Sie sind auf Seite 1von 22

WARNING CONCERNING COPYRIGHT RESTRICTIONS

The copyright law of the United States (Title 17, United States Code) governs the
making of photocopies or other reproduction of copyrighted materials. Under certain
conditions specified in the law, libraries and archives are allowed to furnish a single
photocopy or other reproduction for the sole purpose of private study, scholarship, or
research.


IT IS A VIOLATION OF COPYRIGHT LAW TO DISTRIBUTE OR
REPRODUCE THIS MATERIAL ELECTRONICALLY OR IN PAPER
FORMAT BEYOND A SINGLE COPY FOR YOUR OWN PERSONAL USE.

ependant s'oppo-
rte de la snbordi_
que reprsentent
Dieu.
A.NCE, o.p.
l'lOTES SUR LE COMMENTAIRE DE SAINT THOMAS
DU LIBER DE CAUSIS
On peut s'tonner que dans la masse imposante de la bibliographie
thomiste aucune mention ne soit faite d'une tude spciale consacre
au Commentaire de saint Thomas sur le Liber de Cousis. Pourtant, c'est
un crit important, puisque saint Thomas y discute un des grands pro-
blmes de la scolastique : les relations entre le platonisme et l'aristot-
lisme, en tudiant prcisment trois uvres imbues de platonisme,
divers degrs, qu'il distingue minutieusement : le Liber de Causis, Pro-
dus (l'Elementatio theologica, qui venait d'tre traduite en latin par
son confrre flamand Guillaume de Moerbeke), et l'uvre du pseudo-
Denys. On pourrait citer en outre plusieurs questions philosophiques
importantes, traites brivement au cours de ce bref commentaire para-
phrastique et comparatif.
Parmi les raisons qui expliqueraient pourquoi cette uvre de saint
Thomas fut nglige, on peut avancer probablement le manque d'une
dition de la traduction de Proclus, et le mauvais tat du texte de saint
Thomas dans les ditions communes. Pour remdier provisoirement
cet tat de choses nous avons publi d'abord la traduction de l'Elemen-
tatio Theologica (T'jdsehr'Jt 'Vocr Philosophie, 1951 (13) pp. 263-302,
491-531) et nous voulons pr-oposer ici des corrections au texte des di-
tions de saint Thomas, en nous basant sur les ditions de Rome, de
Parme et de Paris (Mandonnet), sur huit manuscrits, et sur les ditions
de Proclus, de Denys et du Liber de Cousis.
Nous prenons comme texte de base le texte qui est peut-tre le plus
rpandu et le plus commode, celui qui est publi dans les Opuscula
Omnia cura et studio P. Mandonnet, tome 1 (paris, Lethielleux, 1927)
pp. 193-3II. Nous indiquons les pages de ce texte suivies du numro
d'ordre des lignes, en faisant abstraction du texte du Liber de Cauris
qui y est intercal (v. g. p. 201 1. 1 est celle qui commence par: Prae-
missa prima ...). Chaque fois, nous citons d'abord la leon de Manden-
net, puis aprs un trait (-) la correction. Nous indiquerons entre paren-
thses les sources de la. correction : manuscrits et ditions.
TUDES ET RECHERCHES
Voici la table des sigles et des abrviations que nous utiliserons :
b : Le texte du Liber de Cassis dans l'dition de Bardenhewer (1882,
pp. 163-191). '
esc, : Tous les mss sont d'accord pour la correction cite, excepte
ceux dont le sigle suit.
m : La traduction de Proc1us, par G. de Moerbeke dans l'dition men-
tionne ci-dessus.
p : Le texte du Commentaire de saint Thomas dans l'dition de Parme
(T. 21, pp. 717-760).
r : Le mme texte dans l'dition romaine de 1570 (fin du T. 4, pagi-
nation propre).
s : Le texte du Liber de causisdans l'dition de Steele (Opera hacte-
nus inedita R. Baconis, fasc, 12, 1935, pp. 159-187).
sa : La traduction des uvres du pseudo-Denys par Jean Sarrasin
(dans l'dition des Commentaires de Denys le Chartreux, en-
logne, 1556).
sc : La traduction des uvres du pseudo- Denys par Scot Erigne
(ihid.).
t : L'accord de tous les mss sur la correction.
B : Vatic. Borghes. lat. II4 (XIV" s.), p. 210 vb - 222 rb.
D : Vatic. Borghes. lat. 152 (XIV" s.), p. 23 ra - 38 rb.
L : Commissio Leonina romana (sine numero; XV" s.),
o : Vatic. Lat. 4262 (XIII" S. ?), p. 1 ra - 19 v.
P : Vatic. Pal. Lat. 983 (mI"-XIV" s.), p. 1 ra - 13 vb,
S : Vatic. Urbino Lat. 215 (XV" s.), p. 148 ra - 176 va.
V : Vatic. Lat. 846 (XIV" s.), p. 55 ra - 68 v.
Z : Vatic. Lat. 6758 (XIIIe s.), p. 68 rb - 83 v.
Pnisque nous ne voulons pas donner ici un apparat critique du texte
(les mss cits ne constituent qu'une partie de ceux qni contiennent le
texte de saint Thomas), mais seulement les corrections utiles pour com-
prendre le texte, nous faisons abstraction des corrections sans impor-
tance (inversions, etc.) ct des variations des mss dans la prsentation
d'une mme correction. - On pourra se rendre compte que la trans-
mission du texte est alle en se dtriorant dans les ditions : r est la
meilleure, mais prsente quelques fautes propres que P et Mandonnet
n'ont pas; l'dition de Mandonnet est franchement mauvaise et accu-
mule des fautes que ni r ni p ne prsentent (d'ailleurs il y a dans Man-
donner un grand nombre de fautes typographiques que le benevolus
lector )j corrigera, et la ponctuation est trs mauvaise).
p. 195 1. 3 idest - scilicet (t)
9 accepimus - accipimus (t)
23 et quia - secundum autem quod (t)
33 mathematicas - methematicam (t)
p. 196 1. 2 scilicet - sic (t)
3 ducentas et novem - 2II (r, m)
4 elevatio - elementatio (t, m)
10 quod - qui (t, r)
15 earum - causarum (t, r)
20 universalis - universalis secunda (t, b, s)
22 secundum - tertium (t)
24 ex - et ex (t, p, r)
26 necessarium - necesse (t)
27 quae - ea quae (t, r)
33 praedicta - Proclus (t)
34 prima - 56' (m)
35 causis - et a (t, rn)
universalioribus - causalioribus (t, m)
39 subsistentium - substitutiva (t, m)
p. 197 l. 6 rationabilis - rationalis (t)
10 naturali - materiali (exc. L)
14 spiratio - spirans (exc. B)
16 sic - non (t)
23 tamen - tantum (t, r, b, s)
25 essentia in - existentia (t)
26 continentiam - consequentiam (exc, LVZ)
29 secundo ibi - deinde cum dicit (t)
32 contingit - convenit (t)
37 est - est causa (BDOS)
p. 198 1. 3 operandi - ajouter: ergo causa secunda habet potentiam
sive virtutem operandi (esc. BS; p, r)
16 huius - eius (t, p, r)
19 fit igitur - figitur (b, s); est (t)
22 causae primae -:- ajouter : sic igitur virtus causae primae
dat effectui ut attingatur a virtute causae secundae ; prius
ergo attingitur a virtute causae primae (exc, S ; p, r)
23 modo - medio (exc, PVZ)
26 extendit - ajouter : ergo virtus causae primae ad piura
se extendit (t, p, r)
27 etiam - omettre (t)
3l virtutern - veritatem (exc, PZ; r)
35 subsistit - substernitur (exc, V)
36 propinquiori modo - propinquioris materiae (t)
37 subsistat - substet (t)
38 ostendit - utrumque autem horum ostendit (t)
p. 199 1. 1 et - omettre (t)
16 cum - a (exc, V)
19 causae- - omettre (exc. VZ)
20 necessarium - necesse (t)
26 materia - materia naturalis (exc. Z)
27 enim - autem (t)
29 prima - a prima (t)
30 quae - quod (t)
38-39 agendum ... ad - omettre (t, p, r)
sorss
173
p. 200 J. 4 quidem - ajouter: quando (exc, L)
6 enim ars fabri - cum ars fabrilis (t)
7 percussum excudir - percussura extendit (exc, PL) leon
douteuse.
18 causa - ajouter : proxima, per accidens producitur a
causa (t, p, r)
20 ad hoc - propter hoc (t)
significandum - signanter (exc, BVO; douteux)
2I est - quae est (t, r)
p. 201 1. Ig quod - quomodo (t, r)
20 tertiae propositionis - in tertia propositione (t)
22 aut" - aut est (t)
27 sine terminabilitate - sive interminabilitatem (DLOP)
33 est - omettre (exc, PV s D)
p. 202 J. I importans - Importat (t)
3 Physieorum - ajouter : ideo tertio (t)
22 et - sicut et (t)
24 nona congrua - 88" (r, m)
25 entis vel existentis - enter vel existenter (VOZD; m :
enter)
27 aeternitas - enter ens (OPVZ)
mobile - mobiliter ens (exc, PS)
32 triplices - tres (t)
33 utroque - utrobique (exc. V; p, r)
p. 203 J. 2 per dicta - secundum praedicta (t)
7 propositionibus - positionibus (exc, D)
II omne - esse (exc, V; b, s)
20 cuique - cuicumque (esc, BS)
24 qui - quod (t; ajouter esse, avec LO, b, s ?)
34 potestatem - potentiam (exc. Z; m)
38 neque - neque etiam (exc, S)
p. 204 1. 3 idest - scilicet (t)
5 quae ut - quia videlieet (exc. DVZ)
10 aliquo - alio (XC. L)
II movet - ajouter: Hoc autem secundum Platonem quidem
est anima quae seipsam movet (t)
quod' - omettre (t)
I2 est
'
- autem est (exc, VZ)
I4 idem - ideo (t, p, r)
I7 participans - participabilis (t, m)
Ig a1iam - autem (t, m)
21 quantum ad operationem - ... douteux (aucun mss n'a ce
texte; 0 corrig et P l'omettent entirement)
30 prima sieur - supra (t)
3I mundi - omettre (exc, note marginale de 0)
35 horizonte - horizon (t, r)
p. 205 1. 7 quaecumque sint - sunt quaecumque (exc. D)
p. 206 1. 3 ad aeternitatem - aeternitate (t)
4 esse - Deus (t)
174
TUDES ET RECHERCHES
6 anima - tertium (t)
Ir taliter ,- omettre (t)
20 habent secundum ipsam habent - secundum ipsum habenr
supra (t)
21 subsistentes - sic subsistentes (exc, BD; r)
27 animali - animal (r, p, r)
p. 207 1. 1 intelligentes - intelligibiles (t)
'3 quosdarn - quidem (exc. PV)
14 divines - ajouter : intellectus, inferiores autem intellec-
tus quidem, sed non divinos (r, p, r)
33 virtutis - unitatis (t, m)
p. 208 1. 2 pouebat - ponebant (t)
4 per se - ajouter: esse, et aliud per se (t, p, r)
8 VII - 50 (t)
ID et! - neque (t, sa, sc)
II aliud - alias (t, sa, sc)
25 platonicorum - philosophorum (exc. L)
p. 209 1. 3' dans - derivans (BDOVZ, m)
32 tradidit - tradit (exc, VZ; m)
durationem - derivationem (exc. PSZ; rn)
40 vigesima octava - 18' (DLOS, b, s)
p. 210 1. 3 intelleetuales - intelligibiles (exc, DS; b, s)
7 intellectualis - intelligibilis (r, b, s)
9 causavit - ici et ailleurs il y a souvent confusion entre
les formes de causare et de creare, Nous n'insistons pas.
13 intellectualis - intelligibilis (t)
'4 intellectualis ... intellectualem - intelligibilis ... intelligibi-
lem (r, b, s)
19 intelligere - ajouter: non (t)
ab omnibus - omnibus ab (t)
21 habet -habent (t)
prima causa - primo (t)
propositio - positio (t)
23 primo - 3 (t , cfr. Metaph. 1003 a la)
30 alio - ajouter: haberet quod esset animal, et ab alio (t,
p, r)
3' intellectuale - intelligibile (t)
33 habet - haberet (t)
37 quo - quod (t, p, r)
p. 2II 1. 3 dicit - ostendit (t)
4 intelligentiam - intelligere (t)
6 propositiones - positiones (t)
7 potest - potest hoc (t)
'3 nobilissimae - nobilis (t)
26 sine motu - omettre (t)
3' potest - posset (exc, L; p, r)
33 supra - super (t)
40 De civitate Dei - De Trinitate (t ; cfr. de Veritate q. 5,
a. 8 s.c, 2)
NOTES
'75
TUDES ET RECHERCHES
17
6
p. 212 1. 4 VIII - 4 (exc. B)
6 anima ... parricipat - animae ... participant (1)
7 accepit - accipit (t)
II et - omettre (t)
p. 2t3 1. 2 superiorum entium - superioris esse (t)
6 aerernae - primae (t)
qnia - quasi (t, r)
9 posita illa proponit praemissam el probat - posita exposi-
tione, propositionem praernissam probat (plusieurs va-
riantes douteuses)
10 quoddam - quod est (t)
II ipsum quidern - esse creatum (causarum) (t. b, s)
18 quoniam participatum - omnium participantium (exc,
VZ; m)
19 superprimum - supremum (esc. Z; m)
21 aliquod - aliquid (t)
p. 214 1. 1 ponebat - ponebant (t)
14 in numero - tamen (exc. B)
21 dicit - ostendit (exc, S)
26 in - omettre(esc, P)
sieut - sie (exc. D)
II - 5 (BDP)
30 se - ajouter : sapientiam esse, et co quod est per se (t,
p, r, sa)
33 quod - quomodo (exc, P; r)
39 creatis - ajouter: quia (exc. LZ)
p. 215 1. 1 unum - unitum (t, b, s)
et - id est (exc. 0)
5 loquebantur - ajouter : neque (t)
II super - supra (t, b, s)
14 quod - quod hoc (r, p, r)
19 quia - quasi (t, r)
22 secundo ibi - deinde cum dicit (t)
24 esse - essentiam (t)
25 simplex - et simples (exc. VZ)
37 non - et non (t, b, s)
40 entis - enter (exc. LS; m)
p. 216 1. 1 expositionaliter - exponitur (t)
2 immobilitatis - immobiliter (t)
6 octogesima - 86' (exc. DB; m)
entis - enter (exc. LSZ; m)
7 eius - neque (r, m)
8 solutam - solam (t, m)
14 quod - quod esse (t)
15 infinitum - finitum (exc. L; p, r)
16-17 participatum ... ticulariter (!) - participante secundum
totam suam infinitatem, sed particulariter (t, p, r avec
variantes)
21 potest - est (t)
12
24 Tertio ibi - deinde cum dicit (t)
quia esse - et ornne quod ex eo sequitur (etc.) (r avec
var., cfr. b, s)
25 scilicet - id est (t)
35 qui - quia (t, b, s)
p. 21] 1. 8 converse - aequo (t)
10 speciei - ajouter: aequaliter speciei (t, r)
13 sed si quis - si quis enim (r)
21 haec est ratio - hoc ideo (t)
2] enti - uni (t)
32 contrahentibus - consequentibus (t)
vero - vero esse (t)
35 priori - superiori (exc. DB)
p. 218 1. l quod - et quod (t)
4 ne etiam - nunc (t)
5 infra - enim infra (t)
] secundo ibi - deinde cum dicit (t)
diversificantur - diversificarur (t, p, b, s)
8 et - in (t)
II quod - quomodo (t, r)
18 consistit - constituitur (t)
2] diversis - in diversis (t)
38 etiam - omettre (t)
40 universiratis - universalitatis (exc, LZ; r)
p. 219 1. 3 huiusmodi - omettre (t)
4 habente - habeant (t)
10 homo - huiusmodi (t, r)
r5 nihil habent nisi - simul habent (t)
23 patet esse falsnm - frivolum esse patet (t)
31 in' - et (r, r)
33 superiores - ajouter: Intelligentias, ira superiores (e, p, r)
p. 220 1. 5 quod - quod hic (r, p, r)
p. 221 1. 2 copulato - cornmento (t)
6 non' - omettre (esc. P; b, s)
8 hinc au (1) - huic (t, p)
ID respondentes - ajouter: scilicet r82
11i
, quae talis est Ct, p,
r; variantes dans le numro)
II aliam - I83m (exc. BD)
12 qui dicitur - quidem (t, m)
intellectualis - ajouter : autem (exc, P; m)
16 impressionem - de irnpressione (t)
17 animarum - ajouter: tertio: de differentia animarum dis-
tinctarum (t, p, r)
enim - vero (exc. 0)
26 ut dictum est - dictum est enim (t)
28 ipsius - ipsius animae (t)
30 quod - quia (exc. L)
p. 222 1. 6 est - est esse (t, p, r)
hoc - hoc quod (t)
NOTES
177
22 corpora - ajouter : caelestia (t, p, r)
24 propositionum plnrimarum - positionum platonicarum (t)
p. 223 1. 3 anima - ajouter: hniusmodi (t)
4 animam - ajouter: caelestem, si caelum haberet animam
(r, p, r)
II ratio - ratione (t, p, r)
17 anima - anima humana (exc. ; p, r)
28 haec - hoc (r, p, r)
30 animae - ajouter: iterum (t, b,f s)
31 infinitum - inferius (t) -
33 esse' - in esse (t)
40 enim - vero (t)
p. 224 l. II istae - scilicet (t)
21 etiam - etiam quantum (t, p, r)
25 semper moveant - movent (t)
28 et - ut (r, p, r)
33 per - penes (t)
39 aptum - natum (exc. V)
p. 225 1. 7 et
'
- omettre (t, b, s)
12 universalia - vira (r, r)
19 horum - humanorum (t)
p. 226 1. 7 alia - 7" (t)
8 et - est (r, b, s)
10 causa - causa atem (t)
p. 227 1. 3 X - 1"
4 melius - secundum melius (t, sa)
utitur - unitur (BPS, sa)
8 affirmatio - affirmationem (t)
9 co - Deo (t)
12 in - omettre (t)
26 quae extendunr - qnia excedun( (exc,' V)
participari - participantia (t)
36 supra - supra se (t)
37 signat eum - significat quod (exc. B)
p. 228 1. 6 cum - non (t, p, r, b, s)
7 non - omettre (t, b, s)
9 dicit - ostendit (t)
16 erit - ostendit (t)
21 corruptibile - corporale (exc. L)
34 qui - quia (t, p, r)
39 intellectum - intelligentiam (t, b, s)
p. 229 l. 4 inferiores - interiores (exc. S; r)
7 II - omettre (t) - cfr. III de Anima c. 3.
15 erit - ostendit (t)
17 cognoscuntur - ajouter: quaedam cognoseuntur (t, p, r)
19 subiacent - non subiacent (t)
24 convenit - contingit (exc. D)
26 hanc - hanc etiam (t)
32 probatio - ajouter: hic (r, r)
17
8 TUDESET RECHERCHES
35 capabile - capibile (OPVZ, r, m)
37 quoque - omettre (t)
res - res intelligibiles (t, p, r)
p. 230 1. 9 ducit - inducit (t)
15 signatur - significatur (t, b, s)
dicentur - dicuntur (exc. Z)
19 ipsum - ipsam (exc, LV)
25 seipsurn - seipsam (exc, BD ; p, r)
p. 231 1. 1 superiore - superioris (r, p, r)
2 enarrabilem - inenarrabilem (t, p, r)
13-14 ex sensibus nobis notis habent omnia - cum sensibi-
libus nobis notis habent communia (t)
p. 232 1. 4 inquantum - secundum quam (t)
6 gradus - genus (t)
motum - modum (r, p, r)
II et inde - et mundo (DOP ; ou omettre avec les autres mss)
12 sed licet - similiter etiam (t)
13 transcendat - transcendit (t)
18 videtur quod ponatur - utrumque ponitur (t)
14 diversitas - divisibilitas (t)
31 et - 171m (variantes dans les mss)
38 habet - omettre (t, b, s)
39 motum - movetur (t, b, s)
p. 233 1. 3 divisibile - divisibilis (t, p, r)
4 divisionem omnium dimensionum - omnem dimensio-
nem (t)
II sed - vel (exc. B ; p, r)
14 est - enim est (t)
15 VII - VI (t)
Physic. - ajouter : In prima autem divisione praetermisit
de multitudine, quia divisio quae est secundum numerum
consequitur divisicnem continui, ut patet in III Physi-
eorum (t, p, r)
17 in - omettre (t)
25 probationis - propositionis (exc. Z)
29 et' - omettre (exc. BVZ; m)
31 Esse - ornne (exc, B; m)
33 operartones - ajouter: est partibile. Et statim probat quod
non sit parribile secundum operationes. (t, p, r)
37 et - est. (t, m)
singularium - Singulum (singula B)
38 erit - ostendir (t)
40 quo ad ipsum - quae ad seipsum (r, m)
p. 234 1. 2 seipsum - ajouter: convertitur, Et hoc quidem supra
probaverat, praemirtens XV. propositionem talern : Omne
quod ad seipsum (t, p, r)
3 nulIam enim corporeum - nulIum enim corporum (t, m)
10 hic - haec (t)
II subditur - hic subditur (r, p, r)
NOTES 179
17 quod - quia (exc. D; b, s)
33 cognitioni - cognitionem (t)
p. 235 1. II quando - quandoque (t, p, r)
p. 237 1. 5 per - omettre (t, b, s)
7 intelligenda - intelligentia (BPSZ)
15 scit - verumtamen scit (t, b, s)
19 ratio ne - recte (exc, VZ)
25 ea - ajouter: sed potius idee causat ea quia scit ea (r,
p, r)
p. 238 1. 9 propositio - probatio (exc. 0V)
II contingir - convenir (t)
12 et - omettre (exc. Z; b, s)
13 sicut - seit (exc. B; b, s)
21 substantiae - ajouter : cognoscar quidquid cognoscir,
Cum ergo intelligentia secundummodum suae substantiae
(t, p, r)
38 rerum - eorum (t, r)
p. 240 1. I quornodo - quo (t)
5 est' - eius est (0, b, s)
6 per causam primam - causa prima (SZ, b, s)
7 dicit 17
a
- dicens 12' (t)
14 per se - prime (exc. P; variantes)
21 bonitas - boni taris (r, sa, sc)
p. 24
1
1. 3 probatur - probat (t)
5 quod - quia (t)
8 quia - puta (t, r)
9 comburendo - adurendo Ct)
II naturalis - universalis (t)
18 dus - ipsius Ct)
bonitatis - unitatis (t)
24 hoc - ex hoc (t)
33 propriae - propria (exc. LZ)
35 earum - rerum (t)
p. 242 1. 1 principium - primum (exc, BDP; b, s)
3 sunt - subsunt (t)
4 regimine - ajouter: et retentione (t)
5 rerum - respectu (eze. L)
15 quia - quasi (exc, L; r)
23 virtutis - virtus (r, b, s)
28 aliquod - aliquid (t)
32 ut - quod (r, r)
34 virtus - ajouter: causae superioris est virtus (exc. VS, p, r.)
36 ubi - omettre (t)
p. 243 1. 3 corporales - corruptibiles (t)
6 decima - secunda (t)
8 pars - omettre (t)
in aeternitate - infra aetemitatern (exc. P)
9 quia - qui (t, r)
12 et - id est (t)
180
TUDES ET RECHERCHES
21 conticipat (!) - participat (t, p, r)
25 recipit - repetit (t)
34 secundo ibi - deinde eum dicit (t)
35 demonstratione - quasi demonstrarione (exc, P)
36 praedicta - praemissa (t)
p. 244 I. 4 intelligentia causatur - intelligentiam causat (creat) (exe.
BP)
a causa prima - omettre (t)
17 quantum - omettre (exc, P)
23 in quantum - ajouter : statim (exc. BLP)
intuitive - veritatem (t)
24 quo - prout (t)
27 sic - si (exc. BDP)
28 igitur - omettre (t)
ut - quod (exc, P)
30 principium - primum (esc. P)
34 esse' - ente (t)
p. 245 1. 1 quia - quae (t, r)
2 inteUeetu - intelligenria (exc, BDP)
5 inteUeetualis - inteUigibilis (exc, PS)
6 intellectualem - omettre (exc. P)
9 causa scientiae superiorum - omni scientia superior Ct)
12 et - ajouter : intelligentia et (t, p, r)
13 aliquo - alio (t)
15 aliquo - alio (t)
17 alia - omnia alia (esc. P)
21 Ylcachim - omettre (t, b, s)
26 in - omettre (t, b, s)
30 materia - ex materia (r, p, r)
32 primum - purum (t)
34 qui - quod (exc. P)
36 esse - essentia (t)
39 excellentia - scientia (t, p, r, b, s)
p. 246 1. 1 et naturae - omettre (exc, P; b, s)
3 secundo ibi - deinde cum dicit (t)
5 quod! - quod si (t, p, r)
quod" - videtur quod (exc. P)
6 potest praedicari - praedicatur (exc. P)
9 alio - aliquo (exc. P)
ro ab - ab omnibus (exc, P)
21 est - est sic (t, p, r)
22 bonitatem - bonitates (exc. P)
25 multis - ajouter: nam universale est quod est natum esse
in multis. Quod autem aliquid non sit natum esse in multis
(exc. BP)
quod - hoc (exc. BP)
28 et secundum hoc - sed haec (t)
30 est' - potest (exc. P)
32 in quarto et - omettre (exc, P)
NOTES 181
38 aliquo alio -- multis (t)
p. 248 I. 6 ibi -- in XI propositione, ibi (t)
7 tale propositum -- talem propositionem (t)
9 eis -- eis sunr (r, p, r, b, s)
12 plenus est -- plenitudo ens (t, m)
13 in continuis continens speciem -- est contentivus specie-
rum (t, r, avec variantes; m)
28 contingit poni -- ponimus (exc. P)
formas -- formas separatas (exc. P)
intellectivum -- intellectuum (t)
31 decimoquarto -- XII. (r, r)
33 specierum -- formarum (t)
36 prima -- pura (t)
38 naturaliter -- virtualiter (exc, L)
40 formae alicuius - alicuius alterius formae (t)
p. 249 I. 6 ipsa - Ipsa divina (t)
angelicarum -- ajouter: mentium (sa; pas dans nos mss)
7 bonos - beates (t, sa)
24 potentialis -- possibilis (exc, S)
31-32 Supermundani Intelliguntur - supermundane inteIli-
gunt (t, sa, sc)
38 considerandum -- attendendum (t)
p. 250 I. 2 universaliori -- altiore (r, sa)
4 patticu1iori -- patticulariori (partieulari SP sa)
8 magis - cognitio magis (r, p, r)
20 quod per -- quo (t)
22 in -- omettre (esc.-P)
23 cognita - cognoscenda (t)
27 virtutem - veritatem (exc, L)
30 quorum -- cuius (t)
37 singnlarium -- singularum (exc, 0)
38 natura - materia (t)
39 haec -- huius
40 differentia -- differentiee (t)
p. 251 I. 1 eadem - probatio eadem (t)
2 inteIIigentia - intelligentiae (exc. L; p, r)
6 qui -- quia (t, p, r)
7 maiotis - minoris (t, b, s)
II quod - quomodo (t, r)
13 intelligemiis -- ajouter : secundis (t)
29 operantur -- operatur (t, r)
sic -- sicut et (exc, P)
32 exprimentis -- imprimentis (t, p, r)
35 De divinis Nominibus - CaeIestis Hierarchiae (aucun de
nos mss 1) cf. de Veritate 9. IX a. 5 co.
36 donativa -- donatam (Sc)
p. 25
2
I. 20 propositione -- probatione (exc. V)
p. 253 I. 10 intellectus -- inteIligentia (t)
14 connarurale -- ajouter : et essentiale (t)
182 TUDES ET RECHERCHES
NOTES
p. 254 1. ro in VIII. Phys. cornmentans - in commente VIII. Phys. (t)
24 quoniam - quandoque enim (t)
28 vel - et (DBP)
33 huius - huiusmodi (t)
37 propositioncm - proportionem (exc. P ; p, r)
p. 255 1. r4 quod - qui (t, r)
r6 quia - quod (t)
19-20 temporis et motus productio fuit - fit etiam tempus
et totus universaliter motus (exc. P)
zr motus - vel motus (t)
oportuit - oporteat (exc. P)
27 termines - limites (t)
30 de hac - huius (t)
35 rationes - rationem (t, r)
36 accipere - accipi (t)
sic - sicut (t)
p. 256 1. r intelligentiae intelligunt - intelligentia intelligit (t)
5 oportet - ostendit (t)
declarare - omettre (t)
6 alio - ajouter: et est propositio talis : Primorum omnium
sunt quaedarn in quibusdam per modum quo licet ut sit
unum eorum in alio (t, p, r)
p. 257 1. r una - unaquaeque (exc, L)
3 esse - esse est (t, p, r)
4 in - omettre (t)
5 hic - omettre (t)
7 intellectus - in intellectu (exc. DSV; m)
ID est - ajouter: quia in esse sun! vira et intelligentia, et
in vita sunt esse et intelligentia, et in intelligentia sunt
esse et vita Quod est (t, p, r, b, s)
23 sunt - ajouter: duo esse, id est ambo sunt (esc. BP; r,
cfr. p ; peut-tre lire avec b, S : in esse sunt duo esse, id...)
28 Mctaphys. - ajouter: dicitur. Unde et hoc Proclus exclu-
deus dicit, quod esse iutellectus est cognitivum et vira
eius est cognitio. Alioquin sequeretur inconveniens quod
Aristoteles inducit in III Metaph. (t, p, r)
31 enim - enim quod (t, p, r)
37 posthabitationem - posthabitionem (exc. LDS ; m)
40 essentialiter - elementatis ro
tamen non - non in (r, r, cfr. p)
p. 258 1. 9 sic - secundum (t)
10 intelligere - ajouter: quia in ipso esse secundum propriam
rationem invenitur causaliter vivre et intelligere (exc. BPS;
p, r)
r4 ipso - ipso esse (t, p, r, b, s)
30 ergo - sic igitur (t)
3
2
modum - ajouter : ei convenlenrem, et ea quae sunt in
anima per modum (t, p, r)
33 omettre la ligne entire.
TUDES ET RECHERCHES
p. 259 1. 6 sextadecima - 167" (r, cfr. m)
p. 260 I. 4 perfectivum - perfectius (exc, B; r)
5 ipsum - de ipso (t)
sint - ajouter: .intelleetus, sed etiam quod sint (t, p, r)
13 habent - habent aliquid (exc, VZ)
18 prius quod - primus quidem (m)
21 est! - omettre (r, m)
p. 26r 1. 2 hoc - hoc quod (exc, S; p, r)
alia - etiam alia (exc. VZ)
4 intelligentia - ajouter : per modum intelligibilem, et ita
sunt unum intelligentia (t, p, r)
8 inferius - infra (exc. Z)
p. 262 1. 6 ei - eis (r)
10 taliter - talis (exc. V)
15 in hoc - hic (t)
17 animae - omnino (esc. Z)
r9 etiam - omettre (exc, 0)
20 oportet - seqnitur (exc. VZ)
24 et - ajouter: e converso (exc. VZ)
25 habent - ajouter : imaginem suarum causarum, ut dieit
Dionysius 2 (r, p, r)
26 causae - exempli (t)
32 ipsam - ipsa (exc. LS; ipsas r)
33 virtualiter - scut in causa (douteux dans OVZ)
38 omnium - ajouter : sensibilium (t)
p.
26
3 I. 27 seipsis - ajouter: scilicet (exc, BD)
28 aceidentis - accidentalem (r, b, s)
37 proprium - prineipium (t, p, r)
p.
26
4 1. 4 qualiter - ajouter: anima (eze, S)
9 hnius - eius (exc, SV; p, r)
r3 libro - in libro (exc, B)
p.
26
5 I. 6' esse - suum esse (t, r)
8 est ad seipsum - ad seipsum est conversivum (t avec
variantes, m)
9 conversivum - conversum (DLOS, m)
r5 cognoseitivum - cognitivum (exc. P ; m)
3r cognoseitivum - cognitivum (exc, P; m, r)
4
0
reditus - ajouter : vel conversio (exc, V) .
p. 266 1. r suam - ajouter : selens et scitum sunt res uns, et ita
seientia qua scit essentiam suam (t, p, r)
2 est' - ajouter: sciens, et sr ad cam in quantum est (exc.
VZ)
23 causis - a causis (r, m, r)
25 intellecta - intelleetuum (exc, 0)
27 scilicet qnia - quia scilicet ipsa est (t, p, r)
32 intellectus - intellectuales (exc, P; sa)
35 intellectuatis (1) - intelIectualitatis (t, p, r)
p.
26
7 I. 2 partibus - ajouter: divisionis (esc, L)
modo ponit - hic accedit ad ostendendum (t)
NOTES
3 quomodo - ajouter : inferiora dependent a supenoribus ;
secundo ostendit quomodo (t)
p. 268 1. 2-4 Secundo ... etc. - omettre (r, r)
5 primo - primi (t)
13 maius - magis (BDPS)
16 super - per (exc, L; b, s)
27 secundum - sed (t, rn)
30 quinta - quarta (t; cft. p. 216)
33 hanc - hoc (exc. VZ; p, r)
39 infinita virtus - infinitas virtutis (exc, L)
p. 269 1. '5 enri - uni (t)
22 primo - ajouter: creato ou causato (t)
23 principium - quod primum (t)
25 sic - st (t, p, r)
26 aliud - iIIud (t, p, r)
28 non - non est (r, p, r)
37 a - et a (exc. VZ)
p. 27
0
1. 2 est' - finitur (exc. VZ)
4 intelligentia - ajouter : quae est primum ens creatum (t)
finem - ajouter: et eius finis est (t)
idest - ajouter: secundum quod (t)
9 est - quod est (t)
20 universi - unius (t, r)
21 quod - quae (r, r)
31 ipsam - ipsum (t, p, r)
36 res - omet/re (t)
accedat - accedant (t)
ipsam - ipsum (t, p, r)
p. 27
1
1. 6 inter - inter ideam (exc. OVZ)
8 lumen - et lumen (exc. DPS; b, s)
9 causa - causae (exc. OVZ; b, s)
10 et primum - est ipsum (exc, B)
ita - omet/re (t)
II ab eo' - ira (t)
15 primat - primo (t)
p. 272 1. 14 virtus - virtus prima (exc, B)
21 hoc - huius (t)
pater - apparet (exc, L)
25 diversificatur - dividitur Ct)
38 ut - ut in (t, p, r)
p. 273 1. 12 primam - ajouter : et res intelligibiles omnes habent
scientiam propter intelligentiam primam (t)
15 et - omettre (exc. VZ; m)
p. 274 1. 2 cognoscitiva - cognitiva (t, m)
4 praeter - propter (t, r, rn)
6 huiusmodi - huius (exc. B)
7 primo - primo quidem (t)
8 videnrur - videtur (exc. S)
ID primo - primo quidem (t)
18 aliquod - aliquid (t, r)
20 aequaliter - aliqualiter (exc, S; l', r)
21 quia non - non omnia (t)
22 quod - ut (t)
33 principium - primum (exc, BD)
p. 275 1. II movere - moveri (t)
12 ipsum - ipsum esse (t)
18 substituto - subiecto (t)
24 coguitio - inquisitio (t)
33 sieur uniras - summitas (exc, VZ; m)
3
8
supra _ ajouter: primam vitam, id est supra ideam vitae,
et prima vira est aliquid supra (exc. LS)
p. 27
6
1. 13 praesupponit - ajouter : vivere, et vivere praesupponit
(exc. PS; p, r)
14 et esse nihil aliud praesupponit - esse autem non prae-
suppouit aliquid aliud (exc. PS)
p. 277 1. 6 divinis - primis (exc. P; b, s)
8 his - eis est (exc, Z; b, s)
9 mediam de - mediante (t, b, s)
II prudens - pendens (t, b, s)
his - eis (exc. B; b, s)
17 seire - seirae (m)
14 posthabitationes - posthabiriones (LOPZ, l', r, m)
20 seire - seirae (m)
21 anima animae (exc. LOZ; m)
22 omnes corporales - omuis corporalis (t, m)
p. 278 1. 18 l'cr ordinem - ordines (t)
quod - quod id quod (t, l', r)
24 propria - propria generi (exc, BP)
33 deitatis - ajouter: collocati (t, l', r)
34 co11ocati - omettre (t, l', r)
37 auimalibus - auimabus (exc. S)
p. 280 1. 7 primae - ajouter : secundo ostendit idoneitatem causae
primae (t)
10 praeterquam - praeter quod (exc. L; b, s)
21 prima' - omettre (t, r)
22 eorum - rerum (r)
24 quod - quod est quia (r, b, s)
28 essentiam - essentia (exc. OSZ; b, s)
p. 28t 1. r eas - res (exc, P; mais b, s : eas)
centesimavigesima - 122" (exc. P.; m)
2 aliis - his (t)
3 quibusprovidetur, neque - et (t, m, cfr. l', r)
4 his - ab his quibus providetur, neque (t avec variantes,
m, l', r)
5 universalem - unialem (exc, S; m)
7 primo - primo namque (t)
II autem - omettre (r, l', r)
1
186
TUDES ET RECHERCHES
sorss
12 quod - ajouter: regimen causae primae exstat absque hoc
quod (t, p, r)
13 ergo - ergo primo (r, r)
24 secundo ... prima - deinde (t)
37 tertio ... ergo - deinde (t)
p. 282 1. 2 provident - providetur (t, m)
5 est - omettre (exc. P)
10 re - rem (exc, S)
II agar in diversas - agit in diversa (t)
14 suam - omettre (t)
20 dispositionem - ajouter : ve1 habitudinem (t)
29 quia - quasi (exc, LD)
p. 283 1. 3 primo - primo quidem (t)
4 excellentiam - superexcellentiam (exc. BS)
5 in regente - regenti (t)
6 primo - primo quidem (t)
12 et - et est (t, b, s)
13 centesima vigesima quinra - 127' (m)
14 primo - prime (exc. PSV ; m)
16 primo - prime (exc. SV)
ea - ex (exc. D; r)
21 primo! - prime (exc. BP; r)
primo' - prime (BLOZ, r)
30 conveniunt - convenirent (t)
p. 284 1. 5 causae - quasi (t)
9 est - primum est (t)
10 per - propter (t)
15 quia - quae (t)
16 huiusmodi - huius (t)
21 alia - alios (t)
23 inquiens - omettre (t)
26 in corpore - corporeae (LD, b, s)
29 vero - vere (exc. D)
quid - quod (t, r)
30 aliud - aliquid (t)
p. 285 1. 3 quo - quod (r, p, r; mais b, s : quo)
4 cclligit - cclligitur (t) .
6 centesima decima tertia - Il5' (exc. LB; m)
substantialis supcrsubstantials Ct,m)
7 superintellecrualis - superintellectus (OSVZ, m)
12 supra - ultra (t)
19 18' - ex 18' (exc. L)
21 propositione - probatione ro
p. 286 1. 4 cornpletam - perfectam (t ; mais b, s : completam)
9 substitutc - subiecto (r)
20 ca - eas (r, r, b, s)
32 propositionis - probationis (exc, BDP)
tendit - redit (t, r)
36 quo - quo hic (exc, S)
p. 287 1. 6 talem - hanc (t)
p. 288 1. 7 rei' - ei (t)
8 in sole, quia - quod (t)
28 cornmunicat - tradit (t)
29 et' - omettre (r, r)
35 id - unumquodque (t)
p. 289 1. ID non' - omettre (t)
p. 290 1. 9 unam - ajouter : sed res omnes non existunt in causa
prima secundum dispositionem unam (t, p, r)
10 uno - uno quidem (t)
alio - alio modo (t, p, r)
21 omnes res - omnia (t)
28 infert - infertur (t)
p. 291 1. 5 praedictas - primas (exc, OVZ)
II subditur - sumitur (DS) ?
14 earum - eorum ro
16 recipiunt - ajouter: actionem causae primae (t)
t7 earum - eorum (t)
26 centesima decima quinta - 142' (OSVZ, m)
29 hoc - haec (m)
30 hoc'' - haec (m)
multipliciter - multiplicatim (exc. L; m)
quidem - ajouter: perpetue, haec autem secundum tem-
pus; et haec quidem (t, cfr, p, r ; m)
in corpore - incorporee (exc, BDP; m)
31 incorporaliter - corporaliter (1)
hoc - haec (m)
32 secundo ibi - deinde cum dicit (t)
33 diversitas - ajouter : enim (t)
34 enim - quidem (t)
37 est' - sir (t)
p. 292 1. 3 lutus - lutum (t)
liquefacit - dissolvit (t)
15 oportet - ajouter: omnem (exc, D)
18 omnes - res omnes (t, b, s)
26 qua - quo (exc. S)
28 tertio ibi - deinde cum dicit (t)
30 pervenit - provenir (t)
37 recepit - recipit (exc. P; r)
delectatur in ea - in eo delectatur, consequens est quod
quanto aliquid est propinquius causae primae, tanto magis
delectetur in ea (t)
p. 293 1. 4 vol - et (exc. LVZ)
temporals - tempo ris (t)
13 scilicet - omettre (t, r)
14 agitur - agit (t)
corruptione - incorruptione (esc, L)
15 per seipsam - stans per seipsam est (exc. P; b, s)
17 intellectuales - intelligibiles (r, b, s)
188
TUDES ET RECHERCES
NOTES
p. 294 1. 3 intellectuales - intelligibiles (t)
5 intellectuales - intelligibiles (exc, P)
8 propositio - praepositio ex (exc, VZ; p, r)
veI - vel sieur (exc. PZ)
II sequenti - commenti (exc, OVZ)
13 suam - ajouter: est non generata ex re alia. Dicitur au-
tem substantia stans per essentiam suam (t, p, r)
15 sequeretur - sequetur (t)
20 ideo earum - immo eorum (exc, D)
21 vero - ergo substantiae (exc, DP)
36 est - est ens (r, r)
et - et idee (t)
38 qui - quod (r, p, r)
p. 295 1. 3 imperfeeti - ajouter : secundum autem quod existit
sub forma habet rationern perfecti (LOV)
4 transitio - transmutatio (t)
13 hoc - ex hoc (exc. L)
18 formationis - ajouter: et complementi (t)
30 semper - non semper (exc. Z)
3r primum - omettre (exc, S)
35 sed - sed sit (exc. DLS)
38 alia re - aliquo (exc. Z)
p. 296 1. la prae - per (exc. Z; r)
p. 297 1. 5 prima - ajouter: agens (t)
8 et - est (t, p, r)
N. ; 1. II materia : ici finit le texte en L; donc t n'indiquera que la
concordance de 7 mss.
13 pars - pars eius (esc, D)
30 quod - quod hoc (exc. D)
32 quod - quasi (t)
33 quod - quia (exc. BDS)
34 in quantum - ajouter; scilicet (r, r)
39 primam _ suam (t)
p. 298 1. 5 conditionem - ajouter: substantiae (exc. DO)
ID enim - si (t)
17 sustentationem substituto - fixionem subiecto (t)
18 substitutum - subiectum (t)
19 substituto - subiecto (t)
23-24 materiali substituto - materia veI subiecto (t)
25 substituti - subiecti (t)
p. 299 1. 2 substitutum - subiectum (t)
6 essentiam - esse, ita (t, r)
p. 300 1. 6 substituto - subieeto (t)
r4 idest ens - ens, idest {t, m)
instituit - instituet (BDPS, m)
17 est
'
- omettre (t, m)
33 eius - totius (t)
38 simplex '- ajouter : id est (t)
p. 301 1. 18 Probatur - omettre (t)
TUDES ET RECHERCHES
Omne - omne autem (exc, Z)
23 quod -- quod haec ~
p. 302 1. 4 probatur -- ajouter : sed interponitur quaedam quae pro-
batur (t avec variantes; cfr. p, r)
6 corporalibus -- temporalibns (t, r, b, s)
7 quinquagesima sexta -- 5I" (exc. P ; m)
18 per -- stans per (t)
21 tempore - a tempere (r, m ; corriger probablement ainsi
1.8, malgr que seul V y ait: a)
26 praetermittitur -- praemittitur (exc. 0)
p. 304 l. 9 aeternorum -- ajouter : ad invicem (r)
in' -- inter (exc. S; b, s)
23 si -- sive (exc. Z)
p. 305 l. 3 cum -- postquam (t)
7 quarum -- ajouter: esse etI(t)
13 quod - quod huiusmodi e x c . ~ Z
14 partem -- eius partern (t)
17 quinra -- 55
a
(t, m)
18 cum -- omettre (t, m)
37 quarum -- quorum (exc, B; p, r)
p. 306 1. 1 enim -- omettre (t)
7 sic -- similiter (t)
19 Metaphys. -- Physic, (r, r)
22 quomodo -- quodammodo (t, p, r)
24 generabilibus -- ajouter : et corruptibilibus (t)
27 secundo ibi : iam ergo -- omettre (t)
28 ex bis inducitur -- ex his autem inducit (t)
32 aeterna -- aeternalis (exc. S)
36 aeterna -- aeternalis (t)
37 temporalis autern -- perpetuitas autem temporalis (t)
38 sint -- sunt (t)
39 simpliciter -- simplex (exc. B)
p. 307 l. 3 manifestus -- manifestatus (exc. OZ; p, r)
8 quodammodo -- ajouter : aeternum et quodammodo (r, r)
p. 308 1. 5 momentum -- ajouter: acternitatis vel temporis (t)
8 enim -- etiam (exc. S; p, r)
9 sic -- sub his verbis (t)
15 motus -- motus eius (t)
21 sed -- sed in memento (t)
22 actus -- actio (t)
26 eius motus, consequenter - eius est motus, consequens (t)
35 se invicem - ajouter: in ordine rerum (t)
39 aliqua -- tertia (exc. D)
p. 310 l. 5 in' -- sub (r, b, s)
8 centesima quinta -- 107" (m)
9 est- -- omettre (t, m)
N. l. 9 et ens est : ici finit le texte de Z; t n'indiquera pour le
fragment restant qne 6 mss.
34 aurem -- unum (t, b, s)
NOTES
p. 3I! 1. 2 centesima sexagesima - II6" (m)
6 aequales - ex aequo (t)
15 et non - aut (BOP)
16 differunt - differt (OPSV)
23 quantumcumque sint - quaecumque sunt (t)
Nous rptons que les corrections proposes ne constituent pas un
texte critique dfinitif; les manuscrits trop peu nombreux dont nous
nous sommes servis, ne le permettent pas. Quelques-unes, plutt rares,
de nos corrections ne seront peut-tre pas conserves dans le texte dfi-
nitif; d'autres seront ajoutes, surtout celles de moindre importance
(inversions, formes de verbes, etc...), et de quelques textes auxquels
nous n'avons pas touch, parce que nos manuscrits sont trop .discor-
dants (il n'est d'ailleurs pas exclu que l'accord de nos manuscrits se
soit fait sur une leon fautive). Nanmoins nous croyons avoir fait une
uvre utile et avoir rendu plus lisible cette uvre importante du S. Doc-
teur, qui mriterait une tude doctrinale et comparative approfondie.
C. VANSTEENKISTE, O.P.
Cum permissu swperiorum
U-
195Z.
- Saint-Amand (Cher). Imprimerie Ch.-A. BDU. N 3
1,1293
Dpt lgal 4
c
trimestre 195-<; n" d'imprimeur: 1.44
8

Das könnte Ihnen auch gefallen