Centrala Krajowych Administracji Wymiaru

Sprawiedliwoci d/s Wyjanienia Zbrodni

Narodowosocjalistycznych w Ludwigsburgu

Gen. IV - 215
stan na grudzie 2012 r.

Broszura informacyjna


I. Geneza i zadania
Centrala Krajowych Administracji Wymiaru Sprawiedliwoci ds. Wyjanienia
Zbrodni Narodowosocjalistycznych w Ludwigsburgu powstaa na mocy umowy
administracyjnej senatorw oraz ministrw sprawiedliwoci z dnia 6 listopada
1958 r. i jest wspln instytucj krajw zwizkowych Republiki Federalnej
Niemiec. Swoj dziaalno rozpocza 1 grudnia 1958 r.

Zgodnie z umow zawart 6 listopada 1958 r. do zada Centrali naleao
pocztkowo jedynie ciganie zbrodni nazistowskich popenionych poza
terytorium Republiki Federalnej. Poza tym kompetencje Centrali ograniczone
byy do cigania zbrodni popenionych w czasie wojny na ludnoci cywilnej,
jednake z wyczeniem tych popenionych bezporednio w trakcie dziaa
wojennych. Chodzio przede wszystkim o zbrodnie w obozach
koncentracyjnych i im podobnych.

Zakres kompetencji Centrali zosta znacznie rozszerzony przez senatorw i
ministrw sprawiedliwoci krajw zwizkowych RFN na konferencjach
22 listopada 1964 r. oraz 27/28 kwietnia 1966 r. Wwczas podjto decyzj o
nadaniu Centrali uprawnie do cigania zbrodni popenionych przez reym
nazistowski na terytorium samej RFN. Szczeglny nacisk pooono na
ledztwa przeciwko funkcjonariuszom najwyszych urzdw pastwowych
Trzeciej Rzeszy, czonkom kierownictwa partii oraz personelu obozw
2
koncentracyjnych, ktre znajdoway si na tych terenach. Rozszerzenie
dziaalnoci ledczej na (okrelone) zbrodnie popenione na jecach
wojennych doprowadzio do przeamania obowizujcej wwczas zasady, e
ciganiu podlegaj wycznie zbrodnie na ludnoci cywilnej.

II. Przyczyny utworzenia Centrali
Po 1945 r. niemiecki wymiar sprawiedliwoci na szerok skal zaj si
wyjanieniem zbrodni nazistowskich. wiadcz o tym statystyki niemieckiego
Ministerstwa Sprawiedliwoci sporzdzone w zwizku z trwajc na przeomie
lat 1964-65 debat o wydueniu okresu przedawnienia. Wynika z nich, e
sdy i prokuratury w zachodnich strefach okupacyjnych, a nastpnie w
Republice Federalnej Niemiec, przeprowadziy do tego czasu postpowania
przeciwko ponad 61 000 osb, spord ktrych oskarono ok. 13 000, a
skazano prawomocnym wyrokiem ok. 6 100 (aktualne dane znajduj si w
rozdz. IV niniejszej broszury).

Ponadto trybunay wojskowe oraz sdy okupacyjne trzech mocarstw
zachodnich na terenie RFN skazay 5 000 osb, a sdy w radzieckiej strefie
okupacyjnej oraz pniejszej NRD 12 000 (w pracy tych ostatnich czsto
jednak lekcewaono zasad praworzdnoci, a celem wikszoci postpowa
bya de facto denazyfikacja). Wiele osb skazanych zostao przez sdy
radzieckie po czci w radzieckiej strefie okupacyjnej, w NRD oraz w samym
Zwizku Radzieckim (dokadne liczby nie s jeszcze znane). Ponad 16 000
wyrokw wydano w Polsce i Czechosowacji, a ponad 1 000 w innych krajach.

W poowie lat 50-tych mogo wic po czci powsta wraenie, e kwestia
cigania zbrodni nazistowskich zostaa praktycznie rozwizana. W
rzeczywistoci jednak na przeszkodzie do ich cakowitego wyjanienia krtko
po upadku Trzeciej Rzeszy sta nie tylko dotkliwy brak dowiadczonych
pracownikw wymiaru sprawiedliwoci, lecz take due trudnoci materiaowe
i lokalowe. Powane problemy wynikay ponadto z podziau Niemiec na strefy
okupacyjne, braku jednolitej struktury organw policji, utraty milionw
dokumentw z urzdw stanu cywilnego i urzdw meldunkowych oraz
3
trudnoci spowodowanych ograniczeniami naoonymi na niemiecki wymiar
sprawiedliwoci przez wadze okupacyjne. Brak dogbnej znajomoci struktur
organizacyjnych Trzeciej Rzeszy dodatkowo osabia pozycj organw
sprawiedliwoci podczas konfrontacji z podejrzanymi i oskaronymi, co z kolei
utrudniao dotarcie do istotnych informacji o dalszych sprawcach bd
rozkazach wydawanych przez ich przeoonych.

Trudnoci w caociowym wyjanieniu zbrodni nazistowskich przysparza
rwnie tradycyjny podzia odpowiedzialnoci terytorialnej prokuratur i sdw
karnych. Niemiecki kodeks postpowania karnego zezwala tym organom
wycznie na ciganie zbrodni popenionych na terenie ich jurysdykcji, lub te,
w wyjtkowych przypadkach, przestpstw popenionych gdzie indziej przez
osoby zameldowane na jej terenie. Dlatego te m.in. ciganie winnych
masowych zbrodni popenionych gwnie na terytoriach okupowanych poza
granicami Niemiec byy przed powstaniem Centrali w Ludwigsburgu czsto
dzieem przypadku. Dopiero jej utworzenie jako organu dziaajcego
bezporednio przez szczeblem prokuratury pozwolio usun t ewidentn
luk w dziedzinie podziau kompetencji.

Bezporedni przyczyn powstania Centrali w Ludwigsburgu by tzw. proces
grup operacyjnych w Ulm (Einsatzgruppenprozess), w ktrym dziesiciu
czonkw oddziau specjalnego Tilsit (Einsatzkommando Tilsit) oskarono o
udzia w masowych egzekucjach gwnie ludnoci ydowskiej na terenach
przygranicznych Litwy bezporednio po napaci na Zwizek Radziecki. Sd
przysigych w Ulm w dniu 29 sierpnia 1958 skaza wszystkich oskaronych
na dugoletnie kary wizienia. W trakcie procesu wiato dzienne ujrzay po raz
pierwszy take inne dokumenty, co dao podstawy do przypuszcze, e
szereg podobnych zbrodni nadal pozostaje niewyjaniony. Chodzio tu przede
wszystkim o tzw. Raporty o zdarzeniach (Ereignismeldungen) Policji oraz
Suby Bezpieczestwa (Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst - SD),
dotyczce dziaalnoci grup operacyjnych (Einsatzgruppen) i ich pododdziaw
(Einsatzkommandos) w czasie wojny na terenie Zwizku Radzieckiego. Przy
okazji okazao si rwnie, e do tej pory nie wyjaniono licznych masowych
4
zbrodni popenionych w obozach koncentracyjnych oraz obozach zagady na
terenie okupowanej Polski.

III. Metoda pracy oraz personel
Zadaniem Centrali w Ludwigsburgu jest gromadzenie i analiza wszelkich
dostpnych materiaw na temat zbrodni nazistowskich popenionych na
terenie Niemiec i innych krajw. Chodzi w szczeglnoci o wykrycie
nieznanych do tej pory kompleksw przestpstw, sklasyfikowanie ich na
podstawie miejsca i czasu ich popenienia oraz (grupy) sprawcw, a nastpnie
ustalenie, ktrzy z nich mog by pocignici do odpowiedzialnoci karnej. Po
wykryciu sprawcw oraz ustaleniu prokuratury waciwej do zajcia si
spraw, Centrala w Ludwigsburgu zamyka ledztwo i przekazuje akta sprawy
do tej wanie prokuratury. Ta natomiast jest zobowizana do zajcia si
caoci sprawy. Moe ona przy tym nadal korzysta z pomocy Centrali.
Dziki tej procedurze prokuratury nie prowadz ju pojedynczych ledztw, jak
to miao miejsce przed rokiem 1958, lecz mog prowadzi kompleksowe,
wielowtkowe postpowania, co umoliwia im zakrojone na szerok skal
oraz systematyczne wyjanienie przedmiotowych zbrodni.

Ze wzgldw prawnych, od maja 1960 r. ledztwu podlegaj zasadniczo tylko
zbrodnie nazistowskie stanowice zabjstwo (morderstwo) w myl 211
niemieckiego kodeksu karnego (Strafgesetzbuch-StGB). Pozostae czyny
(cznie ze zbrodni zabjstwa w myl 212 niemieckiego kodeksu karnego),
ulegy ju przedawnieniu.

Po zmianach politycznych w Europie rodkowej i Wschodniej pojawia si
szansa dostpu do tamtejszych archiww, ktre wczeniej w wikszoci byy
niedostpne. W zwizku z tym senatorowie i ministrowie sprawiedliwoci
krajw zwizkowych RFN bezprorednio po zjednoczeniu Niemiec zlecili
Centrali w Ludwigsburgu analiz zasobw archiwalnych byego Ministerstwa
Bezpieczestwa NRD dotyczcych zbrodni nazistowskich (NS-Archiv des
Ministerium fr Staatssicherheit). Nie byo to moliwe wczeniej, gdy wadze
NRD przez dziesitki lat uporczywie odmawiay wsppracy z Central.
5
Od duszego natomiast czasu czy Central wsppraca z instytucjami
zajmujcymi si ciganiem zbrodni nazistowskich w innych krajach. Nale do
nich przede wszystkim Wydzia Praw Czowieka i Specjalnych Spraw Karnych
(Human Rights and Special Prosecutions Section - HRSP), czyli bye
Specjalne Biuro ledcze (Office for Special InvestigationsOSI) przy
Ministerstwie Sprawiedliwoci USA, specjalny wydzia Ministerstwa
Sprawiedliwoci Kanady oraz Gwna Komisja cigania Zbrodni przeciwko
Narodowi Polskiemu (IPN). Ponadto do dzi prowadzona jest intensywna
wsppraca z woskimi organami wymiaru sprawiedliwoci oraz wieloma
krajami Unii Europejskiej.

Ciar pracy ledczej spoczywa m. in. na barkach sdziw i prokuratorw
(referentw) oddelegowanych do Centrali ze swych macierzystych placwek w
poszczeglnych krajach zwizkowych (landach). Aktualnie cakowita liczba
pracownikw Centrali wynosi 18 osb. Neley do nich m.in. Dyrektor Centrali
oraz piciu referentw. W latach 1967-71, kiedy rwnoczenie prowadzono
ponad 600 ledztw, zatrudnionych byo tu 121 osb, w tym 49 sdziw i
prokuratorw.

W zwizku z malejc od lat liczb ledztw cz zada Centrali w
Ludwigsburgu przejo w kwietniu 2000 r. Archiwum Federalne (Bundes-
archiv).
Na podstawie umowy administracyjnej pomidzy krajami zwizkowymi RFN
finansujcymi Central oraz Rzdem Federalnym, dokumenty nie potrzebne
ju w biecej pracy Centrali przeszy w gesti Archiwum Federalnego. W tym
celu w budynku Centrali powstaa jego filia. Od tego czasu Centrala powrcia
do wypeniania swych pierwotnych zada prawnych, czyli prowadzenia
postpowa przygotowawczych i sprawdzajcych dotyczcych zbrodni
nazistowskich oraz gromadzenia i analizowania dokumentw z kraju i
zagranicy. Posiada ona te przywilej pierwszestwa w dostpie do materiaw
przekazanych w posiadanie Archiwum.

Podczas gdy zadaniem Centrali jest prowadzenie biecych ledztw karnych,
udzielanie informacji o zasobach archiwalnych oraz wsparcie dla
6
uytkownikw skadajcych wniosek o dostp do dokumentw - w
szczeglnoci naukowcw ley dzi ju niemal wycznie w gestii Archiwum
Federalnego. Dlatego te udostpnianie dokumentw odbywa si na
zasadach okrelonych w Ustawie o Archiwum Federalnym
(Bundesarchivgesetz). 5 Ust. 1 oraz 2 tej ustawy zezwalaj na skrcenie
przewidzianego okresu ochronnego dokumentw w celach naukowych oraz
uzasadnionych przypadkach osobistych, o ile nie pozostaje to w sprzecznoci
z 5 ustp 6 teje ustawy.

Centrala w Ludwigsburgu dysponuje w zasadzie tylko aktami ledztw
(wstpnych) oraz postpowa sprawdzajcych, ktre byy lub s prowadzone
przez ni sam oraz przez prokuratury niemieckie od chwili jej powstania. Jej
zasoby archiwalne daj jednak do peny i jedyny w swym rodzaju obraz
postpowa w sprawach zbrodni nazistowskich, ktre miay miejsce w
Republice Federalnej od 1958 r. Po zamkniciu ledztwa wstpnego oraz
przekazaniu akt do waciwej prokuratury, Centrala zatrzymuje kopi akt
sprawy. Akta te s nastpnie sukcesywnie uzupeniane kopiami pniejszych
dokumentw w sprawie. Procedur t reguluje umowa administracyjna o
utworzeniu Centrali. W ten sposb moliwe jest przeledzenie dalszego biegu
sprawy. W przypadku, gdy ledztwo zostaje wszczte przez sam
prokuratur, ta rwnie jest zobowizana do przesania kopii akt sprawy do
Ludwigsburga. Kopie archiwizowane s w tzw. aktach korespondencyjnych
sprawy i wchodz w poczet zarejestrowanych postpowa.

Wprawdzie liczba prowadzonych postpowa przygotowawczych maleje w
miar upywu czasu od upadku Trzeciej Rzeszy i zakoczenia Drugiej Wojny
wiatowej, jednak dziaalno Centrali w Ludwigsburgu zmierzajca do
wyjanienia zbrodni popenionych w tym okresie bdzie kontynuowana tak
dugo, jak dugo bdzie to moliwe oraz bd istniay szanse na odnalezienie
yjcych jeszcze sprawcw i wspsprawcw zbrodni, ktrych stan zdrowia
pozwoli na przesuchanie i postawienia przed sdem. Nie pozostao na to ju
zbyt wiele czasu, jednak wniesione w ostatnim okresie akty oskarenia
wiadcz, e wci nie jest na to za pno. Ostatnie decyzje sdowe to
prawomocny ju dzi wyrok doywotniego wizienia wydany przez Sd
7
Krajowy w Monachium (Landgericht Mnchen I) z dnia 11 wrzenia 2009 r.
oraz wyrok skazujcy za 16-krotny wspudzia w zabjstwie cznie 28 060
osb wydany 12 maja 2011 r. przez Sd Krajowy w Monachium (Landgericht
Mnchen II). Ten ostatni wyrok w tzw. sprawie Demjanjuka nie uprawomocni
si, poniewa oskarony zmar zanim zapado orzeczenie odnonie zoonej
przez niego rewizji.

IV. Dane o dziaalnoci Centrali od dnia powstania do 31 grudnia 2011 r.
7 485 to liczba wszcztych postpowa
przygotowawczych. Naley wzi pod uwag, e w
wielu przypadkach s to postpowania przeciwko
wikszym grupom osb podejrzanych oraz/ lub
dotyczce szeregu zbrodni.
7 472 postpowa przygotowawczych zostao
zakoczonych, gwnie poprzez przekazanie ich do
waciwych prokuratur celem rozpoczcia
postpowania karnego.
12 to liczba aktualnie prowadzonych przez Central
postpowa przygotowawczych. Nie obejmuje ona
tzw. spraw rnych, czyli postpowa
sprawdzajcych oraz czynnoci administracyjnych
zwizanych z kwerend w archiwach (gwnie poza
granicami kraju).
18 099 pozycji liczy katalog postpowa odnonie zbrodni
nazistowskich, ktre byy lub s nadal prowadzone
przez niemieckie prokuratury i sdy od 1958 r.
(Verfahrensbersicht - VS). Take postpowania
wszczte przez inne instytucje s przynajmniej
porednio zwizane z dziaalnoci Centrali w
Ludwigsburgu. Dalsze
1514 postpowa prowadzonych przez prokuratury
zarejestrowano w spisie postpowa (Verfahrens-
bersicht - VS). Nie posiadaj one tutejszej
8
sygnatury, poniewa byy prowadzone jeszcze
przez powstaniem Centrali.
115 540 to liczba spraw o sygnaturze AR (odpowiedzi na
zapytania oraz tym podobne) zaatwionych przez
Central od 1958 r. (cznie z postpowaniami
majcymi na celu uzyskanie lub sprawdzenie
danych).
Z ok. 1 695 665 kart skada si kartoteka centralna (Zentralkartei).
Jest ona usystematyzowana wg nazwisk,
miejscowoci oraz nazw jednostek. Zawiera ona m.
in. 26 995 nazw miejscowoci i innych nazw
geograficznych oraz 4 247 nazw jednostek i
urzdw.
558 300 stron obejmuj aktualnie zasoby archiwalne
Centrali. Na 163 000 kart skatalogowanych jest
427 500 jednostek archiwalnych (karty zawieraj
te dane o miejscu przechowywania oryginaw).

W statystyce Federalnego Ministerstwa Sprawiedliwoci z dnia 1 stycznia
2010 r. podano nastpujce dane o postpowaniach prowadzonych przez
prokuratury i sdy w Republice Federalnej Niemiec:
Prokuratury niemieckie (z wyczeniem organw mocarstw zwyciskich oraz
radzieckiej strefy okupacyjnej) przeprowadziy po 8 maja 1945 r. ledztwa
przeciwko 106 496 konkretnym podejrzanym. Dane pochodz z roku 1996,
bowiem potem ministerstwo nie prowadzio ju statystyki. Inaczej rzecz si ma
ze statystyk osb skazanych, ktrej dane pochodz z dnia 1 stycznia 2010 r.:
- prawomocnym wyrokiem skazano 6 498 oskaronych,
w tym:
na kar mierci (przed uchwaleniem Ustawy Zasadniczej) 13 oskaronych,
na kar doywotniego wizienia 169 oskaronych,
na kar pozbawienia wolnoci 6 201 oskaronych,
na kar grzywny 115 oskaronych,
upomnieniem na mocy prawa dla nieletnich 1 oskaronego,
zrezygnowano z wymierzenia kary w stosunku do 1 oskaronego.

9
W ramach projektu tworzenia specjalnej bazy danych prowadzonego przez
Uniwersytet w Monachium okazao si jednak, e liczby te w rzeczywistoci s
o wiele wysze (por.: Eichmller, Die Strafverfolgung von NS-Verbrechen
durch westdeutsche Justizbehrden seit 1945. Eine Zahlenbilanz,
Vierteljahreshefte fr Zeitgeschichte, Heft 4/ 2008, Seite 621ff /ciganie
zbrodni nazistowskich przez organa wymiaru sprawiedliwoci w Niemczech
Zachodnich po 1945 r. Bilans, w: Kwartalnik historyczny, nr 4/ 2008, str. 621 i
kolejne/):
Wynika z tego, e od r. 1945 do 2005 wcznie przeprowadzono
ledztwa przeciwko cznej liczbie 172 294 podejrzanym,
przy czym w okresie 1945-1958 przeciwko 52 083 podejrzanym,
a w okresie 1959-2005 przeciwko 120 211 podejrzanym;
oskarenie wniesiono przeciwko cznej liczbie 16 740 podejrzanym,
w tym za popenienie zbrodni zabjstwa przeciwko 2 510 podejrzanym;

prawomocny wyrok zapad w stosunku do 13 952 podejrzanych,

przy czym wyrok uniewinniajcy w stosunku do conajmniej
5 184 podejrzanych,
umorzono postpowanie w stosunku do conajmniej 2 101 podejrzanego,
wyrok skazujcy w stosunku do conajmniej 6 656 podejrzanych,
w tym za popenienie zbrodni zabjstwa w stosunku do co najmniej
1 147 podejrzanych.

V. Adresy
a) Zentrale Stelle der Landesjustizverwaltungen
Schorndorfer Str. 58, 71638 Ludwigsburg
Postfach 1144 / 71611 Ludwigsburg
tel.: +49 - 07141 - 49 87 70
faks: +49 - 07141 - 49 87 73
e-mail: poststelle@zst.justiz.bwl.de
b) Bundesarchiv
- Auenstelle Ludwigsburg -
Adres pocztowy jak wyej
tel.: +49 - 07141 - 89 92 83
faks: + 49 - 07141 / 89 92 12
e-mail: ludwigsburg@bundesarchiv.de