KOČENJE

Smanjenje brzine pod dejstvom svesno proizvedene mehaničke sile, pri čemu se energija
kretanja (živa sila vozila) prevodi u toplptnu energiju.
Raspoloživo usporenje kada je u pitanju samo vozilo: (
u = g ⋅ wk + wv + f t ± i )
..
Diferencijalna jednačina kretanja je: me ⋅ x = m ⋅ g ⋅ wk + m ⋅ g ⋅ wv + m ⋅ g ⋅ f t ± m ⋅ g ⋅ i
0 x = Lk
dv dv dx dx
m
dt
= m⋅u ⋅
dx dt
=u
dt
=v v ⋅ dv = u ⋅ dx ∫ v ⋅ dv = ∫ u ⋅ dx
v0 x =0
2
v0
= u ⋅ Lk
2
v02 v02
Lk = = v[m / sec]
2 ⋅ u 2 ⋅ g ⋅ (wk + wv + f t ± i )

v02
Lk = v[km / h]
254 ⋅ (wk + wv + f t ± i )

VV22 V0V2 2
PPk k⋅ ⋅LLk k ==mm⋅ ⋅00
PkPk= =mm⋅ u⋅ u LkL = = 0
k 2⋅u
22 2⋅u
 KOČENJE
Put koji vozilo pređe za vreme percepcije i reakcije (prelazni put) iznosi:
v0 ⋅ t p
L p = v0 ⋅ t p v0 [m / sec] Lp = v0 [km / h]
3,6
Dužina zaustavnog puta za forsirano kočenje iznosi:
v0 ⋅ t p v02 v0 [km / h]
L z = L p + Lk = +
3,6 254(wk + wv + f t ± i )

Dužina zaustavnog puta pri forsiranom kočenju u propisima nekih zemalja

 KOČENJE
Preglednost za uočavanje stalne prepreke (Lsk)
Slobodno kočenje: xU max = 1,5m / sec3 u max = g ⋅ (w v + w k + f t ± i )
xU ⋅ t1 = umax = xU ⋅ t3
umax ⋅ t1 u ⋅t
v0 = + t2 ⋅ umax + max 1
2 2
v0 u max
t2 = −
u max xU
v
Lsk = 0 ⋅ (t1 + t 2 + t 3 )
2
v0  u max v0 u max u max  v02 v0 ⋅ u max
Lsk = ⋅  + − +  = +
2  xU u max xU xU  2 ⋅ u max xU
v02 v ⋅ g ⋅ (wk + wv + f t ± i ) v0 [m / sec]
L zs = v0 ⋅ t p + + 0
2 ⋅ g ⋅ (wk + wv + f t ± i ) xU
v0 ⋅ t p v 02 1,36 ⋅ v 0 ⋅ (wk + wv + f t ± i ) v0 [km / h]
Lzs = + +
3,6 254 ⋅ (wk + wv + f t ± i ) xU
 PREGLEDNOST PRI KOČENJU
• Preglednost puta predstavlja mogućnost sagledavanja smetnje koja iziskuje kočenje.
• Horizontalna preglednost je uslovljena rastojanjem prepreka od slobodnog profila puta.
• Vertikalna preglednost uslovljena je vertikalnom zakrivljenošću puta.
Preglednost pri kočenju, u horizontalnom i vertikalnom smislu, jednaka je sa dužinom
zaustavnog puta. Dužina zaustavnog puta određena je, u opštem slučaju, jednačinom:
Z = Z1 + Z 2 + Z 3
Vr ⋅ t
Z1 =
3,6
Vr2 Vr2 Vr2
Z2 = = =
3,6 ⋅ 2 g ( f t + u ± 0,01 ⋅ s ) 25,92 ⋅ a 254 ⋅ ( f t + u ± 0,01 ⋅ s )
2

Vr ⋅ ( f t + u ± 0,01 ⋅ s )
Z 3 = 1,36 ⋅ U ovim jednačinama su:
xu
Vr - računska brzina (km/h) ft - koeficijent tangencijalnog otpora klizanju
g - 9,81 m/sec2 u - otpor vazduha
t - psihofizičko (prelazno) vreme s - uzdužni nagib (%)
xu - podužni udar (m/sec3) a - usporenje (m/sec2)
 PREGLEDNOST PRI KOČENJU
T1. Veličine ft i (ft+u) za razne računske brzine:

1. Preglednost pri kočenju na kontinualnom niskom nasipu (P1):

t = 2,5 sec; ft = prema tabeli T1.; u = 0; s = 0; xu = 1,5 m/sec3;
T2. Dužina preglednosti P1 na niskom nasipu:

2. Preglednost pri kočenju merodavna za izračunavanje berme

preglednosti u useku i određivanje poluprečnika vertikalne krivine (P2):
t = 1,5 sec; (ft+u) = prema tabeli T1.; Z3 = 0;
T3. Dužine preglednosti P2 za s = 0%:
 PREGLEDNOST PRI KOČENJU –
preglednost u horizontalnim krivinama
OTVARANJE BERME PREGLEDNOSTI U USEKU

ŠIRINA PREGLEDNOSTI NA UNUTRAŠNJOJ

STRANI KRIVINE NA NISKOM NASIPU

KRITIČNI USLOVI: min R; visina nasipa 1,0 m

Vp b1 bo
120 50,4 41,2
100 32,0 24,5 P12
b1 =
80 20,0 12,7 8⋅ R
70 15,6 8,5
60 12,6 5,5
 PREGLEDNOST PRI KOČENJU
3. Minimalna dužina preglednosti pri kočenju P3:
Mora se obezbediti u horizontalnim krivinama kada je neekonomično ostvariti
dužinu P2:
t = 1,5 sec; a = 5 m/sec2, za V < 80 km/h; a = 4 m/sec2, za V > 80 km/h, Z3 = 0.
T4. Minimalne dužine preglednosti P3:

Na autoputevima i putevima 1. razreda mora uvek biti obezbeđena preglednost P3.

4. Preglednost za odlučivanje:
Predstavlja dužinu puta pređenog za vreme uočavanja i prepoznavanja opasnosti ili
drugih informacija, zatim odlučivanja i čekanja na pogodan trenutak za izvršenje
nekog manevra (najčešće promenu trake). Prema američkim AASHTO uputstvima, za
sve brzine kreće se između 10 i 14 sekundi.
Ukoliko se prilaz denivelisanoj raskrsnici, mestu promene broja saobraćajnih traka ili
mestu gde treba da se reaguje na neku informaciju, nalazi u vertikalnoj krivini ona
mora biti dimenzionisana pomoću dužine preglednosti za odlučivanje.
 PREGLEDNOST ZA PRETICANJE

Opšta skica manevra preticanja

Preticanje u slobodnom toku:

V1 ⋅ t1 + V2 ⋅ t 2 V1 ⋅ t1 + V2 ⋅ t 2
V2 ⋅ t p = V1 ⋅ t1 + V1 ⋅ t p + V2 ⋅ t 2 tp = =
V2 − V1 ∆V

Potrebna dužina preglednosti je: Lsp = (V2 + V3 ) ⋅ t p

 PREGLEDNOST ZA PRETICANJE
Preticanje prvog vozila u koloni:
a) Vozilo ubrzava svo vreme preticanja, a = const.

1
V2 = V1 + a ⋅ t p t p = t 2 ± t 22 − 2 ⋅ V1 ⋅ (t1 + t 2 ) ⋅
a
t 2p
Potrebna dužina preglednosti iznosi: LKpa = (V1 + V3 ) ⋅ t p + a ⋅
2
b) Vozilo dostiže maksimalnu brzinu V2 = Vmax u toku preticanja:
V2 − V1 V1 ⋅ t1 + V2 ⋅ t 2
tp = + LKpb = V1 ⋅ t1 + V2 ⋅ t 2 + (V1 + V3 ) ⋅ t p
2⋅a V2 − V1
PREGLEDNOST ZA PRETICANJE U NAŠIM PROPISIMA
Pregledna dužina za preticanje je jednaka zbiru dužina Pp2 i Pp3:
Pp3
C2 C1

B1 A1 A2 B2
Pp2
Pp2

Brzine VA, VB i VC se određuju na sledeći način:

- za Vr ≤ 80 km/h je VA= Vr , VB = 1,4Vr i VC = Vr
- za Vr > 80 km/h je VA= 0,75Vr , VB = Vr i VC = Vr

Propisi traže da bude

obezbeđena ova dužina
preglednosti na minimum:
za Vr ≤ 60 km/h 20%
za Vr ≤ 80 km/h 30%
za Vr > 80 km/h 40%
PREGLEDNOST ZA PRETICANJE
PREGLEDNOST ZA PRETICANJE (OBELEŽAVANJE)

• Na vangradskim putevima kritična dužina

preglednosti iznosi izmeđ
između 90 i 100 m
(Fambro et al., 1997.);
• Broj nezgoda pri preticanju raste kada je
dužina preglednosti manja od 400-
400-600 m.
(Lamm et al., 1999.).
• Najveći broj nezgoda pri preticanju
događ
događa se na mestima gde je preticanje
dozvoljeno.