Beruflich Dokumente
Kultur Dokumente
)(8*=-0/']
13:55:04 PM
VIVARIUM
AN INTERNATIONALJOURNAL FOR THE PHILOSOPHY
AND INTELLECTUAL LIFE OF THE MIDDLE AGES AND
RENAISSANCE
inparticular
totheprofane
sideofmediaeval
vivarium
is devoted
philosophy
andtheintellectual
lifeoftheMiddle
AgesandRenaissance.
- C.H. Kneepkens,
- H.A.G.Braakhuis,
L.M. de Rijk,(Leiden)
EDITORS
(Nijmegen)
- D. Perler,
E.P.
Bos,
(Leiden)
(Madison)
(Groningen)
W.J.Courtenay,
- M.G.M.vanderPoel,(Nijmegen).
(Basel)
Board:
Prof.
C.H.Kneepkens.
oftheEditorial
Secretary
be addressed
Allcommunications,
thoseofa business
should
nature,
except
Faculteit
derLetteren,
toC.H.Kneepkens,
Groningen,
Vakgroep
Rijksuniversiteit
TheNetherlands.
P.O.Box716,9700AS Groningen,
Mediaevistiek,
- -J.E.
- Albert
ADVISORY
TullioGregory,
Zimmermann,
Murdoch,
(Cologne)
(Rome)
COMMITTEE (Cambridge,
MA).
PUBLISHERS Brill,
TheNetherlands.
Leiden,
PUBLISHED Twiceyearly.
andEUR
XLII(2004)(320pp.):EUR 138(USD172)forinstitutions,
SUBSCRIPTION
Volume
and
Price
includes
inclusive
67(USD83)forprivate
subscribers,
ofpostage
packing.
online
subscription.
volumes
orders
orders
areaccepted
forcomplete
only,
taking
Subscription
onanautoOrders
effect
with
thefirst
issueofanyyear.
mayalsobeentered
ifthey
arereceived
willonly
beaccepted
matic
basis.Cancellations
continuing
thecancellation
theyearinwhich
before
October
1stoftheyearpreceding
ifmade
issues
willbemet,
free
ofcharge,
istotakeeffect.
Claims
formissing
for
forEuropean
customers
andfivemonths
within
three
months
ofdispatch
customers
outside
Europe.
should
be sentto:
orders
Subscription
BrillAcademic
Publishers
Stratton
Business
Park,
Drive,
Pegasus
Biggleswade
SGI8 8QB,United
Bedfordshire
Kingdom
601604
Fax:+44(0)1767
Tel.:+44(0)1767
604954;
E-Mail:
brill@extenza-turpin.com
areexclusive
ofVAT in EU-countries
Allpricesandpostage
& handling
charges
outside
theEU).
(VATnotapplicable
Nowenjoyfreeonlineaccess to thisjournal
Website
VisittheBrillwithyourprint
subscription.
theonline
section.
andenter
at http:/www.brill.nl
journals
BRILL
LEIDEN BOSTON
version
ISSN 0042-7543
); ISSN 1568-5349
(Online
version)
[Print
in The Netherlands
Printed
on acid-free
Printed
paper
13:55:04 PM
Introduction
WILLIAMJ. GOURTENAY
BrillNV,Leiden,
Koninklijke
2004
- www.brill.nl
Alsoavailable
online
13:55:10 PM
WILLIAM
J. GOURTENAY
2 O. Pluta,Persecution
TheParisian
Statute
andtheArtofWriting.
1, 1272,andIts
ofApril
Etudes
mdivale.
Bakker
delapense
, in:P.J.J.M.
offertes
(ed.),Chemins
Consequences
Philosophical
Z^non
Kaluza
, Turnhout
2002,563-85.
13:55:10 PM
The University
of Pans at theTimeofJean Buridanand Nicole Oresme
WILLIAMJ. COURTENAY
The purposeof the followingremarksis to exploremore deeplythe institutionalcontextin which Buridan and Oresme pursued theiracademic
careers, namely the thirty-five
year period between the beginningof
Buridan's teachingcareer at Paris (c. 1325) and the date of his death
(c. 1360), whichprecededby only a fewyears Oresme's move fromParis
to Rouen to assume his dutiesas dean of the cathedral(1364). Much has
been writtenabout both men as well as the Universityof Paris at this
time,but a more precise (and updated) understandingof the structure,
operation, and resources of the universityat that time has not been
broughtto bear on the relationshipof theircareers and of othersassociated with them.
and itsMeaning
and Discipleship
Institutional
Structure
for Communication
The medievalUniversityof Paris was a corporationcomposed of largely
autonomousgroups.This applies not only to its divisioninto fourseparate facultiesof arts,theology,canon law, and medicine,but was true of
the fournationsof the facultyof arts.Colleges of secularstudentsas well
as the conventsthatservedas houses of studyforvariousreligiousorders
Colleges came under thejurisoperatedforthe mostpart independently.
dictionof the university,
faculties,or nationsonly insofaras the masters
and studentswho held bursesin them also belonged to nationsand faculties.Conventswere even more autonomousand came under thejurisdictionof the university
only insofaras theirstudentmemberssoughta
university
degree or theirregentmasterparticipatedin the meetingsand
academic exercisesof the facultyof theology.
At the same time the boundariesthat separatedthese different
groups
were porous and allowed a certaindegreeof contactand communication.
This was notsimplybecausetheschoolsof thenationsin therue du Fouarre
and theconventsand collegesthroughout
the Latin Quartertopographically
existedside by side. Studentsin the facultyof artshad the rightto attend
BrillNV,Leiden,
Koninklijke
2004
online- www.brill.nl
Alsoavailable
Vivarium
42,1
13:55:15 PM
WILLIAM
J. GOURTENAY
13:55:15 PM
THE UNIVERSITY
OF PARISAT THE TIMEOF JEANBURIDAN
Cambrai,
Tournai,
(thus
Lige)up to theleftbankoftheMeuse/Maas
(Throuanne,
ofthedioceseofUtrecht).
a portion
ofHollandand a smallportion
including
4 A bitter
and Picardnationsover
in 1358between
theEnglish
erupted
struggle
whocamefromtheboundary
of a student
theproperaffiliation
regionof thetwo
a preciseboundary
was drawnup, marking
considerable
nations.
After
negotiation,
border(AUPI, 233-6;CUPIII,
and townsthatlayalongtheagreed-upon
therivers
56-9,#1240).
5 In 1370
to be allowedto overseethedetermiHenryofLangenstein
petitioned
nationof twostudents,
regent
duringthat
despitethefactthathe was notactively
del'enDe l'organisation
seeAUPI, xxxii;Ch. Thurot,
year(AUPI, 375).On regency,
de Pasau Moyen-Age
dansl'universit
1850,91; Madelaine
, Paris-Besanon
seignement
lafinduXVe
del'Universit
dePansdesorigines
Toulouse,La Nation
Anglaise-Allemande
deParis
del'Universit
sicle
, Paris1939,108-9;MineoTanaka,La nation
anglo-allemande
Paris1990,150-3.
la finduMoyen
Age,
6 Most
whichmarked
thetranmasters
at thetimeofdetermination,
supervising
or regionof thecandidate,
werefromthecountry
sitionfromauditorto bachelor,
oftheEnglish
as can be seenin therecords
nation;see Tanaka1990(op.cit.,above,
n. 5), 169-70.
7
in theEarlyFourteenth
Parisian
Scholars
1999,
, Cambridge
Century
W.J.Courtenay,
81-91.
13:55:15 PM
WILLIAM
J. COURTENAY
13:55:15 PM
THE UNIVERSITY
OF PARISAT THE TIMEOF JEANBURIDAN
master
In normalcircumstances,
how much directiondid the supervising
over
In
a
master
who
took
the
case
of
what
kind?
and
of
sponsorgive,
ship at the time of licensingor inception,the relationshipwas probably
and financial.If the same mastersupervisedthe stusolelyadministrative
dent fromhis time as auditorthroughto inception,the relationshipwas
or
obviouslylonger and more personal,but not necessarilyinstructional
ideological.
How oftena student'ssupervisingmasterwas also his teacheror tutor
is not known.Even if the studentchose or feltobliged to attendthe lectures of his master,one need not, and probably could not, fulfillthe
requirementsof the arts curriculumby attendingonly lecturesgiven by
one's master.The nationdid expect and certainlypreferredthatstudents
would take theirinstructionaltrainingfromamong the lecture courses
providedby the mastersin the nation. In 1290, however,the facultyof
artsprohibitednationsfrommaintaininga closed shop, and studentswere
free to attend lecturesofferedby mastersoutside their nation.13Thus,
of any maswhilestudentscould hear lecturesand, obviously,disputations
ter in the facultyof arts,instructionalsupervisionand promotion,with
very few exceptions,had to be fromamong the regentmastersof the
nation. Close extended contact between a studentand a master only
occurredwithinthe nationand probablytook the formof advisingrather
than intellectualformation.The latter,where it occurred,was probably
a private,developmentalexperiencebased on attendanceat various lecturesand disputations,and on extensivereadingof texts,commentaries,
and treatises.
determinations,
What does thisanalysismean forthe relationof Buridanand Oresme,
or of Albert of Saxony or Marsilius of Inghen with either?And what
does it have forthe existenceand meaningof a Buridanschool
implications
at Paris? Firstof all, the proceduresoutlinedabove mean that although
Nicole Oresme mighthave attended lecturesby Jean Buridan, would
probablyhave heard him dispute,and certainlyhad access to his written
work,Buridanwould not have been the supervisingmasterunderwhom
thatrole.
he studied.One or more mastersin the Norman nationfulfilled
of
for
Albert
holds
true
The same principle
Ricmestorp Saxony, whose
licensing,and inception
supervisingmasterat the time of determination,
was Albertof Prague, a prominentmasterin the Englishnation but not
Marsilius of Inghen
one fromthe same home region as Ricmestorp.14
13CUPII, 46.
14AUPI, 149,150,152.
13:55:15 PM
WILLIAM
J. GOURTENAY
13:55:15 PM
THE UNIVERSITY
OF PARISAT THE TIMEOF JEANBURIDAN
13:55:15 PM
10
WILLIAM
J. GOURTENAY
25See introduction
de Dacia, Opera
toNicolausDrukken
, ed. N.G. Green-Pedersen
and K.H. Tachau,
and S. Ebbesen,Hauniae1997,xvii-xxi,
xxiv;WJ. Courtenay
of
at Paris,1339-1341
andtheEnglish-German
Ockham
Nation
, in: History
, Ockhamists,
2 (1982),53-96.
Universities,
13:55:15 PM
THE UNIVERSITY
OF PARISAT THE TIMEOF JEANBURIDAN
11
in medievalParisis difficult
intellectual
formative
relationships
Identifying
of the facultyof arts,
because it could occur outsidethe normalstructures
because it was rarelyacknowledgeddirectly,and because in most cases
it was probably a resultof listeningand reading ratherthan personal
contact.The highera reputationof a particularmaster,the largerwas
And the moreprolific
the audienceforhis ideas and supporting
arguments.
To thatextentwe can assumethat
he became,thelargerwas his readership.
Buridanhad an impactamong studentsand mastersin the facultyof arts
far outfar outsidethose in the Picard nation and, throughhis writings,
side Paris. For example, Buridan's commentarieson Aristotle'sPhysics
were disseminatedby manyscholarsoutsidehis nation,especiallythrough
German scholars in the English nation who carried copies to Prague,
Erfurt,and elsewherein centraland easternEurope, and throughItalians
in
in the French nation who carried those worksto Italian universities,
some cases well beforethe Great Schism.Anotherexample would be the
influenceof Ockham's writingsand thoughtat Paris, since it would be
a fair assumptionthat those associated with the sectaoccamicaas well as
otherswho, like Gregoryof Rimini,adopted much of Ockham's natural
philosophynever met Ockham personally.
In a fewcases the intellectualdebt of a studentor junior colleague to
a regentmasteris acknowledged.One mustbe careful,however,not to
confuseacademic courtesy(forexample,such expressionsas "my reverend
master"or "my reverendfather")with academic filiationin the sense of
a master/pupilrelationship.Yet there seems to be more than mere
at stake when the secular masterof arts and later theologian,
Hflichkeit
Marsiliusof Inghen,referredto the Cistercianmasterat Paris,James of
Eltville,as "magistermeus bone memorie,magisterJacobus de Erbaco,"
whose opinionshe oftenechoed.27This same master,a theologianlecturing
in a religiousconventat Paris, also had a profoundinfluenceon Henry
of Langenstein,who upon leaving Paris in 1382 spent severalmonthsat
s monasteryof Eberbach, where the latterwas abbot, and where
Eltville'
com"reread"
to the monksEltville'scommentaryon the Sentences
Henry
at
Paris.28
and
read
initially
posed
13:55:15 PM
12
WILLIAM
J. GOURTENAY
13:55:15 PM
THE UNIVERSITY
OF PARISAT THE TIMEOF JEANBURIDAN
13
13:55:15 PM
14
WILLIAM
J. GOURTENAY
13:55:15 PM
THE UNIVERSITY
OF PARISAT THE TIMEOF JEANBURIDAN
15
13:55:15 PM
16
WILLIAM
J. GOURTENAY
in Arts
Buridanand theLength
Careers
of Teaching
It has long been supposed that Buridan was unique in teachingin the
and seekinga degreein
yearswithoutstudying
facultyof artsforoverthirty
a higherfaculty.He was certainlythe most famousmasterto followthat
career path, but it now appears that he was not the only one to do so.
Before examiningthe other cases, some cautionaryremarksneed to
be made. First,it would be incorrectto state categoricallythat Buridan
never studiedin a higherfaculty,such as theology.We simplyhave no
evidence that he did, and there are several examples of arts mastersat
Paris whose supplicationsto the papacy or lettersof provisiondescribe
themsimplyas mastersof arts,althoughone supplicationdated in between
the othersmentionsthat the individualwas also studyingin theology.
Thus the failureto mentionstudyin a higherfacultywhen supplicating
the pope is no guaranteethat the individualmasternever did so. We
have very few documentsconnectedwith Buridan that are of the type
that would mentiontheologicalstudyeven had he undertakenit. Thus,
while he never attaineda degree in theologyor in any otherhigherfaculty,we cannotsay withcompleteassurancethathe neverstudiedtheology.
As to the length of his teaching career withoutevidence of higher
study,thereare severalotherexamplesfromthe same period.42Petrusde
Vallepartiswas masterof arts by 1331, supplicatedin the rotuliof 1342
that
and 1349, and again in 1362. If his regencywas not interrupted,
The
same
would mean a teachingcareer in artsof over thirty-one
years.
holds true for Robertus Fabri, Honoratus de Porta, Henricus Bobei,
JohannesChacardi,JohannesDurandi,JohannesSieranviller,and Petrus
Melmete- illwith teachingcareers in arts of thirtyyears or more. In
the case of Guillelmusde Moreto,regentin artsforover thirty-four
years,
years,and Andreas de
JohannesBaril, regentin arts forover thirty-four
Sancto Clodoaldo, regentin arts for over thirty-seven
years, we know
thattheyalso studiedin a higherfaculty,canon law in the case of Moreto
and theologyin the case of Baril and Sancto Clodoaldo. Long careers
withoutevidence of studyin a higherfacultyare certainlyrare, but the
uniquenessof Buridan in this regardcan no longerbe maintained.
This should caution us against seeing in Buridan the beginningof a
devotedsolelyto philosophyand intentionally
careerself-consciously
passthat a theologicaldegree offered.Those
career
the
opportunities
ing up
42Thefollowing
Rotuli
vol.I, andRotuli
Parisienses
aretakenfrom
Parisienses,
,
examples
and E.D. Goddard,
Leiden2003.
vol.2: 1352-1378
, ed. W.J.Courtenay
13:55:15 PM
THE UNIVERSITY
OF PARISAT THE TIMEOF JEANBURIDAN
17
13:55:15 PM
The BuridanSchoolReassessed.
JohnBuridanand Albertof Saxony*
J.M.M.H.THIJSSEN
Introduction
and sixteenthcenturiesJohn Buridan enjoyed
Throughoutthe fifteenth
a reputationas a prominentmasterof artsat Paris. The manuscriptsand
early printededitionsof his workswere widelydisseminatedin all corsuch
ners of Europe and became requiredreadingat many universities,
as Vienna, Prague, Krakow, Rostock,and Saint Andrews.1But how was
his impact among thosewho knew him personally,among those residing
in Paris in the firsthalfof the fourteenth
century?Did Buridanhave any
close followersor students?As far as I am aware, thereis no contemporary Parisian evidence to the effectthat there existed a school of
"Buridanists"in the same way as there were schools of Thomists or
Scotists.Even so, one mightask whetherthereis some evidenceto idenParis.2
tify,in retrospect,a school of Buridan in fourteenth-century
* Thisarticle
in every
meus
senseof
is dedicated
to HenkBraakhuis,
magister
possible
ofhissixty-fifth
Partsofthisarticle
formed
thebasis
theword,on theoccasion
birthday.
de la Renaissance
I gavein March2000at theCentre
d'Etudes
oflectures
Suprieures
in NewYork.I thank
in Toursandin April2002at theMedieval
JoelBiard
Academy
DirkI thank
PaulBakker,
William
kindinvitations.
andGyulaKlimafortheir
Courtenay,
fortheir
andMichiel
Streijger
helpful
suggestions.
JanDekker,
Sarnowsky
Jrgen
1 B. Michael,
Werken
undzurRezeption
seiner
. Studien
Leben
Buridan
zuseinem
, seinen
Johannes
FreieUniversitt
Mittelalters
Theorien
imEuropa
desspten
Berlin,
, 2 vols,Ph.D.dissertation
1985,vol.1,239-398.
2 AtthispointI should
thatin 1551a "Maison
de Buridan"
is attested
mention
already
andindicated
on oldmaps.See note15.Could
ofthePicardnation,
amongtheschools
leftto theuniversity
at hisdeath?See Michael
thishavebeenthehousethatBuridan
ofthesources,
which
1985[op.cit.,
above,n. 1),vol.1,237,esp.n. 533foran indication
from
Therealsois someevidence
thefifteenthareall laterthanthefourteenth
century.
a viewwhichis heldby
Dominicus
ofFlandria
thinker
(d. 1479),whomentions
century
XII libros
of Flandria,
See Dominicus
"Buridanists."
IV,
Quaestiones
super
Metaphysicorum,
Frankfurt
am Main,1967,fol.16ra:"Aliivero
1523,reprinted
q. 2, a. 5; ed. Venetiis
analoestunusunitate
unumconceptum
suntquiponunt
quitamen
conceptus
praecisum,
sicutsuntburidanistae
entis,
, quiponunt
univocationis,
quodconceptus
giae,etnonunitate
est
ex partereiconceptibilis
si veroaccipiatur
secundum
si accipiatur
se, estunivocus;
tamen."
analogus,
praecisus
Koninklijke
BrillNV,Leiden,2004
- www.brill.nl
Alsoavailable
online
Vivarium
42,1
13:53:55 PM
THE BURIDAN
SCHOOLREASSESSED
19
et Albert
de Saxe,la Scolastique
ne trouve
plusriende nouveau
AprsBuridan
il advient
la lecture
diresurla nature
du mouvement;
comme
des
presque
toujours,
nousannonce
le dclinde l'colede Paris.5
oeuvres
de Marsile
d'Inghen
Nowadays,historiansof scienceagree thatDuhem's visionof the Buridan
school as an anticipationof seventeenth-century
natural philosophyis
in
this
has
not
diminished
the
any way
high esteemforthe
wrong.Yet,
Buridan school. Even severe criticsof Duhem, such as AnnelieseMaier
and Marshall Clagett,have emphasized that the school of Buridan was
one of the two most prominentschools of medieval naturalphilosophy
(the otherbeing the school of Thomas Bradwardine(d. 1349) at Merton
College in Oxford,also knownas the Oxford Calculators).Accordingto
Maier, the precise teacher-studentrelations between the members of
the Buridan school were unknown,althoughthe school was clearlycharacterizedby "its unitaryteachingtraditionand its intellectualphysiognomy."6Even thoughMaier was more cautiousthan Duhem, the picture
that thus emergedwas that of the Buridan school as a coherentinner
circle of studentsand followers,withJohn Buridan himselfat its center.
The existenceof a Buridan school in fourteenth-century
Paris has been
3 Pierre
Lesystme
dumonde.
Histoire
desdoctrines
dePlaton
Copernic
Duhem,
,
cosmologiques
vol.6, 697 andalsovol.8, 200,215-6,and225.I am notsuggesting
Paris,1914-1958,
thatthenotion
ofa Buridan
schooloriginated
withthestudies
byDuhem.
4 Duhem1914-1958
(op.cit.,above,n. 3),vol.6, 698.
5 Duhem1914-1958
(op.cit.,above,n. 3),vol.4, 361.
6 Anneliese
im14.Jahrhundert
Galileis
Maier,Die Vorlufer
, Roma1949,3.
13:53:55 PM
20
J.M.M.H.
THIJSSEN
13:53:55 PM
THE BURIDAN
SCHOOLREASSESSED
21
13:53:55 PM
22
J.M.M.H. THIJSSEN
13:53:55 PM
THE BURIDAN
SCHOOLREASSESSED
23
13:53:55 PM
24
J.M.M.H. THIJSSEN
ofthedifferent
thelocations
a map,showing
which
includes
centrale
del'universit),
(Rgion
theMiddle
intheUniversity
Nation
schools;
ofParisduring
GrayC. Boyce,TheEnglish-German
Universities
intheMediaeval
PearlKibre,TheNations
, Cambridge,
1927,113-49;
Ages,
Bruges
Mass.1948,82-97.
16In 1393Picards
ofschools
ownedbytheEnglish-Germans.
theupperstory
occupied
ofthebuilding.
aroseoverthemaintainance
Controversy
13:53:55 PM
THE BURIDAN
SCHOOLREASSESSED
25
17MineoTanaka,La nation
deParis lafinduMoyen
del'Universit
Age,
angio-altemande
Paris,1990.
18Notethatonlyregent
Thisis
thedetermination.
masters
wereallowedto supervise
twoexams.
nottruefortheother
19Tanaka1990(op.cit.,above,n. 17),156-85.
20The results
of
ofa geographical
coincide
withtheresults
ofTanaka'sstudy
analysis
onthebasisofdifferent
carried
outbyWilliam
theParisacademic
Courtenay,
community
forinstance,
thelodgHe tooconcluded
andtoa different
source
material
that,
purpose.
ties.See William
to regional
or linguistic
wasaccording
community
ingoftheacademic
A Social
Portrait
Fourteenth
Parisian
Scholars
inthe
1999,
, Cambridge
Century.
Early
J.Courtenay,
81-91.
21"On March16, 1338,thefaculty
whowouldbe
ruledthatofthesixteen
scholars
the
in artsat Ste.Genevive
eachmonth,
sixwereto be from
examined
forthelicense
andtwofrom
theEnglishandPicardnations,
theNorman
French
foureachfrom
nation,
at eachaudition."
See Kibre1948
German
ofwhichhalfwouldbe examined
nation,
and
ed. HenriDenifle
Universitatis
Parisiensis,
(op.cit.,above,n. 15),101,and Chartularium
4 vols,Paris1889-97,
vol.2, 474.
mileChatelain,
22Tanaka1990(op.cit.,above,n. 17),153-4.
13:53:55 PM
26
J.M.M.H. THIJSSEN
23Chartularium
Universitatis
vol.1,nr.409.
Parisiensis,
24See GrayC. Boyce,TheControversy
over
the
Between
the
andPicard
Boundary
English-German
in:H. Vander
Linden
e.a. (eds),tudes
d'Histoire
intheUniversity
Nations
ofParis(1356-1358),
ddies
la mmoire
deHenri
Pirenne
oftheincident
, Bruxelles
1937,55-66foran analysis
anda discussion
ofthesources.
25Auctarium
Parisiensis
Chartularii
Universitatis
mensis
, vol.1, 206:"Item19adieejusdem
factaeratcongregado
nomine
bacalario,
Julianum
apudSanctum
pauperum
super
quodam
volebat
ettransiisset
cumbedellis
nacionis
Mast,Leodiensis
Johannis
dyoc.,
quidumincipere
ad petendum
licenciam
a magistris
facultatis
ut
artium,
Pycardie
pervicumStraminis
morum
suaindictafacltate
eisplaceret,
Themo
est,siincepcio
respondit
magister
Judeus
insuanacione,
nacionis
fuit
etsuperhoc
Anglicane,
quodnon,eo quodaliasdeterminans
ortafuisset
lisinter
nacionis
etnacionis
exeoquod
Pycardie
Anglicane
predictarum,
maistros
ad suamnacionem,
fuisset
nacioeumdicebat
et superhocdiscussum
pertinere
quelibet
infacltate
setenere
debetad unamnacionem
predicta,
quodnecmagis
quamad aliam..."
26Auctarium
Chartularii
Universitatis
Parisiensis
, vol.1, 212-8.
13:53:55 PM
THE BURIDAN
SCHOOLREASSESSED
27
13:53:55 PM
28
J.M.M.H. THIJSSEN
13:53:55 PM
THE BURIDAN
SCHOOLREASSESSED
29
dela plante
le luiattribueraient.
etde touslesincunables
de touslesmanuscrits
colophons
connue
a conIl fautau contraire
soutenir
oeuvre
queBuridan
qu'ils'agitde la premire
477preserves
an anonymous
." Themanuscript
sacr la Physique
copyofthetext
Bruges
Noneoftheknown
manuis attributed
to Albert
ofSaxony.
thatin othermanuscripts
attributes
thistexttoJohnBuridan.
scripts
35Thelaterredaction
inthemanuscript
Welcome
Medical
hasbeenpreserved
London,
L 15,fols.lra-99vb.
Books6-8inthismanuscript
coincide
with
Albert's
Historical
Library,
in Sarnowsky
and
arestudied
1989(op.cit.,above,n. 9),451-60,
usualtext.Bothversions
inJrgen
PlaceandSpaceinAlbert
Commentaries
on
further
Sarnowski,
ofSaxony's
compared
andPhilosophy,
9 (1999),25-45.Mostrecendy,
thePhysics
, in:ArabicSciences
Sarnowsky
onthePhysics
attributed
toAlbert
ofSaxony,
hasestablished
thatyetanother
commentary
ofErfurt.
See EinAlbert
vonSachsen
wasac tually
zugeschriebener
byTheodoric
composed
ausderMitte
des14.Jahrhunderts
27 (2002),449-74.
, in:Medioevo,
Physikkommentar
36Sarnowsky
oftherel1989(op.cit.,above,n. 9),50-1,and58-9.Notethateditions
invol.2 ofPatar2001(op.cit.,
evanttexts
areavailable
above,n. 13),vol.2. Pataredited
as partofhis,as I believe,
failed
toprovethatBuridan
theseandother
attempt
fragments
ofthetextgenerally
attributed
to Albert
ofSaxony.
Forthesake
is theauthor
actually
I willrefer
ofconvenience,
to Patar'sedition
ofthepassages
thatarequotedhere.
13:53:55 PM
30
J.M.M.H. THIJSSEN
should quantitybe considereda separateentity?Originally,thisontological question arose in the theologicalcontextof Christ'squantityin the
Eucharist,but it came to be developedinto a genuinephilosophicaldocIn additionto theoreticalarguments(eitherof a theologicalor a
trine.37
philosophicalnature),also argumentsfromexperienceplayed a role in
the debate. The most importantof these is the argumentfromcondensation and rarefaction.Brieflystated,the phenomenonof condensation
seemed to teach thatthe extensionor quantityof a given
and rarefaction
substancecan vary,whereas the "amount" of substanceand its quality
remainconstant:no new partsof substanceare added, nor any destroyed
(in contrastto the phenomena of growthand diminution).This experience was taken as a proof that extensionand quantitywere reallydistinctfromsubstanceand its qualities. It was the extensioninheringin
substancethat was corruptedand generatedin the process of condensation and rarefaction,not the substanceitself.William Ockham, on the
other hand, argued that the condensationand rarefactionof substances
is caused by the local motionof the parts of substance.In condensation
and rarefaction,
the parts come spatiallycloser togetheror more distant
fromeach other,respectively,
than theywere before.38
Anneliese
Maier
had
noticedthatJohn Buridanand Albertof
Already
held
Saxony
divergentopinionson the issue of the ontologicalstatusof
Buridan
quantity.
argues that quantity,or more accurately,magnitude
Albertof Saxony, on the
, and substanceare reallydistinct.39
[magnitudo)
otherhand,deniesthatsubstanceand quantityare reallydistinct.
According
to Maier, Albertof Saxony in his commentaryon the Physics
seemed to
respond to two argumentsof Buridan.40She did, however,not include
in the comparison,and did not furtherdevelop the
Buridan's tertia
lectura
of
her
implications
insightsforthe chronologyof these worksor forthe
37The mostrecent
to thetheological
of the
ramifications
large-scale
studydevoted
debateaboutquantity
is P.J.J.M.
La raison
etle miracle.
Lesdoctrines
Bakker,
eucharistiques
1999,esp.vol.1, 120-55.
(c. 1250-c.
1400),2 vols.,Nijmegen
38Ockham's
views
arediscussed
inAnneliese
der
Maier,
Hintergrnde
Metaphysische
sptscholastischen
McCordAdams,William
Ockham:
, Roma 1955,192-3and Marilyn
Naturphilosophie
orNaturalist?,
Voluntarist
2 vols.,NotreDame 1987,vol.1, 178-84.
39Buridan
inhisdiscussion
ofthisontological
refers
tomagnitude,
problem
consistenly
is actually
moreprecise,
rather
thanquantity.
Histerminology
sincethedebatewasabout
thosequantities
thatarecontinuous,
as a quantitas
continua
i.e.,magnitudes
(defined
permaSee alsoMaier1955{op.cit.,above,n. 38),
nens
), andnotaboutthosethatarediscrete.
210forthispoint.
40Maier1955{op.cit.,above,n. 38),219-21.Buridan's
viewsare discussed
on pp.
210-8.
13:53:55 PM
THE BURIDAN
SCHOOLREASSESSED
31
13:53:55 PM
J.M.M.H. THIJSSEN
32
13:53:55 PM
THE BURIDAN
SCHOOLREASSESSED
33
secundum
Et nonpotestdici
ponerealias dispositiones
quas eritilia mutatio.
suntloca,quia secundum
dietam
nonessetibi
quodillaedispositiones
positionem
et noscircumscribebamus
omnia
extrinsecum;
aliquislocus,cumlocussitcontinens
extrnseca.
Item.Illeaer,si rarefieret,
aliomodose haberet
nonesset
quamante;et tarnen
aliusaer;igitur
illemodusse habendi
differt
ab aere,et nonpotest
differre
nisisit
Etistaratiopotest
fortificari
addita;etiliaestmagnitudo
dispositio
quamquaerimus.
. . ,46
persyllogismum
expositorum.
In quaestio6 of book 1 of his Quaestiones
on the Physics[utrum
omnisres
extensasit quantitas
Albert
of
takes
on
both
),
Saxony
arguments.They
, that is, in the argumentsagainst his
appear in the argumentsquodnon,
own thesisthatsubstanceand quantitycoincide.Argumentsix and seven
which Albertlists,and which he attributesto quidam
, clearlyecho the
above line of reasoning,culled fromBuridan's tertia
lectura
. Argumentsix
is a paraphrase of Buridan's experimentof the condensationand rarefactionin a pair of bellows. It repeatsthat neitherthe air's matter,nor
its form,nor its qualitypreventsthe bellows frombeing compressed.
utrum
omnis
resextensa
sitquantitas.
Consequenter
quaeritur
Arguitur
quodnon.. . .
Sexto.Arguunt
sic'situnavesicaplenaaere;tunccomprimenti
illamaliquid
quidam
invesicaresistit;
existens
sedhocnecestmateria
aerisnecforma
aerisnecqualitas
aeris.Tuncsic:quantitas
aerisin vesica
aeris;videtur
ergoquodhocsitquantitas
resistit
et nonmateria
equequalitas
comprimenti
equeforma
ipsiusaeris;igitur
aerisestdistincta
ab his,etperconsequens
istanonsuntquantitas;
etcum
quantitas
nonomnem
remextensam
istasintextensa,
essequantitatem.
sequitur
Quodautem
materia
aerisnonrsistt,
aerisnonrepugnarei
staresubquanpatet,
quiamateriae
titate
ex eo quodilianondeterminat
sibialiquam
Nec
certam
extensionem.
minore,
etiamforma
aerisresistit,
formae
aerisnonrepugnarei
staresubextenquiasimiliter
sioneminore;
undesubmultominore
extensione
salvaretur
forma
aeris.Necetiam
diciquodqualitas
aerissicutestcaliditas,
humiditas,
rsistt,
potest
quiaillissimiliter
nonrepugnaret
essesubextensione
minore.47
, rephrases
Argumentseven, also explicitlyattributedto the same quidam
Buridan'sargumentthatthe rarefactionof a body witha size of one foot
intoa body of twofeet,everything
else beingdestroyed[by divineomnipotence], can only be explained if one assumes that somethingnew has
been added to the body. But only its size (<quantitas
) seems to have been
added. Consequently,quantityis different
fromsubstance.
istiadidem.
anniNam,posito
Arguunt
Septimo.
quodaliquodpedale,omniextrnseco
rarefiat
habetse aliter
hilato,
tunc,
quodfiatbipedale,
ipsosicrarefacto,
ipsum
quam
46JohnBuridan,
tertia
lectura
, in:Patar2001{op.cit.,above,n. 13),vol.2, 22,1.6-23
1. 18.
47Patar1999(op. cit.,above,n. 28),vol.2, 81,1.44-82,1.58,witha slightly
modified
punctuation.
13:53:55 PM
34
J.M.M.H. THIJSSEN
sednonperhabitudinem
et comparationem
eiusad aliquodextrinpriusse habuit;
sibiextrinsecum
ex quo quodlibet
videtur
annihilatum;
secum,
ponitur
igitur
quod
intrinsece
se habeataliterquampriusse habuit.
Sed nonpossetintrinsece
aliterse
haberequampriusse habuit,
nisialiquaresde novoessetsibisuperaddita;
sednon
et extensior;
videtur
essealiaquamnovaquantitas
videtur
sit
igitur
quodquantitas
unaressuperaddita
reiextensae.48
13:53:55 PM
THE BURIDAN
SCHOOLREASSESSED
35
evadi.Ne aliquisaliquibus
illarum
rationum
sunt.Ideopossunt
faciliter
sophisticae
et utilli,qui voldemonstrationibus,
acquiescat
tamquam
quodessetinconveniens,
sciantevadereillasrationes
sibi
untistamopinionem
tenere,
quae in contrarium
factae
volorespondere
ad illasrationes.51
sunt,egoac si essemde illaopinione,
Afterthus having willinglyassisted his opponents by refutingthirteen
argumentsin supportof his own view, Buridan stillmaintainsthat no
substancecoincideswith quantity.
Nonobstante
tamenquodsicpossunt
solvivelevadirationes
praedictae,
egopono
conclusionem
estmagnitudo.52
quodnullasubstantia
, Buridan providesthe argumentswhich
Only at this stage of the quaestio
he findsreallyconvincing.The most importantproof for his own view
withthe bellows.The ultima
lectura
basicallyrepeats
again is the experiment
the experimentfromthe tertialectura
, thoughin a more carefullydeveloped versionand with a more drawn-outconclusion.
idemsecundum
substantiam
Hoc declaratur
potest
supponendo
quodaer manens
et frigefactionem.
rarefieri
et condensali
multum
Quod experipercalefactionem
multum
calefiat
aerinterior
mentaliter
quia,si fiolavitrea
supercarbones,
apparet,
in aqua frigida
culoversosuperius,
cum
intantum
rarefit
quod,si os fiolaeponatur
illein tantum
hormtemporis
aerinterior
condensabitur
refrigerabitur,
perparvam
in fiolam
ne
eiusrepletionem,
aquamascendere
usquead mediam
quodoportebit
obtinet
minorem
locuminsubduplo
condensatus
sitvacuum,
quam
quiaaerinterior
velcomPosteaperexperientiam
ante,cumessetrarior.
egosuppono
quodtrahendo
tu nonpotesaeremin tantum,
aeremsinecalefactione
velfrigefactione,
primendo
tupotesper
velrarefacere,
sicutdictum
scilicet
ad duplum
condensare
est,quantum
Namsi laterafollis
sintpervelfrigefactionem;
calefactionem
quodpatetinfollibus.
beneomniaforamutintra
sitaerisplenitudo
etobstruantur
fecte
ab invicem
elevata,
latera
follis
ad subduplum,
immonecad aliquam
inafollis,
tunonpoteris
comprimere
condentu nonpotesnotabiliter
notabilem
quantitatem;
igitur
percompressionem
silaterasintnonperfecte
sedmediomodoab invicem
sareaerem.
elevata,
Similiter,
tunonpoteris
notabiliter
elevare
laterafoletomniaforamina
obstruantur,
amplius
Hoc tamentu posses,si possespertractionem
notabiliter
lis,ne sitdarevacuum.
Tuncigitur
rarefacere
aeremsicuttupossespercalefactionem.
quaero,quidprohicondensare
notabiliter
aeremexistentem
inter
laterafollis
betquodegononpossem
Constat
laterum
veletiamnotabiliter
rarefacere
percompressionem
perelevationem?
a
dimensionem
distinctam
benequodcausahuiusreddinonpotestnisiponamus
a caliditate
ethuiusmodi
materia
etforma,
etfrigiditate
qualitatibus;
quaepraedicta
51The passages
ofBuridan's
libros
secundum
ultimam
Ieduram
Quaestiones
super
Physicorum,
arequotedfrom
theforthcoming
critical
edition.
BooksI andII havebeenprepared
by
OlafPluta.
Thefollowing
twomanuscripts
havebeenusedtoestablish
thetext:
Copenhagen,
Det kongelige
cod. 1801fol.(C),fol.13rbandKrakw,
Bibliotk,
Nykongelig
Smling,
Bibliotka
cod. 1771(G),fol.lOra.A slightly
different
edition
ofBookI,
Jagielloska,
in Patar2001[op.cit.,above,n. 13),vol.2,
ultima
lectura
canbe found
q. 8 ofBuridan's
120-4.
52JohnBuridan,
ultima
lectura
, C, fol.14raandG, fol.lOvb.
13:53:55 PM
36
J.M.M.H. THIJSSEN
omniasintextensa
sicut
unomodomotu,
solum
cumomnibus
localem,
quemvocamus
sibiinhaerentibus
movetur.
Sedhuiusmodi
dimensionem
nospossumus
totum
salvare.
Dicimus
enim
ponendo
sicmagnitudo,
dat
quodsicutalbedodatessealbumformaliter,
quaeestextensio,
esseextensum
etmagnum.
Etsicutineodemsubiecto
datessealbius
plusde albedine
etplusde caliditate
itaplusde magnitudine
maiusetextensius.
Ideoetiam
calidius,
sicutidempriusalbumnonpotest
fieri
albiusnisipergenerationem
in eo
albedinis
cumalbedine
necfieri
minus
albumnisipercorruptionem
albepraecedente,
partis
itaidemexistens
nonpotest
fieri
maiussinealiquageneratione
dinis,
magnum
magnitudinis
cummagnitudine
nec fieriminusexistens
sine
praeexistente,
magnum
Modoultradicimus
ad hoc habilibus
corruptione
magnitudinis.
quodin subiectis
sicutad calefactionem
naturaliter
levitatis
etad frigefactionem
consequitur
generatio
levitatis
etgeneratio
sicetiam
ad huiusmodi
calefactionem
corruptio
gravitatis,
sequitur
naturaliter
et ad frigefactionem
levitatis
et
generatio
partialis
magnitudinis
corruptio
Et credoquodhocsitrarefactio
et condensatio.
Raritas
enim
generatio
gravitatis.
nihilaliudestin materialibus
multamagnitudo,
etdensitas
quamin paucamateria
estin multamateria
Et dicimus
ultraquodde huiusmodi
paucamagnitudo.
magnitudine
nonpotest
velcorrumpi
vel
aliquiditanotabile
generali
percompressionem
tractionem
sicutpercalefactionem
et frigefactionem,
sicutnecetiamde gravitate
et
levitate.
Et sicapparet
causaet ratiopraedictorum
essedispositasicmagnitudine
a substantia
tincta
etqualitate.53
13:53:55 PM
THE BURIDAN
SCHOOLREASSESSED
37
13:53:55 PM
38
J.M.M.H. THIJSSEN
13:53:55 PM
THE BURIDAN
SCHOOLREASSESSED
39
a proiicient)
In book 8, q. 13 (undemoveatur
post separationem
proiectum
views as
Albertdiscussesprojectilemotion.61He presentsfour different
to why a projectilecontinuesits motion afterit has lost contactwith a
mover. The firstthree views which he discusses,have their origin in
The fourthview, which he qualifiesas the truestview
Aristotle'sPhysics.
veriorem
nunc
), is Buridan's theory.It attributesthe projecreputo
(quampro
tile's motion to a certainmotiveforce,a virtusmotiva.Six times in this
motiva
sibi impressa
motiva
, or just talis
, virtus
, Albertrefersto virtus
quaestio
is identifiedas a quality,which is innate to move.
motiva
virtus.
This virtus
veriorem.
Et estquodproiiciens
Aliaopinioestquampronuncreputo
imprimit
motivam
quae estquaedamqualitasquae innataest
proiecto
quandamvirtutem
movere
. . .62
Even thoughAlberthere adheres to Buridan's view, his terminologyis
In book 8, q. 12
in sharp contrastto the one used in the ultimalectura.
which is devoted to the causes of projectilemotion (utrum
proiectum
post
moveatur
ab aerevela quo moveatur
exitm
a manuproiicientis
), Buridanuses the
no less than 41 times.Only once does he use the termvirtermimpetus
for the
and
then only when he introducesthe term impetus
tusimpressa
,
firsttime in his quaestio.
sibiquendam
mobile
movendo
mihidicendum
Ideovidetur
impeimprimit
quodmotor
motivam
illiusmobilis.63
virtutem
tum
velquandam
Why would Albert of Saxony preferthe term virtusmotivaover impetus
when he expresseshis adherenceto Buridan's theory?Unless, of course,
he was not familiarwith this term,because he did not know the ultima
lectura
, as I have been arguingabove. A comparisonbetweenAlbert'stext
seems to settlethe matter.
and Buridan's tertialectura
In the tertia
lectura
, Buridan discussesprojectilemotionin book 7, q. 5
extrnseco
moveatur
a motore
eiusa manuproiicientis
postexitm
(iutrum
proiectum
Seventeentimes,Buridan refersto virsibi inhaerente).
intrinseco
vela motore
vis impressa
tusmotiva
, or just ilia vis, when explainingthe con, vismotiva,
tinuationof a projectile'smotion. There, he also gives his well-known
characterizationof this vis motivaas a qualitywhich is naturallyapt to
the
onpp. 372-5sheprovides
text.In theaddenda,
ofSaxony's
andonpp.260-3Albert
tertia
lectura.
textofBuridan's
61Patar1999(op.cit.,above,n. 28),vol.3, 1070-5.
62Patar1999(op.cit.,above,n. 28),vol.3, p. 1074,1.94-96.
63Patar2001(op.cit.,above,n. 13),vol.2, p. 211,1.34-36.
13:53:55 PM
J.M.M.H. THIJSSEN
40
13:53:55 PM
THE BURIDAN
SCHOOLREASSESSED
41
13:53:55 PM
42
J.M.M.H. THIJSSEN
thatBuridanexpanded
instance,underthe influenceof Albert'sQuaestiones
in comparisonto his previoustertialectura
the ultimalectura
, and that he
moved the discussionof projectilemotionfrombook 7 to book 8?72Recent
work on the logic ofJohn Buridan and Albertof Saxony shows a pattern similar to the one broughtto attentionhere: it is Buridan who
respondsto Albertof Saxony, ratherthan the reverse.73
Althoughall I have covered here are a few passages fromBuridan's
on the Physics
and Albert'sQuaestiones
, the main driftof thisarticleis that
the common notion of a Buridan school needs to be qualified.I hope
that the reader has come to share my thoughtthat futurestudiesin this
area would benefitfroma greaterreadinessto perceiveJohn Buridan,
Albert of Saxony, Nicole Oresme, Themon Judeus, and Marsilius of
mastersof
Inghen as a small intellectualnetworkof nearlycontemporary
other's
work
and
at
times
who
were
familiar
with
each
arts,
responded
to one another.This conceptseems more adequate than thatof a unified
Buridan school in explainingthe dynamicsof conflictand alliance that
we encounterin the texts.74
Nijmegen
Instituut
Philosophisch
72Aristotle's
to disbook8, esp.266b 27-267a 5 is themostlogicalcontext
Physics
inconnection
withPhysics
theproblem
canalsobe raised
motion.
cussprojectile
,
However,
ofthings
thatdo nothave
discusses
themotion
book7, esp.241 b 24,whereAristotle
thatis inmotion
must
inthemselves,
andtheaxiomthateverything
ofmotion
thesource
. . .).
be movedbysomething
[omne
quodmovetur
73Christoph
derTermini.
EineUntersuchung
zurPerutilis
Kann,DieEigenschaften
logicaAlberts
to the
York-Kln
vonSachsen,
Leiden-New
1994,14-8hasconvincingly
contrary
argued,
isprior
toBuridan's
Summa
Perutilis
ofSaxony's
received
view,thatAlbert
(that
logicae
logica
See also
Summulae
deDialctica
Buridan's
thatcontains
is,a treatise
plushiscommentary).
from
Buridan's
derived
2002[op.cit.,above,n. 7),esp.5-30forother
examples
Fitzgerald
works
on logic.
74It alsobetter
in
unraveled
Carotiandpublished
fitsthelatestevidence,
byStefano
on thePhysics
Oresme's
ofSaxonytookintoaccount
thatAlbert
thisfascicle,
Quaestiones
andRemission
Discussion
onIntention
Some
Remarks
onBuridan's
as well.See Stefano
, in
Caroti,
whichalsopoints
theforthcoming
article
See further
thisfascicle.
Sarnowsky,
byJrgen
Oresme
andAlbert
Oresme:
onNicholas
ofAlbert
ofSaxony
Nicole
ata dependency
ofSaxony's
in:Stefano
Caroti
intheVoid
TheProblems
Vacuum
andMotion
onthePhysics:
,
of
Commentar))
"
. . .", Florence
dissensio
doctores
estmagna
andJeanCeleyrette
2004,161-74.
(eds), Quiainter
onAristode's
viewisThemon
ofthisalternative
Yetanother
illustration
commentary
Judeus'
seemsto have
NicoleOresmein histurn,
Albert
ofSaxony.
In it,he attacks
Metheora.
1989(op.cit.,above,
See Sarnowsky
Themon's
from
commentary.
copiedlongpassages
citedthere.
n. 9),esp.p. 41 n. 150,andp. 52,andtheliterature
13:53:55 PM
and Natural
On Buridan'
s AllegedAlexandrianism:
Heterodoxy
Paris
in
Philosophy Fourteenth-Century
JACKZUPKO
'De Anima'John
In the thirdand finalversionof his Questions
onAristotle's
Buridan devotes four questions near the beginningof Book III to the
nature of the human intellect:whetherit is the substantialformof the
human body (Q.3); whetherit is a forminheringin the human body
(Q.4); whetherthereis one intellectby which all men understand(Q.5);
and finally,whetherthe human intellectis everlasting[ perpetuus]
(Q.6).
What is unusual about these questionsis that they discuss not a problem or puzzle fromthe actual text of De Anima
, which was the subject
that arose among authoritiestryof Buridan'slectures,but a controversy
ing to fillout Aristotle'sambiguous remarksabout whetherthe human
soul can survivethe death of the body. As is well known,Aristotlesays
that only the part of the soul that actuallydoes the thinkingis "immortal and eternal"when separatedfromthe body {De An. III.5.430a23-25).
to say.1But what he could have
What Aristotlemeant by thisis difficult
in late antiquityas well as
meant was a matterof enormouscontroversy
of the human
in the Middle Ages, when the questionof the immortality
soul was treatedby Christian,Islamic, and Jewishthinkersalike. Indeed,
modernphilosophicalpsychologyowes much to the intensediscussionof
this question throughoutthe medieval period.2 It is no accident that
Descartesarrivesat the conclusionthathe is a thinkingthing;the notion
has been withwestthatthinkingis somehowbound up withimmortality
ern philosophyalmost since the beginning.
Althoughthe vast majorityof questionsin Buridan'scommentariescorrespond to lemmas fromthe text he is lecturingon, only Q.6, the last
of the fourquestionson the nature of the human intellect,is based on
1 See,e.g.,D. W. Hamlyn,
II andIII, Oxford
Aristotle's
De Anima,
Books
1968,139-40.
2 I havesketched
in mySubstance
someoftheconnections
andSoul:TheLateMedieval
F. Brown
Minds:
TheRelations
Modern
, in:Stephen
ofEarly
(ed.),Meeting
ofthe
Origins
Psychology
Between
Medieval
andClassical
Modern
, Turnhout
1998,121-39.See also
European
Philosophy
13ofmyJohn
Buridan:
Portrait
Arts
Master
, NotreDame2003.
ofa FourteenthCentury
chapter
Koninklijke
BrillNV,Leiden,2004
- www.brill.nl
Alsoavailable
online
Vivarium
42,1
13:55:32 PM
44
JACKZUPKO
13:55:32 PM
S ALLEGEDALEXANDRIANISM
ON BURIDAN'
45
rationibus
one mightreach ifhe were "to use naturalargumentsalone [solum
his
and
intelnaturalibus
means
of
evident
to
senses
uteretur^'
by
principles
lect, "withouta special and supernaturalrevelation[sinespecialiet supernaturali
.5 There followsa listof seven conclusionswe can reach
revelatione]"
about the metaphysicalattributesof the human intellectualsoul on the
basis of naturalreason alone. Buridan describesthem almost as if he is
settingout the logical space withinwhich reason can operate:
CI If the human intellecthas always existed,it will always exist in
the future.6
This is the standardmetaphysicalclaim that the human intellect'severmeaningthatit cannot cease to existat some
lastingnessis bi-directional,
futuretime if it has always existedin the past. It is worthpointingout
that on Buridan'sview, naturalreason does not assentto anything
having
been made throughcreation.It is properlyconcernedwith thingsthat
come into existencethroughgenerationonly (QDA3 III.6: 49).
it would be (i) generated
C2 If the human intellectis not everlasting,
and also (ii) corruptible,(iii) derivedfroma materialpotentiality,
(iv)
materiallyextended,and (v) numericallymany, in keeping with the
numberof individualhuman beings.7
Accordingto the second conclusion,an intellectthat is not everlasting
fromits body, as we could subwill be metaphysically
indistinguishable
stitute'body' for 'intellect'above and attributes(i)-(v) would still hold.
Indeed, with the addition of the thesisthat the human soul inheresin
the human body, which seems naturalto associate with (i)-(v),we arrive
at what Buridan calls as "the opinion of Alexander" (QDA3 III. 6: 51).
C3 If the human intellectis not generated(or corruptible,or derived
froma materialpotentiality,
etc.), it would be everlasting.8
5 "Et enumero
si sinefidecatholica
solum
primoconclusiones
quas aliquisponeret
rationibus
ex speciebus
habentibus
evidentiam
sensus
uteretur,
perprincipia
pernaturam
etintellectus,
sinespeciali
et supernaturali
revelatione"
(QDA3III.6: 48-9).
6 "Prima[conclusio]
estquodsi intellectus
essetperpetuus
a parteante,ipseessetpera partepost"(QDA3
III.6:49).
petuus
7 "Secunda[conclusio]
estquodsi intellectus
nonessetperpetuus
a parteanteet a
et corruptibilis
et eductus
de potentia
materiae
et extensus
partepost,ipseessetgenitus
extensione
et multiplicatus
materiae
individuorum"
(QDA3III.6:49).
multiplicatione
8 "Tertia
conclusio
infertur
exsecunda
exopposito
ad opposipraecedendo
consequentis
tumantecedentis:
scilicet
nonesteductus
de potentia
materiae,
quodsi intellectus
ipseest
13:55:32 PM
JACKZUPKO
46
Buridan notes that C3 followsfromC2 above by the logical rule permittingus to move "fromthe opposite of the consequentto the opposite of the antecedent"in a good consequence.
C4 If the human intellectis not derivedfroma materialpotentiality,
it does not inherein matter.9
C4 followsfromC3, we are told, because if an everlastinghuman intellect inheredin the matterof the body, it would continueto inherein it
when thatbody becomes a corpse or continuouswiththe earth- which,
"
Buridan insists,"no one would say [nullusdiceret]
(presumablybecause it
is contradictory
forthe human intellectto informanythingotherthan a
living,human body) (QDA3III. 6: 50). Althoughhe does not explicitlysay
so, the positiondescribedin C3-4 correspondsto what Buridan earlier
refersto as "the opinion of Averroes"(QDA3 III. 3: 22).
We then move on to a series of 'meta-conclusions',or conclusions
based on the conclusionsalready statedin C 1-4:
C5 In the followingtwo groups,six attributesare "consequences of
each other":10
The Alexandrian Position
The human intellectis:
(i) not everlasting
(ii) generatedand corruptible
(m) derivedfroma material
potentiality
(iv) inherentin matter
(v) materiallyextended
(vi) numericallymany
Buridansaysthatthesetwoattribute
lists(whichI have labeled'Alexandrian'
and 'Averroist')can be inferredfromCI -4. In other words, the metasi nonestextensus,
et si nonestmultiplicatus,
et similiter,
perpetuus;
ipseestperpetuus;
III.6:49).
ipseestperpetuus"
{QDA3
9 "Quartaconclusio:
de potentia
materiae,
ipsenoninhaeret
quodsi nonesteductus
materia"
(QDA IIL6: 50).
10"Quinta
esseperpetuum,
intellectum
conclusio:
consequuntur:
quodhaecsexsemutuo
nonesseeductum
depotentia
noninhaerere
nonessegenitum
neccorruptibilem,
materiae,
Et similiter
extensione
et nonessemultiplicatum.
nonesseextensum
materiae,
materiae,
nonesseperpetuum,
essegenitum
sexopposita
illorum
se mutuo:
scilicet,
consequuntur
inhaerere
esseextende potentia
vel corruptibilem,
esseeductum
materiae,
materiae,
Haec enimtotaconclusio
infertur
ex praecedentibus"
sumet essemultiplicatum.
(QDA
III.6: 50).
13:55:32 PM
ON BURIDAN'
S ALLEGEDALEXANDRIANISM
47
13:55:32 PM
48
jack zupko
A3 Many separate intellectswould not explain how Socrates understandssomethingbut not Plato, since thereis no relationbetweenthe
intellectand theirbodies; therefore,
parsimonycompelsus to positonly
one separate intellect(Buridanconcedes that this argumentis "close"
to the precedingone).14
A4 A separateintellectwould have to be everlastingand unique, since
naturalreason does not recognizeany way for thingsto come to be
- in which case it would also be corin timeotherthan by generation
ruptible,like the body.15
13:55:32 PM
S ALLEGEDALEXANDRIANISM
ON BURIDAN'
49
13:55:32 PM
50
JACKZUPKO
13:55:32 PM
S ALLEGEDALEXANDRIANISM
ON BURIDAN'
51
13:55:32 PM
52
JACKZUPKO
13:55:32 PM
ON BURIDAN'
S ALLEGEDALEXANDRIANISM
53
13:55:32 PM
54
JACKZUPKO
36Pluta2002{op.cit
., above,n. 23),564.
37Strauss
1941,32; quotedin Pluta2002(op.cit.,above,n. 23),568,n. 19.
38Pluta2002[op.cit.,above,n. 23),569.
13:55:32 PM
S ALLEGEDALEXANDRIANISM
ON BURIDAN'
55
It is
to know what to say to such an interpretation.39
It is difficult
not
evidence
where
a
to
close
contrary
conspiracytheory,
uncomfortably
only does not count against the theory,but also confirmsthe existence
of a conspiracy.Be that as it may, I do not believe Pluta's interpretation can be sustainedon textualgrounds.To see why not, we need to
conundrummentionedabove. Recall
returnto its source,the interpretive
that Buridan does not actuallyrefuteAlexander'sheterodoxpositionon
the intellectby naturalarguments,as seems to be requiredby the 1272
of resolvingit: "sednobisestdifficilis
Statute,but onlypointsto the difficulty
"
solutio (QDA3 III.6: 52). Furthermore,his categoricalassertionthat the
humanintellectinheresin the humanbody seemsto entailtheAlexandrian
position,althoughhe does not actuallydraw this conclusion.Why does
he leave it at that?
To begin with the conundrum,Buridan does not conclude that the
fromC6 to theAlexandrian
is materialbecausetheinference
humanintellect
This
is
not
is
fallacious.
immediatelyevidentfromthe text of
position
if
two
we
look
but
just
questionsearlierwe will see BuridandefendQ.6,
ing, in replyto Averroes,the view that the human intellectinheresin
the human body in a definitiveor non-commensurable
way (i.e., whole
in whole and whole in part),ratherthan circumscriptively
(i.e., whole in
whole and partin part),as materialformsdo (QDA3III. 4: 30-36).40Thus,41
we canspeakofit
is movedbycontrary
whenit is saidthattheintellect
motions,
carin theconsecrated
hostwhenonepriest
justas wespeakofthebodyofChrist
to theleft.ForthebodyofChrist
andanother
to theright
riesthebodyofChrist
init,justas thesizeofthehost
norbya motion
movedinitself
is neither
inhering
in it
doesnotinhere
This is exactlywhat we would expect Buridan to argue if he holds that
the human intellectis not a materialform.But then the sense of the
39I saythisin partbecauseStrauss
ofphilosophy
is nottakenseriously
byhistorians
thecanstillbe found
hisdisciples
intheEnglish-speaking
world,
among'political
though
owesomeforthissurely
science(thereasons
in departments
ofpolitical
ory'specialists
of
The bestknown
owndisdainforprofessional
to Strauss'
critique
philosophy).
thing
texts
is MylesBurnyeat's
ofphilosophical
Strauss
as an interpreter
entitled,
provocatively
inPlatonic
Political
Studies
a Secret
without
, inthe
, a review
Philosophy
essayofStrauss's
Sphinx
NewYorkReview
ofBooks,39.9(May30, 1985),30-6.
40Thistextis discussed
A Study
toBodies?
in myHowAreSouls
Related
at length
ofJohn
11in
as chapter
46.3(1993),575-601,
ofMetaphysics,
Buridan
, in:TheReview
reprinted
Zupko2003{op.cit.,above,n. 2), 175-82.
41". . . quandodicitur
dicisicutde corpore
motibus
contrariis,
potest
quodmoveretur
ad dextram
etalterad
fert
Christi
inhostia
consacrata
cumunuspresbiter
Christi
corpus
sicutnec
necmotusibiinhaerente,
NonenimcorpusChristi
sinistram.
perse movetur,
hostiae
sibiinhaeret"
(QDA3III.4: 35).
magnitudo
13:55:32 PM
56
JACKZUPKO
betweentheproposition
Buridan
predicate'. . . inheresin matter'is different
in
asserts
C6
and
the
fourth
of
the
Alexandrian
categorically
proposition
position.Therefore,the inferencefailsby the fallacyof equivocation.42
Movingto thefirst
point,a muchmoreplausibleexplanationof Buridan's
concessionthat it is not easy to refuteAlexander'spositionby natural
argumentsis that he was simplybeing honestwith his audience. There
are no decisive argumentsagainst the thesisthat the human intellectis
a materialformif we limitourselvesto what appears to be true based
on sense, memory,and experience.In fact, none of the three famous
opinions not that of Alexander,not that of Averroes,and not that of
the faith turnsout to be demonstrableby naturalreason.But thismeans
that the question of whetherthe human intellectis everlastinghas for
Buridan the statusof a dubium
, or a questionwhere doubt can alwaysbe
be
and
legitimately entertained, demandsthathis approachto it be dialectical ratherthan demonstrative.
Needless to say,Buridanhimselfis hardly
agnosticon the question,thoughhe realizes that neitherhe nor anyone
else is in a positionto demonstratethe truthabout the human intellect
by means of principlesin naturalphilosophy.Whetherit can be demonis anotherquestion,whichthe theologiansmustresolve
stratedtheologically
forthemselves.That is why he pointsout that "the determination
of this
doubt pertainsmore to metaphysicsor to the facultyof sacred theology",43in connectionwithwhich "severaltheologianshave raised the following quodlibetalquestion:whetherChristwas a human being during
the triduum
, i.e., the threedays when his body was in the sepulcherwithout a soul and his soul was among the dead withouta body".44
As for what Buridan actuallybelieved,it seems to me that we must
invoke here anotherhermeneuticalprinciple,the principleof charityin
to theAlexandrian
whichrequiresthatwe takehis non-assent
interpretation,
42Plutamisses
all
thisin hisdiscussion,
onlythat"Weneednotenumerate
remarking
forth
thearguments
Buridan
Averroes"
(Pluta2002{op.cit.,above,n. 23),
brings
against
581).
43Plutacorrectly
oftheimmortality
oftheinteloutthatthere
is no discussion
points
he treats
thisas further
on Aristotle's
lectin Buridan's
, though
commentary
Metaphysics
evidence
ofBuridan's
tacitAlexandrianism
above,n. 23),584,n. 53).
(Pluta2002{op.cit.,
is notraisedin his
theimmortality
Butthereis againa better
question
explanation:
and
forthesimplereasonthatAristode
didnotraiseit there,
commentary
Metaphysics
on Aristotle.
Buridan
first
andforemost
tobe commenting
tookhimself
44"Etfinaliter
ad metaphysicam
huiusdubitationis
dicamus
pertinet
quoddeterminatio
illudquodlibetum:
moverunt
vel ad facultatem
sacrae.Undeplurestheologi
theologiae
in triduo
sineanimaeratin sepulchro
erathomo,scilicet
utrum
Christus
quandocorpus
in inferno"
III.6: 53-4).
et eiusanimasinecorpore
{QDA3
13:55:32 PM
S ALLEGEDALEXANDRIANISM
ON BURIDAN'
57
13:55:32 PM
*
SomeRemarkson Buridan1
s Discussionon Intension
and Remission
STEFANO CAROTI
In his recentpaper on John Buridan'sdiscussionon intensionand remission of qualitiesJoel Biard1fillsa gap in AnnelieseMaier's analysis,whose
firstpart of Zwei Grundprobleme
derscholastischen
Naturphilosophie
(namely
Das Problemderintensiven
Grsse
)2 is still the most complete introduction
to the medieval Parisian discussionon this topic; Edith Sylla's contributions,3importantas they are, are focused on English authors. In this
paper I will: a) lay stresson the importanceof the commentarieson
Aristotle'swritingson natural philosophyfor this topic as well as for
setsofproblems,suchas thosediscussedin RichardSwineshead's
establishing
Libercalculationum
, just to mentionone of the workswhose influencecontinued in the XVth Century;4b) try to set in a larger contextJohn
Buridan's discussionon intensionand remissionin his Physicscommen.5
taryde ultimalectura
first
The
point actuallydoes not need much stress,because in recent
years researchon the medieval traditionof commentarieshas substan-
* I am verygrateful
William
toJeanCeleyrette,
and Edmond
Mazetfor
Courtenay
their
remarks.
1J. Biard,L'tre
etla rmission
de
etla mesure
dansl'intension
desformes
Blaise
Buridan,
(Jean
in:Medioevo,
27 (2002),415-47(415-33onJohnBuridan).
Parme),
2 A. Maier,^weiGrundprobleme
Das Problem
derintensiven
derscholastischen
Naturphilosophie.
Roma1968,3-109,see74,n. 2 concerning
Grsse.
DieImpetustheorie
Aufl.,
, 3. erweit.
John
Buridan.
3 E.D. Sylla,Medieval
theOxford
Calculators
, in: Archives
ofthelatitude
offorms:
concepts
du MoyenAge,48 (1973),223-83;ead.,Medieval
d'Histoire
Doctrinale
et Littraire
fortheHistory
The"Merton
Schoolin:Archive
ofExactSciences,
ofQualities:
Quantifications
andtheMathematics
8 (1971),9-39;ead.,TheOxford
Calculators
1320-1350
, New
ofMotion
York-London
1991.
4 C. Lewis,TheMerton
inLateSixteenth
Seventeenth
andKinematics
andEarly
Tradition
Century
, Padova1980.
Italy
5 Acutissimi
octo
Buridani
Subtilissime
reverendi
super
Johannis
questiones
Magisti
philosophi
Dullaert
de
et revisea Magistro
libros
Aristotelis
, diligenter
Johanne
recognite
Physicorum
a./M.1964),
in edibusDionisii
Nachdr.:
Frankfurt
Roche,Paris1509(unver.
Gandavo,
hereafter
QPhy.
BrillNV,Leiden,
Koninklijke
2004
- www.brill.nl
Alsoavailable
online
Vivarium
42,1
13:55:38 PM
SOMEREMARKS
ON BURIDAN'
S DISCUSSION
59
13:55:38 PM
60
STEFANO
CAROTI
ineodemsubiecto
utrum
secundum
eandem
rationem
verbigratia
ipsarum,
aliquosgradus
I amvery
cumaliquograducaliditatis".
frigiditatis
ipsiuspossetsimulessealiquisgradus
detertia
lectura
comforthetranscriptions
from
Buridan's
toJeanCeleyrette
Physics
grateful
mentary.
10S. Kirschner,
mitEdition
Kommentar
desAristoteles.
Kommentar
Oresmes
Nicolaus
zurPhysik
vonVier
sowie
derQuaestionen
zu Buch5,
zu Buch3 und4 deraristotelischen
Quaestionen
Physik
1997,28-37.
Stuttgart
11Michael1985(op. cit.,above,n. 8),Bd. 2, 606-8.
12We havetworedactions
either
oftheExpositio
or oftheQuaestiones
, Michael1985
I haveusedthetextofthemsBerlin,
Staatsbibliothek,
above,n. 8),Bd.2, 628-48.
{op.cit.,
lat.fol.387,if.129ra-156vb.
13Ms Berlin,
lat.fol.387,ff.141va-146rb.
Staatsbibliothek,
14Albertus
elementorum,
loci,De causis
omnia,
V, 2: De natura
proprietatum
Opera
Magnus,
i. W. 1980,I, 1,p. 24 "EtestdigresMnster
Degeneratione
etcorruptione
, ed. P. Hossfeld,
ethabetcontrarium",
substantia
siodeclarans
p. 131and
magiset minus
recipit
qualiter
: I, 6, pp. 169-76.
thelastTractatus
ofthefirst
bookon mixtio
13:55:38 PM
S DISCUSSION
ON BURIDAN'
SOMEREMARKS
61
13:55:38 PM
62
CAROTI
STEFANO
13:55:38 PM
SOMEREMARKS
ON BURIDAN'
S DISCUSSION
63
without
and secundus.
John Buridan uses Burley'sso-called Tractatus
primus
a
Nicole
Oresme
introduces
solution
mentioninghim;24
explicitlyattributed to Gualterus
, a positionwhichpresentssome analogieswiththatwhich
Oresme consideredthe best one25and has recourseto Burley'sarguments
withoutmentioninghis source.
The use of thiswork by the two masters,and above all by Buridan,
has a certainimportance,because in the Tractatus
Walter Burleysystemdesinit
aticallyresortsto some of the new languages of analysislike incipit/
and maximum/
with
intension
and
remission
and
minimum,
which,together
in
reactio
can
be
considered
a
relevant
innovation
the
Parisian
,
philosophicaluniversity
productionsof the second halfof the XlVth century.26
Buridan's implicitquotation of Burleyis in the ^-argumentsof the
opening question III, 3 of his Physicscommentary(u.L), afterthe first6
The implicit
argumentsdedicatedto stressingthe notion of contrariety.27
referenceto the Tractatus
primusis introducedas an argumentagainstthe
interactionof contrarydegreesin alteration;28
actuallythisargument(the
seventhof the openingorc-arguments)
is apparentlythe firstof a second
series of argumentsagainst the presence of contrariesin the same sub24Biard2002(op.cit.,above,n. 1),416-7.
25S. Kirschner,
Oresme
onIntension
andRemission
inHisCommentary
onAristotle's
ofQualities
'
38 (2000),255-74,
, in:Vivarium,
Physics'
esp.272-4.
26E.D. Sylla,Transmission
totheconofthenew
ofthe
fourteenth
physics
century
from
England
tinent
duXIVesicle
, in:S. CarotietP. Souffrin
, Firenze
1997,65(eds),La nouvelle
physique
110. Theinfluence
ofBurley's
workis notlimited
tothepassageI amstudying
here;the
between
thearguments
usedinthethree
couldreveala greater
use,
comparison
questions
eventhough
we haveto be verycautious,
sincethesearguments
in
werewidely
diffused
university
teaching.
27In thethird
Buridan
refers
forthefirst
timein thesequestions
togradus
,
argument
f.42vb:"Item,oppositio
contrarietatis
attenditur
secundum
rationem
non
QPhy,
speciei,
secundum
rationem
hocegosuppono
. . . Secundoquiain eodemdecimo
individuorum,
videtur
Aristoteles
intendere
sitdifferentia
et
(seil.Metaphysice)
quodcontrarietas
specifica
secundum
differentiam
Ex hocautemsupet formalem.
quoddebeatattendi
specificam
ab omnifrigiditate
differt
postovidetur
sequiquodomniscaliditas
specieet perconseab omnigradufrigiditatis
differt
quensetiamomnisgraduscaliditatis
specie,et per
cumnonpossint
staresimulineodem,
caliditatis
consequens,
sequitur
quodnullus
gradus
staresimulcumaliquogradufrigiditatis";
itis probable
thatalsohereBuridan
has
possit
in mindBurley's
conviction
thatcontraries
It is thefourth
belongto thesamespecies.
conclusion
thatis deemed
seemsCittdelVaticano,
dubious,
BAV,Vat.lat.
presented
videlicet
caloretfrigus,
albedoet
817,f.203ra:"Quartaconclusio:
contrare,
quodforme
sunteiusdem
nigredo,
speciei
specialissime".
28Buridan,
starecum
., f. 42vb:"Itemomnessie concedentes
Q.Phy
graduscaliditatis
in calefactione
dicunt
de caliditate
gradibus
frigiditatis
quodomnino
quantum
acquiritur,
tantum
de frigiditate
et e converso.
Et ideosi potest
ostendi
corrumpitur
quodcaliditas
remitti
sinegeneratione
alicuius
iliapositio
etopinio
debetextotoauferri".
possit
frigiditatis,
13:55:38 PM
64
STEFANO
CAROTI
13:55:38 PM
S DISCUSSION
SOMEREMARKS
ON BURIDAN'
65
Of these threesuppositiones
, the second and thirdrelyupon the twofondamenta
introducedby Burleyin discussingthe fourthconclusion32
of his
Tractatus
:
primus
I takeforgranted
inAristotle'
twobasicnotions
natural
Thefirst
is that
philosophy.
of theexistence
thereis a first
instant
of a permanent
thingwhichis produced
a qualitative
Thereis no problem
evenif
thisnotion,
through
change.
concerning
Aristotle
wouldneverhavesaid:thelastinstant
oftimein whichchangeoccursis
thefirst
instant
of thething
thatchange,
otherwise
produced
through
something
wouldmovetoward
a form
thatitalready
has.
The secondbasicnotion
is thatofsomething
or destroyed
permanent
produced
alteration
there
is nolastinstant
ofitsexistence.
Thisnotion
is recorded
through
by
and it wouldbe trueevenhad he notwritten
Aristode,
it,becauseoncehaving
thelastinstant
ofitsexistence,
itwouldpassawaynotin time,andtheregranted
forenotthrough
alteration.33
of Burley'sTractatus
Actuallythe twofondamenta
correspondto the second
in
Buridan's
and
the thirdsuppositio
is a
suppositio
Physicscommentary,
directconsequenceof Burley'stwofondamenta
. The notionexposed in the
firstsuppositio
of Buridan's commentaryis a very importantelementin
34
the discussionconcerningthe second conclusionof Burley'sTractatus.
32Vat.lat.817,f.209vb:"Nuncrestt
viderede quartaconclusione
et de rationibus
suis.Quartaconclusio
eratquodforme
videlicet
caloretfrigus,
albedoetnigredo,
contrarie,
sunteiusdem
Istamconclusionem
etauctoritates.
speciei
specialissime.
probavi
perrationes
Perrationes
secundo
tertio
moralem,
primo
logice,
phisice,
perrationem
quarto
perrationem
medicinalem.
Primaratiotalisest:quandocumque
distant
distantia
aliquaduo equaliter
formali
a perfectissimo
inaliquaspecie,
siunumillorum
duorum
sitinillaspecie,
reliquum
eritin illaspecie".
33Vat.lat.817,f.21Ora:"Etsuppono
duofundamenta
in scideclarata
ab Aristotele
entianaturali.
Primum
estquodreipermanentis
de novoproducte
inesseperalterationem
estdareprimum
in quo habetesse.Et hecestplanaetsiAristoteles
instans
nondixisset
eam:quodin ultimo
instanti
mensurantis
alterationem
habetterminus
alteratiotemporis
nisprimo
ad formam
esse,quiaaliteraliquidmoveretur
quamhabet.
Secundum
fundamentum
estquodreipermanentis
velcorrupte
producte
peralterationem
nonestdareultimum
in quo habetesse.Et hancscribit
instans
Aristoteles,
et veraessetquamvis
Aristoteles
eamnonscripsisset,
instans
quiasi essetdareultimum
in quo talisreshaberet
nonin tempore,
et ita nonper
esse,ilia rescorrumperetur
alterationem".
34It is thesecondratio
thatconcerning
in
usedbyBuridan
, after
, a notion
repugnantia
thisseries
ofwz-arguments
(seenote29),Vat.lat.817,f.208rb:"Secundo
potest
probari
interformam
successivam
et formam
perdifferentiam
permanentem
que esttalis:forma
sedsemper
et in potentia,
successiva,
quianonesttotasimul,
aliquaparseiusestfutura
ideoforma
successiva
dumest,requirit
causamefficientem.
Sed forma
semper,
permacausamagentem,
eo
nens,eo quodesttotasimul,
ideo,quandoforma
est,nonrequirit
iamhabitaest.Cumergoinprimo
inquoiaminducta
instanti
estforma
quodtotaforma
substantialis
totaforma
estfactainmateria,
nonrequiritur
subiecto,
protuncaliquodagens
velefficiens
formam".
Alsothecasus
Buridan's
theabsence
, inwhich
following
suppositiones
of a contrary
an alteration
in whicha quality
is diminished
quality
during
(remissio
) is
13:55:38 PM
66
STEFANO
CAROTI
in Burley's
Tractatus
thesecond
to thatfollowing
is verysimilar
, even
stated,
fundamentum
thatcontrary
is different
atstake
heretheproblem
belong
qualities
(todemonstrate
though
to thesamespecies).
35I usethetextofthemsCittdelVaticano,
somecorBAV,ChigiE VI 199,(with
Wissenschafltliche
from
themsErfurt,
rections
Allgemeinbibliothek,
Ampl.F. 298),which
hasbeentranscribed
(seenote9),ChigiE VI 199,f.40rb:"Itemaliqui
byJeanCeleyrette
dicunt
caliditatis
demonstrare
credentes
frigiditatis,
quod
compati
gradui
gradm
ponendo
de caliditate
remissa
estaliquisgradus
in caliditate
corrumpitur
quiaquantum
frigiditatis,
ostendi
Et sicideo,sipotest
de frigiditate.
tantum
inremissione
caliditatis,
quod
generatur
concludi
debebit
sinealiquafrigiditate,
remissam
sitdarecaliditatem
(thatis
propositum
ostendo
arenotin thesamesubstance).
thatcontrary
quodsitdarecalidiIgitur
qualities
sine
remississimam
estdarefrigitatem
sinefrigiditate
remissam
tatem
pertaleenthimema:
Antecedens
sinefrigiditate.
remissa
estcaliditas
Primo,
quiain
caliditate,
probatur.
igitur
illud
ut habetur
naturalibus
estdareminimum,
Secundo,
primoet octavoPhysicorum.
dareprisicoportet
ad frigidum,
de calidissimo
antecedens
confirmatur,
quiasi sitmotus
ex octavoPhysicorum
in quo eritfrigiditas,
mminstans
quodestdare
quiasoletallegari
estnature
etfrigiditas
in essereipermanentis,
instans
permanentis".
primum
36See Thijssen's
Ed. Patar1999{op.cit.,
above,n. 23),III, q. V,
paperinthisvolume.
13:55:38 PM
S DISCUSSION
ON BURIDAN'
SOMEREMARKS
67
13:55:38 PM
68
STEFANO
CAROTI
fromthehighest
fromtheirdistance
fromdegree0, and remission
theirdistance
between
that,as whatis in themiddle
up and
Theythink
degreeoftheseforms.
a quality
which
is between
in contrary
downis notactually
places,thuslukewarm,
andcoldofhotness
ofdegrees
is notconstituted
hotness
andcoldness,
bya mixture
andfareither
increase
itshotness
cancontinuously
ness.Lukewarm
bybeingfarther
likewhat
ofhotness,
tothehighest
andnearer
0 ornearer
therfrom
degree
degree
thecentre
andhigher
is higher
is continuously
bygoingawayfrom
moving
upward
to thesphere
oftheMoon.In sucha
nearer
andnearer
oftheworldandgetting
tothisposition.
obtain
andremission
Theyaddalsoanother
according
wayintension
remitted
without
andsometimes
is intended
hotness
sometimes
simile:
anymixture
withtherectiwithout
as a lineis moreor lesscurved
withcoldness,
anymixture
one.39
whilethefirst
is thecommon
is true,
I think
thatthissecondposition
linear.
13:55:38 PM
S DISCUSSION
ON BURIDAN'
SOMEREMARKS
69
in thedeultima
lectura
havecalledthesecondseries
oftheopening
, morecow-arguments);
in a moresystematic
hints
to Burley's
is presented
over,thediscussion
way,withclearer
as we haveseenabove.
Tractatus,
41Thefourth
in thefirst
dedicated
tocontrariety
cursorily
presented
question
opinion,
in thelastofthisseries
contrariandremission,
is discussed
andintension
(V, 9: "utrum
and
nonremisso",
ed.Kirschner
1997(op.cit.,
umintendatur
altero
above,n. 10),410-7),
"In questione
videndum
est
as representing
thegenuine
aristotelian
solution:
considered
contraria
suntsimul,
esseAristotelis,
secundum
que videtur
qualiter
quartam
opinionem,
et secundo
de quesito",
1997(op.cit.,above,n. 10),
Oresme,
V, 9, ed. Kirschner
KPhy.,
411,35-6.
42Ed. Kirschner
sciendum
1997(op.cit.,
"Secundo,
above,n. 10),p. 414,157-62:
quod
necoportet
facere
difficultates
unusgradus
estrationabilior
etfacilior
quarta
opinio
qualiter
autgeneratur
aut qualiter
suntsimul,
sed iuxtaearnaliquidintendi
priuscorrumpitur
nonestnisiaccedere
et approximari
ad summum,
si est
secundum
aliquamqualitatem
estfieri
minus
taleetrecedere
ab
daresummum,
velquodilludfiatmagistale,etremitti
Ulamqualitatem".
solution
themeasure
of
esseperfecto
secundum
Oresme's
concerning
in Richard
Liber
calcuintension
andremission
is thefirst
recorded
Swineshead's
position
lationum
ofSaxony's
is thesecond,
seeRichard
Liber
calculationum
,
, whileAlbert
Swineshead,
cuius1498,f.Ira:"Prima
Girardengum
positio
ponitquodintensio
Papi,perFranciscum
illius
etremislibetqualitatis
attenditur
summo
latitudinis,
penesappropinquationem
gradui
a gradusummo.
Secundapositio
habetattendi
siopenesdistantiam
ponitquodintensio
In his
a nongradu,
etremissio
a graduperfectissimo".
penesdistantiam
penesdistantiam
mentions
theGreat's
intenWalter
Albert
Burley
Physics
commentary
position
concerning
sionandremission,
whenalteration
is notbetween
seeWalter
contraries,
Burley,
Expositio
inocto
libros
de Luere1501(unver.
Hildesheim, Venetiis,
Nachdr.,
Physicorum
perSimonem
NewYork1972),f. 159va:"Notandum
secundum
dominum
hicquodnonfit
Albertm
13:55:38 PM
70
CAROTI
STEFANO
a contrario.
aut separationem
contrarii
et remissio
intensio
peradmixtionem
semper
ut
de
non
habet
intenditur
illud
enim
bono,
contrarium,
quodnon
patet
quod
Aliquando
alicui.Et quando
nonadmiscetur
et privatio
sedprivative
habetcontrarium
oppositum;
Hoc
ab optimo.
et remissio
ex recessu
fitex accessuad optimum
sicest,tuncintensio
Albertus".
43Thisis true,ofcourse,
on
of Oresme's
thepriority
commentary
Physics
accepting
ofSaxony's.
Albert
44Oresme,
1997{op.cit
., above,n. 10),396,46-8:"Tertia
V, 6, ed. Kirschner
QPhy.,
etposteaalia,seddumest
suntsimulnecestunaperunumtempus
estquodnumquam
secundum
estnovaforma
in quolibet
instanti
alteratio
sui,et illa estopinio
quodlibet
comcontraria
mediainter
inquestion
is discussed
Thissolution
Gualterii".
V, 8 ("utrum
soluTheother
1997{op.cit.,
ed.Kirschner
exextremis",
above,n. 10),406-10).
ponantur
estquodtaiesforme
1997{op.cit.,above,n. 10),396,44-8:"Prima
ed. Kirschner
tions,
suntsimul
Secundaestquodnumquam
et intenso.
essesimulsubesseremisso
videntur
sunt
unapostaliam. . . Quartaest,utcredo,quodnullomodocontraria
nisisuccessive
et in
et deorsum,
sicutintersursum
nisisolumin respectu,
necestibi medium
simul,
tertia
sednonsicutimaginatur
estnovum
in quo estalteratio,
accidens,
instanti,
quolibet
in questions
are discussed
andthesecondsolutions
The first
V, 6
respectively
opinio".
1997{op.cit.,above,n. 10),395-400)
ed. Kirschner
sintsimulin eodem",
("u.contraria
ad partem",
sivepartis
ad gradm
intendatur
andV, 7 ("u.forma
gradus
peradditionem
inhis
is Ockham's
1997{op.cit.,above,n. 10),400-6).Thesecondsolution
ed.Kirschner
IV-VIII, ed.
in libros
de Ockham,
Aristotelis,
Physicorum
, see Guillelmus
Expositio
Expositio
St.Bonaventure,
G. Etzkorn,
G. Leibold,
F. Kelley,
G. Gi,J.Giermek,
R. Wood,R. Green,
N.Y. 1985(OPh,V), 500,36-37.
13:55:38 PM
S DISCUSSION
SOMEREMARKS
ON BURIDAN'
71
13:55:38 PM
72
STEFANO
CAROTI
s de ultimalectura
and Remission
inJohnBuridan'
2. Contrariety
, Intension
PhysicsCommentary
In orderto have more elementsfora deeper acquaintancewithBuridan's
discussionon contrariety,
intension,and remission,it is usefulto bear in
mind the different
positionsdiscussedin the ruedu Fouarrein the middle
of the fourteenthcentury.We have already quoted Albert of Saxony's
solutionsconcerningthe presenceof contraryqualrecordof two different
in
as
ities a substance;47 forthe waysintentionand remissionoccur,Albert
and the sucalso mentionstwo different
solutions,the addition-theory
Nicole Oresme, who defendsa succession-oftheories.48
cession-of-forms
formstheory,is more generousand listsfoursolutions,withthreedifferent
ones insidethe succession-of-forms
theory(probablyincludingOckham's).49
JohannesMarciliusof Inghen,who sideswiththe additiontheory,ascribes
the Thomisticpositionto the additiontheory.50
In John Buridan'sPhysics
commentary(u.l.)we do not findsuch explicit
hintsto consentto
mentionof different
solutions,but thereare sufficient
intensionand remissionin the general
put his discussionon contrariety,
et in hoc
poteststarecumaliquogradualterius,
numquam
gradusuniuscontrariorum
de
in modoponendi,
Seddiffer
convenit
cumprecedenti.
quiaponitquodin alteratione
inducatur
successive
totafrigiditas
ad calidum
aliquis
priusquam
primoexpellitur
frigido
ad calidcontinue
habilitatur
subiectum
itaquodremovendo
caliditatis,
frigiditatem
gradus
. . . Tertiaviaestquodaliqui
caliditas
introducitur
et tuncexpulsa
totafrigiditate
itatem,
caliditas
nunsedsumma
starecumaliquibus
caliditatis,
gradibus
frigiditatis
possunt
gradus
caliditatis
citrasummum
tamen
starecumsumma
gradus
frigiditate.
Quilibet
quampotest
de summo
ete converso.
Et ideoin alteratione
starecumaliquofrigiditatis
frigido
potest
alius
inducitur
unusgradus
calidum
ad summum
statm,
frigiditatis
quandocorrumpitur
caliditatis".
47See p. 68.
48Albert
ofSaxony,
V, 10,ed. Patar1999(op.cit.,above,n. 23),844,56-66:
QPhy.,
velsecundum
totasimul
in intensione
"utrum
partem
acquiratur
quaeacquiritur,
qualitas
afterthedistinction
thetwosolutions
Albert
introduces
in thisquestion
postpartem";
thelatandqualitative
ofthequantitative
thedivisibility
between
partsofthesubstance,
admitcommuniter
omnes
"Primam
divisionem
terbeingdenied
theory:
bythesuccession
intensibilem
unaponitqualitatem
suntopiniones,
divisione
sedde secunda
tunt,
quarum
etipsaesseintensiorem
habere
etremissibilem
graduum
plurium
peraccumulationem
gradus
Aliaautemopinioponithuiusaccumulationem
et remissiorem
graduum.
pauciorum
per
subiecti.
divisionem
nisisolumsecundum
nonessedivisibiles
modiformas
quantitativam
et indicontinue
estaliaet aliaqualitas
Et istaopinioponitquodin intensione
simplex
In thefollowsubiecti".
divisione
visibilis
quantitativas
partes
quaeestsecundum
excepta
maneatcum
in intensione
alicuius
quae primoacquiritur
qualitas
("utrum
ingquestion
see Patar1999
is introduced,
thesamedistinction
acquiritur")
qualitate
quae posterius
(op.cit.,above,n. 23),849,18-25;855,67-71.
49It is thesecondsolution,
seen. 44.
50See note46,thefourth
via.
13:55:38 PM
SOMEREMARKS
ON BURIDAN'
S DISCUSSION
73
contextof university
debates. We have already seen that the changes in
the
discussing problemof the presence of contraryqualitiesfromthe de
tertialectura
to the de ultimalectura
commentarycould suggesta growing
intereston this topic.
In questionIII, 5 of Buridan's de ultimalectura
in
Physicscommentary,
a replyto an argumentagainst the addition theory,we find the same
attitudewe have alreadyseen inJohannesMarciliusof Inghen(who probably depends on Buridan)to prove that the positionaccordingto which
it is the subjectto be changedin intensionand remission(a positionheld
can't be used against
by the 'thomistic'party,to use a genericdefinition)
the additiontheory:51
I reply,
totheother,
andsaythatproperly
noquality
isincreased
probability,
speaking
normademoreintense;
it is rather
thesubstance
thatis mademoreintense.
We
thatquality
is intensified
grant
onlyin thisprecise
way.52
51Thefourth
if.45vb-46ra:
JohnBuridan,
cow-argument,
QPhy.,
"Quarto,
arguitur
quod
modum
nonpossitfieri
caliditas
intensior
perpredictum
quamante,quiavelpriorpars
essetintensior
veltotum
ex eisaggregatum.
Sed quodlibet
ilioquamantevelposterior
rumestimpossibile.
Probatio:
nonpotest
diciquodparspriorsitintensior
primo,
quam
sicutde magnitudine;
modosi lineepedalialialineapedlis
ante,quiaoportet
imaginari
addatur
nonpropter
hocillaprimalineapedliseritmaiorquamante,immosolumesset
licetcongregatum
essetbipedale.
Itaergoprima
additionem
pedlis,
parscaliditatis
propter
secunde
nonessetintensior
essetintensius.
Etiamnonpotest
quamante,licetcongregatum
dicide hoccongregato,
cumfitintensius
quiaquodintenditur,
quamessetante,necesse
estquodpriussitminus
intensum
etposterius
sedcongregatum
nonerat
magisintensum;
et pariratione
necparsposterior
intensum,
intenditur,
priusminus
quianoneratprius,
I amverygrateful
forme".
toJeanCeleyrette
quianoneratante,ergosicnonfitintensio
forhaving
thissolution;
on thistopicseeJ. Celeyrette,
suggested
J.-L.Solre,Godefioid
deFontaines
etla thorie
dela succession
dansl'intensification
desformes
E. Faye,
, in:P. Bakker,
C. Grellard
delapense
mdivale.
Etudes
J^non
Kaluza
, Turnhout
2002,
(eds),Chemins
offertes
ofInghen
seen. 46.
79-112.ForMarsilius
52JohnBuridan,
., f. 48rb:"Ad aliamrespondetur
Q.Phy
probabiliter
quodloquendo
nonintenditur
necfitintensior,
sedsubiectum
id estfitintenintenditur,
proprie
qualitas
siustale.Et ad talemsensum
et nonad aliumconceditur
intenditur".
The
quodqualitas
Thomistic
solution
is regarded
as compatible
withtheaddition
theevidently
byBuridan
thatexplains
intension
offorms
oryandalsowitha formofthesametheory
through
addition
is thelatinwordfortheresult
oftheformer
andlatter
("congregatum"
quality
an intensification),
diciquodquali., f.48rb:"Velpotest
undergoing
JohnBuridan,
Q.Phy
eademessetpriusminus
tasnonsicintenditur,
intensa
etpostmagis
intensa;
quiatotaliter
sedad istum
sensum
dicitur
estintensior
intendi,
quiacontinue
qualitas
que estposterius
et plurium
tantorum
graduum
quamessetqualitas
que essetprius.Et aliietiamdicunt
necparsposterior
sedcongregatum;
ad istum
intenditur,
sensum,
quodnecparsprior
quia
esseintensior,
nonquodipsaeratante,sed intensior
qualitascongregata
incipit
quam
estquodhecsolutio
et precedens
revertuntur
in
qualitas
que eratante.Et manifestum
estex parterei,et suntvere".
idem,quantum
13:55:38 PM
74
STEFANO
CAROTI
13:55:38 PM
S DISCUSSION
ON BURIDAN'
SOMEREMARKS
75
13:55:38 PM
76
STEFANO
CAROTI
degreesand qualities.His convictionsabout the natureof motionas somethingintrinsicto the mobile are anticipatedhere, and theywill be more
deeply discussed in the questions devoted to local motion. Buridan is
in order to grantto alterationthe
forcedto have recourseto a dispostilo
essentialpropertyof motion:
Thefirst
conclusion
is thatduring
theheating
somehotness
is acquired
sucprocess
in thesamesubstance
andin thesamepartofthesubstance,
becauseif
cessively
thisprocess
is continuous,
thesubstance
mustbe successively
hotter
and
necessarily
hotter.
Thischangein thedegreeofhotness
canbe explained
onlybyintroducing
a newdisposition,
which
in thesubstance;
in fact,be
wasnotpreviously
itcannot,
therelationship
between
thatsubstance
andsomething
other
outexplained
through
sidesubstance,
becauseifeverything
is excluded
thesubstance
which
is hotexcept
terand hotter,
thischangestillexists.
It cannotbe explained,
moreover,
through
either
different
connections
or different
localdispositions
between
thepartsofthe
substance.59
In alterationthisdispositio
is not somethingdifferent
fromthe qualityitself,
to
what
for
local
motion.
Buridan's
solutionconcerncontrarily
happens
in
because
he introduces
alteration
is
therefore
some
ing
way anomalous,
two different
of
ways conceivingmotion.
EvidentlyBuridan is here confrontedwith a solutionthat maintains
the distinctionbetweengradusand qualitas
, a solutionhe findsso untenable as to run the risk of abandoning the commonlyadmittedunitary
view of the different
Aristoteliantypesof motion (namelylocal motion
59JohnBuridan,
estquodcontinue
in calefactione
., f. 45rb:"Primaconclusio
Q.Phy
caliditatis
ineodemsubiecto
caliditatis
etaliquid
aliquid
acquiritur
prius
acquiritur
posterius
et secundum
eandem
estquodsi a calefit
eius,quianecesse
continue,
partem
quodcontinuesitminus
calidum
etmagiscalidum.
Sedipsam(seil,caliditatem)
sicaliter
se habere
nonposset
salvalinisiperaliquam
existentem,
posterius
dispositionem
quenoneratprius
vele converso,
cumnonpossitsalvari
ipsiusad aliquemextrinsecum,
perhabitudinem
retento
solumquodcontinue
calefiat,
circumscripta,
quiaomniextrnseco
perintellectum
adhucsicaliter
etaliter
se haberet
etcumhocetiamsalvari
nonpossit
habiperdiversam
velsitum
The reference
is notto thediscussion
on
tudinem
partium
ipsiusad invicem".
ofthesecond
Buridan
aboutartificial
localmotion,
buttothequestions
book,where
speaks
a figurato
f.45ra:"Naminquestione
de distinctione
seeJohnBuridan,
Q^Phy^
figure
things,
visum
fuitquodnonpotest
nisialtero
modorum
salvari
priusdictorum
quodaliquisaliter
etaliter
Sedconcesso
se habeatad posterius.
est,si a sitcalidius
quodnecesse
quamante,
nonsolum
sedinipsoa, omnes
extrinsece,
aliquidessequodantenoneratvele converso,
velaliquidcaliditatis,
scilicet
aut
concederent
parsautgradus
quodilludaliudsitcaliditas
"utrum
estresdistineta
huiusmodi".
SeeJohnBuridan,
ff.30va-31rb:
II,
3,
QPky.,
figura
3e 'res
3inalcuni
a figurato";
commenti
alla'Physica3
seeS. Caroti,'Modirerum
artificiales
parigini
Studi
inmemodelsecolo
XIV, in:S. Carotie R. Pinzani
meorum
sociorum3.
(eds),e0brogatum
a diLorenzo
Pozzi
, Milano2000,189-213;
J. Celeyrette,
'Figura/
figuratum3
parJeanBuridan
etNicole
doctores
estmagna
dissensio33.
Oresme
, in:S. CarotiandJ. Celeyrette
(eds),"Quiinter
Lesdbats
dephilosophie
naturelle
ParisauXIVesicle
, Firenze
2004,97-118.
13:55:38 PM
S DISCUSSION
SOMEREMARKS
ON BURIDAN'
77
between
and alteration).Accordingto Buridan,arguingforthe distinction
to
a
and
is
tantamount
alteration
fluxusadded
considering
degrees
qualities
to the quality,a solutionrejectedby him, at least as far as alterationis
considered.60
to identify
Buridan'stargethere. As alreadyremarked,it
It is difficult
is unlikelythat he is refuting
Burley,as is the case in the previousquestion concerningthe presenceof contraryqualitiesin the same substance.
The positionwhich forBuridan is the worstone, so much so that he is
solutionsconcerninglocal motion and
ready to propose two different
- the distinction
alteration
betweendegreesand qualities- is not Burley's.
Even if one doesn't take into account Buridan's strangedecision of
adoptinga twofoldview of motion,his solutionof grantingthe intension
of a qualitythroughthe acquisitionpart by part of such a quality,and
at the same timeof excludingdegreeswhen consideredsomethingdifferent
fromquality,is ratherastonishing.Actuallythe same objectionthatcould
be directedagainst the additiontheorythroughthe addition of degrees
is valid for the part by part additionas well.
One could venturea hypothesis:in his Tractatus
primusWalter Burley
.61In the middle of the
uses the term 'modus'as synonymouswithgradus
in
fourteenth
Nicole
Oresme
his
was sponsoring,
century
Physics
commentary
60JohnBuridan,
f.45rb-va:
"Secunda
conclusio
estquodgradus
caliditatis
non
Qhy.,
scilicet
si ponamus
illudquodpriusacquiriestaliaresa caliditate,
quodin calefactione
Tuncergoconclusio
turetquodposterius
vocentur
caliditatis.
acquiritur
gradus
probatur,
et quodcontinue
quiaponamus
quoda sitcalidum
perunamtotamdiemfiatcalidius.
Tuncergocontinue
caliditas
acquiritur
gradusaliuspostalium,sednonacquiritur
que
iamerat;ergo,cumomnisillaalteratio
sitcalefactio,
nonest
sequitur
quodcalefactio
motusad caliditatem
ad terminm
ad quem,quodestinconveniens
. . . Item
tamquam
illigradusadditiponerentur
omnino
frustra,
illos,salquia quicquidsalvatur
ponendo
varetur
sineillis,scilicet
ut aliasdicebatur,
et continuitas,
successio,
quia ita possumus
dicerequodcontinue
sicutgradus
...
acquiritur
parscaliditatis
postpartem,
postgradum
Iterum
rationes
alicuius
videntur
sitpartibilis
quecumque
apparentis
arguere
quodqualitas
inpartes
unapriusetaliaposterius
ineodemsubiecto,
illesimiliter
queacquiruntur
argurentde illisgradibus,
illeessetuna forma
acciquoniam
quicumque
gradussignaretur,
in parteque priusacquiritur
dental sicutcaliditas
et essetdivisibilis
et in partem
que
Ettuncquereretur
utrum
illepartes
essent
eiusdem
rationis
ad invicem
posterius
acquiritur.
veldiversarum,
sicutquerebatur
de caliditate,
et sic nichilprodest
poneretalesgradus
additos.
Et iterum
hoc essetponerein alteratione
fluxum
additum
secundum
qualitati
quamestalteratio,
quodpriusfuitimprobatum".
61Vat.lat.817,f.215vb:"Dicoquodcontraria
distant
formaliter
ratione
seu
graduum
in eis";on theidentification
modorum
andmodus
between
seeJ.L.Solre,Plusou
gradus
moins:
levocabulaire
dela latitude
desformes,
in:J. Hamesseet C. Steel,L'laboration
duvocabulaire
auMoyen
Actes
duColloque
International
deLouvainetLeuven,
12la-Neuve
philosophique
Age.
14 septembre
ThomasofSutton.
1998,Turnhout
2000,437-88,esp.477 concerning
13:55:38 PM
78
CAROTI
STEFANO
as a very effectivetheoryfor
in a very systematicway, the modirerum
in
natural
philosophy.It is possiblethatBuridan's
solvingmanyproblems
as somethingdifferent
fromquality
viewed
steadyrefusalof the degrees
fromthe
are different
is directedto Oresme's convictionthat modirerum
is not like two res.
reswhose modithey are, even thoughthis difference
Oresme explicitlyremarksthatthisparticularontologyis more efficacious
than Burley's,not only in introducingthe fourthsolution,but also in
questionI, 6, always dealing with intensionand remission.62
This problemdeservesmore research.Here I limitmyselfin noticing
thatwe can findin Buridan'sdiscussionconcerningintensionand remission an implicitreferenceto Oresme's positionin the thirdand last questo theopening^-arguments,
tiondedicatedto thistopic(III, 5). In replying
solutions:
and preciselyto the last one,63Buridan presentstwo different
andwill.Godcooperates
Somesaythatthisorderis produced
byGod'sknowledge
He is theprincipal
or better,
thathappens,
witheverything
agent.Andthereand will.
to God'swisdom
others
foresomedegrees
according
passawaybefore
to be and
to coming
Otherssaythatthereis an inverse
according
arrangement
arethefirst
to
laterthanothers
whicharegenerated
away:thatis degrees
passing
passaway.64
The second solutionis probably Oresme's, who in his Physicscommentary argues for such a solutionin replyingto an objection in which a
recurs:65
secundus
passage fromBurley'sTractatus
62Oresme,
"Tertia
f.4ra-rb:
Biblioteca
7-7-30,
Sevilla,
Capitular
y Colombina,
QPhy.,
de albedine
sicutymaginatur
sitdivisibile
si aliquodaccidens
difficultas:
intensa,
intensive,
Ad quoddicobreviter
ex gradibus.
quodnon;ymoalbedoestforma
quodsitcomposita
ideoquando
vel'essealbum'simpliciter
intensive>
<indivisibilis
accidentalis
indivisibilis;
continue
habetaliudetaliudessealbum.
velfieri
intendi
subiectum
dicitur
magisalbum,
necunum
<et> aliudest'essealbumremisse',
estaliud'essealbumintense'
Undetotaliter
solvit
essent
contra
ex alio.Modomulterationes
eas,et
hoc,sedGualterus
componitur
dicoquodtaliscompositio
istamviam.Secundo,
facilius
secundum
adhucsolverei
graduin disputatione.
Et possunt
etgratia
admicti
alispotest
assigexempli
perymaginationem
nonquoditasitin re,sedpropter
naritalesgradus
proportiones
quasdam
pernumros,
de talibus".
velconsequentia
mathematicas
que habentur
63JohnBuridan,
calif. 46ra:"Deindeetiamarguitur
quodnonestpossibile
QPky.,
aliisremanentibus,
ditatem
sicremitti
quiaomnes
graduum
aliquorum
percorruptionem
coretiamsuntuniformiter
etomnes
ad invicem,
rationis
sunteiusdem
approximati
gradus
invicem.
Ideonullaessetratioquarealiqui. . . prius
extra
cumnonsintsitualiter
rumpenti,
velomnes".
simulcorrumperentur
quamalii,et ideomulti
corrumperentur
64JohnBuridan,
ex Dei
f.48rb:"Adaliamdicunt
aliquiquodordoprovenit
QPhy.,
Illi
immo
fit
ad
omne
scientia
etvolntate,
ergo
gradus
agit
principaliter.
quod coagit,
qui
Aliidicunt
quodilligradus
quosDeusseitetvultpriusesseauferendos.
priusauferuntur
illipriuscorrumpuntur".
et quiposterius
generantur,
generantur,
postetposterius
65Ed. Kirschner
1997(op. cit.,above,n. 10),405,175-0:JNono,
sequitur
quodtota
13:55:38 PM
S DISCUSSION
SOMEREMARKS
ON BURIDAN'
79
andremission
of
as follows:
thereis a simile
between
theintension
One canreply
remisanddownward:
intension
islikemotion
whiteness
andmotion
upward,
upward
Alltwo-foot
areas suchidentical,
buttheyare
downward.
sionlikemotion
segments
becauseoneis naturally
aboveanother
different
as faras their
is concerned,
position
itis at another
whenitmoves
anda moving
is at oneofthembefore
upward,
thing
in thiskindofmotion
is thefirst
to be leftwhenthe
andthelastto be reached
movesdownward.
thing
thissegment,
which
doesn't
refer
toplace
Wemustconceive
thesameconcerning
I mean:these
aresonaturally
areequivalent,
butthey
buttoessence;
degrees
arranged
a difference:
is thefirst
to be lost.Thereis,however,
thatthelastto be obtained
intension
andnotthrough
localmotion.
We can reply
forms
cometo be through
areequally
on thefactthatdegrees
on thisbasisto theargument,
distant;
relying
butnotaccording
their
formal
thisis trueaccording
tolocaldistance,
arrangement.
On thecontrary,
thedegree
whichfirst
comesto be is notyetnearto theagent,
havebeencorrupted,
likea thing
which
canactuponitonlyafter
thoseinbetween
thelowerpartsbefore
theupperones.66
downward
cannot
moving
passthrough
One could wonder if Buridan's actual targetwas Nicole Oresme, since
the solutionhe explicitlyregardsas the best is the succession-of-forms
as modirerum
.67Oresme'sdiscussionof intentheory,withformsinterpreted
sion and remissionin his Physicscommentaryis, however,rathercomplex, because even if he does not conceal his sympathyfor the fourth
solution,he also presentssome argumentsforthe additiontheoryin questionV, 7. ProbablyAnnelieseMaier had in her mind thisquestionwhen
she placed him among the advocates of the additiontheory.68
caliditas
simul
etsubito
Patetconsequentia,
sinteiuscorrumperetur.
quia,cumistigradus
demrationis
et <sumendo
corrumpenti,
quodsint>equaleset equaliter
aproximad
pari
aliumetequecito,etitaarguitur
de partiratione
eademratione
unum,
qua corrumperet
buseorum,
et videtur
citiusdebeatcorrumpi,
resistit
et etiam
quiaminus
quodremissus
Et <quero>si estibiordo,et
quiaillequiintroducebatur
primo,
<primo>corrumpatur.
onein Burley's
De intensione
etremissione
echoesthethird
(ed. 1496,
quare";theargument
ff.2vb-3rb),
1997{op.cit.,above,n. 10).
quotedbyKirschner
66Ed. Kirschner
1997{op.cit.,above,n. 10),405,181-95"Respondetur
quodymaginandum
estsicutde albedine
et motusursum
et deorsum:
intensio
estsimili<s>motui
suntequales
sursum
etremissio
motui
distantie
deorsum;
modo,sicutomnes
partes
pedlis
et eiusdem
unaestsupra
speciei
quoadhoc,tamenquoadhocdifferunt
quodnaturaliter
mobile
essesubunadeindesubalia,quandoadscenaliam,etprimo
oportet
perordinem
turquandodescendit.
Itaquodammodo
dit,<et> iliaqueultimo
acquiritur,
primo
deperdi
estin proposito
de istadistantia
nonlocalisedformali,
ymaginandum
quodistigradus,
licetsintequales,
tamen
suntsicordinati
etideoquiultimo
naturaliter,
acquiritur,
primo
tur.In hoctamen
estdissimille:
talisforma
etnon
deperdi
quodperintensionem
acquiritur
localem.
Tuncad probationem,
cumdicitur
permotum
quodsuntequaliter
aproximad;
verum
estproximitate
eorumformalem;
ordinem
locali,sed nonsecundum
ymoprimo
introductus
nonestaproximatus
doneccorrumpe<re>t
sicquodagenspossit
agereinilium,
aliossuperiores,
sicutetiammobile
nonpotest
inferiorem
nisi
deorsum
transir
distantiam
pertransiret
superiorem".
67Kirschner
2000(op.cit.,above,n. 25),265-74.
68Maier1968(op.cit.,above,n. 2), 358-9.
13:55:38 PM
80
STEFANO
CAROTI
13:55:38 PM
S DISCUSSION
SOMEREMARKS
ON BURIDAN'
81
is notsomething
is thatthematter's
desiretoward
theform
Thesixth
conclusion
different
from
matter.72
if only
Oresme, on the contrary,is a firmchampion of theirdistinction,
In
that
between
res
and
modus
rei.
a
weak
like
distinction,
questhrough
tion I, 15 of his PhysicscommentaryOresme presentsthree different
solutionsconcerningprivatio
, of which the firstis identical with Buridan's.73This solutionis the firstto be criticisedonce the thirdsolution
is introduced:
andwith
withAristotle,
withexperience
Thethird
is themostconsonant
way,which
anditis thefirst
conclusion
oftheoldphilosophers,
is thefollowing,
theconvictions
is notmatter,
butrather
substance.
Thisis theproof:
thefirst
way.Privation
against
ifmatter
werethesame,'thatwhich
lackssomething'
and'privation',
andprivation
wouldbe synonymous.
'blind'and'blindness'
it,buttheconsequent
Theyconcede
as
whoin Categories
is against
Aristotle,
saysthatif'blind'had thesamemeaning
ofthesamesubstance;
but'blind'canbe said
'blindness',
theycouldbe predicated
manis notblindofa man,whileblindness
cannot
be saidofa man.Andtherefore
In a secondway:ifmatter
andprivation
were
is notprivation.
ness,
justas matter
the
wouldbe no difference
between
Aristotle
andPlatoconcerning
thesame,there
ofnatural
. . . Thethird
is according
toAverroes:
basicnotions
argument
philosophy
arenotthesame. . .
andmatter
matter
doesn't
privation
passaway,andtherefore
alltypes
ofprivation,
suchas ugliness,
mala general
argument
concerning
Fourthly,
hasthesamemeaning
as 'a man
etc.;andI assumethat'blindness'
ice,blindness
is thefollowing:
whoisblind'and'malice'
as "a manwhois bad". . . Theargument
72JohnBuridan,
f.28ra:"Sextaconclusio
estquodappetitus
apptit
QPhy.,
quomateria
formam
nonestresdistincta
a materia".
73Oresme,
f.lira:"Primus
msSevilla,
Biblioteca
7-7-30,
QPhy.,
Capitular
y Colombina,
estaliquid,quia estmateria
ita quodhecnomina
modusest<quod> privatio
privata,
et'privatio'
sedtarnen
<connotat>
'subiectum'
'materia',
supponunt
proeodem,
'privatio'
scilicet
carere
forma
subiectum,
que nataestessein <ipso>.Et ideouniversaliter
aliquid,
<sunt>sinonima
et 'privatio',
'cecum'et 'cecitas',
et sicde aliis.
istanomina
'privatum'
velfuit,
itaetiamprivatio
Et sicutresprivata
erit,que noneritprivata
erit,que nonerit
velfuit.Istapotest
intentio
Aristotelis,
privatio
probari,
quiahecvidetur
quiadicitquod
suntunumin numero,
et differunt
ratione.
Et exponitur:
id estdiffimateria
et privatio
idemsignificent,
tamen
nonunum
nitione
quia,licethecnomina
exprimente
quidnominis,
connotant.
frustra
fitmultitudo
ubisufficit
etperhocprobatur
Secundo,
paucitas;
primo
nonsuntpluratribus,
Modoomniapossunt
salvari
huius
quodprincipia
quia sufficiunt.
tantum
duoprincipia,
sicutpatetex solutione
ponendo
argumentorum,
queomniasolvunnominum".
The secondsolution
is thatbased
turpertalesexpositiones
et connotationes
a position
Oresmeattributes
thatin othercontexts
analysis,
exclusively
upona linguistic
toOckham,
seeOresme,
f.lira: "Secundus
modus
estquodprivatio
nonestmateQ.Pky.,
hocestprotantoquod
nonestprivatio,
esseprincipium,
ria,ymoproprie
sed,si dicatur
hocnomine
esseveram;
etestista:
intelligitur
quedam
propositio
copulativa,
quamoportet
'subiectum
estetquedamforma
nonestinsubiecto
esthabere'.
Etideonon
quamnatum
estaliuddicereprivationem
esseprincipium,
nisiquodad transmutationem
naturalem
sitvera,ac si hocnomencausabrevitatis
loco
requiritur
quodheccopulativa
poneretur
istarum
propositionum".
13:55:38 PM
82
STEFANO
CAROTI
andbeloved
andbad,new,unknown
which
arerespectively
good,old,known
things
andhatedaredifferent.
The humannature
ofa manwhois a murderer
is good,
andbeloved,
whilemurder
or to be murderer,
or blindor something
old,known
likethatis hated,
etc.It is,thus,
tomakesuchan expository
bad,unknown
possible
heisa fellow
thatSocrates
Socrates
must
be lovedbyme,because
creature;
syllogism:
orthatSocrates
is blindis thesameas Socrates;
therefore
is thekiller
ofmyfather,
I mustloveSocrates
whois thekiller
ofmyfather
etc.Theconclusion
is falseand
theminor
is false.It is clearfrom
is true,therefore
thecommon
themajorpremise
nonecouldsaythatI must
isfalse,
because
lovethatSocrates
usethattheconclusion
is bad etc.74
13:55:38 PM
S DISCUSSION
SOMEREMARKS
ON BURIDAN'
83
75Oresme,
Biblioteca
f.15rb:"Secundo,
., Sevilla,
7-7-30,
Q.Phy
Capitular
y Colombina,
notandum
naturalis
nonestaliudnisiinclinatio
velquidamappetitus
quodtalisappetitus
seumotus
nature.
UndeCommentator
eodemcommento
81: appetitus
materie
estquod
materia
habetde motuad recipiendum
id estde inclinatione,
sicutdiceremus
formam,
inclinatur
ad replicandum
ad unampartem
velad aliam.Ideopotest
dicinatuquodvirga
ralispotentia
de secunda
itaquod<sit> alicaresdistincta
speciequalitatis,
signata
per
nomen
illiusspeciei;
velsaltem
talisspeciei
remnaturalem,
connoaliquodnomen
signt
tandotalemappet
tum".
13:55:38 PM
84
STEFANO
CAROTI
In the threequestionsdevotedto the discussionof intensionand remishimsion thereis, moreover,some evidence that Buridan is confronting
selfnot onlywithpositionsof past masters,likeWalterBurley,the advocate
of the succession-of-forms
theory;thistheory,in fact,was defended,even
in a modifiedform,by Nicole Oresme in the same yearswhen Buridan
I thinkthat the argumentsagainstthe dislecturedon Aristotle'sPhysics.
tinctionbetweendegreesand qualitiesin dealing with the way intension
and remissionoccur could be directedagainstNicole Oresme, and precisely against his way of defendingthe addition theory,the theoryto
which in itselfBuridan also adheres.
To put the philosophical debates transmittedby fourteenth-century
commentarieson Aristotleinto theirhistoricalcontextis essentialas well
as difficult.
Behind the term 'aliqui' some of the more widespreadand
- but not
discussed
alwayseasilyidentified importantdoctrinesare often
concealed. Buridanis more reticentthan Oresme,who mentionsOckham
and Burleyin his Physics
commentary.But even Oresme doesn't mention
the name of Ockham when introducingthe second solutionconcerning
intensionand remission.
Albertof Saxony sides withthe succession-of-forms
theory,contraryto
Buridan, even though,at least as far as these questionsare concerned,
his model is certainlyBuridan.Albertis, togetherwithOresme, the most
authoritativeadvocate of this theory.Johannes Marcilius of Inghen, a
solutions,withchampion of the addition theory,recordsfour different
fromOresme,who omittedtheThomistic
out includingOckham's,different
view, which can be foundin JohannesMarciliusof Inghen's.
records
Moreover,Buridan in his Physicscommentaryde ultimalectura
some solutionsconcerningeithercontraryqualitiesor intensionand remission, but he is not as explicitin presentingthem as are the otherscommentatorsconsideredhere. He certainlyadheres to the additiontheory
solution,and thereforethe seriesof argumentsagainstthe succession-ofevokes no surprise.In discussing
formstheoryechoing Burley's Tractatus
how intensionand remissionoccur, however, Buridan is very critical
againsta distinctionbetweendegreesand qualities,which is defendedin
of the additiontheory;Oresme is probablyreferred
Oresme'spresentation
to again as far as the order of parts or degrees that undergointension
and remissionis concerned.If we considerthese elements,togetherwith
naturediscussedin some
and appetitus
the referenceto topics like privatio
refrain
from
cannot
the
first
we
of
book,
suspectingthat one
questions
of the principaltargetsof Buridan'sdiscussionis actuallyNicole Oresme
or some othermasterof arts under Oresme's influence.
13:55:38 PM
S DISCUSSION
SOMEREMARKS
ON BURIDAN'
85
13:55:38 PM
du pointchezJean Buridan
La problmatique
JEANCELEYRETTE
des
considre
comme
enseignements
gnralement
correspondant
antrieursdu matre,a probablementt rdigepar lui2. Cette version
faitapparatrequelques variationsremarquablesavec celle de Yultimalectura
3. En revanche les versions abrges utilisespour l'enseignement
notammentdans les universitsd'Europe centrale4n'ont probablement
pas t rdigespar Buridan,mais par des matresde ces universits.
Dans la physiqueburidanienneun problmeremarquableest celui du
point car la question de son existencephysique et de son statutsont
non seulementdans les deux versionsdes Questions
traits,et diffremment,
mais
sur la Physique
,
galement dans une question spare, dite en
1961 par V. Zubov5. Cette questiona t critedans le cadre d'une po1Johannes
octo
libros
Aristotelis
acutissime
, Paris1509.
Buridanus,
Questiones
super
Physicorum
cettedition
en UL.
Les citations
seront
abrge
2 Les rfrences
au manuscrit
Erfurt
manuscrits
seront
298,notTL, maisles autres
n 6, Cracovie
635.Surlesdiffrents
onttconsults:
ChigiVI 199,Arch.dp.Toulouse
des diverses
versions
de sa Physique
et l'tatactuelde leur
manuscrits
buridaniens
seinen
Werken
und
Buridan:
Studien
authentification
voirB. Michael,
zu seinem
Leben,
Johannes
desspten
Mittelalters
dedoctorat,
Universit
seiner
Theorien
imEuropa
zurRezeption
, Thseindite
de Berlin,
1985,560-616.
3J. Celeyrette,
dans:S. Caroti
atum
et NicoleOresme,
Figura
/figur
parJeanBuridan
Florence
doctores
estmagna
etJ. Celeyrette
dissensio,
2004,97-118.
(eds),Quiainter
4J.M.M.H.
onthePhysics
TheShort
Redaction
ofJohnBuridan's
Questions
Thijssen,
Attributed
to Marsilius
ofInghen,
dans:Archives
to theQuestions
and TheirRelation
duMoyen
etLittraire
d'Histoire
Doctrinale
Age,52 (1985),237-66.
5 Les rfrences
et les concepts
du pointau
l'd.V. Zubov,JeanBuridan
seront
en QP, faite
Studies
andRenaissance
XIVesicle,
dans:Medieval
, 5 (1961),63-95,abrge
et 203v,et BN Lat.2831,123r-129v.
BN Lat.16621,196r-202v
partir
des manuscrits
trsgnrale
surla question
d'unemiseen perspective
sondition
Zubovfaitprcder
Guillaume
sontcitsoutreBuridan,
danslaquelle
ducontinu
etdesindivisibles
d'Ockham,
de Saxe,NicoleOresme
etc.
Gauthier
Albert
Burley,
BrillNV,Leiden,
Koninklijke
2004
- www.brill.nl
Alsoavailable
online
Vivarium
42,1
13:55:43 PM
LA PROBLMATIQUE
DU POINTCHEZJEANBURIDAN
87
buridanienne
doit
tre
celle
de
Guillaume
d'Ockham,
l'approche
compare
et dans l'article 1
notammentdans ses questions58 63 sur la Physique
de sa questionDe quantitatexx
. Cette comparaisonsera faite la suite de
la prsentationde la questionsur le point.
6 A proposde l'identit
de ce matre,
Michael1985{op.cit.,supra
, n. 2),451-2envitravaux
de W.J.Courtenay
la question
est
sageplusieurs
hypothses.
Aprsles rcents
dsormais
Voirla contribution
ce volume
tranche.
de W.J.Courtenay
de Vivarium
et
unetudesurMichelde Montecalerio
paratre.
7 Surlescahiers
d'Etienne
GaudetvoirZ. Kaluza,Thomas
deCracovie,
Wroclaw
1978.
8 On notequ. IV-3 la question
3 surle livreIV de la Physique.
Dansla tertia
lectura
les
surla structure
du continu
sontabordes
dansle livreIV et nondansle livre
questions
VI comme
dansYultima
lectura
descommentaires
surla Physique).
(etla plupart
9 Aprsavoirnotquelquesdiffrences
de dtailentreles deuxtextes
Zubov1961
toutes
cesmodifications
on trouve
despas, n. 5),46 crit:Malgr
{op.cit.,supra
parfois
/.. ./ En peude motsonpourrait
direquele texte
desQuestions
sagespresque
identiques
surla Physique
et le textede la Questio
depuncto
, sontcomplmentaires.
10J.M.M.H.Thijssen,
Buridanon Mathematics,
dans: Vivarium
, XXIII (1985),
55-78.
11Guillelmus
de Ockham,
Brevis
summa
libriPhysicorum,
Summula
naturalis
et
philosophiae
inlibros
Aristotelis
OPhVI, StBonaventure,
NY 1984,
Quaestiones
, ed. St.Brown,
Physicorum
de Ockham,Tractatus
de quantitate
ettractatus
de corpore
Christi
555-73;Guillelmus
, ed.
C. Grassi,
OTh X, St Bonaventure,
NY 1986,3-85.
13:55:43 PM
88
JEANCELEYRETTE
La question
surle point( QP)
Comme nous l'avons dit la question de Buridan se situe dans le cadre
d'une polmique avec le matrede Montescalerio.En faitle traitadverse
(TM)12, commence par rfuterplusieursargumentsde Buridan,mais la
question de celui-ci contientaussi des contre argumentsrpondantaux
rfutationsde Montescalerio,rfutationsqui d'ailleurs ne semblentpas
toujourstre prises trs au srieux;si bien que la question de Buridan
donne une ide assez claire des points en dbat.
Elle est divise en trois parties dcrites de la faon suivante dans
Yexplicit:
Io argumentsde Buridan et rejet de la solutionadverse
2 expos des argumentsadverses,rejet de ces dernireset solution
3 prsentationpuis rejet de certainsdoutes contrela solution13.
La partie polmique proprementdite correspondaux deux premires
parties que nous allons rsumer grands traits;lorsque des arguments
de Montescalerioserontvoqus nous les resitueronsen note par rapport
au plan gnral de son trait.
Dans la premirepartie14Buridan tablitclassiquementque les points,
qu'ils soient continuantsou terminants,ne peuvent existerni en puissinonils seraientl'un ct de l'autre,
sance ni en acte dans le continu15;
ce que ni lui ni son adversairene concdent.La positionde Montescalerio
est qu'il y a deux typesde partiesdu continu,certainesdivisibles,d'autres
et que le toutn'estpas ses parties;son objectionest que toute
indivisibles,
prsentepour les pointsvaudraitgalementpour les parl'argumentation
ties proportionnellesdu continu,ce qui est rfutpar Buridan. Enfin
13:55:43 PM
LA PROBLMATIQUE
DU POINTCHEZJEANBURIDAN
89
13:55:43 PM
90
JEANCELEYRETTE
en prsenterons
plus loin quelques-unes,avec leursrponsesdans les trois
textes.
La solutionest ensuitenonce sans justificationparticulire:point
est un nom privatifcomme ccit. Car, dit Buridan, de mme que
ccit signifieabsence de vue dans l'il, point signifieabsence de
divisibilitou d'extensiondans la grandeur,et instantabsence de succession dans le temps20.Les significations
des deux typesde point qui
interviennent
classiquementdans le continu,point terminant{punctum
et point continuant( punctum
sont alors donnes: un
terminons)
continuons)
entre
continuant
est
une
absence
d'extension
deux parties de la
point
ligne qui se touchentcontinment,et un point terminantune absence
d'extensionde la ligne au-del de sa grandeur.Tout ceci est appuy par
une srie de citationsd'Aristoteet d'Averros.
L'objection immdiate cette solutionest alors qu'un certainnombre
de propositions
affirmatives
qui ontle motpointpour sujetsonthabituellement considrescomme vraies. Buridan d'ailleursne le contestepas et
par exempleil concde que: un point est dans une ligne ou un point
est indivisiblesont des propositionsvraies. Mais alors, comme il admet
A est B soit vraie il faut
aussi que pour qu'une propositionaffirmative
A
B
un
mme
et
ens,
que
supposentpour
point, qui est sujet,
devraitsupposerpour une chose relle. La rponse de Buridan est alors
la suivante:un termeprivatif,en soi, implique le syncatgormenon
, et
un tel termene suppose pas pour un ens,c'est--direpas au sens propre;
si bien que quand le mot est est adjacent un nonensil n'est pas pos
vraimentet affirmativement
de celui-ci21.C'est le cas pour les propositionsprcdenteset la signification
des phrasesprcdemmentcitess'obtientcomme pour la propositionla ccit est dans l'il (cecitasest in
oculo
), quivalente l'oeil est, et il n'y a pas de vue en lui (oculusestet
nonestin eo visus).Ainsi dans une ligne il y a un point terminant{punctumterminons
estin linea
) est quivalente une ligne est et il n'y a pas
eius
en elle d'extensionau-del de sa grandeur{lineaestetultraquantitatem
nonestin ea extensio
), et la propositionun point est indivisible{punctum
20QP, 86: Adevidentiam
omnium
sciendum
solutionis
istarum
questionum
quodhoc
Namsicutcecitassignificai
carennomenpunctum
estnomenprivativum,
sicutcecitas.
in magcarentiam
divisibilitatis
seuextensionis
tiamvisusin oculo,itapunctum
significai
in tempore.
successionis
et similiter
instans
carentiam
nitudine,
21QP, 87: hocverbum
de nonente.
'est'adjacensnonponitur
vereet affirmative
in se dictionem
sciDicendum
eritquodterminus
sincategorematicam,
privativus
implicai
nonsupponit
'non'.Ideoquia dictiosincategorematica
licethancdictionem
significative
nonsupponit.
privativus
proprie
sumpta,
sequitur
quodterminus
13:55:43 PM
DU POINTCHEZJEANBURIDAN
LA PROBLMATIQUE
91
13:55:43 PM
92
JEANCELEYRETTE
13:55:43 PM
DU POINTCHEZJEANBURIDAN
LA PROBLMATIQUE
93
27Question
In istaquestione
n. 11),567.9-568.3:
sunt
63, ed. Brown(op.cit.,supra,
duo modidicendi.
Primus
estquodhoc nomen'punctus'
estnomencategorematicum
certam
etprecise
habens
etfinitam
habetvimnominis
significationem,
potentis
supponere
et nonabsolutum
ita quodin eius
proaliquo/.. ./ Esttamennomenconnotativum
definitione
debetponinegatio,
sicutde omnibus
nominibus
exprimente
quidnominis
'primodum
tamenistum
dicoquodde virvatio','cecus','limen'etc.Intelligendo
ponendi,
tutesermonis
hecestvera"punctus
estens","punctus
estaliquid",
estres".Cf.
"punctus
Tractatus
dequantitate,
ed. Grassi{op.cit.,supra
, n. 11),21.367-23.396.
28Question
Secundus
modus
dicendi
63,ed.Brown
, n. 11),568.42-569.62:
(op.cit.,
supra
insignificando
estquodhocnomen
/.. ./ aequivalet
alicuicomposito
exnomine
'punctus'
rectoetverbovelexnomine
reddere
verbo,
obliquoetverboquodnonpotest
suppositum
etideode virtute
sermonis
nonpotest
grammatice
loquendo;
proaliquosupponere.
Logice
insignificando
isticomplexo
"tantum
lineaetnon
loquendo
'punctus'
equivalet
protenditur
ultra"
/.. ./Ettaliaponuntur
ingrammatica,
causametri
causaornaaliquando
aliquando
tusutin rhetorica,
causabrevitatis
utin philosophia.
/.. ./ Intelligendo
istum
aliquando
modum
dicoquodistanonestconcedenda
de virtute
sermonis
estens",
dicendi,
"punctus
sedestdistinguenda
eo quod'punctus'
velimproprie.
Primomodo
potest
accipiproprie
estfalsaquiadenotatur
estunaparvaresindivisibilis
quodpunctus
quae sitens,et hoc
Si secundo
estfalsum.
modoaccipiatur
sicestverasecundum
intentionem
et
auctorum,
13:55:43 PM
94
JEANCELEYRETTE
13:55:43 PM
LA PROBLMATIQUE
DU POINTCHEZJEANBURIDAN
95
13:55:43 PM
96
JEANCELEYRETTE
13:55:43 PM
DU POINTCHEZJEANBURIDAN
LA PROBLMATIQUE
97
13:55:43 PM
98
JEANCELEYRETTE
13:55:43 PM
LA PROBLMATIQUE
DU POINTCHEZJEANBURIDAN
99
de celle de QP et des
C'est cette dernireconceptiontrs diffrente
deux conceptionsdveloppes par Ockham, qui est seule retenue dans
Yultimalectura
(qu. VI-4) et y est longuementdveloppe et argumente.
4 surPhysiqueVI (ultimalectura):
est-ceque lespointssontdes choses
Question
indivisibles
de la ligne?39
Disons toutde suiteque dans cettequestionle point comme imagination
mathmatiquen'estpas voqu. Buridany dveloppeuniquementsa conception d'un point divisible.Mais alors que dans TL il l'a donne sans
il l'nonce ici au termed'un processusargumentatif
marqu
justification,
immdiatement
rationes
huit
conclusions.
Celles-ci
suivent
les
principales
par
et Voppositum.
La premireconclusionest que les corps sontlimits,et que pour qu'ils
le soient il faut que les limitesexistentrellement.Quoi qu'elles soient
on les appelle surfacespour un corps,lignespour une surface,points
pour les lignes40.Les pointsexistentdonc rellement,et ils ne sont ni de
pures privations(comme dans QP), ni de simplesfictionsmathmatiques
(comme dans la premirepositionde TL).
La deuximeconclusionest que dans une ligne,ou plus gnralement
une grandeur,des points qui seraientdes choses indivisiblesn'existent
pas41.Il l'a montrdans les questionsVI- 1 et VI-2 en montrantque de
l'existencede pointsindivisibleson peut dduire deux propositionscontradictoires:
dans la premireil a tabli que de l'existencede pointsindivisibleson peut dduire qu'ils sont ct l'un de l'autre et qu'ils ne
peuvent pas l'tre, et dans la seconde que sous les mmes hypothses
touteligne finieseraitcompose de points,et qu'aucune ne le serait.La
conclusionest confirmepar des argumentscomplmentaires
dj utiliss
dans QP.
etmensurabilis
etsecundum
istam
rationem
vocamus
earn'corpenesillastresdyametros,
autem
estdivisibilis
etmensurabilis
secundum
duasdyametpus';aliquando
intelligitur
prout
rosnoncurando
de tertia,
et sicillamagnitudo
vocatur
tertio
modopotest
'superficies';
et mensurabilis
secundum
unamdyametrum
noncurando
de
intelligi
proutestdivisibilis
aliisduabus,
etsecundum
illamrationem
vocatur
intel'linea';seddicatur
'punctum'
prout
absolvi
ab omnitotadivisibilitate.
ligitur
39UL, 96rb-98va:
utrum
in linea.
punctasuntresindivisibiles
40UL, 96va:Prima/.. ./ quodnecesseestin corporibus
essesuperficies,
lineaset
suntterminata
et noninfinita,
et nonsuntterminata
sineterminis,
punctaquiacorpora
ideonecesse
estesseterminos
corporum.
41UL 96vb:Secundaconclusio
estquodnonsuntin lineavelmagnitudine
puncta
que sintresindivisibiles.
13:55:43 PM
100
JEANCELEYRETTE
42UL, 97ra:Tertia
et
suntresdivisibles
etinstantia
conclusio
quiasunt,
quodpuncta
/.. ./ ideoetiamsequitur
nonsuntindivisibles,
quodomnepunctum
ergosuntdivisibiles
esttempus.
et omneinstans
estcorpus
43UL, 97ra:Quartaconclusio
estparslinee,itaquodnon
estquodomnepunctum
linee.
linemque nonestparsalterius
estaliquatotalis
linea,etvocototalem
44UL, 97rb:Quintaconclusio
expunctis
et
manifeste
quodlineacomponitur
sequitur
erantpunctalicetnonsintpunctapost
in puncta,
scilicet
dividitur
que antedivisionem
linee.
divisionem
quiasunttotales
45UL, 97rb:Sextaconclusio
estprima
lineeterminus
estquodcuiuslibet
parseiusvel
suntprimaet ultima
ultima
parseius.
pars,immoeiustermini
46UL, 97rb:Septima
continui
conclusio
estquodnullius
aliquatotaparsestterminus
eius,etcapiohocnomen"tota"sincategorematice.
13:55:43 PM
LA PROBLMATIQUE
DU POINTCHEZJEANBURIDAN
101
13:55:43 PM
102
JEANCELEYRETTE
Les rponses
aux dubitationeslogice
La modificationsuccessivede points de vue de QP TL puis UL a
du
t me semble-t-ildmontre- en tout cas au niveau des dfinitions
Il
voir
comment
ces
modifications
de
reste
conceptuelles
concept point.
sont mises en oeuvre dans les solutionsdes objections.Nous pouvons en
avoir une ide assez clairecar, comme nous l'avons dit,ce sontles mmes
que Buridan a rsoluesdans les troistraits.C'est l quelque chose de
suivantla positionqui est adopte ces
remarquablecar, naturellement,
objectionssont plus ou moins pertinentes.Ceci nous conduit revenir
sur leur place dans les troistraits.Dans QP c'est partird'elles et de
leurs solutionsqu'est construitela 3e partie,celle o Buridan expose sa
position; dans TL elles constituentcomme il a t dit le corps de
qu. IV-3; dans UL si leur importancerelativeest moindre,elles occupent nanmoinsl'quivalentde deux foliossur les quatre consacrs qu.
VI-4. On ne peut donc pas les considrercomme de simplesarguments
il est mme possible de dire que c'est tout autant partir
prliminaires;
de ces objections que des conceptions thoriques du point que veut
dfendreBuridan que sont construitsles textes,au moins la 3e partie
de QP et qu. IV-3 (TL). Si bien qu'il nous fautles examinerau moins
partiellement.
Dans QP ellessontnumrotesde 1 14, dans TL puis dans UL plusieurs
sont regroupesmais pour plus de clartnous garderonsla numrotation
de QP. Par souci de brivetnous n'en prsenteronsque quelques-unes
avec leurs rponsessuccessivementdans QP, dans TL avec le point de
vue de l'imaginationmathmatique,not TLb dans TL avec le second
point de vue, not TL2, enfindans UL.
Objection n 1. Dans la dfinitionde la sphreou du cercle,qui sont
de vrais entia,on pose un point (le centre).Si donc celui-ciest une privation la dfinitionn'est pas acceptable car elle dfinitle plus connu (le
cercle ou la sphre) partirdu moins connu (une privation)48.
Rponse de QP: L'objection est rfutecar il n'est pas ncessaireque
tous les noms intervenantdans la dfinitionsupposentpour des choses
relles,et que certainssoient des noms privatifsne prsentepas d'inconvnient.Par exemplecercle est un nom connotatif
qui contientdans
sa dfinitiondes termes comme ligne ou surface qui sont aussi
48QP, 85:Hocpunctum
autspere,
etnon
indifinitione
verientis,
putacircuii
ponitur
ibitamquam
perignotiora.
privatio,
quiaessetdifinitio
ponitur
13:55:43 PM
LA PROBLMATIQUE
DU POINTCHEZJEANBURIDAN
103
13:55:43 PM
104
JEANCELEYRETTE
53UL, 98r:Sedsecundum
in circulo
velsperaestparsmediaque vocatur
veritatem
etomnium
circuii
centrum
etparsextrema
circumferentia,
semidyametrorum
quevocatur
indivisiet illaparsmedianonestsimpliciter
velspereillaparsmediadicitur
terminus;
sitterinplures
indivisibilis
bilisseddicitur
partes
quarum
quelibet
quianonestdivisibilis
illiuscircuii
velspereet quiaetiamin infinitum
minus
omnium
parva
semidyametrorum
lineevellinearum
esttalisparsmedia,et dicitur
semidyamepunctum
quiaestterminus
naturale
totalis
essecentrum
Undedicimus
terram
tralium.
speremundi.
54QP, 85: Aliquid
continui
estad quodpartes
copulantur.
55QP, 90:Partes
ab eiscopuad nullam
remdiversam
se continue
continui
tangentes
ad aliam.
sedutraque
lantur,
copulatur
56TL, 24rb:Ad punctum
si essetcopularentur
parteslineeet ultimacontinuorum
indivisibile.
idempunctum
essent
57TL, 24 va: Concedo
lineecopulantur
et
etiamquodaliquidestad quodmedietates
sedquianullatotaestutramque
medietatem
illudestparsquedam
communicans,
utramque
ideoillamvocamus
medietatem
communicans
'punctum'.
58UL 97v:Si lineaA et lineaB suntadinvicem
et utrumque
continue
imaginetur
B etultima
decimaipsius
A versus
decimaipsius
tuncex ultima
in decern
decimas
dividi
lineeA etaliaparsesttercuiusunaparsestterminus
B versus
A estunalineacontinua
communem.
ad terminm
continua
sensum
lineeB; sicergoad istum
minus
copulantur
13:55:43 PM
DU POINTCHEZJEANBURIDAN
LA PROBLMATIQUE
105
13:55:43 PM
106
JEANCELEYRETTE
Rponse de TL^ La propositionconditionnelleest: si les points existaienton pourraittirerune ligne d'un point un autre66.
Rponse de TL2: La propositiond'un point un autre on peut tirer
une droite est concde, mais avec le sens suivant:d'une grandeur
une grandeuron peut tirerune grandeurrectiligne,mais pas de toute
une grandeur toutel'autre(touttantpris syncatgormatiquement)67.
de la
Rponse de UL: L'explicationest semblablemais la signification
la
distance
entre
deux
ainsi:
est
corps
quelconques
proposition exprime
est une dimensioncorporellerectiligne68.
Bien entendunous l'avons dit, selon le point de vue dfenduces objec rsoudre.
ou plus ou moinsdifficiles
tionssontplus ou moinspertinentes,
Il est clair que celles qui viennentde propositionsmathmatiquescomme
les objections1, 5, 7 ont des solutionsimmdiatesdans TLb mais beaucoup plus dlicates avec les autres points de vue. On peut mme dire
que les solutionsdans TL2 et UL de l'objection 7 ne sont pas trsconvaincantes.Il n'en est que plus remarquableque Buridan ait tenu y
rpondresans se borner dire que la propritproblmatiquevientdes
ce qui reviendrait peu prs
mathmatiqueso elle ne faitpas difficult,
la rponsede TLj. Les rponsesde TL2 et UL sont en gnralproches
mais la rdactionde UL, beaucoup plus labore,est plus claire,en particulierdu faitde l'introductiond'exemples. Surtouttoutesces rponses
sont en cohrence avec la positionthoriqueexpose dans la question.
Il n'en est pas de mme avec QP o plusieurssolutionsalternatives
peuvent tre donnes dont certainesne correspondentpas la conception
du point comme pure privation.Enfinmme si le second point de vue
de celui de QP le mot
de TL (qui est celui de UL) est trs diffrent
faitde cette terminoloet
du
nom
est
encore
privatif;
appel
point y
celle
comme
de
certaines
commune
qui est faite l'obrponses QP,
gie
de
leurs
n
5, sont analogues
homologues TL2.
jection
esse
Et sicutcecitatem
nonultraextendi.
hincindeextensam
certam
quantitatem
aliquam
idemquod illudesse in oculo,ita de punctoad punctum
in oculonon significat
ut
earnducide nihiload nihilsedhabetaliamreductionem,
linemducinonsignificat
dictum
est.
66TL, 24 rb.
67TL, 24va:Dicoetiamquodde punctoad punctum
linearecta,id estde
ducitur
de nullatotaad aliamtotam
sedtarnen
rectamagnitudo
ad magnitudinem
magnitudine
rectamagnitudo.
ducitur
68UL, 98ra:Dico quod sic de omnipunctoad omnepunctum
rectam
contingit
cordistantia
estdimensio
ab invicem
duocorpora
linemducerequiainter
quecumque
recta.
porea
13:55:43 PM
LA PROBLMATIQUE
DU POINTCHEZJEANBURIDAN
107
Conclusion
En dcrivantles conceptionsdiffrentes
prsenteset mises en oeuvre
dans les troistextes,nous avons soulignque la conceptionprivativedu
point dfenduedans QP est beaucoup plus conformeaux conceptions
ockhamistesque cellesqui sontexposes,et adoptes,dans les deux autres
textes.Faut-ilpour autant dire que QP est un texte davantage marqu
par l'influenceockhamisteque les deux autres?Certainementpas partout
car par exemple la positionqui est exprimedans QP sur la privation
est la plus loignede celle d'Ockham. L'analyse des diffrentes
positions
de Buridan ne peut srementpas se faireen renvoyantmcaniquement
une influenceplus ou moins grande du Venerabilis
inceptor.
Un autre point importantest la rintgration
de l'imaginationmathmatique.Que le pointsoitune pure imaginationmathmatiqueestprsent
dans TL comme une des deux rponsespossibles,ces deux rponsesapparaissantcomme les deux termesd'une alternativepuisque aucun lien n'est
fait entre elles. Dans UL la descriptionplus riche que dans TL de la
mathconceptionphysiquedu point,justifiela possibilitd'une abstraction
du
aboutit
au
matique qui partant
point physique
point mathmatique.
L'expos de UL cre ainsi une cohrence entre les deux conceptions
exposes dans TL.
Aucun lmentmatrielne permetde dire, entreQP et TL, quel est
le textele plus ancien. Ni les indicationsdonnes dans BN Lat. 16621, ni
les quelques renseignements
fournispar W. Courtenay sur Michel de
Montecalerio,s'il est bien le matrede Montescalerioavec qui a dbattu
de trancher.Toutefoisl'examen internedes textes
Buridan,ne permettent
bien
aller
dans
le
sens d'une prioritde QP et malgr tous les
parat
a
dangersqu'il y
proposerune telleconclusionon est trstentde parler d'une modificationde point de vue de QP TL puis UL, incontestablementpostrieuraux deux autres textes. En effetalors que les
sur des sujets importants(ralitdes
conclusions,sinon l'argumentation,
statut
de
la
TL
de
sont analogues celles de UL, sur
points,
privation)
les mmes sujets les conclusionsde QP et celles de UL sont opposes.
Bien entenduil serait naf de croire que le traitle plus ockhamiste
est ncessairementle plus ancien.
Les exemplesdans l'uvre de Buridan de tellesmodifications
de point
de vue sont trs rares et mme si nous ne pouvons expliquervraiment
celle-ci,nous pouvons dire qu'elle est le signe de l'existenced'un dbat
universitaire:
selon touteprobabilitla structure
du continua t un sujet
de discussionsvives l'Universitde Parisjusqu' la findes annes 1350.
13:55:43 PM
108
JEANCELEYRETTE
De faon plus gnrale pour un matre la carriresi longue, distinguerentreles positionsconstammentsoutenueset celles sur lesquelles
il a vari ne contribuepas seulement une meilleureconnaissancede
Buridan,mais au-del fournitdes renseignements
prcieux sur le climat
intellectuelde la Facult des arts au milieu du XIVe sicle.
de Lille III
CNRS-Universit
UMR Savoirset Textes
13:55:43 PM
s Treatise
JohnBuridan'
et convenientiis:
De dependentiis,diversitatibus
An Edition
DIRK-JANDEKKER
Introduction
The treatiseDe dependentiis
et convenientiis
counts among the
, diversitatibus
earliestworks ofJohn Buridan. It was writtenas a contributionto a
philosophicaldebate at the universityof Paris that began in 1331 and
continueduntil 1334. The debate probablystartedwithBuridan'smeta, several conclusions of
physical treatiseDe diversitate
generisad speciem
In reply,Buridan wrote
which were attackedby other Parisian magisti.
two new treatises.One of these,our De dependentiis
etconveni, diversitatibus
entiisof 1332, deals with the ontological statusof relations.The other,
determinations
de diversitate
ad speciem
of 1333, is a more
Defensiones
generis
direct defense of Buridan's original conclusions in De diversitate
generis
ad speciem
and discusses the way genus and species are related to each
other.Althoughwe do not know whetherthese repliesprovokedany reaction of the opponents,it is certainthat in 1334 Buridan honored the
request to writeone final treatiseabout the disputed topics; this is De
1
relationibus.
1 Abouttheseworks:
BerndMichael,
Buridan:
Studien
seinen
zu seinem
Leben,
Johannes
Werken
undzurRezeption
Theorien
seiner
imEuropa
desspten
Mittelalters
, Berlin1985,II, 425Burdan
ontheOntological
A First
Status
Relations.
Presentation
54;J.M.M.H.Thijssen,
ofCausal
dedependentiis,
diversitatibus
etconvenientiis
in:Albert
Zimmermann
"Questio
ofthePolemic
andAndreas
undNatur
imMittelalter
, Berlin1991,234-55,esp.236Speer(eds.),Mensch
7. De diversitate
ad speciem
is notknownto havesurvived
in anymanuscript.
Of
generis
theotherworks
no complete
havebeenpublished
editions
ofDe
yet.A partialedition
inThijssen1991,238-51.The edition
etconvenientiis
of
, diversitatibus
dependentiis
appeared
De relationibus
wasannounced
Relation
alsVergleich.
DieRelationstheorie
byRolfSchnberger,
desJohannes
Burdan
imKontext
seines
Denkens
undderScholastik
, Leiden1994,372,n. 6.
Buridan's
deuniversali
as De differentia
universalis
adindividuum
Quaestiones
, alsoknown
, which
isanother
ofhisearly'polemical'
wasedited
Iohannes
(Duae
works,
Buridanus,
byS. Szyller,
deuniversali
' in:Przeglad
, 3 (1987),135-78.
quaestiones
Tomistyczny
Koninklijke
BrillNY Leiden,2004
- www.brill.nl
Alsoavailable
online
Vivarium
42, 1
13:55:50 PM
110
DEKKER
DIRK-JAN
It has been suggestedthat Buridan's so-called 'polemical' worksoriginated in the context of formal academic disputations.2Our treatise
shows some characteristicsin structure,styleand terminologythat support this suggestion.Especially the structureof the author's determinatio
at the end, and the formula-likedeclarationof sinwith its recapitulatio
cere intentionsmay be mentionedhere.3Buridan's opponentsin De deare two anonymousmastersof artsat
etconvenientiis
, diversitatibus
pendentiis
the universityof Paris. One of them belongs to the Picard nation and
is referredto as Picardus
, the otherbelongs to the English nation and is
called Anglicus
Althougha formaldisputationwas an affairof the magistiratherthan of students,Buridan does referto his studentsand his
teachingpracticeseveraltimes.5The treatisealso containsan interesting
remarkabout Buridan'sapproach to authorities.6
The theme of the disputationis the ontological status of relation.7
The questionsat stake are whethercausal relationsadd anythingto the
essence of the effectof a cause, whetherthe agreementor difference
between two thingsis anythingadded to theiressence,and whetherrelations of relationsare possible. The structureof the disputationis as
that
follows.Buridan begins by repeating three statementsconclusiones
he had already put forwardat an earlieroccasion, probablyin the lost
' dansles
2 Michael1985(op.cit.,
La 'disputatio
above,n. 1),I, 245-6;Olga Weijers,
Turnhout
25-49.
aumoyen
desarts
Facults
2002,
,
ge
3 "Etprotestor
illudquod
etsustinere
sedsolumaddiscere
quodnihilmaliintendo,
Et supplico
verum
etaliaquae ad haecsequuntur.
mihividetur
quodsitfasunicuique
in
nihiltarnen
inspeculativis,
metaminconvenientiae
alteriomnem
nostrum
imponere
autinfide."
moribus
(p. 123,11-15).
4 Michaelconjectured
de Feno(thelatinized
wasAegidius
thatthePicardmaster
see
doubtsaboutthissuggestion:
nameofGillesvanderHoye),butThijssen
expressed
1991{op.cit.,
Michael1985(op.cit.,
above,n. 1),237.
above,n. 1), II, 443;Thijssen
5 Forexample:
meisinlegendo"
coramscholaribus
"declaravi
(p. 142,5-6);"etbeani
sciunt"
(p. 131,33).
6 Seeintherecapitulation
Lindicit[sc.Picardus]
quodforte
(p. 144,19-24):"Tertio
sibiacquiesco,
Ethuicresponsioni
sibicredere.
necoportet
illiusopinionis,
fuit
colniensis
siveLincolniensis,
fundare
superaliquamauctoritatem,
quia nolomein hac opinione
etetiamipsifuerunt
faciliter
siveAristotelis,
siveAverrois,
exponuntur,
quiaauctoritates
eosexponere
Tamenplusvellem
homines.
quamnegare."
probabiliter
7 OtherplaceswhereBuridandiscusses
thesametopicare:IohannesBuridanus,
Mnchen
ed.Johannes
inPraedicamenta,
1983,69-106(qq. 10-14);
Schneider,
Quaestiones
In Praedicamenta
Summulae:
Iohannes
1994,46-61(
, ed. E.P. Bos,Nijmegen
Buridanus,
BadiusAsParisiis:
Iod.
Aristotelis
In
Iohannes
,
Buridanus, Metaphysicen quaestiones
3.4);
etdiversitates
convenientiae
1518,y qq. 5-9(ff.29rb-32vb),
censius,
esp.y 6: "Utrum
veldiversis"
additaerebusconvenientibus
sintressivedispositiones
ad invicem
rerum
sintdispositiones
rerumad invicem
siveeffectuationes
causalitates
and V,8: "Utrum
causisetcausatis".
additaeillisrebus,
13:55:50 PM
DE DEPENDENTIIS
TREATISE
JOHNBURIDAN'S
11 1
ad speciem
treatiseDe diversitate
, and that apparentlyset offthe opgeneris
He
also
criticism.
providesa briefargumentationfortheseconponents5
clusions.Then the opponentstake the stage.Firstcomes the anonymous
Picard master who puts forwardfivestatementswith arguments,then
the anonymous English master carries in two more objections. After
a shortformula-likedeclarationof sincereintentionsBuridan proceeds
He summarizesthe opponents' arguments
withhis solution(determinatici).
The explanation of these five
and respondswith fivemore conclusiones.
statementsis the core of the treatise.Finally,Buridan summarizesthe
entirediscussion.
Buridan's views regardingthe ontologicalstatusof relationare summarized in the threeconclusionsthat are given at the beginningof the
treatise.First,the dependence of an effectupon its cause does not add
anythingto the essence of the effect.Second, iftwo beingsagree in their
essence, then this agreement does not add anythingto their essence.
Third, iftwo beings are in a relationof dependence, agreementor differenceto each other,thenthisrelationdoes not existextramentally.
Both opponents involvedin the disputationdefend realistpositions.
Their purpose is to attackthefirstand second conclusionput forwardby
Buridan. The Picard mastertriesto show thatthe essence of an absolute
to explain its dependence upon somethingelse.
being is not sufficient
He argues thatifthiswere the case, i.e., ifthingscould be in a relation
to other thingsjust by being themselves,then we could not distinguish
cause and effect.Therefore,somethingmust be added to the essence
of the effectin order forit to be the effectof a cause. Only if we are
to explain
dealing withrelativebeings theirrelativeessence is sufficient
theirdependence and no furtheraddition is required.In neithercase is
anythingadded to the cause, because the cause never depends on the
effect,but alwaysthe otherway round.
In a similarvein the Picard mastertriesto show that if two absolute
beings agree or differin nature,then theiragreementor differenceis
somethingreal that is added to each essence. In the case of two agreerelativebeings, theirrelativenature already sufficesto
ing or differing
explain theiragreementor difference.
The English master also attacks Buridan's conclusions. He tries to
show thata dependencycan be destroyedwhile the dependentbeing itselfremainsin existence.Therefore,dependencyand a dependentbeing
are reallydistinctfromeach other.Also, the English masterdenies that
a relationcan relate to anotherrelation,because thiswould lead to an
infiniteregress.
13:55:50 PM
112
DEKKER
DIRK-JAN
In his response Buridan argues that relationscan be foundedon relations.We could thinkof the posteriority
of Socrates' fatherhoodwith
an
reason whyrelationcould
to
Socrates
as
There
is
no
example.
respect
or terminus
not serve as one of the terms,eitherfiindamentum
, of another
relation.For example, let us say that a relationa (e.g., Socrates' fatherhood) is posteriorwith respectto its foundationb (e.g., Socrates). This
which itselfis a relation,is foundedupon relation<z,forifit
posteriority,
were foundedupon , then b would be posteriorto a (whichis absurd).
Therefore,relationcan be foundedupon relation.Any objectionthatreare not two reallydistinctrelationsmustfail,
lation a and itsposteriority
because relationa is a relationfounded in b with respectto something
is a relation
reallydistinct(e.g., Socrates' son), whereas the posteriority
withrespectto b. Because both relationsdifferin theirterminus
, theyare
not the same relation. Having establishedthat there can be relations
of relations,Buridan argues thatdependency,agreementand difference
can be foundedon dependency,agreementand difference.
Also, if any
of the latterrelationswere real (which Buridan denies!),8then any of
the formerrelationsfoundedupon it would also be real, i.e., not merely
existingrationally.
Buridan also triesto show thatthe effectof a cause depends upon the
cause by its verynature.His strategyhere is to lead the opponentsinto
contradictionor into an infiniteregress.Suppose that an effecta needs
somethingelse than itselfto depend on its cause b. Then how does this
additionalfactor(let us call it c) come into being? The answer is that it
must have been caused. But does c depend on its cause by itselfor by
cause b? If the latterwere true,then the cause b would firstcause the
dependence of a beforecausing a itself,which leads to a contradiction.
If the formerwere true,then an infiniteregresswould result.Therefore,
a depends on b by itself,not by c.
In an effortto strengthenthisconclusionBuridan discussesat length
the counterarguments
put forwardby the Picard master and identifies
six weak spots (<defectus
) in the English master'stheory.The finalsection
of the treatiseis a recapitulationof the entirediscussion,in which the
threeparticipantsall take the stage once more.
8 Buridanus,
"Etegocredoistam
inPraedicamenta
, q. 10,ed. Bos,7152"55:
Quaestiones
Ideo ponoconclusionem
essefalsam.
talem,scilicet
quodnon
oppositam
opinionem
terminos
abab
res
aliae
relativos
terminos
illis,
quae
significante
per
significante
per
relativi
nectermini
solutos,
supponunt
proaliisrebusab illis,proquibussupponunt
absolti."
termini
13:55:50 PM
TREATISE
DE DEPENDENTIIS
JOHNBURIDAN'S
113
Manuscripts
survivesin two codices: Klosterneuburg,StiftsBuridan'sDe dependentiis
bibliothekcod. 291, ff.163ra-172ra (siglumK); and Praha, Sttn knihovna cod. VIII Ell (Truhl 1536), ff.239r-249v (siglum P).9 The
Klosterneuburgmanuscriptwas writtenin the 14thcentury,the Prague
10
manuscriptin or around 1419. ManuscriptP was not copied directly
from because K has an omission due to homoeoteleutonthat is not
presentin P.11In additionto our treatise,both codices also contain Burdeterminations
de diversitate
ad speciem
but no other
idan's Defensiones
generis
textsthatare relatedto the debate. I have checked in particularforthe
presence of any treatisesthat the opponents may have writtenin reply,
but did not findany.12
Finallya fewwordsabout the criticaledition.I have recordedall variant readingsin the criticalapparatus withexceptionof variantswithout
differencein meaning, such as ille/iste
etc. The reader will
, ergo/igitur
notice that,when both witnessesare at variance, the older manuscript
does not always have the betterreading.Therefore,I have decided to
9 Bothcodicesaredescribed
inMichael1985(<
., above,n. 1),427-8.See
briefly
op.cit
codicum
Latinorum
alsoJoseph
Publica
Truhlr,
Catalogus
manuscriptorum
quiinC.R.Bibliotheca
I willrefer
universitatis
asservantur
tothe
, Praha1914,I, 567.In thisarticle
atque
Pragensis
foliation
rather
thanbythe15thcentury
folionumbers
Praguemanuscript
byitsmodern
In Thijssen1991(op.cit.,
whicharepartly
call
above,n. 1),235 an incorrect
preserved.
number
forthePraguecodex.
(VII E 11)isgiven
10Michael1985(op.cit.
cod.VIII E 11,f.
above,n. 1),II, 427;Praha,Sttn
knihovna,
inthesamehandas ourtreatise
ofBuridan's
deuniversali
238v(explicit
Quaestiones
, written
andimmediately
Iohannis
Buridani
de
it):"Expliciunt
magisti
preceding
quaestiones
universali
finitae
annoDominimccccxix
antefestum
nesciocuiusetcetera."
11Thishomoeoteleuton,
foundon f. 17lrbK (p. 146,8 oftheedition),
alsoproves
inThijssen1991(op.cit.,
thatthesuggestion
be theautoabove,n. 1),237thatK might
cannolonger
be upheld.
graph,
12Buridan's
inbothK (onlyqu. 1)andP,
deuniversali
Quaestiones
, preserved
polemical
arenotdirecdy
related
toDe dependentiis
etconvenientiis
, diversitatibus
, although
theycontainreferences
tothelatter
treatise
deuniversali
Quaestiones
, ed. Szyller,
16223,
(Buridanus,
and 17528"29).
The untitled
andanonymous
treatise
known
as De natura
numeri
16918"19,
etunitatum,
attributed
to Buridanandpreserved
in K (if.205vb-215vb),
is notrelated
P contains
either.
sevenanonymous
thatdo
Finally,
manuscript
quaestiones
metaphysical
notseemtoberelated
tothedebate,
treat
similar
Theirtidesare:
although
they
subjects.
universalia
sintmaxime
difficilia
sintpriora
(1) Utrum
(f.283v);(2) Utrumuniversalia
secundum
intellectum
(f.283v);(3)Utrum
speciessitmagisprincipium
quamgenusvel
e contra
eius(f.285r);(5) (Utrum)
(f.284v);(4)Utrum
genussitparsspecieietsittotum
a singulari
inspeciebus
universale
sitseparabile
sitpriuset
(f.285v);(6)Utrum
semper
sicutvidetur
dicerePhilosophus
posterius
(f.286r);(7)Utrum
speciessitnobilior
genere
(f.286v).
13:55:50 PM
114
DEKKER
DIRK-JAN
13Robertus
libros
Commentarius
inPosteriorum
, ed.Pietro
Rossi,
Grosseteste,
Analyticorum
Firenze1981.
13:55:50 PM
DE DEPENDENTIIS
TREATISE
JOHNBURIDAN'S
115
Edition
IOHANNISBURIDANI
ET GONVENIENTIIS
DE DEPENDENTIIS,DIVERSITATIBUS
Ad defensionemveritatisquam quidam impugnarenitunturde dependentiiseffectuumex suis causis et de convenientiiset diversitatibusre5 rum ad invicem,volo nunc reiterareconclusionesquas de hoc alias satis
vel nimis succinctedeclaravi. Quarum prima est quod dependentia effectusex sua causa nihiladdit in effectudependenteultraeius essentiam.
Secunda est quod convenientiaevel diversitatesessentialesseu quidditativae,cuiusmodisuntconvenientiaevel diversitatesaliquorum secundum
10 speciem aut secundum genus, nihil addunt in rebus sie convenientibus
vel diversispraeter suas essentias.Tertia conclusio est quod huiusmodi
dependentiaevel convenientiaevel diversitatesprout sunt relationesdinon suntpraeteranimam.
stinetaea fundamentis,
conclusionum
)
(Probatio
15 (1) Primam conclusionemprobavi alias inducendo in diversisgeneribus
causarum. In causa efficientesic. Effectusdependet ab agente in hoc
quod produciturab eo. Et si dependet se ipso non per dependentiam
realem sibi additam,habeo propositum.Si autem hoc sitper dependentiam realem superadditam,tunc ilia dependentia iterumdependet ab
20 aliquo agente a quo producitur,cum ipsa habeat esse post non-esse.Et si
dependet se ipsa et non per dependentiamaliam realem superadditam,
pari rationepoteramusstarein primo,quia nulla ratiovideturcogere de
uno quae non cogat de alio. Si vero ipsa dependet per aliam dependentiam additam et realem,quaeram iterumde illa ut prius,et procedam in
in essentialiterordinatis,quod reputoinconveniens.
25 infinitum
Et eodem modo processi de causa finaliet suo effectu,quod non repeto.
Sed repeto de causa materiali,ut per hoc appareat quod saepe dubitatumfuit,scilicetutruminhaerentiaaccidentissitde essentiaaccidentis.
30 Dixi ergo quod forma dependet a materia per hoc quod ipsa inhaeret materiae,aut per hoc quod materia subiciturei, quod idem est. Si 163rbK
autem hoc sit per dependentiamrealem sibi additam, tune illa depen8 est]om.K 30-31 inhaeret]
K 32 autem]om.K
inhaereat
13:55:50 PM
I 16
DEKKER
DIRK-JAN
13:55:50 PM
DE DEPENDENTIIS
TREATISE
JOHNBURIDAN'S
117
13:55:50 PM
118
DEKKER
DIRK-JAN
13:55:50 PM
TREATISE
DE DEPENDENTIIS
JOHNBURIDAN'S
119
7 Averroes,
In Metaphysica
5, 15,fol.129vH 14-15 Aristoteles,
5, 15,
Metaphysica
1021a31-33
10 esse]om.KP 18 reali]iter.
K 25 eadem]eodemP 26-27 Sed ... aliud]om.P
13:55:50 PM
120
DEKKER
DIRK-JAN
conclusionem
ad secundam
Picardi)
(Rationes
Primo
Deinde iste arguit ad suam conclusionem secundam tripliciter.
sic. Natura non facit de duobus quod potest facere uno, quia ageret
otiose; sed causatum formaliterrespectivumpotest actu dependere ex
sua causa sine aliquo superaddito,cum ipsum sitformaliteret essentiali-5
terad aliud se habens siveprincipiumformalead aliud se habendi.
Secundo sic. Illud in quo non potest fundarirelatio realis, non dependet ex causa per dependentiamrealiteradditam; sed in causato formaliterrespectivonon potestfundarirelatiorealis,quoniam omne illud
quod fundatdependentiamest necessario independens,quia aliternon 10
Ergo quod fundatrelationemad termiplus fundaretquam fundaretur.
240vP num dependentemoportetipsum esse independenstali dependentia,et
per consequens oportetipsum esse absolutumper privationemrespectus
ad terminm.Sed causatum formaliterrespectivumnon est sic absolu15
tum; ergo non potestfundarealiquam relationemrealem.
Tertio arguitper rationemmeam, scilicetquia procedereturin infinitum in essentialiterordinatis.
conclusionem
Picardi
ad tertiam
}
(.Rationes
Deinde arguitad suam tertiamconclusionemsic. In ilio nihil multiplicai dependentia causati ex causa, quod ut sic non est ad aliquid, quia 20
Sed causa ut
sed solum quia alterumad ipsum refertur.
ipsum referatur,
sed solum quia alterumad
causa non est ad aliquid quia ipsa referatur,
ut patet ex supra allegatiscapitulo de ad aliquid quinto
ipsam refertur,
Metaphysicae.
Item. Secundo quia sequereturquod in prima intelligentiaesset ac- 25
cidens superadditumsuae naturae,cum ipsa sitprima et maxime causa
aliorum.Consequens tarnenest absurdumsecundumomes.
conclusionem
ad quartam
Picardi)
(.Rationes
Deinde arguitsic ad quartam conclusionemquaestionis sicut arguebat
ad primam,quia si identitteset diversitatesnon essentrelationesreales 30
a suis fundamentisformaliterabsolutis,tunc in rebus eisdem
diffrentes
24 Aristoteles,
5, 15,1020a26-31
Metaphysica
P
7 Secundo]SecundaK 22 quia2]om.P 26 cumipsa]iter.
13:55:50 PM
TREATISE
DE DEPENDENTIIS
JOHNBURIDAN'S
12 1
non esset ut sic nisi formaliterabsolutum;et tune non haberenthabitudinem ad invicem,cum habitudo ad aliud non sit quid formaliterabsolutum,et tune non essenteaedem, quia contradictionemimplicai quod
unum sitidem alteriet non habeat aliquam habitudinemad ipsum.Ergo
5 res eaedem non erunteaedem; quod est falsum.
164vaK
Secundo arguitquia praeterintellectumpossuntverificancontradictoria de re formaliterabsoluta et de sua identitte,quia res formaliter
absoluta non est habitudo ad aliud, sed identitasipsius ad aliam rem est
formaliterhabitudo ad aliud, quia contradictionemimplicai quod res sit
10 eadem alteriet non habeat habitudinemad ipsam. Et hoc non est nisi
per identitatem.Ergo identitasdifferpraeterintellectuma re absoluta
quae dicitureadem.
Tertio arguitsic. Ponamus quod Socrates vixeritper decernannos et
Plato generaturhodie, manifestumest tunc quod intellectunon intelli15 gente Socrates habet nunc identitatemspecificamcum Platone, et heri
non habebat. Et ita in Socrate est de novo generatahuiusmodiidentitas.
Et tarnennihilde esse Socratisest de novo generatum,quia duravitper
decernannos, ut positumest. Ergo talisidentitasest aliquid reale praeter
essentiamSocratis.
ad quinterni
20 (Rationes
conclusionem
Picardi)
Deinde arguitsic ad quintamconclusionemsicutfecitad secundam,nec
plus, nec minus;ideo non repeto.Sic ergo patet quo modo iste subtiliter
arguitcontraconclusionesmeas.
alterius
se.Anglici
('Conclusiones
}
opponentis,
25 Sed adhuc quidam alter sic arguitcontra meam primam conclusionem.
Primo accipit quod potentia materiae pro respectuest alia ab essentia
materiae secundum Commentatoremprimo Physicorum
, tunc quia corin
adventu
formae
et
non
tunc
materia,
rumpitur
quia est de genere
relationiset non materia.
30
Secundo accipit quod potentiamateriae praedicta est praeteroperationem intellectus,quia sive intellectusintelligatsive non, ipsa tamen
corrumpiturin adventuformae,quod non esset si essetab anima.
InPhysica
27 Averroes,
1,7,fol.41rE-F
3 eaedem]eodemP 14 quod]inadd.KP 18 estaliquidreale]om.K 21 sic]om.K
13:55:50 PM
122
DEKKER
DIRK-JAN
InPhysica
18 Averroes,
5, 15
1,7,fol.41rE-F 19 Aristoteles,
Metaphysica
K 34 sunt2]
om.P | cum]om.P
13 si]quasiP: quiasiK 28 arguit
sic]sicarguitur
13:55:50 PM
DE DEPENDENTIIS
TREATISE
JOHNBURIDAN'S
123
intentione
Buridani)
{De sincera
Ista igitursunt quae alii dubitaveruntcontra conclusiones quas posui
prius. Quibus repetitisprocedam iterumsic. Primo repetam responsiones quibus istivolueruntevadere radones quibus conclusionesmeas pro5 baveram. Et huiusmodievasiones tollam,ut radones meae in vigoresuo
non solum remaneant apud provectos,sed etiam apud iunioreslucide
appareant remanere.Postea removeboradones illorumquas iam reperii. 165raK
Et ad differentiam
ponendam interillos duos doctoresqui in praesenti
mihi
contrariantur,
ego vocabo unum Picardum et alterum
proposito
10 Anglicum,quia Parisiusnomine communi unus est de natione Picardorum et alter de natione Anglicorum.Et protestorquod nihil mali intendo,sed solum addiscere et sustinereillud quod mihivideturverumet
alia quae ad haec sequuntur.Et supplico quod sitfas unicuique nostrum
imponerealteriomnem metam inconvenientiaein speculativis,nihilta15 men in moribusaut in fide.
rationum
( Recapitulatio
opponentium)
Anglicus ergo ad primam rationem meam de dependentiisrespondet
quod effectusabsolutusdependet ab agente per dependentiamsibi realiteradditam. Sed illa dependentiase ipsa dependet ab agente,et non per
20 aliam dependentiam realitersibi additam. Et eodem modo respondet
Picardus.
Sed quando dicitur:"Non est aliqua ratio cogens quod unum illorum
in dependendo ab agente magis requiratdependentiamsibi realiteradditam quam alterum",ad hoc dicit Anglicus quod immo, quia regula
25 est, ut dicit, quod quando aliquid inest aliquibus accidentaliteret denominative,oportetquod insit alicui formaliteret quidditative.Modo
omnia absoluta dependent accidentaliteret denominativeper dependentiam,ideo oportetquod dependentiase ipsa dependeat formaliteret
quidditative.
30
Item ad idem. Iste alibi assignat aliam rationem,quia scilicet absolutumbene potest fundarerelationemrealem, sed relatio non potest
fundarerelationemproptertria:primo quia essetprocessusin infinitum,
secundo quia relatio esset relativa,tertioquia tunc essent plures modi
14-15 tamen]
etnonP 17 meam]mecum
I
22 aliqua]aliaKP
13:55:50 PM
124
'S*?
DEKKER
DIRK-JAN
13:55:50 PM
DE DEPENDENTIIS
TREATISE
JOHNBURIDAN'S
125
Quia rationemmeam de qua nunc locutum est credo esse demon- 165vaK
strativamsi modo debito sustineatur,et non est a demonstrationerecedendum occasione responsionumcavillosarum,quia sic fortescientia
posset in ignorantiamvertivel in deceptionem,ideo declarandum est
5 quo modo deficiuntrationesnunc statimrecitatae.
Et est advertendumprimo quod ambo priusdietimaistriin hoc concordantmecum, quod in relationibusrealibussubordinatisnon contingit
in infinitum
procedere. Secundo concordantmecum quod dependentia
habens causam dependet ex illa causa, et edam quod convenientiaalilo qua convenitsecundum speciem alteri convenientiaecum qua est eiusdem speciei,et est diversaspecificeab aliqua alia relationecum qua non
est eiusdem speciei; et similiterde diversitate.Tertio concordant mecum in hoc quod super dependentiameffectusex sua causa non potest
fundarirelatio realis. Et eodem modo concordant quantum ad hoc de
15 convenientiaet diversitate,
sicutapparebitpost.
Sed mihi discordant,quia dicunt effectumabsolutum non posse a
causa dependere nisi per dependentiam realitersibi additam, nec altericonvenirevel esse diversumnisi per convenientiamvel diversitatem
realiteradditam. Secundo discordantmihi, quia dicuntrelationemnon
20 posse fundarealiam relationem.Et per ista duo voluntrationemmeam
annullare.
('Conclusiones
Buridani)
responsoriae
Volo ergo contra ista declarare quinqu conclusiones.Prima est quod 242rP
relatio potest fundarisuper relationemita quod alia et alia formaliter
25 sive essentialitereritrelatiofundanset relatiofundata.
Secunda est specialiterdescendendo ad propositumquod essendo dicto modo relationemfundantemaliam a relatione fundata,tamen dependentia potest fundarisuper dependentiam et super convenientiam
et super diversitatem,et similiterconvenientiapotestfundarisuper de30 pendentiamet convenientiamet diversitatem,et similiterdiversitassuper dependentiamet convenientiamet diversitatem.Et loquor hic accipiendo dependentiam,convenientiamet diversitatemprout sunt essentialiterrespectussive relationes.
5 rationes]
K 9-10 aliqua]aliaK 27 fundantem]
P 31
fundante
responsiones
K | Etloquor]om.K
convenientiam]
consequentiam
13:55:50 PM
126
DEKKER
DIRK-JAN
Tertia conclusio erit quod si dependentiae vel convenientiaevel di165vbK versitatesquae sunt relationesfundataesuper res absolutas,sunt reales,
tunc etiam convenientiaevel diversitatesvel dependentiae, quae sunt
relationesfundataesuper praedictas dependentias,convenientiasvel di5
versitates,eruntreales.
hamodo
res
erit
causatum
absolutum
conclusio
quo
quod
Quarta
bens causam potestesse absoluta, dependet se ipso essentialitera causa
circumscriptoomni eius accidente,sive absoluto sive respectivo.
Quinta conclusio erit quod dependentiae,convenientiaevel diversitates,quae sunt relationesfundatae super res absolutas,non sunt in re 10
praeteranimam.
(Probatio
primaeconclusionis)
Primam conclusionem probo sic. Quaecumque relatio fundata super
aliquod absolutum est posteriornaturaliterilio fundamentoabsoluto,
sta, credo, concediturab omnibus. Sed illa posterioritas,qua illa re- 15
lati, puta paternitas,est posteriorsuo fondamento,est quaedam relatio. Ista est necessaria specialiterapud illos qui dicunt dependentiam
effectusa causa esse relationem,quia non minus illa posterioritasdicit habitudinemad fundamentumquam illa dependentia ad causam,
vel etiam quam diversitasSocratis ad illud cui est diversus.Sed ista 20
posterioritasnecessario fundatursuper illam relationem,puta paternitatem,in habitudinead fundamentumipsius paternitatis.Hoc apparet
ex terminis,quia aliternon diceremusquod paternitasest posteriorfundamento suo. Etiam ficticiumesset quod illa posterioritasesset relatio
sine fundamento.Et absurdum esset quod fundareturtamquam super 25
immediatumfundamentumsuper fundamentumpaternitatis,cum illud
fundamentumnon dicaturesse posterius,sed prius.Nec fundatursuper
animam, capiendo fundamentumprout hic loquimurde eo, scilicetpro
ad aliud. Hoc patet,quia
eo quod relationefundatasuperipsumrefertur
dicendo "Paternitasest posteriorsuo fundamento"non referimusani- 30
sed solum ipsam paternimam ad illud fundamentumtali posterioritate,
tatem;ergo paternitas,quae est relatio,fundatposterioritatem,
quae est
alia relatio.Et sic relatiouna potestalteramrelationemfundare.
licetsit
Sed mihivideturquod Picardus diceretquod illa posterioritas,
est
Ideo
a
alia
relatio
non
est
tarnen
alia, 35
relatio,
probo quod
paternitate.
K
inv.
K 28 loquimur]
21 illamrelationem]
loquuntur
13:55:50 PM
TREATISE
DE DEPENDENTIIS
JOHNBURIDAN'S
127
quia relationesquae sunt ad diversos terminossunt diversae necessario. Nam omnes concesseruntusque nunc quod relationesdistinguuntur166raK
ad distinctionemterminorum,quod est quia esse relationisest ad suum
terminm.Sed constatquod paternitaset illa posterioritasad diversos
5 terminosdicuntur,quia paternitasad filiumdiciturseu ad ilium qui est
filius,sed illa posterioritastamquam ad propriumterminmdiciturad
patrem seu ad ilium qui est pater.Quod patet ex vi verborum,quia dicimus quod paternitasest posteriorsuo fundamento,scilicetilio qui est
pater.
Isti duo magistifortefugiendodicerent,sicut iam videtur Anglicus
dixisse,ut post videbitur,quod intentioeorum est quod relatiorealisnon
fundatursuper relationemaliam, sed relatiorationisbene. Ideo dicereturquod illa posterioritasest relatiorationis.Sed licetsic dicendo concedatur haec prima conclusio mea, tarnenadhuc volo ostenderequod ilia
15 posterioritasnecessario concedenda est ab eis relatio realis et distincta
a paternitate.Hoc enim probo per radones eorum, quibus arguebant 242vP
quod dependentia causati absolti ex causa est relatio realis distinctaa
causato.
Primo per primam rationemPicardi sic. Si posterioritaspaternitatis
20 ad eius fundamentumnon adderei aliquid reale in paternitate,sequereturquod in paternitatenullus esset respectusnisi ad filium.Ista paab albedine sicut respectivumab
tet,quia paternitasprout distinguitur
absoluto, nullam habitudinemdicit nisi ad filium.Ipsa enim non dicit
formaliter
habitudinemad suum subiectumtamquam ad terminmplus
25 quam accidens absolutum,cum impossibilesit relationemeandem dici
formaliter
ad diversosterminos,ut dictumfuitet magis diceturpost. Sed
si in paternitatenihil sit formaliterrespectivumnisi ad filium,tunc paternitasnon habebithabitudinemad suum subiectumvel fundamentum.
Et per consequens non eritnaturaliterposterioreo, quia posterioritasest
30 quaedam habitudo. Sed istud consequens non minus est falsumquam
quod causatum non dependeat a causa, et hoc dato quod anima non
intelligeret.
Item. Per secundam rationemipsius arguitursic. Quandocumque de
aliquibus circumscriptoomni opere intellectusverificaripossuntcontra35 dictoria,ilia sunt diversa realiter.Sed sic est de paternitateet de eius
posterioritatead suum subiectum,quia dato quod non intelligeremus,166rbif
10
1 suntdiversae]
iter.
K 16 enim]estK | quibus]quiK 17 excausa]om.P 21
resP 34 intellectus]
P | possunt]
esset]eritK 32 intelligeret]
intelligit
intelligimus
P
prout
13:55:50 PM
128
DEKKER
DIRK-JAN
13:55:50 PM
TREATISE
DE DEPENDENTIIS
JOHNBURIDAN'S
129
13:55:50 PM
130
DEKKER
DIRK-JAN
13:55:50 PM
TREATISE
DE DEPENDENTIIS
JOHNBURIDAN'S
13 1
22 relatioalia] ino.K
32-33 declarat]
13:55:50 PM
132
DEKKER
DIRK-JAN
Dico ergo quod terminusformaliscuiuslibetrelationisest essentialiter relatio,et sic est dependens formaliterad aliud. Sed hoc non est ad
illud ad quod dependet relatioquam termint.Et sic terminus,licet sit
formaliterdependens,tarnennon dependet illa dependentia quam teret requiritur5
mint,sed est talisdependentiaindependens.Et hoc sufficit
ad esse terminmformalemalicuius relationis.Verbi gratia,paternitas
dependet ad filiationemet filiatioad paternitatem,etiam paternitasterideo non dependet dependentiafiliatiomint dependentiamfiliationis,
nis. Et sie etiam filiatiotermintpaternitatem,ideo dependentia quae
est paternitasnon dependet. Et si dicaturibi: "ergo est circulus",et ego 10
244rP concedo si velis extremaoppositionisvocare circulum,aliternon. Et si
dicas: "Numquam terminabiturdependentia si terminaturad dependens", dico quod numquam terminabitursic quod ipsa non sit amplius
Nam paternitassic terdependentia,sed terminabiturquantum sufficit.
minaturad filiationemquod non diciturad aliquid ultra formaliter,
et 15
sic etiam filiatioterminaturad paternitatemquod non diciturformaliter
ad aliquid ultra,sicutunus punctussic termintlineam quod ipsa ex illa
parte non proceditultra,et alterpunctussic quod non proceditultraex
167vaK altera parte. Sed de terminomaterialidico quod ipse est independens
tam dependentia relationisquam fundat,quam dependentia relationis 20
oppositae. Ideo optimepotestet fundarerelationemet terminarematerialiter,licetsitvere dependens ad aliud aliqua vera dependentia.
secundae
(Probatio
conclusionis)
Deinde probo secundam conclusionem,quae erat descendendo ad propositum. Et probo primo quod super diversitatemfundaturdependen- 25
tia, quoniam si Socrates est diversusa Brunello diversitatespecificasibi
realiteraddita, sicut isti dicunt, oportet quod illa diversitassit in Socrate tamquam in subiecto. Ergo dependet a Socrate, et hoc non est
nisi per dependentiam,sicutipsi arguunt.Tunc ergo vel ista dependentia fundatursuper Socratem tamquam super fundamentumproprium 30
et immediatum,aut super diversitatemSocratis ad Brunellum.Si super
habeo propositum.Si super Socratem,hoc est impossibile,
diversitatem,
quia tunc Socrates dependerei illa dependentia, quod non est verum:
immo diversitasest qua illa dependentia dependet a Socrate. Nec poK 10 ibi]illiK
1 relationis]
K 2 aliud]illudK 6 relationis]
locutionis
rationis
K 29 dependentiam]
15 aliquid]aliud* 17 aliquid]aliudK 22 vera]naturali
P
dependentia
13:55:50 PM
DE DEPENDENTIIS
TREATISE
JOHNBURIDAN'S
133
P 8 est]om.K 10 Modo]
1 sint]suntP 2 est]om.K 3 diversitatis]
diversitas
P 14 verborum]
materia
IdeoK 11 formam,
qua P | materiam]
quia]formae
K 15 dependentiam]
P 19 ad] alterum
et K 24 alterius]
illorum
dependentia
P | aliam]illamK 28 super]
add.P 27 dependentiae]
dependentia
dependentiae
P
om.K 29 diversitas]
diversis
13:55:50 PM
134
DEKKER
DIRK-JAN
tertiae
(.Probatio
conclusionis)
Deinde probo tertiamconclusionem.Et accipio pro exemplo convenientiam fundatamsuper dependentiam:verbi gratia, Socrates dependei a
suo generanteet Plato dependet a suo generante.Et sic una dependentia fundatursuper Socratem et alia super Platonem.Iterumdependentia 5
Socratis convenitspecie cum dependentia Platonis.Et sic super dependentiam Socratis fundaturconvenientia,sicut in alia conclusione videbatur.Probo ergo quod si dependentia fundata super Socratem est relatio realis,quod etiam convenientiafundatasuper illam dependentiam
est relatiorealis,quia quandocumque aliqua duo habent easdem causas 10
si unum est reale, alterumest reale. Hoc est
realitatisvel non-realitatis,
notum per se. Sed illa convenientiaet illa dependentia habent easdem
causas realitatisvel non-realitatis.
Ergo et cetera. Probatio minoris,quia
omnes rationes quibus isti magistivolunt demonstraredependentiam
Socratisesse realem,non minuscontradicuntde illa convenientiaquam 15
de illa dependentia. Nam posito quod dependentia Socratis et dependentia Platonissuntreales secundumistos,ego arguam sic per rationem
Picardi primam. Si convenientiadependentiae Socratis ad dependentiam Platonisnihiladderet realiterin illa dependentia,sequereturquod
168raK in illa dependentia nihil esset ut sic quod esset formaliteret essentia- 20
literrespectusad dependentiamPlatonis. Ista consequentia patet, quia
licet dependentia Socratis a suo generantesit essentialiteret formaliter
respectusad aliud, scilicetad generans,tamen ipsa non est essentialiter
et formaliterrespectusad dependentiamPlatonis,tum quia eadem relatio non est essentialiteret formaliterad duos terminos,tum quia etiam 25
corruptoPlatone et eius dependentianon corrumpiturdependentiaSocratis.Et tamen impossibileest relationemmanere sine ilio ad quod ipsa
dicituressentialiteret formaliter.
Sic ergo clara est illa consequentia.Sed
si in dependentia Socratis nihil sit essentialiteret formaliterrespectivum ad dependentiamPlatonis,tunc dependentia Socratisnon habebit 30
habitudinemad dependentiamPlatonis;ergo dependentia Socratisnon
conveniretspecie cum dependentiaPlatonis,quia convenientiaunius ad
alterum est habitudo ipsius ad illud, ut iste concedit. Sed illud consequens est impossibile,cum illae dependentiaesinteiusdem speciei. Ergo
35
et cetera.
om.P 10 easdem]
eademP 25-27 tum
8 est]aliaadd.K 9-10 quodetiam... realis]
P
om.P 27 manere]
remanere
... Socratis]
13:55:50 PM
DE DEPENDENTIIS
TREATISE
JOHNBURIDAN'S
135
11 causaad] causatP
13:55:50 PM
136
DEKKER
DIRK-JAN
13:55:50 PM
TREATISE
DE DEPENDENTIIS
JOHNBURIDAN'S
137
concedere quod ilia dependentia est accidens existensin Socrate tamquam in subiecto,et per consequens ipsa est posteriornaturaliterSocrate. Modo si ipsa est posteriornaturaliterSocrate, oportetquod ipsa
posteriusnaturaliterproducaturin esse ab agente quam Socrates. Cum
5 ergo nec Socrates,nec illa dependentiadependeant ab ilio agente nisi in
hoc quod producunturin esse ab eo, sequiturquod illa dependentianon 168vbK
dependet prius naturaliterab ilio agente quam Socrates, immo, posterius naturaliteret mediante Socrate, sicut effectusper accidens alicuius
agentisdependet ab ilio agente medianteeffectuper se.
10 Tunc probo consequentiam,quia illud quod se ipso essentialiterest
aliquid, est illud aliquid prius naturaliteret immediatiusquam illud
sed solum per alterum.
quod non est illud aliquid se ipso essentialiter,
Si ergo dependentiailia est se ipsa dependens essentialiterab agente,et
Socrates non nisi per illam dependentiam,patet quod illa consequentia
15 erat necessaria.
Et confirmoarguendo in modo loquendi quorundam sic. Certum est
quod Socrates est prior naturaliterquacumque dependentia quae est
accidens ipsius. Tunc ergo in ilio signo pro quo Socrates est prior naturaliterilla accidentalidependentia,vel ipse dependet ab agente a quo
20 producitur,vel non. Si sic, ergo se ipso essentialiteret non per dependentiamadditam. Si non, ergo pro ilio signo non dependet ab ilio a quo
producitur;quod implicat contradictionem,quia pro alio Socrates ab
agente suo dependere non diciturnisi quia ab eo in esse producitur.
contra
conclusione
(Solutiorationum
quartam
m)
25 Tunc respondeo ad rationes aliorum contra istam conclusionem. Ad
cuius evidentiamest sciendum quod sicut causa aliqua potest esse per
se vel per accidens alicuius effectus,
ut domificatorest causa per se domus et musicusest causa domus per accidens, ita aliquid potestdependere ab alterodupliciter:uno modo per se et essentialiter,
alio modo per
30 accidens. Iterumper se dupliciter,quia uno modo aliquid dependet ad
alterumessentialitertamquam ad terminmcum quo est simulnatura,
et diciturad convertentiam:verbi gratia, paternitasad filiationem.Et
tale est essentialiterrelatiovel de genere vel de praedicamentorespectivo.Alio modo aliquid dependet essentialiterad alterumtamquam ad
3 Modo]IdeoK 11 aliquid1]
aliudP | aliquid2]
aliudP 12 aliquid]aliudP
19 ab agente]
om.K 25 istam]
istaK 28 domusperaccidens]
domus
peraccidens
K 33 velde2]seuK
13:55:50 PM
138
DEKKER
DIRK-JAN
illud per quod est,tamquam per illud quod est causa eius et prius naturalitereo. Et sic quodeumque ens praeterDeum dependet essentialiter
ad aliud vel ab alio, quia prima substantiacausata a Deo non solum
169raK est a Deo vel propterDeum secundum sua accidentia, si habeat aliqua accidentia,sed etiam secundum suam essentiam.Et tale dependens 5
non oportetquod sit essentialiterrelatio sive de praedicamentorespectivo,quia iam dictum est quod a tali dependentia nihil absolvitur,sive
secundum suam substantiam,sive secundum sua accidentia,nisi Deus.
Sed dico quod aliquid dependet accidentaliterad alterumper hoc quod
aliquid sibi additumvel attributumdependet. Et hoc est dupliciter:aut 10
quia immediatefundatillud quod essentialiterest ad alterum,aut quia
Verbi gratiade primo: haec albedo ad illam
246rP illifondamentoconiungitur.
aliam albedinem dependet, quia similitudofondata super eam dependet. Sed verbi gratia de secundo: nix dependet ad cygnumdependentia
similitudinis,
quia coniungituralbedini super quam fondatursimilitudo 15
essentialiter
dependet. Et iste modus est magis per accidens quam
quae
Et
adhuc
prior.
possentdari alii modi magis per accidens,sed non curo.
Sed scias quod in his essentialiterse ipsisdependentibusnihilest aliud
in re praeter animam dependens quam dependentia qua dependet essicut non est aliud in re praeter animam ens et entitasquae 20
sentialiter,
est ens, nec esse rei et essentiaqua res est,sicutnunc suppono et alias, si
possum, declarabo. Nec mirerisquia loquendo specialiterde dependentia qua res essentialiterdependet ex causa, sive res illa sit absoluta sive
respectiva,vel loquendo de causalitatequa res essentialiterest causa, licet sit absoluta, ego puto quod dependens et dependentia,et causa et 25
causalitas sunt nomina transcendentia,quae rebus cuiuslibetpraedicamenti possunt applicari, et quae praeter animam nihil multiplicantin
rebus quibus applicantur.Dimitto tarnennunc loqui amplius de huiusnisi quod adhuc dico quod sicutnon
modi nominibustranscendentibus,
differt
entitaset res quae diciturens, vel unitas et res quae dicituruna, 30
nisi per nostrummodum intelligendi,ita non differtin praedictisde169rbK pendentiaet res quae diciturdependens,nisi per nostrummodum intelligendi. Quo modo autem per modum intelligendidistinguanturpraeEt alias, si potuero per Dei gradicta, debet videri quarto Metaphysicae.
35
tiam,declarabo.
34 Aristoteles,
4, 2
Metaphysica
K | etiam]etP 9 ad] perK 11 fundat]
a materia
2 ens]om.K 5 accidentia]
K 32 modum]
om.K 33 distinguantur]
K 24 essentialiter
fundet
distinguatur
est]inv.
P
13:55:50 PM
DE DEPENDENTIIS
TREATISE
JOHNBURIDAN'S
139
13:55:50 PM
140
DEKKER
DIRK-JAN
13:55:50 PM
TREATISE
DE DEPENDENTIIS
JOHNBURIDAN'S
14 1
Tertiodeficitquando vultprobare quod dependentiacausad ab agente est diversa a causato. Primo enim arguit sic: quia dependentia Socratisa suo generantecorrumpiturcorruptogenerante,et tarnenSocrates non corrumpitur.Dicendum est quod si capitur dependentia prout
5 est a causa, non sicut ad terminmcum quo sit simul natura, tunc
vel Socrates secundum suam substantiamdependet ab ilio agente, et
sic dico quod illa dependentianon corrumpitursubstantiaSocratismanente, nam quod inest alicui secundum se semper inest sibi ipso manente; vel Socrates dependet ab agente non secundum suam substan10 tiam, sed solum secundum suum fieri,et tunc dicam quod ilia dependentia non est eadem Socrati secundum suam substantiam,sed secundum suum fieri.
Item. Quando ipse addit quod Socrates est de praedicamento sub- 247rP
stantiaeet dependentiaest de praedicamentorelationis,hoc solutumfuit
15 per distinctionemde dependentia.
Quarto deficitquia concesso secundum ipsum quod potentia materiae ad formamgenerandam sit praeter animam, ipse non potestprobare illud quod intendit,scilicetquod dependentia Socratis a suo generantecorrumpaturcorruptoilio generante,dum tarnenSocrates ma20 neat, quia potentia materiae est ad terminmqui non est sed erit in
futuro.Ergo ad relationemesse realem non requiriturexistentiatermini,
sed sufficit
quod eritde futuro.Modo ita potero dicere quod dependentia Socratis ab agente est realis quia suus terminusfuit.Hoc enim sufficit.Nec oportetquod existt,quia non est ratio quare futurummagis
25 sufficiatquam praeteritum.Nam ita bene posuit Aristotelesquinto Merelationessecundum tempuspraeteritumsicutsecundum fututaphysicae
rum.
Quinto deficitquia non percipitdistinctionemquae communissime 170ra/T
soletfieride potentiamateriae,scilicetquod illa potentiapotestsumipro
30 subiectopotente,et sic est idem quod materia,et sic materia est se ipsa
potens non aliquo alio; vel potestsumi pro respectuad formamfundato
supermateriam,et sic non est de essentiamateriae.Sic ergo dicam quod
dependentiapotestsumi pro subiecto dependente,et sic est idem quod
essentiailliusrei dependentis,licetilla res sitde praedicamentoabsoluto.
35 Et sic illa res absoluta se ipsa dependet et non aliquo alio; vel potest
25 Aristoteles
,Metaphysical,
15,1021a21-23
3-4 tamen... corrumpitur]
P 4 est]om.K
causamSocratis
noncorrumpere
K 25 ita]om.K 32 essentia]
esseP 35 et2]om.P
capitur]
capiatur
13:55:50 PM
'
142
DEKKER
DIRK-JAN
13:55:50 PM
TREATISE
DE DEPENDENTIIS
JOHNBURIDAN'S
143
non intelliguntur
convenire.Sed tunc non sequitur"ergo ut dependent
non conveniunt",quia talis dependentia bene addit aliquid non in horninet asino, sed in intellectu.Sic etiam dico quod dicendo homo et
asinus ut non conveniunt,si loquamur de convenientiaessentiali,nihil
5 est aliud dicere quam homo et asinus ut non-homoet non-asinus.Si tarnencapiatur convenientiaet diversitaspro relationibusanimae, sic est
aliud et aliud ipsos esse convenienteset diversos,quia intelligimuseos
esse convenienteset esse diversossecundum quod in eorum notitiasper
alia et alia devenimus,ut declaravialias.
10 (Probatio
)
quintaeconclusionis
Deinde probo quintam conclusionem,quam usque nunc aliqualitersupposui, scilicet quod dependentiae, convenientiaevel diversitates,quae
sunt relationesfundataesuper res absolutas,non suntin re praeterani- 170vaK
mam. Arguo sic. Si dependentiae,convenientiaevel diversitatesfunda15 tae super absoluta essentpraeteranimam, sequiturquod convenientiae,
diversitateset dependentiae fundatae super huiusmodi praedictas dependentias,convenientiasvel diversitatesessent praeter animam. Consequens est falsum;ergo et antecedens.Falsitasconsequentispatet,quia
aliterprocedereturin infinitum,
quod est inconveniens.Et illi hoc con20 cedunt,quia per tertiamconclusionem,quam nunc ante probavi.
Item. Natura non facitpluribusquod potestfacereuno: istamconcedunt isti magistiet alii philosophi. Sed natura potest facere quod ens
absolutum se ipso dependet essentialitera causa, ut probatum est in
quarta conclusioneimmediatepraecedente.Ergo naturapropterdepen25 dere illud absolutuma causa non facitin ilio absoluto aliam dependentiam sibi realiteradditam, sed dico quod intellectusnecessario format
illam dependentiamrelativamsi perfectedebeat causatum intelligere,
ut
priusdictumfuit.
(.Recapitulatio
)
30 Sic ergo patentevidenterpraedictae quinqu conclusiones.Et patet quo
modo illa ratio quam alias feci de processu in infinitum
in dependentiis
erat necessaria et omnino impossibilisad solvendum,quoniam omnia
dicta nunc fundatafueruntsuper illam rationem.Et apparet quo modo
21 uno]uniK
13:55:50 PM
144
DEKKER
DIRK-JAN
P 20 aliquam]aliamK: illamP
13 intelligitur]
intelligunt
13:55:50 PM
TREATISE
DE DEPENDENTIIS
JOHNBURIDAN'S
145
tiis quam convenientiiset diversitatibus.Et hoc est clarissimuminspicientipraedictain prima conclusione,in secunda et in tertiaet in quinta.
De quarta vero non est magnum dubium, quia Socrates et Plato prius
naturaliterconveniuntspecie quam duae relationes.Etiam Socrates et
5 Brunellusprius naturalitersuntdiversispecie quam illae diversitateseorum quae sunt relationesfundatae super eos. Immo forteillae diversitates non differunt
specie, ergo impossibileest dicere quod illae con- 17IraK
venientiaese ipsis conveniantvel illae diversitatesse ipsis sint diversae
quin multofortiushic dicaturde substantiisse ipsis.SimiliterSocrates et
10 Plato suntprioresuniversaliter
convenientiisipsorumad invicem.Si illae
convenientiaesintrelationesadditae, ergo in ilio priori,cum Socrates et
Plato sinteiusdem speciei,oportetquod se ipsis,non convenientiaaddita
conveniant.Et formesistasradones sicutformataefuerintde dependentiis,et omnia alia factasicuttibivisumfueritexpedire.
15 Item. Nullus potest dicere quod Deus sit diversusab aliquo nisi se
ipso. Tamen omnes rationesquae adducunturad probandum quod Socratesnon est diversusa Platone vel Brunellose ipso, possuntretorqueri.
Consimilitersuper diversitatemDei ad alia. Ergo nihil concluduntomnes. Sed dicit Picardus ad hoc quod non oportetprimam causam esse
20 diversamab aliis per aliquid sibi additum,propterinfinitatem
et illimitationemsuae perfectionis;hoc est tamen necessariumin aliis. Sed hoc
dictum est sine probatione et contra ipsum, quia omnes rationessuae
tenduntad metam contradictionis.Deus vero proptersuam infinitatem
vel illimitationemnon compatiturcontradictoriasimul, nec ea facere
25 potest.
Buridani
)
(Responsiones
Nunc volo ostenderequo modo isti debiliterresponderuntad rationes 248vP
meas quas alias feceramad probandum istas convenientiasvel diversitates nihil addere in rebus convenientibusvel diversissuper earum essen30 tias. Prima ratio summatimerat quod dependentia nihil multiplicatin
re dependente;sed res conveniuntsecundumquod dependentex eisdem
causis, et sunt diversae secundum quod dependent ex diversiscausis;
ergo convenientiaeet diversitatesnihilmultiplicant.
Primo istinegant dependentiasnihil multiplicare;sed probatumfuit,
35 ideo male negant. Secundo Picardus dicit quod si dependentiae nihil
2 et1]om.K 9 multo]
multaP
17 seipso]om.K
11 sint]suntP
| inilio]nulloP
13:55:50 PM
14 tibi]ubiP
146
DEKKER
DIRK-JAN
13:55:50 PM
DE DEPENDENTIIS
TREATISE
JOHNBURIDAN'S
147
1 ab aliquo]absoluto
P 15 dicebam]
dico* 25 illam]illaK
P 28 Et]om.K
convenientia
| convenientiam]
13:55:50 PM
148
DEKKER
DIRK-JAN
13:55:50 PM
TREATISE
DE DEPENDENTIIS
JOHNBURIDAN'S
149
Buridan
annoDomini1332 K
13:55:50 PM
/';-=09
)(8*=-0/']
13:56:00 PM
/';-=09
)(8*=-0/']
13:56:00 PM
induplicate
andpreferably
be accompanied
should
be submitted
Contributions
bya disk.
an ASCIIWordareaccepted
BothWordPerfect
andMicrosoft
programs;
wordprocessing
diskis alsoacceptable.
formatted
in either
French
or German
andthetextmust
shouldbe written
English,
Manuscripts
The manuscripts
mustbe numbered
correct
andin goodliterary
be grammatically
style.
all notes(ina separate
biblioandcomplete,
file),
including
consecutively,
double-spaced,
etc.
tables,
references,
graphical
whichshould
to theeditor
within
forreading,
be returned
Authors
receive
galley
proofs
arereadbytheeditor.
oneweekofreceipt.
Pageproofs
than
theright
tocharge
authors
forchanges
madetoproofs
other
Thepublisher
reserves
errors.
correction
ofcompositor's
or conversion
in:ArtsandHumanities
Citation
Vivarium
isindexed/
abstracted
Index;ATLARDB;Current
FRANCISdatabase;
Internationale
Dietrich's
IndexPhilosophicus;
Contents;
Bibliographie
ofBookReviews
of
Literatur/International
derRezensionen
Wissenschaftlicher
Bibliography
ausAllenGebieten
Internationale
derZeitschriftenliteratur
Literature;
Bibliographie
Scholarly
ofPeriodicals
from
all FieldsofKnowledge;
Iter
/International
desWissens
Bibliography
Middle
and
to
the
LinguisAges Renaissance;
Linguistic
Bibliography/
Bibliographie
Gateway
ofBooksandArticles
on theModern
Languages
Bibliography
tique;M L A International
Periodicals
MiddleEast:Abstracts
and Index;Old Testament
and Literatures;
Abstracts;
IndexOne:Periodicals
Contents
Index;Religion
Index;The Philosopher's
(RIO);Religion
IndexTwo:Multi-Author
Works.
Copyright
Brill
2004byKoninklijke
NV,Lden
, TheNetherlands
theimprints
Brill
Brill
Academic
NVincorporates
Publishers,
Koninklijke
Mrtius
Publishers
andVSP.
Nijhojf
Allrights
reserved.
bereproduced
in
Nopart
, translated
, stored
ofthis
publication
may
ortransmitted
inany
orbyanymeans,
a retrieval
electronic,
form
system,
orotherwise,
without
written
mechanical,
recording
prior
photocopying,
permission
ofthe
publisher.
tophotocopy
orpersonal
items
useisgranted
Authorization
forinternal
that
the
to
byBrill
provided
appropriate
feesarepaiddirectly
Clearance
Suite
222Rosewood
Center,
Drive,
910,
Copyright
MA01923,USA.Feesaresubject
tochange.
Danvers,
PRINTED
INTHENETHERLANDS
13:56:00 PM
/';-=09
)(8*=-0/']
13:56:00 PM