TSABAN 21 HKRISTAN MAKAM

Tsaban 21 hta mungkan a lai masa ningnan (New Direction of the World) gaw (1)
mungkan ting mahkri shawn matut mahkai masa (Globalization), (2) Shinggyim masha ntsa
madung dat ai lai masa (Humanism), (3) Jak rai nnan gyin shalat masa (New Industrialism) ni rai
nga ai. Tsaban 21 a sat lawat gaw (1) mungkan ting mahkri shawn matut mahkai masa
(Globalization) lam ka-up mat wa lu hkra shakut ai lam; (2) hpaji machye machyang shinggyim
wuhpawng tai wa ai lam (knowledge Society); (3) shaning na na grin ai shinggyim nga pra masa
lu la hkra shakut ai lam (Sustainable Development) ni rai nga ai.
Dai majaw ndai tsaban 21 mungkan hta mai kaja ai lam ni law law byin pru wa shangun
ai zawn, akyu yawm htenza shangun ai lam ni mung law law byin pru wa shangun nga ai. Anhte
Hkristan ni hku nna, ndai zawn re ai prat masa hta makam hkridun ngang ngang hte Hkrsitu
Yesu hta rawt jat galu kaba wa ra ga ai. Amyu langai (sh) mungdan langai rawt jat galu kaba wa
na lam hte hkrat sum na lam gaw lawu de na lam ni hta mahta nga ai:
1.Shanglawt ahkaw ahkang (Liberty); 2. Ningbaw/la ni a woi awn ai lam (leadership); 3. Hpaji
machye machyang (education & knowledge); 4. Myit hkrum ai lam (Unity); 5. Sut su nga mai ai
lam (economy) rai nga ai. K.K gaw Abraham hpe shaga ai shaloi nang hpe shaman ai wa hpe
ngai shaman ya na we ai, nang hpe dagam ai wa hpe ngai dagam kau na we ai (N.N 12:3) ngu
tsun ai re. BC 722 hta dingdung Israela mung hpe Assyria ni sa gasat la kau ma ai. BC 586
daram hta Assyria ni hpe Babylon ni (dai ni Iraq) bai gasat dang la ma ai. BC 444 daram hta
Babylon hpe Persia (dai ni a Iran) ni bai gasat dang la ma ai. Persia hpe Greek ni, Greek ni hpe
Roma ni bai gasat dang la ma ai. Greco-Roman empire hpe British ni up jahtum lai wa sai. K.K a
amyu hpe mayu kau ai Assyria mungdan daini n nga mat sai. Labau hta masha n law ai mungdan
kaji England mung gaw Miwa mung (masha wan 1000 jan) hte India mung (masha wan 1200
jan) hpe shaning 200 up sha lai wa sai. American mungdan gaw asak 225 ning sha naw raitim,
moi BC 3500-4000 kaw nna htunghking ningli galu kaba ganga nna, ringchying sai Miwa mung,
India mung, Iraq, Egypt, Greece, Italy ni hta sut masa, hpaji masa, mung masa lam amyu myu
hta grau madang tsaw nga ai. Britisha hkawhkam ni hkawhkam aya dang ai ga shaka
(coronation) la yang Chyoi Pra ai Chyum Laika hta dagam ma ai. American gumsan magam ni
ga shaka (presidential oath) la yang K.K a chyum mungga hta hpung-up sara kaw ga shaka woi
la ma ai. American dollar hta cent kaw na $100 du hkra "In God We Trust" (K.K hpe anhte
kamhpa ga ai) nga nna ka da ma ai. K.K hpe shagrau ai amyu hpe K.K shagrau nna, K.K hpe n
gawn n sawn di ai amyu hpe K.K shingdu dat nga ai.
I. Shinggyim Masha Ngu Ai Hte Seng Makam
Ndai mungkan hta shinggyim masha ngu ai hpe htai la ai lam amyu myu rai nga ai.
Secular humanism, Buddhism, Muslim, Hindu, Hkristan, etc., amyu myu htai la nna, tinang
hkum hpe chye na ai hte prat hte makau grup-yin hpe gawde sa wa nga ga ai. Hkristan asak
hkrung lam gaw K.K a hkrangbung sumla, K.K a kashu kasha, K.K hte rau asak hkrung ai
masha, K.K a hpung shingkang a matu hkrung ai shinggyim masha ni re, ngu ai maka pra hkra
asak hkrung ra ga ai. Dai maka ni pra wa na matu tinang hkum tinang tup hkrak jaw ang ai hku
chye na let asak hkrung ra ai (tinang kadai rai ta?). Dai chye na matu (a) shinggyim masha; (b)
K.K lata la ai K.K a masha/amyu; (c) Nazari (Nazarite) ngu ai madang hku chye na let asak
hkrung ra ai.

II. Teng Man Ai Makam Hkridun

1. Sinna masha ni hta K.K n nga ai ngu kam ai masha ni grai law wa ai. Hpungtang hpaji
kung kyang wa ai majaw masha gaw yawng mayawng hpe dang di lu ai zawn san wa ai
prat re. Makam masham gaw ka-ni zawn masha hpe tinang a atsam hte asak hkrung mayu
ai lam hpe shagrit kau ya ai ngu kam ai ni nga wa ai.
2. Religious pluralism a majaw makam masham yawng gaw maren sha re. Yawng gaw K.K
kaw (sh) sumsing mungdan du na re ngu kam makam ni grai gumhkawng wa ai.
3. Yesu hpe Karai Kasang hku n kam ai; mauhpa lamik kumla ni hpe n kam ai ni, sumsing
mungdan gaw htawm hpang prat na hpe tsun ai n re, ndai dinghta mungkan hpe she tsun ai
re ngu ai kam ai ni law wa ai.
4. Wenyi sha ahkyak ai ngu nna, hkumhkrang gaw kam ai, mai galaw ai ngu sharin ai, majaw
kyang lailen htenza ai ni law wa ai.
5. Hkristan makam masham gaw hkum dingnum hte seng ai re.
6. Chyum Laika a tengman ai lam hpe kam sham ai hte makam hkridun hpe gawgap mat wa
ra ai. (Yubak mara, Jep ai tara, Chyeju tara ni hpe atsawm sha chye na hkawn hkrang ai
Hkristan ni tai ra ga ai)
III. Shinggyim Nga Pra Masa Hte Jet Ai Hkristan
Anhte a wuhpung wuhpawng galai shai galu kaba sa wa na matu hpa lam hpe madung ahkyak
(priority) hku nna galaw sa wa ra na kun?
1. Nambat langai ahkyak dik gaw, myu sha ni a "ideology" galai ra ai. Gyip gyeng ai
tinggyeng myit jasat masa (exclusive ideology) kaw nna yawng a matu ngu ai, hpawm
chyawm myit jasat masa (inclusive ideology) de anhte a myusha ni lawan dik ai hku galai
shai ra ai.
2. Yu maya shinggyim masha kaw nna machye machyang kung ai hpaji ninghkrin ni law wa
ra ai; bawnu atsam hta mahta ai bungli masha ( a society of knowledge employees) law wa
ra ai.
3. Atsam ningja rawng ai, ngang kang nga pra masa hte pra ai kun dinghku ni byin tai hkra
shakut ra ai. Dai kaw nna hpaji masa, sut masa, shinggyim nga pra masa ngang kang ai
wuhpawng/amyu tai mat wa hkra shakut mat wa ra ga ai.
4. Dai ni na ma ni, ramma ni yu kasi la ging ai ningbaw ningla ni W.P sha ni kaw grai taw
mat wa nga ai.Yawng kasi yu la ging ai ni hpe ningbaw ningla lata shatsam mat wa ra ai.
IV. Hpaji Byeng-ya Chye Chyang Lam hte Hkristan Asak Hkrung Lam
Nhprang sut rai ni gaw shadawn shadang nga ai, ma mat htum mat wa ai baw re. Ningnan
gyin shalat lu ai lam she ngang grin ai hku galu kaba shangun na re. Ya kaw nna shawng lam
shingran hte lama mi n galaw yang, du na ra ai aten a matu myit mada shara n nga na re. Jaw ai
akyu kaja shabyin lu ai lam ni hpe gyin shalat chye ai hpaji gaw ahkyak dik rai nga ai. (where
there is no vision, the people will perish (Proverb 19:18). Mungkan labau hta English ni masha n
law ai, zunlawng kaji sha re, raitim masha law dik ai Miwa mung hte mungkan shara law law
hpe shaning 100 jan up lai wa sai lam mu lu ai. Dai lam gaw hpaji byeng-ya a mahtai re.
V. Sut Masa Lam Hte Hkristan Asak Hkrung Lam.
Karai Kasang gaw sut-gan lu su chye ai atsam jaw nga ai, raitim K.K hpe malap mali
kau ai yubak n du hkra sadi ra ai (Tara Jahprang 8:18). Galati 3:26-27 hta Hkristan ni Abraham a
kashu kasha ni re majaw Abraham a sali wunli dagraw ai ni rai na re. K.K hpe kam hpa manoi

manat ai hte ding ding man man bungli galaw shakut na sha ra ai. K.K gaw sut-su chye ai nyan
hpaji jaw nga ai re. K.K gaw kunhting kaja zawn dai hpe grau law htam wa hkra galaw na lit ap
da ai hte (Mat 20:1-16; Lk19:11-17), K.K sharawng awng ai hku jai lang na matu re. Raitim,
lagu ai hte masu magaw ai hku sut rai lu su shakut ai hpe Yesu ninghkap ai re (Mk 7:21). Sutgan ja gumhpraw gaw tinang tinggyeng hte tinang a dinghku a mai kaja lam a matu (Mt 7:11),
nawku hpung hte seng ai lam ni hta (Mt. 17:24;Mk 12:42; Lk 21:1-4); kaji htum ai ni hpe garum
shingtau na matu (Mt. 6:3; 25:40,45; Lk 18:22); mungkan mungdan uphkang ai hta ai hkanse a
matu (Mt. 22:17; Mk 12:14; Lk 20:22) jai lang ra ai. Raitim jai lang ai lam yawng gaw Yesu
Hkristu hpe tsawra ai hte chyeju dum ai myit hte jai lang ra ai (Mt 26:6-13; Mk 14:3-9; Lk 7:3650; Jn 12:2-8).
VI. Myu Sha Lam Yan (Mung masa) Hte Hkrsitan Makam Masham.
Mungdan langai (sh) amyu langai gaw chyum mungga hta rawng ai mungga hte maren
asak n hkrung yang htenza ai de du mat wa na re. Kaning re ai ningbaw ningla, ahkang aya
(ahna), sut masa ring chying lam mung prat tup n grin lu ai. nammak lawhpa ai, tengman ding
hpring ai lam n nga ai sha sake manawn la nna bungli galaw ai, tara rap ra lam n nga ai lam ni
gaw K.K shi a hkrangbung sumla hku hpan tawn da ai shinggyim masha langai hpe asak hkrung
shangun mayu ai lam hte n htan shai nga ai. Dai zawn re ai masha law ai mungdan (sh) amyu
gaw galu kaba lam chyana mat ai hte ban lahkawng masum rai jang matsan mat ai. N galu kaba
jat mat ai. Mungdan shagu (sh) amyu shagu hta nammak lawhpa ai, tengman ding hpring ai lam
n nga ai, n tara ai hku asak hkrung ai ni woi awn jang htenza mat wa ai re. Nammak lawhpa myit
hpe shagyawm lu ai, kaji htum ai ni hpe garum shingtau ai, tengman lam hpe manu shadan nna
tara rap ra ai lam ni hte asak hkrung ai mung masha ni law law nga wa jang lam shagu hta galu
kaba wa ai re.
VII. Majan hte Hkristan Asak Hkrung Lam