ZADATAK 1:

Motor istosmjerne struje sa serijskom uzbudom ima podatke 225 V, 50 A, 3000 o/min.
Karakteristika magnetiziranja (ovisnost inducirane elektromotorne sile o struji aramture)
snimljena je pri nominalnoj brzini, i aproksimirana je krivuljom na slici.. Motor je optereen sa
110 % nominalnog momenta, a njegova osoviona se vrti brzinom od 2000 o/min. Odrediti napon i
struju u ovom reimu. Gubici u eljezu, pad napona na etkicama, reakcija armature, kao i trenje i
ventilacije mogu se zanemariti.




RJEENJE:

Prvo je potrebno odrediti u kojem segmentu se nalaze struja i elektromotorna sila motora,
odnosno da li je stroj u zasienju. Predpostavimo da stroj nije zasien(I), pa je moment serijskog
motora razmjeran kvadratu struje:



Znai pretpostavka nije opravdana, i motor se nalazi u zasienju. Moment serijskog motora u
zasienju zbog konstntnog magnetskog toka, razmjeran je struji armature:



Kako je motor zasien (magnetski tok je konstantan- ne ovisi o struji optereenja), elektromotorna
sila ovisi samo o brzini:



Iz nominalnog reima motora moe se odrediti otpor amature:



Pa je napon motora:










































ZADATAK 2:

Dan je generator istosmjerne struje s nezavisnom uzbudom. Omski otpor namota armature je
= 1 . 0
a
R . Ako se generator optereti strujom A I
t
120 , 80 , 40 , 0 = , na stezaljkama
dobivamo napone V U 376 , 386 , 394 , 400 = . Treba odrediti utjecaj reakcije armature (u %
od napona praznog hoda), pri ovim strujnim optereenjima.


RJEENJE:

Ems generatora za ova optereenja je:


V E
V E
V E
I R U E
t a
388 120 1 . 0 376
394 80 1 . 0 386
398 40 1 . 0 394
3
2
1
= + =
= + =
= + =
+ =


Utjecaj reakcije armature je:

% 5 . 0 100
400
398 400
100 %
0
1
1
=

=
U
U
U

% 5 . 1 100
400
394 400
100 %
0
2
2
=

=
U
U
U

% 3 100
400
388 400
100 %
0
3
3
=

=
U
U
U


















ZADATAK 3:

Generator sa sloenom uzbudom daje u mreu A I 56 = , pri naponu na stezaljkama
V U 220 = . Generator ima slijedee podatke:
- Otpor namota armature = 2 . 0
a
R
- Otpor paralelnog uzbudnog namota =55
p
R
- Otpor serijskog uzbudnog namota = 15 . 0
r
R
- Pad napona na etkicama V U

2 =

Treba odrediti:
1. Struju koja protjee kroz namote armature
2. Elektromotornu silu generatora



RJEENJE:

1. Struja kroz paralelni uzbudni namot je:

A
R
U
I
p
p
4
55
220
= = =
Struja armature je:
A I I I
p a
60 4 56 = + = + =

2. Elektromaotorna sila je:

V U R I U E
a a
234 2 2 . 0 60 220 = + + = + + =



















ZADATAK 4:

Generator istosmjerne struje s paralelnom uzbudom, snage kW P
n
5 . 16 = , napona
V U
n
115 = i brzine vrtnje
min
1460
o
n
n
= ima otpor armature = 0424 . 0
a
R i otpor
statora (indukcijski namot) = 6 . 20
s
R . Ako jer 246 = N , 4 2 = p i 2 2 = a , treba odrediti:

1. Magnetski tok
2. Elektromagnetski okretni moment
3. Otpor jedne paralelne grane armature


RJEENJE:

1. Struja armature:

A
R
U
U
P
I I I
s
n
n
n
s n a
1 . 149
6 . 20
115
115
10 5 . 16
3
= +

= + = + =

Ems generatora:
V I R U E
a a n
3 . 121 1 . 149 0424 . 0 115 = + = + =

Magnetski tok:
Wb
N n p
a E
n
0101 . 0
246 1460 2
1 3 . 121 60 60
=


=

=


2. Okretni magnetski moment

Nm I N
a
p
M
a
118 1 . 149 0101 . 0 246
1 2
2
2
=

=



3. Otpor jedne paralelne grane

= = = 0848 . 0 0424 . 0 1 2 2
1 a a
R a R











ZADATAK 5:

Istosmjerni generator s paralelnom uzbudom ima slijedee podatke:
- Otpor indukcijskog namota (statora) =100
s
R
- Otpor aramature = 1 . 0
a
R
- Brzina vrtnje
min
425
o
n=
- Napon koji generator daje mrei V U 440 =
- Snaga generatora kW P
g
100 =

Za vrijeme rada pokida se pogonski remen i generator nastavi raditi kao motor uzimajui iz
mree snagu kW P
n
10 = . Treba odrediti brzinu
1
n kojom se motor vrti u tom reimu rada.
Reakciju armature zanemariti.


RJEENJE:

Generator daje u mreu:
A
U
P
I
g
3 . 227
440
10 100
3
=

= =

G
-
p
I
a
I
I
U


Uzbudna struja generatora je:
A
R
U
I
s
p
4 . 4
100
440
= = =

Struja armature je:
A I I I
p a
4 . 231 4 . 4 227 = + = + =

Elektromotorna sila generatora je:
V R I U E
a a
14 . 463 4 . 231 1 . 0 440 = + = + =

Iz izraza :
09 . 1
425
14 . 463
= = =
= =
n
E
K
n K n k E

U motornom reimu rada struja je:

A
U
P
I
n
7 . 22
440
10 10
3
=

= =

M
-
p
I
a
I
I
U


Struja kroz armaturu je:
A I I I
p a
3 . 18 4 . 4 7 . 22 = = =

Kontraelektromotorna sila je:

V R I U E
a a
17 . 438 1 . 0 3 . 18 440 = = =

Motor e se vrtjeti brzinom:
min
402
09 . 1
17 . 438
1
o
K
E
n = = =
























ZADATAK 6:

Istosmjerni generator s paralelnom uzbudom ima slijedee podatke:
- nominalna snaga kW P
n
25 = ,
- nominalni napon, V U
n
115 = ,
- nominalna struja A I
n
217 = ,
- nominalna uzbudna struja A I
p
3 = ,
- otpor namota armature, pri 15C, = 0066 . 0
a
R ,
- koeficijent korisnosti generatora % 5 . 88 = ,
- otpor pomonih polova = 0026 . 0
p
R .

Treba odrediti:

1. Elektropmagnetskuu snagu generatora.
2. Gubitke u bakru.
3. Gubitke u eljzu, mehanike i dodatne gubitke, pri nominalnom reimu rada.
4. Gubitke praznog hoda.

Pad napona u kontaktima etkica je V U

2 2 = . Radna temperatura namota je 75C.

RJEENJE:


1. Otpor u krugu armature pri radnoj temperaturi je:

=
+
+
+ = 0114 . 0
15 235
75 235
) (
75 p a a
R R R

Struja u namotu armature:

A I I I
p a
220 3 217
2
= + = + =
Ems armature:

V U R I U E
a a
5 . 119 2 0114 . 0 220 115 2
75 2
= + + = + + =

Elektromagnetska snaga generatora:

W I E P
ok
26300 220 5 . 119
2
= = =





2. Gubici sanage u krugu namota armature, statora i kontaktima etkica su:

=
= = =
= = =
= = =
W P
W I U P
W U I P
W R I P
Cu
n
n p Cu
a Cu
1336
__________ __________
440 220 2 2
345 115 3
551 0114 . 0 220
1
2
75
2
2 2



3. Gubici snage u eljezu, mehaniki gubici i dodatni gubici:

W P P P P
P
P
Cu Cu n
n
1914 ) 1336 25000 (
885 . 0
25000
) (
1 2
'
= + = + + + =

4. Gubici praznog hoda:

W P P P
Cu
2259 345 1914
1
'
0
= + = + =































ZADATAK 7:

DC nezavisno uzbudeni motor s nazivnim podatcima 14,7 kW, 80 A, 220 V, 1150 rpm, ima
otpor armaturnog kruga 0,3 . Odrediti:

a. Brzinu vrtnje ako je moment tereta potencijalnog karaktera i iznosa 100 Nm. Nacrtati radnu
tocku u n-M dijagramu.

b. Brzinu vrtnje ako je moment tereta potencijalnog karaktera i iznosa 100 Nm, a motor
ostane bez napajanja armaturnog kruga (uzbuda ostane nepromijenjena). Nacrtati skicu radne
toke u n-M dijagramu.
Zanemariti gubitke zbog trenja i ventilacije.


RJEENJE:


e
k
m
k
e
k
e
k
e
k
m
k











m e
k k


































ZADATAK 8:

DC nezavisno uzbueni motor s nazivnim podatcima 32 kW, 440 V, 80 A, 1000 rpm, otpor
armaturnog kruga Ra = 0,32 , pokree teret s momentnom karakteristikom koja se mijenja
po krivulji
2
n k M
t
= . Pri nazivnoj brzini vrtnje motor je optereen nazivnim momentom.
Odrediti:

a. Brzinu praznog hoda motora.

b. Iznos predotpora koji treba dodati da motor pogoni teret brzinom 800 rpm? Nacrtati radnu
toku pogona u n-M dijagramu.
Zanemariti gubitke zbog trenja i ventilacije.


RJEENJE:

e
k
e
k


m
k
e
k
e
k
m
k



ZADATAK 9:

Istosmjerni nezavisno uzbueni motor (s konstantnom uzbudom), nazivnih podataka 70 V,
125A, 1000 rpm, korisnosti m=0,85 i otporom armature Ra=0,05 napaja se iz
istosmjernog izvora preko DC/DC pretvaraa (H most) bipolarnom modulacijom irine
impulsa. Gubitci zbog trenja i ventilacije iznose 40,5% od ukupnih gubitaka motora. Moment
inercije iznosi 0,2 kgm2. Odrediti:

a. Iznos snage gubitaka zbog trenja i ventilacije u nazivnoj radnoj toci.

b. Vrijeme potrebno da se motor uspori s nazivne brzine na brzinu 100 rpm ako se motor
zaustavlja iskljuivo momentom trenja i ventilacije. Pretpostavka je da se moment trenja i
ventilacije mijenja prema relaciji
2
n k M
rv t
=
c. Napon izvora napajanja ako je pri brzini vrtnje 800 rpm uz teret jednak nazivnom iznosu
ako je faktor voenja 8 . 0 =


RJEENJE:








e
k
e
k











































ZADATAK 10:

Generator istosmjerne struje s paralelnom uzbudom ima slijedee podatke 14.8 kW, 400 V,
850 o/min, Ra=0.25, pad napona na etkicama 2V. Otpor uzbude je 200 . Smatrajui
magnetski krug linearnim, odrediti koliki otpor treba spojiti u seriju sa uzbudom da bi
generator u mreu dao snagu od 10 kW pri nominalnom naponu i brzini od 1000 o/mim.


RJEENJE:

Nominalna struja generatora i nominalna struja uzbude su :



A nominalna struja armature i nominalna elektromotorna sila su:



Kada generator daje snagu 10 kW pri nominalnom naponu, njegova struja je:



A struja armature je:



Nova elektromotorna sila je:



Poto je magnetski krug linearan:




Pa se dobiva :



Kada se u krug uzbude doda otpornik Rd imamo:



Odakle slijedi:




































ZADATAK 11:

Elektrina lokomotiva sa etiri paralelno spojena serijska motora uzima, na ravnoj pruzi,
struju 100 A pri 550 V napona na voznoj ici i vozi brzinom 45 km/h. Otpor armature i
serijskog uzbudnog namota iznosi za svaki motor 0.8 , a pad napona poi etkici je 1 V.
Na usponu gdje je moment otpora povean etiri puta, motori su spojeni po dva u seriju , a
obje takve grupe paralelno. Koja e biti brzina lokomotive uz pretpostavku da je tok
proporcionalan uzbudnoj struji i napon na voznoj ici konstantan?


RJEENJE:

M M M M
1
U
1 l
I
1
I
1
U
2
I
2 l
I
M
M
M
M M
a)
b)


Prema shemi a) struja motora iznosi:

A
I
I
l
25
4
100
4
1
1
= = =

Inducirani napon motora iznosi:

V U R I U E
u
528 1 2 8 . 0 25 550
1 1 1
= = =

Prema shemi b) struja motora (uz pretpostavljenu proporcionalnost toka i struje) dobivamo iz:

2
2
1
2
1
2
2 2
2
1 1 1 1

=
= =
I
I
M
M
I k M
I k I k M
gl


A
M
M
I
M
M
I I 50 2 25
4
1
1
1
1
2
1 2
= = = =

Inducirani napon motora uz
2
1
2
U
U = iznosi:

V U R I U E
u
233 1 2 8 . 0 50 275
2 2 2
= = =

Brzinu vrtnje motora na usponu dobivamo postavljanjem omjera:

2
1
1
2
1 2
1
2
1
2
1 1
2 2
1
2
I
I
E
E
n n
I
I
uz
n k
n k
E
E
gl
gl
gl
gl
=
=

=


Uz konstantan prijenosni omjer motor-kotai lokomotive, moe se brzinu lokomotive
2
v
pisati:
h
km
I E
I E
v v 93 . 9
50 528
25 233
45
2 1
1 2
1 2
=

= =
























ZADATAK 12:

Paralelni (poredni) istosmjerni motor 4 kW, 220 V ima otpor namota armature i pomonih
polova 1.3, te otpor uzbudnog namota 122. U praznom hodu motor uzima iz mree 2.4
A. pad napona na etkicama iznosi 2 V, a dodatni gubici kod nominalnog optereenja 40 W.
Treba odrediti noninalnu struju motora, korisnost kod nominalnog optereenja, maksimalnu
korisnost i struju kod koje nastupa maksimalna korisnost ?


RJEENJE:

Osnovni gubici u bakru kod nominalne struje iznose:

( )
u u n Cun
R i I P
2
=

Gubici prijelaza na kolektoru kod nominalne struje iznose:

( )
u a n pr
U i I P =

Gubici u bakru uzbudnog namota, u eljezu i gubici trenja i ventilacije iznose:

( ) ( )
u u u tr Fe u Cu
U i I R i I I U P P P = +
0
2
0 0


Primljena snaga motora iznosi:














13. Paralelno uzbueni istosmjerni generatotor ima slijedee podatke 15 kW, 500 V, 800
o/min, Ra=0.25, pad napona na etkicama 2V. Otpor uzbude je 220 . Smatrajui
magnetski krug linearnim, odrediti koliki otpor treba spojiti u seriju sa uzbudom da bi
generator u mreu dao snagu od 10.5 kW pri nominalnom naponu i brzini od 950
o/mim.


RJEENJE:

Nominalna struja generatora i nominalna struja uzbude su :

A
R
U
I
A
U
P
I
u
an
un
an
n
n
27 . 2
220
500
30
500
10 15
3
= = =
=

= =


A nominalna struja armature i nominalna elektromotorna sila su:

V U I R U E
A I I I
et an a an n
un an
510 2 27 . 32 25 . 0 500
27 . 32 27 . 2 30
= + + = + + =
= + = + =


Kada generator daje snagu 10 kW pri nominalnom naponu, njegova struja je:

A
U
P
I
an
el
21
500
10 5 . 10
3
1
=

= =

A struja armature je:

1 1 1 u a
I I I + =

Nova elektromotorna sila je:



Poto je magnetski krug linearan:




Pa se dobiva :

A
R
n I
E n
U U I R
I
a
n un
n
et a a
u
9 . 1
25 . 0
800 27 . 2
510 950
2 500 21 25 . 0
1
1
1
=

+ +
=

+ +
=

Kada se u krug uzbude doda otpornik Rd imamo:



Odakle slijedi:

= = = 15 . 43 220
9 . 1
500
1
u
u
a
u
R
I
U
R





14. Istosmjerni motor s paralelnom uzbudom ima slijedee podatke: otpor namota
armature = 2 . 0
2
R , otpor indukcijskog (statorskog) namota =55
1
R . Struja koju
motor uzima iz mree A I 104 = . Odredi koliki omski otpor treba ugraditi u seriju sa
namotima armature, da bi se brzina vrtnje motora smanjila sa 1000 na 700
1
min

?
Gubici
Fe f
P i P (gubici trenja ventilacije i u eljezu) su 780 W kod 1000
1
min

, a
kod 700
1
min

, ovi gubici iznose 490 W. Odredi stupanj korisnosti motora u oba

sluaja.








RJEENJE:


Struja koja protjee kroz namote armature je:

A
R
U
I I 100
55
220
104
1
2
= = =

Kontraelektromotorna sila motora je:


2 2 1
R I U E =

V E 200 2 . 0 100 220
1
= =



2 . 0
1000
200
;
1
1
= = =

=
n
E
C
C
E
n

V n C E 140 700 2 . 0
2 2
= = =

Iz izraza:
( ) R R I E U + + =
2 2 2


Dobiva se:

= =
+
=

= 6 . 0
100
60
100
) 2 . 0 100 140 ( 220
2
2 2 2
I
I R E U
R

Otpor koji treba ugraditi u seriju s armaturom.

Snaga koju motor uzima iz mree:

kW I U P 9 . 22 104 220
1
= = =

Gubitak snage u indukcijskom namotu:

kW R I P
Cu
88 . 0 55 4
2 2
1 1
= = =

A I 4
55
220
1
= =

Gubitak snage u namotima armature bez dodatnog otpora:

kW R I P
a Cu
2 2 . 0 100
2 2
2 2
= = =

Gubitak snage u namotima armature i dodanog otpora:

kW R R I P
a d Cu
8 8 . 0 100 ) (
2 2
2 2
= = + =

Stupanj korisnosti kod 1000
1
min

:

% 84 . 0
9 . 22
78 . 0 2 88 . 0 9 . 22
) (
1
2 1 1
=

=
+
=
P
P P P P P
Fe f Cu Cu


Stupanj korisnosti kod 700
1
min

:

% 59 . 0
9 . 22
49 . 0 88 . 0 9 . 22
=

=




15. Istosmjerni generator s paralelnom uzbudom ima slijedee podatke:
- Otpor indukcijskog namota (statora) =120
s
R
- Otpor aramature = 15 . 0
a
R
- Brzina vrtnje
min
425
o
n=
- Napon koji generator daje mrei V U 450 =
- Snaga generatora kW P
g
95 =

Za vrijeme rada pokida se pogonski remen i generator nastavi raditi kao motor uzimajui
iz mree snagu kW P
n
5 . 9 = . Treba odrediti brzinu
1
n kojom se motor vrti u tom reimu
rada. Reakciju armature zanemariti


RJEENJE:

Generator daje u mreu:
A
U
P
I
g
1 . 211
450
10 95
3
=

= =

G
-
p
I
a
I
I
U


Uzbudna struja generatora je:
A
R
U
I
s
p
75 . 3
120
450
= = =

Struja armature je:
A I I I
p a
75 . 214 75 . 3 211 = + = + =

Elektromotorna sila generatora je:
V R I U E
a a
2 . 482 75 . 214 15 . 0 450 = + = + =

Iz izraza :
13 . 1
425
2 . 482
= = =
= =
n
E
K
n K n k E

U motornom reimu rada struja je:

A
U
P
I
n
1 . 21
450
10 5 . 9
3
=

= =

M
-
p
I
a
I
I
U


Struja kroz armaturu je:
A I I I
p a
35 . 17 75 . 3 1 . 21 = = =

Kontraelektromotorna sila je:

V R I U E
a a
39 . 447 15 . 0 35 . 17 450 = = =

Motor e se vrtjeti brzinom:
min
396
13 . 1
39 . 447
1
o
K
E
n = = =