VANLATENTNAARTALENT

EENINVENTARISERENDONDERZOEK
NAARTALENTONTWIKKELINGINHET
VOORTGEZETONDERWIJS

INHOUD

INLEIDING ........................................................................................ 11

1.1
1.2
1.3

Opdrachtomschrijving ......................................................................... 11

Probleemstellingenonderzoeksvragen..................................................12

Leeswijzer ......................................................................................... 12

AANDACHTVOORTALENT ................................................................. 13

2.1
2.2

Weinigaandachtvoortalent ................................................................ 13

Talentontwikkelingalsspeerpuntinbeleid .............................................14

ONDERZOEKSOPZET .......................................................................... 19

SCHOOLBEZOEKEN:VOORBEELDENVANGOODPRACTICES .............. 23

4.1
4.2
4.3

Aandachtvoortalentinhetvmbo.........................................................24

Aandachtvoortalentinhethavo/vwo ...................................................31

Talentontwikkelingenlesobservaties ....................................................42

STIMULERENDEENREMMENDEFACTOREN ....................................... 45

5.1
5.2
5.3
5.4
5.5

Cultuurindesamenleving ................................................................... 45

Hetonderwijsstelsel............................................................................ 45

Deinrichtingvanhetonderwijsopscholen ............................................46

Hetdidactischhandelenvandocenten...................................................48

Omgevingsfactoren............................................................................. 48

TOEZICHTENTALENTONTWIKKELING .............................................. 50

BESCHOUWING ................................................................................. 52

BIBLIOGRAFIE .................................................................................. 55

BIJLAGEI:TALENTENTALENTONTWIKKELINGINDELITERATUUR.......... 56

BIJLAGEII:SCHOOLGIDSENWEBSITEANALYSE ..................................... 66

BIJLAGEIII:VOORBEREIDENDEVRAGENLIJST ......................................... 74

BIJLAGEIV:GESPREKSLEIDRAADDIRECTIE ............................................. 77

BIJLAGEV:GESPREKSLEIDRAADDOCENTEN ............................................. 81

BIJLAGEVI:GESPREKSLEIDRAADMENTOREN,DECANENEN

ZORGCORDINATOREN ............................................................................. 83

BIJLAGEVII:VRAGENLIJSTGETALENTEERDEJONGEREN.......................... 85

BIJLAGEVIII:OBSERVATIEWIJZER........................................................... 86

BIJLAGEIX:ANALYSEWIJZERDOSSIERONDERZOEK................................. 89

BIJLAGEX:TERUGKOPPELINGSDOCUMENT ............................................... 91

Voorwoord

Eengoedeschoolhaalthetbesteuithaarleerlingenengeefttalenteneenkans.De
basisvoortalentontwikkelingisdusgewoongoedonderwijs.Ditverkennende
onderzoekbehandeltdematewaarinscholenexplicietaandachtbestedenaan
talentontwikkeling.Ondersteunddooreenliteratuurstudie,brengtditrapportgood
practicesinbeeld.Ditzijnvoorbeeldenvanprogrammasenwerkwijzenophet
gebiedvantalentontwikkelingafkomstigvanveertienscholenvoorvoortgezet
onderwijs.Overigenswijstdeanalysevanschoolgidsenenwebsitesuitdat
talentontwikkelingvoorveelscholen(nog)geenexplicietonderwerpisomzichmee
teprofileren.

Hetonderzoeklaateenopvallendverschilzientussenvmboafdelingenenerzijdsen
havoenvwoafdelingenanderzijds.Inhetvmbowillenscholenleerlingen
bevestigeninhetfeitdatookzijtalenthebben;infeiteishetonderwijseropgericht
omleerlingenhuntalenttelatenontdekkenoverdevollebreedtevanhun
mogelijkheden.Ookopdehavoenvwoafdelingenvormtditveelaldebasisvoor
talentontwikkeling,maardaarnaastligthetaccentmeeropdeuitzonderlijke
talenten,vaakhoogbegaafden,endaarmeeophetcognitievetalent.

Ditrapportbrengtveelbelovendeprogramma'sinbeeld.Deontwikkelingvantalent
staatopdebezochtescholenduidelijkopdeagenda.Aandachtvoor
talentontwikkelingvraagtveelvanleraren,vooralalszedatookindeklasvorm
willengeven.Inlessenzienweernunogweinigvanterug;talentontwikkelingis
veelalopgenomenindeverscheidenheidaanonderwijsprogrammasdiedescholen
aanbieden(programmatischedifferentiatie).Deuitdagingvoorscholenisomhun
eigentalentteontwikkelen,zodat,juistookindeklas,hettalentvanhunleerlingen
tothunrechtkankomen.Hetontdekkenvanlatenttalentenhetstimulerendaarvan
iseenkerntaakvoorelkeschool.

Drs.H.G.J.Steur
Dehoofdinspecteurvoortgezetonderwijs

Samenvatting

DeInspectievanhetOnderwijsheeftinopdrachtvanhetministerievanOnderwijs,
CultuurenWetenschap(OCW)eeninventariserendonderzoekuitgevoerdnaarhet
stimulerenvanlatenttalentencognitievetalentontwikkelinginhetvoortgezet
onderwijs.Decentraleonderzoeksvraagluidde:Inwelkemateenopwelkewijze
gevenscholeninhetvoortgezetonderwijsinhoudenvormaantalentontwikkeling?
Dezevraagisbeantwoorddoormiddelvaneenliteratuurstudienaar
talentontwikkelingeneenschoolgidsenwebsiteanalyse.Vervolgenszijnveertien
scholengeselecteerdvooreenverdiependonderzoeknaartalentontwikkeling.
Hieruitzijnvoorbeeldenvangoodpracticesnaarvorengekomen.

Deopenenverkennendeprobleemstelling,aangereiktdoorhetministerievan
OCW,heeftgeresulteerdineenonderzoeknaartalentontwikkelingwaarbijtwee
lijneninhetonderwijszichtbaarzijngeworden,namelijk:alleleerlingenbeschikken
overlatentetalentenversussommigeleerlingenbeschikkenovermanifeste
toptalenten.Ditonderscheidwordtonderstreeptdoordeverschillenindeaanpak
vantalentontwikkelingopvmboafdelingenenerzijdsendeaanpakophavo/vwo
afdelingenanderzijds.Inhetvmboishetonderwijseropgerichtdatdescholenhun
leerlingendekansgevenomhunlatentetalentenoverdevollebreedtevanhun
mogelijkhedenteontdekkenenteontwikkelen,metalsdoelhetzelfbeeldenhet
beroepsbeeldbijhunleerlingenteverbeteren.Ookopdehavoenvwoafdelingen
wordtaandachtbesteedaantalentontwikkelingindebreedte,maartegelijkertijd
ligtdaarvaakookhetaccentopdemanifestecognitievetoptalentenenop
hoogbegaafdheid.

Literatuuronderzoek
Indeeerstefaseiseenliteratuurstudieuitgevoerdnaartalenten
talentontwikkeling.Tweetheoretischemodellenvormendebasisvanditonderzoek.
Heller(1992)heeftopbasisvaneenlongitudinaalonderzoeklatenziendateen
aangeborenbegaafdheidvaneenleerlingslechtstotdeverwachteschoolprestaties
leidt,wanneerookdenietcognitievepersoonlijkheidscompetentiesvoldoendezijn
ontwikkeldenwanneerdeleerlingopdejuistemanierondersteundwordtvanuit
zijnomgeving.DeonderwijskundigeMarzano(2007)beschrijftinzijnboekWat
werktopschoolfactorenopleerling,leraarenschoolniveaudiepositiefbijdragen
aandeleerprestatiesvanleerlingen.

Schoolgidsenwebsiteanalyse
Indetweedefasevanhetonderzoekiseenschoolgidsenwebsiteanalyse
uitgevoerd.Eriseengestratificeerdesteekproefvanhonderdvestigingenvan
scholeninhetvoortgezetonderwijsgetrokken.Vandezevestigingenis(indien
aanwezig)zoweldeschoolgidsalsdewebsitegeanalyseerdopinformatieover
talentontwikkeling.Opbasisvandezeanalyseishetbeeldontstaandatbijnade
helftvandevestigingenuitdesteekproefeenonderwijsaanbodheeftdatde
talentontwikkelingvanleerlingenondersteunt.Hierbijkaneenonderscheid
gemaaktwordentussencognitief,sportiefencultureeltalent.Eenvisieoptalentis
slechtsindedocumentenvandrievestigingenaangetroffen.Denadrukligtvooral
ophetstimulerenvancognitieftalent,maarinhetvmboisookrelatiefveel
aandachtvoorsportieftalent.Daarnaastblijkenaanzienlijkmeerhavoenvwo
vestigingenzichaantesluitenbijeenlandelijknetwerkophetgebiedvan
talentontwikkelingdanvmbovestigingen.Dergelijkenetwerkenzijnerbijvoorbeeld
voorcultuurprofielscholen,JetNetscholenenUniversumscholen.

Schoolbezoeken
Indederdefasevanhetonderzoekzijnveertienscholengeselecteerddie
(mogelijke)voorbeeldenvangoodpracticeshebbeninhetkadervan
talentontwikkeling.Intotaalheefthetonderzoekplaatsgevondenopvijfhavo/vwo
afdelingen,viervwoafdelingenenvijfvmboafdelingen.Dezescholenzijndoorde
inspectiebezochtomzoveelmogelijkinformatieteverzamelenover
talentontwikkeling.Deonderwerpenvangesprekenobservatiewaren:visieop
talent;signaleringvantalent;aanpakenstimuleringvantalent;zichtbaarheidvan
talentontwikkelingenderemmendeenstimulerendefactorenvoor
talentontwikkeling.Degespreksleidradenenobservatiewijzersdiezijngebruiktvoor
ditthemaonderzoek(ziebijlagen),zijngebaseerdopdeuitkomstenvande
literatuurstudie.

Aanpakvantalentontwikkelinginhetvmbo
Ingrotelijnenkanereenonderscheidgemaaktwordentussentalentontwikkelingin
hetvmboenerzijdsentalentontwikkelinginhethavo/vwoanderzijds.Opvmbo
afdelingenistalentontwikkelingveelalgentegreerdinloopbaanorintatie(LOB)en
praktischesectororintatie(PSO).Descholenzettenvoornamelijkinophet
ontwikkelenvaneenbreedscalaaanvaardighedenwaarmeedeleerlingvoldoende
istoegerustomaaneenvervolgopleidingtebeginnen.Denadrukligtnietalleenop
cognitievevaardigheden,maarjuistookopvaardighedenalssamenwerken,
presenterenengeorganiseerdwerken.Daarnaastkrijgenleerlingendemogelijkheid
omhuntalententelatenzienbijlandelijkewedstrijdenvoorbijvoorbeeldmetselen
enbanketbakken.

Kenmerkendvoorhetonderwijsaanbodgerichtoptalentontwikkelinginhetvmbois
datscholenonderwijsaanbiedenindevormvancursussenbuitendereguliere
vakken.Zohebbenveelscholeneendagdeelindeweekaangewezenwaarin
leerlingenkunnenkiezenuitverschillendepraktischecursussen,uiteenlopendvan
muziektottechniekenmode.Denadrukindezecursussenligtnietperseophet
eindproduct;erwordtvooralwaardegehechtaanhetleerproces.Eenleerlingwordt
duseerderbeoordeeldopzijngedragenwerkhoudingdanopdegeleverdeprestatie
aanheteindevandecursus.Decursussenhebbentotdoelomleerlingen
uiteenlopendeleerervaringentebieden,zodatzijontdekkenwaarhunsterkekanten
liggeneneengemotiveerdekeuzevooreenvervolgopleidingkunnenmaken.De
resultatenvandezecursussenwordeninveelgevallenzichtbaargemaaktinde
vormvanpresentatiesaanklasgenoten,oudersenanderegenteresseerden.

Descholenleggenookeenrelatietussentalentontwikkelingenhetzelfvertrouwen
vandeleerling.Sommigevmboleerlingenhebbeninhetprimaironderwijservaren
datzenietdebestpresterendeleerlingenzijn.Descholendiedeinspectieheeft
bezochtzienhetalshuntaakomdezeleerlingenhunzelfvertrouwenterugtegeven
enzetelateninziendatzijookovertalentenbeschikken.Wanneerhetdeschool
luktomdeleerlingeninzichttegeveninhunsterkekanten,dangroeithierdoorhet
zelfvertrouwenvandeleerlingen.Ditvertaaltzichvolgensdebezochtescholen
terugingoederesultatenvoorderegulierevakken.

Aanpakvantalentontwikkelinginhethavo/vwo
Talentontwikkelinginhethavo/vwowordtvooralgekenmerktdoorhetaanbieden
vaneenbreedscalaaankeuzemogelijkheden,flexibiliteitinonderwijsprogrammas
enhetcompacten,verrijkenenversnellenvanleerstof.Daarnaastkrijgenexcellente
leerlingendemogelijkheidomtijdenshunschoolperiodealmodulestevolgeninhet
hogeronderwijs.Havoenvwoafdelingenstimulerennietalleendebrede

talentontwikkelingvanleerlingen,maarleggenookdenadrukophetontwikkelen
vancognitieftoptalent.

Hetsignalerenvanhoogbegaafdheidspeeltopdezescholenookeenrol.
BegaafdheidsprofielscholenmakenhiervoorgebruikvandetoetsenvanhetCentrum
voorBegaafdheidsonderzoekinNijmegen.Opbasisvandezetoetsenkunnenook
onderpresterendeleerlingeninbeeldkomen.

Deresultatenvandetalentontwikkelingvanhavoenvwoleerlingenworden
voornamelijkzichtbaargemaaktdoordeelnameaannationalewedstrijdenendoor
certificatendiedienenalsbewijsvandeelnameaanextracursussenof
onderwijsmodulesinhethogeronderwijs.

Remmendeenstimulerendefactoren
Opbasisvandeliteratuurstudie,schoolbezoekenenindrukkenvaninspecteursiser
eenoverzichtgemaaktvanremmendeenstimulerendefactorenvoor
talentontwikkeling.ZoweldecultuurinNederlandalsdeschoolcultuur,het
onderwijsstelsel,deinrichtingvanhetonderwijs,hetdidactischhandelenvan
docenteneneenaantalomgevingsfactorenkunneneenpositieveofnegatieve
bijdrageleverenaantalentontwikkelinginhetvoortgezetonderwijs.

Talentontwikkelingentoezicht
Momenteelistalentontwikkelingnoggeenonderwerpvantoezicht.Erzijn
mogelijkhedenomtalentontwikkelinginhettoezichtteintegreren,zoalsopnamein
eennieuwwaarderingskadervoorrisicogerichttoezichtenopnameinhet
stelseltoezichtvoorhetvoortgezetonderwijs.Ookkantalentontwikkeling
meegenomenwordenalsbeoordelingsfactorbijhetaanwijzenvanexcellente
scholen.Ditprocesisnuinontwikkeling.

Beschouwing
Hetonderzoekheeftgeresulteerdineenaantaloverwegingenover
talentontwikkeling.Erwordtaandachtbesteedaandevraagoftalentontwikkeling
explicietgemaaktmoetwordenindewettelijkeopdrachtaandescholeneninhet
toezichtvandeinspectie.Omeenkrachtigeimpulstegevenaanhetaanbiedenvan
vakkenopeenhogerniveauzalerinderegelgevingruimtemoetenkomenvoor
eenafstemmingvancursusduurenonderwijsorganisatietussenonderwijssoorten.
Ookisdeprofessionaliseringvandocenteninhetherkennenenstimulerenvan
talentvanbelang.Tevensishetaantebevelendatscholentalentontwikkeling
opnemeninhunstrategischbeleid.Daarnaastzullenextrainspanningenvan
leerlingen,docentenenvandeschoolalsgeheelbeloondmoetenworden.

Inleiding

HetministerievanOnderwijs,CultuurenWetenschap(OCW)heeftdeInspectievan
hetOnderwijsverzochtomeeninventariserendonderzoekuittevoerennaar
talentontwikkelinginhetvoortgezetonderwijs.NietalleenhetministerievanOCW,
maarooktalvanandereonderwijsorganisaties,waaronderdeVOraad,hebben
talentontwikkelingalsspeerpuntopgenomeninhunbeleid.Gezamenlijkpleitenze
vooreenmaximalebenuttingvantalenteninhetonderwijs.

Uitrecentinternationaalvergelijkendonderzoek(OECD,2009)blijktdatdemeer
cognitiefgetalenteerdeleerlingeninNederlandmindertothunrechtkomendanin
vergelijkbarelanden.InhetNederlandseonderwijsiserrelatiefveelaandachtvoor
leerlingendienormaalofzwakkerpresteren,terwijlleerlingendiegemiddeldbeter
presterendanhunklasgenotenonvoldoendeextraaandachtkrijgen.

In2007ishetCPBmeteensoortgelijkeconclusiegekomen.Inhetrapport
Excellenceforproductivity?geefthetCPBaandatNederlandophetallerhoogste
vaardigheidsniveauniettotdetopvandewereldbehoort.Ditgeldtzowelvoorhet
voortgezetonderwijsalsvoorhethogeronderwijs.EengevolgisdatNederlandniet
totdetopvanOESOlandenmetdehoogsteaandelenvanafgestudeerdeninhet
hogeronderwijsbehoort.Daarentegenpresterendelageropgeleideninonslandop
vaardighedenniveauwelgoed.

GeziendewensvanhethuidigekabinetomdeNederlandsekenniseconomietotde
mondialetoptelatenbehoren,ishetvanbelangomalletalenteninNederlandte
benutten.Het(beter)aanboren,ontwikkelenenbenuttenvandetalentenvan
leerlingenspeelthierbijeenbelangrijkerol.Daarbijdraaithetnietalleenomde
briljantebtasinhetvwoofgetalenteerdehavistenindemodernevreemdetalen,
maarookomvmboleerlingendieexcellentprestereninhunberoepsrichting.
1.1
Opdrachtomschrijving

DeopdrachtvanhetministerievanOCWluidtalsvolgt:

Voereenonderzoekuitnaardewijzewaaropscholeninhetvoortgezet
onderwijsindevollebreedtevormeninhoudgevenaantalentontwikkeling,
datwilzeggen:hetbesteuitiedereindividueleleerlinghalen.
Inventariseerhoescholenditonderwerpbenaderenenwelkestimulerende
enremmendefactorenhierbijeenrolspelen.
Formuleerkansrijkeindicatorenopschoolniveaudieobjectiefdemate
weergevenvandebijdragediescholenleverenaandetalentontwikkeling
vandeleerlingen.

DeopdrachtomschrijvingismetdekomstvanhetkabinetRutte(2010)enigszins
aangescherpt.Deinspectieheeftnaastdeopdrachtomtalentontwikkelinginbrede
zinteonderzoeken,ookdespecifiekeopdrachtgekregenominhetonderzoek
aandachttebestedenaandemanierwaaropscholenhuncognitievetoptalentende
kansgevenzichteontwikkelen.

Inditrapportvertaaltdeinspectietalentontwikkelingalsvolgt:hetontdekkenen
stimulerenvandesterkekanten(talenten)vaneenleerling,zodatiedereleerling

Pagina11van93

passendeuitdagingenkrijgtenuitstroomtnaareenplekinhetvervolgonderwijsof
dearbeidsmarktwaarhijofzijinstaatisommaximaleprestatiesteleveren.
1.2
Probleemstellingenonderzoeksvragen

OpbasisvandeopdrachtvanhetministerievanOCWisdeonderstaande
probleemstellinggekozen:

DeInspectievanhetOnderwijsonderzoekthoescholeninhetvoortgezetonderwijs
vormeninhoudgevenaandetalentontwikkelingvanhunleerlingen,teneinde
voorbeeldenvangoodpracticestepresenteren.

Decentralevraagstellingluidt:

Inwelkemateenopwelkewijzegevenscholeninhetvoortgezetonderwijsvorm
eninhoudaandetalentontwikkelingvanhunleerlingen?

Voordebeantwoordingvandeonderzoeksvraagzijndevolgendedeelvragen
geformuleerd:

1) Watwordtindeliteratuurverstaanondertalententalentontwikkeling?
2) Inwelkematewordttalentontwikkelingindeschoolgidsen/schoolwebsites
2010/2011beschreven?
3) Welkeverschillendedoelstellingen,inhoudenenaanpakkenzijnerom
talentontwikkelingopdescholentebevorderen?
4) Welkestimulerendeenremmendefactorenspeleneenrolbij
talentontwikkelingopdescholen?
5) Hoewordenderesultatenvantalentontwikkelingopscholenzichtbaar
gemaakt?
6) Inhoeverrekandeinspectieinhaartoezichttalentontwikkelingzichtbaar
maken?
1.3
Leeswijzer

Hetthemaonderzoekisgefaseerduitgevoerd.Iederefaseisgekoppeldaaneenof
meervandebovengenoemdedeelvragen.Inhoofdstuk3wordtdeopzetvanhet
onderzoekbesproken.Voordeleesbaarheidvanhetrapportisbeslotenomzowelde
literatuurstudie(fase1)alsdeschoolgidsenwebsiteanalyse(fase2)optenemen
indebijlagen.

Hetrapportbegintmeteenhoofdstukmetachtergrondinformatieover
talentontwikkeling.Dithoofdstukbeschrijftwaaromerinhetverledenweinig
aandachtvoortalentisgeweestenwelkeinitiatievenernuvanuitdebeleidskant
wordengenomenomhiermeeraandachtvoortevragen.Nadeonderzoeksopzet
(hoofdstuk3)wordeninhoofdstuk4voorbeeldenvangoodpracticesvan
talentontwikkelingbeschreven.Dezevoorbeeldenzijngebaseerdopveertien
schoolbezoekendievoorditthemaonderzoekzijnuitgevoerd.Hoofdstuk5beschrijft
deremmendeenstimulerendefactorenvoortalentontwikkelinginhetvoortgezet
onderwijs.Inhoofdstuk6wordtaangegevenopwelkemaniertalentontwikkeling
eenplekkankrijgeninhettoezichtvandeinspectie.Hetrapportsluitafmeteen
kortebeschouwingwaarinhetbelangvanaandachtvoortalentontwikkelinginhet
onderwijswordtonderstreept.

Pagina12van93

Aandachtvoortalent

Aandachtvoortalentinhetonderwijsisernietaltijdgeweest.DeNederlandse
schoolcultuur,waarinhetnietvollediggeaccepteerdisomhethoofdbovenhet
maaivelduittesteken,pastinditbeeld.Echter,hetbeeldlijktnuteveranderen.Er
issteedsmeeraandachtvanuitdepolitiekomtalentontwikkelingopdescholente
stimuleren.Indithoofdstukwordteerstbeschrevenwaaromerlangetijdgeen
aandachtvoortalentisgeweest.Vervolgenswordenrecentebeleidsstukken
besprokenwaarintalentontwikkelingalsspeerpuntisopgenomen.
2.1
Weinigaandachtvoortalent

Deaandachtvoortalentontwikkelingisrecent.Indelaatstetientotvijftienjaariser
opeentoenemendaantalscholenvoorvoortgezetonderwijsaandachtvoor
talentontwikkelingvanleerlingengekomen.Zozijnernu
begaafdheidsprofielscholen,scholenmetspecifiekemogelijkhedenvoorpotentile
topsporters,musiciendansers,scholenmettweetaligonderwijs,technasia,en
scholenmetvwoplusklassen.Opaldezescholenkunnengetalenteerdeleerlingen
extrauitdagingenaangaan.Zeerrecentisdeontwikkelingvanvakcollegesinhet
vmbodiedetalentenvanleerlingenindeuitvoerendeberoepsuitoefeningwillen
aanboren.

MaarwaaromheeftNederlandlangetijdweinigaandachtgehadvoorhet
organiserenvantalentontwikkelingbinnendescholen?Factorendieeen
belemmerenderolhebbengespeeld,zijn:

decultuurindesamenleving;

hetstelsel;

deinrichtingvanhetonderwijs;

hetdidactischhandelenvanleraren.

Decultuurindesamenleving
DeNederlandsesamenlevingkendevanafdeTweedeWereldoorlogeencultuur
waarbinnenweinigaandachtwasvoorhetstimulerenvancognitieftoptalentofeen
wetenschappelijkeelite.Decultuurwas vooralemancipatorisch:iedermoetgelijke
kansenkrijgen.EenstudiealsdievanFrederikvanHeek(Hetverborgentalent,
1968)wildevooralaandachtvragenvoorhetmislopenvanonderwijskansendoor
grotedelenvandejeugdalsgevolgvanhunmaatschappelijkepositie(doorde
relatietussenmilieuenschoolkeuze,inweerwilvanschoolgeschiktheid).Men
identificeerdetalentontwikkelingvooralmetdeontwikkelingvanonderop:het
bereikenvanhogereonderwijsniveausdoormeerjongeren.Voordejongerenmet
cognitieve(top)talentenwarenerdegymnasiaenatheneadieruimtebodenom
bovendevereistevakkenbinnenhetexamenpakketextraexamenvakkente
volgen.Dezeextrakeuzes zijnechternooitvanoverheidswegebevorderd,
bijvoorbeelddoorscholenhiertoeuittedagenofhiervoortebelonen.Uit
internationaalonderzoek(PISA2009;OECD, 2009)blijktdatdeNederlandse
leerlingenvanvijftienjaargemiddeldeengoedniveauhebben,maar daterrelatief
weinigtopscoordersonderhenzijn.

Hetstelsel
Indejaren19501963werdeenpolitiekediscussiegevoerdovereennieuwstelsel
vanvoortgezetonderwijs.Ditkreegin1963vormindeWetophetvoortgezet
onderwijs(WVO).Indezewetvormdedeafstemmingtussenhetalgemeen

Pagina13van93

voortgezetonderwijsenhetvoorbereidendhogeronderwijseenbelangrijk
uitgangspunt.Daarmeemoestdedoorstromingvanleerlingennaarhogere
onderwijssoorten(stapelen)mogelijkwordengemaakt.DeWVOregeltdater
binnendeafzonderlijkeonderwijssoortenprogrammasvastliggenwaaraanalle
leerlingenmoetenvoldoen.Voordeexamenszijnereenduidigepakkettenmet
eenduidigenormeringenvoordeuitslagbepaling.Indestructuurvanhetstelselligt
geenuitdagingtothetontwikkelenvanindividueletalentendiedealgemeen
geldendenormovertreffen.

HetNederlandsestelselkentgeenstructuurdiehetinspelenopverschillendeof
bijzonderetalentenbevordert,zoalsdekeuzevanvakkenopeenverschillend
niveaubinneneenonderwijssoort(hetInternationaleBaccalaureaat,hetEngelseA
enBlevel)ofeentopinstituut(deGrandecoleinFrankrijk).Weliserdelaatste
tienjaareenontwikkelingdatscholenzichprofilerenalsschoolmetaandachtvoor
talentenvanleerlingen;hierbijgaathetdanmeestalomextrauitdagingenvooreen
groepleerlingen(ophetgebiedvansport,cultuur,talenen/ofbta/techniek).

Deinrichtingvanhetonderwijsopdescholen
Hetonderwijsopdescholenisingerichtopbasisvandewetgeving.Parallelaande
leerjarendiedewetgevingonderscheidt,vormendescholenleerjaarklassenper
afzonderlijkeonderwijssoort.Voorelkeklasgeldternonderwijsprogramma.
Nadrukligtophetaanbodaandehelegroepbinnendeklas.Individueleleerroutes
ofleerroutesvoorkleinegroepjeskomennietofweinigvoor.Aandachtvoor
individueleleerlingeniseropscholenpertraditievooralbijbuitenlesactiviteiten
(muziek,drama,sport);voorhetonderscheidenenerkennenvancognitieve
prestatieskennendescholendoorgaansgeenspecifiekeprogrammas.Somskrijgen
debesteleerlingenaanheteindevanhetschooljaareeneervollevermeldingofeen
prijs.

Hetdidactischhandelenvanleraren
Hetdidactischhandelenvandelerarenisgerichtophetgemiddeldeniveauvande
klas.Uitreactiesvanbeginnendelerarenblijktdatdelerarenopleidingenhun
studentennietvoldoendevoorbereidenophetdifferentirenbinnendeklas(het
schenkenvanaandachtaanverschillentussenleerlingen).Opdemeestescholen
ontbrekenerookafsprakenophetniveauvandevaksectieoverdewijzewaarop
lerarenvakdidactischtegemoetkunnenkomenaandeverschillentussenleerlingen.
Deeerstezorgvandelerareniseenordelijkverloopvandelesenhetrealiseren
vanhetonderwijskundigprogramma.Doordebetrekkingsomvang(nuongeveer25
lesurenperweek;voorheenveelal29lesuren)endegroottevandeklassen
(gemiddeld24leerlingen)ishetvoorlerarenmoeilijkombinnendeklassennogveel
aandachttebestedenaanindividueleleerlingen.Indienzijaandachtaanindividuele
leerlingenbesteden,gaatdieallereerstuitnaarleerlingendieachterblijven.Voor
talentvolleleerlingenblijftdanmeestalgeentijdmeerover.
Talentontwikkelingalsspeerpuntinbeleid
2.2

Delaatstejarenheefttalentontwikkelinginhetonderwijsmeeraandachtgekregen.
In2007heeftdeOnderwijsraadeenrapportuitgebracht,getiteldDoorstroomen
Talentontwikkeling.Onderwijsvoor1218jarigen.Daaropvolgendzijnerinde
Kwaliteitsagenda20082011vandeVOraadtweeagendapuntengeformuleerddie
hierbijaansluiten:

1)excellentiebevorderen,betereontwikkelingvantoptalent;
2)alleleerlingeneenpassendekwalificatie.

Pagina14van93

OnlangsheeftdeVOraadeenInvesteringsagendauitgebrachtvoor20112015
waarintalentontwikkelingcentraalstaat.InhetrapportRuimtevooriederstalent
wordtbeschrevenwaaromhetbelangrijkisoogtehebbenvoortalentontwikkeling
enwatopditmomentdegrootstebelemmeringenzijnomtalentontwikkelinginhet
voortgezetonderwijsoptimaaltestimuleren.

OokdeministervanOCWheeftrecentelijkhaarzorguitgesprokenoverde
achterblijvendeprestatiesvanexcellenteNederlandseleerlingenininternationaal
perspectief(PISA2009;OECD,2009).Onderandereomhetonderwijsveldte
stimulerenmeeroogtehebbenvoorexcellentie,heeftzijhetactieplanBeter
Presterenopgesteld.Ditplanendeanderebovengenoemdepublicatiesworden
hieronderkortbesproken.
2.2.1
Verkenning,doorstroomentalentontwikkeling

OmdevraagHoekandedoorstroomentalentontwikkelingvantwaalftot
achttienjarigenwordenbevorderd?tebeantwoorden,heeftdeOnderwijsraad
(2007)eenaantalfactoreninzijnrapportgenoemddiebenvloedbaarzijnviahet
onderwijsbeleid.Alleendefactorenmetmogelijkeoplossingendieanno2011nog
gelden,zijnhieronderkortbeschreven.

Programmastructuur
Ondanksdathethuidigeonderwijssysteemrelatiefveeldifferentiatiebiedt,ishet
systeemnognietflexibelgenoeg.Jongeleerlingenmoetenvroegbepalenwelk
onderwijsniveauofwelkerichtingzegaanvolgen,terwijlzedaarsomsnogniet
helemaalklaarvoorzijn.Daaromzouhetwenselijkzijnleerlingeneenvoudigte
kunnenlatenwisselenvanniveauofrichting.Opkleineschaalzijnscholenzelf
initiatievengestartomleerlingenmeerflexibiliteittebiedeninde
programmastructuur.

Programmainhoud
DeOnderwijsraadsteltdatdebasiskennisvanleerlingeninhetvoortgezetonderwijs
enmiddelbaarberoepsonderwijsnietinallegevallenvoldoendeisomaantesluiten
bijvervolgopleidingen.Omervoortezorgendatleerlingengoedpresterenineen
vervolgopleiding,zalerinhetvoortgezetenmiddelbaarberoepsonderwijsmeer
aandachtmoetenwordenbesteedaanbasisvaardighedentaalenrekenen.

Deraadsteltvooromleerstandaardenvoordebasisvakkenindeonderbouwvan
hetvoortgezetonderwijsintevoerenenminimaaleenvoldoendeteeisenvan
havo/vwoleerlingenvoordevakkenNederlands,Engelsenwiskunde.

Loopbaanorintatieenbegeleiding(LOB)enarbeidsmarkt
EengoedeloopbaanorintatieisvolgensdeOnderwijsraadessentieelomleerlingen
eerderdearbeidsmarkttelatenbetredenendustevoorkomendatleerlingen
verkeerdestudiekeuzesmaken.Inhetonderwijsprogrammazouermeerruimte
moetenkomenvoororintatieoploopbaanenberoep.Daarnaastishetdenkbaar
datleerlingeneerderinaanrakingkomenmetvervolgonderwijs,doorbijvoorbeeld
tijdensdemiddelbareschoolperiodeeenaantalcollegesbijtewoneninhethoger
onderwijs.

Incentivestructuur
Deincentivestructuurvanscholen(deprikkelsdieuitgaanvanbekostiging,
verblijfsduurregelsenkwaliteitsindicatorenvandeInspectievanhetOnderwijs)
kunnenbelemmerendzijn,waardoortalentnietoptimaalgestimuleerdkanworden.
Debelemmeringendiewordengenoemd(enanno2011nogrelevantzijn)zijn:

Pagina15van93

debekostigingbiedtweinigruimtevoormaatwerk;
deverblijfsduurregelszijnnietaltijdsoepelgenoeg;
deonderwijsstructuurdaagtdebesteleerlingenonvoldoendeuit;
scholenwordennietbekostigdopbasisvanhuntoegevoegdewaarde.

DeOnderwijsraadgeeftdevolgendeadviezenoverfinancileeninstitutionele
prikkelsdiekunnenleidentothetverbeterenvandoorstroomentalentontwikkeling
inhetonderwijs:

soepelerverblijfsduurregels,zodatzoveelmogelijkleerlingeneen

startkwalificatiehebbenvooreenvervolgopleiding;

groteredoorstroomdoorstimuleringvandakpanklassenenkansklassen.De
raadsteltvooromindeonderbouwvanhetvoortgezetonderwijs
naastliggendeschoolsoortenineendakpanklasbijeentebrengenen
tegelijkertijdkansklassentecrerenvoorleerlingendieopdegrensvan
mavo/havozitten;
btadeelnamealsindicatoropdeopbrengstenkaart.Ditkaneenstimulans
voorscholenzijnommeerleerlingentemotiverenvooreenbtaprofiel.
2.2.2
KwaliteitsagendaVOraad20082011

DeVOraadenhetministerievanOCWhebbendeKwaliteitsagenda20082011
gezamenlijkopgesteldopbasisvaneengedeeldeanalysevandesituatieentrends
inhetvoortgezetonderwijs.Indeagendawordentweebeleidsprioriteitengenoemd
dierelevantzijnvoorditonderzoek,namelijk:

1)excellentiebevorderen,betereontwikkelingvantoptalent;
2)alleleerlingeneenpassendekwalificatie.

Deeerstgenoemdeprioriteitisopgesteldnaaraanleidingvandetrenduitstekende
prestatiesindelagereengemiddeldeniveaus,maarachterblijvendindetop.
Daaroverishetvolgendegeschreven:

DegemiddeldeNederlandseleerlingineenbepaaldeschoolsoort(bijvoorbeeldeen
gemiddeldevwoleerling)scoorthoogtenopzichtevanleeftijdsgenotenop
gemiddeldniveauinanderelanden,maarvanbovengemiddeldeleerlingenineen
bepaaldeschoolsoortblijvendeprestatiesininternationalevergelijkingachter.Dit
hangtsamenmethetsterkgedifferentieerdekaraktervanonssecundaironderwijs.
Inlandenmeteenweiniggedifferentieerdstelsel(comprehensivestelsel),zoalsin
deScandinavischelandenwaarleerlingentothun16eallemaalinhetzelfde
schooltypeblijven,zienwejuisthettegenovergestelde.Daarzijndeverschillenin
prestatiesvanleerlingentussenscholenkleiner,maarbinnenscholengroter(p.12).

DeVOraadconcludeertdatprioriteitgevenaantoptalentenexcellentienodigisom
eenconcurrerendepositieindeinternationalekenniseconomietebehouden.

Detweedebeleidsprioriteitsluitaanbijdetrenderwordtonvoldoendeuitde
leerlingengehaaldwaterinzit,maatwerkisvereist.IndeKwaliteitsagendawordt
hieroverhetvolgendegezegd:

Erwordtlangnietaltijduitleerlingengehaaldwaterinzitenerwordttalent
vermorst.Scholendieeenbeterleerstofaanbodhebben,diebeterezorgbiedenen
leerlingenmeerwetentemotiveren,blijkentalentenbeteraanteboren.Ookde

Pagina16van93

Onderwijsraad(2007)pleitvoormeermaatwerkomonderpresterenen
onderbenuttingvantalenttevoorkomen(p.13).
2.2.3
Ruimtevooriederstalent

InvesterenintalentvertaaltzichvolgensdeVOraadterugineenstijgend
welvaartsniveau,eendalingvandekansopwerkloosheideneengunstigeffectop
talvanmaatschappelijkesectoren,zoalslageredeelnameaancrimineleactiviteiten.
DeVOraadconcludeertdattalentontwikkelingnodigisomdekomendejarenmee
tedoenindemondialetop.

IndeInvesteringsagenda20112015RuimtevooriederstalentbeschrijftdeVO
raadwatbelemmeringenindehuidigeonderwijssituatiezijn.Ophetgebiedvan
organisatorische,onderwijskundigeendeinfrastructureleinrichtingvanscholen
constateertderaaddevolgendebelemmeringen:

degebruiktelesmethodeszijnvaaktraditioneelendoengeenrechtaan
differentiatiebinnenklassen;
hetsysteemvanjaarklassenenhetgroeperenvanleerlingenopnniveau
zorgenervoordatklassenrelatiefhomogeenzijnenditbemoeilijkttevens
gedifferentieerdonderwijs;
degebrekkigeaansluitingtussenopleidingenzorgtervoordaterniet

optimaalgebruiktwordtgemaaktvandoorstroommogelijkheden;

tenslottestaatdetraditioneleinrichtingvaneenschoolgebouw,lokalenvoor
dertigleerlingen,gedifferentieerdonderwijsindeweg.

DaarnaastkaartdeVOraadaandatdehuidigewetenregelgevingdeflexibilisering
vanhetonderwijsookopeenaantalpuntenbelemmert:

devasteduurvanverschillendeonderwijssoortenisvoorsommige

leerlingeneenbelemmering;

deregelgevingomtrentdiplomasisniettoegespitstopdebenuttingvan
talent;
destriktegrenstussenaanleverendenafnemendonderwijszorgtervoordat
eenaantalleerlingeneenverkeerdekeuzevoorvervolgonderwijsmaakt;
eriseengebrekaandispensatiemogelijkheden.Voorleerlingendieal
beschikkenoververeistecompetentiesvooreenvak,isvrijstellingvaak
moeilijktekrijgen.

TotslotconstateertdeVOraadophetgebiedvanonderwijspersoneelookeen
aantalbelemmeringen:

docentenmoetenlerengebruiktemakenvaneengroterevariteitaan
leermiddelenomaandeverschillendebehoeftenvanleerlingentegemoette
komen;
eengroterematevanopbrengstbewustzijnbijallemedewerkersende
schoolleidingisnoodzakelijkomhetbesteuitiedereleerlingtehalen;
deacademischeinstroomvandocenteninhetvoortgezetonderwijsis
gering.Ditiswellichthetgevolgvande(on)aantrekkelijkheidvanhet
leraarschapendeinrichtingvandelerarenopleiding.

Pagina17van93

2.2.4
BeterPresteren

MethetactieplanBeterPresteren(2011)wildehuidigeministervanOCW
benadrukkendatinhetvoortgezetonderwijshetmaximaleuitalleleerlingenmoet
wordengehaaldendatergestreefdmoetwordennaareenambitieuzeleercultuur.

Dedoelendieinhetactieplanwordennagestreefd,zijn:

beterpresteren:dePISAresultatenmoetenomhoog.Daarbijgaathetom
degemiddeldescoreenomhetverhogenvanmetnamedescoresopde
hoogstevaardigheidsniveaus;
meeraandachtvoorexcellenteenhoogbegaafdeleerlingen:deprestaties
vande20procentinpotentiebestpresterendeleerlingeninhetvwomoeten
omhoog;
eencultuurvanopbrengstgerichtwerken:in2015moetminstensdehelft
vandescholeninhetvoortgezetonderwijsopbrengstgerichtwerken.Het
strevenisomin2018ditpercentageteverhogennaar90procent;
eenambitieuzeleercultuur:hetpercentageleerlingendatinmeervakken
examendoetdanminimaalisvoorgeschreven,moetstijgen.

Eenvandeactielijnendiegebaseerdisopdebovenstaandedoelenluidt:
bevorderenvanexcellentieenambitie.Deambitiesdiehetkabinetbijdezeactielijn
nastreeft,zijn:

excellenteenhoogbegaafdeleerlingenkrijgenmaatwerkaangeboden;
excellenteenhoogbegaafdeleerlingendoorlopendeleerloopbaanvan
primair,voortgezetnaarhogeronderwijsmeterkenningvanhun
capaciteiten;
excellenteenhoogbegaafdeleerlingenhebbeneenpodiumvoorpresteren
entonendathetloontomtotdeallerbestentebehoren;
excellentescholenkrijgenhetpredicaatexcellentuitgereikt.

UitdebesprekingvandebovenstaandepublicatiesblijktdathetministerievanOCW
momenteelveeloogheeftvoortalentontwikkeling.Alin2009heeftzijbijzowelhet
SCOKohnstammInstituutinAmsterdamalsbijhetIVAinTilburgdeopdracht
uitgezetomnaderonderzoektedoennaartalentontwikkelinginhetvoortgezet
onderwijs(ziebijlageI).

Ookdeinspectieheeftnudeopdrachtgekregenomonderzoektedoennaar
talentontwikkeling.Denadrukligtechternietopdetheoretischekant,maaropde
onderwijspraktijk.Opbasisvanveertienschoolbezoekeniseeninventarisatie
gemaaktvandewijzewaaropdezescholenaandachtbestedenaan
talentontwikkeling.

Pagina18van93

Onderzoeksopzet

Ditthemaonderzoeknaartalentontwikkelinginhetvoortgezetonderwijsis
gefaseerduitgevoerd.Hetonderzoekisbeschrijvendvanaardengeefteenbeeld
vanwatervanuitdeliteratuureninbeleidsstukkenbekendisover
talentontwikkeling,maarinhetrapportwordenookvoorbeeldenvangoodpractices
vanuitdeonderwijspraktijkbeschreven.Devoorbeeldenzijnnietuitputtend,maar
vormengezamenlijkeeninventarisatievandeinformatieovertalentontwikkelingdie
opveertienscholenviaeenverdiependschoolonderzoekisgevonden.

Fase1:Literatuurstudie

Hetonderzoekisgestartmeteenliteratuurstudienaartalententalentontwikkeling.
Deonderzoeksvraaghierbijwas:Watwordtindeliteratuurverstaanondertalent
entalentontwikkeling?DeliteratuurstudieissamengevatinbijlageI.Hieronder
wordtkorthetbeeldgeschetstdatuitdestudienaarvorenisgekomen.

HetmodelvanHeller(1992)geeftaandatiedereenovertalentenkanbeschikken.
Talentwordtinditmodelbeschouwdalseenaangeborenbegaafdheiddietot
uitzonderlijkeprestatieskanleiden,mitsdebegaafdheidopdejuistewijzewordt
gestimuleerdvanuitdeomgevingeneraandachtwordtbesteedaandeontwikkeling
vannietcognitievepersoonlijkheidskenmerken.

Onderwijskanaangeborenbegaafdhedenvanleerlingennietveranderen,maarkan
weleenzekereinvloeduitoefenenopdenietcognitievepersoonlijkheidskenmerken
endeomgevingskenmerkenomdebegaafdhedenvanleerlingentotbloeitelaten
komen.Inhetonderwijskunnenerzowelopschoolalsopleraarenleerlingniveau
(Marzano,2007)stappenwordenondernomenomdetalentontwikkelingvan
leerlingeninkaarttebrengenentestimuleren.

Inzichtenvanuitdeneuropsychologie(Jolles,2010)onderstrepenhetbelangom
rekeningtehoudenmetindividueleverschillentussenleerlingeninhetonderwijs.

Fase2:Schoolgidsenwebsiteanalyse

Hetonderzoeknaartalentontwikkelingisvervolgdmeteenschoolgidsen
websiteanalyse.Dezeschooldocumentenzijngebruiktalsbronnenominzichtte
krijgenindematewaarinscholeninhetvoortgezetonderwijsaandachtbesteden
aantalentontwikkeling.

Deschooldocumentendiecentraalstaanindezeonderzoeksfasezijnde
schoolgidsen2010/2011endehuidigeschoolwebsites.Vanhonderdvestigingenvan
scholeninhetvoortgezetonderwijsinNederland(gestratificeerdesteekproef)zijn
dezedocumentengeanalyseerdopinformatieovertalentontwikkeling.Envestiging
bleeknietmeertebestaan,dusintotaalzijndedocumentenvan99vestigingen
bestudeerd.Dedeelvraagdiehiermeewordtbeantwoord,luidt:Inwelkematewordt
talentontwikkelingindeschoolgidsen/schoolwebsites2010/2011beschreven?De
uitgebreidebeschrijvingvandeschoolgidsenwebsiteanalyseisopgenomenin
bijlageII.Hierondervolgteenkortesamenvattingvandevoornaamstebevindingen.

Uitdeschoolgidsenwebsiteanalyseblijktdat43vande99vestigingeninhet
voortgezetonderwijsinhunschoolgidsofophunwebsiteinformatieverstrekken
overtalentontwikkeling.Dezeinformatiebestaatvoornamelijkuiteenomschrijving

Pagina19van93

vaneenonderwijsaanboddatdetalentontwikkelingvandeleerlingenondersteunt.
Eenvisieoptalentisslechtsin3vande99gevallenbeschreven.

Kijkendnaarhetonderwijsaanboddatgerichtisoptalentontwikkeling,danblijktdat
erinalleonderwijssoortenvoornamelijkaandachtisvoorhetontwikkelenvan
cognitieftalent,endaterinhetvmborelatiefmeeraandachtisvoorhet
ontwikkelenvansportieftalent.

Uitdeanalysesisverdergeblekendatvmboscholenzichinbeperktematehebben
aangeslotenbijeenlandelijknetwerk,terwijlscholengemeenschappenenhavo/vwo
scholendatvakerdoen.Erisveelbelangstellingvoornetwerkendiezichrichtenop
hetontwikkelenvanbtatalenten.

FaseIII:Selectievandescholen

Intotaalzijnveertienscholengeselecteerdvooreenverdiependonderzoeknaar
talententalentontwikkeling.Descholenzijngeselecteerdopbasisvandeinformatie
indeschoolgidsenwebsiteanalyseofopadviesvaninspecteursendeskundigen.
Bijdeselectieisonderscheidgemaakttussenvmboafdelingen
(basisberoepsgerichteleerweg,kaderberoepsgerichteleerwegentheoretische
leerweg)enhavo/vwoafdelingen.Vanscholenmetzoweleenvmboalseen
havo/vwoafdelingisslechtsnafdelingbijhetonderzoekbetrokken.De
selectiemethodehadniettotdoeldebestevoorbeeldenteselecteren.Hetdoelwas
goedevoorbeeldenteselecteren;daarmeeishetheelaannemelijkdaterandere
scholendienietgenoemdzijninditonderzoek,netzoinspirerendzijnophetgebied
vantalentontwikkeling.
Voorallevestigingengeldtdatdeopbrengstenintermenvanleerresultaten
gemiddeldofbovengemiddeldzijn.Echter,methetpresenterenvandegood
practicesbeoogtdeinspectiegeenafrondendoordeeltegevenoverdekwaliteitvan
hetonderwijsopdebezochtescholen.

Tabel3geefteenoverzichtvandescholendiehebbendeelgenomenaanhet
onderzoek.

Tabel3Overzichtvangeselecteerdescholen
Naamschool

PallasAtheneCollege
ChristelijkCollegeNassauVeluwe
HofstadMavo
GraafHuynCollege
StedelijkGymnasiumHaarlem
HetHooghuis,locatieOssStadion
DaCapoCollege
StedelijkGymnasiumNijmegen
StedelijkGymnasiumUtrecht
PortaMosanaCollege
KTSTeylingenCollege
TalentStad
VrijeschoolZutphen
ZernikeCollege

Plaats

Ede
Harderwijk
DenHaag
Geleen
Haarlem
Oss
Sittard
Nijmegen
Utrecht
Maastricht
Voorhout
Zwolle
Zutphen
Haren

Geselecteerdeafdeling

Havo/vwo
Havo/vwo
Vmbo
Havo/vwo
Vwo
Vmbo
Vmbo
Vwo
Vwo
Vwo
Vmbo
Vmbo
Havo/vwo
Havo/vwo

Natelefonischcontactmetdegeselecteerdescholenisnaariedereschooleen
voorbereidendevragenlijstovertalentontwikkelinggestuurd(ziebijlageIII).Het
doelvandevragenlijstwastweedelig.Teneerstegafdevragenlijstdescholeneen

Pagina20van93

globaleindrukvandeinformatiediedeinspectiewildeverzamelenover
talentontwikkeling;tentweedevormdendeantwoordenopdevragenlijstdebasis
voordegesprekkentijdenshetschoolbezoek.

FaseIV:Schoolbezoeken

Hetschoolbezoekbestonduitdrieonderdelen:gesprekken,lesobservatiesen
dossieronderzoek.Opdescholenzijndiversegesprekkengevoerdover
talentontwikkeling.Erisgesprokenmet:

dedirectie;
docenten;
zorgcordinatoren,decanenenmentoren;
getalenteerdeleerlingen.

Devolgendevragenwarenonderwerpvangesprek:

visieoptalententalentontwikkeling:watisdevisievandeschooloptalent?
Inhoeverremaaktdeschoolinhaarvisieeenonderscheidtussenlatenten
manifesttalent?
signaleringvantalent:opwelkemaniersignaleertdeschooldetalentenvan
leerlingen?
aanpakenstimuleringvantalent:hoestimuleertdeschoolde

talentontwikkelingvanhaarleerlingen?

zichtbaarheidvanderesultatenvantalentontwikkeling:hoemaaktdeschool
deresultatenvandetalentontwikkelingvanhaarleerlingenzichtbaar?
remmendeenstimulerendefactoren:welkefactorenervaartdeschoolals
remmendofstimulerendvoortalentontwikkeling?Dezelaatstevraagwordt
inhetvolgendehoofdstukbesproken.

Ookisdeschoolgevraagdomdeinspectielessituatiestelatenobserverendie
typerendzijnvoordeaanpakvantalentontwikkelingdiedeschoolhanteert.

Daarnaastzijnerdossiersvangetalenteerdeleerlingenbekeken.Het
dossieronderzoekhadtotdoelomteachterhaleninhoeverreerinformatieoverde
talentontwikkelingvangetalenteerdeleerlingenisopgenomeninhunpersoonlijke
dossier.Metdezegetalenteerdeleerlingenisookgesprokeninhetleerlinggesprek.
Deonderzoekinstrumentendiegebruiktzijntijdenshetschoolbezoek,zijn
opgenomenindebijlagenIVtotX.

Inhoofdstuk4wordendevoorbeeldenvangoodpracticesvandegeselecteerde
scholengepresenteerd.

FaseV:Leerlingparticipatie:msnsessies

Bijditthemaonderzoekzijnookleerlingenbetrokken.Hetuitgangspuntvande
leerlingparticipatieisdatleerlingenalsgebruikersvanhetonderwijsgoedkunnen
beoordeleninhoeverrehetonderwijsophunschoolhundemogelijkheidgeeftom
huntalententeontdekkenenteontplooien.Omdemeningvandeleerlingente
achterhalen,isWindowsLiveMessenger,ookwelMSNgenoemd,gebruiktals
interviewinstrument.

DebedoelingvanMSNalsinterviewinstrumentwasdatleerlingenelkaaronline
zoudenbevragenovertalentontwikkeling.Hiertoeiseenaantalleerlingenvanhet
UtrechtsStedelijkGymnasium(USG)gevraagdomtefungerenalsonline

Pagina21van93

discussieleider.Omdezeleerlingenvoortebereidenophunrol,isereen
trainingsmiddaggeorganiseerdophethoofdkantoorvandeinspectie.

Iedereonlinediscussieleiderisvervolgensgekoppeldaaneenvandebezochte
scholen.Dezeleerlingenkregen,nadateenschoolbezoekhadplaatsgevonden,e
mailadressenvangetalenteerdeleerlingen.Zemoestenmethenmsnenaande
handvaneengestructureerdevragenlijstovertalentontwikkeling.Deleerlingenmet
wiegemsntwerd,warendezelfdeleerlingenvanwieookdeleerlingdossiersop
schoolwarenbestudeerdenmetwiedeinspecteurtijdenshetschoolbezoekinhet
leerlinggesprekheeftgesproken.

Dezenieuweonderzoeksmethodeleekveelbelovend,maarheeftuiteindelijkhelaas
nietveelnieuweinformatieopgeleverdovertalentontwikkelingopdescholen.Inde
praktijkbleekhetlastigomalleleerlingenonlinetespreken.Sommigee
mailadressenwarenonjuistendaarnaastwarennietalleleerlingenonlinetevinden
enblekeneenaantaluiteindelijktochnietbereidomdeeltenemenaandeonline
sessies.

Erkangeconcludeerdwordendatdeinformatiedieviademsnsessiesisopgehaald,
gebruiktkanwordenterverificatievandeinformatiedietijdenshetschoolbezoekis
verzameld.Omdatdemsnsessiesnietvoldoendeaanvullendeinformatiehebben
opgeleverd,iservoorgekozenomhierovernietapartterapporteren.Deinformatie
isverwerktinhoofdstuk4endathoofdstukwordtdaaromingeleidmeteencitaat
afkomstiguiteenvandesessies.

FaseVI:Afsluiting

Indelaatstefasevanhetonderzoekiseenoverzichtgemaaktvanderemmendeen
stimulerendefactorenvoortalentontwikkeling.Ookisopbasisvande
schoolbezoekennagedachtoverdemogelijkhedenomtalentontwikkelingopte
nemeninhettoezichtvandeInspectievanhetOnderwijs.Tenslottezijnde
resultatenvanditinventariserendeonderzoekgevalueerdenbeschreveninde
vormvaneenbeschouwingwaarindeinspectieeenaantaloverwegingennaarvoren
brengt.

Pagina22van93

Schoolbezoeken:voorbeeldenvangoodpractices

Gesprektussenonlinediscussieleiderenleerlingmeteenmuzikaaltalent

Vraag:krijgjeopschooldegelegenheidomjetalentteontdekken?

Antwoord:Ja,vindikwel.Jehebtsowiesomuziekles(tothetderdealsjehetnietkiest).Ikheb
nu2muzieklerarengehadenzeproberenjealtijdteinteresseren.Zelateniedereenookaltijd
metsuggestieskomenomwatjemetdeheleklasgaatdoen.Hetisheelvaakdatzejeeen
eigenstuklatenkiezenendatjediedanmagopvoerenmeteengroepjeofalleen.Datkunje
dandoenmeteengoedaantalinstrumentenvindikzelf.Ookzijnervaakevenementenenzo
waarzejeprobereninmeetekrijgen.Ikhebnubijvoorbeeldopdemiddelbaremeegedaanaan
eenmuziekdag.Hebooknogmeegedaanaaneenprojectdagwaarweeendjembcursus
kregen(Afrikaansetrommel)enookweeropvoerden.Erisnogeenszo'ncursusgeweest.Uhm
ikdoenuvoco,datiseenvooropleidingvoorhetconservatorium.Volgensmijzieiknogeen
aantaldingenoverhethoofdmaarhetkomteropneerdatzejeinteresseproberentewekken
omjedusdemuziekintesleuren.

(fragmentuitmsnsessie)

IndevierdefasevanditthemaonderzoekheeftdeInspectievanhetOnderwijs
veertienscholeninhetvoortgezetonderwijsbezochtvooreenverdiependonderzoek
naartalentontwikkeling.

Tijdensdeschoolbezoekenwildedeinspectieeenantwoordkrijgenopdevolgende
deelvragen:

Welkeverschillendedoelstellingen,inhoudenenaanpakkenzijnerom
talentontwikkelingopscholentebevorderen?
Hoewordenderesultatenvantalentontwikkelingopscholenzichtbaar
gemaakt?
Watzijnstimulerendeenremmendefactorendieeenrolspelenbij

talentontwikkelingopscholen?

Deantwoordenopdederdedeelvraagwordenapartbeschreveninhoofdstuk5.

Inparagraaf4.1en4.2wordenvoorbeeldenvangoodpracticesgepresenteerd,
waarbijeenonderscheidisgemaakttusseninformatieovervmboafdelingen
enerzijdsenhavo/vwoafdelingenanderzijds.Indelopendetekstwordthet
algemenebeeldbeschrevenenwordendeeerstetweeonderzoeksvragen(zie
hierboven)beantwoord.Indekaderswordtdetekstgellustreerdmetvoorbeelden
overtalentontwikkelingbijdebezochtescholen.Paragraaf4.3isgewijdaande
bevindingentenaanzienvanlesobservaties;indezeparagraafisgeenonderscheid
gemaaktinonderwijssoorten.

Pagina23van93

4.1

Aandachtvoortalentinhetvmbo

4.1.1
Visieoptalententalentontwikkeling

Voordevijfbezochtevmboafdelingen(zowelbasisenkaderopleidingenalsde
theoretischeleerweg)geldtdatzeinhunvisieoptalententalentontwikkelingde
nadrukleggenophetontwikkelenvanvaardighedendieleerlingennodighebbenin
huntoekomstigevervolgopleiding.Bijvmboscholeniservooralaandachtvoorhet
ontwikkelenvanlatenttalent,datwilzeggen:zegevendeleerlingende
mogelijkhedenomteontdekkenwaarhunsterkekantenliggendooreenbreed
onderwijsprogrammaaantebieden,gerichtophetontwikkelenvanpraktische
vaardigheden.Debedoelingisdatdeleerlingenhierdoorvoldoendezijntoegerust
omeengemotiveerdekeuzevooreenvervolgopleidingtemakenendezemetde
aangeleerdevaardighedensuccesvoltekunnenstarten.DevmboschoolTalentStad
inZwolleheefthaarvisieoptalentalsvolgtomschreven:

Talentheefttemakenmetbegaafdheid.Eenbegaafdheidiseenkwaliteitdieinaanleg
aanwezigisendeeluitmaaktvandepersoonlijkekrachtvaneenmens.Deschoolspreektvan
talentalsiemanddoordezebegaafdheid,ietsmetmeereffect,gemakenplezierdoet.Ofeen
begaafdheidzichuiteindelijkontwikkelttoteentalentwordtbepaalddoordepersoonzelfen
doordiensomgeving.DatbetekentdatdeschoolOOGmoethebbenvoortalent,namelijkhet
ONTDEKKENvandepassievaneenleerling,hetONTWIKKELENvandattalentdoordeschool
enhetgevenvaneenaanbodenhetGEBRUIKENvantalentineenvervolgstudieeneen
beroepsrichting.

TalentStad,Zwolle(Bron:schoolplan)

HettheoretischemodelvanHeller(1992)isteherkennenindehierboven
beschrevenvisieoptalent(ziebijlageI).Deschoolgeeftaandatzedeaanlegvan
eenleerlingvooreenbepaaldebegaafdheidwilontdekken.Daarbijisdeschoolzich
ervanbewustdatdezeaanlegslechtsleidttoteenuitzonderlijkeprestatie,oftewel
eentalent,alsdeomgevingwaarindeleerlingopgroeit,stimulerendisendeleerling
zelfvoldoendemotivatieheeftomzijnofhaar(latente)talentteontwikkelen.Het
Hooghuis(locatieOssStadion)heeftinzijnschoolgidsexplicietbeschrevenwaarom
hettalentontwikkelingbelangrijkvindtenlegteenrelatiemetdeschoolloopbaan
vandeleerlingen:

Waaromistalentontwikkelingzobelangrijk?Talentontwikkelingmaaktonderdeeluitvande
beroepsorintatiediewijdeleerlingenaanbiedenombetervoorbereideenkeuzetekunnen
makenopdehavoofeenvervolgopleidingophetMBO.Iederkindbezittalenten,dezekunnen
opverschillendeterreinenliggen,diesomsoverduidelijkzijn,somsnogbedektliggenonderhet
oppervlak.Metonzetalentklassenwillenwijinhet1een2eleerjaardeleerlinguitdagenzijnof
haartalentteontdekkenenintezettenvooreenvervolgindesectorkeuzeinleerjaar3en4.

HetHooghuis,locatieOssStadion(Bron:schoolgids2010/2011)

Verdergevendevmboscholenaandataandachtvoortalentontwikkelinginhun
visieookraakvlakkenheeftmethetondersteunenvanhetzelfvertrouwenvande
leerlingenenhetcrerenvaneenzelfbeeld.OpdewebsitevanhetDaCapoCollege
inSittardwordtdaaroverhetvolgendegezegd:

Pagina24van93

Eenkinddatmettegenzinnaarschoolgaat,zalnietgoedpresterenindediverseleervakken.
Maakjevandespecialetalentenvandeleerlinggebruik,danzuljemerken,datdezeleerling
ookopanderegebiedenbetergaatpresteren.Hijkomtmetpleziernaarschool,voeltzich
happy.Hijblinktuitopeenofmeerderegebiedenendatisheelbelangrijkvoorhetgevoelvan
eigenwaarde.

DaCapoCollege,Sittard(Bron:website)

4.1.2
Signalerenvantalent

Integenstellingtothavo/vwoscholenmakenvmboscholenweinigtotgeengebruik
vangevalideerdemeetinstrumentenomdetalentenvanleerlingenteontdekken.
Eengoedepedagogischehoudingvandocententegenoverleerlingenwordtgezien
alseenvandevoornaamstefactorendiehetmogelijkmakenomdetalentenvan
leerlingenwaartenemen.Verdergevendescholenaandatzedeleerlingenzelfde
kanswillengevenomteontdekkenwaarhunsterkekantenliggendooreenbreed
onderwijsaanbodtebieden.HofstadMavoinDenHaagheefterbijvoorbeeldvoor
gekozenomnaastdeexamenvakkeneentalentlijnteontwikkelen(zieparagraaf
4.1.3).Indetalentlijnkrijgenonderbouwleerlingendemogelijkheidomte
ontdekkenwaarhunsterkekantenliggen.HetmottovandeschoolisdanookKies
voorjetalent.Deschoolmaaktviaeenmetaforischverhaalaanhaarleerlingen
duidelijkwatdemeerwaardevandetalentlijnis:

Ziejemiddelbareschooltijdenookjelevenalseenontdekkingsreisindejungle.Jebenter

terechtgekomenenjemoeteruitzientekomen.Tijdensdieontdekkingsreiskunjeervoor

kiezenomnikstedoen,opdeeerstedebestesteengaanzittenenwachtentothetbeter

wordt,maardankomjeooknergens.Jekuntookdetochtaangaanenzorgendatjeerbeter

uitkomt.Jewiltdejungleontdekken,erallesuithalenwaterinzit;jewiltslagen.

Teneerstehebjedankennisnodig.Jemoetwetenwelkedierengevaarlijkzijnenwelkeniet.

Jemoetwetenwelkeplantenenzadenjekuntetenenwelkeniet.Jemoetwetenhoejegezond

blijft.Maardaarnaastmoetjeookdingenkunnen,wantandersoverleefje(slaagje)nogniet.

Jemoetvuurkunnenmaken,voorwarmteenomgevaarlijkedierenopeenafstandtehouden.

Jemoetkunnenzwemmenomderivierenovertekomenenjemoetpijlenboogkunnen

schietenomgevaarlijkedierenuitteschakelen,ofomteeten.

Jouwtijdopdemiddelbareschoolkunjeeigenlijknetzozien.Jeleertheelveelophetgebied

vankennis,allevakkendiejeopschoolkrijgt,deExamenlijn.Maarjeredtjenietmetkennis

alleen,jehebtookvaardighedennodigomteslageninhetleven.Dezevaardighedenleerjebij

detalentlijn.Detalenturen,deTOPdagen,jemaatschappelijkeprestatie,etc.

Hetisdusheelbelangrijkdatjevaardighedenleert.Allevaardighedendiewijbelangrijkvinden,

komenterugindetalenturen.Maardezevaardighedenleerjeextragoedensnelalsjeiets

doetwatjeleukvindt,alsjeietsdoetwaarjouwinteressesliggen.Daaromwillenwijdatjijzelf

kiestengaatonderzoekenwatjouwtalentisofwaarjouwinteresseligt.Hetisdaaromheel

belangrijkdatJIJdoetwatJIJleukvindt,datJIJdekeuzemaaktdieJIJwiltendatjedaargoed

overnadenkt.

StelnoudatjeindieJunglezat...Zoujedandingenwillenlerenomdatjouwvriendenhetook

willenleren..zoujedannikswillendoenenwachtentothetvoorbijging...ofzoujedandingen

willenlerenwaarJIJwataanhebt,waarJIJbetervanwerdenwaardoorJIJdingenleert,

waardoordieJungletochteenleukavontuurwordt?Hetgaatnamelijkomjouwtoekomst.Jij

wiltwegwijswordenindejungle.Jijwiltslagenensuccesvolworden.

HofstadMavo,DenHaag(Bron:uitlegvandetalenturenindetalentmap)

Pagina25van93

EvenalsHofstadMavobiedendeanderebezochtevmboafdelingenookkeuzelessen
aanwaarmeeleerlingenzichbreedkunnenorinterenendemogelijkheidkrijgenom
eendiversiteitaancompetentiesteontwikkelen.Eenandervoorbeelddathierbij
aansluitzijndetalentklassenvanHetHooghuis:

Elkeonderbouwleerlingheeftdekeuzeuitdevolgendetalentklassen:

theaterklas

wetenschapentechniekklas

natuurklas

creativiteitsklas

mensengezondheidsklas

sportklas

Dekeuzevoordeklassenisgebaseerdopdetheorievandemeervoudigeintelligentievan
Gardner(1983).Iederetalentklassluitaanbijeenvandeintelligentiegebieden,met
uitzonderingvandeverbaallinqustischeintelligentie.Deschoolisvanmeningdit
intelligentiegebiedvoldoendewordtgestimuleerdindeschoolsevakken.

Detalentklassenwordeninblokkenvannegenwekengegeven.Aanheteindevandieperiode
mageenleerlingeenanderetalentklaskiezen.Ditkanomdatdeleerlingwilkijkenofeen
andereactiviteitmisschienbeterbijhem/haarpast,ofomdathij/zijtotdeontdekkingis
gekomendatdeactiviteitvandegekozentalentklasnietbijhemofhaarpast.

Tijdensdeperiodevannegenwekenwordtookindementorlesaandachtbesteedaande
evaluatievandetalentklas.Daarinstaandevolgendevragencentraal:Wathebjegedaan?
Vondjehetleuk?Denkjedathetbijjepast?Waaromwelofwaaromniet?Waarkiesjede
volgendeperiodevoor?

HetHooghuis,locatieOssStadion(Bron:schoolgids2011/2012engesprekkentijdens
schoolbezoek)

Indebezochtebasisenkaderopleidingenvanhetvmboligtdenadrukvooralop
hetontdekkenenontwikkelenvanpraktischtalent.Leerlingenkrijgeninde
praktischesectororintatie(PSO)demogelijkheidomteontdekkenvoorwelke
praktischevaardighedenzijdemeesteaanleghebben.HetKTSTeylingenCollegein
VoorhoutbeschrijftdemogelijkhedendiedeleerlingenindePSOkrijgenomhun
talententeontdekkenalsvolgt:

OppraktischgebiedbiedenwijalsKTSdeleerlingenindeonderbouwuitgebreiddekans
kennistemakenmetalgemenetechnischevaardigheden.Ditgebeurtvooralindelessen
beeldendevormgevingentechniekdiewerkenvolgensdeprincipesvanhetVakcollege,waarbij
denadrukligtopvakmanschap.Debetrokkendocentenkunneninhunlessensignalerenofeen
leerlingbeterdannormaalpresteertbijbepaaldevaardighedenenhem/haarstimulerendeze
vaardighedenverderteontwikkeleninhunlessenofineenbepaaldeberoepsgerichteafdeling.
Naastdezealgemenetechnischevaardighedenorinterendeleerlingenzichindeonderbouwbij
hetvakPSO(PraktischeSectorOrintatie)opdeberoepsgerichtemogelijkhedendiedeKTS
biedt.Inheteersteleerjaarisdieorintatiebreedensectorgericht,techniekeneconomie
(consumptief).Inhettweedeleerjaarlopendeleerlingenstageindiverseberoepsgerichte
afdelingen.Zijkrijgendaareenprogrammaaangebodendatzoweltheoretischalspraktisch
representatiefisvoordieafdeling.Deleerlingenervarendanaandenlijveofdezeafdelinghun
ligten/ofzijdaarvoorzichzelfmogelijkhedeninzien.Omdatdeleerlingookviaverslagenop
destagemoetreflecterenligthetsignalerenvanwelkemogelijkhedenhetbestbijdeleerling
passeninprincipebijdeleerlingzelf.DebetrokkenPSOdocentenmakentijdensdestageswel

Pagina26van93

aantekeningenzodatzijbijtwijfeldeleerlingengefundeerdkunnenadviserenwelofnietvoor
eenbepaaldeafdelingtekiezen.

KTSTeylingenCollege,Voorhout(Bron:voorbereidendevragenlijstovertalentontwikkeling)

Allevmboafdelingengevenaandatnaasteenbreedonderwijsaanbodookhet
oudercontacteenbelangrijkefactorisinhetontdekkenenontwikkelenvande
talentenvanleerlingen.Ouderswetenvaakgoedwaardeinteressesentalentenvan
hunkinderenliggen.Daarnaasthebbenoudersdetaakomthuiseenstimulerende
omgevingtecrerenvoorhunkinderen.Bovendienkandemotivatievanleerlingen
wordenvergrootwanneererthuisopeenpositievemanieroverdeschoolwordt
gepraat.Hetbelangvaneengoedcontacttussenoudersendeschoolwordtook
dooronderwijskundigeMarzanoonderstreept(ziebijlageI).
4.1.3
Aanpakenstimuleringvantalentontwikkeling

Vraaggestuurdekeuzelessen
Descholengevenaandatvraaggestuurdwerkenbelangrijkisomtalentontwikkeling
bijleerlingentestimuleren.Leerlingenmoetenzelfdemogelijkheidkrijgenom
vanuithuneigeninteresseenaanleguiteenbreedonderwijsaanbodeenkeuzete
kunnenmakenvooreenonderwijsmodule.

Ookgevendescholenaandatmentoreneenbelangrijkerolspeleninde
talentontwikkelingvandeleerling.Opdebezochtescholeniseencombinatie
aanwezigvankeuzelessenenmentorlessenwaarinaandachtisvoor
loopbaanorintatie.ZobiedtHofstadMavotalenturenaanindeonderbouwenlaat
haarleerlingenaanhetbeginvaneenreeksvantalentureneenleerdoelenschema
envaardighedenmatrixinvullen.Aanheteindvandelessenreekswordtmetde
leerlinggereflecteerdopdegesteldedoelenengeeftdedocentopeenspeciaal
daarvoorontworpencertificaataaninhoeverredeleerlingdevaardighedenheeft
ontwikkeld.Hetinzichtdatdeleerlingheeftgekregeninzijnofhaarvaardigheden
kangebruiktwordenbijhetkiezenvaneenstagealsonderdeelvande
loopbaanorintatie.

OokhetDaCapoCollegekiestvooreenopzetwaarinleerlingenkeuzelesseninde
vormvanworkshopskunnenvolgenomteontdekkenwaarhuninteressesliggenen
inhoeverrezeaanleghebbenvoordeonderwijsactiviteitdiecentraalstaatinde
workshops.NetalsHetHooghuisheeftookhetDaCapoCollegenaareigenzeggen
dekeuzevoorhetaanbodvanworkshopsgebaseerdopdetheorievande
meervoudigeintelligentievanGardner(1983).

Cognitiefenpraktischtalentgezamenlijkstimuleren
Detalentontwikkelingvanleerlingenwordtnietalleenindebreedtegestimuleerd,
deleerlingenwordenookgestimuleerdomopcognitiefvlakhetbesteuitzichzelfte
halen.ZostimuleerthetKTSTeylingenCollegehaarleerlingendiebijeenvakbeter
dangemiddeldscorenhetbesteuitzichzelftehalendoorleerstofaantebiedenop
eenhogerniveauenhundaarvooreendubbelebecijferingtegeven:leerlingenuit
debasisgerichteleerwegkunneneencijferopkaderniveaukrijgenenleerlingenuit
dekadergerichteleerwegkunneneencijferophetniveauvandetheoretische
leerwegkrijgen.Opdezemanierkrijgendeleerlingeninzichtinhun vaardigheden
voorderegulierevakkenenkunnenzijinoverlegmetdedocentbesluitenom
enkelevakkenaftesluitenopeenhogerniveau.DedocentenophetKTSTeylingen
Collegewordenzouitgedaagdomgedifferentieerdlestegevendoordelesstofzowel
opbasisalsopkaderniveauaan te bieden.

Pagina27van93

OphetKTSTeylingenCollegewordenookdevmboleerlingenuitdetheoretische
leerweguitgedaagdomhuntechnischevaardighedensamenmetdevmbo
leerlingenuitdeandereleerwegenteontwikkelen.Hiervoorheeftdeschoolde
Technomavoontworpen.Hieronderwordtvanuithetleerlingperspectiefbeschreven
watdezeopleidinginhoudt.

OpdeTechnomavogajevanafdeeersteschooldagactief,praktischencreatiefaandeslag
mettechniek.Datdoejevooralbijdevakkenbeeldendevorming,natuur&techniekenpso
(praktischesectororintatie).NatuurlijkkrijgjeopdeTechnomavodegewoneleervakken.
Maarookdiemakenwijzopraktischmogelijk.Wantjeleerthetmeestdoordingentedoen.
Vanafdeeerstedagkijkenwijooknaarjouwtoekomst.Datheetloopbaanorintatie.Samen
zoekenweuitwaarjegoedinbentenhoejedaarnogbeterinkuntworden.Naastde
leervakkenvolgjeinhetderdeenvierdeleerjaareenochtendofmiddagperweek
praktijklessenindeafdelingvanjekeuze.Ditvraagtextratijdeninzetvanje,maarhetlevert
ookwatop.VoorditberoepsgerichtedeeldoejeeenMasterproef,eenexamenwaarinjelaat
zienwatjehebtgeleerd.Jekrijgthiervooreencertificaat.

KTSTeylingenCollege,Voorhout(Bron:informatieoverTechnomavoopdewebsite)

Ookdeanderevmboscholendiedetheoretischeleerwegaanbieden,gevenaandat
hetwaardevolisvoordezegroepleerlingenompraktischonderwijstevolgenenin
aanrakingtekomenmetdebijbehorendevaardigheden.Uiteraarddientdaarbijhet
praktischeniveauafgestemdtewordenophetniveauvandeleerlingen.Inde
praktijkwordenveleverbindingengelegdindevormvanbinnenenbuitenschools
leren,waardoorleerlingendemogelijkheidkrijgenomeenrelatieteleggentussen
hunzelfbeeldenberoepsperspectief,enhuntheoretischekennistoetepassenin
eenpraktijksituatie.

Samenwerkingmethetbedrijfslevenenvervolgonderwijs
Eenanderemanierwaaropvmboscholendetalentenvanhunleerlingenstimuleren
enzevoorbereidenophetvervolgonderwijs,issamenwerkingmethetbedrijfsleven
enhetmbo.Hiervanzijnondermeertweemooievoorbeeldengezien:de
TalentencampusvanHetHooghuisendeopleidingVM2,dieookdooranderevmbo
scholenwordtaangeboden.

OpdelocatieStadionvanHetHooghuiswordtzoweldegemengdealsdetheoretischeleerweg
vanhetvmboaangeboden.Deschoolissinds2010gevestigdineennieuwschoolgebouwop
hetterreinvanhetvoetbalstadionvanOss.Ditterreinmaaktonderdeeluitvande
Talentencampus.DeTalentencampusiseeninitiatiefvanverschillendeorganisaties:gemeente
Oss,HetHooghuis,voetbalverenigingenSVTOPenFCOssenROCdeLeijgraaf.Decampus
heefttotdoelomonderwijs,ondernemingenenoverheidsamentelatenwerken,samente
latenleren,samentelatengenietenensamentelatenwonen.Opdecampuszulleninde
toekomstallerleiinstantiesmetelkaarsamenwerkenomleerlingenincontacttebrengenmet
hetbedrijfslevendoorzedekanstebiedenstagestelopenenanderewerkervaringenopte
doen.ZohooptHetHooghuisdathetvoorleerlingengemakkelijkerwordtomeen
vervolgopleidingtekiezen.Detalentencampusisnogvolopinhetontwikkeling;HetHooghuis
heeftdeeerstestapgemaaktdooreenaantalvanhaarvestigingenopditterreinteplaatsen.

HetHooghuis,locatieOssStadion(Bron:schoolgidsenwebsite,vrijgeciteerd)

DeopleidingVM2vanTalentStadbiedtleerlingendiederichtingvoertuigentechniek
oftransport&logistiekhebbengekozen,demogelijkheidomeenindividueel
leertrajecttevolgenindeeigenvertrouwdeschoolomgeving.Hierdoorishetvoor
henmogelijkomopeenpraktischemaniereninnauwesamenwerkingmethet
bedrijfslevenhuntalententeontwikkelen,eenberoepsbeeldtecrereneneen

Pagina28van93

startkwalificatietebehalen.IndeschoolgidsvanTalentStadwordtoverdittraject
hetvolgendegezegd:

Metingangvanhetschooljaar20092010isTalentStadgestartmetdeopleidingenVM2
VoertuigentechniekenTransport&Logistiek.VM2iseenleergangwaarbijleerjaar3en4van
deberoepsgerichteleerwegvanhetvmbozijnsamengevoegdmetleerjaar1en2vanhetmbo.
Ditbetekentdatderdejaarsleerlingen,diemetdezeleergangstarten,binnenvierjaareenmbo
niveau2diplomakunnenhalen:destartkwalificatie.DeopleidingwordtsamenmetLandstede
verzorgdopTalentStad.

TalentStad,Zwolle(Bron:schoolgids2010/2011)

4.1.4
Zichtbaarheidvanderesultatenvantalentontwikkeling

Eenbelangrijkevraaginhetkadervantalentontwikkelingis:hoemakenscholende
resultatenvanhuninspanningenvoortalentontwikkelingzichtbaar?HofstadMavo
doetdatopeenexplicietemanierviadeTalentmap:

VoorjeligtdeTalentmap.Dezemaplaatzienwatjenogmeerkuntnaastgoedecijfershalen.
Elkjaarmoetjemetdezemapsolliciterenbijjevolgendementor.Daarnaastgebruikjehet
vooreengoededoorstroomnaarjevervolgonderwijs.Jijbentverantwoordelijkvoorjouw
Talentmap.

DeTalentmapbestaatuittweedelen.Eenverplichtdeel,waarvanwijvindendatereenaantal
zakeninmoetzitten.WatmoeterinjouwTalentmap?

Devaardighedenmatrix

DeuitlegvandeTalenturen

Aljerapporten

CertificatenvanTalenturenenTOPdagen

Verslagvanallemaatschappelijkeprestaties

Verslagvandebedrijfsstage(klas4)

Daarnaastzitereenvrijdeelin.Inditdeelmagjezelfbepalenwatjehierindoet.Hierkomt
allesinwaarjijtrotsopbent.DeTalentmapisjouwvisitekaartjewaarmeejijjemoet
presenteren.

HofstadMavo,DenHaag(Bron:Talentmap)

DeTalentmapdientmeerderedoelen.Demapiseenmiddelwaarmeedevoortgang
vandeteontwikkelencompetentieskanwordenbijgehouden.Demapistevenseen
overdrachtsproductwaarmeedeleerlingzichzelfkanpresenterenaande
toekomstigementor.Ookisdemapeenverzameldocumentwaarmeedeleerling
aandocentenenouderskanlatenzienwaarinhijofzijgoedisenwaarophijofzij
trotsis.

Eenanderemanieromgetalenteerdeleerlingenzichtbaartemakenbinnendeschool
ishetorganiserenvantalentenmiddagenenavonden.OpHofstadMavovindter
maandelijkseentalentenpauzeplaats.Tijdensdelunchpauzekrijgenleerlingende
mogelijkheidomhunvaardighedenofproductendiezijhebbengemaaktinde
talenturentelatenzienaanhunmedeleerlingenendocenten.OokHetHooghuisen
hetDaCapoCollegekiezenvooreendergelijkeopzetomdetalentenvanleerlingen
zichtbaartemakenbinnendeschool.

Pagina29van93

Eenanderemanieromtalentenzichtbaartemakenisdoorleerlingentelaten
deelnemenaanlandelijkewedstrijden,zoalsvakwedstrijden.Descholenproberen
dewinnaarsvandezewedstrijdenextrainhetzonnetjetezettendoorpersberichten
intesturen.

Totslotziendescholenhetgevenvanvrijstellingenofhetaanbiedenvanverkorte
opleidingeninhetvervolgonderwijsookalseenmanieromdeextraactiviteitente
belonendieeenleerlingheeftondernomenomzijnofhaartalententeontwikkelen.
DeopleidingVM2ishiervaneenvoorbeeld.Scholenmakenafsprakenmet
vervolgopleidingenomeendrempellozeinstroomtegaranderen.
4.1.5
Reflectie

Opvmboafdelingenistalentontwikkelingveelalgentegreerdinloopbaanorintatie
(LOB)enpraktischesectororintatie(PSO).Erwordtvoornamelijkingezetophet
ontwikkelenvaneenbreedscalaaanvaardighedenwaarmeedeleerlingvoldoende
istoegerustomaaneenvervolgopleidingtebeginnen.Denadrukligtnietalleenop
cognitievevaardigheden,maarjuistookopvaardighedenalssamenwerken,
presenterenengeorganiseerdwerken.Inhetvmboiservoornamelijkaandacht
voordelatentetalentenvanleerlingen,endaarnaastvoormanifeste,sportieve
talenten.

Kenmerkendvoorhetonderwijsaanbodgerichtoptalentontwikkelingisonderwijsin
devormvancursussen.Zohebbenscholenbijvoorbeeldeendagdeelperweek
waarindeleerlingenkunnenkiezenuitverschillendepraktischecursussen,
uiteenlopendvanmuziektottechniekenmode.Denadrukindezecursussenligt
nietperseopheteindproduct;erwordtvooralwaardegehechtaanhetleerproces.
Eenleerlingwordtduseerderbeoordeeldopdeinzet,demotivatieenhetgedragin
delesdanopdegeleverdeprestatieaanheteindevandecursus.Decursussen
hebbentotdoelomleerlingenuiteenlopendeleerervaringentebieden,zodatzij
ontdekkenwaarhunsterkekantenliggen,eenzelfbeeldcrereneneen
gemotiveerdekeuzevooreenvervolgopleidingkunnenmaken.

Naastregulierevakkenbiedenvakcollegesleerlingendemogelijkheidomhun
talentenindepraktischevakkenteontwikkelen.Devmboscholenhebbeninde
gesprekkenbenadruktdathetjuistvoorvmbobasisenvmbokaderleerlingen
belangrijkisdatzijdemogelijkheidkrijgenhunpraktischetalentenvolopte
ontwikkelen,omdatzedezenodighebbenvooreenplekopdearbeidsmarkt.Maar
descholengevenaandatookleerlingenuitdetheoretischeleerwegbaathebbenbij
hetgelijktijdigontwikkelenvancognitieveenpraktischevaardigheden.Zolerenze
eenrelatieteleggentussenhunvaardighedenendeberoepspraktijkwaarinzeinde
toekomstmogelijkwillenwerken.

Descholenleggenookeenrelatietussentalentontwikkelingenhetzelfvertrouwen
vandeleerling.Vmboleerlingenhebbeninhetprimaironderwijservarendatzeniet
debestpresterendeleerlingenzijn.Zehebbenervarendatanderenslimmerzijn.
Descholendiedeinspectievoorditonderzoekheeftbezochtzienhetalshun taak
omdezeleerlingenhunzelfvertrouwenterugte gevenenze te lateninziendat zij
ookovertalentenbeschikken.Wanneerhet eenschool lukt omde leerlingeninzicht
te geveninhunsterke kanten,dangroeit hierdoorhunzelfvertrouwen. Dit vertaalt
zichvolgensde scholenookterug ingoede resultatenvoorde reguliere vakken.

Pagina30van93

4.2

Aandachtvoortalentinhethavo/vwo

HetPallasAtheneCollegeleidtleerlingenoptotdemocratischeburgersopvoortgezet
onderwijsniveaumetaandachtvooralhuntalenten,dooraantesluitenbijhunindividuele
leerbehoefteendoormaximalestimuleringvanhunleercapaciteitinsamenwerkingmetouders
engemeenschap.

PallasAtheneCollege,Ede(Bron:schoolgids2010/2011)

4.2.1
Visieoptalententalentontwikkeling

Dehavoenvwoafdelingenmakeninhunvisieeenonderscheidtussenlatenteen
manifestetalenten,waarbijzehoogbegaafdheidvaakbeschouwenalseenaparte
vormvantalent.Bijmanifestetalentenligtdefocusveelalopcognitiefensportief
begaafdetalenten.

Decategorialegymnasiagevenaandatzeinhunvisierekeninghoudenmetgrote
cognitieveverschillentussenhunleerlingen.Ondanksdathetopheteersteooglijkt
ofeencategoriaalgymnasiumeenvrijhomogeneleerlingenpopulatieheeft,zijnde
verschillenincognitievecapaciteitentussenleerlingengroot.Erzijnleerlingenmet
eenIQdatzohoogis,dathetbijnaniettemetenis.Dezeleerlingenlopenhet
gevaaronderpresteerdersteworden,indienzijnietvoldoendecognitieveuitdaging
krijgen.HetStedelijkGymnasiumNijmegenformuleertzijnvisieoptalenten
talentontwikkelingalsvolgt:

HetStedelijkGymnasiumNijmegen(SGN)wileenbreedenhoogwaardigprogrammavan
onderwijsenleerlingbegeleidingaanbiedendatinhettekenstaatvankennis,ontplooiingen
vriendschap(dezedriewoordenvormentevensonsschoolmotto).Inonzevisiemoetonderwijs
kansenbiedentotontplooiingenuitdagentotoptimaalpresterenvooralleleerlingenmet
voldoendeambitieentalent.Alscategorialeschoolbedienenwijeenrelatiefhomogene
populatieleerlingen,maardaarbinnenherkennenwijdegroteverschillentussenleerlingen,in
capaciteiten,ambitiesenachtergronden.Goedonderwijsdientinonzeogenaantesluitenbij
dieverschillenenvormgegeventewordenvanuiteengrootvertrouweninde
ontwikkelingsmogelijkhedenvanleerlingen.

Deleerlingendieaandetoelatingsvoorwaardenvanonzeschoolvoldoen,vormende
intellectueletopvanhungeneratie.Inprincipebezittenzijdecapaciteitenomeen
gymnasiumopleidingmetsuccestekunnenvoltooien.Deverschillentussenleerlingenqua
cognitievecapaciteitenzijnechtergroterdanmenopheteerstegezichtzouverwachten.Dat
betekentdatonsonderwijsenerzijdsgerichteuitdagingenstimulansmoetbiedenaan
leerlingenmetdiversevormenvanhoogbegaafdheid,maaranderzijdsookleerlingenmet
gemiddeldecapaciteitenofleerlingendiemoeilijkhedenondervindeninhunontwikkeling
voldoendekansenmoetbieden.Inditverbandblijvenwijvertrouwenhebbeninde
mogelijkhedenvanonzeleerlingenomzichpositiefteontwikkelen,ookbijmisschientijdelijk
tegenvallenderesultaten,verminderdemotivatieofuitstelgedrag.

StedelijkGymnasiumNijmegen(Bron:schoolplan20102014)

HetStedelijkGymnasiumNijmegenis,evenalseenaantalanderescholendieinhet
kadervantalentontwikkelingzijnbezocht,lidvandeVerenigingvan
Begaafdheidsprofielscholen.Ditiseenverenigingvanscholendievanuithetproject
BegaafdheidsprofielscholendoorhetministerievanOCWgestimuleerdwordenom
voorzieningentetreffenvoorhoogbegaafdeleerlingen.Hetdoelvanditprojectis
omeenlandelijkdekkendnetwerktecrerenvanscholendiepassendonderwijs

Pagina31van93

biedenvoorhoogbegaafdeleerlingen.HetStedelijkGymnasiumNijmegenistevens
SportactieveSchool,diesportievetalentenextramogelijkhedenenbegeleidingbiedt
omhuntopsportambitieswaartemaken.

Nietalleenhoogbegaafdeleerlingendienenvoldoendeuitdagingtekrijgenomdeop
grondvanhunIQverwachteprestatiesteleveren;allebezochtescholengevenaan
datdelathoogmoetliggenomleerlingentemotiverenhetbesteuitzichzelfte
halen.HetPallasAtheneCollegeheeftdaaromalsmottoMoeilijkmoet.Hierover
schrijftdeschool(vrijgeciteerd)indevoorbereidendevragenlijstover
talentontwikkelinghetvolgende:

Moeilijkmoet.Ditbetekentdatleerlingeninalleschooljarenregelmatigophuntenenmoeten
lopen.Hierdoorverkennenenverleggenzijallereersthuneigengrenzen.Daarnaastlerenzij
ookomtegaanmetnegatievefeedbackenontdekkenhoezijzichopandere,soms
effectieverewijzenieuwekenniseigenkunnenmaken.

PallasAtheneCollege,Ede(Bron:vragenlijst(vrijgeciteerd))

4.2.2
Signaleringvantalent

Hetsignalerenvanlatentenmanifesttalentgebeurtopverschillendemanieren.De
scholengevenaanlatentetalentenvoornamelijkteontdekkendooreenbreed
onderwijsprogrammaaantebieden.Zokrijgenleerlingenzelfdemogelijkheidomte
ontdekkenwaarhuntalentenliggen.Verderishetdetaakvandeindividueledocent
omteontdekkenwelkeleerlingengetalenteerdzijninhunvakgebiedenopwelke
manierdezeleerlingenbetergestimuleerdkunnenwordenomhuntalentverderte
ontplooien.

Hetonderwijskundigrapportdatbijdeovergangvaneenleerlinguithetprimair
onderwijsnaarhetvoortgezetonderwijswordtovergedragen,wordtdoordescholen
genoemdalseenmogelijkebronvaninformatieoverhettalentvanleerlingen.
Echter,indepraktijkblijktdatdezedossiersweinigtotgeeninformatiebevatten
overdebegaafdhedenvanleerlingen.Uitzonderingopdezeregelzijnleerlingendie
opdebasisschoolalgediagnosticeerdzijnalshoogbegaafdofleerlingenvanwie
bekendisdatzijeenuitzonderlijksporttalentbezitten.

Hetontdekkenvanhoogbegaafdheidisvoorallescholeneenapartthema.De
begaafdheidsprofielscholenwerkenvoorhetsignalerenvanhoogbegaafdheidsamen
methetCentrumvoorBegaafdheidsonderzoek(CBO)inNijmegen.Hierwordenper
leerlingeenaantaltoetsenafgenomenwaaruitonderandereblijktwathun
capaciteitenzijn.Daarnaastgevendetoetsenookinzichtinmogelijkonderpresteren
doorgebrekaanleermotivatie.Opbasisvandeuitslagenvandezetoetsenkunnen
onderpresterendeleerlingeninaanmerkingkomenvooreenPOPproject.Ditproject
staatinhetkaderhieronderbeschreven.

Pagina32van93

HetPOPproject:PersoonlijkOntwikkelingsplan

UitgangspuntvanhetPOPtrajectisdatdeleerlingdeskundigisenonderzoekerwordtvanzijn
zelfverhaal.Hijofzijspoorteigenzelftheorienopenonderzoektofdezealdannietinzijn
hedenentoekomstpassen,danwelknellen.Nevendoelisdeleerlinginzichzelftelaten
geloven.Schoolkankeenplekzijnwaarjeuitgedaagdwordttedoenwatjewerkelijkwilt
bereiken.DebegeleiderhelptdeleerlingbijhetopstellenvaneenPersoonlijkOntwikkelingsplan
enbegeleidthethelePOPproces.Doelisdeleerlingtemotiverenombinnendeschoolcontext
interesses,talentenencapaciteitenoptimaaltebenutteneneventueelverderteontwikkelen.

(Bron:Groensmit&MamerenSchoehuizen,2001,p.14)

Anderebronnendiescholengebruikenomdetalentenvanleerlingentesignaleren
zijnleerlingenoudergesprekken.Indiegesprekkenwordtaandachtbesteedaande
interessesvanleerlingen,huntalentenenleermotivatie.Hetbetrekkenvanouders
hierbijisbelangrijkomookthuisdraagvlaktecrerenvoorhet
onderwijsprogrammadatdeleerlingopschoolvolgt.Wantzoalsbeschrevenstaatin
hettheoretischemodelvanHeller(1992)enonderstreeptwordtdoor
onderwijskundigeMarzano(2007),kanvoldoendestimuleringvanuitdethuissituatie
bijdragenaanhettotstandkomenvandeprestatiesdiejevandeleerlingenkunt
verwachtenopbasisvanhunspecifiekebegaafdheden.

Inhetonderzoekisookeenanderemaniergezienomdetalentenvanleerlingente
ontdekken.HetGraafHuynCollegeinGeleenlaatzijnleerlingeninhetprojectWhat
makesmetickzelfontdekkenwaarhunhartsnellervangaatkloppen.Ditprojectis
gentegreerdindementorlessenenisonderdeelvandeloopbaanorintatievande
leerlingen.Opdezemanierkunnenleerlingeneenverbindingleggentussenhun
vaardighedenenhetberoepdatzemogelijkindetoekomstwillengaanuitoefenen.
Leerlingenwordeninditprojectgemotiveerdomterugtekijkennaarhun
basisschoolperiodeentebenoemenwaardestijdshunsterkekantenlagenenin
welkevakkenzehetmeesteplezierhadden.Dithelptdeleerlingenomeenbewuste
endoordachteprofielkeuzetemakenvoordebovenbouwperiodevanhun
schoolloopbaanophetGraafHuynCollege.
4.2.3
Aanpakenstimuleringvantalent

Allebezochtescholenzijnheterovereensdateengevarieerdonderwijsaanbodmet
keuzemogelijkhedenbijdraagtaanhetstimulerenvandetalentontwikkelingvanhun
leerlingen.Zezieneenbreedonderwijsaanbodalsdevoedingsbodemvoortalent.
HetZernikeCollegeinHareniseenvoorbeeldvaneenschoolmeteenbreeden
gevarieerdonderwijsaanbod.Ditisonderanderezichtbaarindeverschillende
landelijkenetwerkenwaarbijdeschoolzichheeftaangeslotenendeverschillende
vormenvanonderwijsdiedeschoolaanbiedt.HetZernikeCollegeisnamelijkeen
erkendecultuurprofielschool,eenLootschool,eenTopsporttalentschooleneen
Technasium.DeschoolwerktooksamenmethetPrinsClausconservatoriumomde
muzikaletalentenvanhaarleerlingentestimuleren.Onderdenoemeronderwijsop
maatbeschrijfthetZernikeCollegeeenaantalvanhaaronderwijsprogrammas
waarmeeonderanderedetalentenvanleerlingenwordengestimuleerd.

Pagina33van93

Atheneumplus
Dedoelgroepbestaatuitgetalenteerdeleerlingendieopenstaanvooruitdagingen.Opde
basisschoolvielenzealopdoorhungroteinteresseindestofenhunmotivatieomteleren.In
debovenbouwvanhetAtheneumplusvolgenzijeenprogrammameteenuitgebreid
vakkenpakketeniserdemogelijkheidomdeeltenemenaandiverseprojectenzoalshet
runnenvaneeneigenbedrijf.Verderishetmogelijkomcollegestevolgenaandeuniversiteit.

AtheneumXtra
Dedoelgroepbestaatuitgetalenteerdeleerlingendieopenstaanvooreenbrederendaardoor
zwaarderprogramma.Indedriejarenonderbouwwordthetnormaleatheneumprogramma
afgewerktmeteengrootaantaltoevoegingen.ZobehorenonderandereSpaansenfilosofietot
hetbasispakket.BinnendevaklessenwordtveelmeerICTrijkmateriaalgebruiktdaninde
regulierestroom.DaarvoorspeeltbijelkvakIt'sLearningalselektronischeleeromgeving(elo)
eenrol.

Technasium
Hettechnasiumiseenformulevoorbeterbtaonderwijs.Hettechnasiumiseen
onderwijsstroomvoorvwoenhavo.Samenwerkingmetberoepspraktijkenvervolgopleidingis
eenvastonderdeelvanprojectopdrachten,diebijhetvakOnderzoekenOntwerpenworden
gegeven.Hettechnasiumwerktmetcompetentiesdiezijngeformuleerdvanuitberoepspraktijk
envervolgopleiding.

Hettechnasiumbiedtleerlingenookdemogelijkheidomintestromenindetweedefase.Inde
bovenbouwligthetaccentopverdiepingvankennisenorintatieopberoepen.Jebentdanook
indegelegenheidomdecollegestevolgen,diespeciaalvoordetechnasiumleerlingenworden
gegevenopdeHanzehogeschoolofdeRUG.Inhetexamenjaargajezelfstandigeen
opdrachtgeverzoeken,eneenopdrachtuitwerken,uitvoerenenhetresultaatpresenteren.Dit
wordtdemeesterproefgenoemd.Demeesterproefwordtmedeopgesteldenbeoordeelddoor
eendeskundigevanbuitendeschool.Datkaniemandzijnuitdeberoepspraktijkofvaneen
vervolgopleiding.

MontessoriAtheneum
InderegioGroningene.o.ishetZernikedeenigeschooldiemontessorionderwijsaanbiedt.
Daarbinnenhebbenwethanseennagenoegvolledigonderwijsaanbodvarirendvanonderwijs
aanleerlingenmetcognitieveachterstanden(bb/lwoo)totdenormaalcognitiefbegaafde
leerlingen(atheneum).Voorleergierigeentalentvolleleerlingenmeteenbredeinteresse,die
eenduidelijkvwoadvies(CITO+adviesbasisschool)hebben,willenwestartenmeteen
MontessoriAklas.Montessorionderwijsisdooronderzoekers,belangengroepeneningewijden
aangewezenalseengeschikteopleidingvoormakkelijklerendenvanwegedemeerindividueel
gerichtebenaderingopontwikkeling.DenadrukdiehetVoortgezetMontessoriOnderwijslegt
opdeontwikkelingenstimuleringvanenhetruimtegevenaanmotivatieencreativiteitmaakt
deXLklaszeergeschiktvoorbegaafdeleerlingen.Deheterogeniteitblijftindekeuzelessenen
allebinnenenbuitenschoolseactiviteitengehandhaafd.

HetonderwijsindeMontessoriAklasbestaatuit(verzwaard)vakonderwijsmeteenextra
aanbodindekeuzelessenvandenklessenenCambridgeEngels.Naastdecognitieve
ontwikkelingstaanookdepersoonlijkeensocialeontwikkelingvandeleerlingcentraal.Naast
intellectueleuitdagingbiedendevakkenmogelijkhedentotmaatschappelijke,creatieveen
cultureleontwikkelingenwordtrechtgedaanaandebehoeftetottalentontplooiing.

LOOTSchool
InsamenwerkingmetdeKoninklijkeNederlandseHockeyBonddistrictNoordishetinitiatief
ontstaanomtalentvolleleerlingendegelegenheidtegevenomhunsportenschoolbeterop
elkaar af te stemmen. Het Zernike Collegebiedt als LOOTschooldemogelijkheidomop drie

Pagina34van93

ochtendenvan8tot10uurtetrainenendaarnameteenaangepastonderwijsprogrammade
schoollessentevervolgen.Hettrainingsprogrammawordtvastgesteldinnauwoverlegtussen
deKNHB,deschoolendeRijksuniversiteitGroningen.

ZernikeCollege,Haren(Bron:websiteenschoolgids2010/2011(tekstenigszinsaangepast))

Onderwijsopmaatenaandachtvoordeverschillentussenleerlingenwordendoor
allescholengenoemdalsbelangrijkeaandachtspuntenomdetalentenvan
leerlingentekunnenontwikkelen.UithetbovenstaandevoorbeeldvanhetZernike
Collegeblijktdatdezeschoolondermeertegemoetwilkomenaandeverschillen
tussenleerlingendooreenbreedscalaaanonderwijsprogrammasaantebieden.In
hetbijzonderindeMontessoristroomisoogvoordeverschillentussenleerlingen.

DeVrijeschoolZutphenbenadruktookdataandachtvoordeverschillentussen
leerlingeneenvoorwaardeisvoortalentontwikkeling.Deschoolheeftmetnameoog
voorlatenttalent.

Doorhetcentraalstellenvandeontwikkelingvandeleerlinginhetmodelvanhet
vrijeschoolonderwijszijntalentherkenningenontwikkelingintrinsiekinhet
vrijeschoolonderwijsverankerd.

()

Hetvrijeschoolonderwijsrichtzichvooralophetontwikkelenvanlatenttalent.Talentwordt
hierbijopgevatinbredezinenbeperktzichzekerniettotdetop10%vandeleerlingendie
metnameophetcognitievevlakuitblinken.Dezeleerlingenzullen,zekerindeeersteleerjaren
eerderuitgedaagdwordenookopdeanderedimensieshunmogelijkhedenteverkennen.

VrijeschoolZutpen(Bron:voorbereidendevragenlijst)

Aandachtvoorbtatalent
Delaatstejarenwordenscholeninhetvoortgezetonderwijsgestimuleerdom
aandachttebestedenaanhetontwikkelenvanbtatalenten.ZoheefthetPlatform
BtaTechniekvandeoverheiddeopdrachtgekregenomtezorgenvooreengoede
beschikbaarheidvanbtatechnici(www.platformbetatechniek.nl).Eenvande
initiatievenvanditplatformishetcertificerenvanscholenalsUniversumscholen.Op
dezescholenisextraaandachtvoordebtavakkenenwordenjongensenmeisjes
gestimuleerdomindebovenbouwtekiezenvoordeprofielenNatuur&Gezondheid
enNatuur&Techniek.InitiatievenmeteenvergelijkbaardoelzijnJetNetscholenen
scholendiehetTechnasiumaanbieden.Eenvandebezochtescholenmeteen
zichtbarebtaprofileringishetPallasAtheneCollegeinEde.Dezeschoolis
gecertificeerdalsUniversumschool.DesalnietteminheefthetPallasAtheneCollege
ookoogvooranderetalenten.

VoorbtatalentenbiedthetPallasAtheneCollegeeendoorlopendeleerlijnaan.Als
UniversumschoolheefthetPallasdetaakombtaonderwijstestimuleren.Indeeerstedrie
leerjarenkunnenleerlingenzichinschrijvenvoorderesearchklas.Daarwordteenbasisgelegd
voordeexactewetenschappendiedeleerlingenindehogereleerjarenkunnenuitbreideninde
vakkennatuurkunde,scheikunde,biologieenwiskunde.HetPallasbiedtookwiskundeD,
evenalsmodulesvanhetvaknatuur,levenentechnologie(NLT).Verderishetvooreenaantal
leerlingenmogelijkomexactevakkenopdeuniversiteittevolgendoorzichinteschrijvenvoor
hetJuniorCollegeUtrecht.DaarnaastneemthetPallasdeelaandejaarlijkseOlympiadevoorde
exactevakken.OokishetPallaskoplopervoordeNieuweScheikunde,waarbijderelatietussen
deomgevingenhetverschijnselcentraalstaatbijeenonderzoekendemaniervanleren.Opdit
momentishetPallasinsamenwerkingmetanderescholenbezigmethetontwikkelenvaneen

Pagina35van93

BtaExcellentieCertificaatvoorleerlingendiegedurendehunschoolloopbaaneenverzwaarden
uitdagendbtaprogrammahebbengevolgd.

PallasAtheneCollege,Ede(Bron:gesprekkenmetinspectie)

HetPallasAtheneCollegebenadrukthetbelangvaneendoorlopendeleerlijnbijhet
ontwikkelenvantalent.Ookwildezeschoolgraagdeextrainspanningenvan
leerlingenbelonen.Eenleerlingisnamelijkvaakalleenbereidomzichextrainte
spannenalsereenvoordeelmeetebehalenis.Eenbtaexcellentiecertificaatiseen
voorbeeldvaneenmogelijkebeloning.

Aandachtvoorsportiefencultureeltalent
Opdehavo/vwoafdelingenisnietalleenaandachtvoorcognitiefbtatalent,maar
ookdecultureleensportievetalentenvanleerlingenwordengestimuleerd.Meerdere
scholenhebbenindegesprekkenmetdeinspectiebenadruktdatwanneerleerlingen
demogelijkheidkrijgenomzichteontwikkeleninhuninteressegebied,watsportof
cultuurkanzijn,deresultatenopdeandere(reguliere)vakkenookverbeteren.

VolgensdeleerlingenvanhetChristelijkCollegeNassauVeluwe(CCNV)in
Harderwijkheeftditallestemakenmetzelfregulatie.Inhetkaderhieronderzijn
onderandereuitsprakenvanleerlingenoverzelfregulatieopgenomen.

Creatieftalent:detheaterklas

Voordeontwikkelingvancreatieftalentheeftdeschoolvoordeklassen1totenmet3vande
havoafdelingtheaterklassenopgezet.Dezeklassenzijngehuisvestineenapartgebouwbijde
school.Leerlingenkrijgenlessenineenthuisbasis,dieverzorgdwordendooreenkleineen
vastegroepdocenten.Deleerlingenkrijgennaastdeverplichteleergebiedencommunicatie,
mens&maatschappij,science,wiskundeenbewegingsonderwijs,devakkendans,drama,
zang,muziekenbeeldendevormgevingaangeboden.Zewerkenzelfstandigmeteen
studiewijzerenkrijgenvandedocentenintensievebegeleiding.Omdevierwekenwordtde
leerstofmiddelsdiagnostischetestengetoetst.Voordecreatievevakkenwerkendeleerlingen
periodieknaareenmasterpiece.Leerlingenvandetheaterklassenkrijgenmeerzelfstandigheid
dandeleerlingenindereguliereklassenenhetcontacttussendocentenenoudersis
intensiever.

Alsleerlingenwordenaangemeldbijdetheaterklas,volgteersteenuitgebreideintakeen
vervolgenseenauditie.Daarbijwordtnietalleennaarhetcreatievetalentgekeken,maarook
naarmotivatie.Indevierdeklasvandehavokomenalleleerlingenuitdetheaterklasende
reguliereonderbouwklassensamen.

Deschoolheefteenuitgebreideevaluatieuitgevoerdmetalsdoelteachterhalenfenwatvoor
effectdetheaterklasheeftgehadopdealgeheleprestatiesvandeleerlingen.Uitdeevaluatieis
geblekendatdeleerprestatiesvandeleerlingenuitdetheaterklasbeterwarendandievande
reguliereklassen.

UitspraakvaneenleerlingvanhetCCNVuitdetheaterklastijdenshetleerlinggesprek:
Detheaterklasisvoormijheelbelangrijk.Daaromdoeikookaltijdheelergmijnbestop
school.Ikbensupergemotiveerd.Nietalleenmaarbijdecreatievevakkenalsdramaendans,
maarookbijalleschoolsevakkenalswiskunde,talenenandereleergebieden.Alsiknamelijk
nietmeerbijdetheaterklaszouhoren,zoudatvoormijeendramazijn.Deleerlingenvande
theaterklaszijnheelintensiefmetelkaarverbonden.Wegaanersamenvoor.Ikwilheelgraag
indetheaterklasblijven.

Sportieftalent:TopsporTcentrum

Pagina36van93

OphetCCNVisookruimtevoorsportieftalent.DeschooliseenTopsportSteunpuntenis
aangeslotenbijhetOlympischNetwerkGelderland.Detalentvollesportersopschoolkrijgen
onderwijsindereguliereklassen,maarkunnenspecialemogelijkhedenkrijgenomhunstudie
metsporttecombineren.Somsishetnodigdateentopsportleerlingvrijkrijgtvooreen
trainingsstageofeerdervrijisvoorregulieretrainingenofwedstrijden.Zonodigwordthet
roosteraangepastenmoethuiswerkwordeningehaaldopeenanderedag.Ditgebeurtinnauw
overlegmetdetopsportcordinatorvandeschool.Persporttalenthoudtdecordinatoreen
overzichtbijvanwatdetrainingstijdenzijn,welkeproblemendeleerlingverwachtbijhet
combinerenvandestudieendesport,welkesportprestatieszijngeleverd,enwelke
prestatiedoelendeleerlingopkorteenlangetermijnwilbereiken.Opbasisvandezegegevens
wordteenindividueelonderwijstrajectuitgezet.HetNOC*NSFbehandeltdeaanvragenvoor
deelnameenbepaaltwiegebruikmagmakenvanhetTopsporTcentrum.

UitspraakvaneenleerlingvanhetCCNVuithetTopsporTcentrum:
Alsikeendrukprogrammahebopschoolincombinatiemeteendruktrainingsschema,raakik
ineensoortflow.Danbenikheelerggedisciplineerd.Ikstelmezelfdoelen,ikwerkmet
behulpvaneenstrakschemaenbenerggemotiveerdommijndoelenindesportenopschool
tebereiken.Decombinatievanveelsportenenschoolmaaktdatmijnprestatiesencijfersop
schoolookhogerzijn.()Alsikmindertrainenmeertijdhebvoorschool,merkikdatmeteen
aanmijncijfers.Daaromishetbelangrijkdatdeschoolrekeninghoudtmetmijnsportief
talent.

ChristelijkCollegeNassauVeluwe,Harderwijk(Bron:gesprekkenmetdeinspectie)

HetCCNVheefttijdenshetschoolbezoekbenadruktdatleerlingenuitdetheateren
sportklassenophetgebiedvanzelfregulatieeenvoorspronghebbenopleerlingen
uitdereguliereklassen.Deschoolverwijstnaareenonderzoekvanprof.dr.
Visscher,dieverbondenisaandeRijksuniversiteitGroningen.Visscher(2008)stelt
datleerlingendieopeenhoogniveausporten,instaatzijnzelfeentrajectte
plannendatnaareenprestatiedoeltoewerkt.Daarnaasthebbenzijhetvermogen
omtezienofeenbepaaldehandelingwelofnietaandatdoelbijdraagtenkunnen
zijhuntrajecttussentijdsevalueren.Totslotzijndergelijketalenteninstaattot
zelfreflectieophungeheleleerproces.Naastdezemetacognitievevaardighedenis
hetvoorjongetopsportersechterookessentieelomgemotiveerdteblijvenen
vaardighedentebezittendienodigzijnomeendoeltebereiken.Dergelijkefactoren
spelennietalleenindesporteenrol,maarookbijschoolprestaties.Indesportleer
jedingenwaarjevervolgensopschoolprofijtvanhebt.Inzijnonderzoektoont
Visscherdanookaandatsportieveleerlingenopalleonderwijsniveaushogerscoren
opmetacognitieenmotivatiedanregulierescholieren.Zelfssportievevmbo
leerlingenscorenhogerdanregulierevwoers.

Aandachtvoorinternationaleorintatie
Havo/vwoscholeninhetvoortgezetonderwijshebbennietalleenaandachtvoor
cognitief,sportiefencultureeltalent,maargevenhunleerlingenookde
mogelijkheidzichinternationaalteorinterenentalententeontwikkelenomineen
internationaleomgevingsuccesvoltekunnenfunctioneren.Bekendevoorbeelden
hiervanzijnscholendieversterkttalenonderwijsaanbieden.Leerlingenkunnen
daarmeeerkendeinternationalecertificatenhalen,zoalshetCambridgeenAnglia
certificaatvoorEngels,hetGoethecertificaatvoorDuitsenDELFScolairevoor
Frans.Ookzijnerscholendieervoorkiezenomtweetaligonderwijs(tto)aante
bieden.Maardeinternationaleorintatiehoudtnietopbijhettaalonderwijs.Het
PortaMosanaCollegeinMaastrichtiseenvoorbeeldvaneenschooldiemetveel
aandachtvoorinternationaliseringleerlingenmogelijkhedenbiedtomzichte
ontwikkelen:

Pagina37van93

InternationaliseringiseenspeerpuntvanhetPortaMosanaCollege.Conformonderanderede
richtlijnenvanhetEuropeesPlatformzijnweoponzeschoolalvelejarenbezigom
internationaliseringvormeninhoudtegeven.Internationaliseringgaatoverkennis,
vaardighedenenhoudingen:hetleverteenbijdrageaandeindividueleontwikkelingensociale
vormingvanleerlingen.
Hetdoelvaninternationaliseringismeerledig:leerlingenzijnopdehoogtevaninternationale
geschiedenisenontwikkelingen.Leerlingenkunnenzichhandhavenineeninternationale
samenlevingen(eventueel)eenrolspeleninhetdoorontwikkelendaarvan.

Hetbovenstaandemaaktduidelijkdatinternationaliseringnietopzichstaat,ofdathetalleen
ietsisvoordetalen.Hetgehelecurriculumisdoorwevenmetonderwerpendieraakvlakken
hebbenmetInternationalisering,omookopdiemanieralleleerlingendemogelijkheidtebieden
huntalentenverderteontwikkelen.HetstrevenvanhetPortaMosanaCollegeisdatiedere
leerlingeenbasisvaninternationaliseringmeekrijgt.Daarnaastkrijgenextragemotiveerde
leerlingendemogelijkheidominternationaliseringeennogprominentererolinhun
schoolloopbaantegeven.

ThuisinEuropa
HetPortaMosanaCollegebiedttweetaligonderwijsindeEngelsetaalopvwoniveauaan.
Indeonderbouwwordt50procentvandevakkenindeEngelsetaalaangeboden.Hetaccent
ligtopglobalcitizenshipenaandachtvoordeEuropeseenInternationaleOrintatie.Inleerjaar
4doendeleerlingenhetCambridgeAdvancedExaminEnglish.Daarnawordendetto
leerlingennaasthetregulierevwoprogrammaintensiefvoorbereidophetInternational
BaccalaureaatEnglishA2HigherLevel.Vandevakkenvanhetregulierevwoprogramma
wordenervijfindeEngelsetaalgedoceerd,teweten:ScienceforPublicUnderstanding
(AlgemeneNatuurWetenschappen,ANW),EuropeanandInternationalStudies
(Maatschappijleer,ML),GlobalPerspectives(VaardighedenEducatie),PhysicalEducation(LO)
enCulturalandArtisticDevelopment(CultureleenKunstzinnigeVorming,CKV).Ookde
maatschappelijkestageinvwo5enhetprofielwerkstukvanvwo6biedenveelruimtevoor
extragroeiindeEngelsetaalenaandachtvoorinternationalisering.HetPortaMosanaCollege
stimuleertdettoleerlingenvanleerjaar5huncommunityservice(maatschappelijkestage)in
eenEngelstaligeomgevingtedoen.Dettoafdelingisgestartmeteenpilotwaarineennieuw
examenvak,tewetenGlobalPerspectivesandIndependentResearchvanCambridgeUniversity,
opPreUlevelwordtaangeboden.Datvakrichtzichvoornamelijkopdeontwikkelingvan
academischevaardigheden.HierinwerkendevakkenScienceforPublicUnderstanding,
EuropeanandInternationalStudies,GlobalPerspectivesenEnglishIBnauwsamen.Intto6
doetdettoleerlingexamenvoorditvak.HetextendedessayvoorIndependentResearchis
tevenshetEngelstaligeprofielwerkstuk.

PortaMosanaCollege,Maastricht(Bron:websiteencorrespondentiemetdeschool)

Aandachtvoorhoogbegaafdheid
Hoogbegaafdeleerlingenhebbenvoldoendeuitdagingenmotivatienodigomte
voorkomendatzegaanonderpresteren.Descholendiedeinspectieheeftbezocht,
benadrukkenhetbelangvanvoldoendeenpassendeuitdagingenvoorhoogbegaafde
leerlingen.ZegevenaanbekendtezijnmethettheoretischemodelvanHeller
(1992)datbijdezegedachteaansluit.

Enkeleonderzochtescholenzijnaangeslotenbijhetlandelijknetwerkvan
begaafdheidsprofielscholen.Deonderwijsaanpakkenwaarmeedehoogbegaafde
leerlingenopdezescholenwordengestimuleerd,verschillenenigszins,maarde
gemenedelerbestaatuithetverdiepen,versnellen,verrijkenenverbredenvande
leerstof.HetStedelijkGymnasiumNijmegenlegtdefocusophetverbredenvande
kennisvandezezeercognitiefontwikkeldeleerlingen.Wanneerblijktdateen

Pagina38van93

leerlingmeeraankandandegebodenlesstof,dankrijgtdeleerlingtoestemmingom
deregulierelesteverlatenenindevrijgekomentijdaaneenverbredingsprojectte
werken.

Voorleerlingendiemeeraankunnendanhunklasgenotenbiedtdeschoolhet
Verbredingsprojectaan.Dezeleerlingenkrijgendevrijheidomdeklasteverlatenenaanhun
eigenprojecttewerken.Deleerlingenmogenzelfhetonderwerpvanhunprojectkiezen.De
zogehetenverbrederswordenondersteunddoordocenten.Hetuitgangspuntvoorverbredenis
hetideedateenleerlingdiegestimuleerdwordtomkritischtekijkennaarwelkelessenhij,
gezienzijncapaciteiten,kanmissen,sterkergemotiveerdisindelessenwaarinhijwel
aanwezigis.Indeverbredingwordtzijncreativiteitenmotivatieextragestimuleerd.In
extremegevallenhoudtverbredenhemopdebeenendoethijschoolerbij.Eenbijkomend
voordeelis,dateenbegeleiderdiegoedmetdeverbredermeekijkt,kanzienofdeleerlingde
vaardighedenbezitdiehijnodigheeftomalleenofsamenzelfstandigtewerken.

DeFkaart(facultatiefkaart)wordthalverwegeklas4gebruiktengeeftdeleerlingde
mogelijkheidomdelesteverlaten.DeFkaartisbedoeldomleerlingenderuimtetegevenom
eigenkeuzestemakenbijhetplannenvandeeigenstudietijd.Doordatdeleerlingzichaltijd
weermoetmeldenaanheteindevandelesdiehijheeftverlaten,kandekaartnietgebruikt
wordenomeerdernaarhuistegaan.Erisaltijdschriftelijketoestemmingvandeoudersnodig
enbijmisbruikkandecordinatordekaartweerintrekken.DeFkaartisduseenprivilegewaar
leerlingenverantwoordelijkmeeomdienentegaan.Deervaringleertdatzeditookmassaal
doen.IndeomgangmetdeFkaartziteenlijnmettoenemendezelfstandigheid.Inklas4krijgt
alleeneenleerlingmetgoederesultatentoestemmingvandedocent,ookinklas5is
toestemmingvandedocentnodig,maardecijferszijngeencriteriummeereninklas6krijgt
eenleerlingaltijdtoestemmingvandedocentmitsoptijdaangekondigdenmitsnietinconflict
meteerderaangekondigdeplannenvandedocent.DeFkaartisduseeninstrumentom
leerlingentebegeleidennaartoenemendezelfstandigheidenverantwoordelijkheid.

StedelijkGymnasiumNijmegen(Bron:schoolgids2009/2010)

HetStedelijkGymnasiumNijmegenheefterdusvoorgekozenomdenadrukte
leggenophetverbredenvandeleerstofdoorleerlingenbuitendelesaaneen
verbredingsprojecttelatenwerken.Leerlingenkunnenookcollegesvolgenaande
RadboudUniversiteit.

HetUtrechtsStedelijkGymnasiumheeftgekozenvooreenaanpakwaarin
compactenenverrijkencentraalstaan.Inhaarschoolgidszegtdezeschoolhierover
hetvolgende:

Compacten:delesstofwordt(zomogelijk)incompactevormaangebodenofdeleerlingmaakt
zichineigentempodeleerstofeigen.Hetkanzijndatdedocentdeleerlingvraagttebepalen
welkeopgavenhijofzijkanoverslaan.Detijddiezovrijkomt,wordtgebruiktomin
groepsverbandaaneenprojecttewerken.

Verrijken:deopdrachtwaaraangewerktgaatworden,moetvaneenpittigniveauzijn.Hetisde
bedoelingdatdeleerlingendekanskrijgen,naasthetopdoenvanextrakennis,vaardigheden
teontwikkelenzoalsorganiseren,samenwerken,reflecteren,logischdenken,plannen,
selecterenenevalueren.Deopdrachtwordtfopgestelddoordedocentf,alsdeleerlingen
zelfeenvoorstelhebben,inoverlegzobewerktdoordedocentdatzevoldoetaandeeisenvan
eengoedeverrijkingsopdracht.

Weproberenvooralledeelnemendeleerlingeneenopdrachttemakendiebijhenpast.Hierbij
houdenwerekeningmetdetalentenvandeleerling,desamenstellingvanhetgroepjedataan
eenprojectgaatwerkeneneenredelijkeverdelingvanleerlingennprojectenoverde

Pagina39van93

vakdocenten.Hetprojectmondtuitineenpresentatie:eenposter,filmopname,
muziekuitvoering,maquettee.d.Ditvindtplaatsinjuni.Hetprojectwordtafgeslotenmeteen
evaluatiediegerichtisopdeinhoudnhetprocesvanhetproject.Deleerlingkrijgteen
certificaatmeteenbeoordeling.

UtrechtsStedelijkGymnasium(Bron:schoolgids)

UitdevoorbeeldenvanhetStedelijkGymnasiumNijmegenenhetUtrechtsStedelijk
Gymnasiumblijktdatdehoogbegaafdeleerlingenzoveelmogelijkregulierelessen
blijvenvolgenenzichdaarnaastprojectmatigbezighoudenmethetverbredenen
verrijkenvandeleerstof.HetPallasAtheneCollegeheeftgekozenvooreen
enigszinsandereaanpak:dehoogbegaafdeleerlingenofdeleerlingendiemeer
aankunnendandegemiddeldevwoer,kunnenineensprintklaswordengeplaatst.
Dezeleerlingendoorlopendeleerstofvandeonderbouwintweeschooljarenin
plaatsvandrieenhebbenzoruimteomindebovenbouwextravakkentevolgenof
alvastonderwijsmodulesaaneenuniversiteittevolgen.Denadrukligtdusop
versnellenindeonderbouwenverrijkenindebovenbouw.

VWOSprintiseenspeciaaltrajectvoorhoogbegaafdeleerlingen,waarinzevolopworden
uitgedaagd.Denadrukligtopversnellen,verdiepennverrijken,meteendidactiekdie
specifiekgerichtisopdehoogbegaafdeleerlingenmetonderwijsopmaat,dezogenaamdeTop
Downdidactiek.DezedidactiekisvooralzichtbaarindeSprinturenwaarindeleerlingenopeen
andere(uitdagender)maniermetlesstofbezigzijn.Erisveelaandachtvoorhetlerenaande
handvanprobleemstellingenenonderzoeksvragen.Deleerlingenwerkenmeteeneigenlaptop.
Dezewordtdoorschoolterbeschikkinggesteld.NahetvoltooienvanhetSprinttrajectvolgt
een4jarigbovenbouwtrajectmetextrauitdagingindevormvanuitwisselingsprogrammas,
stagesenprojecteninsamenwerkingmetuniversiteiten.Inhetkadervanmaatwerkvoorde
individueleleerlingkanhetbovenbouwtrajectookin3jaarwordenafgerond.

VWOSprintleerlingenzijnleerlingen,diemeerkunnennmeerwillen.EenSprintleerling
vindthetleukomraadselsoptelossenofomietshelemaaltebegrijpen.EenSprintleerling
kansnelleren,kanveelaanenwordtgestimuleerddooreenuitdaging.
DaarnaastmoetdeSprintleerlingeenpioniersgeestbezitten.HetPallasAtheneCollegeheeft
eenjarenlangeervaringmetgoedVWOonderwijsenbiedtalsBegaafdheidsprofielschoolsinds
enkeleschooljareneenversnellersprogrammaaan,waarinleerlingeneenjaarkorteroverde
onderbouwdoen.DedidactischeopzetvandeVWOSprintklasisechternieuwenzalookin
ontwikkelingblijven.

PallasAtheneCollege(Bron:website)

HetPallasAtheneCollegegeeftaandatzijnhoogbegaafdeleerlingende
mogelijkheidkrijgenomalvastonderwijsopdeuniversiteittevolgen.Dezemanier
omhoogbegaafdeleerlingenvoldoendeuitdagingenopmaattebieden,wordenook
genoemddoordeanderebezochtescholenmetvwoafdelingen.ZogehetenPre
UniversityCollegeslijkenbijuitstekgeschikttezijnomhoogbegaafdeleerlingenop
cognitiefvlakvoldoendeuitdagingtegeveneneenorintatietebiedenopeen
vervolgopleidingindeuniversitairewereld.OokhetStedelijkGymnasiumHaarlem
beschrijftinzijnschoolplandatleerlingenvolgenshethoogbegaafdenbeleid
onderwijsprogrammaskunnenvolgenaandeuniversiteitvanLeiden:

OphetStedelijkGymnasiumwordtspecialeaandachtbesteedaanzogehetenhoogbegaafde
leerlingen.Aandehandvanhetleerlingvolgsysteemvandebasisschoolwordtbekeken
bijwelkevandezeleerlingenproblementeverwachtenzijnomdathuntalentenop
verschillendegebiedenzichnietevenwichtigtotelkaarverhouden.Dikwijlsgaandergelijke
leerlingenonderpresteren.Deleerlingenbijwieditinderdaadhetgevaliswordtprofessionele

Pagina40van93

hulpgeboden.Overigensteltdeschoolveel(zeer)getalenteerdeleerlingen.Indeonderbouw
kunnendegenendieopschoolgoedpresterendeelnemenaanhetverbredingsproject,waarbij
zijdegelegenheidhebbentijdensschooltijdextradingentelerenofspecialevaardighedente
ontwikkelen.Eenenanderwordtinnauwoverlegmetdeoudersgeregeld.Indebovenbouw
kaninoverlegmetoudersendocentenaanleerlingendiegoederesultatenbehalenen
overeengoedewerkhoudingbeschikkenverlofgegevenwordeneenaantallessenperweekte
verzuimen.Indebovenbouwiservoorleerlingendemogelijkheiddeeltenemenaaneen
onderwijsprogrammavandeuniversiteitvanLeiden.Erzijntweecursussen:LAPPtop,dat
gedurendeachtmiddagenwordtgegeven,enhetPreUniversityCollege,datzichovertweejaar
uitstrekt.Voorbeideprogrammasishetaantalplaatsenbeperktenvindteenselectieplaats.

StedelijkGymnasiumHaarlem(Bron:schoolplan)

HetChristelijkCollegeNassauVeluweheeftervoorgekozeneenTalenTcentrumop
tezetten.HetTalenTcentrumiseenruimteindeschoolwaarleerlingen
terechtkunnenvoormaatwerk.Onderbouwleerlingenwordenviadeplusstroom
opgeleidtotjongeonderzoekersenbovenbouwleerlingennemendeelaan
individueletrajecten.LeerlingendieactiefzijnbijhetTalenTcentrummogenonder
lestijdwerkenaaneen(verrijkings)taakdiebijhenpast.Leerlingenwordenactief
betrokkenbijhetopstellenvaneengoedeverrijkingstaak.Opdezemanierwordtde
taakhuneigen,persoonlijkeproject.Leerlingenzijnhierdoorextragemotiveerdde
taaktoteengoedeindetebrengen.Zijwordendaarbijgecoachtdooreenvande
medewerkersvanhetTalenTcentrum.

Differentirenbuitendelessen
Allebezochtescholenzijnheterovereensdatonderwijsopmaattothetbeste
resultaatleidt.Daarbijishetbelangrijkdatdocentenrekeninghoudenmetde
verschillentussenleerlingenendatiedereleerlingoppassendewijzewordt
gestimuleerdomhetbesteuitzichzelftehalen.Tijdensdeleszoudendeleerlingen
zoveelmogelijkindividueelbediendmoetenworden,maarindepraktijkblijktdeze
vormvandifferentiatievaakmoeilijkhaalbaartezijn.Omtochiedereleerlingeen
passendeuitdagingtebieden,differentirendescholenvooralinhun
onderwijsaanbod.Doorleerlingeneengevarieerdkeuzeaanbodtebieden,krijgen
leerlingendemogelijkheidomonderwijsprogrammastevolgendiehetbeste
aansluitenbijhuncognitievecapaciteitenenanderetalenten.
4.2.4
Zichtbaarheidvanderesultatentalentontwikkeling

Dealgemenetendensopdebezochtescholenisdataandachtwordtbesteedaanhet
belonenvanleerlingendieeenbijzondertalenthebbenendaardooropvallende
prestatieshebbengeleverd.Voorbeeldenhiervanzijnprijsuitreikingenaanleerlingen
dieeennationaleolympiade,zoalsdeWiskundeOlympiade,hebbengewonnen.Het
CCNVkenthetspeldjevandeordevandevisuil.Devisuilishetlogovande
school.Ditspeldjewordtuitgereiktaanleerlingendieextraactiviteitenhebben
verrichtenzichbijzonderhebbenonderscheidenindeschoolendaarbuiten.Ookhet
GraafHuynCollegereiktnkeerperjaarhaareigenschoolprijs,deGraafHuyn
Award,uitaaneengetalenteerdeleerling.Verderprobeertdezeschoolde
zesjescultuurbijleerlingentedoorbrekendooraanleerlingencumlaudecertificaten
uittereiken.Leerlingendiegemiddeldeenachtofhogerhebbengehaaldophun
rapport,wordenzoextrainhetzonnetjegezet.Opdezemanierhooptdeschooleen
cultuurtecrerenwaarinpresterenmagenmotiveertzehaarleerlingenomte
strevennaarhogeresultaten.

Ookvoorandereprestatiesishetuitreikenvancertificateneenveelgebruiktemanier
omdetalentenvanleerlingenzichtbaartemaken.Zokrijgenleerlingendieal

Pagina41van93

onderwijshebbengevolgdopdeuniversiteiteenbewijsvandeelnameindevorm
vaneencertificaat.HetPallasAtheneCollegehooptdaarnaastindetoekomsteen
btaexcellentiecertificaatuittereikenaandeleerlingendieeenverzwaard
btaonderwijsprogrammahebbengevolgd.VerderreikthetUtrechtsStedelijk
Gymnasiumeentestimoniumuitindevormvaneengetuigschriftaanleerlingendie
extraactiviteitenopdeschoolhebbengedaan.Ookreiktditgymnasiumcum
laudeensummacumlaudediplomasuitaanleerlingendiebijzondergoed
hebbengepresteerd.

VerderreikthetCCNVeenbewijsvandeelnameuitaanleerlingendiehebben
deelgenomenaaneencursusdidactischevaardigheden.Metditbewijsopzak
mogenbovenbouwleerlingenverrijkingslessenverzorgenvoorleerlingenuitgroep8.
4.2.5
Reflectie

Talentontwikkelingophavoenvwoafdelingenisvooralgerichtophetstimuleren
vancognitieftalent,watnietbetekentdatdescholengeenooghebbenvoorandere
vormenvantalent.Hoogbegaafdheidwordtdoordescholengezienalseenaparte
vormvantalent.Scholenhebbenhierbijaandachtvoorpassendecognitieve
uitdagingen,hetreducerenvanfaalangstenhetvoorkomenvanonderpresteren.

Detalentontwikkelingwordtvooralgekenmerktdoorhetaanbiedenvaneenbreed
scalaaankeuzemogelijkheden,flexibiliteitinonderwijsprogrammasenhet
compacten,verrijkenenversnellenvanleerstof.Daarnaastkrijgenexcellente
leerlingenveelaldemogelijkheidomtijdenshunschoolperiodealmodulestevolgen
inhethogeronderwijsofombuitendelesomaanvakoverstijgendeprojectente
werken.

Dedocentvervulteenbelangrijkerolalshetgaatomhetsignalerenenstimuleren
vandetalentenvanleerlingen.Dedeskundigheidenprofessionaliteitvandocenten
zijnhierbijbelangrijk.Docentenmoetenbovendestofkunnenstaanomde
intelligentevragenvanhoogenmeerbegaafdeleerlingentekunnenbeantwoorden.
Bovendienmoetenzijinstaatomdeleerstofopverschillendemanierenaante
bieden.

Hetsignalerenvanhoogbegaafdheidspeeltookeenprominenterolinvwo
afdelingen.BegaafdheidsprofielscholenwerkensamenmethetCentrumvoor
BegaafdheidsonderzoekinNijmegenomhoogbegaafdheidbijleerlingente
signaleren.Opbasisvandezetoetsenkunnenbijvoorbeeldookonderpresterende
leerlingeninbeeldkomen.

Deprestatiesvanleerlingenwordenvooralzichtbaargemaaktdoorhetuitreikenvan
certificatenenprijzenaanleerlingendiebijzondereprestatieshebbenverricht.
4.3
Talentontwikkelingenlesobservaties

Deinspectieheefttijdenselkvandevijftienschoolbezoekengemiddeldvierlessen
bezochtenbeoordeeldaandehandvaneenobservatiewijzer(ziebijlageVIII).De
inspectieheeftdeschoolverzochtomdelessenzelfaantewijzenenlessituatieste
latenziendietyperendzijnvoordeaanpakvantalentontwikkelingdiedeschool
hanteert.

Pagina42van93

Drieaandachtspuntenstondentijdensdelesbezoekencentraal:

klassenmanagementenlesorganisatie;

pedagogischendidactischhandelen;

differentiatie.

Deinspectieheeftzeerverschillendelespraktijkengezien,waarbijinhetvmbohet
accentlagopworkshopseninhethavo/vwoopregulierelessen.Dedrie
aandachtspuntenzijnhieronderuitgewerkt.

Klassenmanagementenlesorganisatie
Hetklassenmanagementendelesorganisatiewarenindemeestelessen(meerdan
90procent)oporde.Delessenverliepenordelijkengestructureerd.Dedocenten
brachtenvoldoendevariatieaanindeopdrachtenenbetrokkendeleerlingenactief
bijdeles.Erheersteeenveiligenstimulerendleerklimaat.

Pedagogischendidactischhandelen
Ookhetpedagogischendidactischhandelenvandocentenwasindemeestelessen
(95procent)adequaat.Docentengavenveelalheldereinstructiesenerwas
voldoenderuimtevoorhetstellenvanvragen.Ookligthettempowaarindelesstof
tijdensdeleswordtaangebodenhoogenishetenthousiasmewaarmeedocenten
overhunvakgebiedvertellengroot.Eenmooivoorbeelddathierbijaansluit,isde
observatievaneenlesbiologieopeenvandeonderzochtescholen:

Beknoptebeschrijvingvaneenlesbiologietijdenshetschoolbezoekinhetkadervan
talentontwikkeling:

Delesvoldeedaandevoorwaarden(klassenmanagementenklassenorganisatie).Dedocente
gebruiktedeleertijdefficint,delesverliepordelijkengestructureerd.Daarnaastwaserveel
didactischevariatieindeles.Deeerstehelftvandeleswerdbesteedaanklassikaleuitlegmet
individuelebegeleidingenzelfstandigeverwerking.Deandereleshelftstondinhettekenvan
hetpresenterenvanleerlingonderzoek.
Voorafgaandaandelesverteldededocentedatzehetreguliereprogrammacompactaanbood
aandeklas.Naastdezeverplichtestof,dietervoorbereidingophetexamenprogramma
diende,hadzijtijdovervoorverdiependeonderwerpenenleerlingonderzoek(verdiepenen
verrijken).

Voordeuitlegwerdgebruikgemaaktvaneendigitaalbordeneenmindmap.Dedocentestelde
verdiependeenstimulerendevragen.Leerlingenwerdenuitdrukkelijkbetrokkenbijdeuitleg,
waardoorerinteractieontstondtussenleerlingenendocent.Leerlingenwerdenvoorhetbord
uitgenodigdomextrauitlegtegevenaanandereleerlingen.

Opvallendwashettempowaarindeuitlegenhetleergesprekplaatsvonden.Deleerlingen
warendoordesnelheidzeeractiefbetrokkenbijdeles.Nadeinstructiekondenleerlingen
zelfstandigaanhetwerkenhaddedocentetijdomintegaanopdevragenvanindividuele
leerlingen.

Detweedeleshelftstondinhettekenvandeleerlingonderzoeken.Driegroepjesleerlingen
kregenderuimteomhunonderzoektepresenteren.Indevoorafgaandewekenhaddende
leerlingengewerktaanhetopzettenenuitvoerenvan(wetenschappelijk)onderzoek.Voorde
daadwerkelijkeuitvoeringvanhetonderzoekmoestenzedeonderzoeksopzetmet
probleemstelling,deelvragenenmethodiekbepalen.Ditlegdenzeineenwerkboekvast.Het
uiteindelijkeonderzoekwasinArtisAmsterdamuitgevoerd.

Ineenkortnagesprekmetdeleerlingenwerddezelfstandigheidwaarmeezedetaakmochten

Pagina43van93

oppakkenende(relatieve)keuzevrijheidwaarmeezehetonderwerpkondenbepalenals
leerzaam,uitdagendenmotiverendervaren.

Deinstructiesvandedocentegedurendedeheleleskenmerktenzichdoordirectheiden
duidelijkheidopbasisvanwederzijdsrespecttussendocentenleerlingen.

(Bron:lesobservatietijdensschoolbezoek)

Differentiatie
Overhetderdeaandachtspunt,differentiatie,constateertdeinspectiehet
volgende.Slechtsinongeveer25procentvandelessenwerdzichtbaardateractief
gedifferentieerdwerdindeklas.Dedifferentiatieuittezichinhetfeitdatniet
iedereendezelfdeopdrachtenmaakteendateenaantalleerlingendemogelijkheid
kreegomdeleerstoftecompactenenteverrijken.

Zoalsgezegdzijnallebezochtescholenheterovereensdatonderwijsopmaattot
hetbesteresultaatleidt,maardatdifferentiatieindelessenindepraktijkvaak
moeilijkhaalbaarblijkttezijn.Dedocentenmetwiedeinspectieheeftgesproken
gevenhieroveraandatzij,omtegemoettekomenaandetalentenvande
leerlingenenhuneenpassendeuitdagingtebieden,vooraldifferentireninhun
onderwijsaanbod.Dooreengevarieerdkeuzeaanbodkrijgenleerlingende
mogelijkheidomonderwijsprogrammastevolgendiehetbesteaansluitenbijhun
praktischeofcognitievecapaciteitenofanderetalenten.Zekrijgendanbijvoorbeeld
eenopmaatgesnedenprogrammaofkunnenonderschooltijdeenapartprogramma
volgen,zoalscollegesaaneenuniversiteit.Onderwijsopmaatvindtnietzozeer
plaatsindeklas,maarblijktuithettotaleonderwijsprogrammadateenleerling
volgt.

Indegesprekkenmetdelerarenbleekookdathetverwachtingspatroondat
leerlingeneenopmaatgesnedenprogrammaindeklasaangebodenkunnen
krijgen,volgenshennietrealistischenmoeilijkuitvoerbaaris.Eenleraarinhet
voortgezetonderwijsheeftgemiddeld220tot260leerlingenonderzijnofhaar
hoedeendecontacttijdtussenleerlingenleraarisgemiddeldtweedrieuurper
week.Lerarengaventekennendathetprobleemnietzozeerisdatdekennisen
vaardighedenontbrekenomtekunnendifferentiren,maardatdetijdende
gelegenheidontbreekt.Hetvoortgezetonderwijsisdoordecontacttijddieleerling
enleraarhebben,afgestemdopconfectieennietzozeeropindividueelmaatwerk.

Pagina44van93

Stimulerendeenremmendefactoren

Hetonderwijsisvanoudsherbezigmetbenadrukkenwatkinderen(nog)nietkunnen.Zo
wordeninrepetitiesmeteenrodependefoutenvandeleerlingenaangestreeptenworden
oudersvanleerlingenopgebeld,wanneerhetnietgoedgaat.Wijwillenanderskijkennaaronze
leerlingen.OpHofstadMavo,eenkleineschoolmet450leerlingen,isveeloogvoorde
leerlingenenhunindividueletalenten.Naasthetexamen,waarbijhetvanzelfsprekendisdat
leerlingeneendiplomahalen,willenwijdeleerlingenmeerbagagemeegevendanalleen
feitenkennis,waardoorhunkanseninhetvervolgonderwijsendemaatschappijtoenemen.

HofstadMavo,DenHaag(Bron:voorbereidendevragenlijst)

Indithoofdstukstaatdevolgendedeelvraagcentraal:Welkestimulerendeen
remmendefactorenspeleneenrolbijtalentontwikkelingopdescholen?Dezevraag
isgesteldtijdensdegesprekkendieopdeonderzochtescholenzijngevoerd.De
inhoudvandithoofdstukisgebaseerdopzoweldezegesprekkenalshet
literatuuronderzoekendeindrukkenvaninspecteurs.Hieronderwordendefactoren
perthemagesproken.
5.1
Cultuurindesamenleving

InNederlandgeldtaljarenhetmottoiedereenmoetgelijkekansenkrijgen.In
paragraaf2.1isditaltersprakegekomen.Aandachtvoordezwakkereninonze
samenlevingeninhetonderwijsiservolop,maarerisnogonvoldoendeaandacht
voordegetalenteerden.HetactieplanBeterPresteren(zieparagraaf2.2.4)iseen
vandeinitiatievenominhetonderwijsmeeraandachttegenererenvoortalent.In
hetactieplanwordenscholenopgeroepenomeenpodiumvoortalenttecrerenen
leerlingenuittedagenomhetbesteuitzichzelftehalen.Scholendieerinslagenom
totdebestescholenvanNederlandtebehoren,zullenwordenbeloondmethet
predicaatexcellent.Decultuurvangelijkemonniken,gelijkekappenlijkthiermee
enigszinstewordendoorbroken.Deaandachtvoortalentontwikkelingindepolitiek
kanwordenbeschouwdalseenstimulerendefactorvoorscholenomeencultuurte
crerenwaarinexcellerenwordtbeloond.
5.2
Hetonderwijsstelsel

Vakkenopmeerdereniveausvolgen
HetNederlandseonderwijsstelselkenteenvastestructuurmeteenonderscheid
tussenverschillendeonderwijssoorten,vanvmbototgymnasium.Dezestructuur
geeftdeleerlingendemogelijkheidomtestapelen.Echter,hetstelsellaatweinig
ruimtevoorleerlingendievakkenopverschillendeniveauswillenvolgen.Hetiswel
mogelijkombijvoorbeeldeindexamentedoenopdehavoendaarbijeenof
meerderevakkenopvwoniveautevolgen,maardeleerlingzalgewooneenhavo
diplomakrijgen.Descholenwillengraagdatermeermogelijkhedenzoudenzijn
voorleerlingenomvakkenopverschillendeniveaustevolgenendaarookeen
passendeerkenningvoortekrijgen,wantdeextrainspanningvaneenleerlingen
hetbenuttenvanaangeboordtalentlonenopditmomentnognietvoldoende.

Flexibelenbreedonderwijsprogramma
Binneneenonderwijssoortkaneenschoolwelzelfzorgenvooreenflexibelenbreed
onderwijsprogramma.Leerlingenmoetendemogelijkheidkrijgenomteontdekken

Pagina45van93

waarhuntalentenliggenenzodradeleerlingditontdektheeft,ishetdetaakvan
deschoolomdeleerlingvoldoenderuimtetegevenomzijnofhaartalentenverder
teontwikkelen.Zozoudenhoogbegaafdeleerlingenvoldoendeuitdagingmoeten
krijgen.Ditkanbijvoorbeeldwordenbereiktdoordezeleerlingendemogelijkheidte
gevenleerstoftecompactenenteverrijkeneneventueelalonderwijsmodulesinhet
vervolgonderwijstevolgen.Maarookvmboleerlingendieontdekkendatzijeen
grootpraktischtalenthebben,moetendemogelijkheidkrijgenomhierinte
excelleren.Eenbreedonderwijsaanbodwordtgezienalseenstimulerendefactor
voortalentontwikkeling.

Wetenregelgeving:vasteduurvanvwoopleiding
Dewetlijktaandachtvoortalentontwikkelingniettebelemmeren,maarookniet
expliciettestimuleren.Alsbelemmeringervarensommigescholendeverplichte
cursusduurvandeopleiding.Metnamedevwoscholengevenaandatzezichbij
hetinrichtenvanleerroutesvoorzeerbegaafdeleerlingenbelemmerdvoelendoor
devastgesteldezesjarigeduurvandevwoopleiding.Hetisimmersniettoegestaan
eenvwometeencursusduurvanvijfjaarofkorterinterichten.Indepraktijk
blijkenerechterophetvwobegaafdeleerlingentezittendiehetvwodiplomain
minderdanzesjaarkunnenbehalen.Opindividueelniveauisdatooktoegestaan,
maarscholenmogennietbijvoorbaateenvierofvijfjarigevariantvanhetvwo
vooreengroepleerlingeninrichten.

Bekostiging
Deremmendefactordiedebezochtescholenhetmeesthebbengenoemdbetreftde
bekostiging.Aandachtvoortalentontwikkelingblijktkostbaar,ookbinnende
lumpsumfinancieringdiescholenontvangen.Voorbeeldenvanextrakostenzijn:

specialematerialendiemoetenwordenaangeschaftvoorbijvoorbeeld
talentklassenmuziek;
docentendieextratijdstekeninhetontwikkelenvanonderwijsmateriaal
voorgetalenteerdeleerlingen;
hetinhurenvandocentenvanbuitenaf,zoalseentopkokvoorkooklessen
aangetalenteerdeleerlingenofeenwetenschapperdieeenlezinghoudtom
decognitieveleerlingenextrauitdagingtebieden.

Geringeaandachtvoorsocialeopbrengstenenpraktijkvakken
Talentisnietalleenterugtevindenindecognitievevakken.Erzijnookleerlingen
dieopvallendoorhunsocialetalent.Scholenvindendateropditmomentnogte
weinigaandachtisvoordesocialetalentenvanleerlingen.Ookbinnendeinspectie
isditeenpuntvanaandacht.

Daarnaastgevendevmboscholenaandatzegraagzoudenziendatdeinspectie
meeroogheeftvoordeopbrengstenvandepraktischevakken.Deopbrengstenvan
deregulierevakken(zoalsNederlands,Engelsenwiskunde)vandevmboscholen
wordendoordeinspectiebeoordeeldenopdeopbrengstenkaartgeplaatst.De
gemiddeldecijfersopdecentraalpraktischeeindexamenswordendaarentegenniet
vermeld,terwijlvmboscholen(basisenkaderberoepsgerichteleerweg)juisthet
praktischtalentvanleerlingenontdekkenenstimuleren.
Deinrichtingvanhetonderwijsopscholen
5.3

Uitdeschoolbezoekenisgeblekendateenaantalfactorendiebijdeinrichtingvan
hetonderwijsbehoren,eenstimulerendewerkinghebbenoptalentontwikkeling.

Pagina46van93

Schoolbredevisieenaanpakoptalentontwikkeling
UithetrapportUitblinkenopalleniveausvanhetIVAteTilburg(2009)isreedshet
belangvaneenschoolbredevisiebenadruktalsfactoromeensuccesvolinitiatief
voortalentontwikkelingtelatenslagen.Eenschoolbredevisieoptalentontwikkeling
maakthetmogelijkomeenbreeddraagvlaktecrerenonderdocentenenandere
personeelsledenopdeschool.Uitdeschoolbezoeken,dewebsiteanalysesende
gesprekkenmetonderzoekersisgeblekendatscholenhetbelangvaneen
schoolbredevisieoptalententalentontwikkelingonderstrepen,maardatinveel
gevallendezevisienognietisvastgelegdinbeleidsdocumenten.
Eeninitiatiefvoortalentontwikkelingisvaakhetproductvaneenenkele
enthousiastedocent.Omdecontinuteitvanhetinitiatieftewaarborgenwanneerdie
docentdeschoolverlaatenomdraagvlaktecrerenbijhetmanagementenandere
docenten,ishetvanbelangdatereenschoolbredeaanpakvantalentontwikkeling
wordtontwikkelddieverderreiktdanhetinitiatiefvandeenkeleenthousiasteling.
Wederomishetdaarombelangrijkomdeaanpakvantalentontwikkelingdiede
schoolheeftgekozenteborgeninbeleidsdocumenten.

Adequateschoolorganisatie
Hetorganisereneninplannenvanonderwijsonderdelennaasthetreguliere
onderwijsprogrammavereisteenadequateschoolorganisatie.Hiermeewordtonder
meerbedoelddatereenplekinhetroosterwordtgemaakt,datbenodigde
faciliteitenaanwezigzijnendaterduidelijkisgemaaktbijwiede
verantwoordelijkheidligtvoordeprogrammaonderdelendiebuitenhetreguliere
programmavallen.

Docentenzullenookbinnenhuntaakstellingruimtemoetenkrijgenvandedirectie
omnieuweonderwijsonderdelenteontwerpenofgetalenteerdeleerlingentekunnen
begeleiden.Daarnaastzalerindetaakstellingvandocentenruimtemoetenzijn
voorprofessionaliseringsactiviteitenenscholing,zodatdocenteninstaatzijnom
talentenvanleerlingentesignalerenenverdertestimuleren.

Schoolcultuurvoorpresterenenexcelleren
Deschoolmoetuitstralendatpresterenenexcellerenmagendatdebijzondere
prestatiesdieleerlingenleverenzichtbaarwordengewaardeerd.ZoalsministerVan
Bijsterveldtaangeeftinhaaractieplan'BeterPresteren'(2011),moetenscholeneen
podiumvoortalenthebben.DeGraafHuynAwardvanhetGraafHuynCollegein
Geleenishiereenvoorbeeldvan,netzoalshetmotiverenvanleerlingenomhun
talententelatenzientijdensnationalewedstrijden.

Nietalleendezichtbaarheidvantalentdraagtbijaaneenschoolcultuurwaarin
presterenmag,maarookhetvolopbiedenvanmogelijkhedenaanleerlingenomte
excellereninverschillendevakgebieden.Eenschoolwaarinexcellerenwordt
gestimuleerd,stemthaaronderwijsprogrammashierookopafenbiedtleerlingen
dusvoldoenderuimteomtekiezenvooreenonderwijsprogrammawaarinzijhun
talentkunnenontwikkelen.Voorbeeldenhiervanzijnhetversterkttalenonderwijs,
hetTechnasiumendemogelijkheidomonderwijsmodulestevolgeninhet
vervolgonderwijs.Samenwerkenmetexternepartijenenaansluitenbijnetwerken
Onderwijsprogrammasdieaansluitenbijdetalentenvanleerlingenwordenin
sommigesituatiesontworpenen/ofbegeleiddoorexternepartijen.Zoworden
BegaafdheidsprofielscholenbegeleiddoorhetCPSenbegeleidtdeStichting
TechnasiumscholenbijhetopzettenvaneenTechnasiumafdelingbinnendeschool.
Bovendienhebbenscholendemogelijkheidomzichaantesluitenbijlandelijke
netwerkendiezichinzettenvoordetalentontwikkelingvan leerlingenopeen
specifiekgebied.ZobestaaterhetnetwerkvanUniversumscholendatzichinzet

Pagina47van93

voorbtaonderwijsenhetnetwerkvanSportAccentscholendatzichrichtopde
sportievetalentenopeenschool.

Metnameinhetvmbokaneensamenwerkingmethetbedrijfslevenleerlingende
kansgevenomhuntalententeontdekkenentestimuleren.Eenvoorbeeldhiervan
isHetHooghuis,locatieOssStadion,datopdetalentcampussamenwerktmet
bedrijvenwaarbinnendeleerlingenwerkervaringenkunnenopdoenenhuntalenten
verderkunnenontdekkenenontplooien.
5.4
Hetdidactischhandelenvandocenten

Docentenvervulleneenbelangrijkerolalshetgaatomhetherkennenen
ontwikkelenvandetalentenvanleerlingen.Eengoedepedagogischdidactische
relatiemetdeleerlingenhelpthenomdeleerlingenpersoonlijktelerenkennen.Met
nameinhetvmbospeelthetstimulerenvanhetzelfvertrouwenvandeleerlingeen
groterolbijdetalentontwikkeling.Eengoederelatietussenleerlingendocentkan
ervoorzorgendateenleerlingdurfttelatenzienwaarinhijofzijgoedis.Deleerling
kandanookeengesprekaangaanmetdedocentoverdemogelijkhedenzijnofhaar
talentverderteontwikkelen.

Deinspecteurshebbenwaargenomendat,naasteengoederelatietussendocenten
leerling,eengevarieerdaanbodvanleerstofbinneneenlesookeenstimulerende
werkingheeftoptalentontwikkeling.Eendocentmoetinstaatzijnomdeleerstofop
verschillendemanierenaantebieden,zodatleerlingenmeeronderwijsopmaat
kunnenkrijgen.

Voordocentendielesgevenaanhoogbegaafdeleerlingengeldtdatzijinstaat
moetenzijnomhunleerstoftekunnencompactenenteverrijken.Uitde
docentgesprekkenblijktdatindehuidigedocentenopleidingennietofnauwelijks
aandachtbesteedwordtaantalentontwikkelingbijleerlingenenhetlesgevenaan
hoogbegaafdeleerlingen.

Eenstimulerendefactoropdocentniveauisdedeskundigheidinhetvakgebied.Dit
iseenvoorwaardeommetnamezeercognitiefgetalenteerdeleerlingenvoldoende
uitdagingtekunnenbieden.Docentenmoetenbovendestofstaanomde
intelligentevragenvandezegroepleerlingentekunnenbeantwoorden.Bovendien
moetenzijinstaatzijnomsnellelessentegeven,datwilzeggen,lessenmeteen
variteitaanwerkvormeneneenafwisselingvanonderwerpen.

Verderisindegesprekkenopdevmbovestigingenbenadruktdatgoede
vakdocentencruciaalzijnomdepraktischetalentenvanleerlingenteontdekkenen
degetalenteerdeleerlingenvoldoendeuitdagingtekunnenbiedeninde
praktijkvakken.Hetgebrekaangoedevakdocentenblijkteenremmendefactorvoor
talentontwikkelingtezijn.
5.5
Omgevingsfactoren

Overdrachtvanuitbasisonderwijsennaarhetvervolgonderwijs
Omdetalentenvanleerlingenoptimaaltekunnenontwikkelenzouerookopdit
gebiedeenoverdrachtmoetenzijntussenhetprimaironderwijs,hetsecundair
onderwijsenhetvervolgonderwijs.Echter,indepraktijkisdezeverbindingnog
nauwelijkstevinden.Hetdossieronderzoekopdescholenheefthetbeeld
opgeleverddaterinhetonderwijskundigrapportvoornamelijkinformatiewordt
overgedragenoverdezwaktesvanleerlingen,terwijlernauwelijksaandachtwordt
besteedaandesterkekantenofdetalentenvanleerlingen.Descholeninhet

Pagina48van93

voortgezetonderwijszoudengraagziendaterbijdeoverdrachtvanleerlingenmeer
wordtgeschrevenoverdevakkenwaarinleerlingenuitblinken,zodatdescholendit
nogverderkunnenontwikkelenindemiddelbareschoolloopbaanvandeze
leerlingen.

Daarnaastvindenvoscholenhetremmendvoordetalentontwikkelingvanhun
leerlingendatdeextrainspanningendiegetalenteerdeleerlingenhebbenverrichtin
hetvoorgezetonderwijsnietofnauwelijkswordenerkendinhetvervolgonderwijs.
HetPallasAtheneCollegespantzichinomleerlingendieeenverzwaard
btaprogrammahebbengevolgdeenbtaexcellentiecertificaattoetekennen.Dit
biedthunwellichtdemogelijkheidomopdeuniversiteitintestromeninhet
honoursprogrammadatdaarwordtaangebodenaangetalenteerdeleerlingen.

Ouderbetrokkenheid
Positief,opbouwendenwederzijdscontacttussenschoolenoudersende
betrokkenheidvanoudersbijdeschoolwerdenalsstimulerendefactorengenoemd
tijdensdeschoolbezoeken.Ouderskunnennamelijkeenbelangrijkerolspelenbij
hetsignalerenvandetalentenvanleerlingen,omdatzijvaakgoedkunnen
aangevenwatdesterkekantenvanhunkinderenzijn.

Pagina49van93

Toezichtentalentontwikkeling

Inditthemaonderzoekisopveertienscholeneenverkennendonderzoekgedaan
naartalentontwikkeling.Ditheefteenglobaalbeeldopgeleverdoverdemanier
waaroperopdezescholenaandachtwordtbesteedaantalentontwikkeling.Opbasis
vanditonderzoekkunnenechtergeenlandelijkeconclusiesgetrokkenworden.

Indithoofdstukwordtdelaatstedeelvraagbeantwoord:Inhoeverrekande
inspectieinhaartoezichttalentontwikkelingzichtbaarmaken?

Opditmomentheefttalentontwikkelingnoggeenexplicieteplekgekregeninhet
toezichtvandeonderwijsinspectie.Echter,deinspectiezietweleenaantal
mogelijkhedenomtalentontwikkelingteintegrereninhettoezicht.

Talentontwikkelinginhetwaarderingskadervoorvoortgezetonderwijs
Talentontwikkelingzalindetoekomsteenplekkrijgeninhettoezichtdatde
inspectiehoudtopscholeninhetvoortgezetonderwijs.Deinspectiemaakthierbij
eenonderscheidtussenrisicogerichttoezicht,themaonderzoekenenonderzoekenin
hetkadervanhetonderwijsverslag.

Risicogerichttoezichthoudtindatdeinspectieiederjaaropbasisvan
opbrengstgegevens(leerresultaten)ensignalenvanuitdemediaen/ofouders
vaststeltoferopeenschoolaanwijsbarerisico'szijndiedekwaliteitvanhet
onderwijsbenvloeden.Omvasttekunnenstellenofderisico'sinderdaadde
kwaliteitvanhetonderwijsopdeschoolbenvloeden,voertdeinspectieeen
schoolonderzoekuit.Eenwaarderingskader,vastgesteldnaoverlegmethet
onderwijsveld,zorgtervoordatelkeinspecteurhetzelfdetewerkgaat.Inhet
waarderingskaderisvastgelegdwaardeinspectienaarkijktenwanneerdekwaliteit
vanhetonderwijsvoldoendeis.

Naastrisicogerichttoezicht,houdtdeinspectieookthemaonderzoekenen
onderzoekeninhetkadervanhetonderwijsverslag.Ditbetekentdatiedereschool
tenminstenkeerindevierjaarwordtbezochtdoordeinspectie,ookwanneerer
geensprakeisvanaanwijsbarerisico's.Ookbijdezeschoolonderzoekenkan
talentontwikkelingonderwerpvanonderzoekzijn.

Deinspectiewilbenadrukkendatzijernietalleenopwiltoeziendatscholen
aandachthebbenvoorspecifieketalentontwikkeling;hetstimulerenvanmanifeste
cognitievetoptalenten,dieindehogereniveausvanhetonderwijsfunctioneren.
Ookdebasisvanbredetalentontwikkelingverdientaandacht.

Daaromzulleninhettoezichttweelijnenzichtbaarzijn,diedebasisvanditrapport
vormen.Teneersteeroptoeziendatscholenooghebbenvoordelatentetalenten
vanalleleerlingenmiddelsbredetalentontwikkeling.Devraagisdanofdescholen,
gegevenhetfeitdathunopbrengstenvoldoendezijn,inderdaadhetmaximaleuitde
leerlingenhalen.

Daarnaastzaldeinspectieeroptoeziendatscholenaandachthebbenvoorde
cognitiefzeerbegaafdeenhoogbegaafdeleerlingen.Erzalgekekenmoetenworden
ofscholenexcellenteleerlingeneenaangepastonderwijsaanbodkunnenbiedenmet
voldoendeuitdagingenofdezezeergetalenteerdeleerlingendezorgenpassende
begeleidingkrijgendiezenodighebben.

Pagina50van93

Talentontwikkelingzullenweopnemeninhetwaarderingskader(risicogericht
toezicht)voorvoortgezetonderwijs.Zokaneenschoolbeoordeeldwordenopde
zorgenbegeleidingvangetalenteerdeleerlingen,daarnaastishetwellichtmogelijk
omtekijkeninhoeverrehetonderwijsaanbodvandeschoolpassendisvoor
getalenteerdeleerlingendieextrauitdagingbehoeven.Verderishetdenkbaardater
inhetwaarderingskadermeeraandachtkanwordenbesteedaandesociale
opbrengstenvaneenschool,zodatscholenookgestimuleerdwordenomdetalenten
opandereterreinendanalleenhetcognitievetestimuleren.

Hettoezichtvandeinspectiezalzichmetnamerichtenoptalentontwikkelingin
kwalitatievezin,datwilzeggendemanierwaaropscholentalentontwikkeling
hebbenvormgegeveninhunschoolbeleidenaanpak.

Indetoekomstwordthetvoordeinspectiewelmogelijkomeenlandelijkbeeldte
krijgenvantalentontwikkelingdoordeleerwinstdieleerlingenbehaleninbeeldte
brengenenookterelaterenaandetoegevoegdewaardevaneenschool.Hierbijis
devergelijkingmetscholeninsoortgelijkesituatiesvanbelang,maarisookde
samenhangmethetaldannietaanwezigzijnvaneenambitieuzeleercultuurende
aandachtvoortalentontwikkelingopeenschoolinteressant.Deeerdergenoemde
leerwinstmatenkunnendaarbijeenrolgaanspelen.

Talentontwikkelingenhetpredicaatexcellent
Opditmomentisdeinspectiebetrokkenbijdewensvanhetkabinetomhet
predicaatexcellentaandebestescholentoetekennen.Inonzeogeniseen
excellenteschoolookeenschooldiedetalentenvanleerlingenweettevindenen
haarleerlingendekansgeeftomhuntalentenoptimaaltekunnenontwikkelen.De
matevanaandachtvoortalentontwikkelingendeaanpakhiervanzoudaaromeen
belangrijkerolmoetenspelenbijhettoekennenvanhetpredicaatexcellent.

Pagina51van93

Beschouwing

Ditinventariserendonderzoeknaartalentontwikkelinggeeftgeenlandelijken
representatiefbeeld,maardeinspectiewildebevindingenmeegevenomscholente
stimulerenhetlatentetalentvandeleerlingenteontdekkenentestrevennaar
excellentie.

Opbasisvandebevindingenvanditthemaonderzoekbenadruktdeinspectiehet
belangvantalentontwikkelinginhetvoortgezetonderwijs.Deinspectieheeftgezien
dateropscholendieexplicietaandachtbestedenaantalentontwikkelingen
inspanningenverrichtenomtalentenvanleerlingenzowelteontdekkenalste
stimuleren,ereenambitieuzeleercultuurontstaatwaarinexcellerennormaler
wordt.Deleerlingenvoelenzichgestimuleerdomhunbesttedoenenmerkendat
zijnietalleenwordenbeoordeeldopwatzenietkunnen,maardaterjuistookvolop
aandachtisvoordatwaarzegoedinzijnenwaarzenogbeterinkunnenworden.
Ditlevertvoordeleerlingeneenverhoogdemotivatieomtelerenenhunplezierin
hetonderwijsopschoolneemttoe.

Deaandachtvoortalentontwikkelingenexcellerenisdelaatstejarengegroeid,
maarnoglangnietallescholenhebbenexplicieteaandachtvoortalentontwikkeling.
Talentontwikkelingzoueenvanzelfsprekendonderdeelvanhetschoolbeleidmoeten
zijn,omdathetpastbinnengewoongoedonderwijs.Opverschillendeniveaus
binneneenschoolkanergestreefdwordennaarpassendeuitdagingenvoorzowel
docentenalsleerlingen,opdattalentontwikkelingonderdeelwordtvande
schoolcultuur.Daarbijgaathetzowelomdeaandachtvoordebrede
talentontwikkelingvanleerlingen,alsvoorhetstimulerenvancognitieftoptalent.Dit
laatstegeldtmetnamevoorhavoenvwoafdelingen.

Deinspectiebrengtdevolgendepuntenteroverwegingnaarvoren.

Talentontwikkelinginhetstrategischbeleid
Scholenkunnentalentontwikkelingopnemeninhunstrategischbeleid.Daarinligtde
uitnodigingomnatedenkenovertalentontwikkeling,hunvisieoptalentvormte
gevenenhunaanpaktebeschrijvenwaarinzeaangevenwelkedoelenenambities
zenastreven.Havoenvwoscholenkunnendaarbijookvastleggenhoezehun
cognitiefgetalenteerdeleerlingenmeerruimte,mogelijkhedenenuitdagingen
biedenomtoppresteerdersteworden.

Devolgendeonderwerpenkunneneenplektekrijgeninhetstrategischbeleidten
aanzienvantalentontwikkeling:

visie,doelenenaanpak;

breedenflexibelonderwijsaanbod;

maatwerk;

professionaliseringsactiviteitenvoordocenten;

belonenvanextrainspanningenvanzowelleerlingenalsdocenten.

Wanneerdeschoolinhaarstrategischbeleidaandachtheeftvoor
talentontwikkeling,kanditvoordocenteneenstimulanszijnomookindelesmeer
aandachtvoortalentontwikkelingtehebben.

Pagina52van93

Docentvaardigheden
Opdebezochtescholeniszichtbaargewordendatdocenteneencrucialerolspelen
inhetontdekkenenstimulerenvandetalentenvanhunleerlingen.Docenten
handelenveelalopbasisvangevoelenervaring,engevenaandaterinhun
opleidingweinigtotgeenaandachtisbesteedaanexplicietetalentontwikkeling.Om
hetontdekkenenstimulerenvantalentmeeraandachttegeven,zouinde
docentenopleidinghetthematalentontwikkelingeenplekmoetenkrijgen.Daarbijis
hetvanbelangomdeverbindingtemakenmetopbrengstgerichtwerken,zodat
(toekomstige)docenteninstaatzijnhetmaximaleuitleerlingentehalen.

Uitmuntendklassenmanagementspeelteenbelangrijkerolbijtalentontwikkeling.
Hiermeewordtbedoelddateendocentinstaatisomeenordelijkleerklimaatinalle
klassentecrerenennietalleenaandachtteschenkenaan(individuele)leerlingen
metleerachterstandenofproblemenenaangetalenteerdeleerlingen,maardathij
ofzijookoogheeftvoordelatentetalentenvanleerlingenenhendekansgeeft
dezetalententeontwikkelen.Zoraakteenambitieuzeleercultuuralleleerlingen.

Omdecognitiefgetalenteerdeleerlingenvoldoendeuitdagingtebiedenmoeten
docenteninstaatzijnomdeleerstofopverschillendemanierenaantebieden.Het
compacten,verrijkenenverbredenvandeleerstofiseenmanieromdemeer
cognitiefbegaafdeleerlingenvoldoendeuitdagingtekunnenbiedenenomte
voorkomendatdezeleerlingenzichgaanvervelenindeleswatmogelijktot
onderpresterenleidt.

Wettelijkebasis:talentenwet
Indehuidigewetophetvoortgezetonderwijs(WVO)isergeenexplicieteaandacht
voortalentontwikkeling.Dewetstaattalentontwikkelingnietindeweg,maar
stimuleertscholenooknietexplicietomaandachtvoortalentontwikkelingtehebben.
Zoiserindewetweleenartikel(6c)isopgenomenwaarinscholenworden
opgeroepenomachterstandentebestrijden.Eenvergelijkbaarartikeldatscholen
verplichtomextrauitdagingentecrerenvoordemeercognitiefbegaafde
leerlingenontbreekt.Zoblijftdeopdrachtaanscholenimpliciet,alsonderdeelvan
opvattingenovergoedonderwijs.

Dereedsbestaandemogelijkheidomvakkenopeenhogerniveautekunnenkiezen
binnenhetvmboenhavokaneenkrachtigeimpulskrijgenwanneerermeerruimte
inderegelgevingontstaatvoorscholenomorganisatieencursusduur onderling
meeropelkaaraftestemmen.Ookzoudeoverheiddekeuzevanvakkenophoger
niveaubinnen vmbo enhavo moetenhonorerenbinnenvervolgopleidingen.Voor
vwo bestaat demogelijkheidomvakkenopeenhogerniveautekiezen niet.Hier
zoudemogelijkheidoverwogenkunnenwordenomCEplusexamens afte leggenin
eenvak. Het plusdeel heeft danbetrekkingopstofdie deel uitmaakt vanhet
curriculuminhet hogeronderwijsengeeft daaromzicht op
vrijstellingsmogelijkheden.

Meeraandacht voorcognitiefenpraktischtalent inhet vmbo

De samenleving vraagt ompraktisch/technischpersoneel.Inde vmbo basisen
kaderopleidingenzoudendaarom,meerdannu het geval is,leerlingende
mogelijkheid moetenkrijgenomte ontdekkenwaarhun talentenliggenop praktisch
gebied,zodat ze opgeleid wordentot eennieuwe generatie vangetalenteerde
vakmensen. Dit wordt versterkt doorvanafhet eersteleerjaarhet beroepsen
opleidingsperspectiefinhet curriculum aanbod te latenkomen.Endangaat het
zowel omverankering inde loopbaanorintatie alsom de ruimte enpraktisch
ingestokenaandacht die erwordt besteed aanpraktische sectororintatie (pso),

Pagina53van93

zodatdeleerlingenvanafdeeersteklaskennismakenmetdeveleaspectenvanhet
werkenindeverschillendeberoepenenbedrijvenwaarzeeventueelaanhetwerk
gaanomzoeenreelberoepsbeeldtecreren.

Naastaandachtvoordepraktischetalenten,dienterinhetvmbo,ookaandachtte
zijnvoordecognitievetalentenvanleerlingen.Metnameindetheoretischeleerweg
vanhetvmbodienteenleerlingzichttekrijgenopdemogelijkheidomdoorde
stromennaardehavo.

Meeraandachtvoorcognitieftalentinhetvwo
Inhetvwoismeeraandachtvoordetoppresteerdersvangrootbelang.Metname
dehoogbegaafdeleerlingendienenvoldoendeuitdagingtekrijgendooreen
onderwijsprogrammatevolgendatpastbijhunsterkontwikkelendecognitieve
capaciteiten.Docentenzoudeninstaatmoetenzijnomdeleerstoftecompacten,
verdiepenendeverbreden;eendeelvandedocentenzouzichwellichtkunnen
specialiserenophetontwikkelenenaanbiedenvanonderwijsaanzeerbegaafde
leerlingen.Bovendienzoudendecognitiefbegaafdeleerlingendemogelijkheid
kunnenkrijgenomcollegesinhethogeronderwijstevolgen.Eenindividueel
leertrajectspeelthierbijeenbelangrijkerol.Omdeprestatiesvandezeleerlingente
waarderenentebeoordelenzouhetmogelijkgemaaktmoetenwordenomCE
plusexamensafteleggen.Kortomflexibiliteitenruimteinonderwijsprogrammasen
organisaties,inexamenseninonderwijstijdzijnnodigomleerlingendiecognitief
getalenteerdzijndemogelijkheidtegevenomhuntalentenverderteontplooien.

Extraresultatenmoetenlonen
Omeenambitieuzeleercultuurtecreren,zouerinonderwijsookaandachtmoeten
zijnvoorhetbelonenvanextraofextragoederesultaten.Enditgeldtnietalleen
voordeleerlingen;ookinhetpersoneelsbeleidvaneenschoolenhettoekomstige
beleidvoorexcellentescholen,komtdittotuitdrukking.

Extrainspanningenvoordeleerlingzoudenbeloondkunnenwordendoor:

debijzondergeleverdeprestatiesexplicietzichtbaartemaken,bijvoorbeeld
metcertificaten;
eenpassendeerkenningtegevenalsleerlingenvakkenafsluitenopeen
hogerniveau;
vrijstellingenteverlenenvoorvervolgopleidingenenkortereleertrajecten.

Maatschappelijkgezienzoutalentontwikkelingenambitiemeergestimuleerdkunnen
wordendoorhetuitbreidenvanlandelijkevakwedstrijden,zoalsSkillTalentsen
Olympiades.Ookzouermeerbekendheidgegevenkunnenwordenaantalentdoor
hetuitreikenvanprijzen.

Pagina54van93

Bibliografie

Bakken,J.,Kat,M.,Rovers,M.,SchiltMil,T.&Vijfeijken,M.van(2009).Uitblinken
opalleniveaus.Eenverkenningvangoodpracticesophetgebiedvan
talentontwikkelinginhetvoortgezetonderwijs.Tilburg:IVA.

CPB(2007).Excellenceforproductivity?DenHaag:CPB.

Groensmit,M.J.M.E.&MarmerenSchoehuizen,G.M.M.(2001).HetPOPProject.
PersoonlijkOntwikkelingsplan.Begeleidingvooronderpresteerders.Nijmegen:
StedelijkGymnasiumNijmegen.

Heek,F.van(1968).Hetverborgentalent.Milieu,schoolkeuzeen
schoolgeschiktheid.Amsterdam:NoordHollandscheUitgeversMaatschappij.

Jolles,J.(2010).Ellisenhetverbreinen.Overhersenen,gedrageneducatie.
Amsterdam:NeuropsychPublishers.

Kat,M.,Ries,K.de&SchiltMol,T.(2009).Landelijkoverzichtinitiatieven
talentontwikkeling.Tilburg:IVA.

Marzano,J.R.(2007).Watwerktopschool.Researchinactie.Middelburg:Bazalt.

Onderwijsraad(2007).Doorstroomentalentontwikkeling.Onderwijsvoor1218
jarigen.Verkenning.DenHaag:Onderwijsraad.

MinisterievanOCW(2011).ActieplanBeterPresteren.DenHaag:Ministerievan
Onderwijs,CultuurenWetenschap.

OECD(2010).ResultatenPISA2009.Praktischekennisenvaardighedenvan15
jarigen.Arnhem:Cito.

Sligte,H.,BultermanBos,J.&Huizinga,M.(2009).MaatwerkvoorLatente
Talenten?Uitblinkenopalleniveaus.Amsterdam:SCOKohnstammInstituut.

Visscher,C.(2008).Jeugdsport:lerenenpresteren.Over
motoriek,cognitie,tijd,kwaliteiteneffectiviteit.Oratie.Groningen:Rijksuniversiteit
Groningen.

VOraad(2007).KwaliteitsagendaVoortgezetOnderwijs.Tekenenvoorkwaliteit.
Afsprakenvooreenbetervoortgezetonderwijs20082011.Utrecht:VOraad.

VOraad(2010).Ruimtevooriederstalent.VOinvesteringsagenda20112015.
Utrecht:VOraad.

VOraad(2011).Gedegenonderzoekverschillenjongens/meisjesnodig.
Nieuwsberichtopwww.voraad.nl(24augustus2011).

Weenink,D.(2005).Uppermiddleclassresourcesofpowerintheeducationarena.
Dutcheliteschoolsinanageofglobalization.Amsterdam:UniversityofAmsterdam.

Pagina55van93

BijlageI:talententalentontwikkelingindeliteratuur

Eenlangzaamgroeiendeboomkanuiteindelijkdehoogsteboomworden.

(Jolles,2010:64)

HethuidigekabinetheeftdewensomdeNederlandseeconomietotdemondialetop
vijfvankenniseconomientelatenbehoren.Omdezewensterealiserenishet
noodzakelijkalletalenteninhetonderwijstebenuttenendezesjescultuurvoorbijte
streven.Devraagisnu,watkunnenscholeninhetvoortgezetonderwijsdoenom
detalentenvanleerlingenteontdekkenenoptimaalteontwikkelen?

Indezeliteratuurbesprekingwordteenoverzichtgegevenvanenkelerelevante
onderzoekennaartalentontwikkeling.Dedeelvraagdiehierbijaansluit,luidt:

Watwordtindeliteratuurverstaanondertalententalentontwikkeling?

Omdezevraagtekunnenbeantwoorden,zijnerzowelpublicatiesgeraadpleegddie
talententalentontwikkelingbenaderenvanuiteentheoretischehoek,alspublicaties
diegebaseerdzijnopdeonderwijspraktijk.

Overtalententalentontwikkeling:watistalent?

Hetwoordtalentlaatzichnieteenvoudigvattenineeneenduidigebetekenis.We
kunnenheterovereenszijndatwanneeriemandtalentheeft,hijofzijuitblinktop
eenbepaaldgebiedtenopzichtevananderen.Erissprakevantalentwanneer
iemandopvallendbetereprestatieslevertdandemiddenmoot,dande
referentiegroep.Daarnaastkunnenweaannemendatmensenovermeerdere
talentenkunnenbeschikken.

Hetismoeilijkconsensustebereikenoverhetvraagstukinhoeverretalent
aangeborenofaangeleerdis.HetmodelvanHeller(1992,In:Sligte,Bulterman&
Huizinga,2009:2448)geeftonshierovermeerinzichtenlaatziendatzowel
erfelijkheid,alsomgevingsfactoreneenrolspelen.Hellerheeftopbasisvaneen
longitudinaalonderzoekeenoverzichtgemaaktvanfactorendiebijdragenaanhet
ontwikkelenvantalent.Hieronderwordthetmodelkorttoegelicht.

Pagina56van93

Figuur1:MunichmodelofGiftednessandTalent(Heller,1992.Uit:IVAUitblinken
opalleniveaus,2009:11)

Inhetmodelwordenviertakkenonderscheiden.Debegaafdheidsfactorengeven
eenoverzichtvandegebiedenwaarinmensenaanlegvoortalentkunnenhebben.
Degebiedensluitenelkaarnietuit,d.w.z.individuenkunnenopmeerderegebieden
aanleghebbenvoortalent.Ofdeaanlegdaadwerkelijkuitmondtineentalent,hangt
afvandenietcognitievepersoonlijkheidskenmerkenendeomgevingsfactoren.Een
combinatievandezedrietakkenleidenuiteindelijktotprestaties.Ofdezeprestaties
gemetenkunnenwordenalstalent,hangtafvandekwaliteitvandezeprestaties.

HetmodelvanHellerisgebaseerdopdetheorievanmeervoudigeintelligentiesvan
Gardner(1983.In:IVA,2009:1213).Hellerlaatbijzijnoverzichtvan
begaafdheidsfactorenziendatnietalleencognitieveintelligentieeenrolspeeltbij
talentontwikkeling,maarookdeanderevormenvanintelligentiedieGardnerheeft
geformuleerd:

verbaallingustischeintelligentie(luisteren,spreken,lezen,schrijven,
coderenendecoderenvantaal)
logischmathematischeintelligentie(probleemoplossen,redeneren,logica,
rekenenenwiskunde)
visueelruimtelijkeintelligentie(navigeren,ontwerpen,architectuur,

schilderen,beeldhouwen,inrichten,decoderen)

muzikaalritmischeintelligentie(componeren,optreden,waarderenen
herkennenvanmuziek,patronenherkennen)
lichamelijkkinesthetischeintelligentie(sportievevaardigheden,dans,
lichaamstaal,toneel,handig/ambachtelijkbezigzijn)

Pagina57van93

naturalistischeintelligentie(onderscheiden,herkennen,gedetailleerd

observeren,categoriseren,verzamelen,samenhangendegehele

onderscheiden,groenevingers,dierenverzorgen)

interpersoonlijkeintelligentie(empathie,organiserenenleidenvangroepen,
relatieskunnenaangaanenonderhouden,conflictoplossing,teamwerk)
intrapersoonlijkeintelligentie(reflectie,zelfkennis,zelfsturend,doelen
stellen,plannenmaken,evaluatie,bewustvanwaardenennormen)

Omtalentinalzijnhoedanighedentestimulereninhetonderwijs,ishetdusvan
belangdaternietalleenaandachtwordtbesteedaancognitievevaardigheden,maar
ookaandevaardighedendiesamenhangenmetdeanderebovengenoemde
intelligentiegebieden.

Talentontwikkelingopleerling,leraarenschoolniveau

Omtalentenoptimaaltekunnenontplooien,benadruktMarzano(2007)datniet
alleeneenberoepgedaankanwordenopdeleerlingzelf,maardatookdocentenen
deschoolalsgeheelhierbijbetrokkenzijn.Marzanoheeftopbasisvaneenmeta
analysevanonderwijsonderzoekinCanada,AmerikaenEuropa,waaronderook
Nederland,elffactorenbenoemddieeenpositieveinvloedhebbenopde
leerprestatiesvanleerlingen.Figuur2geefteenoverzichtvandeverschillende
factorenperniveau.

Figuur2:ModelvanMarzano:factorendieeenpositieveinvloedhebbenopde

leerprestaties(2007:8)

Pagina58van93

Leerlingniveau
Ophetniveauvandeleerlingspelendriefactoreneenrolinhetbenvloedenvan
schoolsucces.Deachtergrondkenmerkenvanleerlingenblijkendebelangrijkste
voorspellertezijnvoorschoolsucces.Helaaszijndezekenmerkendoordeschool
nauwelijkstebenvloeden(Marzano,2007:117).TochisMarzanovanmeningdat
negatieveachtergrondkenmerkenmetbehulpvaninterventiesvanuitdeschool
benvloedkunnenworden.

Uitveelonderzoekenblijktdathetsociaaleconomischmilieu(SEM)waaruiteen
leerlingkomtdebelangrijksteparameterisvoordeschoolprestatiesvanleerlingen.
Dethuissituatie,eenvandeonderdelenvanhetSEM,isbenvloedbaardoorde
school.DethuissituatieisdoorMarzanoopgesplitstindevolgendeonderdelen:

communicatieoverdeschool:interessevandeoudersoverhetschoolwerk
vandekinderenendecommunicatiedaarover;
supervisie:toezichtophetgedragvandekinderen;
opvoedstijl:eendemocratischeopvoedstijlblijktdeleerprestatiesvande
leerlingenhetbesteteondersteunen.

Marzano(2007:124)adviseertscholenomgratistrainingenaantebiedenvoor
ouderswaarinhetbelangvandebovenstaandedrieaspectenvaneengeschikte
thuissituatievoorleerlingenonderdeaandachtwordengebracht.

NaastdefactorthuissituatiewordtdoorMarzanoookhetbelangonderstreeptvan
deachtergrondkennisvandeleerlingen.Metachtergrondkenniswordtde
intelligentievanleerlingenbedoeld,waarbijhijeenonderscheidmaakttussen
gekristalliseerdeintelligentie(kennisvanfeiten,generalisatiesenprincipes)en
vloeiendeintelligentie(abstractredeneren,capaciteitenefficintievanhet
werkgeheugen).Eenhogevloeiendeintelligentie,maakthetmakkelijkerom
gekristalliseerdeintelligentieteverwerven.Eenlagegekristalliseerdeintelligentie
hoeftnietaltijdgepaardtegaanmeteenlagevloeiendeintelligentie.Wanneer
iemandeenhogevloeiendeintelligentieheeft,maarovereenlagegekristalliseerde
intelligentiebeschikt,kanditbetekenendathijofzijteweinigmogelijkhedenheeft
gehadomzijngekristalliseerdeintelligentietevergroten;metanderewoorden
iemandheeftnogteweinigervaringenopgedaan.Ditlaatstgenoemdeis
benvloedbaardoordeschoolviaeendirecte(hetorganiserenvanbuitenschoolse
activiteitenofmentorschapinrichtenmetvolwassenenuitdesamenleving)en
indirectebenadering(dewoordenschatvanleerlingenvergroten).

Naastdethuissituatieenachtergrondkennisismotivatiedederdeinvloedrijkefactor
opleerlingniveau.Motivatiekanbeschrevenwordenintermenvandrijfveren:het
strevennaarsuccesofdeangstomtefalen.Iemanddiestreeftnaarsuccesgaat
graageenuitdagingaan,maariemanddiebangisomtefalenzaljuisthet
tegenovergesteldedoen,deuitdaginguitdeweggaan.VolgensMarzano(2007:
144)kaneenschooldemotivatievanleerlingenbenvloedendoordecompetitieve
aardvansuccesindegroepteveranderen,leerlingenprojectenlatenuitvoeren
waarbijzedekanskrijgenhunpassieteontdekken,leerlingeninformatiete
verstrekkenovermotivatieenzetetraineninhetsturenvanhunmotivatie.

Leraarniveau
Dedidactischeleerstrategienwaarovereenleraarbeschikt,kunnenbeschouwd
wordenalsdeeerstefactoropleraarniveaudiedeschoolprestatiesvaneenleerling
positiefkanbenvloeden.Eengoedeleraarbeschiktovereenuiteenlopendscalaaan
didactischestrategien,waarbijdegekozenstrategieisafgestemdopde
leeractiviteitdievandeleerlingwordtgevraagd.

Pagina59van93

Eenanderefactoropleraarniveauishetpedagogischhandelenenhet
klassenmanagement.Hiermeewordtbedoelddateendocent:

regelsenroutinesopsteltenzorgdraagtvoordenalevingdaarvan;
maatregelenneemtbijordeverstorendgedrag;
zorgtvooreeneffectieverelatietussenleraarenleerling;
eenjuistementalehoudingheeftinpedagogischhandelenen

klassenmanagement.

Detweelaatstgenoemdenverdienenverdereuitleg.Omalsdocenteeneffectieve
relatieoptebouwenmetdeleerlingenishetvanbelangomdominantgedragophet
juistemomentaftewisselenmetmedewerkendgedrag.Metdejuistementale
houdingwordtbedoelddatdocentenalertzijnopverstorendgedragenopeenniet
emotionelezakelijkemanierhieropreageren.

TenslottesteltMarzanodateengoededocenthetonderwijsleerprogrammadathij
gebruikt,stuurtenherontwerptomhetzogoedmogelijkaantelatensluitenbijde
leerlingen.Ditbetekentonderanderedatervandeleraarwordtverwachtdathij
nieuweleerstofopverschillendemanierenaanbiedt.

Schoolniveau
Omdeschoolprestatiesvanleerlingenteverbeteren,spelennietalleenfactorenop
leerlingenleraarniveaueenrol,maarookdeschoolalsgeheelheeftde
verantwoordelijkheidhiervoorzorgtedragen.ErzijnvolgensMarzano(2007:21
66)vijfschoolfactorendiedeschoolprestatiesvanleerlingenbenvloeden:

eenhaalbaarengedegenprogramma:geefleerlingenvoldoendetijdomte
leren;
uitdagendedoeleneneffectievefeedback:nadrukopprestatiesenhet
bewakenvanhetleerproces;
betrokkenheidvanoudersengemeenschap:goedecommunicatietussen
schoolenoudersenviceversa,deelnamevanoudersengemeenschapaan
alledaagseactiviteiteninenronddeschool,ouderparticipatieinhetbestuur
vaneenschool;
veiligeenordelijkeomgeving:dezefactorgeldtzowelvoordeleerlingals
voordeleraar.Hetformulerenvanroutinesenregelsopschoolniveauis
hiervoorvanbelang;
collegialiteitenprofessionaliteit:collegiaalgedragwordtgetoondwanneer
lerarenelkaarondersteunen.Onderprofessionaliteitwordtonderandere
verstaandatlerarenhetgevoelhebbendathuninspanningendoeltreffend
zijn.

Talentontwikkelingvanuitneuropsychologischperspectief

Onlangsheeftneuropsycholoogprof.dr.J.JolleseenboekuitgegevengetiteldEllis
enhetverbreinen(2010).Inditboeklegthijonderandereeenrelatietussende
ontwikkelingvandehersenenbijadolescentenendeschoolprestatiesvandeze
jongeren.Hijconcludeertdatdehuidigeinrichtingvanhetonderwijsaangepast
moetwordenomdetalentenvanjongerenoptimaaltotznrechttelatenkomen.
Jolles(2010:71)legtuitdattalenttemakenheeftdesnelheidwaarmeede
herseneninformatieverwerken,enmetdeefficintiewaarmeezezintuiglijke
prikkelsvasthoudeninhet werkgeheugenenvervolgensvergelijkenmetwatinhet
langeretermijngeheugenligtopgeslagen.

Neuropsychologischonderzoekheefttweenieuweinzichtenopgeleverd:

Pagina60van93

dehersenenzijnopeenlatereleeftijdvolgroeiddanverwacht.Inhet
bijzonderdeprefrontaleschorsdieervoorzorgtdatwevooruitkunnen
denken,emotiesbewustkunnenvoelen,opwellingenbeheersen,kunnen
plannen,keuzeskunnenmaken,kunneninvoelenwatanderenbedoelenen
zinkunnengevenaanonsbestaan;
erzijngrotereverschillenindeindividueleontwikkelingvandehersenen
vankinderendanvoorheengedacht.

Jollesconcludeertdatdehuidigeinrichtingvanhetonderwijsnietaltijdaansluitbij
debovengenoemdeinzichten.Teneerstemoetenjongerenalineenrelatiefvroeg
stadiumeenvakkenpakket,profielofvervolgopleidingkiezen,terwijlhunhersenen
nognietvolgroeidzijnensommigeleerlingendezekeuzesduseigenlijknogniet
kunnenmaken.Tentweedeiserinhethuidigeonderwijssysteemteweinig
aandachtvoorindividueleverschillentussenleerlingen.Gedifferentieerdonderwijsis
dusvanbelangomtegemoettekomenaandieverschillen.

Eenvoorstelomtegemoettekomenaandeverschillentussenjongerenenmet
namedesekseverschillen,isafkomstigvandevoorzittervandeverenigingvan
Christelijkeschoolbesturen,deheerWimKuiper.Hijpleitvoorhetapartlesgeven
aanjongensenmeisjesomdeprestatiesvanjongensinhethuidigeonderwijste
vergroten.Meisjesblijkenhetnamelijksteedsbetertedoeninhetonderwijs,terwijl
deprestatiesvanjongensachterblijven.Wellichtisgescheidenonderwijstussen
jongensenmeisjeseenoplossing,maarerismeeronderzoeknodig,aldusdeVO
raad(2011).

Talentherkenningentalentontwikkelingindepraktijk

Omtalenttekunnenstimulerenmoetheteerstwordenontdekt.Voorhetsignaleren
vantalentkaneenschoolinstrumenteninzetten,maardeoplettendheidvan
docentenisminstenszobelangrijk.

Instrumentenvoortalentherkenning

HetSCOKohnstammInstituut(2009:3048)heefteenoverzichtgemaaktvande
(toets)instrumentendiescholenkunnengebruikenomdetalentenvanhaar
leerlingenteontdekken.

Devolgendeinstrumentenzijngenoemd:

traditioneleintelligentietestenwaarmeehetIQvanleerlingeninkaartwordt
gebracht;
leerpotentieeltestswaarmee,integenstellingtotdetraditionele
intelligentietoetsen,niethetreedsontwikkeldcognitiefvermogenwordt
getoetst,maarjuistwordtgemetenwathetleerpotentieelvaneenleerling
is.Erwordentweemeetproceduresgebruikt,namelijkdepretesttraining
posttestprocedureofthetrainwithintestprocedure;
neuropsychologischetestsenvragenlijstendieeenofmeerdere

deelgebiedenvanexecutievefunctiesvandehersenenmeten;

vragenlijstenomdemotivatievanleerlingenteachterhalen.

DeconclusievanhetSCOKohnstammInstituutisdatdebovengenoemde
instrumentenmoeilijkdirecttoepasbaarzijninhetvoortgezetonderwijsvanwegede
vraaglastentijdsinvestering.Daaromishetvanbelangdaternietalleenmet
instrumentenwordtonderzochtwelketalentenleerlingenhebbenenhoeze

Pagina61van93

gestimuleerdkunnenworden,maardateenoplettendedocentmisschiennogwel
belangrijkeris.

Talentherkenningenontwikkelingopleraarniveau

Sligte,Bulterman&Huizinga(49125:2009)hebbenmetbehulpvaninterviewsmet
twaalfconnaisseurs,docentendiebekendstaanomhunvaardighedenommet
talentvolleleerlingenomtegaan,proberenteachterhalenhoedocententalenten
kunnenopsporenenontwikkelenbijhunleerlingen.

Talentherkenningopleraarniveau
Alshetgaatomtalentherkenning,danzijnveelconnaisseurshetmetelkaareens
dathetbelangvancijfersterelativerenis.Eenlaagcijferhoeftnietpersete
betekenendatiemandgeentalent,datkannamelijkookeentekenvan
onderpresterenzijn.Devoorkeurvandeconnaisseursgaatuitnaarhetauthentiek
toetsenmetbehulpvaneenportfolio,maaruiteindelijkwordendezeportfoliosvaak
ookweerbecijferd.

Omdeuiteenlopendetalentenvanleerlingenaanteboren,gevendeconnaisseurs
aandathetbelangrijkisomgevarieerdeenopenopdrachtentegevenwaarbijeen
beroepwordtgedaanopdeverschillendevormenvanintelligenties,zoalsdiedoor
Gardnerzijnonderscheiden.Ookhetaanbiedenvangevarieerdeleersituaties
kunnenverborgentalentenvanleerlingenblootleggen.Sligte,Bulterman&Huizinga
(59:2009)concluderendatwanneereenschoolsesituatiewordtontstegen,dekans
stijgtdatnietschoolsetalentenvanleerlingenzichtbaarworden.

Derelatietussendeleraarendeleerlingenwordtdooralleconnaisseursgenoemd
alseenbelangrijkaspectintalentontwikkeling.HetSCOKohnstammInstituutstelt
datdevakinhoudelijkeenvakdidactischezoektochtvaneendocentingebeddientte
zijnineenzoektochtnaardeleerlingzelf.Depedagogischerelatieisdusde
voedingsbodemwaaroptalentkangroeien.

Talentontwikkeling:onderwijsaanbodenleeromgeving
Naasthetherkennenvantalentisookhetontwikkelenvantalenteentaakvoor
docenten.OpdevraagWelkekennisenvaardighedenzijnvanbelangomeen
leeromgevingenonderwijstekunnencrerenwaarinelkeleerlingwordtuitgedaagd
echttelatenzienwathijofzijkan?zijndevolgendeonderwerpengenoemd.

Meerdereconnaisseursgevenaanmoeitetehebbenomeenapartlesaanbodvoor
uitblinkersbinnendeklasaantebieden.Deaandachtdiezeaandezegroep
leerlingenschenken,isveelalingebedinhetregulierelesprogrammaeninde
regulieredidactiekdieopalleleerlingenindezelfdeklasvantoepassingis.De
lesmethodesdiezegebruikenzijnvaaknietgeschiktvoordezeleerlingen,dushet
vraagtvandedocentenveelinvesteringineigentijdomeenlesaanbodvoordeze
groeptemaken.

Didactischevariatiewordtnietalleengebruiktomtalentteherkennen, maarookom
talentteontwikkelenentestimuleren.Eenactiverendedidactiekwaarbijaandacht
isvoormeervoudigeintelligentiescheptvoorleerlingeneenomgevingwaarinze
wordenuitgedaagdomtelatenzienwat zekunnen.Hoegevarieerderhetaanbod,
hoegroterdekansdatleerlingenkunnenlatenzienwatzeinzichhebben.

Deconnaisseursbenadrukkenverderdattalentontwikkelingenruimtevoor
creativiteit handinhandgaan.Doorleerlingenvrijeopdrachteneneenzekeremate
vankeuzevrijheidte bieden,krijgenleerlingenzelfhet gevoel zeggenschapoverhun

Pagina62van93

lerentehebben,wathunmotivatieomgoedwerkafteleverentengoedekomt.
Uiteraardmoetenleerlingenookbepaaldebasisvaardighedenonderdekniekrijgen,
duseenbalanstussenverplichtetakenenvrijheidtevinden,iseenuitdagingvoor
dedocent.

Naasthetbiedenvankeuzevrijheid,isdemotivatievanleerlingenookpositiefte
benvloedendoorhetonderwijsaanbodtoetespitsenophunbelevingswereld.Deze
aansluitingkangezochtwordenbijdehobbysvanleerlingenofdooronderwerpen
uitdeactualiteittebehandelen.Envandeconnaisseurslaatzelfszijndidactiek
aansluitenbijdezapcultuurvandejongeren,d.w.z.snelwisselenvanonderwerpen
enjongerenmeerderedingentegelijkertijdlatendoen.

Totslotonderstrependeconnaisseurshetbelangvaneendynamische
leeromgeving.Nietalleeninstructiesingrotegroepen,maarookdemogelijkheden
omaankleineregroepenlestegevenofindividueleleerlingentecoachen.
Daarnaastishetinhetvmbogewenstomleerlingendemogelijkheidtegeven
levensechtteleren.Ditkangerealiseerdwordendoorbinnendeschool
nagebootstebedrijvenoptezetten.Ookbuitenschoolseactiviteitenkunnenworden
georganiseerdomdetalentenvanleerlingenaantesprekenentestimuleren.

Coachingenbegeleidingdoordedocent
Overcoachingenbegeleidingtenaanzienvantalentontwikkelinghebbende
connaisseurshetvolgendegezegd:eenleraarkomtpasaanhetcoachenen
begeleidenvanindividuentoealsdaarvoorruimteenrustisindeles.Demanier
waaropeendocentzijnofhaarlesorganiseertenkeuzesmaakttussen
gezamenlijkeinstructieenindividueleaandachtisbelangrijk.

Demanierwaaropleerlingenbenaderdenaangesprokenwordendoordedocent
speeltookeenrolintalentontwikkeling.Hetbelangvaneenpositievebenadering
wordtdooralleconnaisseursopgemerkt.Hierdoorishetmogelijkeenpersoonlijke
relatiemetdeleerlingenoptebouwenendurvenzeeerdereenuitdagingaante
gaan.Eenpositievebenaderingmoetwelrealistischzijn.

Dedidactiekwaarbijtalentvolleleerlingenwordeningezetomandereleerlingente
coachenwordtdoorsommigenookgezienalswaardevolinhetontwikkelenvan
talent.Goedklassenmanagementishierbijwelbelangrijk,omdathetooksnel
roemoerigenrommeligkangaanwordenindeles.

Uitblinkenopalleniveaus

HetIVA,instituutvoorsociaalwetenschappelijkbeleidsonderzoekenadvieste
Tilburg,heeftin2009eeninventariserendonderzoekuitgevoerdnaarde
verschillendeinitiatievenophetgebiedvantalentontwikkelingdiescholenhebben
genomennaaraanleidingvandeKwaliteitsagendaVO(20082011)waarinhet
bevorderenvanexcellentieenhetbiedenvanpassendonderwijsvooriedereenals
beleidsprioriteitenzijngeformuleerd(zieparagraaf1.2).Inhetonderzoeksrapport
Uitblinkenopalleniveausbeschrijft zijeenaantalvoorbeeldenvangoodpractices,
d.w.z. scholendiezichinzettenomtalentontwikkelingtestimulerenenom
leerlingendemogelijkheidtegevenomteexcelleren.In dezeparagraafworden de
belangrijkstebevindingensamengevat.

Hetrapportbegintmet eenbesprekingvan factorendie eenrol spelenbij

doorstroomentalentontwikkeling.Dezefactorenzijn overgenomenuithet
gelijknamigerapport vandeOnderwijsraad (2007).Vervolgenswordeninhet
rapport de aspectenbeschrevendie eenrol spelenbijde implementatie,uitvoering

Pagina63van93

enevaluatievaneeninitiatiefophetgebiedvantalentontwikkeling.Deze
zogenoemdesuccesfactorenwordenhieronderkortbesproken.

Visieoptalentenaandachtvoorbegaafdheidsfactoren
Eenduidelijkevisieoptalentishetstartpuntvooreengeslaagdinitiatief,d.w.z.een
geslaagdeaanpakomtalentontwikkelingtebevorderen.Descholenzijnhetmet
elkaareensdatleerlingendekansmoetenkrijgenomhuntalententeontdekkenen
tebenutten,maardathetniettenkostemaggaanvanandereontwikkelterreinen.
Elkeleerlingmoetuiteindelijkookgewooneenschooldiplomahalen.

Integratieinschoolbeleidenprofessionaliseringvandocenten
Eeninitiatiefkomthetbestetotznrechtwanneerhetgentegreerdisinhet
schoolbeleidennietslechtshetresultaatisvannenthousiastedocentdiedekar
trekt.Hettrainenvandocentendiehetinitiatiefkunnenblijvenuitvoerenen
vormgevenishierbijbelangrijk.HetIVAconcludeertdatbijinitiatievenophet
gebiedvancognitieftalentvaakgebruikwordtgemaaktvanintensieve
professionalisering,voorinitiatievenopcultureelensportieftalentwordenervaak
mensenvanbuitenafingezet.Bijdeinitiatievenophetgebiedvanbtatechnischen
intrapersoonlijkgebiedwordengeenprofessionaliseringsactiviteitingezet.

Implementatieenaanpassingen
Deimplementatieenaanpassingendievereistzijnindeprogrammainhouden
programmastructuurzijnsterkafhankelijkvanhetgekozeninitiatief.Voorsportief
talentkanbijvoorbeeldeenLOOTlicentiewordenaangevraagdom
roostertechnischeaanpassingenmogelijktemaken.Wanneergeenspecialelicenties
kunnenwordenverkregen,kunnenleerlingeninsommigegevallendispensatie
krijgenvoorregulierelessen.

Bijdeimplementatieenuitvoeringvaninitiatievenwordtvaakdesamenwerking
gezochtmetexternepartijen.Omcognitieftalenttestimulerenwordter
bijvoorbeelddemogelijkheidgebodenomlessentevolgenbijeenvervolgopleiding.
Eenandereoptieishetaanbiedenvanverdiepingslessen,waarbijvrijstellingvoor
regulierelessenvaakgebruikelijkis.Ookishetmogelijkomeen
onderwijsprogrammaofactiviteitbuitendelestijdenomaantebieden.Alle
gesprekpartnersbenadrukkendatdeimplementatievanbenedenafmoet
plaatsvinden.Ditbetekentdatervanafdestartenthousiasteenbetrokkendocenten
wordenbenaderddievoldoendedraagkrachtmoetencreren.

Loopbaanorintatieenbegeleiding
OpbijnaallescholendiezijnbetrokkeninditonderzoekwordtLOBvaaklosgezien
vantalentontwikkeling.Verdervaltopdatdeleerlingendiebetrokkenzijnbijeen
initiatiefdezelfdeLOBkrijgenalsdeleerlingendienietdeelnemenaanhetinitiatief.
TijdensdeLOBwordtvoornamelijkaandachtbesteedaanprofielkeuzeofdekeuze
vooreenvervolgopleiding.Loopbaancompetentieskomenweinigaanbod,weliser
aandachtvoorkennismakingmethetwerkvelddataansluitbijhetinitiatief.

Zichtopeffectiviteitvanhetinitiatief
Helaashebbenscholenweinigzichtopdeeffectiviteitvanhetinitiatief.Scholendie
zijnaangeslotenbijeennetwerk,zoalscultuurprofielscholen,zijnconcreterbezig
methetmetenvandeeffectiviteit.Deeffectiviteitwordtvaakgeoperationaliseerd
alsleerlingenoudertevredenheid,doorstroomnaareenvervolgopleidingen
toenamevanschoolprestaties.

Pagina64van93

Randvoorwaarden
Derandvoorwaardendiedoordescholenzijngenoemdvooreensuccesvolleaanpak
ophetgebiedvantalentontwikkeling,zijn:

betrokken,enthousiasteenflexibeledocenten;
draagvlakonderdocentenenmanagement;
aanwezigheidvanbenodigdefaciliteitenzoalsbeschikbaretijd,geschikte
ruimteenfinancilemiddelen;
aanwezigheidvaneenhelderconcepteneengoedemethode;
aansluitingbijhetprofielvandeschooleninteressesvanleerlingenen
docenten;
kwalitatiefgoededocentenenvoldoendemogelijkhedenvoor

professionalisering;

cognitiefniveauvanleerlingen:deelnameaanhetinitiatiefmagnietten
kostegaanvandeschoolprestaties.

Samenvatting

HetmodelvanHeller(1992)geeftaandatiedereenovertalentenkanbeschikken.
Talentwordtinditmodelbeschouwdalseenaangeborenbegaafdheiddietot
uitzonderlijkeprestatieskanleiden,mitsdebegaafdheidopdejuistewijzewordt
gestimuleerdvanuitdeomgevingeneraandachtwordtbesteedaandeontwikkeling
vannietcognitievepersoonlijkheidskenmerken.

Onderwijskanaangeborenbegaafdhedenvanleerlingennietveranderen,maarkan
weleenzekereinvloeduitoefenenopdenietcognitievepersoonlijkheidskenmerken
endeomgevingskenmerkenomdebegaafdhedenvanleerlingentotbloeitelaten
komen.Inhetonderwijskunnenerzowelopschool,alsopleraarenleerlingniveau
(Marzano,2007)stappenwordenondernomenomdetalentontwikkelingvan
leerlingeninkaarttebrengenentestimuleren.

Inzichtenvanuitdeneuropsychologie(Jolles,2010)onderstrepenhetbelangom
rekeningtehoudenmetindividueleverschillentussenleerlingeninhetonderwijs.

Pagina65van93

BijlageII:schoolgidsenwebsiteanalyse

Wijzienhetalsonzetaakomjongerentestimulerenalhuncapaciteitenentalentente
verkennenenteontplooien.Webiedenzedaaromeenbredevormingopcognitief,sociaal,
cultureelensportiefgebied.

(citaatuiteenschoolgids)

Envandemanierenominzichttekrijgenindematewaarinscholeninhet
voortgezetonderwijsaandachtbestedenaantalentontwikkeling,ishetbestuderen
enanalyserenvanschooldocumenten.Deschooldocumentendiecentraalstaanin
dezeonderzoeksfasezijndeschoolgidsen2010/2011endehuidigeschoolwebsites.
VanhonderdvestigingenvanscholeninhetvoortgezetonderwijsinNederlandzijn
dezedocumentengeanalyseerdopinformatieovertalentontwikkeling.Dedeelvraag
diehiermeebeantwoordwordt,luidt:

Inwelkematewordttalentontwikkelingindeschoolgidsen/schoolwebsites
2010/2011beschreven?

Methode

Steekproef
Eriseensteekproefvanvestigingenvanscholeninhetvoortgezetonderwijs
getrokkenomeenlandelijkrepresentatiefbeeldtekrijgenvandematewaarin
talentontwikkelingstaatbeschreveninschoolgidsenenopschoolwebsites.De
steekproefgrootteisop100vestigingengezet.Desteekproefisgestratificeerd
getrokken,waarbijdevolgendestratazijngekozen:

urbanisatie;

vertegenwoordigingvanG4,G32ofbuitendegrotesteden;

schooltypesamenstelling;

vmbo/havo/vwo
o Havo/vwo
o Vmbo
o Gymnasium
o Overigeschooltypesamenstellingen

Hetstratumurbanisatieisgekozenomscholeninhetonderzoektebetrekkendie
ineenverstedelijktgebiedliggen,evenalsscholendiezichindeperiferiebevinden.
Hetstratumschooltypesamenstellingisgekozenomeenverdelingtekrijgenin
onderwijstypenenschoolgroottesdatovereenkomtmethetlandelijkebeeld.

Pagina66van93

Deverdelingvande100vestigingenoverdestratazieteralsvolgtuit:

Tabel1:frequentiesurbanisatie

Strata
Aantalvestigingen
Buitendegrote
62
steden
G32
24
G4
14

Tabel2:frequentiesschooltypesamenstelling

Strata
Aantalvestigingen
Gymnasium
1
Havo/vwo
14
Vmbo/havo/vwo
31
Vmbo
48
Overig
6

Desamenstellingvandesteekproefkomtovereenmethetlandelijkebeeld.Onder
overigvallenonderbouwlocatiesofvestigingendieeenzorglocatiezijn.Deze
vestigingenzijnmeegenomenindeanalyses,omdataangenomenkanwordendat
dezelocatiesookaandachthebbenvoortalentontwikkeling.

Analyseeenheden
Vanelkevestigingiszoweldemeestrecenteschoolgids(2010/2011)alsdewebsite
(mitsbeideaanwezigwaren)geanalyseerdopinformatieovertalentontwikkeling.
Wanneerdemeestrecenteschoolgidsnietaanwezigwas,isbeslotenomde
schoolgidsvanhetvoorgaandejaartegebruikenvoordeanalyses.Deonderstaande
tabelgeefteenoverzichtvandebronnendiezijngebruikt.

Tabel3:overzichtvandegebruiktebronnen

Bron
Aantalvestigingen
Schoolgids2010/2011
0
Schoolgids2009/2010
0
Websiteenschoolgids2010/2011
91
Websiteenschoolgids2009/2010
2
Alleenwebsite
6

Voor91vestigingenwarenbeidegewensteschooldocumentenaanwezig.Vantwee
vestigingenbleekdemeestrecenteschoolgids(nog)nietbeschikbaarenisde
schoolgidsvanhetvoorgaandejaargeraadpleegd.Vanzesvestigingenwasgeen
schoolgidsbeschikbaarenisdusalleendeinformatieopdewebsitegebruiktvoorde
analyse.Totslotisbijhetzoekennaardedocumentengeblekendatnvmbo
vestigingin2010isgesloten.Uiteindelijkzijndusdeschooldocumentenvan99
vestigingengeanalyseerdomdedeelvraagtekunnenbeantwoorden.

Onderzoeksmethode:inhoudsanalyse
Degegevenszijnzowelopeenbeschrijvendemanieralseennumeriekemanier
verzameld.Indevolgendeparagraafwordendegegevensperthemabesproken,

Pagina67van93

waarbijaantallenwordengenoemdnvooriederthemawordteenvoorbeelduitde
schoolgidsenvandewebsitegepresenteerd.

Bijdeinhoudsanalysespelendevolgendevrageneenrol:

Beschrijftdeschooleenvisieoptalent?Zoja,watishunvisie?
Welkeaanpakkenhanteertdeschoolomtalentteontwikkelen?Wordterbij
deaanpakkenexplicietvermelddathetdoelisomtalenttestimuleren?
Welketalentenvanleerlingenwordengestimuleerd?Betreftditcognitief,
sportief,cultureeltalentofeencombinatievandegenoemdetalenten?
Voorwelkegroepleerlingenzijndeaanpakkenontwikkeld?Voorvmboers,
havo'ers,vwoersofvooralleleerlingen?
Heeftdeschoolzichaangeslotenbijeenofmeerderenetwerkenvanwaaruit
talentontwikkelingopeenspecifiekterreinkanwordengestimuleerd?Enkele
voorbeeldenvannetwerkenzijn:begaafdheidsprofielschool,
cultuurprofielschool,universumschoolensportaccentschool.

Bevindingen

Visieoptalent
Eenduidelijkevisieoptalententalentontwikkelingisdebasisvooreengoed
talentenbeleid.DitisnvandesuccesfactorendiedoorhetIVA(2009)isgenoemd
(ziebijlageI).Uitdeanalysevandeschoolgidsenenwebsitesisgeblekendater
slechts3vande99vestigingeneenvisieoptalentbeschrijven.Indezevisieswordt
eenbeeldgeschetstvanwatscholenverstaanondertalentontwikkeling.Eenheldere
definitievanhetbegriptalentontbreektinalledocumentendiezijngeanalyseerd.
Hieronderwordendedrievisiesgepresenteerd:

Enideaalheefthetdenkenendoenopde(naamschool)altijddoortrokken:kinderenvanzo
verscheidenetalenteneenoptimalekanstotontplooiinggeven.Daarbijpasteenbreed
vakkenaanbodzowelindeonderalsindebovenbouw.Zokrijgenalleleerlingenvande
onderbouwinleerjaar1en2hetvakCKVjunioraangeboden,waarbijzingevingaspectenvande
diverselevensbeschouwingenwordengekoppeldaandans,fotografieenfilm.Bijeenoptimale
kanstotontplooiinghoorteveneensdatervoorleerlingenietstekiezenvalt.Daaromkunnen
leerlingendieopde(naamschool)degymnasiumstroomwillenvolgeninheteersteen/ofhet
tweedeleerjaarstartenmethetvakGLTC(GriekseenLatijnsetaalencultuur).Inleerjaartwee
kiezenzetweetalenuitdevolgendedrie:Frans,DuitsofSpaans.Indebovenbouwwordeno.a.
Spaans,klassieketalen,filosofie,informaticaenmaatschappijwetenschappenalsexamenvak
aangeboden.

(citaatuiteenschoolgids)

Uithetbovenstaandevoorbeeldblijktdattalentontwikkelinginverbandwordt
gebrachtmethetbiedenvankeuzesaanleerlingendooreenbreedonderwijsaanbod
tecreren.Tevensblijktuitdevisiedatleerlingennaastdeschoolse,traditionele
vaardigheden,ookdekanskrijgenomanderevaardigheden,diesamenhangenmet
zingevingaspecten,telerenomzohuntalententekunnenontplooien.Talentwordt
dusnietalleeninverbandgebrachtmetcognitieveprestaties.

Onzeleerlingenkunnenhuntalentenontdekkenenontplooiendooruitdagendeen
samenhangendeleerinhoudenvanverwantevakken:
o LevendeTalen&Communicatie
o Mens&Maatschappij
o Natuur&Wetenschap

Pagina68van93

o
o

Kunst&Cultuur
Sport&Bewegen

Iedertalentgebiedkrijgteeneigenherkenbareplekindeschoolmeteeninspirerendeinrichting
dieafgestemdisopwatleerlingenenmedewerkersnodighebben.Hettalentgebiedcreertzo
eeneigenleeromgeving,dieleerlingenstimuleerthunkleineengrotetalententeontplooien.

(citaatvaneenschoolwebsite)

Uitdebovenstaandevisieblijktdattalentontwikkelinginverbandwordtgebracht
metsamenhangendeenuitdagendeleerinhouden.Daarnaastwordtookeen
inspirerendeinrichtinggenoemddiestimulerendisvoorhetontwikkelenvande
talentenvanleerlingen.

Desloganvan(naamschool)istalentinontwikkeling.Dittalentheeftnietalleenbetrekking
oponzeleerlingen,maarookoponzemedewerkersendeorganisatie.Wijstrevenernaarhet
optimaalhaalbareuitdeleerlingentehalen.Ditrichtzichnietalleenopkennisen
vaardigheden,maaropdesociaalemotioneleontwikkeling.Deschoolwilookhetbesteuit
medewerkershalen.Daaromkrijgenzijdekanszichverderteontwikkelenbinnenhet
onderwijs;ditkomtdeleerlingentengoede.

(citaatuiteenschoolgids)

Talentontwikkelingwordtinhetvoorbeeldhierbovennietalleengezienalshet
ontwikkelenvankennisenvaardigheden,maardeschoolverbindt
talentontwikkelingookaandesociaalemotioneleontwikkelingvaneenkind.
Bovendienbenadruktdeschooldathetbestehalenuitdemedewerkersookeen
positieveuitkomstheeftopdeprestatiesvanleerlingen.

Onderwijsaanbodgerichtoptalentontwikkeling
Hoeweldemeestescholengeenvisieoptalentontwikkelingbeschrijven,beschrijven
zijinhunschoolgidswelaandachttehebbenvoortalentontwikkeling.

Uitdeanalysesvandeschoolgidsenenwebsiteisgeblekendatscholenindeze
documentenvoornamelijkhunonderwijsaanbodbeschrijvenendaarbijineen
relatiefgrootaantalgevallenookaangevenopwelkemanierhunonderwijsaanbod
aansluitbijdetalentontwikkelingvanhunleerlingen.

Talentontwikkelingenhetonderwijsaanbodvandeschoolzijnopverschillende
manierenmetelkaarverbonden.Teneerstekunnentalentvolleleerlingeninde
vakkenlijnopvallendooruitzonderlijkeprestatiesteleveren.Vervolgenskaneen
schooldezetalentvolleleerlingeneenextraofanderaanbodgevenwaarmeezijhun
talentenverderkunnenontwikkelen.Ditkunnenverdiepings,of
verbredingsopdrachtenzijn,ofbijvoorbeeldeengeheelnieuwvak.

Eenbreedonderwijsaanbodkanerookvoorzorgendatleerlingenzelflerenwaarze
goedinzijn,oftewelzokunnenzijhuneigenlatentetalentenlerenontdekken.Het
onderwijsaanbodkandangezienwordenalseenmanieromtalenttesignaleren.Dat
onderwijsaanbodkanzowelindevakkenlijnalsindevakoverstijgendeen
buitenschoolselijnvormkrijgen.

Onzeschoolbiedthaarvmboleerlingeneenspecialesportentheaterklasaan.Hetdoelvan
dezeklassenisdatgenteresseerdeengemotiveerdeleerlingenzichbrederkunnen
ontwikkelendanwanneerzealleendegewonevakkenzoudenvolgen.

Pagina69van93

Detoelatingtotdezeklassenisnietvanzelfsprekend.Naeentestmiddag,gesprekjemetde

leerlingenenhetadviesvandebasisschoolwordtbeslotenwelkeleerlingenworden

toegelatentotdeklassen.

Indelessenwordenverschillendevaardighedengestimuleerd.Hetvolgendewordtopde

websitegezegdoverdesportentheaterklas:

IndesportklaskrijgjeextralessenLO,doejeveelaansportenleerjenieuwesporten

kennen,maarjekuntbijvoorbeeldookeentrainerscursusvolgenofeen

scheidsrechterscursus.Daarnaastbestedenweookveelaandachtaansamenwerken,leiding

gevenenkrijgen,organiserenenoverleggen.

Nadesportklas?

JekuntjenatuurlijkaanmeldenvooreensportopleidingopeenROC,maarverderkomen

vaardighedenals,samenwerken,leidinggeven,organiseren,enz.vanpasbijalle

vervolgopleidingen,maarookinhetdagelijksleven.

Indetheaterklaskrijgjeextralessentoneelspelen,zangendans.Zoleerjeonderandere

acterenenimproviseren.

Nadetheaterklas?

JekuntjenatuurlijkaanmeldenvooreentheateropleidingopeenROC,maarverderkomen

vaardighedenals,samenwerken,kritiekuitenenincasseren,jezelfpresenteren,je

zelfvertrouwenontwikkelenvanpasbijallevervolgopleidingen,maarookinhetdagelijks

leven.

(citaatuiteenschoolgidsenschoolwebsite)

Deschooluithetbovenstaandevoorbeeldlegtdenadrukopvaardighedendiede
leerlingen(verder)kunnenontwikkelenengeeftaanwatvoordeleerlingende
meerwaardeisvanhetdeelnemenaandesportoftheaterklas,namelijkdatzij
vaardighedenontwikkelendievoorhennuttigkunnenzijnineenvervolgopleiding.

Hetaantalvestigingenvanvoortgezetonderwijsuitdesteekproefdat,zoalsde
schooldiehierbovenisgeciteerd,explicieteenonderwijsaanbodheeftontworpen
datgerichtisoptalentontwikkeling,staatweergevenintabel3.4.

Tabel4:aantalvestigingenmeteenexplicietonderwijsaanbodgerichtop
talentontwikkeling

Schooltypesamenstelling

vmbo
havo/vwo
vmbo/havo/vwo gymnasium

22
9
11
1
Aantal

vestigingen
64%
35%
100%
Percentage 47%

vantotaal
aantal
vestigingen

Tabel3.4laatziendaterinalleschooltypesamenstellingen,metuitzonderingvande
categorieoverig,vestigingenzijnmeteenonderwijsaanboddatgerichtisop
talentontwikkeling.Aangezienerslechtsngymnasiumschoolindesteekproefis

Pagina70van93

gevallen,ishetbeeldontstaandatallecategorialegymnasiaaandachthebbenvoor
talentontwikkeling.Opvallendisdaterrelatiefveelhavoenvwovestigingenzijn
dieaangeveneenonderwijsaanbodtehebbendatexplicietgerichtisop
talentontwikkeling.

Bijhetanalyserenvanhetonderwijsaanboddatgerichtisoptalentontwikkeling,is
ookbekekeninhoeverreerindeschoolgidsenenwebsitesisaangegevenwelke
vormvantalentmetbehulpvaneenspecifiekaanbodwordtgestimuleerdenwiede
doelgroepisvanhetonderwijsaanbod.Ditkunnenleerlingenvaneenspecifieke
onderwijsafdelingzijnofjuistalleleerlingenvandeschoolwaarbijerdusgeen
onderscheidwordtgemaakttussendeverschillendeleerrichtingen.Deuitkomsten
vandezeanalysezijnweergegevenintabel3.5.

Tabel5:vormenvanonderwijskundigeaanpakgerichtoptalentontwikkelingper
doelgroep

Doelgroep

Vmbo
havo/vwo
vwo
Vmbo/havo/vwo

Typetalent

cognitief
10
13
2
18
cultureel
7
9
1
15
sportief
11
6
0
15

Debovenstaandetabelgeefteenoverzichtvandeverschillendetypentalentdiede
scholennaareigenzeggenstimulerenviahunonderwijsaanbod.Hetismogelijkdat
eenschoolinhaardocumentenheeftaangegevenoogtehebbenvoormeerdere
typentalent,dusdaaromishetaantalvormenvanonderwijskundigeaanpakken
groterdanhettotaalaantalvestigingenindesteekproef.

Opdevolgendepaginaiseenvoorbeeldopgenomenvaneenschooldiehet
Technasiuminhaaronderwijsaanbodheeftopgenomen.HetTechnasiumheefttot
doelomdeinstroomvanleerlingenindetechnischeprofielenindebovenbouwvan
havo/vwotevergrotenendezeleerlingenvervolgenstestimulerenomvooreen
technischevervolgopleidingtekiezen.

Deschoolwilhaarleerlingenalleruimtevoorontwikkelinggeven.Eeninitiatiefdathierbij

aansluitishetTechnasium.BinnendeleerstroomTechnasiumlerenhavoenvwoleerlingen

ommethuntechnischekennisenonderzoeksvaardighedenproblemenvanuithet

bedrijfslevenoptelossen.Hetdoelishetbevorderenvandedoorstroomnaartechnische

vervolgopleidingen.

InhaarinformatiefolderzegtdeschoolhetvolgendeoverhetTechnasium:

Gajijhavoofvwoaande(naamstraat)doen,dankunjevoordetechnasiumstroomkiezen.

JekrijgtdannaastdenormalevakkenookhetvakOnderzoek&Ontwerpen(O&O).Jegaat

werkenaanprojectenvanongeveerachtweken,waarvoorjetweekeerperweekbijelkaar

komt.Deopdrachtenkrijgjevanexterneorganisaties.Jegaatbijvoorbeeldschaalmodellen

maken,eenheellandschapindelenofeenkoelsysteemuitvinden.Steedsweerwatanders.

Aanheteindvanelkprojectpresenteerjehetresultaat.Jekrijgthiervooreencijferdat

meeteltvoorhavoofvwo.Ookmoetjejezelfenjeteamgenotenbeoordelen.

Werkenwegoedsamen?Neemjeinitiatief?Ofdeedjealleenhetrekenoftekenwerk?Ook

dezebeoordelingentellenmee.

(citaatschoolwebsite)

Pagina71van93

Uittabel5blijktverderdatervoorvmboleerlingendemeesteaandachtisvoorhet
ontwikkelenvansportiefencognitieftalent.Hetaantalinitiatievendatgerichtisop
hetontwikkelenvansportieftalentbijhavoenvwoleerlingisrelatiefkleiner.De
aandachtvoorhetontwikkelenvancognitieftalentisverrewegisgrootstvooralle
doelgroepen.

Aansluitingbijlandelijkenetwerken
Uitdeschoolgidsenwebsiteanalyseblijktdateenaantalvestigingenzichheeft
aangeslotenbijeenlandelijknetwerk.Meteenlandelijknetwerkwordteen
organisatiebedoelddiezichinzetvooreenbepaaldtypegetalenteerdeleerlingen.
Eenaantalvestigingenheeftzichzelfsbijmeerdannlandelijknetwerk
aangesloten.Tabel6geefteenoverzichtvanhetaantalvestigingendatzichbijeen
landelijknetwerkheeftaangesloten.

Tabel6:overzichtvanhetaantalvestigingendatzichheeftaangeslotenbijeen
landelijknetwerk.
Schooltypesamenstelling

vmbo
havo/vwo
vmbo/havo/vwo gymnasium Overig

Niet
46
7
15
0
6
aangesloten
Wel
2
7
16
1
0
aangesloten

Opvallendisdatslechtsweinigvmbovestigingenzichhebbenaangeslotenbijeen
landelijknetwerk,tegenoverongeveerdehelftvandevestigingenvandeandere
schooltypesamenstelling.Wellichtzijnerminderlandelijkenetwerkenwaarvmbo
scholenzichbijaankunnensluiten.Devolgendetabellaatzienwelkelandelijke
netwerkenwordengenoemdindeschoolgidsenenopdewebsites.

Tabel7:overzichtvanaantalvestigingenperlandelijknetwerk
Landelijknetwerk
Typetalentdat
Aantalvestigingeninhet
gestimuleerdwordt
VO

Lootschool
Sportieftalent
5
StichtingLeonardo
Cognitieftalent
1
SportAccentScholen
Sportieftalent
3
Elos
Cultureeltalent
2
Universumschool
Betatalent/cognitieftalent
9
Unescoschool
Cultureeltalent
1
Technasium
Betatalent/cognitieftalent
6
Jetnetschool
Betatalent/cognitieftalent
4
TweetaligOnderwijs
Cognitieftalent
4
Begaafdheidsprofielschool Cognitieftalent
2
Cultuurprofielschool
Cultureeltalent
3

Pagina72van93

Hierondervolgteenvoorbeeldvaneenschooldieaangeslotenisbijhetlandelijke
netwerkvandeuniversumscholen.Ophaarwebsitezegtzijhieroverhetvolgende:

WijzijneenUniversumschool.Ditbetekentdatdeschoolbtaonderwijsentechniekeen
bijzondereplekheeftgegeveninhetprogrammatervergrotingvandeperspectievenvande
leerlingen.
EenUniversumschoolisverbondenineennetwerkmetanderescholenenwerktopallerlei
concretemanierensamenmetdeTechnischeUniversiteitDelft,hogescholenenandere
kennisinstituten.DeschoolparticipeertinJetNet(JongerenenTechnologieNetwerk
Nederland)enwerktintensiefsamenmethetbedrijfsleven.Ditspreektleerlingenendocenten
aanenbiedtookbijzonderekansenvoorhethogeronderwijsenaanhetbedrijfslevenomte
participereninhetvoortgezetonderwijs.

(citaatschoolwebsite)

Samenvatting

Uitdeschoolgidsenwebsiteanalyseblijktdat43vande99vestigingeninhet
voortgezetonderwijsinhunschoolgidsofophunwebsiteinformatieverstrekken
overtalentontwikkeling.Dezeinformatiebestaatvoornamelijkuiteenomschrijving
vaneenonderwijsaanboddatdetalentontwikkelingvandeleerlingenondersteunt.
Eenvisieoptalentisslechtsin3vande99gevallenbeschreven.

Kijkendnaarhetonderwijsaanboddatgerichtisoptalentontwikkeling,blijktdater
inalleonderwijsafdelingenvoornamelijkaandachtisvoorhetontwikkelenvan
cognitieftalent,endaterinhetbijzonderinhetvmborelatiefmeeraandachtisvoor
hetontwikkelenvansportieftalent.

Uitdeanalysesisverdergeblekendatvmboscholenzichinbeperktematehebben
aangeslotenbijeenlandelijknetwerk,terwijlscholengemeenschappenen
havo/vwoscholendatvakerdoen.Erisveelbelangstellingvoornetwerkendiezich
richtenophetontwikkelenvanbtatalenten.

Pagina73van93

BijlageIII:voorbereidendevragenlijst

Vragenlijstovertalentontwikkeling

DeInspectievanhetOnderwijsvoertinopdrachtvanhetministerievanOCWeen
inventariserendonderzoekuitnaartalentontwikkelinginhetvoortgezetonderwijs.
Decentraleonderzoeksvraagdiehierbijgeformuleerdis,luidt:Inwelkemateen
opwelkewijzegevenscholeninhetvoortgezetonderwijsinhoudenvormaan
talentontwikkeling?Uiteindelijkhopenwijkansrijkeindicatorentekunnen
formulerendieobjectiefdemateweergevenvandebijdragediescholenleveren
aandetalentontwikkelingvanleerlingen.

Omdecentraleonderzoeksvraagtekunnenbeantwoorden,hebbenweeen
literatuuronderzoekuitgevoerd,gesprekkengevoerdmeteenaantalexpertsophet
gebiedvantalentontwikkelingentotslothebbenweeensteekproefvan
schoolgidsengetrokkenomteonderzoekeninwelkematetalentontwikkelingin
dezegidsenwordtbeschreven.

Ominzichttekrijgenintalentontwikkelingindepraktijk,hebbenwetwaalf
vestigingenvanhetvoortgezetonderwijsgeselecteerdvooreenuitgebreid
schoolonderzoek.Devestigingenzijngeselecteerdopbasisvandeinformatiedie
tijdensdeschoolgidsenanalyseisgevondenofopaanbevelingvandeskundigen.
Omdatwijtalentontwikkelinggraagindevollebreedtewillenonderzoeken,bestaat
onzeselectiezoweluitvmboafdelingen,alsuithavoafdelingenenvwoafdelingen.

Deafdeling<naamafdeling:vwo,havo,vmbo(bb/kb/tl/gt)>vanuwschool
behoortooktotonzeselectie.Telefonischishierovercontactmetuopgenomen
door<naaminspecteur>dieuwvestiginginhetkadervanhetonderzoek
talentontwikkelinggaatbezoeken.Hetschoolbezoekstaatgeplandop
<bezoekdatum>.

Tijdenshetschoolbezoekzaldeinspecteurgesprekkenovertalentontwikkeling
voerenmetdedirectie,leraren,functionarissenzorg&begeleiding,decaneneneen
aantaldoorugeselecteerde,getalenteerdeleerlingen.Tevenszullenerlessen
wordengeobserveerddieeengoedvoorbeeldzijnvandeaanpakvan
talentontwikkelingopuwschool.Ukuntzelfbepalenwelkelessenergeobserveerd
zullenworden.Ookzullenwij,enkeledagennahetschoolbezoek,metdehulpvan
(dooronsgetrainde)jongerenenquteursenkelevanuwgetalenteerdeleerlingen
onlinebevragenovertalentontwikkeling.

Tervoorbereidingvanhetschoolbezoek,sturenwijudeonderstaandevragenlijst
toe.Hetdoelvandezevragenlijstistweeledig.Teneerstegeeftdevragenlijstu
eenglobaleindrukvandeinformatiediewijgraagwillenkrijgenover
talentontwikkeling,tentweedezullenwijdeantwoordenopdevragenlijstalsbasis
gebruikenvoordegesprekkentijdenshetschoolbezoek.Aanheteindevande
vragenlijstvindtutevenseenvoorbeeldvaneenbezoekschemainclusiefeen
toelichtinghierbij.Graagontvangenwijzoweldeingevuldevragenlijstenalshet
definitievebezoekschemauiterlijkop23februaria.s.terugop
m.rensema@owinsp.nl.

Mochtunogvragenhebbenoverhetonderzoeksprojectdankuntucontact
opnemenmetHaritPinkster,projectleidereninspecteurvoortgezetonderwijs
(h.pinkster@owinsp.nl/0886696000)ofmetMarianneRensema,

Pagina74van93

projectmedewerkertalentontwikkeling(m.rensema@owinsp.nl/0886696763).
Opdevolgendepaginasvindtudevragenlijsteneenvoorbeeldvaneen
bezoekschema.Alvastbedanktvooruwmedewerking.

1.VISIEoptalententalentontwikkeling

Heeft uw school een visie op talent en talentontwikkeling? Zo ja, wat is uw

visie?
Maakuinuwvisieeenonderscheidtussenlatentenmanifesttalent?
Hoezouuwhetbegriptalentdefiniren?
Watwordtondertalentontwikkelingindepraktijkopuwschoolverstaan?

2.SIGNALERINGvanlatentenmanifesttalent

Op welke wijze en door wie wordt latent en manifesttalent gesignaleerd bij

deleerlingen?Doetudatopalleonderwijsafdelingenbinnenuwschool?
Zetuinstrumenteninvoordesignaleringvantalentenhetontwikkelenvan
talent?Zoja,welkeinstrumenten?
Of heeft u een andere wijze van signaleren van latent en manifest talent?
Lichtuwantwoordtoe.

3.AANPAKENSTIMULERINGvantalent

Welke verschillende doelstellingen, inhouden en aanpakken zijn er binnen

uwschoolomtalentontwikkelingtebevorderen?
Wat zijn volgens u stimulerende, remmende en beperkende factoren voor
talentontwikkeling op uw school? Aandachtspunten hierbij zijn onder meer:
wet en regelgeving, bekostiging, schoolklimaat, motivatie van leerlingen,
capaciteitenvanleraren,medewerkingvanouders.

4.ZICHTBAARHEIDVANDERESULTATENvantalentontwikkeling

Hoe worden de resultaten van de leerlingen op het gebied van

talentontwikkelinggemeten,zichtbaargemaaktenbeoordeeld?Denkhierbij
bijvoorbeeld aan: presentaties, (school)certificaten, vak op hoger niveau
volgen,vrijstellingeninvervolgonderwijs,prijsuitreikingen.
Hoe worden de aanpakken en resultaten op het gebied van
talentontwikkelinggevalueerd?

Heeftutalentontwikkelingalsbeleidvastgelegdindocumenten?

Ja
O
(Zoja,graagdezedocumentenklaarleggenterinzagetijdenshet
schoolbezoek.)

Nee O

Graaginhetonderstaandebezoekschemaaangevenhoehetdagprogrammaeruit
zalgaanzien.Geefaanwaar,hoelaatenmetwiedeinspecteurgesprekkenzal
gaanvoeren.Deinspecteurwiliniedergevalsprekenmetdedirectie;metdocenten
dieactiefbetrokkenzijnbijtalentontwikkeling;metanderepersonenbinnende
schooldieactiefbetrokkenzijnbijtalentontwikkeling,zoalsmentoren,decanenen
functionarissenzorg&begeleidingenmet46getalenteerdeleerlingen.

Vandegetalenteerdeleerlingenwildeinspecteurgraageendossieronderzoekdoen.
Denkhierbijaanovergangsdocumentenvanhetprimaironderwijsnaarhet

Pagina75van93

voortgezetonderwijs,documentenoverdesignaleringvanhettalent,documenten
overdeaanpakvantalentontwikkelingect.Daarnaastwildeinspecteurgraag
lessenobserverendieeengoedvoorbeeldzijnvandeaanpakvantalentontwikkeling
opuwschool.

Hetonderstaandeschemaiseenvoorbeeldvaneenbezoekschema.Ukuntzelfde
tijdenendevolgordevandeactiviteitendesgewenstaanpassen.

VOORBEELDBEZOEKSCHEMATALENTONTWIKKELING
Tijden
Activiteit
Locatie
8.408.45 Aankomst;meldenbijcontactpersoon

<naamcontactpersoontoevoegen>
8.459.30 Gesprekmetdedirectie/schoolleiding

<naamschoolleidingtoevoegen>

9.3012.15 Lesobservatiesvanlessendieeengoedvoorbeeld
zijnvandeaanpakvantalentontwikkeling
<omschrijvinglesobservatiestoevoegen>

12.45
Dossieronderzoek46dossiersvantalentvolle
13.15
leerlingen.
NB:ookdedigitaledossiersvandezeleerlingen
dienen(viaeenuitdraai)beschikbaartezijn.
<namen,leerjarenenemailadressenvan
getalenteerdeleerlingentoevoegen>
13.15
Gesprekmetfunctionarissendieeenrolspelenbij

14.15
talentontwikkeling(bijv.zorgcordinatoren,
decanen&mentoren)
<namenenfunctiesvandegesprekspartners
toevoegen>
14.15
Gesprekmetdocentendieeenrolspelenbij

15.15
talentontwikkelingbinnendeschool
<namenenfunctiesvandocententoevoegen>
15.15
Groepsgesprekmetgetalenteerdeleerlingen

16.00
NB:ditmoetendezelfdeleerlingenzijnwaarvanook
dedossierszijnbekekenendieookmeezullendoen
metdeonlinegroepsdiscussie.
16.00
Kortnagesprekmetdeschoolleidingoverde

16.30
bevindingenophoofdlijnen.

Pagina76van93

BijlageIV:gespreksleidraaddirectie

Onderwerpenlijst

Visieoptalententalentontwikkeling

o Welkedefinitievantalenthanteertdeschool?Wordtereenonderscheid
gemaakttussenmanifestenlatenttalent?Wordtereenonderscheid
gemaakttussenverschillendetypentalenten?Mogelijkonderscheidis:

talentenindebredezinvanhetwoord:cognitief,sociaal,creatief,
cultureelensportief(hetgaathierbijomleerlingendiezichopeen
bepaaldterreindoorbijzondertalentonderscheiden,d.w.z.alsmeer
getalenteerddananderen);
talentenophetgebiedvanhetvakkenaanbodvandeschool(hetgaat
hierbijomleerlingendieuitzonderlijkgetalenteerdzijnvoorbijvoorbeeld
wiskunde,muziekofeentaal,dezogenaamdetoptalenten);
talentendiebijindividueleleerlingenbinnenhunpersoonlijkebagage
opvallen(m.a.w.aspectenwaarvoorleerlingenkennelijkaanleghebben
endiezeverderzoudenkunnenontwikkelen;dithoeftniettotde
categoriebijzonderofuitzonderlijkbegaafdtebehoren);hetgaat
hierbijbijvoorbeeldomleerlingenbinnenhetvmbobbldieeenofmeer
vakkenophetniveauvanhetvmbokbloftlaankunnen;
- hoogbegaafden,of

o Watisdevisievandeschooloptalententalentontwikkeling?Inhoeverre
wordterindevisieeenonderscheidgemaakttussenlatentenmanifest
talent?Inhoeverrewordtereenonderscheidgemaakttussenverschillende
typentalenten?Doorwieisdevisieontwikkelt?Hoewordterdraagvlak
gecreerdvoordezevisie?
o Inhoeverreisdevisiegentegreerdinhetschoolbeleid?Zoja,hoe?
Bewijsstukkenverzamelen.
o Watzijndedoelenenambitiesvandeschooltenaanzienvan
talentontwikkeling?Uitsplitsennaardeverschillendetypentalenten,mitsde
schoolditonderscheidmaakt.
o Isereenplanvanaanpakgemaaktvoorhetbereikenvandedoelenen
ambities?Bewijsstukkenverzamelen.

Signaleringvanlatentenmanifesttalent

o Welkeinstrumentenzetdeschoolinomtalenttesignaleren?Mogelijke
instrumentenzijn:
o Traditioneleintelligentietesten
o Vragenlijstenovermotivatie
o Leerpotentieeltests,of
o Inhoeverremaaktdeschoolgebruikvaninformatieafkomstiguithet
basisonderwijs?BijvoorbeeldhetonderwijskundigrapportofdeCito
score?
o Inhoeverrewordtdecommunicatiemetdeoudersgebruiktomtalentte
signaleren?
o Inhoeverrewordenmentorgesprekkengebruiktomtalenttesignaleren?
o Watisvolgensdedirectiederolvandedocentbijhetsignalerenvan
talent?Inhoeverrezijn/wordendocentengeschooldinhetsignalerenvan
talent?Inhoeverrewordterbijhetwerven/aanstellenvandocenten

Pagina77van93

aandachtbesteedaanhuncapaciteitenomtalenttesignalerenente
stimuleren?
o Inhoeverrewordenerexternepartijenbetrokkenbijhetsignalerenvan
talent?
o Inhoeverrehechtdeschoolwaardeaandecijfersdieleerlingenhalenom
talenttesignaleren?
o Inhoeverreiserbijdesignaleringaandachtvoorcognitieveenniet
cognitievevaardigheden?Geheugensteuntje:
o Verbaallingustische intelligentie (luisteren, spreken, lezen,
schrijven,coderenendecoderenvantaal)
o Logischmathematische intelligentie (probleem oplossen, redeneren,
logica,rekenenenwiskunde)
o Visueelruimtelijke intelligentie (navigeren, ontwerpen, architectuur,
schilderen,beeldhouwen,inrichten,decoderen)
o Muzikaalritmische intelligentie (componeren, optreden, waarderen
enherkennenvanmuziek,patronenherkennen)
o Lichamelijkkinesthetische intelligentie (sportieve vaardigheden,
dans,lichaamstaal,toneel,handig/ambachtelijkbezigzijn)
o Naturalistische
intelligentie
(onderscheiden,
herkennen,
gedetailleerd
observeren,
categoriseren,
verzamelen,
samenhangende gehele onderscheiden, groene vingers, dieren
verzorgen)
o Interpersoonlijke intelligentie (empathie, organiseren en leiden van
groepen,
relaties
kunnen
aangaan
en
onderhouden,
conflictoplossing,teamwerk)
o Intrapersoonlijke intelligentie (reflectie, zelfkennis, zelfsturend,
doelen stellen, plannen maken, evaluatie, bewust van waarden en
normen)
o Hoe worden de resultaten van de signalering vastgelegd? Bewijstukken
vragenenbekijken.

Aanpakenstimuleringvantalent

o Hoebevordertdeschooleenklimaatwaarinexcellerenvanleerlingen
mag?
o Inhoeverrewordterexplicietaandachtbesteedaanhetgecalculeerd
presterenenhetdoorbrekenvandezesjescultuurbijleerlingen?
o Hoewordenoudersbetrokkenbijdetalentontwikkelingvanhunkinderen?
o Welkemogelijkhedenbinnendeonderwijsstructuurzijneromleerlingeneen
aangepastonderwijsprogrammatebieden?Iserbijvoorbeeldde
mogelijkheidomeenverkortprogrammatevolgen?Opbasiswaarvan
wordtbepaaldofeenleerlingdaarvoorinaanmerkingkomt?
o Inhoeverrewordtergebruiktgemaaktvandemogelijkheidomleerlingen
vakkenopverschillendeniveausofinverschillendeleerjarente
latenvolgen?Opbasiswaarvanwordtbepaaldofeenleerlingdaarvoorin
aanmerkingkomt?
o Inhoeverrespeeltdeloopbaanorintatieenbegeleiding(LOB)eenrol
inhetstimulerenvantalent?
o Inhoeverrewordtercontactgezochtmethetvervolgonderwijsomhet
talentvanleerlingentestimuleren?
o Inhoeverrewordtercontactgezochtmetexternepartijenomhettalent
vanleerlingentestimuleren?
o Inhoeverrespeeltdeinrichtingvanhetschoolgebouwende
faciliteiteninhetschoolgebouweenrolbijdeaanpakenstimuleringvan
talent?Welkefaciliteitenzijnnoodzakelijkvoorhetstimulerenvantalent?

Pagina78van93

Aanwelkeeisenmoetdeinrichtingvanhetschoolgebouwvoldoenomtalent
voldoendetekunnenstimuleren?
o Inhoeverrewordteropdeschoolvoorgetalenteerdeleerlingengewerkt
metindividueleleerroutes?Hoewordtdaarinhoudenvormaangegeven?
o Heeftuwschoolafsprakengemaaktoverhetvastleggenvaneenaanbod
pervakofvakgebieddatbedoeldisvoorleerlingenmeteenbijzondere
aanlegvooreenbepaaldvakofvakgebied?

Aanbodvoortalentontwikkeling

o Welkeaanbodheeftdeschoolomtalentteontwikkelen?Isereen

specifiekaanbodvoorhoogbegaafdheid?

o Watishetdoelvanhetaanbod?Welkevaardighedenwordengetraind?
o Doorwieishetaanbodontwikkeld?Bijwieligtdeverantwoordelijkheid?
o Hoewordtdraagvlakbijdedocentenenhetmanagementvoorhet
aanbodgecreerd?
o Hoewordtbepaaldwelkeleerlingeninaanmerkingkomenomdeelte
nemenaanhetaanbod?
o Inhoeverrewordtercontactgezochtmetexternepartijenof

vervolgonderwijs?

o Inhoeverresluithetaanbodaanbijhetprofielvandeschool?
o Isdeschoolaangeslotenbijeenspeciaalnetwerkgerichtop
talentontwikkeling?(Bijv,begaafdheidsprofielschool,cultuurprofielschool,
universumschool).Zoja,waaromheeftdeschoolvoordatspecialenetwerk
gekozen?

Belemmerendeenstimulerendefactorenvoortalentontwikkeling

o WatzijninhethuidigeonderwijsklimaatinNederlandstimulerende
factorenvoortalentontwikkeling?(Bijv.prikkelsdieuitgaanvanweten
regelgeving,bekostiging,verblijfsduurregelsenkwaliteitsindicatorenvande
inspectie)
o WatzijninhethuidigeonderwijsklimaatinNederlandbelemmerende
factorenvoortalentontwikkeling?(Bijv.prikkelsdieuitgaanvanweten
regelgeving,bekostiging,verblijfsduurregelsenkwaliteitsindicatorenvande
inspectie)
o Inhoeverrespeeltdemanierwaaropwijalsinspectienaarhet

onderwijskijkeneenrolinhetstimulerenofbelemmerenvan

talentontwikkeling?

o Watheeftualsschoolnodigterondersteuningvanuwbeleidm.b.t.
talentontwikkeling?Belemmeringenvolgensdevoinvesteringsagendazijn:
o De vaste duur van verschillende onderwijssoorten is voor sommige
leerlingeneenbelemmering.
o De regelgevingomtrent diplomasisniettoegespitstopdebenutting
vantalent.
o De strikte grens tussen aanleverend en afnemend onderwijs zorgt
ervoor dat een aantal leerlingen een verkeerde keuze voor
vervolgonderwijsmaakt.
o Er is een gebrek aan dispensatiemogelijkheden. Voor leerlingen die
albeschikkenoververeistecompetentiesvooreenvak,isvrijstelling
vaakmoeilijktekrijgen.
o Deacademischeinstroomvandocenteninhetvoortgezetonderwijs
is gering. Ditis wellicht het gevolg van de (on)aantrekkelijkheid van
hetleraarschapendeinrichtingvandelerarenopleiding.

Pagina79van93

o De gebruikte lesmethodes zijn vaak traditioneel en doen geen recht

aandifferentiatiebinnenklassen.
o Hetsysteemvanjaarklassenenhetgroeperenvanleerlingenopn
niveau zorgen ervoor dat klassen relatief homogeen zijn en dit
bemoeilijkttevensgedifferentieerdonderwijs.
o De gebrekkige aansluiting tussen opleidingen zorgt ervoor dat er
niet
optimaal
gebruikt
wordt
gemaakt
van
doorstroommogelijkheden.
o Ten slotte staat de traditionele inrichting van een schoolgebouw,
lokalenvoordertigleerlingen,gedifferentieerdonderwijsindeweg.

Zichtbaarheidenevaluatievanderesultatenvantalentontwikkeling

o Inhoeverreiserzichtopdeeffectiviteitvanhetaanbodinhetkader
vantalentontwikkeling?Heefthetspecifiekeaanbodeffect?
o Hoewordtdeeffectiviteitgemeten?Mogelijkhedenzijn:
o Leerling/oudertevredenheid
o Doorstroomnaarvervolgopleidingdieaansluitbijhetondernomen
initiatief
o Toenamevanschoolprestaties
o Of
o Inhoeverrevolgtdeschooldeuitgestroomdeleerlingenomzichtte
krijgenopdeeffectiviteitvandeinitiatievendiezijhebbenondernomenom
hettalentvandezeleerlingentestimuleren?
o Hoewordenderesultatenvandenietcognitievevaardighedenvan
leerlingenzichtbaargemaakt?
o Inhoeverrewordthetschoolbeleidt.a.v.talentontwikkeling

gevalueerd?

Pagina80van93

BijlageV:gespreksleidraaddocenten

Onderwerpenlijst

Visieoptalententalentontwikkeling

o Welkedefinitievantalenthanterendedocenten?Wordtereen
onderscheidgemaakttussenmanifestenlatenttalent?Wordtereen
onderscheidgemaakttussenverschillendetypentalenten?Mogelijk
onderscheidis:

talentenindebredezinvanhetwoord:cognitief,sociaal,creatief,
cultureelensportief(hetgaathierbijomleerlingendiezichopeen
bepaaldterreindoorbijzondertalentonderscheiden,d.w.z.alsmeer
getalenteerddananderen);
talentenophetgebiedvanhetvakkenaanbodvandeschool(hetgaat
hierbijomleerlingendieuitzonderlijkgetalenteerdzijnvoorbijvoorbeeld
wiskunde,muziekofeentaal,dezogenaamdetoptalenten);
talentendiebijindividueleleerlingenbinnenhunpersoonlijkebagage
opvallen(m.a.w.aspectenwaarvoorleerlingenkennelijkaanleghebben
endiezeverderzoudenkunnenontwikkelen;dithoeftniettotde
categoriebijzonderofuitzonderlijkbegaafdtebehoren);hetgaat
hierbijbijvoorbeeldomleerlingenbinnenhetvmbobbldieeenofmeer
vakkenophetniveauvanhetvmbokbloftlaankunnen;
- hoogbegaafden,of

o Watisdevisievandedocentenoptalententalentontwikkeling?In
hoeverrewordterindevisieeenonderscheidgemaakttussenlatenten
manifesttalent?Inhoeverrewordtereenonderscheidgemaakttussen
verschillendetypentalenten?
o Watzijndedoelenenambitiesvandedocententenaanzienvan
talentontwikkeling?Uitsplitsennaardeverschillendetypentalenten,mitsde
docentditonderscheidmaakt.

Signaleringvantalentindeklas

o Hoesignaleertdedocenthettalentvandeleerlingenindeklas?Gebruikt
hijhiervoorinstrumenten?Ofanderemiddelen?
o Inhoeverreisdedocentopdehoogtevaninformatieoverdeleerlinguit
voorgaandeleerjarenofhetbasisonderwijs?Inhoeverregebruikthij
dezeinformatiebijhetsignalerenvantalent?
o Inhoeverrevindtdedocentdathijofzijvoldoendegeschooldisinhet
signalerenvantalent?
o Hoeveelwaardehechtdedocentaandecijfersvandeleerlingenbijhet
signalerenvantalent?
o Hoeenmetwieheeftdedocentoverlegoverhetgesignaleerdetalentvan
deleerling?Inhoeverreleidthetoverlegtoteenstrategischeaanpakvan
talentontwikkelingbijdeindividueleleerling?

Talentontwikkelingindeklas

o Inhoeverrespeeltklassenmanagementvolgensdedocenteenrolbij
talentontwikkelingindeklas?Hoeziethetklassenmanagementvande
docenteruit?

Pagina81van93

o Hoebevordertdedocentdegroepsdynamiekwaarinpresterenen
excellerenmag?Hoekrijgtdedocentinzichtindegroepsdynamiek?
o Inhoeverrewordterexplicietaandachtbesteedaanhetverhogenvan
motivatie/ambitievandeleerlingeninles?
o Inhoeverrewordterexplicietindelesaandachtbesteedaanhet
gecalculeerdpresterenenhetdoorbrekenvandezesjescultuurbij
leerlingen?
o Inhoeverrehoudendocentenrekeningmetdeverschillentussenjongens
enmeisjes?(Meisjeslijkenbeterinalfavakkenenjongenslijkenbeterin
btavakken)
o Welkevariatieaandidactischewerkvormengebruiktdedocent?In
hoeverrespeeltditvolgensdedocenteenrolbijtalentontwikkeling?
o Inhoeverrehoudendocentenindelesrekeningmetdeleerstijlenvanhun
leerlingen&deeventuelehoogbegaafdheidvanleerlingen?
o Watkandedocenteengetalenteerdeleerlingaanbiedenindeles?

Bijvoorbeeld:

o Individueleleerroute
o IndividuelePTAs
o Extraopdrachtentijdenslessen
o Stimulerenextravakkentevolgenofvakkenopeenhogerniveau
o Leerlingmagbuitendeleswerken
o Anderewerkvormeninzetten
o Minderurenles
o Of...

Profielschetsvandocent

o Hoezietdedocentzijneigenrolbijhetstimulerenvantalent?
o Welkesamenwerkingwordterverwachtmetanderepersonenbinnende
school?Hoezietdiesamenwerkingeruit?
o Overwelkecapaciteitendenkteendocenttemoetenbeschikkenomtalent
optimaaltekunnensignalerenenstimuleren?
o Inhoeverrevoelendedocentenzichgestimuleerdengesteundombinnen
delesaandachttebestedenaantalentontwikkeling?
o Wathebjealsdocentterondersteuningnodigomhettalentvan

leerlingentestimuleren?

Belemmerendeenstimulerendefactorenvoortalentontwikkeling

o Watervaartdedocentalsstimulerendefactorenomaandachtte

bestedenaandetalentontwikkelingvanhunleerlingen?

o Watervaartdedocentalsbeperkendefactorenomaandachttebesteden
aandetalentontwikkelingvanhunleerlingen?
o Inhoeverrespeeltdemanierwaaropwijalsinspectienaarhet

onderwijskijkeneenrolinhetstimulerenofbelemmerenvan

talentontwikkeling?

Pagina82van93

BijlageVI:gespreksleidraadmentoren,decanenen
zorgcordinatoren

Onderwerpenlijst

Visieoptalententalentontwikkeling

o Welkedefinitievantalenthanterendepersonen?Wordtereen
onderscheidgemaakttussenmanifestenlatenttalent?Wordtereen
onderscheidgemaakttussenverschillendetypentalenten?Mogelijk
onderscheidis:

talentenindebredezinvanhetwoord:cognitief,sociaal,creatief,
cultureelensportief(hetgaathierbijomleerlingendiezichopeen
bepaaldterreindoorbijzondertalentonderscheiden,d.w.z.alsmeer
getalenteerddananderen);
talentenophetgebiedvanhetvakkenaanbodvandeschool(hetgaat
hierbijomleerlingendieuitzonderlijkgetalenteerdzijnvoorbijvoorbeeld
wiskunde,muziekofeentaal,dezogenaamdetoptalenten);
talentendiebijindividueleleerlingenbinnenhunpersoonlijkebagage
opvallen(m.a.w.aspectenwaarvoorleerlingenkennelijkaanleghebben
endiezeverderzoudenkunnenontwikkelen;dithoeftniettotde
categoriebijzonderofuitzonderlijkbegaafdtebehoren);hetgaat
hierbijbijvoorbeeldomleerlingenbinnenhetvmbobbldieeenofmeer
vakkenophetniveauvanhetvmbokbloftlaankunnen;
- hoogbegaafden,of

o Wat is de visie van de personen op talent en talentontwikkeling? In hoeverre

wordt er in de visie een onderscheid gemaakt tussen latent en manifest
talent? In hoeverre wordt er een onderscheid gemaakt tussen verschillende
typen talenten? Door wie is de visie ontwikkelt? Hoe wordt er draagvlak
gecreerd voor deze visie?
o Watzijndedoelenenambitiesvandepersonentenaanzienvan
talentontwikkeling?Uitsplitsennaardeverschillendetypentalenten,mitsde
personenditonderscheidmaken.

Signaleringvanlatentenmanifesttalent

o Hoebeschrijvendepersonenhuneigenrolbijhetsignalerenvantalent?
Hoesignalerenzehettalent?Makenzedaarbijeenonderscheidtussen
verschillendetypentalenten?
o Inhoeverrewordtervoordesignaleringvantalentsamengewerktmet
anderepersonenbinnendeschoolofpersonenbuitendeschool?
o Inhoeverregebruikendepersoneninstrumentenvoorhetsignalerenvan
talent?
o Inhoeverremakendepersonengebruikvaninformatieafkomstiguithet
basisonderwijsofvoorgaandeleerjarenbijdesignaleringvantalent?
o Inhoeverrewordtdecommunicatiemetdeoudersgebruiktomtalentte
signaleren?
o Hoe worden de resultaten van de signalering vastgelegd? Bewijstukken
vragenenbekijken.

Pagina83van93

Aanpakenstimuleringvantalent

o Hoebeschrijvendepersonenhuneigenrolbijhetontwikkelenvanhet
gesignaleerdetalent?

o In hoeverre besteden de personen aandacht aan de achtergrondkennis en de

thuissituatie van de leerlingen?
o Inhoeverrespeeltdeloopbaanorintatieenbegeleiding(LOB)eenrol
inhetstimulerenvantalent?

Belemmerendeenstimulerendefactorenvoortalentontwikkeling

o Watzijnvolgensdepersonenstimulerendefactorenombinnenfunctie
aandachttebestedenaantalentontwikkeling?
o Watzijnvolgensdepersonenbeperkendefactorenombinnenhunfunctie
aandachttebestedenaantalentontwikkeling?
o Inhoeverrespeeltdemanierwaaropwijalsinspectienaarhet

onderwijskijkeneenrolinhetstimulerenofbelemmerenvan

talentontwikkeling?

o Wathebbendepersonennodigterondersteuningomhettalentvan
leerlingentestimuleren?

Pagina84van93

BijlageVII:vragenlijstgetalenteerdejongeren

Vragenlijst

Algemeentalent

o Heeftdeschoolooitduidelijkgemaaktdatzijvindtdatjullieovertalent(en)
beschikken?Hoeheeftzedatgedaan?

Signaleringvantalent

o Welkerolspeeltdeschoolbijhetontdekkenvanjetalenten?Hebje
bijvoorbeeldooiteentestgedaanwaaruitbleekdatjeopeenbepaaldgebied
uitzonderlijkgoedbent?Ofhebjegesprekkengevoerdmetpersoneninde
schooloverje(mogelijke)talent?

o Vindjedateropschoolvoldoendewordtgedaanaanhetsignalerentalenten?
Watwordtgoedgedaanenwatkanerbeter?

Pedagogisch&didactischhandelen

o Wordjevoldoendeuitgedaagdindelessenofbuitendelessenopschool?Wat
vindjeuitdagendonderwijs?

o Heersterinjeklaseensfeerwaarpresterenmag?Hoemerkjedat?

Differentiatieopschool

o Wordterindeschoolingespeeldopjeindividuele,sterkekanten(talenten)?Zo
ja,hoemerkjedat?

o Hebjehetideedatertijdensdenormalelessenaandachtwordtbesteedaan
jouwtalent?Hoemerkjedat?

Onderwijsaanbod

o Hebjebijdekeuzevanjevakkenpakketen/ofprofielrekeninggehoudenmetje
talent?BenjedaarinbegeleidtijdensLOBbijvoorbeeld?

o Volgjespecialevakkendieaansluitenbijjetalent?Hebjezelfbeslotenomdie
vakkentevolgenofbenjedoorpersonenbinnendeschoolgestimuleerdomdat
tedoen?

o Wordenerbuitenderegulierelessenactiviteitengeorganiseerdopschoolwaar
jejetalentkuntlatenzien?Zoja,watwordteraangeboden?

o Wordjegestimuleerdexamentedoenvoorvakkenopeenhogerniveau?

o Wordjegestimuleerdextravakkentevolgen?

o Zijnermogelijkhedenomaanactiviteitenbuitendeschool(bijv.ophet
vervolgonderwijs)meetedoen?

Pagina85van93

BijlageVIII:observatiewijzer

Docentgegevens

Geslacht:
Aantalberoepservaringsjaren:
Graadvanbevoegdheid:

Lesgegevens

Onderwijssituatie:
Vak:
Aantalleerlingen:

Aandachtspunt1:klassenmanagement&lesorganisatie

Observatiepunt
ja nee anders/opmerkingen/
voorbeelden

1.Dedocentgebruiktdeleertijdefficint.

Delesbegintoptijd.(verliesvan

hooguit2minutennavastgelegd

beginmoment)

Deleseindigtnieteerderdande
belgaat.

2.Delesisvoldoendegestructureerd.

3.Delesverlooptordelijk.

4.Dedocenthanteertverschillende

werkvormen/brengtvariatieaaninde

opdrachten.

5.Dedocentcreerteenveiligen

stimulerendleerklimaat.

6.Erzijngeenonnodigelogistieke

problemen(bijpractica,simulaties,

presentatiese.d.).

7.Dedocentsluitdelesduidelijkaf.

Pagina86van93

Aandachtspunt2:pedagogisch&didactischhandelen

Observatiepunt
ja nee anders/opmerkingen/
voorbeelden
1.Dedocentgeeftheldereinstructies.

2.Dedocentactiveertdevoorkennisvande
leerlingen.

3.Dedocentgeeftadequatefeedback.

4.Dedocentgeeftdeleerlingenvoldoende
ruimtevoorhetstellenvanvragen.

5.Dedocentbevordertdatleerlingenhun
bestdoen/legtdelathoog/spreekthoge
verwachtingenuit.

6.Dedocentmotiveertdeleerlingenen

hij/zijondersteunthetzelfvertrouwenvande

leerlingen.

7.Deleerstofisuitdagend/sluitaanbijhet

niveauvandeleerlingen.

8.DeLeerlingenervarendelesals

boeiend/zijngenteresseerd/mentaalactief

betrokken.

9.Deleerlingenwordenalsgroepophun

niveauaangesproken.

10.Erissprakevanwederzijdsrespecttussen

dedocentendeleerlingen.

Pagina87van93

Aandachtspunt3:differentiatie:zietdeleraardepersoonachterdeleerling?Houdt
dedocentrekeningmetdeverschillentussenleerlingen?

Observatiepunt
ja nee anders/opmerkingen/
voorbeelden

1.Dedocentheeftaandachtvoorde

individueleleerlingoprelationeel,emotioneel

niveau.

2.Dedocentbiedttalentvolleleerlingen

passendeuitdagingenbinnenhetvakgebied

aan.

3.Dedocentstemtdeinstructieafop

relevanteverschillentussenleerlingen.

4.Dedocentstemtdeverwerkingvande

leerstofafoprelevanteverschillentussen

leerlingen.

Pagina88van93

BijlageIX:analysewijzerdossieronderzoek

Dossieronderzoek(Dezebijlageperleerlinginvullen.)

Brin+vest.nr.:Naamleerling:..Klas:.

Ingevulddoor:..

Heeftdebasisschoolinformatiedoorgegeveninhetonderwijskundigrapportover
hettalentvandeleerling?Zoja,welkeinformatieishierovergegeven?

Heeftdeschoolactieheeftondernomenomhettalentvandeleerlingtesignaleren?
Zoja,uitwelkedocumentenblijktdatenwatstaatdaarinoverdesignalering?

Pagina89van93

Heeftdeschooleenplanvanaanpakopgesteldoverhetstimuleren/ontwikkelenvan
hettalentbijdeleerling?Zoja,uitwelkedocumentenblijktdatenwatstaanerin?

Hoewordenderesultatenvanhettalentvandeleerlingzichtbaargemaakt?Uit
welkedocumentenblijktdatenwatstaatdaarin?

Ruimtevoorextraopmerkingen.

Pagina90van93

BijlageX:terugkoppelingsdocument

Terugkoppeling

Deinspecteurwijstopthemarapportdateind2011naardeschoolzalworden
gestuurd.

Bevindingent.a.v.lessenobservaties

Deinspecteurgeeftdesgewenstenkelebevindingenweert.a.v.debezochtelessen:

Algemeenbeeld:

Indienvantoepassing:

Sterkepunten:

Zwakkepunten:

Pagina91van93

Bevindingent.a.v.dossieronderzoekengesprekken

Deinspecteurgeeftdesgewenstenkelealgemenebevindingenweert.a.v.het
dossieronderzoekendediversegesprekkendiegevoerdzijn:

Visieoptalententalentontwikkeling:

Signaleringvantalent:

Aanpakenstimuleringvantalent:

Zichtbaarheidvanderesultatenvantalentontwikkeling:

Belemmerendeenstimulerendefactoren:

Pagina92van93

Colofon

Publicatie
InspectievanhetOnderwijs
Postbus2730|3500GSUtrecht
www.onderwijsinspectie.nl

Uitgave
201208|gratis
ISBN:9789085032755
Publicatienummer:22PD2012G009

Dezepublicatieistedownloadenvan
www.onderwijsinspectie.nl

InspectievanhetOnderwijs|maart2012

Pagina93van93