Sie sind auf Seite 1von 6

02/12/2014

QumicaNovaLimeessentialoilintheteachingofthinlayerchromatography

QumicaNova

ServicesonDemand

PrintversionISSN01004042

Article

Qum.Novavol.32no.8SoPaulo2009

pdfinPortuguese
http://dx.doi.org/10.1590/S010040422009000800042

ReadCube

EDUCAO

leoessencialdelimonoensinoda
cromatografiaemcamadadelgada

Articleinxmlformat
Articlereferences
Howtocitethisarticle
CurriculumScienTI

Automatictranslation

Limeessentialoilintheteachingofthinlayer
chromatography

Sendthisarticlebyemail
Indicators

CitedbySciELO

Accessstatistics

RosalyS.Silva*CarlosMagnoR.RibeiroMrciaN.BorgesGiselleS.
O.Blois
DepartamentodeQumicaOrgnica,InstitutodeQumica,Universidade
FederalFluminense,CampusdoValonguinho,OuteirodeS.JooBatista,
s/n,24020141NiteriRJ,Brasil

Relatedlinks
Share
More
More
Permalink

ABSTRACT
Thispaperdescribesasimpleexperimentemployingtheessentialoiloflimeswhichcanbeappliedin
undergraduateorganicchemistrylaboratoryclassesfortheteachingofthinlayerchromatography(TLC).The
experimentconsistsinsubmitlimepeeloiltoTLCseparationemployinghexaneanddichloromethaneasthe
eluentsandfivedifferentsystemsforvisualizationofthechromatogram.Inoneexperimentitispossibleto
teachthedifferentvariablesoftheTLCtechnique.Thisexperimentmayalsobeperformedfollowingvapor
distillationandliquidliquidextractiontechniqueinexperimentalclasses.
Keywords:limeessentialoilTLCteachingvisualizationsystems.

INTRODUO
Acromatografiaemcamadadelgada(CCD)umtemaimportanteabordadonoscursosdegraduaoem
qumicaereasafins,principalmentenoensinodequmicaorgnicaexperimental.umatcnicasimplesede
execuorelativamenterpida.Naqumicaorgnica,aCCDutilizada,principalmente,comoumaferramenta
eficazdeanlisequalitativaparaavaliaodapurezadeumaamostrasimples,avaliaodonmerode
componentesdeumamistura,determinaodaidentidadedeumaamostraporcomparaocomumpadro,
identificaodeumaoumaissubstnciaspresentesemumamisturaporcomparaocompadres,
monitoramentodoprogressodeumareaoqumica,escolhadeumsolventeapropriadoparaumaseparao
http://www.scielo.br/scielo.php?pid=S010040422009000800042&script=sci_arttext

1/6

02/12/2014

QumicaNovaLimeessentialoilintheteachingofthinlayerchromatography

cromatogrficaemcolunaemonitoramentodeumaseparaocromatogrficaemcoluna.
NoscursosdeQumicaereasafinsdaUniversidadeFederalFluminense(UFF)temsidoobservadoqueoensino
destatcnicadeveserabordadoemtodasasdisciplinasexperimentaisdequmicaorgnica,paraqueoaluno
consigacompreendereassimilartodasasvariveisenvolvidasemumaboaseparaocromatogrfica.
DiversasexperinciasparaseremutilizadasnoensinodaCCDestodescritasnaliteraturaespecializada,tanto
emlivrostexto1quantoemartigosderevistas.29Entretanto,nasuagrandemaioria,apenasumavarivelda
tcnicaestudadacomo,porexemplo,comparaodefatoresderetenodesubstnciasdiferentesemum
mesmosistemadeeluio,2,5,8,9estudodediferentessistemasdeeluionaseparaodoscomponentesde
umadeterminadamistura3,4ouestudodesistemasderevelaodiferentesdeumcromatograma.6,8Tambm
estodescritasexperinciasondehaarticulaodaCCDcomoutrastcnicaslecionadasnasdisciplinasde
qumicaorgnicaexperimental,taiscomocromatografiaemcoluna2,9eextraocidobase.5,7
Dandoprosseguimentosnossaspesquisasemensinodequmica,10nopresentetrabalhodesenvolvemosuma
aulaexperimentaldefcilexecuo,podendoserrealizadaemumperodode3a4hdedurao,quetem
comotemaprincipalousodeCCDesuasvariveis,equetambmpodeserarticuladacomoutrastcnicasde
laboratrio.
Devidocomposioqumicadoleoessencialobtidodecascasdelimo,11queconsisteprincipalmentede
monoterpenoides,comumarazoveldiversidadedegruposfuncionais,possvel,emapenasumaaula
experimental,abordaracromatografiaemcamadadelgadasobdiferentesaspectos,taiscomopoderdeeluio
epoderderesoluodesolventes,reveladoresversusestruturaqumicaefatorderetenoversusestrutura
qumica.
Aexperinciaconsistenacromatografiaemcamadadelgadadoleoessencialdelimo,emdoissistemas
diferentesdeeluioenavisualizaodocromatogramaemcincosistemasdiferentesderevelao.Oleo
essencialdelimopodeserobtidorapidamenteatravsdacompressomanualdecascasdelimonoincioda
aulaexperimental,oupormeiodadestilaoporarrasteavapordecascasdelimoseguidaporextrao
lquidolquido,realizadasemumaouduasaulasanterioressobreestastcnicas.

PARTEEXPERIMENTAL
Procedimentosgerais
Foramutilizadoslimestaiti,adquiridosemumafeiralivrenacidadedeNiteri,RiodeJaneiro.SolventesPA
Vetecforamutilizadoseusadosdiretamentedosfrascos.ForamutilizadascromatofolhasF254marcaMerck.
LmpadadeUVMerckmodeloE,munidacomluzultravioletadecomprimentosdeondaslongoecurto,foi
utilizadacomorevelador,colocandoseasplacascromatogrficassobaincidnciadesualuzemcaixasescuras
adequadas.Soluesdevanilinasulfrica12ede2,4dinitrofenilhidrazina(DNFH),13preparadasatravsde
metodologiausual,foramutilizadascomoreveladores.Aaplicaodassoluesreveladorasnasplacas
cromatogrficasfoirealizadacomousodepipetaPasteur,quefoipassadahorizontalmenteaolongodecada
placa.Arevelaocomiodofoiefetuadacolocandoseasplacasemcubasdevidrodevidamentefechadas
contendocristaisdeiodo.
Naaplicaoemaula,sugeresequeosprocedimentosdescritossejamrealizadosporequipededoisalunose
queassoluesreveladorassejampreparadasantesdaauladeCCD.
Extraodeleoporaomecnica
Doislimessodescascadoscuidadosamentedemodoanopermitirapresenadebagaoesuco.Ascascas
doslimessomanualmenteespremidaspelaparteexterna,obtendosealgumasgotasdeumleoqueso
coletadasemumtudodeensaiode10mLdecapacidademunidocomumfunilsimplesde5cmdedimetro.
Emseguida,ofunillavadocom2mLdediclorometanoparaointeriordotubodeensaio(podendoser
utilizadoacetatodeetilacomoalternativa),obtendoseassimoextratoprontoparaseraplicadonasplacas
cromatogrficas.
Extraodeleoporarrasteavapor
Oprocedimentodeextraodescritoaseguiralternativoedeveserutilizadonocasodeseoptarpela
articulaodoensinodeoutrastcnicascomaCCD,epoderserrealizadoemumaouduasaulasanteriores,
ondedeveroserabordadasasteoriasdoarrasteavaporedaextraolquidolquido.
Doislimessodescascadosdemodoanopermitirapresenadebagaoesuconascascas.Emumbalode
250mLsocolocadasascascasdoslimeseguaadicionadaatovolumefinalaproximadode125mL.
Atravsdeumaaparelhagemdedestilaosimples,adaptadacomfunildeadiocomgua,efetuaseo
arrasteavaporcomocodestilao.Destilaseatobterumvolumetotaldeaproximadamente300mLde
destilado.Paracada100mLdedestilado,realizaseextraocom15mLdediclorometano,porcincovezes
(podendoserutilizadoacetatodeetilacomoalternativa).Asfasesorgnicassojuntadase,apssecagemcom
http://www.scielo.br/scielo.php?pid=S010040422009000800042&script=sci_arttext

2/6

02/12/2014

QumicaNovaLimeessentialoilintheteachingofthinlayerchromatography

sulfatodemagnsioanidroefiltrao,asoluofinalconcentradaemumevaporadorrotativo,obtendose
cercade1mLdeleo,aoqualsoadicionados5mLdediclorometano,obtendoseassimoextratoprontopara
seraplicadonasplacascromatogrficas.Oleodeveserguardadosobrefrigerao.
Separaocromatogrfica
Asplacascromatogrficassopreparadascortandosecuidadosamente,comtesoura,tirasdecromatofolhade
2x10cm.Comousodeumtubocapilar,umagotadoextratoaplicadanaparteinferiorcentraldecada
placa,aaproximadamente0,5cmdabordainferior.Apsevaporaodosolvente,asplacassosubmetidas
eluioemumacubacromatogrficacomhexano.Oprocedimentorepetidousandosediclorometanocomo
eluente.
Apsaeluio,asplacassoobservadassobluzultravioletadecomprimentosdeondalongoecurtoe,em
seguida,sosubmetidasexposioavaporesdeiodo.Asplacassoretiradasdacmaradeiodoeassimque
asmanchasobtidasdesaparecemdasplacas(reversodocomplexocomiodo),elassosubmetidas
revelaocomsoluodevanilinasulfricaoucomsoluode2,4DNFH.Emcadafaseosfatoresdereteno,
Rfs,dasmanchasobservadassomedidos.

RESULTADOSEDISCUSSO
Separaocromatogrfica
Osresultadosdacromatografiadoleodascascasdelimoobtidoporarrasteavapor,apsrevelaocomos
reveladoresespecificados,encontramsenaTabela1.Acromatografiadoleoobtidodiretamenteporao
mecnicaforneceresultadossemelhantes.
Constituintesdoleodelimo
Paraumaanlisecriteriosadosresultadosobtidos,sefaznecessrioconhecerumpoucodacomposiodoleo
delimo.NocatlogodesubstnciasqumicasMerckIndex,14encontraseumadescriosucintados
componentesdoleoessencialdelimo.Entretanto,preferimosnosdeternotrabalhodeCasanovae
colaboradores,11porserumestudobemdetalhadodacomposiodoleodelimo.Estespesquisadores
analisaramacomposioqumicadosleosessenciaisextradosdecascasefolhasdelimodasespciesCitrus
limon(L.)Burm,espciedolimosiciliano,15eCitrusaurantifolia(Christm)Swing.,espciedoslimestaitie
galego.15Sobreaespcieaquepertenceolimotaiti,utilizadonopresentetrabalho,elesrelatamoestudode
21cultivosdiferentesde7variaesbotnicas,consideradascomoespciesdiferentesnosistemaTanaka,
tendosidoidentificados62compostos.11Namaioriadasvariaesbotnicasestudadas,osleosobtidosdas
cascaseramconstitudosquasequeexclusivamentedemonoterpenoides,sendoafraodeolefinasbemmaior
queadesubstnciasoxigenadas,eolimonenooprincipalconstituintedetodososleos(39,994,4%).11Dentre
osterpenoidesoxigenados, terpineol,linalol,acetatodelinalila,neral,geranial,acetatodenerilaeacetatode
geranilaestavampresentesempraticamentetodasasamostras.AFigura1apresentaasestruturasqumicasde
algunsterpenoidesrepresentativosdadiversidadedegruposfuncionaisdosconstituintesdoleodelimo.

http://www.scielo.br/scielo.php?pid=S010040422009000800042&script=sci_arttext

3/6

02/12/2014

QumicaNovaLimeessentialoilintheteachingofthinlayerchromatography

AtravsdarelaoentreosRfs(fatoresdereteno)dasmanchasobservadasnasplacascromatogrficas
(Tabela1)easestruturasqumicasdospossveisconstituintesdoleoobtido(Figura1),podeseestimularuma
discussoemaulasobreasvariveisimportantesemumprocessocromatogrfico,citadasnaIntroduo.A
seguir,apresentamosumaanlisedoscromatogramas,separandoemitensasdiversasabordagensque
poderosertemadediscusso.
Poderdeeluioeresoluo
Omaiorpoderdeeluiododiclorometanocomparadoaohexano,noadsorventeslica,nitidamente
observadoemtodasasplacas(Tabela1).OsRfssomaioresnoprimeirosolvente.Observase,tambm,uma
separaomuitomelhordoscomponentesdoleodelimocomdiclorometanodoquecomhexano.Ouseja,
percebeseomaiorpoderderesoluododiclorometanoparaestamistura.Entretanto,observasetambm
quenohseparaodoscomponentesapolares,sendotodososmonoterpenos(hidrocarbonetoscom10
tomosdecarbono)eludosdamesmaformaemhexano(Rf0,75)ediclorometano(Rf0,79).Adiscussocom
osalunospodeprosseguirconsiderandoaspolaridadesdaslicaedoseluenteseaapresentaodasrie
eluotrpica.
Revelao
Tmseaoportunidadedecompararacapacidadederevelaodecincosistemasderevelaodiferentes.
Observasequeosreveladoresmaisgerais,ouseja,aquelesquerevelamumgrandenmerodegrupos
funcionais,sooiodoeasoluodevanilina.Adiscussopodeprosseguirconsiderandoautilidadede
reveladoresespecficosparaidentificaodegruposfuncionaisespecficos,comocarbonilasdealdedose
cetonascomoreagenteDNFH,ouapresenadeconjugaoedefluorescncia,comaobservaosobluzUV.
Caractersticasestruturaisdoscomponentesdasfraesobtidas
Asfraesobtidaspelaseparaocromatogrficadoextratodelimo,identificadaspelosvaloresdeRfs
(Tabela1),podemsertentativamenterelacionadascomascaractersticasestruturaisdeseu(s)componente(s),
devido,principalmente,aousodosdiversosreveladores.ATabela2apresentaumacorrelaoentreosRfseas
caractersticasestruturaispossivelmentepresentesnoscomponentesdasfraes.
DaanlisedaTabela2,observasequeoscomponentesmaispolares,osoxigenados(menoresRfs),interagem
maiscomaslicadoqueosapolares,oshidrocarbonetos(maioresRfs),nosdoissistemasdeeluio,sendo
queaseparaoentreapolaresepolaresmaiorcomoeluenteapolar.Observasetambmqueos
componenteshidrocarbonetosdoleodelimo,apesardadiversidadeedeestarempresentesemaltas
http://www.scielo.br/scielo.php?pid=S010040422009000800042&script=sci_arttext

4/6

02/12/2014

QumicaNovaLimeessentialoilintheteachingofthinlayerchromatography

propores,11nopodemserseparadosentresinossistemasutilizados.Entretanto,oscomponentespolares
apresentamumagrandeseparaoemdiclorometano,sendoumfatorfacilitadorparaidentificarapresenade
diversosconstituintesnoleodeacordocomacapacidadederevelaoemumououtrorevelador,enquanto
queemhexanopraticamentenoseseparam.
Autilidadedoleodelimoparaoaprendizadodatcnicadecromatografiaemcamadadelgadapodeser
observadapelosresultadosobtidoscomalunosdaUFF,descritosaseguir.
Aplicaoemaula
EstetrabalhofoiaplicadoemumaauladeQumicaOrgnicaIExperimentalcom4hdeduraoparaalunosdo
cursodeQumicadaUFF.Nestaaulafoiutilizadooleodelimoobtidoporextraomecnica.Entretanto,
poderiaserrealizadaadestilaoporarrasteavaporeextraolquidolquidoemaulasanteriores,eoleo
guardadoemgeladeiraataauladeCCD,comresultadossemelhantes.Oleofoisubmetidocromatografia
emcamadadelgadaconformerelatadonaParteExperimental.
Aturmaeradedozealunosefoidivididaemseisduplas.Cadaduplapreparouduascromatoplacas.Umafoi
eludaemhexanoeaoutraemdiclorometano.TodasasduplasrevelaramasduasplacasemUVlongoecurto.
Posteriormente,cadaduplasubmeteuasmesmasduasplacasaumarevelaoqumica,asaber,iodo,vanilina
sulfricaou2,4DNFH,sendoumreveladorqumicoselecionadoparacadaduasduplasdealunos.Osresultados
observadosdasrevelaesforamdesenhadosnoquadro,comparadoseiniciouseumaanlisedosresultados
feitaemconjunto.Inicialmente,observousequeapesardosalunosjteremfeitoexperinciadeCCDno
semestreanterior,elestraziamalgunsconceitosouconcepesequivocadas.Asprincipaisestavam
relacionadasaodesconhecimentodereveladoresdiferentesdalmpadadeUVeaofatodeacharemquea
revelaodeumanicamanchaasseguravaapurezadaamostraanalisada.Comoexperimentorealizadoeles
reformularamessesconceitoseverificaramqueaescolhadoseluentesestrelacionadacomaresoluode
umamisturaeosfatoresderetenoobservados.Puderamverificarquearevelaodeumasubstncia
dependedecaractersticasdesuaestruturaqumica,oudapresenadedeterminadosgruposfuncionais,edo
tipodereveladorusado.
Osalunosavaliaramdeformapositivaoexperimento.Acharamdefcilcompreensoebastanteinstrutivoem
relaoaosprincipaisfundamentosdaCCD.Amudanadeatitudedosalunospdeserobservadaquando,
duranteodesenvolvimentodoprojetofinaldadisciplina(comoformadeavaliao,osalunosdesenvolvemum
pequenoprojetoondeutilizamastcnicasaprendidas),todostiveramapreocupaodeutilizarmaisdeumtipo
deeluenteedereveladornaCCDdasamostrasanalisadas.

CONCLUSES
Nestetrabalhofoipossveldemonstrarqueumaexperinciasimples,empregandoumalimentodeuso
cotidiano,olimo,umafrutabemconhecida,podeserusadacombonsresultadosnoensinodacromatografia
emcamadadelgada(CCD).Ousodedoiseluentesecincosistemasderevelaodiferentespossibilitoua
separaodosconstituintesdoleodelimoemdiversasfraes,deacordocomascaractersticasestruturais
dassubstnciaspresentes.Comestaexperincia,osalunosdeumaturmadaUFFforamapresentados,ao
mesmotempoedeformaarticulada,aosprincpiosdaCCD,tendosidoobservadoqueoaprendizadopelos
alunosfoimaisrpidoeconsistentedoqueanteriormenteverificadocomoutrasexperincias.OensinodeCCD,
comodescritonaaulaproposta,tambmpodesercombinadocomoensinodeoutrastcnicas,taiscomo
destilaoporarrasteavaporeextraolquidolquido.

AGRADECIMENTOS
AS.J.Garden,M.C.SaraivadeMattoseL.M.Vianapelacolaboraonarealizaodestetrabalho.

REFERNCIAS
1.Pavia,D.L.Lampman,G.M.Kriz,G.S.Engel,R.G.IntroductiontoOrganicLaboratoryTechniques,A
MicroscaleApproach,3rded.,Saunders:Orlando,1999[Links]Gilbert,J.C.Martin,S.F.Experimental
OrganicChemistry:aminiscaleandmicroscaleapproach,2nded.,Saunders:Orlando,1998[Links]
Collins,C.H.Braga,G.L.Bonato,P.S.IntroduoaMtodosCromatogrficos,7ed.,Unicamp:Campinas,
1997[Links]Moore,J.A.Dalrymple,D.L.Rodig,O.R.ExperimentalMethodsinOrganicChemistry,
3rded.,Saunders:Orlando,1982.[Links]
2.Reynolds,R.C.O'Dell,C.A.J.Chem.Educ.1992,12,989.[Links]
3.Scim,A.J.J.Chem.Educ.1985,62,361.[Links]
http://www.scielo.br/scielo.php?pid=S010040422009000800042&script=sci_arttext

5/6

02/12/2014

QumicaNovaLimeessentialoilintheteachingofthinlayerchromatography

4.Olesen,B.Hopson,D.J.Chem.Educ.1983,60,232.[Links]
5.McKone,H.T.Nelson,G.J.J.Chem.Educ.1976,53,722.[Links]
6.Chasar,D.W.Toth,G.B.J.Chem.Educ.1974,51,22.[Links]
7.Chasar,D.W.Toth,G.B.J.Chem.Educ.1974,51,487.[Links]
8.Madsen,B.C.J.Chem.Educ.1973,50,853.[Links]
9.Ruppel,I.B.,Jr.Cuneo,F.L.Krause,J.G.J.Chem.Educ.1971,48,635.[Links]
10.Borges,M.N.Ribeiro,C.M.R.Souza,N.A.Educ.Qumica2005,16,586[Links]Ribeiro,C.M.
R.EmContribuiesaosProfessoresdeQumicadoEnsinoMdioCoutinho,L.G.R.Ferreira,V.F.,eds.UFF:
Niteri,2005,cap.16[Links]Souza,N.A.Ribeiro,C.M.R.,Quim.Nova2007,30,1026.
[Links]
11.Francheschi,E.Grings,M.B.Frizzo,C.D.Oliveira,J.V.Dariva,C.FluidPhaseEquilib.2004,226,1
[Links]Lota,M.L.Serra,D.deR.Tomi,F.Jacquemond,C.Casanova,J.J.Agric.FoodChem.2002,
50,796.[Links]
12.Marques,J.A.Borges,C.P.F.PrticasdeQumicaOrgnicas,tomo:Campinas,2007.[Links]
13.Shriner,R.L.Herman,C.K.F.Morril,T.C.Curtin,D.Y.,Fuson,R.C.TheSystematicIdentificationof
OrganicCompounds,7thed.,Wiley:NewYork,1998.[Links]
14.Windholz,M.TheMerckIndex:anEncyclopediaofChemicalsandDrugs,9thed.,Merck:Rahway,1976.
[Links]
15.Lorenzi,H.Matos,F.J.A.PlantasMedicinaisnoBrasil:nativaseexticas,InstitutoPlantarum:Nova
Odessa,2002.[Links]

Recebidoem9/1/09aceitoem15/4/09publicadonawebem6/10/09

*email:gqorosas@vm.uff.br

SBQ

SecretariaExecutiva
Av.Prof.LineuPrestes,748bloco3Superior
05508000SoPauloSPBrazil
C.P.26.03705599970
Tel.:+55113032.2299
Fax:+55113814.3602
sbqedit@iq.usp.br

http://www.scielo.br/scielo.php?pid=S010040422009000800042&script=sci_arttext

6/6

Das könnte Ihnen auch gefallen