Razvoj slovenakog jezika

doseljavanje alpskih Slovena i formiranje Karantanije

Teritoriju dananje Slovenije naselila su tokom 6. i 7. veka, u okviru velike migracije
slovenskog stanovnitva, plemena koja se oznaavaju imenom Alpski Sloveni. Vrhunac talasa
naseljavanja slovenskih plemena iz Zakarpatskih oblasti dostignut je tokom poslednjih decenija
6. veka, kad je jedan od dva znaajna talasa naseljavanja doao sa severa, a drugi sa jugoistoka.
Sredinom 6. veka su Sloveni iz dananje Moravske poeli seobu prema jugu i preavi Dunav,
stigli su na teritoriju Austrije, zatim su nastavili dolinama reka koje teku kroz predele Alpa
prema planinskom lancu Karavanke, na granici Austrije i Slovenije, a zatim obalom Drave do
oblasti gde se danas nalaze gradovi Maribor i Ptuj.
Krajem 6. veka, odnosno nekoliko decenija posle prvih pohoda slovenskih plemena ka
zapadu, na teritoriju koju obuhvata dananja Slovenija doseljavaju se plemena junih Slovena.
Najpre su naselili podruje oko gornjeg toka Save, a zatim i oblast oko gornjeg toka Drave.
Sloveni su se doselili u oblast u kojoj je ve ivelo romansko stanovnitvo, koje je bilo na viem
stepenu civilizacije od pridolica. Naime, u okviru rimskog carstva su postojali formirani
gradovi, a u njima razvijena antika crkvena organizacija. Tokom svojih pohoda, Sloveni su
veinu gradova unitili, a gradovi i gradski ivot se ouvao samo uz obalu Jadranskog mora.
Starosedelako stanovnitvo u oblastima koje su naseljavali Alpski Sloveni bilo je ili pobijeno ili
zarobljeno, a retki preiveli prebegli su se u gradove na obali mora ili u planinske krajeve. U to
vreme su planinskim uzviicama i obroncima izgraene brojne tvrave. Starosedelako
stanovnitvo inili su pre svega Istoni Goti, Langobardi i Huni, ali i pripadnici drugih plemena.
Naseljavanje dananje Slovenije bilo je mnogostruko. Re je o dva velika talasa doseljavanja
Slovena na teritoriju na kojoj su se nalazili romanski starosedeoci, kao i ostaci germanskih plemena.
Najznaajniji talas naseljavanja Slovena u oblast Istonih Alpa dogodio se krajem 6. veka, u
periodu kada su se avarska i slovenska plemena udrueno borila protiv Vizanta i taj period se
smatra veoma znaajnim za osvajanje balkanskih predela. Avarska plemena su na samom kraju
6. veka polako poela da se kreu prema zapadu, ime su utrli put daljim naseljavanjima. U
najseverniji deo Istonih Alpa, u podunavsku oblast (dananju Donju Austriju), Sloveni su
pristigli oko 550. godine. U to vreme su se Langobardi odselili u Panoniju, a kratkotrajna
franaka prevlast u Alpima juno od Dunava ubrzo je propala. Pohodi Langobarda na teritoriju

dananje Italije otvorili su put naseljavanju Slovena u Panoniju, posle ega poinje njihovo
napredovanje u sredinji deo Istonih Alpi. Alpski Sloveni zapoeli su borbe protiv Bavaraca u
oblasti gornje Drave, a oko 600. godine prodiru kroz takozvani istarski prilaz u niziju severne
Italije, gde je njihov prodor zaustavljen nizom langobardskih utvrenja, takozvanim
langobardskim limesom na istonoj granici Furlanske nizije.
Preci dananjih Slovenaca, Alpski Sloveni, u ovom periodu su osvojili i naselili oblast u kojoj
e ostati u narednim vekovima. Stizali su iz dva pravca: sa teritorija koje su naselili Zapadni
Sloveni i sa teritorija na kojima su se naselili Juni Sloveni. Njihovo kretanje moemo pratiti
kroz tragove koje su ostavili u samoj strukturi jezika, a jo jasnije su ovi tragovi vidljivi u
toponomastici, odnosno u nazivima naseljenih mesta. Talasi naseljavanja Alpskih Slovena meali
su se na prostoru istonih Alpa, pa se smatra da ovo meusobno meanje vrlo srodnih etnikih
elemenata predstavlja glavnu komponentu etnogeneze alpskih Slovena. Ona je u gornjem toku
Drave i gornjem toku Mure kao rezultat imala relativno brzo formiranje jezgra Karantanaca. Uz
podrku Avarskih plemena Alpski Sloveni su u periodu od desetak godina stekli vlast u oblasti
Istonih Alpa, u gornjem toku Save i Drave. Teritorija koju su zauzeli bila je naseljena retko i
neravnomerno, to je delimino bila posledica geografskih uslova u tim krajevima. Veliki alpski
masivi, a ni movarne ravnice, nisu ni u kom sluaju bili pogodni za kolonizaciju, nego su oni
sluili pre svega kao pojasevi za razgraniavanje. Slovenski doljaci su za kolonizaciju birali
staro obradivo zemljite, koje je bilo naseljeno jo u antiko doba. Smatra se da je na prostoru
koji su naselili u to vreme ivelo izmeu 150.000 i 200.000 stanovnika. Obraivali su njive koje
su ve bile ranije formirane, a najradije su zaposedali ve iskreno i obraivano zemljite.
Slovenska plemena su od starosedelaca preuzela kultivisano zemljite, rimske puteve i
postojee graevine koje su im bile potrebne. Starosedelako romansko stanovnitvo, od kojeg
su preuzeli nain obrade zemljita i druge civilizacijske tekovine, Sloveni su nazivali Vlasima.
Pod tim imenom su podrazumevali veinom Ilire i Kelte nastanjene u Alpima1. Jaz izmeu
antike i slovenskog doba bio je ogroman, a samo sporadino se javlja neki kontinuitet. Dolaskom
slovenskih plemena gradovi su veinom porueni i spaljeni, pripadnici hrianske religije su
retki, a nain obrade zemlje je bio u znatnoj meri izmenjen. Izuzetak su gradovi uz Jadransko
more, pre svega u Istri, u kojima se ivot odrao i pored najezde slovenskih plemena.

Iz toponima saznajemo i ta se dogodilo sa starosedeocima. Naselja na ovom prostoru pretrpela

su velike gubitke i razaranja ve sa dolaskom germanskih naroda i sa hunskim napadima. Dolaskom
Slovena sva su razruena, osim nekih mesta u transkom zalivu i zapadnoj obali Istre. Toponimi
nas upozoravaju da su Slovene zainteresovale ruevine rimskih naselja, pa su tim mestima davali
slovenska imena, ne znajui za originalna. Druga mesta su, pak, svoja imena proirila na ceo kraj
(npr. Podjuna), a neka mesta su zadrala svoja imena, u prilagoenom obliku, iz rimskog perioda
(npr. Poetovia - Ptuj, Celeia - Celje, Creina - Kranj). Ouvala se veina hidronima (Krka, Mura,
Drava, Sava), pa i imena manjih reka i potoka, dok su oronimi skoro svi slovenski. Neki toponimi
ukazuju na to da su Sloveni zatekli starosedeoce i u veini sluajeva su ih nazivali imenima koja u
sebi sadre etnonim Vlah (Lako, Lahove, Lahovnik).
Romanska naselja su bila poruena, spaljena, to od strane Germana, to od strane Slovena.
Sloveni su, meutim, bili na niem stupnju razvoja i gurnuli su u zaborav ve steene romanske
privredne i kulturne tekovine. Ostatak Vlaha, odnosno starosedelaca, doekao je Slovene i uticao na
njihov privredni i drutveni razvoj. Kao ratni zarobljenici uestvovali su u ivotu Slovena i bitno su
doprineli njihovom prelasku iz plemenskog ureenja u klasno. Uticali su i na razvoj poljoprivrede,
mada je na promene u tom pogledu Alpske Slovene prisiljavala i sama klima i druge prirodne
pojave. Na primer, od starosedelaca nisu preuzeli plug na tokovima, nego su dalje razvijali ralo,
poeli su da ustaljuju njive, a ustaljivanje naselja pospeilo je razvoj voarstva i vinogradarstva,
koje su preuzeli od starosedelaca.
Razvoj poljoprivrede uticao je na imovinske odnose. Razvija se lina imovina, a od zajednike
plemenske odnosno seoske imovine ouvali su se samo zajedniki panjaci. Starosedeoci su imali
veliki uticaj na razvoj planinskog stoarstva, dok su gajenje peradi i pelarstvo Sloveni su doneli iz
pradomovine. Stari Sloveni su bili vini i odreenim zanatima, pre svega su poznavali kovaki i
tkaki zanat, kao i grnarstvo. Naselja Alpskih Slovena veinom nisu bila utvrena i malo je
njihovih tragova. S kraja 8. veka poznate su sojenice, ali je verovatno ve u to vreme prevladala
kua sa jednom prostorijom u kojoj je bilo i ognjite.
Prostor dananje Slovenije podeljen je na panonski, alpski i mediteranski predeo, na ta su
uticale geografske karakteristike zemljita. Ova prirodna razgranienja formirana su jo u vreme
Rimskog carstva. U unutranjosti, a posebno u alpskim dolinama dananje Slovenije, ljudi su
iveli mirnije. Meutim,

politiki sve zrelija plemena koja su ivela u susedstvu Rimske

imperije, s one strane limesa, vremenom su predstavljala sve veu opasnost. Njihove jedinice

esto su i munjevito prodirale u zaleinu i napdale delove rimske imperije, to je uticalo na to da

poredak postane sve nestabilniji. Svaka rodovska jedinica nastojala je da za sebe nae to bolje
mesto, a nomadska plemena su neprestano bila u potrazi za plenom i panjacima za stoku.
Alpski Sloveni su bili u neprestanom sukobu sa Bavarcima, koji su nadirali u oblast gornjeg
toka Drave u isto vreme kad ga Sloveni osvajaju sa istoka. Na samom kraju 6. veka, posle
prethodnog poraza koji su im naneli Bavarci u gornjoj Dravskoj dolini, Sloveni su uspeli da
suzbiju pritisak Bavaraca. Uz pomo Avara potukli su ih na istom mestu kad su Bavarci pokuali
novi napad. Avari, Alpski Sloveni i Langobardi su na prelasku iz 6. u 7. vek zajedno vodili borbe
protiv Vizantinaca u Italiji i u Istri. Borbe na slovensko-langobardskoj granici dostigle su
vrhunac za vreme velikog avarskog upada u Furlaniju i u Istru poetkom 7. veka.
U prvoj polovini 7. veka, Alpski Sloveni su iveli pod avarskom vlau koja je bila
najprimetnija du puteva koji su vodili ka Italiji, odnosno na potezu Ptuj Celje Postojna, kao i
du puta uz Dunav, ka srednjoj Evropi. Na ovoj teritoriji je avarska vlast za Slovene bila teka,
dok je u planinskom kraju izmeu tih puteva odnos Slovena i Avara bio takorei savezniki.
Saveznitvo sa Avarima u prvo vreme je koristilo Slovenima pri njihovom prodiranju u Alpe,
meutim vremenom su ovi odnosi poeli da se menjaju, jer su Avari organizovali pljakake
pohode upravo na slovenske naseobine.
Poetkom 7. veka je nasilje avarskih plemena postajalo sve jae, tako da su se brojna eka i
moravska plemena organizovala na pobunu protiv Avara. Kako bi uvrstili svoje jedinstvo,
osnovali su plemenski savez na ijem je elu bio kralj Samo, a ovom savezu se nekoliko godina
kasnije pridruuju i slovenska plemena nastanjena u istonim Alpima. Sloveni su se uspeno
oduprli i nameri Franaka da slom Avara iskoriste za proirenje svoje vlasti na osloboena
slovenska plemena.
Savez slovenskih plemena pod Samom predstavlja prvi oblik samostalne formacije Alpskih
Slovena, u periodu kada su se oseali bezbedno od nomadskih suseda na istoku i germanskih
plemena na zapadu. Meutim, posle Samove smrti 658. godine ovaj iroki plemenski savez se
raspada. Od njega se kao vea jedinica ouvala jedino Karantanija, koja se u prvoj polovini 7.
veka spominje kao posebna pokrajina Slovena pod knezom Valukom u Samovom plemenskom
savezu i koja se sredinom 7. veka razvija u prvu slovensku dravu poznatu iz pisanih izvora. Do
kraja 7. veka Sloveni su naselili oblasti oko reka Savinje, Save, Drave i Zilje i oko 630. godine
su u tim krajevima formirali Karantaniju, prvu slovenaku dravu. Njeno sredite bilo je na Krnu

iznad Celoveca (Klagenfurta), a iz tog vremena se ouvao obred ustolienja korukih vojvoda,
koji se odvijao na slovenakom jeziku2. Karantanija je postojala skoro 300 godina, i kad su ovi
krajevi doli pod franaku vlast.
U drugoj polovini 7. veka Avari opet jaaju, a njihova vlast se iz Panonske nizije iri samo uz
prirodne puteve prema srednjoj Evropi, Italiji i Vizantiji. Avari tako vladaju oblastima u slivu
Dunava do Anie, a prema Italiji do Furlanske nizije. Ubrzo poinju njihove ponovne borbe oko
osvajanja Furlanske nizije, koje prerastaju u borbe izmeu Slovena i Furlana, tokom kojih se
Sloveni naseljavaju u takozvanoj Benekoj Sloveniji, teritoriji koja se prostire se do Venecije. Na
taj nain se slovenako-furlanska granica definitivno utvruje izmeu mora i Alpa na
langobardskom limesu i na ovom prostoru se odrala sve do danas.
Karantanija, odnosno ostatak Samovog saveza, obuhvatala je oko 25.000 km2 povrine uz
gornju Dravu i Muru zatiene planinskim masivima. Ostala je slobodna uprkos jaanju avarske
moi, a njeno sredite se nalazilo u Krnskom gradu na Gosposvetskom polju. Zbog centralnog
poloaja Karantanije na teritoriji alpskih Slovena, ime Karantanac postaje ve u franako doba
etniko ime alpskih, a u 9. veku i panonskih Slovena. U tom smislu poznato je sve do 13. veka i
svedoi o odreenoj svesti o postojanju slovenake etnike zajednice, iz koje je mnogo vekova
kasnije nastao dananji slovenaki narod.
U 9. veku su Slovenci bili podeljeni na vie grupa, imali su svoje knezove i poglavare
plemenskih jedinica. Jo se nisu bili oformili kao jedna celina. Slovenski jezik u Alpima i na
Balkanskom poluostrvu bio je jedan organizam iz koga su se tek kasnije razvili junoslovenski
jezici. Geografski poloaj Slovenije imao je znaajan uticaj na formiranje ovdanjih kultura.
Teritorija dananje Slovenije povezuje podruje Sredozemlja i srednju Evropu, Panoniju i Italiju,
Alpe i Balkansko poluostrvo. Od velikog znaaja je bila i injenica to ovo podruje ima
tranzitni karakter, pa do Slovenije dopiru uticaji svih kulturnih i politikih sila koje imaju svoja
sredita bilo u istonom ili zapadnom Sredozemlju, bilo u Panoniji, srednjem Podunavlju ili na
Balkanu. Tokom vremena je stvoreno alpsko sredite, u okviru kojeg je teritorija naseljena
pridolim slovenskim stanovnitvom uvek imala vanu ulogu. Slovenaki prostor je po svom
geografskom poloaju bio znaajan iz strategijskih i ekonomskih razloga. Sa strategijskog
stanovita je bio vaan zato to su se ovi predeli u sukobima veih politikih i privrednih jedinica

na prostoru istonih Alpa odnosno zapadnog Balkana s jedne strane, i severne Italije s druge
strane, u sluaju ratova brzo pretvarala u geopolitiko arite, a sa ekonomskog stanovita je ovaj
prostor bio vaan zato to su stanovnici imali priliku da naplauju carine i sline dabine za
tranzit. Istovremeno su se u ovim tranzitnim krajevima razvijali razliiti zanati iji su proizvodi
bili potrebni putnicima.
Karantanija i period franake vlasti
Prilikom naseljavanja dananjih teritorija, Slovenci su, kao i ostali Sloveni, iveli u rodovskoplemenskim zajednicama, odnosno u drutvenom ureenju koje je u to vreme poelo da se
transformie. Sredinom 7. veka formirana je prva slovenaka dravna tvorevina, Karantanija, u
kojoj je ivela veina slovenakog stanovnitva. Karantanija je krajem 8. veka postala franaka
vazalna kneevina i u to vreme je stvoren savez slovenakih i bavarskih plemena. Meutim,
Karlo Veliki koji je vladao u periodu od 768. do 814. uspeo je da potini i Karantaniju i njene
saveznike. Osim toga, Karlo Veliki je okupirao i teritorije na kojima su iveli pripadnici
slovenskih plemena van granica Karantanije, tako da se celokupno slovenako stanovnitvo
nalo pod franakom vlau. Iako su bili pod franakom vlau, Slovenci su uspeli da zadre
svoje knezove. Slovenaki istoriari3 navode da je obred, kojim su Karantanci imenovali svoje
knezove tokom vremena menjan i prilagoavan prilikama, ali da je ovaj obred ustolienja
knezova imao ogroman znaaj za ouvanje i razvoj slovenakog jezika, jer se odvijao upravo na
slovenakom jeziku i svedoio o tome, da je slovenaki jezik bio u upotrebi kao zvanini jezik u
Karantaniji.
Sredinom 8. veka se odnos Alpskih Slovena prema zapadnim susedima u odnosu na prethodni
period potpuno menja. Karantanci su posle niza ratova bili prinueni da priznaju vlast franakih
kraljeva, iako je Karantaniji uspelo da kao poluvazalna kneevina s unutranjom samoupravom
pod franakom vlau zadri svoje knezove do prve polovine 8. veka. Jedini uslov je bio da
njihov izbor potvrdi franaki kralj. Cilj strane vlasti bio je da pre svega utie na uvoenje
hrianstva, s namerom da na taj nain Karantaniju vre vee za franaku dravu. Pokrtavanje
je napredovalo bez veih prepreka, iako je, naravno, najee bivalo ogranieno samo na

spoljanji izgled, a u sutini su i dalje bila veoma iva paganska shvatanja i paganski obiaji.
Misionarski metod pokrtavanja oslanjao se pre svega na domai vii drutveni sloj. Sve to je do
sredine 15. veka u sauvanim rukopisima zapisano na slovenakom jeziku, uglavnom je nastalo
jo u doba karolinke drave i tadanje misionarske akcije.
Za vladavine Karla Velikog Franci proiruju svoju vlast i na ostale slovenske zemlje: osvojili
su vizantijsku Istru, pod njenu vlast su pali Sloveni u dolini Dunava, gornjem toku Save i u
Panoniji. Franci se nisu meali u unutranje poslove ovih kneevina i jedina obaveza potinjenog
stanovnitva je bila da uestvuju u franakim ratovima u susedstvu, kao i da plaaju odreeni
danak.
Dvesta godina posle plemenskog saveza pod vostvom Sama, Alpski Sloveni su ponovo
zdrueni pod imenom Karantanci. Meutim, Karantanija u to vreme nije samostalna, ve su njeni
gospodari franaki feudalci, koji sve vie uvruju svoj poloaj uvoenjem franakog
feudalizma.
Sredinom 12. veka naziru se osnovne crte glavnih istorijskih pokrajina na koje je podeljena
slovenaka teritorija: Koruka, tajerska, Kranjska. Zavretak formiranja vlastelinstava i
napredak poljoprivrede koji je bio povezan sa ovim procesom, oslobodio je brojna zemljita i na
taj nain se do 12. veka formiraju sela u plodnim ravniarskim podrujima. U junijim predelima
vri se unutranja kolonizacija, i to uglavnom selidbama domaeg stanovnitva. elei da to pre
iskoriste to vee povrine obradive zemlje, feudalci dovode u slovenake pokrajine i koloniste
sa svojih poseda u nemakim krajevima. Ovi kolonisti do 12. veka bivaju usmeravani pre svega
na stara naseljena podruja, gde se ve nalaze Slovenci, pa tako slovenako i nemako
stanovnitvo u tom periodu ivi bilo u istom, bilo u susednom selu.
Na teritoriji dananje Austrije je proces naseljavanja nemakog stanovnitva bio veoma
intenzivan, i slovenake naseobine su tu propale ve do kraja 13. veka. U unutranjosti
slovenake teritorije stvaraju se iroka podruja etniki meovitog stanovnitva, koje ne deli
jasna etnika granica. Slian proces se odvijao i u Furlaniji, gde se zapadno od slovenakoromanske etnike granice tokom 10. veka naseljava oko 70 slovenakih sela okruenih
romanskim stanovnitvom, o emu svedoe slovenaka imena naselja.
U ovom periodu vri se manje-vie nasilno pokrtavanje kojim se slovenako stanovnitvo na
odreen nain ukljuuje u zapadnoevropske okvire. U okviru ovog procesa, pod vlau Karla
Velikog (768-814), nastaju verski tekstovi na slovenakom jeziku. S kraja desetog i poetka 11.

veka, odnosno iz vremena oko 1000. godine sauvani su tekstovi napisani na slovenakom
jeziku. Ovi tekstovi, pisani za potrebe irenja hrianstva i pokrtavanja, svedoe o postojanju
slovenakog jezika u tom vremenu i o njegovoj ivoj, pre svega usmenoj, upotrebi. Naime, na
osnovu karakteristika naenih tekstova, smatra se da su ih zapisivali stranci, sluajui govornike
slovenakog jezika.
Najstariji pisani spomenici na slovenakom jeziku
Prvi pisani spomenici na slovenakom jeziku pojavili su se ve tokom 9. veka, a njihov
nastanak vezuje se za misiju irila i Metodija u Velikoj Moravskoj, gde su doli na poziv kneza
Kocelja u cilju irenja pismenosti meu slovenskim stanovnitvom. Prvi sauvani rukopis na
slovenakom jeziku napisan je oko 1000. godine i naen je u nemakom gradu Frajzingu, iji
slovenaki naziv glasi Briine. Briinski odnosno Frajzinki rukopisi naeni su u jednom
kodeksu, meu drugim tekstovima napisanim na latinskom jeziku. Smatra se da su ih koristili
svetenici tokom svoje misionarske delatnosti, a sastoje se od tri teksta na slovenakom jeziku.
Prvi i trei spomenik predstavljaju opte obrasce ispovesti, a u drugom je napisana pridika o
grehu i pokori. U Briinskim (Frajzinkim) rukopisima korien je prvobitni slovenaki jezik,
korien u periodu pre formiranja dijalekata. Spomenici su napisani latinicom, odnosno
karolinkom minuskulom, koja se koristila u periodu vladavine Karla Velikog.
Leksika u Briinskim spomenicima je slovenska, bez germanizama. Na tragove
germanizama se u Briinskim spomenicima nailazi na sintaksikom nivou, a smatra se da su makar
tekstovi ispovedi prevedeni sa nemakog. Na osnovu greaka u ortografiji, smatra se da je tekstove
Briinskih spomenika beleio Nemac, po diktatu Slovenca.
Moe se rei da je u srednjem veku, usled velikih istorijskih previranja, bio ugroen i
opstanak slovenakog naroda i opstanak slovenakog jezika. Podruja sa slovenakim
stanovnitvom, koja su se nalazila izvan matice, vremenom su se utapala u narode koji su ih
okruivali. Meutim u predelima koja su bila gusto naseljena Slovencima, slovenaki jezik je
oduvek predstavljao izuzetno jak kohezioni faktor i smatra se najsnanijim veznim elementom
slovenakog naroda. Osim u privatnoj komunikaciji, slovenaki jezik se u to vreme upotrebljavao u
crkvi, kao i u pravnim poslovima. Centri pismenosti bili su, kao i kod drugih naroda, manastiri, a
svetenici su nosioci pisane rei. Negde izmeu 11. i 14. veka do tada jedinstven slovenaki jezik
podelio se u vie dijalekata, pod uticajem promena u nainu ivota stanovnitva. Na stvaranje

dijalekata u mnogome je uticao i geografski faktor, odnosno injenica da su Slovenci iveli i u teko
dostupnim, planinskim krajevima.
Iz perioda 14. i 15. veka sauvani su rukopisi u kojima su

zabeleeni slovenaki

dijalekti. Rateki ili Celovki rukopis bio je napisan oko 1380. godine u Rateama, dananja
Gorenjska, a sadri zapise glavnih hrianskih molitava (Oe na, Vjeruju, Zdravo Marijo).
Smatra se da su ove molitve bile prevedene na slovenaki jezik jo prilikom pokrtavanja u 9.
veku, u vreme Karla Velikog, ali da su se do 14. veka prenosile usmenim putem. U Ratekom
odnosno Celovkom rukopisu zabeleen je gorenjski dijalekat.
Stiki rukopis, naen u mestu Stina u Dolenjskoj, sastoji se iz dva dela. Prvi deo je oko
1430. napisao eki monah, a sadri obrazac opte ispovedi i dve molitve, dok je drugi deo
nastao deset godina kasnija i osim molitava sadri i zapis slovenake narodne uskrnje pesme
(Na gospud je od smrti vstal). Ovaj zapis se smatra prvim zapisom slovenake poezije. U
Stikom rukopisu je zabeleen dolenjski dijalekat.
Starogorski ili edadski rukopis bio je napisan krajem 15. odnosno poetkom 16. veka u
okolini mesta Gorica, na granici izmeu Slovenije i Italije. U njemu se nalaze tekstovi glavnih
molitava (Oe na, Vjeruju, Zdravo Marijo) i u njemu se nalaze elementi gorenjskog i
notranjskog dijalekta slovenakog jezika.
Smatra se da su od nastanka prve slovenake dravne tvorevine, Karantanije i stvaranja
prvih slovenakih gradova, tekstovi na slovenakom jeziku redovno zapisivani i to ne samo za
crkvene potrebe, nego i za razliite pravne potrebe. Beleena su lina imena, meseci, brojevi,
popis imovine i slino. Veina ovih zapisa je tokom izuzetno nemirnog istorijskog perioda, u
kojem su se dogaale seljake bune i napadi Turaka, spaljena i unitena. Ovi rukopisi
predstavljaju dokaz da postoji predknjievna tradicija, na kojoj se kasnije, tokom 16. veka
zasniva formiranje slovenakog knjievnog jezika.
Slovenci ime i etnike granice
Ime jednog naroda zauzima vano mesto u prouavanju njegovog porekla. Ono moe biti
autohtono ili ne, moe svedoiti o mestu na kojem je taj narod ranije iveo ili o prostoru koji je
kasnije naselio, esto svedoi o tome kako su predstavnike datog naroda nazivali predstavnici
drugih naroda itd. Iako je u nauci dosta panje posveeno pitanju porekla etnonima Sloveni, do
sada se nije dolo do opteprihvaenog odgovora na to pitanje. Pored etnonima Sloveni, koji

postoji sa manjim razlikama u izgovoru u svim savremenim slovenskim jezicima, od korena

slov- ili slav- izvedeno je i vie etnonima sa uim znaenjem, na primer: Slovenci, Slovaci,
Slovinci, Slavonci i dr. Susedi su ih, tokom procesa naseljavanja, nazivali imenima koja su
oznaavala sve Slovene: Sclavi, Sclavini, Sclaveni, Sclavani. Germani su upotrebljavali i drugo ime
za Slovene: Winadi, Winedi, po narodu sa severa Italije, Venetima, pa se kod Nemaca i danas
sauvao naziv Windische.
Slovenci su do prve polovine 9. veka uglavnom obuhvatili svoje kolonizacijsko podruje.
Postepeno su ga proirivali, pa je najvei obim Slovenija imala u 9. veku. Naseljavali su podruje od
Pirana i Trsta, do severnog dela zaliva Jadranskog mora, istoni Tirol, dolinu Drave, Mure, Anie,
austrijsko Podunavlje (do Bea), a na istoku do Blatnog jezera. Ovo iroko podruje Slovenci su
naselili veoma ekstenzivno, pa je ostalo mesta za naseljavanje drugih naroda. To je jedan od uzroka
suavanja slovenakog etnikog podruja. Drugi uzrok je odnaroavanje.
Kao naziv za Slovence sreu se i nazivi Kranjci/Carniolci, Carniolani, Crainer. Tako se i jezik
naziva kranjski. Za razliku od prethodnih naziva, koji su korieni da oznae sve slovenske
narode, ovaj oznaava samo pretke dananjih Slovenaca. Potie od naziva za sredinju pokrajinu
Kranjsku. Ne treba ga povezivati sa dananjim gradom Kranjem.
Od tri imena u upotrebi, slovenaki/kranjski/vendski jezik u 19. veku, dobu kulturnog
preporoda, postaje dominantan naziv slovenaki. Razlog ovome je vrlo jak panslovizam
slovenski narodi se meusobno tretiraju kao braa i tee ujedinjenju. Vano je razlikovati
imena Slovenac i Sloven. U srpskom jeziku naziv Slovenac oznaava stanovnika Slovenije,
odnosno pripadnika slovenakog naroda. Naziv Sloveni obino oznaava stare Slovene, pretke
slovenskih naroda.
Imena Karantanija i Karantanci, koja se prvi put javljaju tokom 7. veka nastala od imena
Krnskog grada (civitas Carantana), proirila su se na celu kneevinu Karantaniju i potisnula su
sva ranija plemenska imena. Ovaj proces je izraz stapanja stanovnitva u novu celinu na osnovu
nove drutvene diferencijacije i pokazuje, u vezi s vlau karantanskog kneza nad celim
podrujem kneevine, da plemenski savez prelazi u vru dravnu organizaciju. Svakako
postoji jo irok sloj slobodnog stanovnitva koje ivi od zemljoradnje i stoarstva. Pod uticajem
prirode alpskih dolina i, kontakta sa starosedeocima, ubrzan je kod zemljoradnje prelaz na oranje
ralom i na postepeno ustaljivanje njiva na jednom mestu kroz due vreme. Seoska optina,
sastavljena od vie porodica, iskoriava kao celina umu, panjake i vodu, a kod periodine

deobe obradive zemlje meu svoje lanove ona istie i svoje vrhovno vlasnitvo na tu zemlju.
Ponegde radi to i vie optina u prirodno zaokruenim podrujima (upa). Sa slovenake
teritorije potie i najstariji spomen slovenakog upana s kraja 8. veka, kao stareine na takvom
podruju. Naroito tamo gde su se graniile s tuim narodima, upe su bile osigurane i
takozvanim Utvrenim mestima (gradie, gradec). Nove drutvene pojave su u velikoj
meri potisnule ostatke plemenskog ureenja.