Beruflich Dokumente
Kultur Dokumente
)(8*=-0/']
11:37:36 AM
vi
vari
um
VOLUME
10,
1972
i
VAN GORCUM - ASSEN - NETHERLANDS
& ZEITLINGER
LISSE - 1985
B.V.
11:37:36 AM
vi
var
i am
A JOURNAL FOR MEDIAEVAL PHILOSOPHY AND
THE INTELLECTUAL LIFE OF THE MIDDLE AGES
publishers
isdevoted
vivarium
inparticular
totheprofaneside ofmediaevalphilosophy
lifeoftheMiddleAges.
andtheintellectual
- L. M. de Rijk,(Leyden)
- J. Engels,
C. J.de Vogel,(Utrecht)
- H. A. G. Braakhuis,
(Utrecht)
(Nijmegen).
oftheEditorial
Board:Prof.L. M. de Rijk,WitteSingel
Secretary
The Netherlands.
71, Leyden,
- Assen,TheNetherlands.
VanGorcum
subscription
Perannum:Hfl.2($. 7,oo/.
3)
SINGLECOPIES
editors
published
11:37:36 AM
c. j. de vogel
Utrecht
BoethianaII
41
Unelettreautographe
deJeanThenaud . .
103
j. ENGELS
Utrecht
NoticesurJeanThenaud(3/fin) ....
107
harry F. reijnders
Amersfoort
Aimericus
, Arslectora(3/finis)
124
GASNAULT
REVIEWS
I02
11:37:36 AM
oethiana
il
C. J. DE VOGEL
Consolatio
, as it is suggestedin the title, was a Consolatio
a
not
consolatio Fidei.
,
Philosophiae
Boethius'
It is true that in many Christianwritersof the early centuriesthe
word "philosophia"became an equivalentof somethinglike "morallife^
or "spirituallife", or even of Christianfaith.Since Clementof Alexandria
referredto the Old Testamentand the religionof the Jewsby the term
of apapixY)<piXoao<pa,
as opposed to the philosophyof the Greeks,
which in his view was anotherformof preparationto the faithin Christ,
the way was open to referto that faithitselfby the term of <piXoao<pioc.
This is actually what we find again and again in an author like John
Chrysostomus.As I argued elsewhere1 such a usage became possible
because for the ancient Greeks themselves the notion of <piXo<Jo<pia,
fromthe veryoutset of the more or less "technical" usage of the term,
implieda certaindetachmentfromoutwardthings,sincethephilosopher's
mind was supposed to be occupied with problems of a higher order,
with the ultimatecause of being, and this for the sake of truthitself.
One cannot say thatthis was a later development.As faras we can
see backwardwe findthatthe Greeks did not accept a man as a philosopher, unless he had the attitudetowards life and the world referredto
above: an attitudeof unselfishconcentrationon theoreticalproblems,
and hence a detachmentfromthose thingsin life which are so eagerly
pursuedby thegreatmajorityofmen. On the otherhand,wherevera man
was found to have that attitude, he was welcomed by them as a true
philosopherand verymuch admired2.
1Philosophia
andStudies,
Utrecht
Texts
nr.19),
I, ch.i, pp.3-24(Series
University,
Philosophical
vanGorcum,
Assen
1969.
2Diogenes
offers
Laertius
usseveral
decree
InVII10-1
1hecitesthehonorary
instances.
bywhich
thecity
ofAthens
andhonoured
oftheStoa,at
thephilosopher
Zeno,thefounder
officially
praised
hisdeath.
InIX64itisrecorded,
howthecitizens
fellow-citizen
ofElishonoured
their
Pyrrho,
whoimpressed
them
A good
to outward
ofcomplete
indifference
things.
greatly
byhisbehaviour
ofa "saintly"
isfound
ofDemonax
inLucian's
example
(seeinparticular
philosopher
description
Demonax
Greek
Phil
. HI,nr.12^9).
63and67; De Vogel,
I
11:37:44 AM
1P. Courcelle,
Cassiodore
deMacrobe
LesLettres
enOccident
, Paris
*1948,
grecques
pp.301-304;
dans
la tradition
dePhilosophie
Paris1967,pp.339-344.
in:LaConsolation
author
thesame
littraire,
edition
withGerman
atthe
translation
oftheConsolatio
totherevised
inhisintroduction
O. Gigon
insaying
that
intheConsolatio
isvery
sentence
nota single
Zrich
Artemis
1969,
categorical
Verlag,
thattheauthor
wasa Christian.
Likewise
onecouldinfer
from
which
V. Cilento,
canbefound
ch.IV,especially
cosigeneroescolastico
Medioevo
"Boezio,
1961,
, Milano-Napoli
, monastico
pp.73-81.
maia unafonte
sohe
nonattinge
soincitazioni
sacra,
classiche,
evangelica,
patristica",
apostolica,
declares
(o.e.,p. $i).
2 "ila surtout
dans
ledomaine
sesuvres
dela raison
etledomaine
delafoi"
voulu
garder
spars
dePhil.,
(LaConsolation
p. 342).
2
11:37:44 AM
11:37:44 AM
11:37:44 AM
11:37:44 AM
(as it is said in the next line) in which by the simple factthathe asks for
something(ipsa supplicandiratione) man comes into contact with that
inaccessible Light, even before he obtainsanythingof thatwhich he had
askedfor.
One small remarkto the last part of this sentence. All of us know
the text of I Tim.6.16 where it is said thatGod dwells in an inaccessible
Light. The Vulgata and other early Latin translationshave here : lucem
inaccessibilem.
Boethius, in writing inaccessamy
expresses the biblical
the
used
in
Latin
by
language
poets, fromVirgil onwards. No
thought
doubt he did so deliberately.Nonethelessit is a biblical expression,only
slightlyvaried1.
Boethiusconcludes by a kind of S.O.S. : our prayersof supplication
cannotbe sheer nonsense. If we had to give themup on logical grounds,
that would be the end of the human race: mankindwould perish by
despair.
Again, this is not the languageof a Greek philosopher. The Latin
text reads: "Quae si recepta futurorumnecessitatenihil viriumhabere
credantur,quid erit quo summo illi rerum Principi conecti atque adhaerere possimus? Quare necesse erit humanumgenus, uti paulo ante
cantabas,dissaeptumatque disiunctumsuo fontefatiscere."
Was it correct to render the words summoilli rerumPrincipiby
"thatsovereignLordof all things"?Ifone prefers"Prince" for "principi",
I havenothingagainstit2. But I think"Lord" is a correctrendering,and so
I do for the followingreason: I cannot translateit into Greek by any
other term than Kpio. ITpcTo
would not do, still less would either
or py'. Now this is a rather importantmatter. For the
to 7up6>Tov
Neoplatonistphilosophers,fromPlotinusup to Proclus, never used the
term Kpio for their First Principle. They avoided such a term on
purpose, and we can clearlysee why: because, just as manypresent-day
philosophersin India, theyfelt that the personal formwould stand for
somethingmore limited that the impersonal. Plotinus did his utmost
to place his FirstPrinciplebeyondBeing, thinkingand deliberatewill or
purpose*,and in thishe was followed by later Neoplatonists4.Boethius,
1Thepoint
isnoted
inhisCommentary,
byKlingner
p. ioi.
2InGerman
that
would
beFrst
instead
of"Herr",
; inDutch
"vorst",
(not"Prinz")
(not"prins
").
3From
intheEnneads
thenumerous
that
could
bementioned
I citejustone,
inthis
context
passages
V 1,6.4-30,
which
isvery
characteristic:
where
itissaidthat,
ifsomething
hasarisen
second
after
theOne(which,
notbeunderstood
asa genesis
ofcourse,
must
intime,
since
heisspeaking
about
this
came
tosubstantial
notbyany
norbydeliberate
inclination,
things
being
eternal),
(u7UoaT7)vai)
norbyanykindof motion
ouS pouX7)$vTO
ouSXo
(o 7rp0aveaavT0
purpose,
Greek
Phil.III,nr.1366.
xivyj&vTO).
4ForProclus
seeElementa
1-6(ontheabsolute
oftheOne); onthegrades
ofpartheologiae
priority
6
11:37:44 AM
11:37:44 AM
created humansouls and animalsand plants,and gave them "bya benignant law" to returnto Him. At the end this Creator-Godis glorifiedas
thefulfilment
ofall restlessstriving,as the "beginning"("Source") and the
end ("goal"), as the one "who holds all thingsin his hands" (vector), the
Guide (thisseemsa Hermeticfeature1
, the Way. He was invokedin order
to give his lead to the seekingsoul and show her where and how to find
the seat of the "sovereignGood"; at the end he is foundto be the Good
himself.He is GOD.
To a Christianthisidentification
mightseem a matterof course,
to a philosopherit was not. In Plato's Timaeusthere is no reason for
the Demiurge with that First Principle which is elsewhere
identifying
referredto as the Good and, as the Source of all Being, is placed itself
beyondit. There is a differenceof level between the two : in RepublicVI
Plato was concernedwiththeultimategroundofintelligibleBeing,while
in the Timaeushe is speakingabout the genesisof the visibleworld. The
Demiurge who creates the Soul must himselfbe placed at the level of
intelligibleBeing; he is not the Causeof that Being. So it was for later
Platonistsas well : neitherforPlotinusnor forProclus was it possible to
identifythe God-Creator who was the Demiurge, with the One or the
Good which was the First Principle. It was reserved to Christiansto
unite the One and Nos on one and the samelevel. This is what St.Augustine did when he said that we know by the Christianrevelationthat
eternalTruth or Wisdom, which is the Word, is equal to the Father2.
This is the spiritualclimate in which Boethiuslived as an orthodox
Christian.For him the Creator was God, and God was the sovereign
Good. For a Christianthere was no problem in that,for a philosopher
there was. The remarkablethingwe have to notice here is, that in the
prayerof Philosophiain III 9 the synthesisis made.
I do not suggestby this that Boethius wished to Christianizehis
Philosophia. If thishad been his purpose, he would certainlyhave done
much more. Ill 9 shows us in manydetailsthathe took Philosophiaas she
was. At least thisis the generaltendencyof his work. That, nonetheless,
he came to such an importantthingas the identification
of the CreatorGod with the Good-itself,is, I think, not a question of consciously
introducinga Christianview : forhimself,no doubt, the "Fatherof earth
and heaven" was the Creatorcaeli etterraeof the Christiancreed. It is this
formulawhichhe rendershere in the languageof Latinpoets. For him the
1Toimandres
callshimself
Hermeticum
tou yvoutou
(Corpus
I) 2$.Hermes
xa-O'oSrjy
v^p<07u(v0i).
2Delibero
arbitrio
H,i,39.
8
11:37:44 AM
Creator of heaven and earthwas the unusDeus who as such could not be
fromthe "sovereignGood", the summumbonumofphilosophy.
different
A certain syncretism,made imperceptibly,was so naturalin this case,
thatit was hardlyavoidable. Thus, at the heightof her meditatingprayer,
in the glorificationof the invokedFather-God-Creator of the world, the
Creator becomes in Philosophia's vision the One-and-all, beholding
whom is the truefulfilment
(Te cernere
finis),the "beginningand the end",
Vector, Guide and Way.
In these names pagan and Christianelementsjoin. We maybe sure
and terminus
thatin usingthe termsprincipium
, Boethiusrememberedthe
I
But
8.
could
use
of
these terms: ipyyand
and
to
a
Apocal.
Philosophy
were as classical as possible. They are in the proteXo or TeXeuTY]
oemium to Plato' s Laws1and almost certainlygo back to an early Pythagoreantext. "Vector" is tracedback by Klingnerto the classicalyairjo^o,
but he does remember the text of Hebr. I 3 which reads: cpepcov
r 7vTato pyjfJuxTi
tyj $uvfxea)aurou, - and next to it Seneca,
Epist.31.10, where it is said that God himself"carriesal things"2.We
in the Poimandres
. We mightalso remember Proclus,
foundxa&o&Y)Y
who says in De phil.Chald. p. 2, i ff.: 7uocTY)p
S-ryet
m>p oSo
. Here the idea of "guide" is certainly present. The
va7TTiiaa^ai3
Guide "opens" a way. One could not say that he is called "the way"
himself.I thinksemitain Boethius' text does recallJohn14,6.
Of great interestto the presentproblem is Klingner'scommentary
on the last lines of III, m.9. From vs.22 onwardshe can cite manyparallels fromhymns,both pagan and Christian.In the whole he recognizes
the
of
the
carmina
sacra.
from
26
vs.
with
the
words
However,
onwards,
style
Tu namqueserenum
, Boethiusseems to him to separatefromthe classical
a
and
to
genre
go differentway. He refersto Norden who in the work
0e remarkedthat such praedicates as serenumand requies
"Ayvcoctto
were alien to the ancient languageof Greeks and Romans in theirsacra
carminaand muststem fromEgypt,Babylonor fromthe Jews. - I have
mydoubts about thispoint. There is somethingamazingin the factthat,
halfa centuryago, outstandingclassical scholars commentedon the Tu
requiestranquillapiis by arguing: "Plato did not feel tired, Proclus did, as
appears fromthe verse in one of the hymns:
"Op(xov u<7epY)
(jieTcek&GGOLxe
XX[X7)g>t<x.
1IV715e.Cf.Orph.fragm.
.30.
2Inopposition
toa man
whoisthought
when
heiscarried
ina litter
thestreets
important
along
by
hisslaves,
"deus
illemaximus
omnia1
.
potentissimusque
ipsevehit
3Thepassage
isquoted
on.
byKlingner,
p. 0andcommented
9
11:37:44 AM
Ergo, thisfeelingof fatigueof the soul musthave had its originin some
oriental influence." In which it is forgottenthat such an unsuspected
Greek philosopheras Epicurus found the utmost of r8ovrin 7rova
and ocTapaa- "the peace of the mind" - ; that the Stoics strove
afterrc^eia for the sake of thatsame untroubled state of inner rest,
and that,somewhatearlier, the founderof the Sceptic School refrained
fromjudgingforthe sake of this same untroubledness(derapala). It is
forgottenby those scholarsthatsuch a classicalRomanas Cicero emphatically proclaimed philosophyto be the medicine of the soul, by curing
1.
her fromperturbationes
and of the peace of the mind.
So classicalwas the ideal of the serenum
And let it not be said that all this belonged to the Hellenistic age, a
troubled time indeed, and full of vexed souls. Is there anythingas clas? WhetherPlato never
sical, I shouldlike to ask, as the ideal of theserenum
felttired,I am not sure; but thismuch is beyonddoubt, thatthephilosopherwho condemnedthe "Homericlaughter"as somethingunworthyand
wished to banish tragedyfromhis republic lest his citizens should be
exposed to the dangerousexample of violent passion, could ratherbe
cited as a classical example of the ideal of the serenum.
In so farKlingner'scommentaryon the serenumis not quite convincingto me. But his commenton the namqueis highlyremarkableand
one of the best specimens of a penetratingand delicate interpretation.
With thisnamque
, he remarks,the authorpasses on fromthe supplication
for his own spiritualneeds to the praise and glorificationof God. The
namquedoes not have the functionit had in the ancient carminasacra
- in Cleanthes or Aratus, in Lucretius or
Virgil, or even in Proclus.
With all those poets it introduced, so to speak, the reason why the
subject of theprayertruststhatthe God will grantwhathe is beggingfor.
Boethius' Philosophia, however, abandons completely what she was
prayingforand in praise and glorificationliftsher mind up to the divine
Mysteries.It is somethinglike the Quoniamtusolussanctusin the Gloriaof
the Roman mass; or again, like the doxology at the end of the Lord's
prayer.
Klingnerconcludes, and rightly,so it seems to me, that in these
lines the author does not follow any classical example, but is finding
himselfin the spiritualclimateof the Hebrew psalmsand Christianpiety.
Klingner,who is highlysensitiveto the formsof religiousexpres1Philosophy
II4.11; 111
"animi
medicina"
a.o.inTusc.Disp.
3.5-6;III6.13; IV27,58.Seealsothe
"Cuius
V 2.which
utamur
inTtisc.
concludes:
ofphilosophy
tuis"
igitur
opibus
potius
quam
praise
nobis
esetterrorem
etvitae
isaddressed),
mortis
sustulisti?"
largita
tranquillitatem
"quae
(philosophia
IO
11:37:44 AM
sion, notices one other term, used twice in III 9, which mighthave its
originin the same spiritualclimate: it is the iubesin vs.3 and the iubens
in 9. In 3 the "Fatherof earth and heaven" is invokedas qui tempus
ab
iubes
The
text
of
the
.
Timaeus
reads:
ex>
S'irevsi
(37d)
aevojire
Tiva atcovo7roij<jai."He considered to make a mobile imageof
xivYjTv
"
eternity. And so he did : "while organizingheaven, of Eternity,which
stays immovable in itself, he made an eternal likeness, which progresses according to number." The "progressing"(touaav) is rendered
by ire; but the iubes,indeed, is Boethius' own.
In vss.8-9 the Creator is said to "bear the world in his Mind", and
"frameit similiin imagine
iubensperjectum
absolverepartes.
", perfectasque
The mundum
mente
since
and
Philo1
the
Christian
School of
is,
gerens
of
the
No
doubt
it
has
its
tradition.
antecedentia
Alexandria,part
patristic
in Seneca, who took it fromVarro2,and in the Middle PlatonistAlbinus3, but Boethiusmusthave known it fromAugustine,who gave to the
Neoplatonistdoctrineof divineNos containingthe intelligibleformsor
its classical Christianformby identifyingthe aeterna Veritaswith
voYjToc,
the Verbum or Sapientia Dei ; "and we know by faiththat the Wisdom
born of Himself is equal to the Father"*. Thus, to him the words of
fromwhattheywould have meant
Philosophiameantsomethingdifferent
to Proclus. Here again we have an instance of that kind of natural
syncretismwhich we noticed earlier in the opening lines of this song.
The similiquein imagine
formans,"shapingin a similar likeness", can
be
read
and
understood
withouta memory of GenesisI 26: "ad
hardly
simili
Is it not a kind of poetic transnostrani".
tudinemque
imaginem
of
those
famous
words
?
I
think
this
is thebest explanationwe can
position
*
of
Boethius
in itself somewhat difficultformula: "in a similar
give
likeness", i.e. "accordingto a likeness similarto Thyself". Cf. Timaeus
eauTG). Vs. 9, perfectasque iubens petfectum
2963: n0L>0LTzkr'Gi0L
absolverepartes,is usuallysupposed to mean thatthe Creatormade both
thewhole oftheworldand itspartsperfect.Thus, theEnglishseventeenth
centurytranslation,printedin the Loeb edition of Stewart-Rand,has :
"Thus Thou perfect the whole, perfect each part dost frame,"s
1Deopificio
mundi
Greek
4, i6-,20; De Vogel,
phil.III,nr.1293.
2SeeAugustine,
Deciv.DeiVII28.Seneca
inEpist.
rerum
omnium
Deus
intra
se
6i,7 (Haec
exemplaria
habet
alsohave
usedArius
Seemyshort
inGreek
comments
Phil.
e.q.s.)may
Ill,nr.1326b,
Didymus.
under
thetextofAlbinus.
3Epitome
9, 1-2.
4Thus,
inDelibero
arbitrio
Augustine
II, ig, 39.
5Itisvery
nottoputanycomma
ina sentence,
evenifitwould
behelpful
tothe
modern,
indeed,
I putitinforthesakeofclearness.
understanding.
II
11:37:44 AM
11:37:44 AM
Cumte matrisuteronaturaproduxit
, nudumrebusomnibus
suscepiy
inopemque
meisopibusJovi etc. I am not sure whether we have to find there a
reminiscenceof Job I 21 which reads in the Vulgata: "Et dixit: nudus
"
egressussum de utero matrismeae et nudus reyertarilluc. The parallel
is not precise and may be quite well a matterof coincidence.
in Proverbia14,24 to
Strongeris the parallel of the coronasapientium
Cons.Ill 2.14 St.-R. : "Quantumlibetigitursaeviantmali, sapientitarnen
corona non decidet, non arescet." There is, however, one rather
has itsprototypein
whichunmistakably
conspicuoustextin the Consolatio
the book of Wisdom
: it is thatwell-knownword used byBoethiustowards
the end of Cons.III (12,63 f. St.-R.) with referenceto the summum
bonum: regitcunctajortiter
suaviterque
disponit. Sapientia8,1 : "Attingit
"
a
fine
ad
et
finem
fortiter, disponitomnia suaviter.
usque
ergo (sapientia)
The formulais so strikingand uncommon,thatin this case we may
be sure thatwe do not have to do witha chance coincidence. Again,what
is remarkableis the mannerin which Boethiususes such a scripturalexpression: he does not directlyquote the text; he just uses its wording,
adaptingit to his own trainof thought.It is, so we mustobserve, a literary
quotation.
Interestingis also Sapientia 9.15;: "Corpusenim quod corrumpitur
, et terrenainhabitatiodeprimitsensum1multacogitanaggravaianimam
Bieler
cites
this text as a parallel to Cons.I, m.2. 24-27 :
tem."
Nunc iacet efifeto
lumine mentis
et pressusgravibuscolla catenis
declivemque gerenspondere vultum
cogitur,heu, stolidamcernere terram.
: the brightnessof the poor
However, here the contextis different
man's mind is dimmed by sorrow
; the "heavy chains" by which he is
forced to look to the "dull earth" instead of liftingup his eyes to the
heavens,are the chainsof his imprisonment.It is not just the "perishable
body" which pulls him down with its desires. Thus, the parallel is not
quite good here. A trueparallel is foundtowardsthe end of the prayerin
Cons.Ill, m.9, vs.2^, in which Philosopnia prays to the Father of all
thingsto "Cast offthe earthlyweightwherewithI am opprest"2.
The ponderaterrenaemolisoffer,in fact, a precise parallel to the
"corpus quod corrumpituraggravai animam". It is worth noticing,
however, that the above-cited text of Sapientiais more akin to Greek
than to Hebrew thought,which is by no means an isolated case in the
1sensus
isusedhereforintellect
Denatura
deorum
II.
, asitoften
is,e.g.inCicero,
2Thustheseventeenth
translation
intheLoebedition
ofStewart-Rand.
English
century
printed
13
11:37:44 AM
11:37:44 AM
11:37:44 AM
iustussuffering
proiniustisin thesenseof "forthesakeof". It seems better,
not
to
look
for any analogy in this case at all. There is just no
then,
relation.
I could conclude our examinationofpossible Scripturequotationsat
thispoint. However, let me add just one more thathas been put forward
as eithera quotationor at least a parallel. It is the following.In Cons.IV,
i, 2o ff. Philosophia says: "It would indeed be infinitelystrangeand
surpassingall monsters,if, as you think,in the extremelywell-ordered
house of so greata householderthe vilestvessels were made account of,
while the precious ones were neglected (vilia vasa colerentur
, pretiosa
"
sordescerent
). But it is not so.
More and less preciousvesselsare mentioned,ofcourse,in two wellknown passages of the N.T. letters. The firstis Rom. 9,21 ff., which
opens as follows1:
"An non habet potestatemfigulusluti j ex eadem massa facere j aliud
"
quidem vas in honorem, j aliud vero in contumeliam? And a few lines furtheron (in 22) the writer opposes "vasa irae
aptatain interiturn"to "vasamisericordiaequae praeparavitin gloriam".
The other passage is in II Tim. 2,20, which reads:
"in magnaautem domo / non solum suntvasa aurea et argentea,/ sed et
lignea et fictilia,/ et quaedam quidem in honorem, j quaedam autem in
contumeliam."
True, in both Boethiusand the N.T. lettersmore and less precious
vessels are mentioned. But there is hardly any furtheranalogy. The
writer of II Tim. is thinkingof the more and less precious vessels
which are alwayspresentin a greathouse. It is quite possible, of course,
thatBoethiushad thispassageat the back of his mind. It would be againa
rathervague literaryreminiscence,if there is anyat all. This is, I think,
all we can say to it.
The finalconclusion of this part of our investigation,then, is as
follows:
There is at least one passage which by its literalsimilarityto a very
strikingand particularbiblical text proves that Boethius was familiar
with the book of Sapientia. He uses this text freely,in the way of a
literaryquotation. There are a numberof otherpassagesin the Consolatio
in which a formulaor expression recalls the wording of some biblical
text eitherof the Old or of the New Testament.For the greaterpart the
similaritiesare limited to just a few words, not to be taken in their
1I givethetextoftheVulgata.
16
11:37:44 AM
ofexpression,whichoccursrepeatedly,
biblical context.Y et thesimilarity
is probablyin most cases not a matterof mere chance coincidence. We
ratherhave to take such expressionsas a literaryreminiscence.The text
of the Bible must have been quite familiarto the author. He does not
actually quoteit, but he does have it in his mind, and its words and
expressionsoccur to him in writinghis last work as naturallyas anyvery
familiarand cherishedtext would present itselfto any person writing
such a work under such circumstances.
III. Our thirdproblemconcernsthepaganelementsin the Consolatio.
They are certainlynot confinedto those parts in which Philosophia is
speaking.They are in theveryheartof Boethius' mostpersonalproblems.
We saw how he burst out in I m.
where he addressedthe stelliferi
Conditor orbis:
"Omnia certo finegubernans
hominumsolos respuisactus
merito rector cohibere modo.
Nam cur tantaslubrica verst
Fortunavices? Premitinsontes
debita sceleri noxia poena,
e.q.s.
This is the problem tormentinghim: while all thingsin the universeare
well ordered by the Creator's providentialcare, man only is exempt
fromthis care and exposed to the tricksof Fortune, that arbitraryand
affairs.
despotic Mistressof human
Such is Boethius' view of man and human life. Again and again it
re-occursthroughoutthe books of the Consolatio
. Firstin I pr.6, where
asks
him
her
in
order
to
Philosophia
questions
diagnose his disease.
- To the
question whether the world is governed by haphazard or
ratheris ruled by reason, he answers without any hesitation: "I know
that the Creator governshis work, and never a day will come which
could drive me away fromthis truth"2.
It mightseem strangeto us, that a man who so firmlybelieved in
divine Providence could thinkthat men only were void of that care. It
might seem the more strange, since neither the Stoic nor Platonist
philosophypointed in that direction. For in Stoicism man as a rational
beingwas actuallyakinto theDivinity,hisindividualreasonbeing a partof
the divine Logos, while in Platonism too, by his "higher" or thinking
1I, m.g. 2-3<>*1,pr.6.g-iiSt.-R.(=4-10Bieler).
17
11:37:44 AM
11:37:44 AM
1Zenoap.Stob.,
inTim.
c. 294(SVFib.).
Eel.In, $a,p. 132.26W (= SVFI 87);cf.Calcidius
De Vogel,
Greek
VII134;Greek
Phil.III,nr.900.SeealsoDiog.Laert.
Phil.nr.899.
2Aetius
Greek
Phil.
VII1^7; Cicero,
Ac.post.
17,33(SVFII 1027)
111,39;DeVogel,
; Diog.Laert.
toZeusvs.12-13(SVFI 37; De Vogel,
Gr.Phil.nr.943):
Ill,nrs.902,903.Cleanthes,
Hymn
xoLvv
.
8i 7rvTcv/<poiT
Xyov,
3De Vogel,
*Hymn
Greek
toZeus,v. 1^-18.
Phil.927ff.
19
11:37:44 AM
For men can disobeythe divine Law - fora while at least. They can try
to escape the divine Will and ignore it. When doing so theywill show
themselvesboth bad and foolish,and the consequence of such behaviour
is thattheywill become profoundlyunhappy.Therefore,the poet prays
that the almightyFather may protect men frompernicious foolishness
and give them insightinto the law of justice with which He rules all
things.
Certainly,this is faith in divine Providence, not limited to the
cosmos as a whole, but extendingto man and his personallife. It is true
that not all Stoic philosophers felt this with equal depth. Seneca's
defenceof Providencemayappearto manya modernreadernot altogether
convincing. Many years ago, when commentingon this topic in Greek
II 9 : "Seneca's God looks
III, I noted down to De providentiel
Philosophy
at humansuffering
with the delightof the spectatorin an arena"1. True.
But thereis also the voice of Epictetus.It is the voice of a man who feels
drivento thankGod and praise Him forhis benefitsthroughouthis life,
at any act he performs,includingthe most simple ones, such as digging
and ploughing,eatingand drinking,sleepingand breathing: he wants to
thankGod forall those things,because He gave us the meansand organs
to performall those functions,and most of all, because He gave us the
capacityof being aware of all those thingsand methodicallyusingthose
means and organs.2
In one of his diatribes the same author deals explicitlywith the
problem raised by a man who apparentlycame to him and asked: "How
could one be persuaded to believe that everythingthat is done by us is
seen by God?" To this man Epictetus says: "Do you not thinkthat all
- "And what about this
point:
thingsforma unity?" "I do", said he.
do you not thinkthat the thingson earth and the thingsin the heavens
are in constantcommunionof feelingsproduced by anythinghappening
to anypartof theirs?"- "I do," he said. "Whence, then,do theybehave
so orderly,as if theyacted at the command of God? I mean, when He
tells the plants to flower,they flower,when He tells them to sprout,
they sprout, when to produce fruit,theyproduce fruit,when to ripen
them, theyripen, when to drop them, they drop them, when to shed
their leaves, they shed their leaves and lastly,when to shrivelup and,
shrunktogether,have a time of rest, theyremainquiet, and have their
rest. And fromwhere is the impactof the waxingand the waningof the
moon, and the approachand retreatof the sun to and fromthe thingson
1Greek
Phil,
m,nr.942,sub2.
2Epictetus,
Greek
Diatr
Phil.HI,929a.
. I 16,15-18;De Vogel,
20
11:37:44 AM
11:37:44 AM
cares for the souls of sinnersand gives them time to repent. But if they
perseverein wickedness,theirreward willl be the worse1.
For Plutarch as much as forthe pious Epictetus "God" had an undoubtedlypersonal character.It is true that the inner attitudeof these
men towards God comes verynear to that which a believing Christian
feels beforehis God. In Plotinuswe shall finda much more impersonal
conception of divine Providence. But before passing on to the official
pxvjyof Neoplatonism, let us first deal with a differentview of
Providence,such as is foundin several,mostlyanonymousphilosophical
treatises,beginningat least as early as the pseudo-Aristoteliantreatise
'
and extending until Proclus Elementsof theologyand De
Ilep x<7[xoi>,
etJato.
Providentia
the treatise
Since Festugire'sgood argumentsin Le Dieu cosmique2
Ilep xafxoi)is ratherunanimouslydated towards the end of the first
- and I thinkit does - we have here
centuryB.C. If thatholds good
for the firsttime the distinctionbetween the sovereign Ruler of the
universewho is comparedto the Persiankings,and another,subordinate
rulerwho actuallyexercises the governor'sfunction,in the name of and
insteadof the King himself.For it would not suittheLord of theuniverse
to exercise a directand all-embracingprovidence,"enduringthe trouble
ofan animalwhichworksand toilsitself"or ofa slave3. "Itis moreworthy
of his dignityand more befittingthat he should have his place in the
highestregion,and thathispower, extendingthroughthewholeuniverse,
should move the sun and moon and make the whole heavens revolve
and be the cause of permanenceto all that is on this earth"*.The conception partlyagrees with Aristotle'stheory,in so faras thePrime Mover only moves the outer heavensand mightnot illogicallybe supposed
to be indirectly
the cause of all furthermotion in the universe.However,
Aristotleintroduceda whole series of unmoved Movers, one foreach of
the heavenlyspheres,which would have been superfluousif in his view
the motion of the outer ourans propagated automaticallythroughout
the universe. For Aristotlethat was apparentlynot the case. In fact,he
made his Prime Mover as radically ^copLcnr
as he had judged Plato's
transcendentForms to be. The Hellenistic author of the treatise Ilep
however, makes the supreme Ruler of the universe movesun
x6(T(jlou,
1InmyGreek
a fewinteresting
thereader
willfind
from
Phil.Ill,nrs.1315-17,
theDesera
passages
Thework
hasbeentranslated
andcommented
intoFrench
onbyG.Mautis,
Lausanne
vindicta.
1935
delajustice
divine
(Plutar
que,Desdlais
).
2A.J.Festugire,
Larvlation
Paris1949,
d'Herms
, II,LeDieucosmique,
Trismgiste
pp.477ff.
3 IleplXCTU.OU
ch.6, 397b2o-24;
398a6-n.
Ib.,398b6-io.
22
11:37:44 AM
and moon
to all thatis on
, turnthewholeouransand be thecauseofpermanence
earth, and thisbecause "His power permeates throughthe whole universe". This is clearlya Stoicized versionof Aristotle'sview.
Our chapter of the Ilepi xqxou is highlyinterestingindeed. The
above-quoted passagesshow thatthe chapteropens withtheidea thatthe
sovereignRuler of the universe delegates his more and less important
governingtasks to a whole staffof subordinatefunctionarieswho are
superintendedby an actual sub-governorwho is compared to the satrap
or vice-royof the greatKings of Persia. The simile is worked out in the
restof the above-quoted page 398a-bI and underliesthe last-quotedlines
which on us make the impressionof givinga more or less Stoicized version of Aristotle'sview of the universe.In fact,thepowerof the sovereign
Ruler which is said to "pervade" the universe,is, so to speak, embodied
in a host of subordinaterulers, higher and lower, according to the
governingtasksdelegatedto them. Our authoruses othersimilesby way
of illustration.He speaks about "the singleharmonyproduced by all the
heavenlybodies singingand dancingtogether": it springsfromone source
and ends by achievingone purpose, so that an actual xctjjlo
is formed,
insteadof xocrjia.Justas in a chorus, where upon the leader's giving
the signal to begin, all members join in the song, minglinga single
studiedharmonyamongmanydifferent
voices, so it is with the God that
rules the whole world. "For at the signalgivenfromon highby Him who
may well be called their chorus-leader,the starsand the whole heaven
always move, and the all-illuminatingsun travels forthon his double
course : day and nightare divided, the four seasons appear, rain, winds
and dew occur and all the otherphenomenaoccuringin the regionwhich
surroundsthe earth,- theyare all due to thefirstand primaryCause of
all things.He, the Ruler and Parent of all thingsgives the word to all
nature, so that "the whole revolves unceasinglyin its own circuitsand
withinits own bounds"2.
Again, the writer compares the motions of the universe to those
of an armyin times of war, when the trumpetsounds3. Finally,when
summingup the matter,he uses the imagesof the steersmanin the ship,
the charioteerin the chariot, the leader in the chorus, law in the city,
and the generalin the army: "even so is God in the universe In Philo
of Alexandriathe same and similarimagesreappear,thatof the charioteer
conducting"the powers"s, and thatof the Logos as the Shepherd,set by
1398ai i-b6.
2 399*12-3$.
3 399a3
4400D6-8.
12.
5"~t>
5Philo,
Defugaetinventione
19,101
(C.-W.III,
p. 132).
23
11:37:44 AM
11:37:44 AM
11:37:44 AM
11:37:44 AM
11:37:44 AM
The firstis in Cons.Ill, pr. 10. Philosophiahas arguedthattherecanfromthe other. Now it has
not exist two summabona, the one differing
is the highestgood, and of course Godis the
been proved thatbeatitudo
highest good. Ergo, summabeatitudomust be identical with the summa
divinitas.- To thisargumentBoethiussubscribed.- Next, Philosophy,
following the example of the mathematicians,adds a corollarium1.
"Since men are made beatiby obtainingbeatitudo,and beatitudo = ipsa
divinitas,it is clear that men are made beati by acquiring the Divinity
). Now, since men are made just by obtainingjustice
(divinitatis
adeptione
and wise by obtainingwisdom, it is clear thatby obtainingdivinitymen
are made beati.Moreover, as men are made just by obtainingjustice and
wise by obtaining wisdom, those who obtain divinitymust likewise
become gods." A somewhatstartlingconclusion, at least to modern ears. To us it
mighteven seem more or less shocking,since we are used to take the
term "God" only absolutely,so that there is no room for any "gods by
participation". However, this was not so eitherfor Philosophyor for
Boethius. Philosophydeclares that by naturethereis onlyone God; but
there may be manyby participation.This was a good Platonistthought,
of which we know how it was worked out by Proclus. We should not
wonder too much, then, when Boethius declares that this is indeed a
beautifuland precious argumentor corollarium.
It is another instance of that Boethian syncretismwhich we met
alreadyearlier. It is justified,no doubt, to ask whethersuch a usage of
the word "god" and the notion of deificationcould be legitimately
terrai,
adopted by a Christian.It is true that such expressionsas &eo7roie
to become Sextlxov tkryjTOand even to become &eoi were not
unfrequentlyused in the Greek speakingworld since the early fourth
century. Athanasius' Ayoi against the Arians offer no less than four
instances2.In other writingsof his I findeasilyfourothers^. However, in
all thesepassagesit is eitherthe Logos-Christwho is said to have takena
body in order to "deify"thatwhich he had put on4 or "inorder to make
man susceptable of divinity
"s, or it is man who is said to "touch the
1Cons.
Ill,pr.io. 80-90St.-R.
2Athanasius,
I 42,II 59,III24andIII25.
Arianos
Or.contra
3Or.de
I 24(twoinstances),
adSerapionem
deSynodis
incarn.Verbi
54,Epistola
51.
Epist.
4C.Ar.
I 42: ouypYjXaTTctb)
. . . XXjxXXov
Ayoarcosa
xal *>e07T07)aev
Xacov,
veSaaTo.
7rep
s C.Ar,
n S9: wAyoopyveTo",
Sexxixv
?vatv cv&pco7uov
Oettjto
Cf.Or.deincarn.
Verbi
Iva 7)(xe
$4: Autypv7)v^pa>7TY)aev,
Epist.de
&eo7roi7)&>ixev.
tiocut
covt&eo7uolv
tou IlaTp,v & x 7rvT<x
xal (pamaTixv
si : StjXov
Sjnodis
-O-eoixoietTat
xai cooTuoietTai,
oxXXoTpioai
IcttitouIlaTpXX'[xooaio.
28
11:37:44 AM
"
deity by participationin the Spirit1or to be "sons and gods" through
the presence of the Logos withinthem2.
The difference
fromBoethiusand his Philosophiais clear : Christians
and men becoming "gods" only "in" and through
of
"deification"
spoke
Christand the Holy Spirit. A man like Athanasiuswould certainlyhave
judged it an illicit presumptionto use these terms detached from the
connectionwith Christ.In spite of his orthodoxyBoethiusdoes not seem
to have had this sensitivity,which I would rather call a sensitivityof
Christianfaiththanjust a sensitivityof theological expression.
Anotherpagan featurein Philosophia's speech is foundin IV,pr.6.
In the beginningof the chaptershe explainshow Providentiais relatedto
Fatum. She does according to the same view which is advocated in the
which is the vtjcti
pseudo-Plutarchian treatise De fato*: 7rpvoioc,
of the "First God*, is higher and more-embracingthan e(xap[xvY).
Similarly Boethius' Philosophia declares that Providence is "Divine
Reason-itself,seated in the highestRuler" - thetext reads: in summo
omnium Principeconstitua, which literally means: "in the supreme
Lord of all things"- "which disposes all things", while fatum is "a
dispositioninherentin movable things,by means of which Providence
connectsall thingsin theirdue order". The two are different,
but in this
sense thatthe one depends on the other: "forfatalorder proceeds from
the simplicityof Providence". The order of Fate may be exercised by a
whole numberof subordinatespirits; moreover,it is alwaysunfoldedin
time. Providence, however, is the sovereign Ruler himself; he is the
transcendentNos, which is above time and change. Hence, all that is
under Fate, is also subject to Providence; but some thingswhich fall
under Providence are above the course of Fate. "These are the things
thatare near to the FirstDivinity( primaepropinquaDivinitati
); theyare
stable and fixed,and exceed the order of fatalmobility."
In this class of thingsthe reader easily recognizes the order of intelligible Being, the voYjTof Platonism, which by Plotinus were
referredto as "a great God, but not the First God": it was God in
dependence on the First, hence, a SeTepo&e, just as Soul, which
1Ot.c.At.
T7touIIvetjLaTO
ty&sttti.
CTuvaTTTixe^a
111,24:
lietoyt}
2Ibid.m ig: Kal ciTrep
ulolxal &eol8i tvvy'[Lv
Ayov,outcovtcYl>xal
vto) IlaTplajxe&a.
I 24(ontheHolySpirit):
Cf.Epist.ad
xoivcovol
Serap.
yivfXE&a
tjto>IIve(xaTO
(xeTOuara
- xal v ole YveTat,
oStol&eo7roi
ouvrt.
-8-ea
aeco.
3Plut.Defato9, 72F-$73B;
De Vogel,
Greek
Phil.1321a.
29
11:37:44 AM
again dependson Divine Nous, is "God" in a second degree of dependence, i.e. a thirdGod.1
It is quite a natural thing that Boethius' Philosophia thinksand
speaks in theseterms.They were so common and, indeed, so essentialto
Neoplatonism that we can hardly wonder that Boethius did not feel
inclined to "correct" Philosophia on this point. However, there is a
certainamountof syncretismin the passage: the veryfactthatPhilosois a strikinginstanceof it. We are far
phia's "FirstGod" is Providence
fromthe Neoplatonic "One" here.
Again, it is only natural that Philosophia's teachingabounds with
pagan elements. Let me mentionjust a few of its most typicalfeatures.
One of themis the prominentplace given to that sort of studieswhich
rerumnaturae. At the outset Philosophy
Seneca called the spectaculum
describesthe state of mind of the unhappyman as follows2:
"Thisman,who once in freedomunderthe open skyused to observe
the comingand going of the heavenlybodies, who markedthe brightness
of the rosy sun and the pale light of the chilly moon, he who
achieved to describe in verse the different
spheresand wanderingcourse
of the stars,who also used to investigatethe causes of all kindsof other
naturalphenomena" - a number of them are summed up, all of them
such as depend on the motionof the stars- , "he now lies down with an
exhaustedmind,his neck pressedby heavychains,his face turneddown,
so thathe is constrainedto look at the stupid earth."
That is an approachwhich is highlycharacteristicof Greek philosophy, not only in late Antiquity,but fromthe early Ionians onwards to
Plato's Timaeusand Aristotle in the Protrepticus
and Ilepl cpiXocrcxpa
;
fromwhere the line is continued in the cosmic philosophyof the Stoa,
which actuallywas a kind of cosmic religion^, to be taken up towards
the beginningof our era by a revivedPythagoreanism,
which later mixes
when
with Neoplatonism. In the Protrepticus
,
praisingman as "the most
in
the
animals
honourable of the
world", Aristotledeclares thatknowlsake
of
which
is
that
for
the
Nature and God have broughtus into
edge
when
He
asked what thisend is, said "to
on:
"Pythagoras,
being.
goes
and
he
was
an observerof Nature and it
used
to
observetheheavens
",
say
was forthisthathe had come into being. And theysay thatAnaxagoras,
1Plotinus,
1-21
Greek
seethereferences
nr.1382c!;
under
the
Phil.,
; De Vogel,
nn.V,,3.
given
theOne,nn.
circle"
around
2-16
text.OnSoulasthe"second
Cf.
Phil.
IV,3,17.1
; Greek
1365b.
Enn.V,6,4.16-22;Greek
Phil.1370b.
2 Cons.
I, m.2.
3SeeA. J.Festugire,
Larvlation
d'Herms
, II,LeDieucosmique
Trismgiste
, Paris1949.
30
11:37:44 AM
when asked for what end one would choose to come into being and to
live, replied "to observetheheavensand thestars, moonand sun in them",
everythingelse being nothingworth*1.
In Plato's Timaeusit was looking up to the starsand their regular
course which for man was the beginningof wisdom and permanently
offershim a standardfor regulatinghis own thinking2.Above man and
earthlythingsthe stars are a divine order. Aristotlerefersto them as
x Sta tc)v aabjTv and thus secures to them an intermediate
place between perishable things and the transcendentorder of the
xvYjTa3.He regardsthe human mind, voo, as consistingof the same
divine stuffas the heavenlybodies and hence akin to them*. Cicero in
Tuse.1,18, followingPosidonius, describes how the soul - which ac- ascends
cordingto the Stoics was fierybreath
throughthe thick air
concretum
which
the
surrounds
earth, unto that region
)
(crassumatque
which has a naturesimilarto herself( naturam
sui similem
), which is both
There
and
she
warmer.
and,
stops
lighter
having acquired a state of
there
without
equilibrium,stays
permanently
moving in any direction,
since there is her naturalseat. She feeds there on the same substanceas
the stars*.
" which a Stoic could
That is the kind of "celestial immortality
imagine within the frameworkof his materialistphilosophy. Up to a
certain extent theyjoin the Platonistswho, after Plato in Tim.4id8-e,
held that, before enteringhuman bodies, the souls of individual men
abide in the Milky way where they enjoy a complete instructionconcerningthe laws of the universe6.They are supposed to returnto their
abode in the heavens after their life on earth. Thus in the Somnium
Scipioniswe findthe soul ofScipio AfricanusMaior addressingtheyounger
um, illustriet claroquodamlocoand explaining
Scipio de excelsoetplenostellar
him that "he" is not mortal,but only his body: his true self is his spirit,
which is divine and, qua self-movingprinciple, can never die.7
Seneca, Epist.6^, 16 speaksof the bodyas animipondusac poena, by the
1Aristotle,
11 Ross(transi.
Protrept.fr.
Ross).
2 Tim.
47a-c.
3Metaph.
A9,99iaio;cf.A 1, 1069a 30f.
4 Cicero,
I 7,26( = Ar.,P.philSv.ij
Greek
Phil.II,43id.
Acad.post.
Ross).De Vogel,
5Onthestars
seeCicero,
asanimated
Denatura
onaether,
deorum
II 1,42- 16,43;
beings,
feeding
in16,43-44,
isproved
ofthecelestial
thedivinity
bodies
order
andregular
De
motion.
bytheir
Greek
Ross.ForCic
Phil.
fr.21
II. <ptX.
Phil.
11,^ia; Aristotle,
Vogel,
1,18,seeGreek
.Tusc.Disp.
IU9
9S9*.
6 Cf.Heraclides
Phil.
Wehrli;
D.V.,Greek
II,775a.
Ponticus,
fr.98
7 Cicero,
Ill99b(somecomments
I 26-28;Greek
Derepuhl.V
Phil.
aregiven
under
thetext).The
words
deexcelso.
. .locoareinDerepubl.V
I,x1.
31
11:37:44 AM
11:37:44 AM
Marcia he says: Don't rushto the tomb to seek your son there. Only his
mortalremainsare there- not he himself.He is no longerin thisplace :
aloft, in heaven he walks, togetherwith the holy souls of men like the
Scipios and Catos. Your father,Marcia, will yonderjoin his grand-son
and, thoughall is akin there to everyone,he will explain to him, who
enjoys the new light, the courses of the heavenlybodies. No longer by
guess-work,but froma completeknowledgehe will gladlyintroducehim
into the secretsof nature; and just as a guide is welcome to the visitorof
unknown cities, so he will be a home-interpreter
to him who inquires
afterthe groundsof the celestial phenomena1.
Similar thingsare said in the Ad Poljbium2.To the Stoics the stars
and the heavenswere divinain the firstand absolute sense, to Plato and
his followerstheywere Gods, but not in theprimarysense. For Boethius,
no doubt, theywere createdbeings,as theywere forPhilo of Alexandria,
forOrigen and forany Christians; but most probablyhe did believe that
they were living and intelligentbeings, "by participationin the true
Light",as Origen said*. For him, the studyof the cosmic laws, however
important,was not cultivatedforits own sake but, as it was in the Neoplatonistschools (in the track of Plato in ep.VII), as a preparationto
somethingbeyond. However, it is a strikingthingthatagain and again in
her songs his MistressPhilosophia focusseson the theme of the laws of
the Universe. This strongemphasison the studyof the cosmic laws as a
kind of initiationinto "thingsbeyond" must certainlybe marked as a
typicallypagan feature.
Anothercharacteristicfeaturemay be noticed at a more advanced
phase of Philosophia's teaching,viz. thatof the upwardstrivingerosin all
things.Here we are fullyinvolvedin Neoplatonism,more particularlyin
Prclus' theoryof marpoT).We findit clearly expressed in IV, m.6,
44-48 which reads:
Hie est cunctis communisamor
repetuntqueboni fineteneri,
quia non aliter durare queant
nisi converso rursusamore
refluantcausae quae dedit esse.
1AdMareiam
deconsolatione
Phil.
25; Greek
Ill,960d.
2Seneca,
AdPolybium
deconsolatione
Greek
Phil.
9,2; De Vogel,
lU,1223c.
3Origen
isquiteclearonthepoint
inContra
Celsum
that
thestars
are
V,7-io,buthedoesbelieve
asalsoPhilo
simile
oftheShepherd
the"holy
flock
"we
intelligent
living
did,whose
beings,
leading
mentioned
couldrefer
above.
toPs.148,3-4:
andlight",
and"Praise
"Praise
Himallyestars
They
ofheavens",
which
inC.C.V,i3.
Him,yeheavens
Origen
quotes
C.C.V il.
33
11:37:44 AM
11:37:44 AM
literaryreminiscence. Probablythere are a few more of such reminiscences of biblical textsin the Consolatio
, both fromthe Old and fromthe
New Testament.
3. We founda remarkablepagan element in the heartof Boethius'
own problemsof life,viz. in his idea thatGod's Providenceis concerned
withthe universeonly,- not even with the universeincludingman, but
so thatman and his affairsare completelyexempt fromProvidence and
exposed to Fortune. We found that such a view was neither held by
Stoics nor by Platonists; on the contrary,even in the latestphase of the
ancientworld philosophyprotestedagainstthe widespreadpopular view
of Tyche-Fortunaas a deity,and even an almightydeity, who rules the
humanworld. It is thispopular belief - the belief of the great mass of
eithernon-intellectualsor semi-intellectuals,of either non-believersor
semi-believers- , which apparentlyhad got hold of Boethius' mind. It is
not so much in any late Greek philosopher's school that Boethius may
have been inspiredto such a view, - on the contrary,here he musthave
- , but the idea of
foundsome antidotum
almightyTyche was so to speak
in the air. This was so in particularin that great world-centrein the
Easternpart of the Mediterranean: Alexandria.
That there are some pagan elements in the part of the Consolatio
where Philosophyis speaking,seemed onlynaturalto us. For the rest,we
noticed in thatsame part a few cases of syncretismas well. We did not
explain themby supposingthatBoethiuswanted to correctthe speech of
his Philosophy,but were ratherinclined to regardthem as instancesof
Boethiansyncretismoccurringto the authorimperceptibly.With reference to the passageon men becominggods by becomingbeati (III,pr. i o)
we noticed the differencefrom the Christianway of speaking about
"deification"of man. In the passageabout the primadivinitas(IV,pr.6) we
found an instance of syncretismin that the "FirstDivinity" (pagan) is
identifiedwith Providence (Christian). The importantplace attributed
to the studyof the cosmic laws as an introductioninto the divinaappeared
anotherpaganfeaturein Philosophia's teaching.It was pointed out to be
of early Greek origin and fullypresent both in Plato and in Aristotle,
thoughit became particularlyimportantin the Stoa. The later Pythagorean and Neoplatonistsschools clearlybear the traces of Stoic thought,
not the least in this matter. Boethius' Consolatioactuallyabounds with
Stoicallyminded hymnson the cosmic order. But in III, m.2 already,
clearer in II, 11 and 12, and in perfectclearnessin IV, m.6, the Neocomes in, in the idea of the upward strivingeros
platonists7U(TTpo<py)
ofall things.
35
11:37:44 AM
1According
a mixture
ofthree
elements:
toTim.
from
theWorld-soul
35atheDemiurge
composed
Adalbold
ofUtrecht
Sameness
andDifference
and-frocTepov).
Being,
(ouaa,TauTv
explained
seePlato,
character
oftheTimaeus
the"triplicis
naturae"
Forthesbc&Xyo
quitecorrectly.
oftheworld,
theauthor,
hisaccount
ofthegenesis
before
Tim.
29b-d,inwhich
begins
by
starting
in different
areknown
a methodical
kinds
ofsubject-matters
different
viz.that
remark,
making
is known
andthe
Inother
words:
there
isa parallelism
ofthatwhich
thenature
between
ways.
anetacw
oftheknowledge.
ofexactness
Inthepresent
casewehavetoputupwith
degree
{au&o.
36
11:37:44 AM
11:37:44 AM
11:37:44 AM
11:37:44 AM
40
11:37:44 AM
Aimericus,
Ars lectora
(2)x
HARRY F. REIJNDERS
PRAEFATio (supplementum)2
praefationeprimae partis huius editionis*scripseramme nondum
In pertractarepotuisse codices Stift Zwettl 268 et Augsburg 8 20.
Tempore huius secundae partis peractae exemplar codicis Augsburg
(Staats- und Stadtbibliothek, 2 Cod. 20) missum quidem erat ad
InstitutumLatinitatismediaevalisUltraiectense,sed nondumpervenerat.
Interim Institutumcodicem 268 e bibliotheca* monasteriiZwettl* in
t?.
impetravi
pellicula microphotographica6
Codices Zwettlenses summatimdescripsit 1846-7 J. von Frst8,
prolixioremvero descriptionemS. Rssler^ 1891 fecitin XeniaBernardina. Cum autem hoc opus in quo complures catalogi congregatisunt,
indice cumulativocodicum careat, mentio10codicis 268 Aimerici Artem
lectoriamcontinentishucusque occulta mansit. Hic codex, qui praeter
lectoriam
diversosalios tractatusde rebusgrammaticiscomplectitur,
Artem
in catalogis mediaevalibus bibliothecae Zwettl adhuc quidem non est
inventus11
.
1Siglum
: Aimer.
: Aimer.
Vivarium
lectora
: Aimericus
,Ars
IX,pp.119-37
(2). Continuatur
(1).
(l). Siglum
2 Materiam
huius
etinordinem
sicut
redegerunt
collegerunt
supplementi
praefationis
primae
partis
etC. H. Kneepkens.
J.Engels
3Aimer,
(i), p. 121,n. 7.
H. zelt,DieBibliothek
desStiftes
Zwettl
, Biblos
VII,19C8,
pp.134-40.
s Circa
est
monasterium
cisterciense
Zwettl
("Claraval
quod1138conditum
Iis")apudVindebonam,
in Gallia
e communitate
erate Morimond
Heiligenkreuz,
prxima
quaesuavice1133 fundata
Handinvenitur
in: Xenia
Bernardina
, III,pp. 139sqq.(S. Roessler,
1891
(iii), bibliographia
und
etprieurs
zurGeschichte
Literatur
desStiftes.
. .); Cottineau,
, H,coll.
schriftliche
gedruckte
Abbayes
348^-6;Lex.
2,X, 1966,coll.1430-1.
furTh.undKirche
6Haecpellicula
confecta
estadiuvante
U.S.A.
St.John's
Minnesota,
Abbey,
Collegeville,
7 Maximae
hicagntur
Zwettl
monasterii
Schneider
R.P.Dr.Bruno
o. eist.,bibliothecario
gratiae
(Austria
inferior),
proeiusbenevolentia.
8 Johannes
vonFrst,
inderBibliothek
Zwetl
desStiftes
,
Handschriften
sterreichische
Bltter
undKunst...,
III,1846,pp.325sqq.; IV,1847,pp.491sqq.
frLiteratur
9 S. Rssler,
Verzeichnis
derHandschriften
Bernardina
derBibliothek
desStiftes
Zwettl
, II,i,
1891
, Xenia
PP-29-479.
10Xenia
Bernardina
I891, II,i, p. 391(cf.p. 440).
11Sicut
exMittelalterliche
sterreichs
19IS, pp.07-20.
apparet
Bibliothekskataloge
41
11:37:49 AM
f. ov :
[Aimericus,Arslectora]
de artelectora.
ItemAmericus
B: V: M: in Zwettl.
Monasterii
inc. Prol. metr.:
Arsquamngomealectoradiciturista.
Eccenouustoticodexhic cuditurorbi.
Inuidiepestiscelabittalia terris.
expl. :
inc. Prol. pros. :
Cum imperitorum
ignorantiam et errantium
et
desidialectionis
stulticia neglientium
planeusus
...
deprauaricernerem
... Ceptiergooperissequenshecprolexiofuerit.. .
f. irb, expl. :
Omnisdictio monosillabain lectioneteneturnec
inc. Tract. :
inclinatur
...
1Xenia
101Bll.4to.2 Coli.Fol.1-101
Bernardina
(von
1891
, II,i, p. 391: 268.Pg.XIII.Jahrh.
derlateinischen
Grammatik
dearte
: Americus
lectora.
etc.)
(Eineausfhrliche
Sprache
Hand)
spterer
a dissilabis.
Oest.
mealectoria
dicitur
ista.Ende:. . .neccomposite
: Arsquam
Anf.
(Frast:
fingo
Bl.IV. io).
2Art.
Ausdem14.Jahrhunderte.
cit.,IV,p. io:Kod.268.Quart.
Perg.De artelectoria.
3H. Walther,
no13782(var.).
Proverbia,
5Ibid.,
4Ibid.,
no20173.
no262831.
6Ibid.,
no1077^.
7 Cf.Ovid.A.A.II,19;H. Walther,
no628e.a.
Proverbia,
8H. Walther,
no9109.
Proverbia,
42
11:37:49 AM
f. 38vb, expl. :
II
[Carmende novemMusis]
canitotecamene
.
Magnarummagnemagnum
iam nominapanditeuestra.
Iamqueministeria
Alta petendomeaconsurgens
calliopea.
meumnuncin sublimecoturnum
Attollendo
.
Hi vigintiversusnon citantura Walther1959-69; editi sunt ex mss BFG
a Hurlbut1932, p. V.
expl. :
, II, 1-17]
[Donatus, Arsgrammatica
[Smaragdus,Expositioin partibusDonati]
Cumsecundum
intellectus
meicapacitatem
gram
tr
maticam
aderem.
jratribus
ceperunt[f. 47 vb]
aliqui audita libenterexcipere.. .
... si naturatrocheus
habet
juerit.circumexum
et iste.et de graui similiter
accentum.ita
considerandumest.
f. 87r,
expl. :
11:37:49 AM
f. 87',
inc.:
f. 94v, expl. :
Ed. :
Hurlbut132.
[Florilegiumprosodiacum
Florentino-Erlangense,
fragm.w. 1-490]
Cumprimm
excutit Achates.
silicisscintillata
Achates
.
Curapenumstruere
.
etjlammisado- Adolere
lerepenates.
Fatali mutantcumpapilionefigu- Papilione.
ram.
QueJoliispesutanotamsineuiuere Pesuta,
fecit.
]
[Tractatus
anonymus
De penultimis
sillabis.
Penultimesi ueniunta primitiuishabentibus
.ut cerucal.a
longas penltimasproducuntur
uero
a breuia
ueniunt
uecte.Si
ceruice.uectgal
ut
ab
annis
uel ab
animal.
bus.breuiantur
anima. . .
. . .Penultime
f. 10Ira, expl. :
supinorum
per regucognoscuntur
In hoc opusculoprecipuede
lam participiorum.
eis locutisumus.quenon cognoscuntur
positione
uel uocali positam.ante
uocalem.
uel diptongo.
et illarum precipuedictionum.quedissillabe
a dissillabis
sunt.neccomposite
.
accentuvm.
Expliciunt
regulepenultimarum
istum
Non uideatxpistum
qui librumsubtrahat
LiberisteestSneteMarieuirginisin Zuetel.
Sequunturnonnullaquae in pellicula difficulter
legi possunt.
Textus Artislector
iae et Donati Artisgrammaticae
, lib. II in uno codice
coniunctimtraditiinveniunturnon solum in codice Zwettlensi,sed etiam
in codice B (Erlangen 395)1 in claustro Heilsbronnscripto et in codice
nuncamissoqui oliminbibliothecamonasteriiHeiligenkreuz2extitisseattestatusest. Quam coniunctionemefficerepotueruntrelationesartissimae quas diversamonasteriacisterciensiaet eorum bibliothecae inter se
haberesolebant.
1Katalogu*
1, 128,
Hss.Erlangen
.
pp.470-1
*Aimer.
(1),pp.121-2.
44
11:37:49 AM
11:37:49 AM
bTer.Eun.92.
dI Cor.i,S4-
46
11:37:49 AM
11:37:49 AM
11:37:49 AM
, confodit,effodit,aufugit2,transfugit,refugit,confugit,
fodit,suffodit1
affugit,
profugit,relegit', cum suntpresentstemporis,breviandiffugit,
vero
cum
tur;
preteriti,producuntur.
Item 'in nova, in via, in primis,do minus3,ab eo, exara', et cetera
talia, cum partessuntdissillabecum prepositionibusappositis,enuntianturaccentu dissillabico; cum vero trisillabe,correpto. Et 'serva te, tene
te, custodi te', cum sunt imperativimodi 'te' accusativo addito, duos
accentushabent, cum penultimaet rursus'te' in pronuntiationeteneantur*; cum vero secunde plurales, tenenturin penultima.
Item ab 'emo/emis' secunda pluralis persona imperativi 'mite'
a . Item
brevis,ut rite ad vendenteset emite vobis"1
rproperate,emite et
b. Cum vero
comedite"1
prima singularispersona preteriti*indicativiest
'emi' et 'te' accusativus6[f. 6rt)]supponitur,per duos accentusdue partes
pronuntiandsunt. Huius unius exemplumad agnoscendaet alia consimilia sufficerepotest, ut rarguitevos illos et ego argui te, stulte"1.Sic
'confodite,metuite,respuite?,refugite,aufugite'et cetera que modo eodem dici possunt et separari per partes et accentus valent. Ideo qui
legerit, vigilet et discerntsi per unitatemaut disiunctionemproferre
debeat. Item 'emitte' per duo t "emissionem" significaiet producto
accentu est pronuntiandum.Item 'arguere, fugere, fodere, metuere,
spuere', cum sunt tercie plurales personepreteridindicativi,producunbreviantur.Item 'diffidicum presentsest temporis
tur; cum infinitivi,
a 'fido/fisus
sum', producitur,ut rcorde titubtet diffidi1
; cum prteritum est a 'findo/fid,
breviatur.Oratius in Liricis rmersasexicio diffidit
c.
urbiumportas vir Macedo subruitmulos reges muneribus"1
Item 'po tiri, orir infinitivosquarte coniugationis8habend, qu
tarnenin 'potitur, oritur' secuntur terciam et breviantur. Invenitur
quoque 'potitur' longum10. Item 'admovet, summovet,promovet11,
removet, commovet, dimovet, providet, previdet12,invidet, precavet,
confovet, defovet^, expavet, adiuvat, relava in presenti tempore
breviantur. Et 'admovit, summovit' - Oratius in primo Sermonm
1om..
2auffugit
.
3dominus
4tenentur
om.
.
BFG.
6om..
5om..
8om..
7om..
9infinitivos
cuminfinitivos
. . .habent]
tarnen
E.
habeant,
quarte
coniugationis
10etlongum
om.FG.
.
12om.FG.
*3devo
vetCEFG.
*Matt.
25,9.
c Hor.C.III,16,13-1$.
* isa.SS,i.
49
11:37:49 AM
2om.B.
4prodes
BFG.
6exitum,
initum
B.
peritum,
proditum,
8pentaceuco
B.
10inmero
G.
12om.BDE.
a Hor.Sat.1,9,47/8.
c Matt.
27,7.
e Luc.13,6.
bOv.Met.
IV,47.
dNum.
13,24.
fPrise.
VIII,
3^.
Inst.gram.
So
11:37:49 AM
2infidum
DE.
4 emulandos
etemulandos
E.
CD,imitandos
6hocdixit
om.B.
8 compositum
a corripit
BCDFG.
10om.BG.
12locusavius.
. .sinemente
om.C.
a cf.Verg.
11,496.
Georg.
c Hor.Ep.1,18,4.
e Hor.Sat.I,,100.
Ov.Met.
X,94.
bLuc.Than.1,647.
dAnthol.
lat.1,2,C. $8,4.
Prise.
Inst.
X,$o.
gram.
s*
11:37:49 AM
2innumis
"sine
nummo"
G.
4qui. . .indiget]
hocest"sine
sustentamine"
G.
6largo
. . .servo
B.
8tibicem
B.
10Corinthios
B.
Psa.62,3.
c Ov.Met.
111,407.
e <S-S35Tb8cf.f.I9ra.
1 loan.14,27.
*
i.'f.
bMaxim.
11,6.
Eleg.
dlob12,19.
' Hor.A.P. 41$.
hHor.Sat. 1,9,43.
j Rom.
1,10.
11:37:49 AM
Item 'multimodis' per unum s una pars est et mo submittitur,ut rdisputacionibus multimodistractatumest"1,et 'multis modis' per duo ss
r
partes due sunt et motenendaest, ut multismodis olim Deus loquens2
ai .
in
patribus prophetis1
Item 'cominus' per c una [f.7va] pars est et corripitur,ut rcominus
pugnatumest1; cum vero per q 'quo minus' due partessuntet mitenenda,
ut in rcreditisin Deum et in me credite. Si quo minus,dixissemvobisll),
hoc est "si minuscrederetisin me quam in Deum quo", idest "minus^in
aliquo", aut sicut ab aliis melius profertur'quo minus', hoc est "per
"
aliquod minus ablativoutique per accusativumresoluto*. Quod vero ibi
subiungiturrquia vado pararelocum vobislc ad interpositarespondet,ubi
dictum fuerat rin domo patris mei mansiones multe sunt. Talis ets
interpositioibi est rdescendithie iustificatusin domum suam ab ilio"1,
non 'iustificatusin domum', sed 'iustificatusab ilio', nec 'ab ilio in
domm', sed 'descendit in domum'. Item 'tribulis' cum obliquus
pluralis est et "spinas" significai,breviatur,ut rnumquid colligunt de
r
spinisuvas aut de tribulisficus1'et spinaset tribuiosgerminabittibi18.
Dicitur et 'hec tribula/huius
tribul' "flagellum"quo excutiunturfruges.
Cum vero 'tribulis' a tribuest et consanguineusest, producitur.Oratius
rconviva tribulis1h.
Item 'minus' adverbium corripituret 'emina' nomen, hoc est
"mensura",producitur. Persius rfregeriteminas Areti edilis iniquas11.
Prudentes et liiterati hec norunt, ego vero talia infantibusinfantilia
scribo. Item 'volumus' corripientinfanteslegendo et 'volumen' longum
densos per tantaVolufacient,ut rnon totus6cingeremundussufficeret^
minalibros1.
Item a 'maceo/maces' 'macedo', hoc est "macies", vel a [f. 7vb]
'macer' 'macredo' producitur,cum vero gentilevel proprium,corripitur.Oratius in Liricis rmersasexicio diffidit
urbiumportasvir macedo et
de
emulos1
Alexandro
dicit.
Lucanus rin Macedonum
k,
subripit8
Magno
terris1,alibi rvescituresuriens Macedonia perque soporis signa salutiferao meruit10 comprendere linguam1. Item in versu ilio Salomonis
1itemmultimodis.
2 locutus
. .prophetis
om.C.
estC.
3om.B.
4ablativum
. . .resolvimus
E.
6notus
5etiam
G.
C.
7sufficere
8subruit
BFG
.
CDE.
salutiferam
10om.C.
C.
ftHeb.i,i.
bcdloan.14,1-2.
e Lue.18,14.
' Matt.
7,16.
hHor.Ed.1,13,1c.
Gen
. 3,18.
1 Pers.1,130.
kHor.C. 111,16,13-1^.
SI
11:37:49 AM
r
Solent male infantes'ossuum' per duo u proputredo ossium invidia"18.
due
ferre,que utique
partes forent.Item ibi1, ubi legiturrauditisEsau
sermonibuspatrisll>soient in mendosiscodicibuspueri2male subiungere
rirruitclamore magno10,cum potiuss rirrugtclamore10 et in antiquis
historiiset in ceterisveracibuslibrishabeatur*.Item 'saphrus' producitur et proprium 'Sphira' corripitur. Item 'adsumus' per duo u et
; et 'adsimus' et 'possimus' per i producuntur.
'possumus' corripiuntur
Item Priscianuse in libro De octo partibus et rursusin libro De
constructioneastruitquoniam 'aliquando' per d in lectione antepenultimam acuit. Nam in metro aliter profertur,ut rledere qui potuit,
poteritquealiquando prodesse1f, et per t 'aliquanto's in penultimatenetur. Item 'et quidem' due partes sunt per t et qui tenenda, et sine t
'equidem' coniunctio est et6 brevianda. Item 'siquidem' sine c una
pars est et corripituret 'sic quidem' per c due partessuntet qui tenenda
est?, ut rfodiamcirca illam et mittamstercora et sic quidem fecerit
fructum; sin autem, in futuro succides earn1g. Notetur itaque distinctiohec illius versus in Evangelio et sic distinguatura prudentibus:
rDomine, dimit [f. 8ra] te illam et hoc anno, usque dum fodiamearn et
mittam stercora circa illam et sic quidem1; hie pausatio elevanda,
deinde: rfecerit8
fructum1
, hie finisversus; post incipiaturalius versus^
rsin autem, in futurosuccides earn1.
Item 'abruptumet diruptum' cum per p scribunturet a 'rumpo'
sunt, producuntur, cum 'abrutum, dirutum' sine p eta 'ruo/ruis'
breviantur. Item 'ptius' brevis et 'totius' longa10; Cartago' longa,
'
2om.B.
4 Giossam
add.C.
6 estetom.B.
8siquidem
fecerit
sicCD,siFG.
,deinde
10longum
.
12secunde
BE.
tocd
Gen.27,34.
fCatoDisi.IV,392.
11Luc.Phars
. 1,63^.
54
11:37:49 AM
11:37:49 AM
b loan.6,9.
&
11:37:49 AM
r
frondis/frondeus Ciprianus Carthaginiensisin Epistula prima veni,
carissime,dantnobis secessumvicina secreta,ubi dum erraticipalmitum
lapsus nexibus pendulis per arundinesbaiulas repunt,viteam1porticum
frondeatecta fecerun18,
Cesar/Cesaris/Cesareus,ut rcesareamanus1,
rcesarea cohors1, plumbum/plumbi/plumbeus,
terra/
terre/terreus,ut
- Ovidius in secundo rstabat
"terreapace vigent1,spica/spice/spiceus
nuda estas et spicea sertagerebatnb- [f. 9ra] cera/cereus,ignis/igneus,
cornu/corneus Ovidius rcredique Latonia posset corneushuic arcus si
non foret aureus illilc - aes/eris/reus, ad cuius differentiam'aer'
solum mutavit e in i 'aerius'.
Derivativavero uniusgenerisnon e sed i habent,ut 'astutus/astutia,
Teucer/
controversus/controversia,versutus/versutia,ignavus/ignavia,
Teucri Teucria, Dardanus/Dardania,Nicomedes2/Nicomedia,Alexander/
Alexandri3
/Alexandria, Cesar/Cesaris/Cesaria,cum nomen est urbis et
ut
rvenit
Iesus in partes Cesarie Philippi1d.
fixum,
Item queriturutrum'mercennarius'per duo n an 'mercenarius'per
unum n*proferridebeat. Quibus respondeo ego: mutature/
in n, ut pro
'adnuo' d in n 'annuo', pro 'mercedarius' J in n 'mercenarius'. Falso
ergo agunt qui duo n inscribunt. Item queritur utrum 'empticius' p
iuste habeat, cum 'emo/emis' p careat. Quibus respondendum: quia in
supino 'emptum's m iuxta t esse non poterat, sicut nec in ulla parte alia,
interposita6p additur ad euphoniam,ut pro 'conages' p interpositaet n
in m mutata 'compages'. Lucanus rcompages humana labat1e. Sic pro
'amages^ 'ambages'; pro 'reundo' 'redundo'; pro 'idemidem' 'identidem' m inn mutataet t interposita;pro reimo' 'redimo' ; pro 'reigo'
'redigo' ; pro 'reeo' 'redeo', pro 'proes 'prodest' ; pro 'iidem' 'itidem' t
interposita;pro 'di [f. 9rb] imo' 'dirimo' quoniam supinumfacitper m
et p 'diremptum', nam a 'diripio' est 'direptum'. 'Isidem'8 duo hec
composita, s ablata et t interposita,faciunt 'itidem'. Pro 'obeurus'^ s
interposita'obscurus' ; pro 'obeenus' 'obscenus'.
Item non ob euphoniamsed ob differentiam
i interponitur,ut pro
'incura' 'incuria'; pro 'infama, 'infamia'. Item du prepositionesiste
1vitea
B.
3om.B
.
5om.B.
7agmages
BFG,
9obeurrus
BFG.
2Nicomedis
B.
4om.B.
6igitur
.
interposita
8isisdem
BDFG.
* Cypr.
I,i.
Ep.adDonat.
c Ov.Met.
1,696-7.
e Lue.Phars.
V,i19.
bOv.Met.
11,28.
dMatt.
16,13.
SI
11:37:49 AM
11:37:49 AM
partus,notus'.
Item aliud per duo t 'Cattus' et aliud 4catus' per unum. Ora[f. iora] tius in Liricis rcatus, et decore more palestreludus10"1*.Inde
Catinus' et 'Cato' derivata,sed cur inde fiat,in tercio huius operis de
tercia vocali i librodpleniusostendetur.Item1*admitte'perd16,hoc est
"recipio", ut radmitte nostras preces"1et illud ret nostrasvoces ut17
e , ubi stulti et temerarii emendatores se
admitti iubeas deprecamur"1
I om.FG.
2om.B.
3om.BFG.
4om.BFG.
5futura
6om.BDF
B.
G.
, longantur
7om.B.
8om.BFG.
9ferinitionem
10om.BFG.
D.
II sentendola
i2pervili
E.
FG.
13cumestom.BD.
i4om.CDE.
15item
16perd etduottD.
admitte.
. .accumulo
om.E.
17et.. .utom.C.
a Lisorius
bPsa.7,io.
i8.
Jrgm.
c Hor.C. 1,10,3-4.
dcf.f.33ra"
e.q.s.
e Ordo
missae
communis.
, praejatio
59
11:37:49 AM
2anteb]om.By
bFG.
4inc quidem
mutatur
B.
6om.CD.
8acclivus
BF.
i appetiit
B,om.G.
12arrigeo/arriges
FG.
B,arrigeo/arrige
14om.BFG.
Lue.Phars.
11,373.
c IliasLat.19-20.
Tim.
3,10.
bOv.Met.
1,2^6.
dTer.And.
933.
*Prud.
206-8.
Psych.
60
11:37:49 AM
non ex 'ad* componitur,sed ex 'ante' et 'sto'1. Oratius in primo Sermonm ret licet antestari1*,de garrulo dicit.
Similiterquoque n nonnisiante tresconsonantesfc,p, mmutatur,ut
'imbutus, combibo, imberbis,imbellis, imbecillis'.
Antep: ' impius,improbus,imputo, imprimo, imprimis' (que duo, cum
disiungunturet prepositio est non composita sed apposita, tunc n non
mutaturin m, [f. iova] sed et accentushabet pri, ut 2 'in primissillabis',
'in primo loco') 'compositum*, comprobo, complacet, comparo,
compertum'.
Ante m: 'immissus, immensus, immaculatus, immotus, immaturus,
immixtus,imminet,imminutus,immolo, immuta.
Sciendumest*tarnenquod mante n non in compositis,sed in simplicibus tantum ponenda est, ut 'omnis, amnis, damnum, contemno,
condemno, calumnia'. Nam vicium faciuntqui p inter m et n usquams
ponunt. Quodsi contigerit,quod quidem creberrimumest fieri,emendetur.
Item 'quicunque, quorundam, circundo, tantundem, nunquam,
nunquid, nanque, circunsto,venundo, circuncisus,circuncido, circunspicio, circunquaque, non per m, sed per n scribenda et pronuntianda.
Nam 'adsum/ades'ideo non mutavit6d in s, quoniam 'assum' ab 'ardeo'
esse putareturet per b 'absum' aliud significai.Itemper d 'addo' et per b
aliud 'abdo'. Item b in compositis 'obtineo, obtendo', in simplicibus
p 'optamus?, optimus, baptizo, baptismum'8 secunde declinationis et
tercie.
'baptisma/baptismatis'
Et 'hoc vas/huiusovasis' in singularitercie, in plurali vero secunde
'hec vasa/vasorum/vasis'.
Item 'hic clunis' masculinum- Iuvenalis rad
terramtremulo10descenduntclune puelle"lb- et 'hec clunis'. Oratius
c. 'Hec margo'
rquodpulchre clunes, breve11quod caput, arduacervix121
- Iuvenalis rin summa
d - et 'hic
libri"1
margine
margo'.. Ovidius
in primo Metamorphoseon rnec bracchia [f. iovb] longo terrarum
margineporrexeratAmphitritesne,hoc est "mare Ocenm". 'Hie dies
I sed. . .stoom.CDEFG.
3compitum
.
C,comptum
5unquam
BFG.
7 optati
vusCEFG,
D.
proobtativus
9om.B.
II om.B.
2om.B.
4om.B.
6mutant
C.
8baptismum/
B.
baptizo
10tumulo
B.
" cervis
BF.
a Hor.Sat.1,9,76.
c Hor.Sat.1,2,89.
Ov.Met.
1,13-4.
bluv.Sat.XI,164.
dluv.Sat.I,c.
6l
11:37:49 AM
et1hec dies', sed in singulariduorumest, in plurali vero tantummasculinum. Nam nomen quarte et quintenullumcommune. Ergo 'dies, margo,
clunis, finis,silex, specus' et cetera talia, etsi in utroque genere per
auctores inveniantur,non tarnen communia dicenda. Nullum enim
commune nomen est2, nisi ad viventiapertineat.Nam clunis non vivens
secunde, hoc est "liberannalis",
est, sedportio viventis.Hic 'fastus/fasti'
enimLucanus dicit rnec meus
et 'fastus/fastui'
Quod
quarte, "superbia".
asserit
Eudoxi vinceturfastibusannus"1
a,
Sergius3, expositorVirgiliis forsan derogans,et PriscianusbSergio consentiensLucani errore prolatum.
Et 'toracha, ebdomada, lampada, phalanga,satrapa, Araba, ethra,
lebeta' prime declinationiss, ut ""consertoadamante trilicem induerat
toracham humeris squamosaque ferri texta per intortos commiserat
d, item in secundo
undique nervos"10.Item radversusphalangasIsral"1
libro6 Regum rsed satrapis Philistinorumnon places1e. Oratius in
retusum in Massagetas Arabasque ferrum1f.Item
Liricis rdiffingas7
Oratius in Heroicis rquis maris extremos Arabas ditantiset Indos"1
g.
r
Eneidos8
in
tercio
Item
cum
lebetas1h.
rdidimosque<>
Virgilius
vagam
nubibus ethram"1.Item rqui tecum nitida10vivitin ethra11.Item1"Christus ab ethra promicat1*,ubi quidam - voce libera dico - stulti11'ab
ethre' per sincopam ablativum tercie [f. i iraJ ponunt, qu sincopa,
est, condemnetur.
quoniam falsissima
4
'iterum
Et
torax, ebdomas, lampas, phalanx, satraps, Arabs12,
lebes, ether' tercie. 'Hic murmur'masculinum13,ut rfactusest murmur
grecorum1k.Item ret murmurmuitus de eo erat1in turba11.Et 'hoc
murmur' neutrum, ut rdeteriorplaustri murmurfacit orbita maius1.
Item hoc 'plus/pluris'in singularitantumnumero1*neutri,et 'hi16et he
plures' et 'hec plura' in plurali est trium generum. Et 'hoc aditum,
ausum, iussum, sensum, actum, dictum, datum, stratum,tonitruum1?,
2om.B.
1om.B.
4 Donati
3Servius
D.
G.
6om.BCEG.
5om.B.
8inEneidos
? diffigas
BDEF.
.
9 didoniosque
E.
D, didoniasque
C,didomosque
11stultitia
10om.B.
G.
12Araps
13masculini
D.
B.
15om.B.
14extat
D.
16hiiB.
11tonitrum
B.
b
a Luc.Phars.
Prise.
Inst,
VI,72.
X,i87.
gram.,
dI Reg.17,8.
c Prud.Psych.
i2-y.
fHor.C 1,3^,39-40I Keg.29,6.
hVerg.
Hor.Ep.1,6,6.
Aen.
Ill,466.
1Hymn.
lucecoruscas
0 quam
, Rep.hymn.
13^16.
glorifica
intonai
JHymn.
Vox
claraecce
, Rep.hymn.
22199.
kAct.6,i .
1loan.7,12.
62
11:37:49 AM
11:37:49 AM
11:37:49 AM
b Ov.Fast.11,^6.
dHor.Sat.1,5,45-6.
Hor.Ep.11,2,56.
11:37:49 AM
2hocunguentum
nardm
BFG,unguentum
om.C.
4deusinferni
om.C.
6Virgilius
B.
8 Gauterius]
CDEFL
{J.l6T)R{J.177v),Gauterinus
BBb.
* Hor.Sat.11,3,8^-6.
c Ov.Met.
IV,214.
e Hor.Epod.
V,9-6o.
*Ov.Met.
V,383-4.
1Ov.Met.
11,76-8.
bEzech.
34,14.
dCant.
1,11.
1loan.12,3.
hLuc.Phars.
I, gyy.
66
11:37:49 AM
11:37:49 AM
* Psa. 40,8.
68
11:37:49 AM
11:37:49 AM
11:37:49 AM
2exore
BFG.
*corruptio
noneritCD,eritFG.
mutacionis
6om.B.
8herebat
herebat
DE.
C,dubitabat,
a Prud.
79-60.
Psych.
c Cato,Dist.II,prol.2-3.
e Rom.
10,17.
b Tob.6,.
d Luc.Phars.
III,473-4.
1Luc.1,77.
71
11:37:49 AM
bum tercie et facitpreteritum'liv et supinumhabet 'litum', ut rcircumlita tela veneno"1et rursus 'linio/linivi/lini
tum'1 [f. i4rb] quarte.
Item 'accerso/accersere'tercieet 'accersio/accersire'quarte. Lucanus in
a. Oratius in
primo rtotoque2 accersitus orbe quo gens queque prit"1
rsi
melius
accerse
vel
habet,
quid
primo Epistularum
impriumfernb.
et
et
et
'Liquo/liquas'
'liqueo/liques'
'liquor/liqueris' 'liquesco/liquescis' 'Labo/labas' et 'labor/laberis'.'Lacrimo/lacrimas,memoro/memoras, verso/versas,
accepto/acceptas,recordo/recordas'neutra,ut rHector
ut3 Hesione nomen casusque recorda10,et 'lacrimor/lacrimaris,
memo-
bHor.Ep.I,s,6
dEccli.
7,40.
Num.
20,13.
11Luc.Phars.
V,784-5.
* Hor.C. IV,3,4.
72
11:37:49 AM
2compello,
-asetom.BF.
4 om.BFG.
6om.BFG.
8 etsido,
-isom.B.
10l habet
om.BFG.
a Exod.
11,7.
c /Beg.i2,2.
luv.Sat.XV,124.
*luv.Sat.Vn,3i.
bOv.Met.
I,i io.
dLue.Phars.
11,572.
fHor.p.I,,19.
hBoth.
Cons.
III,M.9,25.
73
11:37:49 AM
2paritibus
B.
4repuli
B.
6om.B.
8om.BFG.
10om.D.
12Forban
B.
a Prise.
aram.
Inst.
1,33.
c Ov.Met.
11,34.
e Prise.Inst.gram.
IV,40.
bLuc.Phars.
I, 237-8.
dOv.Met.
iy,SS-S7'
7+
11:37:49 AM
2insciorum
CDE.
4om.BFG.
6masculina
B.
8i.e.herba
B.
quedam
a Gen.2,8.
c Stat.Theb.
111,242.
bGen.2,16-7.
dHor.C. III,i,i.
75
11:37:49 AM
2deusadd.D.
+om.B.
6om.DE.
bEzech.
1,6.
76
11:37:49 AM
2adiectione
B.
4superexcellit
CD.
6dominante
B.
8incolumis
BDFG.
77
11:37:49 AM
2om.B.
4sustento
CDE.
6om.B.
8i.e.castus
add.CDE.
i possunt
B.
* Gen.2i,io; Gal.4,30.
0loan.12
loan.18,28.
b/Cor.io,2$.
dPrise.
Inst.
VII,
gram.
40.
78
11:37:49 AM
ut non contaminarentur11
. Unde Pilatus rnumquid ego Iudeus sum? gens
tua et pontficestui tradiderete mihi1a. Non enim Iudei, sed2 gentiles
crucifixerunt
Iesum. Unde illud rnobisnon licet interficere
,
quemquam"1**
nam milites presidis crucifixerunteums. Item evangelium in vigilia
sancti Iohannis Baptiste,quod est rfuitin diebus Herodis, regis Iudee,
sacerdosquidam"1
c-*, non habet 'sequentia sanctievangelii', sed 'initium
sancti evangelii', nec 'in ilio tempore'. Item ubis legitur secundum
d, nec ibi
Marcum rfuitIohannes in deserto predicans"1
'sequentia' sed
'initium' legendum.
Item 4sub' mutat b in c: 'succurro, succido, succentor, succino,
4
succendo'. Et ob' : 'occurro, occido, occasus, occiduus, occiput';
b inf : 'offero,suffero'; b in g : 'suggero,oggannio'6; b in m: 'summitto,
summissus,summovet,summotus'; b inp: 'suppono, supplico, suppar?,
"manica est linea longissimaet8 crispatarugis" - Lucanus in secundo
e rsupparanudatos cinguntangusta lacertos"1
oppono, oppando, ut
rcornibusoppansis1f.B ante d, r, s, t non mutatur,ut 'subdo, obruo,
subsisto,obtinet,obtempera. In simplicibusb ante t non habetur,sed p,
ut 'optavimus*,optimus,bap [f. 17ra] tismum'. Nam 'obtusus, obticuit,
subtilis,subter' ideo b habent, quoniam componuntur.
Mirarisoient pueri, cum per x et p et c scriptumChristus'vident.
Sciantergo quoniamx latinmc grecumest,et p latinmrgrecumest et10
c latinorums grecorumest, et sicdiciturper11ers 'Christus'. Et latinm
h cum figurasit ista H, tune e grecumest, quodestin IHS' et 'IHRLEM'.
Nam vicium faciuntqui per hanc figuramh in 'Iesus' et Jerusalem'12
scribunt.
Similitervicium faciuntqui in 'Iesus' et Jeremias' et 'Ierusalem'
h in capite ante i ponunt. Nam aspiratio ante i vel u, cum consonantes
sunt, Prisciano teste poni non potest. Poniturautem" ante vocales et
minimumsonat, hoc est: ante vocales debilitaturaspiratio, ut 'habito,
hereo, hirundo, homo, humus, Hylas', sed 'abundare, abii ideo non
1sedmanducarent
2sedetBFG.
pascaadd.D.
3om.fi.
4quod. . .quidam
ora.fi.
5ora.fi.
6oggamnio
D.
BDF,irrideo
, i.e.irrideo
suprascr.B
I suppara
8om.fi.
fi.
9optivus
i om.fi.
DEFG.
C,optativus
II om.BDFG.
12Iehrusalem
BD.
13ora.fi.
a loan.18,3c.
b loan
. 18,11.
c Lue.I,.
dMarc.
1,4.
e Lue.Phars.
f Prud.Psych.
11,367.
410.
*Prise.
Inst.
1,20.
gram.
79
11:37:49 AM
11:37:49 AM
2om,BFG.
4mutavit
D.
6om.BFG.
8repuli
B.
iohabuit
CEF.
" d duoBCF.
i4dupplicem
BFG.
Videsupra
Aimer.
(2),pp.68et69.
8l
11:37:49 AM
tam "ille qui plorat" quam "ille1 propter quem ploratus agitur", unde
Otto in sepulchro Pro- [f.17vt>]consulis rflebilisin tumulo sepelitur
Humeris2 isto"1. Oratius in Liricis rmultis ille flebilis occidit, nulli
a. 'Formidulosus' tam "qui timet" quam
flebilior quam tibi, Virgili"1
"qui timetur". Oratiusin Liricisrseume scorpius3formidulosusaspicitnb.
'Mestus' tam "qui habet tristiciam"quam "ille pro quo habetur".Oratius
in Heroicis rflentibushinc Varus discedit mestusamicis10. 'Ultus' tam
"ille qui punit" quam "ille* qui punitur". Oratius in primo Carminum
rne* sinas Medos
equitare inultos te duce, Cesar1d. 'Emulus' tam "qui
invidet"quam "cui ab alio invidetur",ut in secundo Regum rtransferam
4
regnumde manu tua6 et dabo David, emulo tuo1e. Alumnus' et "qui
nutrit" et "qui nutritur". Amicus' et "qui amat" et "qui amatur".
'Hospes' et "qui recipit" et "qui recipitur". 'Calix' tam "vas" quam
"potus", ut rcalix aureus in manu Pharaonislet rcalicem meum bibes . 'Fenestra' vel 'ostium' vel 'porta' tam "foraminaper que intratur"
tis"1
quam "ligna quibus clauduntur". Cum enim dicitur 'aperi' vel 'claude
ostium' non tunc ostium nisi foramendicitur et rqui non intratper
et rhec porta Domini, iusti intrabunt
et raperiensfenestram"11
ostium"111
eamnk.
per
hoc est "percontrarium",ut a 'libet',
Fit et dirivatioper antifrasinm,
idest "placet", 'libitina', "feretrumest ubi portaturmortuus". Oratius
n.
in secundo Epistularumrnil dicunt?sanctumnisiquod Libitinasacravit"1
A 'specio' inusitato 'specus', a 'bono' 'bellum', a 'luceo' 'lucus', a
'parco' 'Parce' "que nulli parcunt"8,ab 'humeo' 'humus', cum nomine
proprio sit arida, ab 'esum' 'esurio', a 'cogo' 'cogito', a 'dico' [f. i8ra]
'dicto'9, a 'traho' 'tracto'.
Varietatesist et cetere disturbarepueros solit sunt10.Cum enim
videntnunc per n 'contentus', nunc per metp 'contemptus',distinguere
vix habent. Est autem a 'contineo' per n sufficiens11
'contentus' et a
1ipseCDEFG.
2Hunerius
Hunericus
D,Humerius
,fonasse
C,Huneris
(ca420-484).
4ipseCD.
3om..
6Saul. . .suoCDEFG
5neuCDEG.
.
8parcit
7ducunt
B.
CDE.
10om.BCDFG.
9a dictodicoBFG.
11om.CDE.
bHor.C. H,17,16-7.
Hor.C. I, 24,9-10.
dHor.C. I, 2, i.
Hor.Sat.I, g,93.
fkr.s i, 7 II Reg.3, 10.
hloan.10,i .
Matt.
20,23.
kPsa.117,20.
1 Gen.8,6.
nHor.Ep.H,i, 49.
mcf.Isid.Etym.
I, xxxvii,
24.
82
11:37:49 AM
2om.BFG.
*tis.
a Ov.Met.
.
1,691
c Ov.Met.
I, 642.
e Ov.Met.
I, 305".
*Ov.Met.
11,509.
1Luc.Phars.
II,612.
bOv.Met.
IV,329.
dOv.Met.
IX,613.
' Hor.C. IV,6,6.
hOv.Met.
III,61.
83
11:37:49 AM
LECTORIA]
2s .
4om.BG.
6om.B.
8notandum
om.DE.
. . .secunde
10aitCDEFG.
12solebant
DE.
* Maxim.
I, 9-60.
Eleg.
e Videsupra
Aimer
(1),p. 130infine.
b/Reg.9, 20.
84
11:37:49 AM
post quarta o, ultima sit u ; aut cur post a sit1 b, post c, post quarta d.
Cum sont a, os apertumtotumtenetur;
cum e profertur,os ab apertione retrahitur;
in faucibus;
i substringitur
0 sonat in palato ore ad rotunditatemcollecto ;
u sonat forisin labiorumsummulo pene clauso2.
Aliter:
a sonat in pectore ;
e perstrepitin gutture;
1 tenetursupra gutturstrictisfaucibus;
0 ascendit sonans in palato;
u de3 labiis egreditur.
Igiturlitterasnaturaordinat,non voluntas.
Et nota quod litteranulla sonarepotest ore toto aperto nisi solum a, sed
et hec vox primaest in cunnis*vagientissinfantuli,unde illud ra a a nescio
loqui, quia puer ego6 sum1a.
Item a vox sonat forasexiens?;
b ad labia revertitur;
c inter dentes sonante linguaformatur;
d interiusad dentes8retusa lingua illiditur;
e ad intimagutturisretrahitur.
Sed et ab his desistamus,ne forterusticanumiudiceturde talibusagi.
Aimericumme iuvenem canitote#,Camene^.
Ordine tu prima descendenssemper ad ima,
sola, volo, Musa nunc desis hinc Arethusac;
assintsed relique, parti studeantet utrique
prose metroque, quoniam delector utroque.
Alta petendo10mea consurgatCalliopea
attollendo meum nunc in sublime coturnumd.
Non Urania desis mihi, flagito,diae.
1om.BCEF
.
3om.B.
5fagientis
B.
1om.B.
9 canitore
G.
BF,cantore
2clausa
BF.
*cunis
BG.
6egoadd.G.
8om.B,
10petenda
D pendo
BFG.
1er.i ,6.
bcf.Versus
deIXMusis
, ed.Hurlbut
1932,p. V,vs1.
c cf.Versus
dItem
deIXMusis
inVersus
deIXMusist
vss19-20.
, vss3-4.
Item
inVersus
deIXMusis,
vs17.
8y
11:37:49 AM
2canta
BDFG.
4metricus
om.BF.
6similis
FG.
8claustrum
C.
10om.BCDE.
12sinomium
B.
14dixisset
CEFG.
a Item
inVersus
deIXMusis
, vs..
c cf.Versus
deIXMusis
, vsi6.
Eccl.I, 18.
b Item
inVersus
deIXMusisy
vsi.
dGysseiing
i960,II,p. 911.
' Donat.
Ars
I, 2.
gram.
86
11:37:49 AM
11:37:49 AM
2salibris
fi.
4iudicetur
FG.
fi,iudiceretur
6om.BFG.
8finis
tantum
textus.
D, sequuntur
particulae
10om.Bru.
om.BFG
.
14corripientur
CEF.
16om.BFG.
1801n.fi.
* Ov..Am.
704.
88
11:37:49 AM
2om.B.
*choreis
.
6multociens
Aimer.
B,sedvide
(2), p. 68.
8 scribenda
CEFG.
a Hor.Ep.II,2, 71.
0Prua.Psych.
687-8.
Luc.Phars.
VIH,697.
* Verg.
Bac.VI,1-2.
1 Verg.
Bue.VIH,9.
mGen.17,17.
bOv.Met.
I, 33.
dOv.Met.
I, io.
Ov.Met.
III,in.
hHor.Sat.I, 2, 32.
kPrise.
Inst.
XV,24.
gram.
89
11:37:49 AM
enim apud vete- [f.2orb]res legiturro amice, ex multis mihi une chephalion1a transcensiveper abusionem dicitur. Et ut illud in Terentio
ripsusI est ipsissimusnbunde adhuc neutrumnon in d sed in m more
nominumin us finitur.Producunturitaque genitiviin ius2 in lectione,
licet in metro indifferenter
ponantur^preter 'alius' quod, cum genitivus
est, corripi nunquam* potest, ut cillius, ipsius, istius, unius, ullius,
nullius, solius, totiuss, alius'. Quodsi r habuerit, corripitur 'utrius,
alterius'. Genitivi quinte, si in penultima consonantem habuerint,
breviantur,ut 'rei, spei, fidei,plebei, fame ; si consonantecaruerint,
longa, ut 'illuviei, ingluviei, cariei, esuriei, temperiei, segniciei,
materiei, luxuriei, nequitiei, effugiei, pauperiei, maciei, scabiei,
rabiei, requiei, aciei, faciei, glaciei, barbariei, congeriei, facetiei6,
seriei, speciei, saniei, planiciei, cesarie.
Cetera itaque nomina aut verba quecumque latina breviantur,ut
'purpureus, vitreus, marmoreus,arboreus, luteus, croceus, erroneus',
ut illud in TripertitaHistoriartu, imperator,erroneumillum ducis??1c,
'aculeus, censorius, pastorius' - Ovidius in secundo rtempus erat
- 'uxorius' - Oratius in
quo te texit8pastora pellis"10
primo rIlie
dum se nimiumquerentisiactatultorem. . . uxoriusamnis1e - 'sororius'
- Ovidius rut
que sororia oscula saltem dant^"1* 'sagittarius,emissarius, caprarius, erarius, ferrarius10,lignarius', ut Ioseph, Marie
sponsus, qui 'faber lignarius' dicebatur. Nam 'faber' magis ad lignum
quam ad ferrum pertinet [f.2ova], unde, cum11 absolute ponitur,
'lignarium' dicimus12.Unde IohannesCrisostomusin Expositione super
Mattheum^ Ioseph 'lignarium' dixit. Et Oratius in primo Sermonm
rolim truncus eram1* ficulnus, inutile lignum, cum faber incertus
scamnum1*faceretne Priapum, maluit esse deum1^. 'Teleonarius16',
fornicarius,spatarius,unde in Dyalogo ret statimspatariumregisspiritus
1ipsius
BFG.
3sed. . .ponuntur
.
5tocius
Aimer.
,sedvide
(2),p. 68.
7dicisCE.
9detCE.
11om.B.
13Marcum
B.
15om.B.
FG.
ylignum
2iniusgenitivi
.
4 nusquam
BCFG.
6barbariei
. . .facetiei
om.B.
8texiBF, tetrix
G.
10caprarius
. . .ferrarius
om.BF.
12dicitis
.
14erat.
16telonearius
.
a Plaut.
io (Prise.
Inst.
Friv.
Inst.
Ill,3).
V,77). bPlaut.Trin.
988(Prise.
gram.
gram.
frgm.
dOv.Met.
c cf.Cassiod.
Hist.
II,680.
VI,36.
trip.
fOv.Met.
Hor.C.I, 2, 17-20.
IV,334-5.
*Hor.Sat.I, 8, 1-3.
90
11:37:49 AM
c
nequam invasit1a. Laurea, aurea, ocrea, galea, tinea, vinea, natatoria
"locus natandi", cremorium "ubi adeps ardet", fossorium1,lotorium
"vasad lavandum",erarium,sacrarium,donarium,cellarium2,collarium,
lumbarium,territoriuma 'terra' non a 'tero'3.
[De A anteCJ*
In primis a ante c brevis, ut 'acies, macies, facio, acus, lacus, caco,
cacabus, paciscor, baculus, placet, tacet, iacet5, spacium, iacit6, acerra,
lacerna, acer arbor, macero7, lacero, facies, faces, acernus8,macedo9'
Excipienda 'Bachus, bachai,facundus,machina,placo, placatus,pacis10,
acer pro fortis11,
Dacus, Tracus'. Cetera breviantur,ut 'facecies,facetus,
acuo, acutus, acetum, vaco'. Nam 'bracce, bacca, saccus, vacca' positionemhabent.
In penultimisa ante c brevis, ut 'complacet, adiacet, Callimacus,
simoniacus, demoniacus, zodiacus idest circulus quo curritsol, bebriacus12, Hirtacus, Simacus, Inacus, monachus, farmacus, egyptiacus,
alacer/alacris, Partiniacum et Partinium, liziniacum et lizinium13,
parisiacuset parisius,stomachus' Excipiunturhec triaque longa sunt1*:
'cloaca, opacus, toraca' Obliqui tercie producuntur: [f.2ovl)] audax
audacis, pertinax/pertinacis,pervicax/pervicacis,contumax/contumacis1*, efficax/efficacis16,
fallax/fallacis,tenax/tenacis,loquax/loquacis,
iocax/iocacis, mordax/mordacis,procax/procacis,verax/veracis,sagaxj
sagacis,vorax/voracis,edax/edacis,salax/salacis17'- Oratius racciditut
bquidam testescaudamque salacem18demeteretferro1
'fugax/fugacis,
- Ovidius
sequax/sequacis,capax/capacis'
raccipiuntlatices funduntque
capacibus urnislc
'rapax/rapacis,minax/minacis,dicax/dicacis' dOratius in Poetria1^ rdicaces20satiri"1
'ferax/feracis' Ovidius in
primo Metamorphoseonret quoscumque dos umbrosossilva feraxque
rus habet1e - pugnax/pugnacis'Ovidius in primo rcumque ignis sit
I fusorium
2sacrarium
B.
. . .cellarium
om.B.
3terreo
4dea antec iamdicamus
CE.
inprimis
sillabis
G.
5om.F.
6iacor/iacit
F.
7om.CE.
8om.BFG.
9om.C.
10placo,pacis,
CE.
pacatus
II forti
12bebriacus]
B.
ebriacus
BFGt
CESl,hebraicus
S2.
13om.E.
4quelonga
sunt
om.B.
15om.BFG.
16efficis
B.
*7falax,
i8falacem
-acisB.
B.
19inLiricis
20dicacis
arteC.
B.
,inlibrodepoetica
a cf.Greg.
b Hor.Sat.I, 2,4^-6.
M.Dial.II, 14.
c Ov.Met.
dHor.A.?.22-6.
III,171-2.
e Uv.Met.
I, 693.
91
11:37:49 AM
2Simila
cisBFG.
4 Crocom
G.
BF,Crocos
6Rassacis
EFG.
C,Rasacis
8Heldada
.
10infernum
BF.
12dea anteg inprimis
sillabis
G.
*Ov.Met.
I. 412.
c Lisorius
4.
frgm.
Ov.Met.
IV,283.
( Lisorius
19
Jrgm.
1 cf.Aimer.
(2),p. o.
bLuc.Phars.
I, 398.
dOv.Met.
IV,337.
fLuc.Phars.
H,637.
hLisorius
20.
frgm.
kVerg.
Aen.
VIH,648.
92
11:37:49 AM
11:37:49 AM
2om.BFG.
*om.B.
6dea anteminprimis
sillabis
G.
8flamur
B.
bPrud.
Psych.
293..
dPsa.104,30(var.).
94
11:37:49 AM
amenus,amurca,ametistus'.Excipiuntur'amentum,lamina,lamentm'.
In penultimismasculini et femininia ante m brevis,ut 'Orcamus,
adamas, Attamas, calamus, talamus, bigamus, digamus1,monogamus,
trigamus, Piramus, Pergamus, Carcamus2, Semiramis' Commune
'infamis' producitur. In neutro producitur, ut 'spectamen, spiramen,
peccamen, solamen, iuvamen, conamen, examen, velamen, epigrama,
tymiama,ligamen, foramen,purgamen, luctamen, curvamen, [f.22ra]
hortamen, sinuamen, gestamen, tutamen^, fundamen,libamen, certamen, obluctamen, liquamen, dictamen, temptamen, modulamen,
moderamen'. Et hec in tercia invenio. Ceterum in secunda 'hoc balsamum' corripitur.
In verbis a ante m producitur, ut 'exclamat, diffamai', preter
'adama. In obliquis unius corripitur'circundamus, venundamus'. In
ceteris producit, ut 'iocundamus, secundamus,emundamus,doceamus,
legamus,audiamus, eamus'.
[De A anteN]*
In primis dissillaboruma ante n longa, ut 'pais, granum, sanus, lana,
, gana "taberna"est,
canus, canet, lanugo,Ianus,ianua, phanum,profanuss
vanus,
anus,
anulus,
anellus,
rana,
planus, planicies, canicies,
ganeo,
canalis'. Nam hec a dissillabis longis longa sunt. Excipiuntur 'anus
quarte, manus, canis, cano, anas' (avis est domestica sicut anser). In
polisillabisa ante n brevis,ut 'animus, ganea, lanio, sanies'. Excipiuntur
dirivata ex longis.
In penultimis primitivorum corripitur6,ut 'Clibanus, Libanus,
Rabanus, Rodanus, orphanus,Stephanus,Eridanus,Occeanus, Caimana,
Salmana,Sequana, timpanum,lagaa, lipsanumidest "vas quo defunctus
ponitur", organum'. Dirivativa longa sunt, ut 'Germanus, Campanus,
Romanus, Hispanus, Nolanus, Thebanus, Camanus, Silvanus, Sillanus,
Montanus,fontanus,Albanus, decanus, precanus, subsolanus,antelucana, Lateranus, veteranus, Toletanus?, Tolosanus, Constan- [f.22rb]
tinopolitanus,Pompeianus, Spartanus, Siracusanus, Noranus, insanus,
vesanus,publicanus, rusticanus,septimana,Marianus, (a 'caneo', non a
'cano', longumest) 'Vaticanus', Numentanus,Beneventanus,Lavicanus,
1cf.Aimer.
(2),p. 71.
3om.BFG.
5om.BFG.
7Tolotanus
B.
2om.BFG.
4dea anteninprimis
sillabis
G.
6corripiuntur
FG.
9S
11:37:49 AM
Terentianus,Virgilianus,Ovidianus1,Oratianus,Salustianus,Boecianus,
Christianus, Stacianus, a greco 'pagos': 'paganus' - Persius ripse
a (pagos yiMa est; 'paganus'3
semipaganusad sacrandum carmen2"1
a
autem
nomen viriqui ex nomine
"villanus"),'Garganus' 'Gargane' (est
Oratius in secundo Sermonm
suo silve illi et monti nomen indidit)
nemus
item rGargani querceta
omne1b,
rGarganum mugir putes
laborant10 'Hircanus, Herodianus, Arrianus, Constantinianus,
Lucanianus, metropolitans' et omnia propria qu habent i in antepenultima: 'Emilianus, Quintilianus,Maximianus,Priscianus,Dacianus,
Quintianus, Avianus*, Sebastianus, Fabianus, Martianus, Adrianus,
Anianus,Iulianus,Gordianus,Gratianus,Lucianus,Valerianus,Bibianuss,
Valentinianus6,Felicianus, Martinianus7,Iustinianus,Alpinianus,Tiburtianus, Iunianus, Aurelianus,Ciprianus, Damianus, Victorianus,Flavia, Crispinianus,Troianus, Potentiana,Diana'.
nus, Austriclinianus8
Nomina tercie producuntur,ut 'inanis, immanis,Tigranis,Garganis, Iordanis,Mediolanis, Nicanor, lupanar', preter'Taranis'. Lucanusin
secundo ret Taranis^ Scitie non mitiorara Diane"1d. Verba producuntur
'insanit, ema- [f.22va] nat, evanet10,precanet', sed ex 'maneo' composita breviantur.Similiter obliqui producuntur 'Titan/Titanis,pean/
peanis'.
[De A ante? J11
In primisa antep brevis,ut 'caput, capio, capillus,apertus,apricus,apella, sapiens, tapetum, caper, aper, dapifer,rapina'. Excipiuntur'pape,
papa, papus, papas, papia, papilla, crapula, mapa, mapalia12,vapa, lapa,
saphirus,papilio, rapa, vapulo, Apis13'.
In penultimishorum producuntur'sinapis, Priapus, Messapus', ut
rpectuspurgaturysopo cerebrumquesinapile ; Virgiliusrat Messapus
equum domitornf. Cetera breviantur, ut 'Ephaphus, alapa, agapis,
gausape'.
I om.BFG.
3pagos
. . .paganus
om.B.
5om.fi.
7om.BFG.
Tiranis
fi.
II dea antep inprimis
sillabis
G.
*3om.BFG
.
* Pers.Prol.6-7.
c Hor.C. H,9, 7.
e Lisorius
26.
Jrgm.
2carnem
BFG.
*Dacianus
. . . Avianus
om.BFG.
6Valentilinianus
fi.
8Austiclinianus
fi.
10emanet
om.E.
BFG,
12om.BFG.
*4adfi.
bHor.Ep.II, i, 202.
dLuc.Phars
. I, 446.
Verg.
Aen.
VII,691.
96
11:37:49 AM
[De A anteQJ1
A ante q in primis brevis, ut 'aqua'. Similiter et in penultimis, ut
'Tanaquil, adaqua, preter 'nequaquam'.
[De A anteR]2
In prioribusdissillaboruma ante r brevis,ut 'caro, parum, pharus,Lares
idest "domus", mares/maris,
par*/paris,haracum eststabulumporcorum,
dare, baro, paro, aro, Maro' Excipiuntur'claras, carus, Varus, carex,
varex, et varica (sed 'varicosus' corripitur),harum, quare, stare, nare,
flare,fariss,naris, ara' Sed 'aruspex' corripit6a ante r quamvis sit ab
'ara'.
Polisillababreviantur,ut 'maritus,parasitus,paradisus,arista,arena,
Parius, pario, caries, paries, farina?,aries, varius, Marius, Marinus,
4
carina8,Darius', sarioI0' Excipiuntur areo, area, glarea, caritas11,pareo,
Nanda'12.
In penultimispri- [f.22vb]mitivoruma anterbreviatur,ut 'cantaras,
Tartarus,barbarus, Cillarus, Ismarus,Icarus^, damaris,hilaris,eucaris,
Araris,Sisara, Patara, capparis, taratantara,preter 'tiara' idest "mitra".
Dirivativa producuntur,ut 'amaras, avarus, regularis,popularis, singularis, talaris, vulgaris, lunaris, molaris, auricularis, particularis,canicularis, anularis, angularis, Balearis, secularis, articularis, iocularis,
peculiaris, sotularis,vincularis,altare, collare, lumbare'.
In obliquis dirivativorumsimiliter longa, ut 'torcular/torcularis,
exemplar/exemplaris,coclear/coclearis, specular/specularis,laquear/
Primitivabreviantur,ut
laquearis, calcar/calcaris,subligar/subligaris*.
'iubar/iubaris,nectar/nectaris,bachar/bacharis,impar/imparis,dispar/
disparis, compar/comparis,suppar/supparis'. Penultime propriorum
breviantur,ut 'Cesar/Cesaris, Bostar/Bostaris'.Producitur1*'Caspar/
Casparis'.
[De A anteS]15
I dea anteq inprimis
sillabis
G.
3mares
BCEFG.
5flaris
BFG.
i om.B
.
om.B
.
II om.BF.
13Incarus
.
13dea antes inprimis
sillabis
G.
1dea anterinprimis
sillabis
G.
4pares
CE.
6corripitur
B.
8caprina
BCF.
10sanioB.
12areo,caritas,
Naricia
om.E.
pareo,
14om.CE.
97
11:37:49 AM
11:37:49 AM
ante F]4
11:37:49 AM
meo"1*-
'coma/comatis,celeuma/celeumatis,paradigma/paradigmatis,
porisma/po- [f.23vb] rismatis, dragma/dragmatis',ut ratque trahit
piscem gerulum didragmatisauri1b. Dicitur femininumet prime1
.
'dragma/dragme'
Sciendum quoque quod d inter duas2 vocales in ad composito
debilius sonet, ut 'adeo, adimo, adigo, adhereo, adhibeo, aderat,ades ;
si d vero interpositaextiterit,tunc soni sui virtutemplenam, ne forte,
quia per se sola est, adnichiletur,habebit,ut 'redundo, redimo, redigo,
redeo, proderat,prodes.
Sciat quoque lector quoniam sensus est alius, cum genitivus suptur
poni
comparativogradui,ut rspes,fides,caritastriahec, maiorautem
horm est caritas10,hoc est "maior istarumtriumtercia est caritas"; et
alius sensusest cum supponiturablativus.Si enim diceretur'maior his',
quartumintelligeretur,quod tribusistis maius esset. Sic aliud est dicere
'currit equus in* pratum' per accusativum,hoc est "de forisveniens
'
n
pratumintrat et aliud per ablativum currit in prato', hoc est "deintus
intra pratum curritper herbam ludendo". Sic 'abit in consilium', hoc
est "vaditaudire quid sit consiliumwet*per ablativumrabitin Consilio"10,
hoc est "consentiensmanet in Consilio Et aliud rqui ambulai in lege
Domini"1
per ablativum,hoc est "qui habentes legem custodiuntearn
opere" et aliud per accusativum 'ambulant in legem', hoc est "non
habenteslegem acci- [f.24] piunt legem"s.
Noverit quoque lector meus fierirelationemdecernmodis, hoc est
ad seriem, ad expositionem, ad subauditionem,ad6 resolutionem,ad
ad similitudinem,ad collectionem,ad transcensionem,
interpretationem,
ad comparationem.
ad numeri transfusionem,
relatio
ad
ut rest locus in carcere quod Tullianum
Fit
seriem,
[1]
vocatur1'. Nam 'carcer' Priscianos teste tam masculinumquam neutrum
est. Bene ergo diciturquod carcer Tullianumest vel suppliciumvel locus
supplicii.
[2] Ad expositionem, ut rgaleamsalutisassumiteet gladiumspirivel rgenucurvantesomnia"11,
idest "angeliet
tus, quod est verbumDei"111,
homines
2duosB.
1Dicitur
etfemininum
C.
prime
4om.B.
3imB.
6et.
s etaliud
. . .accipiunt
om.E.
legem
Gal.6, 17.
bSedul.Car
m.Pasc.III,316.
c /Cor.13,13(Vet.lat.).
d Psa.i, i.
f Sail.Cat.sSt3*
Psa.118,i.
hEph.6, 17.
* Prise.
aram.
Inst.
V, 16.
1 Hymn.
alme
siderum
Conditor
, Rep.
3733,3734.
hymn.
IOO
11:37:49 AM
continuabitur
VanHoutenlaan4
1om.B.
2exponit
CE.
* Prise.
Inst.
V,8
gram.
Verg
Aen.
I, 73.
Matt.
28,i.
Luc.8,g; 11-12.
1 Psa.86,i.
mGal.3, 17.
0Ov.Met.
I, 292.
* Hor.Cn, 6, g.
dloan.14,24.
' Exod.
3,2.
hloan.7,49.
kPsa.18,4.
"Eph.3, 13.
PHor.Epod.
VIII,7-8.
IOI
11:37:49 AM
Reviews
unterMitwirkung
vonH. DahlMittellateinisches
, hrsg.vonK. Langosch
Jahrbuch
H. Walther,
VII, 1972(A. HennVerlag),
mann,C. Minis,A. nnerfors,
J.Szvrffy,
DsseldorfKastellaun
316pp., D.M. 34,00.
Ratingenle nomdu regrett
Surle titre,dansla listedescollaborateurs,
F. W. Lenza t
le spcialiste
bienconnude l'hymnologie
mdivale.
parceluide J.Szvrffy,
remplac
le nomde H. Walther
Enrevanche,
fois.Unenotedudernier
pourla dernire
yfigure
la p. 31fnousapprend
mrite
l'universit
de
moment,
professeur
que ce savant,
le
est
un
trs
1
Aussi
l'on
mort
.
avanc,
197
4
septembre
que
ge
longtemps
Gttingen,
sesIncipit
etsesProverbia
susciteront
etreconnaissance.
le latinmdival,
tudiera
respect
Ein Schmuckmittel
dermittellateinischen
Articlesde fond:J. Szvrffy,
:
Strophen
" in der
A.
ss
zu
;
nnerfors,
Zeilenentlehnung Hymnendichtung
Philologisch
"Regelmszige
zu Amarcius
Antike
Strabo
Motive
c.a., Nachtrge
; O. Zwierlein,
; D. Schaller
Walahfrid
beimArchipoeta
undim aLigurinusn
in
; D. Kuijper,Archipoetica
duo;I. Short,A study
in
XVI
and
Latin
its
(XII- centuries);
J. Ehlers,
persistence
legend
historiography
Carolingian
derGeschichtskonzeption
von
"Historia",
"tropologia"
-exegetische
Hugos
"allegoria",
Grundlagen
Ganimedis
etHelene
Edition
mitKommentar;
St. Victor;
R. Lenzen,"Altercatio
", Kritische
- einGesprchsPaulus
"Latinum
studentibus"
G. Streckenbach,
Niavis,
pronovellis
ydeoma
bchlein
des15. Jahrhunderts
II.
ausdemletzten
Viertel
undmittelC. Minis,Deutsches
Parmiles comptes-rendus,
je signalenotamment
imMittelalter,
lateinisches
II. Trsbienvenussontles adSammelbesprechung
Schrifttum
et J.Stohlmann.
denda(22 pages)vauxInitiade H. Walther,
parD. Schaller
J.E.
J02
11:37:54 AM
Une lettre
autographe
de Jean
Thenaud
PIERRE GASNAULT
11:36:21 AM
11:36:21 AM
exprime Yamiral Chabot qui avait demand pour lui Vabbaye SaintMartinde Pontoise - ce qui n'eut pas d'effetcar l'abbaye n'tait pas vacante1- la confiancequ'il mettaiten lui pour lui faireobtenirun bnfice
ecclsiastique. Or, Thenaud avait dj obtenu, au plus tard au dbut de
i3o, l'abbaye de Mlinais2. On a conserv, sous formede copie, le
procs-verbal,dat du 16 fvrieri 30, n.St., de sa prise de possessionde
l'abbaye^ et, le 6 novembre 1^32, Franois Ier mandaitau trsorierde
de 300 livres tournois "maistre
son pargnede verserune gratification
de Melignetz ... en faveurde
aumosnier
du
et
abb
JehanTenaudy,
roy
ses bons et agrablesservices"4. Il est croire que JeanThenaud qui, le
ier aot 15:33, rsidait toujours Angoulme n'tait pas satisfaitde
l'abbaye de Mlinais, laquelle d'ailleurs il ne fait aucune allusions,
soit qu'il y ait prouv des difficultspostrieurement sa prise de
possession,soit qu'il en ait trouv les revenusinsuffisants.
Nous ne voudrionspas nous tendre plus longuementsur ce document laissant d'autres plus comptentsque nous et M. Engels en
premier lieu le soin de commenterles renseignementsnouveaux qu'il
apporte sur l'activit littrairede JeanThenaud.
"Mon tres illustre et tres manifiqueseigneur,si treshumblement que je puis a votre bonne grace me recommende.
Mon seigneur, aprs avoir mis et rdig par escript soubz
briefvetde parolles vos tres inclites majeurs et progeniteurs,
empereurs, roys et heroes, j'ay dsir trouver comme fistEnee
une Sibille ou Anchisespour me conduyrees Champs Elisees esperant la veoyr le long ordre de voz successeurs, lesquelz je croy
surmonteren gloyre et heur leurs ancestres et proaves trop plus
que les Romains ne surmontrentleurs progeniteurs troyans,car
riensne vous deffaultd 'imperialle excellence, forsle tiltreet nom,
veu que vous heritez toutes excellences, vertuz, magnanime
prouesse, discipline militaire, richesses autentiques et renommee
1Sil'onencroit
laGallia
Christiana
Saint-Martin
dePontoise
, IX,Parisiis,
1759,col.260,l'abbaye
enfait,
vacante
le ieraot1^33,carl'abbJean
mourut
le 24oule 25juillet
de
tait,
Harencq
cette
Maislanouvelle
desondcsn'tait
anne.
sansdoute
Angoulme
le ieraot.
pasparvenue
eutpoursuccesseur
d'Escoubleau.
Jean
Harencq
Jacques
2J.Engels,
Notice
sur
Thenaud
Jean
1^29en1^30n.st.
(1),p. 103-10$.
Corriger
3Bibliothque
SainteGenevive
dansBibliothque
ms.67,document
nouv.
analys
nationale,
acq.lat.3059,f.i$2.
4Document
dansfranais
conserv
dansCatalogue
desactes
de
15628,f. 101, n 291etanalys
Ier,II,Paris,
1888,p. 236.
Franois
5Maissoncorrespondant
a crit
oufait
crire
audosdelalettre
n'ignorait
passaqualit,
puisqu'il
l'auteur
deMalynaiz
MM.
Thenauldi".
pourenidentifier
I05"
11:36:21 AM
106
11:36:21 AM
Notice sur
Jean
Thenaud
(3)
O)1
J. ENGELS
11:36:40 AM
11:36:40 AM
11:36:40 AM
Justice.
Le f. Ar est en blanc; au verso, la prsentation Franois Ier
le cordelier
signaleplus haut. Au f. Br, au-dessusde la miniaturefigurant
et Louise de Savoie "La fontainede toutes vertus", les trois cotes anciennes 248, 6809, deux cents cinquante huit. Au f. Bv, incipit de la
ddicace1:
L'an immdiatementpreteritet pass, (ma plus que tresillustre
dame, seppe perdurableet tigeincomparablement
precieusede T imet
tresxres
tienne
sacre
monarchie,
majest
puissance de
perialle
en
florist
vostre
rameau et
de
tresflorissant
France, qui
present
de
la
Dieu
de
filz
vivant,roy
France)
Franoys,par grace
augustal
desireuxde fairefoyde la perdurableet treshumbleobeissance que
vous doy, prins (en craincte et paour) ma plume ruralle pour au
des vertuz
, scelon
long traicteret mettre par escript les Triumphes
et
me
les
avoit
treshaulte
divisez.
vostre
que
glorieuse intelligence
Et par autant que la celsitude de la matiere et la divise d'icelle
requeroit bien cent Platons, Aristotes et Xenophons, aussi,
mains
craignantque le susdicttraictvintentreles tresvictorieuses
de vostresusdictAuguste,en qui tout le bien de la foy,de Minerve
et superhabundent,et qui, chascun
et de glorieuseproesseaffluent
jour, les turbes des orateurs, poetes et senateurs dedient livres
moultprecieux, enrechizet floretezde eleganset nouveaulxtermes,
pour herberger son tresserenissimenom ou plus hault lieu du
temple de perdurablerenomme comme cil qui est seul digne de
regner sur tous roys, je eu paour de parachever et plus grande
craincte de vous presenter ce que avoie escript de Prudence et
Force, que reduysoyescelon mon pauvre povoir la gloire perdurable de voz Apollo et Dyane, o tresfecondeet dive Lathone.
Toutesfoys,par la beneficencede Dieu et la vostre, me vint
1Jecomplte
Paris
difficilement
latranscription
dePaulin
accessible.
etcorrige
I, pp.287-9),
I IO
11:36:40 AM
11:36:40 AM
Chapitrepremier. Puis, incipit: Les glorieuxtriumphesde l'archiprince de la xrestient,monsr. le daulphin .... Explicit du trait et du
second volume (f. 16 1v) : ... en celluy terrestreparadis,de l'armonye
desquelles me esueillay..
La gense et F laborationdu Triumphe
des vertus
, exceptionnellement, furentlongueset difficiles.Quant la longueur,j'ai signalplus
haut1 que Thenaud s'y tait dj mis avant mme d'avoir achev la
, donc avant 1508/9; il y travailleraencore une
Margaritede France
dizaine d'annes. En cours de route, le Triumphe
des vertussubira une
double srie de modifications.En premier lieu, si les deux lments
exprims par le titre entraientdj dans le plan primitifconu par
Louise de Savoie, la trame sur laquelle ce triomphedes vertus sera
finalementprsent, est d'inventionplus tardive. Cela ressortdu fait
que la narrationcommence symboliquementen ii 2, l'anne du sjour
en Terre sainte. En effet,ce n'est qu'aprs son retour,comme F. Secret
l'a not2, que Thenaud pourra s'riger dans ses uvres3en Plerin et
Explorateurdu Paradis terrestre.
L'autre srie de modificationssuccessivement apportes par
Thenaud au Triumphe
des vertus
, concerne les deux volumesindividuellement, notamment le second. Quant au premier volume, les deux
traitsdont il se compose, Prudenceet Force
, paraissentds le dbut
invariablementconsacrs Marguerite(et sa mre) et Franois. Et
les modificationsultrieures, juger d'aprs les trois manuscritsconservs,n'ont pas t de grandeenvergure.
Quant au second volume, l'histoire primitivenous en est tout
fait inconnue. Nous ignorons combien de traits Thenaud entendait
crire de prime abord, et combien de vertus et quels membres de la
familledes Angoulmeil se proposaitde fairetriompher.Toujours est-il
et
que les personnagesauquels il songera plus tard pour Temprance
n'taient
encore
vers
ns
ou
bien
n'entraient
Justice
pas
pas
1508/9,
encore en ligne de compte. Le choix de ces personnagesprcisment
entranera pour le second volume un nombre de transformations,
provoques par les vicissitudesdes Angoulme.
Curieusement,ce sont les trois prologues-ddicaces*du premier
1Notice
Thenaud
(2),pp.140-1.
2Leskabbalistes
dela renaissance
chrtiens
, Paris,
1964,p. 14.
3D'unefaon
lesrapports
le Triumphe
desvertus
entre
et lesdeuxCabales
gnrale,
paraissent
beaucoup
plustroits
qu'onn'asignal
jusqu'ici.
4J'enai trait
dansLesddicaces
deJean
Thenaud
et
Louise
deSavoie
adresses
pluslonguement
au 97eCongrs
national
dessocits
Franois
|ier,communication
savantes,
Nantes,
mars,
1972,
estmise
aupoint
ici.
laquelle
I 12
11:36:40 AM
11:36:40 AM
11:36:40 AM
"
"triomphaient deux fillettes,presque encore des bbs. Le fait est
qu'aucun manuscritn'en est arrivjusqu' nous.
Thenaud se rend compte que, par suite des rigueurs de la loi
salique, le triomphedes Angoulmes'arrteraitnet FranoisIer, si le
roi venait mourirsans hoir mle (f. 3V):
En oultre, esperonspar son moyen l'yssue de troysaultresfleuves,
masculins. Desquelz le premier s'approche de l'Orient; qui ja de
foyet sacrementde baptesme se munistpour que il introduyse
ses
futurs
frres
et
Charit
avecques
par Foy,
Esperance ensemble,
par exemplarit toute la postritd'humaine nature au paradis
.
celeste, comme j'escriprayou Traictdu Paradiscleste
cette
Sous
claire.
Essayonsd'interprter
phrase peu
l'allgorie de sept
fleuvescoulant du paradis cleste, l'auteur exprime l'espoir qu'il natra
au roi troisfils.Sous la directionde leur an, le dauphin,ils conduiront
toute l'humanit sa destine, grce l'exemple qu'ils donnerontdes
trois vertus dites thologales, Foi, Esprance et Charit. Thenaud
.
compte l'exposer dans le Traitdu paradisceleste
cet
arrivant
de
Mais,
an,
l'Orient, qui ja de foyet sacrementde
baptesme se munist, faut-ilcomprendrequ'il avait dj t baptis?
Pourtant,le dauphin Franois ne natra que le 28 fvrier 151S n.s.1,
tandisque je crois avoirtabli2que la ddicace de Lningradest antrieure
mi-septembre1^17. A mon avis, il s'agit d'une vision d'avenir, plus
Jrres9
plus rapprochpour l'an, et ja se munist
loign pour lesfuturs
un
futur
indique
prochain: "bientt un dauphin sera l, baptis".
L'interprtationpeut paratrehardie; elle sera confirmepar les autres
ddicaces.
La nouvelle ddicace, Louise de Savoie, du premier volume du
desvertus
, contenue dans le ms. B.N. f.fr.443 (ff. ir-3r)3,est
Triumphe
peu prs identique celle de Lningrad, except pour tout ce qui y
sera annonc du second volume*. Ainsi, le passage prcit introduitpar
5 a t modificomme suit:
Lequelestdivis
des vertuz,est divis en quatre
Lequel volume, intitulle Triumphe
traictezscellon les quatrevertuzcardinalles,car le sage Pictagoras. . .
Nous constatons l'absence de la dclaration que le troisime et le
1Histoire
..., I, p. 131.
gnalogique
z Supra
, pp.113-4.
3Supra
, p. 107.
4J'ail'impression
le 443estunmanuscrit
detravail,
force
de
excut,
que,pourcette
partie,
ratures
etdecorrections,
partir
d'unexemplaire
deladdicace
deLningrad.
5Supra
, p. 114.
11:36:40 AM
11:36:40 AM
11:36:40 AM
11:36:40 AM
du
de
est
dit
dans
la
il
conclusion6que Dieu a
roi,
rapport Tage
qui
cr son me il y a vingt-cinqans?. Nous sommes donc entre les 12
septembre 1^19 et i2o.
La Cabale metriiea t conserve uniquement8dans le ms. Paris,
B.N. f.fr. 882, au demeurantl'exemplaire prsent au roi^. C'est un
petitin-folioen vlin,de 6^ feuillets ligneslongues,avec 11 miniatures.
Le f. xxiiv, qui devait reproduire la figuredu Christ d'aprs le De
laudibussanctaecrucisde Raban Maur (Migne, P.L. 107), est rest en
blanc saufpour les carrs et la rubrique: La croix blanche en banniere
cabalise par lettresselon Rabanus10.Le manuscritse trouvaitdj la
1Ellen'estpasmentionne
chezMargaret
Mann
Erasme
etlesdbuts
dela rforme
(-Phillips),
franaise
andpropaganda
review
Paris,1934,p. 212;id., Erasmus
(1^17-1^36),
, Themodern
language
= 1942,p. 4; J.-C.Margolin,
XXXVn
Erasme
Paris,
parlui-mmey
196$.
2 P. S. Allen,
nationale
...de Belgique
., ed.cit.,III,pp.62-3;Biographie
Opus
epist
, VIII,1884-5,
coll.628-33;
etformes
del'influence
Cf.J.Monfrin,
deslettres
italiennes
enFrance
audbut
de
Etapes
la Renaissance^
Venise,
1967,p. 43.
3Erasmus
enzijntijd>
. . , Rotterdam
november
et
, 3 oktober-23
1969
, I, n 149;Erasme
Tentoonstelling.
Paris
.. , 12dcember
, Exposition.
1969-18
, n73,p. 47.
19JO
janvier
4 Holban
ER19J1>
pp.49sv.
5Art.
cit.
6 BlaUy
voirNotice
Thenaud
p. 144.(Pourcesigle,
(i), p. m).
7 Blau(p. 96)interprte
"inthetwenty-fifth
life"aulieude "twenty-sixth".
yearofFrancis's
8Malgr
Blau
, p. 96,note70.
9 Delisle,
Cabinet
desmss
., I, pp.163-5-.
10Enrevanche,
lareproduction
a texcute
danslesmss.dela Cabale
enprose.
119
11:36:40 AM
Bibliothque du roi Blois1 en 1^44, tant sans doute vis par Pitem
du catalogue dress en cette anne-l: 1885. Livre de cabale de frere
JehanThenault,couvertde veloux rouge, quatre coupletz d'argent.2.
C'est lui aussi que se rapportel'item du cataloguede Gosselin: 1 8 18.
Caball chrestienne,en rithmefranoise,par frereJeanTenaut.3. De
mme, celui du second catalogue Rigault (de 1622): 26. La sainte et
tres chrestienne Cabale, mtrifieet mise en ordre par frere Jean
Thenaud, avec enlumineures.*.Identique, saufpour l'orthographe,est
l'item 26 du catalogue Dupuys (de 164$), qui a pass dans Labbe6,
comme aussi l'item 7236 du catalogue Clment? (de 1682), lequel a
, et de l dans Migne?.
pass normalementdans Montfaucon8
C'est l'rudit J.-B. de La Curne de Sainte-Palayequi, au XVIIIe
sicle, a donn la descriptionla plus dtaille que nous ayonsjusqu' ce
(notice 97, aux if.
jour du manuscrit.Elle se lit dans le volume
La
mise
au
la
net du brouillonde
de
Collection
Moreau10.
26or-26ir)
se
lit
au
volume
excute
1664 (ff. 26orpar Mouchet,
Sainte-Palaye,
26 ir) de la mme Collection Moreau11.
Paulin Paris12signale que la reliure ancienne, dcrite par SaintePalaye, a t remplace par une autre en maroquin rouge aux armes de
France sur les plats, aux fleursde lis de Louis XVI sur le dos. Il observe
que l'criture et les ornementssont du mme styleet du mme pinceau
des vertus
, et continue: "La
que ceux du ms. f.fr. 144 avec le Triumphe
miniaturedu frontispice,en faon de camaeu brun, comme celles du
msc. 6809 [= 144], reprsentele lit royal dans lequel repose Franois
Ier. JeanThenaud, en costume de cordelier, parot recueillirles paroles
qui sortent de la bouche d'une figureradie, celle de Charles d'Angoulme. Cette miniature est fort remarquable. Les dix autres reprsententdes dessinscabalistiques".
1Leproux
Snemaud
note1)prtent
erronment
(p. lxxv,
(pp.72-3)
(p. 38,note6 etSchefer
duchteau
deCognac.
fait
delabibliothque
l'affirmation
quecems.aurait
partie
2Ane.
inv.etcat. . . . , I, p. 261.
3bid.
yI, p. 3o.
4Ibid.
yH,p. 288.
5Ibid.,
II etdansDupuy
dueau
dela cote26dansRigault
m,p. 29.Ladouble
parait
prsence
hasard.
6 Nova
estdevenu
Bibl.,
iustifiel
)
mtrifie
p. 317(mais
7Ane.
inv.etcat.
yIV/
1,p. 28.
8Bibi.bibl.mss.
novat
II,p. 789.
9Diet,
desmss.
.
tI, col.76$(mais
Thenaux)
quiimprime
10Bibliothque
desmanuscrits
dela Collection
Moreau
Inventaire
nationale.
1891,
Paris,
p.
p. H. Omont,
VIII= 1970,p. 69.
Paris
HI,pp.ii-iii,etvivarium
141; cf.Paulin
11Mme
Inventairet
p. 142;p. 221.
12VII,pp.78-82.
120
11:36:40 AM
Le Cataloguedesmanuscrits
franaisde 18681, enfin,cite l'incipit du
du
et
manuscrit,mais en le datantdu XVe sicle.
Prologue l'explicit
a t tudie en 1944 par J. L. Blau,
Le texte de la Cabale mtrifie
dtaill
du
a
donn
un
rsum
pome2 et dit plus de 600 vers3.
qui
Un compte-renducritique de Blau, dont une reproductionanastatique
vient de paratre,a t faitpar Secret
.
LA CABALE EN PROSE
La Cabale en prose ou Introduction
la Cabale commande par
et compose en 1^21/22,
FranoisIer pour remplacerla Cabale mtrifie,
a t transmisedans trois manuscrits: Paris, Arsenal g061; Genve,
Bibliothque publique et universitaire,fr. 167; Nantes, Bibliothque
municipale $21.
Depuis l'abb de Saint-Lger, le trait n'avait gure retenu
l'attentionavant Secret
et Holbanne l'ont
, en 1954. Paulin Paris, Schefer
Gautier
a
L.
en
mentionn.
cit
une
pas
Vignai*
phrase, sans signaler
; elle se lit en tout cas la finde deux alinas
quel manuscritil transcrivit
reproduitspar P. Vulliauds d'aprs le ms. de l'Arsenal. Blau (p. 96,
note 70) semble ignorerce manuscritet connatreseulementle ms. de
Genve, travers L. Thorndike6, et celui de Nantes. En outre, il
supposaitque le ms. de Nantes pouvait tre un exemplaire de la Cabale
Robert-LonWagner a analysla Cabale en prosed'aprs le ms.
mtrifie.
de l'Arsenal dans "Sorcier"et "magicien ; F. Secret plus rcemmentdans
les Kabbalisteschrtiens
de la Renaissance*
.
D'une faon gnrale, aprs les travaux o ce spcialiste de la
Cabale a trait de l'ouvrage de Thenaud, il semble qu'il faut surtout
attendreque quelqu'un se dcide donner une dition. C'est pourquoi
je peux me borner ici prsenterquelques brves indicationssur les
manuscrits.
a) Le ms. Paris, Ars. 061, magnifiqueexemplaire en parchemin,
aux armes de France peintes, 126 feuilletsin-folio, 21 enluminures,et
1Ed.cit.,I, p. 148.
2Pp.90-7
3Pp.121-44.
4 Picdela Mirandole
, Paris,
1937,p. 241.
5 LaKabbale
etdoctrine
, histoire
(essai
juive
1923,H,pp.19-6.
critique
), Paris,
6A history
andexperimental
science
, VI, 1941(repr.1966),p. 4^3,note70; cf.Notice
ofmagic
Thenaud
(1), p. 104,note9.
7 Contribution
Vhistoire
duvocabulaire
dela magie
s
, Thsecomplmentaire
pourle Doctorat
laFacult
Lettres
desLettres
del'Universit
deParis,
prsente
1939,pp.170-2.
8Paris,
1964,pp.i4-6.
121
11:36:40 AM
11:36:40 AM
s'attendre
encore
des
donc
dcouvertes.
peut
Fin
Utrecht
voorLaat Latijn
Instituut
1Holban
ER1971
, p. fi.
2Supra
voirMallary
art.cit.,p. 153,n. 16.
, p. ii ; pourlesautres
mentions,
Masters,
3Blau,p. 123,v. 74.
4Blau
, p. 124,w. 80sv.
123
11:36:40 AM
(3)1
(finis)
HARRY F. REIJNDERS
PRAEFATio (Supplementumalterum)2
1959-1969 in nota addenda ad initium i273, "Ars quam
fingomea, lectora diciturista"4, mentionem facit cuiusdam
Walther codicis
"Augsburg,8 20 (s. XIII) f. 2 (10 V)". Inquirentibus
nobis, iussu Dr. Iosef Bellot, praefectibibliothecae civitatisAugustanae,
nuntiatumest fierinon posse quin vitiumin signaturalateret. Precibus
nostrisprofessor Paul Gerhard Schmidt (Gottingae) promptissimeannotationessibi a H. Walther decessore suo defuncto relictas perscrutato est. Exinde apparuit Artemlectoriamquae a Walther 1.IX. i960 in
bibliotheca Augustanainspecta erat earn esse quae sub alio titulo iam
prius a Mezgers brevitersic descriptaerat:
XX. Cod. membr. lat. sec. XIII ut videtur,foil. 3 1, formaquatern.
minori,initial,rubris,mutilus,inest Prosodialatina.
Hoc indicio administrado bibliothecae6 statuere potuit Walther
intendisselibrummanu scriptum2 Cod. 20. et benevolenterexemplar
xerographicumInstitutoUltraiectensi Latinitatismediaevalismandavit.
Ex hoc exempli compertumest codicem provenisse ex monasterio
BenedictinorumOttoburano in Bavaria (f. ir).
De libris manuscriptisOttoburani?gregatimhucusque vix tracta1Siglum
etAimer.
Aimer.
Aimer.
IX,pp.119-37)
(3). Continuantur
(/)(= vivarium
(2)(= vivarium
X,pp.41-101).
2Materiam
etsecundae
huius
tertiae
sicut
collegerunt
praefationum
primae
partis,
partis,
praefationis
etC. H. Kneepkens.
etinordinem
redigerunt
J.Engels
* Walter
1959-1969
, I, p. 78.
4 Walter
zur1. Auflage
und
ron19S9>
1959-1969.
Berichtungen
P-1204.
Ergnzungen
5 G.C. Mezger,
und
inAugsburg
KreisStadtbibliothek
dervereinigten
Geschichte
, Augsburg,
kniglichen
manu
asservantur
librorum
1842(132pp.; pp.3-128: Catalogus
scriptorum
quiinbibliotheca
Augustana
),
P. S96 Prohaccooperatone
maximas
viris
scolares
inter
doctissimis,
gratias
agimus
quihasrescuraverunt.
7 Cottineau,
etprieurs,
Lex.Th.8lK2.,VII,1968coll.1310-1.
H,coll.2156-7;
J.RottenAbbayes
whrend
derZeitderSkularisation
DieSchicksale
Klosterbibliotheken
, in: Zentralblatt
kolber,
Allguer
derOttobeurer
KlosterfrBibliothekswesen
Band49 (1932),pp.436sqq.; idem,DieSchicksale
inderZeitderSkularisation
Bl. 18,1932,pp.i sqq.;idem,
Gesch.
bibliothek
, in: Memminger
Ende
undMitteilungen
zurGeschichte
Ottobeuren
und
sein
Dieletzten
desReichsstiftes
, in: Studien
Jahre
Band
undseiner
desBenediktiner-Ordens
53,Mnchen,
1935,
Zweige,
pp.176sqq.;H. Schwarzund
derAbtei
Ottobeuren
Ottobeuren
, inFestschrift
19^4maier,
Grndung
Frhgeschichte
124
11:36:46 AM
11:36:46 AM
in marg. sup. :
in marg. dext. :
in marg. inf.:
Monasterii
Ottoburani
diverse
Regule
nonnullaenotae quae in xerographiavix
legi possunt: (Salus autem. . . Magister
que pars)
PARSPRIMA: f. I + f. 34
I
f. i r :
incipit:
incerti auctoris]
[De quantitatesyllabarum
ut stabilis.
A. ante bilis ubiqueproducitur
Antebu bundus(?) vel bulvmproducitur
...
1Schwarzmaier,
art.cit.,p. 10.
2Tegimentum
art.cit.,p. 15".
codicis;
Schwarzmaier,
3Mezger,
loc.cit.,Walther,
loc.cit.
4Mezger,
und
Studien
3,193$,pp.176-7.
op.cit.,pp.41-2,Rottenkolber,
Mitteilungen...
126
11:36:46 AM
desinit:
II
f. iv -f 34r-v:
inc.:
f. 34v ; des. :
a nomineetJacio
... Omniauerbacomposita
desmentia
inJico, corripiunt
antepenultimam
utsacricoversico.
incertiauctoris]
[Quaestiones
grammaticales
. Q^[uare] Quia
Magisterque pars? Nomen
substantiam
cum
signicat
qualitate. Cuius
?
.
.
.
qualitatis
... Heu que pars? inter
iectioquia interiacet
ceteris
partibusorationis.
II
ff.26v~30r:
f. 26v, inc. :
f. 3or, des. :
III
ff.3r-33v:
f. 3or, ine. :
f. 33v, des. :
Jverit.
Omnisdictiomonosillaba
hocestuniussillabe
in lectionetenetur
necinclinatur
...
. . . Sed ab his desistamus
nejorterusticanum
de talibusagi. [Aimer.(2), p. 8$]
iudicetur
incerti auctoris]
[De accentibus
Qvibusdamqvidam. Aliquorum
descriptionem
accentuum.Accentusest discretiolongarum
et breuivm
sillabarum
...
.. .et alia utjacetus. et uerbaliasiuepartiet hispoletum.
cipaba. ut deletus.concretus.
metretum.moneta, proreta aliqua etiam
vt.
corripiunt.
[Priscianus,De accenti
bus]
Literaest nota elementi
et
que cumscribitur
in uoce. . .
...vx sillaba terminataproducuntur.ut
pollux.cis
127
11:36:46 AM
secundus:
de E ante
B usque
ad V]
[De E anteBp
In primisdissillaborume ante b longa, ut 'flebam,rebus, Phebus, gleba,
rebar,nebam,Thebe, spebus,creber,plebes'. Excipiuntur'hebes, hebur,
lebes, sebum'. In polisillabise ante b brevis,ut 'ebenus, hebrius,Iebene,
Ebredunuma-6'pretercomposita 'prebeo, debeo'.
In penultimisnominum e ante b corripitur,ut 'celeber/celebris,
illecebre, latebre, tenebre, palpebre, squatebre, salebre, muliebris,
funebris7,terebrum8,cerebrum', [f. 24va] Penultime verborum producuntur,ut 'docebam, legebam, lactebam, albebam, nigrebam,notebam, lentebam, densebam, spissebam, clarebam, mandebam, arebam,
humebam,putebam, lavebam'.
1VideAimer,
(i), p. 120,n. 8.
2VideAimer.
(1),p. 122.
3DieHandschriften
Graz
und
derUniversittsbibliothek
, bearb.vonAnton
Kern,Bd 3: Nachtrge
vonMaria
Wien,1967,pp.XXVII,
Mairold,
n$, 487.
zusammengestellt
Register
4 Continuatur
Aimer.
(2),p. ioi.
6 Si+ 2hebredunus
5De antebinprimis
sillabis
G.
cet.codd.
8tenebrum
7funiebris
B.
.
Embrun
(HautesAlpes).
128
11:36:46 AM
[De E anteC]1
Item e ante c brevis,ut species,specimen,specus, iecur, recens2,decus,
decet3 pecus, secus, secare, securis, necat, necis*, decern, precor,
precium, decor, pecunia, speculum, secutus*'. Excipiuntur'feci, ieci,
mecum, tecum, secum, cecus, grecus,scula, securus,fecundus,vecors,
preco, mechus, fecis, secius, echo, echinus, preceps, preceptor, precipuus, precentor6'.
In penultimishorum e ante c brevis, ut 'enecat, resecat, condecet,
dedecus, Seneca, deprecor' et numeralia'undecim, duodecim, tredecim,
quattuordecim,quindecim,sedecim'7. In ceterislonga est,ut 'Epimcis,
vervecis, apotheca, cirotheca, Rebeca, allecis, adiecis, adieci, obieci,
traieci, abieci, deieci, conieci, eieci, proieci, inieci, subieci, disieci,
reieci8, interieci, affeci, offeci', ut rofficiuntnebule friguset aura
nocet"1
a, 'profeci, interfecet cetera.
[De E anteDp
Item e ante d longa, ut 'credo, pedo, cedo, ledo, dedo, deditus, hedus,
fedus, redi, redes, teda10,sedes, edis, edo "predico11vel pari", sedi,
edi, sedo, sedicio, Media, Medus, predor, predium, Medicus' b
Lucanus in secundo rdecurrantmedica fusisagmina"1
(hoc est "agmina
sedulus'.
'tedium, tedet,
Medorum")
Excipiun-[f. 24vb] tur 'redit,
dedit, pedis, pedum, pedes, cedrus, edo pro comedo' . Cetera polisillaba
breviuntur, ut 'edera, medicus, medius, sedeo, medeor, redimo,
redigo'.
In penultimisproducit, ut 'Ganimedes, Diomedes, albedo, pinguedo, putredo, acredo, nigredo, intercapedo,pepedi, oppedi, expedi,
merces/mercedis,heres/heredis,comedi, accedo, abscedo12,excedo,
procedo, precedo, intercedo,incedo, succedo, discedo, recdo, secedo,
concedo, obedit, Calcedon, citharedus,cinedus,laredus,consedi, exedi,
resedi, subsedi'. Hec breviantur'circundedi, venundedi,comedo et, in
I De e antec inprimis
sillabis
G.
3om.BFG.
5om.BFG.
7quattuordecim
. . .sedecim
om.BFG.
' De e anted inprimis
sillabis
G.
II prodico
BCEF.
2om.B.
4om.BFG.
6om.BFG.
8eieci. . .reieci
om.BFG.
10om.BFG.
12abcedo
B.
Maxim.
I, 242.
Eleg.
bLuc.Phars.
II,49-^0.
129
11:36:46 AM
2dee ante/in
sillabis
G.
primis
4 dee anteg inprimis
sillabis
G.
6om.E.
8perfregi,
om.E.
effregi
bArator
II,313.
dluv.Sat.Il,23.
I30
11:36:46 AM
[De E anteL'l
Item e ante 1 in dissillabiset derivatisab eis longa, ut 'zelus, zelotes,
zelotipus, zelotipia, telum, teloneum, protelat, velum, revelo, celum,
prelum "torcular", tela, velamentum'. Excipiuntur 'scelus, scelestus,
scelerosus,celer, chelus, gelu, gelidus, velut, velim, melos/melumquod
unum es. In polisillabis breviatur,ut Klementm, elephas, pelagus,
elegus' ExcipiunturPlectrum, idest mixturaauri et argenti,[f. 2gT)]
spelunca, belua, spelea, prelium' De pre e ante 1 producitur,re breviatur.
In penultimislonga, ut 'camelus, anhelus, faselus,obelus, cautela,
candela, tutela, medeia, parentela, clientela, corruptela, loquela,
suadela'. Oratius rac bene nummatumdecorat Suadela Venusquela.
Propria breviantur'Phigelus, Thescelus, Gabelus'. Omnia tercie longa,
ut 'patruelis, fratruelis2,crudelis, fidelis, Danielis, Gabrielis, Michahelis, Raphaelis, Samuelis, Lamuelis', ut in primo Salomonis rnoli,
Lamuel, noli regibusdare vinum,quia nullum secretumest ubi regnat
ebrietasnb.
Ego sine libro3patronoaliquo solo corde memoriterista ut possum
trahens,neque in tabulis etiam ista prescribens,scribendo dietans et
dictandoscribens,sed solus a solo Deo patre luminumetpatre spirituum
qui omnem hominemmisericorditerillumint,ab ilio, inquam, adiutoriumhabemuspro meritonequaquam meo, sed pro illorummeritis quos
adiuvare talia possunt.Multa pretereo qu, ad memoriamnon reduco.
Nam apud rus scribentinulli sunt libri. Indulgeantergo mihi, si deliquerim.
[De E anteMY
Item e super m longa, ut 'Hemus, proremus, remex, idest qui remum
tenet, fernen,idest "coxa", semen, stemus, demus, nemus, flemusa
Aere, nemus a nere, remur'. Excipiuntur 'femur' non a for* verbo
[f. 2va] sed a femore, nemus' non a nare vel nere, emo, semel, gemo,
tremo, premo, cremo, cremorium, cremium, grmium, memor'.
1dee ante inprimis
G.
3libriB.
5faris
CEF.
2om.B.
4dee anteminprimis
sillabis
G.
a Hor.Ep.I, 6, 38.
bProv.
31,4.
13 1
11:36:46 AM
2om.BFG.
4Tritolemus
BFG.
6geminus
FG.
fi,gemnus
8om.BFG.
10om.C,
senio
. . .benatus
om.E.
12i.e.cellarium
.
14Nazanzenus
Nazantenus
BFSX
CES2
16om.fi.
18omn.
codd.
millenus.
post
20venifi.
I32
11:36:46 AM
[De E anteP]1
Longa e antep, si 5 prcdt,ut 'sepe, sepio, separo, sepes, sepia*,preter
'sepelio, sepulchrum' Cetera breviantur,ut 'ephebus, epulum, lepidus,
nepos, strepo, crepo, zephirus, trepidus' Excipiuntur 'repo, cepit,
cepa, preputium,prepes2.
Penultime breviantur,ut 'abnepos3, pronepos4, perstrepo, concrepat, Thelephus, Iosephus'. Sed a 'repo' et 'cepit' longa 'surrepo,
irrepo,accepi, percep, decepi, excepi, precepi, incepi, suscepi, recep,
concep'
Et sciendumquoniam 'cep, quod est a 'capio', nullamdyptongum
habeat, sicut nec a 'iacio/iec nec a 'facio/feci'et hoc ipsum in libro De
orthographiadicere Priscianumainvenies. Oculos, lector, aperi et vide
quia, si 'iacio, facio' non [f. 26ra] habent dyptongumin preterito,ergo
nec 'capio'
[De E anteQ^]5
Brevise ante q , ut 'nequeo, neque, equus', preter'nequam, nequicquam,
nequaquam, quus, equor'
Penultimam producunt6 'coequat, utreque, plereque', sed a
'sequor' breviatur,ut 'assequor, persequor, exequor, prosequor, insequor, subsequor, consequor'.
[De E anteft]7
Longa e ante r, si prcdt v, ut 'verus' preter 'veru, Verutius8,vereor,
veretrum,verecundus'. Item e ante r longa est in illis dissilabisqu a p
incipiunt,ut 'pera, plerus', preter 'pereo, peritus, periculum>. Cetera
breviuntur,ut 'herus, merum, gero, tero, fero,ferio,ferula,feretrum,
gerulus, heri, mereor, meritum, meretrix, peretrum, vereor^, veretrum10,verendus,sera, fera,ferus,ferox,queror, querimonia,querulus,
querula11,merula12,spera, sperula, heremus, Herebum, heremita,ero,
I dee antep inprimis
sillabis
G.
3i.e.flius
.
pronepotis
5dee anteq inprimis
sillabis
G.
7dee anterinprimis
G.
om.B.
II om.BEFG.
2i.e.velox
E.
4i.e.filius
E.
nepotis
6producit
BFG.
8verucis
E.
10om.B.
12i.e.avis
.
Prise.
Inst.
1,28;I, 32.
gram.
133
11:36:46 AM
bLuc.Vhars.
IV,23.
dCatoapudPrise.
Inst,
. IH,4.
gram
134
11:36:46 AM
2vitaque
BF.
4sumo
BF.
6agerBFG.
a Lucr.IV,1232.
c Pers.Sat.III,.
e Ov.Met.
VI,356.
CatoDist.IV,23,i.
bcf.luv.Sat.XI,203.
dVerg.
Aen.
I, 2.
' Ov.Met.
II,s1S'
11:36:46 AM
olero, onero - Ennius rmeos ortulos plus stercoro1quam olero"la b - ulcero, vulnero, vetero, ut
viscero, ut rqui ter cahos evisceras"1
rinveteravi inter [f. 27ra] omnes inimicos meoslc - latero2d, ut
rlaterando suum more pugnant1 - celer unde accelero, federor,
operor, sidero unde considero, sceleror, veneror'
[De E anteS]3
lesum,
Longa e ante s in supiniset dirivatisab eis, ut 'esum/esurio/esuries,
hes
et
et
vesanus
:
prepositiones preses, deses,
cesum/cesaries/Cesar,
/
vesania, pesul, Hesus*, Ihesus'. Re breviatur 'resipisco, resideo,
reseco, resono, resilio, resugo, resero, resurgo,resina'.
Penultime nominumbreviuntur'mathesis's. Qui enim De primis
sillabis versibus exametris tractavit,inconsulte produxit rmutua de
grecis est excipienda mathesisne.Lisorius rconspicue mathesisreserasti
plurima ludens1f. 'Poesis', ut rterminoiam poesim, nos vos salvere
iubemus"1.'Heresis', ut rcognomentoheresis deus est6 mihi discolor
inquid"1, item rdividiturruptisque heresis perit hrrida membris"111.
'Dieresis7, sineresis,anathesis,apheresis,parentesis,epentesis,Lachesis,
ut rCloto colum baiulat, Lachesis trahit,Atroposocat11.
[De E anteTJ8
Brevise ante t, si p vel v precesserit,ut 'peto, petulcus, petra, vetulus,
veto, vetus' In ceteris longa, ut 'metior, etas, eternus, letania, letus,
letum [f. 27rl>],fletus,meta, Creta, cetus, Netum, cretum, rete, feta,
seta, fetus,beta, Getulus, Petalus, fetet,fetor,fetidus,ceteri, pretor,
tetera'. Excipitur 'metallum, Geta10, metus, metuo, fretum, retro,
metrm'.
In penultimisproducit 'dumetum11,spinetm,coriletum,rosetum,
2latera
1stercora
BF.
BFG.
4 Mars
3dee antes inprimis
sillabis
C.
G.
suprascr.
5Alexander
F [w.1762,
in Doctrinali
suosuprascr.
2044].
6heresis
1heresis
deusestom.BG.
BF.
8dee antetinprimis
9i.e.niger
sillabis
.
G.
11delimetrum
10geraBFG.
F.
B,dumetrum
M&tius
m. 16apudPrise.
Inst,
VI,91.
frg
gram.,
toHymn.
abOdoneCluniacensi
, comp,
11196.
Martine,
^P- hymn.,
parApostolis
(943)
dcf.Prise.
c Psa.6, 8.
Inst.
VI,91.
gram.
Lisorius
e cf.Hurlbut
21.
1933
, p. 261.
frgm.
hPrud.
* Prud.
710.
72$.
Psych.
Psych.
1Iliaslat.891.
136
11:36:46 AM
2Traietes
B.
*om.CE.
6 conBFG.
8cicius
B.
10locuplex
BFG.
12testatos
sudare
sudasse
F.
C,testatos
*4Magnes/Magnetis
F.
G,add.inmarg.
a Ov.Met.
I, 298.
c Maxim.
II,49.
Eleg.
e Prov.
7, 16.
* Luc.Phars.
II,o.
1 Luc.Phars.
I, gg6-7.
bluv.Sat.V, 147.
dOv.Met
. I, 217(var).
Luc.Phars.
III,282-3.
hExod.
21,29.
I37
11:36:46 AM
super vas erat et ubicumque manus cum lapide subter ducebatur, illuc
et acus super nemine illam tangentesimili vel celeritate1vel tarditate
movebatur.
Verborumaliqua producuntur'circundtis, ve- [f.27vl)] nundtis,
indigtis,paritis,abitis, hebtis, tertis'.
[De E ante V]2
Longa est e ante v, ut 'sevus, levus, nevus, evum, bever3, crevi, Aevi,
sprevi,levis', cum planumsignificai Ovidius rleve manuiaculum-13,
preter 'brevis, levt, severus, levis, allevat, eleva. Omne preteritum
dissillabum producitur preter sex a* 'do/dedi, sto/steti, bibo/bibi,
scindo/scidis, findo/fidi,tollo/tuli'. Et 'suo/sui, ruo/rui, cluo/clui,
sum/es/fui,luo/lui, nuo/nui6, pluo/plui'. Dicit tamen Priscianusb
'pluvi'?, sed illud de usu est veterum, modo vero legimus rpluit
(Dominus a Domino) ignem et sulfurde clo"10et rnon enim pluerat
Dominus super terram.Et non pluit annos tres et menses sex. Omne
supinumdissillabumproduciturpreternovem a 'do/datum,sto/statum,
reor/ratum,sero/satum,lino/litum,sino/situm,eo/itum,queo/quitum,
cieo8/citum'quod cum rursusa quarta est, producitur'citum' . Lucanus
in primo rrupta quies populi stratisqueexcita iuventusle. Dicitur et
'iuventa' prim, sicut 'senectus' et 'senecta'. Nam verba prim et
secund non possunt habere i longam ante t in suppino. Sed et omnia
verba qu habent preteritumin ui divisas9sine exceptione ulla i ante t
in suppino corripiunt.
Cogentibusitaque duabus regulisnullaratione debilitandis,quoniam
'recenseo>secunde est et quoniampreteritumin ui divisasfacit'recensu,
i ante t in suppino corripit 'recen- [f.28ra] situm'. Nam 'aperio' ideo
non habuit i ante t, quoniam nec suppinumquarte10poteratcorripinec
preteritumin ui divisas11'aperu poteratin supino produci. Sciendum
quia, sicut 'meto/messui' facit 'messum', sic 'recenseo/recensu
I sceleritate
F.
B,scelerate
3breve
G.
5scindi
BFG.
7pluvii
B.
9divisas
sillabas
G.
II divisas
sillabas
G.
2dee antevinprimis
sillabis
add.G.
4om.B.
6om.B.
8cioB.
10quarto
BF.
a Ov.Met.
Il,414.
c Luc.17,29.
e Luc.Phars.
I, 239.
bPrise.
Inst.
X, 11-12.
gram.
dlac.sy17.
138
11:36:46 AM
tercius:
de I ante
B usque
ad V]
[De I anteB]2
Brevis i ante Z>,ut 'Hiberas, hibiscus, cibus, bibo, tribus, tribulis,
tribulus, trbulo, tribus, fiber, fibrinus,liburnum3, libet, Libitina,
libra, ibex, liber', cum est codex aut cortex. Excipiuntur'fibula,tibia,
liba, libo, libamen, sibilo, scribo, vibex, hibernus,ibo, quibo, tribua*,
s liber' cum Bacchus aut filiusaut
libero, viburnum,
ingenuus aut exest.
peditas
Penultime nominum breves, ut 'Mlciber, Cltiber, gingiber,
nnibal,geltibum6,intibum, celebs7/celibis,calips/calibis; et adverbia
'alibi, inibi'; et a bibo' et 'libet' et 'habet' ut 'conbibo et ebibo;
adhibet, prohibet,exhibet, perhibet,
quilibet/quorumlibet/quibuslibet;
Cetera
cohibet'.
inhibet,
producuntur, ut 'obibit8, inibit, exibit,
peribit, proibit9, adibit, coibit, partibor, metibor, ascribo, prelibo'.
Obliqui tercie breviuntur,ut 'partibus, artibus, arcibus, spiritibus,
manibus'.
[De I anteC]10
Brevis i ante c, ut 'cicatrix, cicuta, frico, plico, mico, dicare, cicer,
licet, Ticinum, Cicero11, Glicerium, picus12, vicia "fructus[f.28rb]
terr", dica, dicis, adix, idest "pergamenm"'. Excipiuntur 'mica,
sicut, sica, sicarius, convicium, spiculum, spica, licium, ficus,ficulnea,
ficulnus,niceteria, vicus, vicinus, vici, trico, ico, dicere, tricae'.
Penultima longe istorum 'amicus, inimicus, mendicus, pudicus,
vitricus13,"maritusmatris1non pater", apricus, Numicus, umbilicus,
Caicus, formica,lorica, vesica, urtica, lectica, rubrica, Nasica, caprificus1*,cervical,posticum,tibicen, cornicor, extrico'. Oratius in primo
I recensum.
2dei antebinprimis
. .recensitimi
om.BFG.
sillabis
add.G.
3navcula
4i.e.flagellimi
BEF.
JE.
suprascr.
5om.BEFG.
6gelubum
BF, gelibum
G.
7 celesb
8obiitB.
BF.
9om.B.
10dei antec inprimis
sillabis
add.G.
II om.BFG.
12i.e.avisE.
13vtrcusl
n oratris
vide
B.
infra.
15capifricus
B.
139
11:36:46 AM
a
Epistularum ratria servantem postico falle clientem"1. Ovidius in
tercio rqui color aprica pendentibus1arbore pomisnb. Persius rnescio
quid tecum grave cornicarisinepte1c. Iuvenalis rvetulvesica beate1d.
Oratius in libro de Poetria rtibicen, didicit prius extimuitque mae. (Tuba a in i formatur'tubicen', lira a in i 'lineen', tibia
gistrm"1
i 'tibiicen', sed due breves unam longamfecerunt.Ovidius in
duo
per
'deera
sic posuit rsanctiushis animal mentisquecapacius2 alte/
primo
deeratadhuc et quod dominariin cetera posset"1
f. Oratiussic 'vehemens'
quod utique corripitur,posuit rvehemenset liquiduspuroque simillimus
amnfs. Item rhuiuspiseis fumusextricatomne genus demoniorum1h
[f.28va]. Item et rinextricabiliserror"11.)'Inimica - Oratius in
JLiricis rnon ira, que procudit enses et miseras^ inimicat urbes"1
'illicio'* i ante c longum habet 'illcis' quod, si nomen est, corripitur,
ut rinde eblanditis virtutibus halitus illexs/etmale suadus odor domat
ora et pectora et6 arma1k. Sic 'maledicis' et? 'indicis'. 'Dicere' i ante c
longam habet8 'predico/predicis/predicens,indico/indicis/indicens,
", evici, convici, devici, reico, abico, hoc est
addico^, idest "constringo
Nam
'exsicco'10
"expeli".
positionem habet. Cetera breviantur,ut
ret
'pedica'
Virgilius
gruibuspedicas et recia tendere cervis1m
hoc
est
"narratio
de
serie11
ut
'Corsica, cronica',
temporum", puta
cum dicitur:
Ab Adamfactousque ad diluviumanniduo miliaducentiquadraginta
duo. A diluvio usque ad Abraham, quo tempore Ninus primus,
magnusrex Assiriorum,qui ante omnes primusforasarma extulit
et gentesadhuc rudesbelligeraredocuit et Zoroasthrestunc primus
repperit magicam et Athlas astronomiam,anni mille septuaginta
duo12. Ab expulsione Ade de paradiso usque ad Christumnatum
anni quinqu milia ducenti minus uno. Ab orbe condito usque ad
Nicostratamqu primal latinas litteras adinvenit anni quattuor
2capacibus
I prudentibus
BF.
BFG.
3miserai
illitico
BCEF.
B.
6om.BF.
5ilex.
8inpenultimis
7om.B.
sillabis
add.G.
10exicco
9abdico
B.
BFG.
II serio
12septem
BC.
C.
13primas
BFG.
* Hor.Ep.I, 31.
tOv.Met.
IV,331.
0Pers.Sat.V, 12.
dluv.Sat.I, 39.
Hor.A.P.4.1$.
Ov.Met.
I, 76.
hTob.6, 8.
*Hor.Ep.H,2, 120.
1Verg.
i Hor.C.IV,i,19-20.
Aen.
VI,27.
kPrud.
mVerg.
328,330.
Psych.
I, 307.
Georg.
140
11:36:46 AM
1Karlomannus
Mannus
F.
, Karolus
C, Carlemannus
2DCVIC.
3Adocin
BFG.
5OfioBF.
4 Maumetum
G.
6legationis
7metallo
BFG.
officii
G.
8dissipatos
9singularis
CE.
B.
10vitricus.
. .pater
add.E.
* M. C. Diazy Diaz,Lostextos
encondices
msantiguos
antimahometanos
Osio
, II El Obispo
espaoles
v Mahoma
XLV= 1970(1971),pp.160-4.
, AHDLMA,
c Hor.C. II, i, i.
bOv.Met.
IV,213.
e Matt.
dPrud.
21,8.
34.
Psych.
' Dom.
8Marc.
Oct.Epiphaniae
8,1.
, Introitus.
infra
a Luc.8,4.
141
11:36:46 AM
2tibicen
BG.
4om.B.
6lotoringicus
.
B,lotorangicus
8perficax
B.
10om.C.
12XBEF.
14sardonis
BF.
16trilis
B.
bVerg.
Ecl.IV,1-2.
dPrud.
860.
Psych.
I42
11:36:46 AM
, filix/filicis,Biturix/Bituricis',ut 'coturnix/coturnicis,
salix/salicis1
cornix/cornicis2, perdix/perdicis, obstetrix/obstetricis,meretrix/
meretricis,qu ideo e ante t habent,quoniam non de suppinistrahuntur.
'Suppinum' dicitur "amplum", unde Virgilius rcollesque suppinosna,
hoc est "colles amplos". Et illa verba ideo dicuntur'suppina' quoniam
[f.29va] foras extra verbum in multam amplitudinem dirivationums
funduntur,ut 'dico/dixi/dictum'.Ecce 'dico' et 'dixi' vix extraverbum
per dirivationemducis. Nam compositio' verborum communis est et
dirivatio simul dici non potest. Sed a* dictum' 'dictio' s pars et
'dicio' c remanenteet t ablata ob differentiam,
sicut et ab 'internectum'
Enterneci' ob euphoniam t detracta. Et 'hic dictus' quarte et 'hoc
dictum' secund et 'dictor' et 'dicto/dictas',unde et aliud frequentativum 'dictito/dictitas'.Dicitur et 'dictator', quod erat sextuset summus
gradus dignitatis,hoc est honoris, apud Romanos, unde Oratius rquod
si tergeministollere honoribusnumquam dimoveas1b. Et 'prepucium'
et n et t similitercaruita 'prepungo/prepunctus'.
Bene ergo 'suppinum',
hoc est "amplum",dicitur,quod per tot dirivataforasdistenditur.
Aliter suppinum'dicitura 'super'. Bene itaque 'suppinum' dicitur
quod postremumsuper omne verbum imponitur. Nam post 'lectum/
lectu' verbumnon invens,sed participiaforasper declinationescasuum
exeuntia. Sic post 'statum/statu'participia6'stans/staturus'.
Item 'gerundiva' vel quod melius est 'gerendiva'?, nam veteres u
e
pro mutabant. 'Gerendiva', hoc est "duplicia"; nam 'gerere' tam
'agere' quam 'pati' significai:'agere', ut rbella geri placui1; 'pati', ut
. Bene ergo 'gerendiva', hoc est "duplicia",
rmagnumgeritille dolorem"1
dicuntur, que du- [f.29vb] plam significationem,tam activam quam
passivam, habent. Passiva8, ut Virgilius rfrigidusin pratis cantando
rumpituranguis10, 'cantando', hoc est "dum cantatur".Item Stacius
'videndo'10, hoc est "dum videtur". Item
ruritque videndo? femina"10,
rnec frustraparcendum sperat delictis suis1, 'parcendum' dixit, non
'parcere' sed 'parei'. Quere et tu, lector, per te laborans, cetera in
auetoribusexempla. 'Fautrix/fautricis,
cultrix/cultricis,cervix/cervicis,doctrix/ doc1 pernix...
salicis
om.BFG.
3dirivationem
BFG.
5idestC.
7gerundiva
BG.
9iubendo
BFG.
2om.BG.
4adBF.
6om.BFG.
8om.BFG.
10femina
videndo
B.
* Verg.
JI,276.
Georg.
c Verg.
EcVIII,72.
bHor.C. I, 8 + 13.
d Verg.Georg.
III,21$-6.
143
11:36:46 AM
2forpecis
B.
4om.E.
6vidipreter
BFG.
8priden
B.
10Attrida
B.
Verg.
Ili,231.
Georg.
0Enn.Ann.frgm.
179.
Hor.Sat.II,3, 187.
bLuc.Phars.
I, $77.
dVerg.
Aen.
IX,6^3.
' Ov.Met.
H,99.
144
11:36:46 AM
2rescidus
BFG.
4suam
BF.
6tigris/tigritis
.
8Traconidis
BFG.
a Luc.Phars.
II,674.
c Hor.C. IT,4, 3-4.
bLuc.Phars.
I, 647.
dI Reg.i, il.
Hi
11:36:46 AM
2dei ante
sillabis
G.
fin primis
4frugifer
G.
C,frutifer
F,furtifer
6 pier.
8fastigo
.
10perfriget
CE.
a Ter.Eun.603.
bPrud.
628.
Vsych.
146
11:36:46 AM
2contigit,
om.BF.
alligo
4 deante/inprimis
sillabis
G.
6cilexB.
8opiloB.
ioPaucis
B.
Hor.Ep.I, 7, 2.
c Ov.Met.
VIII,631.
bLuc.Phars.
IX,256.
dOv.Met.
I, 33^-6.
H?
11:36:46 AM
2om.BFG.
4vertitur
G.
6om.B.
8tamBF.
10fiexo
BFG.
12tuncBFG.
Hor.Sat.I, 2, 119.
0Lisorius
22.
Jrgm.
Ov.Met.
II,46-7.
bOv.Met.
I, 23.
a Prise.
Inst.
I, 49.
gram.
148
11:36:46 AM
2om.BFG.
*fima
simaB.
6inEf. 52mutilum:
ut.. .producuntur
om.E.
8om.B.
ioamiciorum
B.
12om.BFG.
^ inen'om.BFG.
16corripit
BFG.
b Hor.Epod.
V,9-60.
dOv.Met.
III,407.
149
11:36:46 AM
11:36:46 AM
pinus, linum,vinum,crinis,
quod est mensura.In ceterislonga, ut 'finis,
4
spina, bini, trini,quii' Excipiuntur lino, tinea'.
Penultime primitivo
rum breviantur, ut 'fraxinus, panpinus,
terminus,dominus,asinus,cophinus,geminus'. Dirivativaproducuntur,
ut 'asininus, bovinus, vitulinus,taurinus,vaccinus, caprinus, hircinus,
edinus, caballinus, equinus, leoninus, tigrinus, pardinus, caninus,
lupinus, serpentinus,aquilinus, mustelinus,olorinus, cigninus,passerinus, columbinus, milvinus,camelinus, elefantinus,vulpinus, fibrinus1,
Numantinus, Iugurtinus, vespertinus, matutinus, palatinus, Latinus,
Prenestinus,catinus' - qui enim catino ludere ipsum incaute iacientes2
solebant,sepius ipso in caput propriumredeunteperibant- vervecinus,
ovinus, molendinum,pistrinum,ciminum,ruina,regina,resina,pruina,
farina, carina, culina, quoquina, urina, porci- [f.32rt>]nus, cervinus,
suppinus,vicinus,peregrinus,consobrinus,marinus,caminus,petrinus,
libertinus, arietinus, parietinus, divinus, sentina, emina, Lucina,
Balbina, tonstrina,piscina, cortina,Libitina*,gallina,textrinus,opinus'
'Cernimi oe diptongusin i longumcompositumproducit 'morticinum'.
'
A 'stare* longa 'clandestinus,intestina,mediestinus*
. Oratius in primo
Epistularumrtu mediestinus6tacita prece rura petebasna. 'Disciplina,
doctrina, latrina, angina, medicina, salin'. Primitivabreviantur,ut
'machina, lamina, trutina, fiscina, fascina?, Mutina'. - Miror cur
'crcinus, incinus8,rncina,acinurn^,pagina, sarcina,patina,femina',
cum diriventur,corripiantur.
Nomina ex adverbiiset nominibuslapidum dirivatabreviantur,ut
'crastinus, pristinus, diutinus, serotinus, ornotinus; cristallinus,
ametistinus, iacinctinus, adamantinus, smaracdinus'. Item 'bissinus'
corripitur,ne partes due putentur.
Propriasi diriventur,producuntur,ut 'Constantinus,Mamertinus10,
Catilina11, Habilina, Salamina, Popina12, Fotina, Carinus, Macrinus,
Rufinus,Crispinus, Severinus, Iovinus, Martinus, Maurinus, Morinus,
Suavinus,Quirinus, Augustinus'.
Adverbia breviantur 'cmminus, eminus, protinus'. Propria
I ybrinus
BF, om.G.
3libertina
B.
5midiestinus
BFG.
7om.BFG.
9 uncinum
BFG.
II Caril
inaBF.
2om.B.
*
coenum
C.
6midiestinus
BFG
codex
E.
, hieprosequitur
8uncinus
BEFG.
10Mamentinus
BF.
12pomina
B.
a Hor.Ep.I, 14,14.
li i
11:36:46 AM
11:36:46 AM
2 concipit
. . .eripit
om.BFG.
*siliquus
BF.
6 De fanterinprimis
sillabis
G.
8miremis
BFG.
ioleviris
B.
12De i antes inprimis
sillabis
G.
a dis+ aequus
( ?)
13
11:36:46 AM
2De i antetinprimis
sillabis
G.
4 Cicern
.
6om.BFG.
8levites,
Gadites
om.BG.
10Sarabaita
BG.
12om.BF.
bOv.Met.
II,646.
if4
11:36:46 AM
2idoloBG.
4 Quiritis
BFG.
6 penitet.
. .fornicis
om.CE.
8imp0rtunitas
BF.
a Prud.
226.
Psych.
c luv.Sat.V, 14^.
11:36:46 AM
r
dolui/dolitum, Oratius o dolitura
placitum, recensui/recensitum,
mea multumvirtuteNeera1a, item idem rdoliturus,si placeant, fit1spe
- Iuvenalisrtollere dulcem2
deteriusnostra1b - carui/caritum
cogitat
heredem cariturusturturemagno10- prebui/prebitum,studui/studitum,frondui/fronditum,
hebui/hebitum,
genui/genitum,
gemui/gemitum,
merui/meritum,sorbui/sorbitum,apalui/alitum, strepui/strepitum,
fremui/fremitum,
parai/appariturnunde 'apparitores', vomui/vomitum,
libuit/libitum'.
licuit/licitum,
frendui/frenditum,
Omnia verba prim et secunde et terci i brevem habent in
suppino et dirivatis3ante t, ut 'spiritus,alitus, cognitum,conditor' et
'agito, cogito, legito, pluito, fluito4,latito, habito, territo, strepito,
imperito, cantito, actito*, dictito, victito, lectito, scriptito, factito,
iactito, cursito, pensito, clamito, rogito, volito6, pal- [f.34ra] pito,
subito' a 'subatum' a in i ut cetera supra dicta.
Verba tercie et quart qu habent preteritum? in -vi coniunctas,
precedentei, hoc est si habeant8v interduo ii, et deponentiaquarte?vel
communiai longam habent ante t in suppino et dirivativis,ut 'petivi/
petitm,unde 'appetitus,appetitor','cupivi/cupitum,
quesivi/quesitum,
contrivi/contri
tum, accersivi/accersitum,
capessivij
lacessivi/lacessitum,
et10 servitor, largiri/largitum/largitor,
capessitum, servivi/servitum
partitor'. Solum11
perior/peritus,ut rperituslegis1, partiri/partitum/
est
'oblitum'
ad
differentiamab
'obliviscor', quod
tercie, producit
'oblino' quod corripit'oblitum'.
Adverbia in -us et in -er breviuntur,ut12 'antiquitus,humanitus,
3,
divinitus, clitus, radicitus, largiter, duriter, puriter, sinceriter1
singulariter,pluraliter' et aptotum nomen, idest sine casu, hoc est
solum nominativmhabens, 'Iupiter', quod inscii et illiteratigenitivum
habere putant 'Io vis', sicut et 'vis' plurlem habere 'vires' stulti
dlirant,cum Priscianusdasserat'vires' non haberesingulremnumerum
et 'Iupiter' solum nominativm.Item 'viritim'adverbiumproducitur.
I om.BFG.
3dirivans
BFG.
5cantico,
acuoBF.
7suppinum
BFyom.G.
9quarto
BF.
II solum
et.
13sinciter
BF.
2ducem
BF.
4om.B.
6velito
BFG.
8habeat
.
10servivi
add.BF.
12om.B.
Hor.Epod.
XV,ii.
c luv.Sat.VI,38-9.
ij6
11:36:46 AM
quartus:
de O ante
B usque
ad V]
[De 0 anteB]6
Breviso ante t, ut 'globus, probus' preter 'nobis, vobis, robur, obex'.
Polisillaba producuntur,ut 'nobilis, mobilis, obicio', preter 'soboles,
obesus'.
Penultime breves, ut 'improbus, reprobus, Iacobus, Allobrox,
Patroba', preter 'october'.
[De 0 anteC]7
Longa o ante c solaa, ut 'ocior, ocium, oceanus', preter 'ocrea, oculus'
Cetera breviantur,ut 'focus, nocet8, voco, trochus^, iocus, procul,
locus', preter 'Cocitus, procerus10,poculum, Focas, vocis, iocundus'.
'
Penultimbreviantur,ut Anthiocus,reciprocus,colloco, precocus,
1'
parocus1 . Oratius in primo Sermonmrproxima campano ponti que
villula, tectum prebuit et parochi12, que debent, ligna salemque"1^.
Excipitur 'suffoco'. Obliqui producuntur'atrox/atrocis,velox/velocis,
sed 'Capadoces' tam in secunda quam in terciacorripitur.
ferox/ferocis',
I De i antevinprimis
sillabis
G.
3om.BEFG
.
5convivet
BFG
, om.E.
7 De o antec inprimis
sillabis
G.
9tocus
BF.
II barocus
BFG.
2cinus,
civis,clivis
G.
4 risus
BF.
6 De o antebinprimis
sillabis
G.
8vocet
BFG.
10procetus
BFG.
12barochi
BFG.
a Cf.Deprimis
sillabis
CLM17142
, bHor.Sat.I, 5,45-6.
(msMnchen^
: Ante
f. 1421)
c fit
est
scilicet
(sc.0) cum
longa
sibisola.
I57
11:36:46 AM
[De 0 anteF]1
Longa o antef, preter 'ofella'. In compositisbreviantur,ut 'profugus,
proficiscor,profecto,profundus,profanus',preter 'proficio,profero2,
profuit,profugi.
[De 0 anteD]3
Longa o ante d 'prodigus, prodo, rodo, nodus, odi, oda, fodi, plodo,
enodis', preter*'odor, modus, modo'.
Penultimebreviantur,ut 'sinodus, trpoda,comodum, multimodus,
periodus, quemadmodum (nam d ante m nusquam mutatur)aet genitivi
compositi 'huiuscemodi, istiusmodi's. Propria longa 'Leobodus,
Marbodus, Herodes'. Nam [f.34va] 'Elmoda' in fineaccentatur6.Verba
producunturex 'rodo, plodo, odi, nodo'7 composita. Item 'effodit,
confodit, perfodit, suffodit, transfodi in presenti breviantur, in
preteritoproducuntur8.
[De 0 anteG]9
Breviso ante g, ut 'rogo, rogus, toga, logos', preter 'cogo10, cogito'.
Penultime producuntur, si habeant nomina duo g 'pedagogus,
ysagogus, sinagoga', preter 'egloga', idest "caprinus sermow. Cetera
breviantur,ut 'sortlogus,rrogans,prologus'.
[De 0 anteL]11
Longa o ante i, ut 'proles12,molior13,solor, solus, solis, boletus, moles,
Nola, olim, dolium, polipus, nolo, colare, colifium1*,tolus'. Cetera
breviantur 'solum, colere, volo, mola, molo, dolus, doleo, soleo,
solitus, holus, colus, holeo, folium, lolium, spolium, solium, vola,
stola, Olimpus'.
Penultima trium longa 'consolor, prestolor, Pactolus'. Cetera
I De o ante
sillabis
G.
finprimis
3De o antedinprimis
sillabis
G.
5om.BFG.
7 odi,nodoom.By
FG.
,opnodo
obpono
9De o anteg inprimis
sillabis
G.
II De o ante1inprimis
sillabis
G.
13melior
BFG
.
2om.BFG.
4preter
'enodis'
BFG.
6accenduatur
G.
B,accentuatur
8producit
BF.
10om.BFG.
12plebs
BFG.
14colisum
FG.
B,colofium
,colisium
Cf.Aimer.
(2), p. 60,linea2.
li
11:36:46 AM
2glomera
BFG.
monus
BF.
6latrona
B.
8 Caro>
_onis
gpG.
159
11:36:46 AM
[De 0 anteP]1
'
Longa o inter c et p copia, copula, scopa', preter 'scopon, scopulus,
cophinus "vas"'. Cetera breviantur,ut 'opes^ opus, opertus, opacus,
populus, propago (cum ad hominem pertinet), sopor, oportet, opeit,
opimus, opulentus, opella, operari', preter 'populus (arbor), propago
(ad vitem), oportunus, opilio, sopio/sopitus'. Nam 'opperior' pro
'expecto' duo p habet.
Penultime breviantur,ut 'episcopus, sincopa, Calliope, Driope,
merops/
Liriope2,sistrophus,apocopa^, ascopa^ et obliqui 'inops5/inopis,
Pelops/
meropis, Ethiops/Ethiopis,Cicrops/Cicropis,hidrops/hidropis6,
Pelopis'. Excipiuntur'Canopus, hisopus, piropus,Ciclopes, Europa', ut
ret7tradunturei totiusregna8Canopi9"1
a, et rpectusysopo mundatur"1^,
et rclaro micante auro flammasqueimitante10piropo10, et rmanibus
fabricataCiclopumnd.
[De 0 anteQJ11
3.
Breviso anteqyut 'loquor, loquela'. Quoque' pronomen12producitur1
'Quoquam' longumest et 'alioquin'. Oratius in Heroicis rac mea paucis
mendosaest natura,alioquin recta, velutsi egregioin sparsosi reprehene.
das corpore nevos"1
[De 0 ante]15
Longa o ante r, si presit1 aut r, ut 'lorica, lorum, floris,gloria, prora,
roris'. Cetera breviantur,ut 'oriens, moriens,chorus,corona, forum16,
foramen, fores, foras,moror, mo- [f.3rb]ra, torus1?, toral18, voro,
soror, sorex, corimbus, choruscus'. Excipitur 'Coras' (ventus), et
I De o antep inprimis
sillabis
G.
3apocapa
B.
5inobs
merobs
sicBpassim.
7om.BF.
9 Caponi
E.
B,Conapi
II De o anteq inprimis
sillabis
G.
13quoque
add.BCEF.
15De o anterinprimis
sillabis
G.
17tortis
B.
2 Liriopes
B.
4om.B.
6om.BFG.
8regni
BF.
10mirante
G.
12nomen
BF.
14sparso
B.
16florum
BFG.
18torax
BFG.
Theodolus
Ecl.132(var.).
c Ov.Met.
H,2.
Hor.Sat.I, 6, 65-67.
bLisoriusfrgm.
26.
dOv.Met.
I, 259.
160
11:36:46 AM
'coram, noram, porus, oro, hora, horis, mors1, ora "limbus", mora
(fructus),thorax2,quorum, horum, Oricius3, morus'
Penultima primitivorum breviantur, ut 'amphora, anchora,
sichomorus, Octodorus, elleborum, Eliodorus, Theodoras'. Dicit
a . Iuvenalis rartem
tamen Oratius rmeus rethor comes Eliodorus"1
scindensTheodoi1 Sed sepius iam* dixi quoniam dictionestetrasillab
non aliter poni metrice possuntnisi figurate,sed in trissillabisnon erit
c.
istafigura.Unum excipitur'Pelorus' . Ovidius rsubiectomontePeloro"1
Dirivativa producuntur rcanorus5, sonorus, odorus, aurora'. In
verbiso ante r breviatur6,'memoro, devoro, decoro7, roboro, perforo,
stercoro, demoror, immoror,commoror, emori'. Excipiuntur'adoro,
exoro, honoro, vaporo, minoro, ignoro, laboro, deploro, decoloro,
odoror, soporor'.
Obliqui desinentiumin or quinqu breviantur'rethor/rethoris,
marmor/marmoris,memor/memoris,
arbor/arboris, equor/equoris'.
Cetera in -orlonga sunt ' tenor/
tenoris, marcor/marcoris,
pedor/pedoris,
nidor/nidoris,viror/viroris'et cetera multa que tedium est ponere.
Et notandumquoniam nominain -or de verbisdirivatares incorpreas
[f.35va] significant,exceptis 'liquor, sudor, memor, texor' et que
habentt aut s, ut 'doctor, sessor'8.
Desinentia in -ur9 et -us breviantur 'iecur/iecoris, ebur/eboris,
femur/femoris,
pecus/pecoris, litus/litoris,nemus/nemoris,et cetera
multa.
- 10
Obliqui propriorumin or breviantur,ut 'Hector/Hectoris,Castorj
Castoris,Nestor/Nestoris11
, Nicanor/Nicanoris'
[De 0 ante5]12
preter 'posui, rosa' (flos) - 'rosus, glosa,
Longa o ante s semper
prosa, osor, facinorosus, flagitiosus,Molosus, leprosus, scelerosus,
ventosus,mendosus,spinosus,spumosus13,iocosus, tiniosus,hirniosus,
I om.B.
3Oratius
BFG.
5 conorus
BFG.
7om.B.
9in-orBFG.
II Nector
BFG.
13om.B.
2corax
B.
4om.B.
6breviantur
BF.
8sexor
BFG.
!<>om.B.
**De o antes inprimis
sillabis
G
* Hor.Sat.I, s, 2.
c Ov.Met.
V, 3o.
bluv.Sat.VII,177.
161
11:36:46 AM
2om.BFG.
4 De o antetinprimis
sillabis
G.
6tociens
B.
8-toton
BFG.
10De o antevinprimis
sillabis
G.
12De uantebinprimis
sillabis
G.
l62
11:36:46 AM
incus/incudis',preter 'pecus/pecudis'.
[De U anteFp
11:36:46 AM
2 De uante1inprimis
sillabis
G.
4ediles
BFG.
6humerus
add.CE.
a Hor.Sat.II,4, 43.
c Luc.Phars.
III,107.
bHor.Ep.I, 13,ig.
d VideAimer.
(2),p. 77,linea29.
164
11:36:46 AM
2om.BFG.
4 De uanterinprimis
sillabis
G.
6om.BFG.
8om.CFG.
C.
BFG,
passura
postura
12cinctura.
. .scriptura
om.BFG.
BF.
arguror
i6j
11:36:46 AM
[De IJ anteT]1
Longa u ante t in suppinis 'iuvo/iutum, suo/sutum, pluo/plutum,
,
compluoI complutum, induoj induturn, nuo/nutum, consuo/consutum
spuo/sputum,conspuo/consputum2' Bene memini quis dixerit rhec
sputa per Dominum nostram lavere figuram"1
'volvo/volutum,
sequor/sequutum'.
loquor/loquutum,
Excipitur unum: a 'ruo' 'rutum' et ex ilio 'eruo/erutum,diruo/
dirutum,obruo/obrutum,semirutum,abrutum'. Nam 'abruptum' per
p a 'rampo' est. Cetera producuntur3'scutum, mutum, mutat, nutat,
glucio, mutio, futio, utor, futilis, brutus, utilis, mutuus, mutuor,
puteo, putidus, ut (verbum). Excipitur 'puto, lutum, cutis, frutex,
scutica, trutina,uter, uterque, utrius*,utriusque,puteus, brutusa,uti'
Penultim producunturs [f.37ra] 'cornutus, hirsutus, nasutus,
versutus,astutus,manutus,Matuta6,refuto,confuto7,voluto, balbutii,
dglutit,sternuto,saluto, comuto'. Sed 'computo' brevis.
[De U ante Vf
Brevisu ante v, ut 'gluvies^,luvio, fluvius,pluvia, iuva. Excipitur 'uva,
iuvi, pluvi', sed magishabet usus pretertum 'plu.
Et notandumquia ubi post Natalicium dominicum10,in crastinob,
raudientesautem1non est subiungendum'hec'
tur
legi de prothomartyre
aut 'hoc', quoniam in historia unde illud decerptum11est, habetur
prolixius sermo Stephani ad ldeos, ad quem 'hc' referunturrelata.
Sed quia longuserat,lectio decurtata12est. Sic ergo legendumraudientes
autem dissecabanturcordibusI3_lc
Aimericusego metricisgratanciango.
mira corrodentum1premitira.
Fingentem
Iramprelibo quam pertulerim,quia scribo
I De uantetinprimis
sillabis
G.
3producit
.
s producit
B.
i om.BFG.
9luvies
CE.
II decertum
BF, decretum
G.
13om.BFG.
2om.BFG
.
4 utris
codd.
6matura
BFG.
8De uantevinprimis
sillabis
G.
10dominicum
BFG.
postnatalium
12decurvata
B.
14corrodendum
B.
a Brtus,
brtus
( !)
b 26dee.Missale
Lectio
Actuum
romanm
S. Stephani
, Infesto
protomartyris,
Apostolorum.
c Act.
7, 4.
i66
11:36:46 AM
scrihere
que numquamprimo potuit bene quisquam.
Quisquesuam partemsi vult, confingatet1 artem,
.
arti sed specie non sit conterminanostr
Nostrapotest digne dici que purior igne.
Igniscomburathunc qui numquambona curat.
.
Curisimmersusnequeo modo cudere2 versus
Versus
sica facerem,placitum si^ tempushaberem.
Huic operi nostro De primis sillabisi inseruimus, de quibus
quispiam per versus optime tractaverat. Nam adverbium Uptime'
partem unam per versus esse non patitur. Ego vero exempla in propositionibusregularumeius deesse contuens sub- [f.37rb] intexui; et
(secundum) agensin ipsisexceptionibussuis, que minus erant,supplevi;
et (tercium) corrigens*,ubi dicebat ille rnon plus fores scito1 vel
rtres istas aut quatuor excipio"1et cetera talia quibus falli videbatur,
multa ego ingenioacerrimorimans,multa plura inveniet emendavi.
Quod vero de penultimis,ubi Ars pene tota versatur,posui, testis
est Deus quoniam ductorem6nullum preter Ipsum habui7. Sed et hec
certissimaprobatio est, quoniam si ab alio Artemhanc excepissem, non
tot et tanta tenere cordis memoria potuissem. Nunc vero cum plus
quam sexaginta libros legerim, per ipsos exempla dans memoriter
cucurrerim.
Auscultatricemnon pendeat ullus ad aurem
quisquis ad hanc Artemcurabitverterelumen0.
Non hec spernantursi vili pelle locantur.
Nam8 defecatumvas quandoque servatamatum.
Non ideo fas est temni si fictilevas est.
Nam9 aurum sciri caeno solet et reperiri.
Sic opus est hominemcuiusque revolvere10finem
ne11 reprehendatursi12iudicet et vereatur.
I adBF.
3ubiF.
5flore
BFG.
7posui
C.
9 nonauriC,nonE.
II nonBG.
2fingere
E.
4 corriens
B.
6auctorem
C.
8nonCE.
10resolvere
EFG.
sedBFG.
a se.versus
leoninos
catenatos
indiemittellateinische
cf.PaulKlopsch,
(sivetransformatos,
Einfhrung
Verslehre
, Darmstadt,
1972,S. 37).
bcf.Aimer,
c cf.Aimer.
(i), p. 122.
(2),p. 67.
167
11:36:46 AM
2 meque
.
4 dilatas
.
6sic.
8om.E.
10etcetera
om.B.
12velBFG.
a Saepius
imMittelalter
citatum:
P. Lehmann,
, Germamsch-Romanischc
Literaturgeschichte
Monatschrift
IV(1912),
desMittelalters
S. $73(= Erforschung
yBd.I.,S. 86).Manitius
19S42*
1931,
p. 180;Curtius
e
De Marco,
19SS2*P' 2*>8;Glauche
/970,p. 73; V. Paladini-M.
Lingua
p. 458; De Ghellinck
Laletteratura
letteratura
latina
mediolatina
Alfonsi,
medievaley
Milano,
, Bologna,
1970,p. 218;Luigi
1972,pp.i4-6.
168
11:36:46 AM
*quamlongum
B.
a Rituale
Ordo
auxsources
Introduction
del'histoire
du
romanm,
baptismi
parvulorum
(cf.C. Vogel,
culte
chrtien
aumoyen
s.d.p. 221).
ge, Spoleto,
bMissale
c Missale
romanm
missae.
romanm
sancto.
, Ordinarium
, InSabhato
169
11:36:46 AM
coniugumain argenteo,cnonesapostolorumfalsosinterapocriphas
numeramus1
. Certissimeenim Apostoli cnones nullos scripserunt.
turas
Scrip '
stagneas et plmbeas, hoc est 'communes et
apocriphas in testimoniumnon adduces nec adductas recipies.
Cave, ne more asini seducaris, sed statimiudica cuius auctoritatis
et gradus [f.38rt>]sit quidquid scriptorum2audieris. Tu quoque,
si quid dicere volueris, sententiastuas per ureos trigintalibros
regulareset autnticosconfirmabis.
Item apud Gentiles sunt libri autentici, hoc est aurei: Artes
septem, Auctoresnovem. Artes: grammatica,rethorica,dialetica;
musica,arithmetica,geometrica,astronomia'.Auctores: Terentius,
Virgilius,Oratius, Ovidius, Salustius, Lucanus, Stacius, Iuvenalis,
Persius.
Sunt inde in subgradivogenere, hoc est argenteo: Plautus,
Ennius, Tullius, Varro, Boetius, Donatus, Priscianus, Sergius,
Varus, Plato translatus.(Nam in origine lingu su inter primos
est in aureo genere. Cur3 vero in translationedegradatussit, non
est hic disserere.) In tercio, hoc est communi genere, ceteros
4
pones Catunculumb, Homerulumc, Maximianum, Avianum,
Esopum'
Ceteras scripturashinc edoctus per te ipsum iudica.
Omnis vocalis ante z producitur, ut 'anathematizo, exorcizo,
baptizo, scandalizo, obrizum*'.
Omnia nomina qu habuerintduo a iuxta5,in fineaccentabuntur6
,
ut 'Semnaar, Sara, Canaan, Balaam, Isaac, Raab, Baal7, Ab.
Omnia nomina8 in e precedente o in finaliaccentum tenent, ut
'Ielboe, Achinoe, Beroe, Folo, Cosdroe, Siloe, Noe'.
Omnia propria in i in finete- [f.38va] nentur,ut 'Berzelai, Giezi,
Ysai, Sarai, Cusai, Synai, Ophni, Heli, Levi, Zambri, Cusi, Melchi^,
Tobi et Rab. Nam 'frugi,gum latinasunt et ideo in prioritenentur.
1repudiabis
E.
C,reputabis
3cumBFG.
5om.B.
7 Canaan
... Baalom.B.
9 Melhi
B.
2scriptorium
BCFG.
4 obrizo
BF, om.E.
6accendabuntur
B.
8om.B.
a Missae
etsponsa. c i.e.Iliaslatina.
Missa
romanm,
prosponso
bi.e. Disticha
Catoni
s.
I70
11:36:46 AM
2ehecodd.
4 doctorque
cetus
B.
6nemo
E.
8stultus
BFG.
iodicque
BF.
12sedB.
mcitra
BF.
a Verg.
Aen.
II,274.
bcf.Aimer.
(l), p. 126:Librum
compono
quem
miro
fonte
resugo.
d Cf.Aimer.
(1),p. 128.
c Videsupra
p. 167,n. a.
171
11:36:46 AM
2inter
add.BF.
4om.B.
6sedB.
8annuntiando
BF.
10insugans
G.
12conventu
BFG.
* De hisrebus
fusius
tractat
1951
1pp.64-70.
Leclercq
I72
11:36:46 AM
[ExplicitLiberV]
Deusa super omnia incomprehensibilismanens nulli, ut est, licet
Deum cognoscere et tarnenDeum nemo permittiturignorare. Deus
enim lucem habitatinaccessibilem,sermone cuneta imperans,equitate
dispensans,potestate consumans. Summum bonum et solum, sub quo
sunt omnia, virtuset ratio que condidit scula, vita et gaudium quod
ignorantreproba, visu clarior, sensu purior, intellectusuperior, a quo
nec1 refertvel sexus in corpore, vel gradusin genere, vel etas in [f.39rl)]
tempore, vel causa in opere. Quem nemo seit nisi2 videns, nemo videt
nisi gaudens, quem nullus querit nisi simplici corde, nullus invenitnisi
humili mente. Deum enim nec inflataverbositas sapit, nec dolosa
calliditas novit. Cuius potentia inenarrabilis,attingensa3 fineusque ad
finemfortiter,creans regensque* cuncta mirabiliter,circumplectendo
implens, adimplendo sustinens, sustinendo transcendens, servare
ordinem suum quemque compellit. Quis enim vel quantum vult vivit,
aut quantumvult crescit? Sed et* in visceribusmatrisquis formatcorpus
nascentisnisi lex voluntatisDei que et firmavitterramsuper aquas? Hic
est ad quem eloquendum intellectuscoartatur,sensus omnis hebetatur,
sermo totus enervatur. Non enim ad patrem spirituumfortissimum
viventium,dispositoremomnium, qui efficaxper naturamabsens, per
omnipotentiam presens, per iusticiam cuncta coartat et includit,
intueturet penetrai, subicit et ordinat. Non sane est ad summum et
viventemspiritum, magnumet admirabilemDominum, infinitum
atque6
invisibilemDeum, non est, inquam, ad ipsum significandicomparado,
nec opinandi circumscription,nec indagandi condescendi. Hec est
Veritas excellenti altissimi et claritas incommutabilisDei. Certum
itaque perpetim habendum8 est non eiusdem nature cuius et creator
est, creaturam aliquam esse. Nil igitur simile aut comparatum sibi
divinitashabet. Sicut tamen stuppamcalor succendit, nec tamencalor
sed fiammastuppam consumiti,sic patris ingeniti10unigenitusfiliuset
carnem sibi operante Spiritu sancto suscepit et se homini soli solus
immiscuit.Et sicut ex igne [f.39va] fiammaorituret ferrumdiverberat,
1nunc
B.
3a. . .finem]
adfinem
B.
usque
5om.BF.
1 conscriptio
BF.
9nec.. .consumit
om.BF.
2nisi. . .gaudens]
videns
nisigaudens
BF.
4 regens
B.
6ad
8om.BF.
10unigeniti
B.
a Consimilis
Professio
Fideipecedit
inSxetS2.
Artem
lectoriam
Seguini
173
11:36:46 AM
11:36:46 AM
11:36:46 AM
Amersfoort
VanHoutenlaan4
176
11:36:46 AM