Sie sind auf Seite 1von 8

OLIVIER Page 1 02/11/2021

Grammàtica basic de Sambahsa-Mundialect in Occidental-Interlingue

1° Pronunciation : (V = vocal ; C = consonant)


Si nequo’ es indicat, on pronuncia quam in occidental.
- li « e » inaccentuat in fin de vocabul ne se pronuncia (ma it poss modificar li
pronunciation de vocals o consonants anterior. Sammen, it ne se pronuncia in
fin de vocabul si it es secueti del li’ttres « t » o « s » (Excepte por reson de
euphonia).
« E » se pronuncia quam un « shwa » in li grup queC-, o quande it es
i’naccentuat e secueti de un consonant.
Accentuat o in li unésim syllab de un vocabul, it se pronuncia « é » si it es
secueti de un consonant, « è » si it es secueti de plurs.

- « u » in li grupp qu- avan „e“, „i“ o „y“ ne se pronuncia.

- « ue » se pronuncia quam un long « y » In « uCe » se pronuncia quam un curt


« y ».

- « ae » e « oe » se pronuncia « ay » e « oy ». « eau » se pronuncia « ô ».

- « ie » se pronuncia quam un long « i » quande it sta al fin de un vocabul.

- « sc » se pronuncia « ss » avan « e », « i » o « y ».

- « j » se pronuncia quam « g » in occidental avan « y », « i » o « e ». Avan ti
sam l’ittres, « g » se pronuncia quam « j ».

- « h » pos un vocal ne se pronuncia ma marca que ti vocal poss esser


accentuat.

- « kh » es li son guttural german « ach-laut » o li hispan « jota ».

- „gn-„ avan un vocal se pronuncia quam in francese o italian “ni-“

- « ph » se pronuncia sempre « f ».

- « sch » se pronuncia « sh », e « sh » quam un « ich-laut » german. „ch“ se


pronuncia quam in occidental avan vocals, ma quam „k“ avan consonants.

- In li parlat lingue, li “t” figurant pos li vocal ùltim del vocabul es sovente ne
pronunciat si altri consonants es present.

- „th“ se pronuncia quam li „th“ de „thin“ in anglese o „z“ in hispan.

- “ou” se pronuncia sempre quam un long « u ». « ai » se pronuncia quam in


francese o quam « ä » in german.

- Inter du consonants, « w » se pronuncia quam un tre curt « u », nequande


accentuat.
OLIVIER Page 2 02/11/2021

- « y » se pronuncia quam in occidental ma « -y » e « -ys » in fin de vocabul se


pronuncia « -i » o « -is ».

2° Accentuation :
Por devinar li accentuation de un vocabul, on dev comensar desde su fin e retroear a
su comensa. Li prefixes es nequande accentuat e retromitte tande li accentuation sur
li ràdic del vocabul. Un sol vocal al fin de un vocabul es nequande accentuat
(excepte si li accent figura quam in café). Du vocals (except li grupps –iV et –yV tam
quam –ua(s) al fin de un vocabul) es sempre accentuat, tam quam a,o,u secueti de
un consonant (except « s ») e e,i,y secueti de un « h » o del du sam consonants (-ck
conta quam du sam consonants).
Exceptiones notabil : Es accentuat al fin de un vocabule li grupp –in ma ne –ing.
« u » in li grupp  -ule- ne es accentuat (e se pronuncia « ü »). « u » i’nter « q » de un
làter, e « e », « i » o « y » del altre ne conta. « w » i’nter du consonants es nequande
accentuat. Es accentuat « -el » in li grupp « oCel ». Exemples : hotel, colonel,
personel, forel (trut), pomel… Li -um e –ium del no’mins de coses es i’naccentuat.
Li reguls es simil in li vocabuls composit except que on ne poss accentuar un li’ttre
quo vell har nequande esset accentuat in li vocabul isolat. In ti casu, on retroea al
li’ttre precedent accentuabil.
Exemples : sambàhsa de sam e bahsa (lingue) ; mundiàlect de mundiàl e dialéct.

Nota : Ti reguls ne val necessàrimen por no’mins proprie.

3° Plural :
Quam in occidental, li plural se marca normalmen med un « -s » final. In casu de
incompatibilità phonetic, on va usar « -a » por li coses e « i » por li essers animat
(altri desinenties exist in li casu del « vocalisation euphonic »). Por li coses, -um e –
ium deveni talmen –a e –ia. Li finals i’naccentuat –es e –os deveni secun li casus « -
sa » o « -si ». Nul chanj por altri finals i’ncompatibil phonéticmen con un « s » final.
Regul optional : Por li no’mins de specie (families, animals, grupps de habitants)
quels se termina sin « e » final con sons del categorie de –s, -sh o –j, nul chanj in li
plural.

4° Declination :
Theoricmen, mundialecte conoss quar casus. Li nominativ es li casu del subject, del
attribut ; in li dictionariums, li vocabuls es dat sub li form del nominativ singulari. Li
accusativ es li casu del complemente de objectu direct e, plu generalmen, li casu de
un vocabul pos un preposition1. Li dativ es li casu del complemente de object
i’ndirect, e on poss substituer ad it li prepositions ad o do. Li genitiv es li casu del
complement de no’min (appartenentie).
Un specificità major de mundialect es que it usa li sam vocabul por li determinant (li)
o por li prono’min personal. It es quasi, in occidental, on ne vell dir « Li fémina
morta li mann » ma « Ella fémina morta lo mann ». In mundialect : Ia gwena neict
iom wir.
Talmen : Ia neict iom = « Ella morta lo ». Talmen, li systema declinational de
mundialect ne es in fact plu difficil quam quo li lingues europan hav ja, proque tel
omnes ha conservat vestigies de declination. In occidental, por « li », on hav sempre
1
Li sol exception poss venir con li preposition bi (che, apu) quo fuse con li determinant singulari in li form del
dativ. On obteni : bei, bay, bil.
OLIVIER Page 3 02/11/2021

li dativ « al » e li genitiv « del ». E « il » e « ella » ha respectivmen conservat li


accusativ « lo » e « la ». Li sol exception u on ne usa li sam vocabul es in li genitiv
proque on ne poss naturalmen confuser li determinant « del » e li prono’min
possessiv « su ».
Ti declination se junte al nùmers (singulari e plural) e al géners. Tels es masculin,
feminin, neutral e i’ndeterminat. Ti géners ne es attribuet arbitràrimen, ma secun li
realità del vocabul. Proto, li i’ndeterminat interveni accesso’rimen, quande on ne sav
li géner del vocabul o quande elementes de géner different es mixtet in un sam
grupp.
E li prono’mins demonstrativ, relativ e interrogativ se constructe secun li sam
systema. Do, on va dar in ti o’rdin : prono’min personal e determinant, prono’min
demonstrativ e prono’min relativ e interrogativ.

Singulari
Casu/ géner Masculin Feminin Neutral I’ndeterminat
Nominativ Is/so/qui Ia, sa, qua Id, tod, quod El, tel, quel
(relativ), quis
(interrogativ)
Accusativ Iom, tom, Iam, tam, Id, tod, quod El, tel, quel
quom quam
Dativ Ei, tei, quei Ay, tay, quay Ei, tei, quei Al, tal, qual
Genitiv (sin Ios, tos, quos Ias, tas, quas Ios, tos, quos Al, tal, qual
prono’min
possessiv)

Plural
Casu/géner Masculin Feminin Neutral I’ndeterminat
Nominativ Ies/toy/quoy Ias/tas/quas Ia/ta/qua i/ti/qui
Accusativ Iens/tens/quens Ians/tans/quans Ia/ta/qua i/ti/qui
Dativ Ibs/tibs/quibs Iabs/tabs/quabs Ibs/tibs/quibs Im/tim/quim
Genitiv (sin Iom/tom/quom Iam/tam/quam Iom/tom/quom Im/tim/quim
prono’min
Possessiv)

Un prono’min demonstrativ de lontanità es c + is, ia, id…


Li pronòmin indeterminat es un.
In sambahsa-mundialect, on poss addir terminations al substativs e adjectivs,
sovente pro resons de euphonie o de styl, e solmen si it es compatibil con li
accentuation. Pro to, ti systema es vocat li « vocalisation euphonic ». In li lingue
current, ti terminations appari solmen in li vocabuls vasyo (omni li) e alyo (un altri).

Singulari
Casu/géner Masculin Feminin Neutral I’ndeterminat
nominativ -o(s) -a -o/-um -is*
accusativ -o/-um -u -o/-um -em*
dativ -i -i -i -i
genitiv -(io)s -(ia)s -(io)s -(e)s
 * = solmen si it designa un person o un animal !
On hav anc por li masculin un « vocativ » (it es, quande on voca li no’min de
alquem) quo es : -e.
OLIVIER Page 4 02/11/2021

Plural
Casu/géner masculin feminin neutral
nominativ -i -as -a
accusativ -ens -ens -a
dativ -ims -ims -ims
genitiv -(e)n -(e)n -(e)n
Li i’ndeterminat es quam li masculin si it conteni solmen persons o animals.

Li preposition de appartenientie « de » es particulari in sambahsa-mundialect,


nam it se accorda con li posseddent in nùmero e géner.

Nùmer/géner masculin feminin neutral I’ndeterminat


singulari os as os es
plural om am om em

Li prono’mins personal del 1° e 2° persons es li secuents :


Casu 1° singulari 2° singulari 1° singulari 2° singulari
Nominativ Ego (io si Tu wey yu
neaccentuat)
Accusativ me te nos vos
Dativ mi tib nos vos
In sambahsa-mundialect, li usu del prono’mins personal nominativ con li verbe
conjugat ne es obligatori si li verb porta ja un termination indicant quel es li
subject. It serv tande a evitar confusions o a fortisar li expression.

Li prono’mins possessiv de omni persons es li secuents :


Person/Nùmer singulari plural
Unésim mien Nies (noster)
duésim tien Vies (voster)
Triésim masculin eis ir
Triésim feminin ays ir
Triésim neutral ids ir
Triésim i’ndeterminat els ir

Li prono’min reflexiv es, in li accusativ, se, e sib in li dativ. Su prono’min


possessiv es sien. „Self“ in sambahsa es swo. « Unaltru » es mutu.

5°- Conjugation:

In mundialect, li verbs conjugat poss portar terminations. Illi es obligatori sempre


in lu present, e solmen in lu passat si li radic verbal es li sam quam in li present.
Avan –s o –t, li consonant final del radic verbal se modifica. –b, -k & -g deveni
respectivmen –p-, -c-. Si li radic verbal es in –eh-, -ei- o –eu-, li v final deveni –f-.
Exemples : kwehk (semblar) da kwehcs, kwehct (tu sembla, il sembla) ; scrib (scrir)
da scrips, script (tu scri, il scri), leiv (levar) leifs, leift (tu leva, il leva), ma lav (lavar) da
lavs, lavt (tu lava, il lava).
OLIVIER Page 5 02/11/2021

Li Person/Témpor present Passat (preterit)


1° singulari -o, -m si li verb se termina -im
con un vocal accentuat, e
nequo’ in li casus restant
2° singulari -s -(i)st(a)
3° singulari -t -it
1° plural -m(o)s -am
2° plural -te -at
3° plural -e(nt). Si li verb se termina -eer. Si li verb se termina
in un vocal accentuat, o si in un vocal accentuat, -r
li « e » es incompatibil con sufficie.
li accentuation, on dev
mitter –nt.

Li terminations del present se adjunt si’mplicmen al radic verbal, quam it es


indicat in li dictionariums. Un exception concern li verbs con « infix nasal », it es
quels hav un e i’accentuat quam penultim li’tter, e un m o un n avan o pos to.
Tande, in li present, li e dispari si it es phonéticmen possibil, tam quam li s o ss si
it esset avan li e. Exemples : supressem (supresser) : On obteni suppremo (Yo
suppress). E confuned (confuser) da confundo (yo confuse).
Li form del radic verbal in lu passat sempre se deduct in ti o’rdin :
1°) Li radic verbal se termina con un –e i’naccentuat : Nequo’ changea.
2°) Li radic verbal es con „infix nasal“: ti n o m dispari.
3°) Li radic verbal conteni quam vocal(s) intern, un eh, eu, ei, a, ay o au : Illi
deveni respectivmen oh, u, i, a, iey e ieu. Ti phenomen se voca li ablaut.
4°) Li altri verbs (tam quam li radic preteriti del verbs con infix nasal) posse subir
un version del Reguls de Von Wahl si illi se termina con cert consonants :
d se muta in s, dd & tt in ss, Cd in Cs, rt & rg in rs e lg in ls.
5°) Li verbs quels se termina in un vocal accentuat dev intercalar un s (li « aorist
sigmatic ») i’nter lor radic e li terminations del passat. Li altri verbs poss far it anc
si it es compatibil con lor accentuation.

Li imperativ es si’mplic : - Nequo’ o e final por li 2° person del singulari.


- Smad usat avan li infinitiv por li 1° person del plural
- -t(e) sur li radic verbal por li 2° person del plural.

Li subjunctiv se conjuga con addition de un ie al radic verbal del present. Li e


i’naccentuat dispari e li verbs queles se termina ja in –ie hav tande lor termination
in –icie-
Li futur poss formarse syntheticmen con addition de ie al form del 2° person del
singularie del present. On poss egamen obtenir it con li auxiliarie conjugat sie- avan li
infinitiv. Un futur negativ (« ne va ») poss esser format sammen con li auxiliarie
conjugat nie-.
Li futur de proximità se forma con li auxiliarie vah- conjugat avan li infinitiv.
Li particip activ present se forma con addition de –(e)nd al radic verbal del
present2

2
It poss esser anc –(e)nt, ma pro que it es simil al termination del triesim person del plural, on usa it solmen
quam epithet. Exist anc un « particip passiv present » quo se forma con addition de –men al radic verbal del
present, ma it appari solmen in old expressions o in li usu litterari.
OLIVIER Page 6 02/11/2021

Li particip activ passat se forma con addition de –us o –vs al radic verbal del
present. Ti form serv anc de « infinitiv activ passat ».
Li particip passiv se forma con addition de –t o –(e)n al radic verbal del passat
avan application del Reguls de Von Wahl. Li usu del –t se confuse con li
application de ti Reguls. Exemple : « confuseti » = confus o confuden.

Li formation del infinitiv depend del radic verbal. Si ti radic se termina con –e
i’accentuat, it ne chanja. Li verbs con infix nasal se addi un –es final. Li verbs con
radic intern in eu o ei subi li ablaut e se addi un –es final. Omni altri verbs addi a
se un –e final, o nequo’ si ti e es i’ncompatibil con lor accentuation.

Quam in Occidental, on poss obtenir multi témpors composit con li usu del
particips e del verbes ses (esser) e habe (har). Ti du verbs poss har conjugations
i’rregulari :
Ses (radic verbal : es-).
Present : som, es, est, smos, ste, sont
Li verb ses fa li differentie i’nter li imperfecte, quo designa un situation quo ha
durat in li passat, e li passat si’mplic, quo concern un situation quo esset
punctual.
Imperfect : eem, iis, eet, eem(o)s, eete, eent
Passat si’mplic: buim, buist(a), buit, buam, buat, buir
Futur: sessiem, sessies, sessiet, sessiem(o)s, sessiete, sessient
Imperativ : sdi, smad ses, este

Habe (radic verbal : hab-)


Present : ho, has, hat, habmos/hams, habte, ha(be)nt
Futur: habsiem, habsies, habsiet, habsiem(o)s, habsiete, habsient

Plur exemples o quelc altri forms verbal minu usat es disposibil sur mi blog.

6 – Adjectivs : Li epithets plazza se ante li substantiv, ma pos to si illi serv quam


subteni ad un preposition. Exemple : Uno sneigvcovohrn calive = Un caban
covriti de niv ; ma : Un calive covohrno med un tenu sneigvlyegher = Un caban
covriti de un tenu strate de niv.
Li comparativ se forma per suffixation de –er al adjectiv (-ter si it se termina med
un vocal) si it es phonéticmen possibil. Si i’mpossibil, li adverb correspondent es
meis, e li preposition de comparation es quem.
Exemples : Age est meis difficil quem kwehre neid = Acter es plu difficil quam far
nequo’.
Dreu est legver quem stal = Lign es plu lev quam stal.
Li egalità se marca med tem… quem : Maria est tem bell quem tu = Maria es tam
bell quam tu.
Li comparativ de inferiorità se forma med min(s) ou minter : Id weter est minter
srigo quem ghes = Li temp es minu frigid quam yer.
Li superlativ se forma, secun li possibilitàs, con –st o meist (minst por li
inferiorità). Exemples : Ne trohveer id minsto trace iom slougs = « Illi ne trovat li
minsti tracie del servitors ».
Tod rock est id meist dreupic bayna quanta habmos endersoken = « Ti rocc es li
max friabil i’nter omnes quels noi ha examinat ».
Som yunst in mien swoin = « Yo es max yun in mi equip“.
OLIVIER Page 7 02/11/2021

7 – Adverbs: Li particul –ye posposit (e con consdervation del strec!) serv a


formar adverbs, tam con adjectivs quam con no’mins. Ex: end-ye = „fin-li, in fine“.
Si li sens es evident, li adjectivs poss esser usat sol: deub in id forest =
« profundmen in li forest ». Cert adverbs es talmen per natur, e poss dispensarse
de –ye. Exemples : tik (solmen), ops (sovent), just, katha (talmen), oku (hasta),
ja...
Un altri typ de adjectivs poss esser format con prefixation de con. Ex : apart,
atopp…

8 – Nùmers : Illi es : oin, dwo, tri, quar, penk(we), six, sept(a), oct(o), nev, dec.
Desde 11 a 19, on suffixa –dem. Li correspondent de –ant in sambahsa es –gim.
Cent e mil es simil in sambahsa quam in occidental. Oin significa “un soli” durant
que un es li articul i’ndefinit singulari. Li ordinals forma se con suffixation de –t o –
im si li unesim es i’ncompatibil. Li 1° de 2 es preter e se opposi a alter (li altri) o
dwoter. Sin limitation, 1° es prest, 2° es dwot o second. Li ultim de 2 es senter,
trans to it es senst. Un adverb multiplicativ poss formarse con suffixation de –
(en)s. Exemples : oins, dwis (soli i’rregulari), tris… « Vez » es ker in sambahsa.
Quam in occidental, on poss formar un adjectiv distributiv con suffixation de –
(e)n. (Irregularitàs : 1 = ein ; 2 = dwin/pair, 12 = dousen e 1000 = tusent). Li
substantiv quo secue es tande recteti del genitiv si li adjectiv serv a designar un
grupp.
Exemples : Ta buks coste trin euros = « Ti livres (chascun) costa tri euros », ma : Mi
ho kaupen trin bruks (= tri pantalons) = « Yo me ha comprati tri pantalons », e Un
centen wolfen gwiviet in France = « Un centen de lups vell viver in Francia ».
Million e milliard existe solmen quam distributiv, ma li substantiv ne es rectet
obligato’rimen del genitiv si it ne veni i’mmediatmen pos to. Exemple : Oino million
octcent nevgim oino mil quarcent mensci (e ne menscen !) habiteer in Vancouver in
mil nevcent nevgim six = « 1891400 persons (homans) habitat in Vancouver in
1996 ».
Ti adjectiv poss anc server por numerar li substantivs quels existe solmen in li plural.

9 – Syntax : Li normal ordin es subject/verb/complemente de object. In li


vocabuls composit, li qualificant preced li qualificat. Ex : weir = guerr, do weirnav
= nav de guerr. Por li quantitàs, li materie concernet poss plazzarse isolatmen
pos li mesura. Exemple : dwo botels vin = du bottells de vin.
Li conjunction « que » es od ma poss esser omittet si li sens reman evident. Ex :
Ia mi sieyg (od) ia eet sieug = « Elle me dit que ella esset malad ». Lu sam val por
li prono’min relativ accusativ. Ex : Ia dugter (quam) ays mater lieubht sessiet un
gohd mater = « Li filia quom su matre ama va esser un boni matre ».
Li major parte del prepositions posse server quam conjunctions. Ex : Eemos
noroct pre is gwohm = « Noi esset felici ante que il venit ». Pre fortrehce, mae
myehrste clude id dwer ! = « Ante departer, ne oblivia cluder li porta ! ». I way
fortrohc pre cludus id dwer = “Illi ve departet ante har cludet li porta”.

10 – Exercities (con li accentuation in li’tters nigri)


a) “Yo lava le”. Lavar es « lav ». On obteni « Lavo iom » o « Iom lavo ». « Ego »
es usat solmen por significar « It es yo qui lo lava ! ».
OLIVIER Page 8 02/11/2021

b) « Yo da li pir a te ». „Dar“ es dah. Quam li verb se termina in vocan acentuat,
it se conjuga dahm. Pir es un cos e reciv do li neutral. On obteni: Tib dahm id pir.
Tib dahm id significa „Yo te da it“.
c) „Ti method functiona bon”. “Functionar” poss esser function o wehrg in un
sens plu general. G deveni c avan un termination verbal in t. Gohd significa “bon”
in li sens de “successat”. Do : Tod methode wehrct gohd.
d) “Ti-ci cereses es rubi; tis-ta es nigri. Kerais se termina in « s », do it es
preferabil addir un « a » final (plural del coses), etsi it ne es obligatori quam
no’min de specie. Si’mplicmen : Cia keraisa sont rudh, ta sont sword.
(rememora : « ai » se pronuncia « ä » quam in german).
e) « Nor fructes es tam bell quam li lores. « Lor » es ir in sambahsa. Ci, it es
preferabil usar li plural in „a“ por melior indicar li opposition. Nies fruits sont tem
bell quem ira.
f) „Dunc lass nor finir nor maxim urgent labores“. Li particul de expression es
ghi (Compara in russ : « zhe ») e on plazza it preferàbilmen in position duesim, e
on poss mem coagular it al vocabul precedent. “Finir” in li sens de “definitivmen”
es fineih. Quam li ràdic es in ei, li infinitiv es finihes (ihe se pronuncia quam un tre
long î). Quam urgent es accentuat, in sambahsa, sur li unésim syllab, on ne poss
vermen usar –st ma solmen meist. Wehrg es li labor in general, li functionament,
durant que orbat es plu li labor physic. Do: Smadghi finihes nies meist urgent
orbats!
g) “The mist will probably clear away”. In occidental, nor traduction: “Li nebul
va probàbilmen se aclarar”. Occidental ne fa li distintion i’nter « fog » e « mist »,
ma sambahsa fa it : nebule e mighel. On obteni do « Id mighel probable-ye
swehndsiet » o mem « Id mighel siet probable-ye swehnde”. Con li future proxim:
“Id mighel vaht probable-ye swehnde”.
h) “Mr Jones bought a knife for his son”. “Senior Jones comprat un cultell por
su filio”. Kaup deveni kieup in li preterit pro li ablaut. Kniv es cultell
(compara francesi “canif” in un sens levmen different). Por facilitar li
pronunciation, on poss usar li vocalisation euphonic e addir un o a un. On usa ci
« sien » e ne « eis » pro que it es li filio del subject. « Mister » se traduct poti ma
on poss conservar li tituls local (Jones es uni no’min anglesi) On obteni : Mister
Jones kieup uno kniv pro sien son.
i) “The noble English general offered to the wounded soldier a glass of
water” “Li nobli anglesi general offertat un glass de aqua al soldat vulnerat”.
General e soldat es ambi masculin, do on usa is, con o sin declination. In ti casu,
por traducter “offertar”, lu optim vocabul es schehnk, quo significa samvez
“offertar” e “versar”, e deveni con ablaut schohnk in li preterit. “Vulnerar” es veurn,
do li passat particip es o vurnt o vurnen, sempre con ablaut. In sambahsa, on
poss dir anc aqua, ma it es plutost li aqua quam element natural. Si on vell usar
aqua in ti context, on vell posser pensar que it se tracta de aqua mineral o de
font ! Li bon traduction es un glass wed, ma un glass os wed o un wedglass vell
remaner anc comprensebil. On obteni : Is noble englisch general schohnk ei vurnt
soldat un glass wed.

Copyright. Dr. Olivier Simon

Das könnte Ihnen auch gefallen