3ος Σπόνδυλος

Μάθηµα: Περιβαλλοντική Πολιτική & ∆ίκαιο Περιβάλλοντος

Υπεύθυνος ∆ιδάσκων: Ι. Μποτετζάγιας, Λέκτορας

Θέµα εργασίας:
«∆ιεθνές νοµικό πλαίσιο που διέπει την προστασία του
θαλάσσιου περιβάλλοντος από τη ρύπανση.»

Επιµέλεια:
Τριανταφυλλιά Μαρσώνη
 Περίληψη
• Η θάλασσα αποτελεί ένα κοινό πόρο και είναι λόγω του παγκόσµιου ενδιαφέροντος
που τα έθνη συµφωνούν σε αρχές και κανόνες για τη διατήρησή της, καθώς η
θαλάσσια ρύπανση είναι ένα διεθνές θέµα.

• Στόχος της παρούσας εργασίας ήταν η διερεύνηση του νοµικού πλαισίου διεθνώς
όσον αφορά την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος από τη ρύπανση, κυρίως
από το πετρέλαιο.

• Η έρευνα ήταν βιβλιογραφική και στηρίχτηκε στην αναζήτηση πληροφοριών µέσω

της ηλεκτρονικής βάσης δεδοµένων της πανεπιστηµιακής βιβλιοθήκης.

• Τα συµπεράσµατα της µελέτης ήταν ότι η θαλάσσια ρύπανση είναι ένα διεθνές
πρόβληµα, που χρήζει διεθνούς δράσης καθώς λύνεται µόνο µέσω της συνεργασίας
των κρατών, µε έλεγχο της ρύπανσης αρχικά σε εθνικό επίπεδο και έπειτα σε
διεθνές.

• Οι βασικοί κανόνες που αφορούν τα δικαιώµατα και τις υποχρεώσεις των κρατών
αν και έχουν γίνει αποδεκτοί, εφαρµόζονται ελλιπώς.
 Εισαγωγή

Ρύπανση: ορίζεται ως η εισροή ουσιών άµεση ή έµµεση από ανθρώπινες

δραστηριότητες που έχουν σαν αποτέλεσµα δυσµενείς και επικίνδυνες
επιπτώσεις στους ζώντες οργανισµούς, παρεµποδίζουν δραστηριότητες,
αλλοιώνουν την ποιότητα του θαλασσινού νερού για διάφορες χρήσεις
και υποβιβάζουν τις δυνατότητες χρησιµοποίησής του για ψυχαγωγικούς
σκοπούς (Φυτιάνος, 1996).

Μόλυνση: αναφέρεται στην αύξηση του µικροβιολογικού φορτίου του

νερού σε παθογόνους µικροοργανισµούς, όπου προβλήµατα υγείας
µπορούν να προκύψουν.
 Εισαγωγή

• Ρυπαντές: προέρχονται από διεσπαρµένες πηγές ή από ελάχιστα γνωστές πηγές, η

πλειοψηφία των οποίων βρίσκεται στη χέρσο, εισάγονται στη θάλασσα µέσω των
ποταµών και των χερσαίων απορροών περιορίζονται στην απόσταση που διανύουν
(Matthews, 1973).

• Πηγή διεθνούς ελέγχου ρύπανσης: Ήταν η υπόθεση Trail στη British Columbia
στον Καναδά, η οποία, το 1926, έφερε στην επιφάνεια και γνωστοποίησε στο
ευρύτερο κοινό τις συνέπειες όταν ένα κράτος ρυπαίνει την ατµόσφαιρα ενός άλλου
(Waldichuk, 1973) .

→Η ρύπανση από το πετρέλαιο ήταν το πρώτο πρόβληµα που προέκυψε, όσον αφορά
τη θαλάσσια ρύπανση. Λόγω της ιδιότητάς του να είναι ελαφρύτερο από το νερό,
επιπλέει στην επιφάνεια και είναι ορατό ως ένα λεπτό υµένιο (Καραντανέλλη,
2003).
 Γενικά για την πετρελαϊκή ρύπανση

• Η ρύπανση του θαλασσίου περιβάλλοντος άρχισε να αποτελεί πεδίο ειδικής

έρευνας κυρίως µετά το τέλος του Β’ Παγκόσµιου Πολέµου.

• Αφορά κυρίως στη θαλάσσια ρύπανση από πετρέλαιο και αυτό διότι πολλά
συµµαχικά εµπορικά πλοία που µετέφεραν καύσιµα ήταν σχεδόν
αποκλειστικός στόχος των γερµανικών υποβρυχίων.

• Στα χρόνια που ακολούθησαν παρατηρήθηκε µια βαθµιαία αύξηση στην

εισαγωγή ρυπογόνων στοιχείων στο θαλάσσιο περιβάλλον ενώ σήµερα
αποτελεί καθηµερινή αγωνία για την επιστηµονική κοινότητα (Λούζη, 2005).

• ∆ιακρίνονται δυο είδη ρύπανσης από εµπορικά πλοία: η λειτουργική και η

ατυχηµατική (Silverstone, 1985).
 Γενικά για την πετρελαϊκή ρύπανση

• Το 1967, το δεξαµενόπλοιο Torrey Canyon προσάραξε διερχόµενο από

το αγγλικό κανάλι και έχασε όλο το φορτίο του των 120.000 τόνων
ακατέργαστου πετρελαίου στη θάλασσα.

• Σε διάστηµα έντεκα ετών, ένα άλλο δεξαµενόπλοιο µεγαλύτερης

χωρητικότητας, το Amoco Cadiz µε σηµαία Λιβερίας, ναυάγησε κοντά
στις ακτές της Βρετάνης (1978) έχοντας απορρίψει στη θάλασσα το
φορτίο των 220.000 τόνων πετρελαίου µετά από αποτυχία λειτουργίας
του συστήµατος πλοήγησης.

• Mε την πάροδο έντεκα ακόµη ετών το πετρελαιοφόρου Exxon Valdez

(1989) προσέκρουσε σε ύφαλο στην Αλάσκα. Λόγω της προσπάθειας
απεγκλωβισµού 35000 τόνοι πετρελαίου χύθηκαν προκαλώντας µια από
τις σοβαρότερες οικολογικές καταστροφές που έχουν σηµειωθεί.
 Νοµικό πλαίσιο
Η Πρώτη Συνδιάσκεψη των Ηνωµένων Εθνών για το ∆ίκαιο της
Θάλασσας (UNCLOS I, Γενεύη 1958)

• Στον Ο.Η.Ε. σχεδόν αµέσως µετά την ίδρυσή του το 1945 δροµολογήθηκαν
διαδικασίες για την ολοκλήρωση της κωδικοποίησης του δικαίου της θάλασσας.

• Μετά από προπαρασκευαστικές εργασίες, µεταξύ 24 Φεβρουαρίου και 27

Απριλίου 1958 πραγµατοποιήθηκε στη Γενεύη η Πρώτη Συνδιάσκεψη των Η.Ε.
για το ∆ίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS I). Στις εργασίες της Συνδιάσκεψης
συµµετείχαν 86 κρατικές αντιπροσωπίες –µεταξύ αυτών και η Ελλάδα- καθώς
και διεθνείς οργανισµοί ως παρατηρητές.

• Το βασικό κωδικοποιηµένο έργο της Συνδιάσκεψης του 1958 συνοψίζεται στις

τέσσερις συµβάσεις:
9 Σύµβαση για τα Χωρικά Ύδατα και τη Συνορεύουσα Ζώνη
9 Σύµβαση για την Ανοικτή Θάλασσα
9 Σύµβαση για την Αλιεία και τη ∆ιατήρηση των Έµβιων Πόρων της Ανοικτής
Θάλασσας
9 Σύµβαση για την Ηπειρωτική Υφαλοκρηπίδα
Η Σύµβαση για την Αλιεία και τη ∆ιατήρηση των Έµβιων Πόρων της
Ανοικτής Θάλασσας
(σύµφωνα µε τον Tromans, 2000)

• Είναι το σηµαντικότερο κείµενο, από περιβαλλοντική άποψη, που υιοθετήθηκε

στη Συνδιάσκεψη της Γενεύης το 1958.

• Πρόκειται για ένα εξειδικευµένο κείµενο, το οποίο έχει ως αντικείµενο τη

διαχείριση των βιολογικών πόρων της θάλασσας µε στόχο τη διατήρησή τους,
όπως προκύπτει και από τον τίτλο της Σύµβασης.

• Σε περιβαλλοντικό επίπεδο, όπου υπήρξε και ευρύτερη σύµπτωση απόψεων,

επισηµαίνεται έγκαιρα το πρόβληµα της υπερεκµετάλλευσης των έµβιων πόρων
και επιχειρείται η διαµόρφωση ενός καθεστώτος διαχείρισης δίκαιου,
ορθολογικού και επιστηµονικά τεκµηριωµένου.

• Είναι το πρώτο κείµενο στο χώρο του γενικού διεθνούς δικαίου της θάλασσας
που υιοθετεί τη στρατηγική της ελεγχόµενης και ορθολογικής εκµετάλλευσης
των βιολογικών πόρων.

• Μειονέκτηµα: µη διάκριση των έµβιων πόρων της θάλασσας βάσει σοβαρών

δεδοµένων που έχουν σχέση µε τη βιολογία και το επίπεδο εκµετάλλευσής τους.
 Νοµικό πλαίσιο

Η ∆εύτερη Συνδιάσκεψη των Ηνωµένων Εθνών για το

∆ίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS II, Γενεύη 1960)

• Το ενδιαφέρον της Συνδιάσκεψης αυτής επικεντρώθηκε στην

προσπάθεια επίτευξης συµφωνίας σε δυο βασικά ζητήµατα: στο
εύρος της αιγιαλίτιδας ζώνης και στα όρια των ζωνών αλιείας.

• Υπάρχει µια τάση για περαιτέρω υποχώρηση των κρατών που

διέθεταν µεγάλους στόλους ωκεάνιας αλιείας έναντι των
διεκδικήσεων των παράκτιων κρατών.

• Βασική επιδίωξη των κρατών είναι η επέκταση στο θαλάσσιο χώρο.

 Νοµικό πλαίσιο
Η Τρίτη Συνδιάσκεψη των Ηνωµένων Εθνών για το ∆ίκαιο
της Θάλασσας (UNCLOS III, 1973- 1982)

• Θεωρείται κορυφαίο γεγονός στο χώρο της κωδικοποίησης του διεθνούς

δικαίου αλλά και γενικότερα µεταξύ των συνδιασκέψεων που
διοργανώθηκαν από τον Ο.Η.Ε.

• Ο χειρισµός των περιβαλλοντικών ζητηµάτων (βιολογικοί πόροι- έλεγχος

ρύπανσης) έγινε από τρεις Επιτροπές της Συνδιάσκεψης.

• Ο γενικός χειρισµός των περιβαλλοντικών ζητηµάτων ανετέθη στην Τρίτη

Επιτροπή,η οποία δέχτηκε τη µεγαλύτερη εξωγενή επιρροή από το έργο,
τις εργασίες και τις πρακτικές του ∆ιακυβερνητικού Ναυτιλιακού
Συµβουλευτικού Οργανισµού (IMCO).

• Πραγµατοποιήθηκε υπό τη σκιά του σοβαρού ατυχήµατος στο

πετρελαιοφόρο πλοίο «Amoco Cadiz».
 Νοµικό πλαίσιο
OILPOL (1954)

• Το 1954, το Ηνωµένο Βασίλειο οργάνωσε µια διάσκεψη σχετικά µε τη

ρύπανση από το πετρέλαιο που οδήγησε στην υιοθέτηση της ∆ιεθνούς
Συνθήκης για την πρόληψη της ρύπανσης της θάλασσας από το πετρέλαιο
(OILPOL).

• Είχε ως στόχο την αντιµετώπιση της θαλάσσιας ρύπανσης από πετρέλαιο µε

δυο κυρίως τρόπους:

9 καθιέρωσε τις «απαγορευµένες ζώνες» οι οποίες εκτείνονταν τουλάχιστον 50

µίλια από την πλησιέστερη ακτή, όπου η απόρριψη πετρελαίου ή µιγµάτων
που περιέχουν άνω των 100 µερών πετρέλαιο ανά εκατοµµύριο ήταν
απαγορευµένη και
9 απαίτησε από τα συµβαλλόµενα µέρη να λάβουν όλα τα απαραίτητα µέτρα για
να προωθήσουν την κατασκευή εγκαταστάσεων για την υποδοχή του
ρυπασµένου νερού και των υπολειµµάτων του πετρελαίου.
 Νοµικό πλαίσιο
MARPOL (1973/78)

• Το 1973 υιοθετήθηκε η ∆ιεθνής Συνθήκη MARPOL για την πρόληψη της

ρύπανσης από τα πλοία.

• H MARPOL ενσωµάτωσε ένα µεγάλο µέρος της OILPOL και των

τροποποιήσεών της.

• Το 1978 οργανώθηκε µια διάσκεψη σχετικά µε την ασφάλεια των

πετρελαιοφόρων και την πρόληψη της ρύπανσης, όπου υιοθετήθηκαν µέτρα
σχετικά µε το σχεδιασµό και τη λειτουργία των πετρελαιοφόρων, τα οποία
ενσωµατώθηκαν στο πρωτόκολλο του 1978 σχετικά µε τη ∆ιεθνή Συνθήκη
του 1973 για την πρόληψη της ρύπανσης από τα πλοία (MARPOL 1978).
 Νοµικό πλαίσιο
Περιφερειακή Νοµοθεσία και Συµβάσεις

Περιορισµοί στη ναυσιπλοΐα που σχετίζονται µε την προστασία

των ακτών και του θαλάσσιου περιβάλλοντος από τη ρύπανση.
(σύµφωνα µε τον Van Dyke, 2005)

• Το 2003 θεσπίστηκε ένας νέος νόµος στη Γαλλία, σύµφωνα µε τον οποίο είχε
το δικαίωµα να απαγορεύει σε πλοία που µετέφεραν επικίνδυνα φορτία να
πλέουν σε απόσταση µικρότερης των 90 µιλίων από τις µεσογειακές ακτές της
καθώς και να επιβάλλει αυστηρούς ελέγχους στα πετρελαιοφόρα.

• Η Χιλή το 2002 τροποποίησε το «Νόµο περί Ασφάλειας από Πυρηνικά»,

καθορίζοντας αυστηρότερες διατάξεις για κάθε µεταφορά πυρηνικών
παραγώγων και ραδιενεργών υλικών µέσα από την Αποκλειστική Οικονοµική
Ζώνη.
 Νοµικό πλαίσιο
Περιφερειακή Νοµοθεσία και Συµβάσεις

Η Σύµβαση για την Προστασία του Θαλάσσιου Περιβάλλοντος της Βαλτικής

Θάλασσας

• Σύµφωνα µε τον Ehlers (1994), η Σύµβαση του Helsinki το 1974 αποτέλεσε

θεµέλιο λίθο στη διεθνή οικολογική πολιτική.
• Όλες οι πηγές ρύπανσης, για πρώτη φορά όσον αφορά το θαλάσσιο
περιβάλλον, τέθηκαν ως θέµατα που απαιτούσαν λύσεις σε µια σύµβαση.
• Με την καθιέρωση και την εδραίωση της Επιτροπής του Helsinki η Σύµβαση
δηµιούργησε τη βάση για εκτενή συνεργασία µεταξύ των κρατών που
βρέχονται από τη Θάλασσα της Βαλτικής, στο πεδίο της προστασίας του
θαλάσσιου περιβάλλοντος.
• Περιλαµβάνονται κανονισµοί και µέτρα διατήρησης της φύσης και της
βιοποικιλότητας, ενθαρρύνοντας την έρευνα µε σκοπό την περιβαλλοντική
προστασία.
 Νοµικό πλαίσιο
Η αρχή της προφύλαξης

• Έχει ενσωµατωθεί στη διεθνή νοµοθεσία µε σκοπό την προστασία του

φυσικού περιβάλλοντος από τις ανθρωπογενείς παρεµβάσεις.
• Οι Gray and Bewers (1996) προτείνουν την εφαρµογή της αρχής της
προφύλαξης και στον προσδιορισµό των φυσικών επιπτώσεων και όχι µόνο
στις χηµικές εισροές, υποστηρίζοντας ότι η ερµηνεία της αρχής θα πρέπει να
περιλαµβάνει και το ρόλο της επιστήµης. Η εφαρµογή της αρχής της
προφύλαξης σε µη χηµικές επιπτώσεις δεν απαιτεί τον επαναπροσδιορισµό της
ίδιας της αρχής. Επιπλέον, παίζει ρόλο η επιστηµονική δραστηριότητα στη
νοµοθεσία, τη διαχείριση και την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος.
• Στα παραπάνω συνηγορεί και ο Chapman (1997) υποστηρίζοντας πως οι
δραστηριότητες/ δράσεις προστασίας του θαλάσσιου περιβάλλοντος απαιτούν
περισσότερες επιστηµονικές έρευνες, ώστε να αυξηθούν οι γνώσεις γύρω από
τα θαλάσσια συστήµατα και κατά επέκταση να θεσπιστεί δραστική νοµοθεσία.
 Νοµικό πλαίσιο

Ευρωπαϊκή Νοµοθεσία

Τα κράτη µέλη υιοθετούν µια κοινή θέση στο πλαίσιο της διεθνούς
συνεργασίας µε τους διάφορους οργανισµούς που έχουν ως αντικείµενο
έρευνας και ενασχόλησης το θαλάσσιο περιβάλλον (όπως o UNEP). Κάποια
µέτρα είναι τα παρακάτω:
1. η ναυπήγηση δεξαµενόπλοιων µε διπλό πυθµένα που εξασφαλίζει την προστασία των
θαλασσών από ρύπανση πετρελαιοειδών, καθώς και ένα σχέδιο προοδευτικής
απόσυρσης των υφιστάµενων πετρελαιοφόρων,
2. ο καθορισµός ορισµένων περιοχών που πρέπει να αποφεύγονται από τα εµπορικά
πλοία και των δροµολογίων ανοιχτής θάλασσας στα ευρωπαϊκά ύδατα,
3. οι συνεχείς ενέργειες στο πλαίσιο των 4 περιφερειακών συµβάσεων για την
καταπολέµηση της ρύπανσης στη Βόρειο Θάλασσα (Σύµβαση της Βόννης), στη
Μεσόγειο (Σύµβαση της Βαρκελώνης), στο Βορειοανατολικό Ατλαντικό (Σύµβση της
Λισσαβόνας) και στη Βαλτική Θάλασσα (Σύµβαση του Helsinki),
4. η σηµασία του ανθρώπινου παράγοντα για την ασφαλή διακίνηση των πλοίων, και
5. η ανάγκη για επείγουσα ρυµούλκηση υπό οποιεσδήποτε συνθήκες των πλοίων που
έχουν υποστεί ζηµιές ή έχουν εγκαταλειφθεί.
 Νοµικό πλαίσιο
Εθνική Νοµοθεσία
• Περιορίζεται στην κύρωση των διεθνών συµβάσεων και των
κοινοτικών οδηγιών, µε εξαίρεση το νόµο 1650/86, «για την
προστασία του περιβάλλοντος», σκοπός του οποίου είναι η θέσπιση
θεµελιωδών κανόνων και η καθιέρωση κριτηρίων και µηχανισµών
για την προστασία του περιβάλλοντος.

• Ειδικότερα για το θαλάσσιο περιβάλλον αναφέρεται ως σκοπός η

προστασία των ακτών, των νησίδων και του βυθού αυτών ως
φυσικών πόρων, ως στοιχείων οικοσυστηµάτων και ως στοιχείων
τοπίου (Αλεξόπουλος, 2003, Καραντανέλλη, 2003 και Φυτιάνος,
1996).
 Υποβάθµιση θαλάσσιου περιβάλλοντος & έµβιοι
οργανισµοί
Ο Tuwari (2002) στην έρευνά του αναφέρει πως ο µεταναστευτικός χαρακτήρας των
θαλάσσιων χελωνών µαζί µε το γεγονός της αύξησης της θαλάσσιας ρύπανσης καθιστά
ουσιαστική τη διεθνή συνεργασία για την επιβίωσή τους.

• Η µελέτη του συγγραφέως είχε ως στόχο την αξιολόγηση των υπαρχόντων οργανισµών/
φορέων, στον Ατλαντικό και την Καραϊβική κυρίως, ως προς την αποτελεσµατικότητα
των µεθόδων διαχείρισης και προστασίας των πληθυσµών θαλάσσιων χελωνών.

• Τα συµπεράσµατα ήταν πως λίγοι κρατικοί φορείς λειτουργούν αποτελεσµατικά και πως
οι µη κυβερνητικές οργανώσεις παίζουν σπουδαιότερο ρόλο στην προώθηση και
εφαρµογή των διεθνών κανονισµών.

• Έρχονται σε αντίθεση µε τις αρχές της ∆ια- Αµερικανικής Σύµβασης για την Προστασία
και τη ∆ιατήρηση των Θαλάσσιων Χελωνών, της πρώτης διεθνούς συνθήκης που
αφορούσε αποκλειστικά τη διατήρηση αυτών των ειδών που απειλούνται από τις
ανθρωπογενείς δραστηριότητες, δείχνοντας την αναποτελεσµατικότητα των διεθνών
κυβερνητικών φορέων (Naro-Maciel, 1998).
 Συµπεράσµατα

Με στόχο την εκτίµηση του βαθµού σοβαρότητας της ρύπανσης του θαλάσσιου
περιβάλλοντος, αρκετή έρευνα απαιτείται ακόµη πάνω στις πηγές, το δρόµο προς
τη θάλασσα και τη µοίρα και τις συνέπειες των ρυπαντών στους ωκεανούς.

Είναι απαραίτητη η ανάπτυξη κατάλληλων εθνικών νόµων, που θα καθιερώνουν

την υπευθυνότητα των µεµονωµένων κρατών για τη διατήρηση του θαλάσσιου
περιβάλλοντος (Ducrotoy and Elliott, 1997).

Η λύση στα παγκόσµια προβλήµατα της θαλάσσιας ρύπανσης επιτυγχάνεται

µόνο µέσω διεθνούς νοµοθετικής δράσης σε συνδυασµό µε έντονο υπόβαθρο
επιστηµονικής έρευνας και παρακολούθησης (Waldichuk, 1973).

Σήµερα, όπως αναφέρει η Matthews (1992), η διεθνής νοµοθεσία που σχετίζεται

µε την προστασία και τη διαχείριση του θαλάσσιου περιβάλλοντος είναι αρκετά
ανεπτυγµένη. Οι βασικοί κανόνες, όµως, που αφορούν τα δικαιώµατα και τις
υποχρεώσεις των κρατών αν και έχουν γίνει αποδεκτοί, εφαρµόζονται ελλιπώς.
Ευχαριστώ!