UNIVERZITET U SARAJEVU

GRAEVINSKI FAKULTET SARAJEVO

Predmet: Graevinski materijali II

GRA ENJE ST AKLOM

Mentor:

Student:

Prof. Dr. Azra Kurtovi

Kajtazovi Azra
Rizvi Sanda

Sarajevo, maj, 2013. Godina

Kajtazovi Azra:
1.UVOD
2.HISTORIJA STAKLA
3.PROIZVODNJA STAKLA
4.SIROVINE ZA PROIZVODNU STAKLA
5.NASTAJANJE STAKLA
6.HEMIJSKI SASTAV I STRUKTURA STAKLA
11.SPAJANJE STAKLENIH ELEMENATA
13.IENJE I ODRAVANJE KONSTRUKCIJA OD STAKLA

Rizvi Sanda:
7.OSOBINE STAKLA
8.VRSTE STAKLA
9.OSNOVNI PARAMETRI KOJI OPISUJU STAKLO
10.GRAENJE STAKLOM
12.PROBLEM KONSTRUKCIJA I STATIKE STABILNOSTI
14.STANDARDI I SMJERNICE O STAKLU
15.UTVRIVANJE I KONTROLA KVALITETA STAKLA
16.ZAKLJUAK

1. UVOD..............................................................................................................................................6
2. HISTORIJA STAKLA...........................................................................................................................8
2.1. Pronalazak stakla......................................................................................................................8
2.2. Rimsko doba ............................................................................................................................8
2.3. Srednji vijek..............................................................................................................................8
2. 4. Novi vijek ................................................................................................................................9
2. 5. Dvadeseto stoljee ................................................................................................................10
3. PROIZVODNJA STAKLA ..................................................................................................................10
3. 1. Priprema sirovina ..................................................................................................................10
3. 2.Topljenje stakla ......................................................................................................................10
3.3.Oblikovanje staklenih proizvoda ..............................................................................................11
3.4. Hlaenje stakla.......................................................................................................................13
3.5. Eventualne naknadne obrade stakla .......................................................................................13
3.6. Postupci proizvodnje stakla hroz historiju...............................................................................14
4.

SIROVINE ZA PROIZVODNJU STAKLA ..........................................................................................16

4.1. Silicijev dioksid .......................................................................................................................17
4.2. Borov (III)-oksid ......................................................................................................................17
4.3.Fosforov (V)-oksid ...................................................................................................................17
4.4. Oksidi alkalijskih metala .........................................................................................................17
4.5. Litijev oksid ............................................................................................................................18
4.6. Oksidi zemno alkalijskih metala ..............................................................................................18
4.7. Aluminijev oksid .....................................................................................................................18
4.8. Olovni(II)-oksid .......................................................................................................................18
4.9. Cinkov oksid ...........................................................................................................................19
4.10. Sredstva za obezbojavanje....................................................................................................19
4.11. Sredstva za bojenje ..............................................................................................................19
4.12. Sredstva za zamuivanje .......................................................................................................19
4.13. Stakleni kr ...........................................................................................................................20

5.

NASTAJANJE STAKLA .................................................................................................................20

6.

HEMIJSKI SASTAV I STRUKTURA STAKLA ....................................................................................21

7.

OSOBINE STAKLA.......................................................................................................................22
7.1. Fizike osobine stakla .............................................................................................................24
7. 1. 1. Optike i energetske osobine stakla................................................................................24
7. 1. 2. Termike osobine ..............................................................................................................25
3

7. 1. 3. Otpornost u poaru ........................................................................................................26

7. 1. 4. Akustike osobine ..........................................................................................................26
7. 1. 5. Poroznost stakla ............................................................................................................26
7.2. Mehanike osobine stakla ......................................................................................................26
7. 2. 1. vrstoa stakla...............................................................................................................26
7. 2. 2. Tvrdoa stakla................................................................................................................27
7. 2. 3. Otpornost na habanje ....................................................................................................27
7.3. Hemijske osobine stakla .........................................................................................................27
7. 3. 1. Hemijska postojanost stakla...........................................................................................27
7.4. Vizuelne osobine stakla ..........................................................................................................27
7. 4. 1. Prozirnost ......................................................................................................................27
7. 4. 2. Boja stakla .....................................................................................................................28
7. 4. 3. Povrinski karakter.........................................................................................................28
7. 5. Dimenzije stakla ....................................................................................................................28
7.6. Traene osobine stakla ...........................................................................................................28
8.

OSNOVNI PARAMETRI KOJI OPISUJU STAKLO.............................................................................29

9.

VRSTE STAKLA ...................................................................................................................31

6.1. Osnovni proizvodi od stakla....................................................................................................31

9.1.1. Ravno staklo ....................................................................................................................31
9.1.2. Valjano staklo ......................................................................................................................31
9.1.3. Plivajue (flot) staklo.......................................................................................................32
9.1.4. Profilisano i presovano staklo ..........................................................................................33
9.2. Sloeni proizvodi od stakla .....................................................................................................33
9.2.1. Sigurnosna stakla ............................................................................................................33
9.2.2. Vieslojna stakla specijalnih akustikih osobina................................................................36
9.2.3. Stakla sa kontrolisanom transmisijom toplotnog zraenja ................................................37
9.2.5. Izolaciono staklo ..............................................................................................................37
9.2.6. Dekorativna stakla...........................................................................................................38
9.2.7. Ogledalo ..........................................................................................................................40
9.2.8. Laboratorijsko staklo .......................................................................................................40
9.2.9. uplje staklo ....................................................................................................................40
9.2.10. "Samoistivo staklo" ......................................................................................................40
9.2.11. Graevno staklo ............................................................................................................40
10.

GRAENJE STAKLOM .............................................................................................................42

4

10.1. Staklene fasade ....................................................................................................................42

10.10.1. Historija staklenih fasada.............................................................................................43
10.1.2. Primjena i funkcija .........................................................................................................43
10.1.3. Izbor fasada...................................................................................................................43
10.1.5. Postavljanje staklenih fasada .........................................................................................46
10.2.Stakleni stubovi.....................................................................................................................46
10.3. Staklene grede .....................................................................................................................47
10.4. Staklene ploe ......................................................................................................................47
10.5. Staklene tavanice .................................................................................................................48
10.6. Staklene nadstrenice...........................................................................................................48
10.7. Zidovi od stakla ....................................................................................................................49
10.8. Stakleni krovovi ....................................................................................................................49
10.9. Zastakljivanje hodnih povrina..............................................................................................50
10.10. Staklo kao sigurnosna barijera ............................................................................................50
11.

SPAJANJE STAKLENIH ELEMENATA.........................................................................................51

11.1. Konstruktivna spojnica .........................................................................................................52

11.2. Nekonstruktivna spojnica .........................................................................................................52
12.PROBLEMI KONSTRUKCIJA I STATIKE SIGURNOSTI ......................................................................53
13. IENJE I ODRAVANJE KONSTRUKCIJA OD STAKLA ...................................................................54
13.1. Preporuke za ienje ...........................................................................................................54
14. STANDARDI I SMJERNICE O STAKLU.............................................................................................56
15. UTVRIVANJE I KONTROLA KVALITETA STAKLA ...........................................................................57
15.1. Kriteriji kvalitete kaljenog stakla ...........................................................................................57
15.1.1. Podruje primjene ..........................................................................................................57
15.1.2. Tolerancije .....................................................................................................................57
15.1.4. Promjene u boji i strukturi ..............................................................................................59

Struktura loma u skladu s EN 12150-1 .......................................................................................59

15.5. Vizuelno ocjenjivanje kvalitete stakla ...................................................................................60

16. ZAKLJUAK ..................................................................................................................................61

17. LITERATURA ................................................................................................................................62

1. UVOD
Monitor, diktafon, mobitel, sunane naoale, prsten, zidni sat, slika, gomila staklenih aa, vaza,
posuda, tanjira, staklenih ambalaa i ostalih uporabnih predmeta, ali i stolova, polica, ormara te
trendi staklenih tu kabina i umivaonika, vrata, prozor, pregradna stijena, mnotvo staklenih zgrada,
te mnotvo staklenih dijelova svih zgrada koje postoje, od obiteljskih kua, stambenih i poslovnih
zgrada, do krovova, ograda i stubita po trgovakim centrima, sportskim dvoranama i muzejima,...
Ve na prvi pogled uoavamo desetke predmeta kojima je jedna stvar zajednika, svi su napravljeni ili
u sebi sadre staklo.
Staklo je amorfna materija u tzv.staklastom stanju. Pod amorfnim materijama podrazumijevaju se
materije koje nemaju sreenu strukturu kao kristalne materije. Kod stakla, kao amorfnog materijala,
sreen je samo tzv.bliski poredak, tj. opaa se sreenost atoma samo na malim meusobnim
udaljenostima (reda veliine srednjih meuatomskih razmaka). Meutim, poloaj atoma na veim
udaljenostima od nekog promatranog atoma (tzv.daleki poredak) u amorfnim je tvarima potpuno
nedefiniran.

Slika 1.1. a) sreene kristalne strukture b) nesreene strukture stakla

Staklo nastaje hlaenjem rastopa dobijenog topljenjem nemetalnih sirovina. Ono je prostorno
umreena struktura meusobno povezanih SiO 4- tetraedara, struktura slina polimerima. SiO44- grupe
pri hlaenju imaju sklonost ka stvaranju trodimenzionalnih prostornih reetki (tetraedara). U centru
tetraedra se nalazi Si-atom, a na rogljevima atomi kiseonika.

Slika 1.2. Struktura SiO44

Po svojoj unutranjoj strukturi staklo se nalazi na sredini izmeu tenosti i vrstih supstanci.
Raspored atoma je nesreen na dugom rastojanju, pa je, prema tome, staklo pothlaena tekuina.
Proziran je, vrst, krt, te hemijski postojan materijal.
6

Glavni sirovinski materijal za proizvodnju stakla su kvarcni pijesak, glinica, alkalijski i drugi oksidi.
Kvarcni pijesak, kao osnovna sirovina, mora biti vrlo ist, tako da u njemu ne smije biti vie od 0,05 %
eljeznih oksida (zbog otpornosti na poviene temperature i hemijsku postojanost. Sirovinski
materijal se usitnjava, homogenizuje i ubacuje u pei za topljenje. To je prva faza u proizvodnji stakla
i odvija se na temperaturi od 1400 do 1600 C. Otopljena masa se najpre hladi do viskoziteta
optimalne obradivosti i nakon toga oblikuje u eljene oblike. Oblikovanje stakla vri se izvlaenjem,
presovanjem, valjanjem i livenjem. U runoj izradi stakla tako otopljena masa se oblikuje duvanjem
kroz naroitu dugu uzanu cev. Daljim hlaenjem postie se ovravanje oblikovanih proizvoda.
Izrada staklenih predmeta zahtijeva preciznost, uvjebanost i poznavanje veoma starog zanata.
Savremen proizvodni proces dobijanja stakla i predmeta od stakla podrazumijeva brojne inovacije i
dodavanje razliitih primjesa koje mijenjaju njegovu vrstou, boju i dr.

2. HISTORIJA STAKLA

2.1. Pronalazak stakla

Staklo je oduvijek fasciniralo ljude. Neko se, kao jedan od prvih trgovakih proizvoda, smatralo
statusnim simbolom faraona i careva. Meutim, porijeklo izrade stakla do danas je nerazjanjeno. Za
domovinu vjetakog stakla smatra se Egipat, gdje su arheolokim iskopavanjima pronaeni predmeti
od stakla, ostaci radionica sa kalupima i dijelovima pei za topljenje stakla. Staklo se koristilo za
izradu nakita (ogrlica) koje su sluile za robnu razmjenu. Razvijenu proizvodnju stakla imali su
Feniani, Asirci i Palestinici. Najstariji tradicionalni recept za staklo sauvan je u biblioteci kralja
Assurbanipala (668-626 p.n.e.). U klinastom pismu se kae: uzmi 60 dijelova pijeska, 180 dijelova
pepela iz morske biljke, 5 dijelova krede i dobije se staklo. U principu taj recept je i danas.

2.2. Rimsko doba

Kasnije centar proizvodnje stakla postaje Rim, odakle se ova vjetina iri po rimskim provincijama. Od
stakla se izrauju ukrasni predmeti i nakit, posue za kozmetiku, a u domainstvu je staklo zamijenilo
posue od keramike i metala (slika 2.1). 100 godina p.n.e. Rimljani su poeli ostakljivati prozore na
zgradama. Rimsko prozorsko staklo se dobijalo po metodi lijevanja i rastezanja. Ovako proizvedeno
staklo bilo je plavkasto- zeleno i ne osobito prozrano.

Slika 2.1. Rimsko staklo iz 2.vijeka

2.3. Srednji vijek

Seobom naroda rimska tradicija izrade stakla dospijeva u ostale krajeve svijeta.
Iz ranog srednjeg vijeka dobivene su staklene ae, rogljevi za pie i rilaste ae, a poveana
proizvodnja stakla se dovodi u vezu sa izgradnjom crkvi i samostana. Staklare se grade u umovitim
oblastima, te u blizini rijenih tokova, odnosno tamo gdje ima drvea za proizvodnju energije, te vode
za hlaenje i prijevoz pijeska. Ali kada se okolne ume (drvee) iskre, staklare bi se selile na novu
lokaciju. Zbog unitavanja uma u nekim zemljama se zabranjuje proizvodnja stakla. Ponovna
proizvodnja nastavlja se u 18. stoljeu kada se umjesto drveta kao gorivo poinje koristiti ugalj.

2. 4. Novi vijek
Vodeu ulogu u proizvodnji stakla u novom vijeku preuzima Venecija, koja proizvodi staklo visoke
umjetnike vrijednosti- ukrasno staklo, bojeno i slikano staklo za prozore, staklo za ogledala i lustere i
slino. Ve tada poznato venecijansko staklo proizvodilo se do tog vremena u samoj Veneciji po kojoj
je i nazvano. Meutim, kako su gradske palae bile sagraene od drveta i u velikoj mjeri poivale na
drvenim balvanima, prijetila im je velika opasnost od poara iz visokih pei neophodnih za
proizvodnju stakla, pa je doneena odluka kojom se staklare obvezuje da isele iz grada i ustupa im se
Murano.1 Prelaskom na Murano staklari dobivaju i uvjete za razvoj i unaprijeivanje proizvodnje.
Preseljenjem se radionice ire i u 14. i 15. stoljeu doivljavaju pravi procvat. Osvajaju europske
dvorove i plemike kue tako uvjerljivo da vie skoro niko ne govori o venecijanskom ve
o muranskom staklu. Sve od predrenesanse pa do dananjih dana zadralo se to ime za vrhunske
majstorije proizvedene tradicionalnom tehnikom puhanja (manje lijevanja i vuenja iako su to starije
tehnike) staklene mase u itav niz predmeta, od uporabnih kao to su stolno posue ili lusteri pa do
unikatnih skulptura u dimenzijama od minijatura pa navie pred kojima zastaje dah (slika 2.2).

Slika 2.2. Muransko staklo

Presudan korak u proizvodnji ravnog stakla bio je razvoj postupka lijevanja stakla u Francuskoj. U 19.
stoljeu zabiljeena je ubrzana proizvodnja stakla putem kadne pei, koja omoguava racionalniji tok
radova i smanjenje potrebne mase goriva. To podie efekat proizvodnje i smanjenje cijene stakla.
Nadalje, staklo se u Engleskoj poinje proizvoditi razvlaenjem putem valjka ( bruenog i poliranog ),
tako da se lom stakla smanjio, a njegova povrina poboljala.
Moderna historija stakla zapoinje 1851. godine kada je engleski arhitekta Joseph Paxton, za svjetsku
izlobu u Londonu, projektovao stakleni paviljon pod imenom Crystal Palace (slika 2.3). Ta
revolucionarna graevina podstakla je arhitekte da staklo ponu da upotrebljavaju kao graevinski
materijal.

Murano je niz otoia u Mletakoj laguni meusobno povezanih mostiima kao i sama Venecija. Naseljeni su
jo od rimskih vremena uglavnom kao vana ribarska i trgovaka kolonija.

Slika 2.3. Crystal Palace

2. 5. Dvadeseto stoljee
Mainski dobivene, staklene ploe se proizvode od 1913. godine, postupkom direktnog izvlaenja iz
kadne pei. Od 1919. godine staklo se, najveim dijelom, proizvodi u valjaonicama.
Revoluciju u staklarstvu pokrenuo je 1952. godine Sir Alastair Pilkington izumei float postupak za
proizvodnju stakla. Automatizovana proizvodnja plivajueg stakla prema float postupku poinje od
1958. godine i to je danas standardna metoda za proizvodnju stakla.

3. PROIZVODNJA STAKLA
Proces proizvodnje stakla se sastoji od pet osnovnih etapa:
1. priprema sirovina,
2. topljenje stakla,
3. oblikovanje stakla,
4. hlaenje stakla,
5. eventualne naknadne obrade.
3. 1. Priprema sirovina
Ova faza tehnolokog procesa svodi se na na usitnjavanje i doziranje sirovina, te na njihovo mijeanje
u cilju dobijanja homogene staklarske mase u prakastom stanju, koja e biti podvrgnuta reimu
topljenja. Maseni udjeli osnovnih sirovina izraunaju se na temelju eljenog oksidnog sastava stakla.
Da bi se smjesa lake homogenizirala svaka se sirovina najprije isti, obogauje, drobi, melje, te
rasporeuje prema potrebnoj istoi i granulaciji.
3. 2.Topljenje stakla
Topljenje stakla izvodi se u razliitim tipovima pei koje mogu raditi kontinualno i sa prekidima
(arne pei).
S obzirom da su veoma malog kapaciteta, arne pei (slika 3.1) se danas upotrebljavaju jedino u
proizvodnji specijalnih vrsta stakla koja se ne proizvode u velikim koliinama, npr.optika stakla.
Prednost ovih pei je to istovremeno omoguavaju topljenje razliitih vrsta stakla.
10

Slika 3.1. Uproena ema lonaste pei za topljenje stakla

Pei sa kontinuiranim radom danas su u eoj upotrebi, posebno tzv.kadne pei. Loenje ovakvih
pei se vri sa gasovitim gorivima, obino zemnim gasovima, dok noviji tipovi pei rade uz pomo
elektrine energije.
Sam proces topljenja u kadnoj pei odvija se u tri faze (slika 3.2):
1. stapanje, sinterovanje sirovina i nastajenje silikata,
2. bistrenje i homogenizacija staklene mase,
3. odleavanje staklene mase prije oblikovanja,
pri emu je najvanija druga faza jer u njoj dolazi do bistrenja i definitivne homogenizacije staklene
mase. U ovoj fazi iz stakla se uklanjaju gasni i mehaniki dodaci. Gasni dodaci potiu od gasova koji se
razvijaju u procesu topljenja i nisu sposobni samostalno izai iz mase zbog velike viskoznosti.
Ova mjesta su mehaniki slabija od ostale staklene mase i jedan su od glavnih uzroka loma predmeta
od stakla. Mehaniki ukljuci, pak, predstavljaju vid nehomogenosti strukture stakla do koga dolazi
zbog prisustva nerastopljenih zrna upotrijebljenih sirovina (pijeska, krenjaka i dr.), oni su neprovidni,
pa se lako uoavaju kao defekti u masi stakla.
U zoni odleavanja dolazi do snienja temperature i poveanja viskoznosti mase, kako bi se staklo
dovelo u interval obradljivosti, tj. kako bi se iz stakla mogli oblikovati razni predmeti.

Slika 3.2. Uproena ema kadne pei za topljenje stakla

3.3.Oblikovanje staklenih proizvoda

Najee primjenjivani naini oblikovanja staklenih proizvoda su: duvanje, livenje, presovanje,
izvlaenje, vuenje, valjanje i razvlaenje.
Duvanje je najstariji nain oblikovanja stakla. Moe se izvoditi runo, uz koritenje kapaciteta plua
radnika- stakloduvaa, ili mainskim putem, pomou specijalnih automata za duvenje.
11

Kod runog postupka, okretanjem duvake lule oko svoje osovine i duvanjem vazduha kroz nju,
dobija se krukasta forma koja se unosi u kalup, gdje se predmetu od stakla daje konaan oblik. Runi
postupak (slika 3.3.)najvie se koristi za dobijanje upljeg stakla. Mainsko duvanje vri se pomou
specijalnih ureaja sa komprimovanim vazduhom, ija konstrukcija ovisi od oblika proizvoda.
Ovaj nain se primjenjuje za izradu proizvoda prostijih oblika, dok se komplikovaniji oblici i danas
dobijaju na klasian nain - koritenjem kapaciteta plua stakloduvaa.

Slika 3.3. Puha stakla

Livenjem se dobijaju predmeti manjih veliina, a veih debljina. Livenje u kalupima i presovanje je
davanje oblika staklu pod dejstvom pritiska u specijalnim presama, pri emu se na ovaj nain,
uglavnom, proizvode predmeti manjih dimenzija i sa oblicima koji su potpuno otvoreni sa jedne
strane.
Izvlaenjem- vuenjem izmeu valjaka oblikuju se ravna stakla, kao prozorsko staklo, automobilsko
staklo, sigurnosno i neprobojno staklo. Debljina staklenih ploa regulie se meusobnim rastojanjem
vatrostalnih valjaka od azbesta.
Valjanje se moe realizovati na vie naina. Jedan od naina je izlijevanjem rastopljene mase na
horizontalni stol, sa ravnom ili ornamentnom povrinom (hrapava, brazdasta). Preko ove mase
prelazi se valjkom ija povrina takoer moe biti glatka ili ornamentisana. Na ovaj nain dobijaju se
ploe raznih debljina. Takoer se moe realizovati i na nain da se rastopljeno staklo iz radnog dijela
pei, pomou posebnih oluka, dovodi na donji valjak iji smjer okretanja odgovara toku staklenog
rastopa. Iznad ovog valjka okree se i drugi valjak koji formira staklenu plou, ija je debljina
odreena zazorom izmeu valjaka (slika 3.4).

Slika 3.4. Valjanje stakla

12

3.4. Hlaenje stakla

Nakon oblikovanja staklo se hladi i, u podruju transformacije, izmeu gornje i donje take hlaenja,
prelazi iz ilavog i plastinog u kruto stanje.
Tom se prilikom staklo stee i postaje gue, jer mu se meuatomni razmaci smanjuju sve dok se ne
uspostavi stabilno, ravnoteno stanje koje odgovara novoj, nioj temperaturi. Trajanje tog procesa
ovisi o pokretljivosti atoma, koja je u funkciji viskoznosti, odnosno temperature. Hlaenjem stakla
viskoznost postaje vea, a pokretljivost atoma sve manja, pa se poveava vrijeme potrebno za
uspostavljanje stabilnog stanja. Ono se moe postii samo ako je hlaenje dovoljno sporo. Ako se
staklo brzo hladi, nee se stezati ravnomjerno, to uzrokuje nehomogenost strukture i pojavu trajnih
mehanikih naprezanja. Kao posljedica trajnih naprezanja pogoravaju se mehanika svojstva stakla,
odnosno smanjuje se kvaliteta gotovih prozivoda, to se osobito ispoljava u njihovim optikim
svojstvima, vrstoi, gustoi i sposobnosti zadravanja stalnih dimenzija, pa se, prilikom proizvodnje
stakla, nastoje smanjiti trajna naprezanja. To se postie polaganim i kontroliranim hlaenjem u
podruju transformacije, i to neposredno nakon oblikovanja proizvoda ili kasnijim, naknadnim
zagrijavanjem ve ohlaenog proizvoda i njegovim ponovnim, polaganim hlaenjem.
3.5. Eventualne naknadne obrade stakla
Pod obradom stakla se podrazumijeva niz mehanikih postupaka prije konane upotrebe proizvoda
od stakla, kojima je cilj, ili postizanje esttetskih efekata, ili poboljanje odgovarajuih mehanikih
svojstava staklenih predmeta. Evenetualna naknadna obrada obuhvata:
kaljenje,
bruenje,
poliranje,
matiranje,
graviranje,
lijepljenje.
Kaljenje - postupak kojim se, putem specijalne termike obrade, poveava vrstoa i tvrdoa stakla.
Bruenje - postupak u okviru koga se, pomou naroitih ureaja (brusilica), obrauju ivice staklenih
elemenata, koje mogu biti: ravno bruene, oborene, okrugle ili dekorativno profilisane.
Poliranje - primjenjuje se za otklanjanje optike nehomogenosti stakla, koja je posljedica prisustva
talasa na povrini stakla i nejednakosti debljine, pomou raznih abrazivnih sredstava.
Matiranje - podrazumijeva mehaniko ili hemijsko erodiranje povrine stakla. Mehaniko erodiranje
podrazumijeva postupak pjeskarenja (djelovanje mlaza kvarcnog pijeska pod pritiskom), a hemijsko
nagrizanje povrine fluorovodoninom kiselinom.
Graviranje - na povrinu staklenih predmeta nanose se fine linije, crtei i natpisi, koji se, radi veeg
kontrasta ostavljaju mutnima.
Graviranje stakla se vri malim, rotirajuim ploama ili kotaiima, koji su veinom od bakra, uz
upotrebu nekog brusnog praha pomijeanog sa prikladnim uljem. Ukrasi su plitki i sitni.

13

Lijepljenje - postupak spajanja staklenih ploa slojem odreenog lijepka plastine materije koja
izmeu dvije ploe obrazuje providnu foliju. Pri lomu ovakva stakla se ne raspadaju, ve komadi
stakla ostaju povezani.
3.6. Postupci proizvodnje stakla hroz historiju
Tehnika pjeanog grumena- pjeani grumen, na tapu, uronjen u rastopljenu materiju, okretan je
oko vlastite osovine tako da se uhvati staklena nit koja se valja na jednoj ploi do eljenog oblika,sve
dok se grumen nakon hlaenja ponovo ne odstrani.
Metoda lijevanja i rastezanja- na pijeskom posutu i ivicama ograenu plou izlijevana je tena pasta
koja se potom razvlaila eljeznom kukom.
Cilindrino rastezanje- staklena masa sa staklarskom lulom, bivala je okruglo oblikovana i napuhana u
jedno uplje tijelo. Da bi se sauvala rastegljivost (mekost) za oblikovanje, kalup se stalno nanovo
zagrijavao. Kugla je puhanjem, zaokretanjem i valjanjem oblikovana u to dui valjak tankih zidova,
koji se nakon hlaenja opet ario u pei i razvijao u ravnu tablu. Veliina valjka, dakle te table, bila je
ograniena jainom plua puhaa.
Postupak dobijanja sjajnog stakla- uplje tijelo zalijepljeno na zaglavlje eljeznog tapa zagrijavano je,
a potom formirano bacanjem u jednu plou. Zbog neravnina nastalo staklo je sjeeno na male
komade prema kvalitetu, na pravokutnike, rombove i esterokutnike. Staklo ne dolazi u dodir sa
hrapavim, vruim dnom od penice, pa ovaj postupak omoguava ravne, iste i sjajne povrine.
Fourcaultov postupak proizvodnje stakla- Postupak se poeo razvijati od 1913. godine, a razvio ga je
belgijanac Emile Fourcault.
Iz kadne pei izvlaile su se staklene trake, vertikalno kroz dugaku sapnicu, izraenu od vatrostalnog
materijala u obliku uskog razreza, koja pliva po rastaljenom staklu.
Najprije se u staklo utiskivala sapnica, tako duboko da kroz njen otvor nahrupi rastop koji se prihvata
u okvir koji se sputa u stroj sa gornje strane. Izvlaenjem stakla prema gore je poinjalo oblikovanje
staklene trake. U oknu za hlaenje, visine 5 do 8 m, nalazilo se 16 do 18 pari elinih valjaka,
obloenih azbestom, izmeu kojih se provlaila staklena traka. Nakon nastanka, staklena traka se
intenzivno hladila na oba ruba, tako da je dobivala potrebnu mehaniku vrstou. Prilikom
naputanja okna za hlaenje traka se automatski rezala na eljenu duinu, a istovremeno su se rezali i
zadebljani rubovi (slika 3.5).
Ovim postupkom su nastajale staklene trake debljine 1.5 do 7.0 mm, pri emu je postrojenje
omoguavalo proizvodnju 60 do 90 m/h trake sa debljinom 3.0 mm.
Na osnovu viskoznosti stakla odreivala se brzina izvlaenja tj., neposredno prije formiranja trake
viskoznost mora biti to vea, a temperatura izvlaenja relativno niska. Sapnica za vertikalno
izvlaenje stakla je najee bila iroka 2 m. Kvalitet stakla dobivenog ovim postupkom zavisio je od
hemijske homogenosti stakla.

14

Slika 3.5. Forcaultov postupak

Colburnov (Libbey- Owens ) postupak- razvio ga je amerikanac Irving Colburn 1905.godine. Kod ovog
postupka staklena traka se izvlaila sa slobodne povrine rastaljenog stakla bez upotrebe sapnice za
izvlaenje.
Veoma bitnu ulogu je igralo hlaenje rubova trake pomou, vodom hlaenih, rotirajuih valjaka koji
su se nalazili na 3 do 5 cm od staklenog rastopa. Temperatura trake se smanjivala pomou dva hladila
toliko da joj se smjer moe promijeniti u horizontalni (slika 3.6).
Osnovni nedostaci ovog postupka su bili komplikovanost komore za izvlaenje i potreba za
mijenjanjem istroenih valjaka za promjenu smjera izvlaenja.

Slika 3.6. Colburnov postupak

Pittsburki postupak- Blok od vatrostalnog materijala, irine 30 do 80 cm, uranjan je nekoliko

centimetara u stakleni rastop, ispod mjesta gdje se traka izvlai. Blok je staklo, prilikom izvlaenja,
odravao hladnim, te bio stabiliziran strujanjem rastopa. Izvlaenje trake je potpomognuto vodom
ohlaenim valjcima, koji hlade rubove. Nakon ovoga se staklena traka izvlaila vertikalno pomou
stroja koji je identian Fourcaultovom stroju. irina staklenih traka se kretala od 220 do 320 cm, a
bilo je mogue, ovim postupkom, izvui 70 do 110 m/h stakla debljine 3 mm (slika 3.7).
15

Slika 3.7. Pittsburki postupak

Float postupak- Tehnoloki postupak proizvodnje stakla koji danas preovladava u svijetu je "float"
postupak. Prema kvalitetu i proizvodnom kapacitetu float postupak je ispred svih ostalih postupaka
proizvodnje ravnog stakla. Razvila ga je 1958. godine engleska firma Pilkington Brothers. Kako kod
ovog postupka staklo pliva na povrini metala, to je ovaj postupak nazvan float, to znai plivajuiplovei.
iroka traka rastopljene staklene mase klizi po tekuem metalu (kositar) u komori s kontroliranom
atmosferom nakon ega se postepeno hladi. Tim postupkom dobivamo staklo idealno ravne povrine
(kao povrina tekuine) (slika 3.8). Osobitost osnovnog proizvoda - bezbojnog, ravnog stakla
dobivenog "float" postupkom je prozirnost i bistrina staklene mase, ujednaenost debljine i
paralelnost povrina. Najvee proizvodne dimenzije stakla (600x321 cm) odreene su, u stvari,
mogunostima transporta.
Nain pripreme sirovina i mogunosti dodavanja raznih primjesa u osnovnu smjesu omoguili su
proizvodnju stakla u razliitim bojama i sa razliitim osobitostima. Pored toga, na takvo se staklo,
toplo ili hladno, razliitim tehnolokim postupcima mogu nanositi razliiti slojevi ili depoziti ime se
dobivaju stakla za najrazliitije namjene. Iz navedenih razloga ova stakla su podloga za proizvodnju
drugih vrsta stakla.

Slika 3.8. Float postupak: 1 ulaz sirovine, 2 kadna pe, 3 staklena talina, 4 rastaljeni kositar, 5 grijai, 6 hlaenje,
7 kontrola, 8 rezanje, 9 skladitenje

4. SIROVINE ZA PROIZVODNJU STAKLA

Sirovine za proizvodnju stakla odabiru se prema proizvodnoj tehnologiji i eljenim svojstvima
budueg staklenog proizvoda.
16

Mogu se svrstati u osnovne, koje ulaze u konstituciju stakla i nosioci su mreotvornih, modifikacijskih
i intermedijarnih kationa, te pomone sirovine kao to su sredstva za bojenje, uklanjanje boje,
bistrenje, homogeniziranje, zamuivanje, pospjeivanje taljenja i sl.
esto neka sirovina ima viestruku ulogu, a mnogo je i specifinih, rijetko upotrebljavanih sirovina
koje su nosioci nekih posebnih svojstava i slue samo u proizvodnji specijalnih vrsta stakla, u prvom
redu optikih, kao i posebno nepropusnih za elektromagnetske valove malih valnih duljina, zatim
stakala koja lako proputaju ultraljubiasto zraenje, apsorbiraju termike neutrone i sl. Osim u
tehnikim karakteristikama, izbor sirovina ovisi i o ekonomskim i ekolokim parametrima.
4.1. Silicijev dioksid
SiO2 je glavni sastojak silikatnih stakala jer tvori njihovu trodimenzijsku strukturnu mreu. Maseni
udio silicijevog dioksida je u staklima obino 55-80%. S poveanjem njegova udjela poveava se i
temperatura taljenja, prerade i transformacije, te viskoznost, mehanika vrstoa, hemijska
otpornost i tenja prema kristalizaciji, a smanjuje se gustoa, toplinsko rastezanje i vodljivost,
elektrina provodljivost, indeks loma i apsorpcija ultraljubiastih zraka. Glavni izvor silicijevog
dioksida je kvarcni pijesak, koji predstavlja najvaniju sirovinu u proizvodnji stakla. O njegovom
hemijskom sastavu ovisi boja stakla. Kvarcni pijesak za proizvodnju raznovrsnog bezbojnog stakla ne
smije sadravati primjese koje staklu daju boju, a to su oksidi eljeza, hroma i titana.
4.2. Borov (III)-oksid
B2O3 je vrlo vana komponenta stakla, osobito specijalnih stakala. Glavne borne sirovine, koje kao
nosioci borovog(III)- oksida slue za pripremu smjese za taljenje stakla, jesu ortoboratna kiselina,
H3BO3 i boraks Na2B4O7 10H2O. Borov(III)- oksid moe u staklu znatno zamijeniti silicijev oksid, jer
atomi bora mogu takoer biti i mreotvorci. Ve male koliine borovog oksida, oko 1-2%, pospjeuju
taljenje stakla i smanjuju mu talite.
Dodatak borov(III) - oksida do 8% poveava otpornost stakla od nagle temepraturne promjene zbog
velikog smanjenja toplinskog rastezanja. Meutim ako staklo sadri vie od 12% borov(III)- oksida
toplinsko mu se rastezanje opet poveava. Borov(III)-oksid, takoer, poboljava i neka optika
svojstva stakla, npr. poveava sjaj i propusnost svjetlosti u dugovalnom spektralnom podruju, a
smanjuje u kratkovalnom. Stakla koja sadre vie od 15% B 2O3 imaju poveanu tvrdou, otpornost na
udar i kidanje.
4.3.Fosforov (V)-oksid
P2O5 moe, kao i borov(III)- oksid, biti mreotvoran oksid i u potpunosti zamjenjuje silicijev dioksid u
strukturnoj mrei stakla. Iako postoje ista bezbojna fosfatna stakla bez SiO 2 koja se istiu velikom
propusnou elektromagnetskog zraenja u infracrvenom spektralnom podruju, ali slabom
kemijskom otpornou, fosforov (V)-oksid se rijetko upotrebljava kao mreotvorni oksid, a ee slui
za zamuivanje.
4.4. Oksidi alkalijskih metala
U prvom redu oksidi natrija i kalija, sastavni su dio skoro svakog stakla. Natrijev oksid, Na 2O,
djelotvoran je u sniavanju viskoznosti i omoguavanju lakeg taljenja i prerade stakla, dok kalijev
oksid, K2O, ima drugu prednost- stakla s vie kalijevog oksida otpornija su na temperaturne
promjene, glae su povrine, lake se obezboje i mogu se ljepe obojiti, a i sjajnija su zbog veeg
loma svjetlosti.
17

Kao sirovina za unoenje kalijevog oksida u smjesu za taljenje jedino slui kalijev karbonat, K2CO3.
Natrijev oksid unosi se u smjesu uglavnom kao soda, natrijev karbonat, Na 2CO3. Natrijev sulfat,
Na2SO4 je neto jeftiniji, ali ne daje potpuno bezbojno staklo pa zahtijeva i dodatak reducenata.
4.5. Litijev oksid
Li2O je rjei sastojak stakla, koji poveava lom svjetlosti, tvrdou i otpornost prema kiselinama i
bazama, pa smanjuje viskoznost i linearno toplinsko rastezanje. Sastavni je dio mnogih vrsta
staklokeramike, te stakala koja slue za prozore rendgenskih ureaja. U smjesu za taljenje se obino
unosi kao litij- karbonat Li2CO3.
4.6. Oksidi zemno alkalijskih metala
Oksidi kalcija, magnezija i barija strukturni su modifikatori stakla.
Uloga kalcijevog oksida CaO je, u prvom redu, da pridonese otpornosti alkalijsih silikatnih stakala
prema vodi, kiselinama i luinama i tako ih uini tehniki upotrebljivima.
Za te svrhe maseni udio CaO u staklu mora biti 6-16%. Magnezijev oksid MgO, s masenim udjelom do
8%, takoer poveava hemijsku otpornost, posebno prema kiselinama. Oksidi kalcija, magnezija i
barija utiu i na druga svojstva stakla pa se esto dodaju u razliitim meusobnim omjerima. Od tih
oksida kalcijev oksid najvie poveava vrstou na savijanje stakla, njegov modul elastinosti i
otpornost na temperaturne promjene.
Magnezijev oksid MgO najvie meu oksidima potiskuje tendenciju stakla prema kristalizaciji,
poveava gustou, a s masenim udjelom do 8% skrauje trajanje bistrenja i smanjuje viskoznost na
srednjim temperaturama, to omoguuje preradu stakla i na niim temperaturama bez opasnosti od
kristalizacije. Zbog toga sva stakla koja se strojno prerauju sadre magnezijev oksid MgO. Stakla s
barijevim oksidom, BaO, hemijski su neto manje otporna, a ako sadre vie od 12% BaO, postaju krta
i tee se tale. BaO poveava lom svjetlosti, a stakla su svjetlija i sjajnija i mogu se lake obezbojiti.
Glavne sirovine za unoenje opisanih oksida u staklenu talinu jesu njihovi karbonati: barijev karbonat
BaCO3, kalcijev karbonat CaCO3 i magnezijev karbonat MgCO3.
4.7. Aluminijev oksid
Al2O3, kao sastojak stakla, ve s udjelom od 1% poboljava veinu svojstava stakla u kojem zamjenjuje
okside alkalijskih metala. S udjelom do 4% poveava udarnu, zateuu i pritiskujuu vrstou, te
hemijsku otpornost, a smanjuje toplinsko rastezanje i tenju prema kristalizaciji. Sirovine kojima se
aluminijev oksid unosi u smjesu za taljenje uglavnom su prirodni aluminijski minerali i stijene. To su
glinenci i vrlo rijetki isti kaolin, te stijene kao to su graniti, bazalti, fonoliti itd. U posljednje vrijeme
se upotrebljava troska iz visokih pei iz koje se prvo uklanja eljezo. U proizvodnji nekih specijalnih
vrsta stakla, gdje je zahtjevana izuzetna istoa, upotrebljavaju se tehniki proizvedeni aluminijevi
spojevi: aluminij- hidroksid (Al(OH)3) i glinica (Al2O3).
4.8. Olovni(II)-oksid
PbO se dodaje u sirovinsku smjesu najee kao olovni(II)-ortoplumbat ( Pb2 PbO4 ), poznat pod
trgovakim imenom minij,s formulom Pb3O4. Zagrijavanjem se minij raspada na olovni(II)-oksid koji
djeluje u staklu slino kao i oksidi alkalijskih metala, pa ih u nekim vrstama stakla moe skoro
potpuno zamijeniti. Stakla bogata olovom odlikuju se veom gustoom. Dodatak olova smanjuje
viskoznost staklene taline na visokim temperaturama to proiruje podruje prerade i omoguuje
proizvodnju veih i kompliciranijih staklenih predmeta presovanjem.
18

Najvanije je, meutim, to olovni(II)-oksid najvie od svih oksidnih komponenata stakla poveava
lom svjetlosti pa se takvi proizvodi upotrebljavaju kao vrlo kvalitetna stakla u optike svrhe.
4.9. Cinkov oksid
Dodaje se staklu, u prvom redu, radi otpornosti prema temperaturnim promjenama. Stakla s
masenim udjelom cinkovog oksida do 8% dobro se presuju. Osim toga, cinkov oksid poboljava
postojanost stakla prema vodi i kiselinama, ali smanjuje otpornost prema luinama.
Takva stakla takoer jae lome svjetlost, ali im je loa strana to su sklona kristalizaciji. Kao sirovina s
cinkom u staklarskoj se industriji upotrebljava tehniki proizveden isti cinkov oksid, cinkovo bjelilo.
4.10. Sredstva za obezbojavanje
Ako se u proizvodnji stakla preteno upotrebljavaju prirodne, dakle, ne sasvim iste sirovine, to je
uvjet za proizvodnju jeftinog stakla, stakleni e proizvodi esto biti manje ili vie obojeni. Boja stakla
potjee od razliitih metalnih oksida koji se u staklo unose po sirovinama ili dospijevaju u talinu u
toku proizvodnog procesa troenjem vatrostalnog materijala pei, dijelova aparature, iz goriva i sl.
Boja esto potjee od oksida nikla, vanadija, bakra, mangana i hroma, ali je u prvom redu uzrokovana
prisutnou oksida eljeza. Ioni eljeza u dvovalentnom obliku (Fe2+) daju staklu zelenu boju, koja je
desetak puta jaa od smee boje trovalentnog iona (Fe3+). Postoji i fizikalna metoda obezbojavanja
stakla.
Staklu se tada dodaju tvari koje bi ga same mogle obojiti, ali bojom komplementarnom ve
postojeoj. Tako se obojenost stakla kompenzira optiki. Kao sredstva za kompenzaciju boje
upotrebljavaju se selen i njegove soli, te oksidi mangana, kobalta, nikla, neodimija itd.
4.11. Sredstva za bojenje
Jednostavno i isto alkalijsko staklo, bez primjesa drugih metalnih iona, prozirno je i bezbojno. Ono se
moe uiniti obojenim dodavanjem razliitih oksida u sirovinsku smjesu prije taljenja. Dodaju se u
prvom redu oksidi tekih metala, a boja e ovisiti o koncentraciji kationa. Razliite karakteristine
boje postiu se dodatkom oksida slijedeih metala:
1. eljezo: FeO- zeleno do plavozeleno, Fe2O3 - utosmee do uto;
2. mangan: Mn2O3 - ljubiasto;
3. bakar: CuO - plavo uz zelenkasti ton;
4. nikal: NiO - sivocrveno, plavocrveno, boja dima s dodatkom smjese oksida (NiO + CuO + CoO);
5. kobalt: CoO- plavoljubiasto, crvenoljubiasto, ruiasto, mijenjanjem omjera osnovnih
sirovina postiu se razliiti tonovi intenzivno plave boje;
6. hrom: Cr2O3 - zeleno, CrO3 - uto;
7. lantanidi: razliite boje npr. uta, zlatnouta, naranastouta, utozelena.
4.12. Sredstva za zamuivanje
Postoji vie naina zamuivanja. Dokazano je, da tijekom nastajanja pothlaene tekuine, odnosno
stakla, dolazi do nakupljanja pojedinih iona. Zbog toga nije homogenog sastava, ve ima finu
strukturu. Kaemo da u staklu dolazi do razdvajanja faza.

19

Tu postoji itav niz prijelaza, od homogene smjese pa do potpunog razdvajanja faza 2, kad se staklo
razdvaja u kapljice iji sastav odgovara definiranom hemijskom spoju.
injenica da staklo tei razdvajanju faza zahtijeva razliite uvjete naknadne tehnike obrade staklenih
predmeta da bi oni dobili eljena svojstva. Da bi se dobilo zamueno staklo potrebno je postii to
vee razdvajanje faza, pa se staklu dodaju zamuivai kao to su SnO 2 (selen (II)-oksid), TiO2 (titan (II)oksid), ZrO2 (cirkonij (II)-oksid), CeO2 (cezij (II)-oksid), ZnO (cink-oksid). Zamuenje stakla moe se
postii dodatkom fosfata, arsenata i spojeva fluora.
U svim staklima uzrok zamuenja je razdvajanje u mikro kapljice dvaju ili vie tekuina koje se
meusobno ne mijeaju. Izgled viefaznog stakla ovisi o dimenzijama estica, odnosno kapljica
pojedinih faza.
4.13. Stakleni kr
Potrebno ga je, takoer, ubrojiti u sirovine za proizvodnju stakla. Osim to se time gubici u pogonu
zbog slomljenog i otpadnog stakla svode na minimum, stakleni kr bitno olakava taljenje sirovinske
smjese, pa smanjuje potroak topline za zagrijavanje pei. Zbog toga je maseni udio staklenog kra u
smjesi za taljenje velik (20-30%), a u talini lako taljivog stakla i 60-70%.
Tvornica stakla najlake radi s vlastitim krom poznatog porijekla i sastava, jer se samo stakla istog ili
vrlo slinog sastava lako zajedno tale i daju homogen proizvod. I strani, stakleni kr, tj. upotrijebljeno
i odbaeno staklo, nastoji se, nakon temeljitog isenja i homogeniziranja, ponovno ukljuiti u
proizvodnju. To se zasad uspjeno provodi samo u proizvodnji obojenog stakla za boce.

5. NASTAJANJE STAKLA
U normalnim uslovima staklo je u vrstom agregatnom stanju, ali za razliku od sreenog
(kristaliziranog) vrstog stanja, staklo je, s obzirom na prostorni raspored ravnotenih poloaja
atoma, tipini predstavnik nesreenog (amorfnog) vrstog stanja.
Za razliku od ostalih amorfnih tvari koje mogu nastati izravno iz kristala, te taloenjem iz otopina ili
od svojih para, staklom se smatraju i one amorfne vrste tvari koje nastaju pothlaivanjem taline,
odnosno kapljevine. One se, dakle, u normalnim uvjetima, nalaze u staklenom stanju. Nastajanje
staklenog stanja moe se dobro uoiti praenjem promjene specifinog volumena (ili kojeg drugog
svojstva npr. entalpije, rastezljivosti, indeksa loma) prilikom hlaenja bilo koje taline.
Sa opadanjem temperature volumen taline se smanjuje, da bi na temperaturi kristalizacije, odnosno
na temperaturi koja odgovara talitu, talina prela u kristalno stanje, koje je termodinamiki stabilnije
od amorfnog. Ako taj prelaz zbog nekog razloga nije mogu, npr. zbog prebrzog hlaenja,
kristalizacija izostaje. Naime, s opadanjem temperature viskoznost taline raste, a na temperaturi
kristalizacije atomi moraju biti jo dovoljno gibki da bi se mogli svrstati u kristalnu reetku. Ako se
radi o takvoj talini koja na toj temperaturi ve ima dovoljnu viskoznost ili joj ona sa sniavanjem
temperature naglo raste, trebat e mnogo vremena da se atomi taline svrstaju u kristalno stanje zbog

U hemiji i fizici se pod pojmom faza podrazumijeva neki volumen tvari posvuda jednakog hemijskog sastava i

fizikih svojstava s jasno izraenim granicama spram drugih faza.

20

njihove bitno smanjene pokretljivosti. Prema tome takve se taline, uz stalno hlaenje nee
kristalizirati.
Daljnjim hlaenjem nekristalizirane taline, koja se na temperaturi nioj od temperature kristalizacije
zove pothlaenom, volumen se i dalje mijenja linearno s temperaturom. Meutim, kad viskoznost
postane tolika da veoma ogranii gipkost atoma, svojstva pothlaene taline se poinju bitno
mijenjati. Ona vie nije potpuno tekua , ali je mekana i plastina, pa se dobro oblikuje puhanjem,
valjanjem, presovanjem i izvlaenjem.
Skruivanje, odnosno omekavanje, nije promjena u sreenosti stanja, nego je posljedica
kontinuirane promjene viskoznosti, pa se ne dogaa na nekoj odreenoj temperaturi, nego u irem
temperaturnom podruju (podruje transformacije).
Konano, na nekoj jo nioj temperaturi gipkost atoma postaje potpuno ograniena, pa se fiksira
trenutno zateena konfiguracija pothlaene taline. Ona tada potpuno ovruje, prelazi u vrstu fazu
i postaje staklom, kojemu se daljnjim hlaenjem svojstva i dalje mijenjaju linearno.
Opisana je pojava reverzibilna, tj. staklu se zagrijavanjem postupno smanjuje viskoznost, pa ono
postupno omekava, postaje plastino, i na kraju prelazi u talinu.

6. HEMIJSKI SASTAV I STRUKTURA STAKLA

Staklo je, u uem smislu, po svom hemijskom sastavu anorganske oksidne prirode. Ono se, dakle,
sastoji od oksida elemenata koji su u obliku razliitih spojeva, uglavnom karbonatnih i oksidnih, tvorili
sirovinsku smjesu za taljenje. U vrstom stanju ti su elementi u obliku iona spojeni u nepravilnu
(nekristaliziranu, amorfnu), prostorno organiziranu strukturu. Predodbu o takvoj grai stakla iznio je
W.H. Zachariasen jo 1933. godine. Prema toj su predodbi za stvaranje stakla prikladni oksidi iji je
koordinacijski broj kationa malen (< 6) i koji povezivanjem svojih atoma mogu stvoriti male poliedre
kao osnovne strukturne jedinice. Osim toga, njihov anion (O2-) smije biti povezan s najvie dva
sredinja atoma poliedra tako da ini mostove meu poliedrima; po 2 poliedra ne mogu imati vie od
1 zajednikog ugla, a najmanje 3 ugla svakog poliedra preko mostnih aniona moraju biti povezana sa
susjednim poliedrima.
Ova pravila zadovoljavaju, u prvom redu, elementi silicij, bor, fosfor, germanij i arsen. Oni u staklu
mogu initi trodimenzionalnu strukturnu mreu, pa se nazivaju mreotvorcima. Najvaniji je od njih
svakako silicij. Iako su poznata i stakla bez silicija, skoro se sva industrijska i trgovaki vana stakla
temelje na siliciju, odnosno na silicijevom dioksidu i silikatima, a nazivaju se silikatnim staklima.
U SiO2-staklu (kremenom ili kvarcnom staklu), dakle u staklu koje ne sadri drugih sastojak osim SiO 2,
svaki je kisikov atom povezan sa dva silicijeva atoma. To, prema formuli SiO 2, znai da je svaki silicijev
atom okruen sa 4 kisikova atoma i da tako tvori SiO 4-tetraedar, koji je ujedno i temelj strukture
kremena i silikatnih minerala. Razlika je izmeu njihove pravilne kristalne strukture i stakla, meutim,
u dalekom poretku atoma tj. u uglovima izmeu meusobno povezanih SiO4-tetraedra. To je
povezivanje u staklu potpuno nepravilno i nesreeno. Tetraedri su povezani jakim hemijskim vezama,
pa je SiO2-staklo vrsto, tvrdo i teko taljivio te se na uobiajenim radnim temperaturama vrlo teko
prerauje. Njegova je viskoznost i na temperaturama viim od talita tako velika da je istjerivanje
mjehuria zraka iz taline praktiki nemogue. Zbog toga staklo sadri i modifikatore mree, a to su
oksidi alkalijskih i zemnoalkalijskih metala. Alkalijski oksidi (u prvom redu oksidi natrija i kalija) treba
da oslabe vrstu tetraedarsku strukturu SiO 2-stakla i tako omogue njegovu laku preradu.
21

To se postie tako da se dodatni kisikovi atomi iz tih oksida ugrauju mjestimino u strukturnu mreu
i kidaju veze Si-O-Si, a metalni se kationi smjetaju u nastale slobodne prostore.
Meutim, takvo je alkalijsko silikatno staklo (vodeno staklo) hemijski vrlo nestabilno, pa ga otapa ak
i obina voda i vlaga iz zraka.
Da bi se to sprijeilo, stakla moraju sadravati i druge modifikatore koji djeluju stabilizacijski. Takvi su
modifikatori oksidi zemnoalkalijskih metala, prije svega kalcijev oksid, CaO, i magnezijev oksid MgO, a
ponekad i barijev oksid.
Konano, pojedine vrste stakla mogu sadravati i treu vrstu oksida. Njihovi se kationi u staklu
nazivaju intermedijarnima, a uloga im moe biti vrlo razliita. Osim to neki od njih mogu biti i
mreotvorci ili modifikatori mree oni openito poboljavaju mnoga preradbena ili uporabna svojstva
stakla. Stakla se openito klasificiraju i nazivaju prema svome hemijskom sastavu ili prema namjeni, a
mnoge poznate vrste stakala nose i trgovaka imena. Za silikatna se stakla hemijski naziv odnosi na
onaj oksid koji je, osim silicijevog dioksida kao osnovne komponente, u njima karakteristian ili
najvie zastupljen. Tako su glavne vrste silikatnih stakala: natrijsko staklo, kalijsko staklo, olovno,
borosilikatno ili aluminosilikatno staklo. Natrijsko staklo kao glavne okside sadri Na2O3, CaO, SiO2 u
priblinom mnoinskom (molnom) omjeru (slika 7.1).

Slika7.1. Osnovne sirovine za proizvodnju natrijevog stakla

7. OSOBINE STAKLA
Staklo je neorganski materijal, amorfne strukture visokih performansi. Staklo je jednoobrazan,
proziran materijal, koji se dobija u sloenom tehnolokom procesu. Osnova ovog procesa su dvije
faze:
1. topljenje staklarskog kamena i izlomljenog stakla,
2. hlaenje tenosti sa neprestanim poveanjem viskoziteta prije zavrnog hlaenja.
Osobine stakla zavise od:
hemijskog sastava (odnosa i vrste komponenata),
postupka dobijanja,
naina prerade,
postupaka dodatne obrade.
22

Sve osobine stakla mogu se pojaviti u razliitim oblicima i kombinacijama, to za posljedicu ima veliki
broj proizvoda od stakla. U zavisnosti od hemijskog sastava staklo moe biti kreno i olovno.
Kreno (obino) staklo ima primarni znaaj za primjenu u arhitekturi. Osnovna sirovina od koje se
proizvodi kreno staklo jeste kvarcni pijesak (SiO 2) od 69% do 74%. U sastav krenog stakla ulaze jo:
kalcijum-oksid (CaO) 5% 12%,
natrijum-oksid (Na2O) 12% 16%,
magnezijum-oksid (MgO) 0% 6%,
aluminijum-oksid (Al2O3) 0% 3%.
Borosilikatno staklo je staklo koje u svom sastavu pored kvarcnog pijeska sadri oksid bora (B 2O3) u
slijedeem odnosu sa drugim komponentama:
kvarcni pijesak (SiO2) 70% - 87%,
bor-oksid (B2O3) 7% - 15%,
natrijum-oksid (Na2O) 1% - 8%,
kalijum-oksid (K2O) 1% - 8%,
aluminijum-oksid (Al2O3) 1% - 8%.
Olovno staklo (kristal) dobija se kada se krenjak zamijeni olovnim oksidom (PbO). Ovom staklu se
dodaju sastojci koji poboljavaju njegove fizike i hemijske osobine:
poveanje hemijske trajnosti - aluminijum oksid (Al2O3)
bojenje stakla :
hrom oksid (Cr2O3)
kobalt oksid (CoO)
bakar oksid (Cu2O)
selen (Se)
uranijum oksid (U2O3)
Vrsta stakla

Maseni udio pojedinih sastojaka

SiO2

CaO

Na2O

B2 O 3

Al2O3

K2O

MgO

Prozorsko staklo
(natrijevo staklo)

72

11

13

0,3

3,8

Vatrostalno staklo
(borosilikatno staklo)

76

13

0,5

Alumoslilikatno staklo

55

15

20

10

Optiko staklo

69

12

0,3

12

Kvarcno staklo

100

Tabela 7.1. Sastav nekih najeih vrsta stakla

23

Za primjenu stakla najznaajnije su slijedee grupe osobina:

1. fizike osobine stakla3:
optike i energetske,
termike osobine,
otpornost u poaru,
akustike osobine,
poroznost.
2. mehanike osobine stakla4:
vrstoa,
tvrdoa i
otpornost na habanje.
3. hemijske osobine stakla:
- hemijska postojanost.
4. vizuelne osobine stakla:
- providnost,
- boja,
- povrinski karakter,
- dimenzije stakla.
7.1. Fizike osobine stakla
Fizike osobine stakla zavise od hemijskog sastava, ali i od naina termike obrade i stabilizacije pri
hlaenju.
7. 1. 1. Optike i energetske osobine stakla
Za arhitekturu je proputanje svjetlosti od velikog znaaja ako se uzme u obzir znaaj svjetlosti kao
fenomena za percepciju u prostoru. Kao posljedica nekristalnog stanja staklo je transparentno.
Propusnost svjetlosti kroz staklo definisana je slijedeom relacijom:
LT+LR+A=100%,
gdje je: LT- propusnost svjetlosti,
LR- reflekesija svjetlosti,
A- apsorbcija svjetlosti.
Kada svjetlost padne na obino, nezaprljano, ravno staklo, debljine 6mm, dio biva reflektovan (oko
4%), dio apsorbovan (1,6 - 2,5%), a ostatak proputen (maksimalno 91-92%).

Pod fizikim svojstvima materijala podrazumjevaju se ona svojstva koja se ne mijenjaju (odnosno koja se

mijenjaju samo dok traju uzroci koji promjene izazivaju), koje materijal karakteriu bez obzira na koliinu i oblik
ili proizvod u kome se nalazi.
4

Mehanike osobine karakteriu ponaanje materijala pri dejstvu spoljnih (mehanikih sila), prilikom kojeg

dolazi do odreenog naponskog stanja (naprezanja), dok ne doe do promejne materije, odnosno loma
materijala.

24

7. 1. 2. Termike osobine
Za arhitektonske objekte od najveeg znaaja su slijedee termike osobine:
Specifini toplotni kapacitet- oznaava brzinu zagrijavanja ili hlaenja materijala, odnosno
koliinu toplote koju je potrebno dovesti jedinici mase da bi se temperatura promjenila za 1
K.
Koeficijent prolaza toplote- odraava koliinu toplote koja proe u jedinici vremena, kroz
jedininu povinu, pri razlici temperature od 1 K.
Koeficijent toplotne provodljivosti- koliina toplote koja proe u jedinici vremena, kroz sloj
materijala debljine 1m, upravno na njegovu povinu, ako razlika u temperaturi njegovih
graninih povrina iznosi 1 K.
Koeficijent toplotnog irenja- mjera za irenje materijala, odreuje ponaanje materijala pri
temperaturnim promjenama, to je od velikog znaaja, naroito za kontakt sa drugim
materijalima u konstrukcijama. Ovisi od hemijskog sastava stakla.
Osobine

Simbol

Vrijednosti

Specifini toplotni kapacitet

800 J/kgK

Koeficijent prolaza toplote

5,81 W/m2 K

Koeficijent toplotne
provodljivosti

0,8 W/mK

Koeficijent toplotnog irenja

9 106 K 1

Najvea temperaturna razlika

meu dvjema takama na
povrini normalnog stakla

40 K

Tabela 7.2.Toplotne karakteristike ravnog stakla

Promjena duine staklenog elementa usljed dejstva toplote definisana je slijedeim izrazom:
L = T L,
gdje je: koeficijent linearnog izduenja,
T promjena temperature,
L poetna duina elementa.
Ukoliko je materijal due vrijeme izloen promjenama temperature, moe doi do termikog zamora
materijala, to za posljedicu ima smanjenje mehanike vrstoe i oteenje materijala.
Termopostojanost stakla pri naglom zagrijavanju je vea nego pri hlaenju, s obzirom da je otpornost
stakla na pritisak oko deset puta vea od otpornosti stakla na zatezanje. Poveanjem debljine stakla
opada vrijednost temperaturne razlike koju staklo moe da podnese.
Prilikom izbora vrste stakla za elemente konstrukcije mora se naroito voditi rauna o njegovoj
otpornosti na temperaturne okove. Termiki ok nastaje usljed nagle promjene temperature (npr.
nastajanje ili gaenje poara).
25

7. 1. 3. Otpornost u poaru
Pri dejstvu poara, kao i za druge materijale za staklo su najvanije osobine: zapaljivost i otpornost u
poaru. Obino staklo spada u nezapaljive materijale (klasa A1). Prilikom poara, obino staklo brzo
puca usljed termikog oka i ne moe se smatrati protivpoarnim materijalom.
Meutim, primjenom borosilikatnog i vieslojnog stakla sa meuslojevima otpornim na visoke
temperature, ponaanje stakla u poaru je znaajno izmijenjeno.
Otpornost u poaru je vremenski interval u kojem su elementi sposobni da vre svoju funkciju u
uslovima standardnog poara. Klase otpornosti koje su mogue za staklo su: 30, 60, 90, 120 i 180
minuta.
7. 1. 4. Akustike osobine
Velika gustina stakla povoljno se odraava na ponaanje stakla pri dejstvu zvuka, ali uzimajui u obzir
malu debljinu, vrijednosti su nezadovoljavajue. Vieslojna stakla mogu obezbijediti odreeni nivo
slabljenja zvuka, kao i termoizolaciona stakla, koja pored svoje, osnovne funkcije, poveanjem
meuprostora izmeu stakala daju dobre rezultate u smanjivanju nivoa buke. Zvuna zatita zavisi od
debljine stakla, te za staklo od 3 mm iznosi 24 dB, za staklo debljine 9mm 30 dB.
7. 1. 5. Poroznost stakla
Kod stakla poroznost, odnosno stepen kompaktnosti, ravan je nuli, staklo ne proputa ni tenosti ni
gasove.

7.2. Mehanike osobine stakla

7. 2. 1. vrstoa stakla
vrstoa materijala je sposobnost materijala da se suprotstavlja deformacijama i slomu. Ova osobina
obuhvata nekoliko aspekata ponaanja stakla i to: sposobnost da podnosi pritisak, zatezanje i
savijanje.
Ponaanje stakla u stanjima naprezanja, u velikoj mjeri odreuju njegovu upotrebljivost, budui da je
materijal od koga se projektuju i izvode konstruktivni elementi.
Prema nainu na koji se deformie, staklo spada u krte materijale, kod kojih do sloma dolazi naglo,
bez prethodnih upozorenja. Krta priroda stakla nee dozvoliti redistribuciju optereenja ili apsorpciju
energije udarca.
Staklo je amorfne strukture i njegova mehanika svojstva su ista u svim pravcima. Staklo je jako u
stanjima pritiska, ali slabo pri zatezanju. Do loma stakla usljed savijanja, dolazi na dijelu stakla
napregnutom za zatezanje, a ne na pritisak. Otpornost stakla prilikom naprezanja zavisi od duine
vremena naprezanja (dugotrajno ili kratkotrajno), debljine stakla, temperature i veoma mnogo od
integriteta staklene povrine (ivice, rupe u staklu i sl.).
vrstoa stakla pod pritiskom za jednu istu vrstu stakla kree se u irokim granicma i zavisi od oblika
koji se ispituje i uslova pri kojima se ispitivanje vri, za obino graevinsko staklo iznosi 20.000
45.000 N/cm2. vrstoa pri zatezanju i savijanju je i do deset puta manja i za obino graevinsko
staklo iznosi 4000 N/cm2.
Mjera kojom se indirektno izraava vrstoa materijala na pritisak je Jungov modul koji je jednak
koliniku izmeu naprezanja i deformacije. Na primer, za dijamant iznosi 1.200.000 MN/m2,
aluminijum 73.000 MN/m2, a za staklo 70.000 MN/m2.
26

Veoma je vana mjera otpornosti stakla, kao materijala, pri kojoj e biti usklaeni zahtjevi
maksimalne iskoritenosti materijala, bez ugroavanja sigurnosti. Sigurnost se izraava koeficijentom
sigurnosti [Ks], kojim se predstavlja odnos izmeu maksimalnih dozvoljenih i stvarnih napona, koje
materijal moe da izdri.
Poboljanje karakteristika stakla u stanjima naprezanja mogue je ostvariti procesom kaljenja,
termikom ili hemijskom doradom.
7. 2. 2. Tvrdoa stakla
Tvrdoa materijala je osobina koja se odnosi na otpornost prema lokalnom dejstvu sila i
podrazumijeva otpornost materijala prema: paranju, zarezivanju i prodiranju drugog materijala.
Tvrdoa stakla zavisi od sastava i naina prerade stakla. Staklo je veoma tvrd materijal, uporediv sa
elikom. To je jedna od njegovih najvanijih osobina, znaajna za obradu i trajnost materijala.
7. 2. 3. Otpornost na habanje
Za staklo otpornost na habanje je veoma vana osobina, naroito za one elemente konstrukcija po
kojim se gazi, gdje praina i prljavtina mogu biti abrazivno sredstvo.Kod stakla proces habanja utie
prije svega, na promjenu vizuelnih kvaliteta, a ne na znaajniju promjenu mase.
Za homogene materijale kakvo je staklo, habanje je ravnomjerno i ispoljava se gubljenjem sjaja,
postaje poluprozrano i matirano. Povrinskim procesima mogue je poveati otpornost na habanje.
Osobine
Tvrdoa po Mosu
Modul elastinosti

Simbol
E

Vrijednosti

7,3104 MPa

Poisonov koeficijent

0,23

Pritisna vrstoa

700-900 MPa

Zatezna vrstoa

up

45-120 MPa

5 do 6

Tabela 7.3. Mehanike osobine ravnog stakla

7.3. Hemijske osobine stakla

7. 3. 1. Hemijska postojanost stakla
Trajnost stakla je odraz hemijske postojanosti i velike tvrdoe. Staklo je otporno na kiseline, soli i
njihove rastvore i kratkotrajno dejstvo baza na niim temperaturama.
Vlaga i voda prilikom neprikladnog skladitenja mogu da izazovu koroziju i to od 8 m godinje,
poslije ega povrina postaje gruba. Na povrinama se formira prvo sivkasta, a potom sloj bijele boje,
koji se teko uklanja. Borosilikatno staklo ima poveanu otpornost prema kiselinama i alkalnim
rastvorima.
7.4. Vizuelne osobine stakla
7. 4. 1. Prozirnost
U odnosu na sve druge materijale, veoma znaajna osobina stakla, vezana za njegovu primjenu u
arhitekturi u pogledu vizuelnog komfora, jeste prozirnost (transparentnost). Ova osobina u direktnoj
27

je vezi sa transmisijom svetlosti i prema evropskim normama definisana je u standardu EN 572 15,
gdje su za odreene debljine stakla date minimalne vrijednosti transmisije svjetlosti (mjerene prema
EN 4106) za transparentno i polutransparento staklo.
Najprozirnija stakla, bez boje, su stakla sa malom koliinom ferooksida (Fe 2O3). Ova osobina se,
odreenim postupcima prerade moe mijenjati i kree se od potpuno prozirnih, preko poluprozirnih
(prozranih) do neprozirnih vrsta stakla.
Efekat prozirnosti moe zavisiti i od ugla pod kojim se gleda kroz staklo. Stakla sa hologramskom
folijom su prozirna samo kada se gleda upravno na ravan stakla.
7. 4. 2. Boja stakla
Dodavanjem aditiva u rastopljenu masu stakla dobijaju se stakla razliitih boja iz dekorativnih razloga
ili radi dobijanja specifinih vrsta stakla u pogledu proputanja vidljivog ili infracrvenog zraenja. Ova
stakla apsorbuju veu koliinu toplotnog zraenja, ali imaju bitnu manu, s obzirom da mijenjaju
kvalitet percepcije boja u prostoru, budui da mijenjaju boje.
Bojeno staklo je mogue kasnije obraivati - sjeenje, bruenje, buenje, pjeskarenje, oblikovanje.
Najrasprostranjenija su stakla zelene, plave, sive i braon boje u svim nijansama.
7. 4. 3. Povrinski karakter
Kada je rije o izgledu povrine stakla, ona je kod obinog stakla sjajna i glatka.
Dodatnom obradom stakla mogue je dobiti staklene povrine izmijenjenog izgleda, bez sjaja ili sa
reljefnom fakturom. Promjenom povrinskog karaktera, mijenja se i stepen prozirnosti.
7. 5. Dimenzije stakla
Pod dimenzijama stakla se podrazumijeva njegova irina, duina i debljina. Dimenzije su uslovljene
proizvodnim procesima proizvoaa i zavise od vrste i debljine stakla. Ogranienja postoje za sve
vrste stakla, a proizvoai vrijednosti iskazuju kroz minimalne/maksimalne mogue vrijednosti u mm
i doputenu toleranciju istih.
7.6. Traene osobine stakla
Prema onome to danas znamo, staklo u svakodnevnoj uporabi mora ponuditi sljedee:
kontrolu gubitaka topline te zatitu okolia, zahvaljujui svojim izolacijskim svojstvima,
zatitu od vanjske buke, zahvaljujui mogunosti dvoslojne i izo izvedbe,
reguliranje ulaska topline suneve energije i svjetla, uz dodatak stakla s mogunou solarne
kontrole,
sigurnost, poevi od zatite od provale i namjernog razbijanja staklenih ploha do zatite ljudi
i materijalnih dobara od vandalizma, namjernih razbojstava, posljedica eksplozija i oruja,
koja se moe postii uporabom specijalnih vrsta stakala i obrada uz dodatke posebnih
pojaanja,
atraktivnost i moderan izgled te beskrajne kreativne mogunosti i alternative u kreiranju
prostora i opreme.

5
6

EN 572 Staklo u graevinarstvu Osnovni proizvodi iz natrij-kalcijevog silikatnog stakla

EN 410- Staklo u graevinarstvu Odreivanje svjetlosnih i sunevih karakteristika stakla

28

Najoiglednija prednost stakla je jednostavna hemijska struktura i transparentnost koja odreuje

vizuelni aspekt ovog materijala. Staklo posjeduje pozitivne osobine, ali treba naglasiti da one nisu bez
limita. Osobine stakla veoma variraju u zavisnosti od vrste.
Za konstruktivnu primjenu stakla u arhitekturi i graevinarstvu od najveeg znaaja su mehanike
osobine stakla i ponaanje u uslovima poara. Staklo je krt materijal i problemi vrstoe obinog
stakla i slabe otpornosti pod dejstvom zateuih sila prouzrokuju lak i brz lom. Ponaanje u poaru
(izuzev skupih sloenih proizvoda) je slabo. Pored dobre i poeljne transmisije svjetlosti, staklo ima
probleme sa provodljivou toplote.

8. OSNOVNI PARAMETRI KOJI OPISUJU STAKLO

1. Svjetlosni parametri raunaju se uz pretpostavku da svjetlost pada na staklo pod kutem od

90 , a vrijednosti su svedene na podruje osjetljivosti ljudskog oka.
o

2.Energetski (toplinski) parametri raunaju se uz slijedee pretpostavke:

sunce se nalazi na visini 30o iznad horizonta,
mjerenje se vri na nadmorskoj visini od 0 m nadmorske visine,
vanjske i unutarnje temperature zraka su jednake,
povrinski koeficijenti prijelaza topline: vanjski 23 W/m2K i unutarnji 8 W/m 2K.
Prolaz (transmisija) svjetlosti - LT
Parametar pokazuje koliinu svjetlosti u % koja prolazi kroz staklo.

29

Odbijanje (refleksija) svjetlosti - LR

Parametar pokazuje koliinu suneve svjetlosti u % koja se odbija (reflektira) od povrine stakla.
Direktni prolaz (transmisija) energije - ET
Parametar pokazuje koliinu toplinskog zraenja Sunca u % koja neposredno (direktno) prolazi kroz
staklo.
Odbijanje (refleksija) energije - ER
Parametar pokazuje koliinu suneve energije u % koju staklo odbija (reflektira).
Upijanje (apsorpcija) energije - EA
Parametar pokazuje koliinu toplinskog zraenja Sunca u % koju staklo upija (apsorbira) pri emu se
podie njegova vlastita temperatura (zagrijava se). Ta se temperatura prenosi na obje strane stakla,
pa se to rauna kao posredno ili indirektno odbijanje (refleksija) energije i kao posredni ili indirektni
prolaz (transmisija) energije.
Solarni faktor ili ukupni prolaz energije - SF
Parametar pokazuje zbroj (sumu) suneve energije koja je kroz staklo prola neposredno (direktno) i
one koja je kroz staklo prola posredno (indirektno) tj. zraenjem apsorbirane energije iz samog
stakla u prostor iza stakla. Indirektno prolazi toplinska energija koju je staklo apsorbiralo, a onda
svojim hlaenjem prenijelo u unutarnji prostor.
Koeficijent zasjenjenja - SC
Parametar pokazuje odnos ukupno proputene energije (SF) kroz staklo koje se promatra i ukupno
proputene energije (SF) kroz bezbojno staklo debljine 3 mm.
Indeks selektivnosti - IS
Parametar koji pokazuje odnos izmeu ukupno proputene svjetlosti i ukupno proputene energije
(LT / SF).
(Obzirom na to da je uvijek traen to vei prolaz svjetlosti uz to manji prolaz toplinske energije, ovaj
parametar pokazuje koje je staklo podobnije za primjenu u fasadama kojesu vie izloene djelovanju
Sunca (insolaciji). Vei brojani iznos parametra IS znai proputanje vie svjetlosti uz manje
proputanje toplinske energije to je gotovo uvijek bolje rjeenje.
Koeficijent toplinske provodljivosti - U (k)
Parametar koji pokazuje prolaz toplinske energije iz toplijeg u hladniji prostor kroz odreenu
prepreku (barijeru). (Pokazuje koliinu topline koja se prenosi kroz staklo iz toplijeg u hladniji prostor
izraeno u Wattima za svaki m2 staklene povrine i za svaki K razlike temperature izmeu dva
prostora.)
Razmjerni dobitak topline - RHG
Parametar koji uvijek pokazuje stvarni prolaz ukupne toplinske energije iz okoline u prostorije kroz
razliita stakla pod uvijek istim, propisanim (normiranim) uvjetima. Izraava se u W/m2 i predstavlja
zbroj (sumu) koliina topline koje prolaze kroz staklo u prostor u vremenskoj jedinici od jednog sata u
obliku direktnog zraenja i toplinske provodljivosti pod slijedeim uvjetima:
30

 koliina ulazne energije =630 W/m2,

razlika vanjske i unutarnje temperature =8 oC.
Ovaj se parametar najvie i najee koristi u proraunu klimatizacije graevina.

9. VRSTE STAKLA
Zahvaljujui razvoju tehnologija i mogunosti razliitih dorada i obrade stakla, danas postoji velika
raznolikost oblika ovog materijala. Osnovni kriterij na osnovu kojeg se moe izvriti podjela vrsta
stakla koje imaju primjenu u arhitekturi i graevinarstvu, jeste stepen prerade. Na osnovu stepena
prerade razlikujemo:
osnovne proizvode od stakla, koji se mogu odmah koristiti kao konani proizvodi,
sloene proizvode od stakla, koji se dobijaju doradom osnovnih proizvoda.
6.1. Osnovni proizvodi od stakla
9.1.1. Ravno staklo
Ravno vueno staklo je osnovni proizvod od stakla. Postoje dva osnovna procesa za dobijanje ovog
stakla, i to: putem kontinualnog, horizontalnog ili vertikalnog, izvlaenja staklene mase u
pravougaone ploe ravnomjerne debljine. Proizvodi se u ploama, maksimalnih dimenzija 3200X6000
mm, sa debljinom od 2 do 19 (25) mm. Ovo staklo nema potpuno ravne i paralelne ivice. Moe se
bojiti tokom procesa proizvodnje.
9.1.2. Valjano staklo
Valjano staklo se dobija proputanjem, valjanjem sirovog stakla izmeu jednog ili vie parova valjaka,
pod ijim se pritiskom formiraju ploe razliitih debljina. Valjci mogu da imaju potrebnu
karakteristinu strukturu, ime se dobija ornamentalno staklo (slika 9.1, a).
Ova stakla spadaju u grupu poluprozirnih proizvoda, koji prelamaju i rasipaju svjetlost u prostoriju i
imaju primarno dekorativnu svrhu. Providnost ornament stakla ovisi o gustoi i strukturi ornamenta.
Boje ara mogu biti bronane ili ute.
Ponaanje stakla u sluaju loma je isto kao kod ravnog vuenog stakla. Mogue je umetnuti metalnu
mreu u staklenu masu, dok je jo u tenom stanju, ime staklo postaje armirano (slika 9.1, b). U
sluaju razbijanja stakla ica zadrava staklo da se ne rasipa. Idealno je za garae, krovita, balkonske
ograde i podruja gdje industrijski izgled nije neprivlaan.
U principu nije sigurnosno staklo jer dijelovi puknutog stakla imaju otre ivice. Standardna debljina je
6mm, a najee se proizvodi u prozirnoj, mat ili smeoj varijanti.

31

a)

b)

Slika 9.1. a) Ornament staklo b) armirano staklo

9.1.3. Plivajue (flot) staklo

Plivajue staklo ima potpuno ravne i paralelne povrine. Dobilo je ime po Float postupku koji
obezbjeuje poboljanje optikih karakteristika stakla. Dobiveno staklo nema deformacija.

Slika 9.2. Karakteristike float stakla

Takvo staklo je danas najrasprostranjenije i sve se vie koristi u graevini i arhitekturi, bilo da se radi
o interijerima ili eksterijerima.
Mogue ga je tretirati u samoj proizvodnji, na primjer dodavanjem pigmenta, mijenjajui mu tako
boju, ili naknadno, povrinski, bilo jednostrano ili obostrano, mijenjajui mu tako svojstva. Obino
staklo je bezbojno (slika 9.3, a), ali proizvodi se i u bojama: bronza, zeleno, sivo, azur, tamno plavo
(slika 9.3, b). to je deblje float staklo u boji, to e biti tamniji izgled boje. Dostupno je u debljinama
od 2, 3, 4, 5, 6, 8, 10, 12, 15, 19, te 25 mm, sa maksimalnim dimenzijama 3200x6000 mm.

32

Slika 9.3. Obino i bojeno float staklo

9.1.4. Profilisano i presovano staklo

Profilisano staklo dobiva se livenjem. FInalni proizvodi, proizvedeni u komadima, imaju U oblik. Radi
poveanja stepena sigurnosti u sluaju loma, elementi se mogu izvoditi i od armiranog stakla.
Posjeduju znaajnu otpornost u poaru, i otpornost na udare vjetra u okviru konstrukcija.
Stakleni blokovi (prizme) su prefabrikovana uplja tijela, ija proizvodnja podrazumijeva topljenje
stakla, a potom hlaenje u kalupima. Povrina stakla moe biti glatka ili sa neravninama: prozirna ili
pjeskarena. Takoer, staklo se moe bojiti. Otpornost u poaru je dosta velika.
9.2. Sloeni proizvodi od stakla
U zavisnosti od naina dorade, ovi proizvodi mogu biti:
termiki ili hemijski doraeni proizvodi od stakla,
stakla dobijena meusobnim spajanjem vie slojeva stakla i drugih materijala,
stakla dobijena nanoenjem specijalnih prevlaka, spojeva,
stakla dobijena kao sklop dva stakla sa meuprostorom ispunjenim: vazduhom, gasom,
termoizolacionim materijalima,
stakla dobijena kombinovanjem postupaka dorade.
9.2.1. Sigurnosna stakla
Sigurnosna stakla su stakla koja obezbjeuju sigurnost ljudi i predmeta u sluaju loma stakla, kao
posljedice sluajnih ili namjernih mehanikih dejstava. Postoje dvije kategorije sigurnosti u sluaju
mehanikih dejstava:
pasivna sigurnost (zatita od povreda u sluaju loma stakla),
aktivna sigurnost (zatita od provala, baenih predmeta, oruja, pada).

6.2.1.1. Kaljeno staklo

Termiki obraeno staklo velike mehanike otpornosti (5x vea od obinog stakla). Dobiva se
grijanjem na 600oC (granica plastinosti), nakon ega se hladi zrakom. Rezultat toga je vea otpornost
na udare, kao i vea snaga savijanja i otpornost na toplotna optereenja, a smanjena mogunost
grebanja povrine stakla, te mogunost pucanja stakla uslijed udaraca po staklenoj plohi. U sluaju
loma stvara se mrea malih zrnaca sa zaobljenim rubovima (slika 9.4). Sigurnosno, kaljeno staklo se,
nakon termike obrade ne moe dalje obraivati.

33

Sve obrade, koje ukljuuju rezanje, buenje i bruenje, moraju se obaviti prije kaljenja. Povrinska
obrada, poput pjeskarenja i satiniranja, se moe obaviti i nakon kaljenja.

Slika 9.4. Karakteristike kaljenog stakla

Primjene:
ostakljivanje fasada, vrata, vjetrobrana, nadstrenica,
ostakljivanje stubita, balkona, parapeta,
automatska vrata,
stakla za brodove i plovila.

Slika9.5. Sigurnosno kaljeno staklo

9.2.1.2. Laminirano staklo

Sastoji se od dva ili vie slojeva stakla, te jednog ili vie meuslojeva PVB (polivinilbutiral) folije, koji
pridonose znaajnoj kvaliteti vrstoe i elastinosti. U sluaju razbijanja stakla, krhotine i komadii
stakla se ne raspruju, ve ostaju zadrani u okviru zahvaljujui upravo plastinom meusloju.

EN 12 150 Staklo u graevinarstvu Kaljeno natrij-kalcijevo silikatno sigurnosno staklo

34

Ovo staklo, takoer, upija zvune vibracije irokog spektra, to omoguuje bolju zvunu izolaciju od
tradicionalnog stakla s istom debljinom. Najee se radi o dvostruko laminiranom staklu, to ne
iskljuuje mogunost viestrukog laminiranja, tj.spajanje vie staklenih ploha izmeu kojih je prozirna
PVB folija. Laminirano sigurnosno staklo titi od posjekotina i ozbiljnijih ozljeda koje su uzrokovane
razbijanjem stakla. Ova karakteristika, takoer, titi od nezgodnih padova i ispadanja kroz staklo
(slika9.6).

Slika 9.6. Karakteristike laminiranog stakla

Laminirano staklo se upotrebljava za prozore i vrata privatnih kua i objekata, vila, poslovnih
prostora, izloga trgovina, ostakljenih ograda balkona, unutarnjih stijena, kola, bolnica, bazena,
zimskih vrtova.

Slika 9.7. Sigurnosno laminirano staklo

9.2.1.3. Protuprojektilna stakla

Izrauju se od laminiranog stakla debljine od 22 do 60 mm. Ispituju se u balistikom tunelu, a
namijenjena su pruanju zatite od odgovarajueg vatrenog oruja.
35

9.2.1.4. Protuprovalna stakla

Izrauju se od laminiranog stakla debljine od 9 do 60 mm. Ugradnja protuprovalnog stakla preporua
se na svi objektima gdje je potrebno vrijednosti u objektu zatiti od vandalizma ili provale (slika 9.8).

Slika 9.8. Protuprovalno staklo

9.2.1.5. Neprobojna stakla ili antibalistika stakla

Funkcija ovih stakala je zaustavljanje projektila razliitih kalibara ispaljenih iz razliitih vatrenih oruja
(slika 9.9).

Slika 9.9. Neprobojno staklo

9.2.1.6. Vatrootporno staklo

To je prozirno, vieslojno staklo koje se sastoji od nekoliko slojeva laminiranog stakla. Kod poviene
temperature slojevi se ire i pretvaraju u kompaktni tit, koji za vrijeme poara ne proputa poar,
dim, vrue pare, a ne provodi ni toplotu. Ovo staklo osigurava susjedne prostorije, kao i sigurnu
evakuaciju ljudi. Klasifikacija stakla odreena je vremenom potrebnim da se staklo raspadne mjereno uvijek u intervalima 15, 30, 60, 90 i 120 minuta od trenutka paljenja plamena do raspada
staklene ploe.
9.2.2. Vieslojna stakla specijalnih akustikih osobina
U funkciji zatite objekata od neeljene buke primjenjuju se:
specijalna vieslojna stakla,
termoizolaciona stakla.
36

Specijalna vieslojna stakla sadre kao meusloj smolu ili specijalnu "tihu" PVB foliju sa
modifikovanom jezgrom. Efikasan nivo zvune zatite moe se ostvariti i kod termoizolacionih stakala
sa specijalno konstruisanim sklopovima za ove namjene, i to:
kombinovanjem dva stakla asimetrinih debljina (4-15 mm) sa upljinom dodatno
ispunjenom gasom,
kombinovanjem dva stakla od kojih je jedno vieslojno (6,5-13 mm).
Zvuna izloacija se iskazuje u decibelima (dB). Podatak o 34 dB za staklo znai da e takvo staklo
smanjiti buku za 34 dB, a ne da staklo proputa zvuk od 34 dB.
9.2.3. Stakla sa kontrolisanom transmisijom toplotnog zraenja
9.2.3.1. Toplotno apsorbujue staklo
Toplotno apsorbujue staklo je staklo kojem se u procesu proizvodnje u rastopljenu staklenu masu
dodaju metalni oksidi koji, prije svega, poveavaju procenat apsorbcije toplotnog zraenja, te daju
staklu odreenu boju (zelena, bronza, siva, crvena, plava). Rezultat je smanjenje koliine toplotne
energije koja prodire u prostor, ali ne i znatno smanjenje procenta transmisije svjetlosti. Problem je
promjena kvaliteta boja u prostoru, predmeti imaju izmijenjenu boju. Ova stakla se obino kale.
9.2.3.2. Reflektujue staklo
Reflektujue staklo dobija se nanoenjem jedne ili vie neorganskih reflektujuih prevlaka na staklo,
ime se efikasno sprijeava prodor toplotnog zraenja u unutranjost objekata bez promjene
kvaliteta percepcije boje predmeta. Ukupna transmisija zraenja je oko 50%. Koriste se kao kaljena,
polukaljena, vieslojna ili termoizolaciona stakla.
U ovisnosti od koliine nanijetog filma, metalnog ili mineralnog sastava, ova stakla mogu biti
polureflektujua ili reflektujua. Polureflektujue staklo odbija zrake sunca, ali bitno manje nego
reflektujue staklo i upija dio svjetlosti i energije. Glavna primjena ovih stakala je za staklene fasade.
9.2.3.3. Antireflektujue (mat) staklo
Ovo staklo nastaje kombinovanjem dvije, pirolitiki obraene, povrine stakla u jednostruko
laminirano staklo, kako bi reduciralo vidljivo svjetlo refleksije na manje od 2%, a istovremeno
omoguava veu vidljivost kroz staklo, ak i od obinog, bezbojnog float stakla. Koristi se za
ostakljenja gdje bi odbljesak - reflektiranje svjetlosti moglo predstavljati ometajui faktor (izlozi,
izlobene vitrine).
9.2.5. Izolaciono staklo
Izo staklo je stakleno tijelo sastavljeno od dvije ili vie staklenih ploa odvojenih najmanje jednim,
hermetiki zatvorenim, meuprostorom, koji je ispunjen suhim zrakom ili plinom. Najee se izostaklo izrauje od dva float (prozirna) stakla najmanje debljine 4mm (slika 9.10).
Prednosti zbog kojih je izo-staklo traeno su:
izuzetno jednostavno odravanje,
uteda toplinske energije,
sprijeava kondenzaciju vlage,
poboljava zvunu i toplinsku izolaciju,
rok trajanja izo-stakla je i do 30 godina.
37

a)

b)

Slika 9.10. a) ematski grae izo stakla : 1. staklo, 2. meuprostor (vazduh ili inertni gas), 3.alu-profil ,
4.molekular upija vlage, 5. butil, 6. tiokol, hot-melt, silikon b) izo staklo

Primjenom izo stakla kojem su tehniki poboljana svojstva moe se postii poboljanje toplinske
izolacije izo stakla. Prvi korak je zamjena suhog zraka inertnim plinovima, a drugi korienje u sastavu
izo stakla LOW-E stakla (staklo sa niskom emisijom) (slika 9.11). Kod stakla "niske emisije" gubi se
manje topline jer ta stakla dio energije vraaju natrag u pravcu iz kojeg ona dolazi. U proizvodnji
stakla na povrinu stakla deponira se mekani nanos tankog sloja od metalnih oksida. Staklo djeluje
kao reflektor i zadrava temperaturu u prostoriji. Sloj je okrenut prema unutranjosti izo stakla tako
da ga je nemogue otetiti. Izgleda poput obinog float stakla, a esto se takav proizvod naziva
termoizolacijsko staklo. Standardna debljina iznosi 4 mm.

Slika9.11. Presjek low-e izo stakla

9.2.6. Dekorativna stakla

9.2.6.1. Satinirano staklo
Satinirano staklo je float staklo kojemu je jedna strana obraena visokokvalitetnim nagrizanjem
kiseline. Na tako obraenim povrinama ne ostaju tragovi prstiju i vrlo se lako odravaju. Ono se
moe laminirati, spajati u dupla stakla, ovravati (slika 9.12).

38

Slika 9.12. Satinirano staklo

9.2.6.2. Pjeskareno staklo

Pjeskarenje je obrada stakla nanoenjem abrazivnog sredstva na staklo pod visokim pritiskom.
Primjenom ovog postupka staklo postaje poluprozirno do neprozirno i dobija bijelu boju (slika 9.13).
Pjeskarenjem se moe obraditi itava povrina ili dio stakla.

Slika 9.13. Pjeskareno staklo

9.2.6.3. Vitra ( vitraj ) staklo

Jednostruko staklo nastalo rubnim (bonim) spajanjem razliitih (obino bojanih ili ornamentnih)
stakala koje slui u dekorativne svrhe. esto se vitra staklom smatra i staklo oslikano uljnom
prepeenom bojom (slika 9.14).

Slika 9.14. Vitra staklo

39

9.2.7. Ogledalo
Vrsta stakla na ijoj je povrini nanesen srebrni nanos. Pomou svjetlosti prua vrlo bistre refleksije
okruenja. Osim stakla ima etiri sloja: srebro nitrat, zatitni metalni nanos i dva sloja namjenski
zatitne boje. Osim u klasinoj varijanti moe imati bronzani ili sivi ton.
9.2.8. Laboratorijsko staklo
Ovo staklo mora biti otporno prema djelovanju hemikalija i prema naglim promjenama temperature.
Takoer je vano da bude vrsto i jako male elektrine provodljivosti. Ovakva svojstva imaju stakla sa
malo oksida alkalijskih metala, a sa poveanim udjelom oksida bora i aluminija.
9.2.9. uplje staklo
Moe se proizvoditi u vidu ambalanog stakla, staklenog posua, stakla za rasvjetna tijela, te
staklenih cijevi.
Ambalano staklo obuhvaa najrazliitije vrste boca za pie, staklenke za prehrambene proizvode,
boce i spremnike za hemikalije, boice za lijekove... To je najee natrijsko- kalcijsko staklo, hemijski
neutralno, prozirno ili obojeno, a izrauje se strojnim puhanjem.
Stakleno posue predstavlja mnogobrojne vrste aa razliitih veliina i oblika, zdjele, tanjure, a
staklo od kojeg se pravi stakleno posue moe biti bezbojno, obojeno, matirano i sl.
Staklo za rasvjetna tijela takoer predstavlja vrstu upljeg stakla. To je najee natrijsko- kalcijsko
mutno staklo s dodatkom tvari koje mu daju potrebnu boju.
9.2.10. "Samoistivo staklo"
Staklo koje iskoritava dvojni uinak djelovanja UV zraka i vode za odstranjivanje organskih neistoa
sa staklene povrine. Na prozirno float staklo nanosi se fototaktilni i hidrofilni nanos.Taj prozirni
nanos je nedjeljivo povezan sa staklom i ima dugi vijek trajanja (slika 9.15).

Slika 9.15. Samoistivo staklo

9.2.11. Graevno staklo

Slui kao konstrukcijski graevinski materijal, a najee je u obliku punih ili upljikavih opeka,
blokova i crijepova (slika 9.16). Po sastavu je to natrijsko- kalcijsko silikatno staklo, a prednost mu je
to je dekorativno, proputa svjetlost, otporno je prema hemikalijama i prema uestalom djelovanju
vodene pare. upljikavo staklo se proizvodi sinterovanjem staklenog praha od natrijsko- kalcijskog
stakla s dodatkom tvari koje zagrijavanjem stvaraju plinove (karbonati, a u kombinaciji s vodom).

40

Sitni mjehurii plina ostaju tako uklopljeni u unutranjost stakla, pa je dobiveni proizvod odlian
termoizolacijski materijal, nepropusan za vodu i plinove, nije zapaljiv, lako se mehaniki obrauje i
oblikuje.

Slika 9.16. Staklena opeka

41

10. GRAENJE STAKLOM

Primjena stakla kao materijala u noseim konstrukcijama je vezana za posljednje dvije decenije
dvadesetog stoljea, do kada je staklo bilo sekundarni materijal. Dominantan oblik primjene stakla
bio je zastakljivanje prozorskih otvora ili staklenih fasada. Unapreenjem osnovnih osobina stakla
(vea mehanika vrstoa i trajnost), obezbjeivanjem poveane sigurnosti i smanjivanjem
ogranienja u dimenzijama rezultiralo je novim oblicima primjene. U osnovu na druge konstruktivne
materijale, koji se koriste u iste svrhe, staklo posjeduje odreene kvalitete:
male dimezije konstruktivnih elemenata,
atraktivan izgled,
fleksibilnost u projektovanju arhitektonskih prostora,
dobre sposobnosti stakla u prijemu i prenoenju sila pritiska,
trajnost konstrukcija,
visok stepen industrijalizovane proizvodnje.
Najvaniji zahtjevi koje je neophodno ispuniti pri projektovanju konstrukcija od stakla zavise, prije
svega, od funkcionalnih karakteristika i specifinosti elementa. Generalno, moe se govoriti o
sagledavanju i preklapanju nekoliko vanih,esto suprotstavljenih aspekata:
potovanje zakonske regulative, standarda i preporuka,
konstruktivni aspekt (statika stabilnost, mogunost prijema i prijenosa optereenja,
sigurnost prilikom koritenja),
fiziki aspekt (otpornost na temperaturne promjene, otpornost u poaru),
estetski aspekt,
tehnoloki aspekt,
ekonominost,
socioloki i politiki aspekt (transparencija, otvorenost, demokratinost),
funkcionalni aspekt,
kontrola, regulacija okruenja.
Tradicionalno poimanje stakla kao materijala koji se koristi kao nenosiv, u smislu primjene za
konstrucijske elemente, naglo se mijenja, pa postoje primjeri uspjene izvedbe staklenih konstrukcija
mostova, stubita, meuetanih konstrukcija, nosivih zidova, stubova i greda. Problem krtosti stakla i
neotpornosti na udarce rjeava se vieslojnim laminiranjem.

10.1. Staklene fasade

Fasade predstavljaju najupadljiviji dio graevine. Ono to se prvo uoi, to ini prvi vizuelni doivljaj,
su: njen izgled, boje, materijal od koga je izraena i nain na koji je oblikovana i usaglaena sa
okruenjem. Dobro dizajnirana i uraena fasada predstavlja pravu preporuku za zanimljiv enterijer i
istovremeno sugerie na kvalitet ispunjenih tehnikih karakteristika.
Graevinski objekti su neprestano izloeni najrazliitijim vremenskim uticajima: ekstremnim
temperaturama, kii, snijegu, a lijepa i kvalitetna fasada mora da bude sposobna da se suoi sa svim
vremenskim uslovima i prirodnim nepogodama.

42

10.10.1. Historija staklenih fasada

Prijedlog da se iskoristi princip staklenika da funkcionira kao obloga za ovojnicu zgrade doao je
ubrzo nakon to je Paxton stvorio Kristalnu palau.
Staklene fasade se intenzivno koriste na modernim poslovnim objektima u posljednjih 5 godina,
naroito u Evropi. Danas se od stakla, pored fasada, prave i konstruktivni elementi i sklopovi, kao to
su stubovi, grede, ploe, zidovi, stepenice, krovovi, nadstrenice i dr.
10.1.2. Primjena i funkcija
Kada se vri izbor fasade, profila i stakla mora de se vodi rauna o sljedeim faktorima:
namjena objekta,
geografski poloaj istog,
prosjena brzina vjetrova za to podruje,
statiki proraun nosivosti cijele konstrukcije,
dilatacija objekta u radnim uslovima,
godinje sljeganje objekta, i to sve u cilju pravilne instalacije profila i stakala.
Ako se nepotuju pravila prorauna fasade dolazi da pucanja, odnosno razdvajanja stakla od
konstrukcije.
10.1.3. Izbor fasada
Prilikom izbora fasada, dominantne su slijedee osobine :
vrhunska zatita od atmosferskih prilika, odlina toplotna izolacija (ugodan boravak i
ljeti i zimi) uz ugradnju profila sa termikim prekidom u unutranje strukture kako bi
se izbjegao gubitak toplote i stvaranje kondenzacije.
zvuna izolacija maksimalna, naroito vano u gradskim sredinama i prometnim
mjestima,
potpuna vodootpornost u svim vremenskim neprilikama,
raznovrsnost tipova stakla u upotrebi,
upotreba dekorativnog stakla za modernu estetiku,
velika uteda uslijed manje potronje energije za grijjanje i hlaenje objekata,
potpuno zaptivanje,
vatrootpornost.
10.1.4. Vrste staklenih fasada
Tri najee vrste staklenih fasada su:
1.strukturalne fasade,
2.polustrukturalne fasade,
3.klasine - kontinualne fasade.

43

10.1.4.1. Strukturalne fasade

Strukturalne fasade su sistem fasada od stakla gdje nema vidljivih aluminijumskih profila. Savremene
tehnologije su omoguile spajanje stakala i aluminijuma tako da se staklom pokriva itava strana
objekta, poto se ljepi na aluminijumske profile (slika 10.1). Brzo se montiraju i veoma su praktine.

Slika 10.1. Detalji postavljanja strukturalne fasade

Mjesta na kojima se nalaze prozori koji se otvaraju razlikuju se od ostatka fasade. Prozori se otvaraju
iskljuivo na spolja ka gore, po gornjoj horizontalnoj osi prozora.

Slika 10.2. Objekat sa strukturalnom staklenom fasadom

10.1.4.2. Polustrukturalne fasade

Zahvaljujui razvoju tehnologija u izradi materijala, kao i tehnologijama vezivanja i ugradnje, spoj
aluminijuma i stakla omoguio je da se izrauju fasade od jedva vidljivih aliminijumskih draa i
stakla. Polustrukturalne fasade su staklene fasade kod kojih tanki aluminijumski profili - ramovi dre
staklo, a struktura se moe prilagoditi datim zahtjevima (slika 10.2). Izgled takve fasade je svuda isti,
bez obzira na raspored fiksnih, pokretnih dijelova i ograda. Spoljanji izgled dekorativnih maski i
prekrivaa moe se oblikovati i naglaavati prema specifinim zahtjevima, odnosno eljama korisnika,
ak i zaobljene i udubljene povrine.Prozori se otvaraju iskljuivo od spolja ka gore.

44

Slika 10.3. Detalji postavljanja polustrukturalne fasade

Upotrebom specijalnih stakala za sve temperature, od najniih do najviih, ove zgrade su potpuno
ekoloki i energetski efikasne. Aluminijumski profili koji se ugrauju prave prekinut termiki most
ime se poveava toplotna izolacija svih dijelova fasade. Uteda energije je ogromna, prostor je
udoban tokom cijele godine, jer se u potpunosti kontroliu uslovi, odnosno fasada se prilagoava
okruenju kako bi bila to efikasnija.

Slika 10.4. Objekat sa polustrukturalnom staklenom fasadom

10.1.4.3. Klasine - kontinualne fasade

Kontinualne fasade su sistem staklenih fasada koji ima vidljive aluminijumske profile (slika 10.5).
Profili se mogu praviti u nezavisnim, razliitim veliinama, tako da je svaki za sebe dio poseban.
Zavrna obrada aluminijumskih profila na fasadi moe biti anodnom oksidacijom ili plastifikacijom.

Slika 10.5. Detalji postavljanja kontinualne fasade

45

10.1.5. Postavljanje staklenih fasada

Staklene fasade u kombinaciji sa aluminijskim panelima i nosivom strukturom pruaju arhitektima
ogromne mogunosti za kreativno oblikovanje. Nude estetsku raznovrsnost i funkcionalnu
uinkovitost. Stakleni paneli bez okvira imaju nosae povezane na stranjoj strani, da se sakrije sistem
i skrati vrijeme instalacije. esto se koristi jednaka podkonstrukcija za staklene i aluminijske panele
ime se omoguuje kombinirano oblaganje fasade.
10.2.Stakleni stubovi
Mnogi arhitekti izbjegavaju koritenje stubova jer zaklanjaju pogled i remete prostor. Mogunost
uporabe stuba izraenog od stakla stvara vrlo zanimljiv vizualni prizor, skoro kao skulpturu koja ne
prekida prostor ve ga otvara i ini zanimljivijim. Upravo zbog estetskih razloga uporaba stakla kao
nosivog stuba sve je vea. Iako se staklo najbolje ponaa u tlaku, vrlo je malo inenjera i arhitekata
koji dizajniraju i dimenzioniraju nosive staklene stubove. Razlog tome je strah da ne doe do krtog
loma. U prilikama kada se koriste stakleni stubovi, konstrukcija mora biti robusna i izdrati gubitak
staklenog stuba ili zida bez kolapsa, a sam stub mora biti zatien od sluajnih nesrea koje mogu
nastupiti. Principi dimenzioniranja staklenih stubova slini su kao i kod neojaanih pregrada i zidova.
Primijenjeno optereenje mora biti vrlo paljivo distribuirano na stakleni stub kako bi se izbjegla
mogunost pojave lokalnih koncentriranih naprezanja koja bi mogla dovesti do loma.
Rubovi staklenih panela moraju biti uvreni ljebovima kako bi se ponovo izbjegle koncentracije
napona na rubovima. Za osiguranje konstruktivnosti svih slojeva stakla koriste se eline papue koje
pridravaju staklo i injektirana buka za zapunjavanje prostora izmeu staklenih rubova i elinih
papua. Primjenom optereenja stub se deformira i razvijaju se unutarnja i rubna naprezanja. Staklo
se pod poveanjem aksijalne pritiskajue sile deformira elastino sve do loma. Vrlo je vano
minimizirati izloenost stuba iznenadnom udaru ili abraziji postavljajui ga u sklonjeno podruje.
Stakleni stubovi najee propadaju zbog nedostatka stabiliteta, to ukljuuje izvijanje i popreno
torzijsko izvijanje. Testovi raeni na laminiranom staklu pokazuju nam viskozno elastino ponaanje
elementa. Vrijede Eulerovi principi izvijanja, ali mora se upotrijebiti odgovarajui koeficijent
sigurnosti. Ako su uvjeti za izvijanje stuba zadovoljeni, granica tlanih naprezanja e vjerojatno isto
biti zadovoljena. Bez obzira na dimenzije stuba, stub ne smije biti izloen izravnom pritiskajuem
naprezanju jer bi se slomio uzdu posmine ravnine. Kritino optereenje koje bi induciralo
nedostatak stabilnosti, ne smije se nikada u praksi primijeniti zbog svojstvenih greaka materijala koji
smanjuju nosivost elementa. Osnovni faktori koji utjeu na nosivost stuba su debljina stakla, inicijalne
geometrijske deformacije i naprezanja koja dovode do sloma.

Slika 10.7. Stakleni stubovi

46

10.3. Staklene grede

Grede se izvode kao oslonjene ili konzole. Raspon staklenih greda je ogranien duinom pojedinanih
komada izraenog stakla, za laminirano staklo raspon je oko 4,5 m, a za kaljeno staklo oko 3,9 m.
Grede moraju biti dimenzionirane da izdre minimalna vlana naprezanja. Vlani napon pospjeuje
pukotine na mikroskopskoj razini. Veina greda dimenzionirana je sa znatnim rezervama ili tako da
elini kablovi prenose vlana naprezanja, a staklu prepuste tlak. Svaka imperfekcija materijala
dramatino smanjuje mogunost grede da podnese vlani napon. Za izraun maksimalnih naprezanja
koristi se metoda konanih elemenata. Svi tanki strukturalni dijelovi mogu postati nestabilni ako nisu
propisno uvreni, pa posebno treba voditi brigu o pravilnom uvravanju greda.

Slika 10.8. Staklene grede

10.4. Staklene ploe

Staklene ploe su konstruktivni elementi po nainu naprezanja analogni gredama. Njihova osnovna
funkcija, u statikom smislu je premoavanje odreenog raspona povrinski. Prema svom sklopu i
konstrukciji, staklene ploe mogu biti:
jednoslojne,
vieslojne,
staklene ploe sa staklenim distancerima,
staklene ploe ojaane rebrima,
staklene ploe spregnute elinim nosaima sloenog presjeka.
Za jednoslojne ploe koristi se jednoslojno staklo, kaljeno ili polukaljeno. Ploe mogu biti oslonjene na
sve etiri strane, dvije strane ili na etri zasebne take u uglovima.
Pod optereenjem koje djeluje na ravan stakla se podrazumijeva vjetar, snijeg i za kose staklene
povrine vertikalna komponenta od sopstvene teine. Oslonac je ili ivica stakla ili najmanje tri
takasta oslonca kod takastog oslanjanja. Optereenje se prenosi bonim kontaktom, a kod
takastog oslanjanja, optereenje se prenosi preko metalne ploice, ne na cilindar krunog otvora u
staklu, ve na prsten oko otvora upravan na staklo.
Vieslojne staklene ploe se sastoje od vie staklenih ploa spojenih cijelom povrinom putem:
slobodnog nalijeganja, elastino ili kruto. Kada se staklene ploe postavljaju horizontalno i kada
slobodno nalijeu jedan na drugi, svaka ploa nosi svoj dio ukupnog optereenja proporcionalno
svojoj jaini.

47

Ako se spoje ploe stakla tako da veza meu njima bude optereena na smicanje, sile se vie ne
mogu rasporeivati proporcionalno jaini stakla ve se prenose kompozitno, kao i kod drugih
struktura kompozitnog sastava.
Stakleni paneli mogu biti kruto vezani kada izmeu njih ostane upljina koja je zavrena
kontinualnom ivinom zaptivkom i ispunjena tenim ili gasovitim sadrajem ( termoizolaciona stakla).
Sendvi tehnologija omoguila je konstruisanje staklenih panela velikih dimenzija i raspona.
Konstruisani su od paralelnih staklenih ploa odreene dimenzije, distancirani staklenim elementima
odgovarajueg oblika, u vidu staklenih ploica, cilindara, talaca ili nabora.
Ploe sa staklenim distancerima nisu naile na vei obim primjene u arhitekturi, prije svega, zbog
velike cijene prilikom realizacije.
U cilju poveanja nosivosti staklene ploe je mogue ojaati rebrima, slino kao i kod drugih oblika
konstrukcija. U cilju formiranja to efikasnijeg poprenog presjeka, i to boljeg prijema optereenja,
staklene ploe spreu se sa elinim nosaima, pri emu staklo prima pritisak, a elik zatezanje.
10.5. Staklene tavanice
Staklene tavanice su ve due vrijeme predmet interesovanja arhitekata, ali do skora su realizovane
samo u malim konstrukcijama. Hodanje po staklenoj tavanici ili podu, naroito onoj potpuno
prozirnoj, moe biti u velikoj mjeri neprijatno za korisnike. ak i kada se ininjerskim rjeenjima
obezbijedi sigurnost staklene tavanice na nain da bude i do deset puta vea od drvene, kod korisnika
postoji nepovjerenje. Staklena tavanica mora biti od sigurnosnog vieslojnog stakla. Staklo uvijek
mora da bude fleksibilno oslonjeno. Direktan kontakt izmeu metala i stakla treba izbjegavati.
10.6. Staklene nadstrenice
Osnovni zahtjevi koje treba da ispuni konstrukcija za natkrivanje od stakla su :
vizuelni ( atraktivnost, povrinska obrada staklene povrine, boja, adekvatna materijalizacija),
funkcionalni (privatnost, zaklon, izdvojenost,
diferencijacija prostora, usmjeravanje
prostora),
konstruktivni (statika stabilnost, sigurnost u koritenju, otpornost na temperaturne
promjene i promjenljivi smjer i uticaji od vjetra),
drugi ( trajnost , lako odravanje ).
Za razliku od uobiajne zainteresovanosti arhitekata za potpuno prozirne staklene povrine sa
vidljivom konstrukcijom, budui da je povrina staklenih panela izloena veem obimu zaprljanja, kod
staklenih nadstrenica ponekad je potrebno primijeniti staklo koje se lako odrava ( samoistee
staklo ), pjeskareno staklo, emajlirano ili staklo sa tampom.

Slika 10.9. Staklena nadstrenica

48

10.7. Zidovi od stakla

Zidovi su razvijeni kako bi se korisnicima zgrade omoguio vizualni pristup okolini. Ne samo da
stakleni zidovi povezuju okolinu s unutarnjim prostorom, ve taj unutarnji prostor i tite od raznih
vanjskih utjecaja. Stakleni zidovi u osnovi se ponaaju kao vrlo iroki stakleni stubovi. Da podnesu
optereenje moraju imati odreenu debljinu, a time i odreen broj slojeva. Kao i kod stubova,
projektanti moraju voditi brigu da se ne pojave koncentracije napona. Za smanjenje tog problema na
minimum, ojaanja moraju biti to vie u centru.
Stakleni zidovi predstavljaju rizik u dva pogleda. Staklo moe puknuti i prouzroiti ozljede ljudi i
oteenja imovine u blizini, te uzrokovati propadanje kroz sami materijal. Razvitak sigurnosnih stakala
temeljen je na injenici da se sprijee takve ozljede. Staklo mora ostati na mjestu minimalno 15 min
nakon sloma ili mora izdrati nekoliko ciklusa od 60% dimenzioniranog vjetrovnog optereenja. To e
omoguiti adekvatnu evakuaciju ljudi iz opasnih podruja. Stakleni zidovi mogu biti projektirani da
imaju malu krutost i toleriraju velike progibe.
Granica deformacija je tada odreena prema psiholokom faktoru - ljudskoj percepciji sigurnosti.
Obino je mjerodavna uporabivost, a maksimalni progibi se ograniavaju na l/50 do l/200. vrstoa
stakla mijenja se ovisno o trajanju optereenja.
10.8. Stakleni krovovi
Osnovna funkcija krova je zatita od okruenja, u prvom redu od klimatskih uticaja, prije svega
atmosferilija. Pored ove, tu je i niz drugih zahtjeva, koje stakleni krov treba da zadovolji i koji se mogu
svrstati u nekoliko osnovnih grupa:
vizuelni (nesmetani prolazak dnevne svjetlosti, nesmetan pogled spolja-unutra i obratno,
sprjeavanje pojave bljeska, visoko-estetsko oblikovanje i konstruisanje),
termiki (smanjeni gubitci toplote, minimalno pregrijavanje, termiki balans),
konstruktivni (trajnost stakla i konstrukcije, vrstoa stakla, prijem optereenja od vjetra,
snijega i opreme za ienje, otpornost na temperaturne promjene, otpornost na udare iz
vatrenog oruja, eksplozija i dr.),
drugi ( otpornost u poaru, akustiki zahtjevi, dobro zaptivanje)
Osnovna dva faktora bitna za sigurnost staklenih krovova su izbor adekvatne vrste stakla i
konstrukcije.
Staklo je osjetljivije na uticaj optereenja stalnog karaktera, stoga ovu vrstu optereenja treba
ozbiljno uzeti u razmatranje. Poseban problem staklenih krovova predstavlja zadravanje i
optereenje staklene krovne povrine snijegom. U tom smislu, u podrujima, gdje se oekuju velike
snjene padavine treba razmotriti primjenu specijalnih stakala sa elektrinim grijaima.
S obzirom na orijentaciju, intenzitet uticaja Sunca je vei nego kod vertikalno zastakljenih povrina,
to dovodi do poveanja mogunosti stvaranja termikog zamora materijala, transmisije energije i
svjetlosti. U skladu sa prethodnim , neophodna je primjena stakla sa kontrolisanom transmisijom
solarnog zraenja i kontrolisanom razmjenom toplote, kao i meka veza izmeu stakla i metalne
konstrukcije. Prema preporukama svjetskih proizvoaa, minimalni nagib staklenih krovova bi trebao
da bude 2o. Efikasno samoienje staklene povrine ne moe se ostvariti sa nagibima manjim od 10 o.
Radi zatite od buke neophodno je razmotriti primjenu vieslojnog stakla visokih performansi sa
specijalnim akustikim filmom.

49

Slika 10.10. Stakleni krovovi

10.9. Zastakljivanje hodnih povrina

U veini sluajeva stakleni podovi se koriste kod pjeakih mostova ili u nekim izlobenim prostorima.
Konstruiranje poda tada ovisi o tipu i koliini prometa i o mjestu mosta. Stakleni pod se obavezno
izrauje od kaljenog ili laminiranog stakla veih debljina, kako bi mogao izdrati optereenje, pruiti
otpornost na udarce i razna mehanika oteenja.
Nastoji se zatititi staklo od pretjeranih kontakata i smjestiti ga u zaklonjena podruja, jer povrinska
oteenja vode do poveanja vlanih naprezanja to vodi do sloma elementa.
Stupanj robusnosti mora biti odreen u skladu s koliinom prometa i namjenom poda. Svi stakleni
podovi danas su iskljuivo dimenzionirani za optereenje pjeaka.

Slika 10. 11. Stakleni mostovi i stakleno stepenite

Staklo se koristi i za gazita stepenica u javnim prostorima. Uvijek postoji opasnost od oteenja ili
loma tako da se izbjegava korienje u visokofrekventnim prostorima. Stakleno stepenite mora se
montirati iskljuivo od vieslojnog stakla u najmanje tri sloja.
Preporua se upotreba sigurnosnog laminiranog stakla sastavljenog od dvaju ili vie stakala
meusobno povezanih folijom velike vrstoe na kidanje.
10.10. Staklo kao sigurnosna barijera
Konstrukcijski elementi od stakla koji tite ljude od pada s vee visine.
Primjeri za to su:
elementi parapeta,
ograde stepenita,
stakla liftova.
visoka zidna zastakljenja koja moraju osigurati funkciju zatite od pada.
50

Slika 10.12. Staklo kao sigurnosna barijera

11. SPAJANJE STAKLENIH ELEMENATA

Staklo, kao i mnogi drugi materijali, moe biti proizvedeno i transportovano na gradilite samo u
odreenim oblicima, sa limitiranim dimenzijama, koje zavise od vrste stakla. Sklopovi od stakla
podrazumijevaju upotrebu velikog broja staklenih elemenata sa velikim brojem meusobnih spojeva,
kao i spojeva sa drugim materijalima. Kod konstrukcija od stakla, s obzirom na prozirnost materijala,
svi spojevi su u velikoj mjeri vidljivi i zahtijevaju posebnu panju.
Formiranje spojeva znai formiranje veze izmeu staklenih elemenata radi obezbjeenja nekih od
slijedeih zahtjeva :
vodonepropustljivosti,
hermetike zatvorenosti,
to manje zvune propusnosti,
jednostavne konstrukcije,
omoguavanje pomjeranja,
omoguavanje jednostavne zamjene,
proizvodne tolerancije,
trajnosti,
zadovoljavanje estetskih kriterijuma.
Postoje razliite metode kojima se obrazuju spojevi u konstrukcijama od stakla. U zavisnosti od
metode i poloaja elemenata koji se povezuju, javljaju se dva osnovna tipa spoja- sueljavanje i
preklop, u kojima se mogu javiti razliita naprezanja.
U zavisnosti da li se govori o prijenosu sila u vezi ili samo o zaptivanju, spojnice mogu biti :
konstruktivne,
nekonstruktivne.
Vano je razlikovati takoer i :
veze samo izmeu staklenih elemenata ( staklo-staklo ),
veze izmeu staklenih elemenata i drugih elemenata konstrukcije ( staklo-metal / drvo /
kamen / beton).

51

11.1. Konstruktivna spojnica

Povezivanje staklenih elemenata meusobno konstruktivnom spojnicom, podrazumijeva postojanje
veza kojima se prenose sile djelimino ili cijelom povrinom stakla. Kod konstrukcija od stakla prenos
aksijalnih sila zatezanja je komplikovaniji za rjeavanje od prenosa sila pritiska. Sile se prenose
upravno ili paralelno sa vezom i to na slijedee naine :
Kontaktom
Sile pritiska koje djeluju upravno na kontaktnu povrinu mogu se prenijeti kontaktom. Kontaktna
povrina mora biti dimenzionisana tako da naponi koji se javljaju u zoni prenosa sila ostaju mali.
Neophodno je postavljanje elastinih podmetaa.
Trenjem ili smicanjem
Prenos sila u vezi moe biti ostvaren trenjem kontaktnih povrina stakla i spojnog elementa od
metala ili silama smicanja kroz tijelo zavrtnja, budui da veza moe biti ostvarena sa ili bez buenja
rupe u staklu. S obzirom da staklo ne moe da bude postavljeno direktno na elik, elastinost i
trajnost dodatog umetka je od posebnog znaaja za funkcionisanje ove veze. Koriste se umeci od :
mekih metala (aluminijum), armirana plastika, neopren ili prirodni materijali (koa, pluta, karton).
Ovo je ujedno i najee primjenjivani nain povezivanja konstrukcijskih elemenata od stakla.
Adhezijom ( prijanjanjem )
Povezivanje komponenti se moe vriti tako to se razmak izmeu njih ispunjava specijalnim spojnim
sredstvom ( npr. elastini materijali koji se koriste za vezivanje spojeva vieslojnog stakla ili ljepkovi ).
Ovi materijali moraju biti otporni na temperaturne uticaje i promjene vlanosti.
Lijepljenjem
Za ostavarivanje konstrukcijskih veza lijepljenjem u primjeni su sljedee vrste ljepkova : ljepkovi koji
se uvruju pod dejstvom UV zraka, epoksidni i ljepkovi na bazi silikona, koji predstavljaju neto
slabije spojno sredstvo od prethodna dva
Lemljenjem
Lemljenje je nov metod ostvarivanja veza kod staklenih elemenata i jo je u fazi ispitivanja. Zasniva se
na lakom zagrijavanju staklenih elemenata do take topljenja ili ispunjavanju spojnice izmeu dva
staklena elementa rastopljenom staklenom masom.
Pored mogunosti treba poznavati i osnovne razloge zbog kojih moe doi do problema u vezama
kod konstrukcija od stakla, a to su :
klizanje kontaktne povrine usljed problema sa vlagom,
klizanje usljed teenja, kod vieslojnog stakla,
termike deformacije i
lom stakla.
11.2. Nekonstruktivna spojnica
Nekonstruktivna spojnica je spojnica ija je osnovna funkcija zaptivanje. Zaptivke se dimenzioniu i
oblikuju tako da primaju izvjesne deformacije bez umanjenja osnovne funkcije spojnice.
U primjeni je :
1. Kontaktno zaptivanje
Ostvaruje se prefabrikovanim profilima za zaptivanje, krutim ili od gume. Na mjestu kontakta
neophodno je postojanje kontaktnog pritiska izmeu stakla i profila.
2. Trajnoelastini kit
52

Ovo je tradicionalni nain zaptivanja kojim se mogu prenijeti i sile pritiska. Kit se sastoji od polimera,
ovrivaa, omekivaa i punila. Zaptivanjem trajnoelastinim kitom formira se relativno kruta veza.
3. Elastine suhe zaptivke
Koristei zaptivke cijelom duinom formira se spojnica bez potrebe dodatnog pritiska spolja.
Zaptivanje se zasniva na dobrom prijanjanju, al' funkcionie i pri dejstvu sila zatezanja manjeg obima.
Elastinost spoja se moe kontrolisati elastinou spojnog sredstva i irinom spoja.

12.PROBLEMI KONSTRUKCIJA I STATIKE SIGURNOSTI

Za konstruktivnu primjenu stakla u arhitekturi, vrsta stakla, kao i njegova pravilno odabrana debljina
je veom vaan faktor sigurnosti, to treba potvrditi odreenim statikim proraunom ili za odreene
pozicije preuzeti vrijednosti koje su date u nekim od evropskih smjernica.
Vieslojno staklo moe primit najvie polovinu optereenja od sume pojedinanih panela koji ga ine.
Ponaanje PVB meusloja veoma zavisi od temperature i duine izlaganja optereenjima i obavezno
se uzima u razmatranje u statikim proraunima.
Vieslojno staklo je veoma osjetljivo kod primjene takastog oslanjanja zbog jakih koncentrinih sila
na mjestu rupe u staklu. Primjena kaljenog stakla kod takasto oslonjenog stakla je obavezna.
U sluaju izostanka elastinog posrednika izmeu stakla i elinog draa dolazi do oteenja ruba
oko rupe, a potom i do sloma cijelog panela. Svi materijali u direktnom kontaktu sa staklom treba da
su relativno meki i sposobni da prenesu optereenja sa i od staklenog elementa konstrukcije.
Kod kaljenog stakla se pored prisustva niklsulfida i iznenadnih lomova, javljaju i problemi vezani za
efekat konkavnih vizuelnih deformacija u vidu talasa. Ovaj negativni efekat naroito dolazi do
izraaja kada se primjenjuju veliki paneli termoizolacionog stakla sa malom debljinom pojedinih
stakala.
Kod primjene armiranog stakla treba uzeti u obzir da je maksimalno dozvoljeno naprezanje manje
nego kod obinog stakla, jer se armatura unutar stakla ponaa kao greka u strukturi stakla, pa se na
tim mjestima javlja koncentracija napona. Ipak metalna mrea je smjetena po sredini debljine
stakla, gdje je napon na savijanje priblino jednak nuli, te je uticaj armature na smanjenje napona na
savijanje tek neznatan.
Kada je u pitanju vrsta optereenja, staklo se deformie linearno sa poveanjem napona i nije
posebno osjetljivo na dinamiki zamor usljed ciklinog dejstva optereenja. Sa aspekta jaine dejstva
sila vjetra posebno ugroeni dijelovi konstrukcije su uglovi, nadstrenice i parapeti, te treba obratiti
posebnu panju prilikom projektovanja ovih dijelova objekata. Kada je u pitanju negativan efekat
dugotrajnog dejstva optereenja konstrukcije od snijega, treba uzeti u obzit da snijeg znaajno
redukuje kapacitet nosivosti uslovno horizontalnih staklenih povrina, i to na primjer za optereenje
u trajanju od preko dvije nedjelje : 60%- obino staklo, 80%- polukaljeno i 95% - kaljeno staklo.
Moe se zakljuiti slijedee:
1.Polazna osnova je pravilno sprovedena analiza i dimenzionisanje svih elemenata konstrukcije
primjenom adekvatnih raunskih metoda.
2.Kod staklenih konstruktivnih elemenata neophodno je minimizirati prosustvo koncentrinih
sila.
53

3.Obavezno predvidjeti razdvajanje elemenata konstrukcije od stakla i drugih materijala dovoljno

mekim i pravilno dimenzionisanim posrednicima.
4.Prilikom konstruisanja predvidjeti da staklo bude dominantno napregnuto na pritisak,
izbjegavati zatezanje.
5.Uzeti u obzir manju nosivost vieslojnog stakla od oekivane i optiku distorziju kaljenog i
termoizolacionog stakla.
Osnovne mjere koje se preduzimaju u cilju zatite konstrukcije od stakla su :
primjena vieslojnog stakla sa bar jednim slojem polukaljenog stakla, ime e se
sprijeiti neeljeno izmjetanje staklenog panela u sluaju loma,
primjena hemijskog kaljenog stakla sa jezgrom od polikarbonata kao mogueg
meuspoja koji omoguava dodatnu sigurnost i trajnost,
kod vieslojnog stakla obavezno je pravilo po kojem se primjenjuje vieslojno staklo
sa jednim slojem vie nego to zahtijevaju statiki prorauni,
kod takastih staklenih fasada sprjeavanje lanane reakcije loma nezavisnim
oslanjanjem staklenih panela u vertikalnim nizovima uz pravilnu redistribuciju
napona u sluaju loma nekog od panela.

13. IENJE I ODRAVANJE KONSTRUKCIJA OD STAKLA

Staklo kao i svaki materijal ima svoj vijek trajanja, ali za njegovo trajanje osim kvalitetne ugradnje
bitno je i odravanje. Praina i atmosferski uticaji negativno utiu na staklene povrine i povrine
drugih materijala konstrukcije, doprinosei smanjenoj transmisiji svjetlosti i loem vizuelnom utisku,
koji je kod stakla izraeniji nego kod drugih materijala. Prljavtina prouzrokuje due zadravanje vode
na povrini stakla, ime se ozbiljno naruava staklena povrina. Vremenom naslage natrijuma postaju
tvre. Proces povrinske korozije postaje neprekidan.
ienje konstrukcija od stakla je specifino u odnosu na druge konstrukcije, uzimajui u obzir
specifinu prirodu stakla kao materijala, odnosno njegovu transparentnost.
13.1. Preporuke za ienje
Za ienje stakla openito, uvijek se rukovodilo postojeim preporukama staklarske industrije,
odnosno onima, proizvoaa izolirajueg stakla. Prema tim uputama, ne smiju se koristiti otra ili
abrazivna sredstva, kao ni metalni predmeti, to su na primjer elina vuna ili otrica, kojom se slui
kao staklenom blanjom.
Uputa o odravanju dodatno upuuje na to, da se openito kod ienja mora upotrebljavati mnogo
vode, te da se jako zamazane staklene povrine ne mogu oistiti osnovnim sredstvima, ve se u obzir
mora uzeti jo jedno meuienje. Jo jedan problematini moment kod ienja ovakvog stakla su
vrlo rezistentne mrlje od betona ili boje, ili oneienja nastala granitnom prainom i slinim. Vrlo se
esto javlja i sluaj, da ve unaprijed postojee ogrebotine, koje su nastale zbog prljavtine na
gradilitu, nisu vidljive prije samog ienja. Mnoge staklene povrine se naime vie i ne daju oistiti,
jer su ve nepovratno oteene.
54

ienje svih povrina bi trebalo vriti kada konstrukcija nije zagrijana i pod direktnim uticajem
solarnog zraenja.
Prilikom projektvovanja vano je uzeti u razmatranje mogunost pranja svih elemenata sklopa. Ono
to je najvanije je adekvatan pristup sa spoljne i/ili unutranje strane konstrukcije.
U veim objektima projektuju se specijalne konstrukcije, pokretne u horizontalnom i vertikalnom
pravcu, ime je obezbjeen pristup svim djelovima objekta u cilju lakeg ienja, redovne kontrole i
zamjene oteenih dijelova. Za odravanje metalnih povrina koriste se silikonske emulzije i
razblaena sredstva za pranje, koja zahtjevaju ispiranje vodom.
Primjena samoisteih stakala sa hidrofobni slojem danas veoma olakava odravanje staklenih
povrina, ali je u naoj dravi ograniena zbog relativno visoke cijene. ienje i odravanje staklenih
fasada ili prozora na velikim visinama spada u poslove poveanog rizika i velike odgovornosti.

Slika 13.1. Mehanizacija za ienje staklenih fasada

55

14. STANDARDI I SMJERNICE O STAKLU

Standardi
EN 356- Staklo u graevinarstvu- Sigurnosno staklo- ispitivanje i klasifikacija postojanosti na udarac
rukom
EN 410- Staklo u graevinarstvu Odreivanje svjetlosnih i sunevih karakteristika stakla
EN 572 Staklo u graevinarstvu Osnovni proizvodi iz natrij-kalcijevog silikatnog stakla
EN 673 Staklo u graevinarstvu Odreivanje prolaza topline (vrijednostU) Raunska metoda
EN 674 Staklo u graevinarstvu Odreivanje prolaza topline (vrijednostU) Metoda s vruom
ploom
EN 1063 Staklo u graevinarstvu Sigurnosno ostakljenje Ispitivanje i klasifikacija otpornosti na
pucnjeve
EN 1096 Staklo u graevinarstvu Staklo s nanosima
EN 1279 Staklo u graevinarstvu Izolacijsko staklo
EN ISO 1288 Staklo u graevinarstvu Odreivanje vrstoe stakla na savijanje
EN 1363 Ispitivanje poarne otpornosti
EN 1364 Ispitivanje poarne otpornosti nenosivih elemenata
ENV 1627 Prozori, vrata i poluprozori Protuprovalna otpornost Zahtjevi i klasifikacija
ENV 1628 Prozori, vrata i poluprozori Protuprovalna otpornost Ispitna metoda utvrivanja
otpornosti na statika optereenja
ENV 1629 Prozori, vrata i poluprozori Protuprovalna otpornost Ispitna metoda utvrivanja
otpornosti na dinamika optereenja
ENV 1630 Prozori, vrata i poluprozori Protuprovalna otpornost Ispitna metoda utvrivanja
otpornosti na pokuaje rune provale
EN 1863 Staklo u graevinarstvu Djelomino kaljeno staklo
EN 12 150 Staklo u graevinarstvu Kaljeno natrij-kalcijevo silikatno sigurnosno staklo
EN ISO 12 543 Staklo u graevinarstvu Lijepljeno staklo i lijepljeno sigurnosno staklo
EN 13 022 Staklo u graevinarstvu Konstrukcijsko ostakljenje
EN 13541 Staklo u graevinarstvu Sigurnosno ostakljenje Ispitivanje i klasifikacija otpornosti na
zvuni tlak pri eksploziji
EN 14 179 Staklo u graevinarstvu HS-ispitivanje kaljenog natrij-kalcij- silikatnog sigurnosnog
stakla
EN 14 449 Staklo u graevinarstvu Lijepljeno staklo i lijepljeno sigurnosno staklo
56

EN 20 140 Akustika Mjerenje sposobnosti zvune izolacije u zgradama i sposobnosti zvune

izolacije graevinskih elemenata
Smjernice
Smjernice za ocjenjivanje vizualne kvalitete stakla u graevinarstvu
Smjernice za ocjenjivanje vizualne kvalitete emajliranog i tiskanog stakla
Udruivost materijala pri izradi i montai izolacijskog stakla
ienje stakla
Savjeti za ventilaciju

15. UTVRIVANJE I KONTROLA KVALITETA STAKLA

15.1. Kriteriji kvalitete kaljenog stakla
15.1.1. Podruje primjene
Kaljeno staklo namijenjeno je primjeni u graevinarstvu. Kaliti se moe float (EN 572-2) ili
ornamentirano staklo (EN 572-5). Stakla mogu biti:
bezbojna ili obojena u masi,
prozirna, transparentna ili netransparentna,
s nanosom (primjerice emajlom, pirolitikim nanosom),
povrinski obraena (primjerice pjeskarena, gravirana).
15.1.2. Tolerancije
Tolerancija (mm)

Nazivna debljina (mm)

Ornamentno staklo

Float staklo

+-0,5

+-0,2

3
4
5
6
8

+-0,8

10

+-1,0

12

15

19

25

+-0,3

+-0,5
+-1,0

Tabela 15.1. Tolerancije nazivnih debljina prema EN 12150

57

Nominalna dimenzija

Tolerancija

stranica

Nominalna debljina

Nominalna debljina

( ili V)

stakla d12

stakla d>12

2000

+-2,5

+-3,0

2000< ili V 3000

+-3,0

+-4,0

>3000

+-4,0

+-5,0

Tabela 15.2. Tolerancije irine i visine stakla prema EN 12150

15.1.3. Planimetrija (EN 12150)

Tijekom kaljenja staklo, zagrijano na temperaturu blizu toke omekavanja, cikliki se pomie preko
keramikih valjaka. Zbog toga nije mogue izraditi staklo koje nema (barem minimalno) deformirane
povrine. Odstupanje u ravnini (planimetriji) ovisi o debljini stakla, njegovim dimenzijama i odnosu
stranica i izraava se oblikom iskrivljenja. Ravnina stakla od odluujueg je znaaja za optike
znaajke stakla. Spomenute deformacije dijele se u dvije skupine: kompletnu i lokalnu iskrivljenost.
a) Kompletna iskrivljenost tc
Ako se eli izmjeriti ta vrsta deformacije, dulja stranica stakla mora se poloiti vertikalno na dvije
podloke irine 100 mm koje trebaju biti udaljene od kutova 1/4 duljine stranice. Odgovarajuim
pomagalom, primjerice napetom icom, treba izmjeriti najveu udaljenost (h1) izmeu ice i
konkavne povrine stakla. Iskrivljenost se mjeri uzdu svih stranica i obje dijagonale. Kompletna
iskrivljenost izraava se odnosom izmeu izmjerene udaljenosti h1 i irine (), odnosno visine stakla
(V).
b) Lokalna iskrivljenost
Lokalna iskrivljenost (boranje stakla) uvijek se mjeri samo izmeu dvije toke koje su meusobno
udaljene 300 mm. Postupak mjerenja jednak je kao kod mjerenja kompletne iskrivljenosti.
Odgovarajuim pomagalom, primjerice napetom icom, odnosno metalnim mjerilom, izmjeri se
najvea udaljenost h2. Deformacija se mjeri u polju koje je paralelno s rubom stranice i udaljeno od
nje najmanje 25 mm. Lokalna iskrivljenost izraava se odnosom izmeu udaljenosti h 2 i duljine 300
mm. Kod ornamentnog stakla lokalna iskrivljenost mjeri se na ornamentnoj strani tako da se na
najvii vrh konstrukcije stavi ravnalo i izmjeri udaljenost do najvie toke konstrukcije.

58

Slika 15.1. Lokalna i kompletna iskrivljenost, najie doputene vrijednosti prema EN 12150

15.1.4. Promjene u boji i strukturi

Pri ornamentnim staklima ne moe se osigurati simetrija strukture uz upotrebu vie stakala
postavljenih jedno pokraj drugoga u zajedniku povrinu.Zbog proizvodno-tehnikih uvjeta kod nekih
ornamentnih stakala tijekom toplinske obrade moe se djelomino iskriviti tijek strukture. Iz istog
razloga kod ornamentnih i u masi obojenih stakala djelomino se mijenja i vlastita boja.

Struktura loma u skladu s EN 12150-1

Ispitno staklo (1.100 x 360 mm) mora slobodno leati u okviru koji spreava rasipanje djelia, a
istovremeno ne sprijeava njihovo irenje. Na polovici due stranice treba udariti ekiem (masa 75 g;
radijus zaobljenog vrha 0,2 mm) u toki koja je od ruba stakla udaljena 13 mm. etiri do pet minuta
nakon udarca poinju se brojiti djelii. Za brojanje se koristi maska 50 x 50 mm. Maska se ne smije
stavljati na polja koja su u radijusu od 100 mm od mjesta udarca ili u pojasu od 25 milimetara od
staklenih rubova.
Nominalna
debljina (mm)

Vrsta stakla

Kaljeno staklo
od

float stakla
float stakla
ornamentnog stakla

Najmanji broj
djelia

4-12
15-19
4-10

40
30
30

Najvea duina
najveeg djelia
(mm)
100
100
100

Tabela 15.3. Broj i dimenzije djelia

Mehanika vrstoa
Vrsta stakla

Kaljeno staklo od

Nominalna debljina

(vrstoa na savijanje)

(mm)

(N/mm2)

float stakla

4-19

120

ornamentnog stakla

4-10

90

emajliranog stakla

4-19

75*

*Emajlirana povrina je u nateznooj zoni.

Tabela 15.4. Mehanika vrstoa (vrstoa na savijanje) u Skladu s EN 12150

59

15.5. Vizuelno ocjenjivanje kvalitete stakla

U pravilu je za procjenu vrijednosti odluujui pogled kroz staklo, dakle, promatranje pozadine kroz
staklo, a ne pogled na staklo. Pri tome reklamirane toke (polja) ne smiju biti posebno oznaene.
Gledano iznutra prema van ostakljenje se provjerava, u skladu s tablicom 15.5, s udaljenosti od
najmanje 1 metra. Staklo se promatra pri difuznoj svjetlosti (kao pri oblanom vremenu) bez direktne
suneve ili umjetne svjetlosti i to pod kutom koji bi bio uobiajen pri koritenju tog prostora.
Ostakljenja u prostoru takoer se provjeravaju pri difuznoj svjetlosti, a pri tome prostor treba biti
osvijetljen kao pri normalnom koritenju. U pravilu promatra gleda pravokutno na povrinu
ostakljenja. Za provjeru ostakljenja izvana (pogled na staklo izvana) uzimaju se uobiajene
udaljenosti.

Tabela 15.5. Doputena odstupanja u vizuelnoj kvaliteti stakla za graevinarstvo

60

16. ZAKLJUAK

Staklo je dugo bilo sekundarni graevinski materijal i njegove mogunosti su bile nedovoljno
istraene i ignorisane. U dvadesetom stoljeu staklo dobija svoj pun graevinski potencijal, to je
rezultat ubrzanog razvoja graevinske industrije, velike finansijske podrke, sve veeg znaaja
ekologije i utede energije, kao i novih drutvenih fenomena, kao to su otvorenost,
komunikativnost, transparentnost i slino.
Staklo kao materijal odlikuje visoka tlana vrstoa i odlina prozirnost, koja se moe mijenjati prema
potrebi pomou ugradnje foto osjetljivih tvari. Dodatno proirenje uporabe nude razliiti naini
armiranja stakla i tehnologije premazivanja. Od osamdesetih godina prolog stoljea intenzivno se
istrauju mehanike osobine stakla, mehanizmi loma i mogunosti utjecanja na prozirnost te
povrinske obrade. Rezultati istraivanja vode k razvoju novih proizvoda ali i standarda, koji
olakavaju proizvodima put na trite. Kako je staklo osjetljiv i krhak materijal, potrebno je jo mnogo
istraivanja, koja e omoguiti razvoj standarda za njegovu iru primjenu u konstrukcijama.

61

17. LITERATURA
1. Arnes Klisura: Staklo i druge amorfne strukture, Prirodno- matematiki fakultet, Univerzitet u
Sarajevu, 2010.
2. Jasna iki, Staklo i konstruktivna primjena u arhitekturi, Graevinska knjiga, Beograd, 2006.
3. Mihailo Muravljov: Graevinski materijali 2, Beograd, 2000.
4. Zijad I. Pai: Staklo u graevinarstvu, Univerzitet u Tuzli, Tuzla, 2006.
5. Tehnika enciklopedija 12, Leksikografski zavod Miroslav Krlea, Zagreb, 1992.
6. www.grad.unizg.hr
7. www.samsvojmajstor.com
8. www.glassonline.com
9. http://www.gradri.uniri.hr

62