Egejska arheologija

Obuhvaa 3 egejske civilizacije:

1. Kikladska civilizacija
- obuhvaa prostor Kikladskih otoka
- rano bronano doba
- 3000. 2000. g. BC
2. Minojska civilizacija
- prostor Krete, ali iri se i na Kikladske otoke
- srednje bronano doba
- 2000. 1450. g. BC
3. Mikenska civilizacija
- podruje Atike, Beotije, Peloponeza, iri se na podruja kikladske i minojske kulture
- kasna bronca
- 1600. 1200. g. BC

Mit o nastanku imena Egejskog mora:
Atenom je u to doba vladao kralj Egej. Kralj Minos zaposlio je Dedala da izgradi labirint u kojem je
uvao svoga sina, Minotaura, polubika, poluovjeka. Atena je svakih 7 godina morala slati sedam
mladia i sedam djevojaka kao rtvu. Kralj Egej alje Tezeja da ubije Minotaura. Tezeju je to polo
za rukom zahvaljujui Arijadne, koja mu je dala ma i klupko. Bjeei sa Krete, nesretan zbog
izgubljene ljubavi, Tezej je zaboravio da se u znak pobjede mora vratiti sa bijelim jedrima, te se
umjesto vratio sa podignutim crnim jedrima. Otac mu je pomislio da je Tezej mrtav te se baci o u
more koje je po njemu dobilo ime Egejsko.

Istraivai ovih kultura:
1. Heinrich Schliemann:
- na brdu Hesarlik otkrio je Troju
- 1874. kopa u Mikeni (Peloponez), eli pronai Agamemnonovu palau i grobove kraljevske
obitelji
- kopa oko Lavljih vrata
- otkriva grobni krug A, te otkriva 6 grobnica i mnogo zlata, izmeu ostalog i pogrebnu masku
- naziva je Agamemnonovom maskom, to je netono grobnice se datiraju oko 1600. BC, a
maska oko 1100. BC
- Atrejeva riznica zapravo je grobnica
- kopa lokalitet Orhomen u Beotiji pronalazi ''Minojevu riznicu''
- kopa Tirint
- smatra se ocem egejske arheologije
- pokrao sve to je mogao
- na Kreti pronaao grad Knos, ali nisu mu dozvolili iskopavanje
2. Arthur Evans
- bio kustos u Ashmoleanu
- na otkup je dobio peat sa znakovima pisma i otkrio da su sa Krete
- htio kopati Knos, no morao je otkupiti cijelo brdo
- 1899. Kreta se oslobodila turske vlasti Evans otkupljuje cijelo brdo i 23. 3. 1900. poinje
iskopavanja sa eljom da dokae pismenost Krete
- tablice s linearom B su se sauvale u poaru
- izradio kronologiju ''kretske'' civilizacije
- Evans umire 1941., do smrti je skrivao tablice, no nije ih deifrirao
3. Michael Ventris
- 1952. deifrirao linear B pismo s tablica koje potjeu iz 1450. BC
- tvrdio da iza pisma lei grki jezik, no nitko mu nije vjerovao jer se smatralo da je grki jezik
doao kasnije
- mislilo se da je grki alfabet prvo pismo koje su Grci poznavali
4. Carl Blegen
- vri iskopavanja u Phylu
- pronaao 1000 tablica s linearom B
- potvrdio teoriju o grkom jeziku
5. Christos Tsountas
- otkrio Kikladsku civilizaciju
- kopao Dmini i Sesklo
- otkopao Vapheio tolos grobnicu
- meu vanim arheolozima jo se javljaju Harriet Boyd i Richard Seager

Prvi stanovnici Egide
- prvi stanovnici iz razdoblja paleolitika, ali samo na kopnu
- tu teoriju u novije vrijeme opovrgava nalaz paleolitikog inventara s otoka Gabdosa
- donji paleolitik (200 000 55 000 BC) najstariji nalazi s poluotoka Halkidika iz peine
Petralona, lubanja Homo sapiensa
- srednji paleolitik (55 000 30/25 000 BC) nalazi sa srednjeg Peloponeza i Halkidika
- gornji paleolitik (25 000 10 000 BC) peina Franchti (Argolida), pronaen opsidijan s
Melosa
- mezolitik (10 000 7 000 BC) 12 loaliteta
- neolitik porast populacije i lokaliteta, dolazi do naseljavanja otoka
- paleogeografija znanost koja prouava promjene u zemljopisinim obiljejima nekog
podruja u pradavnim vremenima
- razina mora bila je nia, neki otoci su bili spojeni s kopnom (npr. Eubeja, Tasos), a neki su bili
spojeni u jedan otok (npr. Veliki Faros)

Prirodni resursi
- Grka je uglavnom planinska zemlja s vrlo malo obradivih povrina, ali ima vrlo pogodne
aluvijalne nizine
- velika morska prostranstva omoguuju razmjenu i trgovinu na velikim udaljenostima
- bogata kamenjem vulkanskog podrijetla
- poznavali glinu, ali artefakti najee od kamena
- poznati rudnici kamenja: Melos (opsidijan), Kreta (alabaster), Paros, Atika i Naksos (bijeli
mramor)
- malo izvora metala
- Laurionski kompleks rudnika (olovo i srebro), rudnici na otoku Sifnosu (srebro i olovo),
otok Kytnos (bakar)
- uvoze metal sa Levanta, Cipra...
- Thermopile (vrua vrata) sumporni izvori
- najraniji dokazi o lovljenju ribe i tune peina Franchti
- u razdoblju neolitika javlja se sedentizam, poljodjelstvo i keramika
- najstarija neolitika zemljoradnika naselja Tesalija (Sesklo i Dmini) i Knos na Kreti
- na ostalim podrujima nema toliko nalaza, to ne znai da ih nije bilo
- porijeklo novih kolonista iz Anatolije ili rezultat lokalne ekspanzije ranije neolitike
populacije?
- domesticirali ovcu, kozu, maslinu, lozu
- kue od prepletenog iblja, kunog ljepa i erpia
Trgovina
- iz Cipra bakar (ingoti), iz Levanta srebro i zlato
- Korzika, Iberski poluotok i Cornwall kositar (kojeg nema u Grkoj)
- lapis lazuli Afganistan
- alabaster i kamene vaze iz Egipta
- slonovaa
- jantar iz Baltika (ali tek od kasne bronce)
- izvoze znanje (umjetnici), vino, maslinovo ulje, parfumirana ulja, tekstil (znamo iz lineara
B) i keramiku kamares stila (na kolu 'n shit)

Kronologija
- relativna i apsolutna
- relativna postavljena u relaciji na neto drugo
- relativnu kronologiju za Kretu postavio Arthur Evans 1906. prema stratigrafiji Knosa,
keramici i importima iz Egipta:
1. rano bronano doba = staro kraljevstvo u Egiptu
2. srednje bronano doba = srednje kraljevstvo
3. kasno bronano doba = kasno kraljevstvo
- Manethos egipatski sveenik koji je zapisao sukcesiju faraona i vane dogaaje iz njihove
vladavine, to je kasnije omoguilo stvaranje apsolutne kronologije
- Aberg Niels napravio kronologiju minojske kulture prema arhitektonskim fazama palaa:
razdoblje prije palaa, razdoblje starih palaa, razdoblje novih palaa, razdoblje posljednje
palae, razdoblje poslije palaa
- na temelju minojske civilizacije postavljena je kronologija za grko kopno
- kronologija kikladske civilizacije postavljena je posljednja

Kikladska civilizacija
- Kikladi otoje u sreditu Egejskog mora, ime dobilo prema rijei Kiklos (krug) jer su prema
predaji otoci bili smjeteni u krugu oko otoka Delosa (panhelensko svetite posveeno
Apolonu)

- danas Delos vie nije sredite tog kruga, ali u antici je bio jer su u Kiklade bili ubrajani jo
neki otoci
- ima oko 30 otoka, a najvei su Naxos i Andros
- u doba paleolitika razina mora je neto nia, neki otoci su bili spojeni ili su bili blie kopnu
u neolitiku raste razina mora
- npr. otoci Paros i Antiparos bili su spojeni i u doba neolitika, razdvojili se tek u ranom
bronanom dobu
- Cyprian Broodbank An Island Archaeology of Early Cyclades
- Kalimah prvi spominje Kiklade u klasino doba
- kolonizacija Kiklada jo nije definitivno utvrena
- povodi kolonizacije prema Broodbanku:
1. eksploatacija prirodnih resursa problematino, zato otoci s resursima nisu prvi
naseljeni?
2. ribiki pothvati neuvjerljivo, Kiklaani se ne oslanjaju toliko na ribu u prehrani
3. sezonski transfer stoke radi ispae nema arheoloke potvrde
- tri mogua smjera kolonizacije:
1. iz Male Azije
2. sa grkog kopna
3. sa Krete
- nijedan otok nije udaljen od drugog otoka ili kopna vie od 25 km pogodno za
kolonizaciju
- kolonizirani 3000-2000 godina poslije Krete
- veina otoka naseljena tek u bronano doba
- neolitiki lokaliteti: Naxos (Grotta i Zas), Thera (Akrotiri), Amorgos (Minoa), Kea (Kephala),
Saliagos
- otok Naxos prvi koloniziran peina Zas, najvii vrh otoka
Saliagos kultura
- otok Saliagos izmeu Parosa i Antiparosa, drugi koloniziran
- dio naselja je potopljen, a ostatak je ouvan i kopao ga je Colin Renfrew
- neolitika kultura 4300 3700 g. BC, kasnije pronaena i na drugim otocima
- debela dama iz Saliagosa tipina neolitika figurica, fragmentirana

- keramika nalikuje anatolijskoj, potpuno je drugaija od kretske
Kefala kultura
- otok Keos
- 3300 3200 BC, neolitiko naselje i nekropola
- najstarije graene grobnice u Egeji (inae su nekropole u neolitiku bile rupe u zemlji)
- ozidane grobnice pokrivene kamenom ploom, kosturni zgrenci
- kratkotrajno naselje, svega 50-ak stanovnika
- kraj neolitika ostaci tignja, posude za taljenje metala

Prirodni resursi
- prvi metalni predmeti bili su od olova spojnice za posude, figurice, modeli brodova

- izvori ruda: Siphnos (olovo i srebro), Kythnos (bakar, najraniji dokazi taljenja bakra), Laurion
- Siphnos splet rudnika Ayos Sostis eksploatiranih u antici, ali i u prapovijesti (okna su danas
ispod razine mora)
- Naxos i Pharos mramor, antiki kamenolomi, Pharos je najvei rudnik mramora
- otoci su bili dosta siromani, morali su nasipati zemju i raditi terase za obradu i
poljoprivredu

- da bi preivjeli na tim malim otocima plovidba je bila krucijalna (razmjena dobara, hrana,
razmnoavanje...) i pokuavala se odrati i tijekom godine
- 2 tipa plovila mali kanu (4-6 m) i duge brodice (15-20m)
- papirela (prema papirusu od kojeg su se izraivali) rekonstrukcija za eksperimentalnu
plovidnbu od Atike do Melosa, zadnji ovjek koji ih je znao izraivati umro je i nije prenio
znanje
- s bronanim dobom dolazi do stvaranja vikova za razmjenu
- mediteranska trijada penica, maslina, loza na ovome se bazira trgovina
- naselja poetkom bronanog doba mala, egalitarna
- vidljiva hijerarhija u grobnicama neki ukopi imaju bogatije priloge
- more je bilo plovno od travnja do listopada
- ''potonue Kikladije'' teorija koja tvrdi da je itavo ovo podruje bio jedan veliki otok koji
se podizanjem razine mora raspao na vie manjih otoka
- Christos Tsountas prvi je kopao Kiklade i razvio pojam ''Kikladska civilizacija''
- polemika jesu li Kikladi bili zbir kultura ili civilizacija
Prema Colinu Renfrewu civilizacija mora imati:
1. urbane strukture s velikom koncentracijom populacije
2. monumentalne graevine
3. pismo
- kikladska civilizacija ima svega jedan malo vei grad, nema monumentalne gradnje ni pisma,
itava je civilizacija poznata iz grobova
- jako je malo naselja istraeno, brojne su grobnice opljakane zbog ega se strahuje od
poremeenja stratigrafije, esto grobovi nisu ni temeljito istraeni
- nisu sva naselja trajala kroz cijelo bronano doba samo Phylakopi na Melosu i Ayia Irini
na Kei traju due vrijeme (oko 1000 god.)
Podjela na kulturne grupe prema Renfrewu:
a) Grotta-Pelos grupa EC I, 3000. 2700. BC
b) Kampos grupa prijelaz EC I na EC II, 2800. 2700. BC
c) Keros-Syros EC II, 2700. 2400. BC
d) Phylakopi I EC III, 2300. 2000. BC

Naselja
Grotta Pelos
- nastambe nisu pronaene (graene od lako unitivog materijala)
- samo Pelos, no nema arhitekture
- nastambe od iblja obloene blatom
- najvee groblje svega 30 ukopa
Kampos grupa
- Abdheli kua sa dva kraja u obliku slova L
- Furion ostaci dviju kua i prolaz izmeu njih
- kue male, izolirane, sa jednom prostorijom
Keros Syros
- prva kompleksnija naselja s urbanom strukturom i fortifikacijom
- aglomerat kua na brdima uz obalu mora
- fortifikacije se grade na onoj strani brda koja nije strma
- prvo i najvee naselje je Kastri na otoku Syrosu (1899. kopa Tsountas)
- nekropola Chalandriani najvea nekropola, oko 600 ukopa
- nabolje sauvan bedem visok 1,3 m i debeo 1,3 1,8 m sauvano i 6 bastiona
- nema tragova ognjita
- krovovi od iblja
- ovo se smatra zlatnim razdobljem kikladske arhitekture

Phylakopi I
- plan naselja slabo poznat
- kue male i pravokutne
- nema fortifikacija

Pogrebni obiaji
- ukopi rjei unutar otoka
- plitke grobnice bez posebne orijentacije
- najvee groblje Chalandriani inhumacija
Grotta Pelos
- grobne ciste (rake)
- stjenke oploene kamenom, pokrivene kamenom ploom, potom jo nasut sloj ljunka
- duge oko 1 m hocker
- ponekad prisutna dva nivoa grobnice
- najznaajnije groblje je Aji Anargiri na padini brda

Keros Syros
- tzv. nadsvoene grobnice
- svod se gradio nakon to bi pokojnik bio postavljen unutra,potom bi se ulaz zablokirao
kamenjem
- takoer i grobne ciste
Phylakopi I
- po prvi put se javljaju grobne komore (potpuno usjeene u stijenu, obino u vapnencu) do
kojih je vodio dromos (hodnik)
- grobnice esto pljakane
- inhumacija, desni ili lijevi bok, kamen ispod glave
- pri ukopu svezani konopom, to objanjava jako zgreni poloaj
- neki su se grobovi viestruko koristili
- prilozi: mramorne posude i figurine, nakit od kamenja i koljki ispred lica pokojnika


Mramorne posude
Faza Grotta Pelos
1. kandila
- nalikuje kadilu, ne zna se prava svrha
- ima cilindrinu ili koninu nogu i vrat istog oblika
- pretpostavlja se da su visile imale su 4 drkice s rupicama
- dubile su se iz mramornog bloka, bile su vrlo teke i nezgrapne
- vjerojatno su se ugrubo oblikovale u kamenolomu pa se doraivale u radionicama
- ugl.naene u grobnicama (pogrebna svrha?)

2. pehar
- probuene rebraste drke karakteristine samo za ovo razdoblje
- ukraeni urezivanjem, ukras imitira figurine tipa plastiras s naglaenim enskim atributima ili
prikazuje stilizirano lice
- uglavnom u grobovima
- dosta teki, vjerojatno sluili za ispijanje tekuine

3. zdjela s rebrastim drkama
- drke su paralelne i jedna pored druge
- pronaeni su tragovi pigmenta
- takoer u grobovima
- ritualno bojanje ili tetoviranje pokojnika? koristi se cinabarit, naena su i sjeiva od
opsidijana koja su se mogla koristiti za tetoviranje

4. palete
- pravokutne, plosnate, visile, naeni tragovi boja (crvena i plava)
- u jednom grobu naena figurina i paleta pa se pretpostavilo da su u izravnoj vezi (kolijevke
za figurine, simbolika ponovnog raanja), naeni tragovi mrvljenja pigmenata



Faza Keros Syros
- mnogo razliitih oblika, iz Grotta Pelosa nastavlja se samo paleta, ostalo nestaje
- zdjele potpuno bez drke ili sa malim izboinama
- dobivaju izljev u obliku ptijeg kljuna i nogu

- slavna figurina draa pehara (The Cupbearer), jedinstvena

- piksida (posuda s poklopcem) u obliku pulice; ima rupice na poklopcu, postoji i sferina
piksida, neki poklopci su u obliku ivotinja ili krova kue

- posuda u obliku prstena

- posluavnik plitak, po sredini ima red malih ptiica

Faza Philakopi I
- nema mramornih posuda
- naglo nazadovanje

Keramika
Grotta Pelos faza
- raena rukom posude debele i neproporcionalne
- keramike pikside tunelaste drke, ukraene urezivanjem linearnih motiva

- vaza s visokim izljevom tijelo podsjea na jea, rebraste drke, ukrasi urezivanjem, motiv
riblje kosti


Faza Kampos
- piriformna boca prvi oblik namjenjen iskljuivo za tekuinu

- Kampos tava nije povezana s pripremom hrane, nijedna nema tragove gorenja, svrha
nepoznata; spiralni i linearni ukrasi, horror vacui, nakoeni rubovi

Faza Keros Syros
- keramika s koninom nogom

- posuda za umak oslikavane, raene na grkom kopnu (EH II), dokaz trgovine izmeu
kopna i Kiklada u periodu EC II

- piksida

- tava drke u obliku roia, ukras je simetriniji i bogatiji, uspravni rubovi, nijedna nema
tragove gorenja, prikaz broda i pubisa na najslavnijoj (plodnost i plovidba)

- zoomorfne figurice

Faza Phylakopi I
- kernos ritualna posuda, osnovna posuda oko koje je krug manjih recipijenata, iz jednog
komada gline

- posude u obliku patki

Figurine
- prva je otkrivena na otoku Amorksu 1891., nazvana ''odbojnom, runom glavom''

- s vremenom figurine postaju inspiracija za umjetnosti Picasso, kubizam, Modigliani
- najvei broj potjee s otoka Kerosa mogui religiozni centar, malo grobova i veina
figurina potjee iz ostava

- razlika neolitikih i kikladskih figurina: neolitike su bujnije, naglaenih enskih atributa,
ugl. od gline; kikladske su vitkije, stiliziranije i uglavnom od mramora

- rane kikladske figure su vrlo stilizirane i izrauju se od kamenih oblutaka


Grotta Pelos
- EC I, 3300. 2700. BC
- figure tipa lopata (aov)

- figure violinskog tipa, prikazi enskog pubisa, ponekad reljefne grudi


- Plastiras tip karakteristian za Grotta Pelos fazu, jedini tip figurina koji veinom
predstavlja mukarce
- veoma izduen vrat, rupe za oi od opsidijana, pomalo udan izraz lica, ruke im se dodiruju
samo prstima (ostali tipovi cijelim rukama)
- noge su razdvojene, kod prikaza ena pretjerano su naglaeni bokovi

Kampos
- EC I / II, 2800. 2700. BC
- tip Lauros nema ruke, ve trokutaste batrljke, lice nije naznaeno

Keros Syros
- Renfrew ih nazvao kanonskim
- glava nagnuta narag, noge spojene, ruke prekriene
- enski atributi (reljefne grudi, naglaeni bokovi)
- izduene glave, naglaen nos, pubis naglaen urezivanjem
- stopala nagnuta prema naprijed (nisu mogle stajati samostalno)
- oko 1500 primjeraka, 4 podtipa:

1. tip Kapsala izduena figurina, karakteristina veoma obla i uska ramena, oblije konture

2. tip Spedos zdepaste noge savijene u koljenima, stranjica isturena, na Spedosu pronaena
najvea dosad poznata figura

3. tip Dokathismata najplosnatija, najtanja, najstiliziranija, oblik glave vie trokutast, iroka i
picasta ramena

4. tip Chalandriani identian gornji dio tijela kao i tip Dokathismata, ali noge su neprirodno
kratke

- oko 1000 figurina koje ne moemo razvrstati niti u jednu od ovih skupina
- skupine figurina koje se grle
- najpoznatiji primjerak muke figurine Keros Syros kulture (picasti pio)
- neke figurine pokazuju lovce ili ratnike (remen ili tobolac za oruje)
- figure mua i ene zajedno u grobu
- dvije figure koje dre treu, svirai frule, harfe ili lire, dra pehara, mislioci
- figura koja stoji na glavi vee (akrobati ili bogovi), majka s djetetom

Phylakopi I
- EC III, 2300. 2200. BC
- povratak na schematine oblike, degradacija stila

Tehnologije izrade
- figure ugl. od kamena i mramora
- s napretkom bronanog doba razvijaju se i bronani alati (u poetku samo kameni)
- kamen smirak (s Naksosa) koriten za poliranje
- figure su bile bojane, crtei po licu (mogue da figura odraava izgled pokojnika)
- crte ispod oiju (mogui odraz obreda laceracije u kojem se otrim predmetom reu obrazi
ispod oiju, krv koja tee simbolizira suze)
Ideologija figurina
- ne zna se puno
- arheoloki kontekst nije dobro prouen (pljakai)
- esto su naene u grobnicama, ali to ne mora znaiti da predstavljaju pokojnika jer ponekad
imamo vie figura na jedan grob
- moda odraavaju zanimanje pokojnika
- dar nekom zagrobnom boanstvu
- konkubine ili boginje (poto su ugl. enske figurine)


Minojska civilizacija
Povijesni pregled Krete
- prva prava civilizacija u Europi 2000. 1450. BC
- ime civilizaciji dao Sir Arthur Evans (1900. kopao na Kreti)
- otok Kreta na istoj je udaljenosti od grkog kopna, Male Azije i Afrike, te je ujedno najvei
grki i mediteranski otok
- s jedne strane okruuje ga Egejsko, a s druge Libijsko more
- 3 planinska lanca: Bijela planina (najvii vrh Siloritis), Ida i Dikta
- dominiraju vapnenake stijene
- klanac Samaria u njemu ivi endemska vrsta koze kri-kri koja je bila est motiv u
minojskoj umjetnosti
- otok je pogodan za poljoprivedu i uzgoj ivotinja u doba bronce uzgajali su ovce, koze i
goveda (prikazi na peatima i vazama agrimi)
- unutar planina nalaze se plodni platoi Lasiti (najvei plato unutar planine Dikta) i Nida na
Idi (peina u kojoj se rodio Zeus)
- ivot na Kreti poinje u neolitiku Knos je najstarije naselje sa 6 m neolitikog sloja
- kolonije: Kastri na otoku Kiteri, Akrotiri na Kreti, Phylakopi na Melosu, Ajaj Irini na Keosu
- oko 1900. se poinju graditi prve palae
- ideologija rata ne postoji, doba matrijahata (zmijska boica)
- Linear A pismo i kretsko hijeroglifsko pismo
- jaka seizmika aktivnost na Kreti, esto obnavljanje kua i palaa
- razdoblje starih palaa 1900. 1700. BC
- razdoblje novih palaa 1700. 1450. BC
- stare palae:
a) Knos

b) Fest

c) Malia

d) Zakro

- nakon to su unitene obnavljaju se u istom stilu, nema novih kulturnih elemenata iz
toga zakljuujemo da ih nisu unitili ljudi nego elementarne nepogode
- sve etiri palae su u potpunosti obnovljene i uz njih se grade etiri nove: Gurnia, Komos,
Petras, Galatas
a) Gurnia

b) Komos

- oko 1628. dolo je do velike erupcije na Santoriniju, ali ona nije mogla biti uzrok unitenju
minojske civilizacije
- oko 1450. palae su sasvim sruene, javljaju se novi kulturni elementi Mikenjani
- grobovi puni oruja, velianje mukih boanstava, novo pismo Linear B, novi motivi na
freskama
- oko 1200. nestaje i mikenska civilizacija
- teorija da su Dorani unitili mikensku civilizaciju nema arheolokih dokaza, ali prvo to se
javlja nakon propasti Mikene su dorski elementi
- nastupa mrano doba
- dorski grad Gortina pronaena dorska inaica alfabeta od 18 znakova Gortinski
zakonik

- 67. BC Kreta postaje dio Rimskog Carstva
- Matala rimske grobnice koje su otkrili hipiji

- kasnije pripala Bizantu, a od 824. - 961. je arapska
- 1204. prodana Veneciji
- 1650. erupcija Santorinija
- 1913. pripojena Grkoj

Neolitik
1. akeramiki neolitik
- male kue od iblja i kolaca
- pokapanje ispod kue
2. rani neolitik
- kue od erpia
- kameni temelji, do 2 prostorije
3. kasni neolitik
- vee kue, prva stalna ognjita
- rijetko identificirani grobovi inhumacija unutar naselja ili u spiljama
- debela keramika, bijela inkrustacija, ubadanje porijeklo iz Anatolije
- prve figurine od kosti i kamena
- najpoznatija figurina mukarca iz Knosa i ene koja sjedi

- Knos je najstariji neolitiki lokalitet
- kasnije graevine uglavnom su unitile one neolitike javlja se tamnopeena keramika,
inkrustacija, urezivanje, glinene figure plodnosti, ali i mramorni idoli u sjedeem poloju i
prekrienih ruku (nagovjetaju kikladske idole)

Glavne karakteristike prijelaza na bronano doba
- organizirana naselja trgovi, ulice
- paljivo konstruirane kue s vie prostorija
- pojava skupnih grobnica
- sistematska uporaba bronce i plemenitih metala
- tehnoloki napredak u proizvodnji keramike, pojava prve slikane keramike
- pojava peata i nakita od slonovae, kosti, fajanse i plemenitih metala
- obrada kamena (kamene vaze i peati)
- razvoj trgovine s Mediteranom
- prva kolonizacija: Kitera
- zidovi obloeni kao da su obukani, ugraene kamene klupe, krovovi pridrani stupovima
- najpoznatija naselja rane bronce:
1. Mirtos
- nepravilne, prizemne kue s kamenim temeljima
- ponegdje ulazi preko krova
- uzgoj penice, jema, maslina, ovaca i koza
- obrada tekstila i keramike, tragovi peata

2. Vasiliki
- najvee ranobronanodobno naselje, oko 200 ljudi
- tlocrt sa ''sredinjim dvoritem''
- smatra se da je iz plana ovakvih dvorita nastalo centralno dvorite i palae oko njih
- druga teorija je da je ideja dola s Bliskog istoka

3. Aya Photia
- naselje koje je imalo fortifikaciju (to je inae rijetko)
- nekropola Kikladske kolonije

4. Chamaizi fortifikacija


Glavni naini pokapanja:
1. tolosi
- kruna kamena graevina
- minojski tolosi se smjetaju u ravnicama pa su lako uoljivi, najvie ih je oko Mesare
- mikenski tolosi su u brdu, zakamuflirani i izolirani, imaju dromos
- minojski tolosi mogu imati neke popratne objekte
- koriteni su kao skupne grobnice, inhumacija
- najznaajniji je Platanos

- importi iz Egipta (peati, skarabeji) i s Levanta (cilindrini peati)
- 2 tolosa u Odigitriji

- Archanes Phourni znakovi pisma na peatima, do tada se mislilo da pismo potjee iz
razdoblja palaa pismo iz Archanesa najranije!!

- Lebena 2 tolosa i sklonite za pastire

2. grobnice u obliku kue
- na sjevernoj i istonoj Kreti
- Mochlos najznaajniji lokalitet

- pronaene 24 takve grobnice

- nalazi zlatnog nakita

- sredinja Kreta ima oba naina pokapanja
3. grobnice usjeene u stijenu (ciste)
- samo jedan primjer Ayia Photia tipini kikladski nain pokapanja

Pogrebna plastika i keramika
- keramika slikana, vr s kljunastim izljevom i posuda za umak

- stilovi:
a) kumasa (linije)

b) vasiliki (mrljasti ukrasi)

c) prigos (bijelo na crnoj podlozi, pehar s visokom nogom, urezivanje)

- na kraju ranog bronanog doba dolazi do razaranja naselja i obnavljanja palae!

Razdoblje starih palaa
- od 1900. do 1700. BC (MM Ib MM Iib)
Karakteristike prijelaza na razdoblje starih palaa:
- gradnja prvih palaa
- pojava lonarskog kola
- razvoj svetita na vrhuncima brda (peak-sanctuaries)
- upotreba pisma
- tehnoloki napredak, trgovina, vea populacija potreba za centraliziranim upravnim
mjestima
- teorije o porijeklu kretskih palaa:
a) teza ex oriente lux dolo s istoka trgovinom, nalaze prototipove sa sredinjim dvoritem

b) teza o lokalnom razvoju iz bronanodobnih naselja sa sredinjim dvoritem u sredini (Vasiliki)
problematino
- 4 palae:
1. Knos (najznaajnija)

2. Fest

3. Malia

4. Zakro

- zapadni dio otoka je planinski pa nije bio pogodan za razvoj palaa i poljoprivrede
Definicija minojske palae
- politiko, ekonomsko, administrativno, proizvodno, trgovako i religijsko sredite regije s
velikim kapacitetom skladitenja
- ogroman arhitektonski kompleks oko sredinjeg dvorita u smjeru S-J oko kojeg se gradi
puno malih prostorija poput labirinta
- raskone, ukraene freskama, crveni stupovi, bile su i radionice i svetita
- novi nain ukapanja grobnice usjeene u stijenu

- larnaks glineni sanduk oko 1 m duljine, elipsoidnog ili pravokutnog oblika, pokojnici u
hockeru, poklopljeni, sanduk ukraen slikanjem i freskama

- dominiraju svetita na vrhu brda
- najnie svetite Petsophas, najvie Karfi na Lasitiju
- Iouktas najvanije svetite na Kreti, vidi se iz Knosa

- Festos je jedini iznimka po pitanju svetita njegovo svetite je u peini Kamares
- u ovo doba javljaju se 3 nove kolonije koje su leale na glavnim trgovakim putevima
Akrotiri na Theri, Phylakopi na Melosu, Ayia Irini na Keosu
- razvijena 2 pisma kretsko hijeroglifsko (piktografsko) i linear A, oba su silabika (1 znak
za 1 slog), javljaju se na glinenim ploicama, votivnim predmetima i ingotima
Keramika
- kamares stil
- raena na lonarskom kolu (prva), tanki rubovi
- bogati polikromni ukras, biljni i ivotinjski motivi
- svaka posuda je unikat


Razdoblje novih palaa
- 1700. 1450. BC (MM III LM Ib)
- unitene stare palae se obnavljaju, jasno vidljivo da nema promjena u kulturi
- nema novih elemenata i stranih utjecaja vjerojatno unitene prirodnom katastrofom
- grade se etiri nove palae
1. Galatas
2. Gurmia
3. Petras
4. Komos
- osim palaa grade se i druga luksuzna zdanja koja imaju sve elemente palae osim
sredinjeg dvorita minojske vile
- Aja Trijada najvea vila, pronaen velik broj linear A tablica, bila je 3 km udaljena od
palae u Festu i vjerojatno je preuzela administraciju kad Fest prestaje biti sredite

- Amnison druga najvea vila, najljepe freske ljiljana na Kreti
- trgovaka sredita u njima ivi trgovaka elita, obino u blizini obale ili na otocima,
''gateway communities''
- Pseira trgovako naselje, jedino minojsko naselje koje je u potpunosti otkopano, ivi
samo u jednoj fazi (250 god.), nema nekropolu, mrtve su vjerojatno bacali u more

- nastavljaju se tolosi i grobne komore

Trgovina i religija
- uvoz kamenih vaza iz Egipta, ali i proizvodnja od lokalnog kamena

- riton posuda za tekue rtve (libacije), ima rupicu na dnu, najee u obliku bika
- riton u obliku glave lavice lavovi su tada obitavali u kopnenoj Grkoj

- najpoznatiji je riton iz Knosa koji je pronaao Evans (u obliku bika)

- vaza eteoca prikaz ljudi koji se vraaju iz etve i pjevaju, egipatski instrument cistrum

- vaza s prikazom minojaca s orujem

- stol za libacije s linearom A (Evans, 1918.)

- zmijska boica pronaena u svetitu Knosa, od fajanse, nosi klasinu minojsku haljinu,
najee se pronalaze u svetitima palaa, votivne figurice

- ametist, ad dosta omiljeni
- lapis lazuli najomiljeniji poludragi kamen tada se mogao nabaviti samo u Afganistanu, bio
je skupocjeniji od zlata
- zlatni nakit
- zlatni peati svaki je unikatan, koriste se kao potpisi

- zlatne votivne sjekire (labrisi)

- slonovaa toaletni pribor, figurine kurosa, akrobata...

- uvoz metala veina sa istoka u obliku bakrenih ingota, svaki teio 29 kg i bili su i mjerna
jedinica

- sva svetita nestaju sa brda osim Iouktasa
- malo svetita mimo vrhunca brda ili palace
- Archanes Anemospilia svetite koje je uniteno prilikom odravanja obreda ljudske rtve,
neobino za Minojce vremenska kapsula

- sastoji se od 3 prostorije:
1. svetite sa kultnom statuom sauvane glinene noge s klupe
2. prostorija s posudama
3. zadnja prostorija mladi od 18 g. na oltaru u zgrenom poloaju (vjerojatno bio vezan),
kraj njega bode; pored oltara kostur ene i mukarca s bodeom i skupocjenim prstenom

- teorija o ljudskoj rtvi nije bila odmah prihvaena zbog vjerovanja da su Minojci bili jako
miroljubiv narod (palae nemaju fortifikacije, nisu ratovali...)
- skladite palae u Knosu u podrumu bez prozora ogromni pitosi, pronaen pitos sa
skuhanim kostima male djece i puevima; puno kostiju ima zareze, meso je vjerojatno
nasilno skidano minojski gula :D

Keramika
- zapoinje ''stil palaa'' koji ima 4 podstila
- morski stil

- biljni stil

- geometrijski stil

- izmjenini stil

Pismo
- kretsko hijeroglifsko pismo i linear A
- moemo itati linear A jer su znakovi jako slini linearu B koji je iz njega nastao, ali ne
moemo razumjeti ono to proitamo
- pretpostavlja se da se radi o popisima robe, kao u linearu B
- ploice su bile efemerne (uvale su se 1 god.), s malo vode se tekst mogao izbrisati i napisati
novi, zato ih namjerno nisu pekli nego suili na suncu
- poari koji su unitili palae sluajno su ispekli ploice
- linear A za razliku od lineara B ima i votivne natpise na sjekirama, figurama, u svetitima i na
nakitu iz grobova
- uloga pisma u drutvu mogue je da je pismenost bila ekskluzivna i luksuz i da je malo
ljudi znalo itati i pisati
Administracija
- peatnjaci koji su osiguravali legalnu i potenu razmjenu robe
- svaki ima svoju funkciju
- npr. rondela oznaava da se zadovoljili svoju obavezu prema palai, tj. platili porez
- flat-based modules su vjerojatno peatili dokumente na manje trajnom materijalu (papirus,
pergament)
- peatnjaci za otvaranje vrata ili ormara s dragocjenostima
- nodule plateno sredstvo

- disk iz Festa unikatni natpis

Propast minojske civilizacije
- Spiridonmarinados iskopavao Akrotiri na Theri u 70-ima

- otok je bio u potpunosti prekriven vulkanskim materijalom (pijesak, pepeo)
- od teine vulkanskog materijala dio otoka je propao (doslovno vertikalno prerezan)

- crne plae (vulkanski pijesak)
- lokalitet prati loaa karma poginuo sa Spiridonmarinados u jednoj sondi, krov se uruio i
poginulo nekoliko turista
- lik je postavio teoriju da je minojska civilizacija nestala zbog erupcije vulkana ali pria ne
tima
- minojska civilizacija propada oko 1450. BC (LM Ib), a posljednja keramika na lokalitetu
Akrotiri je iz LM Ia razdoblja
- u gradu nema nijednog kostura ljudi su vjerojatno znali da e doi do katastrofe i skupili
su sve dragocjenosti i pobjegli
- 14C datacija 1628.BC je godina erupcije, dakle ona nije dokrajila Minojce, ali je ostavila
posljedice
- vjerojatno zbog tih posljedica civilizacija slabi i postupno propada, do vremena dolaska
Mikenjana su vjerojatno toliko slabi da ih ovi lako zauzimaju
- svi lokaliteti na S obali Krete imaju tragove vulkanskog pepela
- Minojci su velika pomorska sila, ali nije pronaena nijedna njihova luka tsunami nakon
erupcije je vjerojatno unitio sve luke i mornarice pa nisu mogli trgovati
- pepeo unitio usjeve n shit

Opa obiljeja kretskih palaa
ARHITEKTONSKA
- orijentacija sjever-jug
- sredinje dvorite nastajalo prvo, zatim prostorije oko njega, poploano, proporcionalno
raste s palaom, najvei prostor u palai
- zapadno dvorite kroz njega se pristupalo u palau
- monumentalna arhitektura:
a) ortostati kameni blokovi koji stoje na rubovima, postavljeni na reprezentativnim
mjestima
b) tesani blokovi
c) viekatna gradnja visina kata oko 3 m, imale su od 2-5 katova, dokazi su ostaci uruenog
materijala, debljina zidova i postojanje stepenita
d) stupovi (crveni od drveta) i stubovi (etvrtasti, kameni, u podrumima)
e) monumentalna stepenita
- nedostatak fortifikacija
- oznake zidara (mason marks)
- sistem odvoda i kanalizacije
- poploani podovi
- okna za svijetlo
- uvuena proelja
- prezide s vratima (pier-and-door partition)
FUNKCIONALNA
1. rezidencija vladara
- rezidencijalna etvrt
- kupaonice i WC-i
2. politiko sredite regije
- prijestolna dvorana
- piano nobile
3. religijsko sredite
- svetita na vrhuncu brda
- sredinje dvorite? (borbe s bikovima?)
- svetita unutar palaa
- bazeni za ienje
- kripta sa stubovima
4. ekonomsko sredite
- proizvodnja radionice
- skladitenje skladita
- administracija arhivi
- trgovina
5. umjetniko sredite
- radionice keramike
- freske


Mikenska civilizacija
- 1600. 1200. BC, nakon nje slijedi submikensko razdoblje
- izvorno podruje je Peloponez, Atika i Beotija, a s vremenom se iri po cijeloj Egidi
Ranoheladsko razdoblje (EH I, II i III) 3000. 2100. BC
- naselje Colona na otoku Egini fortifikacije s polukrunim bastionima

- naselje Lerna u Argolidi fortifikacije s duplim zidom i polukrunim bastionima

- kameni temelji kua, zidovi od erpia
- naselja pokazuju unutarnju hijerarhiju
- kue s hodnicima karakteristine za pripadnike viih slojeva

- ''Kua s crijepovima'' u Lernu na 2 kata + ostatak srednjeheladskog tumula napravljenog
preko kue

- dokaz najranije administracije na grkom kopnu ostaci peata, svaki je unikatan (Kua s
crijepovima)

- posude za umak dokaz trgovine Kiklada i kopna (EH II)
Srednjeheladsko razdoblje (MH early, mature i late) 2100. 1600. BC
- dosta siromano, nema kua s hodnicima ni fortifikacija
- apsidalne kue

- nema dokaza administracije
- naselja malobrojna
- keramika monotona, nedostaju posude za umak
- javlja se vei broj tumula
- nekropola Dendra u Argolidi 3 tumula sa skeletima konja ispred tumula, kameni vijenac
oko tumula (rijetkost u Grkoj)
- nekropola Tzepi na Maratonskom polju mikenski tolos
- minijsko posue prvi ga pronaao Schlieman i tako ga nazvao, ugl. je sive boje i
neukraena ili ukraena urezivanjem, oblici su skromni

Kasnoheladsko razdoblje (LH I, II i III) 1600. 1200. BC
- u ovom razdoblju javljaju se prvi Indo-Europljani (tj. Grci), mi ih nazivamo Mikenjani
- grki jezik ne pripada ni jednoj veoj skupini jezika
- Homer mnogo pie o ovom razdoblju, koristan za prouavanje mikenskog grkog koji je jako
arhaian
- Homersko pitanje je li postojao i je li spjevao oba epa?
- apsolutni datumi Trojanskog rata 1193. 1184. BC
- Homer ivi na kraju 8. st. (oko 730.-720.BC)
- linear B tablice datiraju se nedugo prije Trojanskog rata
- Homerov opis zlatnog Nestorovog pehara pronaen slian pehar

- opis mikenske kacige od veprovih zuba samo najelitniji ratnici su je mogli imati prikazi
tih kaciga na freskama i statuama od slonovae

- pogrebno spaljivanje ni Mikenjani ni Homerovi suvremenici ne prakticiraju, ali Grci sa
poetka eljeznog doba DA
- mjeavina raznih razdoblja
- rapsod pjesnik, prikazi na mikenskim freskama
- tradicija epskog pjesnitva najdue je poivila u junoj Srbiji, Albaniji i junoj Bosni koriste
se formule kao i kod Homera
Mikena
- prvi istraiva Mikene bio je Schlieman
- Mikena nikad nije bila izgubljena poput Troje, Lavlja vrata su strala iznad povrine zemlje
- Schlieman poinje kopati 1874. godine
- zanimao ga je Agamemnonov grob u kojem je navodno bilo mnogo zlata
- Stamatakis uvao Schliemana da ne pokrade sve kao u Troji (upak smrdljivi)
- pronaena i istraena Atrejeva riznica
- Schlieman kopao i u Tirintu
Kiklopska gradnja
- Pauzanija Vodi po Heladi, kae da su se velike zidine gradile uz pomo ''kiklopa'' iz
toga proizlazi ime
a) kiklopski fortifikacijski zid
- karakteristian za mikensku civilizaciju
- ima dva lica izmeu kojih se nalazi zapuna od ljunka i zemlje
- graen od ogromnih netesanih blokova
- suhozidna kamena gradnja, zidovi se postavljaju direktno na zemlju bez temelja
- izmeu veih gromada umetnuto je manje kamenje da bi odralo stabilnost

- za mikenske citadele karakteristina je cik-cak gradnja da zid bude to stabilniji, te
zakrivljenost jer se pratilo prirodni pad terena
- bile su na vrhuncima brda, strana brda koja je bila iznimno strma nije nuno imala bedem
jer je ugl. bila potpuno nepristupana

b) kiklopski hodnici i galerije

- ne poznaju luk i svod
- kameni blokovi postavljeni tako da su se naslanjali jedan na drugog rubovima
- ugl. se koriste kao skladita
c) mali tajni prolazi

d) mostovi
e) podzidovi (da se dobije ravna povrina)
- samo su 132 bedema definirana kao kiklopska gradnja
- svaki blok teio je barem 2 tone
- za postavljanje blokova koristili su volove, a za transport su koristili kola

- najvia citadela Mideia (171 m)
- najnia citadela Tirint (18 m)

MIKENSKE CITADELE
Mikena
- u pokrajini Argolidi
- na breuljku visine oko 40m
- u najranijim fazama nije citadela, nema bedeme
- u poetku je bedem dosta malen i grobni krug A se nalazi izvan bedema
- oko 1350.BC druga faza bedema, sada obuhvaa grobni krug A, grade se Lavlja vrata
- 1200. BC bedem je proiren na sjeveroistonom dijelu da se obuhvati podzemna cisterna
vode dolazi do velikih previranja u Argolidi i Mikenjani se pripremaju za opasnost
- u zavrnoj fazi bedem je dug 900m, kod Lavljih vrata visok 9m i irok 6m, na najniem dijelu
visok 3,8 m

- brdo Propithis Illias pronaen rtvenik/oltar, nekakvo svetite u blizini Mikene
Lavlja vrata
- reljef s prikazom kretskog stupa (suava se prema vrhu) i s lavovima s obje strane
- monolitni dovratci i nadvratnici
- rupe u kamenim blokovima sluile su za postavljanje drvenih vrata koja su se otvarala prema
unutra
- irina 2,40 m, najvea ouvana mikenska vrata

- sporedni ulaz s rekonstruiranim vratima
Grobni krug A

- nastao oko 1600. BC, krajem MH razdoblja
- vijenac 2 reda kamenih ploa dodane kad se krug uklopio u citadelu

- ploe imale udubljenja na vrhu za grede kojima se vijenac natkrio, ne zna se emu je to
sluilo
- skupne grobnice, 6 grobova
- grobnice u oknima (shaft tombs) zbog uzdizanja terena prilikom irenja bedema
- stele ukraene spiralama, prikazi borbe s koijama (najraniji prikaz konja i koija u Grkoj)

- koije u Grkoj su bile fenomen nije bilo pogodnih cesta, vjerojatno su koritene samo u
ritualnim igrama i bitkama
- kue pored grobnog humka A kultni centar Mikene, pronaeno mnotvo oltara, figurica i
sl.

- ostatci helenistikog naselja
- kiklopska galerija
Palaa
- na najviem dijelu citadele
- Grci sruili rezidnecijalni dio palae da sagrade hram
- spavaonice na vrhu, politiki dio s megaronom na jugu i pomone zgrade na istoku


- palaa je imala 2 ulaza monumentalno stubite i manji sporedni ulaz
- najbolje je ouvan megaron (politiko sredite)
- mikenski megaron sastoji se od:
1. portik otvoren sa dva stupa kroz koja se ulazi uuuuuu....
2. vestibul! :D predvorje kroz koje se ulazi uuuuuuuuuuuuuuuuuuu....
3. DOMOS LJUDI MOJI, DOMOOOOOOSSS ima uzdignuto ognjite okrueno stupovima
pored kojeg je bila, obino kamena, baza za prijestolje koje je bilo drveno

- zidovi i podovi megarona bili su ukraeni freskama
- tu je kralj primao podanike i poslanike
- hodnik koji odvaja megaron od rezidencijalnog dijela palae
- kraljeva kupaonica (Agamemnon ubijen u kadi HAHA VIDI SLUAJNOSTI IDEMO IZDRKAVAT
NA AGAMEMNONOVU KADU -.-)
- obrtnike radionice keramika, peati, zlatni nakit
- cisterna prvi dio sagraen u kiklopskom stilu, ostatak uklesan u vapnenaku stijenu

- ispod bedema je postojao ''donji grad'' (such mistery) ouvane kue trgovaca, npr. Kua
trgovca uljem, Kua trgovca vinom (no mystery, much dissapoint)

- kralj i obitelj su se pokapali u tolosima, ima ih 9:
1. Atrejeva riznica
2. Lavlja grobnica
3. Klitemnestrina grobnica
4. Egistova grobnica
5. Panaya
6. Katofurnos
7. Epanofurnos
8. Kiklopska grobnica
9. Grobnica Genia

Grobni krug B

- 25 grobnica, 35 pokojnika
- shaft graves i obine pogrebne ciste
- siromaniji od grobnog kruga A, ali kosturi bolje ouvani
- neke lubanje toliko dobro ouvane da su rekonstruirana lica
- rade se DNK analize, mnogo se moe rei o pokojnicima

Tirint
- najstarija citadela
- otkrio je Schlieman 1876.
- dobiva zidine na nalog kralja Preta
- u Argolidi
- bedem dug 725 m
- najnia citadela (samo 18 m)
- namjerno napravljen u cik-cak da bude stabilniji
- oko 1200. proiren na donju citadelu s izvorom vode (kao i Mikena)
- takoer ima megaron, bolje sauvan nego u Mikeni vidljivi su tragovi prijestolja i pod
ukraen motivima spirala, hobotnica, dupina...
- zapadno od megarona je rezidencijalna etvrt sa spavaonicama i kupaonicama
- u donjoj citadeli je bio smjeten kultni centar
- kiklopska galerija i pomona galerija, skladita
- bedemi s polukrunim bastionima i tajnim ulazima
- freske sa morskim ivotinjama



Midea
- najvia citadela (171 m), dobro ouvani bedemi
- unutar bedema nita nije ostalo ouvano
- u blizini je nekropola Dendra s tolosom
- sauvan jedan oklop,pronaeni peatnjaci s linearom B

Gla
- u Beotiji
- u blizini Tebe, u plodnoj dolini
- nakon isuivanja jezera pronaeni mikenski mehanizmi za isuivanje
- gla oznaava utvrdu na albanskom
- najvea citadela sa ak 4 ulaza
- cik-cak bedem dug 3 km
- skromni arhitektonski ostaci, nije pronaen megaron
- pronaen kompleks u obliku slova L kvazi-megaron


Atena, Akropola
- vladao kralj Egej
- ne znamo je li tu postojala palaa
- pronaena podzemna cisterna

Araxos
- na Peloponezu, nedaleko od Olimpije
- kopa se posljednjih 10 godina

Pilos
- najbolje sauvana palaa ne govorimo o citadeli jer nije pronaen bedem

- Homer ga opisuje kao pjeskoviti Pilos i govori o kraljevini Pilosu
- dvije provincije dalja i blia -.- (za njih znamo iz ploica s linearom B)
- vladao Nestor
- razdoblju od 1300. do 1200. dolazi do procvata
- otkrio ga je Carl Blegen (koji je kopao i u Troji)
- Pilos je bilo najjae kraljevstvo nakon Mikene
Glavna zgrada
- kameni temelji, zidovi od erpia, drveni stupovi koji se ne suuju prema dnu kao kretski
- unutranjost ukraena freskama
- stubita ukazuju o gornjim katovima
- megaron u sreditu, a sredinje ognjite promjera 4 m i uzdignuto 20 cm, najvee
pronaeno

- iza megarona spremite ulja i kiliksa

- kraljiin megaron glavna prostorija u sreditu isto ima ognjite, a imala je i kupaonicu s
glinenom kadom

- arhiv palae pronaeno 1000 tablica na linearu B (2. najvei arhiv), pronaen pitos vei od
ovjeka


Sjeverozapadna zgrada
- Nelejeva palaa
- ovaj dio je prvi sagraen, tu se nalazi najstarija zgrada u kojoj je bilo prvo prijestolje
- freske borbi s bikovima
Jugoistona zgrada
- radionice
- svetite (boica Pothnia Hipia)
- skladita i oruarnice
Skladite za vino
- sastoji se od predvorja i glavne sobe s 35 ogromnih pitosa
- da je bila rije o vinu znamo iz sadraja pitosa, tablica i peatnjaka
- Pilos je imao i 2 tolosa u blizini u kojima su pronaeni luksuzni peati

- u iroj je okolici jo nekoliko tolosa, izdvaja se Voidokili jer nije bio skriven

Teba
- mikenski grad, palaa i bedemi nisu naeni zbog nemogunosti da se vre arheoloka
iskopavanja
- grad je osnovao Kadmo zbog ega se Teba jo naziva i Kadmejon
- pronaen je arhiv linear B tablica
- pronaena je riznica s mnogo zlata i slonovae
- pronaen je arsenal oruja i tablice u kojima je popisan

Linear B
- mikensko pismo nastalo na osnovama lineara A
- najstarije grko pismo
- prvi arhiv pronaao Arthur Evans u Knosu
- silabiko pismo sa oko 90 znakova
- deifrirao ga Michael Ventris

Pogrebni obiaji
- Mikenjani prakticiraju 4 vrste ukopa:
1. grobne ciste najuobiajniji nain ukopa

2. grobni krugovi s grobovima u oknima krajem MH i poetkom LH razdoblja

3. grobne komore
- usjeene u vapnenaku stijenu
- skupne grobnice
- pokojnici polagani na pod na sredini komore

- najvea nekropola je u Mikeni
- Aidonia nekropola s hrpom zlata


4. tolosi
- imaju hodnik (dromos) i ulaz (stomion)
- nadvratnik (lintel)
- sredinja prostorija je kruna

- Atrejeva riznica je najvei tolos
- kupola je graena u suhozidu

- tolos Torik smjeten kod Lauriona jedini tolos koji je elipsoidan
- Minijeva riznica 2. najvei tolos, ima reljefni ukras spirale u kupoli
- nekropola Tanagara larnaksi

Umjetnost i religija
- puno religioznih stvari objanjeno na linear B tablicama
- boica Potnia najee se spominje, preuzeto od Minojaca, izgleda isto kao minojska
ne zna se jesu li se prikazivale njene sveenice ili sama boginja
- ne zna se njena tona uloga
- ve se u ovom razdoblju spominju neki bogovi grkog panteona Dioniz, Hera, Zeus,
Atena...
- freske mikenski tit u obliku osmice

3 tipa figurina:
1. tip tau

2. tip fi

3. tip psi

Keramika
- kiliksi za vino

- posuda s lanim izljevom za transport tekuina

Mikena je trgovala s Ciprom (bakar), Levantom, Egiptom, Sicilijom, Sardinijom, Italijom, Baltikom
(jantar) brodolom Ulu Burun

Karakteristike postmikenskog/submikenskog razdoblja:
- opadanje populacije
- nestanak sredinje vlasti, tj palaa
- gubljenje nekih materijalnih vjetina
- slabljenje proizvodnje
- dekadencija umjetnosti
- gubitak pisma
- pad ivotnog standarda
- sabljenje kontakata s podrujima izvan Egeide
- gubitak bogatstva