zuidelijk land die heel erg op de toer zat van het publiek goed, maar tegelijkertijd
kreeg je ook Sophie in 't Veld. Een Europarlementarir die de tijd kreeg om uit te
leggen dat ze het toch anders zag en dat er bepaalde condities zijn om het toch
wel aan de markt over te laten. En het ging ook over hoe de besluitvorming
verliep. Dat vond ik wel goed.

[Dus de nuance daarin was goed?]

Ja, ik denk dat Europa niet te vatten is in zwart-wit blokjes. Die verschillende
kanten zouden wat meer in de berichtgeving naar voren moeten komen. Zowel de
goede dingen, maar ook de verbeterpunten. Je kunt best kritiek hebben. Als het
maar niet gepresenteerd wordt in voor of tegen Europa. Ik vind het NRC een
slechte practice. De manier waarop ze Thierry Baudet altijd de volledige ruimte
294

geven. Dan denk ik: ja, dat vind ik een beetje doorslaan. Die verhalen kennen we
nu wel. De complexiteit, de evenwichtigheid en wat meer Niet altijd trekken in
voor of tegen. Zeker nu richting verkiezingen denk ik dat de media best wat
zouden kunnen doorprikken bij de politiek. Al die mooie verhalen, maar kijk nou
eens hoe jullie de afgelopen vijf jaar hebben gefunctioneerd in het Europees
parlement en de Tweede Kamer. Wat heeft gewerkt en wat niet en welke ruimte
heb je en wat willen we met zijn allen wel overeind houden en waar zie je
verbeterpunten. Die nuance komt iets te weinig We zijn een onderdeel van
Wat wil je verbeteren of anders. Dat is wat anders dan: je bent voor of tegen. Dat
zou ik wat volwassener willen zien. Dat zouden wat meer kranten Dat vind ik bij
de Telegraaf ook altijd tegenvallen De goeie verhalen, de dingen die werken
daar is geen aandacht voor. Dat komt er ook niet door. Een beetje genuanceerd
verhaal. Dat hoor je van verschillenden journalisten ook: 'Dat krijg ik er bij de
hoofdredacteur niet door.'

[Wat voor verhalen bedoelt u dan?]

Europese verhalen over de begroting bijvoorbeeld. Mensen die eruit willen
komen met een genuanceerd verhaal, daar is geen ruimte voor.

[Dat wordt dan hoofdredactioneel geweigerd?]

Ja.

[Heeft u dan inzicht in waarom dat gebeurt?]

Omdat die waarschijnlijk toch in de zwart-wit, voor of tegen sfeer de
berichtgeving willen zien. Dat vind ik een beetje achterhaald en ook niet meer
passen in de fase waarin ik vind dat we zitten. 20% wil uit de Unie. nou ja, dat is
dan jammer. De andere 80% weet ook nog niet goed hoe het in elkaar zit. Dan
kun je dus als media een heleboel doen om, met alle kritiek die je hebt, ik kan ook
boeken vullen met dingen die anders mogen, maar toch te zeggen: je bent daar
295

een onderdeel van. Als je het wil veranderen: welke opties zijn er dan? Je hebt de
Tweede Kamer, het Europees Parlement. Je hebt de regering in de Raad. Er
wordt gecontroleerd in de Tweede Kamer. Geef dan aan hoe je dat kan
benvloeden. Niet alleen met de Europese verkiezingen. Besluitvorming vindt
plaats door de Raad en het Parlement. Probeer dat dan via het Parlement en de
Raad ook te benvloeden. Dat hele blok mis ik. En de nuance.

[3. Welke verschillen neemt u waar in de berichtgeving over Europa tussen nu en
de vorige verkiezingen (vijf jaar geleden)? ]

Ik heb dat niet helemaal op mijn netvlies. De campagne is pas net gestart. Je ziet
het wel in het FD iets meer verschijnen. Je ziet het iets meer opkomen nu. Maar
nog iets te weinig. Ik zou het wel aardig vinden als de kranten iets meer diezelfde
partij Als je ziet De lijsttrekkers, met uitzondering van Paul Tang van de
PvdA, komen allemaal uit het Europees . Ik zou ook zeggen in de berichtgeving:
'Leuk dat jullie de verkiezingen in gaan, maar wat heb je de afgelopen vijf jaar
nou gerealiseerd.'

[Waarom wordt dat niet gedaan denkt u?]

Weet ik niet. Dat is niet politiek genoeg denk ik. Iedereen kijkt naar: wat komt er
nu uit het . Maar ook dan wordt het niet helemaal doorgeprikt. Het is dezer
dagen de laatste besluitvorming in het Europees proces aan het maken voordat ze
op verkiezingsreces gaan. Dat wordt door het geweldig opgeblazen. Wij hebben
de netneutraliteit geregeld. We hebben minder roaming gerealiseerd. Zo zijn er
meer dossiers, waarvan sommige in de afrondende fase zitten, maar anderen nog
helemaal in het begin van het traject. Die nuance Vaak worden klakkeloos de
persberichten van het Europees opgepikt. Het doorprikken is leuk, maar de raad
moet er ook nog mee aan de slag Een beetje uitleggen hoe het proces in elkaar
zit en waar het wel wat bereikt heeft en waar niet. Of de raad. Dat vind ik te
weinig terugkomen in de berichtgeving

296

[4. Welke invalshoeken worden er volgens u gebruikt/zijn leidend in de
berichtgeving over Europa door Nederlandse media?]

Toch een beetje de sensatie. Kan ik ermee scoren? Ligt het politiek leuk?

[Wat bedoelt u dan concreet?]

Ik mis vaak de uitleg en een beetje de nuance: 'Ok, dit heeft het gezegd maar
realiseer je, je wel dat de raad er nog naar moet kijken? Of klopt het wel wat ze
zeggen.' een beetje doorprikken. Een beetje net iets verder gaan dan de
persberichten herhalen.

[Zijn er specifieke onderwerpen of thema's in dat opzicht dingen die leidend
zijn?]

Wel vaak, zeker bij een Telegraaf: wat komt populistisch goed over...

[Heeft u daar een voorbeeld van?]

Nee, niet direct. Ik heb geen tijd gehad om allerlei knipsels erbij te halen.

[Dat geeft niet]

De Telegraaf vinden we altijd wat tendentieus. Die kan ik weinig betrappen op
een wat genuanceerd verhaal over hoe dingen tot stand komen. Het komt er
alleen maar in als het een beetje in de voor of tegen Wilders discussie past. Je
kunt altijd de zwarte piet aan Europa geven, maar dat zijn we gewoon zelf.
Hebben we dan met zijn allen de verkeerde dingen gedaan? Nee, we hebben vaak
bewust meegestemd, of niet, maar dat is de democratie. Je bent daar met 28
lidstaten dus je krijgt niet altijd je zin. Soms moet je compromissen sluiten. Dat
doen we hier in Nederland niet anders en dan leggen we dat gewoon uit. Bij
Brussel vergeten we het uit te leggen of zetten we het niet in een breder plaatje.
297


[Kan ik zeggen dat een belangrijke invalshoek is: de zwarte piet aan Brussel
toekennen? En daarbij dat het tendentieus is?]

Ja.

[Zijn er nog andere dingen?]

Het geld Eigenlijk kun je zeggen Ook met de kranten en televisie. Als het een
onderwerp is waar je veel vanaf weet vind je vaak dat de berichtgeving net niet
helemaal klopt. Nu is Brussel mijn werk. Dan merk je veel dingen die niet
helemaal kloppen. Dat hoor je ook als je ambtenaren spreek in Brussel. Die
zeggen, het klopt z vaak niet waar ze mee komen. Het is vaak ook best
ingewikkeld, maar neem dan de moeite om de achtergronden te achterhalen. Die
bereidheid is er bij de ambtenaren altijd. Dat mis is ik... Toch net iets te makkelijk
in de kreten. Net niet even wat genuanceerder kijken hoe het echt in elkaar zit.

[Zijn er dan bepaalde thema's, dat kan een eurocrisis zijn maar ook iets anders
Maar bepaalde richtingen waarvan je ziet: hier wordt veel onjuist over bericht, of
hier zie ik een nadruk op in de media?]

Je hebt de hele discussie gehad met de migratie van de Polen en de Bulgaren. Ook
door Asscher zelf is dit opgebracht. Dan zie je hier en daar wel wat tegengeluiden.
Daar vind ik dat iets meer factfinding wel op zijn plaats is We moeten
voorkomen dat wat bij de Polen is gebeurt Om hoeveel Polen hebben we nou?
Die cijfers zijn er wel Dat het heel erg meevalt. Dat welfare toerisme helemaal
niet bestaat. De commissie heeft er onderzoek naar gedaan. Dat mis je Teveel
Dat mis ik. Dat de media dan even wat aan factfinding doen. Die beginnen
onmiddellijk te roepen. Ze vergroten ongenuanceerde dingen uit. Maar gewoon
even iets meer onderzoek doen naar hoe zit het nu echt in elkaar... Die cijfers zijn
er. De bereidheid bij de ambtenaren en bij de commissie is er wel om uit te leggen
hoe het echt zit. Het blijft een beetje aan de oppervlakte. Een beetje meer
298

populistisch worden dingen gebracht.

[Wordt dit contact met ambtenaren en commissie dan ook niet gezocht?]

Sommige wel. Maar niet allemaal. In de uitingen heb ik het gevoel dat ze daar
weinig aan doen.

[Heeft u enig idee waarom dat contact niet wordt opgezocht? Of dat dit niet
gebruikt wordt?]

Ik denk dat de hoofdredacteuren geen behoefte hebben aan genuanceerde
verhalen. Sowieso zie je vaak dat het snel en kort moet. We zijn voor of tegen. De
nuance uitdiepen dat geeft niet de antwoorden waar men denkt dat de Wilders
stemmer op zit te wachten. Toch moet je dat doen. Ik denk dat die best in zijn
voor een eerlijk verhaal van politici, onderbouwd met cijfers Dan vind ik dat de
media door wat meer onderzoek te doen en hun vraagstelling iets genuanceerder
te laten zijn en door te prikken daar af en toe doorheen zou moeten zien te
breken. Dat doorprikken en doorvragen: hoe kan het nou u zegt dit maar uit de
cijfers blijkt dat. Dat mis ik.

[Merkt u nog in uw eigen vakgebied, vanuit het MKB dat je daar effect op kan
hebben? ]

Wij proberen natuurlijk wel van hieruit Den Haag maar ook Brussel wel. Bij
sommige kranten kom je gewoon niet binnen. De andere denk je: nou ja ze
hebben toch niet geluisterd. Of ze hebben een paar dingen eruit gepikt en ons
verhaal niet meegenomen. Dat gebeurt wel eens. Dat blijf je proberen. Ik denk dat
onze rol is veel kennis te delen met de journalisten, soms ook aan te dragen van:
is dit nog een thema voor jullie? Wat ik zei: dat verhaal met het FD die een leuke
serie had over hoe bedrijven nu echt de interne markt ervaren, dat thema hadden
ze zelf bedacht en vervolgens kwam ik ze in Brussel tegen en heb ik wel nog wat
namen en suggesties gedaan voor bedrijven om mee te gaan praten. In die zin doe
299

je je best en geef je soms ook wat achtergrondinformatie die we hebben aan
cijfers en feiten. Ik vind: de bereidheid is er veel meer Of ze hebben er geen tijd
voor of ze krijgen er geen tijd voor Dat hoor je natuurlijk wel dat journalisten
erg kort gehouden worden en niet veel kunnen. Maar Caroline de Gruyter van de
NRC was natuurlijk altijd erg goed. Die kreeg ook wel de ruimte in de NRC met af
en toe echt hele goede diepteartikelen van hoe het in elkaar zat. Die heeft nog een
goede column. Dan zit je een beetje in de kranten die maar door een deel van de
doelgroep gelezen worden. Eigenlijk zou je willen dat die kranten wat meer
gelezen worden en dat geldt ook voor de media. Maar ik kan het niet helemaal
beoordelen want die televisie-uitzendingen en kranten lees ik zelf ook niet Van
wat ik zie vind ik het wel wat verbeterd. Zeker sinds de laatste tijd met de
verkiezingen zijn ze wel met artikelen bezig.

[Wat bedoelt u dan met verbeterd?]

Iets meer de achtergrond en iets meer de nuance. De ene krant beter dan de
ander. Ik zou die hele discussie van voor of tegen Europa graag omgebogen willen
zien naar wat gaan we anders doen. Wat gaan we beter doen. Maar ook het
realisme doe je natuurlijk ook al Ik weet niet hoe lang we in de Tweede Kamer
al gemeenteraadsverkiezingen hebben Dan krijgt ook niet iedereen zijn zin,
maar niemand gaat verhuizen uit zijn gemeente omdat het daar niet goed gaat, of
verhuist uit Nederland omdat ze ontevreden zijn over de Tweede Kamer. Je
probeert het een tweede keer. Dat moet je goed articuleren. Op een dergelijke
manier naar Europa kijken zou er voor mij iets meer in mogen.

[5. Welke invalshoeken mist u in de berichtgeving over Europa in de Nederlandse
media en hoe vertekent dat het beeld van de burger over Europa? ]

Dat is de invalshoek: je zit er in en dat is niet de discussie, maar wat zou je beter
en anders willen en hoe zou je dat willen aanpakken. Daar zou je veel meer de
parlementarirs maar ook de Nederlandse overheid en Nederlandse politiek op
moeten doorvragen. Ok wat doen we dan in Europa. Waarom is dat er wel
300

uitgekomen en waarom dat niet. En hoe ga je dat de volgende keer aanpakken en
welke coalities sluit je. Met wie ben je het wel eens en met wie niet. Dat je uitlegt:
we zitten daar met 28 lidstaten dus dat kan nooit betekenen dat je altijd op alle
vlakken gewoon je zin krijgt. Dat je kunt uitleggen Dat je met de bankenunie,
Dijsselbloem doet dat best aardig. Je hebt weer een aantal stappen gezet die heel
belangrijk zijn. Natuurlijk heb je een stukje compromis moeten sluiten omdat je
aanliep tegen grenzen die Duitsland met zijn juridische systeem in acht mocht
nemen. Maar ook gewoon de Duitsers willen bepaalde dingen niet. Hoe ver kun je
als Nederland gaan om daar tegenin te gaan. Heb je daar genoeg lidstaten die dat
ook willen of zeg je van: nou ja, andere dingen vond ik belangrijker dus het is een
compromis. Natuurlijk had het beter kunnen zijn maar we zijn heel blij dat dit
afgerond is voor de verkiezingen anders waren we een jaar verder geweest. Dat
zou je kunnen uitleggen.

[Bedoelt u dan een politieke invalshoek?]

Nou, de feitelijke invalshoek. Hoe zit het nou en wat kan er beter en anders en
zijn we tevreden met dit compromis. En dat kun je politiek noemen Is een
discussie voor of tegen wel reel? Of moet je gewoon zeggen. We zitten erin. We
kunnen veel kritiek hebben. Dat hebben we ook op de Tweede Kamer en
gemeentes, maar we zitten er wel in. Eruit gaan is echt volstrekt irrealistisch.
Zeker voor een klein land als Nederland. In de kwaliteitskranten die hebben vrij
snel het rapport van Wilders neergesabeld, maar ik vind het jammer dat een
Telegraaf dat niet gedaan heeft. Dus sommige van die populaire kranten die
kiezen bewust sommige dingen wel en niet te doen. Daar kun je niet altijd met
alleen de degelijke kranten tegenop. Dat is wel jammer.

[Heeft u een inzicht in hoe het kan dat, dat blijkbaar in de populaire opinie niet
leeft?]

Het heeft altijd met Dat zou je de hoofdredacteur zelf moeten vragen.

301

[6. Wordt Europees nieuws vooral bepaald door mediacratie (journalisten
bepalen decor en context van informatie) of is Europees nieuws vooral het
product van newsmanagement (PR, voorlichting, communicatie)?]

Ik denk dat je vroeger meer ruimte had voor journalisten om kritisch te zijn. Dus
zelf het decor en context bepalen. Caroline de Gruyter heeft uitstekende artikelen
geschreven waar ze de tijd voor kon nemen. Die heeft ze dan wel moeten
bevechten om niet alleen naar het verhaal van de PM van Nederland te luisteren
na een Raad, maar ook eens te luisteren naar wat andere minister presidenten
zeiden, daar nog eens wat over door te praten met wat ambtenaren die erbij
betrokken waren in vertrouwelijke sfeer en dan tot een afgewogen oordeel te
komen. Je ziet dat door de bezuinigingen er heel veel mensen zitten die heel snel
de persberichten lezen. Daar iets uithalen en niet de kennis en kunde, of de tijd
en de verdieping kunnen nemen om daar een oordeel over te geven. Dan herken
je: ja god, dat persbericht heb ik ook langs zien komen. Dat zie je dan weer in de
kranten terug. Het aardige van haar was Dat vind ik eigenlijk dat de media dat
meer zouden moeten doen Dat hoeft niet altijd op het niveau van Caroline, dan
pak je maar een deel van de mensen, maar volgens mij moet dat ook een
uitdaging zijn voor de populaire pers. Gewoon proberen het even in de context te
plaatsen en nuancering aan te brengen.

[Dus de macht ligt steeds meer bij het newsmanagement?]

Ja dat gevoel heb ik wel. Dat ligt niet alleen aan het newsmanagement zelf
alhoewel dat steeds professioneler is, maar dat de kranten niet altijd meer de
ruimte en tijd hebben om ergens wat dieper in te duiken.

[Ziet u dan nog een specifieke laag? U zegt dat de persberichten vaak worden
overgetikt?]

Politici zou je iets kritischer kunnen doorvragen. Vaak krijgen ze de ruimte om
hun eigen verhaal te vertellen. Iets meer: wat hebt u er zelf aan gedaan. Is het
302

realistisch wat u nu roept. Of hoe zit dat in de verhoudingen tussen Raad en
Parlement. Het is best ingewikkeld, maar ja, een goede journalist zou daar wel
wat mee kunnen. Meer dan ze nu doen. Ook als je het hebt over migratie. Waar
ligt het probleem dan. Ligt het aan Brussel of komt het omdat we hier niet
handhaven. Of hebben we een probleem omdat gemeentes de huisvesting niet
goed regelen van al die mensen. Wat kunnen we daaraan doen. Waar ligt het
probleem dan. Dat wat meer achtergrondverhalen Ik denk dat Asscher daarmee
begon. Die kan je veel kritischer bevragen Wat heeft u daar zelf aan gedaan of
uw voorgangers? U zegt dat er een probleem is, maar dat is een kwestie van
controle. Dat doet u zelf met uw collega's Politici hebben heel sterk de neiging
om het op het bordje van een ander te leggen. Andere collega's uit het buitenland
maken er een potje van of in Brussel doen ze het niet goed. Maar wat heeft u zelf
dan gedaan aan controle? Dat

[Merkt u nog in het eigen werk dat daar te weinig journalistiek mee gedaan
wordt? Hebben jullie zelf nog last van dat in de media verhalen niet goed naar
buiten komen?]

Ja, dat hebben we wel eens dat we denken: we hebben behoorlijk genvesteerd
om uit te leggen hoe het in elkaar zit en dan wordt er maar n kant van het
plaatje gepresenteerd.

[Heeft u een voorbeeld?]

Een tijdje geleden in het NRC over dataprotectie. Twee van onze experts waren
naar Brussel. Die hebben anderhalf uur met de journalist zitten praten. Dan wil ik
niet zeggen dat ik pas tevreden als ze ons verhaal helemaal schrijven, maar er
werd wel volstrekt eenzijdig van een of twee parlementarirs het verhaal neer
gezet. Niks de nuance van: de raad is er ook nog mee bezig of het bedrijfsleven
heeft op een paar onderdelen moeite. Dan kan je nog zeggen ik vind dat
misschien overdreven, maar ze zijn niet gelukkig met wat hier niet ligt. Dat mis je
een beetje.
303


[Heeft dat ook invloed op uw bereidheid om met journalisten te praten?]

Nee, we zijn een professionele organisatie dus we maken altijd de afspraak dat als
er gequote wordt dat we het eerst even willen zien. De achtergronden
daaromheen is hun eigen verantwoordelijkheid. Dan zeg je: volgende keer moet
je iets meer investeren om het nog eens goed uit te leggen. Nee, ze moeten het wel
heel bont maken met misquotes en verkeerde dingen dat we zeggen dit doen we
voorlopig even niet. Met de meeste kranten werkt dat goed. Het is hun eigen
verantwoordelijkheid wat ze met die info doen. Alleen de quotes moeten echt
goed zijn.

[Er is een heel eenzijdig beeld zegt u. Merkt u daar nog iets van in uw werk. Dat
bepaalde dingen bemoeilijkt worden?]

Onze lobby richt zich heel sterk op de ambtenaren, de Raad, dus de Tweede
Kamer. Dan komen we wel met ons eigen verhaal. Ik denk dat het richting
publiek toch goed zou zijn als er in de media naar aanloop van de verkiezing iets
minder de ja nee discussie plaatsvindt maar gewoon de wat zakelijke discussie.
Ok als we bepaalde dingen in Nederland willen. Welke rol heeft Europa en welke
partij zouden we dan moeten stemmen om dat te bereiken. Daar gaat het
uiteindelijk om. Je wil bepaalde dingen. Kijk en dan zijn er enqutes gehouden en
die worden dan vind ik ongenuanceerd in de kranten overgenomen. Bent u ervoor
om uit Europa te stappen als het beter is voor uw portemonnee. Ja, zegt dan 80%.
Maar dan mis je: maar kan dat dan ook. Zo kun je dingen in een context plaatsen.
Dat mis ik wel een beetje.

[7. Wie zijn volgens u de beste sprekers/schrijvers/analisten/commentatoren
over Europa?]

Caroline de Gruyter springt er met kop en schouders bovenuit.

304

[Wat vindt u zo goed aan haar?]

Dat ze de tijd neemt om de nuance aan te brengen. Dus ze heeft Ze komt nooit
hijgerig direct na een Raad met: de Raad heeft besloten dat. Er zitten altijd heel
veel lagen achter. Zij komt met verhalen over hoe is iets tot stand gekomen. Wat
is er nu echt besloten. Waar liggen de pijnpunten. Hoe zitten andere landen erin.
Dan kun je zeggen Dat herken ik dus in mijn geval. Omdat ik daar ook zit en dat
lijkt me ook nuttige informatie voor mensen. Die conclusies zijn altijd heel vaag.
Wat zit erachter, hoe zitten andere landen erin. Hebben we onze zin te krijgen of
niet? Welke landen zitten dwars en waarom. Dat is nuttige informatie om te
wegen hoe het spel daar gespeeld wordt en hoe je daarna ook oordelen van
Franse of Duitse ministers kunt plaatsen.
Ik vind de artikelen in het FD van Rick Winter en Eelco Jonkers goed. De Brussel
correspondenten van het FD. Ik vind Chris Ostendorf op het journaal ook redelijk
genuanceerd. Daar hoor je ook wel af en toe van dat hij met iets komt wat hij er
bij zijn hoofdredacteur niet doorheen krijgt omdat het te genuanceerd is en niet
gelijk cijfers trekt. Maar Brussel is nou eenmaal genuanceerd. Dat kun je niet
vangen in mooie oneliners: dit is wat ze in Brussel helemaal verkeerd of goed
hebben gedaan. Er zitten altijd verschillende kanten aan een verhaal. Het feit dat
je daar aandacht aan besteed en ook aan de burger probeert uit te leggen mag wel
beter. Ik denk dat het daarmee wel iets verschilt met de manier waarop de
Nederlandse politiek bekeken wordt. Brussel is iets ingewikkelder omdat het heel
erg in de populaire sferen in voor of tegen zit terwijl dit in mijn idee de discussie
helemaal niet zou kunnen zijn. Je moet veel meer zeggen: ok hoe kunnen we het
beter maken en ook eerlijk Van: ja is eruit stappen een realistisch scenario. Ga
eens wat kritischer naar die idiote veronderstellingen van Wilders kijken. Dat is
dan wel gebeurt in een mooie brief die naar de Tweede Kamer is gegaan. De
kwaliteitskranten hebben het wel afgeschoten. Maar waarom pikt De Telegraaf
dat niet op? Waarop worden er niet een paar leuke items over gemaakt in de
populaire pers? En dan niet alleen in de columns, maar ook gewoon in de
berichtgeving in de kranten en het journaal. Daar zouden ze echt meer mee
kunnen doen.
305


[Ziet u een verschil tussen de berichtgeving op televisie en in andere media?]

Radio luister ik eigenlijk erg weinig naar. Dat kan ik niet zo goed beoordelen.
Televisie, nou ja wat ik zei Het 10 uur journaal van de NOS heeft af en toe
aardige items. Buitenhof Maar ja, wie kijkt daarnaar. Het RTL journaal heeft
dat weer een stuk minder. Daar kijken denk ik meer mensen naar. Maar ook
Pownews en dat soort dingen.. Ik vind het lastig want ik kijk daar zelf niet zo naar
en ik ben geen professional die beroepsmatig alle kranten doorvloeit, maar de
nuance zou er meer in kunnen in de achtergronden.

[Maar als u kijkt naar het verschil tussen kranten en televisie. Zit er meer nuance
in kranten dan bij televisie?]

Nee, dat hangt er vanaf welke uitzending je bekijkt.

[Dus dat verschilt niet per medium maar meer per merk?]

Ja

[Kan ik zeggen dat het per medium redelijk gelijk is qua berichtgeving gelijk is
maar per merk verschillend?]

Ja

[8. Wat zijn uw belangrijkste aanbevelingen over berichtgeving over Europa
voor:]
1.Hoofdredacteuren

Geef ruimte voor verdieping en achtergronden. Brussel is te complex om het in ja
en nee, zwart-wit neer te zetten.

306

[Hoe zouden ze dat kunnen doen]

Toch meer menskracht, meer geld misschien. Om eens wat items uit te diepen.

[Nog andere dingen?]

Dat vind ik de uitdaging om toch voor hoofdredacteuren de slag te maken van de
degelijke achtergrond en hoe verkoop ik het dan. Dat is iets waar wij ook mee
worstelen. Hoe maak je er dan weer iets leuks van wat de lezers interesseert.

[Hoe doen jullie dat zelf dan?]

Dat doen wij dus niet. Wij richten ons weinig op het publiek. Dat is wat kranten
en de media wel doen. Die zouden moeten nadenken over hoe krijg ik een
ingewikkelde en genuanceerde boodschap toch over het voetlicht op een manier
dat het klanten trekt. Die uitdaging pakken ze niet op.

[Heeft u vanuit uw eigen ervaring nog tips hoe het interessanter of begrijpelijker
gemaakt kan worden?]

Nou ja, probeer eens wat meer verschillende mensen tegelijkertijd over een
onderwerp aan het woord te laten. Prik eens door en kom eens met kritische
vragen. Niet om mensen af te branden U zegt nou wel dat, maar ik heb
uitgezocht dat het zus in elkaar zit, hoe zit het dan precies. Dat betekent dus ook
dat je, je huiswerk moet doen met voorbereiding. Met feiten en cijfers en hoe de
procedures lopen. En wees daar wat kritischer op als politici alleen maar zichzelf
zit te verkopen Hoe goed ze het gedaan hebben en hoe slecht Brussel het gedaan
heeft. Nee, je zou Rutte moeten zeggen: meneer Rutte u zit daar zelf bij. U heeft
toch ingestemd met dit proces, u heeft toch dit of dat gedaan. Kritisch doorvragen
maar wel gebaseerd op feitenkennis die je zelf hebt opgebouwd. Die kennis kun je
opbouwen. Die gegevens zijn er. Iedereen in Brussel is bereid om dat allemaal
nog een keer uit te leggen. Je de weg te wijzen. Maak daar gebruik van in je
307

vraagstelling. Wees kritischer. Zet wat mensen tegenover elkaar. Dan maak je het
denk ik ook leuker. Daar zijn journalisten veel beter in dan wij. Probeer het wel
simpel te houden. Maar wel dichterbij de feiten.

[U zegt de gegevens zijn er. Dus als een journalist zou hij willen zou hij de deur
binnen kunnen lopen. Maar dat gebeurt niet?]

Te weinig. Ik merk het in de vraagstelling te weinig.

[2. Journalisten]

Verdiep je in de achtergronden. Zorg dat je de feitenkennis hebt. Je hoort dan wel
dat de ene meer ruimte van zijn hoofdredacteur krijgt dan de ander. Hoor en
wederhoor, de nuances en zorg ervoor dat je feiten kloppen. Dat je niet
enthousiast roept: het heeft besloten dat. Dan heb je het persbericht
overgeschreven. Heeft het kunnen besluiten? Klopt het besluit?...

[Dat is een kernwaarde natuurlijk dat de feiten kloppen, maar dat is in Europa
dan niet?]

Ik begon al met te zeggen dat geld niet alleen voor Europa maar voor alles in de
krant. Kloppen de feiten of neem je klakkeloos over wat degene loslaat... Of prik
je door.

[Meer verdieping in de achtergrond, nog andere adviezen?]

Hoor en wederhoor. Zet eens wat verschillende mensen tegenover elkaar. Probeer
het dan wel simpel te maken. Neem nou: zowel Neelie Kroes als het Europees
Parlement zeggen heel triomfantelijk dat ze de roaming hebben afgeschaft. Je
betaalt straks hetzelfde wat je in eigen land betaalt als je naar het buitenland gaat.
Als je tegelijkertijd dat betekent dat er minder geld naar de providers gaat. Dan
kan je best eens een artikel. Is daar zoveel extra ruimte en kan dat of heeft dat
308

consequenties voor de investeringen die ze doen waardoor je straks geen bereik
hebt. Dan heb je lagere roamingkosten maar geen bereik. Of betekent het dat ze
zeggen: we doen het niet alleen in het buitenland we gaan over de hele linie de
tarieven verhogen. Daar zit natuurlijk veel achter...
Netneutraliteit is ook zo'n ding. Iedereen moet toegang hebben tot het net. We
willen niet dat mensen met veel geld meer capaciteit kunnen kopen om sneller te
gaan. Nou ok, wat levert die netneutraliteit op als er niet genvesteerd kan
worden in voldoende capaciteit. Betekent dat, dat we straks allemaal een heel
traag internet hebben? Of dat we stilstaan? Dat zijn best kritische vragen waarvan
ik zeg: daar kan een journalist best is even over doorvragen. Wat is er
afgesproken. Misschien is de conclusie dat niemand weet wat er afgesproken is.
De compromissen zijn dermate vaag. Wat gebeurt er dan en wie is er nu aan zet.
Dat is natuurlijk best lastig om dat te verkopen als leuk voor de lezer. Maar
iedereen is met die roaming dingen bezig. En misschien dat ze afhaken. Dat vind
ik de uitdaging.. Nou ok, dat moet je wel Europees regelen maar dat moet een
slagje beter en hoe kan ik onze minister op pad sturen dat het beter wordt. Of hoe
informeer ik de parlementarirs dat het wel goed gebeurt. Dat is best lastig maar
daar zijn journalisten en hoofdredacteuren beter voor geoccupeerd dan wij. Het is
een ingewikkeld verhaal maar verkoop het dat het wel uitdagend is voor de
mensen en dat ze het blijven lezen, waarbij de ingewikkeldheid wel recht wordt
gedaan. Dat is een uitdaging die ik zowel voor de hoofdredacteuren als de
journalisten zie.

[3. Europarlementarirs]

Dat zijn natuurlijk politici die vooral zichzelf willen verkopen. Die Ik denk dat
het weinig politici gegeven is om de nuance aan te brengen. Ik zou ze willen
meegeven zorg dat je op je vakgebied weet waar je het over hebt. Probeer dat dan
goed te verkopen. Wel met je kennis waar het om gaat en probeer dat dan goed
over het voetlicht te brengen. Niet alleen politieke verhalen voor de bhne die je
niet kan waarmaken

309

[Gebeurt dat nu niet?]

Nu is iedereen met de verkiezingen bezig. Ze zijn hun verkiezingsprogramma aan
het promoten met leuke PR-praatjes.

[En daar omheen? ]

Corrien Wortman vond ik wel een goede. Die heeft vrij dicht gezeten bij de hele
banken unie. Die heeft af en toe best goede verhalen ook in de kranten gekregen
omdat ze een goed verhaal had. Anderen moet je toch een beetje doorprikken.
Dat is een wisselwerking ook tussen de journalisten en parlementarirs. In
hoeverre laat je ze gewoon een verhaal houden en in hoeverre prik je een beetje
door.

[Als we even kijken naar de parlementarirs zelf, wat die beter kunnen doen, wat
zie je dan?]

Dan kijk je meer naar hun werk. Wij vinden dat ze meer in commissies moeten
zitten en dieper de materie in moeten duiken. Die moeten zichzelf ook verkopen.
Ik denk dat je wel tegen Europarlementarirs kunt zeggen dat ze iets meer
moeten doen om te zorgen dat wat ze in Nederland doen, en bij de burger, en bij
de Tweede Kamer goed aangesloten is.

[Wat bedoelt u?]

Ze zijn heel technisch bezig in Brussel, maar neem de moeite om je achterban uit
te leggen wat je bereikt hebt. Wat je kon bereiken. Waarom je een compromis
gesloten hebt. Neem je achterban ook mee en doe dat ook in de Tweede Kamer.
Nu komen ze een keer in de tweede kamer bij de Staat van de Unie. Er zou
natuurlijk veel vaker contact moeten zijn. Dat geldt ook voor de Tweede
Kamerleden onderling en tussen Tweede Kamerleden en Europarlementarirs op
de relevante dossiers.
310


[4. Tweede Kamerleden]

Ik denk dat het journalisten Ook die beide elementen mee kan nemen. Hoe kan
het nou zo zijn dat een VVDer in de Tweede Kamer iets heel anders roept dan een
VVDer in Brussel. Dat zijn natuurlijk interessante dingen waar je de burgers
misschien een beetje kunt triggeren. Hoe lopen die lijntjes nou.

[Ligt daar dan nog een verantwoordelijkheid voor de politici zelf richting de
media?]

Politici verkopen natuurlijk hun eigen verhaal. Ze zullen altijd vertellen dat ze het
perfect gedaan hebben. Als het niet goed is gegaan ligt het aan iedereen behalve
henzelf. Daar moet je doorheen prikken.

[Nog andere dingen?]

Ik vind dat de Tweede Kamer, zeker de griffier, hard bezig is om goede lijntjes te
leggen en veel te investeren. Maar af en toe heb je dan weer parlementarirs die
uit de bocht vliegen.

[Investeren?]

Uitleggen, de lijntjes onderhouden. Veel meer zorgen dat de dossiers in de
Tweede Kamer goed bekend zijn. Dat ze op de juiste momenten goed kijken
wanneer het relevant is. Voorbereidingen voor de Raad. Al dat soort netwerken.
Dat wordt wel opgebouwd.
Maar ja, als een Mark Verheijen Dat is natuurlijk ook vreselijk ingewikkeld wat
er gebeurt met die lijsttrekkers van de Europese lijst. Vind je dat nou echt
relevant. Vinden we het erg als het die wel of niet worden of dat de raad toch naar
een capabeler persoon zoekt. Hoe democratisch is dit. Daar zou je best wat
discussies over kunnen hebben in de pers. Dat zie je te weinig. Dan krijg je straks
311

weer. Hoe kan het nou zo zijn dat Je zou daar nu best ook al wat aandacht aan
kunnen besteden.

[5. Burgers]

Ik denk dat ze zich iets meer kunnen verdiepen in hoe het echt in elkaar zit. Een
gedeelte is ook gewoon niet genteresseerd of tegen. Nou ja, die moet je opgeven.
Maar de genteresseerde burger die best open staat voor de juiste informatie

[Hoe kan die zich verdiepen?]

Als er goede televisieprogramma's, radioprogramma's of krantenartikelen zijn, nu
opgebouwd tijdens de verkiezingen of daarna: wat speelt er in Europa, hoe werkt
het. Hoe belangrijk is de voorzitter van een commissie of van de Raad. Wie
vaardigen wij straks af als commissaris. Hoe is de verhouding van zo'n
commissaris met Nederland en met de politiek. Gaat het om de poppetjes of de
inhoud. Je kunt er een heleboel over zeggen. En die feitelijke informatie die je
misschien best leuk en jeug kunt brengen Die slag dat leuke brengen dat is
waar de media goed in zijn. Maar pak dan wel de wat hardere brokken.

[Ik kan zeggen dat de burger zelf dus meer kennis moeten proberen te krijgen?]

Vind ik wel ja.

[6. Maatschappelijk middenveld]

We hebben Normaal gesproken hebben wij contacten met de politiek en met de
ambtenaren, de Tweede Kamer. We hebben voor de vorige Nederlandse
verkiezingen een campagne gehad op televisie. Hier hebben we zo'n brochure
voor. We vinden ook dat wij dan de feiten moeten geven bij zo'n brochure. Dat
gaan we nu weer doen. Dat doen we dan een of twee weken voor de verkiezingen.
Misschien met weer een brochure Wat we nu al wel doen op het front
312

belangrijke feiten en cijfers op een rijtje zetten Dus feitelijke informatie. Onze
leden, we gaan ook een verkiezingsdebat organiseren hier voor onze leden. Maar
die campagne is wel op de burger gericht. De campagne is op de burger gericht.
Onze cijfers en feiten, dat merken we ook dat parlementarirs in verkiezingstijd
zeer genteresseerd zijn en feiten en cijfers willen. Als wij feiten en cijfers toch op
een nette manier kunnen leveren. Wij kunnen natuurlijk absoluut niet doen wat
een planbureau doet of wat een Europese Commissie doet, om over alles veel
dingen op een rijtje te zetten maar we proberen wel de vragen die komen, wat
vinden we ergens van gewoon gericht op een rijtje te zetten en door te geven

[Als u kijkt naar andere organisaties. Ziet u daar nog dingen?]

Nee, ik zie niet zoveel andere organisaties actief op dit vlak met de Europese
verkiezingen.

[Zouden ze dat wel moeten zijn?]

Richting verkiezingen is het natuurlijk altijd ingewikkeld. Wij geven ook geen
stemadviezen. Daar zijn we ook niet voor. Onze leden moeten zelf kiezen, maar
we geven ze zelf informatie. Hier heb ik een brochure. Iedereen kan naar de
websites kijken. Meer dan dat plus cijfers en feitenmateriaal met wel onze
hoofdboodschap we verdienen ons brood in Europa Zowel met de interne markt
is voor ons belangrijk. Hebben we er ook allemaal baat bij dat je overal dezelfde
voedselveiligheid hebt. Dat je overal kunt komen binnen Europa zonder tien keer
je paspoort te laten zien of vijf keer te moeten wisselen met elke keer verlies van
geld. Dat we met zijn allen nog steeds vrede en veiligheid hebben en daardoor ook
sterker ook staan in machtsblokken met China dat vinden wij belangrijk. Dat kan
je in je eentje niet. We hebben natuurlijk heel veel welvaart gecreerd door de
interne markt. Kijk eens naar welke producten we hier allemaal hebben en
diensten die je in het verleden niet had. Dat hebben we toch allemaal wel met zijn
allen gedaan in de Europese markt.

313

[Heeft u zelf nog dingen?]

Een herhaling van wat ik al zei. Europa is niet alleen nu, maar altijd belangrijk.
Net zoals de Financile Telegraaf doet en roept over de politiek in de Tweede
Kamer, zouden ze net zoveel aandacht aan Europa moeten besteden. Daar
gebeurt heel veel. Zet dat wat centraler in je berichtgeving. Nu is het even voor de
verkiezingen, maar het is altijd wat waard. Het kan ook in kritische zin zijn, dat
zeggen wij zelf ook. Wij zijn ook kritisch. Een aantal zaken moet je ook Europees
regelen. Bijvoorbeeld een energiemarkt. Dat moet je collectief aanpakken. Dat
soort noties wat normaler in de berichtgeving. Als je dat alleen eenmalig doet
komt dat niet goed over. Maar als je dat standaard in je berichtgeving doet, dat
soort feitelijke verhalen, wat er gebeurt in de besluitvorming in Brussel en in
Nederland en evenveel dat zou niet alleen bij de verkiezingen moeten spelen. Dan
kan je rare kreten van Wilders ook makkelijker weerleggen.


314

Eva Gijbels, maatschappelijk middelveld
Datum van interview: 25 april 2014

Wat valt u op in de berichtgeving over Europa door Nederlandse media?

Nederlandse media willen toch vaak dat het negatieve verhaal verteld wordt, dat
merk ik wel. Logisch ook, dat is namelijk het meest spannende.

Waarin zie je dat terug? Gaat het over bepaalde partijen of wordt over
onderwerpen negatief bericht?

In het voorbeeld van de extremistische partijen. Er wordt wel heel erg ingezoomd
op die samenwerking. Dat is echter maar zon klein onderdeel van alle andere
politieke partijen, over die andere partijen wordt veel minder geschreven. Zoals
GroenLinks, die heel goed samenwerken en hele stevige fractie heeft opgezet met
alle andere groene partijen. Daar hoor ik nooit iets over. Dat is jammer, er wordt
maar n kant belicht. De berichtgeving is dus eenzijdig (zie stelling 5). De
Nederlandse media haken dat aan hoe politieke partijen hier opereren. Dat
verband wordt constant gelegd op negatieve toon.

Zou de media zich meer op inhoud moeten richten en zo ja welke onderwerpen
blijven onderbelicht?

Over de Europese Commissie zou meer geschreven kunnen worden. Ik denk dat
weinig mensen daarvan afweten. Dat er nieuwe commissarissen komen, dat
Kroes weggaat. Dat daar nieuwe mensen voor komen en dat het een hoge positie
is. Een aantal kandidaten is al bekend. Daar is nog weinig over in de media
verschenen. Je moet er als journalist natuurlijk wel inzitten, wil je dat weten. Er
zijn wel een aantal journalisten die op de hoogte zijn van wat daar gebeurt. Dat
zou interessant kunnen zijn. Dan zou je meer achtergrondinformatie kunnen
geven over hoeveel macht je dan hebt als persoon.

315

Inhoudelijk denk ik vooral aan luchtkwaliteit en de kwesties die spelen in het
oosten van Europa. Hoe zou je dat gezamenlijk op kunnen lossen, zonder grote
fouten te maken, zodat er echt oorlog ontstaat? Het belang van Europa wordt
daar ook onderschat. De kwestie komt wel heel veel in de media, maar niet wat
Europa daarin zou kunnen betekenen.

2 Kunt u best practices (minimaal drie) in de berichtgeving over Europa noemen?

Bij de verkiezingen van 5 jaar geleden vond ik het leuk dat het MKB en
VNO/NCW gezamenlijk een campagne hadden opgezet vanuit ondernemend
Nederland. Goed spotje op televisie waarin o.a. kapster en vrachtwagenchauffeur
aan het woord kwamen die aangaven wat Europa voor hen doet.

Omdat het concreet gemaakt wordt?

Dit is een goed voorbeeld omdat het inderdaad voor de burger concreet wordt
gemaakt, welke invloed Europa op je dagelijkse werkzaamheden heeft, zonder dat
je dat eigenlijk weet. Zo kom je erachter waarom het belangrijk is dat deze
instellingen blijven bestaan en dat je gaat stemmen bij de Europese
verkiezingen.

Ook de bijlage van de Volkskrant vind ik goed, door Jan Tromp. Hij heeft ook
twee provinciale collegas van mij daarvoor genterviewd. Het zijn best lange
stukken geworden. Dat maak je niet vaak mee. Hij heeft de ruimte gehad om
onderzoek te doen en achtergrondinformatie te verzamelen. Dat vind ik heel
positief. Het gebeurt niet vaak dat journalisten daar de tijd voor krijgen. Dat zou
echt meer moeten gebeuren.

Ook Carla Joosten is een goed voorbeeld van iemand die goed in de materie zit en
ook heel actief is op de sociale media. Dat laatste vind ik vooral belangrijk, om
een jongere generatie aan te spreken. Carolien de Gruyter (NRC Handelsblad)
schrijft ook goede stukken en nu vooral columns.
316


3. Welke verschillen neemt u waar in de berichtgeving over Europa tussen nu en
de vorige verkiezingen, vijf jaar geleden.

Ja..moeilijk, omdat we net geconstateerd hebben dat de berichtgeving nog niet op
gang gekomen is. Vijf jaar geleden was er veel negatieve berichtgeving in de
media, zelfs op de dag zelf. Grote koppen in alle kranten. Het is voor mij moeilijk
om dit objectief te beoordelen, omdat ik dagelijks in de materie zit. Er is denk ik
sowieso meer berichtgeving dan vijf jaar geleden.

Komt de campagne in Nederland te laat op gang?

Nu we het er zo over hebben, ik denk het niet. Het is misschien juist goed om
kort van te voren een stevige campagne in te zetten, omdat anders de aandacht
verslapt. We hebben net ook gemeenteraadsverkiezingen gehad. De mensen zijn
het misschien een beetje beu, al die debatten. Als je een week van tevoren een
goede stevige campagne kan opzetten - vooral vanuit sectoren waarvan je
bepaalde samenwerkingen niet verwacht - werkt dat goed op verschillende
niveaus. Er is wel veel gaande. ProDemos is ook goed bezig door presentatie te
geven aan bijvoorbeeld MBO scholen over de EU. Dat is iets om heel erg te
stimuleren.


4. Welke invalshoeken worden er volgens u gebruikt/zijn leidend in de
berichtgeving over Europa door Nederlandse media?

Er is volgens mij te veel negatieve berichtgeving en de verslaggeving is ook vooral
gericht op incidenten en hypes.

Hoe vertekent dit het beeld van de burger over Europa?

317

Veel burgers hebben het idee dat de EU een beetje schimmig is en dat zij niet
echt invloed kunnen uitoefenen. In dat geval zou het goed zijn als bepaalde
politici zich meer zouden laten zien, ook in lokale debatten. De afstand werkt
helaas ook niet mee. Sommige parlementarirs zijn wel een dag in Nederland,
maar het schept toch een afstand.

Speelt onbekendheid van politici ook een rol?

Vaak wordt gezegd dat sommige politici naar Brussel worden geschoven om van
ze af te zijn.Dit is aan de politieke partijen. Zet je een hot shot in Brussel of laat je
die in Nederland. Daar valt ook veel te verbeteren.

5.Welke invalshoeken mist u in de berichtgeving over Europa in de Nederlandse
media en hoe vertekent dit het beeld van de burger over Europa?

Over de Europese Commissie zou meer geschreven kunnen worden. Ik denk dat
weinig mensen daarvan afweten. Dat er nieuwe commissarissen komen, dat
Kroes weggaat. Dat daar nieuwe mensen voor komen en dat het een hoge positie
is. Er is een aantal kandidaten al bekend. Daar is nog weinig over in de media
verschenen. Je moet er als journalist natuurlijk wel inzitten, wil je dat weten. Er
zijn wel een aantal journalisten die op de hoogte zijn van wat daar gebeurt. Dat
zou interessant kunnen zijn. Dan zou je meer achtergrondinformatie kunnen
geven over hoeveel macht je dan hebt als persoon.
Inhoudelijk denk ik vooral aan luchtkwaliteit en de kwesties die spelen in het
oosten van Europa. Hoe zou je dat gezamenlijk op kunnen lossen, zonder grote
fouten te maken zodat er echt oorlog ontstaat? Het belang van Europa wordt daar
ook onderschat. De kwestie komt wel heel veel in de media, maar niet wat Europa
daarin zou kunnen betekenen.

6. Wordt Europees nieuws vooral bepaald door mediacratie (journalisten bepalen
decor en context van informatie) of is Europees nieuws vooral het product van
newsmanagement (PR, voorlichting, communicatie)?
318


Ik denk het eerste: het wordt vooral door journalisten bepaald en neergezet. Het
aanzien van Europa is in Nederland minder dan in bijvoorbeeld Oostbloklanden.
Daar is men een soort van dankbaar dat men lid mag zijn. Politici en mensen die
voor Europa werken staan daar ook hoger in aanzien dan in Nederland. Dat beeld
is op een bepaalde manier gevormd. Ik denk vooral door de media.

Kunnen politici daar nog iets aan doen om dat te veranderen?

Ik denk van wel. Er zijn bijvoorbeeld een aantal politici die weinig aanwezig is bij
stemmingen. Vanuit Europese commissie komen allerlei voorstellen naar het
Europees parlement. Die worden verdeeld naar commissie op themas. Die
kunnen politici zich toe-eigenen, zich in verdiepen en rapporteur van worden. Als
je daar goede politici op hebt zitten, komt er dan veel meer van naar buiten.

Hans van Balen (VVD) is bijvoorbeeld in het nieuws geweest, omdat hij weinig bij
stemmingen aanwezig is in het Europees Parlement. Hij is wel duidelijk aanwezig
op de sociale media. Het zegt natuurlijk niet dat hij een slecht politicus is, maar
misschien niet de goede man op deze plek. Mensen in de PVV die geen fractie
hebben kunnen geen rapporteur worden dus kan je je niet laten zien. Maar er zijn
ook goede mensen. Maar het negatieve beeld wordt wel gegeven.

7. Wie zijn volgens u de beste sprekers/schrijvers/analisten/commentatoren over
Europa?

Jan Tromp, Carolien de Gruyter en Carla Joosten soms.
Chris Ostendorf (NOS) is ook scherp en vraagt door.

8. Wat zijn uw belangrijkste aanbevelingen over berichtgeving over Europa voor:

Hoofdredacteuren:

319

Meer tijd en ruimte voor journalisten om, zoals Jan Tromp, onderzoek te
doen/informatie te verzamelen en zo tot goede inhoudelijke berichtgeving te
komen. Het is natuurlijk vraag en aanbod: vinden mensen het interessant om te
lezen? Snelle berichtgeving is natuurlijk ook noodzakelijk.

Journalisten:
Ik sprak laatst Joop Hazenberg. Hij is freelancer en krijgt zijn artikelen haast niet
verkocht, omdat er geen interesse voor is. Hij schrijft goede artikelen voor allerlei
media. Ik vind het moeilijk om hier aanbevelingen voor te geven, ik denk dat
journalisten het goed doen, maar dat het simpelweg te moeilijk is om je stukken
kwijt te kunnen.

Europarlementarirs
Probeer rapporteur te worden en in commissies te gaan zitten die er voor
Nederland toe doen, zoals infrastructuur, natuur en milieu of energie. Het is ook
wel een politiek spel: de grootste fracties zullen de invloedrijkste posities opeisen.
Wees daarnaast aanwezig bij debatten en stemmingen.

Europarlementarirs richten zich trouwens wel vaak op stemmers uit hun oude
regio. Bijvoorbeeld Van Nistelrooij (CDA), die voerde een grootse campagne in
Noord-Brabant. Ik werk natuurlijk voor de provincie en ik denk dat het soms
lokaal meer leeft dan globaal. Dat zou nog best een interessant artikel kunnen zijn
om te kijken in hoeverre het in de regios, door de bekendheid van
Europarlementarirs, meer leeft dan landelijk. In Duitsland richten de
parlementarirs zich bijvoorbeeld ook op de Bundeslnder.

Tweede Kamerleden:

Toevallig zijn er nu twee nieuwe griffiers vanuit de Tweede Kamer die in Brussel
zijn gaan werken. Dus ik denk dat Tweede Kamerleden veel meer vragen moeten
stellen. Overal de Europese relevantie bij zoeken ook. Daarnaast is het denk ik
goed om meer contact tussen Europarlementarirs en Tweede Kamerleden
320

binnen de politieke partijen te hebben. Er is vaak een te grote afstand tussen
Brussel en Den Haag.

Burgers:

Ga eens naar een debat of betrek het op jezelf. Wat heb je zelf met Brussel te
maken? Een student bijvoorbeeld, kan op uitwisseling gaan door de Europese
Unie. Maak het dus kleiner en concreter voor jezelf.

Maatschappelijk middenveld:

Ik merk wel een groeiende interesse, maar dan vooral naar Europees geld. Ik weet
niet of dat als positief gezien moet worden, want het beleid is ook belangrijk. Het
geld moet dus iets meer losgelaten worden, denk ik. Ze moeten zich meer
beseffen dat een stabiele situatie in Europa belangrijk is. Ook eerlijke prijzen zijn
belangrijk. Wat fijn is aan Europa en wat alleen maar verbeterd moet worden, is
eerlijke concurrentie.
321

Catelene Passchier, maatschappelijk middenveld
Datum van interview: 28 april 2014

1. Wat valt u op in de berichtgeving over Europa door de Nederlandse media?

Nou, wat ik net zei: Neerlandocentrisch. Meestal. Vaak ook meer feitelijk dan
analytisch. Er worden weinig achtergronden gegeven. Veel economisch nieuws
ook, de nadruk ligt daar erg op, maar de EU is zoveel meer dan dat. Weinig
aandacht voor sociaal, politiek of cultureel. Niet zoals je zou mogen verwachten.
De EU is belangrijk voor Nederland, dan mag de berichtgeving wel wat breder en
aanweziger.

Is dat over alle media hetzelfde?

Dat vind ik lastig. Kijk wat mij opvalt, we hadden vroege rubrieken als Den Haag
Vandaag. Dat hebben we nooit gehad over Brussel. Een Brussel deze week zou
heel nuttig zijn. Nu krijgen veel ondemocratische besluitvormingen aandacht in
de media, weinig aandacht voor het democratische Europees Parlement. De
verhouding tussen het nationale parlement en het Europese Parlement is scheef.
Meer aandacht aan dagelijks functioneren van de EU. Minder aandacht aan de
zoveelste top. Het is een op incidenten gerichte aandacht en niet de aandacht die
je moet hebben voor een institutie die veel voor ons bepaalt. Wie kent
bijvoorbeeld de Europarlementariers? Dat is toch vreemd?

2. Kunt u best practices opnoemen in de berichtgeving over de Europese Unie?

Er is een serie geweest: de Slag om Brussel (VPRO). Die deden een poging om
achtergrond en inzicht te geven.

De Correspondent. Zij doen ook hun best om zich te verdiepen, dat zou ik meer in
de gewone media willen zien.
322


Ook wat Jan Tromp doet voor de Volkskrant vind ik goed, hij heeft de kans om
langere artikelen te maken en zich te verdiepen in de EU.

Er is eigenlijk een vicieuze cirkel aan de gang: De EU is niet populair, dus we
besteden er geen aandacht. Dit klopt niet met de werkelijkheid. Mensen moeten
meer weten wat er allemaal speelt in Brussel. Het voorbeeld dat als er iets fout
gaat, het uit Brussel komt en als er iets goeds gebeurt, Den Haag
verantwoordelijk is, zie je ook wel vaak terug. Ook in de media.

Ze zouden zich meer moeten richten op de mensen in Europa. We laten weinig
het maatschappelijke en gezamenlijke zien in de EU. Dus laat zien dat de
Portugees of Griek in zijn dagelijkse leven mee bezig is. Wat is daarin
gemeenschappelijk en wat is verschillend? Hoeveel weet een gemiddelde
Nederlander van een Hongaar?

Meer concreet dus?

Ja, concrete verhalen vanuit burgers en bedrijven bijvoorbeeld. Vooral het
gemeenschappelijke benadrukken.

3. Welke verschillen neemt u waar in de berichtgeving over Europa tussen nu en
de vorige verkiezingen, vijf jaar geleden?

Moeilijk. Er lijkt nog meer onverschilligheid te zijn ten opzichte van de vorige
verkiezingen. Toen speelde de discussie voor of tegen de EU ook al, maar de
euroscepsis lijkt nu bijna een vaststaand te zijn. Er is eigenlijk weinig echte
discussie. Ik denk dat het komt omdat Europa niet zo populair is, dus dat er
weinig aandacht aan besteedt wordt.

4. Welke invalshoeken worden er volgens u gebruikt in de berichtgeving?

323

Veel economisch en financile, en te weinig over politiek en sociaal.

Ik denk nu na over een voorbeeld: de Volkskrant is laatst een serie gestart over
wat wij kunnen leren van andere Europese landen. Ik heb daar ook aan
meegewerkt en ik vind die invalshoek goed.

5. Wat mist u?

Meer evenwicht in de berichtgeving, genteresseerd zijn in de buren. Kun je voor
mensen wat concreter maken wat er in die andere landen gebeurt.
Wat trouwens in het algemeen geldt voor media is dat ze vaak berichten als er een
probleem is.

Is dat dan te laat?

Ja en ze richten zich alleen maar op de problemen. Kijk eens hoe andere landen
proberen uit de crisis te komen, bijvoorbeeld.

In hoeverre vertekent dit het beeld van de burger over de EU?

Heel sterk. Ik zie dat ook terug in mijn eigen organisatie: mensen denken vaak
dat de EU alleen maar om geld, bedrijven en winst maken gaat. Ook denken ze
dat Europa alleen maar bezuinigingen wil opleggen aan de lidstaten. Ze zien niet
dat Europa ook is voor gelijke rechten, samenwerkingen en grondrechten. Het
vertekent heel sterk wat Europa is. De berichtgeving bevestigt het beeld dat de
EU voornamelijk een economische samenwerking is. Mensen zijn ook vaak niet
bereid om te geloven dat het anders is. Zo lang die bevestiging doorgaat, dan zal
dat niet veel veranderen bij de burger.

Het gaat bovendien om de vraag: vind je dat de Unie een bredere doelstelling
heeft dan alleen economische samenwerking?

324

Ziet u dat vooral als een taak voor de media of politici?

Nee, te makkelijk om de media de schuld te geven. Om te beginnen is het een taak
van de nationale politici: zij moeten meer genteresseerd zijn in de EU. De media
hebben ook een taak. De NOS zou bijvoorbeeld een rubriek over Europa kunnen
beginnen.

6. Wordt Europees nieuws vooral bepaald door de mediacratie of is Europees
nieuws het product van newsmanagement?

Ik heb geen ideeik denk dat mijn voorlichter daar beter antwoord op kan geven.
ik denk dat Europees nieuws aanrent achter een top of iets anders. Er wordt te
weinig met een visie gekeken naar Europa.

7. Wie zijn de beste sprekers/schrijvers of commentatoren over Europa?

Ik kan dat niet direct bedenken nu. Ik weet het niet.

8. Wat zijn uw aanbevelingen voor de volgende partijen:

Hoofdredacteuren:

Heb een echte visie op Europa zoals je die ook hebt op de Haagse politiek. Zorg
ervoor dat de EU een steady onderdeel van de berichtgeving wordt.

Journalisten:

Hangt van het medium, we hebben het allemaal nodig. Het is heel belangrijk om
echte mensen te laten zien met een echt verhaal en dat je daarmee een verbinding
laat zien. Ook meer diepere analyses, zoals bijvoorbeeld in de Groene
Amsterdammer. Het is ook een wisselwerking: wij hadden op een gegeven een
onderwerp in onze organisatie. Een journalist van de Volkskrant zou hier een
325

verhaal over maken en op de voorpagina plaatsen. Binnen 24 uur was ons
onderwerp ineens een issue. Je ziet hierdoor dat een onderwerp op die manier
gaat leven.

Europarlementarirs:

Zij werken heel hard en moeten denk ik meer in beeld gebracht worden. Hans
van Baalen doet dat bijvoorbeeld wel erg goed. Ook denk ik dat we meer moeten
weten over het werk wat Europarlementarirs dagelijks doen en tot welke fractie
ze behoren. De liberalen bestaan namelijk onder andere uit de Nederlandse
partijen D66 en VVD. Die zitten in een fractie. Ik denk dat veel mensen dat niet
weten.

Tweede Kamerleden:

Zij kunnen zich een beetje meer bescheiden opstellen. Het draait niet alleen om
wat Nederland wil, de Europese Unie wint steeds meer aan invloed. Ook is het
goed om contact te hebben met de Europarlementarirs van de eigen partij in
Brussel.

Burgers:

Nederland is versmald. Ik heb zelf een aantal jaar in Brussel gewoon en toen ik in
2010 terugkwam merkte ik heel erg dat mensen in deze globale wereld weer meer
in zichzelf genteresseerd zijn. Ik denk dat we ons moeten beseffen dat er meer is
dan alleen Nederland. Dat er in Brussel ook veel besloten wordt. Daarnaast denk
ik dat het goed is als er op scholen meer over de EU wordt gesproken, zodat
jongeren het al vroeg meekrijgen.

Maatschappelijk middenveld:

326

Onze achterban verenigen en de discussie over de EU met mensen aangaan. Dat
is onze taak. Wij moeten de Europese Unie naar de burger brengen en
onderwerpen in Europa weer agenderen.



327

Sebastiaan Rood, maatschappelijk middenveld
Datum van interview: 24 maart 2014


Wat valt u op in de berichtgeving over Europa door Nederlandse media?

Wat mij opvalt is dat het eigenlijk twee dingen. Als eerste is dat het heel vaak
vanuit extreme hoek is. Hiermee bedoel ik niet extreem rechts of extreem links
maar meestal heel erg voor of tegen. Terwijl soms het ook een heel gecompliceerd
verhaal is. Neem nu bijvoorbeeld die Oekranecrisis, ik zal je vertellen ik heb geen
flauw idee wat wij wijsheid is. Ik denk wel dat er bepaalde dingen meer zouden
kunnen, maar het is ongelofelijk moeilijk. En meestal schreeuwt de ene kant:
"Ooo we moeten dit doen!" En dan schreeuwt de andere kant: "NEE we moeten
dat doen!" Maar ook algemeen met de EU: Europa is kut en we moeten eruit of
Europa is geweldig en we moeten meer Europa. Europa is een continent en daar
zitten we nu eenmaal aan vast en we moeten gaan kijken hoe we het laten
werken. We kunnen niet uit Europa want we zitten in Europa, maar meer Europa
het is ook een continent en we moeten kijken hoe krijgen we het uiteindelijk
gedragen door de mensen. Dat is een, dus dat er heel erg op de extreme assen
wordt gedacht. Het CDA wordt bijvoorbeeld verweten dat ze geen duidelijk
verhaal hebben, terwijl zij eigenlijk een heel genuanceerd verhaal hebben. En niet
dat ik met ze eens ben. Ik sta er heel neutraal in, maar het valt me wel op dat
eigenlijk de extreme de meeste aandacht krijgen. De mediawet van als de ene A
roept, dan zegt de ander B en dan hebben we een neutraal verhaal. Terwijl je
eigenlijk geen A B zou moeten hebben, want dat is niet de werkelijke situatie.
Want A B zouden eigenlijk bijna geen aandacht moeten krijgen, want daarmee
laat je de situatie niet zien.

Het tweede is weer een deel van de feiten.


328

2. Kunt u best practices (minimaal drie) in de berichtgeving over Europa
noemen?

Wat ik een hele goede vind, het is wel weer een stuk voor de culturele elite zoals
sommige dat zeggen. Wat ik heel leuk vind, is dat De Correspondent, die geeft
vaak een soort inhoudelijke analyse en die geeft daar ook bronnen bij. Dus als je
het interessant vindt, dat je dan vervolgens meer kunt lezen.

En wil absoluut niet overkomen als zelfpromotie, maar ik vind wat de NJR doet,
maar bijvoorbeeld "Keep Calm and Go Vote", dat was ook een succes, omdat we
daar gewoon wel zaken mee weten te raken door daar met jongeren en
verschillende europarlementarirs te staan. Zeg maar we moeten hier iets mee,
maar sowieso in het algemeen wat de in de klas doen is Europa tastbaar proberen
te maken, dan merk je direct dat die jongeren zich beseffen dat hun mening er toe
doet. Wij proberen neutraal te zijn. We hebben mensen die zijn voor Europa en
we hebben mensen die zeggen van we moeten uit de EU en moeten terug naar de
EGG. We geven ze een compliment als de leerlingen erover nagedacht hebben,
maar we geven ze ook nog tools als om er over na te denken. En ook de manier
waarop we met jongeren praten. De manier waarop we onze gastles inrichten, is
gericht op handvatten bieden waarmee we de jongeren vervolgens verder zouden
kunnen gaan. En bijna na elke gastles komt er wel een jongeren naar me toe zegt
maar dat in het buitenland studeren, kun je me daar meer over vertellen, want
dat is dus mogelijk in met de EU. Want ze hebben er nog nooit van gehoord! En
die kansen liggen er om van alles als jongeren in Europa te doen en dat in een tijd
waarin jongeren het moeilijk hebben. Europa stimuleert dat, maar dat is bijna
niet bekend. Dus wat dat betreft vind ik dat we ons zelf ook een best practice
mogen noemen. Wij houden ook de stem van de jongeren in ons achterhoofd als
we naar Europese bijeenkomsten gaan.

Wat ik zie in de klas is dat heel veel jongeren er goed over nadenken wat ze
moeten stemmen en ze moeten vinden. Maar juist omdat ze nog niet eerder
gestemd hebben en ook niet door hun ouders hierin meegenomen worden, dan
329

zie je dat ze eigenlijk een beetje in gedachten hebben: Wie ben ik om te bepalen
hoe de toekomst van ons continent eruit ziet. En iemand die misschien al 50 jaar
op dezelfde partij stemt en nooit meer naar dat programma heeft gekeken en
geen idee heeft waar de situatie naar gaat en enkel hoort dat iemand een leuke
oneliner heeft, die gaat op z'n 70ste naar de stembus en zegt ja en nee ik op onze
goede vriend gestemd. ja nee, want die zei een keertje in de media dit.... Ergens
vind ik dat een heel gek contrast dat jongeren er heel erg over nadenken, maar
ook denken wie ben ik om te beslissen over onze toekomst en ik weet wel dit en
dit en ik heb er goed over nagedacht, maar ik vind het steeds moeilijk om te
kiezen en dat ouderen op basis van oneliners zeggen: "Dit vind ik goed, dus ik
stem daarop, maar verder niet weten wat er in hun partijprogramma staat." Even
gechargeerd, want er zijn ook minder verantwoordelijke jongeren en andersom.
Maar ik merk wel dat ik heel veel jongeren spreek die er wel over nadenken, maar
neit weten hoe of wat. En daar niet in meegenomen worden. Ze zouden op het
MBO echt een schooluitje moeten maken van het stemmen. Dan wordt het
duidelijk dat het heel belangrijk is. Want als jongeren twee keer niet stemmen,
stemmen ze daarna nooit meer. Dat blijkt uit onderzoek...

[Heb je nog een voorbeeld?]

Ja, wat me opvalt is dat jongeren die staan heel erg open voor meer informatie
over Europa en er zijn een aantal docent die ook echt dat onderwijs aanbieden.
En je ziet dat jongeren daar heel positief op reageren.

[Heb je een mediavoorbeeld?]

Een mediavoorbeeld dat het heel goed doet, dat is nog moeilijk. Lange stilte.... Ik
mis dat eigenlijk! Gewoon eigenlijk de meest Europese communicatie raakt het
de gewone man niet en ik denk dat er best door in een buurthuis te gaan zitten en
daar met hierover te praten. Ik denk dat je daar meer antwoorden krijgt. Want
mensen met lage opleidingsniveau's die zijn niet dom. Maar ze willen dat de
informatie concreter en dichterbij huis gebracht wordt. En dat kan op allerlei
330

manieren, maar op het moment dat je dat heel duidelijk doet. Neem bijvoorbeeld
de Eurocrisis: Als je begint over de 3 procentsregel, dan ben je ze kwijt, maar als
je zegt landen op bepaalde manieren budgetafspraken hebben gemaakt en je ze
uitlegt dat we met al die landen een gezamelijke pinpas wilden, maar dat er
landen als Nederland zeiden dat ze daar niet te strak op wilden handhaven en
niet te veel regels wilden hebben. Maar vervolgens krijg je landen als Griekenland
en ja we hebben zelf geen afspraken gewild, dus het is ook onze schuld. En landen
als Griekenland die achter hielden dat er problemen waren en die te veel geld
uitgeven en ja dat is niet fijn als je een gezamenlijke rekening hebt. Maar wij als
Nederland zijn degene geweest die gezegd hebben dat we er geen bindende
afspraken over wilden. Als je het zo tastbaar maakt, dan snapt iedereen dat dat
niet zo handig is en je kunt het zo tastbaar uitleggen!

Het leukste is trouwens dat mensen met een lager opleidingsniveau de beste
ideeen hebben over hoe we dit in de praktijk moeten oplossen. Die kijken om hun
heen en zien wat wel en niet werkt. Daar moeten we heen gaan!

3. Welke verschillen neemt u waar in de berichtgeving over Europa tussen nu en
de vorige verkiezingen (vijf jaar geleden)?

Ik heb het idee en dat heeft ook een hele goede kant en dat is dat we kritischer
naar Europa zijn gaan kijken. Want Nederland is natuurlijk een handelsland en
voor mij was het altijd vanzelfsprekend dat we als Nederland in Europa zaten en
daar aan meededen, maar soms is het best goed om een kritische kanttekening bij
bepaalde zaken te zetten. En wat dat betreft hoeft de opkomst van Eurokritische
partijen niet een bedreiging te zijn, maar kan het ook een kans vormen. Want er
zijn een hele hoop dingen die echt veel beter moeten, zoals dat circus wat iedere
week naar Straatsburg moet. En dat hebben nog niet opgelost. Wat dat betreft
denk ik dat het kritische, het constructief krititsche, want we hebben nog wel
zoiets van we moeten nog wel iets met Europa, maar tegelijkertijd wel
kanttekeningen durven te plaatsen er moet natuurlijk wel wat positiefs mee
331

gebeuren en we hebben wel echt een slag te winnen, hoewel het absoluut een
kans is om de volgende stap met Europa te maken.

4. Welke invalshoeken worden er volgens u gebruikt/zijn leidend in de
berichtgeving over Europa door Nederlandse media?

Het zijn vooral de extremen, dus dat meer en minderverhaal tot zelfs het afbreken
van de Europese Unie. Je hebt ook heel erg de links-recht, meer sociaal of meer
economisch bedoel ik daarmee. Die assen zijn toch wel dominant.

5. Welke invalshoeken mist u in de berichtgeving over Europa in de Nederlandse
media en hoe vertekent dat het beeld van de burger over Europa?

Ik mis eigenlijk twee dingen: Enerzijds de invalshoek vanuit het midden. Niet
alles hoeft extreem te zijn, soms is het genuanceerder en juist journalisten
kunnen hierin de lans breken. Door echt het even wat simpeler te maken. Je kunt
het soms in een alinea uitleggen. En wat ik ook mis is toch wel een
intergenerationele invalshoek. Want als je kijkt naar alle regeringsleiders en de
leden van de Commissie. Ik heb het niet opgezocht, maar ze zijn allemaal in de 60
of 70. Is er dan echt niemand rond 40 die capabel genoeg is? Bedoel Rutte heeft
bewezen dat je een uitstekend bewindvoerder kan zijn op een jongere leeftijd.
Waarom niet in Europa? Want uiteindelijk is dat gewoon zo, als je een heleboel
oude mensen, dat er niemand eventjes is, die lid is van hetzelfde team, dat die iets
voor jongeren laat zien. De invalshoek is dus oud. Pensioenen staan meer in de
belangstelling dan de jeugdwerkloosheid.

6. Wordt Europees nieuws vooral bepaalt door mediacratie (journalisten bepalen
decor en context van informatie) of is Europees nieuws vooral het product van
newsmanagement (PR, voorlichting, communicatie)?

Dat is een goede vraag. Allereerst moet ik zeggen dat deze vraag puur op mijn
gevoel ga beantwoorden; mijn interpretatie van hoe het nu is. Ik zou het namelijk
332

ook werkelijk niet weten. Ik weet niet precies hoeveel invloed de media of de PR
heeft. Het kan dat ik er heel erg ver naast zit, maar wat ik denk is dat het een
wisselwerking tussen beide is. Ik heb Eva Jinek eens horen zeggen dat ze het heel
belangrijk vond dat er ook nieuws over Europa bij het NOS-journaal komt. Maar
op het moment dat Brussel erbij kwam, daalde de kijkcijfers enorm. En dat zit je
als uitzender wel even met een probleem, dus dat is wel belangrijk.

[Het zou natuurlijk niet het belangrijkste moeten zijn voor de NOS]

Nou daarom doen ze het ook. Maar in bijvoorbeeld kranten heb je een
binnenland en een buitenland. Het binnenland is gewoon heel Nederland en alle
andere pagina's gaan eigenlijk ook over binnenland. En je hebt ongeveer 1 pagina
voor buitenland en dat gaat over de rest van de hele wereld. Misschien is er
ruimte voor Syri, misschien is er ruimte voor Oekrane, maar wat er ondertussen
bijvoorbeeld in Litouwen gebeurt, moet ook belangrijk zijn. Dit zitten dan wel
niet bij de Europese Unie, maar die voelen ook de hete adem van Rusland. Wat er
bijvoorbeeld in Spanje gebeurt, daar is ook geen ruimte voor. Dus enerzijds zou ik
zeggen dat de mediacratie daar wel heel veel invloed op heeft door de manier
waarop zij kijkcijfers belangrijk vinden. Dat is natuurlijk hartstikke terecht, want
uiteindelijk moet je blad ook verkocht worden, uiteindelijk je tijdschrift gelezen
worden, moet je programma bekeken worden, want niemand heeft er wat aan als
mensen wegkijken. En daarmee maken zij wel de keuze om bepaalde informatie
op een bepaalde manier te presenteren. En anderzijds politici, de PR en
voorlichting, die er heel veel belang bij hebben om een bepaald beeld over Europa
te hebben en heel hard schreeuwen en wie het meest en hardst schreeuwt, valt
het vaakst op. En ik bedoel het niet zo negatief, maar het is vaak wel dat gewoon
de oneliners die in het debat worden gegooid, opgepikt worden omdat ze gewoon
lekker klinken. Dat een beetje, dus ik denk de mediacratie het heft in handen
heeft, maar zich ook wel heel vaak laat leiden door de oneliners van zekere PR-
mensen. Simpelweg omdat het hen helpt om hun andere doel, hun
organisatorische doel voor elkaar te krijgen. namelijk zichzelf verkopen. Als
organisatie heb je altijd twee doelen: jezelf in stand houden en je doel bereiken
333

waarvoor je op aarde bent. Je ziet nu in de praktijk, en dat is ook hartstikke
belangrijk, ook voor de pluriformiteit, dat gewoon media in stand moeten worden
gehouden en zo oneliner helpt natuurlijk om jouw positie te versterken. Zeker als
jij de eerste bent die die oneliner heeft.

7. Wie zijn volgens u de beste sprekers/schrijvers/analisten/commentatoren over
Europa?

Nou moet ik zeggen dat ik meer voor klassen sta dan dat ik bezig ben met
iedereen te checken op het gebied van wat zij van Europa vinden.

[En wie vind je opvallen?]

Wat ik een mooie vind is hoe Beatrix in dit verhaal staat. Ik vind Beatrix wel, en
daar heeft ze ook de Karel de Groteprijs voor gewonnen, iemand die gewoon zegt
van we moeten iets met Europa, we zitten eraan vast en het heeft ervoor gezorgd
dat we geen oorlog meer hebben.

Verder..... Ik denk dat daar over twee maanden een veel betere voorstelling van
kan geven. Dat heeft met name te maken met de mate van aandacht die de EU tot
nog toe gekregen heeft. Ik denk dat het straks veel meer aandacht gaat krijgen en
dat ik er dan wel een antwoord op kan geven.

Nelie Kroes doet het geweldig. Maakt niet uit of je het met haar eens of oneens
bent. Zij is werkelijk een ambassadeur van Europa's. Die gewoon echt laat zien,
jongens vertel nou het hele verhaal. Zij heeft volgers, columns, een beetje de
ijzeren lady van Nederland, die daar gewoon staat, resultaten binnenhaalt, goede
dingen doet en ook gewoon mensen/regeringsleiders op het matje durft te roepen
op het moment dat zij onwaarheden over Europa lopen te verkondigen. Zoals ze
al verschillende malen heeft gedaan. Ze is daar gewoon voortreffelijk in.

8. Wat zijn uw belangrijkste aanbevelingen over berichtgeving over Europa voor
334


Ik denk dat het maatschappelijk middenveld het goed doet. Dat is gewoon even
heel goed. Zij proberen heel erg hun achterban te bewegen om daar iets mee te
wilen. Ik denk dat zij echt goed bezig zijn.

Ik denk dat hoofdredacteuren en journalisten zich bewuster kunnen zijn, en ik wil
ze niet allemaal over een kan scheren, maar dat er wel echt winst valt te boeken
door te beseffen dat Europa ook tastbaar kan worden uitgelegd. Want op dit
moment wordt dat vaak vermeden, maar Europa is ook Nederland.

En ik dat Europarlementarirs zich iets meer bezig kunnen houden met waar
burgers zich aan ergeren. Alhoewel ze dat vaak ook wel doen hoor. Maar vaak, en
dat is ook iets geks, ze krijgen ook niet heel veel tijd om na te denken over de
beslissing die ze moeten maken. Wat dat betreft vind ik dat ze het al hartstikke
goed doen. Maar als je ziet hoe druk een zo'n parlementarir het heeft, daar heb
je mee te doen hoor.

En Tweede Kamerleden. Ja, pak alsjeblieft dat Europees burgerschap aan.
Jongeren willen het, docenten willen het, alleen ik ben wel bang en ik weet niet in
hoeverre daar spraken van is, maar dat een aantal politici daar niet aan willen,
omdat ze dat Geert Wilders over zich heen krijgen. Maar ik denk als je jongeren
hebt en leraren hebt die allebei meer onderwijs over Europa willen, dat je daar als
politiek niet tussen moet gaan zitten en juist ruimte aan moet bieden en zeggen:
wij faciliteren dit dat jullie allemaal mee kunnen doen, niet alleen in Nederland,
maar ook in Europa en in de wereld voor het belang van Nederland. Want als die
mensen studeren en gaan handelen, daar wordt Nederland rijker van.



335

Aline Schuiling, maatschappelijk middenveld
Datum van interview: 08 april 2014

1. Wat valt u op in de berichtgeving over Europa door Nederlandse media?

Wat ik al zei dat het heel erg door de Nederlandse bril wordt bekeken. Als
Nederland ergens niet beter van wordt dan wordt het als zodanig niet als een
verbetering genoemd. Dus er wordt veel te weinig gekeken naar het grote geheel
en naar Nederland als onderdeel van een hele grote club. Dat als die grote club er
beter van wordt dat dat dan een goede ontwikkeling is. Dat heb je natuurlijk ook
heel erg gezien tijdens die eurocrisis, dan werd er in de Nederlandse pers
eigenlijk over die hele crisis, oorzaak en noem maar ook, heel negatief geschreven
alsof het helemaal buiten ons om gaat. Terwijl het is iets waar je als onderdeel
van Europa mee te maken hebt. En dan valt me wel eens op; zoals die
aardbevingen in Groningen, die zijn ook heel regionaal maar die worden in
Nederland wel als iets 'van ons allemaal' ervaren. Nederland heeft een probleem
doordat Groningen een probleem heeft. Of doordat Zeeland dreigt te
overstromen. Dat is een probleem van heel Nederland. Ook van de Randstand. In
Europees verband is dat totaal niet zo. Als daar ergens een probleem is, dan is dat
alleen maar heel vervelend voor de rest en wordt daar heel negatief over
geschreven. Dat valt me op.

[Nog andere dingen?]

Nou soms wil je wel eens een feitelijke weergave van bepaalde verdragen die er
zijn gesloten, maar die kan je dan, en dat zie je dan bij buitenlandse kranten,
zoals de Financial Times die zetten dan een link op de website waar je dan direct
naar de bron gaat. Dat werkt heel snel, dan heb je dus meteen het besluit wat is
genomen in originele vorm. Dat ontbreekt in Nederland vaak een beetje.
Misschien is het ook een taalding, maar dat zou voor mij persoonlijk veel
makkelijker werken.

336

2. Kunt u best practices (minimaal drie) in de berichtgeving over Europa
noemen?

Wat wel handig was, dat was ten tijde van de eurozonecrisis, volgens mij had het
FD een soort blog. Dat waren journalisten die ter plekke aanwezig zijn. Die
gewoon op een blog heel kort berichtjes zetten, ook dingen die ze horen van
anderen. Dat soort dingen. Dus dat het niet zozeer al een kant-en-klaar artikel is
wat door een redactie is gegaan met een gebalanceerde visie. Maar gewoon korte
impressies. Dat is soms handig als er spannende vergaderingen zijn.

[Welke gebeurtenis bedoelt u dan?]

Tijdens de crisis in de eurozone, als dan de Europese regeringsleiders bij elkaar
kwamen om te praten of Griekenland nog een steunpakket nog krijgen of over
Spanje, Ierland, Portugal, al die steunpakketten.

[Rondom de besluitvorming dus?]

Ja. Dat steunfonds of dat opgehoogd zou worden of niet. Dat zijn heel belangrijke
dingen. Ik zit hier bij een bank, daar reageren financile markten ook heel sterk
op, op alle geruchten die er dan naar buiten komen. Dan moet je die geruchten
dus ook kunnen volgen. Eerlijk gezegd gebruik ik dan internationale bronnen.
Eerder. Maar nu denk ik dat veel dat doen, gewoon voor werk. Dan ga ik ook naar
Reuters en Bloomberg. Snelle persagentschappen zeg maar.

[Waarom gaat u dan naar Reuters en Bloomberg? Wat doen zij wat u dan mist?]

Die zitten daar gewoon echt vaak massaal. En die zijn vaak over berichtgeving
over Europa objectiever. Die kijken echt door een Europese bril en niet door een
Nederlandse die dan gekleurd was. Met name als het ging over Griekenland dan
was vanuit... ja sommige Nederlandse kranten zijn wat objectiever dan de andere,
maar die internationale persagentschappen die weten vaak ook heel erg waar je
337

dan als bank of financieel analist op zit te wachten. Op wat voor soort nieuws, wat
echt relevant is. Dat moeten die journalisten natuurlijk weten, het is niet de kleur
van het jasje van mevrouw Merkel. Dat is het voordeel van die grote financile
persagentschappen.

Ik denk ik het algemeen: dingen sneller op internet zetten. Dat is toch
belangrijker dan de papieren krant. Dus dat is wel iets waar alle kranten ook mee
te maken krijgen. Er was die overgangsfase, sommige kranten hadden wel digitale
abonnementen andere niet. Maar nu hebben ze dat wel allemaal. Dat is heel goed.
Of dat ze een app hebben, dat is goed. Ik haal veel informatie van het internet en
van de Nederlandse gebruik ik dan de Financile Telegraaf. Daar zit een hele goed
man sinds kort, Martin van Vliet en ook gebruik ik het Financieele Dagblad. Bij
de Volkskrant kan je nog terecht voor wat meer politieke achtergrondverhalen,
ook soms vanuit Europa.

[Wat doet Martin van Vliet dan goed?]

Die weet wat belangrijk is. Dat is een ervaren journalist die voor mij, maar dat is
gewoon hoe ik het nieuws gebruik, moet dat eigenlijk iemand zijn die er net zo
naar kijkt als ik er naar kijk.

[Wat is dan belangrijk?]

Nou dat is bijvoorbeeld wat uiteindelijk het gevolg wordt voor financile markten
of economische groei of het voortbestaan van de eurozone. Vanuit mijn
perspectief kijk ik altijd daarnaar. De journalisten waar ik wat aan heb, als
informatiebron, die kijken daar op dezelfde manier naar. Eigenlijk een beetje
inwisselbaar. Ik heb ook wel eens als ik word gebeld door een journalist om
commentaar, dan zou het ook andersom kunnen gaan. Dan heb je dezelfde
vragen.

338

3. Welke verschillen neemt u waar in de berichtgeving over Europa tussen nu en
de vorige verkiezingen (vijf jaar geleden)?

Dat weet ik niet meer. Ik zou het niet meer weten. Vijf jaar geleden hadden we die
eurozonecrisis nog niet gehad, toen werd er in Nederland nog wat milder gedacht
over de landen in de periferie van de eurozone, dat was dus geen issue. Laatst
nog; Nederlandse politici waren heel negatief over Frankrijk en het is een beetje
dat, wat je merkt in Nederland, ik weet niet of dat in andere landen ook zo is,
maar dat dus Nederlandse politici door maar gewoon heel erg te wijzen naar hoe
slecht het gaat in andere landen, zelf maar een beetje beter weg willen komen. Ik
bestudeer dat zelf, dus ik heb dat door en dat stoort mij natuurlijk enorm. Dan
denk ik: zo krijg je natuurlijk onder de brede laag van de bevolking nooit steun
voor het grote Europese project. Waar ik een groot voorstander van ben. Maar als
je dus elke keer probeert om zelf goed weg te komen door heel erg te gaan wijzen
op hoe slecht andere het doen, lukt dat natuurlijk nooit. Dan krijg je ook nooit
breed draagvlak.

[De trends die zichtbaar waren volgens u zijn: die blik op Europa was toen milder
en het negatieve van nu, met name dat wijzen naar elkaar.]

Ja, dat de standpunten verhard zijn. Dat de soort Europese eenheidsgedachte op
losse schroeven is komen te staan. Ik vind dat sommige Nederlandse politici daar
een grote rol in hebben gespeeld. En dat soms kranten daar iets kritischer op
mogen zijn.

4. Welke invalshoeken worden er volgens u gebruikt/zijn leidend in de
berichtgeving over Europa door Nederlandse media?

Dat verschilt uiteraard per krant. Ik lees zelf thuis het NRC en het Parool gewoon
voor de lol omdat het over Amsterdam gaat. Het NRC is altijd wel redelijk
objectief natuurlijk. In de berichtgeving vrij feitelijk. Als er iets staat te gebeuren,
339

dan komen zij met feitelijke verslaggeving. Andere kranten kunnen erg
tendentieus zijn, helemaal niet objectief. Dat verschilt.

[Dit gaat over objectiviteit, zou u iets over invalshoeken kunnen zeggen?]

Nou de invalshoek is dan dus: wat kost het de Hollander? Wat kost het
Nederland? En dan geld alleen in de zin van kosten en nooit van baten. Baten
worden eigenlijk nooit uitgerekend, alleen de kosten. Het eeuwige gedoe ook over
de afdracht aan de Europese Unie van Nederland, die dan elke keer omlaag moet
en toch weer niet lukt. Elke keer gaat het over: hoeveel Nederland eraan afdraagt.
Negatief en vooral gaat het ook om geld. Die invalshoek is een gebrek aan
eenheidsdenken. En altijd vanuit een soort boete- en schulddenken. Dat bedoel ik
dan heel erg met: die crisis hebben we natuurlijk net gehad en toen is er veel over
geschreven en dan valt me op dat als er in Nederland iets mis gaat in een
bepaalde regio of provincie, dan wordt er niet gekeken naar schuld. We weten ook
in Nederland: in de Randstad zit de grootste economische activiteit. In Limburg,
Groningen, daar komt dat wat minder van de grond. Dat geeft allemaal niks in
Nederlands verband en zo heb je dat in elk land. Maar dat vind ik dan wel
jammer. Dat heb je natuurlijk ook in Spanje en Itali, noord tegen zuid. Regionale
afscheidingsbewegingen. Dat vind ik dus jammer, dat niets vanuit het
eenheidsdenken wordt gedacht of geschreven over Europa. Dat er naar schuld
wordt gezocht en als het ergens niet goed gaat, dan wiens schuld is dat dan?

5. Welke invalshoeken mist u in de berichtgeving over Europa in de Nederlandse
media en hoe vertekent dat het beeld van de burger over Europa?

Dat de Unie een feit is, net als dat het een feit is dat Nederland en Belgi niet
meer een land zijn en dat Nederland uit provincies bestaat. Het is gewoon een feit
dat we in de Unie zitten. Dat is dus een gepasseerd station. Alles heeft voordelen
en nadelen. Dus elke keer de nadelen te benadrukken en de voordelen niet en ook
het feit en onomkeerbaarheid en vanzelfsprekendheid, die ontbreken vaak. Dat
kan mij soms wel storen.
340


[Is onomkeerbaarheid een feit?]

Het idee dat we eruit kunnen stappen is een illusie. Dat zou voor de Nederlandse
economie dramatische gevolgen hebben. Het kan uiteraard, maar het zou
dramatische gevolgen hebben. Dat geldt niet alleen voor Nederland, want als een
land dat doet dan heeft dat voor dat land zelf hele ernstige consequenties denk ik,
en dat kan ook voor andere landen ernstige consequenties hebben. Iedereen heeft
ook wel berekeningen gemaakt over bijvoorbeeld kosten die dat mee zou brengen,
dan zijn die ook gewoon heel groot. Dus zeker voor een land als Nederland denk
ik dat het toch onomkeerbaar is. De illusie dat je nu jezelf zou kunnen
heruitvinden als een soort Zwitserland is natuurlijk knettergek, want die hele
economische basis is er niet. Dus dat kan helemaal niet.

[De acceptatie van het feit dat we in de Unie zitten, die invalshoek mist u dan.
Hoe vertekent dat het beeld voor de burger?]

Ik denk dat voor veel mensen daarmee het beeld wordt geschapen dat Nederland
dus buiten de Unie veel beter af zouden zijn, rijker zouden zijn, welvarender,
makkelijker bestuurbaar. Dat denk ik wel.

6. Wordt Europees nieuws vooral bepaald door mediacratie (journalisten bepalen
decor en context van informatie) of is Europees nieuws vooral het product van
newsmanagement (PR, voorlichting, communicatie)?

Als het goede journalisten zijn, dan denk ik dat zij het zelf wel bepalen. Dat die
wel achter bepaalde informatie proberen te komen, ook al is die nog niet
publiekelijk beschikbaar. Altijd wel op zoek naar lekken enzo. Mensen die toch al
wat zeggen voordat het eigenlijk de bedoeling is. Het hangt denk ik van de
kwaliteit van de journalist af. Als je goed genformeerd bent, goed ingevoerd in de
materie, dat je weet wat er speelt, dat je weet wat belangrijk is, dat je gewoon
zorgt dat je, op wat voor manier dan ook, aan die informatie komt.
341


7. Wie zijn volgens u de beste sprekers/schrijvers/analisten/commentatoren over
Europa?

Oh dat vind ik moeilijk. Ik ben namelijk heel slecht in namen. Ik onthoud altijd
de inhoud. Ik lees in de Financial Times heel veel, alhoewel die op een gegeven
moment wel heel Eurosceptisch werden, dat zijn natuurlijk Engelsen. Moeilijk
om daar een antwoord op te geven. Ik moet natuurlijk ook zoveel mogelijk mijn
eigen mening proberen te vormen, dus ik lees veel basisteksten zeg maar. Niet
interpretaties daarvan. Ik probeer altijd zoveel mogelijk, wat ik ook al zei, dat er
op de website van een krant een link wordt gezet naar een document waar ze over
schrijven. Dan weet je alvast de samenvatting uit de krant, maar ik moet
uiteindelijk zelf toch altijd naar dat document, als ik er zelf wat over ga zeggen. Ik
mag mij nooit baseren op de mening van de journalist, ik moet het altijd zelf
uitzoeken ook. In de Financial Times, Martin Wolf , die heeft altijd wel leuke
columns, die lees ik altijd wel. In Nederland weet ik zo niet... nee. Dus ik lees het
dan wel en denk dan al vrij snel van: ben ik het er mee eens of niet? Kan ik er wat
mee of niet? Is dit een interessant onderwerp? En dan ga ik het zelf uitzoeken.

8. Wat zijn uw belangrijkste aanbevelingen over berichtgeving over Europa voor

1) Hoofdredacteuren

Ik zou zeggen: de objectiviteit bewaren in de berichtgeving.

[Door?]

Door inderdaad als er wordt geschreven over Europa of de Europese Unie, door
dan niet meteen in te zoomen op wat dat betekent voor Nederland. Of misschien
juist wat meer in te zoomen op de voordelen die dat ook voor Nederland zal
meebrengen. Het moet ook niet heel zedenprekerig, je kunt ook niet te, teveel de
andere kant op bewegen natuurlijk. Door een soort propagandakrant voor
342

Europa te worden. Dat kan ook niet, maar het gaat een beetje om de balans. Ik
denk dat het belangrijk is dat die bewaakt wordt. Dat je niet teveel de stemming
onder de bevolking benvloedt. Sommige kranten, dat weet je ook, die hebben
meer juist als doel om bepaalde politieke meningen uit te dragen. En dan hoop je
dat de lezers van dat soort kranten zich daar bewust van zijn. Dat is misschien
helemaal niet zo. Dus die denken dan dat het objectieve verslaggeving is, wat het
niet is. Dat is wel heel jammer. Uiteindelijk moeten mensen zichzelf goed
informeren en kun je er ook niet al te veel aan doen. Wat een hoofdredacteur van
een krant daarmee kan, dat weet ik ook niet, snap je. Soms mis je ook een beetje
de...het zit ook in de toon van schrijven ofzo. Als je ziet bijvoorbeeld in de tijd dat
het echt heel dramatisch was in Griekenland, dan de enige keren dat er een soort
van niet-negatief over Griekenland geschreven werd, dan was het meteen:
interviews met aardige Griekse dames die leuk konden breien ofzo. Van die
intermenselijke dingen. Daar zoek je het dan niet in. Je zou ook gewoon de
voordelen van het hebben van de Griekse economie aan boord van de eurozone
kunnen benoemen.

2) Journalisten

Dat is inderdaad dat je moet zorgen dat je zelf altijd goed genformeerd bent,
natuurlijk. Ik denk dat het ook heel goed is, wat jij nu ook doet, dat je probeert de
mening te peilen van mensen buiten je eigen groep. Ik denk dat dat ook voor
journalisten telt, want als je als journalist alleen met andere journalisten bij wijze
van spreken, praat of mensen interviewt... als je mensen interviewt vertellen ze
een ander verhaal dan als je gewoon...

[Wat voor soort mensen zie ik dan voor me?Wie zijn 'andere mensen'?]

Je zou moeten proberen een soort netwerk, ook met politici ofzo, zonder dat het
een interview wordt. Ik denk dat je als journalist hele andere informatie krijgt uit
gewoon een gesprek met iemand dan uit een interview. Want dan is die persoon
zich bewust: ohjee, alles wat ik zeg wordt overgenomen. Als het je lukt om
343

gewoon inhoudelijke gesprekken te hebben met mensen, zonder dat ze zich
genterviewd voelen, dan denk ik dat je heel veel informatie krijgt.

[Bedoelt u met mensen buiten de eigen groep politici om een alledaags gesprek
mee te hebben of ook zoals op een verjaardag een gesprek met 'de gewone
burger'?]

Ja, precies. Of in de kroeg. Zo breed mogelijk genformeerd zijn.

3) Europarlementarirs

Die staan altijd een beetje op afstand. Ik zou ze niet eens bij naam kunnen
noemen eigenlijk. Als je ze wel eens ziet, dan zitten ze in talkshows. Ja, dat vind
ik moeilijk. Die zouden misschien ook meer informatie kunnen verschaffen door
gewoon zich te laten interviewen door Nederlandse kranten van: ja, waar ben je
eigenlijk mee bezig? Dat is voor velen onbekend. Dat creert natuurlijk ook veel
afstand. Je ziet op de Nederlandse tv, je kunt al die vergaderingen in de Tweede
Kamer live op televisie zien. Dan zie je: oh, die mensen zijn heel druk aan het
vergaderen. Maar bij Europarlementarirs weet je dat helemaal niet, waar zijn die
de hele dag mee bezig? Je weet niet hoe dat leven eruit ziet. Zo'n imago hangt er
wel aan van: heel veel geld verdienen met heel weinig inspanning, een beetje
rondrijden in grote auto's met diplomatieke vlaggetjes.

[Is dat het imagoprobleem uit de stellingen?]

Dat hangt er een beetje aan, maar dat weet je niet omdat ze op afstand staan.

Het zou mooi zijn als je dus inderdaad, als Europese parlementarirs zich wat
meer zouden bemoeien de campagne in de landen. Want dan krijg je het weer uit
de bron zelf, zonder dat het verstoord wordt door al die nationale politieke
belangen. Dat zou het beste zijn, denk ik.

344

4) Tweede Kamerleden

Moeilijk. Ten aanzien van hoe zij in de pers naar voren komen?

[Hoe zij de berichtgeving over Europa kunnen benvloeden.]

Het is vrijwel een onmogelijke taak, want zij hebben als taak in Nederland zoveel
mogelijk kiezers aan zich te binden. Die hebben altijd verkiezingsretoriek dus die
zijn populistisch en zeggen wat hun achterban wil horen. Het probleem wat ik in
het begin ook schetste, om van Nederlandse politici te verwachten dat ze, als ze
het vermoeden hebben dat hun achterban anti-Europees is, om daar dan
bovenuit te stijgen. Er zijn natuurlijk een paar partijen echt pro-Europa, sommige
heel uitgesproken, andere ook maar die zijn er dan weer wat terughoudender in
tijdens verkiezingstijd omdat ze weer coalities moeten gaan sluiten.

[Straks in aanloop naar de Europese verkiezingen ook?]

Ik denk dat Nederlandse politici altijd hun eigen volgende verkiezingen in het
vizier hebben. En ik denk dat veel nationale politici in andere landen, denk ik niet
dat je van politici kunt vragen dat ze...Zij hebben toch de volgende verkiezingen
in het achterhoofd. Als hun achterban pro-Europees is, dan zullen ze dat ook
duidelijk uitdragen.

[Wilt u dan juist aanbevelen om dat niet te doen?]

Voor Nederlandse politici, ja moeilijk. Zolang het in hun straat past, zullen ze het
wel doen, denk ik. Als het niet in hun straat past, dan zullen ze zich niet actief
inspannen om de opkomst te verhogen bij de Europese verkiezingen. Dat hangt
van hun eigen agenda af.

5) Burgers

345

Dat die zich ook goed zouden moeten informeren. Maar je weet het ook, daar
heeft ook niet iedereen zin in. En zeker niet zolang het heel ver weg lijkt en saai
overkomt. Dat is lastig als mensen ook de voordelen er niet van zien, dan zullen
ze zich er ook nauwelijks in verdiepen. Als mensen een soort voordelen van
dingen zien en ergens over enthousiast over raken, dan vinden zij het ook leuker
om erover te lezen. En als ze al cynisch zijn, dan denken ze dat het weer een saai
verhaal over Europa zal zijn.

[Dat goed informeren hangt natuurlijk ook weer samen met de berichtgeving als
die een positieve inslag heeft.]

Ja, en ook wel welke kranten je natuurlijk leest en welke tv-kanalen je bekijkt.

6) Maatschappelijk middenveld (ANWB, vakbonden, werkgeversorganisaties,
etc.)

Ik persoonlijk heb gemerkt dat dat toch wel veel stemmingmakerij is geweest ten
aanzien van Europa. Het is moeilijk wat ik daar voor aanbevelingen in zou
kunnen doen. Ik geef zelf ook spreekbeurten en dan praat ik over de economie
van de eurozone en ook ten tijde van de crisis en dan probeerde ik ook altijd de
voordelen enzo te noemen. Soms is dat gewoon lastig, maar ik probeer soms
mensen een beetje aan het denken te zetten. Dat is soms al winst. Door bepaalde
vragen te stellen mensen aan het denken te kunnen zetten, genteresseerd kunt
krijgen.

[Dus dat zouden bedrijven als de ANWB bijvoorbeeld beter kunnen doen? Vragen
stellen zodat de burger meer na gaat denken over de euro?]

Ja, en zelf ook meer over de voordelen praten. Als je klantencontact hebt
bijvoorbeeld, dat je ook meer de positieve kant laat horen. Dat is zeker belangrijk,
dat je bij klantencontact inderdaad laat merken, als je gesprek daarop komt, dat
er ook veel voordelen zijn. Dat het Nederlandse bedrijfsleven ook ongelooflijk
346

afhankelijk is van Europa. Meer ook die onomkeerbaarheid, die er dus in mijn
ogen is, meer de acceptatie, een soort acceptatieproces van: oke, we zitten er in en
dat is het. Soms heb je er veel plezier van en soms net iets meer last van maar dat
plezier komt dan wel weer. Het is niet altijd feest, maar het is een
vanzelfsprekendheid. Je zit in een Unie, een relatie en die vanzelfsprekendheid is
heel belangrijk voor het draagvlak.

[Dus die verbondenheid zou iets meer uitgedragen mogen worden?]

Ja, ik denk dat dat wel een goede zaak is.


347

Bernard Wientjes, maatschappelijk middenveld
Datum van interview: 24 april 2014

1. Wat valt u op aan de berichtgeving over Europa door Nederlandse media?
Misschien dat de harde feitelijkheid onvoldoende is. Het is steeds weer die
polarisatie, je bent voor of je bent tegen. Terwijl feiten niet voor of tegen kunnen
zijn. Door het feit dat we meer exporteren naar Itali dan naar de BRIC-landen is
een hard feit. De eerste keer dat we dat zeiden, geloofde niemand het. Ze gingen
het narekenen en het klopte. En anders komt nrc.next wel met een feitencheck.
Dat hebben ze trouwens ook gedaan. Dat is de opdracht, chte feitelijkheid over
Europa. Het beeld dat van Europa bestaat als een gigantische kolossus, een
bureaucratie is. En natuurlijk komen er regels vanuit Europa die ook mijn leden
niet goed vinden. Er zijn veel te detaillistische regels. Maar het beeld van een
gigantische, stroperige, hoog bureaucratische club in Brussel is wel een onjuist
beeld. Er werken in Brussel 21.000 ambtenaren voor Europa, Amsterdam heeft
19.000 ambtenaren. die feitelijkheid is eigenlijk het belangrijkste. Uiteindelijk
kun je ook alleen maar mensen overtuigen. De vrouw die net haar baan overeind
kan houden, als je die het beeld geeft dat die baan weggaat naar Polen en
Bulgaren, dan verlies je het altijd. Behalve als je echte feiten gaat vertellen. Maar
dat is moeilijk hoor.
[Waarom lukt het niet om die feiten naar voren te brengen?]
Het beeld van Europa hort bepaald te worden door politici. Daar hebben we
politici voor. Uiteindelijk in een democratie bepaalt de politiek de richting over
de toekomst. Die hoort ook de richting te bepalen over cht fundamentele zaken
in de maatschappij. En de politiek is onduidelijk. Er was natuurlijk een tijd dat
elke politieke partij voor Europa was en er was eigenlijk geen discussie. Dat was
een vanzelfsprekendheid min of meer. De discussie is ontstaan in de
polariserende maatschappij. En wanneer is de maatschappij gepolariseerd?
Duidelijk in 2002 toen Fortuyn vermoord werd. Maar die was niet echt anti-
Europa, de SP was de eerste die anti-Europa was. Op dit moment is de discussie
348

ook niet zuiver. Het probleem is ook dat het zo weinig over de feiten gaat, maar
zoveel mogelijk over bijvoorbeeld het beeld van soevereiniteitsoverdracht. Dat
beeld geeft eigenlijk aan dat het parlement in Den Haag buiten werking gesteld
wordt en dat er een instantie in Brussel die als niet-democratisch gezien wordt
die dat overneemt. Dat onze democratie verdwijnt, wat natuurlijk nooit zal
gebeuren. Althans, ik hoop het nooit mee te maken. Niemand in het kabinet wil
toegeven dat de bankenunie echt letterlijk soevereiniteitsoverdracht is. Dat zijn
feiten die je niet knt ontkennen. Je kunt ook niet ontkennen dat n plus n
twee is. En tch wordt er omheen gedraaid. Het is natuurlijk zo dat als je iets zegt
waarvan je weet dat het je stemmen gaat kosten, je het niet zegt. Er zijn maar heel
weinig politici die de moed hebben om tegen de mainstream in te gaan, omdat ze
omringd worden door allerlei deskundigen, woordvoerders en dat soort mensen
die altijd voorzichtig zijn. Dat is politiek h.
2. Kunt u best practices (minimaal drie) in de berichtgeving over Europa
noemen?
Als het om programmas gaat kun je zeggen wat je wil, maar Buitenhof is een
programma waar je wel de ruimte krijgt. Persoonlijk ga ik het liefst naar
Buitenhof. Daar heb je niet de bekende quotes van twee seconden, maar vaak heb
je twintig minuten om rustig de zaak te vertellen. Maar er is ook een goede
berichtgeving over Europa. NRC Handelsblad investeert ook in goede
berichtgeving. Over de bankenunie toen, daar hebben media ook goed over
geschreven, analyses en allerlei berekeningen. dat vind ik altijd wel goed. Maar
dan heb je het wel over de kranten die op de inhoud ingaan. Dat heb je maar met
een deel van de kranten: NRC, FD, Volkskrant soms. Maar De Telegraaf is
natuurlijk een ander soort krant. En Buitenhof is natuurlijk verreweg het beste
voor ons maar heeft maar 300.000 of 400.000 kijkers. Het is de vluchtigheid van
de journalistiek, zeker in de visuele journalistiek. Lastig om een moeizaam
onderwerp uitvoerig naar voren te brengen.
3. Welke verschillen neemt u waar in de berichtgeving over Europa tussen nu en
de verkiezingen (vijf jaar geleden)?
En groot verschil: het gaat niet meer om de euro. Dat is echt opvallend. Het is
nog maar twee jaar geleden dat heel veel zogenaamde economen voorspelden dat
349

de euro zou sneuvelen. Het is interessant dat die discussie eigenlijk al voorbij is.
Zie je hoe vluchtig dat eigenlijk gaat? Het kan terugkomen hoor, maar ik
verwacht het niet. Ik ben heel nieuwsgierig: wat wordt straks het kernpunt in de
discussie over Europa bij deze verkiezingen? Wat wordt nou het harde debat over
Europa? Het was de euro, het was Griekenland. Ik denk dat het zal gaan over de
Nederlandse politieke verhoudingen. Het kan ook richting energie gaan.
4. Welke invalshoeken worden er volgens u gebruikt/zijn leidend in berichtgeving
over Europa door Nederlandse media?
5. Welke invalshoeken mist u in de berichtgeving over Europa in de Nederlandse
media en hoe vertekent dat het beeld van de burger over Europa?
Kijk, dat Europa zich bezighoudt met allerlei detailregels, dat is natuurlijk onzin.
Daarin zijn ze doorgeschoten. Dan begrijpt de burger het niet meer. We hebben
allerlei gekke voorbeelden wel eens op een rij gezet. En die halen dan de krant. En
ik begrijp het wel dat dat de krant haalt, maar het bepaalt wel voor een groot deel
het beeld. Dat er nu bijvoorbeeld ook regels zijn over de grondkwaliteit, dan denk
ik, waarom moet dat? Laat elk land dat zelf regelen. Dat is het evenwicht dat
Europa moet vinden en daar ben ik pessimistisch over, dat wel.
6. Wordt Europees nieuws vooral bepaald door de mediacratie (journalisten
bepalen decor en context van informatie) of is Europees nieuws vooral het
product van newsmanagement (PR, voorlichting, communicatie)?
7. Wat zijn volgens u de beste sprekers/schrijvers/analisten/commentatoren over
Europa?
8. Welke aanbevelingen zou u aan geven aan:
Hoofdredacteuren:
Ik zou ze aanraden: verdiep je in de feitelijkheden rondom Europa, laat je niet
meeslepen in de emotie. Concentreer je op de feitelijkheid. Het belang van
Europa voor de werkgelegenheid, het belang van Europa voor de handelsbalans
van Nederland, het belang voor de investeringsbereidheid in dit land als gate
naar Europa. Beschrijf die feitelijkheid. En ontzenuw alle onzin.
Journalisten:
Zelfde. Feitelijkheid. Natuurlijk een columnist moet altijd over de feitelijkheid
heen gaan, dat is zijn of haar taak. De meeste columnisten beschrijven emoties.
350

Maar de onderzoeksjournalistiek zou deze maanden moeten gebruiken om echt te
kijken, wat is nou cht Europa? Dus feitelijk tegenwicht tegen die emotie rondom
Europa. Beschrijf eens een keer hoe groot het apparaat is in Brussel en vergelijk
het een keer met Amsterdam bijvoorbeeld, wat ik net zei. Kijk eens een keer naar
de energieafhankelijkheid en wat de mogelijkheden zouden zijn om de
afhankelijkheid in Europese samenwerking te verkleinen. Uiteindelijk worden
mensen altijd overtuigd door feiten.
[Is die feitelijkheid afhankelijk van het kennisniveau?]
Ja, zeker. En het is onze taak om die kennis over te dragen. Maar het is ook de
bereidheid van de journalist. Het is zo makkelijk om altijd mee te schrijven. Je
moet je er echt in verdiepen. Maar er zijn journalisten die dat fantastisch doen.

351

Caspar Sluiter Senior, maatschappelijk middenveld
Datum interview: 24 april 2014

1. Wat valt u op in de berichtgeving over Europa door Nederlandse media?
"Ik ga mij nu toch herhalen. Vanwege de toelichtingen net. Dat is inderdaad
onvolledig, de context ontbreekt, feiten worden wel correct weergegeven. De
frequentie van de berichtgeving is groter dan vroeger.

Esther: "Toch is het misschien wel leuk om hier te vermelden wat Simone ons
dinsdag vertelde. Dat zij gebeld wordt door een journalist en die journalist vraagt
dan aan een collega van Caspar: Welke vragen moet ik stellen? Want ze had een
afspraak met een."

Caspar: "Ja Van Baalen had gezegd dat in het VVD-verkiezingsprogramma stond
dat het comit van de regio's, dat is een officile Brusselse instelling voor zeg
maar in Nederland provincies en gemeentes en allemaal regionale politici. Dat is
een hele club die adviesrecht heeft over allerlei Brusselse regelgeving."

Esther: "Het kwam er voor mij op neer dat die journalist dan eigenlijk niet weet
welke vragen ze zou moeten stellen."

Caspar: "Nee maar ook gewoon niets weet van het Comit van de Regio's."

Esther: "Dan vragen ze gewoon aan Caspars collega, ja je wilt toch ook niet
helemaal met je mond vol tanden naast zo'n man lopen. Maar hoe zit dat dan?
Wat moet ik vragen? Ze zijn toch niet op de hoogte of ze lezen zich niet genoeg
in."

Caspar: "Nee en wij hebben wel eens met de Slag om Brussel te maken gehad, dat
programma van Teun van de Keuken en zo. Dat volgens mij Teun van de Keuken
op een burgemeester afliep met de Europese Almanak een beetje oud, nog een
blauw boekje. Hij zei: Europa moet bezuinigen, 10% eraf, welke bladzijde kan ik
352

eruit scheuren? Een dergelijke manier van journalistiek, een beetje een
PowNews-achtige benadering. Het is gewoon heel lastig om daar dan weer
genuanceerd. Je ziet het ook aan mij net, allemaal drietjes. Ja mits, nee tenzij.
Dat is de Europese Unie in een notendop. Wat ik misschien een beetje vind, en ik
weet niet in welke vraag dat past maar ik zal hem vast zeggen. Wat vanuit het
maatschappelijk middenveld wel opvalt is dat steeds meer organisaties die zien
dat hun belangen uit Brussel komen, gaan daar beroepsmatig mee om. En huren
mensen in die daar verstand van hebben. Vervolgens gaan die mensen, ik ben er
dan een van, die belangen in Brussel en in Den Haag en overal pluggen. Dat
betekent dat ambtelijk gezien, dat geldt bijvoorbeeld ook voor de griffier van de
Tweede Kamer en de Eerste Kamer, daar zit het wel goed. Over het algemeen zit
daar nu wel veel Europaexpertise. De mensen werken dan achter de schermen
ook wel mee. Maar bij bestuurders ontbreekt dat vaak nog. Ze krijgen wel die
briefings maar Europa doe je niet er maar even bij. Je ziet gewoon dat mensen
zich daar niet goed in investeren. Die lopen maar een beetje te praten en in
Brussel ja praat iedereen met elkaar maar dat wil nog niet zeggen dat daar die
besluiten vallen. Niet zoals in Nederland dat polderen leidt tot oplossingen. Nee
Brussel kent juist vaak heel veel gesegmenteerde zalen vol met mensen die voor
eigen parochie preken met speeches waarvan als ik er geen jaartal onder zou zien
staan dan zou ik niet eens weten in welk jaar die speech gehouden is want het is
gewoon precies hetzelfde geluid altijd. De NS die de Nederlandse spoormarkt
dicht wil houden, een Arriva die de spoormarkt wil opengooien. En dat is bijna
voorspelbaar, dat is een gemeente die zegt: Nou de gemeentelijke beleidsvrijheid
moet overeind gehouden worden. Dat zullen wij op elk dossier zeggen ongeacht
het onderwerp. En je ziet dat in Brussel heel veel, maar dat betekent wel dat wat
ik vaak zie bij bestuurders, is nog wel dat politici, moet ik eigenlijk breder zeggen
ook in de Kamer enzovoorts. Ze moeten die informatie die ze krijgen wel
gebruiken. Ze moeten verdiepingsslag maken. Nou dan kun je nog zeggen
gekozen volksvertegenwoordigers enzovoort. Ja die zitten toch voor het
burgerbelang daar, ze worden technisch voorbereid daar hebben ze een
ambtelijke staf voor, ze hoeven niet expert te zijn als ze maar genoeg stemmen
krijgen. Daarop afgerekend. Maar voor journalisten vind ik dat niet helemaal het
353

geval. Ik zie vaak, het enige wat ik eruit kan opmaken hoe er bericht wordt is dat
journalisten geen verstand hebben van Europa. En als je dus een Genootschap
van Hoofdredacteuren een boodschap mee wil geven, dan zou dat moeten zijn dat
zij geacht worden in de berichtgeving wel te investeren in Europese kennis. Om
daar vervolgens zinnig verslag van te kunnen doen. En dan bedoel ik echt niet dat
ze afgestudeerd moeten zijn in het Europese verhaal. Maar ze moeten wel hun
licht opsteken. Voor redacties om eens naar Brussel af te reizen en daar eens wat
achtergrond, met mensen te spreken van hoe moet ik nou dingen interpreteren?
Ik heb vaak het idee dat dat helemaal niet gebeurt terwijl dat zeker vruchten af
zou kunnen werpen. Want als je weet wat waar wanneer besloten wordt. Kun je er
ook precies die draai aangeven, die saus overheen gieten die een journalist
namelijk moet doen. Namelijk het duiden van waar het machtsspel zit of waar de
draaiende politicus zit. Of nou ja alles wat natuurlijk in Nederland ook de Kamer.
Ik wed dat de vaste Kamerredactie in Den Haag, dat die journalisten daar precies
weten hoeveel handtekeningen er nodig zijn voor een motie. Wat het verschil is
tussen een voorbereidend algemeen overleg en een algemeen overleg. En een
wetgevingsoverleg. Dat hoef je die mensen niet te vertellen maar dat vertellen ze
mij als kijker op tv niet. Zij gebruiken dat om te zien van: Goh wanneer zegt die
man dan iets? Is die man van de oppositie of is hij van de regeringspartij? Die
duiding geven ze eraan. Die context geven ze eraan. En in Brussel ontbreekt dat.
Dat is misschien mijn rode draad, en nu terug naar de vragen zou ik zeggen."

2. Kunt u best practices (minimaal drie) in de berichtgeving over Europa
noemen?
"Journalisten of onderwerpen of media, kranten?"

Het mogen individuen zijn maar het kunnen ook grote media zijn die het in zijn
geheel doorhebben. Televisieprogramma's, radioprogramma's, kranten, bladen.
"Ik denk dat het Financieel Dagblad een goed voorbeeld is omdat ze veel over
Europa berichten maar ze geven ook wel vaak wat meer duiding vind ik. Maar dat
komt ook omdat het voor een ja een meer economisch beleggerspubliek is. Dat is
een best practice. Ikzelf maar dat is meer persoonlijk dan vanuit de VNG vind
354

voortdurende aandacht die De Volkskrant heeft aan Europese Unie, draait een
beetje om het democratisch tekort enzovoort. En dat daar een aantal goed
genformeerde columnisten rondlopen. Die ik vind vaak het wel misschien ingaan
tegen wat populair is, een beetje anti-Europees soms zijn, maar ik kan ze niet
betrappen op een slechte redeneerlijn zeg maar dan denk ik van ja wat ze melden
dat snijdt wel hout. Er is misschien een indruk die ik ook mee wil geven voor dit
interview is dat wat je ziet vaak is dat mensen die veel weten over Europa heel
pro-Europa zijn terwijl mensen die tegen Europa zijn ook weinig van Europa
weten en dan zegt de pro-Europese politicus: Wat is jouw oplossing dan of wat
wil je dan precies? En dat kan dan de anti-Europese politicus niet uitleggen. Maar
je ziet ook steeds meer, dan kom ik terug op bijvoorbeeld die columns uit De
Volkskrant. Dat je daar een beetje anti-Europese, nou anti-Europees wil ik
eigenlijk niet zeggen maar anti-Europa op een aantal terreinen maar ze zeggen
van nou wij hebben onze twijfels of dat zo goed is voor Nederland bijvoorbeeld
het lidmaatschap van de Euro. Dat zie je steeds meer. Die er ook nog veel van
afweten en dat vind ik wel een goede ontwikkeling. Dat het kennisniveau niet
eenzijdig blijft bij een promo-verhaal. Want Europa gaat over veel te veel
terreinen om over alles positief te kunnen zijn. Dat is twee. Drie. Vind ik dan
alweer een stuk lastiger. Nee misschien moet ik dat even laten."

Minimaal drie.
"Ok. Nou ik heb nu twee kranten genoemd."

Misschien een individu waarvan u denkt die is goed?
"Ja daar zit ik dus aan te denken. Maar dan heb je het echt over de massamedia
enzovoort toch?"

Nee het kunnen ook kleinere media zijn of van een bepaalde website kan ook.
"Nou ik Syp Wynia bijvoorbeeld wel goed. Dat is de hoofdredacteur van de
Elsevier. Destijds ook tegen de grondwet, ik heb hem een keer zien spreken ook in
een panel. Hij is goed genformeerd over Europa. Zij hebben wel een duidelijke
signatuur en een duidelijk liberale VVD-achtige signatuur. Maar ik denk, ik lees
355

nooit Elsevier maar ik kan me zo voorstellen dat dat daar ook berichtgeving over
Europa instaat die wel veel en ook wel redelijk goed. Ik ken Syp Wynia dus ook
alleen maar van een aantal tv-optredens en daar heb ik hem ook weer over
Europa zien praten, onlangs nog rondom de verkiezingen. En dan vind ik dat hij
goed genformeerd is. Kritisch maar ook weet waar hij over praat."

3. Welke verschillen neemt u waar in de berichtgeving over Europa tussen nu en
de vorige verkiezingen (vijf jaar geleden)?
"Daarvan moet ik aanvankelijk zeggen dat ik dat moeilijk te zeggen vind. Ik zie
wel een enorme aandacht voor Europa zeker de afgelopen jaren natuurlijk
rondom de Eurocrisis. Dat is een groot verschil met 5 jaar geleden. Maar ik moet
zeggen dat ik een rond 2005, toen dat referendum was zag je ook heel veel
aandacht voor Europa."

Maar dat is dan weer een piek?
"Nou dat zijn wel, nou ja piekmomenten. Ik zou eerder durven stellen van: als het
echt ergens over gaat dan zijn de media er wel bij hoor. En dan zijn de burgers
erbij en dan zie je hoe in een keer allerlei mensen gedwongen worden tot
stellingnames. En je ziet ook vind ik wel de afstraffing van dat, wanneer was dat
referendum 2005. Dat is ook alweer 9 jaar geleden. Maar toen had men nog het
idee van het licht gaat uit en allemaal dat soort teksten. Dat zou je denk ik
tegenwoordig minder snel zien. Dus. Er zijn de verschillen tussen toen en nu, is
dat er ook meer verschillende soorten sprekers zijn over Europa dus het is
diverser geworden. Een groot verschil is denk ik dat Wilders Europa heeft
ontdekt naast de Islam als iets wat hij niet wil of waar hij zijn pijlen op richt dat is
een groot verschil. Er is een aantal keren onderzoek laten doen ook door een
gerenommeerd Brits bureau naar de gevolgen van de Euro. Dat zou ik niet
allemaal zo weg willen lachen want het is natuurlijk logisch dat de minister zegt
ik gooi dat allemaal weg verre van mij maar er staat geen flauwekul in dat
rapport. Er zijn wel enkele aannames maar. De verschillen vind ik wat dat betreft
wel aanwezig maar of dat echt rondom de vorige verkiezingen want daar is deze
vraag op gericht, dat zou ik zo niet kunnen zeggen. Dus het is meer een vraag van
356

de algemene berichtgeving tussen nu en vijf jaar geleden. En ook toen had
Wilders veel zetels. Ook zonder Europaboodschap zat hij er blijkbaar toen al bij."

4. Welke invalshoeken worden er volgens u gebruikt/zijn leidend in de
berichtgeving over Europa door Nederlandse media?
"Wat is het verschil tussen een invalshoek en het onderwerp?"

Een onderwerp is echt een specifiek ding en een invalshoek is bijvoorbeeld een
positieve invalshoek of een invalshoek vanuit de burger of een invalshoek vanuit
een lidstaat of vanuit heel Europa.
"Dus niet Europa is duur? Dat is geen invalshoek?"

Ja dat is een invalshoek.
"Dat is wel een invalshoek"

Ja want dan is het het onderwerp is dan: belasting is te veel of zo.
"Dus dat is een invalshoek, te duur. Kosten zou ik eigenlijk zeggen. Een
invalshoek vind ik vaak die leidend is is problemen. Dat zijn wel de leidende
invalshoeken ja.

Enig idee waarom dat altijd de leidende invalshoeken zijn? Zou u daar een
verklaring voor durven geven?
"Ja het gebrek aan context. Kijk een deel, maar dat zal wel een psychologisch
effect zijn, is ik geef even misschien twee voorbeelden van allebei. Iets is een
probleem als in een keer men er niets van weet, zich er nooit mee bezig heeft
gehouden en het dan een effect is. Zegt van nou het is toch een probleem? Dus
dat is gebrek aan context, anders zouden mensen misschien zeggen ja dat is een
gevolg. Dat is geen probleem. Een ander voorbeeld van kosten is denk ik dat
Brussel natuurlijk, er gaan vaak bedragen over tafel in de Europese debat, zonder
context, zo moet ik het zeggen. Dus als mensen zeggen Brussel wij besparen twee
miljard. Volgens mij in de Nederlandse begrotingsonderhandelingen van de
meerjarenbegroting hoor je vaak we hoeven een miljard minder af te dragen of
357

zoiets. Maar een miljard dat zegt niets zonder context. Waar hebben we het dan
over? Zoiets wordt alleen duur als je het gaat in de context gaat leggen. Misschien
komt er wel vaker een miljard terug. Ik zei gisteren tegen Esther: ik heb een
beetje het vermoeden dat Nederland jaarlijks nog veel geld terugkrijgt aan
onbestede gelden. Dat was in het verleden technisch altijd de regel. Daar hoor je
nooit wat over. Nou ja goed. Dat vind ik dan twee voorbeelden van invalshoeken
die zijn leidend en dat komt door gebrek aan context. Mensen kunnen het niet
inschatten en dat."

Esther: "Het zijn ook enorme bedragen natuurlijk en dat scoort altijd. Maar ja dat
is ook weer die context ontbreekt dan weer."

Caspar: "Er zit een enorme vertraging in het debat in Brussel en dan het debat
hier. Een goed voorbeeld uit de krant van vandaag is in 2008 hebben we enorme
discussie gehad in Europa over duurzame energie. Die is er nu weer, maar nu
voor na 2020. In 2008 ging het over tot 2020. Daar heeft Nederland getekend
voor een duurzaam energiedoel van 14%. Hernieuwbaar heet het in Brussel. Wij
zouden het duurzame energie noemen in Brussel heet het renewables.
Hernieuwbare energie. Geeft alweer zo'n verschil aan vind ik in term daar term
hier. Voor Nederland is dat wind, dat wisten we ook. En nu vanochtend stond in
de krant dat het aantal actiegroepen tegen wind groeit. We zagen deze week nog
bij het ontbijtnieuws een man die zij: we krijgen dadelijk grote windmolens voor
de kust van Zandvoort. Er werden wat toeristen genterviewd die zeiden nou dan
gaan wij niet meer hier terugkomen, Duitse toeristen. Er is blijkbaar een of
andere polder onder Rotterdam, Goeree-Overflakkee geloof ik. Waar de provincie
nu een rapport heeft gemaakt hier in Zuid-Holland van dat wordt het energy
valley van Nederland en daar zetten we alle windmolens concentreren we daar. Ja
die gemeentes worden gek. Die denken van we willen die windmolens niet. Het
Nederlands poldermodel kennende, komen die er dus niet. Die komen er net als
gasopslag onder de grond komt er ook niet en schaliegas komt er niet. Ik denk dat
het Nederlandse politieke systeem, wij zijn zo'n dichtbevolkt land. Daar is een
rechtstreeks gevolg van de debatten die in 2008 plaatsvonden in Brussel. En
358

waarbij eigenlijk nou ja zo'n duurzame energielobby heeft natuurlijk allerlei
componenten van energiebedrijven tot milieubeweging tot bepaalde politieke
partijen, die hebben daar gewonnen. Dus er is een enorme ambitieus pakket,
terwijl wij toen al hadden kunnen zien ook als VNG dat daar gemeentes daar geen
baat bij hebben en dat die die windmolens niet willen.

Esther: "Ik las volgens mij ook gisteren of eergisteren in de krant dat het een blok
aan de been is.

Caspar: "Brusselse dictaten komen daar niet onderuit. Als Nederland die 14% niet
gaat halen volgen de boetes van Brussel. Ze zullen dat moeten realiseren ook op
een andere manier."

Maar om terug te gaan naar die vraag. Het is dus te duur, teveel kosten teveel
problemen en die gebrek aan context is die reden daarvan.

5. Welke invalshoeken mist u in de berichtgeving over Europa in de Nederlandse
media en hoe vertekent dat het beeld van de burger over Europa?
"Nou ja, die is er wel wordt vaak geroepen. De voordelen voor Nederland, zo zou
je het eigenlijk wel willen stellen. Tegenover nadelen staan voordelen. Vaak
worden ook wel de open economie, de export die Nederland heeft de. Nou ja ook
misschien dat je overal met de Euro kunt betalen dat vliegtickets goedkopers zijn
dat bellen straks ook weer goedkoper wordt. Dat zijn allemaal zo maar even
voorbeelden. Dat je je paspoort niet meer overal hoeft te laten zien. Die zeker wel
voordelen voor Europa zijn. Het kunnen studeren over de grens. De pensionado's
die overal in Zuid-Europa wonen die daar huizen hebben. Dat zijn geen
invalshoeken die. Je mist ze ook omdat kranten gaan vaak over problemen en
kosten.

Er wordt meer nieuws gemaakt over negatieve dingen?
"Er zijn weinig goednieuws kranten.

359

Esther: "Nou ja ze voelen zich, ze stellen dingen aan de kaak dat is inderdaad
voornamelijk negatief dat begrijp ik ook wel. Kritisch."

Caspar: "Alleen maar goed dat moeten jullie onderzoeken daar ben ik niet voor,
waarschijnlijk als ik dan nu deze vraag aan het beantwoorden ben zie je dat het
nationaal het dus niet anders is dan in Europa en bericht nationaal ook over
kosten en over problemen.

Esther: "Kijk maar naar de decentralisatie in de gemeenteraad. Zie je daar ooit
een positief bericht over? Je kunt vechten tegen de bierkaai. Dat lees je dus niet."

Caspar: "De grote vraag is waarom dat Brussel dan inderdaad wel daarop
afgerekend wordt, want dat is het natuurlijk wel in de media. Terwijl nationaal is
iedereen niet ineens veel negatiever over het rijk. Het voert te ver om daar
inderdaad, je kan daar ook van alles bij ideen over hebben. Het heeft ermee te
maken dat efficiencyvoordelen die dit wel heeft bijvoorbeeld om samen te werken
en op te schalen enzovoort, niet automatisch betekenen dat burgers dan zeggen:
ja dat snap ik wel nee dat is wel goed dat het zo zit, dat is de enige logische weg.
En Brussel heeft heel vaak te maken daarmee. Dus er valt altijd wel een verhaal te
maken waarom het beter is met 28 lidstaten dat op dat niveau te regelen. Zeker
als je kijkt naar het Europese blok wereldwijd. Maar dat wil nog niet zeggen dan
burgers dan in een keer zeggen: ja dat is natuurlijk logisch dat we dat samen
doen, nee dat is veel goedkoper om Griekenland nu voor een paar miljard te
helpen dan ze helemaal niet te helpen en straks miljarden meer aan investeringen
te verliezen. Dat worden dergelijke ingewikkelde verhalen dan. Dus dat is wel,
maar dat voert een beetje boven de vraag uit. Het is moeilijk hoe Brussel dat op
moet lossen. Dat ze kwijt raken dat die associatie met problemen en kosten,
terwijl feitelijk gezien er veel voordelen zijn. Minister Timmermans zei het
onlangs nog in de media. Hij zei dat hijzelf was gaan draaien. Hij is een vervend
pleitbezorger van Europa, dat hij zei: Ik dacht altijd dat als je gewoon naar de
objectieve voordelen kijkt, dat je dan alleen maar daar voor kunt zijn, voor
Europa. Hij zei ik zie nu dat mensen dus wel die voordelen zien, en dan toch
360

zeggen nou ik vind het toch niet goed wat daar allemaal gebeurt. Hij zei dat was
voor hem de reden voor de hele subsidiariteitsexercitie waar je misschien wel wat
over in de krant hebt gelezen hebt, minder naar Brussel, minder macht naar
Brussel. Waardoor hij daar achter is gaan staan. Dat is ook wel een dilemma wat
ik niet kan beantwoorden."


6. Wordt Europees nieuws vooral bepaald door mediacratie (journalisten bepalen
decor en context van informatie) of is Europees nieuws vooral het product van
newsmanagement (PR, voorlichting, communicatie)?
"Mijn antwoord is geen van beiden. Is dat voor andere ook daarom lastig?"

De meningen hierover verschillen, ik hoorde u net al zeggen dat vooral
persberichten bijvoorbeeld direct in de media komen. Dat zou dan het product
van nieuwsmanagement zijn. Want waarom zegt u van geen van beiden?
"De media krijgen wel eens het verwijt dat zij Europa in een negatief daglicht
stellen. Ik geloof niet dat dat waar is. Los misschien nog van het verhaal net dat
media niet altijd goed nieuws brengen maar, als we het even op Europa focussen
denk ik dat buiten misschien de mediacratie is Brussel wel een technocratie. Het
is een optelsom van vaak onderhandelende ambtenaren. Vakmensen, aangevuld
door lobbyisten maar dat zijn ook vakmensen. En die bepalen wel grotendeels de
richting en de inhoud van het beleid. Daarmee wil ik niet zeggen dat de
democratie daarmee niet geborgd is. Net als ik, mijn bestuurders voor het lokale
niveau, informatie probeer te geven over wat technisch is, politiek te maken,
behapbaar te maken, begrijpelijk te maken. Heb ik het idee dat dat tegenwoordig
dus net als dat ik aangaf bij de griffier enzovoort van het parlement zitten
allemaal specialisten tegenwoordig. Ook bij elk vakdepartement, ministers
hebben de feiten wel voor hun liggen maar op het moment dat dat politici zich
niet verdiepen in de context dat zie je ook vaak, die hebben ook geen flauw idee
wat. Die gaan naar Brussel en daarna begint gewoon het nationale leven weer. Als
politici niet goed kunnen vertellen, kunnen de media het niet goed berichten.
Media zoeken toch vaak van wat zeggen de talking heads de representanten van
361

grote organisaties. De voorzitter van het bestuur, of de directeur van de
onderneming of wat dan ook. Als die het dan niet goed onder woorden kunnen
brengen kunnen media dat ook niet goed berichten. En als media het niet goed
kunnen berichten, kun je eigenlijk van burgers niet verwachten dat als je ziet hoe
Rutte omgaat met Brussel dan kun je niet verwachten dat zijn kiezers in een keer
zeggen van ja maar ik vind het veel belangrijker dan. Rutte wordt betaald om elke
dag bezig te zijn met het publieke belang voor zijn kiezers. Daar is het ook een
representatieve democratie voor. Dus zij zouden ook een extra stapje moeten
zetten in die zin en gebruiken wat tegenwoordig ambtelijk allemaal wordt
aangedragen. Als ze dat beter zouden doen dan zouden journalisten denk ik daar,
die zenden dat ook uit. Gewoon hoor en wederhoor. En dan komt het met die
burger ook wel goed. Het gat is nu gewoon te groot. Vandaar dat ik denk dat het is
geen mediacratie maar het is ook geen product van nieuwsmanagement altijd.
Het is meer dat de krant is ook spreekbuis. Wat niet loslaat dat ik ook vind dat
media zelf wat meer kennis van de context moeten hebben. Dat ontslaat ze niet
die verplichting van ik hou een camera hier of een microfoon hier onder de neus
en daar en ik zet dat onder elkaar. Europees nieuws wordt niet bepaald door de
media. Media volgt. Dat er weinig Europees nieuws is komt omdat vaak of het
negatief in het nieuws komt komt ook vaak doordat, als je het toch even in de
politieke context plaatst want het gaat om publieke zaken enzovoort. Dat politici
zelf vaak ook niet goed genformeerd zijn of positief zijn, media versterken dat
dan alleen maar. Zijn alleen maar de boodschappers. En de maar hierbij is dat
journalisten weliswaar spreekbuis zijn maar dat dat ze niet van de plicht ontslaat
om berichten met hoor en wederhoor duiding en context te geven. En daarmee
blijft mijn pleit staan dat we ook wat beter genformeerde journalisten nodig
hebben die Europa doen."

7. Wie zijn volgens u de beste sprekers/schrijvers/analisten/commentatoren over
Europa?
"Ik vind het moeilijk om er dan nog een paar te noemen. Ik lees dan wel die
columns in De Volkskrant maar ik zou niet weten wie die schrijvers zijn. Dus ik
zou zeggen voor jouw antwoord, zoek er een paar op. Maakt eigenlijk niet zo heel
362

veel uit want ik vind ze allemaal wel goed, en die mensen daar kun je dan zelf de
namen bij zoeken herinner ze zo even niet vind ik wel goed. De columnisten die
regelmatig in De Volkskrant om de week verhalen publiceren.

Martin Sommer?
"Ja bijvoorbeeld Martin Sommer zegt mij wel wat. Ja dat vind ik ook hij is een
beetje negatief over Europa maar dat wil niet zeggen dat hij de plank misslaat.
Dus."


8. Wat zijn uw belangrijkste aanbevelingen over berichtgeving over Europa voor

1) Hoofdredacteuren
"Nou heel goed dat ze het onderzoek hebben aangevraagd. De oplossing is dus
inderdaad stel je redactie iemand aan die er meer van weet of neem die hele
redactie is een keer mee naar Brussel voor een achtergrondreis met
achtergrondbriefings."

Esther: "Het blijkt dat investeren helpt. Ik bedoel als je dan zegt dat zo'n
Financieel Dagblad er twee correspondenten heeft zitten. Dan loont dat dus. Dan
krijg je natuurlijk eigenlijk mensen met kennis van zaken. Je kunt niet van
iemand verwachten die hier in Nederland zit en inderdaad dan heel Europa moet
doen dat die dan Europa verslaggeving even Brussel moet kennen."

Caspar: "Dat loont in heel veel onderwerpen zullen journalisten zich even wat
meer verdiept hebben in de achtergrond voor ze daar verslag van kunnen doen.
Stel dat er een grote dierziekte uitbraak is of zo. Dan gaan mensen ook even
praten met het veld van hoe gaat dat dan, hoe zit dat met ziektes, wat doet deze
ziekte? Ik noem maar gewoon een voorbeeld maar dat moet wel want sommige
dingen zijn gewoon te complex om over te berichten.

363

Maar het verschil is dat Europa er continu is en dat zo'n dierenziekte er n keer
in de zoveel tijd is, dus je zou zeggen dat Europa dan misschien meer juist in
genvesteerd moet worden in die kennis?
"Ja vind ik wel."

2) Journalisten
"Aan journalisten is mijn advies als je een bericht maakt, ik weet niet hoeveel tijd
zo'n journalist heeft voor zo'n bericht, verdiep je eens in die context. Een
voorbeeldje, twee voorbeeldjes misschien. Of is daar geen ruimte voor? Als je
besluit, als je een bericht maakt over dat het Europees Parlement ergens mee
ingestemd heeft. Je ziet het altijd, die berichten over het Europees Parlement
komen altijd om de drie weken terug want dan wordt er in Straatsburg vergadert,
en dan komt er een stortvloed aan persberichten uit Straatsburg voor de
akkoorden die daar gesloten zijn in de stemming. Wat goed is is vaak dat een
Nederlandse Europarlementarir wordt opgevoerd op die stemming, wat heb jij
gestemd, wat vond je ervan of. Ik denk dat dat ook via hun persvoorlichters ook
veer gevoerd wordt aan de pers hoor. Het is niet zo dat de journalist dat na belt.
Maar anders zou hij dat wel moeten doen. De tweede: bel dan even de
persvoorlichter van de betrokken ministerie en vraag even hoe dat nu zit in de
Raad. Zijn ze daar uit of zijn ze er niet uit? Even die context kan duiden, het is
maar een telefoontje. Is dat ook wat Nederland als lidstaat wil? Alle Nederlandse
standpunten, beginstandpunten, worden allemaal naar de Kamer gestuurd in die
korte formats, is gewoon beschikbaar. Staat gewoon in twee, drie alineaatjes
gewoon in normale mensentaal wat Nederland vindt van elk voorstel. Dus dat is
gewoon even zo'n korte check. Als je weet waar je het vindt kan een journalist
gewoon die duiding zoeken. Het tweede is vaak die rechtszaken. Je ziet heel vaak
Nederland wordt nou door de Commissie voor het gerecht gesleept voor. Dan
staat er in een keer ja voor de gekste dingen. De Hedwigpolder was destijds een
belangrijke, wel of niet onder water zetten, daar liep een rechtszaak. Vraag dan,
want dat gebeurt door persberichten van de commissie die brengen soms wel 40
of 50 van die persberichten op een dag uit over welke zaken ze allemaal gestart
zijn tegen die lidstaten. Vraag even wat het ministerie ervan vindt. Staat er nooit.
364

Dan denk ik van het is toch een zaak tegen Nederland? Wat is het verweer dan?
Als de officier een straf eist dan zie je toch ook wat de advocaat ervan vindt? Dus,
in die gevallen even als journalist, check even de context."

3) Europarlementarirs
"Vind ik een hele lastige. Ik heb het idee dat ze alles doen om te zenden. Maar
toch zie je heel weinig van ze. Ik zou niet weten hoe ze dat beter zouden moeten
doen. Ik denk dat ons politieke systeem niet helpt want wij hebben een
evenredige vertegenwoordiging en dat betekent eigenlijk dat onze politici in
tegenstelling tot denk ik wel de meerderheid van de Europese landen hebben
geen natuurlijke achterban. Hebben er wel een paar maar. De Friese
parlementarir of wat dan ook. In het buitenland heb je veel van dat soort
systemen, ja die man zegt gewoon van ik heb voor mijn stad met veel boeren
omdat ik de plattelandsgemeente ben heb ik binnengehaald dat er een Europese
landbouwsubsidie zal blijven bestaan voor kaas want we hebben veel
melkveehouders. Dat soort dingen. Ik zie gewoon dat veel andere Parlementarirs
in Brussel zijn volledig ondergedompeld in die regio waar ze vandaan komen. En
daar zoeken ze een, want ze kunnen rapporteur worden ik weet niet of je dat ook,
die achtergrond. Daar zoeken ze een bepaald rapport bij, daar zoeken ze. En dus
Europarlementarirs, misschien is het de tip: zoek een profiel en houdt daar aan
vast. Sophie in 't Veld gaat over dataprotectie dat soort dingen. Wordt nu met
Snowden wel iets belangrijker maar zij ging daar ook al over daarvoor. Heel
verhaal op de tv dat mijn naam wordt doorgegeven aan de Amerikanen als ik naar
Amerika vlieg. Wat maakt mij dat nou uit? Weet je we geven meer informatie aan
de Albert Heijn via de bonuskaart dan in zo'n systeem. En toch weet zij, daar met
een diepe rimpel in haar gezicht een enorm probleem van te maken. Terwijl in
Nederland speelde dat lange tijd helemaal niet. Dat vind ik knap van haar. Zij
doet het goed."

4) Tweede Kamerleden
"Ja geld een beetje voor wat ik eerder al zei. Ik denk dat ze de juiste informatie
tegenwoordig krijgen, maar dat wil nog niet zeggen dat ze daar ook altijd veel
365

mee doen. Ik vind Mark Verheijen zelf wel een kritisch Kamerlid, die ook wel
weet waar hij over praat. Ik heb hem in kleine gezelschappen ook wel gezien. Dat
kan ik wel. Die snap het."

5) Burgers
"Ja. Burgers hoeven niet zo veel. Ja als je wat wil weten, zoek het op. Brussel kent
ook wel meer methodes om, ze hebben nu bijvoorbeeld onlangs het recht op
water, is in Europa ook op gereageerd, dat is een van de eerste burgerinitiatieven
van Europa. Met zoveel handtekeningen en daar zitten ook allemaal weer
regeltjes hoeveel lidstaten en bla bla bla. Je kunt er wel iets op de agenda zetten.
Dus dat doen ze wel slim."

6) Maatschappelijk middenveld (ANWB, vakbonden, werkgeversorganisaties,
etc.)
"Mijn indruk is dat de meeste organisaties hebben het wel ontdekt. De meeste top
van de meeste clubs, ook hier wel in huis erkennen het belang, zij zeggen Europa
is belangrijk dat is al een hele belangrijke eerste stap. Alleen dan komt nog de
slag van wat is dan belangrijk en wat gaan we er aan doen? En hoe gaan we, daar
zijn organisaties, dat verschilt heel erg."

Maar echt een concreet advies?
"Nou, voor degenen die nog geen Europaspecialisten hebben neem ze in dienst.
Voor degenen die nog niet lid zijn van bredere koepelverbanden in Brussel zelf,
wordt lid. Je hoeft er niet zelf te gaan zitten. Dat zeg ik ook heel vaak tegen
gemeentes. Die vragen moet ik dan naar Brussel? Nee, je moet gewoon de VNG,
daar ben je lid van. Die moeten dat doen. Anders wordt het ook wel heel druk met
allemaal gemeentes. Amsterdam moet daar zeker zitten apart. Die hebben ook
een apart kantoor daar. Maar ja Amsterdam is natuurlijk wel iets anders dan
Duiven of Winterswijk of."

"Een algemeen advies is. Europa verkoopt zichzelf niet zeg maar. Dus het moet
wel, je moet daar wel in investeren. Dus iedereen die daar professioneel mee
366

bezig is, inclusief journalisten vind ik dat je van ze zou mogen verwachten dat ze
zich verdiepen. Het blijft onvermijdelijk dat je je daarin moet verdiepen dat is
gewoon niet anders. Voor de mensen die als vertegenwoordiger of bijvoorbeeld
een hoofdredacteur een manager, gebruik wat je krijgt aangerijkt. Ik verwacht
niet dat de manager of een politicus een specialist in de EU hoeft te zijn. Maar zij
krijgen dus allemaal briefings en die moeten ze ook wel gebruiken. Als een
hoofdredacteur iemand in de redactie heeft die wel iets van Europa weet, maar hij
gebruikt dat niet, ja dat is wel zijn taak. Gebruik gewoon wat er ligt."

367

Wytze Russchen, lobbist
Datum van interview: 15 april 2014

1. Wat valt u op in de berichtgeving over Europa door Nederlandse media?

Dat het zwart-wit is. Ik merk dat nu ook, ik vind de Nederlandse media echt,
vorige week had ik een moment: ik doe geen Nederlandse media meer. Het is zo,
dan denk ik in mijn werk dat ik het nog wel kan, nee, ook ik kan het niet.

[Naar aanleiding waarvan?]

Men is zo vooringenomen en men weet al wat hij wil berichten voordat men de
vraag gesteld heeft. Men weet al wat het antwoord is voordat de vraag gesteld is.
Daar komen ze blijkbaar niet overheen en dat vind ik jammer. Ik zeg wel eens:
Nederland is al vijftien jaar aan het hyperventileren, maar dat is ook een beetje de
media die mee hyperventileert, zij zijn de katalysator van de hyperventilatie. Ik
zie dat niet altijd in andere landen. Ik vind het een beetje een hijgerige,
hetzerige...

[Op wat voor media doel je dan precies?]

Nou NRC Handelsblad is een goed voorbeeld.

[Dus kranten?]

Bijna iedereen in mijn vriendenkring heeft zijn abonnement op het NRC
opgezegd de laatste jaren. En ik zou zeggen: en die verdienen een bonus. Maar
het is allemaal zo, dan heb je een voorgesprek bijvoorbeeld waarin je zegt: we
gaan dit en dit vragen. En dan tijdens het interview, wat live is, ik heb het nu over
een radio-interview, stelt men hele andere vragen. Daar was je niet op
voorbereid. Het is allemaal gedoeld op te doen tackelen of op iets negatiefs. Het
gaat dan direct in een houding van: het is Brussel, het is ook nog een lobbyist, dus
368

we gaan iets zoeken waardoor het toch negatief worden. Dus een heel positief
boek, het glas is half vol, en dan weet men er toch een hoofdstukje uit te halen die
negatief is en dan blaast men dat op. Dan denk ik: ja, goed nieuws is geen nieuws,
ik snap dat wel, maar ook weer niet. Ik vind het ook wel vooringenomen,
publicitair. Het is zo vaak: men weet al wat men wil, dan kan ik net zo goed ja
knikken, want wat ik nog doe maakt niet uit. Je kan het vergelijken met de
Belgische media, want ik doe het nu beide, het is toch niet zo het geval.


2. Kunt u best practices (minimaal drie) in de berichtgeving over Europa
noemen?

Ik vind kritisch zijn goed. Kritisch moet je zijn als journalist. Neem nou
Bolkestein, begin jaren 90, die bekritiseerde Europa, prima. Toen vond iedereen
hem een xenofoob of vervelen. En twee jaar later was de man heilig verklaard.
Wilders is beetje hetzelfde, niemand gaat er echt helemaal tegenin, maar de man
vertelt de grootste flauwekul zonder dat hij wordt gecorrigeerd. Hij zorgt voor
provocatie en het is dus leuk, maar Wilders wordt op inhoud nooit weerlegd om
het feit dat Wilders nooit in debat gaat, maar dat wordt dan allemaal maar
aanvaard. Het kritische is heel goed. Over het algemeen vind ik het aantal
correspondenten hier bedroevend.

[Samantha: hoeveel zouden er volgens u hier moeten zitten?]

Als ik Carla Joosten spreek van de Elsevier, wat ik ook een best practice vind, en
die doet in haar eentje heel Europa en die zich de laatste jaren beklaagd over het
feit dat ze en economisch deskundig moet zijn, maar ze is geen econoom. Die zegt
wel eens tegen mij: als ik alles zou moeten willen volgen, wat ik zou moeten
volgen, volgens mij zouden er dan vier of vijf correspondenten moeten zijn. Dus
keer vier of vijf als je de hele carrousel zou willen volgen, denk ik dat dat het
juiste aantal is. Dan kom je op honderd denk ik in totaal. Dat zou redelijk zijn. Als
ik zie dat sommige kranten er ook een hebben, audiovisueel is helemaal weinig.
369

RTL nul. Ik denk wel eens: onze kijker interesseert het niet dus we doen het niet.
Maar je moet ook weer niet zeggen van: we moeten Brussel sexy maken als het
niet sexy is. Je kunt dan ook niet makkelijk iets sexy maken. Een RTL-kijker is
natuurlijk anders dan een NOS-kijker. Maar ik vind Joosten van Elsevier een
goed voorbeeld, ze doet fantastisch werk. Maar je moet zoveel dingen weten en
volgen, dan heb je dus vier, vijf mensen nodig. Je kunt niet milieu, landbouw en
monetair goed volgen. Als een redactie Europa serieus neemt en niet alleen komt
als er een probleem is, dat is toch heel vaak zo, daar zou je dan vijf mensen
moeten hebben.

[Dus als best practices noem je de kritische houding van de Nederlandse
journalisten, de Elsevier en dan met name Carla Joosten..]

En ook de Volkskrant omdat ze die serie doen van Jan Tromp, naast het werk van
Peeperkorn Dat vind ik een heel goed initiatief omdat het veel meer de hype van
de dag overstijgt, het is veel meer achtergrond. Dus nemen ze de tijd, die hebben
Jan Tromp vrij gesteld voor ik denk een half jaar of een jaar om die serie te doen.
Dat is een investering die enorm is en ze doen het toch. VPRO vind ik een goed
voorbeeld, ondanks dat ze niet altijd zeggen wat ik leuk vind. Die hebben die
Slag om Brussel, dat vond ik een hele mooie publieke omroepachtige serie. Ik
vind dat ze een investering doen om daar veel tijd en geld in te stoppen, dat vind
ik goed. Dat zijn ook geen kijkcijfers hebben van miljoenen, dat geef ik direct toe,
maar toch net boven die dagelijkse hitserigheid uit te stijgen. Dat vind ik wel best
practices zonder de ander te kort te doen. Kijk de buitenlandpagina's van dit
soort kranten zijn vaak niet de meest gelezen pagina's, maar als er dan nieuws is
dan pakken ze vaak het conflict. Dan gaat de beeldvorming van lezer of kijker van
Europa over conflicten, dan krijg je een soort selffulfilling proficy. Neem nou de
roamingtarieven, dat vond ik niet de grote berichtgeving, terwijl dit is nou heel
tastbaar resultaat voor de burger.

3. Welke verschillen neemt u waar in de berichtgeving over Europa tussen nu en
de vorige verkiezingen (vijf jaar geleden)?
370


Wat ik zeg; een aantal investeert in achtergronden, meer dan in alleen maar
nieuws. Dat vind ik goed, dus het verhaal achter het nieuws. Dat is denk ik nieuw.
Ik denk toch ook een soort personificatie een beetje. Dus personen worden denk
ik iets belangrijker dan vroeger. We weten nog altijd niet wie Barroso is of Van
Rompuy in Nederland, maar we krijgen iets meer gezichten bij Brussel. Als je
denk ik honderd Nederlanders vraagt: noem eens twee Europarlementarirs, dan
kom je niet ver. Dat is vaak met Kamerleden ook zo, maar met Brussel is het veel
erger. Dat is dan een trend.

[Jaap: welke personen zijn dan volgens jou bekender geworden?]

Neelie heeft natuurlijk ontzettend veel gedaan voor,.. die was al populair maar die
is niet minder populair geworden toen ze naar Brussel ging. Integendeel ze is
populairder geworden. Als zij zich morgen kandidaat stelt voor Koningin, of als
premier, dan is ze morgen premier. Dat is ongelooflijk voor iemand die in Brussel
werkt. Aan het negativisme wat een beetje heerst, is zij niet schuldig of
onderhevig. Allebei niet. Integendeel.

[Tobias: Hoe kan dat dan?]

Omdat ik haar een beetje ken. Het is een Rotterdamse volksvrouw en dat voelen
mensen denk ik. Als ik een voorbeeld mag noemen: ze woont in een volksbuurt,
terwijl iedereen, haar soortgenoten, commissarissen, in een compound wonen,
terwijl zij middenin een volksbuurt woont. Dat zegt iets over een mens, vind ik.
En mensen vinden dat prettig, ik denk dat mensen zich met haar identificeren
kunnen. De afstand die men vaak creert, zij heeft dat niet. Ze is iemand die staat
voor haar zaak. En dat is ook zo, zo ken ik haar ook en men vertrouwt haar
daardoor. Dat is heel belangrijk geweest voor het imago van Europa dat zij er is.
Het Parlement is een ander verhaal. Voor de mensen maakt het vaak niet uit.
Brussel is Commissie, Parlement en Raad, ik denk niet dat mensen het
onderscheid kennen. Maar Neelie komt er altijd, in alle polls, er goed uit. Iemand
371

zei eerder Sophie in 't Veld, dat vind ik nou een fantastische ambassadrice. Die
staat ook altijd in de lijstjes van meest invloedrijke Nederlanders. Maar Neelie
nog niet eens instaat, maar Sophie en ook haar collega, ik ben geen D66-lid, maar
die hebben een excessief, positief imago. Dus het kan wel. Alleen heel vaak
hebben we geen besef daarvan in Den Haag, als het gaat om personen. Terwijl er
dus veel meer macht naar Brussel gaat, dus Brussel wordt steeds invloedrijker.
Dat is een feit. Maar het wordt niet gevolgd, noch populariteit en noch mensen
die daar bij horen. Dus Neelie is dan een uitzondering, maar we hebben vaak nog
de neiging dat onze tophoofdrolspelers in Den Haag moeten zitten. Andere
landen sturen vaak oud-premiers, oud-ministers, toppolitici naar Brussel, ook in
het Parlement. En wij hebben dat nog niet. Waarom staat Lubbers nog niet op de
lijst of Kok? Waarom hebben wij dat niet? Terwijl we wel zeggen: 75 procent van
de besluitvorming gebeurt in Brussel. Ik zeg wel eens tegen Bernard Wientjes
voor de grap maar niet voor de grap: 160 man in Den Haag en drie in Brussel. Ik
snap dat wel, je moet je leden bedienen etcetera. Maar eigenlijk, zeker voor het
Nederlandse bedrijfsleven, moeten we dat omdraaien. 160 hier en drie in Den
Haag.

4. Welke invalshoeken worden er volgens u gebruikt/zijn leidend in de
berichtgeving over Europa door Nederlandse media?

[Net kwam het conflictframe al voorbij en het negatieve wordt vaak benadrukt..]

Nou ja of heel positief of heel negatief. Als je Eurofiel bent dan heb je een bepaald
podium, niet veel. Verhofstadt heeft een podium, hij kan elke week naar
Buitenhof. Buitenhof zou voor een Eurofiel een platform kunnen zijn, Verhofstadt
mag altijd komen, nu zit hij er ook elke week. Hij heeft altijd een podium terwijl
hij niet anti is. Het gaat mij om de extreme vormen.

5. Welke invalshoeken mist u in de berichtgeving over Europa in de Nederlandse
media en hoe vertekent dat het beeld van de burger over Europa?

372

Het is voor of tegen en dat bedoel ik met zwart-wit. Het mist dus een informatie
van, wat ik zeg: het glas is halfvol, bij de beeldvorming is het of helemaal vol of
helemaal leeg, maar halfvol mag niet. Je kunt niet een beetje anti zijn of een
beetje voor. Het is een hyperventilatie, het is een beetje extreem. Je bent Eurofiel
of Eurohater en je mag niet een beetje Eurorealistisch zijn, dat is misschien een
goed woord. Misschien is dat niet spannend genoeg. Kunnen we niet gewoon
praten over Europa? Kunnen we niet gewoon zeggen: er gaan wat dingen fout
maar ook wat dingen goed? En laten we de dingen die niet goed gaan aan werken
en die goed gaan omarmen?Daar is geen enkele markt voor kan ik je verzekeren.
In Nederland. Het is zoals het leven zelf. Er zijn ups en downs, er gaan dingen
goed en slecht en dat is in Nederland niet anders. Je ziet het ook aan de
barometers; D66 wint in de peilingen en ook in de verkiezingen, die zijn
duidelijk, die zijn pro. Wilders staat ook op winst, is ook duidelijk, die is anti. Dus
alles wat duidelijk is, wat extreem duidelijk is, wint. Het midden is vaak
gemodereerder. Als ik nou het verkiezingsprogramma van de PVV neem, dat is
een goed voorbeeld, dat zijn zeven punten op een A4'tje, nu vind ik een A4'tje
prettig, maar ik heb niet gezien dat iemand zegt: zeven punten, en ook nog zeven
idiote punten, of die in ons belang zijn. Het is kritisch en niet-kritisch. Hier is het
niet-kritisch omdat men dan denk: dat is leuk, leuk voor het debat. Maar Wilders
gaat helemaal niet in debat. Nu is de vraag: komt hij naar Brussel of komt hij
niet? Hij staat op de lijst he. Dat is natuurlijk altijd spannend: doet hij het of doet
hij het niet? Dan zeg ik wel eens tegen mensen: mijn makelaar werkt voor Geert,
hij is aan het zoeken. Oh, misschien komt hij wel. En dan plug ik dat. Ik weet dat
ze dat dan op gaan schrijven. Ik weet precies wat ze willen horen. Wie wordt de
nieuwe Neelie? Ook zoiets. De poppetjes zijn natuurlijk heel leuk.

6. Wordt Europees nieuws vooral bepaald door mediacratie (journalisten bepalen
decor en context van informatie) of is Europees nieuws vooral het product van
newsmanagement (PR, voorlichting, communicatie)?

Je weet inderdaad dat als ik nu een journalist zou bellen met: ik weet wie Neelie
opvolgt. Dan moet ze natuurlijk nog wel twee bronnen hebben, maar dat vinden
373

ze leuk. Poppetjes zijn altijd goed. Het beleid is veel abstracter. Dat is ook het
probleem met Europa, het is natuurlijk een institutioneel, administratief bolwerk.
Het heeft geen, of heel weinig, gezicht. Als er dan een gezicht is, is het prettig. Dat
komt weer terug op het houden van: moet je er wel van houden? Het beleid van
Europa is ook niet zo sexy, dus ik snap de media heel goed. Die probeert van iets
wat toch vrij technisch is of saai is, een nieuw visserijbeleid bijvoorbeeld, het is
ook niet echt dat je daar opgewonden van raakt. Je moet het toch kunnen
vertalen in leesbare, begrijpelijke teksten. Dat is niet altijd zo, omdat het heel
ambtelijk is.

[Maar wie heeft dan de meeste invloed op de berichtgeving?]

Het is niet de een of de ander. Ik denk dat het een samenspel is van
beleidsmakers en journalisten en woordvoerders. Het zit wel in de selectie van de
boodschap, je kunt ook niet het visserijbeleid veranderen, maar je kunt wel
zeggen: we gaan het niet publiceren maar we publiceren wel iets anders; de
gouden douches, of cocane gebruiken in de toiletten van het Parlement. Dat is de
keuze die je hebt als redactie. Ik snap wel dat cocane leuker is dan visserij,
alhoewel in Urk vinden ze het allebei leuk, maar in de selectie vind ik het wel eens
een beetje teveel de oren hangen, wat zij dan denken dat de lezer of kijker leuk
vindt. Maar ik begrijp het ook wel weer. Ik weet ook niet of de kijker
genteresseerd is in het visserijbesluit. Men heeft er nooit toe besloten in de
redacties omdat men denkt dat het niet aan gaat slaan. Misschien is dat ook wel
zo, misschien is dat al uitgezocht dat er geen kijkers zijn.

[Dus het is een samenspel van de mediacratie en het newsmanagement?
Afgestemd op het publiek.]

Ja, en ik vind dat de beleidsmakers een beetje proberen iets wat niet sexy is toch
te verkopen en de media maken dan de keuze van onderwerpen. Dat is een mix.
Natuurlijk heb je verschillende media. Het FD zal wat meer op de inhoud zitten
374

dan de Telegraaf misschien. Als het gaat om economisch, monetair nieuws of zo.
RTL heeft hier geen correspondent, SBS heeft hier ook geen correspondent.

[Samantha: Wat vindt u dan van RTL Z, die hebben ook geen correspondent. Die
werken met freelancers.]

In mijn vak is het: je kijkt naar de AEX, er zijn hier Nederlandse topbedrijven die
hier ook geen kantoor hof lobbyist hebben, dat vind ik ook raar.

[Samantha: Dat zijn wel Europees beursgenoteerde bedrijven.]

Tuurlijk, maar ik denk dat een grote Nederlandse bank zich niet kan permitteren
om hier niet te zijn.

7. Wie zijn volgens u de beste sprekers/schrijvers/analisten/commentatoren over
Europa?

Ik vind het lastig. Ik moet geloof ik met Thierry Baudet in debat op 6 mei in Den
Haag. Dat vind ik een voorbeeld van iemand die heel goed kan communiceren, Er
is dat blad, dat nieuwe blad, van Hans Laroes, oud-NOS..Laat ik het zo zeggen: ik
ben natuurlijk niet objectief. Ik werk hier al twintig jaar, ik ben besmet. Ik besmet
met het virus: ik ben een Eurofiel. Ik word er ook voor betaald, dus ja ik mag
niets zeggen. Per definitie ben je uitgerangeerd.

[Jaap: We vragen het jou als Eurofiel om te zeggen wie je goed vind.]

Ik zou het niet weten. Ik vind Maarten van Rossum leuk, maar die gaat over
Amerika.

[Samantha: Maar die heeft ook een specifieke mening over Europa en praat
daarover.]

375

Ja?

[Samantha: Hij schrijft stukken altijd over Europa.]

Die vind ik grappig.

[Samantha: Grappig? En inhoudelijk? Want hij is Eurofieler geworden.]

Ik heb niet alle zenders, ik kan niet alles ontvangen. Als jullie nu vijf namen
noemen.

[Samantha: Marc Peeperkorn]

Dat is gewoon een journalist. Je bedoelde toch professors en zo..

[Sprekers, schrijvers, analisten, commentatoren.]

Ik heb er al een paar genoemd. Carla Joosten. Ik vind Peeperkorn prima, ik zeg
ook niet dat ik hem niet goed vind. Ik dacht dat jullie analisten bedoelden. Ik vind
Joosten goed. Ik vond die serie van Jan Tromp goed, niet omdat ik erin zat, maar
nogmaals ik vond die serie goed omdat het veel dieper ging. Ik vond Albrecht
over Robert McKinsey. Ik vind, iemand noemde net Frans Boogaard van het AD.
Ik vind het AD normaliter niet de meest diepzinnige krant als het gaat om
buitenlandnieuws, maar ik vind Boogaard een fantastische uitzondering. Iemand
noemde Visser. Martin Visser vond ik, toen hij hier zat, was hij heel goed. Eppink
vind ik boven alles uitstijgen. Hij heeft kennis van binnenuit en hij kan het ook
vertellen. Hij kan ook schrijven, hij heeft een mening, hij is provocatief. Hij was
gister of eergisteren in debat met Bart de Wever, dat vind ik heerlijk. Wat je er
ook van vindt, dat maakt niet uit maar hij heeft altijd een mening. Ook als hij
Twittert dan is het altijd leuk. En ook wel tastbaar. Je weet de lijsttrekker van de
PvdA, die heet Paul Tang, dan had hij een mooi blad van de PvdA, dat slaat als
een tang op een varken. Maar ik bedoel zijn boek over de Europese mandarijnen
376

is echt heel goed. Zijn er echt nog boeken over Brussel? Behalve handboeken?
Eppink, als je het nu vraagt, hem vind ik heel goed. Hij is lijstduwer van de VVD
trouwens, hij gaat denk ik nog veel stemmen halen. Hij zou mijn nummer een
zijn. En die journalisten ook zeker, maar analisten zou ik niet weten. Baudet vind
ik iets te gladjes. Mag ik dat zeggen?

[Tuurlijk, je mag alles zeggen.]

8. Wat zijn uw belangrijkste aanbevelingen over berichtgeving over Europa voor

1) Hoofdredacteuren

Ik zou zeggen: probeer te investeren om wat verder te kijken dan het dagelijks
nieuws, dus ook achtergronden. Kijkcijfers of leescijfers zijn belangrijk, maar
Europa is niet altijd makkelijk te verkopen. Het is inherent aan het product en
het proces hier. Maar desalniettemin lijkt het me daarom toch, juist daarom, lijkt
het me toch goed om iets verder te kijken dan het nieuws van de dag en ook het
conflictzoekende door bijvoorbeeld wat dieper te gaan in de achtergronden en
ook in de mensen die Europa, wat we te bieden hebben in de EU. En zoals ik zei:
tussen Eurofiel en Eurohaat of tussen zwart en wit zit nog heel veel. En ook dat
kan heel interessant zijn. Misschien niet altijd even sexy, maar zoals we hier wel
eens zeggen: we are not sexy and we know it.

2) Journalisten

Wie ben ik? Ik ben geen journalist. Zij kunnen dat zelf beter dan ik beoordelen,
maar ik weet hoe moeilijk het vaak is als je alleen bent of met een klein team bent
om al die dingen te volgen in Europa, want dat is heel veel. Het is complex. Vaak
moet je en econoom zijn en milieudeskundige en klimaatdeskundig om het
allemaal te kunnen volgen. Vaak moet je dus heel veel intern lobbyen binnen je
krant of je medium om wat versterking te krijgen. Je rent van hot naar her. Ik
denk toch ook wel een beetje focussen op dingen en dat wat meer aandacht geven
377

dan alles een klein beetje. Maar natuurlijk loop je dan dingen mis, en dat is dan
aan je hoofdredacteur om te zorgen dat dat andere ook wordt opgepakt of
gevolgd. Dus de discussie van: wat wil men horen of wat gebeurt er? Dat is altijd
de balans tussen wat we denken dat men wil horen en wat gebeurt er. Dat is
eigenlijk hetzelfde, ook tussen heel pro en heel anti zit ook nog heel veel
interessante informatie. Durf eens een beetje verder te kijken dan de press
briefing om half 1 in de perszaal. Dan krijg je natuurlijk het officile nieuws, maar
ik denk dat er veel interessants is te melden naast dat officile nieuws en om dat
te krijgen, is het net als bij lobbyisten denk ik, moet je ook investeren in je
informele netwerken want daar is veel te halen. Voor journalisten ook, denk ik.

3) Europarlementarirs

Als ik zeg: we are not sexy and we know it, dan is dat natuurlijk een leuke slogan
maar het is wel een beetje waar he. Het is moeilijk om Europa te verkopen
blijkbaar, het is soms lastig om hier te werken met zo weinig aandacht of te
weinig aandacht voor wat men hier aan het doen is. Men doet allerlei belangrijk
werk, ook in het Parlement, zeer belangrijk werk. Dan is het wel eens frustrerend
dat je ziet dat er zo weinig of negatieve aandacht voor is. Maar ik denk dat, laat ik
het zo zeggen: politiek bedrijven, journalistiek bedrijven uit frustratie of uit 'we
zijn zo zielig en we zijn slachtoffer en niemand vindt ons leuk', ik denk dat dat
nooit werkt. Ik denk dat je altijd van je kracht uit moet gaan. Uit blijven gaan. Ik
denk dat dat een sterkere communicatie is dan 'hou van ons'. De sleur van 'hou
van ons' heeft nog nooit veel liefde voortgebracht. Liefde moet vanzelf komen en
misschien komt het niet en misschien is dat niet heel erg. Maar smeken om liefde
zal niet zorgen voor liefde. Of je moet het afdwingen of het komt niet en dan moet
je vaststellen dat het zo is. Misschien is dat ook niet zo erg.

4) Tweede Kamerleden

Dat is eigenlijk een omgekeerd advies, want die hebben denk ik ook wel een
verantwoordelijkheid als het gaat om de Europese politiek. Probeer Europa, als
378

het gaat om Europa dan he, probeer Europa niet te classificeren als een
buitenlands onderwerp. En vooral ook: probeer niet het beeld te bevestigen dat
het 27 plus een is, want wij zijn net zo goed Brussel. Brussel is niet zij of hullie,
Brussel zijn wij. We zitten aan tafel, net zo goed als alle andere 27 lidstaten. Soms
gaat het goed, soms gaat het slecht. Dat is inherent aan het leven, maar probeer
dat niet, als het slecht gaat Brussel de schuld te geven en als het goed gaat is het
Den Haag. Nee, het is niet zij tegen wij. Het is een club waar we lid van zijn. You
win a few, you lose a few. Maar probeer dan ook eerlijk te zijn dat wij er ook bij
waren en wij zaten ook aan tafel. Anders draag je bij aan het beeld dat mensen
hebben wat niet altijd klopt.

5) Burgers

Ga stemmen. Dat is natuurlijk belangrijk, want als je dus niet stemt, wat je er ook
van vindt en ik begrijp ook heel goed als men zich buitengesloten voelt, zich niet
betrokken voelt, dat is ook allemaal waar. Europa heeft daar veel te weinig aan
gedaan. De burger heeft altijd gelijk. Ik ben een democraat. Maar juist dan is je
afzijdig houden niet goed, dat diskwalificeert je per definitie van een rol in het
debat van de toekomst. Ik denk dat je nooit je rug moet toekeren, dat heeft zeker
geen zin. En probeer wat adem te halen, in de zin: het is niet allemaal slecht of
allemaal goed. Vaak zit het er tussen in. Dat is misschien minder spannend, maar
wel heel vaak waar.

6) Maatschappelijk middenveld (ANWB, vakbonden, werkgeversorganisaties,
etc.)

Die zitten hier heel goed. Dit zitten hier doorgaans heel goed. Die hebben goed
begrepen waar de mosterd wordt gehaald. Ik vind het maatschappelijk
middenveld als het gaat om werkgevers om werknemers, maatschappelijke
organisaties, provincies bijvoorbeeld, overheden, gemeentes, universiteiten, die
hebben Brussel allang ontdekt. Die zitten hier heel goed. Dan zou ik alleen nog
zeggen: ga zo door.