Inhoudsopgave 1. WAT IS TRADING? 4 1.1 INLEIDING 4 1.2 NOKIA ALS VOORBEELD 4 1.3 REGELMATIG DE PORTEFEUILLE OPKUISEN 4 1.4 JE MOET ER WEL WAT VOOR DOEN 4 1.5 RENDEMENTEN DIE BOVEN HET MARKTGEMIDDELDE LIGGEN 4 2. WELKE VORMEN VAN TRADING ZIJN ER? 5 2.1 DAY TRADING 5 2.2 SWING TRADING 5 2.3 LONG & SHORT TRADING 6 2.4 TRADING MET HEFBOOM VIA DERIVATEN 6 2.5 TRADING IN COMMODITIES, FOREXMARKTEN, 6 2.6 TRADING MET PENNY STOCKS VALT STERK AF TE RADEN 7 3. TRADEN IN DE PRAKTIJK 7 3.1 AANDELEN 7 3.2 OPTIES 8 3.3 WARRANTS 9 3.4 SWAPS 10 3.5 FUTURES 10 3.6 TURBOS 10 3.7 CFDS 11 3.8 SPEEDERS 12 3.9 TRACKERS OF ETFS 12 3.10 FOREXMARKT 13 4. TIEN GOUDEN REGELS VOOR EEN SUCCESVOLLE TRADER 13 4.1 LET YOUR PROFITS RUN (NEEM NIET TE SNEL WINST) 13 4.2 CUT YOUR LOSSES (DURF VERLIEZEN TE NEMEN) 14 4.3 WAAK OVER DE KOSTEN 14 4.4 BEPAAL OP VOORHAND KOERSDOEL EN STOP-LOSS 14 4.5 LAAT U NIET BENVLOEDEN DOOR HET SENTIMENT 15 4.6 NEEM NOOIT TE GROTE RISICOS 15 4.7 LAAT U NIET VERBLINDEN DOOR SUCCESSEN 15 4.8 GA NOOIT TEGEN DE TREND IN 15 3 | T r a d i n g A l m a n a k
4.9 BLIJF ALTIJD AANWEZIG IN MARKTEN DIE VOLDOENDE LIQUIDE ZIJN 16 4.10 IN GEVAL VAN TWIJFEL, DOE NIETS 16 5. TECHNISCHE ANALYSE 16 5.1 TECHNISCHE ANALYSE VERSUS FUNDAMENTELE ANALYSE TREND 17 6. VOORBEELDEN VAN EEN TECHNISCHE ANALYSE 18 6.1 DE DOW-THEORIE, OF WAT DACHT DE BEDENKER VAN DE DOW JONES ERVAN 18 6.2 ELIOTT WAVE-THEORIE 19 6.3 POINT AND FIGURE CHARTING 19 7. DE BELANGRIJKSTE SIGNALEN IN DE TECHNISCHE ANALYSES 20 7.1 HET GEWOGEN GEMIDDELDE 20 7.2 BULLISH OF BEARISH TRIANGLE 20 7.3 RSI OF RELATIVE STRENGHT INDEX 21 7.4 MACD OF MOVING AVERAGE CONVERGENCE/DIVERGENCE INDICATOR 21 7.5 HEAD AND SHOULDERS FORMATIE 22 8. CONCLUSIE 22
4 | T r a d i n g A l m a n a k
1. Wat is trading? 1.1 Inleiding Beleggen in aandelen kan op verschillende manieren. Veel beleggers hebben gekozen voor de buy- and-hold strategie, om de simpele reden dat dit hen met de paplepel is ingegoten. Ze kopen met andere woorden aandelen en stoppen die (bij wijze van spreken) vervolgens diep weg in een kluis. Vaak blijven aandelen jarenlang in een portefeuille aanwezig. De achterliggende filosofie is dat de koersen van de aandelen in de portefeuille, ondanks tijdelijke correcties, over een langere termijn bekeken wel zullen stijgen. Dat is in sommige gevallen inderdaad het geval, maar de buy-and-hold strategie werkt echter niet altijd en voor elk aandeel. De wereld staat namelijk niet stil, zeker in het afgelopen decennium heeft de technologie een hoge vlucht genomen. En dat is niet zonder gevolgen gebleven voor beleggers die zich in slaap hadden laten wiegen. 1.2 Nokia als voorbeeld Bedrijven die vandaag het neusje van de zalm in huis hebben op technologisch gebied lopen het risico morgen, volgende week, volgende maand of volgend jaar uit de markt te worden geprezen. Een goed voorbeeld daarvan is het Finse Nokia. Dit bedrijf was de vlaggendrager van de mobiele telefoon, maar raakte op drift in het tijdperk van de smartphone. Wie geduldig bleef zitten op zijn aandelen Nokia, is er aan voor de moeite. Ze zitten weliswaar nog steeds in de notering, maar zijn slechts een fractie waard van wat ze vroeger waard waren. En zo zijn er wel meer bedrijven die nu als vergane glorie ergens in een hoekje van de beurs zitten te verkommeren. Op Wall Street is Eastman Kodak bijvoorbeeld nog maar een schim van wat het vroeger is geweest. Eastman was toonaangevend in de analoge fotografie maar telt in de digitale fotografie nauwelijks nog mee. En dan is het onvermijdelijk over en uit met de beurskoers. 1.3 Regelmatig de portefeuille opkuisen Er zijn nog veel meer voorbeelden waarmee kan aangetoond worden dat de buy-and-hold strategie gedeeltelijk achterhaald is. Een goede belegger zal daarom regelmatig zijn portefeuille opkuisen door wat geld van de tafel te nemen (of met andere woorden af en toe winst te nemen op posities), door verliezen te beperken of gewoon door saaie aandelen te vervangen door aandelen die betere winstkansen te bieden hebben. 1.4 Je moet er wel wat voor doen Een stapje verder betreden we het terrein van de trader. Deze volgt de beurs op de voet en houdt van snel handelen. Hij zal instappen wanneer zich een kans voordoet met de bedoeling om op relatief korte termijn zijn posities winstgevend af te bouwen. Pas op, u hoort ons niet zeggen dat dit altijd zal lukken. Maar een handige trader wordt op basis van de opgedane ervaring in staat geacht om de markt te kloppen. Voorwaarde is wel dat hij of zij het huiswerk goed heeft gemaakt. Want een succesvolle trader wordt je niet zo maar, je moet er wel wat voor doen. Wat dat precies is, willen we u in deze handleiding duidelijk maken. 1.5 Rendementen die boven het marktgemiddelde liggen Maar misschien toch nog even dit. Trading kan voorkomen dat de belegger grote verliezen zal moeten incasseren in een periode dat de beurs minder sterk presteert. In 2008 daalde de S&P 500 Index bijvoorbeeld met 51%, een bittere pil voor veel beleggers. Wie volgens de buy-and-hold 5 | T r a d i n g A l m a n a k
strategie werkte, moest dit verlies volledig slikken. Een verstandige trader had tijdig zijn stop-losses geplaatst en kon zodoende echt dramatische verliezen vermijden. Hetzelfde gold in 2001 en 2002, toen de S&P 500 Index respectievelijk met 23 en 27% daalde. In de Verenigde Staten zijn er verschillende beursgenoteerde beleggingsfondsen, de zogenaamde Exchange Traded Funds of ETFs, die op basis van het trading principe de markt proberen te kloppen en daar ook daadwerkelijk in slagen. Onder andere F-Squared Investments en Good Harbor slagen er in om rendementen te realiseren die boven het marktgemiddelde liggen. 2. Welke vormen van trading zijn er?
2.1 Day trading Day trading was enkele jaren geleden sterk in de mode, vooral in de Verenigde Staten maar ook aan deze kant van de Atlantische Oceaan. Het basisprincipe van een day trader is dat hij of zij probeert om binnen n enkele handelsdag posities te openen en met winst af te sluiten. Nogal wat beleggers voelen zich na verloop van tijd geroepen om er een full time beroep van te maken. Hier geldt echter het spreekwoord: velen voelen zich geroepen, weinigen zijn uitverkoren. Het is namelijk niet zo gemakkelijk om voldoende winsten te realiseren om van day trading te kunnen leven. Een day trader zit van s morgens tot s avonds achter zijn of haar schermen, kwestie van geen tik op de markt te missen. Om day trading rendabel te maken, zullen er op dag basis verschillende transacties uitgevoerd moeten worden. Aan elke transactie zijn vanzelfsprekend kosten verbonden, zelfs al worden deze tot een absoluut minimum beperkt wanneer ze worden uitgevoerd via een discount broker. De gerealiseerde winsten moeten dus groot genoeg zijn om die kosten te dekken en nog iets over te houden. Het spreekt voor zich dat dit niet altijd zal lukken. Wie zich geroepen voelt om day trader te worden, focust zich bij voorkeur op enkele aandelen en/of indices. Die voorkeur moet op de eerste plaats uitgaan naar onderliggende waarden die zich intraday erg volatiel gedragen, want daar vallen de beste winstkansen te rapen. Het heeft natuurlijk weinig zin om in het wilde weg maar aandelen uit te kiezen voor tradingdoeleinden. Alleen actieve beleggers met zeer veel ervaring mogen zich wagen aan day trading. Succes kan in deze materie echter niet gegarandeerd worden. 2.2 Swing trading Swing trading is eveneens populair in de Verenigde Staten, maar is op zijn beurt overgewaaid naar de andere kant van de Atlantische Oceaan. In Europa zijn er verschillende sites die zich tot swing traders richten. Swing traders mikken op een swing in de koers van een aandeel, een beweging van zekere omvang die alleszins voldoende groot is om een positie winstgevend te sluiten. Ook in dit geval moeten de kosten verrekend worden. De swing trader is minder actief dan de day trader en zal vaak posities ook langer dan n dag willen aanhouden. Anderzijds is hier wel degelijk sprake van actief traden. Een ervaren swing trader zal niet weg te slaan zijn vanachter zijn scherm, altijd klaar om een slag te slaan. Hij of zij heeft altijd verschillende posities openstaan en die moeten vanzelfsprekend goed bewaakt worden. In de meeste gevallen blijven de ambities beperkt tot het proberen binnen te rijven van een winst van 6 | T r a d i n g A l m a n a k
enkele procenten, waarbij zoals steeds met de kosten rekening moet worden gehouden. De risicos op verlies worden steeds afgedekt door het inbouwen van een stop-loss. Vanzelfsprekend zal de swing trader altijd klant zijn bij een discount broker, kwestie van de kosten zo laag mogelijk te houden. Vele kleintjes maken n groot; enkele geslaagde transacties kunnen op relatief korte termijn een mooie winst opleveren. 2.3 Long & short trading Traders kunnen zowel long als short gaan op posities om winsten te realiseren, dit naargelang van de gekozen richting. Met een long positie gaat men uit van een stijging van de koers van de onderliggende waarde, door het innemen van een short positie rekent de trader er op dat die koers zal dalen. De mogelijkheid om short te handelen, is natuurlijk mooi meegenomen in periodes dat de trend op de beurs dalend is. Helaas is het niet bij elke bank of broker mogelijk om short posities in te nemen. Informeer u dus op voorhand welke de mogelijkheden en de daaraan verbonden voorwaarden zijn. 2.4 Trading met hefboom via derivaten Een trader mikt op kleine winsten, met in het achterhoofd het idee dat vele kleintjes samen iets groots kunnen realiseren. Maar het lot kan een handje toegestoken worden door via leveraging te traden. Leveraging of het gebruik van een hefboom maakt het mogelijk om een positie in te nemen die groter is dan het bedrag dat op dat moment op de rekening staat. Aan deze manier van traden zijn natuurlijk risicos verbonden. De winsten kunnen weliswaar aanzienlijker zijn, maar hetzelfde geldt ook voor de verliezen. Sommige brokers of tussenpersonen laten leveraging met een factor 2, 3, 4 of zelfs meer toe. Om veiligheidsredenen adviseren we echter om het hefboomeffect eerder beperkt te houden. Wie met een hefboom werkt, kan niet alleen meer winnen maar ook meer verliezen. Elke medaille heeft namelijk zijn keerzijde. Om met een hefboom te traden, kan er ook via derivaten gewerkt worden. Hiervoor is echter een zekere basiskennis vereist. Bovendien moet ook de keuze worden gemaakt of u via opties, CDFs, turbos, enzovoort zal traden. Meer over deze vorm van trading vindt u verder in deze handleiding. Maar toch nog dit: een verstandige trader zal zich niet laten leiden door greed (hebzucht). Hou de hefboom beperkt, zo niet kan een mislukte trade dramatische vormen aannemen. Vooral bij beginnende traders treedt nogal eens de drang op om via een grotere leverage te werken, meestal nadat enkele trades goed geslaagd zijn. Hou er rekening mee dat iedere trader ooit kennis maakt met de keerzijde van de medaille. Het is vrijwel uitgesloten dat elke trade met winst afgesloten wordt, leverage of geen leverage. 2.5 Trading in commodities, forexmarkten, Traden in aandelen en/of beursindexen is het meest gekend, maar sommige traders hebben zich op andere segmenten van de financile markten gespecialiseerd. Zij handelen bijvoorbeeld in grondstoffen zoals goud, zilver, of handelen op de forex- en valutamarkten. De forexhandel is in heel wat landen erg populair bij traders. Telkens focust men op bewegingen in de onderliggende waarde. Ook bij trading commodities, forexmarkten, kunnen er zowel short als long posities ingenomen worden. Opnieuw is een bepaalde kennis van de onderliggende waarde noodzakelijk. Grondstoffen fluctueren op een andere manier in prijs dan aandelen dat doen en bovendien heeft ook elke grondstof zijn 7 | T r a d i n g A l m a n a k
eigen specifieke kenmerken. Handel daarom alleen in onderliggende waarden waarvan u de karakteristieken goed kent. Een uitstap uit winstbejag naar onbekende markten of onderliggende waarden kan een trader zwaar te staan komen en hem zelfs de lust ontnemen om verder te traden. Iets wat uiteraard de bedoeling niet is. 2.6 Trading met penny stocks valt sterk af te raden In de Verenigde Staten kan over-the-counter, wat eigenlijk een niet officile markt of beurs is, worden gehandeld in penny stocks. Dat zijn aandelen die aan maar enkele dollarcenten noteren, maar waar grote sprongen in de koers mogelijk zijn. Een aandeel dat van 1 dollarcent naar 3 dollarcent stijgt, laat een winst van 300% optekenen. Maar dergelijke sprookjes komen in de praktijk uiterst zelden voor, eigenlijk is het niet zonder gevaar om te handelen in penny stocks. Meer zelfs: zonder overdrijving willen we deze goedkope aandeeltjes levensgevaarlijk noemen. Over deze aandelen is namelijk weinig of geen fundamentele kennis beschikbaar, terwijl de grafiek meestal als een schoolvoorbeeld van een dodemansrit kan beschouwd worden. Dat betekent dat de trader weinig of geen houvast heeft en zich zal moeten baseren op adviezen van buitenaf. Dat zijn zogezegd analisten die pretenderen deze markt als hun broekzak te kennen. Maar hier wringt precies het schoentje. Opzetjes of front running zijn in de wereld van penny stocks schering en inslag. Op gespecialiseerde websites worden sommige aandelen de lucht ingeschreven, de mensen achter deze sites beweren over informatie te beschikken die zegt dat er goed nieuws op komst is. Op dat nieuws zou de koers van het aandeel kunnen exploderen. We zeggen wel zou, want de praktijk ziet er meestal heel anders uit. De brengers van het goede nieuws hebben de aandelen zelf aan een lage prijs gekocht en zullen van een stijging gebruik maken om te verkopen. Om de trader over de brug te halen, zullen ze zelfs niet aarzelen om de koers zelf stilaan hoger te duwen via gerichte aankopen. Laat u door dit soort praktijken dus niet vangen! 3. Traden in de praktijk
Met welke tradinginstrumenten kan u de markt aanpakken? 3.1 Aandelen De meeste traders beperken zich tot aandelen en dit om voor de hand liggende redenen. Traders die zich op hun thuisbeurs, of dat nu de Brusselse of de Amsterdamse is, richten, weten meestal heel wat over de bedrijven waarvan de aandelen op de beurs worden verhandeld. Voor de koersevolutie van een aandeel zijn op de eerste plaats de fundamentele factoren van belang. Maakt het bedrijf in kwestie winst, is er sprake van winstgroei, hoe ziet de balans er uit, enzovoort. Al deze fundamentele factoren samen kunnen bepalen of de koers zal stijgen dan wel dalen. In geval van verlieslatende bedrijven is het belangrijk te weten of een turnaround mogelijk is. Of met andere woorden: bestaat er een kans dat het bedrijf opnieuw winstgevend zal worden? Sommige aandelen komen eerder in aanmerking voor trading dan anderen. In dit verband speelt de term volatiliteit (koersschommelingen) een rol. Er zijn volatiele aandelen en er zijn minder volatiele aandelen. Jonge groeibedrijven gedragen zich meestal veel wispelturiger op de beurs dan de 8 | T r a d i n g A l m a n a k
gevestigde waarden. Sommige sectoren staan bekend om hun hoge volatiliteit, waarbij we spontaan denken aan onder meer technologie en biotechnologie. Ook aandelen die om n of andere reden zwaar afgestraft werden, mogen goed in de gaten gehouden worden. Wanneer het herstel op gang komt, kan het allemaal heel snel gaan met de koers. Voor een handige trader liggen hier gouden kansen voor het rapen. Het aanbod aan aandelen dat voor trading in aanmerking komt, is op Wall Street natuurlijk nog veel groter dan op de Europese beurzen. Sommige traders specialiseren zich dan ook uitsluitend op de Amerikaanse beurzen. Het nadeel hier is wel dat de Amerikaanse aandelen in dollars noteren, met als gevolg dat ook met wisselkoersrisico rekening moet gehouden worden. Er zijn traders die zowel op n of meer Europese beurzen als op de Amerikaanse beurzen handelen. De handelsuren van deze beurzen overlappen elkaar niet helemaal, zodat de combinatie van beiden inderdaad mogelijk is. Maar neem in geen geval te veel hooi op uw vork. Een ervaren trader zal het aantal te volgen aandelen beperken. Dit hoeven niet altijd dezelfde aandelen te blijven, een trader die van afwisseling houdt zal zijn interesseveld af en toe verleggen. 3.2 Opties Wie voldoende ervaring heeft met de financile markten, zou het traden met opties kunnen overwegen. Maar wat zijn opties eigenlijk? De handel in opties ontstond in de eerste helft van de jaren 80 in Chicago, waarna in Europa Amsterdam n van de voorlopers was. De optiehandel raakte vrij snel ingeburgerd bij particuliere beleggers, maar heeft in de afgelopen jaren toch wat aan populariteit moeten inboeten. Dat heeft te maken met het feit dat de prijsvorming van een optie op zowel de Brusselse als de Amsterdamse beurs veel te wensen overlaat. Ervaren optietraders wenden zich meestal tot de Amerikaanse optiebeurzen, met Chicago als uitgesproken favoriet. De handel op de Amerikaanse optiebeurzen is veel liquider dan die op de Europese. Een optie is eigenlijk een recht om tegen een vastgelegde prijs een bepaalde onderliggende waarde te kopen (call-opties) of te verkopen (put-opties). Die onderliggende waarde van een optie kan een beursindex zijn, een aandeel, valutas, grondstoffen, enzovoort. Optiecontracten hebben een op voorhand bepaalde looptijd, die in sommige gevallen meerdere jaren kan bedragen. In laatstgenoemd geval spreken we van leaps of langlopende opties. Belangrijk om te onthouden is dat de koper van een optie wel het recht maar niet de plicht heeft om een bepaalde onderliggende waarde te kopen of te verkopen. De koper kan zijn optiecontract tijdens de looptijd met winst verkopen als de prijs van de onderliggende waarde is gestegen (call-optie) of gedaald (put-optie). De tijd speelt echter wel in zijn nadeel, want naarmate die verstrijkt loopt er steeds meer verwachtingswaarde weg uit een optie. Het kopen van call- of put-opties is dus steeds aan tijd gebonden en een optietrader mag zich dus niet in slaap laten wiegen. Blijft de gewenste beweging uit, dan is het zaak om de positie met verlies te sluiten. Op de expiratiedatum (de dag waarop de handel in het contract in kwestie wordt stopgezet) zal de waarde van de optie namelijk onvermijdelijk nul zijn wanneer de uitoefenprijs of strike niet werd bereikt. Een belangrijk voordeel van opties is het grote toepassingsgebied ervan. De onderliggende waarden van een optie kunnen namelijk heel divers zijn: aandelen, beursindices, valutas, grondstoffen, enzovoort. Voor traders zijn vooral opties op indices interessant. Ze laten de belegger namelijk toe 9 | T r a d i n g A l m a n a k
om in te spelen op bewegingen van een beurs in haar geheel. Sommige traders hebben zich louter en alleen gespecialiseerd in het handelen in beursindices. Prijsvorming kan bij opties een probleem vormen, zoals hierboven aangegeven stelt dit probleem zich vooral op de kleinere optiebeurzen, zoals de Amsterdamse of de Brusselse. Daarmee bedoelen we dat het voor een trader niet altijd even gemakkelijk is om een call of put tegen de juiste prijs te kopen of te verkopen. Hoe kan de juiste prijs van een optiecontract bepaald worden? Het Black & Scholes model is het meest gebruikte model om opties te waarderen, maar er bestaan nog andere methoden om de waarde van een optiecontract te bepalen. Meestal betreft het ingewikkelde wiskundige berekeningen waar de gewone belegger eigenlijk geen boodschap aan heeft. Zeker in weinig liquide optieseries valt voor de gewone trader weinig of niets te rapen. De kans dat hij winstgevende transacties kan realiseren, is namelijk heel klein. Een verstandige optietrader zal, wanneer hij winst maakt, niet te lang wachten alvorens die winst te verzilveren. Een andere mogelijkheid is om het contract door te rollen naar een latere expiratiedatum en een hogere (in geval van call-opties) of lagere (in geval van put-opties) uitoefenprijs. Op die manier kan een trader een deel van de winst naar de zijlijn brengen, maar zal hij of zij toch kunnen profiteren van toekomstige prijsstijgingen. 3.3 Warrants Het principe van de warrant is ongeveer gelijkaardig als dat van de optie, waarbij er eveneens een onderscheid moet gemaakt worden tussen een call- en een put-warrant. Oorspronkelijk waren warrants rechten verbonden aan bepaalde obligaties die recht gaven om in te tekenen op (meestal) aandelen aan een voorhand vastgelegde prijs en datum. Warrants konden in die zin worden beschouwd als iets extras dat aan de obligatiebelegger werd toegekend. Deze kreeg de kans om te profiteren van een stijging of daling van de koers van de onderliggende waarde. Die warrants gehecht aan obligaties werden afzonderlijk op de beurzen verhandeld en zijn zo na verloop van tijd een eigen bestaan gaan leiden. Geleidelijk aan werden warrants uitgegeven die niet langer aan een obligatie waren vastgehecht. Zo ontstond er een volledig nieuwe markt. Momenteel genieten warrants een minder grote populariteit en dat heeft onder andere te maken met de opkomst van een nieuwe generatie beleggingsproducten zoals turbos, speeders, CFDs, ETFs en minifutures. Er moet een onderscheid worden gemaakt tussen twee soorten warrants: de gedekte of covered warrants en de ongedekte warrants. Covered warrrants zijn warrants die gedekt zijn doordat de emittent de onderliggende waarde bijvoorbeeld aandelen in portefeuille heeft. Op die manier is die emittent er zeker van dat hij op elk moment aan zijn verplichtingen kan voldoen. De niet-gedekte warrants worden meestal uitgegeven in combinatie met een emissie van obligaties, zij bieden bedrijven de kans om tegen aantrekkelijke voorwaarden hun kapitaal te verhogen. Zijn warrants interessant voor traders? In sommige gevallen zal dat misschien het geval zijn, maar andere beleggingsinstrumenten zijn voor tradingdoeleinden waarschijnlijk (veel) interessanter. Niet voor niets horen we nog maar weinig over de handel in warrants. 10 | T r a d i n g A l m a n a k
3.4 Swaps Swaps zijn erg gesofisticeerde derivaten die door institutionele beleggers worden gebruikt om (oorspronkelijk) renterisicos in te dekken. Ze zijn echter geen spek voor de bek van de particuliere belegger, die zijn heil beter elders kan zoeken. 3.5 Futures Met futures of termijncontracten kan met een fors hefboomeffect (leveraging) worden ingespeeld op prijsschommelingen in een uitgebreid aanbod van onderliggende waarden. In een futurescontract is bij de lancering steeds op voorhand de uitoefenprijs (strike), de hoeveelheid van de onderliggende waarde en de looptijd vastgelegd. De koers van een future beweegt met een hefboomeffect mee met prijs- of koersbewegingen van de onderliggende waarde. Die schommelingen in de prijs kunnen erg heftig zijn, zowel naar boven als naar beneden. Alleen traders met stalen zenuwen mogen zich aan dit beleggingsinstrument wagen. De handel in futures heeft al jaren geleden een hoge vlucht genomen, ook wat het aanbod aan onderliggende waarden betreft. Futures werden de jongste jaren steeds vaker gebruikt door institutionele beleggers, maar de handel in futures wordt echter ook vaak aangehaald als de oorzaak van ongewenste prijsbewegingen bij de onderliggende waarden. Met deze derivaten wordt het bijvoorbeeld mogelijk om prijzen te manipuleren, dit is gebeurd bij de LIBOR-rente, bij de goudprijs, . Meer bepaald financile futures, op staatsobligaties, rentevoeten enzovoort, zouden tijdens de grote crisis van de jaren 2007-2008 een negatieve rol hebben gespeeld. Met een future kan de trader zowel long posities, waarbij gemikt wordt op een stijging van de koers of prijs van de onderliggende waarde, als short posities, waarbij gerekend wordt op een koersdaling, innemen. Levering van de onderliggende waarde kan zowel fysiek als via uitbetaling in geld (cash settlement) gebeuren. Omdat er met een hefboomeffect wordt gewerkt, zal van de trader een waarborg gevraagd worden. Deze wordt margin genoemd. In geval van een forse koersbeweging kan de marge worden opgetrokken, er is dan sprake van een margin call. De belegger zal dus geld moeten bijbetalen om zijn positie te mogen aanhouden. Tot de jongste lichting derivaten mag ook een mini future worden gerekend. Vooral de handel in de e-mini future op de Standard & Poors 500 is erg populair. Deze zijn eerder op maat gesneden voor particuliere traders. We durven ze echter alleen aanbevelen aan traders die al heel wat ervaring hebben. 3.6 Turbos Turbos mogen eveneens gerangschikt worden bij de beleggingsinstrumenten waarbij met een hefboom op koersschommelingen van een onderliggende waarde kan gemikt worden. Het hefboomeffect brengt mee dat de belegger (veel) meer kan verdienen dan zijn oorspronkelijke inleg. De keerzijde van de medaille is uiteraard dan weer dat het risico bestaat dat de verliezen veel hoger kunnen oplopen dan de oorspronkelijke inzet. Traden met turbos is dus een zaak voor ervaren beleggers, iets wat overigens voor alle derivaten geldt. ABN Amro, de belangrijkste promotor van turbos, formuleert het op hun website als volgt: turbos hebben een hefboomwerking, waardoor een kleine beweging van een onderliggende waarde resulteert in een relatief grote beweging van de turbo. Er bestaan turbos op veel verschillende 11 | T r a d i n g A l m a n a k
onderliggende waarden: indices, aandelen, obligaties, valuta en grondstoffen. Turbos zijn eenvoudig verhandelbaar via de beurs (Euronext), waardoor de trader de kans krijgt om snel in te spelen op actuele marktontwikkelingen. De turbo is hoe dan ook een instrument voor de actieve en ervaren trader. Door de hefboomwerking is een belegging in turbos hoe dan ook risicovoller dan een directe belegging in de onderliggende waarde. De koers van een turbo kan plots snel stijgen, maar ook even snel weer dalen. Voorzichtigheid is daarom geboden: via het inlassen van een automatische stop-loss kan de trader in turbos zijn potentile verliezen toch tot een minimum beperken. Het spreekt voor zich dat een dagelijkse opvolging van de posities een noodzakelijke voorwaarde is om op deze manier aan trading te doen. Met turbos kan een trader zowel op prijsstijgingen als op prijsdalingen van de onderliggende waarde mikken. Wie een stijging van een aandeel, index, verwacht, koopt een turbo long. Is de trader er van overtuigd dat er een daling van koers of prijs zit aan te komen, dan kan een turbo short winstkansen bieden. 3.7 CFDs Contracts For Difference of (CFD's) waren bij ons misschien minder bekende afgeleide producten, maar daar is dankzij WHS Selfinvest en Saxo Bank verandering in gekomen. In het Verenigd Koninkrijk zijn die CFDs al langer razend populair. Door te kiezen voor CFD sluit de trader een contract af waarbij hij mikt op de beweging van de koers van een aandeel, grondstof of index tussen de start- en de expiratiedatum van het contract. Hierbij dient opgemerkt te worden dat in het geval van een CDF de start- en de expiratieatum niet vastliggen, maar door de belegger zelf bepaald kunnen worden. Dat geeft dit beleggingsinstrument een extra vorm van flexibiliteit. Uiteraard kan met ook met CFDs zowel op koersstijgingen als dalingen gemikt worden. Via een CFD kan de trader bijvoorbeeld een aantal stukken van aandeel X kopen. Hij wordt dan eigenaar van de CDF, maar niet van de aandelen zelf. De koers van de CFD evolueert echter grotendeels mee met die van het onderliggende aandeel. Wie op de juiste manier heeft leren omgaan met dit product, kan via CFDs mooie winsten realiseren. Het komt er alleen op aan om de juiste trend te voorspellen. De flexibiliteit is waarschijnlijk het grootste voordeel van de CFD. Vooral wat plaatsen van orders betreft beschikt de trader over een grote vrijheid. Hij of zij kan orders doorgeven aan een door hem zelf bepaalde koers of voor een door hem zelf bepaalde periode, een vrijheid die andere afgeleide producten niet kunnen bieden. Het is bijvoorbeeld mogelijk om dagorders (die alleen geldig zijn voor de dag zelf) door te geven, om doorlopende orders te plaatsen (waarbij de belegger zelf bepaalt hoelang de order loopt) en stop-loss orders door te geven. Deze laatsten geven een automatisch verkoopadvies bij het bereiken van bepaald doelwit of wanneer een stop-loss wordt doorbroken. De trader neemt met andere woorden het heft zelf in handen en moet geen op maat gemaakt product kopen. CDFs zijn in onze opinie interessante beleggingsinstrumenten, maar dan alleen voor traders die weten hoe er mee dient omgegaan te worden. Enige voorkennis is alleszins vereist. Uiteraard dient er ook rekening te worden gehouden met de kosten wanneer het aankomt op het plaatsen van limieten. 12 | T r a d i n g A l m a n a k
3.8 Speeders Bij een speeder geldt eens te meer dat met een hefboomeffect wordt gemikt op een beweging, zij het omhoog dan wel omlaag, in een onderliggende waarde. De speeders zijn als product origineel uit Duitsland afkomstig en kwamen in 2001 op de markt. Zowel particuliere als professionele beleggers maken er gebruik van, maar hun populariteit schommelt van land tot land. In de Benelux laat die populariteit nog te wensen over. Een wezenlijk kenmerk is zoals gezegd dat ze met een leveraging-effect inspelen op bewegingen in een onderliggende waarde. Die onderliggende waarde kan opnieuw van alles en nog wat zijn, aandelen, valuta, indices, enzovoort. Voordeel is dat speeders een relatief geringe investering vergen, waar toch relatief grote winsten tegenover (kunnen) staan. Ga echter steeds voorzichtig te werk en verlies de risicos niet uit het oog. Traders moeten er zich vooraf goed bewust van zijn dat aan beleggingsproducten die grote winstkansen bieden steeds relatief grote risicos verbonden zijn. Voor iets hoort namelijk altijd iets. Speeders bieden de trader uiteraard ook de kans om zich in te dekken tegen koersdalingen bij een onderliggende waarde, wat dit beleggingsinstrument alleszins een duidelijke meerwaarde geeft. De belegger kan zowel in stijgende als in dalende beurzen geld verdienen, in tegenstelling tot opties kennen ze geen tijd- en geen verwachtingswaarde. Maar ook in dit geval geldt dat door een trader alleen succesvol in speeders gehandeld kan worden wanneer hij of zijn voordien voldoende ervaring heeft opgestoken. 3.9 Trackers of ETFs Voor traders zijn de exchange traded funds of ETFs zonder meer een aanwinst. Deze ETFs, vroeger meestal trackers genoemd, horen thuis onder de paraplu van de exchange traded products of ETPs. Zoals de naam al laat vermoeden zijn het producten die zoals aandelen op een beurs worden verhandeld. Het belang van deze ETFs kan moeilijk onderschat worden, zeker niet in de Verenigde Staten waar ze al razend populair zijn geworden. Het zijn voornamelijk de ETFs die volgens sommige analisten in niet onbelangrijke mate verantwoordelijk mogen gesteld worden voor de zware correctie in de goudprijs in de loop van 2013. Het zijn op relatief korte termijn belangrijke spelers op de financile markten geworden. Alles wijst er op dat ook in Europa een grote markt is weggelegd voor trading via ETFs. Voor traders bieden ETFs heel wat voordelen. Op de eerste plaats is er een groot aanbod aan deze producten beschikbaar, zodat het mogelijk is om op een brede basis te traden. De trader is namelijk niet meer gebonden aan bepaalde aandelen, hij kan evengoed kiezen voor het opvolgen van een korf aandelen via ETFs. Interessant is uiteraard dat ETFs ook de kans bieden om vlot en gemakkelijk in goud, zilver, te beleggen. Bijkomend voordeel is dat de kosten bewust laag zijn gehouden, zodat deze producten zeer toegankelijk zijn voor traders. De sector is bovendien in volle ontwikkeling, met de regelmaat van een klok komen er nieuwe fondsen bij. De fondsbeheerder van een ETF die een bepaalde index volgt, heeft als opdracht om de prestaties van die index te evenaren. Hij is met andere woorden niet gedwongen om beter te doen dan die index. In die zin kan worden gesteld dat ETFs op een passieve manier beheerd worden. Het aanbod is werkelijk verbluffend, vanaf de S&P 500 Index, de MSCI World Index tot en met kleinere ETFs, die zich op een niche van de markt richten. Niets is zo gemakkelijk als handelen in deze ETFs, ze worden 13 | T r a d i n g A l m a n a k
als aandelen gedurende de openingsuren van de beurs verhandeld, hun koersen fluctueren zoals die van aandelen. Bijna alles is mogelijk: het inlassen van een stop-loss, short posities innemen, enzovoort. Het aanbod is werkelijk enorm, er bestaan ETFs die in van alles en nog wat traden. Op de New York Stock Exchange noteren heel wat ETFs, maar ook op de Europese beurzen groeit hun aantal in razend tempo. Er kan zelfs van een echte hype gesproken worden. De trader kan bijvoorbeeld kiezen voor een fonds dat in small caps, in dividendaandelen, in bepaalde segmenten van de groeimarkten, in alle mogelijke grondstoffen, in vastgoed, in obligaties, belegt. Ook hier geld de regel dat de trader zich bij voorkeur beperkt tot een aantal vertrouwde ETFs die hij of zij op de voet blijft volgen. Eigenlijk bestaan er geen beperkingen, ook niet wat betreft het aantal verhandelde eenheden. Zoals gezegd moet de trader voor de transactiekosten de ETFs evenmin links laten liggen, de kosten vallen verhoudingsgewijs zeer laag uit. Maar dat wil natuurlijk niet zeggen dat een trader maar in het wilde weg moet handelen. Veel transacties brengen toch veel kosten met zich mee en het oplopen van die kostprijs gaat uiteraard gepaard met lagere winsten. 3.10 Forexmarkt De forexmarkt, afkorting van foreign exchange market, is geen echt beleggingsinstrument, maar is wel zeer populair. Op de forexmarkt worden valutaparen verhandeld, bijvoorbeeld de euro ten opzichte van de dollar. Op deze markt zijn alle belangrijke institutionele beleggers in de wereld actief, ook de interesse van particulieren is in de afgelopen jaren enorm toegenomen. Op de forexmarkt gaan enorme bedragen om, de handel draait 24 uur op 24 uur en is dus enorm transparant. Het is uiteraard mogelijk om met een hefboom te werken op deze markt, maar de particuliere trader vertrekt natuurlijk altijd met een achterstand ten opzichte van de banken en de andere grote spelers op de markt. Eigenlijk is de forexmarkt qua omvang momenteel de belangrijkste markt in de wereld. Traders kunnen ze op verschillende manieren bespelen, maar zaak blijft om de voorzichtigheid nooit te laten varen. In sommige valutaparen kan de volatiliteit bijzonder groot zijn. Daardoor laten traders zich maar al te vaak op het verkeerde been zetten. 4. Tien gouden regels voor een succesvolle trader
4.1 Let your profits run (neem niet te snel winst) Verkopen is voor een trader vaak moeilijker dan kopen. De vraag is namelijk steeds met hoeveel winst u zich tevreden moet stellen. Hier gelden eigenlijk twee gouden regels. De eerste luidt let your profits run, of met andere woorden neem niet te snel winst. Wanneer sommige aandelen de uptrend te pakken hebben, kan de stijging (erg) ver reiken. Voorbeelden daarvan zijn in de Verenigde Staten Netflix, Apple en Tesla Motors. Traders die deze aandelen met een beperkte winst verkochten, zullen hun haren ongetwijfeld van spijt uit het hoofd hebben getrokken. De tweede stelregel is dat u telkens voor uzelf een koersdoel vooropstelt bij een bepaalde trade. Die target kan afhankelijk zijn van het karakter van de onderliggende waarde. Dat koersdoel mag hoger liggen bij een volatiel aandeel zoals Apple dan bij een eerder defensief aandeel als Nestl. Spreek met uzelf een bepaalde target af en wijk er daarna nooit van af. Stel dat het koersdoel van aandeel X 14 | T r a d i n g A l m a n a k
op 50 lag. U hebt aan die koers verkocht en een behoorlijke winst gerealiseerd. Lig er daarna niet van wakker wanneer de koers van X doorstijgt naar 100. 4.2 Cut your losses (durf verliezen te nemen) Het spreekt voor zich dat niet elke trade succesvol is, zelfs ervaren traders zullen af en toe verliezen moeten incasseren. Een long positie kan in het rood duiken wanneer de koers van de onderliggende waarde niet stijgt maar daalt, hetzelfde kan gebeuren bij een short positie wanneer de koers van het aandeel of de index in kwestie niet daalt maar stijgt. Neem tijdig u voorzorgen om in dergelijk geval uw verliezen te beperken. Cut your losses, zo luidt dan het motto. Durf met andere woorden uw verliezen te nemen, dat kan op een eenvoudige manier door een stop-loss in te bouwen. Onder of boven een bepaalde koers worden de posities automatisch afgebouwd, wat er zal daarna gebeuren, mag u niet van wakker liggen. 4.3 Waak over de kosten De kostprijs voor transacties zijn in de afgelopen jaren fors gedaald, dankzij de opkomst van internet en de discount brokers. Handelen kost echter geld en dus zal u hoe dan ook kosten moeten betalen wanneer u tradingoperaties uitvoert. Kosten alleen zijn echter niet doorslaggevend, ook een bepaalde vorm van dienstverlening kan geen overbodige luxe zijn. Om de kostenstructuur zo laag mogelijk te houden, is het zaak om alleen met overleg te handelen. Maak eerst uw huiswerk, kijk en analyseer de evoluties op de beurs en bij de onderliggende waarde(n), neem vervolgens een beslissing en wijk daar ook niet meer van af. Het is bovendien belangrijk om enig geduld op te brengen wanneer u een transactie hebt uitgevoerd. Het heeft weinig zin om te hopen dat de koers van de onderliggende waarde onmiddellijk na het afsluiten van de transactie zal stijgen/dalen, naargelang de positie die u hebt ingenomen. Paniek is een slechte raadgever, het sluiten van een positie om over te stappen naar een andere positie is geen verstandige zaak. Een ervaren trader zal zijn hoofd altijd koel houden en alleen weloverwogen beslissingen nemen. 4.4 Bepaal op voorhand koersdoel en stop-loss Over het koersdoel en de stop-loss hebben we het al eerder uitgebreid gehad, maar beide zijn zo belangrijk dat ze nogmaals behandeld kunnen worden. Na verloop van tijd zal een trader leren welk koersdoel of welke stop-loss bij een bepaalde onderliggende waarde past, het wordt als het ware een optimisme. Het opgeven van vaste koersdoelen of stop-losses heeft geen enkele zin, ze verschillen van trade tot trade. Het kan niet genoeg onderlijnd worden dat koersdoel en stop-loss op voorhand vastgelegd worden. Slechts in geval van urgentie mogen ze aangepast worden. Stel bijvoorbeeld dat u posities in bedrijf x hebt ingenomen en dat de winstvooruitzichten voor dit bedrijf fors naar boven aangepast worden. In dat geval dringt een aanpassing van het koersdoel zich inderdaad op, terwijl ook de stop-loss mag opgetrokken worden. Het omgekeerde scenario, bedrijf x komt met slecht nieuws, kan zich uiteraard ook voordoen. Maar hanteer als gouden stelregel dat behoudens onvoorziene omstandigheden niet van de met uzelf afgesproken koersdoelen wordt afgeweken. 15 | T r a d i n g A l m a n a k
4.5 Laat u niet benvloeden door het sentiment Traders moeten met een koel hoofd handelen, ze mogen zich niet laten meeslepen door het sentiment op de markt. Veel financile websites hebben een merkwaardige voorkeur voor slecht nieuws. Ze geven met andere woorden veel meer slecht dan goed nieuws. Inderdaad is het zo dat de meeste mensen liever slecht nieuws dan goed nieuws lezen. Maar op die manier wordt er wel aan stemmingmakerij gedaan en dat kan grote gevolgen hebben voor het al dan niet lukken van een tradingoperatie. De trader kan zich laten overhalen om overhaast een positie te sluiten, terwijl dat achteraf helemaal niet nodig bleek te zijn. Gedane zaken nemen echter geen keer. Wat de markten zelf betreft: die hebben nu eenmaal de neiging om heen en weer te bewegen tussen paniek en euforie. Het is belangrijk dat dergelijke bipolaire stemmingen de gemoedsrust van de trader niet benvloeden. Soms kan het zelfs interessant zijn om tegen de trend in te gaan. Warren Buffett heeft een groot deel van zijn succes te danken aan het feit dat hij hebzuchtig werd op een moment dat andere beleggers het in hun broek deden van de schrik, terwijl hij anderzijds voorzichtig werd op ogenblikken dat anderen hebzuchtig waren. Probeer altijd verder te kijken dan de stemming van het moment zelf. Posities wijzigen op basis van paniek of euforie moet te allen tijde vermeden worden. 4.6 Neem nooit te grote risicos Een ervaren trader zal altijd koelbloedig handelen, waarbij de risicos nauwlettend afgewogen worden ten opzichte van de mogelijke winsten. Zeker wanneer met een hefboom wordt gewerkt, kunnen de verliezen vaker veel hoger oplopen dan oorspronkelijk gedacht. Sommige traders zijn tamelijk zelfzeker en houden te weinig risico met worst case scenarios. Neem daarom nooit te grote risicos. Hebzucht is een slechte raadgever op de financile markten, deze ondeugd wordt meestal eerder vroeg dan laat afgestraft. Voor het opzetten van een transactie moeten de winstkansen dan ook nauwkeurig afgewogen worden ten opzichte van de mogelijke risicos. Traders die dit niet doen, zullen vroeg of laat het deksel op de neus krijgen. We durven met enige mate van zekerheid voorspellen dat hun tradingcarrire niet zo lang zal duren. Maar ook ervaren traders zullen af en toe een verlies moet slikken. Perfectie bestaat namelijk niet, ook niet in de wereld van de succesvolle traders. Het beperken van de risicos is een onmisbaar onderdeel van het traden. 4.7 Laat u niet verblinden door successen Hoogmoed komt voor de val, ook voor traders. Het gevaarlijkste wat een trader kan overkomen is een te grote mate van zelfzekerheid. Vaak is een eerste trade een lucky strike, denk maar aan het traditionele beginnersgeluk. Maar eerste gewin is vaak kattengespin, zo wil een ander spreekwoord. Een trader die n of meer successen heeft behaald, kan overmoedig worden met als gevolg dat de risicos over het hoofd worden gezien. De trader in kwestie zal dan bijvoorbeeld (te) grote posities innemen en op een bepaald moment tegen de lamp vliegen. Het volgende advies moet een trader dan ook goed in de oren knopen. 4.8 Ga nooit tegen de trend in Misschien is dit wel het belangrijkste advies dat we u kunnen meegeven. De trend is de beste vriend van de trader en deze mag zijn vriend dan ook nooit in de steek laten. Ook al zeggen de ijzeren wetten van de logica dat de huidige trend op de verkeerde premissen is gebaseerd, dan nog is het 16 | T r a d i n g A l m a n a k
verkeerd om tegen de trend in te gaan. Wie dit advies niet goed in de oren knoopt, zal snel trader af zijn. Belangrijk is om de trend te pakken te krijgen, dat is hoe dan ook het begin van elke geslaagde trade. 4.9 Blijf altijd aanwezig in markten die voldoende liquide zijn Sommige traders zoeken het erg ver, zij denken dat er vette winsten te rapen zijn door te handelen in onbekende aandelen die ergens in een verloren hoekje van de beurs noteren. Misschien kan een trader daar wel eens een slag slaan, maar de meeste transacties op illiquide onderliggende waarden zullen meestal fout aflopen. Illiquide markten kunnen namelijk door de in- of outflow van beperkte bedragen een bocht van 180 maken. Met als gevolg dat de trader uiteindelijk op het verkeerde been wordt gezet. Succes in deze materie kan namelijk niet gegarandeerd worden. 4.10 In geval van twijfel, doe niets De financile markten reageren niet altijd even logisch. Gelijkaardige gebeurtenissen kunnen een verschillend resultaat opleveren. Het kan dus gebeuren dat de belegger absoluut niet meer weet welke richting de koers van een bepaalde onderliggende waarde zal inslaan. In dat geval geldt n gouden regel: in geval van twijfel, doe niets. Op een bepaald moment zal de trader de trend opnieuw te pakken krijgen. 5. Technische analyse
In de beleggingswereld wordt een onderscheid gemaakt tussen fundamentele en technische analyse. Fundamentele analyse houdt rekening met alle mogelijke fundamentele gegevens van een beurs, een aandeel, een grondstof, een currency, enzovoort. Die gegevens zullen worden getoetst aan het economische plaatje en op basis van de verworven informatie zal geprobeerd worden om een beeld te vormen van de toekomstige richting die een bepaalde waarde zal inslaan. Op basis van dat beeld zal de trader vervolgens een positie innemen. Sommige traders baseren zich louter en alleen op een fundamentele analyse, maar de eerlijkheid gebiedt ons te zeggen dat die categorie relatief beperkt is. Het merendeel van de traders baseert zich namelijk hoofzakelijk op technische analyse alvorens een bepaalde positie in te nemen. Over zin en onzin van de toepassing van technische analyse voor tradingdoeleinden, zijn al hoog oplaaiende discussies gevoerd, maar een conclusie is nog altijd niet gevallen. Sommige spreken van hocus pocus of van het trekken van zinloze lijntjes op de chart van een bepaalde onderliggende waarde. Wie alle lectuur wil aanschaffen die aan technische analyse is besteed, mag zich een grote boekenkast aanschaffen. Uiteraard zijn er ook gespecialiseerde websites die zich volledig op dit onderwerp focussen. Op zijn zachtst gezegd doet technische analyse veel meer dan een fundamentele analyse, de gemoederen hoog oplaaien. Maar waar draait het uiteindelijk allemaal om? Concreet komt het er op neer dat, op basis van patronen uit het verleden op de chart (of grafiek) van een bepaalde onderliggende waarde, geprobeerd wordt om de toekomstige evolutie van de koersen of de prijzen van die onderliggende waarde te voorspellen. In de technische analyse wordt mits het toelaten van enige fantasie de geschiedenis gebruikt als een gids voor de toekomstige bewegingen. 17 | T r a d i n g A l m a n a k
Of die gids al dan niet voor 100% betrouwbaar is, doet er eigenlijk niet toe. Feit is en blijft dat de technische analyse een handig werkingsmiddel blijft. Kant-en-klare adviezen moet u op basis van een technische analyse eigenlijk niet verwachten, maar de techniek kan wel een handig hulpmiddel vormen bij het treffen van beslissingen in geval van een geplande tradingoperatie. De praktijk leert ons namelijk dat bepaalde patronen die op de financile markten in het verleden opdoken inderdaad op geregelde tijdstippen in de toekomst opnieuw in min of meer gelijkaardige vorm verschijnen. Het komt dus eigenlijk neer op het herkennen van patronen die laten vermoeden dat een bepaalde oorzaak op de chart in de toekomst hetzelfde gevolg zal hebben als ze in het verleden heeft gehad. Het is namelijk dit soort patronen dat een technische analist probeert terug te vinden. Belangrijk bij het gebruik van een technische analyse zijn niet alleen de prijsevolutie op de grafiek zelf, maar ook de evolutie van de verhandelde volumes. Een bepaalde beweging in een onderliggende waarde (aandeel, grondstof, index, valuta, ) moet namelijk bevestigd worden door een toename van de verhandelde volumes in die onderliggende waarde. Vertrouwd raken met de belangrijkste principes kan enige tijd en moeite kosten. Het is dus zeker niet zo dat de rijpe vruchten bij een trader die gebruikt maakt van technische analyse in de schoot zullen vallen. 5.1 Technische analyse versus fundamentele analyse trend Staat technische analyse lijnrecht tegenover fundamentele analyse? Dat is zeer zeker niet het geval, beide zullen elkaar aanvullen. Op basis van een fundamentele analyse kan worden bepaald hoe de gang van zaken bij een bepaalde onderliggende waarde in het heden is, inclusief natuurlijk de koersevolutie. De technische analyse kan een impressie geven hoe dit in de toekomst zal gebeuren. Maar voorzichtigheid is hier op zijn plaats, want onfeilbaar is technische analyse zeker niet. Het geloven in valse signalen heeft al heel wat traders massas geld gekost. Traders die gebruik maken van een technische analyse zullen steeds gemakkelijk de trend bij een aandeel, index, grondstof, enzovoort kunnen bepalen. Die trend kan stijgend, dalend of neutraal zijn, waarbij het aan de trader is om in te spelen op tussentijdse bewegingen in die trend. Maar laat u niet te sterk vastpinnen op een welbepaalde trend. In een uptrend zullen niet alle long operaties winstgevend zijn, traders kunnen bijvoorbeeld van correcties gebruik maken om winstgevende trades uit te voeren. Hetzelfde geldt trouwens voor een downtrend. Ook in een neutrale trend zullen er bewegingen opduiken die winstgevende trades mogelijk maken. Niettemin is het erg belangrijk voor een trader om de trend vast te stellen. Tenslotte nog dit: traders kunnen al dan niet twijfelen aan de bruikbaarheid van technische analyses (iedereen heeft namelijk recht op zijn eigen mening), maar als puntje bij paaltje komt mag niet over het hoofd worden gezien dat de grafieken van onderliggende waarden dagelijks door duizenden traders worden bekeken. Als iedereen dezelfde conclusie trekt uit de analyse van een chart, volgt er hoe dan ook een beweging. Dit maar om aan te geven dat u toch beter rekening kunt houden met deze vorm van marktanalyse. Hieronder bekijken we enkele populaire vormen van een technische analyse. 18 | T r a d i n g A l m a n a k
6. Voorbeelden van een technische analyse
6.1 De Dow-theorie, of wat dacht de bedenker van de Dow Jones ervan De Charles Dow-theorie is al meer dan een eeuw oud, maar wordt nog steeds wereldwijd op veel grotere schaal gebruikt dan algemeen wordt aangenomen. Deze theorie vormt namelijk de basis van de volledige technische analyse zoals we die nu kennen. Charles Dow, beter bekend als de naamgever van de bekende Dow Jones index, gebruikte als uitgangspunt dat koersen van alle mogelijke onderliggende waarden alle factoren verrekenen die van invloed zijn op het tot stand komen van die koersen. Dow onderscheidde op de chart drie soorten trends: een primaire trend, een secundaire trend en een trend op korte termijn. Een trend kan uiteraard wijzigen, maar daarvoor was volgens Charles Dow vereist dat een wijziging door zowel de Dow Jones als de Dow Jones Industrial Average wordt bevestigd. Hier is de Charles Dow-theorie enigszins achterhaald, want in zijn tijd (de eeuwwisseling van de 19de naar de 20ste eeuw) was de transportsector nog belangrijk op de Amerikaanse beurzen. Dat is vandaag de dag helemaal niet meer het geval, de Nasdaq en de S&P 500 zijn veel belangrijkere indices geworden. Op basis van de algemene Charles Dow-theorie werden een aantal specifieke indicatoren ontwikkeld om bepaalde koers voorspellende patronen op de grafieken te leren herkennen. Onder andere aan de verschillende soorten gemiddeldes wordt een groot belang gehecht. Met gemiddeldes bedoelen we koersevoluties waarvan over een periode van 25, 38, 50, 100, 200 of 250 dagen een gemiddelde koers wordt gemaakt. Vertrekpunt is steeds dat een koers zich nooit echt heel ver van zijn gemiddelde zal verwijderen. Gebeurt dat toch, dan is een terugkeer naar dat gemiddelde waarschijnlijk en zal de koers naargelang de situatie moeten stijgen of dalen. Vooral aan het gewogen gemiddelde wordt als richtinggevende indicator veel belang gehecht. Daarnaast kunnen op de grafiek van een bepaald aandeel, beurs, ook duidelijke trendkanalen aangewezen worden. Die trendkanalen worden bepaald door lijntjes te trekken van de dieptepunten, die de koers van een bepaalde onderliggende waarde tijdens een bepaalde zelf uitgekozen periode lieten optekenen. Hetzelfde gebeurt met de pieken die tijdens dezelfde periode werden geregistreerd. Het resultaat kan de trader behulpzaam zijn bij het opzetten van trades. Hij of zij zal namelijk of stijgende of dalende trendkanalen herkennen. Het belang van die trendkanalen mag niet onderschat worden: een onderliggende waarde die aan de bovenkant (of in het andere geval aan de onderkant) van een trendkanaal zit zal opnieuw terugzakken in dat kanaal (of in het andere geval: zal opklimmen in het trendkanaal). Toch is voorzichtigheid geboden, het kanaal zou naar boven of naar onder doorbroken kunnen worden, waarbij er dan sprake is van een omslag in het sentiment. In dat geval zal de trader zijn posities moeten aanpassen. Op de grafieken kunnen ook steunen en weerstanden worden aangeduid, bepaalde niveaus die door de onderliggende waarde maar moeilijk doorbroken kunnen worden. Dikwijls zijn dat ronde getallen met een grote psychologische betekenis die als steun of als weerstand fungeren. Een bepaalde onderliggende waarde kan op de chart steun ondervinden op een niveau van 50 of 100. Een terugval onder dat niveau geeft een technisch verkoopsignaal. Het omgekeerde van de steun is dan de weerstand, een niveau waar de koers zich telkens de tanden op stuk bijt. Stel dat de onderliggende waarde telkens terugvalt wanneer het niveau van 50 of 100 wordt bereikt, dan wordt van een 19 | T r a d i n g A l m a n a k
weerstand gesproken. Een doorbraak boven een weerstand geeft een duidelijk technisch koopsignaal. Traders proberen op basis van de technische analyse op hun grafieken ook allerlei patronen te herkennen, met als belangrijkste patronen bearishe of bullishe driehoeken, rechthoeken, diamantformaties, wedges, vlaggen en wimpels, hoofd en schouder formaties. Sommige van die patronen kunnen voor de trader erg interessant zijn voor het bepalen van de toekomstige richting, maar zijn anderzijds niet altijd even gemakkelijk te herkennen. Succesvol handelen via technische analyses vergt de nodige ervaring, je wordt niet van vandaag op morgen een succesvolle trader op basis van technische analyses. Een heel populaire secundaire indicator is de Relative Strength Index (RSI), die de trader vertelt of aandelen of andere onderliggende waarden overkocht dan wel oververkocht zijn. In het eerste geval is de koers te fors opgelopen, kan een correctie op komst zijn en is het daarom misschien beter om maar te verkopen, in het tweede geval kan een aandeel koopwaardig zijn ook omdat de koers te ver is doorgezakt. Verstandige traders gebruiken de RSI als een bevestigende indicator, ze zullen eerst ook andere indicatoren raadplegen. Een aanbevolen handboek voor wie zich wil toeleggen op technische analyses, is Technical analysis explained van Martin Pring. In ieder geval een aanrader voor elke trader, de principes van een technische analyse worden in dit boek helder en duidelijk uitgelegd. 6.2 Eliott Wave-theorie Robert Prechter is een legendarische naam in de technische analyse, hij en niemand anders heeft op basis van de Elliott Wave-theorie, gebaseerd op basis van de Fibonacci-getallenreeks, de beurscrach van 1987 voorspeld. Met die Fibonacci-getallenreeks is de wetenschap nog niet helemaal klaar. Het betreft een reeks van cijfers opgesteld door de man die ook de scheve toren van Pisa ontwierp. De verklaring van het verband tussen beiden zou ons veel te ver voeren. De Eliott Wave-theorie is een golventheorie, de aanhangers van deze theorie proberen op basis van golven een terugkerend patroon op de financile markten te ontdekken. De ontwerper van de theorie is de Amerikaan Ralph Elliott, die constateerde dat bewegingen op de financile markten steeds in een aantal elkaar afwisselende golven voorvielen. De Eliott Wave-theorie is best een interessante vingeroefening, maar beginnelingen zullen er een harde dobber aan hebben. Het kan wel even duren alvorens ze de belangrijkste principes onder de vingers hebben. Beginnende traders met interesse voor de technische analyse beperken zich best tot de principes van de algemene technische analyse. 6.3 Point and figure charting Eerlijk is eerlijk: we geven toe dat het wel even geleden is dat we nog iemand zijn tegengekomen die gebruik maakte van point and figure charting. Het tijdperk van de computer is deze vorm van technische analyse bijna fataal geworden, alleen de die-hard fans maken er nog gebruik van. Point and figure charting komt neer op het weergeven van schommelingen in de koers van een onderliggende waarde door het cijfer nul (wanneer de koers daalt) en door een kruisje (wanneer de koers stijgt). Er is een filter ingebouwd om tussentijdse bewegingen te neutraliseren. Point and figure charting biedt twee voordelen aan een trader. Op de eerste plaats is hij of zij gedwongen om zijn of haar huiswerk te maken, want de charts worden meestal nog met de hand 20 | T r a d i n g A l m a n a k
bijgehouden. Concreet wil dit zeggen dat het contact met de financile markten gegarandeerd blijft. Het tweede voordeel is dat de gegeven aan- of verkoopsignalen meestal vrij duidelijk n betrouwbaar zijn. Hoewel, ook op dit vlak zijn er heel wat uitzonderingen die de regel bevestigen. 7. De belangrijkste signalen in de technische analyses
7.1 Het gewogen gemiddelde Hierboven hebben we al iets verteld over het gewogen of voortschrijdende gemiddelde. Dit gemiddelde wordt bereikt door de koersen van de onderliggende waarde over een aantal handelsdagen op tellen. Daarbij zal de meest recente koers steeds toegevoegd en de oudste koers steeds weggelaten worden. De optelsom van het totaal wordt gedeeld door het aantal handelsdagen (25, 50, 200,), waarna een getal wordt verkregen. Dit getal wordt dagelijks uitgedrukt op een grafiek, waarbij de verschillende punten van die grafiek verbonden worden. Uiteindelijk krijgt men dus een vloeiende lijn. Welk belang kan aan de evolutie van de lijn worden gehecht? Wanneer de koers van de onderliggende waarde naar boven door het gewogen gemiddelde breekt, kan dit als een krachtig koopsignaal worden beschouwd. Omgekeerd kan een terugval onder het gemiddelde als een verkoopsignaal opgevat worden. Houd rekening met het opduiken van valse signalen. Het zou te gemakkelijk zijn voor een trader wanneer elke kruising van het gemiddelde een duidelijk signaal oplevert. Gebruik daarom steeds het gewogen gemiddelde in combinatie met andere indicatoren. 7.2 Bullish of bearish triangle Driehoeken of triangles worden als de sterkste signalen in de technische analyse beschouwd. In het geval van een bullish triangle stoot de koers van de onderliggende waarde telkens opnieuw op een weerstand die we bij wijze van voorbeeld op 50 zullen plaatsen. Wanneer dat niveau wordt aangetikt, valt er telkens een terugval. Dat betekent dat er traders of beleggers zijn die op 50 een verkooplimiet hebben geplaatst. Tijdens de vorming van de driehoek zal de terugval echter kleiner en kleiner worden, waarbij dus de correcties steeds hoger komen te liggen. Dat betekent dan weer dat de verkoopdruk stilaan opdroogt. Op een bepaald moment zal die verkoopdruk volledig opgedroogd zijn, zodat niets een doorbraak uit de driehoeksformatie in de weg staat. De kaap van 50 zal dus doorbroken worden, een uitbraak die bijzonder krachtig kan gebeuren. Belangrijk is echter dat de uitbraak onder grote volumes gebeurt. Is dat niet het geval, dan kan er sprake zijn van een vals signaal. Meestal volgt er na een uitbraak een terugval, waarbij de koers van de onderliggende waarde nog even terugvalt tot op de weerstandslijn van de driehoek. We spreken in dat geval van een pull-back. Volgens sommige technische analisten kan de maximale hoogte van de driehoeksformatie een indicatie geven over het beschikbare hausse-potentieel. De bearish triangle vormt het spiegelbeeld van de bullish triangle. De koers van de onderliggende waarde veert na een daling telkens op wanneer het niveau van 50 wordt bereikt. Op dat niveau zijn er namelijk opnieuw traders bereid om in te stappen. Het valt echter op dat de opleving van de koers stilaan aan kracht verliest en vervolgens helemaal stilvalt. Uiteindelijk zal de koers terugvallen onder het niveau van 50, waarna de dalende beweging een verlengstuk krijgt. De terugval onder het niveau van 50 moet opnieuw door grote verhandelde volumes bevestigd worden. Of het dalingspotentieel 21 | T r a d i n g A l m a n a k
even groot is als de maximale hoogte van de driehoeksformatie, durven we u niet te garanderen. Evenmin kunnen we garanderen dat het verwachte signaal er daadwerkelijk komt, in sommige gevallen zal de driehoeksformatie zonder een signaal te geven geleidelijk aan verwateren. De symmetrische driehoek is een variant op bovenstaande triangle-formaties, zij het dat hier op voorhand de richting van de uitbraak moeilijk te voorspellen valt. Kopers en verkopers houden elkaar min of meer in evenwicht en gedurende geruime tijd is het onduidelijk wie uiteindelijk aan het langste eind zal trekken. Ooit moet de koers van de onderliggende waarde toch richting kiezen, naar omhoog of naar omlaag. De trader kan positie kiezen en profiteren van de beweging die volgt na de uitbraak uit de driehoeksformatie. De rechthoek is natuurlijk een heel ander patroon, maar vertoont toch een aantal kenmerken die overeenstemmen met de triangle-formaties. Nog meer dan in het geval van de symmetrische driehoek heerst er onzekerheid, waarbij de koers van de onderliggende waarde twijfelt tussen het inslaan van een nieuwe richting. De kopers trekken aan de ene kant naar omhoog, de verkopers trachten de koers naar omlaag te duwen. Die strijd kan geruime tijd duren alvorens er een uitbraak naar boven of naar beneden gebeurt. Verder gelden dezelfde regels als bij een driehoek: de verhandelde volumes moeten de uitbraak ondersteunen, het koersdoel kan min of meer overeenstemmen met de hoogte van de driehoeksformatie. 7.3 RSI of Relative Strenght Index De Relative Strenght Index, Relatieve Sterkte Index of RSI is een veel gebruikte indicator die pretendeert aan te geven of een aandeel (of een andere onderliggende waarde) koopwaardig dan wel verkoopwaardig is. De berekening van deze RSI zullen we u besparen, de theorie hierover kan u ongetwijfeld elders vinden. De RSI schommelt tussen een waarde van 0 tot 100, met een indeling in drie vakjes. Het middelste vakje, tussen 30 en 70 is het neutrale vakje waarin de trend stijgend of dalend kan zijn. De aandacht van de trader zal pas gevestigd worden in geval van een doorbraak boven 70, want dan is de onderliggende waarde oververkocht en zou een correctie kunnen plaatsvinden. Onder 30 is de onderliggende waarde echter overkocht en liggen er mogelijk koopkansen in het verschiet. Toch werden er nogal wat foutieve beslissingen genomen door traders op basis van de evolutie van deze indicator. Het zwakke punt is namelijk dat de signalen niet bevestigd worden door de volumes, hier houdt de indicator namelijk geen rekening mee. Een voorbeeld van een slechte beslissing genomen op basis van een technische analyse was de beurs van Parijs vlak voor de beurscrash van 1987. Op vrijdag voor Black Monday in dat jaar stond bij de benchmark CAC 40 index de Relative Strength Index (RSI) in de koopzone. Wie op basis van de stand van de RSI een long positie innam, zat op korte termijn diep in het rood. Technische indicatoren als de RSI zijn dus allesbehalve onfeilbaar, gebruik in combinatie met andere factoren valt dus zeker aan te bevelen. 7.4 MACD of Moving Average Convergence/Divergence indicator De MACD of Moving Average Convergence/Divergence indicator mag rekenen op een groeiende populariteit bij traders. Deze indicator heeft namelijk de eigenschap om een trendommekeer in de koers van een onderliggende waarde te kunnen voorspellen. Eigenlijk is de MACD samengesteld uit twee voortschrijdende gemiddeldes van respectievelijk 12 en 26 dagen. De afstand tussen beide lijnen geldt als een barometer voor de mate waarin het sentiment omtrent de onderliggende waarde 22 | T r a d i n g A l m a n a k
bullish of bearish is. Een kruising van beide gemiddeldes vormt een signaal waardoor de trader in actie kan komen, hetzij door long hetzij door short te gaan. 7.5 Head and shoulders formatie In het verleden gold de head and shoulders formatie als n van de meest betrouwbare indicatoren, maar in de afgelopen jaren heeft de technologie deze formatie wat naar de achtergrond gedwongen. De technische aspecten zullen we de lezer eens te meer besparen, maar kort en bondig komt het er op neer dat deze formatie zou wijzen op een trendommekeer op de markt. Zoals de naam head and shoulders formatie al doet vermoeden is er sprake van een formatie bestaande uit een hoofd en twee schouders, waarbij laatstgenoemde door een zogenaamde neklijn met elkaar verbonden zijn. Wanneer de neklijn naar beneden doorbroken wordt, wordt een krachtig verkoopsignaal gegeven. De inverse head and shoulders formatie biedt het omgekeerde beeld, hier kan een doorbraak als verkoopsignaal beschouwd worden. Het klinkt natuurlijk allemaal mooi, misschien wel te mooi om waar te zijn. In de praktijk is het namelijk niet altijd even gemakkelijk om head and shoulders formaties (en hun tegenhangers) als dusdanig te herkennen. Vooral onervaren traders zullen regelmatig foutieve signalen oppikken, met als gevolg dat hun transacties de mist ingaan. Alleen zeer ervaren technische analisten zullen met enige mate van zekerheid een head and shoulders formatie kunnen duiden. 8. Conclusie
FT Alphaville's Dan McCrum vestigde onlangs de aandacht op een studie onder de titel "Technical Analysis and Individual Investors" door Arvid Hoffman en Hersh Shefrin. Deze twee economen onderzochten de statistieken van een aantal discount brokers in de periode 2000-2006 en kwamen tot de conclusie dat wie handelde in opties op basis van een technische analyse alleen zwakke tradingresultaten realiseerde. Hun rendementen waren met andere woorden niet om over naar huis te schrijven. Dat bevestigt alleen maar dat technische analyses steeds als een hulpmiddel moeten worden gebruikt. Een succesvolle trader handelt op basis van de combinatie van fundamentele en technische analyses, aangevuld met zijn ervaring en een grondige kennis van de onderliggende waarden waarin hij handelt.
Wie meer wil weten welke Open Trades dat we momenteel bij Slim in Trading in de markt hebben, die kan steeds terecht in het Trading Rapport (vanaf slechts 20 euro per maand bent u al lid!) >>> ABONNEER: https://slimintrading.com/abonneren/
Disclaimer: Dit rapport is een uitgave van Slim in Trading dat uitsluitend verspreid wordt aan de abonnees die de algemene voorwaarden hebben aanvaard (www.slimintrading.com). Dit rapport is auteursrechtelijk beschermd, waarbij elke onrechtmatige verspreiding van dit rapport aanleiding zal geven tot een forfaitaire schadevergoeding van 10.000 EUR per inbreuk, ongeacht het recht van Slim in Trading om haar hogere schade te begroten. Dit rapport is niet bedoeld om enig persoon tot het kopen of verkopen van enig product aan te zetten en kan niet beschouwd worden als beleggingsadvies.