Beruflich Dokumente
Kultur Dokumente
un
Pgina 2
UN POCO DE HISTORIA DE LA FILOSOFA
Pgina 3
Pgina 4
N IG EL WA R BU rton
UN POCO DE HISTORIA
de
FILOSOFA
YALE UNIVERSITY PRESS
New Haven Lon!re"
Pgina 5
Co#r$%&t ' ()** N$%e+ War,urton
To!o" +o" !ere-&o" re"erva!o". E"te +$,ro no #ue!e "er re#ro!u-$!o en "u
tota+$!a! o en #arte/ a
-ua+0u$er 1or2a 324" a++4 !e 0ue +a -o#$a #er2$t$!a #or +a" "e--$one" *)5
*)6 !e +a
Dere-&o !e autor !e EE.UU. "a+vo #or +o" rev$"ore" !e +a #ren"a #7,+$-a8 "$n
#er2$"o #or e"-r$to !e +o" e!$tore".
Para o,tener $n1or2a-$9n "o,re e"ta otra" #u,+$-a-$one" Ya+e Un$ver"$t
Pre""/
#or 1avor/ #9n%a"e en -onta-to -on:
O1$-$na !e EE.UU.: "a+e".#re"" ; a+e.e!u www.a+e,oo<".-o2
Euro#a O1$-$na: "a+e";a+eu#.-o.u< www.a+e,oo<".-o.u<
S$tua!o en =$n$on Pro #or IDSU> 3DataConne-t$on8 Lt!
I2#re"o en Gran Breta?a #or T@ Internat$ona+ Lt!/ Pa!"tow
B$,+$ote-a !e+ Con%re"o !e !ato" Cata+o%a-$9n en +a 1uente
War,urton/ N$%e+/ *AB( C
Un #o-o !e &$"tor$a !e +a 1$+o"o1Da E N$%e+ War,urton.
#. -2
ISBN A56C)CF))C*G()6C* 3-+. A+< #a#e+8
*. F$+o"o1DaCH$"tor$a. (. Lo" 1$+9"o1o". I. TDtu+o.
B5(.WFBG ()**
*A)CDC((
()**)*FGF5
Un re%$"tro !e -at4+o%o !e e"te +$,ro "e en-uentra !$"#on$,+e en +a B$,+$ote-a
Br$t4n$-a.
*) A 6 5 B G H F ( *
Pgina 6
Conten$!o
* E+ &o2,re 0ue &a-Da #re%unta"
*
S9-rate" P+at9n
( La ver!a!era 1e+$-$!a!
A
Ar$"t9te+e"
F No Sa,e2o" Na!a
*G
P$rr9n
H E+ Ca2$no !e+ Iar!Dn
((
E#$-uro
G E+ a#ren!$JaIe no $2#ortar+e
(6
E#$-teto/ C$-er9n/ SKne-a
B LMu$Kn e"t4 t$ran!o !e +a" -uer!a" !e nue"tro"N
FH
A%u"tDn
5 La -on"o+a-$9n !e +a 1$+o"o1Da
H)
Boe-$o
6 E+ Per1e-t I"+an!
HB
An"e+2o A0u$no
Pgina 7
v$
-onten$!o
A La Jorra e+ +e9n
G*
N$-o+4" =a0u$ave+o
*) !e"a%ra!a,+e/ ,ruta+ -orta
G5
T&o2a" Ho,,e"
** Po!rDa E"tar "o?an!oN
B(
RenK De"-arte"
*( Ha%an "u" a#ue"ta"
BA
B+a$"e Pa"-a+
*F La a2o+a!ora !e +a +ente
5B
Baru-& S#$noJa
*H E+ #rDn-$#e e+ Ja#atero
6*
@o&n Lo-<e T&o2a" Re$!
*G E+ e+e1ante en +a &a,$ta-$9n
65
Geor%e Ber<e+e 3 @o&n Lo-<e8
*B E+ 2eIor !e +o" 2un!o" #o"$,+e"N
AF
Vo+ta$re Gott1r$e! Le$,n$J
*5 E+ I2a%$nar$o Re+oIero
AA
Dav$! Hu2e
*6 Born Free
*)G
@eanC@a-0ue" Rou""eau
*A Ro"eCT$nte! Rea+$!a!
**)
I22anue+ >ant 3*8
() LMuK #a"a "$ to!o" &$-$eran e"oN
**G
I22anue+ >ant 3(8
(* D$-&a #r4-t$-a
*(*
@ere2 Bent&a2
Pgina 8
-onten$!o
v$$
(( E+ ,7&o !e =$nerva
*(B
Geor% WF He%e+
(F V$"+u2,re" !e +a Rea+$!a!
*F(
Art&ur S-&o#en&auer
(H E"#a-$o #ara Cre-er
*F6
@o&n Stuart =$++
(G no $nte+$%ente" D$"e?o
*HG
C&ar+e" Darw$n
Sa-r$1$-$o" (B !e +a v$!a
*G(
SOren >$er<e%aar!
(5 Tra,aIa!ore" !e+ 2un!o/ unDo"
*G6
>ar+ =arP
(6 Enton-e"/ L0uKN
*BH
CS Pe$r-e W$++$a2 @a2e"
(A La 2uerte !e D$o"
*5*
Fr$e!r$-& N$etJ"-&e
F) Pen"a2$ento" $n D$"%u$"e
*5B
S$%2un! Freu!
F* e" e+ a-tua+ re !e Fran-$a -a+voN
*6F
Bertran! Ru""e++
F( BooQ E RHurraQ
*A)
A@ Aer
FF La An%u"t$a !e +a L$,erta!
*AB
@eanCPau+ Sartre/ S$2one !e Beauvo$r
A+,ert Ca2u"
Pgina 9
v$$$
-onten$!o
FH &e-&$Ja!o #or I!$o2a
()(
Lu!w$% W$tt%en"te$n
FG E+ &o2,re 0ue no &$Jo #re%unta"
()6
Hanna& Aren!t
FB A#ren!er !e +o" errore"
(*H
>ar+ Po##er T&o2a" >u&n
F5 E+ tren !e+ $n1$erno e+ v$o+$n$"ta no !e"ea!o
(((
P&$+$##a Foot @u!$t& @arv$" T&o2"on
F6 La Iu"t$-$a #or $%noran-$a
((6
@o&n Raw+"
FA LPue!en #en"ar +o" or!ena!ore"N
(FH
A+an Tur$n% @o&n Sear+e
H) Un t4,ano =o!erno
(FA
Peter S$n%er
ndice
246
Pgina 10
Ha-e uno" (.H)) a?o" en Atena" un &o2,re 1ue -on!ena!o a 2uerte #or
&a-er !e2a"$a!a" #re%unta". Ha,Da 1$+9"o1o" ante"
K+/ #ero 1ue -on S9-rate" 0ue e+ te2a rea+2ente !e"#e%9. S$
+a 1$+o"o1Da t$ene un "anto #atr9n/ e" S9-rate".
Nar$J -&ata/ re%or!ete/ en 2a+ e"ta!o un #o-o ePtra?o/ 0ue &$Jo S9-rate"
no en-aIar Aun0ue 1D"$-a2ente 1eo / a 2enu!o "$n +avar/ 0ue tenDa
%ran -ar$"2a una 2ente ,r$++ante. To!o e+ 2un!o e"tuvo !e a-uer!o en
Atena"
0ue nun-a &a,Da &a,$!o a+%u$en ,a"tante +e %u"ta #ro,a,+e2ente
no "erDa nuevo. S+ era 7n$-o. Pero ta2,$Kn era 2u
2o+e"to. Se v$o a "D 2$"2o -o2o uno !e +o" t4,ano" 0ue t$enen un
2or!e!ura re#u%nante C un t4,ano. Son $rr$tante"/ #ero no +o &a-en en "er$o
!a?o. No to!o e+ 2un!o e"tuvo !e a-uer!o en Atena"/ "$n e2,ar%o. A+%uno"
+o a2a,aT
otro" +o -on"$!era,an una #e+$%ro"a $n1+uen-$a.
Co2o un &o2,re Ioven 0ue &a,Da "$!o un va+$ente "o+!a!o +u-&an!o en
+a" %uerra" !e+ Pe+o#one"o -ontra +o" e"#artano" "u" a+$a!o".
En +a e!a! 2e!$a "e ,araIan en torno a+ 2er-a!o/ #aran!o
-a#Dtu+o *
E+ &o2,re 0ue &a-Da #re%unta"
S9-rate" P+at9n
Pgina 11
(
un #o-o !e &$"tor$a !e +a 1$+o"o1Da
+a %ente !e veJ en -uan!o &a-$Kn!o+e" #re%unta" $n-92o!a".
E"o 1ue 24" o 2eno" to!o +o 0ue &$Jo. Pero +a" #re%unta" 0ue &$Jo
1ueron !e %ran n$t$!eJ. Pare-Dan "en-$++aT #ero
no +o eran.
Un eIe2#+o !e e"to 1ue "u -onver"a-$9n -on Eut$!e2o.
S9-rate" +e #re%unt9 "$ "er -onta!o" en%a?o"a -o2o
$n2ora+. Por "u#ue"to 0ue "D/ re"#on!$9 Eut$!e2o. Pen"9
e"o era o,v$o. Pero/ L0uK/ #re%unt9 S9-rate"/ "$ tu a2$%o e"
"$nt$Kn!o"e 2u ,aIo #o!rDa 2atar a "D 2$"2o/ +e ro,an "u -u-&$++oN
LNo e" e"o un a-to en%a?o"oN Por "u#ue"to 0ue +o e". LPero no e" moral 24"
!e inmoral a &a-er e"oN E" una ,uena -o"a/ no uno 2a+o C
a #e"ar !e "er un a-to en%a?o"o. SD/ !$-e Eut$!e2o/ 0ue a
"e ata en nu!o". S9-rate" ut$+$Jan!o una $n%en$o"a -ontraeIe2#+o t$ene
!e2o"tra!o 0ue +a O,"erva-$9n %enera+ Eut$!e2o U0ue e+ "er en%a?o"a
e" $n2ora+ no e" a#+$-a,+e en to!a" +a" "$tua-$one". Eut$!e2o no tenDa
!a!o -uenta !e e"to ante".
Una otra veJ S9-rate" !e2o"tr9 0ue +a" #er"ona"
0ue -ono-$9 en e+ 2er-a!o en rea+$!a! no "a,en +o 0ue #en"a,an
0ue "a,Dan. E+ Ie1e 2$+$tar -o2enJarDa una -onver"a-$9n
tota+2ente "e%uro" !e 0ue K+ "a,Da +o 0ue "$%n$1$-a,a U-oraIeU/ #ero !e"#uK"
ve$nte 2$nuto" -o2#a?Da !e S9-rate" !eIarDan -o2#+eta2ente
-on1un!$!o. La eP#er$en-$a !e,e &a,er "$!o !e"-on-ertante.
S9-rate" a2a,a a reve+ar +o" +D2$te" !e +o 0ue +a %ente rea+2ente
enten!$!o/ #ara -ue"t$onar +o" "u#ue"to" en +o" 0ue
-on"tru$!o "u" v$!a". Una -onver"a-$9n 0ue ter2$n9 en +a rea+$Ja-$9n !e to!o
e+ 2un!o
+o #o-o 0ue "a,Dan era #ara K+ un KP$to. =u-&o 2eIor 0ue +a 0ue
#ara ++evar a -a,o +a -reen-$a !e 0ue u"te! ent$en!e a+%o -uan!o
no +o &$-$"te.
En e"e 2o2ento en Atena" a +o" &$Io" !e +o" r$-o" "erDan env$a!o" a
e"tu!$ar -on "o1$"ta". Lo" "o1$"ta" eran 2ae"tro" $nte+$%ente" 0ue
"erDa entrenar a "u" a+u2no" en e+ arte !e +a #a+a,ra !e !e-$"$one". E++o"
-ar%a!a tar$1a" 2u a+ta" #ara e"te. S9-rate"/ en -ontra"te no +o &$-$eron
Pgina 12
e+ &o2,re 0ue &$Jo #re%unta"
F
-o,rar #or "u" "erv$-$o". De &e-&o/ "e%7n K+/ no "a,Da
na!a/ a"D 0ue L-92o $,a a en"e?ar a to!o"N E"to no $2#$!$9 0ue +o"
e"tu!$ante"
0ue venDa a K+ e"-u-&ar "u" -onver"a-$one". No +o &$Jo
&a-er+o #o#u+ar entre +o" "o1$"ta" ta2#o-o.
Un !Da "u a2$%o C&aero#&on 1ue a+ or4-u+o !e
A#o+o en De+1o". E+ or4-u+o era una an-$ana "a,$a/ una "$,$+a/ 0ue
0ue re"#on!er a +a" #re%unta" 0ue +o" v$"$tante" +e #+anteen. Su" re"#ue"ta"
1ueron
#or +o %enera+ en +a 1or2a !e un a-ert$Io. LHa a+%u$en 24" "a,$o 0ue
S9-rate"N U
Pre%unt9 C&aero#&on. CNoC1ue +a re"#ue"ta. VNa!$e e" 24" "a,$o 0ue
S9-rate". V
Cuan!o C&aero#&on !$Io S9-rate" "o,re e"to K+ no -reDa
en un #r$2er 2o2ento. Rea+2ente +o !e"-on-ert9. VLC92o #ue!o "er e+
&o2,re 24" "a,$o !e
Atena" -uan!o -onoJ-o tan #o-oN V / "e #re%unt9. De!$-9 a?o"
a $nterro%ar a +a %ente a ver "$ &a,Da a+%u$en 24" "a,$o 0ue K+.
F$na+2ente "e !$o -uenta !e +o 0ue e+ or4-u+o &a,Da 0uer$!o !e-$r 0ue tenDa
ten$!o raJ9n. Ha 2u-&a %ente 0ue eran ,ueno" en +a" !$ver"a" -o"a" 0ue
&$-$eron C -ar#$ntero" eran ,ueno" en +a -ar#$nterDa/ +o" "o+!a!o" "a,Dan
"o,re +a +u-&a. Pero n$n%uno !e e++o" era rea+2ente "a,$o. E++o" no +o &$-$eron
rea+2ente "a,en +o 0ue e"ta,an &a,+an!o.
La #a+a,ra V1$+9"o1oV v$ene !e +a" #a+a,ra" %r$e%a" 0ue "$%n$1$-an
VA2or a +a "a,$!urDaW. La tra!$-$9n o--$!enta+ en +a 1$+o"o1Da/ +a
0ue e"te +$,ro "$%ue/ "e ePten!$9 !e"!e +a ant$%ua Gre-$a a travK" !e %ran!e"
#arte" !e+ 2un!o/ en t$e2#o !e -ro""C1ert$+$Ja!o" #or +a" $!ea" !e +a
=e!$o. E+ t$#o !e "a,$!urDa 0ue va+ora "e ,a"a en e+ ar%u2ento/
raJonar &a-er #re%unta"/ no en -reer -o"a" "$2#+e2ente
#or0ue a+%u$en $2#ortante +e &a !$-&o 0ue "on ver!a!era". Sa,$!urDa
#ara S9-rate" era no "a,er 2u-&o" &e-&o"/ o "a,er -92o
&a-er a+%o. S$%n$1$-9 +a -o2#ren"$9n !e +a ver!a!era natura+eJa !e nue"tra
eP$"ten-$a/ $n-+uen!o +o" +D2$te" !e +o 0ue #o!e2o" -ono-er. F$+9"o1o"
&o en !Da e"t4n &a-$en!o 24" o 2eno" +o 0ue S9-rate" e"ta,a &a-$en!o: &a-er
#re%unta" !$1D-$+e"/ 2$ran!o a raJone" ev$!en-$a"/ 0ue +u-&an #or
re"#on!er a a+%una" !e +a" #re%unta" 24" $2#ortante" 0ue #o!e2o" #e!$r
Pgina 13
H
un #o-o !e &$"tor$a !e +a 1$+o"o1Da
no"otro" 2$"2o" a-er-a !e +a natura+eJa !e +a rea+$!a! -92o !e,e2o" v$v$r.
A !$1eren-$a !e S9-rate"/ "$n e2,ar%o/ +o" 1$+9"o1o" 2o!erno" t$enen e+
,ene1$-$o
!e -a"$ !o" 2$+ 0u$n$ento" a?o" !e 1$+o"o1Da
#en"ar #ara -on"tru$r. E"te +$,ro ePa2$na +a" $!ea" !e a+%uno" !e +o"
#en"a!ore" -+ave 0ue e"-r$,en en e"ta tra!$-$9n !e+ #en"a2$ento o--$!enta+/
una
tra!$-$9n 0ue -o2enJ9 S9-rate".
Lo 0ue &$Jo S9-rate" tan "a,$o era 0ue no !eIa,a !e #re%untar #re%unta"
-$one" "$e2#re e"ta,a !$"#ue"to a !e,at$r "u" $!ea". La v$!a/
!e-+ara!o/ e" "9+o va+e +a #ena v$v$r "$ "e #$en"a en +o 0ue ere"
&a-$en!o. Una eP$"ten-$a "$n ePa2en e"t4 ,$en #ara e+ %ana!o/ #ero no
#ara +o" "ere" &u2ano".
Unu"ua++1ora#&$+o"o#&er/ So-rate"re1u"e!towr$teant&$n%
&a-$a a,aIo. Para K+/ e+ &a,+ar era 2u-&o 2eIor 0ue +a e"-r$tura. E"-r$to
no &a #a+a,ra" #ara re"#on!er+eT 0ue no #ue!en eP#+$-ar a+%o #ara t$
-uan!o u"te! no +o" ent$en!e. Conver"a-$9n -ara a -ara
2u-&o 2eIor/ "o"tuvo. En +a -onver"a-$9n 0ue #o!e2o" tener en
ten$en!o en -uenta e+ t$#o !e #er"ona 0ue e"ta2o" &a,+an!oT #o!e2o" a!a#tar
+o
!e-$2o" #ara 0ue e+ 2en"aIe ++e%ue. De,$!o a 0ue "e ne%9 a
e"-r$,$r/ e" #r$n-$#a+2ente a travK" !e +a o,ra !e S9-rate" a+u2no aventaIa!o
!e P+at9n
0ue tene2o" 2u-&a $!ea !e +o 0ue e"te %ran &o2,re -re9
ar%ue!a,out.P+atowrote!owna"er$e"o1-onver"at$on",etween
S9-rate" +a %ente #u"o en !u!a. E"to" "on -ono-$!o" -o2o e+
D$4+o%o" #+at9n$-o" "on %ran!e" o,ra" !e +a +$teratura/ a"D -o2o !e
1$+o"o1Da C en -$erto 2o!o P+at9n 1ue e+ S&a<e"#eare !e "u !Da.
La +e-tura !e e"to" !$4+o%o"/ no" !a2o" una $!ea !e +o 0ue era S9-rate"
-o2o/ +o $nte+$%ente 0ue era +o ePa"#erante.
En rea+$!a! n$ "$0u$era e" tan "en-$++o -o2o e"o/ a 0ue no #ue!e
"$e2#re !$-e "$ P+at9n e"ta,a e"-r$,$en!o +o 0ue S9-rate" rea+2ente
!$Io/ o "$ K+ e"ta,a #on$en!o $!ea" en +a ,o-a !e +a
-ar4-ter 0ue K+ ++a2a XS9-rate"W/ $!ea" 0ue "on P+at9n #ro#$a.
Una !e +a" $!ea" 0ue +a 2aorDa !e +a %ente -ree e" +a !e P+at9n no
!e S9-rate" e" 0ue e+ 2un!o no e" en a,"o+uto +o 0ue #are-e. Ha
Pgina 14
e+ &o2,re 0ue &$Jo #re%unta"
G
una !$1eren-$a "$%n$1$-at$va entre +a a#ar$en-$a +a rea+$!a!. La 2aor #arte !e
-on1un!a2o" +a" a#ar$en-$a" !e +a rea+$!a!. Cree2o" enten!er/ #ero
no +o &a-e2o". P+at9n -reDa 0ue "9+o +o" 1$+9"o1o" ent$en!en +o
e+ 2un!o e" rea+2ente -o2o. E++o" !e"-u,ren +a natura+eJa !e +a rea+$!a! #or
#en"ar en +u%ar !e -on1$ar en "u" "ent$!o".
Para a-+arar e"te #unto/ P+at9n !e"-r$,e una -ueva. En e"e $2a%$nar$o
-ueva &a %ente en-a!ena!o" 1rente a una #are!. Frente a e++o"
"e #ue!e ver e+ #ar#a!eo "o2,ra" 0ue e++o" -reen 0ue "on -o"a" rea+e".
E++o" no +o "on. Lo 0ue ven "on "o2,ra" &e-&a" #or o,Ieto" reten$!o"
en 1rente !e un 1ue%o !etr4" !e e++o". E"ta" #er"ona" #a"an "u tota+$!a!
v$ve #en"an!o 0ue +a" "o2,ra" #roe-ta!a" en +a #are! "on +a ver!a!era
2un!o. Enton-e" uno !e e++o" "e +$,era !e "u" -a!ena" vue+ta"
&a-$a e+ 1ue%o. Su" oIo" e"t4n ,orro"o" a+ #r$n-$#$o/ #ero +ue%o "e e2#$eJa a
ver !9n!e e"t4. Se ta2,a+ea 1uera !e +a -ueva / 1$na+2ente/ e"
-a#aJ !e 2$rar !$re-ta2ente a+ "o+. Cuan!o re%re"a a +a -ueva/ na!$e
-on"$!era +o 0ue t$ene 0ue !e-$r+e" "o,re e+ 2un!o ePter$or. La
&o2,re 0ue "e +$,era e" -o2o un 1$+9"o1o. Ve 24" a++4
a#ar$en-$a". La %ente -o27n t$ene #o-a $!ea a-er-a !e +a rea+$!a!
#or0ue "e -ontentan -on 2$rar +o 0ue e"t4 !e+ante !e e++o"
en +u%ar !e #en"ar #ro1un!a2ente "o,re e++o. Pero +a" a#ar$en-$a" "on
en%a?o"a. Lo 0ue ven "on "o2,ra"/ no +a rea+$!a!.
E"ta &$"tor$a !e +a -ueva e"t4 -one-ta!o -on +o 0ue e"t4 ++e%a!o a "er
-ono-$!a -o2o +a teorDa !e P+at9n !e +a" For2a". La 1or2a 24" 14-$+ !e "u,C
e"te "o#orte e" a travK" !e un eIe2#+o. P$en"a en to!o" +o" -Dr-u+o" 0ue
0ue &a v$"to en "u v$!a. Fue una !e e++a" un -Dr-u+o #er1e-toN
No. N$n%uno !e e++o" era a,"o+uta2ente #er1e-to. En un -Dr-u+o #er1e-to
-a!a #unto !e "u -$r-un1eren-$a e" ePa-ta2ente +a 2$"2a !$"tan-$a
!e"!e e+ #unto -entra+. CDr-u+o" rea+e" nun-a +o%rar+o. Pero
u"te! enten!$9 +o 0ue 0u$"e !e-$r -uan!o u"K +a" #a+a,ra" V#er1e-to
-Dr-u+o V. Enton-e"/ L0uK e" e"e -Dr-u+o #er1e-toN P+at9n !e-Da 0ue +a
$!ea !e un -Dr-u+o #er1e-to e" +a 1or2a !e un -Dr-u+o. S$ !e"ea
enten!er +o 0ue un -Dr-u+o e"/ u"te! !e,e -entrar"e en +a 1or2a !e +a
Pgina 15
B
un #o-o !e &$"tor$a !e +a 1$+o"o1Da
-Dr-u+o/ -Dr-u+o" no rea+e" 0ue "e #ue!en !$,uIar eP#er$2entar
a travK" !e "u "ent$!o !e +a v$"ta/ to!o" +o" -ua+e" "on $2#er1e-to" en a+%uno"
2anera. De+ 2$"2o 2o!o/ e+ #en"a2$ento !e P+at9n/ "$ "e 0u$ere enten!er +o
0ue
+a ,on!a! e"/ enton-e" u"te! ne-e"$ta #ara -on-entrar"e en +a 1or2a !e ,uena"C
ne""/ no en eIe2#+o" -on-reto" !e +o 0ue u"te! e" te"t$%o.
Lo" 1$+9"o1o" "on +a" #er"ona" 0ue 2eIor "e a!a#ten a+ #en"a2$ento
a-er-a !e +o" 1or2u+ar$o" !e e"ta 2anera a,"tra-taT +a %ente -o27n +o" !$r$%e
na!$e
2a+ -a2$no #or e+ 2un!o/ a 0ue -a#tan a travK" !e "u" "ent$!o".
De,$!o a 0ue +o" 1$+9"o1o" "on ,ueno" #ara #en"ar +a rea+$!a!/
P+at9n -reDa 0ue !e,erDan e"tar a -ar%o tener to!a +a #o+Dt$-a
!e ener%Da. En La Repblica, "u o,ra 24" 1a2o"a/ 0ue !e"-r$,$9 un
"o-$e!a! #er1e-ta $2a%$nar$o. Lo" 1$+9"o1o" e"tarDan en +a #arte "u#er$or e
o,ten!rDa una e!u-a-$9n e"#e-$a+T #ero e++o" "a-r$1$-arDan "u
#ro#$o" #+a-ere" #ara e+ ,$en !e +o" -$u!a!ano" a +o" 0ue %o,erna,an. De,aIo
e++o" "erDan +o" "o+!a!o" 0ue 1ueron entrena!o" #ara !e1en!er e+ #aD"/
!e,aIo !e ellos "erDan +o" tra,aIa!ore". E"to" tre" %ru#o" !e
+a %ente e"tarDa en un e0u$+$,r$o #er1e-to/ #en"a,a P+at9n/ un e0u$+$,r$o
0ue era -o2o una 2ente ,$en e0u$+$,ra!a -on +a #arte raJona,+e
2antener +a" e2o-$one" +o" !e"eo" !e -ontro+. De"a1ortuna!a2ente/ "u
2o!e+o !e "o-$e!a! era #ro1un!a2ente ant$C!e2o-r4t$-o/ +o &arDa
2antener a +a %ente ,aIo -ontro+ #or una -o2,$na-$9n !e 2ent$ra"
1uerJa. S+ &a,rDa #ro&$,$!o +a 2aorDa !e+ arte/ -on e+ ar%u2ento !e 0ue K+
#en"9 0ue !$o 1a+"a" re#re"enta-$one" !e +a rea+$!a!. P$ntore" #$ntan
a#ar$en-$a"/ #ero +a" a#ar$en-$a" en%a?an a-er-a !e +o" 1or2u+ar$o".
Ca!a a"#e-to !e +a v$!a en +a re#7,+$-a $!ea+ !e P+at9n "erDa e"tr$-ta2ente
-ontro+a!o !e"!e arr$,a. E" +o 0ue &o ++a2arDa2o" un tota+$tar$o
e"ta!o. P+at9n #en"a,a 0ue #er2$t$r e+ voto !e #er"ona" era -o2o !eIar
+o" #a"aIero" !$r$%$r una nave C 2u-&o 2eIor #ara 0ue +a %ente 0ue -ono-Da
+o 0ue e"ta,an &a-$en!o !e a"un-$9n !e re"#on"a,$+$!a!.
Atena" !e+ "$%+o V era 2u !$1erente !e +a "o-$e!a! 0ue
P+at9n $2a%$n9 en La Repblica. Fue una !e2o-ra-$a !e t$#o/
aun0ue "9+o e+ *) #or -$ento !e +a #o,+a-$9n #o!rDa votar.
Pgina 16
e+ &o2,re 0ue &$Jo #re%unta"
5
La" 2uIere" +o" e"-+avo"/ #or eIe2#+o/ 1ueron eP-+u$!o" !e 1or2a
auto24t$-a.
Pero +o" -$u!a!ano" "on $%ua+e" ante +a +e/ "e #ro!uIo un e+a,oC
eva+uar e+ "$"te2a !e +oterDa #ara a"e%urar"e !e 0ue to!o e+ 2un!o tuvo +a
o#ortun$!a! !e
!e $n1+u$r en +a" !e-$"$one" #o+Dt$-a".
Atena" en "u -onIunto no va+ora,a a S9-rate" -o2o a+ta2ente -o2o P+at9n
+o va+ora!o. LeIo" !e e++o. =u-&o" aten$en"e" -on"$!era,an 0ue S9-rate" era
#e+$%ro"a 1ue "o-avan!o !e+$,era!a2ente e+ %o,$erno. En
FAA aC/ -uan!o S9-rate" tenDa 5) a?o"/ uno !e e++o"/ =e+eto/
+o ++ev9 a +a -orte. A1$r29 0ue S9-rate" e"ta,a !e"-u$!an!o e+
D$o"e" aten$en"e"/ +a $ntro!u--$9n !e nuevo" !$o"e" !e "u #ro#$a. Ta2,$Kn
"u%$r$9 0ue S9-rate" en"e?a,a a +o" I9vene" !e Atena" a
-o2#ortar"e 2a+/ an$24n!o+e" a vo+ver"e en -ontra !e +a" autor$!a!e".
E"to" !o" eran a-u"a-$one" 2u %rave". E" !$1D-$+ "a,er
a&ora -92o e" ePa-to 0ue eran. Mu$J4 S9-rate" rea+2ente &$Jo
!e"a+entar a "u" a+u2no" !e "e%u$r +a re+$%$9n !e+ E"ta!o/
t&ere$""o2eev$!en-et&at&eenIoe!2o-<$n%At&en$an!e2o-C
-ra-$a. E"o &a,rDa "$!o -o&erente -on "u -ar4-ter. LMuK e"
-$erto e" 0ue 2u-&o" aten$en"e" -reDan +a" a-u"a-$one".
Votaron "o,re "$ era o no -u+#a,+e. Po-o 24" !e +a 2$ta!
!e +o" G)* -$u!a!ano" 0ue -o2#onDan e+ %ran Iura!o #en"9 0ue
era/ +o -on!en9 a 2uerte. S$ &u,$era 0uer$!o/ +o 0ue #u!o
#ro,a,+e2ente &an &a,+a!o !e "u 2anera !e "a+$r !e "er eIe-uta!o. Pero
en -a2,$o/ 1$e+ a "u re#uta-$9n -o2o un t4,ano/ 0ue 2o+e"t9 a +a
Aten$en"e" a7n 24" #or e+ ar%u2ento !e 0ue no &a,Da &e-&o na!a
e0u$vo-a!o 0ue !e,erDan/ !e &e-&o/ "e +e re-o2#en"an a+ !ar
K+ -o2$!a" %ratu$ta" #ara +a v$!a en veJ !e -a"t$%ar+a. E"o no +o &$-$eron
$r ,$en.
Fue -on!ena!o a 2uerte #or "er 1orJa!o" a ,e,er veneno &e-&o
!e -$-uta/ una #+anta 0ue #ara+$Ja #o-o a #o-o e+ -uer#o. S9-rate"
"e !e"#$!$9 !e "u e"#o"a "u" tre" &$Io"/ !e"#uK" "e reun$9 a "u
e"tu!$ante" a "u a+re!e!or. S$ tuv$era +a o#-$9n !e "e%u$r v$v$en!o
en "$+en-$o/ "$n &a-er n$n%una #re%unta 24" !$1D-$+/ no +o &arDa
Pgina 17
6
un #o-o !e &$"tor$a !e +a 1$+o"o1Da
to2ar+o. Pre1erDa 2or$r 0ue e"o. TenDa una voJ $nter$or 0ue +e !$Io a
"D/ 0ue %uar!en -ue"t$onar to!o/ no #o!Da tra$-$onar+a.
Lue%o "e ,e,$9 +a -o#a !e veneno. =u #ronto K+ e"ta,a 2uerto.
En +o" !$4+o%o" !e P+at9n/ aun0ue S9-rate" "$%ue v$vo. E"ta !$1D-$+
&o2,re/ 0ue "$%u$9 &a-$en!o #re%unta" #re1er$rDa 2or$r ante" 0ue !eIar !e
#en"ar en -92o "on rea+2ente +a" -o"a"/ &a "$!o una $n"#$ra-$9n #ara
1$+9"o1o" !e"!e enton-e".
I2#a-to $n2e!$ato !e S9-rate" e"ta,a en 0u$ene" +o ro!ean. P+at9n
++eva!o en +a en"e?anJa en e+ e"#Dr$tu !e S9-rate" !e"#uK" !e "u 2ae"tro
+a 2uerte. Con 2u-&o/ e+ 24" $2#re"$onante 1ue a+u2no !e Ar$"t9te+e"/ una
!$1erente t$#o !e #en"a!or !e -ua+0u$era !e e++o".
Pgina 18
VUna %o+on!r$na no &a-e verano. U"te! #o!rDa #en"ar 0ue e"to
1ra"e v$ene !e W$++$a2 S&a<e"#eare u otro %ran #oeta.
Suena -o2o "$ +o 0ue !e,erDa. De &e-&o/ e" !e+ +$,ro !e Ar$"t9te+e" La
tica a Nicmaco, ++a2a!o a"D #or0ue "e +o !e!$-9 a "u &$Io
N$-92a-o. E+ #unto 0ue e"ta,a &a-$en!o era 0ue a"D -o2o "e ne-e"$ta
24" !e +a ++e%a!a !e un tra%o #ara !e2o"trar 0ue e+ verano t$ene
ven$r/ 24" 0ue un "o+o !Da -4+$!o/ a"D uno" 2o2ento" !e
#+a-er no "u2an a +a ver!a!era 1e+$-$!a!. La 1e+$-$!a! #ara Ar$"t9te+e"
no era un 2ot$vo !e a+e%rDa a -orto #+aJo. Sor#ren!ente2ente/ #en"a,a 0ue
+o" n$?o" no #ue!en "er 1e+$-e". E"to "uena a,"ur!o. S$ +o" n$?o" no #ue!en
"er 1e+$J/ L0u$Kn #ue!eN Pero reve+a -u4n !$1erente "u v$"$9n !e
1e+$-$!a! era +a nue"tra. Lo" n$?o" a#ena" e"t4n -o2enJan!o "u
v$!a"/ #or +o tanto no &an ten$!o una v$!a #+ena en n$n%7n "ent$!o. La
ver!a!era 1e+$-$!a!/
ar%u2ent9/ re0u$ere una v$!a 24" +ar%a.
Ar$"t9te+e" 1ue !$"-D#u+o !e P+at9n/ P+at9n &a,Da "$!o S9-rate". A"D
e"to" tre" %ran!e" #en"a!ore" 1or2an una -a!ena: S9-rate"CP+at9nCAr$"t9te+e".
-a#Dtu+o (
La ver!a!era 1e+$-$!a!
Ar$"t9te+e"
Pgina 19
*)
un #o-o !e &$"tor$a !e +a 1$+o"o1Da
E"to e" a 2enu!o e+ -a2$no. Lo" %en$o" no "ue+en e2er%en !e
n$n%una #arte. La 2aorDa !e e++o" &an ten$!o un 2ae"tro $n"#$ra!or. Pero e+
$!ea" !e e"to" tre" "on 2u !$1erente" uno" !e otro". E++o" no +o &$-$eron
"$2#+e2ente re#$ten -o2o +oro" +o 0ue +e" &a,Dan en"e?a!o. Ca!a uno tenDa
un or$%$na+
en1o0ue. En #o-a" #a+a,ra"/ S9-rate" era un %ran -onver"a!or/ P+at9n era un
eP-e+ente e"-r$tor/ Ar$"t9te+e" "e $ntere"a,a #or to!o. S9-rate"
P+at9n #en"9 en e+ 2un!o 0ue ve2o" -o2o un #4+$!o re1+eIo !e +a ver!a!era
rea+$!a! 0ue "9+o "e #o!Da ++e%ar #or a,"tra-ta 1$+o"91$-a
#en"a2$entoT Ar$"t9te+e"/ #or e+ -ontrar$o/ e"ta,a 1a"-$na!o #or +o" !eta++e" !e
to!o a "u a+re!e!or.
Por !e"%ra-$a/ -a"$ to!o +o e"-r$to #or Ar$"t9te+e" 0ue "o,rev$ve
e" en 1or2a !e a#unte" !e -+a"e. S$n e2,ar%o/ e"to" re%$"tro" !e "u
#en"a2$ento
to!avDa &an &e-&o un %ran $2#a-to en +a 1$+o"o1Da o--$!enta+/ aun0ue
e+ e"t$+o !e e"-r$tura "ue+e "er "e-o. Pero K+ no era 24" 0ue un 1$+9"o1o:
K+ ta2,$Kn e"ta,a 1a"-$na!o #or +a Joo+o%Da/ +a a"trono2Da/ +a &$"tor$a/ +a
#o+Dt$-a
e+ !ra2a.
Na-$!o en =a-e!on$a en e+ a?o F6H aC/ !e"#uK" !e e"tu!$ar -on P+at9n/ v$aC
E++$n%/ tra,aIan!o -o2o #ro1e"or !e A+eIan!ro =a%no/ Ar$"t9te+e"
e"ta,+e-er "u #ro#$a e"-ue+a en Atena" ++a2a!o e+ L$-eo. E"to 1ue
uno !e +o" 24" 1a2o"o" -entro" !e en"e?anJa !e +a ant$%ua
=un!$a+/ un #o-o -o2o una un$ver"$!a! 2o!erna. De"!e a++D env$9 a
$nve"t$%a!ore" 0ue re%re"aron -on nueva $n1or2a-$9n a-er-a !e to!o" +o"C
-o"a !e +a "o-$e!a! #o+Dt$-a a +a ,$o+o%Da. Ta2,$Kn $n$-$9 un
$2#ortante ,$,+$ote-a. En una 1a2o"a #$ntura !e+ Rena-$2$ento !e Ra1ae+/
La Escuela de Atenas, P+at9n "e?a+a &a-$a arr$,a -on e+ 2un!o !e +a
For2a"T #or e+ -ontrar$o/ Ar$"t9te+e" e"t4 ++e%an!o &a-$a e+ 2un!o
1rente a K+.
P+at9n "e &a,rDa -ontenta!o a 1$+o"o1ar a #art$r !e un
"$++9nT #ero Ar$"t9te+e" 0uerDa eP#+orar +a rea+$!a! 0ue eP#er$2enta2o"C
-$a a travK" !e +o" "ent$!o". Re-&aJ9 +a teorDa !e "u 2ae"tro !e
For2a"/ -reen!o en -a2,$o 0ue +a 1or2a !e enten!er -ua+0u$er %enera+/
-ate%orDa 1ue ePa2$nar eIe2#+o" -on-reto" !e e++o. A"D 0ue #ara
Pgina 20
+a ver!a!era 1e+$-$!a!
**
enten!er +o 0ue un %ato e" 0ue #en"a,a 0ue tenDa 0ue 2$rar a ,$ene"
%ato"/ no -reo a,"tra-ta a-er-a !e +a 1or2a !e %ato.
Una #re%unta 0ue Ar$"t9te+e" re1+eP$on9 "o,re era VL-92o !e,e2o"
v$v$rN U S9-rate" P+at9n !o" &a,Dan #re%unta!o ante" 0ue K+. La ne-e"$!a!
#ara re"#on!er 0ue e" #arte !e +o 0ue atrae a +a %ente a +a 1$+o"o1Da en e+
#r$2er +u%ar. Ar$"t9te+e" tenDa "u #ro#$a re"#ue"ta. La ver"$9n "$2#+e !e
e" e"ta: ,u"-ar +a 1e+$-$!a!.
Pero/ L0uK "$%n$1$-a e"a 1ra"e U,u"-ar +a 1e+$-$!a!UN Ho en !Da +a 2aor #arte
+a %ente +e" !$-e 0ue ,u"-ar +a 1e+$-$!a! 0ue #en"ar en 1or2a" 0ue #o!Dan
!$"1rutar !e e++o". Ta+ veJ +a 1e+$-$!a! #ara u"te! "erDa $nvo+u-rar
va-a-$one" eP9t$-a"/ $r a +o" 1e"t$va+e" !e 27"$-a o #art$!o"/ o e+ %a"to
t$e2#o -on +o" a2$%o". Ta2,$Kn #o!rDa "$%n$1$-ar a-urru-ar"e -on "u
+$,ro 1avor$to/ o $r a una %a+erDa !e arte. Pero aun0ue e"to"
#o!rDan "er +o" $n%re!$ente" !e una ,uena v$!a #ara Ar$"t9te+e"/ -$erta2ente
no -reDa 0ue +a 2eIor 2anera !e v$v$r era "a+$r ,u"-ar
#+a-er en e"ta" 1or2a". E"o #or "D "o+o no "erDa una ,uena v$!a/
en "u o#$n$9n. La #a+a,ra %r$e%a Ar$"t9te+e" ut$+$J9 1ue eudaimonia
3Pronun-$a!o UteC!$eC2oan$aU/ #ero 0ue "$%n$1$-a +o -ontrar$o8. E"te
a ve-e" "e tra!u-e -o2o V1+ore-$2$entoV o VKP$toV en +u%ar !e
VFe+$-$!a!V. E" 24" 0ue e+ t$#o !e "en"a-$one" a%ra!a,+e" 0ue
#ue!e o,tener !e -o2er &e+a!o -on "a,or a 2an%o o v$en!o
"u %anan-$a e0u$#o !e#ort$vo 1avor$to. eudaimonia no "e trata 1u%aJ
2o2ento" !e 1e+$-$!a! o -92o "e "$ente. E" 24" o,Iet$va 0ue e"o.
E"to e" ,a"tante !$1D-$+ !e enten!er a 0ue e"ta2o" tan a-o"tu2,ra!o" a
#en"ar 0ue
+a 1e+$-$!a! es a-er-a !e -92o no" "ent$2o" na!a 24".
P$en"e en una 1+or. S$ r$e%a"/ !ar+e +uJ "u1$-$ente/ ta+ veJ
a+$2entar+o un #o-o/ a -ont$nua-$9n/ va a -re-er 1+ore-er. S$ !e"-u$!a"/
2anten%a
en +a o"-ur$!a!/ !eIa 0ue +o" $n"e-to" roen +a" &oIa"/ !eIe 0ue "e "e0ue/ "e
"e 2ar-&$tan 2ueren/ o en e+ 2eIor !e ter2$nar -o2o una #+anta 2u #o-o
atra-t$vo.
Lo" "ere" &u2ano" #ue!en 1+ore-er -o2o +a" #+anta" ta2,$Kn/ aun0ue a
!$1eren-$a !e +a" #+anta"
to2a2o" !e-$"$one" #or no"otro" 2$"2o": no"otro" !e-$!$2o" +o 0ue
0uere2o" &a-er
"er.
Pgina 21
*(
un #o-o !e &$"tor$a !e +a 1$+o"o1Da
Ar$"t9te+e" e"ta,a -onven-$!o !e 0ue no &a ta+ -o"a -o2o +a &u2ana
natura+eJa/ 0ue +o" "ere" &u2ano"/ "e%7n "u" #ro#$a" #a+a,ra"/ t$ene una
1un-$9n. Ha
e" una 2anera !e v$v$r 0ue no" -onven%a. LMuK no" !$1eren-$a !e
otro" an$2a+e" to!o +o !e24" e" 0ue #o!e2o" #en"ar
raJ9n a-er-a !e +o 0ue !e,e2o" &a-er. De e"to "e -on-+ue 0ue
e+ 2eIor t$#o !e v$!a !e un "er &u2ano era uno 0ue u"a nue"tra
#o!ere" !e +a raJ9n.
Sor#ren!ente2ente/ Ar$"t9te+e" -reDa 0ue +a" -o"a" 0ue u"te! no "a,e
"o,re C e $n-+u"o +o" &e-&o" o-urr$!o" !e"#uK" !e "u 2uerte C #o!rDan
-ontr$,u$r a
"u eudaimonia. E"to "uena ePtra?o. Su#on$en!o 0ue no e" #o"tC
+a v$!a/ L-92o #o!rDa -ua+0u$er -o"a 0ue "u-e!e -uan!o u"te! a no e"
a+re!e!or a1e-tar "u 1e+$-$!a!N Bueno/ $2a%$ne 0ue u"te! e" un #a!re
"u 1e+$-$!a! en #arte "e ,a"a en +a e"#eranJa !e 0ue "u &$Io !e
1uturo. S$/ #or !e"%ra-$a/ e"e n$?o -ae %rave2ente en1er2a !e"#uK" !e "u
#ro#$a 2uerte/
t&enour eudaimonia w$++&ave,eena11e-te!,t&$".InAr$"tot+e U"
ver "u v$!a &a,r4 e2#eora!o/ a #e"ar !e 0ue no +o &ar4 rea+$!a!
"a,e "o,re +a en1er2e!a! !e "u &$Io 0ue a no e"t4n -on v$!a. E"te
++eva a -a,o ,$en "u $!ea !e 0ue +a 1e+$-$!a! no e" "9+o una -ue"t$9n !e -92o
te "$ente". La 1e+$-$!a! en e"te "ent$!o e" e+ +o%ro %enera+ en
v$!a/ a+%o 0ue #ue!e "er a1e-ta!o #or +o 0ue "u-e!e a +o" !e24" 0ue
#reo-u#an. Lo" evento" 1uera !e "u -ontro+ e+ -ono-$2$ento a1e-tan
0ue. S$ u"te! e" 1e+$J o no !e#en!e en #arte !e +a ,uena "uerte.
La #re%unta -entra+ e": LMuK #o!e2o" &a-er #ara au2entar nue"tra
#o"$,$+$!a! !e eudaimonia? La re"#ue"ta !e Ar$"t9te+e" 1ue: VDe"arro++ar e+
t$#o !e -ar4-ter. V Ne-e"$ta" "ent$r e+ t$#o !e
e2o-$one" en e+ 2o2ento a!e-ua!o K"ta" -on!u-$r4n a -o2#ortar"e
a"D. En #arte/ e"to "er4 -ue"t$9n !e -92o &a "$!o -r$a!o/
a 0ue +a 2eIor 2anera !e !e"arro++ar ,ueno" &4,$to" e" #ra-t$-ar+o"
!e"!e una e!a! te2#rana. A"D 0ue +a "uerte v$ene en a++D ta2,$Kn. Lo" ,ueno"
#atrone" !e
-o2#orta2$ento "on v$rtu!e"T Lo" 2a+o" "on +o" v$-$o".
P$en"e en +a v$rtu! !e +a va+entDa en t$e2#o" !e %uerra. Ta+ veJ un "o+!a!o
t$ene 0ue #oner "u #ro#$a v$!a en r$e"%o #ara "a+var a a+%uno" -$v$+e"
Pgina 22
+a ver!a!era 1e+$-$!a!
*F
!e un eIKr-$to ata-ante. Una #er"ona imprudente no "e #reo-u#a
a+%una #or "u #ro#$a "e%ur$!a!. S+ #o!rDa #re-$#$tar"e en una #e+$%ro"a
"$tua-$9n ta2,$Kn/ ta+ veJ/ $n-+u"o -uan!o no e" ne-e"ar$o/ #ero e"o e"
no e" -$erto va+or/ "9+o +a to2a !e r$e"%o" $2#ru!ente". En e+ otro ePtre2o/
un "o+!a!o cobarde no #ue!e "u#erar "u 2$e!o "u1$-$ente -o2o #ara a-tuar !e
2anera a!e-ua!a en a,"o+uto/ "e #ara+$J9 !e terror ante +a
2$"2o 2o2ento en 0ue 24" "e ne-e"$ta. Un va+$ente o va+ero"o
#er"ona en e"ta "$tua-$9n/ "$n e2,ar%o/ to!avDa "e "$ente 2$e!o/ #ero e" -a#aJ
!e
-on0u$"tar to2ar 2e!$!a". Ar$"t9te+e" #en"a,a 0ue to!a" +a" v$rtu!e"
"e en-uentra en 2e!$o !e !o" ePtre2o" -o2o e"te. A0uD va+entDa e"t4 a 2e!$o
-a2$no
entre +a te2er$!a! +a -o,ar!Da. E"to e" a ve-e" -ono-$!a
-o2o +a !o-tr$na ar$"totK+$-a !e +a Pro#or-$9n Yurea.
E+ en1o0ue !e Ar$"t9te+e" a +a Kt$-a no e" "9+o !e $nterK" &$"t9r$-o.
=u-&o" 1$+9"o1o" 2o!erno" -reen 0ue K+ e"ta,a en +o -$erto a-er-a !e +a
$2#ortan-$a !e+ !e"arro++o !e +a" v$rtu!e"/ 0ue "u v$"$9n !e +o 0ue
+a 1e+$-$!a! "e 1ue #re-$"a e $n"#$ra!or. En +u%ar !e 2$rar a
au2entar nue"tro #+a-er en +a v$!a/ !e #en"ar/ !e,e2o" tratar !e
"er 2eIore" #er"ona" &a-er +o -orre-to. E"o e" +o 0ue
&a-e 0ue una v$!a vaa ,$en.
To!o e"to &a-e 0ue "uene -o2o "$ Ar$"t9te+e" era "9+o $ntere"a!o en
!e"arro++o #er"ona+ $n!$v$!ua+. Pero no +o era. Lo" "ere" &u2ano"
"on an$2a+e" #o+Dt$-o"/ ar%u2ent9. Tene2o" 0ue "er -a#a-e" !e v$v$r -on
otra" #er"ona" ne-e"$ta2o" un "$"te2a !e Iu"t$-$a #ara &a-er 1rente a +a
+a!o 24" o"-uro !e nue"tra natura+eJa. eudaimonia "9+o "e #ue!e +o%rar en
re+a-$9n -on +a v$!a en una "o-$e!a!. V$v$2o" Iunto"/ ne-e"$ta2o" en-ontrar
nue"tra 1e+$-$!a! a+ $ntera-tuar ,$en -on +o" 0ue no" ro!ean en un
,$en or!ena!a e"ta!o #o+Dt$-o.
Hu,o un !e"a1ortuna!o e1e-to "e-un!ar$o !e +a ,r$++anteJ !e Ar$"t9te+e"/
"$n e2,ar%o. Era tan $nte+$%ente/ "u $nve"t$%a-$9n 1ue tan -o2#+eta/
0ue 2u-&o" 0ue +een "u o,ra -reDa 0ue tenDa raJ9n "o,re to!oC
-o"a. E"to era 2a+o #ara e+ #ro%re"o/ 2a+o #ara +a 1$+o"o1Da en e+
tra!$-$9n 0ue S9-rate" &a,Da -o2enJa!o. Durante -$ento" !e a?o" !e"#uK" !e
Pgina 23
*H
un #o-o !e &$"tor$a !e +a 1$+o"o1Da
Su 2uerte +a 2aorDa !e +o" eru!$to" a-e#tan "u" v$"$one" !e+ 2un!o -o2o
$n-ue"t$ona,+e2ente -$erto. S$ #u!$eran !e2o"trar 0ue Ar$"t9te+e" &a,Da !$-&o
a+%o/ 0ue era "u1$-$ente #ara e++o". E"to e" +o 0ue a ve-e" e"
++a2a!a Vver!a! #or +a autor$!a! UC -reen!o 0ue a+%o debe "er -$erto
#or0ue 1$%ura una Vautor$!a!V $2#ortante &a !$-&o 0ue e".
LMuK -ree" 0ue #a"arDa "$ "e +e -a9 un troJo !e
2a!era un #e!aJo !e 2eta+ #e"a!o 0ue era !e+ 2$"2o ta2a?o !e una
+u%ar a+toN LCu4+ "erDa -&o-ar -on e+ "ue+oN Pen"a2$ento !e Ar$"t9te+e"
0ue e+ uno 24" #e"a!o/ e+ &e-&o !e 2eta+/ -aerDa 24" r4#$!o. En
De &e-&o/ e"to no e" +o 0ue "u-e!e. E++o" -aen a +a 2$"2a ve+o-$!a!. Pero
#or0ue Ar$"t9te+e" !e-+ar9 0ue e" -$erto/ a +o +ar%o !e +a 2e!$C
#erDo!o eva+ -a"$ to!o e+ 2un!o -ree 0ue !e,e "er ver!a!. No
Se ne-e"$ta,a 24" #rue,a". En e+ "$%+o ZVI Ga+$+eo Ga+$+e$
"u#ue"ta2ente !eI9 -aer una ,o+a !e 2a!era una ,a+a !e -a?9n !e +a
torre $n-+$na!a !e P$"a #ara #ro,ar e"to. A2,o" ++e%aron a +a t$erra
a+ 2$"2o t$e2#o. A"D 0ue Ar$"t9te+e" e"ta,a e0u$vo-a!o. Pero ten!rDa
"$!o ,a"tante 14-$+ !e2o"trar e"to 2u-&o ante".
Ba"4n!o"e en +a autor$!a! !e otra #er"ona e"ta,a -o2#+eta2ente en -ontra !e
e+ e"#Dr$tu !e +a $nve"t$%a-$9n !e Ar$"t9te+e". Va -ontra e+ e"#Dr$tu !e #&$+o"C
o#& ta2,$Kn. Autor$!a! no #rue,a na!a #or "D 2$"2o. Ar$"t9te+e"
2Kto!o" #ro#$o" eran !e $nve"t$%a-$9n/ +a $nve"t$%a-$9n e+ raJona2$ento
-+aro.
F$+o"o1Da nutre !e !e,ate/ "o,re +a #o"$,$+$!a! !e e"tar e0u$vo-a!o/
en +a" o#$n$one" !e"a1$ante"/ eP#+orar a+ternat$va". A1ortuna!a2ente/ en
+a 2aorDa !e +a" e!a!e" &a &a,$!o 1$+9"o1o" !$"#ue"to" a #en"ar !e 2anera
-rDt$-a
#or +o 0ue otro" +e" !$-en !e,e "er a"D. Un 1$+9"o1o
0ue $ntent9 #en"ar -rDt$-a2ente "o,re a,"o+uta2ente to!o 1ue e+
e"-K#t$-o P$rr9n.
Pgina 24
-a#Dtu+o F
No Sa,e2o" Na!a
P$rr9n
Na!$e "a,e na!a C n$ "$0u$era e"o e" "e%uro. U"te!
no !e,e !e#en!er !e +o 0ue u"te! -ree 0ue e" ver!a!. U"te! #ue!e "er
e0u$vo-a!o. To!o #ue!e "er -ue"t$ona!o/ to!o en !u!a.
La 2eIor o#-$9n/ enton-e"/ e" 2antener una 2ente a,$erta. No "e
-o2#ro2eta/
u"te! no "er4 !e-e#-$ona!o. E"a 1ue +a #r$n-$#a+ en"e?anJa !e
E+ e"-e#t$-$"2o/ una 1$+o"o1Da 0ue era #o#u+ar #ara var$o" -$ento" !e
a?o" en +a ant$%ua Gre-$a 24" tar!e en Ro2a. A !$1eren-$a !e P+at9n
Ar$"t9te+e"/ +o" e"-K#t$-o" 24" ePtre2o" ev$tar"e 2anten$Kn!o"e 1$r2e o#$C
$one" "o,re -ua+0u$er -o"a. E+ %r$e%o P$rr9n c.
FBG !. " (5) aC8 1ue e+ 24" 1a2o"o #ro,a,+e2ente e+ 24"
e"-K#t$-o ePtre2a !e to!o" +o" t$e2#o". Su v$!a era !e-$!$!a2ente ePtra?o.
U"te! #ue!e -reer 0ue "a,e" to!o t$#o !e -o"a". U"te! "a,e
0ue u"te! e"t4 +een!o e"to a&ora/ #or eIe2#+o. Pero +o" e"-K#t$-o"
-ue"t$onar e"to. P$en"e #or 0uK -ree 0ue e"t4 A-tuC
a+$a!o !e +eer e"to no "9+o $2a%$nar 0ue ere". LSe #ue!e "er
Se%uro 0ue t$ene" raJ9nN Pare-e 0ue e"t4 +een!o C e"a e" +a 1or2a
Pgina 25
*B
un #o-o !e &$"tor$a !e +a 1$+o"o1Da
2e #are-e a u"te!. Pero ta+ veJ u"te! e"t4 a+u-$nan!o o "o?an!o
3E"ta e" una $!ea 0ue RenK De"-arte" "erDa !e"arro++ar a+%7n
*6)) a?o" !e"#uK": vKa"e e+ Ca#Dtu+o **8. S9-rate" $n"$"tenC
-$a !e 0ue to!o +o 0ue K+ "a,Da era +o #o-o 0ue "a,Da era un e"-K#t$-o
#o"$-$onar ta2,$Kn. Pero P$rr9n ++ev9 2u-&o/ 2u-&o 24". E+ #ro,+eC
&4,$+2ente to29 un #o-o !e2a"$a!o +eIo".
S$ +o" $n1or2e" !e "u v$!a &a 0ue -reer 3 ta+ veJ !e,erDa2o"
"er e"-K#t$-o" a-er-a !e ellos ta2,$Kn8/ P$rr9n &$Jo una -arrera !e no
!ar na!a #or "enta!o. A+ $%ua+ 0ue S9-rate"/ 0ue nun-a e"-r$,$9
na!a en e+ e"t92a%o. Enton-e"/ L0uK "a,e2o" !e K+ #rov$ene !e +o 0ue
otra" #er"ona" re%$"tra!a"/ en "u 2aorDa !e var$o" "$%+o" !e"#uK" !e "u
2uerte.
Uno !e e++o"/ D$9%ene" Laer-$o/ no" !$-e 0ue P$rr9n "e -onv$rt$9 en un
-e+e,r$!a! "e &$Jo un a+to "a-er!ote !e E+$" !on!e v$v$9
0ue en "u" 1$+9"o1o" !e &onor no tenDan 0ue #a%ar $2#ue"to". No"otro"
no &a 2anera !e ver$1$-ar +a ver!a! !e e"to/ aun0ue +o &a-e !e "on$!o
-o2o una ,uena $!ea.
Por +o 0ue #o!e2o" !e-$r/ "$n e2,ar%o/ P$rr9n v$v$9 "u e"-e#t$-$"2o
en a+%uno" a"#e-to" ,a"tante ePtraor!$nar$a". Su t$e2#o en +a t$erra ten!rDa
"$!o 2u -orta "$ no &u,$era ten$!o a2$%o" #ara #rote%er+o. Cua+0u$er
e"-K#t$-o ePtre2a ne-e"$ta e+ a#oo !e +a %ente 2eno" e"-K#t$-o"/ o
2u ,uena "uerte/ !e "o,rev$v$r #or 2u-&o t$e2#o.
A"D e" -o2o "e a-er-a,a a +a v$!a. No #o!e2o" -on1$ar #or -o2#+eto +a
"ent$!o". A ve-e" no" en%a?an. E" 14-$+ -o2eter un error
a-er-a !e +o 0ue "e #ue!e ver en +a o"-ur$!a!/ #or eIe2#+o. Lo 0ue "e ve
-o2o un Jorro #ue!e "er "9+o un %ato. O u"te! #ue!e "er 0ue #$en"e 0ue oD"te
a+%u$en 0ue te ++a2a -uan!o era "9+o e+ v$ento en +o" 4r,o+e".
De,$!o a 0ue nue"tro" "ent$!o" no" en%a?an a 2enu!o/ P$rr9n nunca !e-$!$9
a -on1$ar en e++o". No !e"-art9 +a #o"$,$+$!a! !e 0ue #u!$eran
#ue!e !ar+e $n1or2a-$9n #re-$"a/ #ero K+ 2antuvo una 2ente a,$erta
"o,re e+ te2a.
A"D/ 2$entra" 0ue +a 2aorDa !e +a %ente to2arDa +a v$"ta !e un ,or!e !e+
a-ant$+a!o
-on una -aD!a en #$-a!o -o2o una 1uerte ev$!en-$a !e 0ue "erDa 2u
Pgina 26
no "a,e2o" na!a
*5
a,"ur!o "e%u$r -a2$nan!o &a-$a a!e+ante/ P$rr9n no +o &$Jo. Su" "ent$!o"
#o!rDa &a,er+o en%a?a!o/ #or +o 0ue no -on1Da en e++o". In-+u"o e+
"en"a-$9n !e "u" !e!o" "e -urvaron "o,re e+ ,or!e !e+ a-ant$+a!o/ o +a
"en"a-$9n !e
$n-+$nar &a-$a a!e+ante/ no +e &a,rDa -onven-$!o !e 0ue e"ta,a a #unto !e
-aer a +a" ro-a" !e a,aIo. N$ "$0u$era era o,v$o #ara K+ 0ue +a -aD!a
en +a" ro-a" "erDa tan 2a+o #ara "u "a+u!. LC92o #o!Da "er
a,"o+uta2ente "e%uro !e e"oN Su" a2$%o"/ 0ue/ #re"u2$,+e2ente/ no eran
to!o"
=$"2o" e"-K#t$-o"/ !eIaron !e tener a--$!ente"/ #ero "$
No &u,$era &e-&o/ &a,rDa e"ta!o en #ro,+e2a" -a!a #o-o" 2$nuto".
LPor 0uK tener 2$e!o !e +o" #erro" "a+vaIe"/ "$ u"te! no #ue!e e"tar "e%uro !e
0ue 0u$eren
u"te! &er$!oN E+ &e-&o !e 0ue e"t4n +a!ran!o en"e?an!o +o" !$ente"
-orr$en!o &a-$a t$ no "$%n$1$-a 0ue !e1$n$t$va2ente 2uer!en.
E $n-+u"o "$ +o &a-en/ no necesariamente !a?o. LPor 0uK "e #reo-u#an #or
tr41$-o en "ent$!o -ontrar$o -uan!o "e -ruJa +a -arreteraN E"o" -arro" #o!rDa
no te %o+#ea. LMu$Kn "a,e rea+2enteN LY 0uK !$1eren-$a &a
&a-er "$ e"t4" v$vo o 2uerto !e to!o" 2o!o"N De a+%una 2anera P$rr9n
+o%ra!o v$v$r e"ta 1$+o"o1Da !e +a $n!$1eren-$a tota+
-on0u$"tar to!a" +a" e2o-$one" &u2ana" +o" #atrone" &a,$tua+e" natura+e"
!e -o2#orta2$ento.
E"a e" +a +een!a !e to!o" 2o!o". A+%una" !e e"ta" &$"tor$a" "o,re K+
1ueron #ro,a,+e2ente $nventa!o #ara ,ur+ar"e !e "u 1$+o"o1Da. Pero e"
#o-o #ro,a,+e 0ue to!o" "on !e 1$--$9n. Por eIe2#+o/ K+ 1a2o"a2ente
2antuvo
2$entra" 0ue -o2#+eta2ente tran0u$+o nave%an!o #or una !e +a" #eore"
tor2enta"
a+%u$en a+%una veJ &a,Da "$!o te"t$%o. E+ v$ento e"ta,a ro2#$en!o +a" ve+a"
#ara
#$eJa" enor2e" o+a" ro2#Dan "o,re e+ ,ar-o. To!o e+ 2un!o
a+re!e!or !e K+ e"ta,a aterror$Ja!o. Pero no "e 2o+e"t9 P$rr9n en e+
2eno". Da!o 0ue +a" a#ar$en-$a" "on a 2enu!o en%a?o"a"/ 0ue no #u!o "er
a,"o+uta2ente "e%uro !e 0ue n$n%7n !a?o ven!rDa !e K+. Se +a" arre%+9
a #er2ane-er en #aJ 2$entra" 0ue $n-+u"o +o" 2ar$nero" 24" eP#er$2enta!o"
1ueron #re"a !e+ #4n$-o. De2o"tr9 0ue e" #o"$,+e #er2ane-er $n!$1eC
Ferent $n-+u"o en e"ta" -on!$-$one". E"a &$"tor$a t$ene un an$++o !e
+a ver!a! "o,re K+.
Pgina 27
*6
un #o-o !e &$"tor$a !e +a 1$+o"o1Da
Co2o un &o2,re Ioven/ P$rr9n v$"$t9 +a In!$a. Ta+ veJ e"o era +o 0ue
+e $n"#$r9 en "u e"t$+o !e v$!a $nu"ua+. La In!$a t$ene una %ran tra!$-$9n
!e +o" 2ae"tro" e"#$r$tua+e" o %ur7" 0ue #onen a "D 2$"2o" a travK" !e
#r$va-$9n 1D"$-a ePtre2a -a"$ $n-reD,+e: "er
Bur$e! A+$ve/ #e"o" 0ue -ue+%an !e #arte" "en"$,+e" !e "u
-uer#o"/ o v$v$r !urante "e2ana" "$n a+$2ento"/ #ara +o%rar $nter$or to!avDaC
ne"". E+ en1o0ue !e P$rr9n a +a 1$+o"o1Da era -$erta2ente "$2$+ar a +a
!e un 2D"t$-o. Sea -ua+ "ea +a" tK-n$-a" 0ue ut$+$Ja #ara -on"e%u$r+o/ "e
-$erta2ente #ra-t$-a,a +o 0ue #re!$-a,a. Su e"ta!o !e 4n$2o tran0u$+o
&e-&o una #ro1un!a $2#re"$9n en +o" 0ue +e ro!ean. La raJ9n #or +a 0ue
no #oner"e nerv$o"o #or na!a 1ue 0ue/ en "u o#$n$9n/
a,"o+uta2ente to!o 1ue "$2#+e2ente una -ue"t$9n !e o#$n$9n. S$ &a
n$n%una #o"$,$+$!a! !e !e"-u,r$r +a ver!a!/ enton-e" no &a ne-e"$!a! !e
#reo-u#ar"e.
Enton-e" #o!e2o" !$"tan-$arno" !e to!a" +a" -reen-$a" 1$r2e"/ #or0ue
1$r2e" -reen-$a" $2#+$-an "$e2#re +a $+u"$9n.
S$ &u,$era" -ono-$!o P$rr9n/ #ro,a,+e2ente &a,rDa #en"a!o 0ue e"ta,a +o-o.
Y ta+ veJ K+ e"ta,a en un -a2$no. S$n e2,ar%o/ "u" #unto" !e v$"ta "u
-o2#orta2$ento
1ueron -on"$"tente". Se #o!rDa #en"ar 0ue "u" !$ver"a" -erteJa"
eran "$2#+e2ente $rra-$ona+ "e #u"o en e+ -a2$no !e +a #aJ !e
2ente. U"te! e"t4 to2an!o !e2a"$a!o #or "enta!o. E" -o2o "$ u"te! t$ene
-on"tru$!o una -a"a "o,re +a arena. Lo" 1un!a2ento" !e "u #en"a2$ento no
"on
a+%o a"D -o2o +a 1$r2a -o2o +e %u"tarDa -reer e" #o-o #ro,a,+e 0ue
&a-erte 1e+$J.
P$rr9n re"u2e #er1e-ta2ente "u 1$+o"o1Da en +a 1or2a !e
tre" #re%unta" -ua+0u$era 0ue 0u$era "er 1e+$J !e,e #re%untar:
#"u$les son las cosas en realidad?
#%u& actitud debemos adoptar para ellos?
#%u& 'a a pasar con al(uien )ue adopte esa actitud?
Su" re"#ue"ta" eran "$2#+e a+ #unto. En #r$2er +u%ar/ no #o!e2o" Ia24"
"K +o 0ue e+ 2un!o e" rea+2ente -o2o C 0ue e" 24" a++4 !e no"otro". Na!$e +o
&ar4
Pgina 28
no "a,e2o" na!a
*A
"$e2#re "a,er "o,re +a natura+eJa 7+t$2a !e +a rea+$!a!. Ta+ -ono-$2$ento
"$2#+e2ente no e" #o"$,+e #ara +o" "ere" &u2ano". A"D 0ue o+vD!ate !e e"o.
E"te #unto !e v$"ta e"t4 en -o2#+eto !e"a-uer!o -on +a teorDa #+at9n$-a !e +a"
For2a"
+a #o"$,$+$!a! !e 0ue +o" 1$+9"o1o" #o!rDan tener -ono-$2$ento !e
e++o" a travK" !e+ #en"a2$ento a,"tra-to 3vKa"e e+ Ca#Dtu+o *8. En "e%un!o
+u%ar/ -o2o "e
-on"e-uen-$a !e e"to/ no !e,erDa -o2#ro2eter"e a -ua+0u$er v$"ta. De,$!o a
0ue
no #ue!e -ono-er na!a -on -erteJa/ !e,erDa2o" "u"#en!er to!o Iu$-$o
v$v$r nue"tra" v$!a" !e una 2anera no -o2#ro2et$!a. Ca!a !e"eo 0ue
tener "u%$ere 0ue u"te! -ree 0ue una -o"a e" 2eIor 0ue
otra. La $n1e+$-$!a! #rov$ene !e no -on"e%u$r +o 0ue 0u$ere".
Pero no "e #ue!e "a,er 0ue -ua+0u$er -o"a e" 2eIor 0ue -ua+0u$er otra
-o"a. A"D/
#en"9/ #ara "er 1e+$J !e,e +$,erar"e !e +o" !e"eo"
no "e #reo-u#an #or -92o "a+en +a" -o"a". E"a e" +a 2anera -orre-ta !e
v$v$r. Re-ono-er 0ue na!a $2#orta. De e"a 2anera na!a +o &ar4
a1e-tar "u e"ta!o !e 4n$2o/ 0ue "er4 uno !e tran0u$+$!a! $nter$or.
En ter-er +u%ar/ "$ u"te! "$%ue e"ta en"e?anJa e" +o 0ue va a #a"ar -on
u"te!. Va a e2#eJar #or "er 2u!a/ #ro,a,+e2ente #or0ue
u"te! no "a,r4 0uK !e-$r a-er-a !e na!a. F$na+2ente/ "e 0u$ere
e"tar +$,re !e to!a #reo-u#a-$9n. E"o e" +o 2eIor 0ue u"te! o -ua+0u$er
#er"ona #ue!e e"#erar
en +a v$!a. E" -a"$ -o2o una eP#er$en-$a re+$%$o"a.
E"a e" +a teorDa. Pare-Da 1un-$onar #ara P$rr9n/ aun0ue e"
!$1D-$+ ver+o !ar +o" 2$"2o" re"u+ta!o" #ara +a 2aor #arte !e +a
&u2an$!a!. Po-o"
!e no"otro" a+%una veJ +o%rar e+ t$#o !e $n!$1eren-$a 0ue +e re-oC
re2en!a!a. Y no to!o e+ 2un!o va a tener +a "uerte !e -ontar -on un e0u$#o
!e a2$%o" #ara "a+var+o" !e "u" #eore" errore". De &e-&o/ "$
to!o" "$%u$eron "u -on"eIo/ no &a,rDa na!$e #ara
#rote%er a +o" e"-K#t$-o" #$rr9n$-o !e "D 2$"2o" !e to!a
e"-ue+a !e 1$+o"o1Da 2or$rDa 2u r4#$!a2ente a 2e!$!a 0ue !erro-aron
"o,re +o" ,or!e" !e+ a-ant$+a!o/ "e #u"o !e+ante !e +o" ve&D-u+o" en
2ov$2$ento/ o e"ta,an
ata-a!o "a+vaIe2ente #or #erro".
La !e,$+$!a! ,4"$-a !e+ en1o0ue !e P$rr9n e" 0ue "e tra"+a!a
!e VNo "e #ue!e "a,er na!aV a +a -on-+u"$9n !e UPor +o tanto
Pgina 29
()
un #o-o !e &$"tor$a !e +a 1$+o"o1Da
u"te! !e,e $%norar "u" $n"t$nto" "ent$2$ento" a-er-a !e +o 0ue e"
#e+$%ro"o U. Pero nue"tro" $n"t$nto" no" "a+van !e 2u-&a" #o"$,+e"
#e+$%ro". Pue!e 0ue no "ean tota+2ente 1$a,+e"/ #ero e"o no "$%n$1$-a 0ue
!e,erDa2o" $%norar+o". In-+u"o P$rr9n "e "u#one 0ue t$ene
a+eIa!o -uan!o un #erro +e e"#et9: +o 0ue #u!o no -o2#+eta2ente
"u#erar "u" rea--$one" auto24t$-a" #or 2u-&o 0ue 0u$"$eran.
A"D 0ue #ara tratar !e v$v$r #$rr9n$-o e"-e#t$-$"2o #are-e #erver"o. N$
e" o,v$o 0ue v$v$r !e e"ta 2anera #ro!u-e +a tran0u$+$!a! !e "a,er 0ue
P$rr9n #en"a,a 0ue "erDa. Se #ue!e "er e"-K#t$-o "o,re
E+ e"-e#t$-$"2o !e P$rr9n. E" #o"$,+e 0ue !e"ee #re%untar "$ tranC
0u$++$t rea+2ente ven!r4 !e to2ar +a" -+a"e" !e r$e"%o" 0ue
0ue !a,a. Pue!e "er 0ue &aa tra,aIa!o #ara P$rr9n/ #ero +o 0ue e" +a
+a ev$!en-$a !e 0ue 1un-$one #ara u"te!N Pue!e 0ue no "ea" e+ *)) #or
-$ento "e%uro !e 0ue un #erro 1eroJ va a 2or!er/ #ero t$ene "ent$!o
no -orrer e+ r$e"%o "$ e" -$erto AA #or -$ento.
No to!o" +o" e"-K#t$-o" en +a &$"tor$a !e +a 1$+o"o1Da &an "$!o tan
ePtre2a -o2o P$rr9n. Ha una %ran tra!$-$9n !e "-e#t$ 2o!era!a
-$"2o/ !e -ue"t$onar +o" "u#ue"to" 2$ran!o !e -er-a e+
ev$!en-$a !e +o 0ue -ree2o"/ "$n tratar !e v$v$r -o2o
"$ to!o e"ta,a en !u!a to!o e+ t$e2#o. Cue"t$ona2$ento e"-K#t$-o
!e e"te t$#o "e en-uentra en e+ -oraJ9n !e +a 1$+o"o1Da. To!o e+ %ran 1$+9"o1oC
1o" &an "$!o e"-K#t$-o" en e"te "ent$!o. E" +o o#ue"to !e
!o%2at$"2o. A+%u$en 0ue e" !o%24t$-o e" 2u "e%uro !e 0ue
e++o" "a,en +a ver!a!. Lo" 1$+9"o1o" -ue"t$onan e+ !o%2a. E++o"
#re%untar #or 0uK +a %ente -ree +o 0ue &a-en/ 0uK t$#o !e #rue,a"
0ue t$enen 0ue 2antener a "u" -on-+u"$one". E"o 1ue +o 0ue S9-rate"
Ar$"t9te+e" &$Jo 0ue e" +o 0ue +o" 1$+9"o1o" !e &o en !Da &a-en
ta2,$Kn. Pero e++o" no +o &a-en #or e+ "$2#+e &e-&o !e "er !$1D-$+.
E+ #unto !e e"-e#t$-$"2o 1$+o"91$-o 2o!era!a e" a-er-ar"e
a +a ver!a!/ o a+ 2eno" #ara reve+ar +o #o-o 0ue -ono-e2o" o #o!e2o"
-ono-er.
No e" ne-e"ar$o -orrer e+ r$e"%o !e -aer #or un a-ant$+a!o #ara "er e"te t$#o
!e e"-K#t$-o. Pero u"te! t$ene 0ue e"tar #re#ara!o #ara #e!$r $n-92o!o
Pgina 30
no "a,e2o" na!a
(*
#re%unta" #en"ar -rDt$-a2ente a-er-a !e +a" re"#ue"ta" 0ue +a %ente
!ar+e.
Aun0ue P$rr9n #re!$-9 +a +$,erta! !e to!a" +a" #reo-u#a-$one"/ +a 2aorDa !e
no"otro"
no +o%rar+o. Una #reo-u#a-$9n -o27n e" e+ &e-&o !e 0ue -a!a uno !e
no" va2o" a 2or$r. Otro 1$+9"o1o %r$e%o E#$-uro/ tenDa -$erta
"u%eren-$a" $nte+$%ente" "o,re -92o #o!e2o" ++e%ar a un a-uer!o -on e"te.
Pgina 31
-a#Dtu+o H
La Ruta @ar!Dn
E#$-uro
I2a%$ne "u 1unera+. LMuK va a "erN LMu$Kn e"tar4 a++DN
LMuK van a !e-$rN Lo 0ue u"te! e"t4 $2a%$nan!o !e,e "er !e "u
#ro#$a #er"#e-t$va. E" -o2o "$ u"te! e"t4 to!avDa a++D v$en!o evento"
!e un +u%ar !eter2$na!o/ #or eIe2#+o !e"!e arr$,a/ o !e"!e un a"$ento
entre +o" !o+$ente". A&ora/ a+%una" #er"ona" -reen 0ue e"to e"
una #o"$,$+$!a! "er$a/ 0ue !e"#uK" !e +a 2uerte #o!e2o" "o,rev$v$r 1uera !e
un
-uer#o 1D"$-o -o2o una e"#e-$e !e e"#Dr$tu 0ue $n-+u"o #o!rDa "er -a#aJ !e ver
L0uK e"t4 #a"an!o en e"te 2un!o. Pero #ara a0ue++o" !e no"otro" 0ue -ree2o"
+a 2uerte e" 1$na+/ &a un #ro,+e2a rea+. Ca!a veJ 0ue trata2o" !e
$2a%$nar no e"tar a&D 0ue tene2o" 0ue &a-er e" $2a%$nan!o 0ue no"
est$n a++D/ o,"ervan!o +o 0ue "u-e!e -uan!o no e"ta2o" a++D.
Ya "ea o no 0ue u"te! #ue!e $2a%$nar "u #ro#$a 2uerte/ #are-e
2u natura+ 0ue "er a+ 2eno" un #o-o !e 2$e!o !e no eP$"t$r. LMu$Kn
no te2er "u #ro#$a 2uerteN S$ &a a+%o 0ue !e,e2o" "er
an"$o"o a-er-a/ e" "$n !u!a e"o. Pare-e #er1e-ta2ente raJona,+e
#reo-u#ar"e #or no eP$"tente/ $n-+u"o "$ e"o va a #a"ar 2u-&o" a?o"
Pgina 32
e+ "en!ero !e+ Iar!Dn
(F
a #art$r !e a&ora. E" $n"t$nt$vo. =u #o-a" #er"ona" v$va" t$enen nunca
#en"a!o #ro1un!a2ente a-er-a !e e"to.
T&eAn-$entGree<#&$+o"o#&erE#$-uru" 3FH*C(5) aC8 "o"tenDa
0ue e+ 2$e!o !e +a 2uerte 1ue una #Kr!$!a !e t$e2#o en ,a"e a 2a+a +9%$-a.
Era un e"ta!o !e +a 2ente 0ue &a 0ue "u#erar. S$ #$en"a" -on -+ar$!a! a-er-a
!e
e++a/ +a 2uerte no !e,e "er e"#anto"o en a,"o+uto. Una veJ 0ue o,ten%a "u
#en"an!o ,$en 0ue !$"1rutar4 !e "u e"tan-$a a0uD 2u-&o 24" C 0ue
#ara E#$-uro era ePtre2a!a2ente $2#ortante. E+ #unto !e +a 1$+o"o1Da/
a "u Iu$-$o/ era &a-er 0ue tu v$!a vaa 2eIor/ #ara au!ar+e a en-ontrar
+a 1e+$-$!a!. A+%una" #er"ona" -reen 0ue e" 2or,o"o a 2orar en "u
+a 2uerte #ro#$a/ #ero #ara E#$-uro era una 2anera !e &a-er v$v$r 24"
$nten"a.
E#$-uro na-$9 en +a $"+a %r$e%a !e Sa2o" en e+
E%eo. Pa"9 +a 2aor #arte !e "u v$!a en Atena"/ !on!e "e -onv$rt$9 en
a+%o a"D -o2o una 1$%ura !e -u+to/ 0ue atrae a un %ru#o !e e"tu!$ante" 0ue
v$v$!o -on K+ en una -o2una. E+ %ru#o $n-+uDa a 2uIere"
e"-+avo" C una "$tua-$9n #o-o -o27n en +a ant$%ua Atena". E"to no &$Jo 0ue
+o #o#u+ar/ eP-e#to -on "u" "e%u$!ore" 0ue -a"$ a!ora!o"
K+. Corr$9 e"ta e"-ue+a !e 1$+o"o1Da en una -a"a -on un Iar!Dn C
#or +o 0ue ++e%9 a "er -ono-$!o -o2o E+ @ar!Dn.
A+ $%ua+ 0ue 2u-&o" 1$+9"o1o" ant$%uo" 3 a+%uno" 2o!erno"/
-o2o Peter S$n%er: vKa"e e+ Ca#Dtu+o H)8/ E#$-uro -reDa 0ue
+a 1$+o"o1Da !e,e "er #r4-t$-a. Se !e,e -a2,$ar +a 1or2a en 0ue v$ve".
A"D 0ue era $2#ortante 0ue +o" 0ue "e reun$9 -on K+ en e+ Iar!Dn
#oner +a 1$+o"o1Da a +a #r4-t$-a no "9+o "u#o !e K+.
Para E#$-uro +a -+ave !e +a v$!a 1ue e+ re-ono-$2$ento !e 0ue to!o" ,u"-a2o"
#+a-er. =4" $2#ortante a7n/ ev$ta2o" e+ !o+or -a!a veJ 0ue #o!a2o".
E"o e" +o 0ue no" 2ueve. E+$2$nar e+ "u1r$2$ento !e "u v$!a
au2entar +a 1e+$-$!a!/ K"te vaa a 2eIor. La 2eIor 2anera !e v$v$r/
enton-e"/ 1ue +a "$%u$ente: tener un e"t$+o !e v$!a 2u "$2#+e/ "er a2a,+e -on
+o"
a tu a+re!e!or/ ro!ear"e !e a2$%o". De e"a 2anera u"te!
"er -a#aJ !e "at$"1a-er +a 2aor #arte !e "u" !e"eo". U"te! no "e 0ue!ar4 -on
%ana"
Pgina 33
(H
un #o-o !e &$"tor$a !e +a 1$+o"o1Da
a+%o 0ue no "e #ue!e -on"e%u$r. No e" ,ueno tener un $2#u+"o !e"e"#era!o !e
!ue?o !e una 2an"$9n "$ u"te! nun-a ten!r4 e+ !$nero #ara -o2#rar uno.
No %a"te to!a "u v$!a +a,ora+ -on e+ 1$n !e -on"e%u$r a+%o
0ue e"/ #ro,a,+e2ente/ 24" a++4 !e "u a+-an-e to!o" 2o!o". E" 2u-&o 2eIor
#ara v$v$r
!e una 2anera "en-$++a. S$ "u" !e"eo" "on "$2#+e" "on 14-$+e" !e "at$"1a-er
u"te! ten!r4 e+ t$e2#o +a ener%Da #ara !$"1rutar !e +a" -o"a"
e"a 2ater$a. E"a era "u re-eta #ara +a 1e+$-$!a!/ &a-e 2u-&o
!e "ent$!o.
E"ta en"e?anJa e" una 1or2a !e tera#$a. O,Iet$vo !e E#$-uro era
-urar a "u" e"tu!$ante" !e !o+or 2enta+/ #ara "u%er$r -92o 1D"$-a
!o+or #o!rDa &a-er"e "o#orta,+e re-or!an!o #+a-ere" #a"a!o".
Se?a+9 0ue +o" #+a-ere" "on a%ra!a,+e" en e+ 2o2ento/ #ero
"on ta2,$Kn a%ra!a,+e -uan!o +o" re-or!a2o" !e"#uK"/ #or +o 0ue
#ue!e tener ,ene1$-$o" a +ar%o #+aJo #ara no"otro". Cuan!o "e e"ta,a
2ur$en!o/ en
a+%una 2o+e"t$a/ +e e"-r$,$9 a un a2$%o "o,re -92o +o%r9
!$"traer"e !e "u en1er2e!a! re-or!an!o "u !$"1rute !e
"u" -onver"a-$one" #a"a!a".
To!o e"to e" 2u !$1erente !e +o 0ue +a #a+a,ra Ve#$-7reoV
"$%n$1$-a &o. E" -a"$ +o -ontrar$o. Un Ve#$-7reoV e" a+%u$en
0ue a2a -o2er a+$2ento" !e eP-e+ente -a+$!a!/ a a+%u$en 0ue +o &a-e
+uIo"a2ente
e+ #+a-er "en"ua+. E#$-uro tenDa %u"to" 2u "en-$++o" 0ue
e"o "u%$ere. S+ en"e?9 +a ne-e"$!a! !e "er 2o!era!o C -e!er a
a#et$to" vora-e" "e a-a,a !e -rear 24" 24" !e"eo"
a"D 0ue a+ 1$na+ #ro!u-$r4 +a an%u"t$a !e+ !e"eo "$n -u2#+$r.
E"e t$#o !e v$!a !e 0uerer 24" 24" "e !e,e ev$tar.
S+ "u" "e%u$!ore" "e -o2$9 e+ #an e+ a%ua 24" 0ue eP9t$-o
a+$2ento". S$ u"te! -o2$enJa a ,e,er v$no -aro/ enton-e" u"te! 2u #ronto
!an %ana" !e ,e,er e+ v$no 24" -aro/ o,tener
-aer en +a tra2#a !e +a no"ta+%$a #or +a" -o"a" 0ue no #ue!e" tener.
A #e"ar !e e"to/ "u" ene2$%o" a1$r2a,an 0ue en +a -o2una @ar!Dn
E#$-7reo" #a"9 +a 2aor #arte !e "u t$e2#o !e -o2er/ ,e,er tener
re+a-$one" "ePua+e" entre "D en una or%Da "$n #arar. A"D e" -o2o +a 2o!erna
Pgina 34
e+ "en!ero !e+ Iar!Dn
(G
"$%n$1$-a!o !e Ve#$-7reoV "e #u"o en 2ar-&a. S$ +o" "e%u$!ore" !e E#$-uro
rea+2ente
&$-e e"to/ e"ta,a -o2#+eta2ente en !e"a-uer!o -on "u +D!er !e
en"e?anJa. E" 24" #ro,a,+e/ "$n e2,ar%o/ 0ue e"to era "9+o un 2a+$-$o"o
ru2or.
Una -o"a E#$-uro -$erta2ente +o &$Jo #a"ar 2u-&o t$e2#o &a-$en!o
e"ta,a e"-r$,$en!o. Fue #ro+D1$-o. Lo" re%$"tro" $n!$-an 0ue K+ e"-r$,$9 -o2o
tanto" -o2o tre"-$ento" +$,ro" "o,re ro++o" !e #a#$ro/ aun0ue n$n%uno
!e e++o" &a "o,rev$v$!o. LMuK "a,e2o" !e K+ #rov$ene #r$n-$#a+2ente
a #art$r !e nota" "e%u$!ore" e"-r$,$eron. A#ren!$eron "u" +$,ro" !e 2e2or$a/
#ero
"$no 0ue ta2,$Kn tran"2$ten "u" en"e?anJa" en 1or2a e"-r$ta. A+%uno" !e "u"
#er%a2$no" "o,rev$v$eron en 1ra%2ento"/ -on"erva!o" en +a -en$Ja vo+-4n$-a
0ue
-a9 en -er-a !e Po2#ea Her-u+ano -uan!o e+ Ve"u,$o
eru#-$9n. Otra $2#ortante 1uente !e $n1or2a-$9n a-er-a
En"e?anJa" !e E#$-uro e" e+ +ar%o #oe2a *obre la naturale+a de las cosas
#or e+ 1$+9"o1oC#oeta ro2ano Lu-re-$o. Co2#ue"to #or 24" !e
()) a?o" !e"#uK" !e +a 2uerte !e E#$-uro/ e"te #oe2a "u22aC
tor$Ja!o +a" en"e?anJa" 1un!a2enta+e" !e "u e"-ue+a.
A"D 0ue/ vo+v$en!o a +a #re%unta 0ue E#$-uro +e #re%unt9/ L#or 0uK
no !e,e te2er a +a 2uerteN Una !e +a" raJone" e" 0ue no va" a eP#er$2entarC
-$a e++a. Su 2uerte no "er4 a+%o 0ue +e "u-e!e a usted .
Cuan!o "u-e!e 0ue no e"tar4 a++D. E+ "$%+o ZZ
1$+9"o1o Lu!w$% W$tt%en"te$n "e &$Jo e-o !e e"ta o#$n$9n -uan!o
e"-r$,$9 en "u ,ractatus Lo(ico!-.ilosop.icus / ULa 2uerte no e" un
a-onte-$2$ento en +a v$!a U. La $!ea a0uD e" 0ue +o" evento" "on -o"a" 0ue no"
eP#er$en-$a/ #ero nue"tra #ro#$a 2uerte e" +a e+$2$na-$9n !e +a #o"$,$+$!a!
!e +a eP#er$en-$a/ no e" a+%o 24" 0ue #u!$Kra2o" e"tar -on"-$ente"
!e a+%una 2anera !e v$v$r.
Cuan!o $2a%$na2o" nue"tra #ro#$a 2uerte/ E#$-uro "u%$r$9/ 24"
!e no"otro" -o2ete2o" e+ error !e #en"ar 0ue &a,r4 a+%o !e
no" !eIa2o" !e "ent$r +o 0ue "u-e!e -on e+ -uer#o 2uerto. Pero e"te e" un
2a+enten!$!o a-er-a !e +o 0ue "o2o". E"ta2o" ata!o" a nue"tra #arC
-uer#o" U+ar/ nue"tra -arne &ue"o en #art$-u+ar. V$"ta !e E#$-uro era
Pgina 35
(B
un #o-o !e &$"tor$a !e +a 1$+o"o1Da
0ue -on"$"t$2o" !e 4to2o" 3aun0ue +o 0ue 0uerDa !e-$r -on e"te tKr2$no
era un #o-o !$1erente !e +o 0ue "$%n$1$-an +o" -$entD1$-o" 2o!erno" #or e++a8.
Una veJ 0ue e"to" 4to2o" "e "e#aran en +a 2uerte a no eP$"t$2o" -o2o
$n!$v$!uo" -a#a-e" !e -on-$en-$a. In-+u"o "$ a+%u$en #u!$era
#oner -u$!a!o"a2ente to!o" +o" troJo" Iunto" !e nuevo 24" tar!e/ re"#$rar
v$!a nueva2ente !entro !e e"te -uer#o re-on"tru$!o/ no "erDa na!a #ara
ver -on m/ . E+ nuevo -uer#o v$vo no "erDa o/ a #e"ar !e
2$ran!o -o2o o. No 2e "ent$rDa "u" !o+ore"/ #or0ue una veJ 0ue e+ -uer#o
!eIa !e 1un-$onar na!a #ue!e traer !e vue+ta a +a v$!a. La -a!ena !e
$!ent$!a! "e &a,rDa roto.
Otra 1or2a E#$-uro -reDa 0ue #o!Da -urar a "u" "e%u$!ore" !e
e+ 2$e!o !e +a 2uerte 1ue #or "e?a+ar +a !$1eren-$a entre
+o 0ue "ent$2o" #or e+ 1uturo +o 0ue "ent$2o" "o,re e+ #a"a!o.
No" #reo-u#a2o" #or uno #ero no e+ otro. P$en"e en e+ t$e2#o
ante" !e "u na-$2$ento. Ha,Da to!o e"e t$e2#o 0ue no eP$"t$era".
No "9+o +a" "e2ana" -uan!o e"ta,a en e+ v$entre !e tu 2a!re -uan!o
e" #o"$,+e 0ue u"te! &aa na-$!o te2#rano/ o $n-+u"o e+ #unto ante" !e 0ue
u"te!
1ueron -on-e,$!o"/ #ero eran "9+o una #o"$,$+$!a! #ara "u" #a!re"/ #ero
en +u%ar !e +o" 2$+e" !e 2$++one" !e a?o" ante" !e 0ue u"te! ++e%9. No"otro"
no &a-e2o"
"ue+e #reo-u#ar"e #or no eP$"tente #ara to!o" a0ue++o" 2$+en$o" ante"
nue"tro na-$2$ento. LPor 0uK a+%u$en !e,erDa #reo-u#ar"e #or to!o e"e t$e2#o
0ue
no eP$"tDaN Pero enton-e"/ "$ e"o e" -$erto/ L#or 0uK !e,e2o" #reo-u#arno"
tanto
"o,re to!o" e"o" eone" !e no eP$"ten-$a !e"#uK" !e +a 2uerteN Nue"tro
#en"a2$ento
e" a"$2Ktr$-a. E"ta2o" 2u "e"%a!a &a-$a +a #reo-u#a-$9n !e +a
t$e2#o !e"#uK" !e +a 2uerte en +u%ar !e +a &ora ante" !e nue"tro
na-$2$ento. Pero
E#$-uro #en"a,a 0ue e"to era un error. Una veJ 0ue vea e"to/
!e,erDa e2#eJar a #en"ar en e+ t$e2#o !e"#uK" !e "u 2uerte en +a 2$"2a
-+a"e !e 2anera 0ue &a%a +o veJ ante K+. Enton-e" no "er4 un %ran
#reo-u#a-$9n.
A+%una" #er"ona" "e #reo-u#an !e 0ue #u!$eran ++e%ar a "er
-a"t$%a!o en e+ 24" a++4. E#$-uro !e"e"t$29 e"a #reo-u#a-$9n ta2,$Kn. La
!$o"e" no e"t4n rea+2ente $ntere"a!o" en "u -rea-$9n/ K+ !$Io -on -on1$anJa
Pgina 36
e+ "en!ero !e+ Iar!Dn
(5
"u" "e%u$!ore". E++o" eP$"ten/ a#arte !e no"otro"/ no "e $nvo+u-ran
-on e+ 2un!o. Por +o 0ue !e,e e"tar ,$en. E"a e" +a -ura C +a
-o2,$na-$9n !e e"to" ar%u2ento". S$ 1un-$ona/ "e !e,e "ent$r
2u-&o 24" re+aIa!o en "u 1uturo no eP$"ten-$a a&ora.
E#$-uro re"u2$9 to!a "u 1$+o"o1Da en "u e#$ta1$o:
01o no estaba2 3e estado2 1o no so42 No me importa 5
S$ u"te! -ree 0ue no"otro" "o2o" "$2#+e2ente "ere" 1D"$-o"/ -o2#ue"to" #or
-ue"t$9n/ 0ue no &a r$e"%o %rave !e -a"t$%o !e"#uK" !e
2uerte/ enton-e" e+ raJona2$ento !e E#$-uro #ue!e ta2,$Kn #er"ua!$r !e 0ue
"u 2uerte no e" na!a 0ue te2er. E" #o"$,+e 0ue to!avDa te #reo-u#e"
"o,re e+ #ro-e"o !e +a 2uerte/ a 0ue e" a 2enu!o !o+oro"a /
!e1$n$t$va2ente/
eP#er$2enta!o. E"o e" -$erto $n-+u"o "$ no e" raJona,+e #reo-u#ar"e
+a 2uerte 2$"2a. Re-uer!e/ "$n e2,ar%o/ 0ue E#$-uro -reDa 0ue
,ueno" re-uer!o" #o!rDan a+$v$ar e+ !o+or/ #or +o 0ue tuvo una re"#ue"ta
$n-+u"o #ara
0ue. Pero "$ u"te! #$en"a 0ue u"te! e" un a+2a en un -uer#o/ 0ue e+ a+2a
#ue!e "o,rev$v$r a +a 2uerte !e+ -uer#o/ -ura !e E#$-uro e" #o-o #ro,a,+e 0ue
1un-$one #ara
u"te!: u"te! "er4 -a#aJ !e $2a%$nar 0ue ++eva eP$"t$en!o $n-+u"o !e"#uK" !e
"u -oraJ9n &a !eIa!o !e +at$r.
Lo" e#$-7reo" no e"ta,an "o+o" en e+ #en"a2$ento !e +a 1$+o"o1Da -o2o
t$#o !e tera#$a: +a 2aorDa !e +o" 1$+9"o1o" %r$e%o" ro2ano" &$-$eron. La
E"to$-o"/ en #art$-u+ar/ eran 1a2o"o" #or "u" +e--$one" !e -92o
"er #"$-o+9%$-a2ente !$1D-$+ en +a 1aJ !e evento" !e"a1ortuna!o".
Pgina 37
-a#Dtu+o G
A#ren!er no $2#ortar+e
E#$-teto/ C$-er9n/ SKne-a
S$ e2#$eJa a ++over Iu"to -uan!o u"te! t$ene 0ue "a+$r !e "u -a"a/ e" !e-$r
+a2enta,+e. Pero "$ u"te! t$ene 0ue "a+$r/ a#arte !e #oner en un
$2#er2ea,+e o -on"e%u$r "u #ara%ua"/ o +a -an-e+a-$9n !e "u no2,ra2$ento
-$9n/ no &a 2u-&o 0ue #ue!a" &a-er a+ re"#e-to. No "e #ue!e !etener e+
+a ++uv$a no $2#orta +o 2u-&o 0ue !e"ea. En -a"o !e "er 2o+e"to
a-er-a !e e"toN LO !e,e "er "9+o 1$+o"91$-aN USer 1$+oC
1$+o"91$-o V"$%n$1$-a "$2#+e2ente a-e#tar +o 0ue no #ue!e" -a2,$ar. LMuK
"o,re e+ #ro-e"o $nev$ta,+e !e+ #ro-e"o !e enveIe-$2$ento +a ,reve!a!
!e +a v$!aN LC92o "e "ent$rDan a-er-a !e e"ta" -ara-terD"t$-a" !e+ "er &u2ano
-on!$-$9nN Lo 2$"2o otra veJN
Cuan!o +a %ente !$-e 0ue "on V1$+o"91$-aV "o,re +o 0ue o-urre
a e++o"/ e"t4n u"an!o +a #a+a,ra -o2o +o" e"to$-o" +o &a,rDa &e-&o.
E+ no2,re Ue"to$-oU v$no !e +a Stoa/ 0ue 1ue una #$nta!a
#or-&e en Atena" !on!e e"to" 1$+9"o1o" "o+Dan reun$r"e. Uno !e
+a #r$2era 1ue [en9n !e C$t$o 3FFHC(B( aC8. Lo" #r$2ero" e"to$-o" %r$e%o"
ten$!o #unto" !e v$"ta "o,re una a2#+$a %a2a !e #ro,+e2a" 1$+o"91$-o" "o,re
Pgina 38
a#ren!er a no #reo-u#ar"e
(A
+a rea+$!a!/ +a +9%$-a +a Kt$-a. Pero eran 24" 1a2o"o" #or "u
#unto" !e v$"ta "o,re e+ -ontro+ 2enta+. Su $!ea ,4"$-a era 0ue !e,erDa2o"
"9+o #reo-u#ar"e !e -o"a" 0ue #o!e2o" -a2,$ar. No !e,e2o" ++e%ar
tra,aIa!o #or "o,re to!o +o !e24". A+ $%ua+ 0ue +o" e"-K#t$-o"/ #reten!Dan
#ara un e"ta!o !e 4n$2o tran0u$+o. In-+u"o -uan!o "e en1rentan a
a-onte-$2$ento" tr4%$-o"/ -o2o
-o2o +a 2uerte !e un "er 0uer$!o/ e+ e"to$-o !e,e #er2ane-er $2#a"$,+e.
Nue"tra actitud a +o 0ue "u-e!e e"t4 !entro !e nue"tro -ontro+/ aun0ue
lo 0ue "u-e!e a 2enu!o no +o e".
En e+ -oraJ9n !e+ e"to$-$"2o 1ue +a $!ea !e 0ue "o2o" re"#on"a,+e"
#or +o 0ue "ent$2o" #en"a2o". Po!e2o" e+e%$r nue"tra re"#ue"ta a +a ,uena
+a 2a+a "uerte. A+%una" #er"ona" #$en"an 0ue "u" e2o-$one" -o2o e+
t$e2#o. Lo" e"to$-o"/ en -a2,$o/ #en"a,a 0ue +o 0ue "ent$2o" a-er-a !e
una "$tua-$9n o evento e" una -ue"t$9n !e e+e--$9n. La" e2o-$one" no &a-en
"$2#+e2ente
"u-e!erno". No"otro" no tene2o" 0ue "ent$r tr$"teJa -uan!o no "o2o" -a#a-e"
!e -on"e%u$r +o
0ue 0uere2o"T no"otro" no tene2o" 0ue "ent$r ra,$a -uan!o a+%u$en no"
tru-o".
CreDan e2o-$one" nu,+aron e+ raJona2$ento !a?aron IueJC
=ent. No !e,e2o" +$2$tarno" a -ontro+ar+o"/ #ero "$e2#re 0ue "ea #o"$,+e
e+$2$nar+o" #or -o2#+eto.
E#$-teto 3a! GGC*FG8/ uno !e +o" 24" -ono-$!o"C24" tar!e e"to$-o"/
0ue -o2enJ9 -o2o un e"-+avo. Ha,Da "u1r$!o 2u-&a" #enur$a"
"a,Da "o,re e+ !o+or e+ &a2,re C -a2$na,a -on una -oIera -o2o
re"u+ta!o !e una #a+$Ja. Cuan!o !e-+ar9 0ue +a 2ente #ue!e
#er2ane-er +$,re $n-+u"o -uan!o e+ -uer#o e" e"-+avo 0ue e"ta,a !$,uIan!o
en "u #ro#$a eP#er$en-$a. E"to no era 24" 0ue una teorDa a,"tra-ta.
Su en"e?anJa $n-+ue -on"eIo" #r4-t$-o" "o,re -92o &a-er 1rente a
e+ !o+or e+ "u1r$2$ento. Se re!u-Da a e"to: VNue"tro" #en"a2$ento" e"t4n
!e#en!e !e no"otro" V. E"ta 1$+o"o1Da $n"#$r9 un #$+oto !e -o2,ate EE.UU.
@a2e"
B. Sto-<!a+e 0ue 1ue !err$,a!o "o,re V$etna2 !e+ Norte !urante
+a %uerra !e V$etna2. Sto-<!a+e 1ue tortura!o 2u-&a" ve-e"
2anten$!o en una -e+!a !e -on1$na2$ento "o+$tar$o !urante -uatro a?o". Se +a"
arre%+9
#ara "o,rev$v$r 2e!$ante +a a#+$-a-$9n !e +o 0ue re-or!a,a !e E#$-teto
+a en"e?anJa !e un -ur"o 0ue &a,Da to2a!o en +a un$ver"$!a!. A 2e!$!a 0ue +a
!er$va
Pgina 39
F)
un #o-o !e &$"tor$a !e +a 1$+o"o1Da
&a-$a a,aIo/ &a-$a e+ terr$tor$o ene2$%o en "u #ara-aD!a" re"o+v$9
#er2ane-er $2#a"$,+e ante +o 0ue otro" &$-$eron -on K+/ no $2#orta +o !uro
"u trata2$ento. S$ no #o!Da -a2,$ar+o/ no 0u$"o !eIar 0ue a1e-te
K+. E+ e"to$-$"2o +e !$o +a 1uerJa #ara "o,rev$v$r a+ !o+or
"o+e!a! 0ue &a,rDa !e"tru$!o +a 2aorDa !e +a %ente.
E"ta 1$+o"o1Da !ura -o2enJ9 en +a ant$%ua Gre-$a/ #ero 1ue en
e+ $2#er$o ro2ano 0ue 1+ore-$9. Do" e"-r$tore" $2#ortante"
0ue au!9 a !$1un!$r +a en"e?anJa e"to$-a eran =ar-o Tu+$o
C$-er9n 3*)BCHF aC8 Lu-$o Anneo SKne-a 3* aCCBG !C8.
La ,reve!a! !e +a v$!a +o" te2a" $nev$ta,+e !e enveIe-$2$ento 1ueron 0ue
#art$-u+ar2ente $ntere"a!o". Re-ono-$eron 0ue e+ enveIe-$2$ento e" un
#ro-e"o natura+/ no tratar !e -a2,$ar +o 0ue no #u!o "er
-a2,$a!o. A+ 2$"2o t$e2#o/ "$n e2,ar%o/ -reDan en +a to2a !e +a
De +o 0ue tene2o" #o-o t$e2#o a0uD.
C$-er9n #are-Da a-u2u+ar 24" 24" 0ue +a 2aorDa en un !Da: K+
1ue un a,o%a!o #o+Dt$-o/ a"D -o2o un 1$+9"o1o. En "u +$,ro
En la 'e6e+ "e $!ent$1$-9 -uatro #ro,+e2a" #r$n-$#a+e" -on -re-$ente
24" ant$%ua: "e vue+ve 24" !$1D-$+ !e tra,aIar/ e+ -uer#o "e vue+ve 24" !K,$+/
+a a+e%rDa en
#+a-ere" 1D"$-o" va/ +a 2uerte e"t4 -er-a. E+ enveIe-$2$ento e" $nev$ta,+e
#ero/ -o2o C$-er9n/ #o!e2o" e+e%$r +a 1or2a en 0ue rea--$ona2o" a e"e
#ro-e"o. De,e2o" re-ono-er 0ue e+ !e-+$ve en +a veIeJ no t$ene #or 0uK
&a-er +a v$!a $n"o#orta,+e. En #r$2er +u%ar/ +a" #er"ona" !e e!a! a 2enu!o
#ue!en o,tener &a-$en!o
2eno" !e,$!o a "u eP#er$en-$a/ #or +o 0ue -ua+0u$er tra,aIo 0ue rea+$Jan
#ue!e "er
24" e1$-aJ. Su" -uer#o" 2ente" no ne-e"ar$a2ente
!$"2$nu$r !r4"t$-a2ente "$ +o" eIer-en. Y aun0ue 1D"$-a
#+a-ere" "e vue+ven 2eno" a%ra!a,+e/ +o" an-$ano" #ue!en #a"ar 24" t$e2#o
en +a a2$"ta! +a -onver"a-$9n 0ue "on en "D 2$"2o" 2u
%rat$1$-ante. Por 7+t$2o/ "e -ree 0ue e+ a+2a v$ve #ara "$e2#re/ #or +o 0ue
+a" #er"ona" !e e!a! no !e,en #reo-u#ar"e #or 2or$r. La a-t$tu! !e C$-er9n
1ue 0ue
!e,e2o" a-e#tar tanto e+ #ro-e"o natura+ !e enveIe-$2$ento
re-ono-er 0ue +a a-t$tu! 0ue to2a2o" #ara e"e #ro-e"o no t$ene 0ue "er
#e"$2$"ta.
Pgina 40
a#ren!er a no #reo-u#ar"e
F*
Sene-a/ otro %ran !$vu+%a!or !e +a" o#$n$one" !e +o" e"to$-o"/ to29 un
+Dnea "$2$+ar -uan!o e"-r$,$9 "o,re +a ,reve!a! !e +a v$!a. U"te! no +o &a-e
2enu!o e"-u-&a2o" %ente 0ueI4n!o"e !e 0ue +a v$!a e" !e2a"$a!o +ar%o. La
2aorDa !$-e 0ue e"
!e2a"$a!o -orto. Ha tanto 0ue &a-er tan #o-o t$e2#o en e+ 0ue
#ara &a-er+o. En +a" #a+a,ra" !e +o" ant$%uo" %r$e%o" H$#9-rate"/ VLa v$!a e"
!e1$n$t$va/ e+ arte e" +ar%o. U La" #er"ona" 2aore" 0ue #ue!en ver "u #r9P$2a
2uerte
2enu!o !e"ear tan "9+o uno" -uanto" a?o" 24" #ara 0ue #ue!an a+-anJar
+o 0ue rea+2ente 0uerDa en +a v$!a. Pero a 2enu!o e" !e2a"$a!o tar!e e+
"e +e" !eIa "$nt$Kn!o"e tr$"te #or +o 0ue #o!rDa &a,er "$!o. Natura+eJa
e" -rue+ a e"te re"#e-to. De+ 2$"2o 2o!o 0ue e"ta2o" re-$,$en!o en +a #arte
"u#er$or !e +a" -o"a"/
2or$2o".
SKne-a no e"tuvo !e a-uer!o -on e"ta o#$n$9n. Un to!o terreno -o2o C$-er9n/
en-ontr9 t$e2#o #ara "er un !ra2atur%o/ un #o+Dt$-o un eP$to"o
&o2,re !e ne%o-$o"/ a"D -o2o un 1$+9"o1o. E+ #ro,+e2a a+ ver
no era +o -orta 0ue "on nue"tra" v$!a"/ "$no 24" ,$en +o 2a+ 0ue +a 2aorDa
!e no"otro" u"a2o" a 0uK &ora tene2o". Una veJ 24"/ era nue"tra a-t$tu!
a +o" a"#e-to" $nev$ta,+e" !e +a -on!$-$9n &u2ana 0ue $2#orta,a
24" #ara K+. No !e,e2o" "ent$rno" enoIa!o" #or0ue +a v$!a e" -orta/ #ero
+u%ar !e,e &a-er +a 2aor #arte !e e++a. Se?a+9 0ue a+%uno"
#er"ona" #er!erDan 2$+ a?o" -on +a 2$"2a 1a-$+$!a! -o2o +o &a-en +a
+a v$!a 0ue t$enen. E $n-+u"o enton-e" e++o" #ro,a,+e2ente to!avDa "e 0ueIan
0ue +a v$!a era !e2a"$a!o -orta. De &e-&o +a v$!a e" #or +o %enera+ e+ t$e2#o
"u1$-$ente #ara
Ha%a 2u-&o &e-&o "$ to2a2o" +a" !e-$"$one" -orre-ta": "$ no !e"#er!$-$ar
a +a ,a"ura en tarea" $n7t$+e". A+%uno" -arrera a+ !$nero -on ta+
ener%Da 0ue no t$enen t$e2#o #ara &a-er 2u-&o 24"T otro" -aen
en +a tra2#a !e !ar "o,re to!o "u t$e2#o +$,re a +a ,e,$!a
e+ "ePo.
S$ u"te! e"#era &a"ta 0ue e"tK v$eIo #ara !e"-u,r$r e"to/ a "er4 !e2a"$a!o
tar!e/
Sene-a #en"9. Tener e+ #e+o ,+an-o +a" arru%a" no "e %uarC
t$Jar 0ue una #er"ona !e e!a! &a #a"a!o 2u-&o t$e2#o &a-$en!o na!a
va+e +a #ena/ a #e"ar !e 0ue a+%una" #er"ona" err9nea2ente a-t7an -o2o "$ +o
&a-e.
A+%u$en 0ue &a-e a +a 2ar en una nave "e ++ev9 a un +a!o otro
Pgina 41
F(
un #o-o !e &$"tor$a !e +a 1$+o"o1Da
#or v$ento" tor2ento"o" no &a e"ta!o en un v$aIe. A-a,a !e "er arroI9
a-er-a 2u-&o. Lo 2$"2o o-urre -on +a v$!a. E"tar 1uera !e -ontro+/ a +a !er$va
a travK" !e
evento" "$n en-ontrar t$e2#o #ara +a" eP#er$en-$a" 0ue "on 24"
va+$o"o "$%n$1$-at$vo/ e" 2u !$1erente !e v$v$r ver!a!era2ente.
Uno !e +o" ,ene1$-$o" !e v$v$r ,$en tu v$!a e" 0ue u"te! no ten!r4 0ue
tener 2$e!o a tu" re-uer!o" -uan!o "ea" v$eIo. S$ u"te! #$er!e "u
t$e2#o/ -uan!o uno 2$ra &a-$a atr4" no #ue!e 0uerer #en"ar en -92o
0ue %a"t9 "u v$!a/ a 0ue e" #ro,a,+e 0ue "ea !e2a"$a!o !o+oro"o -onte2C
#+a-a !e to!a" +a" o#ortun$!a!e" 0ue "e &aa #er!$!o. E" #or e"o #or +o 0ue
2u-&o"
+a" #er"ona" "e #reo-u#an #or e+ tra,aIo tr$v$a+/ #en"9 Sene-a
C E" una 1or2a !e ev$tar +a ver!a! a-er-a !e +o 0ue &an !eIa!o !e &a-er.
In"t9 a "u" +e-tore" a a#artar"e !e +a 2u+t$tu!
#ara ev$tar e"-on!er"e !e "D 2$"2o" #or e"tar o-u#a!o.
LC92o/ enton-e"/ !e a-uer!o -on SKne-a/ deber/amos #a"a2o" nue"tro
t$e2#oN
E+ $!ea+ e"to$-o era v$v$r -o2o un re-+u"o/ +eIo" !e otro"
#er"ona". La 1or2a 24" 1ru-tD1era !e eP$"t$r/ K+ !e-+ar9 C #er-e#-$9n
va2ente C e"ta,a e"tu!$an!o 1$+o"o1Da. E"ta era una 2anera !e "er
ver!a!era2ente
v$vo.
La v$!a !e SKne-a +e !$o 2u-&a" o#ortun$!a!e" !e #ra-t$-ar +o 0ue
#re!$-a!o. En e+ a?o H*/ #or eIe2#+o/ "e +e a-u"9 !e tener una
ro2an-e -on +a &er2ana !e+ e2#era!or Gao. No e"t4 -+aro "$
tenDa o no/ #ero e+ re"u+ta!o 1ue 0ue K+ 1ue env$a!o a+ eP$+$o en
C9r-e%a !urante +o" #r9P$2o" o-&o a?o". Enton-e" "u "uerte -a2,$9 !e nuevo